TEORIT BASHKKOHORE

KRIMINALISTIKE

Prof. dr. sc. Dushko Modly

Prktheu nga kroatishtja:

prof. Mustaf Reica

SARAJEV / PRISHTIN 2007

FSK/S - 14/06

Prof. dr. sc. Dushko Modly

Titulli i origjinalit:

SUVREMENE KRIMINALISTIKE TEORIJE

TEORIT BASHKKOHORE KRIMINALISTIKE

Prktheu nga kroatishtja:
prof. Mustaf Reica

Prishtin, 15. 01. 2007

HYRJE
Shkenca e kriminalistiks apo kriminalistika sht shkenc bashkkohore.
Ajo ka sistemin e vet metodologjik, me ndihmn e t cilit, n mnyr kritike,
observon normat e saj ekzistuese de lege lata, sistematizon ato dhe i
analizon. Ajo identifikon, dallon dhe definon parimet dhe institutet e saj si
dhe propozon ndryshimet e tyre de lege ferenda, n prputhje me
zhvillimin e kriminalitetit t pritur bashkkohor, duke prcaktuar
marrdhniet e ndrsjella t prmbajtjes s saj si rregulla pr zbulimin
(heuristika) dhe argumentimin (silogjizmi) e veprave penale. Shkenca e
kriminalistiks shfrytzon dhe mbron nocionet dhe termet t cilat i ka
krijuar n kuadrin e vet, si jan: terminologjia kriminalistike, gjuha e
profesionit duke i kontribuuar n kt mnyr rregullave t veta si dhe duke
ndihmuar aplikimin e tyre adekuat n praktikn e prditshme t
kriminalistiks.
N kuadr t shkencs t kriminalistiks dallojm shkencn kriminalistike
n kuptimin e ngusht si teori dhe dogm t shkencs s kriminalistiks, e
cila me autoritetin dhe bazueshmrin e saj shkencore n mnyr t
paevitueshme bhet burim i rndsishm plotsues pr aplikimin e
rregullave t shkencs s kriminalistiks. Teoria dhe praktika e shkencs s
kriminalistiks, n mnyr reciproke plotsohen duke i kontribuuar s
bashku qllimit t njjt dhe t prbashkt t detyrave t shkencs
kriminalistike,in ultima linea, pra preventives dhe represionit t
kriminalitetit. Me teorit kriminalistike merret teoria e shkencs
kriminalistike. Ky nocion studion shtje t shumta nga sfera e shkencs
filozofike, sidomos gnoseologjis dhe epistemologjis, psikologjis, logjiks,
psikologjis gjyqsore, teoris s sistemit, organizimit t puns etj. Ajo
merret me shtjet teorike-shkencore t hulumtimit t veprave penale, bazat
teorike t shkencs kriminalistike, me t vrtetn n procedur dhe mjetet
dhe metodat pr prcaktimin e s vrtets, modelimin filozofik, paraqitjen e
vizionit si hipotez ad hoc, me faktet (mohuese) negative, strukturn e
shkencs kriminalistike, marrdhniet midis disa degve t shkencs
kriminalistike dhe me shtjet e ngjashme.
Shkencn teorike kriminalistike mund ta definojm edhe si shkenc
kriminalistike n kuptimin e ngusht. Shkenca kriminalistike praktike
(represive) merret me problemet q kan t bjn me zbulimin dhe
argumentimin e veprave penalepost delictum. Fjala sht ktu pr nj
grup rregullash kriminalistike. Viteve t fundit krahas zhvillimit t madh t
trsis s pikqendrimit t shkencs kriminalistike sht zhvilluar dhe po
zhvillohet shkenca kriminalistike preventive, rregullat e s cils po prdoren
dhe shrbejn pr veprim ante delictum, apo pr pengimin e kryerjes s
veprave penale. Ktu ka t bj me metodat dhe mjetet e posame. Nga
pikpamja e proceseve kriminalistike mendore dallojm shkencn heuristike
dhe silogjistike t kriminalistiks.
______________________
1. Profesor ordinar n FSHK n Sarajev

E para, (n mnyr primare kompetenca t policis) i qaset veprs penale si

nj dukuri reale dhe e definon at si zbulim t veprs penale dhe kryesit. Ajo
shrbehet me mjetet perceptuese kriminalistike, shnjimet, prvojat
jetsore, zbulimet e shkencave natyrore dhe teknike, me statistik,
eksperimente etj.
Shkenca silogjistike kriminalistike( s jashtmi edhe si shkenc
kriminalistike e procedurs penale) gjithashtu i qaset veprs penale si nj
dukurie reale por edhe si nj objekti t procedurs penale dhe t s drejts
penale. Ajo niset nga fakti apo besueshmria se personi i caktuar e ka kryer
veprn e caktuar penale dhe i shqyrton mnyrat m t dobishme t kryerjes
s veprimeve procedurale dhe dshmive.
Aplikimi i mjeteve silogjistike t shkencs kriminalistike sht i kufizuar me
dispozitat procedurale. N procesin hetimor t veprs penale por, edhe t
ngjarjeve kriminale, shkenca kriminalistike shrbehet me metodat e
posame kriminalistike t cilat jan zhvilluar brenda saj mbi teorit e saj .
Shkenca kriminalistike si lnd e prgjithshme e njohuris shkencore ka t
bj me t kuptuarit e kriminalitetit n kuptimin e prgjithshm t fjals.
Fjala sht pr lndn e prbashkt specifike t njohurive t shkencs
kriminalistike dhe t shkencave tjera qofshin juridike apo jo juridike t cilat
merren me luftimin e sjelljeve kriminale. Detyr themelore e shkencs
kriminalistike sht rikonstruktimi i t kaluars s ngjarjes e cila ka
indicione n ekzistimin e veprs s dnueshme apo penale. Detyr e
mtejme sht edhe sigurimi i rrjedhs s papengueshme t proceseve
procedurale operative (joformale) dhe penale t hulumtimit t ngjarjeve apo
veprave penale. Pra, fjala sht pr procedurat kriminalistike.
Detyrat e shkencs kriminalistike jan:
1. analizimi dhe definimi i mnyrs s kryerjes s veprave penale;
2. prcaktimi i mnyrs s zbulimit, grumbullimit, fiksimit juridik dhe real

t fakteve dhe dshmive q tregojn se sht kryer vepra penale;

3. definimi dhe udhzimi lidhur me at se si n baz t dshmive t gjetura
prcaktohet dhe kapet kryesi i veprs penale;
4. ndihmesa dhe zbulimi i metodave m t dobishme pr zbatimin e
veprimeve procedurale dhe operative dhe;
5. udhzimi n mjete t dobishme pr preventiven e kriminalitetit.
Funksionet themelore t shkencs s kriminalistiks
Funksioni i prgjithshm i shkencs s kriminalistiks sht krijimi i bazs
pr veprim sa m efikas dhe sa m optimal me qllim t luftimit dhe
pengimit t kriminalitetit. Ky funksion i prgjithshm i shkencs s
kriminalistiks nnkupton tri nnfunksione, si jan:
1. njohuria;
2. rikonstruktimi;

3. komunikimi.
Duke prpunuar mnyrat, metodat dhe mjetet e zbulimit, hetimit dhe
argumentimit t veprave penale dhe kryesve t tyre dhe duke i aplikuar ato
n veprimtarin e prditshme praktike t luftimit t kriminalitetit, shkenca e
kriminalistiks inkuadrohet apo thn m mir prputhet n sistemin
represiv dhe preventiv t luftimit dhe pengimit t kriminalitetit. Lndn e
njohuris s shkencs s kriminalistiks duhet vshtruar prmes tri
funksioneve themelore t ksaj shkenca, si jan:
1. njohuria;
2. rikonstruktimi ( n aspektin e prpunimit t metodave dhe mjeteve t
reja shkencore dhe t prsosjes s atyre ekzistuese dhe t krijimit t
modelit t puns pr kriminalistt n aspektin e optimalizimit t
algoritmeve;
3. komunikative, e cila manifestohet n aspektin e aftsimit profesional t
kriminalistve. N kt kuptim edhe flitet pr shkencn teorike dhe
praktike t kriminalistiks.
Shkenca e kriminalistiks si nj shkenc e trsishme hulumton
veprimtarin e gjithmbarshme represive dhe preventive t organeve
kompetente represive-preventive nga aspekti i zbulimit, hulumtimit dhe
preventives s kriminalitetit n kuadr t lnds s saj t njohjes. Me kt
rast, si u theksua, duhet pasur parasysh lnda e posame e njohuris
shkencore e shkencs s kriminalistiks. Kjo i ofron praktiks s zbulimit t
veprave penale dhe kryesve t tyre duke hulumtuar masat e saj ligjore,
modelet e veprimit shkencor dhe profesional. Kjo pra merret me zbulimin e
informatave operative dhe argumentuese materiale si dhe t atyre t natyrs
personale. Me kt rast, rol t veant ka modeli shkencrisht i bazuar n
zbulimin dhe argumentimin e veprave penale brenda metodikave
kriminalistike. Ktu fjala sht pr modelin e specializuar t zbulimit dhe t
argumentimit( hulumtimit) t disa kategorive t veprave penale me
pikvshtrim n karakteristikat fenomenologjike-morfologjike t atyre
veprave t kushtzuara nga vendi, koha, mnyra dhe mjetet e kryerjes,
forma e fajsis dhe rrethanat tjera si dhe nga masat dhe veprimet
identifikuese. Ktu fjala sht pr masat dhe interaksionit me t cilat
shrbehen kriminalistt bashkkohor dhe t cilat masa na paraqiten
brenda ktij modeli dhe prmasave t tij dalse.
Shkenca e kriminalistiks studion:
1. format e paraqitjes dhe mnyrat e kryerjes s veprave penale n

prgjithsi si dhe disa vepra penale. Fjala ktu sht pr taktikn dhe
teknikn e delikuencs;
2. format e paraqitura t jets s delikuenteve. Pika nj dhe dy ktu bjn
pjes n fenomenologjin kriminale;
3. praktikn e luftimit dhe pengimit t kriminalitetit;
4. aplikimin e t arriturave t shkencave natyrore, teknike dhe shkencave
tjera me rastin e zbulimit dhe argumentimit t veprave penale;

5. aplikimin e metodave taktike dhe psikologjike si dhe t mjeteve

hulumtuese;

6. me psikologjin e hulumtimit dhe t gjykimit dhe

7. me aspektet logjike t argumentimit dhe t gjykimit.

Si mjete q bjn pjes n njohurit kriminalistike n kuadr t shkencs s

kriminalistiks nuk na paraqiten vetm pajisjet teknike dhe materiale t
ndryshme por edhe nocionet, termet, kategorit dhe teorit kriminalistike.
Ktu fjala sht pr teorit e vet shkencs s kriminalistiks pr t cilat n
vazhdim do t bhet fjal m tepr.
Teorit bashkkohore t shkencs s kriminalistiks
Shkenca e kriminalistiks zhvillon teorit e veta, por vetm ato t cilat jan
n fushn ekskluzive t saj. Sa pr ilustrim do t prmendim teorit n
vijim:
1) teoria e planifikimit kriminalistik;
2) teoria e hulumtimit t veprave penale;
3) teoria e veprimtaris s ekspertizs (e natyrs diagnostiko, identifikuese

dhe rrethanore);
4) teoria e studimit t prkatsis grupore;
5) teoria e identifikimit kriminalistik;
6) teoria e studimit t veprimit sipas versioneve dhe indiceve;
7) teoria e msimit pr mnyrn e kryerjes s veprave penale e
ashtuquajtura modus operandi teknik ;
8) teoria e studimit t mekanizmave t lindjes dhe formimit t gjurmve;
9) teoria e msimit pr karakteristikat specifike identifikuese dhe
prkatsis grupore;
10) teoria e msimit pr gjurmimin kriminalistik pr personat dhe sendet;
11) teoria e msimit pr parimet e prgjithshme t metodiks s ekspertizs
kriminalistike (identifikuese diagnostiko dhe rrethanore);
12) teoria e prognozimit kriminalistik;
13) teoria e veprimtaris operative, sidomos e puns operative t policis
kriminalistike;
14) teoria e identifikimit t zrit;
15) teoria mbi poet
16) teoria mbi veprimin me gjurmt (materiale dhe t ashtuquajturave
ideale);
17) teoria mbi situatat kriminale;
18) teoria kontaktuese, sidomos e mikrogjurmve;
19) teoria daktiloskopike, etj.
N kt punim do t bjm fjal pr pjesn drmuese t teorive t lart
prmendura, sepse pr analizimin e t gjithave dhe elaborimin e tyre nuk na
lejon edhe hapsira. Ktu, pr ta kuptuar m leht shpjegimin do ta japim
prmbajtjen e shkurt t teoris s puns operative t policis kriminalistike.
Fjala sht pr sfern e prgjithshme shkencore q ka t bj me

veprimtarin e sektorit t policis kriminalistike. Kjo sht nj koncept

shum domethns dhe e rndsishm n t cilin bjn pjes t gjitha punt
n nj diapazon shum t gjer t cilat i kryen policia kriminalistike. Kjo
teori sht pjes integrale e shkencs preventive-represive-heuristike
kriminalistike. N pajtim me dispozitat e t drejts pozitive procedurale,
puna operative e policis kriminalistike sht edhe e definuar n pikpamje
juridike si sistem e veprimit gj q implikon edhe ligjshmrin gjat kryerjes
s saj. N kt pun dominojn masat dhe veprimet zbuluese-dshmuese,
identifikuese dhe grupuese. Kur kjo pun zhvillohet brenda kornizs
procedurale-penale, ather edhe e ka fuqin e madhe dshmuese. Edhe kjo
teori sikurse t gjitha teorit tjera kriminalistike duhet t jet e bazuar n
parimet aktuale teorike.
Nocioni i teorive
Me nocionin teori (greq. Theoria-shqyrtim) sot nnkuptojm:
a) pikpamjen e prgjithshme apo grupin koherent t premisave t

prgjithshme n baz t t cilave shpjegohet ndonj sfer dukurish,

faktesh apo t dhnash;
b) shpjegimin pak a shum t verifikuar t t dhnave dhe fakteve t

njohura. Me kt rast hipoteza sht vetm shpjegim i mundur i

supozuar i prshtatshm q me an t tij ti qasemi hulumtimit dhe
verifikimit t mtejm;
c) at pjes t ndonj shkence apo profesioni, ekspertize, zotsie e t

ngjashme q ka t bj me parimet dhe metodat e saj, duke e dalluar at

nga aplikimi i saj;
d) nocionin e unitetit t verifikuar n praktik t fakteve dhe hipotezave, me

t cilat shfaqet ligjshmria n ndonj dukuri apo grup dukurish;

e) hipotez e prbr e cila sht e bazuar n shum m tepr t dhna se

sa hipoteza e thjesht dhe e cila n nj mas m t madhe sht e

verifikuar dhe e njohur dhe pr t ciln, ai i cili e ka shtruar mendon se
sht e vrtet, gjegjsisht e dobishme dhe gjithsesi shum e besueshme
dhe m e mundshme se sa hipoteza e thjesht apo e zakonshme. Teoria
sot ende nuk sht verifikuar si nocion n mnyr t plot, gjegjsisht n
shkenc ende nuk konsiderohet si plotsisht e pakontestueshme.
Prandaj, sht rast shum i shpesht kur pr ndonj shtje ekzistojn
dy apo m tepr teori.
N shkencn e kriminalistiks, me nocionin teori nnkuptojm:
1) njohurin e prgjithsuar dhe mir t analizuar mbi ndonj dukuri

kriminale apo shum dukuri, t bazuar n ligjshmrit themelore t tyre.

Fjala ktu sht pr t ashtuquajturn teori e verifikimit interpersonal;

2) nocionet
3)

4)
5)
6)

themelore shkencore shikuar n trsi, pavarsisht nga

shembujt individual t praktiks;
at pjes t ndonj profesioni apo shkence ( shkathtsie, zotsie etj) q ka
t bj me metodat dhe parimet e saj duke e dalluar at nga aplikimi i
saj;
hipotezn e cila sht vrtetuar;
t menduarit abstrakt;
hipoteza apo t qlluarit; p.sh: teoria e krimit apo diagnoza
diferencuese kriminalistike.

Sistemi i teorive t posame kriminalistike sht shum dinamik.

Diferencimi dhe integrimi i njohurive shkencore kan sjell deri tek lindja e
teorive t reja t posame kriminalistike, ndryshimi i atyre t vjetrave,
absorbimi i disa teorive nga t tjerat etj prpunimi dhe zhvillimi i teoris s
prgjithshme t shkencs s kriminalistiks pashmangshm trheq pas
edhe zhvillimin n sfern e teorive t posame kriminalistike. Teorit e
posame kriminalistike jan baz e hulumtimit dhe prpunimit t mjeteve,
veprimeve dhe metodave t hulumtimit dhe pengimit t krimeve t cilat s
bashku krijojn pjesn tjetr t lnds s shkencs s kriminalistiks.
Mendimet e prgjithshme t taktiks kriminalistike, teknika dhe metodika
paraqesin ekstraktin e teorive t posame kriminalistike prbrja e t cilave
varet nga ajo se ku do t aplikohen ato: n taktikn kriminalistike, n
teknik apo n metodik. Krejt ka ceket n hipotezat e prgjithshme sht e
prmbajtura edhe n teorit e posame kriminalistike marr s bashku.
Njkohsisht, edhe prmbajtja e teorive t posame kriminalistike nuk hyn
krejtsisht n hipotezat e prgjithshme. Pra, shuma e hipotezave t
prgjithshme nuk sht e barabart me prmbajtjen e shums s teorive t
posame kriminalistike. Hipotezat e prgjithshme, ndonse jan sistem i
njohurive teorike, nuk kan rndsi t pavarur metodologjike n planin e
teorive t posame kriminalistike. Ky sistem strukturor i teorive t
posamehipotezat e prgjithshme si sistem prbrs hyn n sistemin e
teoris s prgjithshme t shkencs s kriminalistiks, mirpo jo n cilsin
e pjesve t pavarura strukturore, por si grupim i kushtzuar i disa
kategorive dhe nocioneve t saj. Brenda shkencs s kriminalistiks duhet
vlersuar rndsin metodologjike t hipotezave t prgjithshme duke pas
parasysh se ato nuk mund ti zvendsojn as teorit e posame
kriminalistike dhe as teorin e prgjithshme t shkencs s kriminalistiks.
Por teorit e posame kriminalistike nuk e shterojn prmbajtjen e teoris
s prgjithshme t shkencs s kriminalistik.
Bazat e teoris s identifikimit kriminalistik
Identifikimi kriminalistik sht procesi dhe metodika e krijimit me an t
metodave dhe mjeteve shkencore t dshmive t tilla , t cilat n procedurn
parapenale dhe penale prcaktojn identitetin individual t objekteve t
caktuara apo e mohojn at, e i cili identitet sht relevant pr konstatimin
e s vrtets. Me fjal tjera ajo sht veprim i prcaktimit t vrtetsis s
objektit konkret, personit konkret, vendit apo t ngjashme me n t

karakteristikave gjithprfshirse dhe t prgjithshme q i takojn vetm

asaj me an t komparacionit e me qllim t sigurimit t dshmive. Pra, kjo
sht procedur n kuadr t s cils me an t veprimeve dhe metodave t
posame zgjidhet problemi lidhur me at se a sht objekti i caktuar
relevant kriminalistik ai q sht krkuar. Fjala sht pr nj shqyrtim
paralel t karakteristikave t ndonj gjurme, objekti, personi apo gjkafsh
q ka t bj me prcaktimin e identitetit t objekteve t cekura e q t
njjtat i bn t ndryshme nga t gjitha objektet tjera t ngjashme apo t
tilla. Mnyra dhe lloji i hulumtimit t karakteristikave dalluese t objekteve
t identifikimit kriminalistik dhe vlersimi i rndsis s tyre pr dshmimin
e identitetit apo mosidenitetit quhet identifikim kriminalistik.
Si u theksua, objektet midis t cilave ka lidhje identifikuese mund t jen:
njerzit, kafsht, bimt, materiet apo substancat (n t gjitha gjendjet e tyre
qofshin ato t agregate apo energjetike), gjrat, vendet etj. Kjo lidhje
realizohet me kontakt ndrmjet njrit apo tjetrit objekt ose me grshetimin
e tyre e q si rezultat mbeten gjurmt e natyrs materiale (t dukshme apo
t padukshme, mikro apo makro, etj) dhe gjurmt n kujtesn e njerzve, t
ashtuquajturat gjurm ideale (engramat). Lidhja identifikuese pr t ciln
sht fjala mund t jet:
a) e rastit (irelevante);
b) relevante

Lidhja e rastit apo irelevante sht ajo e cila nuk ka lidhje me

paraprgatitjen, tentimin apo kryerjen e veprs penale. Ndrkaq, lidhja
relevante sht ajo e cila sht n lidhje direkte me t. Kjo lidhje duhet t
jet reale, objektive dhe relevante. Lidhur me sa u cek dallojm objektet t
cilat identifikohen dhe objektet me ndihmn e t cilave identifikojm. Kto
mund t jen relativisht t ndryshueshm dhe relativisht t
pandryshueshme. Tek kto t fundit karakteristikat themelore mbeten
relativisht t pandryshuara pr nj periudh m t gjat kohore (nocion i pa
definuar!). Disa prej tyre jan t prshtatshm pr identifikim konkret,
kurse disa nuk jan t till. Ekspertt t cilt bjn identifikimin duhet t
marrin parasysh ndryshimet e objektit identifikues dhe shkalln e
ndryshimit apo mosndryshimit t tyre.
Identifikimi kriminalistik mbshtetet n individualizmin dhe mosprsritjen
e t gjitha objekteve materiale dhe ideale si dhe n ekzistimin e tyre relativ
(t prhershm). Me kt rast duhet t kihet parasysh se do objekt material
ka aftsin t shpreh karakteristikat e veta n objektet tjera. Individualizmi
i objektit relevant shprehet n ekzistimin e kompleksit t till t
paprsritshm t tipareve t cilat i takojn vetm atij. Kt kompleks e
prbjn tiparet grupore dhe individuale. Tiparet grupore jan t
prbashkta pr t gjitha objektet e llojit t njjt, grupit apo gjinis. Ato e
radhitin objektin e caktuar n klasn e caktuar t dukurive. Tiparet
individuale n kompleksin e tyre objektin relevant e ndajn nga klasa e tij,
apo gjinia dhe pr kt arsye edhe quhen identifikuese.

Detyr e identifikimit kriminalistik sht q t bj autenticitetin apo

njjtsin e objekteve t cilat i prkasin veprs penale ose ngjarjes
kriminale, pra q ta individualizojn at. N kuadr t shkencs s
kriminalistiks, identik sht vetm objekti individual. N rast se dy objekte
identifikuese nuk i kan tiparet e prbashkta identike, ather edhe nuk
mund t ken karakteristikat e posame t njjta (metoda e eliminimit).
Identiteti
Identiteti sht trsia e paprsritshme e karakteristikave t posame dhe
t rralla individuale t cilat e karakterizojn objektin e caktuar identifikues
dhe t cilat n kuadr t karakteristikave t prgjithshme e prcaktojn
identitetin e tij konkret. Objekti i identifikimit mund t jet autentik vetvetiu
dhe pa ndonj objekt tjetr. Fjala ktu sht pr identitetin relativ
(abstrakt), e jo pr identitetin absolut. Ky sht identitet q i kushton
rndsi dallimeve dhe ndryshimeve t cilat kan lindur me koh n
kuptimin kualitativ dhe kuantitativ, por q ende nuk ka ardhur deri tek
shndrrimi i nj identiteti n identitet t ri. Fjala ktu sht pr t njjtin
objekt identifikues por n koh t ndryshme t ekzistimit t tij. Kshtu p.sh.
personi nga koha e lindjes deri tek vdekja mbetet i njjti person pa marr
parasysh ndryshimet q kan ardhur me moshn. Gjat identifikimit bhet
edhe eliminimi apo abstrahimi n mnyr q t identifikohet tiparet e
parndsishme, kurse merren parasysh ato t posamet apo karakteristikat
relevante. Prandaj, ktu flitet pr identitetin relativ, pra, identifikimin e nj
objekti konkret i cili gjat kohs ndryshon pr nga karakteristikat e veta
identifikuese t parndsishme npr gjendje t ndryshme t cilat i ka
kaluar. Identiteti absolut n realitet nuk ekziston, sepse n natyr do gj
ndryshohet dhe sht n nj proces permanent t lvizjes dhe ndryshimit.
Pr kt arsye shkenca e kriminalistiks edhe merret me identitetin relativ,
t quajtur real ose praktik i cili i ka parasysh ndryshimet e domosdoshme
zhvillimore dialektike dhe bn dallimin e ndryshimeve elementare. Nocioni
identitet i llojit (pr t cilin do t flasim m von) sht i paqart, i pasakt
dhe nuk prputhet me esencn e identitetit n shkencn e kriminalistiks.
Ky mund t vshtirsoj, madje edhe t pamundsoj identifikimin e sakt
ose preciz.
Ana teknike e identifikimit kriminalistik
Kjo sht vetm nj faz e identifikimit kriminalistik e q shrben pr t
prcaktuar se forma e caktuar materiale sht e lidhur n mnyr relevante
me paraprgatitjen, tentimin apo kryerjen e veprs penale. Kur t jet kryer
identifikimi kriminalistik, kjo ende nuk do t thot se me kt sht kryer
edhe identifikimi i vrtet. Nga pikpamja e tekniks kriminalistike
prcaktimi i identitetit e ka vlern e njjt argumentuese sikurse edhe
rezultati pozitiv apo prcaktimi i identitetit. Shikuar nga pikpamja
procedurale dhe taktike identiteti i prcaktuar (rezultati negativ) i dikton
organit procedural planifikimin e versioneve t reja, pra veprimtarin e re
procedurale dhe operative-taktike, e nganjher edhe ndrprerjen e

procedurs. Nga pikpamja e tekniks kriminalistike qllimi sht arritur

edhe vetm me prcaktimin e prkatsis grupore, mirpo pr dobin e
procedurs parapenale dhe penale kjo nuk sht e mjaftueshme. Procesi i
identifikimit kriminalistik nuk mund t reduktohet vetm n krahasimin
teknik t objekteve identifikuese traseologjike, sepse njkohsisht sht e
nevojshme q me rregulla korrekte dhe procedurale t vrtetohet dhe
dshmohet lidhja relevante identifikuese e objektit me veprn penale. N
kryerjen e ksaj detyre vjen n shprehje edhe dimensioni teknik dhe
procedural i identifikimit traseologjik kriminalistik. Ndrkaq, kjo nuk e
shteron substratin e vet vetm n dimensionin teknik.
Kriminalistve nuk u nevojitet fardo identifikimi, por identifikimi i till i
cili do t shrbej si dshmi n procedur. Pr kt arsye identifikimi teknik
duhet ti bashkoj n mnyr organike me analiz taktike-procedurale
lidhjet e objektit identifikues me veprn penale. N qoft se t dy grupet e
detyrave; identifikuese teknike dhe taktike-juridike jan t lidhura n
mnyr organike reciprokisht, ather kjo do t thot se kemi t bjm me
dy dimensione t ndryshme t t njjtit proces t identifikimit traseologjik
kriminalistik, pra se fjala sht pr veprim unik apo t prbashkt.
Nocioni i identifikimit kriminalistik n pikpamje strukturore prfshin:
1. objektin identiteti i t cilit prcaktohet, apo objektin identifikues;
2. objekti me ndihmn e t cilit prcaktohet identiteti, apo mjeti identifikues

dhe
3. mnyrn me t ciln prcaktohet identiteti.

N pajtim me parimet e identifikimit kriminalistik, t prcaktosh identitetin

e ndonj objekti do t thot t konstatosh kompleksin e trsishm t
karakteristikave sipas t cilave ai dallohet nga t gjitha objektet tjera t
grupit apo llojit t njjt.
Identifikimi
T identifikosh do t thot t konstatosh t gjitha ato karakteristika sipas t
cilave objekti identifikues dallon nga objektet tjera t atij lloji. Me kt rast
rol t rndsishm luan forma; pozita dhe numri i karakteristikave
individuale. Individualiteti (unikatja) sht baz e identifikimit.
Individualiteti i objektit relevant
Ky lloj individualiteti shprehet n ekzistimin e kompleksit t tipareve t tilla
t paprsritshme q i prkasin vetm atij objekti. Kt kompleks e prbjn
karakteristikat individuale dhe grupore. Karakteristikat grupore jan t
prbashkta pr t gjitha objektet e gjinis s caktuar, llojit apo grupit. Kto
karakteristika objektin e caktuar e renditin n klasn e caktuar t dukurive.
Karakteristikat individuale n kompleksin e vet e dallojn objektin relevant
dhe e ndajn at nga klasa e llojit t tij. Prandaj, edhe quhen karakteristika
identifikuese dhe pr kt n vazhdim do t flasim m tepr.

10

Objektet fillestare t identifikimit

Kto objekte me ekzistimin e tyre japin bazn pr fillimin e procesit t
identifikimit, p.sh.: gjurmt e gishtrinjve, projektile t ndezura dhe gzhojat
etj. Si u theksua n kuadr t identifikimit kriminalistik prcaktohet
identiteti konkret apo individual. Fjala ktu sht pr ndarjen e objektit t
caktuar identifikues nga shumsia e objekteve apo lndve t ngjashme ose
t llojit t njjt.
Kushtet themelore t identifikimit kriminalistik jan:
shkencore;
saktsia (preciziteti);
prejardhja e padyshimt e objekteve identifikuese etj.
kur sht fjala pr identifikimin kriminalistik duhet pasur kujdes pr
faktin se n shkencn e kriminalistiks, tiparet apo karakteristikat
identifikuese ndahen n:
1.
2.
3.
4.

a) karakteristikat e prgjithshme identifikuese, t cilat jan tipare q

karakterizojn grupin e lndve apo objekteve marr n trsi.

Karakteristikat e prgjithshme n procedurn e identifikimit i prkasin
ndonj shumsie lndsh apo objektesh t t njjtit lloj si jan: forma,
madhsia, numri etj.

b) karakteristikat e posame identifikuese t cilat jan detaje t strukturs

s jashtme t lndve apo objekteve e t cilat jan t vetmet q

mundsojn identifikimin.
Dallojm gjithashtu edhe:
1. karakteristikat primare identifikuese, t cilat jan tipare q n pikpamje

burimore i takojn ndonj lnde apo objekti e q kan lindur gjat

prodhimit apo prdorimit dhe
2. karakteristikat sekondare t identifikimit, t cilat n form t vetive t
shprehura t lndve apo objekteve jan t prshtatshme pr
mundsimin e identifikimit.
Vetit e karakteristikave identifikuese jan:
1.
2.
3.
4.
5.

individualiteti;
paprsritshmria;
ekzistimi;
pavarsia dhe
numri.

Individualiteti i objektit
Si u theksua, individualiteti do t thot mosprsritja e tipareve t
trsishme identifikuese, t cilat jan karakteristik vetm pr objektin e

11

caktuar dhe pr asnj objekt tjetr. Identiteti konkret sht i paprsritshm

gjetiu, qoft edhe n objektin shum t ngjashm. N procesin e identifikimit
kriminalistik prcaktohet edhe individualiteti abstrakt i objektit, dallimi i tij
nga t gjitha objektet e ngjashme apo t llojit t njjt.
Parimet themelore t identifikimit kriminalistik
1. Bashkimi apo prputhja e karakteristikave t objekteve identifikuese

brenda trsis s tyre individuale (konkrete) nuk mund t haset as edhe

tek ndonj objekt i vetm tjetr identifikues. Identifikimi kriminalistik
mund t jet vetm individual. Prcaktimi i prkatsis grupore nuk sht
identifikim, por grupim i cili paraqitet n funksion t metods eliminuese;
Karakteristikat identifikuese n rastin e vrtetuar duhet t prputhen sipas:
a)
b)
c)
d)

numrit;
gjersis, thellsis dhe lartsis;
renditjes (marrdhnieve reciproke) dhe
sipas llojeve t veanta t makro dhe mikrorelievit t objekteve t cilat
identifikohen.

Fjala sht ktu pr shkalln e prputhshmris s shkaqeve t

kontestueshme dhe t pakontestueshme apo shkaqeve neutrale
komparative.
2. Procesi

konkret i identifikimit kriminalistik realizohet me an t

metodologjis s posame varsisht nga lloji dhe natyra e identifikimit me
rast prcaktimi m e rndsishmja sht prcaktimi i disiplins
fillestare shkencore apo prejardhja e ndrtuar m shum ose m pak e
saj kriminalistike. Fjala ktu sht pr aplikimin e metodiks s posame
me stade t ndara, kurse m von me shqyrtimin paralel t t dy
objekteve identifikuese, gjegjsisht atij q identifikohet dhe atij me an e
t cilit bhet identifikimi. M hert u theksua se t gjitha objektet n
procesin e identifikimit ndahen n objekte q identifikohen dhe n
objekte me ndihmn e t cilve bhet identifikimi;
3. Stadet identifikuese jan: a) analizimi apo shqyrtimi i izoluar dhe b)
analizimi apo shqyrtimi paralel. Kshtu p.sh. gjurmt e tabanve apo
shputave jan dukuri sekondare kurse shputa sht dukuri primare.
Procesi identifikues reduktohet n paralelizm. Hulumtimi paralel i
objekteve identifikuese kryhet prmes analizs dhe sintezs. Numri i
proceseve identifikuese i prgjigjet numrit t objekteve identifikimi i t cilave
bhet. N nj proces identifikues, objekti identifikues mund t jet njri,
ndrkaq objekti me ann e t cilit kryhet identifikimi mund t jet i numrt
(sa m shum aq m mir). Proceset identifikuese kryhen pr do dit n
mnyr formale dhe joformale n procedurn e kontrollit kriminalistik dhe
prpunimit policor si dhe n procedurn penale.
Llojet e identifikimit

12

Kto sistematizohen n 4 sosh si jan:

1.
2.
3.
4.

sipas prshkrimit;
sipas kujtess (forms prkujtuese);
sipas karakteristikave materiale t fiksuara dhe
identifikimi morfologjik (sipas materialit t objektit).

Detyra e procesit t identifikimit kriminalistik

sht prcaktimi i ekzistimit apo mosekzistimit t lidhjes shkak- pasoj
ndrmjet
kualiteteve
t
karakteristikave
ekzistuese(por
edhe
kuantiteteve)dhe rrethanave prcjellse paraprake. Nuk ka identitet t
pandryshueshm, sepse vetit e objekteve identifikuese ndryshojn, prandaj
sht e domosdoshme q t vrtetohet lidhja shkakore e mekanizmit t
ekzistimit t atyre ndryshimeve. Kshtu tek mekanizmi i lindjes s gjurmve
prmes procesit t shfaqjes nuk ka prputhshmri absolute ndrmjet
shkaktarit(gjeneratorit)t gjurms dhe gjurms evidente(gjurma e
gishtrinjve apo e kmbs)sepse as njher nuk arrihet deri tek shprehja e
plot e paraqitjes s trsishme t detajeve t objektit identifikimi i t cilit
bhet gjegjsisht i shkaktarit t gjurms. Gjurma apo t shprehurit e saj
mund jet m pak ose m tepr e plot gjegjsisht fragmentare, m pak ose
m shum e dukshme apo e lexueshme dhe kualitative. Prputhshmria n
viza kryesore e objektit identifikues dhe kopjet e tij quhen pasqyr izotope.
Tek procesi i pasqyrimit t till,pr identifikim jan t prshtatshm vetm
ato objekte t cilat nuk ndikojn n prmbajtjen dhe formn e pasqyrimit,
gjegjsisht q nuk jan t shkrift, t thrrmueshm, plastik apo t but.
Kur jemi tek procesi i identifikimit, bhet fjal pr vetit dhe karakteristikat
apo veorit. Vetit jan nocion ontologjik, kurse veorit gnoseologjike.
Veoria sht veti e njohur pasqyruese, shenj e t cilit do objekt
identifikimi n baz i s cils mund ta njohim at. Vetit jan t ndashme
nga proceset dhe sendet. Vetit e pasqyruara t nj objekti n tjetrin apo n
vetdijen ose kujtesn e njeriut sipas t cilave bjm identifikimin quhen
karakteristika apo tipare t objektit.
Kur sht fjala pr t njohurit e drejtprdrejt e vetive dhe tipareve t
objektit t caktuar njohurit i dallojm n t drejtprdrejta dhe n t
trthorta. Njohja e drejtprdrejt sht paraqitja pr identifikim. Njohja e
trthort sht ajo prmes gjurmve dhe lndve apo objekteve dhe
kryesisht kruhet prmes ekspertizs. N kt proces implikohet eksperti i
cili me mendimin e tij, nse organi i procedurs e pranon at, krijon fakte t
reja.
Identifikimi primar i tipareve apo karakteristikave sht atribut i ndonj
sendi dhe i cili gjendt n t kto tipare jan burimore dhe i takojn ndonj
objekti apo lnde zakonisht kto lindin gjat prodhimit apo prdorimit.

13

Tiparet apo karakteristikat sekondare identifikuese jan shprehje e tipareve

primare. Kto jan veti t caktuara t ndonj lnde apo objekti t
prshtatshme pr kryerjen e procesit t identifikimit. Zakonisht fjala sht
ktu pr gjurmt dhe shenjat. Shenjat n gjurm zakonisht jan t koduara
(me shifra).
Identifikimi sht i mundur n qoft se objektet identifikuese jan relativisht
t qndrueshme. Fjala sht ktu pr objektin e njjt t identifikimit n
koh t ndryshme t qndrimit dhe dukjes s tij. Identifikimi kryhet me
procedurn e izolimit n. N kuadr t ktij procesi tiparet e parndsishme
abstragohen pr dallim nga ato kryesoret apo t rndsishmet. Nga sa u cek
rezulton se identifikimi, gjegjsisht prcaktimi i nj objekti konkret i cili
ndryshohet n tiparet e tij t parndsishme npr stade t ndryshme t tij
dhe n koh t ndryshme. N qoft se me izolim nuk abstragohen tiparet e
parndsishme, ather nuk mund t kryhet procesi i identifikimit. Vetm
tiparet apo karakteristikat identifikuese t veanta apo individuale jan t
prshtatshme pr njohje apo identifikim. Tiparet e prgjithshme e
karakterizojn grupin e lndve apo objekteve n trsi.
Vetit e tipareve identifikuese jan:
individualiteti;
vazhdueshmria;
qndrueshmria;
pavarsia;
shumsia apo numri.
Tiparet identifikuese apo individuale
1)
2)
3)
4)
5)

N shkencn e kriminalistiks me kt nocion nnkuptohet kompleksi apo

trsia e tipareve t cilat kan lindur rastsisht dhe t cilat e
individualizojn objektin identifikues pikrisht pr kt, sepse nuk kan
lindur qllimisht, sepse nuk paraqesin norm t tipareve grupore. Fjala
sht ktu pr veorit e rastsishme brenda karakteristikave t llojit. Me
fjal tjera kto jan veori t rastit dhe nuk kan lindur me plan dhe nuk
na paraqiten pashmangshm q n fillim por ato paraqiten n form
rreptsisht individuale. N t vrtet kto tipare jan largim nga standardi i
prgjithshm i grupit t objekteve apo lndve. Largimi sht i rastit sepse
tek secili antar individual i grupit lind n formn e paparashikuar, por
edhe n madhsin dhe pozitn e paparashikuar. N kt rast duhet t kihet
parasysh se ndrmjet shkaktarit t gjurms (origjinalit) dhe kopjes s tij
shtratin e gjurms (pasqyrimi)pra, me objektet me t cilat sht i pasqyruar
origjinali, n pajtim me rregullat e fiziks ekzistojn edhe dallimet e
caktuara m t vogla ose m t mdha t cilat n rastet e suksesshme nuk
prjashtojn
mundsin
e
identifikimit
t
objektit
t
kontestueshm(shkaktarit t gjurms) n baz t pasqyruarit t tij n form
t gjurms s gishtrinjve apo shputave. Ndrmjet gjurms dhe objektit t
pasqyruar, zakonisht nuk ka dhe nuk mund t ket prputhshmri
absolute, sepse nj objekt kurr nuk mund t pasqyrohet n at mnyr q
t riprodhoj gjurmn e trsishme n kuptimin e paraqitjes s saj t plot.

14

T gjitha lndt apo objektet i ekspozohen ndryshimeve dhe ndikimeve t

prhershme mekanike-fizike, kimike dhe energjetike t cilat vazhdimisht i
ndryshojn ato dhe i modifikojn veorit e tyre individuale. Kto ndryshime
prshkruajn
biografin
individuale
t
lnds
apo
objekti.
Ekspertt(kriminalistt )vrtetojn identitetin e ndonj objekti duke i
krahasuar veorit e tyre identifikuese. Analiza dhe sinteza e veorive
identifikuese prbjn bazn e procedurs identifikuese. Nse eksperti
mund ta ndaj nj numr t nevojshm t caktuar t veorive individuale,
ather ai me kt edhe do ta vrtetoj identitetin e atij objekti dhe do ta
dalloj at dhe ndaj nga t gjitha objektet e llojit apo gjinis s njjt. N
kt rast identiteti prcaktohet n baz t numrit prfundimtar t atyre
veorive apo tipareve. Si u theksua m lart n shkencn e kriminalistiks
me karakteristikat identifikuese nnkuptojm veorit e shprehura t
ndonj lnd apo objekti n tjetrin apo edhe n vetdijen e njeriut e q sipas
tyre mund t kryejm identifikimin. Ktu duhet pasur parasysh dhe duhet
marr n konsiderim vetm veorit individuale t strukturs s jashtme
(formn e jashtme t materies lndore), si dhe strukturn e brendshme
(lndn) t objektit identifikues, e cila gjithashtu ka veori individuale t
paprsritshme. Ndrkaq shtje tjetr sht se a do t mund t vrtetohen
ato veori dhe varet nga niveli i shkencs dhe tekniks bashkkohore si dhe
nga mjetet dhe metodat e tyre. N shkencn e kriminalistiks veorit
identifikuese ndahen n t prgjithshme dhe t veanta. Veorit e
prgjithshme i karakterizojn grupin e lndve apo ndonj objekt marr n
trsi. Veorit e posame kan t bjn me detaje. Kur t jet vrtetuar e
ashtuquajtura
prkatsi
grupore
e
objektit,
ather
krkohet
prputhshmria e t gjitha veorive t prgjithshme. Mos prputhja e
veorive t prgjithshme, prjashton mundsin e identitetit, derisa
prputhshmria e tyre nnkupton mundsin e identitetit. Identiteti
vrtetohet vetm n baz t prputhshmris s t gjitha detajeve apo
prputhshmris s numrit t mjaftueshm t tipareve t veanta relevante.
N praktikn e kriminalistiks, shpesh shtrohet pyetja: sa sht e
nevojshme t ket karakteristika t posame individuale n mnyr q sipas
tyre t mund t vrtetohet identiteti? Disa ekspert pr njohjen e identitetit t
mjeteve, i krkojn treguesit e fiksuar numerik(numrat) t tjert
konsiderojn se vendimin n pajtim me natyrn e do rasti konkret duhet
ln ekspertve. Disa ekspert aplikojn metodat matematikore-statistikore
me rastin e vlersimit t prputhshmris t veorive identifikuese, me
rast luan rol prvoja, arsyeja e shndosh dhe besueshmria.
Natyra e problemeve lidhur me sa u cek qndron n at se n mostrn e
kontestueshme(gjurmn) sht e nevojshme t zbulohet nj numr i caktuar
i karakteristikave individuale t cilat prputhen me numrin e caktuar apo
n raste ideale me t gjitha karakteristikat e mostrs s pakontestueshme
(provuese). Problemi paraqitet rreth pyetjes: cili sht numri i t
ashtuquajturit kufij minimal i karakteristikave t nevojshme individuale apo
numri minimal? N t vrtet, me prdorim, grryerje, me veprimin e
korrozionit etj. Ndryshon nj numr i veorive individuale n kuptimin

15

kualitativ dhe kuantitativ. Pr kt arsye n procedurn identifikuese duhet

t kihen parasysh ndryshimet kuantitative-kualitative. Eksperti sht i
detyruar q problemin ta zgjidh pr kualitetin dhe kualitetin e tipareve t
nevojshme t prputhshme me trsin e tyre, duke u nisur me kt rast
nga prvoja e tij personale dhe nga rezultatet e eksperimenteve t kryera.
Eksperti duhet t analizoj n mnyr studioze qndrueshmrin,
pavarsin dhe prsritjen e veorive identifikuese, me kt rast mund t
lejohet aplikimi i kalkulimit n baz t teoris s t mundshmes kur sht
n pyetje llogaritja e prsritjes s disa veorive.
Megjithat, rndsia vendimtare i prket eksperimentit t ekspertizs,
perceptimit dhe eksperiencs s ekspertit pr arsye se ekspertiza
traseologjike e cila mbshtetet n llogarin e t mundshmes, ka vetm
vlern e versionit, kurse mundsia ende nuk sht realitet. Krkohet
prandaj identiteti real konkret e jo identiteti abstrakt matematikor. N
realitetin objektiv do objekt i identifikimit traseologjik individualizohet n
mnyr t sakt, kurse teoria e vlers nuk e prjashton prsritjen e cila
sht negacion i identitetit dhe nuk mund t shrbej si baz pr
identifikimin traseologjik

Lidhur me sa u cek duhet dalluar:

a) minimumin e veorive identifikuese. Kjo sht trsia m e vogl e

veorive n baz t s cils trsi sht e mundur t kryhet identifikimi;

b) fusha identifikuese. Kjo sht nj sistem i veorive t lndve apo
objekteve t cilat paraqiten si objekt i drejtprdrejt identifikues. Kjo n
t vrtet sht nj sinonim pr kompleksin e veorive identifikuese;
c) gjurma identifikuese. Kjo sht gjurm n form t pasqyrs s
strukturs s jashtme t objektit apo t nj pjese t tij mbi objektin tjetr
apo pjesn e objektit tjetr e cila ka lindur gjat kryerjes s veprs penale
me procesin e pasqyrimit dhe e cila sht e prshtatshme pr identifikim.
Prkatsia grupore
Kjo prkatsi sht nj nocion i llojit t vet kriminalistik. Disa kriminalist
lidhur me t flasin pr identitetin e llojit apo gjinis. Ky nocion sht i
paqart, madje edhe i pasakt dhe si i till i pa prputhshm me esencn e
nocionit identitet ( autenticitet) n shkencn e kriminalistiks. Autenticiteti
apo identiteti n shkencn e kriminalistiks dallohet nga autenticiteti n
shkencat teknike dhe natyrore. N ato shkenca prcaktohen prkatsit
grupore dhe veohen me shprehjenidentifikim. Kshtu ekspertt pohojn
se substanca e caktuar e identifikuar si p.sh. heroina, ndonj thermi si
sht hekuri etj. N t vrtet fjala sht pr prcaktimin e prkatsis
grupore e cila bazohet n analogji. Kjo do t thot vetm se objekti i
hulumtuar sht i njjt sikurse edhe t gjitha objektet e atij grupi. Fjala
sht pr procedurn e cila n shkencn e kriminalistiks quhet grupifikim.
Tek grupifikimi (prcaktimi i prkatsis grupore) objekti klasifikohet n

16

grupin e njjt apo t ngjashm t objekteve simotra. Pr kt arsye n

esencn e prcaktimit t prkatsis grupore sht identiteti e jo
ngjashmria e objekteve me t apo objekteve simotra.
Tek prcaktimi i prkatsis grupore krkohet prputhshmria e veorive t
prgjithshme. Mosprputhshmria e t gjitha karakteristikave t
prgjithshme mundsin e identitetit dhe paraqet nevojn e metods s
eliminimit. Prputhshmria e tyre nnkupton vetm mundsin e ekzistimit
t identitetit. Shohim pra se prkatsia grupore n praktik na paraqitet si
faz e par e procesit t prbashkt identifikues apo procesit t pavarur
eliminues. do objekt ndonse vetvetiu sht identik, ai njkohsisht ka
edhe vetit dhe karakteristikat e tilla t cilat e bjn at t ngjashm apo
madje edhe krejtsisht t njjt me ndonj objekt tjetr. Lidhur me sa u cek,
mund t thuhet se prcaktimi i prkatsis grupore prjashtojn mundsin
dhe nevojn e identifikimit. Mosprputhshmria e karakteristikave grupore
shrben si baz pr konkludimin e mosidentitetit. Prkatsin grupore nuk
duhet quajtur identitet t gjinis , sepse identiteti sht shum individual.
Duhet pas parasysh gjithmon se identiteti vrtetohet vetm n baz t
prputhshmris s t gjitha veorive apo detajeve apo edhe n baz t nj
numri t mjaftueshm t karakteristikave relevante dhe t posame
identifikuese.
Shkencave natyrore dhe teknike nuk u intereson biografia individualee
objektit t caktuar, por fati i tr grupit. N ann tjetr identifikimi n
shkencn e kriminalistiks dhe n t drejtn e procedurs penale sht i
drejtuar n zbulimin e fakteve konkrete t rndsishme pr prcaktimin e s
vrtets. Pr shkak t dallimeve n qllime n mnyr t pashmangshme
dhe t ndryshme definohen nocionet identifikim dhe prkatsi grupore
n shkencat prkatse. Nocioni i identifikimit si sht i krijuar n shkencat
natyrore dhe teknike nuk guxon t aplikohet n mnyr mekanike n
shkencn e kriminalistiks dhe n t drejtn penale.
Prcaktimi i prkatsis grupore paraprihet nga procedura identifikuese. Me
kt rast, ngjashmria sht baz pr parashtrimin e versionit shkak-pasoj
ndrmjet objektit t dhn dhe veprs konkrete penale. Qllimi i pavarur i
prcaktimit t prkatsis grupore paraqitet ather kur pr shkaqe t
ndryshme nuk sht e mundur t kryhet identifikimi. Prcaktimi i
prkatsis grupore mundson kryerjen e proceseve heuristike.
Rezyme:identifikimi grupor sht vetm emr pr metodn e eliminim, e
cila sht parakusht pr kryerjen e procesit t identifikimit. Karakteristikat
grupore nuk jan identifikuese.
Me prcaktimin e prkatsis grupore, njkohsisht vrtetohet edhe
identiteti. Identiteti sht individualitet, pra bashkim i numrit t caktuar t
karakteristikave t prputhshme q dshmojn identitet. Me rastin e
identifikimit krkohet prputhshmria e kompleksit t tipareve q jan
karakteristik vetm e nj objekti. Vetm veorit individuale mund t
trajtohen si identifikuese. Vlera absolute dhe e sigurt ka pr pasoj

17

prfundimin negativ t ekspertizs identifikuese. Zakonisht thuhet kjo nuk

sht ajo . Gjithmon duhet dalluar ngjashmrin dhe prkatsin nga
identiteti.
Identifikimi kriminalistik, nse rezultati i tij duhet t jet dshmi n
kuptimin formal, doemos duhet t kryhet brenda procedurs dhe rendit t
cilat jan n pikpamje procedurale rregullare dhe jasht t s cilave
procedura e identifikimit nuk ka kurrfar rndsie. T identifikohet ndonj
lnd apo objekt do t thot jo vetm t prcaktohet objekti i till por
pikrisht ai objekt. Karakteristikat grupore jan veti e gjinis, llojit dhe
grupit, kurse veorit individuale pikrisht edhe t vet objektit t caktuar
konkret. Fjala ktu sht pr objektet e individualizuara e jo t grupifikuara.
Si sht e theksuar, n procedurn e identifikimit kriminalistik prcaktohet
individualiteti i objektit i cili prbhet nga mosprsritja e trsis s
karakteristikave identifikuese t cilat jan veti mu dhe vetm atij objekti
identifikues e q e bjn at objekt t jet mu ai, e jo t till sikurse q jan
edhe t gjitha objektet tjera t atij grupi, pra pikrisht ai vet e asnj tjetr
n vend t tij. Pr kt arsye me ndihmn e veorive grupore nuk ka
identifikim, sepse ato nuk jan individuale por grupore. Pra me ndihmn e
tyre klasifikohen dhe grupohen, por kurr nuk identifikohen dhe
individualizohen. Karakteristikat themelore individuale dhe grupore jan
relativisht t qndrueshme.
Identiteti konkret sht i paprsritshm n formn tjetr qoft edhe n at
m t ngjashmen. Identiteti konkret apo identiteti individual sht ndarja e
objektit t caktuar identifikues nga shumsia e objekteve t ngjashme apo t
llojit t njjt. Fjala ktu sht pr individualitetin absolut t objektit dhe
dallimin e tij nga t gjith t tjert, madje edhe nga objektet e ngjashme me
te t gjinis apo llojit t njjt. Gjat identifikimit kriminalistik prcaktohet
individualiteti i objektit dhe dallimi i tij nga t gjitha objektet e gjinis s
njjt apo ato t ngjashme. Me rastin e prcaktimit t prkatsis grupore.
Objekti grupifikohet dhe klasifikohet n grupin e objekteve t ngjashme dhe
simotra. N esencn e prcaktimit t prkatsis grupore nuk gjendet
identiteti por ngjashmria e objektit me objekte simotra. Prkatsia grupore
prcaktohet n kuadr t procesit unik t identifikimit si faz e par apo si
faz n procesin e pavarur. Objektet t cilat i prkasin grupit t caktuar jan
t veuara me trsin e grupit t caktuar t karakteristikave grupore t
cilat jan t prbashkta pr to. N shkencn e kriminalistiks synohet q t
vrtetohet sa m tepr q sht e mundur grupi i ngusht. Fjala sht ktu
pr aplikimin e metods kriminalistike t eliminimit (prjashtimit).
Procesi i identifikimit vazhdon si proces i ngushtimit deri tek niveli i
autenticitetit t objektit konkret individual. do objekt i cili sht identik me
vetveten njkohsisht ka edhe veti apo karakteristika t tilla t cilat e bjn
at t ngjashm apo t njjt me ndonj objekt tjetr. Prkatsia e njjt
grupore nuk do t thot edhe identitet, mirpo mos prkatsia grupit t
caktuar e prjashton nevojn e prcaktimit t identitetit brenda atij grupi.
Mosprputhshmria n veorit grupore shrben si baz pr prfundim t
identitetit. Prcaktimi i prkatsis grupore sht baz pr paraqitjen e

18

versionit t mundsis t ekzistimit t lidhjes shkak-pasoj ndrmjet

objektit konkret dhe veprs penale. Prdorimi i shprehjes identifikim
grupor sht vetvetiu kontradiktor sepse identifikimi mund t jet vetm
individual, gjegjsisht ndarje e lnds apo objektit nga grupi e jo e kundrta,
radhitja e tij n grup. Aktiviteti t cilin disa kriminalist dhe ekspert e quajn
identifikim grupor n t vrtet sht si kemi cekur aplikimi i metods
prjashtuese(eliminuese). N qoft se ndonj lnd apo objekt nuk mund t
prjashtohet, kjo tregon pr mundsin e identifikimit t tij.
Karakteristikat grupore i prkasin do objekti t grupit t dhn dhe ato
dshmojn njjtsin apo ngjashmrin. Prkatsia grupore quhet grupore
pikrisht pr shkak se sht e prbashkt pr t gjitha objektet e atij grupi.
Dallimet n veorit grupore prjashtojn mundsin e identitetit. Me
konstatimin e mosprputhshmris grupore dshmohet edhe mos identiteti.
Ngjashmria mund t shkallzohet, kurse identiteti jo sepse ai sht
absolut. T gjitha lndt apo objektet n bot, pa prjashtim jan shum
individuale, por mund t jen si kemi thn edhe simotra apo shum t
ngjashme n baz t nj varg vetish t posame me nj numr t caktuar t
lndve apo objekteve tjera t t njjtit grup dhe t ngjashme sipas nj varg
vetish t prgjithshme me lndt apo objektet e caktuara t grupeve tjera
simotra. Nga sa u tha rezulton se n procedurn e identifikimit sht e
nevojshme q n mnyr precize dhe t sakt t dallohet ngjashmria,
njjtsia dhe identiteti. Tek identifikimi fjala sht pr prputhshmrin e
kompleksit t tipareve t cilat jan veti pikrisht vetm e nj objekti. Prandaj
vetm veorit individuale mund t konsiderohen si tipare identifikuese.
Karakteristikat e posame individuale apo identifikuese ose shnimet
relevante kan t bjn me detajet q jan t rndsishme pr prcaktimin e
prkatsis grupore. Fjala sht ktu pr kompleksin apo trsin e tipareve
t cilat kan lindur rastsisht dhe t cilat individualizojn objektin
identifikues. Struktura e jashtme dhe e brendshme e objektit identifikues
apo forma dhe tekstura e tij kan veti t paprsritshme individuale. Pra
problemi sht se a mund t vrtetohen ato. Me kt rast krkohet
prputhshmria e t gjitha tipareve t prgjithshme. Mosprputhja e tyre
prjashton mundsin e identifikimit kurse, prputhja nnkupton
mundsin e identifikimit t objektit. do mundsi si mas e t mundshmes
ka mundsin e kundrt t s pamundshmes. Duhet pasur parasysh se
edhe tek rastsia ekziston grupi i rrethanave shkaktare i cili shpeshher
sht shum i ndrlikuar dhe i pakapshm (i paarritshm) pr analiz me
metodat dhe mjetet e nivelit t tashm t shkencs. Si sht theksuar,
identiteti vrtetohet vetm n baz t prputhshmris s t gjitha detajeve
relevante apo t veorive t posame ose numrit t mjaftueshm t tyre.
sht theksuar gjithashtu se tiparet e veanta n procedurn e identifikimit
t karakteristikave t cilat veojn disa pjes t objekteve identifikuese si
sht siprfaqja e tij e cila krijon apo gjeneron gjurm dhe e cila duke ju
falnderuar lindjes s saj t rastsishme apo origjins n trsin e saj
krijon kompleksin individual i cili mundson q objekti t identifikohet sipas
gjurms s tij. Si baz e individualitetit t strukturs s jashtme t objektit e

19

cila krijon gjurm, na paraqitet: forma, madhsia dhe reciprociteti

zhvendosja e substancave t rastit n siprfaqet e tyre kontaktuese e t
ngjashme. Pra karakteristikat e posame n procedurn e identifikimit jan
detajet e strukturs s jashtme t lnds apo objektit t cilat edhe jan t
vetmit q mundsojn identifikimin.
Karakteri individual i tipareve t veanta vije n shprehje n makro dhe
mikro sfer. sht me rndsi se kompleksit trsis s tipareve
identifikuese vuln e vet ia jep kombinimi i paprsritshm i atyre veorive
dhe krijimi i tyre. Kombinimi i atyre tipareve ka karakterin e rrall dhe t
rastit por edhe t paprsritshm. Pr shkak se disa karakteristika jan t
rastit ato mu pr kt jan edhe t rralla dhe objektit i japin karakterin
individual sepse jan t krijuara n rrethanat e rastit dhe t parndsishme.
Rrethanat e masave ligjore kushtzojn karakteristikat e prgjithshme
grupore, gjithmon dhe pa prjashtim si t domosdoshme dhe ligjore. N
ann tjetr rrethanat e rastit sjellin deri tek ajo q karakteristikat e posame
identifikuese vijn gjithmon n kombinimin tjetr t parapar t
karakteristikave. Rastsia gjithmon ka t bj me vetit kualitative dhe
kuantitative.
Identifikimi
ekziston n
vetmen. Nj
prditshme.
prfshin:

kriminalistik bazohet n tezn se do objekt identifikues

origjinal apo unikat dhe at n ekzemplar apo mostr t
qndrim t ktill e verifikon edhe praktika e ekspertizs s
Nocioni i identifikimit kriminalistik n pikpamje strukturore

1) objektin

identitetin e t cilit e prcakton i ashtuquajturi objekt

identifikues;
2) objektin me ndihm e t cilit prcaktohet identiteti i ashtuquajtur mjet
identifikimi dhe
3) mnyrn n baz t s cils prcaktohet identiteti.
Lidhur me sa u cek m lart, na paraqitet nocioni: vlera identifikuese e
gjurmve kriminalistike. Kjo vler para s gjithash varet prej asaj se far do
t jet prshkrimidhe shkalla e deformimit t gjurms me rastin e lindjes
s saj;prshkrimit, gjenerimit. Gjurma e fiksuar adekuate si form e
konservuar natyrore-materiale e sinjalit i cili rrjedh ose sht n lidhje me
kryerjen e veprs penale praktikisht nuk mund t thuhet pr burimin
shkaktarin apo gjeneratorin e gjurms( njeriu shtaza objekti etj). Ajo q
sht me rndsi pr procedurn e identifikimit t gjurmve sht fakti se
gjurmt kriminalistike zakonisht prmbajn elemente informative n
pikpamje t 9 pyetjeve t arta t shkencs s kriminalistiks. N analizn
e ktyre pyetjeve vije deri tek prfundimi se gjurmt si bartse t
informatave, t ashtuquajturat sinjale prmbajn elemente informative t
cilat kan karakterin si vijon:
1) vendor, lokal (ku?);
2) kohor temporal (kur?);

20

3)
4)
5)
6)
7)

modelues (si?);
identifikues subjektiv (kush?) (Knd?);
identifikues objektiv (ka?);
identifikues instrumental (me ka?)
Motivues (prse?).

T gjitha informatat t cilat rrjedhin nga gjurmt mund t ndahen thjesht

n ato t cilat kan vler t prgjithshme informative dhe n ato t cilat
kan vler informative identifikuese. T gjitha ato informata mund t bjn
shprehjen traseologjike, kurse disa edhe dshmin traseologjike
identifikuese, t drejtprdrejt apo indirekt. Nga informatat e cekura
zbulohen dhe dshmohen faktet relevante juridike penale, kurse ato
informata t prfshira me petkun procedural bhen dshmi n kuptimin
procedural nse ato organi i procedurs si t tilla pas vlersimit i pranon n
pikpamje prmbajtjesore.
Si sht paralajmruar identiteti prcaktohet vetm n baz t
prputhshmris s t gjitha detajeve relevante t ashtuquajturat tipare t
posame. Se sa dhe far prputhshmrie duhet t ket n trsin e
karakteristikave individuale q t mund t jen t pranuara si t
paprsritshme gjegjsisht q t paraqesin identitetin sht pyetja faktike e
cila ndryshon nga rasti n rast. Treguesit numerik parimor sht vshtir t
parashikohen, prandaj edhe vendimi n pajtim me natyrn e do rasti
individual i lihet ekspertit. Kjo q u tha nnkupton se organi i procedurs
krkon mjaft njohuri nga sfera e shkencave natyrore dhe teknike q t
mund t vlersoj rezultatin dhe mendimin e ekspertit identifikues. Nse
organet e procedurs nuk posedojn njohuri t nevojshme pr vlersimin e
rezultateve t ekspertizs identifikuese, ather lihet hapsira pr
dominimin e dshmive me an t ekspertizs, gjegjsisht dshmive
shkencore mbi dshmit tjera. Kriteret pr prcaktimin e prputhshmris
s veorive krijohen n baz t eksperiencave, arsyes s shndosh dhe t s
mundshmes si masa t mundsis.
Megjithat n praktikn e prditshme kriminalistike dhe gjyqsore rndsi e
madhe i jepet (nganjher s teprmi) vlersimit matematikor t tipareve
identifikuese si dhe aplikimit t llogaris t s mundshmes. Ktu sht fjala
pr nj sfer t madhe t s ashtuquajturs ekspertiz identifikuese. Kto
jan ekspertiza n kuadr t s cilave prcaktohet identiteti konkret i lnds
apo objektit t ekspertizs, gjegjsisht objektit t krkuar. Fjala sht ktu
pr prcaktimin e faktorit konkret-individual. Rezultatet e ekspertizs
identifikuese si organ procedure parsor e kan gjykatn, gjegjsisht si
rndsi m t madhe dshmuese. Detyra e ekspertizs identifikuese n
esenc sht prcaktimi i identitetit konkret-individual. Pra kjo do t thot
se identifikimi mund t jet vetm individual.
Ndrrimi i nj numri i tipareve individuale n momentin e caktuar merr
kuptimin e ndryshimit kualitativ fjala ktu sht pr kalimin e kuantitetit
n kualitet t ri, e me vet kt edhe n identitet. Pr kt arsye sht e
nevojshme q sa m shum t shkurtohet koha e zbulimit t objektit i cili

21

identifikohet(shkaktarit t gjurms). Grumbullimi i veorive karakteristike

mund t krijoj kualitet t ri e m kt edhe identitet t ri gjegjsisht bindjen
e ekspertit pr identitet i cili nuk sht e domosdoshme t jet ai identiteti i
mparshm. Prve ksaj si sht theksuar m lart prve kualitetit dhe
kuantitetit t veorive duhet analizuar n mnyr studioze edhe:
a) qndrueshmria e tyre;
b) pavarsia dhe
c) shpeshtsia apo prsritja (frekuentimi).

Ekspertt duhet t eksperimentojn n mnyr imperative duke prdorur

njohurit dhe prvojat e tyre. Po prsrisim, teoria e s mundshmes mund
t prdoret me rastin e llogaritjes s shpeshtsis apo frekuentimit t
prsritjes s disa karakteristikave. Ekspertiza traseologjike identifikuese e
cila do t bazohej n teorin e s mundshmes do t kishte vetm vlern e
versionit, sepse mundsia shpesh e vogl ende nuk sht realitet. Gjykata
krkon identitet konkret e jo identitet abstrakt e matematikor. Nuk ka
metodik pr prcaktimin e identitetit abstrakt, por vetm metodik t
identitetit konkret individual dhe unikat.
Sipas ligjeve t fiziks do objekt n natyr sht i identifikimit traseologjik
dhe shum individual. Me kt rast duhet pasur parasysh se teoria e s
mundshmes nuk e prjashton prsritjen e kjo sht negacion identiteti. N
suaza t shkencs s kriminalistiks objektet e veprs penale q paraqiten si
objekt identifikimi, zakonisht ndahen:
1. objekte q kan shrbyer si mjet pr kryerjen e veprs penale apo q

kan qen t destinuar pr t( instrumenta sceleris);

2. objekte q kan lindur me kryerjen e veprs penale;
3. objekte q jan siguruar me kryerjen e veprs penale apo jan marr si

shprblim;
4. lnd apo objekte t cilat jan bartse t gjurmve t veprs penale;
5. objekte t cilat mund t shrbejn pr identifikimin e kryesit viktims
apo dshmitarit.
Shpesh sht fjala ktu pr objektet e harruara, t hedhura apo t lna pas
dore. Kur sht fjala pr shfrytzimin e lndve si objekt identifikimi duhet
pasur parasysh vlern e tyre. Kjo sht veti apo veori e lnds s caktuar si
objekt i asaj q lndn e bn lnd.
Lidhur me sa u tha m lar disa autor dallojn materiale dshmie si vijon:
1) lndt t cilat jan dshmi n vet ekzistimin e tyre, me kusht q t jet

vrtetuar se jan identike me lndn apo me lndt q jan n lidhje me

veprn penale dhe
2) lndt q shrbejn si dshmi, pr shkak se ato vet jan gjurm apo se
n to gjenden gjurmt e ngjarjes t cilat i identifikojm. T parat jan
dshmit materiale(reale) ndihmse kurse t dytat jan dshmit
materiale apo reale n kuptimin e ngusht.

22

Autort tjer dallojn objektet identifikuese di vijon:

1) objektet q jan t prshtatshme pr identifikim;
2) objektet q jan t prshtatshme vetm pr prcaktimin e prkatsis

grupore;
3) dhe objektet t cilat kan rndsin pr prcaktimin e gjendjes faktike
me gjendjen apo me veorit e tyre.
Problemi i ndrrimit t objekteve identifikuese
Gabimet fabrikuese dhe gjurmt e nevojshme t lindura individuale gjat
prodhimit t objekteve potenciale identifikuese mundsojn identifikimin.
Zakonisht fjala sht ktu pr:
1) prpunimin

e objekteve identifikuese n kuptim t meremetimit,

grryerjes, saldimit, prerjes e t ngjashme;
2) prdorimin korrekt apo jokorrekt dhe frekuentimin e tij;
3) konsumimin e objektit( mjeti )duke prdorur dhe duke vepruar korrodimi
(oksidimi) dhe ndikimet tjera t jashtme.
Pra, duke u prdorur vegla shpenzohet apo njkohsisht fiton disa
karakteristika t reja si p.sh. dhmbt. Me kt rast rol luan prbrja e
jashtme e strukturs s mjetit. Largimi i rastsishm n pikpamje t
karakteristikave individuale t veglave lind n form madhsi apo
dimension dhe pozit t paparashikueshme. Nga sa u tha mund t
prfundohet se veglat si objekt potencial verifikues jan relativisht t
ndryshueshme. Ndonse sistemi i jashtm i veglave ndrron n momentin e
caktuar t sakt kohor, ai sht karakteristik vetm pr at vegl. Me
shpenzimin dhe kryerjen e vegls dhe me kalimin e kohs fitohet form e re
e jashtme. Pr kt arsye gjithmon duhet pasur kujdes pr kohn kritike
gnoseologjike. Kjo sht koha n t ciln pas kryerjes s veprs penale n
vegln e prdorur si mjet i kryerjes ende nuk ka mundur t lindin
ndryshime t rndsishme t prbrjes s jashtme, prve nse kryersi me
qllim ka br intervenime mekanike apo kimike. Mirpo edhe ky vrtetim
mund t shrbej si indikator i caktuar se fjala sht pr mjetin e kryerjes s
veprs penale. Edhe matej nuk sht e mundur q me siguri t konstatohet
koha e sakt e lindjes s gjurms s vegls, gj q sht e rndsishme ndr
t tjera edhe pr prcaktimin e identitetit.
Lnda mbetet identike n procesin e ndryshimeve, por shtrohet pyetja cilave
dhe deri ku? shtje tjetr sht identifikimi i tij prmes karakteristikave
individuale t cilat kan ndryshuar. Kshtu p.sh. spata nuk e ka
ndryshuar identitetin e saj nse e ka ndrruar mikro relievin e tehut t saj
apo kokn e spats. Disa kriminalist konsiderojn se me rastin e
ndryshimeve t prmendura n sopat fjala sht pr spatn e re. Lidhur me
sa u cek n praktik shtrohet pyetja:
-

deri kur e ruan identitetin e saj vegla ?

23

deri kur mund t konsiderohet se mikro relievi i tehut t vegls nuk

sht ndryshuar?

Ktu domosdo fjala sht pr ndryshimet e vogla n pikpamje t forms

dhe dimensionit t cilat mundsojn, n trsin e kompleksit t tipareve
edhe m tej njohjen se bhet fjal pr t njjtin objekt identifikues. Me kt
rast domosdo duhet t ruhen specifikat e tipareve t vegls n trsin
konkrete dhe n bashkmarrdhnien konkrete, me fjal tjera se nuk ka
ardhur deri te ndryshimet qensore n siprfaqen e mikro relievit.
Numri i nevojshm i karakteristikave individuale identifikuese
Numri i nevojshm i karakteristikave pr identifikim t sigurt ndryshon nga
rasti n rast. Ashtu si kemi theksuar, sipas numrit t karakteristikave
individuale identifikuese, nuk mund t parashikohen kurrfar standardesh
fikse normative as n kuptimin kualitativ e as n kuptimin kuantitativ.
sht e pamundur t parashikohen treguesit e shumt pr t gjitha rastet,
prandaj n praktik pr kt shkak, zakonisht, vendimi pr identifikim t
identitetit i lihet ekspertit. Me kt rast ata duhet t respektojn t arriturat
e shkencave aktuale dhe tekniks nga fusha apo sfera e caktuar shkencore.
Ktu nj rol t veant e luan edhe prvoja profesionale, arsyeja e
shndosh e ekspertit dhe vetdija e tij. Disa ekspert mekanaskopik pr
veglat i krkojn treguesit e fiksuar numerik. T tjert konsiderojn se, n
pajtim me natyrn e do rasti konkret vendimin pr kt duhet ln
ekspertve. Disa ekspert aplikojn metodn matematikore-statistikore me
rastin e vlersimit t prputhshmrive t karakteristikave identifikuese.
Organi procedural sht i detyruar q t vlersoj saktsin e metodave dhe
mjeteve t aplikuara n procedurn e identifikimit si dhe rezultatin e fituar
nga kjo. Qasja mekanike numrit t karakteristikave identifikuese nuk sht
korrekte. Me kt rast duhet pasur parasysh se rol t rndsishm luajn si
karakteristikat kuantitative ashtu edhe ato kualitative. Si sht theksuar
m lart n mostrn apo gjurmn e kontestueshme sht e nevojshme t
zbulohet nj numr i caktuar i karakteristikave individuale t cilat
prputhn me numrin e caktuar apo edhe me t gjitha karakteristikat e
mostrs apo gjurms s pakontestueshme (mostrs s njohur apo provuese).
N praktik gjithmon na imponohet pyetja:
- cili sht numri minimal apo kufiri m i ult i karakteristikave t
nevojshme individuale ?
Me prdorim, lmim, veprim korrodues e t ngjashme nj numr i
karakteristikave individuale ndryshon n kuptimin kualitativ dhe
kuantitativ. Pr kt arsye n procedurn identifikuese duhet t kihen
parasysh ato ndryshime. Eksperti sht i detyruar q shtjen e kuantitetit
dhe kualitetit t karakteristikave t nevojshme t prputhshme me trsin
e tyre, ta zgjidh duke u nisur me kt rast nga eksperienca e tij edhe duke u
mbshtetur n rezultatet e eksperimentit t kryer. Eksperti gjithashtu duhet
ta shqyrtoj n mnyr studioze qndrueshmrin pavarsin dhe
frekuentimin e karakteristikave identifikuese. Me kt rast mund t lejohet

24

aplikimi i teoris s t mundshmes kur sht n pyetje llogaritja e

frekuentimit t prsritjes t disa karakteristikave. Rndsia vendimtare
ktu i takon eksperimentit t ekspertiz dhe eksperimentit t ekspertit pr
arsye se ekspertiza traseologjike e cila mbshtetet n llogarin e s
mundshmes e ka vetm vlern e versionit, ndrsa mundsia ende nuk sht
realitet. Gjithmon krkohet identitetit konkret pra, identiteti real, e jo
identiteti matematikor apo abstrakt. N realitetin objektiv do objekt i
identifikimit traseologjik rreptsisht sht i individualizuar, kurse teoria e s
mundshmes nuk e prjashton prsritjen e cila sht negacion i identitetit
dhe nuk mund t shrbej si baz pr identifikimin traseologjik.
Probabiliteti dhe saktsia n procedurn e identifikimit
N procesin e identifikimit kriminalistik, s pari shtrohet pyetja e mundsis
dhe ajo se si sht kjo e lidhur me probabilitetin? Mundsia sht realitet
potencial, dika q ende nuk sht realizuar apo ende nuk dihet se a do t
realizohet. Kshtu ekziston mundsia se sht kryer vepr penale por edhe
mundsia se ajo nuk sht kryer. N t vrtet do realitet sht edhe
mundsi e realizuar. Spektri n realitetin objektiv t mundsis prkatse
prbn vargun e mundsive prmes mundsive formale dhe abstrakte deri
tek mundsia reale apo komplete dhe n fund realitetin si mundsi e
realizuar.
Mundsia sht akordim modaliteti, kundrvnia midis realitetit dhe t
nevojshmes. N kuptimin formal-logjik mundsia tregon se mund t
mendohet dika mirfilli si jo kontradiktore gjegjsisht se ana e kundrt e
saj nuk do t thot se sht mashtruese ose e pa sakt. Nga aspekti teorik i
njohjes apo nga ai material-o objektiv do t thot se dika prputht me
esencn e prvoj dhe nuk i kundrvihet asaj. Mundsia ontologjike apo
metafizike prcaktohet si forc reale se dika mund t jet e pranishme por
q ende nuk sht realisht e pranishme, sepse pr kt paraprakisht duhet
t plotsohen disa kushte.
Probabiliteti
Probabiliteti (lat. probabilitas) sht masa apo shkalla e mundsis. Kjo
sht shkalla e mese saktsis e cila gjendet ndrmjet saktsis s plot t
asaj se dika do t vij dhe duhet t vij dhe mundsis s kulluar.
Probabiliteti qndron n pritjen se dika do t ndodh n baz t prvojave
t deritashme, por nuk e prjashton mundsin edhe q t mos ndodh,
gjegjsisht q t mos vij dika tjetr nga ajo q sht pritur. Mundsia dhe
realiteti kan dy an t tyre objektive; at kualitative dhe at kuantitative.
Fjala probabilitetshpreh akordimin objektiv kuantitativ t mundsis. do
mundsi e ka ann kuantitative, mirpo n procedur nuk mund t
konstatohet shprehja e saj numerike, por kjo duhet t plotsohet me tiparet
si jan: probabilitetit i shkalls s ult, probabiliteti i shkalls m t lart
,probabiliteti i mundshm, probabiliteti i sigurt e t ngjashme.
Mundsia m shum ose m tepr, gjithmon sht e mundshme, apo
probabile ndrkaq pamundsia sht shprehje e kundrt.

25

Shkalla e mundsis
Shkalla e mundsis sht raport i vlersimit kuantitativ t mundsis ndaj
saktsis se ndonj vepr konkrete penale sht kryer dhe se kryes i asaj
vepre sht individi i caktuar.
Probabiliteti sht i dhn objektivisht dhe nuk varet nga vetdija e
vzhguesit. Probabiliteti i shqyrtuar n raport me subjektin varet nga njohja
apo mosnjohja e organit procedural. N kt kuptim probabiliteti sht
vlersimi i t priturs subjektive pr ekzistimin e veprs penale dhe kryesit
t saj, sasia e mass s jo njohurive, shkalls s prparimit apo mos
prparimit n aspektin e njohurive. N matematik dhe n statistik
probabiliteti sht shkall n t ciln mund t pritet se do t ndodh nj
ngjarje apo nj rrjedh rastsisht. Kjo shkall shnohet me, (0) zero (kurrfar gjase), deri n (1) nj - (gjasa e plot).
N procedurn e identifikimit traseologjik kriminalistik fillohet nga
probabiliteti subjektiv. Ktu sht fjala pr vlersimin subjektiv t individit
t cilin ai e prjeton n situatat e pritura se do t ndodh dika, mirpo ajo
nuk do t ndodh. Me kt rast nuk sht fjala pr ndonj vlersim racional
t probabilitetit t ndonj rrjedhe, por m tepr fjala sht pr prshtypjen e
nj shkalle t probabilitetit, ndrkaq n mas sht ai probabilitet mund t
prfundojm n baz t sjelljes s atij individi. N shkencat e njohjes apo
gnoseologjike dallohen nocionet: me me gjas e vrtetdhe njohuri e
besueshme e vrtet. E kundrta e probabilitetit sht siguria,
besueshmria e plot, bazueshmria e mjaftueshme, argumentimi,
dshmimi.
N procedurn parapenale dhe penale kemi t bjm me mundsin reale.
Kjo do t thot se disponojm me nj kompleks kushtesh t realizuara,
mirpo edhe m tej nuk disponojm me njohurin pr trsin e
mjaftueshme t kushteve t realizuara pr transformimin e mundsis
konkrete n realitet. Sa her q flitet pr probabilitetin dhe mundsin
lidhur me veprat penale, gjithmon duhet pasur parasysh se vepra penale
sht sistem material-subjektiv(psikik).
Probabiliteti n procedur paraqitet si ur e cila lidh strukturn si trsi
me elementet e saj.
N procedurn formale dhe jo formale operohet me forma t ndryshme t
dyshimit. Bazat e dyshimit jan shkalla e par dhe m e ult e probabilitetit.
Rrethanat t cilat tregojn pr m shum t dyshuar jan vetm baza
probabile e dyshimit e cila prcakton vetm mundsin. Prve sasis s
bazs s dyshimit me kt rast duhet t kihet parasysh edhe kualiteti.
Kombinimi i llojit t vet dhe individualiteti i bazs s dyshimit jan t nj
rndsie t madhe ktu nuk guxohet t punohet me numra aritmetikor t

26

bazs s dyshimit. Fjala sht pr kalimin e kuantitetit n kualitet t ri.

Baza kuantitative e dyshimit nuk mund t transformohet apo t
shndrrohet n dyshim t bazuar. N ann tjetr numri i vogl i bazave t
dyshimit t llojit t vet mund t realizoj dyshimin e bazuar apo indicin e
nevojshm. N rastet kur indicet jan marr si dshmi integrale, ather ato
tregojn vetm personin e caktuar si kryes t veprs penale dhe ai person
sht i dyshuar me baz.
Dyshimi i bazuar
Dyshimi i bazuar sht shkall e lart probabiliteti ky dyshim si probabilitet
duhet t shndrrohet n t sigurt e prej andej n saktsi. Aktgjykimi mund
t nxirre vetm nse probabiliteti ka kaluar apo sht shndrruar n
saktsi.
Saktsia (lat. certitudo)
sht karakteristik e gjendjes s vetdijes, gjegjsisht ngjarje t ciln
ndonj gjykat e pranon si krejtsisht autentike apo t vrtet, t
padyshimt dhe t pakontestueshme. Saktsia rregullisht i prcjell gjykatat
t cilat jan t dukshme, evidente vetvetiu apo t ngritura mbi prvojat e
drejtprdrejta( t drejtprdrejta, vetdija intuitive) por mund t qndroj
edhe pr gjykata t cilat jan t dshmuara ose konsiderohen t dshmuara(
t trthorta, vetdija diskurseve). Me gjykim duhet nnkuptuar
manifestimin themelor logjik, sidomos t rndsishm n t gjitha sferat e
logjiks dhe t njohurive shkencore n prgjithsi. Gjykimi n pikpamje
psikologjike shfaqet si mendim i konstatimit, kurse n pikpamje
gramatikore zakonisht merr formulimin e vet t caktuar n fjali. shtja e
prioritetit logjik t nocionit apo gjykimit shpie tek masa juridike, nse kihet
parasysh vartsia e tyre e ndrsjell dhe kushtzimi i cili vije n shprehje n
pikpamje t ndryshme, n njrn an, gjykimiprbhet nga nocionet,
kurse n ann tjetr, nocioni paraqet dhe n vetvete prfshin shumsi
gjykimesh. Pr dallim nga nocioni, gjykimi sht trsi analitike-sintetike,
gjegjsisht ind logjik i cili sht i shkoqitur n prmbajtjen e tij, gjegjsisht
n pikpamje objektive i prcaktuar n ndonj drejtim, prandaj pr kt
arsye sht e mundur q gjyqi t gjykoj n baz t s vrtets apo t
pavrtets. Dhe pse prjetimi i saktsis n pikpamje psikologjike sht
unik, ndonj her saktsiasubjektivee probabilitetit dallon nga njohuria e
sigurtobjektive. N pikpamje metodologjike dhe psikologjike saktsin
duhet dalluar nga situatat e ndryshme t probabilitetit.
Saktsia nnkupton prfshirjen e do mundsie t ekzistimit t kundrt
apo t ndryshm t fakteve vendimtare. Probabiliteti, s kndejmi mbetet
gjithmon vetm si shkall m e ult apo m e lart e mundsis s
ndodhis s gjendjes faktike. E vrteta dhe probabiliteti jan kategori dhe
vlera gnoseologjike. Saktsia nuk sht shkalla m e lart e probabilitetit
por fenomen i cili nnkupton di tjetr, pra prjashtim t fardo tjetr q
sht e ndryshme. Gjat shqyrtimit kryesor nuk grumbullohet probabiliteti
por bhet nj krcim dialektik n saktsi. Kuptimi i probabilitetit n esenc

27

sht n funksion t metods eliminuese. Ndrkaq, saktsia gjithmon sht

kalim n kualitet t ri.
Probabiliteti, ndonse shum i ult, mund t jet edhe i sakt dhe e
kundrta; dhe ndonse shum i lart mund t jet edhe i pasakt. Organi
procedural duhet ta prcaktoj saktsin, q do t thot ta prjashtoj at q
sht e ndryshme. Pr shkak t ksaj q u theksua, tek zyrtart e
autorizuar, sidomos tek gjyqtart shfaqet skepticizmi. Vetm faktet e
vrtetuara t pakontestueshme prjashtojn fardo versioni tjetr prve
atyre t cilat gjyqi i ka miratuar si t sigurta dhe t vrtetuara dhe i ka
vendosur n bazat e aktgjykimit t vet.
Saktsia asnjher nuk guxon t shndrrohet n probabilitet. N gjykimin
prfundimtar nj varg probabilitet duhet t shndrrohen n saktsi. N t
kundrtn saktsi nuk do t ket. Probabiliteti i prgjigjet procesit t
zbulimit dhe njohjes s rastit, kurse saktsia si nocion dhe term i prgjigjet
aktgjykimit.
Nocioni saktsi e ka vetm nj kuptim dhe nuk mund t prshkallzohet. Ky
sht rezultat i veprimeve procedurale dhe i proceseve mendore. Saktsia
lind me aplikimin e metods eliminuese dhe me akumulimin e dshmive.
Gjykata nuk guxon t formoj list provash direkte dhe indirekte, por duhet
ta ndrtoj sistemin e provave si nj trsi t organizuar dhe t rregulluar t
nocioneve t lidhura n mnyr reciproke dhe duhet t konstruktoj
materialin e fort t provave. sistemi i provave duhet t till q t prjashtoj
interpretimin e ndryshm nga ai q sht vrtetuar me gjendjen e provave.
Sistemi i provave nuk sht grumbull u disa provave, por trsia e tyre.
Trsia, ndrkaq sht m tepr se sa shuma e pjesve t saj.
Trsia (totum)
Shnon artikulimin apo krijimin, pjest e s cils mund t kuptohen vetm
si pjes integrale t nj lidhjeje t pandashme sintetike t cils i takojn.
Pjest e trsis, ndrkaq, nuk mund t ndrrojn vend reciprokisht duke u
interpretuar ve e ve dhe duke u kuptuar n mnyr t izoluar si t tilla t
cilat edhe ekzistojn si t posame. N rastin e cekur fjala sht pr
shumn, agregatin apo shumsin.
Kur t jet krijuar njher sistemi i provave me nj struktur t zhvilluar
dhe t definuar, ather at e karakterizon saktsia q do t thot se provat
e llojllojshme jan t lidhura n nj trsi, kombinim, sepse ato t gjitha i
bashkon e njjta dukuri, q do t thot se secila nga ato ve e ve dhe t
gjitha s bashku nuk jan rastsisht kshtu t radhitura, sepse kshtu
sht e mundur t kuptohet dhe t interpretohet ky kombinim vetm n
dritn e nj versioni. Prandaj kshtu lind saktsia, kurse t gjitha
mundsit tjera prjashtohen.

28

Arsyeshmria, thellsia dhe lidhja e njohurive pr gjendjen faktike, n do

faz procedurale, duhet t rriten n mnyr q me aktgjykimin e
plotfuqishm ta arrin kulmin n pikpamje t saktsis. Probabiliteti
gjithmon sht pasaktsi. Saktsia nuk mund t kategorizohet. Pra ajo nuk
mund t jet m e madhe apo m e vogl; e plot apo prafrsisht e plot.
Me fjal tjera, saktsia sht nj dhe e vetme dhe e pakushtzuar ose nuk
ekziston fare. Me nocionin gjendje faktike ktu nnkuptojm grupin apo
kompleksin e fakteve t caktuara t cilat duhet t vrtetohen n procedurn
penale pr tu nxjerr vendimi i drejt. Kjo sht nj grup faktesh mbi t cilat
bazohet zbatimi i norms materiale dhe ligjit t procedurs penale(e drejta
formale) n lndn e caktuar penale. Gjendja faktike sht baz e vendimit
t gjykats. Ajo prfshin vetm faktet vendimtare, pra ato fakte mbi t cilat
mbshtetet vendimi i gjykats. Kjo shprehje nuk shnon trsin e t
dhnave pr ndonj lnd procedurale(fondi i provave dhe fakteve). N kt
rastin e fundit fjala sht pr gjendjen faktike.
Me gjendjen faktike duhet nnkuptuar trsin e t dhnave n ndonj
lnd procedurale sidomos fondin e saj t provave dhe t fakteve. Ky sht
emr pr grupin e t gjitha fakteve t mundshme t cilat vrtetohen n
procedur. Gjendjen prfundimtare faktike e vrteton gjykata me vendimin e
saj. Gjendja faktike n kuptimin e gjer, prve fakteve mund t prfshij
edhe provat e nxjerra apo t treguara, propozimet dhe kundrshtimet e
palve, procedurat dhe vendimet gjyqsore, pra n prgjithsi t gjitha
veprimet t cilat jan shpallur gjat procedurs. Me nocionin paraqitje e
provave n kt punim nnkuptojm vrtetimin e prmbajtjes s provave n
mnyrn si sht rregulluar me t drejtn procedurale penale dhe sforcimin
e prmbajtjes s till t vrtetuar n prputhje me rregullat procedurale.
Prve paraqitjes procedurale t provave ekziston edhe paraqitja teknike e
provave.
Saktsia sht n ndrlidhje me t gjitha provat, por edhe do prov qoft
edhe indice e marr n form t izoluar prmban nj grimsaktsie, sepse
vrteton gjendjen faktike, por vetm me probabilitet, prderisa organit
procedural i nevojitet saktsia t ciln e jep trsia e provave t nevojshme.
Duhet pasur parasysh se bindja e gjykats edhe kur sht e sakt,
gjithmon sht subjektive. Pra, mund t jet e drejt dhe e gabueshme.
Fjala sht pr probabilitetin subjektiv. Probabiliteti subjektiv sht
vlersimi i individit t cilin ai e prjeton n situatat e pritjes s do t ndodh
apo nuk do t ndodh dika. Me kt rast nuk bhet fjal pr ndonj
vlersim racional t probabilitetit t ndonj rrjedhe, por m tepr pr
prshtypjen e ndonj shkalle probabiliteti, kurse far probabiliteti sht ky
prfundohet n baz t sjelljes s individit t caktuar. Probabiliteti subjektiv
i ofrohet probabilitetit reale an t msimit dhe prvojave.
Praktika sht bashkim dialektik i subjektit dhe objektit, pra veprim i tyre
reciprok. Praktika sht nj kriter i s vrtets. Me kt rast faktet shfaqen
si burime emocionesh dhe paragjykimesh intelektuale.

29

Saktsia lind n luft me dyshimin, duke dominuar dyshimin pasi q t

jet analizuar mir sistemi i materialit t provave. Vlersimin e provave
duhet br gjat tr procedurs e jo kurrsesi vetm n seancn kryesore.
Hulumtimi apo shqyrtimi sillet nga probabiliteti deri tek e vrteta apo
saktsia.
Tek bazat e dyshimit n vetdijen e organit procedural ende nuk sht
shfaqur sistemi i indiceve, sepse mungojn shum fakte dhe lidhje precize
ndrmjet tyre, gjegjsisht t zbuluarave. Fjala sht ktu pr bazat provizore
t dyshimit.
Kur sht fjala pr paraqitjen e provave krkohet trsia, integrimi plotsia
dhe prputhja e t gjitha provave.
Shikuar nga aspekti gnoseologjik procedura penale nnkupton dshmimin e
nnshtrimit ndaj ligjeve t mendimeve t drejta dhe paraqet lvizje nga e
panjohura drejt t njohurs dhe nga e njohura drejt t panjohurs deri
tek njohuria e plot dhe e drejt e faktik penal.
shtja penale (causa criminalis) sht ngjarje e cila me prmbajtjen e saj
tregon pr veprn e caktuar penale dhe kryesin e saj dhe se q pr shkak t
tij zhvillohet procedura penale. shtja penale sht e pranishme vetm n
procedur, gjegjsisht me inicimin e procedurs penale ngjarja konkrete
fiton cilsin e shtjes penale. Duke pas parasysh stadet dhe natyrn e
procedurs, dallojm shtjen penale n kuptimin normativ dhe jo normativ.
N kuptimin jo normativ kjo shtje na paraqitet n procedurn parapenale,
kurse n kuptimin normativ kjo shtje sht e pranishme n t gjitha
etapat e procedurs penale.
Si po shohim pikqndrimit sht i vn n argumentim. Argumentimi n
kuptimin procedural sht prbrje sistematike e aktiviteteve operative
procedurale.
Formn sistematike operative t argumentimit e prbjn:
1)
2)
3)
4)

zbulimi i provave;
administrimi i provave;
verifikimi i provave;
vlersimi i provave.

Me kt rast duhet pasur gjithnj parasysh se probabiliteti sht kategori

kuantitative, kurse saktsia sht ai kualitet i cili krkon gjykata. N
praktik sht gjithmon shtje e kontestueshme ajo se cili sht limiti i
poshtm apo minimumi sasior dhe kualitativ pr t ekzistuar baza e
dyshimit. Dyshimi madje edhe mund t parandihet dhe t jet i
prgjithsuar, mirpo ky ende nuk sht baz pr dyshim. Me kt rast
duhet pasur parasysh se do kualitet e ka edhe kuantitetin e vet n
pikpamje t kufirit t mass. Ky kufi sht pika nga e cila ndryshimi sasior

30

shpie deri tek ndryshimet kualitative. Duhet pasur kujdes, si sht

paralajmruar m lart se saktsia nuk mund t shkallzohet.
E vrteta n procedurn penale
E vrteta (veritas) sht njra ndr nocionet themelore filozofike. N
historin e filozofis jan udhhequr shum konteste rreth shtjes se
sht e vrteta. Pr kt ekzistojn shum teori t ndryshme subjektive
dhe objektive. Me t vrtetn subjektive zakonisht mendohet n t vrtetn
s cils nuk i prgjigjet asgj objektive dhe e cila vlen vetm pr nj apo disa
subjekte. Ndrkaq me t vrtetn objektive nnkuptojm t vrtetn e cila u
prgjigjet disa marrdhnieve objektive dhe e cila njsoj vlen pr t gjith
njerzit. Disa filozof mendojn se do e vrtet sht subjektive, gjegjsisht
se do njeri e ka t vrtetn e tij dhe se ato t vrteta t ndryshme jan t
barabarta ndrmjet veti dhe vlejn njsoj. T tjert mendojn dhe
konsiderojn se vetm e vrteta objektive, e prbashkt pr t gjith dhe me
vler t prgjithshme meriton t quhet e vrtet. Mirpo zgjidhja e mesme e
cila sht e pranueshme pr kt punim duhet t jet se do e vrtet pr
nga forma sht subjektive, kurse pr nga prmbajtja sht objektive.
Thjesht, e vrteta subjektive sht shprehje e realitetit objektiv.
E vrteta absolute (e pakushtzuar) do t ishte e plot, gjithprfshirse dhe
e vrtet e trsishme, t cils nuk do t mund ti shtohej asgj dhe e cila pr
kt arsye sht edhe n mnyr permanente e pandryshueshme. E vrteta
relative apo e kushtzuar n t kundrtn do t ishte jo e plot, jo e vrtet e
pjesshme, e cila prmban elemente t s pavrtets, prandaj mund t jet e
korrigjuar dhe e prsosur. Disa filozof konsiderojn se vetm e vrteta
absolute sht e drejt, kurse e vrteta relative nuk sht kurrfar e
vrtete. T tjert mendojn se sht e mundur vetm e vrteta relative, kurse
e vrteta absolute sht vetm iluzion idealist-metafizik. T trett
konsiderojn se e vrteta relative dhe e vrteta absolute nuk prjashtohen,
dhe se do e vrtet relative prmban nj pjesz t s vrtets absolute apo
paraqet rrugn drejt t vrtets absolute t cils n progresin e pafund t
njohuris njerzore gjithnj e m tepr po i ofrohemi, por kurr nuk po e
arrijm.
E vrteta gjyqsore njkohsisht sht edhe relative edhe absolute. E vrteta
gjyqsore sht absolute sepse ndrtohet mbifakte relativet s vrtets
absolute, mbi veorit relative t cilat duhet t jen absolutisht sakt t
njohura n esencn e tyre normative apo juridike, por jo edhe gjithnj dhe
plotsisht n formn e tyre t paraqitjes. E vrteta gjyqsore sht edhe e
vrtet relative sepse sht jo e plot n pikpamje t shtrzimit t plot t
njohuris s dukuris, por megjithat sht e vrtet sepse prmban njohuri
absolute, por vetm n aspektin e esencs normative juridike t fakteve
relevante. E vrteta gjyqsore si e vrtet absolute do t thot sht e
pathyeshme, e pamposhtur dhe i pakontestueshm. E vrteta gjyqsore
sht njohuri adekuate, e kjo do t thot njohuri objektive e fakteve
relevante juridike. T gjitha t vrtetat relative s bashku prbjn pjeszat e
s vrtets absolute, pra saktsisht shprehin esencn e veprs penale.

31

Kur bhet fjal pr prcaktimin e s vrtets sht e nevojshme t vendoset

lidhja adekuate ndrmjet njohjes subjektive dhe objektit q mtohet t
njihet. E vrteta e ndonj njohje ka t bj me prmbajtjen objektive t saj.
Konsiderohet se e vrteta sht gjithmon objektive sepse ekskluzivisht i
prket prmbajtjes objektive t njohjes. Kjo prmbajtje sht e pavarur nga
subjekti t cilin mton ta njeh.
E vrteta ose e pavrteta n procesin e identifikimit kriminalistik dhe
procedurn e argumentimit sht cilsi edhe e kualitetit t njohuris s
organit procedural dhe aq m tepr e pavrteta i prkasin sfers subjektive.
Nj materie pr nga prmbajtja bhet e vrtet vetm n qoft se at e njeh
subjekti. Jasht ktij procesi ajo bhet si realitet objektiv dhe nuk mund t
flitet ktu pr t vrtetn apo t pavrtetn e saj. Nuk ka t vrtet jasht
njohjes! Saktsia sht qndrim subjektiv. Ajo sht masa m e madhe e
siguris subjektive. Organi i procedurs nuk guxon t dyshoj se ajo do t
mund t ishte tjetr fare.
Operacioni i par si parim organizativ dhe si proces i identifikimit
kriminalistik
Hapi i par sht faz e aktivitetit kriminalistik n t cilin shfrytzohen t
gjitha taktikat, teknikat, mjetet metodike, metodat dhe veprimet apo
procedurat kriminalistike me qllim t grumbullimit t shpejt dhe
gjithprfshirs si dhe shfrytzimi i fondeve t disponueshme t informatave
nga burimet personale dhe materiale. Kur policia ndrmerr masat e kapjes
s par prmbysen masat dhe veprimet joformale dhe masat dhe veprimet
anticipuese hetuese. Ndrkaq, kur gjykata ndrmerr hapin e par ather
fjala sht pr veprimet n kuptimin procedural.
Masat dhe veprimet e operacionit t par krijojn hipotezat pr zgjidhjen
kompetente t prmasave t trsishme t veprs penale dhe kto jan baz
e rndsishme pr zbulimin e kryesve apo sigurimin e kapjes s tyre dhe
provimin e fajsis. Me rregull fjala sht ktu pr ndrmarrjen urgjente t
sistemit t masave kriminalistike tekniko-taktike dhe masave e veprimeve
metodike organizative-taktike. Gjat ndrmarrjes s masave dhe veprimeve
t operacionit t par, sigurohen dhe fiksohen t gjitha gjurmt dhe lndt
apo objektet relevante t zbuluara t cilat jan n fardo lidhje me kryerjen
e veprs penale. N baz t informatave t grumbulluara, n kuadr t
masave t operacionit t par bhet analiza e veprs penale, kurse prmes
rikonstruktimit mendor dhe real bhen prpjekje q t fitohen njohurit e
reja pr veprn penale. Gjat kryerjes s aksionit t par bhet vlersimi i
trsis s gjurmve dhe lndve, deklaratave individuale dhe informatave
tjera dhe provave n dispozicion. Aksioni i par mundson qartsimin e
prmasave t veprs penale dhe paraqet bazn e rndsishme pr zbulimin e
kryesit t veprs penale dhe sigurimin e kapjes s tij si dhe argumentimin e
nevojshm.

32

Me kt rast krkohet fiksimi i plot dhe konkret i potencialit t

informatave. Pastaj krkohet veprim i koordinuar, udhheqje unike, veprim
i prbashkt(pun grupore)dhe vlersimi permanent dhe i vazhdueshm i
rezultateve t arritura. N kuadr t operacionit t par nuk ka pun sipas
shablloni. Ndrkaq, n rast nevoje, sht i mundur edhe zbatimi paralel i
masave dhe veprimeve.
N shkencn e kriminalistiks jan punuar modele t posame t
prpunimit t disa kategorive t veprave penale, sidomos t atyre q kan t
bjn me kryesit e njohur dhe t panjohur.
Kur sht fjala pr policin, ather duhet dalluar masat e intervenimit t
par dhe masat e kapjes ose aksionit t par t policis.
N masat e intervenimit t par policor bjn pjes:
-

dalja urgjente n vendin e ngjarjes po sa t jet marr paraqitja;

ndrmarrja e masave siguruese t vendit t ngjarjes;
krkimi i dshmitarve;
ofrimi i ndihms s domosdoshme dhe eliminimi i rrezikut;
grumbullimi joformal i informatave nga burimet informative n
dispozicion;
- kryerja e verifikimeve t ndryshme duke mos prjashtuar ndrmarrjen e
masave t gjurmimit
t drejtprdrejt.
Aksioni i par policor realisht fillon me daljen n vend t ngjarjes, hetimin,
zbulimin apo ekspertizn urgjente. Edhe masat e intervenimit t par si dhe
ato t aksionit t par policor paraqesin kompleks t masave dhe veprimeve
joformale dhe formale. Ndrkaq, rol t madh me kt rast luan procesi i
paraqitjes s versioneve dhe hartimeve t planeve operative.
N masat dhe veprimet e cekura bn pjes edhe prfshirja e gjithanshme si
dhe vlersimi i potencialit t informatave n dispozicion dhe vlersimi
operativ i veprimeve analoge. Krkohet vlersimi racional i gjendjes faktike,
definimi i shkaqeve dhe rrethanave t cilat kan kontribuar pr kryerjen e
veprs penale. Krkohet kompetenca dhe paralelizmi i masave dhe
veprimeve t ndrmarra. Ndrkaq veprimi domosdo duhet t jet i
koncentruar.
N kuadr t masave t aksionit t par duhet siguruar veprimin operativ, t
prcaktohen qllimet e trajtimit dhe t taktiks s domosdoshme operative
si dhe masat dhe veprimet teknike dhe veprimet urgjente hetimore. Pastaj
pason hartimi i konceptit taktik t trajtimit(strategjia operative), planifikimi
dhe organizimi shkencor i puns, dhe aktivizimi racional i veprimeve dhe
procedurave t domosdoshme kriminalistike. Masat e aksionit t par duhet
zbatuar n vazhdimsi, pra pa ndrprer. Pr aksionin e par n kuadr t
shkalls s lart t organizimit dhe t planifikimit t veprimeve, vendimtare
sht shpejtsia dhe gjersia.

33

N kuadr t masave t aksionit t par krkohet bashkpunimi kompleks

apo gjithprfshirs i t gjitha njsive organizative t involvuara n rastin.
Bashkpunimi i t gjitha njsive organizative dhe nngrupeve t tyre t
involvuara n rast. Q n fillim krkohet bashkveprimi i specialistveoperativist, policis themelore, teknikve t kriminalistiks, njsive me qen
(odorologve), pjesmarrja e kshilltarve t ndryshm profesional si dhe
asistenteve dhe ekspertve. Rol t rndsishm ktu luan analiza dhe
sinteza e rezultateve(vlersimi i rezultateve)pr qartsimin e gjithanshm
dhe objektiv t rastit konkret.
Dokumentacioni duhet t jet racional dhe pr nga prmbajtja i pasur me
vlera t larta t shprehjeve. Gjat zbatimit t masave t aksionit t par
krkohet kontroll energjik dhe prmbajtjesor nga ana e udhheqsve
kompetent. N procedur duhet futur edhe metodikat shkencore t puns
dhe organizimi i puns, sidomos kur sht fjala pr trajtimin paralel t m
shum veprave penale, i ashtuquajturi sistem brigade. Me kt rast duhet
pasur gjithnj parasysh diferencimin e rezultateve t trajtimit dhe kryerjen e
veprimtaris profilaktike brenda saj.
Rol t veant luan zbatimi i parimeve themelore t organizimit t proceseve
dhe operacioneve t puns. Parim i rndsishm sht edhe parimi i
prmbajtjes optimale t masave operative taktike dhe teknike dhe i
veprimeve hetimore. Pastaj vije parimi i paralelizmit, ekonomicitetit t fondit
intelektual dhe trupor, parimi i vazhdimsis gjegjsisht i procesit
permanent t puns dhe intensitetit optimal t puns, parimi i
sinkronizimit, planifikimit, sistematizimit deri tek parimi i regjimit optimal
t pushimit dhe puns. Mos zbatimi i ktyre metodave dhe parimeve mund
t ket pr pasoj mos efikasitetin relativ. Kjo manifestohet prmes
shabllonizmit, zgjidhjes s pamjaftueshme dhe me plan t mjeteve dhe
metodave, kualitetit jo t mjaftueshm n kryerjen e detyrave konkrete dhe
mangsit n koordinim, udhheqje dhe drejtim.
Kjo q u theksua m lart, sht nj paraqitje reale e modelit t lnds
operative. N kuadr t tij duhet dhn kuptimin edhe rregullimit t masave
dhe veprimeve teknike-taktike dhe metodike. Ndr t tjera kjo do t thot se
duhet dhn kuptimin e drejt trajtimit t shkress zyrtare. N rastin e saj
duhet t paraprij metoda historike, pra n pikpamje kronologjike dhe n
frymn e nnt pyetjeve t arta t shkencs s kriminalistiks dhe nga kjo
duhet t shihet qart se cilat masa dhe veprime duhet t merren, sipas cils
radh, sipas kujt dhe prse. Prmbajtja e shkress zyrtare duhet t jet e
ndrtuar me logjik. Disa pjes t shkress duhet t rezultojn nga ato
paraprake. N t kundrtn mund t na paraqiten grumbuj procesverbalesh
dhe raportesh pa ndonj lidhje t thukt ndrmjet tyre. Shfrytzuesi i
shkress duhet ta fitoj t njjtin parafytyrim t ciln e ka pas hartuesi me
rastin e hartimit.
Fiksimi me shkrim i gjendjes s vrtetuar faktike nuk guxon t jet
siprfaqsor. Rezultati subjektiv, gjegjsisht prfundimet dhe mendimet e
organit procedural duhet t jen n shkresn sporadike. Ato mund t jen

34

udhrrfyes shum t dobishm n procedurn e mtejme, sepse zakonisht

jan rezultat i njohuris intuitive n kuptimin e t dhnave se far mendon
pr rastin hartuesi i shkress ose dokumentit. N at shkres gjenden
kontaktet dhe rezultatet e arritura gjat puns s bashku me informatat.
sht me rndsi t posame shkrimi azhur i raporteve t ndryshme t cilt
n pikpamje prmbajtjesore duhet t jen vmendjepr at q ndrmerret.
N mnyr ekzakte duhet t dallohen rezultatet objektive nga konstatimet
subjektive. Prmbajtjet e shkresave duhet t jen t tilla q t ofrojn numr
maksimal informatash pr shrbimet analitike dhe t mundsojn
plotsimin e evidencave kriminalistike. Tek rastet e rnda kriminale duhet
formuar komand t prbashkt e cila jep udhzime dhe fokusohet n
kryerjen e trajtimit kriminalistik, prcakton strategjin, garanton q trajtimi
kriminalistik t jet i prqendruar dhe t lehtsoj koordinimin ndrmjet
pjesmarrsve n trajtimin kriminalistik.
Duhet t caktohet vendi qendror pr kontrollin dhe vlersimin e t gjitha
informatave t arritura t natyrs personale dhe materiale. Duhet
prshpejtuar skicn e ngjarjeve dhe t jepet informat e shkurt me goj.
Gjithmon duhet pasur kujdes pr komponentt e lidhjeve n kuptim t
sigurimit t kontaktit t shpejt dhe t drejtprdrejt dhe t pjesmarrsve
n trajtimin kriminalistik si dhe bartjen e informatave organeve tjera
policore lidhur me ngjarjet m t reja prmes npunsve t ndrlidhjes. N
aspektin e komponents juridike duhet siguruar kontakt adekuat me
prokurorin, gjykatn dhe organet tjera shtetrore(dogann, shrbimet e
inspektimit e t ngjashme).
Vazhdimisht duhet t bhet vlersimi i resurseve t nevojshme dhe atyre n
dispozicion n aspektin e numrit t nevojshm t inspektorve dhe
personelit teknik, sistemimit t tyre dhe ndarjes s detyrave. Detyrimisht
duhet verifikuar se pjesmarrsit n zbatimin e masave t aksionit t par a
jan kompetent. T organizohet verifikimi i gjurmve materiale krahas
nxjerrjes s vendimeve t prshtatshme. Duhet t definuar kush sht
prgjegjs pr pjesmarrjen e masave dhe veprimeve t caktuara dhe kush
sht i ngarkuar pr funksione t ndryshme hetimore.
Duhet caktuar zdhnsi pr kontakte me media dhe t jepen informata t
nevojshme, por duke ruajtur sekretin zyrtar, dinjitetin dhe identitetin e
pjesmarrse t veprs penale, nse kjo sht e mundur. Duhet shmangur
kurtheve t cilat mund ti instalojn mediet sidomos nga aspekti i
prejudikimit t fajsis s t dyshuarve. Informatat duhet dhn n at
mnyr q publiku t shoh se policia vepron n mnyr t sigurt n
zgjidhjen e problemit konkret dhe t evitohet paniku. Duhet organizuar
konferenca t prkohshme pr mediet masive. Duhet prgatitur pr dhnie
n prgjigjeje n pyetje. Familjeve t viktimave mund tu jepen informata t
cilat nuk e dmtojn interesin e procedurs. Duhet caktuar npunsi pr
lidhje i cili koh pas kohe do ta informoj familjen pr rezultatet e
procedurs. Gjithmon duhet pasur kujdes pr mbrojtjen e policve dhe
qytetarve. Duhet t garantohet siguria n vendin apo lokalitetin pr t cilin

35

supozohet se sht rrezik potencial, p.sh. shkolla dhe vendet tjera publike
ku grumbullohen qytetart.
Pikat kryesore t vendimit jan:
1) let komandojn njerzit e vrtet, pa marr parasysh funksionin. Kjo

sht shtje kye.

T definohen qllimet dhe t prcaktohet misioni;
T prcaktohet strategjia pr arritjen e qllimi;
T sigurohen npuns t nevojshm dhe t edukuar;
T prcaktohen rregullat pr prfshirje n pun;
T prcaktohet mnyra e zgjidhje t konflikteve n aspektin e
kompetencave dhe prgjegjsive komanduese;
7) T prcaktohet mnyra e verifikimit t vazhdueshm, evaluimit dhe
ndryshimit t strategjis s veprimit(nse sht e nevojshme)edhe
zhvendosja e forcave;
8) Largimi i zyrtarve t caktuar nga detyrat e rndsishme e t ngjashme.
2)
3)
4)
5)
6)

Duhet pasur parasysh gjithashtu se informimi i kufizuar mund t krkoj

edhe planifikim tej masekompensim tej mase. Gjithashtu duhet t
sigurohet arritja e pandrprer e informatave pa marr parasysh
besueshmrin e tyre. Duhet paralajmruar npunsit se t gjitha
informatat nuk do t thot se sht e domosdoshme t jen t sakta. Sa
her q sht e mundur duhet verifikuar informatn apo t hedhet ajo kur
sht m prshtatshm. Duhet t formohet grupi punues pr ndihm
viktimave dhe t standardizohet forma e ndihms. Duhet t ndihmohen
familjet rreth organizimit t varrimit dhe kontakteve me institucionet fetare,
transportin e kufomave n vendet tjera, me shrbimet e varrimit etj.
Familjeve duhet tu ofrohet ndihma dhe njohuria rreth trajtimit
kriminalistik. Nse sht e nevojshme, familjeve duhet ofruar shrbimet e
transportit deri tek gjykata dhe anasjelltas dhe nse sht e nevojshme t
shoqrohen edhe n gjykat. Atyre duhet ndihmuar n realizimin e
kontakteve me prokuroret, nse sht e nevojshme. Familjet rregullisht
duhet t informohen pr ngjarjet e rndsishme datat e gjykimit, sidomos
pr komunikatat e ndjeshme n medie.
Viktimave dhe familjeve duhet siguruar shrim dhe kshillim. Kshillimet
mund t jen t shkurtra dhe afatgjata. Duhet koordinuar takimet ndrmjet
familjeve t viktimave nse kjo sht e nevojshme. Familjet duhet ndihmuar
edhe me rastin e shkmbimit t parave n banka. Gjrat personale t
viktimave duhet kthyer familjeve, prve nse ato nuk jan corpora delicti.
Nse sht e nevojshme duhet t koordinohen resurset pr viktimat me
sistem qeveritar dhe juridik.
Gjithashtu duhet planifikuar mnyra e kontaktit me t dyshuarit n
paraburgim sidomos n aspektin e kryerjes s bisedave informative n
vendin e ngjarjes dhe t caktohet mnyra dhe renditja e grumbullimit t
materialit t provave dhe kontrollit t tij etj.

36

Teoria daktiloskopike kriminalistike

Sipas ksaj teorie, daktiloskopia sht metoda m e prhapur dhe m e
sigurt pr prcaktimin e identitetit t personit n baz t vijave papilare n
gishtrinj shuplaka t duarve dhe taban t njerzve. Kjo sht deg e
papiloskopis e cila merret me identifikimin dhe regjistrimin e personave t
gjall dhe t vdekur. Kt e quajn edhe dermatografi, papiloskopi,
lofoskopi. Me papiloskopi nnkuptohen t gjitha metodat e identifikimit t
personave, t bazuara n studimin dhe shfrytzimin e skicave t vijave
papilare pa marr parasysh n cilat pjes t trupit t njeriut gjenden ato.
Ajo n esenc prfshin tri grupe themelore q jan:
1) daktiloskopia;
2) heiroskopia;
3) pedoskopia.

Tek identifikimi daktiloskopik sidomos vije n shprehje maksima

kriminalistike se do gjurm m pak ose m shum, prandaj edhe ajo
daktiloskopike paraqet hallkn e cila lidh delikuentet me veprn penale.
Krahasimi i vijave papilare n mnyrn m t sigurt dhe primare prcakton
identitetin e personave t cilt fshehin identitetin e tyre dhe drejtprdrejt
bhet zbulimi i kryesve t veprave penale.
Vijat papilare (papilae)
Jan bullungza, gungza vija, gjegjsish hullia t renditura n pjesn e
brendshme t gishtrinjve shuplakave dhe taban. Vijat papilare mund t
vrehen pothuaj tek t gjith sisort. Kshtu p.sh. tek lopt gjenden rreth
hunds. Karakteristikat morfologjike t vijave papilare t cilat shfaqen
prmes numrit t pakufizuar t variacioneve t karakteristikave t imta
anatomike t ashtuquajturave minucione, prbn bazn e daktiloskopis
dhe metodn m t sigurt pr identifikim dhe regjistrim.
Minucioni apo karakteristikat anatomike t gishtrinjve jan pjes prbrse
e shenjave t gishtrinjve, dermatoglifit, (emr i rrall pr shenjat e
gishtrinjve) kurse lindin me transformimin e dermatoglifeve n forma t
ndryshme. T gjitha vetit e dermatoglifeve t nj pjese t vogl quhen
minucione.
Kto i quajm prndryshe edhe karakteristika t vrteta anatomike
identifikuese n form t detajeve t skicave t vijave papilare. Kto
paraqiten n form pike, vij t ndrprera, vijza, lakore, n form ishujsh,
fillimi dhe prfundimi i vijave, fragmenteve, urzave liqeve e t ngjashme.
do njeri e shfaq individualitetin e tij n minucione, gj q sht edhe
shenj e trashgimis s skics s vijave papilare. Minucionet jan elemente
materiale me ndihmn e t cilave vrtetohet identiteti i personit. N qarqet
profesionale daktiloskopike nuk sht marr ndonj qndrim rreth numrit t

37

nevojshm t minucioneve identike pr prcaktimin apo jo t identitetit t

shenjs s gishtrinjve(vlera materiale e minucioneve). Si numr minimal i
pranueshm konsiderohet numri prej 12 minucione. Disa shtete i krkojn
edhe 30 sosh. Disa minucione jan m frekuentuese sesa t tjerat n
popullat. Duke pasur parasysh se minucionet nuk paraqiten as pr s
afrmi njsoj ato nuk mund t ken vlern e njjt materiale. Vlera
materiale e minucioneve sht e kundrt me logaritmin proporcional t
frekuencave t paraqitjes s tyre. Vlern m t madhe materiale e ka
minucioni i cili paraqitet m s rralli. Ky sht i ashtuquajturi grrem i cili
paraqitet n 1,4% t rasteve t meshkujt dhe 1,2% t rasteve t femrat.
Qndrimi i disa daktiloskopive pr vlerat e barabarta t minucioneve duhet
t hedhen si metodologjikisht t pasakta.
Lindja apo formimi i gjurmve t vijave papilare
Analizat anatomike t vijave papilare kan treguar se n grvishtjet e vijave
papilare gjenden poret t cilat paraqesin daljen e kanaleve t djersitjeve t
lkurs. N nj milimetr katror, t tilla mund t ket prej 15 deri n 30.
djersitja sht proces i vazhdueshm me rast poret paraqiten si burime t
vogla mikroskopike t cilat vazhdimisht n nj mas m t vogl apo m t
madhe tajit djersn. Djersa me uj prmban edhe substanca organike edhe
inorganike (kripa e kuzhins, urina, acidet, sidomos aminoacidet dhe
albuminat). Tajitja djerss sidomos substancave organike n djers, kryejn
funksion t ngjashm sikurse n shtypshkronj q e kryejn mjetet e
ngjyrave, vetm se pr dallim ngjyrimi natyror i gjurmve t vijave papilare
shpesh sht pak i dukshm apo i padukshm.
Me rastin e kontaktit t siprfaqeve n t cilat gjenden vijat papilare me
siprfaqe t lmuar, t thar dhe t fort n to mbeten gjurmt e vijave
papilare. Uji avullohet kurse ngjyrim m t qndrueshm ln substancat
organike nga djersa. Rrethana tjetr e cila mundson q n objekt t mbeten
gjurmt e vijave papilare sht fakti se me prekjen e rrnjs s flokut, ballit,
fytyrs, hunds si dhe t objekteve muskulore n gishta krijohet shtresa e
yndyrs e cila shrben si mjet pr ngjyrosje t gjurmve t vijave papilare
n objekt. Me rastin e kryerjes s veprave penale kryesit prekin lnd t
ndryshme dhe siprfaqe t cilat jan t prshtatshme q n to t mbesin
gjurmt e vijave papilare. Pr kt arsye kriminelet profesional vendosin n
duar dorza. Nse sht fjala pr gjurmt e padukshme t vijave papilare ato
me metodat dhe mjetet e ndryshme mund t bhen t dukshme, t fiksohen
pr gjithmon dhe tu nnshtrohen procesit t krahasimit. N kt mnyr
kto gjurm t vijave papilare bhen gjurm n aspektin kriminalistik dhe
shrbejn pr zbulimin e kryesve t veprave penale apo pr t provuarit t
pranis s tyre n vendin e veprs penale, gjegjsisht se kryesi ka mbajtur
n duar ndonj lnd q ka t bj me veprn penale.
Sipas bazs n t ciln kan mbetur gjurmt e vijave papilare dhe sipas
mjetit natyrort ngjyrosjes vijave papilare, dallojm:

38

1. n siprfaqe t lmuar, t that dhe t fort, n letr t kualitetit t

ndryshm dhe m s paku n tekstil dhe lkur (natyrale dhe sintetike).

Mbeten fare t pa dukshme (pa trajtim t posam) gjurmt e vijave
papilare;
2. vijat papilare t ngjyrosura me gjak, ngjyr, yndyr dhe papastrti ln
gjurm qart t ngjyrosur t vijave papilare mbi siprfaqe t thata dhe t
forta t cilat nuk sht e domosdoshme t jen t lmuara. Kto gjurm
shpesh nga aspekti i detajeve jan t paqarta;
3. n siprfaqe t pluhurit me shtresa t holla gjurmt e vijave papilare

formohen duke hequr shtresn e pluhurit me prekje;

4. n masat e buta (ngjyra e pa thar, kiti i but n dritare, qiriri, gjalpa

okollata, etj) gjurmt e vijave papilare lindin me shtypje ( gjurm relieve)

dhe
5. dhe tek materiet e buta me kokrra t imta si sht shtresa e trash e

pluhurit mielli, kakao etj. Gjurmt e vijave papilare krijohen me

ndrydhje.

Secila nga kto grupe t gjurmve t vijave papilare krkon mnyr t

posame t trajtimit si n rastin e zbulimit ashtu edhe t fiksimit.
Llojet e gjurmve t vijave papilare
Gjurmt e vijave papilare nga pikpamja e shkencs s kriminalistiks,
ndahen n:
1. plastike apo gjurm t shtypura, t cilat krijohen nga shtypja mbi

substanca t buta t bluara imt ose me heqjen e shtress s eprme t

pluhurit nga objekti apo lnda mbi t cilin/ciln gjendet shtresa e holl e
pluhurit;
2. t dukshme, t cilat krijohen mbi siprfaqe, ather, kur m s shpeshti,

gishtrinjt apo shuplakat jan t prlyera me gjak, ngjyr, yndyr ose

jan t papastra, shpesh t prziera me djers. Kto shenja shpesh nuk
jan m t qlluarat pr identifikim, sepse nuk prmbajn detaje t
mjaftueshme. Kshtu, kur vijat papilare shtypin ndonj materie, ather
mbeten damkat e jo shenjat e gjurmve. Gjithashtu shenjat e shkaktuara
nga gishtrinjt apo shuplakat e prgjakura, shpesh nuk kan detaje t
nevojshme. Prandaj duhet prcjell ato gjurma, sepse shenjat e gjurmve
t fundit zakonisht jan m t zbehta, por kan shum m tepr detaje;

3. gjurmt e padukshme siprfaqsore t cilat jan krijuar me prekje me

duar, gjegjsisht me vija t pastra papilare, me 'rast ka ardhur deri tek

shenjat pr shkak t veprimit t substancave organike t djersve.
Gjurmt e tilla rndom jan t padukshme n drit t zakonshme, por
me nj ndriim m t fort, atyre mund tu shihen konturat. Pr tu par
kto gjurm, sht e nevojshme q t ngacmohen me mjete apo veprime
t caktuara (p.sh:llambat e posame dhe lasert e ndryshm).
39

Zbulimi i gjurmve t vijave papilare

Mbi siprfaqet e objekteve t ndryshme, t cilat i ka prekur kryesi i veprs
penale, gjat kryerjes s veprs, varsisht nga baza e shtress, mund t
mbeten gjurm t dukshme ose t padukshme t vijave papilare. Dallimi i
llojeve t gjurmve t vijave papilare, njohuria se n far objektesh dhe
siprfaqesh ato mund t krijohen si dhe pr far shenjash sht fjala, nuk
mjafton pr gjetjen dhe zbulimin e tyre. Masa e par q duhet ndrmarr n
kt rast sht q t parandalohet fardo prekje tjetr mbi siprfaqen n t
ciln gjenden gjurmt e vijave papilare, n mnyr q ato t mos dmtohen
apo asgjsohen.
Gjurmt e vijave papilare zbulohen n baz t rikonstruktimit ideor t
ngjarjes. Pra, n baz t fakteve t vrejtura materiale n vendin e ngjarjes
apo n vendin e veprs penale (t ashtuquajturat gjetje objektive), shtrohen
versionet pr at se si kryesi ka vepruar, kah ka lvizur, si ka ardhur dhe si
ka shkuar nga vendi i ngjarjes, ka ka mundur t prek, e ka ka prekur
domosdo, etj. N baz t parafytyrimit t till t krijuar, fillohet me kujdes,
n mnyr sistematike, t hollsishme dhe n mnyr t menduar mir me
krkim t gjurmve. Ktu nuk ka vend pr nguti. Para se t bhet trajtimi
traseologjik i disa objekteve, duhet menduar mir se ku dhe si objekti ka
mundur t jet i prekur, si dhe ku dhe cilat gjurm kan mundur t mbeten
n t. Ather i hyhet przgjedhjes s metods dhe mjeteve m t mira pr
ngacmim dhe fiksim t gjurmve. Przgjedhja e gabueshme e metods dhe
mjeteve ekzaminuese t vijave papilare, mund t sjell deri tek asgjsimi i
plot i gjurms. Nse n aspektin e mjeteve dhe metods ekzistojn dilema,
ather duhet br eksperiment, ashtu q n siprfaqen ku jemi t sigurt se
kryesi nuk ka prekur, prekim dhe provojm ta ngacmojm, gjegjsisht e
kryejm eksperimentin
Gjurmt e vijave papilare duhet krkuar me kmbngulsi. Supozimi se
kryesi i veprs ka mundur t jet me dorza, nuk guxon t jet arsye pr t
hequr dor nga krkimi i gjurmve t vijave papilare. Vmendje e posame
me kt rast duhet t'i kushtohet drejtimit t supozuar t ardhjes dhe
shkuarjes (itinerarit) t kryesit t veprs. Puna me dorza nuk e prjashton
mundsin e gjetjes apo zbulimit t shenjave apo gjurmve identifikuese.
Ekzistojn nj varg metodash dhe mjetesh pr nxitjen dhe fiksimin e
gjurmve t vijave papilare. Por ktu nuk do t'i prmendim, sepse kjo
shtje bie n sfern e tekniks kriminalistike. Gjurmt e vijave papilare
mund t prdoren n mnyra t ndryshme, p.sh: pr eliminimin e t
ashtuquajturve persona vendor, gjegjsisht personave t cilt jetojn ose
banojn n vendin ku krkohen gjurmt. Pastaj, shrbejn pr eliminimin e
personave t dyshimt si dhe pr krkim n prmbledhjet daktiloskopike.
Nganjher me an t vzhgimit dhe prfundimit logjik mund t
konkludojm se si ka vepruar shkaktari i gjurmve, apo se si ai sht
dasht t veproj. Me kt rast duhet t merret parasysh madhsia dhe
forma e objektit, si dhe pozicioni i shenjave t gjurmve n objekt, drejtimi i
rrjedhs s vijave papilare dhe marrdhnia reciproke e gjurmve, n rast se
40

t tilla, n nj objekt, ka m shum. Sa m tepr q n nj objekt ka gjurm

gishtash, aq m leht sht q t definohet se cila gjurm i prket nj gishti
t caktuar. Konsiderohet se n rastet kur gjendet vetm nj gjurm gishti,
ather ajo gjurm sht e gishtit t madh, gishtit tregues, apo atij t
mesmit.
Deri m tash, kryesisht u b fjal pr gjurmt e gishtrinjve, mirpo krejt
ka sht thn vlen edhe pr gjurmt e vijave papilare n shuplaka dhe
shputa apo taban. N rastet kur jen gjetur gjurmt fragmentare apo
gjurm t damkosura t vijave papilare, e nuk mund t prcaktohen
karakteristikat anatomike, ather mund t aplikohet metoda e ekspertizs
poroskopike. Ktu sht fjala pr analizn e poreve n lakat apo hullit e
vijave papilare, sepse poret jan porta t kanaleve t djersve. Ato, pra
poret, jan gjithashtu t pandryshueshme dhe individuale dhe se mund t
shrbejn pr identifikim. Poroskopia sht deg ndihmse e daktiloskopis,
e cila merret me studimin e strukturs s poreve, n kuptim t madhsis,
forms dhe renditjes s tyre. Poret gjenden n vijat papilare, dhe n nj
milimetr katror mund t ket prej 15 deri n 30 sosh.
Struktura e poreve, gjithashtu sht karakteristike sikurse edhe ajo e vijave
papilare, por pr fat t keq ato gjithmon edhe nuk jan t pranishme. Pore
m s teprmi ka n gishtat e dors, kurse m pak n shuplaka, e m s
paku n taban. Sikurse vijat papilare, edhe poret jan t padukshme, si
pr nga forma dhe madhsia, ashtu edhe pr nga pozita dhe sasia. Pr
krahasimin e tyre, nuk jan t mjaftueshme llupt daktiloskopike, por
krkohet zmadhimi fotografik, s paku i njzetfisht i tyre, kurse pr
ekspertiz edhe i dyzetfisht. Si u theksua, poroskopia si deg ndihmse e
papilaroskopis, sht e dobishme sidomos tek krkimi apo zbulimi i
shenjave fragmentare t vijave papilare. Pra, t tilla tek t cilat nuk ka n
mas t mjaftueshme karakteristike anatomike t vijave papilare
(minucione). Kjo metod ka rol ndihms me rastin e identifikimit t shenjave
t gjurmve t vijave papilare.

Disa rregulla praktike

Saktsia dhe efektiviteti i daktiloskopis mbshtetet n pes njohuri
shkencore:
b) vijat papilare formohen n mujin e katrt embrional dhe pamja e tyre nuk

ndryshohet nga lindja deri n vdekje, gjegjsisht deri n dekompozimin e

plot t trupit t vdekur;
c) skicat e vijave papilare jan rreptsisht individuale. Kjo do t thot se
nuk ekzistojn dy njerz me skicat t njjta t vijave papilare. N rast t
lndimit t epidermit, me shrim krijohet pamja e njjt e skics s vijave
papilare,
d) strukturat e skicave t vijave papilare, gjegjsisht format e larmis s tyre
mundsojn klasifikimin e tyre gj q mundsojn zbulimin e leht dhe t
sigurt t tyre n evidencat (regjistrimet) e tyre, p.sh. AFISI njohur i sotm;

41

e) gjurmt e skics s vijave papilare prmbajn elemente identifikuese,

vendore, kohore(vjetrsia e gjurms) dhe modeluese( mnyra e prekjes dhe

e kapjes);
f) skicat e vijave papilare mund t grupohen n tri grupe:
1). Modele rrethore,
2) n form t sumbullave dhe lakore
3) dhe n form t pishs.

Nga sa u tha m lart rezulton se me ndihm e daktiloskopis vrtetohet

identiteti i personave t gjall dhe t vdekur, identiteti i shkaktarve t
ndonj gjurme t vijave papilare.
Si kemi theksuar do njeri ka individualitetin e vet sipas karakteristikave
anatomike apo minucioneve.
Daktiloskopia
Daktiloskopia sht procedura e marrjes s shenjave t gishtrinjve tek
njerzit. Pr kt sht e nevojshme t disponohet me pajisje adekuate dhe
me evidenca daktiloskopike. Shenjat e gishtrinjve merren me shtrirjen e
gishtit me shpejtsi t ngadalshme nga njri skaj n tjetrin deri tek skaji i
thoit.
Klasifikimi daktiloskopik
Sistemi me an t cilit bhet dallimi i vijave papilare quhet klasifikim
daktiloskopik. Sot n bot aplikohet nj numr i madh sistemesh t
ndryshme t klasifikimit. N fushn e regjistrimit daktiloskopik m i
prhapuri sht sistemi Galton i Henrit, dhe sistemi i Vuetiqit.

Formula daktiloskopike
Formula daktiloskopike sht grup simbolesh numerike dhe i shkronjave
me t cilat n sistemin e regjistrimit daktiloskopik dallohen disa lloje
skicash t vijave papilare n gishtrinjt e personave t prfshir me
formul. Kjo prbhet nga dy pjes:
1. formulat e klasifikimit themelor;
2. dhe formulat e nn klasifikimit..

struktura e njrs dhe formuls tjetr varet nga sistemi i klasifikimit. Ajo
mund t prfshij disa apo t gjitha skicat t vijave papilare. Formulat e
klasifikimit themelor kryesisht bazohen n t gjith gishtat e njrs dhe
dors tjetr ndrsa formulat e nn klasifikimit prfshijn vetm disa nga ata.
N baz t formuls, provat daktiloskopike futen n prmbledhje. Prova
daktiloskopike sht form speciale pr nevoja t regjistrimit daktiloskopik.

42

Ajo sht e formatit t caktuar. I tejkalon nevojat e ktij punimi dhe

prshkruan fishin daktiloskopik.
Evidencat daktiloskopike
Kto jan evidenca t posame kriminalistike n t cilat sipas kritereve
precize klasifikohen dhe arkivohen shenjat e gishtrinjve dhe shnimit t
kategorive t caktuara t njerzve.
Ekzistojn dy prmbledhje themelore daktiloskopike:
1) ajo regjistruese e quajtur e prgjithshme( dhjet gishtore)
2) ajo hulumtuese (monodaktiloskopike).

Regjistruesja prfshin skicat e vijave papilare nga t dhjet gishtat t

shtypur n nj fish daktiloskopik, ndrsa ajo hulumtuese prbhet nga dy
pjes: prmbledhja e shenjave t gishtrinjve t kryesve t njohur t veprave
penale dhe prmbledhja e gjurmve t paidentifikuara t shenjave t vijave
papilare t gishtrinjve t gjetura n vendin e kryerjes s veprs penale dhe
prbhet nga fishet n t cilat gjenden shenjat e disa gishtrinjve.
Me futjen e prpunimit automatik t gjurmve t vijave papilare(AFIS)
prjashtohet mnyra e deritashme e klasifikimit sipas Roscher, prmbledhja
e prgjithshme daktiloskopike, kurse plotsisht hedhet jasht prdorimit
prmbledhja monodaktiloskopike dhe sistemi i komplikuar i klasifikimit
monodaktiloskopik. Me kt kursehet koha e nevojshme pr mono
daktiloskopim (14 formular pr nj person) si dhe procedura e gjat e
vlersimit verifikimit dhe deponimit t evidencave. Me sistemin AFIS fitohen
mundsi shum m t mdha pr verifikimin e tr bazs s t dhnave
qoft fjala pr verifikim me formulart dhjet gishtor apo krahasimin me
gjurmt e kontestueshme t vijave papilare.
Heiroskopia
kjo sht deg e daktiloskopis e cila merret me regjistrimin dhe
identifikimin e kryesve t veprave penale dhe personave tjer n baz t
analizs s skics s vijave papilare n shuplakat e duarve. M rrall quhet
edhe palmatoskopia. N policit moderne tashm nj koh t gjat mbahen
evidencat e shenjave t shuplakave apo e ashtuquajtura prmbledhje
heiroskopike. Ato jan t organizuar n t njjtn mnyr sikurse
prmbledhjet monodaktiloskopike( shenjat vetm e nj gishti). Shenjat e
prshtatshme t shuplakave me vija papilare qart t shprehura mund t
shrbejn pr identifikim n baz t krahasimit t hollsive apo
karakteristikave t tyre n t njjtn mnyr sikurse tek shenjat e gjurmve
t gishtave duke pas parasysh se skicat dhe konfiguracionet e vijave
papilare t shuplakave jan shum t ndryshme. Prmbledhje hejroskopike
sikurse edhe tek ajo monodaktiloskopike ndahet n prmbledhje t shenjave
t shuplakave t kryesve t njohur t veprave penale (t personit t
heiroskopuar) dhe prmbledhje e shenjave t gjurmve t vijave papilare t

43

shuplakave t personave t paidentifikuara, t gjetura n vendet t cilat

kan lidhje me veprn penale. Roli i prmbledhjes sht:
1) Zbulimi i kryesve t panjohur t veprave penale;
2) Identifikimi i personave tjer dhe i kufomave.

Pedoskopia (palmatoskopia).
Dega e daktiloskopis (papilaroskopia) e cila merret me identifikimin e
personave n baz t gjurmve t vijave papilare t cilat gjenden n tabant
e kmbve quhet pedoskopi apo pedmatoskopi. Pr shenjat e kmbs s
zbathur prdoret emri pedmatogram.
Disa udhzime praktike
me rastin e gjetjes dhe shfrytzimit t vijave papilare sht e dobishme tu
prmbahemi rregullave t caktuara.
Me kt rast duhet pasur parasysh si vijon:
1. gjurmt e vijave papilare mund t gjenden edhe atje ku vshtir

supozohet se mund t jen. Pr kt arsye ato duhet krkuar me

kmbngulsi n mnyr sistematike me kujdes dhe me zell pa marr
parasysh se sa koh krkohet dhe sa koh ka kaluar nga vepra penale;
2. gjurmt e vijave papilare m s miri sht t krkohen me an t

ndriimit artistik. Mjetet t cilat me kt rast prdoren mund t jen

bateria ndriuese t xhepit deri tek burimet e drits elektrike speciale t
konstruktuara shum valsh si jan lasert. Pr krkim t till sidomos
jan t prshtatshme mjetet t cilat e kan t konstruktuar zmadhimin e
gjurms. Rekomandohet q kndi i rrahjes s drits t jet i pjerrt.
Rekomandohet gjithashtu q t errsohet hapsira n t ciln krkohen
gjurmt e vijave papilare;
3. gjithmon duhet pasur parasysh q vepra penale e filluar me dorza, pr

arsye t ndryshme ajo mbaron pa dorza, prandaj krkimi i vijave

papilare sht i arsyeshm edhe ather kur supozohet ose sht
evidente se kryesi ka prdor dorza;
4. nuk guxohet t preket ose t merret me dor objekti apo lnda pr t

ciln supozohet se e ka prek kryesi i veprs;

5. nuk duhet t knaqemi me deklaratat e personave vends apo t shtpis

se nuk i kan prek objektet apo lndt e caktuara prandaj rregullisht

duhet t bhet krahasimi i shenjave t gjetura me shenjat e antareve t
shtpis n mnyr q t eliminohen ato shenja q jan t antareve t
shtpis. Situata sht shum e ndrlikuar kur sht fjala pr vjedhjet
apo deliktet tjera brenda familjes;

44

6. sa her q sht e mundur, lnda apo objekti n t cilin sht gjetur

gjurma apo supozohet se n to mund t ket gjurm, duhet t bartet n

laborator q t kryhet trajtimi i hetimor. Disa veprime shum t
suksesshme t ngacmimit apo t heqjes t gjurmve t vijave papilare
nuk jan t mundur jasht laboratorit;
7. me rastin e paketimit t lnds n t cilin duhet ngacmuar gjurmt e

vijave papilare, duhet t veprohet me kujdes maksimal n mnyr q

gjurmt ekzistuese t mos dmtohen apo asgjsohen. sht rregull
themelore me rastin e paketimit q ajo pjes e siprfaqes s objektit pr
t ciln supozohet se gjenden gjurmt nuk guxon t preket pr
ambalazhin dhe lnda duhet t fiksohet ashtu q t mos lkundet npr
ambalazh;
8. tek krkimi i gjurmve t vijave papilare gjithmon duhet krkuar

ndihmn e profesionistve. Deri sa t arrijn profesionistt gjurmt duhet

t sigurohen q t mos asgjsohen pa dashje;

9. qndrueshmria e gjurmve t vijave papilare varet nga shum rrethana

objektive si sht: kualiteti i siprfaqes n t ciln sht ln gjurma,

lagshtia apo thatsia e ajrit, temperaturat, pastaj ajo se a sht ln
gjurma n hapsir t lir(eksterier) apo n hapsir t mbyllur(enterier),
pastaj nga reagimi fiziologjik i personave t cilt e kan ln gjurmn si
dhe nga mjetet dhe metodat me t cilat tentohet t nxiten gjurmt.
Gjithmon duhet br prpjekje q nxitja dhe fiksimi i gjurmve t kryhet
sa m par;

10. q t mund t shrbej si prov gjurma e vijave papilare sht e

nevojshme q t merren masa t caktuar n mnyr q t ruhet identiteti

dhe integriteti i gjurms, me fjal tjera duhet aplikuar rregullat me t
cilat sht prcaktuar se si fiksohen gjurmt. sht me rndsi se
gjithmon mund t vrtetohet pozita e gjurms n vendin e ngjarjes apo
t veprs penale. N dokumentacion duhet t shihet qart se si sht
nxitur dhe fiksuar gjurma, kush e ka br at, cila vepr penale sht n
pyetje dhe kush e ka fiksuar.

Prova daktiloskopike
Prova daktiloskopike pr identifikim t ndonj personi bazohet n
ekspertizn e gjurmve t vijave papilare dhe analizn e lidhjes shkak-pasoj
e cila ka sjell deri tek lindja e saj. Me kt rast duhet pasur parasysh
situatn konkrete kriminalistike-taktike. Krkohet q gjurma t jet
autentike, gjegjsisht mos jet mashtruese. Ktu sht fjala zakonisht pr
indicet( prova indirekte) dhe pr prova t drejtprdrejta (p.sh. kur gjurmt e
vijave papilare t t dyshuarit jan gjetur brenda trezorit bankar). Me at
rast ajo flet pr pranin e nj personi n nj vend, mirpo ende nuk flet pr
kohen e pranis( pr n raste t jashtzakonshme) dhe pr mnyrn e
krijimit t gjurms, pra flet vetm se personi i caktuar n momentin ka
qen n kontakt me objektin apo vendin e caktuar n t cilin sht gjetur

45

gjurma. Gjurma si e till n kt rast ka rndsi orientuese. Prova e

drejtprdrejt daktiloskopike sht ajo e cila me an t gjurmve t vijave
papilare dshmon n mnyr direkte pranin apo fajsis e nj personi n
rastin konkret. Prova e till duhet q t vrtetohet me fakte se gjurma sht
krijuar n kohn dhe me rastin e kryerjes s veprs penale.
Prova daktiloskopike kriminalistike pr nga natyra e saj sht prov e
ndrlikuar e cila nse kryhet deri n fund prmban katr shkall
dshmuese ve e ve t cilat jan:
1. prova se gjurma daktiloskopike i prket personit t caktuar. Fjala sht

pr identifikim;
2. prova e pranis n vendin e ngjarjes, nse ajo nuk sht mashtruese apo

simuluese. Fjala sht pr inicionin e pjesmarrjes n vepr, gjegjsisht

pr dshmi t drejtprdrejt t pranis n vendin e ngjarjes. Vendngjarje
sht nocioni i cili prdoret n t drejtn penale dhe n shkencn
kriminalistike pr ta shnuar si vendin e kryerjes ashtu edhe vendin e
veprs penale ashtu edhe t gjitha vendet q kan t bj me veprn
penale dhe n t cilat mund t hasen gjurmt dhe lndt apo objektet e
veprs penale. Ato mundsojn rekonstruktimin ideor, kurse n rast
nevoje edhe kryerjen e rikonstruktimit real dhe versionit t rrjedhs s
veprs s kryer penale, kryesit, motivit duke e mundsuar identifikimin e
kryesit;
3. dshmia se sht krijuar drejtprsdrejti para ose pas kryerjes s veprs

penale dhe
4. dshmia se sht krijuar pikrisht n kohn e kryerjes s veprs penale.

Ktu fjala sht pr provat direkte dhe indirekte.

N nocionin kualitet teknik-kriminalistik

drejtprsdrejti bjn pjes:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)

provs

daktiloskopike

lokacioni i sakt;
koha e kryerjes,
kushtet apo rrethanat e lnies;
raporti me gjurmt tjera;
mnyra e lnies s shenjave;
pozita dhe drejtimi i gjurmve daktiloskopike;
pozita e gjurms daktiloskopike n raport me bartsin e gjurms;
renditja e shum gishtrinjve etj.

Elementet e prmendura mund t tregojn pozitn e duarve apo trupit t

ciln ka mundur ta ket kryesi q flet pr at se gjurmn daktiloskopike e
ka ln personi i cili e ka kryer veprn penale.
Prova daktiloskopike kriminalistike sht rezultat i ekspertizs
daktiloskopike n suaza t s cils ndr t tjera vrtetohet se gjurma e
kontestuese apo jokontestuese ose shenjat e gishtrinjve jan t personit t

46

caktuar. Sot n kuadr t ekspertizave t prmendura gjithnj e m tepr po

prdort teknika kompjuterike.
Ana teknike e identifikimit kriminalistik
Kjo sht vetm nj faz e identifikimit t trsishm kriminalistik e cila
shrben pr identifikimin se forma e caktuar materiale sht e lidhur n
mnyr relevante me prgatitjen tentimin dhe kryerjen e veprs penale. Kur
t jet kryer identifikimi teknik nuk do t thot se me kt sht realizuar
identifikimi kriminalistik. Nga aspekti i kriminalistiks teknike vrtetimi i
identitetit e ka t njjtn vler dshmuese sikurse edhe rezultati pozitiv apo
prcaktimi i identitetit. Shikuar n pikpamje procedurale dhe taktike,
identiteti i vrtetuar (rezultati negativ) i dikton organit t procedurs
planifikimin e versioneve t reja aktivitet procedural dhe operativ-teknik t
ri e nganjher edhe ndrprerjen e procedurs. Nga aspekti i tekniks
kriminalistike sht arritur qllimi dhe, por me prcaktimin vetm t
prkatsis grupore, mirpo pr qllimet e procedurs parapenale dhe
penale kjo nuk mjafton. Kriminalistve nuk u nevojitet fardo identifikimi,
por identifikimi i till q do t shrbej si prov n procedur. Pr kt arsye
identifikimi teknik duhet t bashkohet organikisht me analizn taktikeprocedurale t lidhjes s objektit identifikues me veprn penale. N qoft se
t dy grupet e detyrave; ato t identifikuese-teknike dhe taktike-juridike
jan t lidhura organikisht ndr veti kjo do t thot se kemi t bjm me dy
dimensione t ndryshme t t njjtit proces t identifikimit kriminalistik
traseologjik, pra se sht fjala pr nj veprim t prbashkt.
Procesi i identifikimit kriminalistik nuk mund t reduktohet vetm n
krahasimin teknik t objekteve identifikuese traseologjike, sepse
njkohsisht sht e nevojshme q n pikpamje taktike n mnyr t drejt
dhe me nj rend t prcaktuar procedural t vrtetohet dhe t provohet
identifikimi konkret kriminalistik n kuptim t lidhjeve konkrete relevante
identifikuese t objekteve identifikuese me veprn penale. N kryerjen e
ksaj detyre vije n shprehje versioni teknik dhe procedural i identifikimit
traseologjik kriminalistik. Ky nuk mund ta shtrzoj substratin e vet vetm
n dimensionin teknik.
Kibernetika, teoria e informacionit dhe teoria kriminalistike e identifikimit
Kibernetika
Kjo sht disiplin shkencore e cila studion autorregulacionin e sistemit apo
analizon proporcionalitetin dhe kryerjen e nj grupi veprimesh t kryera
ndaj qllimit t dhn (gjendja terminale). Meqense do sistem si n
pikpamje mekanike ashtu edhe mekanike sht n ndrvarsi dhe
lidhmni aktiviteti i cili sht i shprehur si program-model ather
autorregulacioni kryhet me kyjen apo kyje e kontrollit i cili korrigjon
disa aktivitete n sistem t cilat largohen nga programi. Kjo zhvillohet
paralelisht n procesin e komunikimit gjegjsisht me informatat feed back.
Qarku i informatave mundson q do largim nga programi i manifestuar si

47

shtim i sasis s informatave t jet mobilizues i veprimit rregullativ.

Rregulacioni lviz drejt mass s informatave.
Kibernetika prfshin dy sfera t mdha dhe relativisht t pavarura si jan:
a) teknologjin e prpunimit, ruajtjes dhe shfrytzimit t informatave dhe
b) teorin e vlersimit t vlers funksionale t informatave pr disa sjellje n

baz t detyrs.
Edhe njra edhe tjetra nnkuptojn shkalln e caktuar t zhvillimit
teknologjik t servo-mekanizmave adekuat ashtu q n ann tjetr duhet t
zhvillojn konstruimin e servo-mekanizmave t till. Kibernetika nuk sht
vetm teori e prgjithshme mbi logjikn modeluese t kompjuterit dhe
kontrollorve elektronik, por sht model sipas t cilit teorikisht tentohet q
t formohet procesi i organizimit t rrethit informativ dhe rregullacionit n
sistemet biologjike dhe shoqrore prej t cilit rrjedh nj varg i tr teorish t
prgjithshme kibernetike(vetdija, komunikimi shoqror, linguistika,
organizimi), t cilat prap nga ana e tyre n pikpamje strukturale,
adaptimin procedural dhe kuptimor t tr kompleksit t sjelljes n procese
organizative t prshtatura kontrollit dhe teknologjis informative n nivelin
e servo-mekanizmave elektronik2 (Fjalori sociologjik dhe i psikologjis
sociale, fq. 277. M. Bosanac dhe t tjert, Zagreb 1977).
Teoria e informacionit
Kjo teori sht emr i prgjithshm pr trajtimin matematikor t procesit t
bartjes s komunikatave,kurse njherazi edhe pjesa m e rndsishme e
kibernetiks si teori e lidhjes dhe administrimit. Teoria e informacioneve
nuk i trajton informatat n mnyr sistematike si porosi por si sasi, edhe
at; sipas numrit t alternativave t nj prmbajtje dhe sipas shkalls s
probabilitetit t s cils informativ duke konsideruar se rndsia informative
e nj porosie, sa m pak q pritet aq m e madhe sht, gjegjsisht pra
sht aq m e madhe sa m e vogl q sht gjasa q at ta imitoj burimi.
Me kt rast pasaktsia dhe befasia nuk merren si nocione psikologjike por
si problem statistik, kurse kjo rrethan ka pr pasoj mosmarrveshjet e
shpeshta aq m tepr se informata si porosi ka rndsi dhe valenc t
ndryshme, pikrisht t kundrt. Nocioni i informats si sasi nuk ka lidhje
me nocionin e informats si porosi gjegjsisht si rndsi e caktuar q i
tregon di pranuesit t saj, por sht e drejtuar n at q t gjitha t mund
ti tregoj nj burim i lajmeve. Fjala sht pr distribucionin statistikor t
mundsive t nj burimi. Kto mundsi shqyrtohen si trsi. Pasaktsin t
ciln e fut burimi si nj veprim apo ngjarje, e shton informatn n at
kuptim q e ngrit shkalln e mundsis n vend se ta zvogloj pr at q
tashm dihet se do t ndodh. Probabiliteti sht erozion i vrtet i
informatave kuantitative, prandaj ky mund t shprehet si entropi
informatash. Sasia e informatave sht raport i daljes( burimit )dhe i nj
hyrjeje (t pranuesit) prandaj pasaktsia e marrsit n pikpamje t
mundsive burimore, kurrsesi nuk do t thot pasaktsi pr shkak t

48

zhurms q e shkaktojn ndrhyrjet n kanal gj q gjithashtu mund t

matet me entropi.
Teoria e informatave n kibernetik prputhet shumfish si teori e
prgjithshme e rregullacionit. S pari, me prcaktimin e prgjithsuar t
shkalls s pasaktsis, daljes informative, mund t zgjidhet mnyra m
efikase e sjelljes vetjake rregullative, gjegjsisht organizimit n kuptimin e
programit konkret. S dyti n pikpamje krejtsisht teknike me njohjen e
varietetit t burimit dhe optimalizimit e kushteve mund t zgjidhet sistemi
m adekuat i sinjaleve t cilt ndrmjetsojn n procesin e bartjes s
informatave apo komunikimit.
Informata
Kjo sht nocion me diferencime t shumta n pikpamje t domethnies.
Konotacionet themelore t saj jan:
1. porosia, gjegjsisht informimi, apo komunikimi i ndonj t dhne;
2. regjistrimi i ndodhive t jashtme n ndonj memorie, gjegjsisht n

ndonj procedur t konservimit t t dhnave;

3. prmbajtja simbolike, gjegjsisht rndsia e cila me infraksion bartet tek
subjektet, prvojat, gjegjsisht njohurit t formuara n simbol apo grup
simbolesh, n struktur simbolike e cila bartet n procesin e
komunikimit.
Nocioni i informats sht nj nga elementet kye n komunikim. N
procesin e komunikimit me ndihmn e disa mjeteve gjegjsisht
mekanizmave bartet nga nj subjekt tek tjetri ndonj rndsi e shndrruar
n sinjal apo n nj varg sinjalesh(shenjash). Shndrrimi i domethnies n
sinjal dhe e kundrta do t thot se ajo q bartet mund t shprehet si nj
rend gjegjsisht struktur elementesh t lidhura gjegjsisht suksesione
kohore. Rendi i till gjegjsisht organizimi i mir i elementeve mund t
shprehet n pikpamje statistikore si shkall probabiliteti duke prcaktuar
kuantiteti informativ t ndonj simboli gjegjsisht strukturs simbolike n
at proces konkret t komunikimit. Fillohet nga supozimi se rndsia
informative e nj komunikate sht me e madhe nse marrsit i kumtohet
dika q pr t sht e panjohur.
Kumtimi i t njohurs n aspektin informativ shpesh sht e barabart me
zero. Nse dika sht e paditur ather ajo konsiderohet se sht e papritur
dhe e paparashikuar, prandaj e till sht edhe kumtesa lidhur me t,
prandaj rndsia e saj informative sht m e madhe pr nga prmbajtja.
Duke filluar nga ndonj sistem qoft i rregullsis faktike apo i rregullave
konkrete, n situatn konkrete sht e mundur q disa rrjedha t shprehen
me shkall probabiliteti e cila mund t merret si mas e ndonj informate.
N kibernetik nj sistem mund t programohet n at mnyr q t mund
t rregulloj vet n mnyr automatike sjelljen sipas shkalls dhe rndsis
informuese t porosive t cilat i pranon nga mjedisi si vet ashtu q drejtimi

49

dhe intensiteti i veprimit rregullativ t saj t jet proporcional me devijimin e

t priturs gjegjsisht konkretes.(Fjalori, Ibid, fq. 240).
Entropia
Entropia sht sasi e energjis e cila mbetet e pashfrytzuar n nj proces t
transformimit t energjis nga nj gjendje n tjetrn. N kuptimin e cekur
entropia sht madhsia me t ciln shqiptohet masa ireversibile apo e
pakthyeshme e nj procesi. Meqense pathyeshmria e nj procesi sht
vetm probabilitet, edhe entropia mund t matet n mnyr statistikore.
Nocioni negentropi sht shkurtes e nocionit entropi negative. Ky sht
nocion me t cilin shnohet tendenca pr diferencim dhe ndarje sa m t
madhe t energjis n kuadr t nj sistemi. Si e till na paraqitet si rast i
probabilitetit special, pr dallim nga natyra e probabilitetit ekzistues t
degradimit progresiv t diferencimit energjetik masa e t cilit sht entropia.
N t vrtet negentropia sht masa e rendit apo rregullimit e kuptuar si
rregullsi e diferencimit, kurse kt tendenc e hasim tek sistemet biologjike
dhe sociale n fazat e rrits s tyre. N procedur vrtetohen faktet nga e
kaluara. N procedurn gjyqsore ato vrtetohen n formn e drejt
procedurale. Si baz e ktij procesi shrben prvoja se faktet nga e kaluara
n kohn kur ato kan ekzistuar kur kan lindur, kan ndodhur, kan
mundur t ln gjurm ideore n kujtesn e njerzve (engrame) apo n botn
e jashtme materiale, me ndihmn e t cilave sht e mundur n mnyr
adekuate t identifikohet ngjarja nga e kaluara. Informimi sht aftsi e t
shprehurit. Objektet materiale jan n lidhje reciproke me rast ndikojn
njrn me tjetrn. Gjat ndikimit reciprok do ndryshim i gjendjes s nj
objekti sjell te ndryshimi i gjendjes s objektit tjetr i cili sht n lidhje
reciproke me t. Ndrmjet objekteve me lidhje reciproke ekziston lidhja e
caktuar n aspektin izomorf apo homomorf. Izomorfi sht sinonim pr
njjtsi. Fjala sht pr gjendjen e njjt t dy strukturave, sistemeve apo
formave n at kuptim q secils pjes apo secils marrdhnie n kuadr t
radhitjes s nj strukture i prgjigjet pjesa e radhitjes s strukturs tjetr.
Me fjal tjera kan radhitje identike e cila e drejton njrn tek tjetra.
Sinonim pr izomorf sht homomorfi, pra ai i cili sht i forms apo i
strukturs s njjt.
Termi shenj apo simbol sht pothuaj jo preciz dhe pjesrisht prputhet me
nocionin sinjal, simbol dhe indikator. N kuptimin m t prgjithsuar
simboli sht madhsi (lnd) proces, veprim q e zvendson ndonj
madhsi tjetr, paraqet at dhe e kryen funksionin e saj. Funksioni
kompleks i paraqitjes mund t specifikohet n disa kuptime t ngushta si
jan:
1. shenja apo simboli nnkuptimin e ngusht kjo sht madhsi q shnon

ekzistimin e dukuris n baz t konvents n kt kuptim kodet dhe

shifrat jan shenja;
2. indikatort. Kta udhzojn n ekzistimin e nj dukurie latente me t
ciln jan t lidhur n njfar kuptimi funksional;

50

3. sinjalet apo shenjat. Jan barts t kuptimeve dhe si t till gjithmon

jan t madhsis reale dhe

4. simbolet. Jan t madhsis dhe t cilt si barts t kuptimit jan t

pavarur edhe nga ajo q e shnojn por edhe nga funksioni momentale i
sinjalit, por edhe nga ajo q vetvetiu jan. Kto prbjn njsi
komunikimi t cilat prmbajn kuptime t tra q n to precizojn edhe
jasht funksionit t domethnies apo konotacionit(Fjalori, Ibid. Fq.
710).
Objektet materiale jan n lidhje reciproke me rast veprojn njri mbi
tjetrin. Gjat veprimit reciprok do ndryshim i gjendjes s nj objekti sjell
deri tek ndryshimi i gjendjes s objektit tjetr i cili sht n lidhje reciproke
me t. Midis objekteve me ndikim reciprok ekziston lidhja e caktuar
izomorfe apo homorfe. Kjo do t thot se ato jan t njjts form dhe t
barabart. Objekti mbi t cilin sht shprehur objekti tjetr prmban
informata t natyrs materiale pr t. Informatat jan pasoj e procesit t
shfaqurit. Informata vrteton dhe zbulon lidhjen shkak-pasoj midis
objekteve. Informata bartet prmes sinjaleve apo shenjave t cilat i ka
krijuar apo i ka ln kryerja e veprs penale. N kt mnyr na paraqiten
shenjat si bartse materiale t informatave. Numri i mjaftuar i t dhnave
prbn sistemin e shenjave. Shfrytzuesi i shenjave si bartse t
informatave materiale sht i kushtzuar nga pavarsia e tyre dhe
qndrueshmria e tyre. Ato jan n lidhje t ngusht me parimin e urgjencs
n shkencn e kriminalistiks(koha gnoseologjike kritike). Koha shum
shpejt i asgjson shenjat.
Lidhja e informatave sht form e ndrlidhjes s objekteve identifikuese. Si
shenj-barts i informats mund t na paraqitet edhe njeriu. Kur sht fjala
pr identifikimin do prov identifikuese dhe i tr materiali i provave varet
nga situata konkrete dialektike t ciln e prbjn kushtet, vendi dhe koha.
Sistemi informativ identifikues
Kt sistem e prbjn:
1. ngjarja kriminale(penale) si burim informatash;
2. shenjat si bartse t informatave materiale;
3. kriminalisti apo porcesuesi i cili i pranon informatat, i zbulon apo i

fikson ato.
Esencn e identifikimit e prbn prcaktimi i identitetit me an t
modelimit( fiksimi i kopjes, pamjes, modelit), vlersimi i informatave, si dhe
elementeve t saj n trsin kualitative-kuantitative.
Teoria kriminalistike e gjurmve
Kjo teori mbshtetet n teorin kriminalistike t identifikimit, prandaj edhe
po e theksojm si msimore. Me gjurmt n kuptimin kriminalistik merret
traseologjia, si deg e shkencs kriminalistike. Kjo deg nuk sht

51

nnsistem i tekniks kriminalistike. Parimisht dallojm dy tipa t

traseologjis kriminalistike; traseologjia n kuptimin e gjer dhe traseologjia
n kuptimin e ngusht. Traseologjia kriminalistike n kuptimin e gjer ka
pr objekt t vetin hulumtimet e t gjitha llojeve t gjurmve materiale
kriminalistike. Traseologjia kriminalistike n kuptimin e ngusht ka pr
objekt t vetin hulumtimet vetm t ashtuquajtura gjurm traseologjike.
Kto jan gjurmt q jan krijuar gjat procesit t shfaqjes. Kto jan gjurm
t cilat mbi nj objekt t caktuar reprezantojn shprehjen e strukturs s
jashtme t objektit tjetr n kuptim t forms relievit, dimensionit e t
ngjashme. Fjala sht pr gjurmt kontaktuese sui generis t cilat
mundsojn vrtetimin e identitetit t objektit t kontestueshm identifikues
pra t atij objekti t cilin duhet ta identifikojm si shkaktar t gjurms.
Traseologjia n metodikn dhe taktiken kriminalistike sht e komponuar.
Problemet traseologjike taktike, njohse, dshmuese dhe procedurale nuk
jan lnd e studimit t tekniks kriminalistike. Fjala sht pr nj qasje
ndaj t s njjts gj vetm se nga kndvshtrime t ndryshme, nga
dimensionet dhe pikpamjet t ndryshme. Pr kt arsye pr provn
traseologjike
kriminalistike
duhet
t
diskutohet
n
mnyr
shumdimensionale.
Traseologjia merret me problemet e mekanizmit t lindjes, klasifikimit,
gjurmimit, gjetjes fiksimit, aservimit, grmimit dhe vlersimit t gjurmve.
Lnda e traseologjis sht zhvillimi i metods dhe i mjeteve pr zbulim,
fiksim, analizim dhe arkivim t gjurmve. Traseologjia mundson zgjidhjen e
detyrave identifikuese dhe diagnostiko.
Brenda traseologjis vend t posam z traseologjia kriminalistike
identifikuese. Kjo sht nj procedur e identifikimit t objekteve materiale
prmes gjurmve t tyre e cila mbshtetet n parimet shkencore(n ligje) t
identifikimit. Fjala sht pr analizn sintetike dhe analitike dhe vlersimin
e shenjave t prgjithshme dhe identifikuese t objekteve materiale t cilat
n njfar mnyre jan t lidhura n kuptimin shkak-pasoj me veprn
penale. N qoft se procesi i identifikimit kriminalistik zhvillohet n sistemin
procedural, ather provat jan rezultat n kuptimin procedural. Fjala sht
pr provat formale q quhen edhe prova gjyqsore. Parimet e prgjithshme
t identifikimit kriminalistik n pikpamje organike hyjn n lndn e
teoris s provave, kurse struktura dhe procedurat ekzekutuese jan mjete
specifike teknike dhe metoda identifikuese n shkencn kriminalistike.
Informata kriminalistike n kuadr t teoris s provave gjyqsore merret si
me parimet e prgjithshme t paraqitjes s provave ashtu edhe me metodat
speciale t grumbullimit, analizimit dhe vlersimit t provave.
Traseologjia ndahet n procedur t gjurmimit t shenjave e cila e ka
teknikn e saj, ann taktike, sigurimin e gjurmve (gjithashtu me aspekte
teknike dhe taktike)me fiksimin e gjurmve dhe shfrytzimin e tyre pr
qllime t zbulimit dhe dshmimit gj q paraqet ann taktike t
problematiks. Kur t jen gjetur apo zbuluar dhe fiksuar gjurmt fillon

52

pjesa kryesore e aktivitetit dshmues kriminalistik. Gjetja dhe fiksimi i

gjurmve gjithmon duhet t ket parasysh karakterin teknik, taktik dhe
metodik.
Detyr specifike e traseologjis kriminalistike sht studimi i natyrs s
identifikimit gjyqsor dhe kriminalistik s bashku me teorin e identifikimit
kriminalistik si metod e ndryshme kualitative nga ato q prdorn n
shkenca dhe teknika tjera.
Traseologjia mundson zgjidhjen e detyrave identifikuese dhe diagnostiko.
S kndejmi duhet pasur parasysh se pr shkak t arsyeve t ndryshme
objektive-subjektive identifikimi i mikrogjurmve n gjendje t ndryshme
agregate shpesh vshtirsohet edhe pamundsohet. Me identifikim t
substancave t lngshme dhe n form gazrash merren ekspertt e profileve
t ndryshme. sht theksuar se traseologjia si deg e shkencs
kriminalistike merret me gjurmt n kuptimin kriminalistik. N vazhdim do
ta definojm kt nocion. N traseologjin kriminalistike si shenja-barts t
informatave materiale na paraqiten karakteristikat identifikuese. do
karakteristik e veant identifikuese vet vetiu prmban pjes t
informatave t cilat kontribuojn pr krijimin e fotografis mozaik. Eksperti
traseologjik duhet t zbuloj dhe t vrtetoj numrin e nevojshm dhe t
mjaftueshm t karakteristikave kualitative identifikuese. Modeli (shenja e
gishtit, pr t ciln do t bhet fjal n vazhdim ) kurr nuk prputhet
plotsisht me origjinalin.
do model i cili shfrytzohet n procedurn penale duhet ti plotsoj
kushtet n vijim:
1. t ket prputhshmrin e caktuar objektive me origjinalin, pra ti ngjaj

m pak ose m shum n mnyr besnike;

2. duhet t jet i prshtatshm n mnyr q n marrdhnie t caktuara ta
reprezentoj origjinalin, ta zvendsoj at;
3. duhet t jet i prshtatshm ashtu q n baz t analizave t pamjes s
tij t ofroj informata t reja pr origjinalin;
4. do disiplin shkencore duhet t disponoj me rregulla precize pr bartjen
e modelit t informats s marr me studimin e modelit n vet objektin e
shqyrtuar n origjinal. Kjo do t thot t mundsoj njohuri t reja pr
origjinalin dhe t realizoj funksionin tjetr t modelit t zbulimit t
informatave t reja pr origjinalin. Fakti se modeli dallohet nga origjinali
nuk e asgjson funksionin e tij njohs e as argumentues.
Gjurma n kuptimin kriminalistik
Me gjurm n kuptimin kriminalistik sot nnkuptojm ndryshimet materiale
n realitetin objektiv t cilat jan t njohura edhe q jan krijuar lidhur dhe
me rastin e prgatitjes, tentimit apo ekzekutimit t veprs penale e t cilat
kan vler t caktuar argumentuese n procedurn e identifikimit
kriminalistik. Gjurma kriminalistike sht materializim i veprimit,
mosveprimit apo lvizjes s caktuar. Akti i kryesit na paraqitet si ndrmjets

53

ndrmjet gjurms dhe kryesit sepse sht i lidhur n pikpamje shkakpasoj me gjurmn.
Gjurmt mund t lindin apo t shkaktohen me veprimin e njerzve, shtazve
dhe objekteve, e nganjher edhe me veprimin e bimve. Fjala sht pr
ndryshimin material n realitetin objektiv n raport me gjendjen ekzistuese
para ndryshimeve gjegjsisht para tentimit apo kryerjes s veprs penale.
Gjurma sot definohet edhe si ndryshim i situats materiale t dukshme
kriminalistike e t matshme n pikpamje energjike n botn e jashtme e
cila sht e njohur nga ana e organeve t procedurs dhe e cila mund t
shfrytzohet n procedurn identifikuese kriminalistike.
Nn ndikimin e teoris s informimit gjurma definohet edhe si barts i
informats gjegjsisht si shenj materiale. Tr bota organike dhe
inorganike ofron informata prmes shenjave si bartse materiale t tyre. Pr
ta marr informatn krkohet numr i mjaftueshm i shenjave kualitative.
Shenja si barts material i informats na paraqitet si shprehje e lidhjes
shkak-pasoj ndrmjet gjurms s ln dhe veprs s kryer penale nga ana
e personit t caktuar si objekt identifikues. Meqense gjurma vetvetiu nuk
sht informat precize sepse si piknisje merr prmbajtjen informative t
gjurms e jo formn e saj materiale ( burimor apo t riprodhuar), n
praktikn kriminalistike, gjurma krahasohet me informatn nse si
piknisje e marrim prmbajtjen informative t gjurms e jo formn e saj
materiale. Ky sht nocioni i gjurms kriminalistike n kuptimin e gjer
Gjurma kriminalistike n kuptim n ngusht sht ndryshimi material i cili
manifestohet n botn e jashtme e cila sht e njohur nga organet
kompetente t procedurs, dhe e cila sht relevante n pikpamje
kriminalistike dhe rezultat i procesit t shprehjes apo separacionit dhe e cila
pr shkak t procesit n t cilin specifikat jan shndrruar n karakteristika
mundson identifikimin e shkaktarve t gjurms apo grupifikimin e
gjurms apo trsis s mparshme s cils i ka prkitur gjurma( prova e
prkatsis trsis s mparshme).
Mekanizmi i krijimit t gjurmve kriminalistike ky sht proces faza
prfundimtare e t cilit sht lindja e gjurms.
N kuadr t ktij mekanizmi domosdo na paraqitet shkaktari i gjurms,
objekti i cili e krijon gjurmn. Ky mund t jet njeriu, shtaza, bimt dhe
natyra e vdekur n kuptimin e organizmave t formuar n pikpamje
artificiale apo natyrore(lndt etj.). Bartsi i gjurms objekti i cili e pranon
gjurmn apo mbi t cilin shfaqet gjurma (mbetet ajo) apo substanca e cila l
gjurm dhe kontakti (prekja) si rezultat i veprimit reciprok t shkaktarit dhe
bartsit t gjurms.
Lidhur me kt mekanizmin e tret na paraqitet nocioni siprfaqe
kontaktuese. sht konstatuar se n krijimin e gjurms kriminalistike me
mekanizmin e kontaktit nuk merr pjes tr objekti por vetm ajo pjes e
siprfaqes e cila preket me siprfaqen e atakuar. Relievi i siprfaqes

54

kontaktuese t objektit i cili e krijon gjurmn dhe vet mekanizmi i veprimit

t atij objekti shkrihen n nj burim t vetm, n lindjen e gjurms.
Mekanizmi i krijimit t gjurms nnkupton veprim reciprok t objektit i cili e
shkakton lindjen e gjurms dhe objekteve t cilat kan rolin pasiv apo
relativisht pasiv t cilt e pranojn gjurmn dhe mbi t cilt formohet
gjurma. Ky proces sht specifik dhe i modifikuar kur sht fjala pr
gjurmt akustike apo aromatike e t ngjashme. Gjithmon duhet t kihet
parasysh krijimi i rrejshm apo simulimi i gjurmve.
Pozita, forma madhsia ose dimensioni dhe marrdhnia reciproke e
mikrogjurmve, pamja e trsishme e vendit t ngjarjes kriminale apo t
veprs penale, gjegjsisht situata e gjurms kriminalistike mundsojn
nxjerrjen e prfundimit pr mekanizmin e krijimit t gjurms. Kur t jen
njohur ligjet e natyrs dhe rregullat e prvojave (empirike)t cilat
prcaktojn dhe kushtzojn lindjen e gjurmve sht e mundur duke u
nisur nga situata e gjurms, t nxirret prfundimi pr rrethanat t cilat e
kan shkaktuar lindjen e gjurms. Ndrkaq, kur sht fjala pr makro
gjurmt dhe konkludimet pr llojin dhe vendet n t cilat ishte dashur t
jen ato, sidomos. Situata e gjurms kriminalistike sht pjes e situats e
vendit t ngjarjes kriminale apo veprs penale. Ajo situat nga
kndvshtrimi kriminalistik sht pjesa e par dhe fillestare e nocionit t
kuptimit t gjer t situats s veprs penale. Situata n vendin e ngjarjes
kriminale apo e veprs penale sht sistem elementesh i ambientit dhe
kryesve, dhe viktims(t dmtuarit ) n momentin e kryerjes s veprs
penale. Kjo sht situata sociale gjeografike, topografike, teknike, klimatike
dhe ndonj rrethan tjetr. Ktu bjn pjes edhe kushtet tjera t vendit t
kryerjes s veprs n situatn e dhn. Sa pr ilustrim, ktu do t flasim pr
teorin kriminalistike mbi gjurmt e kmbs s njeriut (tabanit).
Gjat qndrimit n kmb, ecjes apo vrapimit njeriu vepron mbi baz n dy
mnyr:
1. me forcn e shtypjes e cila sht pikrisht n proporcionalitet me peshn

e njeriut, kurse n t kundrtn proporcionale me siprfaqen e shputs

apo tabanit dhe
2. me forcn tangjente e cila e shpejton trupin.
N qoft se baza sht elastike, ather gjat shtypjes vije deri tek deformimi
i saj. Me bartjen e peshs n kmbn tjetr baza kthehet n gjendjen e
mparshme. Nse shtroja sht e plastiks e ruan formn e fituar si
deformim t llojit t vet. Madhsia e deformimit sht pikrisht n
proporcion me elasticitetin e bazs dhe madhsin e shtypjes. Ktu rolin e
luan siprfaqja e shputs. Kto deformime t ruajtura paraqesin shprehjen e
shputs dhe prdoren si gjurm. Nse baza sht e fort ather nuk vije
deri tek kurrfar deformimi t saj por megjithat mbeten gjurmt
siprfaqsore t dukshme apo t padukshme t shputave n form t
shenjave.

55

Forca e tangjentit n form t reaksionit nxit dukurin e forcs s

lkundjes ndrmjet shputs dhe bazs. Madhsia e ksaj force varet nga
pesha e njeriut, forcs me t ciln ai vepron n baz si dhe nga koeficienti i
lkundjes, sepse gjat t ecurit vije deri tek rrshqitja ndonse pak e
shputave npr baz. Me rastin e rrshqitjes vije deri tek shkputja e disa
imtsive si nga shputa ashtu edhe nga baza (teoria e kontaktit apo teoria e
transferacionit). Kjo sht lloj i veant i mikrogjurmve t cilat krijohen
gjat ecjes.
Tek ky rast na paraqitet edhe nj si forc e shprehjes. Kjo sht forca me t
ciln kmba tenton ta largoj bazn nga pikqendrimit i trupit. Kur njeriu
krcen lart kjo forc vetm e shton ndikimin e peshs e me kt edhe
deformimin e bazs. Tek vrapimi kjo forc vepron n qendr t trupit, pr
kt arsye gjurmt e vrapimit dallohen nga gjurmt e qndrimit n kmb
apo ecjes.
Gjurmt e shputave varsisht nga lloji i bazs mund t jen
siprfaqsore(shenjat) dhe relievore. Gjurma dhe shputa (kmba) sipas
rregullit nuk jan asnjher t njjts gjatsi. N baz plastike n t ciln me
rastin e qndrimit n kmb mbi baz kmba rrshqet(bora, balta ) si dhe
me rastin e ecjes s shpejt dhe vrapit, gjurma del m e gjat se sa
shputa(kmba), derisa shum m e shkurt sht me rastin e ecjes npr
baz t shtruar si sht zalli balta e trash e t ngjashme. Tek gjurma e
kmbs s zbathur mbetet kontura e tr siprfaqes s tabanit. Me rastin e
ecjes npr bor, pluhur apo zall, krahas gjurmve t shputave mbeten edhe
gjurmt e quajtura vijat e trheqjeskto jan rastet sidomos kur kmba
kur nuk ngritt nga baza. Kto vija t trheqjes s shputs i bashkojn
gjurmt e kmbs s majt dhe t djatht.
N baz t gjurmve t kmbve mund t vrtetohet se a ka qndruar
peroni n kmb a ka ecur apo ka vrapuar si dhe shpejtsia e prafrt e
lvizje. N disa baza sipas gjurmve t shenjave mund t prfundohet
prafrsisht edhe pr peshn e trupit. Me kt rast duhet t kihet parasysh
kualiteti i bazs dhe madhsia e kmbs(kpucs). Gjithashtu mund t
vrtetohet se a ka pas personi kmbt X apo O. Nga madhsia e hapit
mund t konstatohet se a sht fjala pr fmij pr femr apo pr mashkull
t rritur, kurse n raste t caktuara madje edhe profesioni i tij. N baz t
gjurms s kmbs dhe madhsis s hapit mund t prfundohet edhe pr
disa smundje, mangsi trupore (alim, kmb artistike, madje a ka qen
personi nn ndikim t drogs, alkoolit etj.
Tek ekspertiza e gjurmve t kmbs shikohet edhe mnyra e shkeljes
gjegjsisht kndi i ecjes. Varsisht nga kualitetit i gjurms s kmbs dhe
mnyra e fiksimit t saj sht i mundur edhe identifikimi i kpucs apo
kmbs s zbathur.
Edhe gjurmt e kmbve n kuadr t veprimeve procedurale gjithsesi
fiksohen n procesverbal. Rregullat e shkencs kriminalistike krkojn edhe

56

fiksimin grafik (skicn diagramin), si dhe me mjetet regjistruese teknike pr

trajtimin e veshmbathjes.
Procesverbali nga vendi i ngjarjes duhet t prmbaj shnimet e prgjithshme
pr gjurmt e gjetura t kmbve si vijon:
1. ku dhe n cilin vend sht gjetur gjurma e kmbs;
2. natyra apo karakteri, ngjyra dhe gjendja e siprfaqes s bazs n t ciln
3.
4.

5.
6.

7.

sht e krijuar gjurma e kmbs,

lloji i gjurms(siprfaqsor, i ndrydhur apo i ngritur, relievor);
natyra, ngjyra dhe gjendja e substancs e cila sht e mbshtetur
gjegjsisht n t ciln gjendet gjurma, kopja apo gjurma e shenjs
relievore;
me ka sht krijuar gjurma gjegjsisht kush sht shkaktar i
gjurms(kmba e zbathur e mbathur me orap apo kpuc);
pozita dhe kahja e gjurms n raport me objektet t cilat e rrethojn
at(prej nga vijn gjurmt e kmbve dhe kah shkojn, kah cilat objekte
kalojn dhe n cilin vend jan t drejtuar gishtat e kmbve);
sa grupe gjurmsh t njjta jan vrejtur etj.

Prshkrimi i hollsishm i gjurmve duhet t prfshij elementet n vijim:

1. a sht gjurma e trsishme apo e pjesshme (thembra, gishtat etj)dhe t
2.
3.

4.
5.
6.

cils kmb jan ;

dimensionet e gjurms dhe pjesve t saj;
forma e shenjs s majs s kmbs, pjess s pasme t gishtit
tregues(nse kjo nuk ekziston duhet cekur), pjess s prparme t
thembrs apo vet thembra;
ekzistimi apo pozita e skics s shprehur relievore, forma e saj karakteri
dhe veorit;
ekzistimi dhe pozita e pjesve t skics relievore t cilat nuk jan figuruar
qart n gjurm;
forma, madhsia dhe renditja e hollsive n gjurm t cilat jan
karakteristik pr kpucn n t etj.

Shenja e kmbs merret me an t podogramit. Kjo sht procedur e

zakonshme n ortopedi. Pr marrjen e shenjave t kmbve shfrytzohet
podoskopi. Kjo sht nj pllake e qelqt nn t ciln gjendet pasqyra.
Atribuimi i kpucve t bartura t ndonj personi sht i mundur nse
konfiguracioni i kmbve t tij nuk prputhet me rregullat apo tregon
ndonj karakteristik tipike. Kryhen edhe matjet tredimensionale.
N lidhje m t ngusht me sa u cek m lart na paraqitet edhe nocioni
situata e ngjarjes penale apo e veprs penale. Kjo sht nj sistem i kryerjes
konkrete t veprs penale si sistem i veant dinamik i cili prbhet nga
shum stade apo faza. Gjat kryerjes s veprs penale apo gjat ngjarjes
penale ekzistojn situata interdelikuente n relacionin kryes-mnyr e
kryerjes-mjet i kryerjes-objekt i sulmit.

57

Me situatn n fjal me kt rast nnkuptojm pik pr pik pozitn e

dikujt apo dika n kuadr t strukturs s nj rrethi. N kuptimin e
prmendur, situata sht njsoj sikurse edhe gjendja e rrethit me t cilin ka
t bj ndonj aktor, e e cila gjendje sht e specifikuar gjegjsisht e
shprehur sikurse nj varg saktsis strukturore dhe vepruese.
Lidhur me sa u cek shihet se nga aspekti traseologjike rol luajn stadet n
kryerjen e veprs penale. Fjala sht ktu pr disa faza n kryerjen e veprs
penale q nga faza fillestare apo ideore deri tek kryerja e plot e saj. Pr
stadet mund t flitet vetm tek veprat penale t kryera me paramendim. Tek
veprat penale pa dashje ekziston vetm nj vepr e kryer. shtja e stadeve
apo fazave n kryerjen e veprs penale sht e rndsishme pr definimi se
n cilin moment sjellja e kryesit e cila do ast ka mundur t jet e
ndrprer hyn n zonn e dnueshme gjegjsisht a prputhet me ligjin
penal.
N kt kuptim dallojm katr stade apo faza t cilat jan:
a)
b)
c)
d)

marrja e vendimit;
prgatitja e aktit kriminal;
tentimi dhe
kryerja e veprs penale.

T gjitha veprat penale t kryera me paramendim nuk kalojn npr t

gjitha stadet apo fazat e prmendura. Disa her vepra penale kryhet pa
paraprgatitjen e aktit kriminal. Tek deliktet e paramenduara nuk ka
tentim, sepse kryesi hyn menjher n zonn e dnueshme dhe vepra sht
kryer. N kuptimin traseologjik kriminalistik rol t posam luajn situatat
para dhe pas kryerjes s veprs penale.
Situata para kryerjes s veprs penale
Elementet e saj themelore jan:
1. Faktort kriminogjen dhe viktimogjen t cilt kan vepruar para kryerjes
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

s veprs penale;
marrja e vendimit pr kryerjen e veprs penale;
planifikimi i veprs(vendi , koha, mnyra, mjetet, pjesmarrsit,
fshehtsia etj);
vzhgimi i rrethanave n vendin potencial t kryerjes s veprs penale;
furnizimi me mjetet e kryerjes, aftsimi i tyre, prova dhe ushtrimi i
prdorimit t tyre etj. Kjo e fundit tregon pr paramendimin e kryesit;
ardhja n vendin e kryerjes penale (itinerari). Sidomos, sht i
rndsishm vendi i hyrjes;
mnyra e ofrimit objektit t sulmuar;
eliminimi i pengesave eventuale(mund t tregoj pr njohjen e situats n
vendin e kryerjes s veprs penale);
masat e ndrruara pr sigurimin e kryerjes pa pengesa t veprs penale
dhe

58

10.

vet kryerja e veprs penale.

N kuadr t faktorve kriminogjen rol t veant luan vendi i radhs i

kryerjes s veprs penale. Ky sht vend ku kryesi ka ndrmarr veprime
aktive pr kryerjen e veprs penale apo ku ka qen i detyruar t ndrmerr
veprime t caktuara. N kt kuptim ktu bn pjes edhe vendi ku pasoja
ka ardhur apo sht dashur t vij sipas planifikimit t kryesit. Kjo q u cek
sht me rndsi nga aspekti penal juridik dhe kriminalistik. Dallojm
vendin e kryerjes s veprs penale n kuptimin e ngusht dhe n kuptimin e
gjer.
Vendi n kuptimin e gjer sht rrethina e afrt apo e lart e vendit t
kryerjes s veprs penale dhe t gjitha vendet tjera t cilat kan lidhje me
kryerjen e veprs penale.
Vendi n kuptimin e ngusht sht vendi ku sht kryer vepra penale. Vendi
i kryerjes s veprs penale sht pika fillestare dhe korniza materiale n t
ciln vepra e caktuar kriminale apo penale ka ndodh. Sipas dimensioneve
dhe karakteristikave shfrytzimi i vendit t veprs penale, n kuptimin
traseologjik, varet se n far drejtimi do t orientohet puna e organit t
procedurs dhe procedura e m vonshme penale.
Si u theksua n kuptimin kriminalistik me vend t veprs penale duhet
nnkuptuar t gjitha ato vende t cilat n njfar mnyre objektive kan
lidhje me veprn e tentuar apo t kryer penale. Nga aspekti kriminalistik rol
njsoj t rndsishm zbulues-argumentues kan vendet ku sht
prgatitur vepra penale, sht tentuar apo sht kryer ajo, gjegjsisht ku
jan shkaktuar pasojat. Kto mund t gjenden n hapsira t mbyllura dhe
t hapura, nn tok apo nn uj.
Vendi i veprs penale prfshin do hapsir si trsi sistemore cila sht
objekt i hulumtimit kriminalistik. Q t mund ti shpjegoj rrethanat n
vendin e veprs penale organi i procedurs, paraprakisht duhet ta prcaktoj
dhe identifikoj.
Ky identifikim prfshin:
lokacioni i tij i sakt;
kufijt e shtrirjes;
objektet t cilat e prbjn at ;
gjendja q dominon n t ;
orientimet kryesore t veprimit t mtejm (planifikimi i puns n vendin
e veprs penale).
Vendi i veprs penale sht vendi m i rndsishm i informatave relevante
sidomos atyre t karakterit traseologjik.
1.
2.
3.
4.
5.

Bartsit material t informatave, gjegjsisht shenjat n form gjurmsh dhe

lndsh me mikro dhe makro madhsi dhe sasi, shenjat optike, mekanike ,
akustike, aromat, etj. N t gjitha gjendjet agregate gjenden n vendin e

59

ngjarjes. Kto shenja si informata materiale sui generis jan shprehje e

ndryshimeve strukturale n mjedisin e caktuar, t shkaktuara nga kryerja
tentimi apo paraprgatitja e veprs penale.
Gjurmt n kuptimin kriminalistik duhet t jen t njohura nga ana e
organit t procedurs. Kjo nnkupton se ato duhet t shprehen n vetdijen
e tij n baz t procesit profesional t perceptimit dhe jo perceptimit. Si
sht cekur gjurmt mund t jen materiale dhe jo materiale t karakterit jo
material. Kto t fundit jan gjurm n kujtesn e njerzvet regjistruara n
korn e errt t trurit si engram. Lidhur me sa u cek m larg shtrohet
pyetja:
Ku mund t fillojn gjurmt n kuptimin kriminalistik ?
Ndryshimet materiale n botn e jashtme t cilat konsiderohen gjurm
kriminalistike mund t fillojn apo t lindin:
1.
2.
3.
4.

n vendin e ngjarjes kriminale apo veprs penale;

n objektin e sulmuar apo objektin e veprs penale;
n trupin, n trupin veshjen dhe mbathjen e personit;
n cilindo vend q ka lidhje me veprn penale dhe n t gjitha fazat e
lindjes s saj.

Gjurma sht nocion prmbledhs n kriminalistik e cila prfshin gjurmt

e lindura:
1. me shtypjen e bazs e cila e pranon gjurmn. Kto jan gjurma t

shenjave apo gjurm relievore;

2. me shkelje n bazn q e pranon gjurmn. Kto jan shenja t gjurms,
kopjet, figurat e t ngjashme;
3. prerjet, thyerjet, plcitjet e t ngjashme dhe
4. gjurmt separate, t cilat lindin me ndarjen nga trsia e mparshme t
cils i kan prkitur.
Procesi i shfaqjes supozon ekzistimin e origjinalit,kopjes(figura, shenja ,
shkelja)dhe dika q ndrmjetson midis njrs dhe tjetrs.
Procesi i ndarjes apo separacionit sht proces n t cilin origjinali paraqitet
si trsi, s paku n dy apo m tepr origjinale, pavarsisht nga gjendja
agregate e origjinalit.
Nocioni i gjurms kriminalistike nuk e ka kuptimin autentik nse prdoret
jasht procedurs kriminalistike t identifikimit apo grupifikimit. do
gjurm kriminalistike duhet t jet esencialisht e lidhur pr veprn penale
apo ngjarjen kriminale. do dit operohet me fjaln gjurm si kategori
ontologjike dhe shkencore-profesionale. Fjala gjurm sht edhe n
prdorimin e prditshm n kuptimin e t folurit t zakonshm, p.sh: ti
hyhet dikujt n gjurm. Njkohsisht fjala gjurm prdoret do dit edhe si
kategori profesionale n shkencn kriminalistike dhe n t drejtn penale.

60

Koncepcionet shkencore t gjurms si shprehje e strukturs s jashtme t

ndonj objekti mbi objektin tjetr mbshteten n qndrimet e caktuara. do
veprim reciprok ndrmjet gjrave, personave, dukurive dhe proceseve
shprehet n shkmbimin e informatave. Duke pas parasysh llojllojshmrin
e gjrave dhe dukurive, bhet fjal edhe pr informata t llojllojshme. Nga
specifikat e gjrave dhe dukurive si dhe t raporteve t tyre rezulton edhe
lloji i veprimit reciprok t njrs mbi tjetrn. Gjrat t cilat veprojn
reciprokisht mund t jen n rolin pasiv apo aktiv, apo her n njrin e her
n tjetrin rol. Pra, n nj moment veprohet n to, kurse n momentin tjetr
ato jan n eprsi t veprimit.
Lidhur me kt duhet dalluar:
1. objekti i cili krijon (shpreh) gjurm gjegjsisht shkaktari apo gjeneratori i

gjurms;

2. objekti mbi t cilin krijohet gjurma (i cili e ka gjurmn), gjegjsisht

bartsi i gjurms;
3. kontakti si rezultat i veprimit reciprok midis tyre, gjegjsisht kontakti

traseologjik. N gjurm shprehen vetm siprfaqet kontaktuese. Tek

kontakti traseologjik gjithmon sht i pranishm bartja e energjis apo
ndryshimi i gjendjes energjike. Pra kontakti shkakton gjurm
tredimensionale(relievore) dhe dydimensionale(siprfaqsore);
4. ndryshimet n objektin pasiv mund t lindin n suaza t siprfaqes
kontaktuese por edhe jasht saj ;
5. karakteristikat e shprehura n gjurm traseologjia kriminalistike i ndan
n katr grupe:
a) homeoskopike (t trupit t njeriut);
b) mekano-homeoskopike (vetit e trupit t njeriut, mbathja, veshja,
protezat);
c) mekanoskopike (gjurmt e veglave dhe armve);
d) karakteristikat e shtazve dhe t bimve.
Gjurmt e shprehura bartin shenjn e vrtet dhe mund t deshifrohen,
sepse jan t koduara por edhe mund t deshifrohen gabimisht dhe t
interpretohen gabimisht.
Pr t qen gjurm ndonj ndryshim n rrethin material, n kuptimin
kriminalistik duhet ti plotsoj krkesat n vijim:
1. duhet t jet n aspektin kriminalistik dhe penal juridik relevante, q do

t thot se gjurma duhet t ket lidhje me veprn penale apo ngjarjen

kriminale. N lidhjen m t ngusht me kt q u cek na paraqitet edhe
saktsia e provs. Kjo sht veti e provs q t shpreh lidhje objektive me
cilindo fakt nga grupi i lndve faktike dhe me at trsi. Pr kt arsye
edhe ekzistojn versionet mbi provat faktike;
2. duhet patjetr t bhet fjal pr ndryshimet materiale; dhe

61

3. ndryshimi duhet t jet i prshtatshm pr identifikim ose s paku

grupifikim. vet gjurmt n kuptimin kriminalistik dhe klasifikimi i tyre

jan kategori historike, sepse shkencat pr do dit po zbulojn lloje t
reja t gjurmve, sidomos n sfern e mikro gjurmve kontaktuese.

Klasifikimi i gjurmve kriminalistike

N kuadr t shkencs kriminalistike ekzistojn shum mnyra t
klasifikimit t gjurmve kriminalistike, kurse sipas nj klasifikimi t till
njihen gjurmt si vijon:
1. ndryshimi i forms s objektit dhe bazs mbi t ciln ka vepruar objekti

tjetr. Me kt rast mbeten shenjat relievore t gjurmve t kmbve,

pneumatikve, veglave etj. Fjala sht ktu pr gjurmt tredimensionale.
Ktu duhet dalluar gjurmt relievore pozitive dhe negative. Negative
quhen gjurmt e shtypura. Kto jan gjurm q mbeten nn nivelin e
bazs n t ciln ka mbetur gjurma. Gjurmt relievore pozitive jan mbi
nivelin e bazs, p.sh. vijat e pneumatikve t automjetit t cilat mbesin
n bor mbi nivelin e siprfaqeve t gums;
2. shenjat

e objektit mbi objektin tjetr. Fjala sht pr gjurmt

dydimensionale shtypjet, shfaqjet apo gjurmt siprfaqsore. Tek kto
dimensioni i tret (lartsia dhe thellsia) jan irelevante n aspektin
identifikues kriminalistik;

3. bartja e gjrave nga nj objekt n tjetrin prmes ndarjes (separacionit);

4. mbeturinat e fardo objekti apo tr lnds ( t harruara apo t hudhra)

n vendin e ngjarjes kriminale apo t veprs penale;

5. ndryshimi i pozits s disa objekteve n hapsir apo edhe zhdukja e

tyre( karriga e shkatrruar, libri i hapur etj.);

6. ndryshimet e prbrjes kimike apo strukturs fizike t disa lndve (letra

e djegur, mbeturina nga eksplodimi);

7. ndryshimi i gjendjes s fushs elektrike apo magnetike;

8. ndryshimet e gjendjes agregate.

Klasifikimi i dyt dallon gjurmt n vijim:

1. sipas vendit ku gjendet gjurma;
2. sipas burimit t gjurms, gjegjsisht sipas asaj q e ka krijuar apo

gjeneruar at;
3. sipas llojeve t veprave penale i ashtuquajturi klasifikim metodologjik;

62

4. sipas mnyrs( mekanizmit) t krijimit t tyre, i ashtuquajturi klasifikim

teknik-kriminalistik;

5. sipas sferave shkencore t cilat merren me hulumtimin e disa kategorive

t gjurmve kriminalistike
N praktikn operative kriminalistike, gjurmt zakonisht ndahen:
1. sipas madhsis s mikro dhe makro gjurmve;
2. sipas

numrit
t
dimensioneve
n
dydimensionale
dhe
tredimensionale(relieve)si u theksua tek gjurmt dydimensionale njri
dimension sht irelevante n zgjidhjen e rasteve kriminalistike;

3. sipas

dukshmris n t dukshme, gjysm t dukshme dhe t

padukshme (latente);

4. sipas origjins n zhurm t njerzve dhe t kafshve dhe me origjin

bimore, gjurm lndsh, gjurm dhune, gjurm mjetesh (kimikale) e t

ngjashme;
5. sipas mnyrs s krijimit n statike dhe dinamike. Gjurmt statike lindin

me prekje t siprfaqeve t dy objekteve t cilt relativisht lvizin dhe

lvizja e tyre nuk ndikon n saktsin e lnies s gjurmt dinamike lindin
kur s paku prej njrit nga objektet t cilat jan n interaksion
momentin e lindjes s gjurms(prerja, rrshqitja etj.) n qoft se n nj
rrafsh mbetet figura ather kjo sht shenja kur njri objekt kopjohet
mbi tjetrin kto jan shenjat e shtypura. N lindjen e gjurmve sht i
rndsishm dinamizmi;
6. sipas rndsis, gjegjsisht llojit t informatave t cilat i prmban

gjurma, gjurmt ndahen n :

-

ato
ato
ato
ato
ato
ato

t
t
t
t
t
t

cilat
cilat
cilat
cilat
cilat
cilat

tregojn
tregojn
tregojn
tregojn
tregojn
tregojn

ekzistimin e veprs penale;

identitetin e kryesit;
mnyrn e kryerjes s veprs penale;
vendin e kryerjes s veprs penale ;
kohn e kryerjes s veprs penale ;
motivin.

Prve klasifikimeve t cekura jan t njohura edhe klasifikimet t cilat

gjurmt i ndajn n gjurm materiale dhe jo materiale (n kujtesn e
njerzve), sipas mekanizmit t krijimit n statike dhe dinamike; dhe sipas
llojit t informatave t cilat i prmbajn. Gjurmt sht e vshtir t
sistematizohen pr shkak t ndrlikueshmris s nocionit gjurm
kriminalistike, sipas formave dhe llojeve t paraqitjes s tyre n mnyrn q
t mund t prfshihen nga t gjitha pikpamjet e mundshme.
Sot n kuadr t traseologjis bashkkohore kriminalistike dominojn
qndrimet se gjurmt kriminalistike duhet t klasifikohen sipas llojit dhe

63

karakteristikave t objektit t cilat kan marr pjes n mekanizmat e

krijimit t gjurms. Kshtu sipas ksaj dallojm gjurmt e gishtave,
kmbve, pneumatikeve armve t zjarrta etj.
Sikurse edhe vet gjurmt ashtu edhe klasifikimi i tyre paraqesin kategori
historike shkenca dhe teknika do dit zbulojn lloje t reja gjurmsh,
sidomos n sfern e mikrogjurmve. Pr fat t keq metodat e zbulimit dhe t
ekspertizs s formave t reja t shfaqura t gjurmve shpesh po vonohen.
Gjurmt n baz t funksionit dhe kriterit
Duke pas parasysh kt kriter dhe rndsin e gjurms pr pjesn e caktuar
n trsin sistemore t objekteve t procedurs, dallojm gjurmt t cilat
tregojn:
1. ekzistimin e veprs penale;
2. rrjedhn e realizimit t saj, ndodhia paraprake dhe pas veprs;
3. personin kryes t veprs, prgjegjsin e tij dhe pjesmarrsit ose

bashkkryesit e veprs penale;

4. motivet, qllimet dhe shkaqet e veprs penale;
5. viktimn e veprs, formn dhe lartsin e dmit.
Ky klasifikim i gjurmve sht n prputhje me shtjet themelore
kriminalistike.
Klasifikimi i gjurmve sipas prdorimit t tyre
Nga ky aspekt ato mund t jen:
a) autentike;
b) t simuluara;
c) jo t vrteta apo mashtruese.

Kur gjurmt nuk kan lidhje relevante me veprn penale, ather nuk jan
autentike.
Autentike jan ato gjurm t cilat kan lidhje me kryerjen e veprs penale
sipas stadeve apo fazave t realizimit t saj.
T simuluara jan gjurmt t cilat kan lindur me vetdije me qllim t
fshehjes s veprs penale dhe kryesit t saj. Ato n vete prmbajn gjurm
vrtet autentike t veprimeve dhe t mjeteve t simuluara t cilat
gjithashtu jan t prshtatshme pr shfrytzim me qllim zbulimi dhe
identifikimi, sidomos t personave q i kan simuluar, mjeteve me t cilat
sht kryer simulimi etj.
Gjurmt jo t vrteta apo mashtruese jan ato q nuk kan lidhje me veprn
penale dhe nuk jan autentike, por q gabimisht jan marr n lidhje me t.
Kto jan p.sh. gjurmt e personave t cilt jan gjendur rastsisht n

64

vendin e veprs penale apo t ngjarjes kriminale me rastin e dhnies s

ndihms s par eliminimit t ndonj rreziku etj. Gjurmt e simuluara
mund t krijohen me qllim.
Pastaj dallojm gjurmt: t karakterit organik dhe jo organik. Gjurmt e
substancs s karakterit organik zakonisht jan gjurm biologjike. Kur
sht fjala pr njerzit, dallojm substancat organike( gjurm gjaku, indi
dhe pjesve t buta t trupit, flok dhe qime, eshtra, thonj dhmb,
pshtym) pastaj pasojn edhe sekrete t ndryshme natyrale si sht
pshtyma, jarga, sekreti vaginal, gjak menstrual, urina, ejakulati, djersa,
jashtqitja, dylli i veshve, qumshti i gjirit t nns etj.
Kur sht fjala pr trupin e shtazve kemi t bjm me substanca t
ngjashme. Ndrkaq, ato gjithashtu krijojn gjurm t karakterit organik
qoft fjala pr vet bimt apo prodhimet ushqimore me origjin bimore,
gjegjsisht me helme t ndryshme apo droga me origjin organike. T
ngjashme mund t jen lvoret e drunjve, gjethet, rrnjt poleni i luleve etj.
Sot prve njerzve prmes ADN-s, shum me sukses identifikohen edhe
shtazt edhe bimt.
Gjurmt e substancave t karakterit jo organik
Kto gjurm mund t jen n form t gasit, thrmis, lngut etj. Mund t
jen pr nga origjina prej njeriu (pluhuri dhe papastrtia); nga shtazt,
mjetet dhe veglat. Kto mund t jen mjetet kozmetike, thermia t qelqit, t
materialit ndrtimor thermia t ndryshme t tjera etj.
Sa pr ilustrim t ksaj problematike e cila sht prfshir me teorin
kriminalistike t gjurmve n vazhdim do t flasim edhe pr gjurmt e
dhmbve.
Gjurmt e dhmbve jan form e veant e gjurmve mekanike. Me rastin e
veprimit t dhmbve n raport me ndonj person apo objekt mund t flitet
pr kafshimet, gicjet apo shtypjet e dhmbve. Kafshimet jan gjurm
dinamike sepse dhmbt lvizin gjat siprfaqes s gjurms kurse gicjet dhe
shtypjet jan gjurm statike sepse dhmbt mbeten me rastin e shtypjes si
pasqyr n mnyr t plot.
Sipas llojit t bazs n t ciln krijohet gjurma, gjurmt e dhmbve ndahen
n tri lloje:
1. gjurmt n trupin e njeriut t gjall apo t vdekur . Pra mund t flitet pr

viktimn e kryesit dhe dshmitarin e drejtprdrejt. Gjurmt mbeten n

lkur dhe muskuj, prjashtimisht edhe n eshtra;
2. gjurmt n prodhimet ushqimore t karakterit plastik (gjalpi djathi,

okollata, pemt etj.);

3. gjurmt n objekte t forta.

65

Numri m i madh i gjurmve t dhmbve pr nga natyra jan t dukshme.

Gicjet dhe kafshimet jan gjurm relieve, kurse shtypjet jan gjurm
siprfaqsore, figura q ndryshe quhen edhemarka. N gjurm t
ngjyrosura dhmbsh bjn pjes edhe hematomat, rrjedhja e gjakut n
trupin e personit. N qoft se rrjedha e gjakut vije nga thellsia e lkurs
ather gjurma s jashtmi nuk duket por mund t zbulohet prmes
fotografimit me rrezet infra t kuqe apo me rrezet e rntgenit.
Rezultati i gjurmve t dhmbve fiksohet procesverbal, dhe fotografi apo
incizime tjera teknike dhe me konservim. Gjurma relieve e cekt e dhmbit
n form t gicjes n objekt t fort mund t daktiloskopohet. Konservimi
aplikohet ather kur nuk sht e mundur kjo t bhet n vendin e veprs
penale p.sh. kur sht fjala pr prodhimet ushqimore ato mund t ngrihen.
Indi i kafshuar ruhet n formalin (koncentrate t caktuara), pemt dhe
perimet mbshtillen me foli apo me letr dhe lihen n en plot me uj
pastaj drgohen urgjent n ekspertiz.
Gjurmt e dhmbve mund t shfrytzohen pr prcaktimin e rrethanave t
ndryshme t veprs penale apo t ngjarjes kriminale si dhe pr grupifikimin
e kryesve gjegjsisht personave tjer.
Gjurmt n viktimat e gjalluar dhe t vdekura mund t tregojn mnyrn e
kryerjes s veprs penale dhe rezistencn eventuale t viktims si dhe
pozitn e saj n momentin e kafshimit.
Tek krahasimi i kafshimeve, krahasohet forma madhsia dhe goditja e
siprfaqeve t dhmbve. Sa m t dukshme q jan detajet e asaj
siprfaqeje aq m t besueshme jan prfundimet pr identitet. Identifikimi
pozitiv sht i mundur nse s paku ekzistojn t figuruar dy dhmb.
Gjurmt relieve t dhmbve bartin m tepr informacione sepse mund t
vrehet edhe renditja e dhmbve si dhe relievi i pjess s par t dhmbit.
Pastaj shikohet edhe largsia natyrale e dhmbve, mungesa e ndonj
dhmbi, zgjerimi i ndonj dhmbi(vlera absolute dhe relative) rnia e ndonj
dhmbi nga t tjert etj. Krahasimi kryhet me matje dhe superpozicioni
(super projeksion) me kt rast shfrytzohet edhe mikro relievi i tehut t
prparm t dhmbit.
Gjurmt siprfaqsore zakonisht shprehin renditjen, madhsin dhe formn
e dhmbit t nj nofulle e nganjher edhe t dyjave (kafshimi i dors,
hunds, fytit, gjoksit etj). Duhet pasur parasysh elasticitetin e lkurs s
njeriut, sepse gjat ksaj mund t rritet apo t zvoglohet radiusi i mishit t
dhmbve. Gjat jets mund t ndrrohen edhe dimensionet e dhmbve e
edhe distanca ndrmjet tyre. Edhe objektet e mbshtjellura t kafshuara
mund t paraqiten si objekt identifikuese apo objekt ekspertize grupifikuese.
Kafshimi i objekteve t lna n vendin e ngjarjes kriminale mund t na
paraqitet si prov e shklqyeshme materiale. Kjo gjurm mund t jet indice

66

e fort e pranis n vendin e ngjarjes kriminale, pjesmarrjes n vepr

penale dhe e posedimit t mjetit t kryerjes s veprs. Gjurmt e dhmbve
jan vizitkarta t llojit t vet.
Mundsia e identifikimit sht e kushtzuar prej llojit t bartsit t gjurms
mekanizmit t krijimit t saj dhe forcs s kafshimit apo gicjes me kt rast
sht i nevojshm bashkpunimi i ngusht me odontologun. Sipas
madhsis s dhmbit mund t vrtetohet gjinia e njeriut. Kualiteti i veant
i dhmbit na paraqitet tek disa smundje trashguese kurse ekzistojn edhe
smundje kalimtare derisa jan aktive ndikojn n formimin e dhmbve.
Rol ktu luajn karakteristikat individuale t dhmbve. Forma numri
madhsia dhe radhitja e dhmbve kan ndikim edhe n vijat e fytyrs,
gjegjsisht edhe n pamjen e fytyrs s njeriut gj q duhet pasur parasysh
me rastin e prpilimit t prshkrimit personal. Me kt rast ndihm ofrojn
odontologt dhe fizionomt. Gjurmt shtes tek gjurmt e dhmbve jan
pshtyma dhe jarga, shtresimet e dhmbve (plague, kurora, ushqimi
etj.)kto jan materiale provash plotsuese.
Pr nevojat e ekspertizs sht e nevojshme t sigurohen mostrat
komparative neutrale dhe t merret mbshtjellsi i dhmbit t t dyshuarit
apo personit tjetr identiteti i t cilit vrtetohet. Dhmbt jan sidomos
rrezistent ndaj ndikimeve kimike mekanike dhe fizikale (temperaturs).
Mostrat objektive t lindjes s gjurmve mund t jen biologjike-fiziologjike
dhe fizikale-kimike( gjurmt e karakterit mekanik t ashtuquajtura gjurmt
mekanoskopike).
Gjat procedurs me gjurm duhet pasur vazhdimisht kujdes pr gjurmt
mashtruese. Gjurmt mashtruese jan ato t cilat nuk kan lidhje me
veprn penale por q ln prshtypjen sikur t kishin. P.sh gjrat e lna
rastsisht t nj personi i cili nuk ka lidhje me veprn penale. Kto gjurm
mund t jen edhe qllimisht t simuluara.
Shfrytzimi i gjurmve me qllim prove sht n lidhje t ngusht me
vlersimin e provs. Ky sht proces i mbshtetur n rregullat objektive t
mbshtetura n mendimin njerzor(ligjet e logjikes, rregullat e prvojave t
prgjithshme jetsore dhe profesionale). Gjithmon duhet t punohet sipas
vlersimit logjik dhe psikologjik t provs.
Struktura burimore e gjurmve ka t bj me identitetin e tyre dhe
integritetin e tyre. N lidhjen m t ngusht me gjurmt kriminalistike sht
edhe nocioni format themelore t provave materiale.
N shkencn e kriminalistiks ekzistojn tri forma t provave materiale t
cilat jan:
1. forma e par, kur ajo merr kuptimin e provs pr shkak t substancs

apo strukturs s saj, p.sh. gjurmt e helmit apo drogs t gjetura nn

thonjt e ndonj personi. Prov sht edhe nj apo m shum veti e tyre
si sht pamja forma ngjyra pesha, prbrja etj;

67

2. formn e dyt t provs materiale e kemi kur ajo shrben si prov sepse

sht bartse e strukturave dhe substancave t huaja dhe

3. forma e tret e provave materiale lind me kombinimin e dy t parave.

Nga sa u cek rezulton se prova materiale mund t jet e rndsishme si

substanc me formn e saj apo si gjurm e situats, gjurm e hapsirs,
pozits s objekteve t ndryshme dhe gjurmve n vendin e ngjarjes n
trsin e shfaqjeve apo sipas prkatsis s prbashkt t substancave
ashtu q objekti gjegjsisht gjurma si pjes e pavarur e shkaktarve t
gjurms ose e kundrta kur bhet fjal pr ekzistimin e saj t pavarur.
Prova reale (materiale) n kuptimin e ngusht
Kt prov e prbjn objektet t cilat jan gjurm me vet ekzistimin e tyre
apo sepse n to gjenden gjurmt e veprs e cila identifikohet. Fjala sht
ktu pr objektet si bartse t gjurmve.
Shkallt e trajtimit t gjurmve kriminalistike jan:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

njohja ;
individualizimi, gjegjsisht identifikimi i origjins unike;
prcaktimi i prkatsis grupore (grupifikimi) apo identitetit;
krahasimi;
interpretimi dhe
rikonstruktimi.

Teoria kriminalistike e mikrogjurmve

Mikrogjurmt kriminalistike jan gjurm prmbajtja informative e t cilave
sht nn nivelin e ngacmimit t shqisave njerzore dhe pr kt arsye
ndryshimet e tilla materiale kriminalistike nuk mund t vrehen me shqisa.
Pr kt arsye ekzistimi i tyre supozohet para s gjithash n baz t
rikonstruktimit ideor i cili mbshtetet n makro gjurm dhe n situatn e
vendit t kryerjes s veprs penale apo ngjarjes kriminale. Mikrogjurmt
mund t jen t zbuluese dhe argumentuese dhe t dobishme vetm pasi t
kryhet ekspertiza. Gjat gjurmimit t mikrogjurmve duhet t aplikohen
parimet speciale kriminalistike-teknike dhe t zhvillohen metodat dhe mjetet
pr sigurimin dhe vlersimin e tyre.
Lidhur me mikrogjurmt n shkencn bashkkohore t kriminalistiks dhe
teorin e argumentimit na paraqiten probleme t caktuar teorike. Nj prej
ktyre sht edhe problemi i kriterit t sistemimit t ndonj gjurme n
mikrogjurm.
Kriteret e tilla jan:
1. vshtirsit apo pamundsit q t shihet me an t syrit apo t

perceptohet me ndonj shqis tjetr;

68

2. domosdoja e aplikimit t metods mikroanalitike pr detektimin dhe

identifikimin e tyre;

3. kufizimi i vllimit dhe mass.

Tash nj koh t gjat po diskutohet pr at se a sht aroma mikrogjurm?

Duke iu falnderuar t arriturave pr odorologjis bashkkohore mund t
themi se po mikrogjurmt mund t ken form t jashtme relativisht stabile.
Kto jan gjurmt kontaktuese sepse krijohen me bartje (transfero).
Qndrueshmria e mikrogjurmve ndryshon. Ato duhet krkuar gjithmon
dhe n do rast pa marr parasysh kohn e kaluar nga momenti i kryerjes
s veprs penale apo ngjarjes kriminale.
Edhe pr mikrogjurmt vlen konstatimi se jan mekanizm i krijimit
gjurms proces, fazn prfundimtare t s cilit e bn krijimi i gjurms.

Elementet e ktij procesi jan:

1. shkaktari i gjurms q e krijon gjurmn,
2. bartsi i gjurms, objekti mbi t cilin shnohet gjurma dhe
3. kontakti si rezultat i veprimit reciprok ndrmjet tyre me rastin e veprimit

t energjis fizikale, kimike dhe biologjike.

Kontaktet traseologjike mund t jen:
1.
2.
3.
4.

kontakte aktive dhe pasive ;

kontakte direkte dhe nga distanca;
kontakte njshtresor apo shumshtresor ;
t njanshme apo t shumanshme.

Shohim se fjala sht pr thrmiat e substancave t padukshme apo mezi t

dukshme n raport me kufirin shqisor t shqisave t njeriut t cilat pr
shkak t strukturs s tyre, sasi apo madhsi t vogla, koncentrimit apo
dimensionit t prgjithshm sht e mundur t zbulohen dhe t
shfrytzohen pr qllime argumentuese-zbuluese, si u cek, vetm me an
t mjeteve kriminalistike teknike ( operative dhe teknike dhe laboratorike)
dhe metodave t posame sidomos prmes ekspertizs.
Si u theksua, mikrogjurmt barten n numrin m t madh t rasteve me
an t ashtuquajturit kontakt kriminal dhe me an t proceseve tjera fizike
e kimike si sht p.sh. prhapja e aroms pr kt arsye gjithmon duhet
pasur kujdes t ashtuquajturat zona kontaktuese. Kto zona jan nocion i
traseologjis kriminalistike me t cilat nnkuptohet vendi dhe siprfaqja si
dhe rrethina me t cilat kryesi i veprs apo viktima sht dashur domosdo
t jet n kontakt direkt apo indirekt apo supozohet se ka ardhur n
kontakt. N baz t ligjeve t fizikes dihet se kur dy objekte ose dy persona
vin n kontakt reciprok ather vije deri tek bartja e atomeve nga nj
objekt tek tjetri qoft kjo edhe n madhsit dhe masat m t vogla. Kur

69

sht fjala pr mikrogjurmt ktu rol t madh luajn tezat themelore t

cekura m lart, teorit kontaktuese t mikrogjurmve apo teorit e
transferim. Sipas ksaj teorie kur vije deri tek kontakti i dy objekteve (
objekteve, personave; personave dhe objekteve) detyrimisht vije deri tek
shkmbimi i caktuar apo bartja e substancave n fardo forme (makro ,
mikro apo agregate) nga njri objekt n tjetrin. Fizikisht sht e pamundur
q kryesi t kryej veprn penale e t mos l mikrogjurm dhe njkohsisht
nga vendi i ngjarjes t mos bart me vete mikrogjurm. Ktu rol luan vendi i
kryerjes , mjetet e kryerjes, objekti i sulmit. Ky varg i bartjes s
mikrogjurmve gjithmon sht i pranishm. Kto gjurm si prova materiale
dhe si objekte t ardhshme t ekspertizs t cilat kryesi pa dije i l apo i
bart me vete, e lidhin at me veprn konkrete penale ose me ngjarjen
kriminale.
Sasia dhe kualiteti i mikrogjurmve t bartura varet nga lloji dhe masa e
materialit t objektit dhe substancat t cilat jan kontaktuar, nga forca e
kontaktit dhe qndrueshmria e tyre si dhe nga kushtet e rrethit n kohn e
kontaktit(temperaturat e ulta dhe t larta, lagshtia apo thatsia e ajrit etj).
Bartja e cekur e mikrogjurmve sht gjithmon e pranishme.
Bazn shkencore-natyrore t teoris s kontaktit t mikrogjurmve e
prbjn dukurit n vijim:
1. shkatrrimi, thyerja , grimcimi;
2. adezioni dhe
3. difuzioni.

Gjurmt kontaktuese n shkencn e kriminalistiks quhen edhe elemente

prijse kriminalistike. Kto mund t jen t origjins organike, inorganike
apo t przier. Mikrogjurmt apo vendi pr t cilin mund t supozohet se ato
mund t gjenden, hulumtohen n baz t njohjes s proceseve sipas t
cilave ato krijohen dhe zbatimit t rikonstruksionit ideor. Gjithmon duhet
planifikuar m tepr versione n aspektin e nnt pyetjeve t arta t
shkencs s kriminalistiks dhe t merren parasysh t gjitha mundsit
reale, format e kontakteve dhe bartja e mikrogjurmve ndrmjet kryesit,
objektit t sulmuar, vendit t kryerjes s veprs penale dhe vendeve tjera
relevante. do mikrogjurm relevante dshmon lidhjen e saj me veprn
penale-apo kryesi gjegjsisht objektin e sulmuar.
Ktu paraqitet nevoja q t flitet m tepr pr rikonstruktimin mendor
(ideor). Ky rikonstruktim ideor sht aktivitet mendor n kuadr t s cilit
rikonstruktohet tr rrjedha e veprs penale apo disa faza t saj (stade) me
qllim t hulumtimit t gjurmve dhe objektit t veprs penale. Identifikimi i
mekanizmave t krijimit t tyre dhe rrethanave q kan sjell deri tek ajo si
dhe nxjerrjen e prfundimit pr t gjitha rrethanat tjera relevante mbi
kryerjen e veprs penale.
Rikonstruktimi ideor i kryer drejt i rrjedhs s veprs penale, rruga e
shkuarjes dhe ardhjes s kryesit nga vendi i ngjarjes, lvizja e tij npr

70

vendin e ngjarjes, aktivitetet e tij n vendin e ngjarjes, mjetet dhe mnyra e

kryerjes, ndr t tjera kan rndsi t madhe pr zbulimin e mikrogjurmve,
gjegjsisht vendeve t supozuara n t cilat do t duhej t gjendeshin
mikrogjurmt. Prmes rikonstruktimit ideor mund t identifikohen vendet
dhe objektet pr t cilat me arsye supozohet se i ka kontaktuar kryesi dhe
se n to gjenden mikrogjurmt. Duke filluar nga mikrogjurmt e zbuluara
dhe situata n vendin e veprs penale, n baz t njohjes s ligjeve t
natyrs dhe rregullave t prvojs, sht e mundur t nxirret prfundimi pr
rrethanat q i kan shkaktuar gjurmt si dhe vendet e mundshme ku
gjenden mikrogjurmt. N baz t rikonstruktimit ideor nxirren prfundimet
pr kahet e veprimit t shkaktarit t gjurms, pozitn, qndrimin dhe
pozitn reciproke t kryesit dhe objektit t sulmuar n kohn e kryerjes s
veprs penale distancn ndrmjet tyre. N t vrtet rikonstruktimi ideore
zhvillohet n dy faza. N fazn e par tentohet t zbulohen t gjitha gjurmt
dhe objektet q kan t bjn me veprn penale, kurse n fazn e dyt
verifikohen provat e siguruara.
Mikrogjurmt me logjikn e tyre bindse e shtyn kryesin t pranoj , kurse
gjykats i japin baz pr gjykim edhe pa e pranuar kryesi. Sa m t vogla q
jan dhe m t padukshme mikrogjurmt, aq m pak sht n gjendje kryesi
ti shkatrroj ato, dhe fuqia e tyre argumentuese sht m e madhe.
Mikrogjurmt prjashtohen n mnyra t ndryshme me mjete dhe metoda t
posame. Mund t shfrytzohen thithse speciale t pluhurit me filtr, traka
ngjitse, foli daktiloskopike, grryerje, shkopinj t elektrizuar dhe magnetik,
cilindra special t vakumizuar me filtr pr marrjen e mostrs s aroms.
Filtrat futen n kontejner(temperatura n kontejner duhet t jen 196 grad
celsius.
Mikrogjurmt n traseologjin bashkkohore kriminalistike nuk gzojn
kurrfar statusi t posam brenda gjurmve kriminalistike. T gjitha
parimet themelore q vlejn pr gjurmt n prgjithsi vlejn edhe pr
mikrogjurmt.
Karakteristikat dhe specifikat e mikrogjurmve gj q shprehet edhe n
fuqin e tyre argumentuese rezultojn nga elementi i tyre sasior dhe
hapsinor. Kjo q u cek shprehet edhe n planin metodologjik n raport me
teknikat dhe taktikat e metods s hulumtimit, t zbulimit dhe sigurimit t
mikrogjurmve si dhe t interpretimit t tyre prmes ekspertizs dhe
prdorimit t instrumenteve t posame laboratorike.
Elementet m t rndsishme t gjurmve jan :
lloji gjatsia, gjersia , thellsia,fillimi , rrjedha dhe prfundimi i gjurms;
karakteristikat morfologjike(format e shfaqjes);
burimet e gjurmve dhe mekanizmat e krijimit t tyre:
tipi, vetia dhe forma e bazs si bartse e gjurms (informata e karakterit
material);
5. kahet e lvizjes s gjurmve;
1.
2.
3.
4.

71

6. vendet e sakta t gjetjes dhe

7. matjet e hollsishme si jan lartsia nga toka, thellsia, gjurmt relieve

pozitive apo negative etj. Me kt rast duhet pasur parasysh sidomos

bartsit e gjurmve.

Bartsit e gjurmve zakonisht ndahen n:

1. ata t cilt kan prjetuar vetm ndryshimin e jashtm pa ndikim n

habiturin e tyre fizik p.sh. gjurma e shenjs s gishtit t ngjyrosur mbi

qelq apo xham dhe
2. ato t cilat me krijimin e gjurms kan psuar ndryshim material n
gjendjen e tyre fizike.
Kjo mund t ndodh n form t humbjes s substancs apo ndrrimit t
forms. Kto jan objekte n t cilat gjurma shprehet apo krijohet n form
t substancs.
Kur sht fjala pr gjurmt rol t veant luajn karakteristikat n shkencn
e kriminalistiks. Me kt nnkuptojm vetit e njohura, tiparet e cilitdo
objekt identifikuese sipas t cilave sht e mundur ta njohim at. Fjala
sht ktu pr kategorin gnoseologjike. Kto jan tipare t shprehura t nj
substance n tjetrn apo n engramin njerzor sipas t cilave mund t
kryhet identifikimi e pr ka kemi br fjal edhe n pjesn m lart kur u
trajtua identifikimi kriminalistik. Me fjal tjera kjo sht shenj e objektit
identifikues sipas t cilit sht e mundur q ai t njihet. Objekti i
identifikimit sht barts i tipareve t shumta t cilat jan t pavarura nga
njohuria njerzore. Pr kt arsye tipari i till sht nocion ontologjik kurse
karakteristika kategori e njohjes. Vet nocioni karakteristik apo veori
sht sinonim pr atributin. Do t thot veori, veti, specifikum, valenc q e
identifikon ndonj madhsi n kuptim t caktuar (n kuptim individual
kualitativ apo t prkatsis ndonj klase), prandaj mund t marr rolin e
indikatorit t madhsis q e karakterizon.
Mikrogjurmt nuk gzojn kurrfar statusi brenda gjurmve kriminalistike
n aspektin traseologjik. T gjitha parimet themelore q vlejn pr
mikrogjurmt blejn edhe pr makrogjurmt mirpo, nga aspekti
argumentues, zbulues ato luajn rol t madh sepse kryesi nuk e din se a
ekzistojn ato dhe se a i ka ln ato dhe ku i ka ln apo i ka bart ato me
rastin e kryerjes s veprs penale.
Fiksimi i gjurmve
Gjurmt konsiderohen t fiksuara n procesverbalin pr ndrmarrjen e
proceseve t caktuara t veprimit n t ciln paraqiten si objekte
observacioni. Pason sigurimi i gjurmve me metoda dhe mjete teknike t
ndryshme kriminalistike. Metodat duhet t jen t tilla q t sigurojn
pamjen e gjurms materiale t veprs penale nga do ndryshim dhe t
krijohet mundsia q donjri pjesmarrs n sqarimin e veprs penale t
mund t shrbehet me gjurmn n mnyr t drejtprdrejt. Duke pas

72

parasysh karakterin dhe mjetet e ndryshme t gjurmve edhe fiksimi i tyre

bhet me forma t ndryshme. Kur sht fjala pr incizimet teknike, mnyra
themelore sht fotografimi i gjurmve, shpesh duke prdorur filtr dhe
mjete elektrike, drita t posame dhe incizime etj. Sot dominojn aparate
digjitale fotografike. Me an t tyre fotografia arkivohet dhe memorizohet.
Fotografit mund t shikohen leht n ekranin e vogl t parapar pr kt
destinim. Fotografit mund t fshihen me ka shkarkohet memoria pr
fotografi tjera. Posa t bartet fotografia n kompjuter ajo sht e gatshme
pr manipulime t t gjitha llojeve q nga prpunimi deri tek ndryshimi
grafik.
Kualiteti i fotografive digjitale sht i knaqshm. Duke pas parasysh se me
an t kompjuterit mund t bhen lloj-lloj intervenimesh n fotografit
digjitale(shlyerja plotsimi etj.) n kuadr t procedurs krkohet regjim i
posam i veprimit dhe ruajtjes i fotografimit digjitale. Sot, tek nj numr i
madh i masave dhe veprimeve procedurale dhe kriminalistike aplikohet
fiksimi i rezultatit objektiv me videokamera apo me fotografi me tjera
teknike. N pajtim me rregullat e shkencs s kriminalistiks gjurmt duhet
fiksuar dhe me an t prpunimit grafik t prpunohen maketat.
Fiksimi me procesverbal
Procesverbali i ndonj akti procedural sht dokument publik zyrtar n
form t shkruar t cilin organi i procedurs e harton me rastin e
ndrmarrjes s ndonj veprimi procedural. Qllimi i procesverbali sht ta
ruaj prmbajtjen e veprimit procedural nga harresa dhe shrben si dshmi
pr t si dhe mundson verifikimin e mvonshm n pikpamje t
rregullsis s veprimit t ndrmarr. Prmbajtja e procesverbalit paraqet
shnime qensore pr rrjedhn e veprimit procedural, deklaratat e
pjesmarrsve dhe vendimet e ndryshme. Si plotsim n procesverbalin me
shkrim mund t paraqiten edhe t ashtuquajturit procesverbal mekanik si
jan magnetogramet, videoincizimet. E drejta procedurale prmban shum
mbi formalitetet t cilave duhet prmbajtur organi i procedurs me rastin e
hartimit t procesverbalit n mnyr q t prmirsohet kualiteti i tij.
Prshkrimi i gjurmve n procesverbal dhe prpunimi i fotografive t
hollsishme jan model, por edhe homomorf sepse nuk shprehin t gjitha
detajet e domosdoshme t qensishme. E njjta vlen edhe pr fotografimin e
gjurmve sepse kto metoda nuk i fiksojn individualitetet prandaj tek
gjurmt relieve sht i domosdoshm mullazhimi i gjurmve, gjegjsisht
prpunimi i pjesve tek fiksimi i gjurmve sidomos me mullazhim duhet
zgjedhur ato metoda t cilat m s paku e rrezikojn dhe nuk e prjashtojn
aplikimin e metodave t hollsishme.
Modelimi i gjurmve
Kjo sht form e posame e fiksimit t gjurmve relieve me an t shkrirjes
nse paraqitja e gjurms s shkaktarit ka qen e drejt, modeli n esenc
nuk ishte dashur t dalloj nga origjinali i shkaktarit t gjurms. Sistemi
modelues i objektit sipas sistemit t studiuar sht n raportin kopje-

73

origjinal. Raporti i t dy sistemeve duhet t jet i till q t mundsohet

bartja e informatave. Modeli duhet t ket shprehjen izomorfe gjegjsisht
homomorfe t origjinalit. Pra q t mund t shrbej modeli si mjet pr
identifikimin e s vrtets ai duhet ta ruaj shprehjen e identitetit t
origjinalit t shkaktarit t gjurms n esencn e tij. Modeli dhe origjinali nuk
mund t jen identik.
Mjetet dhe mnyrat e modelimit duhet przgjedhur sipas kriterit q t jen
t prshtatshme q n mnyr sa m autentike dhe m t plot t shprehin
dhe ta ruajn karakterin esencial identifikues t origjinalit. Materiali q
shrben pr model duhet q ta kopjoj n mnyr sa m besnike dhe sa m
t sakt gjurmn. Modeli sht shprehje e gjurms dhe reprezentues i saj.
Jo rrall n model mund t shfaqen n mnyr plastike, po ashtu edhe t
analizohen edhe disa karakteristika identifikuese t gjurms t cilat tek
origjinali jan t paqarta.
Q modeli t jet i aplikueshm n kuptim t provs n procedur, ai duhet
ti plotsoj kto kushte:
1. duhet t posedoj prputhshmri t caktuara objektive me origjinalin, pra

duhet t jet m pak apo m shum shprehje besnike e tij;

2. duhet t jet i aft q n marrdhnie t caktuara ta reprezantoj

origjinalin;

3. duhet t jet i prshtatshm q t ofroj informata pr origjinalin;

4. do disiplin shkencore duhet t disponoj me rregulla t shprehura qart

pr bartjen e informats modeluese n vet objektin e eksperimentuarorigjinal. Modeli mund t shrbej pr qllime identifikuese vetm ather
kur e ruan shprehjen e identitetit t origjinalit n esencn e tij.

Modelimi sht njra ndr metodat shkencore t studimit. N fillim sht

aplikuar n shkencat natyrore dhe teknike si metod pr verifikimin e disa
karakteristikave n modele me rastin e projektimit t ndrtesave, makinave
etj. Pastaj si metod pr njohjen e dukurive astronomike, meteorologjike,
biologjike dhe dukurive tjera. N shkencn e kriminalistiks aplikohet me
rastin e prpunimit t versioneve kriminalistike, planifikimit t hulumtimeve
dhe t aktiviteteve hetimore.
Modelet mund t jen:
a) materiale (nga gipsi, goma makete ndrtese, foto incizime etj);
b) ideor, p.sh. planifikimi i procedurs sht modelim ideor, pastaj versionet

hetimore, strukturor t cilt shprehin materialin e brendshmstrukturn e objektit dhe

c) funksional apo dinamik t cilat kopjojn origjinalin i cili sht n lvizje
p.sh. versioni hetues i procesit teknologjik.

74

Veprimet operative teknike-taktike dhe hetimore mund t kuptohen si

modelim dinamik q sidomos vlen pr rikonstruktimin e ngjarjes dhe
eksperimentit hetimor. Modelimi material dhe ideor jan t lidhura n
mnyr t pandashme. Me aplikimin e kompjuterit kjo teknik vije n
shprehje t plot sepse sht br e mundur q t simulohen situata t
ndryshme t ndonj ngjarjeje. Nga sa u cek rezulton se modelimi sht nj
nga metodat e cila prbhet nga krijimi i modelit si zvendsim pr sistemin
real kshtu q zvendsimi paraqet lndn e studimit n kualitet dhe
kuantitet, n mas dhe madhsi q jan t domosdoshme pr analizimin e
objektit. Kshtu modeli themelor me ndihmn e t cilit analizohet
kriminaliteti sht definicioni i tij i ashtuquajturi modeli logjik.
Mullazhimi i gjurmve sht procedur n traseologjin kriminalistike q
prdort pr fiksimin e gjurmve relieve. Ky prbn shkrirjen n gjurm ( tek
gjurmt relieve pozitive)t ndonj mase(gips, mas plastike etj.) e cila n
siprfaqen e saj mund ti kopjoj t gjitha ato karakteristika t gjurms
identifikimi i t cilave sht i domosdoshm pr identifikimin kriminalistik.
Przgjedhja e substancave pr mullazhim varet nga lloji dhe kualiteti i bazs
n t cilin gjendet gjurma, kualiteti i gjurms dhe kushtet tjera si sht
temperatura e ajrit e t ngjashme. Pr gjurm m t mdha prdoret gipsi i
ashtuquajtur alabastr kurse pr gjurm m t vogla masa t silikonit.
Gjurmt n bor mullazhohen edhe me sumpor special. Kur sht fjala tek
mullazhimi i gjurmve n bor duhet pasur kujdes q t mos vij deri tek
shoku i temperaturs gjegjsisht tek ndryshimet n temperatur t bazs n
t ciln gjendet gjurma dhe mjeteve t cilat prdoren pr mullazhim. Kshtu
kur gjurma gjendet n bor kurse temperatura e jashtme sht 6 grad
celsius, n ujin n t cilin przihet gipsi duhet hedhur koncatratin e caktuar
t metil alkoolit. N kt mnyr fitohet przierja e lngt me temperatur
prej 6 gradve celsius, dhe nuk vije deri tek shoku i temperaturs. Gjurmt
e ktilla n shkencn e kriminalistiks quhen prova t fituara pr t cilat do
t flasim n shpjegimin n vazhdim.
Skicimi
Skicimi sht prpunimi i skicave. Fjala sht ktu pr pasqyrn grafike t
vendit t ngjarjes n prmasa t zvogluara apo t zmadhuara. Skica
paraqitet m s shpeshti dhe m s thjeshti me vizatim t ashtuquajtur
perspektiva e zogut. Sipas nevojs punohen edhe skica t zhvilluara t
ashtuquajturat rrzimi i mureve. Me vija pasqyrohet gjersia dhe gjatsia e
hapsirs s caktuar apo objektit. Skica e profilit tregon lartsin dhe
gjersin apo gjatsin dhe thellsin, kurse skica e zhvilluar tregon q t tri
dimensionet ajo prdoret pr paraqitjen e siprfaqeve vertikale n objektet
si jan muret dhe gjurmt n to, mobilet etj. Legjenda e skics sht
paraqitje tekstuale e gjendjes s gjetur n vendin e veprs penale apo t
ngjarjes kriminale para s gjithash gjurmve dhe objekteve t cilat kan
lidhje me veprn penale. N skic, pozitat e gjurmve t gjetura dhe
objekteve shnohen me numra apo me shkronja. Lloji i skics e cila do t
shfrytzohet n rastin konkret varet nga karakteristikat e vendit t ngjarjes
dhe nga vepra penale (sidomos n kuptimin topografik) nga lloji i gjurmve

75

dhe objekteve si corpora delicti n vendin e ngjarjes dhe nga vet situata e
ngjarjes kriminale. Skicat mund t punohen me dor, autograf dhe
kompjuter n baz t fotografive fillimisht t incizuara me stereokamera. N
skic gjenden dimensionet e matura kurse sht e dshiruar q t jen edhe
pozitat nga t cilat sht fotografuar apo n t cilat jan gjendur dshmitart
direkt. Me kt rast nuk guxon t humbet pamja dhe qartsia e skics.
Objektet n traseologji
Me objekt ktu nnkuptojm objektin i cili disponon pozitn dhe renditjen e
caktuar autentike n hapsirn e fiksuar dhe t prkufizuar. Objekti n
hapsir sht i ndar dhe i kufizuar, pra saktsisht nj sasi e caktuar e
materies. Pr kt arsye gjrat q jan fluide dhe t imta nuk jan objekt ato
i karakterizon mungesa e forms. Fiksimi dhe
saktsimi i objektit
mundson q objekti n nj koh t caktuar m t shkurt ose m t gjat ti
ruaj dimensionet dhe formn e tij. Mos ndryshimi dhe mos lvizja e
strukturs s jashtme t objektit identifikues sht fenomen relevant.
Objekti nuk sht ndryshuar derisa ndryshueshmria relevante prmban
shum m pak dallime sesa ngjashmri. Kur paraqiten m tepr dallime
kurse karakteristikat e ngjashme zhduken ather kemi kalimin e
kuantitetit n kualitet t ri, gjegjsisht ndryshimi kuantitativ ka sjell deri
tek identiteti i ri.
Objekti duhet t jet i prshtatshm pr matje me nj precizitet t caktuar.
Duhet t jet i prshtatshm edhe pr vrtetimin e identitetit n baz t
numrit prfundimtar t karakteristikave t atij objekti t cilat n
kombinimin e vet paraqiten si reprezent i veorive t tij t shumta.
Objektiviteti. sht veti apo karakteristik e objektit t prcaktuar si objekt,
pra ajo q objektin e bn objekt.
Objektet e veprs penale si objekt identifikues ndahen n:
1. objekte t cilat kan shrbyer si mjet pr kryerjen e veprs penale apo t

ngjarjes kriminale ose q kan qen t destinuar pr kt;

2. objekte t cilat kan lindur me kryerjen e veprs penale apo t ngjarjes

kriminale(falsifikimet e t ngjashme);

3. objektet t cilat jan fituar me kryerjen e veprs penale apo si shprblim;

4. objektet t cilat jan barts t gjurmve t veprs penale;
5. objektet t cilat mund t shrbejn pr identifikimin e kryesit viktims

dshmitarit dhe personave tjera.

Objektet tjera
Kur sht fjala pr shfrytzimin e objekteve n procesin e identifikimit
kriminalistik traseologjik, rol t veant luan identifikimi i prkatsis i
pjess s objektit q i dedikohet trsis(objektit apo grupit t objekteve). N
kt proces identifikues mund t konstatohen prputhshmrit e
karakteristikave t prgjithshme(grupore) n kt mnyr prcaktohet

76

prkatsia e mundshme e pjess apo shum pjesve t objektit t caktuar.

Kto karakteristika jan vendi i prpunimit t objektit, lloji apo nnlloji i
objektit, grupi apo nngrupi, seria e objektit, koha e prpunimit e
karakteristika tjera grupore.
Kto mundsojn eliminimin prcaktimin e mos prkatsis objektit t
caktuar. Kur definohet se pjesa e analizuar nuk i takon grupit n t cilin
sht i klasifikuar objekti prkats, sht dshmuar se nuk bhet fjal pr
objektin identik, pra sht identifikuar mos identiteti dhe nuk duhet
vazhduar me procedur identifikuese. Nse karakteristikat e cekura m
lart nuk jan t njjta kjo ende nuk sht dshmi se thermia nuk i takon
pikrisht atij objekti prve nse nuk jan vrtetuar karakteristikat
individuale t strukturs s brendshme dhe t jashtme t objektit t cilat
kan lindur rastsisht.
Tek pjest e ndara nga nj trsi shtrohet pyetja a i kan takuar ato m
hert trsis s caktuar ? fjala sht pr argumentimin e prkatsis.
Paraqitja e ksaj prove sht e mundur me prputhjen e pjesve t ndara
(separatve) me prputhjen mekanike n trsin e mparshme. Me kt
rast rikonstruohet kontinuiteti i forms s siprfaqes apo strukturs s
jashtme t objektit t mparshm. Sot me mikroskopt elektronik prputhen
edhe mikro sasit edhe mikro madhsit. N vendet e ndarjes lidhen dhe
ndrlidhen si dhe bashkohen siprfaqet dhe vijat e thyera dhe prerjet,
grisjet, deprtimet, plasjet, plcitjet, shkaprderdhjet, dhe hullit e krijuara
nga ndarja.
sht me rndsi t vrtetohet shkaktari dhe mekanizmi i ndarjes s
objektit. Siprfaqet e thyera dhe skaje e shqepura shprehin mekanizmin e
lindjes s saj dhe mundsojn eksperimentit nxjerrjen e prfundimit se a ka
qen objekti paraprak i thyer, i krisur, i prer, i rrjepur etj. Ky prfundim
para s gjithash ka karakteri ndikues.
Elementet e identifikimit t trsis sipas mjeteve jan:
1. struktura e siprfaqes s thyer, plasur apo t prer;
2. konturat e vendit t ndarjes;
3. tr forma e jashtme dhe madhsia e pjesve, sidomos e pjess s

padmtuar t objektit;
4. veorit tjera t siprfaqes (lloji i vijave, gjurmt e prpunimit, shenja e

fabrikimit,
veorit
natyrore,
karakteristikat e formimit t saj);

p.sh:

larmit

prputhshme,

5. struktura e shtress mbi siprfaqen e ndar ;

6. karakteristikat e shprehura t objektit me t cilat sht kryer ndarja e

objektit fillestar. Zakonisht fjala sht pr veglat. Identifikimi i tyre bhet

77

sipas individualitetit t veglave. Ky individualitet nuk sht shprehur

vetm n disa karakteristika t sistemit t jashtm t veglave, por kjo
sht individuale, pra e pa prsritshme n kuptimin e lidhjes s
trsishme, kombinimeve t madhsis, renditjes, gjersis, thellsis
forms numrit dhe distancs s karakteristikave individuale n
bashkmarrdhnien e tyre konkrete. Vet kjo bashkmarrdhnie
konkrete e cila shpesh quhet mikro relieve, mundson identifikimin.
Mikro relievi tek vegla sht trsi e siprfaqeve t pa rrafshuar t
veglave. Kjo sht si kemi cekur bashkmarrdhnie konkrete e
karakteristikave, p.sh tehu i thiks. Mikro relievi i vegls, krijuesit t
gjurms e prbjm format e shumta gjeometrike n forma pozitive t
natyrs konvekse dhe forma pozitive t karakterit konkav;
7. pjeszat e thermiave nga sendet e ndara t cilat kan rn n siprfaqen

e objektit t ndar;
8. ngjyra e prbashkt, papastrtia, pluhuri, merimanga e t ngjashme t

shtresuara me pjest e objektit apo vegls.

Prova morfologjike e prkatsis vrtetohet me identitetin e strukturs s
brendshme t materialit i cili e prbn objektin (elementi kimik , vetit fizike
dhe biologjike,tekstura materiale etj.)
Prcaktimi i parametrave krkon ekspertiz komplekse (n t ciln do t
bhet fjal tek teoria e ekspertizs kriminalistike). Identiteti i objektit t
rikonstruktuar sht prcaktuar ather kur dy apo shum pjes prputhen
n t gjitha karakteristikat morfologjike-elementet dhe sipas strukturs s
brendshme. Identik sht vetm nj objekt, identifikimi i t cilit kryhet,
kurse gjurmt dhe t tjerat jan vetm mjete me ndihmn e t cilave kryhet
prcaktimi i identiteti. Identiteti sht nj kurse gjurm zakonisht ka m
tepr. Gjurmt nuk mund t jen identike ndrmjet veti. Pohimi se gjurma e
inkriminuar sht identike me gjurmn e cila shrben si model komparative
, nuk sht i sakt. Kjo nuk sht e njjta shenj apo gjurm, por dy t
ndryshme q jan krijuar n koh t ndryshme dhe n kushte t ndryshme,
prandaj nuk mund t flitet pr identitet. Karakteristikat e prputhshme n
kompleksin e vet vetm tregojn se kto gjurm rrjedhin nga i njjti
shkaktar i gjurms, identiteti i t cilit me ndihmn e tyre prcaktohet.
Teorit bashkkohore kriminalistike t ekspertizs
- Nocioni i ekspertizs.
N teorin e t drejts procedurale penale ekzistojn prkufizime t
ndryshme lidhur me definimin e nocionit ekspertiz, ekspert dhe dshmi.
Ligji mbi procedurn penale zakonisht jep definicion jo t drejtprdrejt t
ekspertizs dhe ekspertit duke definuar se kur do t bhet ekspertiza dhe n
cilat kushte do t prcaktohet ajo. Ligjvnsit zakonisht nuk e rregullojn
me fjal se n far rrethanash t prgjithshme procedurale duhet t

78

ndrmerret ekspertiza. Kt, ata e bjn n dispozitat e disa lloje t

ekspertizave.
Ekspertiza gjithmon sht veprim procedural n kuadr t s cils bhet
interpretimi shkencor i fakteve materiale(separatve faktike materiale),
ndryshimeve, rrethanave, gjendjeve e t ngjashme pa marr parasysh pr
ciln faz t procedurs sht fjala. Fjala sht pr aplikimin e postulateve
shkencore dhe profesionale parimeve dhe metodave mbi gjendjen faktike e
cila paraqet objektin e ekspertizs nga ana e ekspertit si person i cili
disponon me njohur t posame profesionale apo dije profesionale. Si sht
theksuar ligjet procedurale zakonisht nuk e definojn drejtprdrejt
ekspertizn si veprim procedurale dhe ekspertin si barts t atij veprimi. Me
fjal tjera ekspertiza sht form e prcaktimit t provave n procedur me
ndihmn e ekspertit. do ekspertiz pr dallim nga hulumtimi sht
fragmentare.
Ekspertiza sht mjet argumentues gjegjsisht veprim procedural. Form e
veprimit profesionale e cila kryhet sipas forms procedurale. Dshmia e
ekspertit n form t mendimeve dhe rezultateve bhet prov nse at organi
i procedurs e pranon n trsi apo n nj pjes t caktuar.
Rregullimi procedural i ekspertizs nxirret n formn e tij gjegjsisht n
ann e jashtme t ekspertizs, pra vet procedura e ekspertizs. Ana e
brendshme e ekspertizs apo ana prmbajtjesore zhvillohet sipas rregullave
t shkencs s caktuar apo t strukturs s caktuar teknike t ciln e
zbaton eksperti varsisht nga profili i tij profesional. Ajo nuk sht lnd e
rregullimit juridik.
Klasifikimi i ekspertizs
Zakonisht ekspertizat klasifikohen n prputhje me normat procedurale dhe
sipas rregullave t shkencs kriminalistike.
Me kt rast dallojm:
1. ndarja procedurale e ekspertizs zakonisht klasifikohet n obliguese dhe

fakultative, sipas numrit t ekspertve q e kryen ekspertizn n

themelore dhe plotsuese, ekspertiz e emruar dhe e paemruar,
ekspertiz procedurale dhe jasht procedurale. Pr kto ekspertiza flitet
n vendet tjera t ktij punimi ndrkaq ktu do t shpjegojm
nocionet:ekspertiz e emruar dhe e pa emruar. Ligjvnsit disa
ekspertiza i cekin, i emrojn ato n dispozitat ligjore. Disa prej tyre jan
njkohsisht t obligueshme. Kshtu pr shembull emrohet kontrolli
dhe obduksioni i kufoms, gjegjsisht kufoms s porsalindur, ekspertiza
toksikologjike dhe e plagve trupore, prgjegjsis, librave afariste etj.
Me normimin e till juridik ligjvnsi ka mundsuar prcaktimin e nj
varg ekspertizash t emruar pr t cilat n procedur njihet nevoja n
pajtim me t arriturat e shkencs dhe tekniks;

79

2. ndarja kriminalistike e ekspertizs t gjitha ekspertizat nga aspekti

kriminalistik m s mir sht t ndahen n:

a) identifikuese
b) diagnostike dhe
c) sipas situats (komplekse)

Kto jan ekspertizat kriminalistike. Pjesa tjetr e klasifikimit kriminalistik

t ekspertizave prfshin ekspertizat tjera gjyqsore, jo kriminalistike t cilat
klasifikohen sipas llojit, forms dhe prkatsis grupore t ashtuquajturat
ekspertiza klasifikuse me t cilat gjithashtu zgjidhen detyrat diagnostiko
dhe t situatave;
3. ekspertizat sipas marrdhnies reciproke,t cilat ndahen n ekspertiza

themelore, n ekspertiza plotsuese, ( t prtritura);

4. ekspertizat sipas mnyrs s kryerjes, t cilat ndahen n ekspertiza

kontradiktore dhe jokontradiktore.

Ekspertizat sipas numrit t ekspertve
Sipas numrit t ekspertve t cilt marrin pjes n procedurn e
ekspertizs, dallojm ekspertizat individuale dhe ato grupore. Ekspertizat
grupore, zakonisht bhen ather kur n procedurn e ekspertizs krkohen
specializime shum t ngushta. Me kt rast si kriter na paraqitet numri i
ekspertve.
a) ekspertiza individuale

kt ekspertiz e kryen nj ekspert. Organi i procedurs mund t krkoj

vetm dhnien e mendimit profesional, pa e kryer fare eksperti paraprakisht
rezultatin e analizs. Kto mund t jen raste kur rezultatet dhe mendimet
jan dhn m hert nga ana e nj eksperti tjetr, prandaj me mendimin e
ktij eksperti organi i procedurs vetm dshiron ta verifikoj dshmin tjetr
t ekspertit t ri. sht e mundur q organi i procedurs t krkoj nga
eksperti vetm mendimin abstrakt t ndonj shtje profesionale q sht
paraqitur me rastin e vrtetimit t fakteve n procedur. Kjo mund t jet
dhnie e mendimit pr faktort q ndikojn n shkalln e t dehurit me
alkool.
Nganjher organi i procedurs krkon vetm rezultatin pa mendimin e
ekspertit, gjegjsisht konstatimin e thjesht profesionale t ndonj fakti t
cilin eksperti n baz t njohurive t tij profesionale apo t shkathtsive dhe
perceptimeve t tij personale mund ta konstatoj pa ndonj prfundim si
sht p.sh. prcaktimi i sasis s ndonj malli n depo etj. N rastet e
prmendura fjala sht pr t ashtuquajturn ekspertiz e pjesshme
individuale. Rastet e prmendura n praktik jan t rralla. Zakonisht organi
i procedurs n ujdhesn pr ekspertiz i shtron ekspertit pyetje t caktuara
pr t cilat pastaj eksperti sht i detyruar me kujdes t bj analizat e

80

nevojshme (perceptimet) o objekteve t ekspertizs, e pastaj n baz t atyre

analizave jep prgjigje n pyetjet e shtruara. Kjo pjes e dshmis s
ekspertit quhet mendim apo prfundim. Tek shumica e ekspertizave sot
dhnies s rezultateve dhe mendimeve u paraprin analizat laboratorike dhe
hulumtimet tjera. N rastet e prmendura fjala sht pr ekspertizn e
trsishme individuale;
b) ekspertiza grupore

kjo form e ekspertizs n praktikn e prditshme gjyqsore dhe

kriminalistike s drejti nuk ekziston. Fjala sht ktu pr ekspertizn t
ciln e kryen nj numr i ekspertve t t njjtit profil dhe pr t njjtin
objekt t ekspertizs. Ndonse t gjith ekspertt prgjigjet n t njjtat
pyetje dhe japin prfundimin e prbashkt unik t cilin e nnshkruajn t
gjith prap nuk sht fjala pr ekspertiz grupore. N t vrtet ekspertt
n kt rast nuk jan t detyruar t kryejn analizn s bashku dhe
njkohsisht t objektit t ekspertizs, prve nse sht fjala pr metodat
destruktive me t cilat lnda e ekspertizs asgjsohet apo dukshm
kontaminohet. Vendimi nuk merret me votim, por eksperti i cili nuk
pajtohet me ndonj shtje plotsisht apo pjesrisht me ekspertt tjer, jep
prfundim plotsisht t ndar apo pjesrisht t ndar. Eksperti gjithmon
sht individuale dhe ekspertiza gjithmon sht personale dhe veprimtari e
patjetrsuar sepse eksperti pr punn dhe mendimin e vet bart
prgjegjsin personale dhe prgjegjsin tjetr. N kt rast m mir sht
t flitet pr grupin e ekspertve e jo pr komisionin e ekspertve. Fjala sht
pr ekspertt e t njjtit specializim por pr drejtime t ndryshme
specialistike. Fjala sht pr lidhjen e ngusht me punn grupore. Kjo sht
zgjidhje e prbashkt e problemeve t ndrlikuara nga ana e grupit t njjt
apo t ndryshm. Me kt sigurohet zbatimi i metodave gjegjse mjeteve
teknike dhe procedurave n t gjitha funksionet procedurale sidomos t
atyre udhheqse;
c) ekspertizat e drejt kolektive (grupore).

Kto jan ekspertiza n kuadr t s cilave i njjti objekt i ekspertizs

analizohet dhe shqyrtohet nga ana e ekspertve t cilt mund t jen t
profesioneve t njjta apo t ndryshme dhe t cilt n fund prpilojn
mendimin dhe rezultatin. Pa marr parasysh numrin e ekspertve t cilt
paraqiten n kuadr t ekspertizave kolektive, mendimet e tyre gjithmon
jan individuale. Pr kt arsye ekspertt e mbajn prgjegjsin individuale
morale dhe materiale dhe penale pr rezultatin dhe mendimin e dhn;
d) ekspertiza jo e drejt (komplekse)

Kjo sht ekspertiz n t ciln marrin pjes ekspertt e profesioneve t

ndryshme, kurse rezultati dhe mendimi i tyre i prbashkt prbhet nga nj
varg rezultatesh dhe mendimesh sukcesive t disa ekspertve. Me kt rast
ekspertt bartin prgjegjsin individuale morale,materiale dhe penale.
Ekspertizat komplekse organizohen dhe kryhen ather kur n nj shtje

81

nga nj kompetenc shkencore sht e pamundur t prgjigjet pa njohuri

speciale t shkencave simotra dhe jo simotra. Sipas rregullit n ekspertiza t
tilla paraqitet i ashtuquajturi ekspert udhheqs. Ky ekspert sht
profesionist profilit profesional t t cilit m s teprmi i prgjigjet shtja e
formuar pr ekspertiz apo shtja e organit t procedurs. Ktu si
specialist t ngusht paraqiten edhe ekspertt t cilt prgjigjen n pyetje t
veanta t disejnuara me qllim t prcaktimit t disa fakteve t posame,
trsia e t cilave lejon dhnien e mendimit pr fakte q kan t bjn me
shtjen e organit t procedurs. Ndonse n ekspertiz marrin pjes
shum ekspert me specializime t ngushta me kompetenca t ndryshme
apo t ngjashme profesionale duke u nisur nga aspekti i shkencave simotra
dhe jo simotra, me rastin e ekspertizs komplekse nuk vije deri tek shkrirja
e degve t aplikueshme shkencore. N kuadr t ekspertizave komplekse
analizohen t njjtat fakte me ndihmn e metodave t disiplinave simotra
shkencore. Metodat e ndryshme dhe mnyrat e analizs s ekspertve jan
t lidhura n pikpamje organike dhe kshtu fitohen prgjigjet n shtjet e
lidhura ngusht. Mendimi n ekspertizn komplekse ka gjithmon karakteri
individual. N fund zakonisht eksperti udhheqs i sintetizon t gjitha
mendimet, mirpo ato ashtu q jan t prezantuara ndaras dhe si t tilla
jan t veuara.
e) forma e ekspertizs.

Ktu bhet fjal pr nxjerrjen e vendimit t organit t procedurs pr at q

duhet vrtetuar ekspertiza, pr ekspertin individual apo institutin
profesional, gjegjsisht organin shtetror, pra personin juridik.
Ekspertiza n kuptimin e ngusht
Pr ekspertizn n kuptimin e ngusht bhet fjal ather kur eksperti i
pavarur apo drejtprdrejti grupi i ekspertve sht n mundsi q n afat t
cilin e ka marr ekspertizn apo gjat shqyrtimit kryesor t jap menjher
provn gjegjsisht rezultatin dhe mendimin. Shpesh her sht vshtir q
eksperti n afatin e caktuar sipas urdhress pr ekspertizn e caktuar q
eksperti ta kryej menjher ekspertizn. N rastet e tilla s pari duhet t
mbahet t mbahet seanca dgjimore pr ndrmarrjen e ekspertizs. Situata
e ngjashme sht edhe kur nga eksperti krkohet t jep vetm rezultatin apo
vetm mendimin, kurse pr dhnien e rezultatit gjegjsisht mendimit t till
sht e nevojshme analiz tjetr e objektit t ekspertizs gjegjsisht rezultati
i mparshm. Vetm n rastin kur nuk sht i nevojshm analiz afatgjate e
objektit t ekspertizs ose rezultatit t mparshm ( nse nga eksperti
krkohet q n baz t atij rezultati t jap mendimin). N seancn e caktuar
dgjimore, me urdhresn e caktimit t ekspertizs dhe ekspertit kryhet
edhe vet ekspertiza .
Ekspertiza n kuptimin e ngusht supozon se ekspertizn e kryen ekspertt
e pavarur t cilt jan n mundsi q menjher para organit t procedurs
t japin dshmin e tyre. Sipas rregullit kto jan raste shum t rralla
ndonse n praktik ka t tilla mjaft si p.sh. ekspertiza e kategorizimit t

82

plagve t trupit nga ana e ekspertit t mjeksis gjyqsore n baz t

dokumentacionit gjyqsor. Kto ekspertiza nuk vijn n konsiderim tek
ekspertizat afatgjata laboratorike.
Ana e jashtme e ekspertizs. fjala sht pr procedurn e ekspertizs,
formn e saj e cila sht e rregulluar me procedur.
Ana e brendshme e ekspertizs. Ana e brendshme apo prmbajtjesore e
ekspertizs shnon zhvillimin e ekspertizs sipas rregullave t shkencs apo
tekniks s caktuar, gjegjsisht profesionit t ciln e zbaton eksperti
varsisht nga profili i tij profesional, n procedurn e ekspertizs. Ajo nuk
sht materie e rregullimit juridik pr dallim nga ana e jashtme e
ekspertizs e cila ka t bj me formn e ekspertiz dhe sht e rregulluar
me dispozita procedurale.
Renditja e procesit t ekspertizs zakonisht sht si vijon:
1. nxjerrja e urdhress pr ekspertizn e objektit t ekspertizs, informats
2.
3.
4.
5.

pr rrethanat e ngjarjes lidhur me t ciln bhet ekspertiza;

koncepti i shqyrtimit t ekspertizs (analizat, hulumtimet);
hulumtimet e hollsishme;
hulumtimet plotsuese dhe ato verifikuese;
mendimi i ekspertit.

Stadet (fazat) e ekspertizs ndahen n:

1. fazn fillestare e cila prbhet nga ftesa e ekspertit deri tek objekti i

ekspertizs, me kujdes shqyrtohet q saktsisht ta cek krejt at q gjen

dhe percepton dhe t jap mendimin e tij n mnyr t paanshme dhe n
pajtim me rregullat shkencore dhe t profesionit. Sidomos at duhet
paralajmruar pr pasojat e dhnies s dshmis s rrejshme. Pyetjet t
cilat i shtrohen n kt faz ekspertit duhet t jen nga fusha e tij
profesionale dhe t ken karakter profesional. Eksperti nuk guxon vet ti
zgjeroj pyetjet jasht sfers s tij profesionale, as t hy n shtjet jasht
profesionit t tij edhe pse ato kan lidhje me t;
2. faza operative kt faz eksperti e kalon personalisht duke punuar sipas

urdhress s organit t procedurs. Ai ja bn ekspertizn asaj q sht

urdhruar. Detyrat e ekspertizs duhet t jen t precizuara. Eksperti n
kt faz sht i detyruar ti paralajmroj organit t procedurs se sht e
nevojshme t bhen analiza edhe n drejtimin tjetr nga ai i dhn n
urdhres dhe t krkoj ndryshimin dhe plotsimin e urdhress s
ekspertimit;
3. faza prfundimtare, kjo ka t bj me dhnien e analizave dhe

mendimeve t ekspertit. N rezultatin e tij eksperti duhet t shnoj t

gjitha q i ka gjetur dhe perceptuar, metodat dhe mjetet q i ka aplikuar
gjat analizs. N mendimin e tij eksperti duhet t shnoj prfundimin
tek i cili ka ardhur n procedurn e ekspertizs.

83

Stadet e ekspertizs identifikuese traseologjike dhe planifikimi i versioneve.

Sot ekzistojn stadet e ekspertizs identifikuese traseologjike si vijon:
1. stadi i par prfshin njoftimin e ekspertit me objektin e ekspertizs.

2.

3.

4.

5.

Fjala sht pr kontrollin e par eksperimentale t objektit t ekspertizs

(aservatin) dhe prgatitjen e procesit t ekspertizs. Pra, fjala sht pr
analizat prgatitore t objektit potencial pr identifikim. Ktu bn pjes
njoftimi i prgjithshm i ekspertit me objektin e ekspertizs dhe me tr
gjendjen faktike, prcaktimin e detyrave dhe dimensionin e analizs
eksperimentale si dhe kontrollin e par eksperimental t objektit t
ekspertizs dhe prgatitjen pr analiz;
stadi i dyt sht analiz e izoluar, hulumtim i objektit identifikues. Fjala
sht pr gjetjen dhe fiksimin e karakteristikave individuale identifikuese
t cilat jan t rndsishme pr zgjedhjen e detyrave t shtruara
ekspertit;
stadi i tret prbhet nga studimi i kushteve dhe mekanizmave q kan
shkaktuar ato karakteristika dhe n rast nevoje kryerja e procesit
eksperimentues;
stadi i katrt prbhet nga analiza paralele e objektit identifikues n
kuptim t prcaktimit t prputhshmrive dhe dallimeve. Ky ballafaqim i
veorive t objekteve t krahasuara ka pr qllim prcaktimin e dallimeve
dhe prputhjeve ndrmjet tyre q jan relevante pr dhnien e mendimit
t ekspertit;
stadi i pest prfshin bashkimin dhe vlersimin e rezultateve t
ekspertizs t ashtuquajtur kompleks i perceptimeve t prputhshmrive
dhe dallimeve t gjetura(sinteza)pr zgjidhjen e shtjes s identitetit.

Rndsia e ndarjes s procesit t identifikimit kriminalistik me ndihmn e

ekspertizs traseologjike identifikuese n etapa sht shum e madhe.
Aplikimi i saj garanton gjithanshmri, objektivitet dhe kualitet t lart
shkencor t ekspertizs traseologjike identifikuese. Ato futin planin
renditjen logjike dhe sistemin n punn e ekspertit. Varsisht nga objekti
identifikues dhe qllimet konkrete t analizave t ekspertizs t cilat i
caktojn shtjet e shtruara ekspertit, vije deri tek aplikimi n mnyr
krijuese t metodave adekuate t analizave shkencore dhe t mjeteve t
ndryshme shkencore-teknike. Shpesh n rastet konkrete jan t nevojshme
dhe t mundura modifikimet prkatse t stadeve t analizave
eksperimentale.
Rol t madh n t gjitha stadet luajn versionet si form e veant e
hipotezave, pra supozimet pr shkaqet e ndonj dukurie. N planifikimet e
versioneve eksperti shpesh gjykon dhe analizon duke filluar nga dukuria
varsisht se si sht shprehur ajo n vetdijen e tij. Versionet mundsojn
gjetjen e esencs s objektit identifikues dhe shmangien nga elementet
irelevante t ndonj dukurie. Fjala sht ktu pr deprtimin n esencn e
problemit prmes hipotezave, abstrahimeve dhe mjeteve tjera logjike.

84

Versioni (hipoteza ad hoc) sht supozim n fushn e analizave shkencore,

supozim pr ekzistimin e ndonj ligji shkencor. Hipotezat e prgjithshme
kan t bjn me grupe t tra objektesh n t cilat reflektohet ligji shkencor
ende i panjohur, kurse hipotezat e posame nuk i prkasin ligjit, por vetm
shkaktarve t disa dukurive apo objekteve. Hipotezat punuese jan t
afrta me versionin por nuk i prkasin sikurse ato ndonj fakti apo dukurie
por grupit t fakteve apo dukurive. Hipoteza sht krejtsisht qndrim i
angazhuar i ekspertve kur sht fjala pr ndonj raport objektesh pra
supozim ideor pr ndonj raport objektesh.
Hipoteza duhet t ket vetit si vijon: vetin relevante, besueshmrin,
frytshmrin, kompatabilitetin tashm me hipotezat e pranuara dhe
thjeshtsin.
Si form speciale e hipotezs s posame na paraqitet forma operative,
hulumtuese, e ekspertizs dhe forma e versionit gjyqsor. Versionet
operative hulumtuese dhe gjyqsore jan nj ndr shum interpretime t
mundshme t ndonj fakti dukurie apo ngjarje.
Planifikimi dhe verifikimi i versionit sht nj nga metodat e ekspertizs
traseologjike identifikuese. Versionet e ekspertve jan interpretime t
ndryshme t atyre fakteve dhe procedurave n baz t s cilave kryhet
ekspertiza identifikuese. Ato i kontribuojn sqarimit t rrjedhs, gjendjes
origjins dhe esencs s fakteve relevante si dhe prcaktimit t t gjitha
formave t lidhjeve midis elementeve t ndryshme t gjendjes faktike.
Mangsit e ekspertizs jan paqartsit e brendshme dhe t jashtme dhe
mangsit dhe kundrthniet.
Paqartsit e jashtme tek ekspertiza kan t bjn me raportin e rezultatit
dhe mendimit dhe t rrethanave t tjera t identifikuara.
Paqartsit e brendshme tek ekspertiza kan t bjn me mangsit brenda
vet rezultatit. Mangsit n rezultatin e ekspertit i shnon raporti ndaj
prmbajtjes s urdhress pr ekspertiz. Kundrthniet n rezultatin e
ekspertit kan t bjn me disa pjes t tij apo me rrethanat tjera.
Eksperti
Eksperti sht personi i cili me autoritetin e njohurive dhe shkathtsive t
tij profesionale nga sfera e shkencs apo tekniks s caktuar, gjegjsisht
shkathtsis, me krkesn e organit t procedurs jep rezultatin ose
mendimin me goj ose me shkrim ose vetm mendimin pr ekzistimin apo
mos ekzistimin e fakteve t cilat vrtetohen n procedur dhe t cilat sipas
nevojs pr shkak t ekzistimit apo mos ekzistimit t fakteve nxjerrin
prfundim. Eksperti sht burim personal i provave e jo ndihms si
gjykats, kurse mendimi dhe rezultati i tij me kusht q ti ket pranuar
organi i procedurs jan prov shkencore sui generis. Ligjet procedurale
penale prcaktojn ekspertin si burim t provave e jo si ndihms t gjykats.
Ai sht njeri ndr elementet n sistemin e provave (veprimeve procedurale).

85

Eksperti kurr nuk guxon t jet gjykues pr faktet e ashtuquajtura judex

facti dhe nuk mund t marr sipr prerogativat e organit t procedurs
penale, ndonse kjo n praktik shpesh ndodh pr shkak t parimeve t
kompatibilitetit t funksioneve procedurale penale.
Mangsia efektive e puns s ekspertit
Mungesa e efektit t puns shpesh sht rezultat i udhheqjes jo adekuate
me procedurn e ekspertizs nga ana e organit procedural ose mungesa e
interesimit pr proces t ekspertizs. N ann tjetr kjo mund t jet edhe
pasoj e pasivitetit t ekspertit i cili tregon nj kufi t ult t dyshimit n
raport me pyetjet e shtruara n kuptimin q pyetjet t jen adekuate t plota
dhe gjithprfshirse. Kjo mund t jet edhe pasoj e mosgatishmris s
organit t procedurs apo ekspertit pr formulimin e pyetjeve shtes.
Vetit intelektuale t ekspertit jan:
mprehtsia e vzhgimit (kjo fitohet me prvoj profesionale;
aftsia pr pun;
saktsia dhe metodologjia;
ndrgjegjja profesionale;
mos nnshtrimi mitos dhe frika pr ekspertin duhet t jen shtje t
huaja;
6. eksperti nuk guxon t jet tepr kokfort dhe t ket vetbesim t
tepruar.
1.
2.
3.
4.
5.

Vrojtimet dhe analizat n laborator i tejkalojn vzhgimet e zakonshme me

rast paraqitet mundsia e verifikimit nga ana e organit procedural. Pr
kt arsye ky organ duhet t ket besim n ekspertin t ia beson
ekspertizn. Duhet t kihet parasysh se profesionalizmi i ekspertit prve
kulturs s prgjithshme krkon edhe prgatitje speciale.
Marrja e detyrs s ekspertizs
Nj ndr detyrat themelore t ekspertit sht obligimi i qasjes organit t
procedurs dhe marrja e detyrs s ekspertizs. N pajtim me dispozitat
ligjore personi i cili ftohet si ekspert sht i detyruar ti prgjigjet shkress,
ta marr urdhresn pr ekspertiz dhe t jap rezultatin dhe mendimin
objektiv n pajtim me t arriturat bashkkohore t shkencs dhe tekniks
apo profesionit. N rast t ekzistimit t arsyes pr prjashtim t ekspertit,
eksperti nuk sht i detyruar ta pranoj ekspertizn, pra ka t drejt ta
refuzoj ekspertizn. Personat juridik t cilt disponojn me profilet
kadrovike profesionale prkatse apo me instrumentet dhe pajimet e
nevojshme nuk jan t obliguara t veprojn sipas urdhress por jan t
detyruara ta lajmrojn organin e procedurs pr arsyet e mospranimit t
procedurs.
Detyra m e rndsishme e ekspertit sht prpunimi i rezultateve dhe
mendimeve. Prjashtimisht vetm rezultatit apo vetm mendimit. Detyr e

86

mtejme e ekspertit sht paraqitja e rezultatit apo mendimit n mnyr jo

t njanshme dhe n pajtim me rregullat e shkencs dhe tekniks metodat e
s cils jan aplikuar n procedurn e ekspertizs. N disa legjislacione
sht parapar edhe mundsia e dhnies s betimit pr ekspertin. Rregullat
procedurale insistojn n obligimin e ekspertit si detyr e posame e bazuar
n dispozitat e organit t procedurs, edhe pse eksperti parimisht mund t
zvendsohet. Eksperti nuk prgjigjet pr mungesn e njohurive t tij as pr
mungesn e prvojave, sepse n kt aspekt sht i mbuluar me urdhresn
e organit t procedurs.
Meqense nuk ka detyrime pa t drejta edhe eksperti n kt aspekt i ka t
drejtat e caktuara si p.sh. t drejtn t asistoj shikimit apo rikonstruktimit
ose veprimit tjetr procedural. N rastet t tilla ai ka t drejt t propozoj q
t sqarohen disa rrethana ose personave t caktuar tu shtroj pyetje t
caktuara; ai ka t drejt t propozoj paraqitjen e provave t caktuara t reja
ose t krkoj sigurimin e objekteve t caktuara gjegjsisht informatave t
cilat jan t rndsishme pr dhnien e mendimit dhe konstatimit. Ai mund
t krkoj sqarime t ndryshme plotsuese dhe ti shqyrtoj dokumentet.
Eksperti ka t drejt t informohet ose t njoftohet me provat penale n
kuptimin prmbajtjesor aq sa ka t bj drejtprdrejt prmbajtja me
objektin e ekspertizs. Normat procedurale obligojn ekspertin q me
vmendje t studioj objektin e ekspertizs, t theksoj t gjitha q i gjen dhe i
percepton dhe t jep mendimin n mnyr t paanshme n pajtim me
rregullat e shkencore dhe tekniks.
E drejta e refuzimit t ekspertizs
N rast t ekzistimit t arsyes s prjashtimit t ekspertit ka t drejt ta
refuzoj ekspertiz.
Caktimi i ekspertizs
N pajtim me dispozitat procedurale t ekspertizs, ekspertizat caktohen me
urdhres me shkrim (dekret) t organit t cilit udhheq procedurn. N
urdhres duhet t shnohet se lidhur me cilat fakte duhet t kihet
ekspertiza dhe kujt ti besohet ajo. Urdhresa u drgohet palve. Nse pr
nj lloj ekspertize t caktuar ekzistojn institute profesionale apo nse
ekspertiza mund t kryhet brenda organit shtetror, ekspertiza t tilla
sidomos ato t ndrlikuara u besohen atyre organeve apo instituteve.
Koncepti ligjor i dhnies s prparsis organizatave profesionale dhe
organeve shtetrore niset nga pikpamja se kto organe m s miri mund ti
knaqin aspiratat e larta t procedurs penale sepse supozohet se
profesionalizmi i ekspertit dhe baza bashkkohore shkencore-teknike
gjendet n to.
Shkaqet pr caktimin e ekspertizave jan :
1. kumtimi i qndrimeve t prgjithshme shkencore dhe profesionale;

87

2. komunikimi i atyre qndrimeve t cilat jan t drejtuara kah proceset

dhe faktet konkrete dhe

3. komunikimi i atyre qndrimeve q jan t drejtuara kah njohja e

posame e gjrave.
Zakonisht me urdhres caktohet vetm nj ekspert, mirpo nse sht
fjala pr ekspertizn e ndrlikuar ather caktohen dy ose m tepr ekspert.
Nj prej problemeve qendrore t argumentimit me an t ekspertizs sht
zgjedhja e personit pr ekspert q sht n kompetenc t organit
procedural si n pikpamje t profilit profesionale t ekspertit ashtu edhe n
pikpamje edhe t personalitetit t tij. Zgjedhja oportune e personit pr
ekspert pr organin e procedurs supozon zgjedhjen e personit ekspert i cili
posedon njohuri t gjera dhe t prgjithshme e profesionale. Pa kto njohuri
organi i procedurs nuk mund ta prpiloj urdhresn pr ekspertiz.
Meqense eksperti n procedur me njohurit e tij profesionale
apo
shkathtsit n sfern jasht juridike duhet ti plotsoj me prvoja dhe
njohuri t organit t procedurs, zgjidhja e personit pr ekspert paraqitet si
problem qendror i argumentimit me an t ekspertizs.
Tek prcaktimi i ekspertizs organi i procedurs duhet t ket parasysh si
vijon:
1. specializimin dhe kompatabilitetin e nevojshm t ekspertit n raport me

2.
3.
4.
5.
6.

7.

rastin konkret(karakteri profesional). Fjala sht pr elementet e aftsive

teknike t ekspertit;
karakterin e punve t cilat prndryshe i kryen eksperti;
a disponon eksperti me aftsi t gjykimit t qet dhe t pjekur si dhe
shqyrtim t ndrgjegjshm t objektit t ekspertizs;
supozimet ligjore se prparsi kan ekspertt e prhershm gjyqsor,
arsyet e prjashtimit t ekspertit etj;
prvojn e ekspertit n kuptimin kualitativ dhe kuantitativ(referencat pr
ekspertizat konkrete);
t ashtuquajturn korniz t ekspertizs pr prcaktimin e drejtimit,
afatit dhe vllimit n t cilin duhet t kryhet ekspertiza dhe cilat rrethana
dhe fakte duhet vrtetuar dhe vlersuar;
vllimin i ekspertizs, q nnkupton prcaktimin e kufijve t puns s
ekspertit. Kta kufij jan t kushtzuar nga prcaktimi direkt apo
indirekt i objektit t ekspertizs dhe urdhress.

Q t mund t vendos organi i procedurs se kujt do tia besoj ekspertizn

duhet ta parashtroj s paku versionin e prafrt pr t, se si duhet t kryhet
ekspertiza konkrete. Sipas dispozitave t s drejts procedurale penale
urdhresa pr ekspertiz duhet tu drgohet edhe palve. Ky institut
procedural u garanton palve mundsin e kontrollimit t korrektsis s
urdhress pr ekspertiz, profilit t ekspertit apo organizats profesionale
gjegjsisht organit shtetror si dhe eventualisht faktet lidhur me kualitete
morale dhe profesionale t ekspertit dhe prgatitjen e tij teknike.
Konsultimet paraprake me ekspertin.

88

Nganjher organi i procedurs do t jet n situat q detyrimisht t bj

konsultime paraprake me ekspertin para se ta lshoj urdhresn pr
ekspertiz. Kto konsultime organi i procedurs i orienton n fushn
prkatse shkencore t cilat i mundsojn formulimin e drejt t pyetjeve
dhe krkesave pr ekspertin dhe sigurimin e materialit t nevojshm pr
ekspertiz. Organi i procedurs gjithmon duhet t ket kujdes pr
kualitetin e pyetjeve q i parashtrohen ekspertit. Pyetjet q parashtrohen n
urdhres pr ekspertiz ekspertit duhet t ken prmbajtje dhe kualitet t
caktuar.
Ato duhet t jen:
1. sa m konkrete, precize dhe t qarta ashtu q ti mundsojn ekspertit

vnien e pozits s qart dhe t vendosur. Nuk duhen terme t panjohura

sidomos jo terme t cilat nuk i kupton eksperti, kurse nse kjo sht e
domosdoshme ather ato terme duhet t sqarohen n urdhres;
2. kto pyetje duhet t shtrohen me koh q do t thot as hert as von;
3. pyetjet duhet t shtrohen lidhur me njohurit profesionale pr ka

caktohet ekspertiza. Pr kt organi i procedurs n praktik shpesh ka

vshtirsi;
4. t jen ashtu t formuluara q eksperti t mund t jap prgjigje ose

negative ose pozitive;

5. t shtrohen sipas radhs s caktuar n mnyr q prgjigjet n to t

japin pamje t qart pr rrethanat q analizohen. Fjala sht ktu pr

shkalln e pyetjeve nga ato t prgjithshmet e deri te ato konkretet;
6. pyetjet t mos jen t dykuptimta;
7. pyetjet t jen t lidhura me fakte t rndsishme t cilat i kontribuojn

qartsimit t rastin.

Me rastin e prcaktimit t ekspertimit organi i procedurs duhet t ket

kujdes pr kautelat pr prdorimin e mjeteve dhe procedurave teknike. N
t vrtet me rastin e prdorimit t mjeteve teknike n procedur t
ekspertizs n esenc krkohet q t plotsohen kushtet n vijim:
1. t jet i plotsuar parimi i mundsis juridike. Kto jan raste kur

prdorimi i mjeteve teknike sht i rregulluar n mnyr precize apo

sht n pajtim me fryme dhe shkronjn e ligjit;
2. t jen t plotsuara kushtet e bazueshmris shkencore;
3. q aplikimi i mjeteve teknike n praktik t jet i eksperimentuar(i
provuar)
4. q me prdorimin e mjeteve teknike t mos lndohet integriteti psikofizik
i personave.
Prcaktimi i ekspertizs plotsuese apo prsritja

89

Ekspertiza plotsuese caktohet nse jan zbuluar materiale t reja si objekt

potencial i ekspertizs, n rast se prfundimi i ekspertit sht jo i plot dhe i
paqart, nse t dhnat e ekspertit n konstatimin e tij dukshm shmangen
nga e krkuara, nse nuk sht prdorur tr materiali i dhn pr
ekspertiz dhe nse nuk ka prgjigje pr t gjitha pyetjet e parashtruara.
Nse n mendimin e ekspertit ka kundrthnie apo mangsi apo paraqitet
dyshimi i bazuar n saktsin e mendimit t tij kurse ajo mangsi dhe
dyshim nuk mund t eliminohet me dgjimin e srishm t ekspertit,
ather do t krkohet mendimi i ekspertve tjer. Nga sa u cek rezulton se
mangsit n konstatimin dhe mendimin e ekspertit mund t eliminohen:
1. me dgjimin e srishm t t njjtit ekspert;
2. me ekspertizn e srishme t t njjtit ekspert;
3. me ekspertizn e serishme e t tjetrit ekspert (super ekspertiza).

Ekspertiza e srishme caktohet lidhur me t njjtin objekt t ekspertizs pr

ti zgjidhur t njjtat shtje t cilat kan qen t shtruara n ekspertizn e
mparshme. Pr kt arsye ligjvnsit prdorin shprehje prsritje. Fjala
sht pr prtritjen e ekspertizs. Kjo shprehje nuk sht adekuate sepse
t bn t kuptosh prsritjen e thjesht kurse n t vrtet sht fjala pr
shmangien e konstatimit t vjetr dhe prsritjen e ekspertizs n mnyr
tjetr.
Organi i procedurs gjithmon duhet t vrtetoj se a mund t eliminohen
mangsit e ekspertizs s mparshme prmes dgjimit t t njjtit ekspert.
Kjo do t thot se ai duhet t vlersoj karakterin e mangsive n ekspertizn
e par dhe at se si jan shprehur ato n prfundimin e ekspertit t par. Ky
sht els i prkufizimit dhe dallimit t ekspertizave t prsritura nga ato
plotsuese. N rastet e paqartsive potenciale n konstatimin dhe mendimin
e ekspertit i cili e ka br ekspertizn i pari rekomandohet ekspertiza
plotsuese. Kjo vlen edhe n rastet kur paraqiten fakte t reja nga i njjti
kontekst apo pyetjet t reja lidhur me t. Pra, domosdoja e kryerjes s
ekspertizs plotsuese mund t paraqitet pavarsisht nga kualiteti i
ekspertizs s bazuar.
Kto ekspertiza i cakton organi i procedurs me urdhres t re me t ciln
duhet t theksoj se lidhur me cilat fakte krkohet ekspertiza dhe kujt i
besohet ajo. Gjithashtu duhet t theksoj se n shtjen konkrete penale
sht br ekspertiz m hert, kur dhe kush e ka kryer at dhe cilat jan
rezultatet gjegjsish prgjigjet e saj. Nse ka pasur m tepr ekspertiza
organi i procedurs duhet ti ceku cilat pjes t dshmis s ekspertit nuk i
konsideron t pranueshme dhe prse, ti theksoj vrejtjet eventuale dhe
ankesat e palve(nse ka pasur t tilla), n raport me ekspertizn e
mparshme, t arsyetoj se ku jan paqartsit, kundrthniet etj. t
ekspertit t par apo dshmis s mparshme. Organi i procedurs n
urdhres pr prcaktimin e ekspertizs plotsuese apo t srishme duhet

90

t jap vlersimin kritik dhe analizn e ekspertizs s mparshme me faktet e

konstatuara n t.

Karakteristikat e ekspertizs plotsuese

N kuadr t ekspertizs plotsuese shqyrtohen materialet plotsuese t
cilat nuk kan qen t analizuara gjat ekspertizs s par dhe jepen
prgjigjet n pyetje t cilat nuk i jan shtruat ekspertit t mparshm.
Konstatimi i ri pr faktet e reja t cilat kan qen objekt i ekspertizs
plotsuese n nj mas t konsideruar jan t pavarura nga ekspertiza e
mparshme. Nse ekspertiza e re ka pr objekt ekspertize t njjtn lnd q
e ka pasur ekspertiza e mparshme, por q kjo bhet pr t marr prgjigje
n pyetjet e reja t cilat nuk i jan parashtruar ekspertit t mparshm,
fjala sht n t vrtet pr ekspertizn e re t pavarur. Ekspertiza e till
mund ti besohet edhe ekspertit t njjt ( t mparshm).
Raporti ndrmjet ekspertizs fillestare dhe asaj plotsuese caktohet me
emrin e atyre ekspertizave. Ekspertiza plotsuese e prfundon kulln e
ekspertizsprmbyll ekspertizn fillestare.
Ekspertiza jo e plot fillestare q detyrimisht on n ekspertiz plotsuese,
n esenc ka t bj me rastet kur eksperti i par nuk e ka analizuar
materialin apo objektin e ekspertizs n trsi ose nuk sht prgjigjur n t
gjitha pyetjet. Ekspertiza plotsuese rekomandohet n rastet e paqartsive
potenciale n konstatim dhe mendim t ekspertit t par. Kjo sht arsyeja
primare e caktimit t ekspertizs plotsuese. Gjithashtu rekomandohet
ekspertiza plotsuese nse paraqiten fakte t reja nga i njjti kompleks i
fakteve apo pyetje t reja lidhur me to. Nevoja n aspektin e caktimit t
ekspertizs plotsuese mund t paraqitet pavarsisht nga kualitetit i
ekspertizs s par.
Fatkeqsisht tek nj numr i ekspertizave kriminalistike nuk do t jet e
mundur ekspertiza plotsuese apo ekspertiza e srishme sepse tr
materiali q ka qen objekt i ekspertizs s mparshme sht asgjsuar ose
konsumuar gjat procedurs s par apo sht aq i kontaminuar ose ka
humbur kualitetin dhe sasin sa q nuk mund t prdoret pr ekspertiz
plotsuese. Kto jan rastet kur n ekspertizat e para jan aplikuar metodat
destruktive t analizimit t objektit t ekspertizs. Pr kt arsye sht e
nevojshme q gjithmon t kihet kujdes n metodat destruktive n mnyr
q t mos shkoj n dm t saktsis s ekspertizs. Pr kt arsye ligjet e
procedurave penale parashohin gjegjsisht parashohin q nj pjes e
objektit t ekspertizs, nse kjo sht e mundur t lehet pr ekspertiz t
serishme. N rastet e cekura mund t kryhet shqyrtimi i rregullsis s
metodave t aplikuara, t bhet verifikimi n drejtimin se a mund t nxirret
mendimi konkret nga konstatimet e paprsritshme etj.

91

Caktimi i ekspertizs plotsuese nuk do t thot edhe paknaqsi me

ekspertizn e par, por rrethan se jan paraqitur materiale t reja pr
ekspertiz dhe pyetje t reja qoft t jen zbuluar fakte t reja apo procedura
ka hedhur drit t re mbi faktet tashm t njohura prandaj sht e
nevojshme pr sqarimin e tyre ekspertiza plotsuese. Kjo do t thot se
ekspertiza e par mund t jet e drejt dhe shum kualitative por q prap
t paraqitet nevoja pr ekspertiz plotsuese. Kur sht fjala pr prsritjen
e ekspertizs ajo duhet t jet rezultat i vlersimit kritik i mendimit t
ekspertizs s par me rezultat negativ. Si baz faktike pr prsritjen e
ekspertizs mund t paraqiten arsyet si :
1. mos prputhja esenciale e t dhnave n konstatimet e shum ekspertve

tek ekspertiza grupore;

2. paqartsi n konstatim apo konstatimi jo i plot;
3. konstatimi kontradiktor apo jo i qart.
Tek mendimi pr prsritjen e ekspertizs mund t paraqiten bazat faktike
si vijon:
1. kundrthniet n vet mendimin;
2. paraqitja e dyshimit t bazuar n saktsin e mendimit t dhn;
3. mangsit e mendimit n aspektin e mosprputhjes qensore t t

dhnave n mendim me ato n konstatim;

4. paqartsia apo mendimi jo i plot. Kur organi i procedurs disponon me

dy mendime kontradiktore t ekspertve t cilat jan kategorike apo me

dy mendime t pasakta, gjegjsisht me mendime t pasakta, ather
mund t veproj si vijon:
a) ti eliminoj mangsit dhe kundrthniet me dgjim t srishm t

ekspertve t njjt
b) t caktoj ekspertizn e srishme me ekspertin e njjt apo me
ekspertt tjer;
c) t eliminoj dshmit e njrit ekspert kurse t pranoj dshmit e
ekspertit tjetr me arsyetim.
Prsritja e ekspertizs bhet rreth paqartsive q kan karakter qensor
kurse nuk mund t prmirsohen me t njjtin ekspert q e ka kryer
ekspertizn e par. Tek ekspertiza e srishme, do t verifikohet
drejtprdrejt ekspertiza e ekspertit t mparshm me ekspertiz t re.
Ekspertiza e srishme m s shpeshti caktohet pr shkak t mos
bazueshmris shkencore t ekspertizs fillestare ose pr shkak t aplikimit
t metodave t gabuara n ekspertiz. Pastaj nse gjendja faktike edhe pas
ekspertizs ka mbetur e pasqaruar, nse objekti i ekspertizs nuk mund t
identifikohet sakt apo sht i mangt, kurse m von sht marr material
i cili mundson analizn e suksesshme. Pra doher kur paraqitet dyshimi
n kualifikimin e ekspertit t mparshm, duhet t prsritet ekspertiza me
ekspert t ri. Si baz e shpesht dhe e rndsishme pr prsritjen e
ekspertizs paraqitet ekzistimi i kundrthnieve ndrmjet konstatimit t
ekspertizs dhe dshmive tjera t paraqitura n t njjtn shtje penale.

92

Ligjvnsi pr rastin e till zakonisht prdor shprehjennga rrethanat e

dukshme. Nuk ka kuptim t caktohet ekspertiza e srishme nse q m
par nuk dihet sigurt se ajo do t ofroj rezultate t reja dhe t sigurta.
Zhvillimi i ekspertizs plotsuese
Caktimi i ekspertizs plotsuese nuk do t thot edhe paknaqsi me
ekspertizn e par, por rrethan se jan paraqitur materiale t reja pr
ekspertiz dhe pyetje t reja qoft t jen zbuluar fakte t reja apo procedura
ka hedhur drit t re mbi faktet tashm t njohura prandaj sht e
nevojshme pr sqarimin e tyre ekspertiza plotsuese. Kjo do t thot se
ekspertiza e par mund t jet e drejt dhe shum kualitative por q prap
t paraqitet nevoja pr ekspertiz plotsuese. Nuk ka kuptim t caktohet
ekspertiza e srishme nse q m par nuk dihet sigurt se ajo do t ofroj
rezultate t reja dhe t sigurta.
Ekspertiza plotsuese caktohet me urdhr t ri me shkrim. N urdhres,
si sht cekur edhe m lart, ndr t tjera, duhet t ceket se pr shtjen
konkrete penale, edhe m hert sht br ekspertiza, dhe t ceken
prgjigjet e sa, pastaj kujt i ka qen besuar ajo. Nse ka pasur m shum
ekspertiza, ather organi i procedurs duhet t cek se cilat dshmi t
ekspertit nuk i konsideron t pranueshme dhe pr arsye, pastaj ti cek
vrejtjet eventuale t palve, nse ka pasur t tilla me rastin e ekspertizs s
ar, si dhe t arsyetoj se ku qndron paqartsia, pasaktsia, kundrthnia e
t ngjashme, n dshmin e par t ekspertit. Me fjal tjera, duhet t jep
analizn kritike pr ekspertizn e mparshme s bashku me faktet e
vrtetuara deri ather.
Detyrat e ekspertizs s re jan:
1. krijimi i dshmis s re shkencore dhe
2. vlersimi kritik i ekspertizs s mparshme.

Me rastin e caktimit t ekspertizs s re, organi i procedurs duhet ti

zgjidh shtjet n vijim:
1. a sht e mundur ekspertiza plotsuese;
2. a sht prova e ekspertizs e rndsishme pr zgjidhjen e shtjes

penale;
3. a sht ekspertiza e serishme oportune;
4. a sht e mundur t ipet prgjigje n pyetjet e shtruara;
5. si mund t ndikojn mangsit e ekspertizs fillestare n ekspertizn
plotsuese.
Dshmia e ekspertit
Kjo sht lloj i provs n procedur. Zakonisht prbhet nga konstatimi dhe
mendimi t cilat jan rezultat i aplikimit t njohurive dhe shkathtsive
profesionale nga ana e ekspertit n raport me objektin e ekspertizs.
Dshmia e ekspertit duhet t jet relevante konkrete e qart e sakt, e

93

besueshme logjike dhe bindse. Ekspertt jan t detyruar t veprojn n

pajtim me rregullat e procedurs procedurale dhe rregullat e profesionit t
cilit i prkasin si dhe konstatimin dhe mendimin ta japin qart, t plot dhe
neutral, pra t vrtet. Dshmia mund t jet e shqiptuar me goj para
organit t procedurs ose me shkrim. Ekspertiza sht form tipike e futjes
n procedur penale t njohurive jasht juridike nga sfera para s gjithash
natyrore dhe teknike.
Dshmia e ekspertit n formn e zhvilluar prbhet nga konstatimi dhe
mendimi. Prndryshe quhet edhe ekspertiz e plot.
Parimi i nisms(aktivitetit)t ekspertit
Ky parim obligon ekspertin q gjat procesit t ekspertizs ti propozoj
organit t procedurs ta zgjeroj perimetrin e ekspertizs n rast se kt e
krkon shtja konkrete penale, konkretizimi, saktsimi ose ndryshmi i t
dhnave konkrete e t ngjashme, pra ta zhvilloj nismn e ekspertizs, duke
mos u knaqur vetm me prgjigje n pyetjet e marra me urdhresn pr
ekspertiz.
Sot, kryesisht pranohet qndrimi se dshmia e ekspertit qoft me goj n
procesverbal t organit t procedurs apo me shkrim, ajo prmban
konstatim dhe mendim. Procesverbali i ekspertizs gjithsesi duhet ta ket
pjesn e caktuar hyrse ose preambuln n t ciln n prgjithsi theksohet
objekti i ekspertizs, pyetjet e parashtruara ekspertit apo detyrat e ekspertit
kushtet nn t cilat sht kryer ekspertiza si dhe t dhnat profesionale pr
mjetet dhe veprimet e aplikuara gjat ekspertizs por n pika t shkurta. N
pjesn hyrse t procesverbalit duhet t zn vend t dhnat pr organin i
cili ka lshuar urdhresn pr ekspertiz, si dhe numri i dokumentit dhe
prmbajtja e shkurtr e urdhress.
Struktura e shkruar e dshmis s ekspertit n form t pjess hyrse, t
konstatimit dhe mendimit(prfundimit)duhet t mbshtetet n dika, e kjo
sht konstatimi i ekspertit. Rast i veant sht kur dshmia e ekspertit
prbhet vetm nga konstatimi apo vetm nga mendimi.
Konstatimi dhe mendimi i ekspertit duhet ti prmbahen objektit t
ekspertizs t cekur n urdhresn pr ekspertiz t ciln e k lshura
organi i procedurs, si dhe n pyetjet e parashtruara. N t kundrtn
dshmia e ekspertit nuk do t ket vlert procedurale n shtjen konkrete
penale dhe nuk mund t shfrytzohet si dshmi apo prov n procedur.
Pjesa hyrse e procesverbalit t ekspertizs
Pjesa hyrse duhet t prmbaj shnimet pr organin i cili e ka lshuar
urdhresn pr ekspertiz duke shnuar edhe numrin zyrtar dhe datn e
lshimit t urdhress, prmbajtjen e saj t shkurtr(shnohen t dhnat e
prgjithshme pr objektin e ekspertizs, pyetjet e shtruara etj, kushtet nn
t cilat sht kryer ekspertiza etj).

94

Konstatimi i ekspertizs
Kjo sht pjesa e dyt e procesverbalit t ekspertizs apo pjesa dispozitive.
N kuptimin prmbajtjesor duhet t jet shprehje e drejtprdrejt e asaj q
eksperti e ka konstatuar gjat analizs s objektit t ekspertizs. N kt
pjes t procesverbalit eksperti duhet t shnoj krejt ka ka vrejtur gjat
analizs e q sht relevante pr detyrn e marr nga ana e organit t
procedurs. N pajtim me dispozitat e ligjit t procedurs penale eksperti
sht i obliguar q objektin apo objektet e ekspertiz ti shqyrtoj me kujdes
dhe t shnoj saktsisht krejt ka vren dhe gjen apo konstaton.
Formulimet n konstatim duhet t jen t tilla q n pikpamje t fakteve t
rndsishme t japin pamjen m t sakt pr at q ka qen objekt i
ekspertizs pa kurrfar prgjithsimesh apo operime probabiliteti. N se
eksperti me kontrollin e objektit t ekspertizs nuk ka mundur ta konstatoj
gjendjen e vrtet faktike, ather kt pasaktsi ai duhet pa kurrfar
hezitimi ta nnvizoj.
Nga sa u tha rezulton se konstatimi i ekspertit tek ekspertiza sht theksim
i trsis s fakteve t nevojshme pr dhnien e mendimit t ekspertit. N
konstatim para s gjithash hyn faktet t cilat i ka zbuluar eksperti i ka
perceptuar ato,gjetur dhe przgjedhur, por edhe faktet tjera t cilat organi i
procedurs i ka konstatuar apo t cilat i ka konstatuar dhe gjetur ndonj
tjetr ekspert, e t ngjashme. Kjo do t thot se eksperti duhet t merr pr
baz t konstatimit t vet edhe faktet nga dokumenti, pr perceptimin dhe
gjetjen e t cilit nuk sht e nevojshm njohuri e posame profesionale.
Me kt rast duhet t jet sidomos n mnyr t hollsishme i prshkruar
materiali i pranuar n ekspertiz i ashtuquajtur objekt ekspertize. Duhet t
konstatohet rregullsia gjegjsisht parregullsia n aspektin e paketimit t
objektit t ekspertizs, gjegjsisht t theksohet se a kan pasuar fardo
ndryshimesh dhe pasojash dhe nse po, cilat, pr far arsye dhe far
ndikimi t mundshm eventual kan ushtruar n rrjedhn dhe vazhdimin e
ekspertizs. Shnimi dhe prshkrimi i objektit t ekspertizs duhet t bhet
n at mnyr q n do koh t mundsoj identifikimin e tij. Pastaj pason
pasqyrimi i pyetjeve dhe krkesave q i jan parashtruar ekspertit, pasqyra
e metodave dhe mjeteve t aplikuara gjegjsisht instrumenteve si dhe
rezultatet e arritura. Formulimet gjuhsore n procesverbal duhet t jen t
tilla q t japin pasqyr besnike t fondit faktik t perceptuar apo t
konstatuar e i cili ka qen objekt ekspertize, pa kurrfar kumtimi apo
operimi me supozime dhe probabilitet. Nse eksperti nuk ka mundur t
vrtetoj gjendjen reale faktike, ather ai kt duhet ta theksoj me
konstatimin e tij.
Rekomandohet q faktet e konstatuara dhe rezultatet t regjistrohen
teknikisht dhe t tregohen grafikisht, sidomos nse kto nuk mund t
prshkruhen mir me fjal.

95

Konstatimi duhet t jet detaj dhe i qart. Nse dikush ka marr pjes n
ekspertiz, i cili ka pas t drejt, edhe kt duhet shnuar dhe duhet cekur
n far cilsie. Duhet shnuar edhe rrethanat e reja t zbuluara gjat
ekspertizs s bashku me analizn e materialit t drguar. Nse eksperti
gjat ekspertizs ka shfrytzuar edhe burimet tjera t njohurive mbi faktet e
jo vetm rezultatet e analizave t veta, ather kt ai duhet n mnyr t
veant ta theksoj pr arsye t qartsis dhe plotsis s
rezultatit(materialit). Prmbajtja e raportit duhet t jet shprehje e vrtet e
asaj q eksperti e ka vrejtur gjat ekspertizs duke shfrytzuar njohurit e
tij t posame profesionale dhe shkathtsit prkatse si dhe veglat apo
instrumentet n dispozicion.
Paqartsia n raportin e ekspertit
Kjo ka t bj me mnyrn e shpjegimit, prezantimit t raportit apo
mendimin e ekspertit. Se a do t jet raporti i paqart varet nga qndrimi i
organit q e vlerson at. Raporti mund t jet i qart n komponentin e tij
t brendshm i till q eksperti ta kuptoj, mirpo s jashtmi q ana e
jashtme e ekspertizs t jet e ndrlikuar ashtu q organi i procedurs dhe
palt t mos e kuptojn, para s gjithash kuptimi i njanshm. Qartsia e
shpjegimit duhet t ket kuptim procedural. Ktu kjo sht e shtuar si
kriter pr prdorimin e raportit n procedurn penale. Raporti i ekspertit jep
faktet thjeshta vetm pasi t jet interpretuar dhe ather ato
shndrrohen n prova. Raporti i ekspertit n procedurn penale sht objekt
i vlersimit profesional empirik dhe i arsyes s shndosh i organit
procedural. Pr kt arsye ai duhet t prmbaj t dhnat e shprehura
njkohsisht ashtu q t mund t jen objekt i analizs profesionale dhe
analizs s organit procedural dhe palve. Fjala ktu sht pr metodn e
shpjegimit t ekspertit. Kto jan raste kur eksperti shpjegon n at mnyr
q t dhnat nga raporti njkohsisht mund t jen edhe objekt i vlersimit
profesional dhe i vlersimit t organit procedural.
Mangsia n raportin e ekspertit
Kjo sht rast kur raporti nuk prmban prgjigje pr t gjitha pyetjet e
parashtruara n urdhresn pr ekspertiz ose t gjitha prgjigjet e ekspertit
nuk kan arsyetim. Mangsia e raportit mund t jet rezultat edhe i
zbulimeve t cilat kan ardhur gjat ekspertizs dhe t cilat krkojn
ekspertiz t mtejme. Situata e till mund t sjell tek nevoja pr ndryshim
dhe plotsim t objektit fillestar ekspertizs mangsia e raportit prfshin jo
vetm mos ekzistimin e prgjigjeve n t gjitha pyetjeve gjegjsisht mos
prmbushjen e detyrave t ekspertit por edhe mos prmbushjen n
pikpamje t natyrs s trsis s raportit.
Divergjenca qensore n raportin e ekspertit
Kjo divergjenc para s gjithash vije n shprehje tek matja n kuadr t
veprimit eksperimental me t cilin kuptohen vlerat e madhsis fizike.
Divergjenca mund t paraqitet si rezultat i gabimit n t dhna gj q mund

96

t jet edhe rezultat i gabimit n matje apo parregullsive t pajisjes matse

gjegjsisht gabimeve tjera n at proces. Divergjencat n t dhna mund t
jen t kushtzuara edhe nga shkaktart tjer si p.sh. nga madhsit tjera
fillestare, madhsit tjera t disa konstantave.
Kundrthniet n raportit e ekspertit
Kundrthniet ktu paraqiten n dy forma; kundrthniet e brendshme, pra
t prmbajtjes s raportit dhe kundrthnie t jashtme t prmbajtjes s
raportit. E para ka t bj me t dhnat n raport ose marrdhniet e tyre
gjegjsisht kuptimet e tyre. E dyta ka t bj me prmbajtjen e raportit.
Kundrthniet duhet t jen t tilla q t mos ndikojn n krijimin e
mendimit gjegjsisht t mos ndikojn n mnyr t konsiderueshme n
vrtetimin e fakteve.
Mendimi i ekspertizs
Mendimi sht pjesa e tret e raportit t ekspertit ai nxirret nga gjendja e
vrtetuar faktike e shnuar n raport. Mendimi i ekspertit apo prfundimi
sa her q sht e mundur duhet t jet i thukt dhe i formuluar n mnyr
thelbsore, prgjigje e bazuar shkencore n pyetjet dhe detyrat e
parashtruara. Prfundimi sht pohim i cili duhet t arsyetohet. Sidomos
duhet theksuar faktet n t cilat mbshtetet pohimi, n ciln mnyr sht
nxjerr prfundimi dhe n far mase jan nxjerr faktet si baz e
besueshme pr nxjerrjen e prfundimit, dhe a sht pohimi me rezerv etj.
Mendimi duhet t jet i paanshm dhe n pajtim me rregullat e shkencs t
cilat jan aplikuar n procesin e ekspertizs nga ana e ekspertit. Mendimi
apo prfundimi sht gjykim shkencor logjik mbi faktet nga raporti,
q do t thot se logjikisht duhet t rezultoj nga rezultatet e fituara
me analizn e objektit t ekspertizs kurse lidhur me pyetjet dhe
detyrat e parashtruara ekspertit nga ana e organit procedural.
Mendimi apo prfundimi prve q duhet t jet i shprehur qart duhet edhe
t vrtetohet me prova. Eksperti duhet ta nxjerr prfundimin edhe ather
kur ai sht i kundrt me prmbajtjet e provave t personave apo provave
tjera.
N procesverbalin e ekspertizs duhet shnohen versionet e prgjithshme
dhe t posame t ekspertit e jo vetm rezultati prfundimtar sepse duhet t
shihet edhe rruga deri tek rezultati fjala sht ktu pr klasifikimin e
versioneve sipas kriterit t autorsis. Sipas ktij kriteri versionet i krijojn
edhe ekspertt.
Nga sa u cek rezulton se mendimi dhe prfundimi i ekspertit sht prov e
pavarur origjinale e krijuar nga eksperti si person i cili disponon me njohuri
shkencore profesionale dhe shkathtsi dhe prvoj profesionale. sht prov
e pavarur sepse eksperti krijon fakte t reja. Eksperti gjat procesit t
ekspertizs zbulon fakte t reja prmes objektit t ekspertizs dhe bartsve
tjer t gjurmve t cilt jan fiksuar m par me veprime procedurale,

97

kurse kjo sht prov e re e jo e posame e jashtme dhe sht prov

shkencore.
N praktikn e prditshme sht vrejtur se imagjinata e shndosh e
ekspertit ndihmon t vrejturit e raporteve ndrmjet fakteve kurse mendimi
kritik ndihmon lirimin nga ndikimet subjektive.
sht e vrejtur gjithashtu se mendimi i formuar q n fillim shpesh sht
shkaktar i gabimeve t shumta n procesin e ekspertizs. Kualitetet
intelektuale t ekspertit duhet t jen intuitive dhe racionale me rast
eksperti duhet t mos e teproj.
Mangsit n mendimin apo prfundimin e ekspertit.
Kto mangsi mund t jen t ndryshme. Mendimi mund t jet jo i qart jo
i plot dhe i pa dobishm nse ka t bj me rrethana t parndsishme; i
kundrt me raportin apo rrethanave tashm t cekura, i till q ka t bj
me rrethanat jasht objektit t ekspertizs, jasht profesionizmit t
ekspertit. Mendimi i ekspertit sht prfundim praktik i tij. Pr t vlejn
ligjshmrit shkencore dhe rregullat e profesionit apo shkathtsis, por edhe
ligjet e prgjithshme t logjiks. Mangsit e mendimit, n praktik zakonisht
ndahen n:
1. kundrthnie;
2. mangsit n kuptimin e ngusht dhe
3. dyshimi n saktsin e mendimit apo prfundimit t dhn.

Mangsit e mendimit jan t karakterit kuantitativ n rastet kur mendimi

nuk i ka prfshi t gjitha pyetjet n t cilat eksperti sht dashur t jap
mendimin, kurse t natyrs kualitative, n rastin kur mendimi nuk sht
prgjigjur n t gjitha elementet n pyetjet apo shtjet e parashtruara.
Kundrthniet n mendimin apo prfundimin e ekspertit
Kto kundrthnie ekzistojn nse kan t bjn me prfundimet e ekspertit
pr faktet q jan objekt i ekspertizs p.sh. vlersimi kundrthns pr
ekzistimin apo mos ekzistimit pr faktin e caktuar. Dallojm kundrthniet
e brendshme dhe t jashtme. T parat gjenden n vet mendimin e
ekspertit. T dytat kan t bjn me kundrthniet reciproke t shum
mendimeve. Pr zbulimin e kundrthnieve t brendshme krkohet njohja e
sfers s t drejts s jashtmi, sidomos shkencs kriminalistike. Pr
zbulimin e kundrthnieve t jashtme t cilat ekzistojn, rol luan aftsia e
organit t procedurs n sfern e logjiks dhe metodologjis s
prgjithshme, e para s gjithash koncentrimi n prmbajtjen e mendimit t
ekspertit.

Ekspertiza si prov shkencore.

98

Si kemi cekur m lart mendimi apo prfundimi i ekspertit sht prov e

pavarur dhe origjinale e krijuar nga ai si person e cili disponon me njohuri
t posame shkencore dhe profesionale apo me shkathtsi dhe prvoj dhe
t cilat zgjidhin shtjet e shtruara me urdhres pr ekspertiz. N rendin e
rregulluar procedural paraqet rezultate t analizs s materialit faktik
gjegjsisht objektit t ekspertizs q i ka kryer me aplikimin e metodave dhe
mjeteve shkencore dhe teknike. Kshtu mendimi i ekspertit sht prov e
drejtprdrejt personale. Mendimi mund t jet i miratuar si prov e pavarur
pasi q ta ket vlersuar organi i procedurs i cili e pranon at n trsi apo
pjesrisht kurse mund t vrtetoj edhe prova tjera. Ekspertiza njkohsisht
sht edhe form e ndihms profesionale organit t procedurs n sfern e
shkencave jasht juridike.
Eksperti n shqiptimin e mendimit t tij aplikon njohjen personale t
ligjshmris s shkencs dhe tekniks s caktuar dhe sjelljen sovrane me
mjete shkencore profesionale t aplikuara n gjendjen faktike me qllim t
zbulimit t fakteve t reja apo sqarimit t atyre ekzistuese. Kjo gjithmon
sht proces kreativ.
Me normat e s drejts procedurale penale sht normuar ana formale
procedurale e ekspertizs si veprim procedural. Normat e prmendura
obligojn ekspertin q gjat puns s tij tu prmbahet atyre, sidomos me
rastin e prpilimit t raportit dhe mendimit. Ndrkaq ekspertiza sipas
karakterit dhe prmbajtjes s saj e ka edhe ann tjetr e cila si u theksua
sht e lidhur pr aplikimin e shkencs dhe tekniks apo njohuris dhe
shkathtsis profesionale. Ky aspekt i ekspertizs nuk sht dhe nuk mund
t jet i normuar me norma juridike. Veprimtaria shkencore-profesionale e
ekspertit zhvillohet sipas rregullave t profesionit t caktuar, shkencs apo
shkathtsis, pra sipas rregullave t njohura si lex artis. Gjykimet t cilat i
nxjerr eksperti nga vrtetimi i gjendjes faktike mund t jen t vlefshme
apo t pavlefshme. Autenticiteti i prfundimit t ekspertit varet edhe nga
autenticiteti i premisave nga t cilat ai niset kurse analiza e premisave nuk
sht shtje logjike por shtje e disa disiplinave t cilave u prkasin ato
premisa. N kuadr t procesit t ekspertizs vije deri tek aplikimi masiv i
disiplinave shkencore-natyrore dhe teknike( n t vrtet jo n t gjitha
format e ekspertizs)nga shum sfera t tekniks dhe teknologjis, me rast
pothuaj do disiplin pa marr parasysh integrimin e saj n rregullat e
shkencs kriminalistike i ka rregullat e veta t sjelljes apo rregullat e veta
lex artis. Saktsia dhe preciziteti i dshmis s ekspertit ndryshojn
varsisht nga faktort objektiv dhe subjektiv. Rol t rndsishm me kt
rast ka progresi n disa disiplina shkencore si dhe n sfern e tekniks
instrumentale-laboratorike(hulumtuese).
Mu pr shkak t aplikimit t metodave shkencore t przgjedhura, dshmia
e ekspertit edhe quhet prov shkencore. Prkundr ksaj ajo nuk sht lloj i
posam i provs ndonse sht krijuar n baz t analizave shkencore dhe
n baz t rregullimit t posam procedural.

99

Arsyet m t shpeshta t pamundsis s dhnies s prfundimeve jan:

1. pamjaftueshmria dhe objekti jo i plot i ekspertizs apo kontaminimi i tij;
2. objekti jo adekuat i ekspertizs;
3. kufizimi i cakut t metods s analizs n kuptim t probabilitetit t

pamjaftueshm shkencor;

4. mos aplikimi i metods prkatse apo aplikimi jo adekuat i metods;

5. mosekzistimi i kualifikimit shkencor dhe prvojs apo kompetencs tek

eksperti;
6. aplikimi jo adekuat i instrumenteve laboratorike gjegjsisht mungesa e
koordinimit dhe kalibrimit t instrumenteve;
7. formimi i paqart, joprofesional, jo i plot apo jo i drejt dhe prmbajtjesor
i pyetjeve pr ekspertin.
Gabimi i theksuar i ekspertit
Ky sht rast i ngjarjes atipike apo objektit t ekspertizs, prandaj njohuria
e rregullt profesionale e ekspertit krahas t gjitha prpjekjeve individuale
nuk mundson zgjidhjen e suksesshme t rastit, ndonse me kt rast
eksperti gabon, fjala sht pr gabimin e theksuar t tij t ashtuquajtur
vitium artis.
Vlersimi (shqyrtimi) i provs me ekspertiz
N secilin stad t procedurs subjektet e caktuara n procedur kan t
drejt dhe detyr q n mnyr kritike ti vlersojn provat, prandaj edhe
provn me an t ekspertizs. Marr parimisht, vlersimi i provs s
ekspertit (raportit dhe mendimit) sht vlersim kritik i asaj prove e cila e ka
pr qllim t fundit miratimin apo refuzimin e dshmis s ekspertit n
rastin konkret penal. Ky vlersim prfshin si faktet juridike ashtu edhe ato
reale t vrtetuara me dshmin e ekspertit me rast subjektet shrbehen
me metodat shkencore-natyrore nse ato i njohin, kurse nse nuk i njohin
duhet t shfrytzojn personat tjer profesional t llojit t vet t dshmive
t ekspertit.
Rezultati i ekspertizs sikurse edhe do prov tjetr i nnshtrohet vlersimit.
Organi i procedurs e vlerson dshmin e ekspertit sipas rregullave t
prgjithshme pr vlersimin e provave, pra sipas bindjes s lir gjyqsore.
Nse dshmia e ekspertit prmban mangsi t caktuara ato duhet eliminuar
para se ti hyhet vlersimit t dshmis s ekspertit. Mangsit mund ti
prkasin sikurse raportit ashtu edhe mendimit. Kur organi i procedurs t
ket ndrmarr krejt ka ka pas n dispozicion ti eliminoj mangsit n
dshmin e ekspertit, ather kemi dshmin prfundimtare t ekspertit pr
objektin konkret. Kt dshmi organi i procedurs mund ta pranoj apo mos
ta pranoj. Vlersimi i lir i provs me an t ekspertizs, sot, n nj pjes t
konsiderueshme sht i kufizuar me elementin joprofesional t organit
procedural q shfaqet me mosnjohjen e rregullave t profesionit sipas t
cilave eksperti e ka kryer ekspertizn, t ashtuquajtur ana e brendshme e
ekspertizs. Pr kt arsye sot na paraqitet dominimi i provave me an t

100

ekspertizs kshtu q nganjher pr fatin e objektit vendos eksperti e jo

organi i procedurs.
Organi i procedurs duhet ta shqyrtoj provn e ekspertizs dhe vlersoj at
n raport me provat tjera n dispozicion. Ekspertiza sht nj nga mnyrat
dhe metodat e konstatimit t fakteve, prandaj me rastin e vlersimit t
provs s ekspertit gjithmon duhet t kalohet prmes prizms s
dispozitave procedurale dhe rregullave profesionale sipas t cilave ka
vepruar eksperti. Nse nuk ekziston mundsia e verifikimit t operacioneve
teknike t ekspertit, ather duhet verifikuar profesionalizmin teknik,
cilsit e veanta(sidomos inteligjencn dhe karakterin objektiv)si dhe
ndrgjegjen profesionale.
ka n t vrtet shqyrton organi i procedurs me rastin e vlersimit t
provs s ekspertizs.
N esenc ky shqyrtim ka t bj me verifikimin e fakteve n vijim:
1. sa i ka respektuar eksperti dispozitat e ligjit t procedurs penale gjat

2.

3.

4.

5.
6.
7.
8.

ekspertizs, gjegjsisht a ka dal eksperti jasht kufijve t caktuar q jan

dhn n urdhres pr ekspertiz n pikpamje t perimetrit t
ekspertizs apo jasht pyetjeve t parashtruara, dhe detyrave, si dhe a ka
shkel n zonn e shtjeve juridike(dhnia e kualifikimeve,etj);
a sillet prova e ekspertit brenda kufijve t specializimit t ekspertit. Kjo
sht nj verifikim indirekt i profesionalizmit dhe prshtatshmris s
ekspertit;
a jan faktet, t cilat eksperti i merr pr piknisje t hulumtimeve t veta
dhe prfundimeve, objektivisht t definuara dhe a ekzistojn fakte t tjera
t rndsishme t cilat eksperti nuk i ka marr n konsiderim;
autenticiteti i objektit t ekspertizs, prshtatshmria dhe mjaftueshmria
e materialit sipas dimensionit dhe kualitetit pr t nxjerr prfundim t
drejt. Ky sht verifikim i mnyrs s prjashtimi, fiksimit, paketimit dhe
aservimit t objektit t ekspertiz;
a jan t mjaftueshme metodat t cilat eksperti i ka aplikuar si dhe
dimensioni i kryerjes s ekspertizs s tij;
harmonia e raportit dhe mendimit me provat tjera,(pajtimi i plot apo
kontradiktor me to);
vlera e prfundimit sa i prket autenticitetit, a sht prfundimi i qart, i
kuptueshm dhe logjik;
a sht fjala pr ekspertizn jo t plot. Kjo ekspertiz e nnshtrohet ktij
vlersimi ather kur eksperti nuk e ka prmbushur prmbajtjen e
urdhress s ekspertizs.

Raporti duhet t jet i sakt, i plot autentik dhe besnik. Varsisht nga
raporti dhe mendimi i ekspertit prova mund t jet autentike apo jo, e
besueshme apo jo e plot apo jo, a argumentuar apo jo.
Organi i procedurs verifikon prmbajtjen e provave t ekspertit me
kontrollimin logjik t prfundimit t tij. Eksperti duhet ta arsyetoj mendimin

101

apo prfundimin e tij dhe ti shnoj t dhnat shkencore nga fusha e

njohuris s tij profesionale nn t ciln i shnon faktet e zbuluara dhe
prfundon pr ekzistimin apo jo t fakteve t cilat duhet t vrtetohen gjat
ekspertizs. Organi i procedurs mund ti vrtetoj kundrthniet ndrmjet
disa pjesve t mendimit t t njjtit ekspert apo ndrmjet mendimeve t
ekspertve t ndryshm pr t njjtn shtje, t analizoj shkaqet e mos
pajtimeve ti vlersoj shkallt bindse dhe t krijoj mendimin pr
korrektsin apo jo t tyre.
Organi i procedurs duhet t verifikoj se a jan deduksionet e ekspertit n
pajtim me rregullat logjike. Pastaj, ligjet shkencore t cilat eksperti i ka
marr pr baz n analizat e tij a jan t pathyeshme, sa pajtohen
konstatimet e ekspertit dhe sa jo me provat tjera e t ngjashme.
sht e dshirueshme q t bhet pasqyra sipas parimit t eliminimit. Nga
sa u tha rezulton se vlersimi i provs s ekspertit sjell deri tek vlersimi i
katr grupeve faktesh, t cilat jan :
1.
2.
3.
4.

verifikimi
verifikimi
verifikimi
verifikimi

real dhe procedural i fiksimit t fakteve;

indirekt i profesionalizmit dhe prshtatshmris s ekspertit;
i metods s puns dhe
i pajtueshmris s dshmis s ekspertit me provat tjera.

Duke analizuar shtjet e cekura, organi i procedurs mund t dyshoj n

mendimin e dhn dhe t vendos q t mos e pranoj at. Ligjet e
procedurs penale i dallojn rastet kur sht fjala pr mangsit n raportin
dhe mendimin e ekspertizs. Nse raporti sht i paqart jo i plot dhe
kundrthns n vetvete apo n raport me rrethanat tjera ose nse
ekspertizn e kan kryer m tepr ekspert kurse raportet e tyre qensisht
dallojn, organi i procedurs s pari duhet t tentoj ti largoj mangsit
duke e dgjuar prsri ekspertin e njjt, dhe nse kjo nuk sht e mundur
ather me ekspertizn e srishme gjegjsisht me prsritje t ekspertizs
me ekspertt e njjt apo t tjer por gjithnj me kusht q t mos jen
dmtuar objektet t ekspertizs apo t jen ruajtur ato.
Nse sht fjala pr mangsit e mendimit, ka kundrthnie ose mangsi n
t apo nse paraqitet dyshimi i bazuar n saktsin e tij organi i procedurs
duhet t tentoj ti eliminoj ato n mnyr q u cek m lart.
Duke shqyrtuar fjalorin e ligjdhnsit shprehja saktsi ka t bj me
autetenticitetitn gjegjsisht saktsin e t dhnave n baz t s cilave sht
nxjerr prfundimi e jo me parregullsit e mendimit prfundimtar t
ekspertit.
Mendimi i ekspertit mund t jet i kundrt por edhe i gabuar. Pr kt arsye
me rastin e vlersimit kritik t provave t ekspertit sipas bindjes interne t
gjykats organi i procedurs me rastin e shqyrtimit t tyre duhet t merr
parasysh t gjitha rrethanat e veprs penale dhe provat n dispozicion n
mnyr objektive dhe t plot.
Me rastin e mendimit t vlersimit t ekspertit mund t paraqiten situatat si
vijon:

102

1. q mendimi i ekspertit t pajtohet me provat tjera dhe

2. q mendimi i ekspertit t mos pajtohet fare me provat tjera ose me disa
prova tjera.
Nse kundrthniet ndrmjet provave nuk mund t zgjidhen pa caktimin e
ekspertizs s re duhet prsritur ekspertizn nse kjo sht e mundur pr
arsyet e cekura m lart. Organi i procedurs nuk guxon q n fillim ti besoj
vetm nj prove ose ta hedh tjetrn pa verifikim studios sepse nj veprim i
till sht kundrligjor. T gjitha provat duhet t prbjn elementet e nj
trsie, t ashtuquajturin sistem provash apokulln e provave. Ky vlersim
jep dshmi sintetike dhe definitive mbi t cilat pastaj rikonstruktohet
gjendja faktike.
Gjithmon duhet pasur kujdes pr lshimet e pa theksuara t ekspertit.
Kto jan rastet kur eksperti nuk ka njohuri t mjaftueshme, para s
gjithash pr shkak se nuk posedon njohuri adekuate profesionale. Por,
mund t jet edhe arsyeja e mangsive t objektit t ekspertizs, me rast
eksperti ka qen i vetdijshm pr kt, por megjithat i ka hyr procedurs
s ekspertizs dhe zgjidhjes meritore t shtjes duke mos lejuar mundsin
alternativeve tjera dhe pse ato s paku teorikisht kan qen t mundura. N
qoft se n raste t tilla njohurin e qart insufienciale eksperti nuk e
kompenson me konsultime me ekspertt tjer apo nuk e konsulton
literaturn profesionale ose nuk e jep mendimin n kuptim t kategorizimit
t tij, me rast gabon fjala sht pr gabimin e patheksuar t ekspertit t
ashtuquajtur vitium artis. Me kt gabim sillet n pyetje jo vetm
objektiviteti i prfundimit t ekspertit por degradohen edhe postulatet
themelore t profesionit t ekspertit dhe vet ekspertizs. Me kt ipso facto
eksperti i till e komprometon profesionin e vet.
Vlersimi i fakteve shkencore
Edhe pse teknika moderne kriminalistike sidomos ajo laboratorike me
metodat e veta t bazuara shkencore n mnyr t caktuar lidh vlersimin
e provs n procedurn penale, me kt aplikimi i ktij parimi nuk sht
rrezikuar sepse me metodat shkencore objektive t identifikimit
kriminalistik vrtetohen vetm faktet kauzale t do rasti konkret, ndrsa
lidhja e atyre fakteve n mozaikun e trsishm gjegjsisht n mozaikun e
provave mbetet akt i vlersimit t organit procedural gjegjsisht lnd e
vlersimit t lir t provave nga ana e gjyqtarve.
Tek vlersimi i provave materiale, krahas vlersimit logjik t tyre bhet edhe
analiza teknike e provave duke aplikuar metodat shkencore dhe teknike n
gjetjen e provave dhe n vlersimin e vlerave t tyre dshmuese.
do zbulim i ri n fushn e shkencave natyrore dhe teknike, do aftsim i
metodave hulumtuese kriminalistike, pashmangshm trheq me vete
ndryshimet n procedurn argumentuese sidomos n raport me metodat e
grumbullimit dhe hulumtimit t bartsve material t informatave dhe
shenjave. Zhvillimi i shkencave natyrore dhe teknike n ekspansionin

103

ekstrem kualitativ dhe kuantitativ gjithnj e m pak i qart u sht laikve,

u duket se po shkakton futjen n fazn e absolutizimit t provave me
ekspertizn e dshmimit shkencor.
Rndsia e provave materiale sot mbshtetet n zhvillimin e shkencave
natyrore dhe teknike. Zhvillimi i ktyre shkencave mundson interpretimin
profesional dhe shkencor t provave materiale t cilat n ditt e sotme
gjithnj e m tepr krkojn interpretim shkencor dhe profesional. Kjo
njkohsisht nuk do t thot se ato vetvetiu dhe pakusht,
automatikisht,jan objektive. Fjala sht ktu pr objektivitetin e provave
materiale. Ato mund t jen t simuluara apo t inskenuara e t mos
vrehen ose t interpretohen gabimisht. N procedurn e argumentimit nuk
mund ti iket momentit subjektiv e kjo sht shtje e aftsive krijuese t
njeriut pr ti njohur informatat materiale dhe pr t nxjerr nga ato
prfundime.
Mbshtetja shkencore e mjeteve dhe metodave t aplikuara nga eksperti
Pr vlersimin e bazueshmris s metodave dhe mjeteve t aplikuara nga
eksperti vlejn kriteret n vijim:
1. baza shkencore e mjeteve dhe metodave t prdorura sipas zgjedhjes s tij

n procedurn e ekspertizs duhet t jet e mbshtetur n verifikimin

shkencor apo n rekomandimin e praktike;
2. mjetet dhe metodat e prdorura duhet t jen n pajtim me nivelin e
shkencs dhe tekniks bashkkohore;
3. duhet t ekzistoj mundsia e parashikimit shkencor t rezultatit dhe
prcaktimit t shkalls s saktsis s rezultatit;
4. duhet t ekzistoj mundsia e prcaktimit t bazuar dhe n kohn e duhur
t kushteve optimale pr aplikimin e mjeteve dhe metodave, gjegjsisht
dimensioneve t ekspertizs.
Mbshtetja shkencore dhe jo shkencore e ekspertizs
Tek vlersimi i provave t ekspertizs duhet pasur parasysh bazueshmrin
shkencore dhe joshkencore t ekspertizs. Ajo joshkencore manifestohet n
formn si vijon:
1. n form mistike: kur t kishit punuar aq gjat sikurse un...;
2. forma intuitive:un i besoj intuits sime..;
3. forma e vetknaqsis:kam zgjidhur me mija raste dhe asnjher nuk

sht vrtetuar se kam gabuar...;

4. fortifikimi:rezultatet dhe mendimet e mia u kan qndruar testeve t
kohs...;
fryma e pasaktsis tek ekspertiza vije n shprehje n rastet si vijon:
1. hulumtimi shkencor, eksperimenti shkencor
diskutimi:cilat jan parimet tona themelore?;

ekspertizs

dhe

104

2. aftsimi i vazhdueshm:prse e kam br kt n at mnyr? A ekziston

mnyr m e mir?
3. vet analizimi: pse po prfundoj apo po mendoj kshtu?;
4. kalilbracioni: a jam ashtu i mir si po mendoj se jam?.
Ekspertiza kriminalistike
Ekspertiza kriminalistike sht lnd e ekspertologjis kriminalistike e cila
ka lindur n bazat e msimit kriminalistik mbi identifikimin. Zhvillimi i
shkencs n prgjithsi, sidomos i shkencs kriminalistike krkon q n
sistemin msimor kriminalistik t futet sistemi ekspert kriminalistik si i
pavarur, por pjes integrale e shkencs kriminalistike. Kjo fush duhet t
studioj teorin e ekspertizave kriminalistike si sistem t njohurive ligjore
dhe metodave t mbshtetura n to. Pastaj objektin dhe strukturn e
metodikave t ekspertizs kriminalistike, organizimin, zbatimin, sistemin
dhe funksionin e institucionit t ekspertizs, caktimin e ekspertizave,
obligimet dhe t drejtat e ekspertit, karakterin e procedurs s ekspertizs,
vlersimin dhe shfrytzimin e rezultateve t ekspertiz etj.
Nocioni i ekspertizs kriminalistike prfshin si vet procesin e veprimit
ashtu edhe rezultatet e saj. Ekspertiza kriminalistike sht form
procedurale. N esenc dallojm ekspertiz identifikuese diagnostiko dhe
rrethanore kriminalistike. Kto dallohen nga ekspertizat tjera si sht ajo e
forenziks pr shkak se metodologjia e puns s ktyre t fundit nuk sht
kriminalistike por jo kriminalistike.
Mjetet dhe metodat e ekspertizs kriminalistike jan mjete dhe metoda
speciale dhe t ndryshme nga ato q aplikohen n procesin e ekspertizave jo
kriminalistike dhe jan karakteristike mu pr shkencn e kriminalistiks.
Nse ekspertizat kriminalistike jan t vendosura brenda policis ather
flitet pr institutin police sciences. Ekspertizat jo kriminalistike t
quajtura edhe forenzik jan edhe ekspertizat tjera.
N kuadr t ekspertizave kriminalistike, si u cek, shkenca kriminalistike
prve metodologjis s vet zbaton edhe metodologjit e disiplinave tjera
shkencore por n mnyr t posame dhe rregullisht me trajtim paraprak t
metodave burimore pr qllime t posame t saj. Ekspertizat kriminalistike
n esenc urdhrohen me qllim t zgjidhjes s ktyre kategorive t
detyrave:
1. t vrtetimit dhe identifikimit t fakteve relevante t cilat nuk mund t

vrtetohen me perceptimin e thjesht, por vetm me metodat shkencore

kriminalistike;
2. zgjidhjen e shtjeve identifikuese t t gjitha llojeve;
3. zgjidhjen e detyrave diagnostike n form t diagnostifikimit t disa
fakteve, gjendjeve apo situatave;
4. rikonstruktimin e veprave t caktuar penale, ngjarjeve kriminale apo
proceseve ose disa aspekteve t tyre, p.sh. vjetrsia e gjurms;

105

5. identifikimin e lidhjes shkak pasoj t kushteve t cilat i kan parapri

kriminogjenez apo viktimogjenezs t formave dhe lidhjeve t ndryshme

ndrmjet objekteve dhe personave (lidhja individuale, subsidiare, lidhja n
hapsir dhe koh, lidhjet transformuese);
6. formimi i propozimit pr veprim profilaktik( aspekti preventiv i
ekspertizave kriminalistike).
Fazat e metodiks s ekspertizs kriminalistike
Metodika e ekspertizave kriminalistike ka fazat n vijim:
1. faza e par n t ciln paraprakisht analizohet objekti i ekspertizs dhe

eksperti njoftohet n mas dhe vllimin e duhur pr rrethanat e shtjes

penale;
2. ekspertiza e identifikimit t detyrave dhe vllimit t shqyrtimit pasohet
nga faza e shikimit t objektit t ekspertizs, studimi i pyetjeve t
parashtruara dhe vendosja pr metodn dhe mjetet t cilat eksperti do ti
aplikoj gjat ekspertizs;
3. n fazn e tret bhet analiza e izoluar e objektit t ekspertizs(bhet
identifikimi i veorive t objektit t ekspertizs duke i analizuar
karakteristikat e tij-shfaqjet e vetive n gjurm me zbulimin e
prputhshmrive dhe dallimeve me metod komparative si dhe vlersimi i
kompleksit t dallimeve dhe ngjashmrive t identifikuara dhe prcaktimi
i bazs pr prfundim). Shpesh n kuadr t analizave komparative kryhet
edhe eksperimenti i ekspertit.
Ekspertiza kriminalistike
Ekspertiza kriminalistike sht nocion i neveritshm i cili sht m i gjer
sesa ekspertizat traseologjike identifikuese. Ato ndrmerren me qllim t
analizs s gjurmve dhe objekteve pr t cilat supozohet se kan lidhje me
veprn penale apo ngjarjen kriminale, me metodat dhe mjete shkencore.
Detyr qendrore themelore e ekspertizs kriminalistike sht identifikimi i
objektit t ekspertizs, e nse kjo nuk sht e mundur ather s paku
identifikimi i prkatsis s tyre grupore (grupifikimi). Lidhur me kt
ekspertizat kriminalistike n esenc ndahen si sht theksuar m lart n
ekspertiza identifikuese dhe jo identifikuese apo diagnostike. Grupi i dyt i
detyrave t ekspertizave kriminalistike sht dhnie e prgjigjeve n nnt
pyetjet e arta t shkencs kriminalistike.
Ekspertizat kriminalistike i kan nnllojet e tyre si jan: traseologjia,
balistika, grafeoskopia. Identifikimi i trsis sipas pjesve t
mparshme(ekspertiza mekanoskopike). M t rndsishmet jan
ekspertizat traseologjike identifikuese t cilat e kan pr detyr t
prcaktojn identitetin e personit, sendit, shtazs, bims dhe t gjitha
kategorive tjera t objekteve q kan lidhje me veprn penale.

106

Me zhvillimin e shkencs dhe tekniks gjithnj e m tepr po bhen

ekspertiza komplekse. Kto jan raste kur pr analizn e objekteve t
caktuara t ekspertizs nuk mjaftojn njohurit e ekspertit nga fusha
profesionale, por n procedurn e ekspertizs duhet t marrin pjes
ekspertt e shum gjinive t disiplinave shkencore t cilt e analizojn t
njjtin objekt t ekspertizs. Sot rolin gjithnj e m t madh e ka
diagnostika dhe ekspertiza rrethanore.
Ekspertizat kriminalistike tipike
Ekspertizat traseologjike kriminalistike t gjurmve t ndryshme t vijave
papilare t kmbve kpucve drejtimit t ecjes gjurmve t veglave, armve,
automjeteve dhmbve t njerzve dhe t shtazve, kmbve t shtazve,
identifikimi morfologjik i trsis sipas pjesve t saj t m pashme,
gjurmve t shenjave t asgjsuara relievore, vrtetimi i identitetit t
personit sipas elementeve t prshkrimit t tij, balistiks, dorshkrimeve
dhe dokumenteve, foto teknika pr identifikimin e autorit t dokumentit apo
tekstit, ekspertizat teknike kriminalistike t dokumenteve, identifikimi sipas
fotografis, etj. Nga sa u tha rezulton se ekzistojn tri nivele t zgjidhjes s
detyrave n kuadr t ekspertizs kriminalistike. Kto detyra jan: 1.
identifikuese; 2) diagnostiko dhe 3) niveli rrethanor. Niveli m i art i
zgjidhjes s detyrave t ekspertit sht ekspertiza identifikuese. N kuadr
t ktyre ekspertizave mendimet e ekspertve jan m t saktat dhe m
kategoriket. N kuadr t ktyre ekspertizave ekspertt operojn me faktorin
konkret-individual. Me kto ekspertiza vrtetohet identiteti i krkuar i
objektit.
Identiteti konkret.
Si u theksua identiteti konkret sht ndarja e objektit t caktuar
identifikues nga trsia e objekteve t ngjashme apo identike. T kto
ekspertiza prfundimi i ekspertit mund t jet absolutisht pozitiv apo
negativ. Tek ekspertizat tjera kriminalistike ekzistojn shkall t ndryshme
t probabilitetit dhe mundsis s mendimit t ekspertit. Tek t gjitha
ekspertizat kriminalistike krkohet zbatimi i metodave dhe mjeteve
shkencore n procesin e ekspertizs, saktsia e tyre qartsia e origjins s
objektit t ekspertizs n kuptim t identitetit dhe integritetit t tij. Kur
sht fjala pr saktsin ather mendohet n kuptim q ajo t posedoj
kritere t tilla me ndihmn e t cilave padyshim mund t njihet ajo q sht
ose nuk sht duke pas parasysh intencat. N matematik nj mas sht e
sakt apo absolutisht e sakt kur nuk sht as m e vogl as m e madhe
nga madhsia e cila matet. N kt kuptim ekziston edhe termi i shkencs
ekzakte dhe i ekspertizs ekzakte, qndrimet dhe rezultatet e t cilave jan
t matura sakt ose mund t verifikohen me fardo mjeti t ngjashm.
Specifikat e ekspertizs kriminalistike jan:
1. specifika e par sht kreativiteti n pun n kuptim t zhvillimit

shfrytzimit t pavarur t t arriturave shkencore nga sferat e ndryshme

107

t shkencs dhe tekniks me qllim t prshtatjes dhe prdorimit t tyre

pr zbulimin dhe argumentimin e veprave penale;
2. specifika e dyt sht aplikimi i shpesht i metodave paralele gj q
garanton mundsin e verifikimit t saktsis s rezultateve t arritura;
3. specifika e tret qndron n at se ekspertt duke njohur rregullat e
profesionit t tyre (lex artis) duhet t njohin mir edhe rregullat e
shkencs kriminalistike dhe dispozitat procedurale;
4. specifika e katrt vije n shprehje prmes verifikimit t domosdoshm t
rezultateve t fituara prmes eksperimentit;
5. specifika e pest sht prdorimi i instrumenteve moderne sofistikuese me
shkall shum t ult detektimi dhe metodave t ndjeshme t verifikuara;
6. karakteristika e gjasht sht zbatimi i ktyre ekspertizave n procedurn
parapenale. N shum raste, q t mund t ngritt paraqitja penale ex
officio dhe t ngritt procedura penale, sht e nevojshme t merren
prgjigjet prmes ekspertizs kriminalistike(p.sh. a sht ndonj
substanc drog etj);
7. karakteristika e shtat qndron n at se organi i procedurs nuk
udhheq me ekspertizn por bashkpunon me ekspertin, sepse nuk
posedon njohuri t nevojshme nga sfera t cils i prket ekspertiza;
8. specifika e tet qndron n at se si objekt ekspertize gjithnj e m tepr
paraqiten mikro dhe makro gjurmt. Pr kt arsye ekspertt shpesh
disponojn me sasi t pamjaftuara ose t kufizuara t atyre gjurmve dhe
t madhsive t tyre q do t ishin t prshtatshme pr ekspertiz. Sasia e
mikrogjurmve cakton kufirin dhe mundsin pr ekspertiz dhe pr
ekspertin;
9. specifika e nnt qndron n at se te ekspertizat kriminalistike shpesh
nuk mund t ndikohet n masn dhe kualitetin e ekspertizs dhe
10.
specifika e dhjet sht se kto ekspertiza shpesh zgjasin pr shkak t
ndrlikueshmris s procesit apo metodologjis s puns dhe vlersimit t
rezultateve t ekspertizs.
Kuptimi kriminalistik i ekspertizave
Qndrimet e shkencs penale juridike kan rndsi themelore pr
shqyrtimin teorik t metodikave konkrete, kurse brenda tyre aplikimin e
rregullave t shkencs kriminalistike n praktikn operative dhe hetimore.
Rregullat e shkencs kriminalistike, forms procedurale(kornizs juridike) i
japin prmbajtje t vrtet dhe empirike. Ato normave procedurale ua
ofrojn prmbajtjen reale, e plotsojn formn procedurale duke i jetsuar
ato dhe detajizuar me mnyrat dhe metodat teknike-taktike, me mjete
teknike-shkencore dhe me mnyrat e veprimit metodik lidhur me
ekspertizn. Shkenca e kriminalistiks n kuadr t saj hulumton dhe
krijon modele taktike, mnyr t veprimeve teknike dhe juridike me t cilat
jetsohen veprimet procedurale. N kuadr t shkencs kriminalistiks
krijohen teori t posame dhe metoda t pavarura. Duke ditur prse dhe si
lindin informatat argumentuese, ku dhe si duhet krkuar ato, ka jan ato
si burim i informatave, kriminalisti mund t vendos se cila shkenc prmes
ekspertizs mund ti ofroj mjete dhe metoda pr zbulimin dhe hulumtimin e
veprs penale. Duke ju falnderuar rregullave t shkencs kriminalistike,

108

prakticisti kriminalist do t dij si dhe kur ti shfrytzoj n mnyr optimale

mjetet dhe metodat shkencore.
Rregullat e shkencs kriminalistike dhe arsyet e ngutshme prcaktojn se
cilat fakte duhet t sigurohen dhe cilat duhet t paraqiten me procedurn e
ekspertizs. Fjala sht pr identifikimin e prmbajtjes informative. Me
norma t s drejts procedurale penale sht normuar edhe ana procedurale
dhe formale e ekspertizs. Mirpo ekspertizat kan edhe ann tjetr t tyre e
cila ka t bj me aplikimin e njohurive dhe shkathtsive profesionale(ana e
brendshme e ekspertizs). Ky aspekt edhe nuk mund t normohet me
norma juridike. Ana shkencore e veprimtaris s ekspertit zhvillohet sipas
rregullave t caktuar t shkencs, profesionit apo shkathtsis(lex artis)n
raport me ato metoda t vrtetimit t fakteve, rregullat e shkencs
kriminalistike luajn nj rol t posam. Eksperti duhet ti zgjidh problemet
q i ka t shtruara para vets me an t procesit t mendimit kriminalistik.
Ai duhet ti zhvilloj mendimet e tij sipas rregullave t profesionit me
mendimin normativ juridik dhe sipas mendimit faktik shkencor dhe
kriminalistik. Mnyra kriminalistike e t menduarit i ndihmon atij q
gjendja faktike t konstatohet me procese t ndryshme t njohurive. Kjo aq
m tepr kur sht fjala pr rikonstruktimin e fakteve.
Ekspertizat kriminalistike sipas qllimit t tyre
Sipas qllimit t tyre, n esenc, dallohen ekspertizat kriminalistike si vijon:
1. ato t cilat ndrmerren pr argumentimin e fakteve t caktuara;
2. ato t cilat ndrmerren pr zbulimin dhe argumentimin e veprave dhe

kryesve t tyre deri ather t panjohura.

Ekspertizat kriminalistike n kuptimin e gjer
Kto jan ekspertiza t cilat paraqiten pothuaj ekskluzivisht lidhur me
punn e gjyqsis rreth veprave t kryera penale.
Ekspertizat kriminalistike n kuptimin e ngusht
Kto jan ekspertiza n kuadr t s cilave analizohen gjurmt relevante
kriminalistike dhe objektet e veprave penale me qllim identifikimi.
Ekspertizat traseologjike n kuptimin e ngusht
Kto jan dg t ekspertizave identifikuese kriminalistike n kuadr t s
cilave n mnyr unike studiohet objekti i cili e ka shkaktuar gjurmn
mekanizmi i krijimit t gjurms dhe vet gjurma si rezultat i atyre
aktiviteteve. Ekspertit traseologjik n esenc i interesojn vetm
karakteristika relieve t objektit i cili e ka krijuar gjurmn.
Ekspertizat traseologjike identifikuese

109

Nga aspekti i t drejts procedurale penale t gjitha ekspertizat traseologjike

identifikuese dhe ato kriminalistike ndahen sipas katr kritereve n:
1. ekspertiza
2.

3.
4.
5.

themelore dhe plotsuese n t cilat merrete parasysh

dimensioni i anlaizs apo dimensioni i veprimtaris s ekspertizs;
ekspertizat e para dhe t prsritura tek t cilat merret parasysh koha e
ekspertizs. Detyrat e ekspertizs s serishme jan krijimi i faktit t ri
shkencor dhe vlersimi kritik apo vrtetimi i ekspertizs s mparshme;
ekspertizat individuale dhe grupore tek t cialat merret parasysh numri i
ekspertve;
ekspertizat komplekse dhe t gjitha t tjerat tek t cialat merret parsysh
aplikimi i njohurive speciale t nj apo m shum t sferave shkencore;
ekspertizat e obligueshme dhe ato fakultative.

Dallimi themelor ndrmjet ekspertizave t obligueshme dhe fakultative

qndron n at se ekspertizat obligative prve dimensionit t regjimit i cili
sht i normuar me norm procedurale vlejn edhe dispozitat e posame
plotsuese. Pr to, prve kushteve t prgjithshme prshkruhen edhe
kushtet e posame lidhur me at se kur dhe n far drejtimi duhet t
ndrmerret ekspertiza. Ekseprtizat obliguese quhen edhe ndalesa relative
faktike. Kto jan raste kur ligji rregullon q fakte t caktuara n mnyr
eksluzive apo primare t vrtetohen me ekspertiz si sht shkaktari dhe
koha e vdekjes, karakteri i plags, paprgjegjsia, helmimi etj.
Klasifikimet tjera t ekspertizave
Nj ndr klasifikimet e njohura t ekspertizave sht edhe ajo n baz t
llojit t njohuris apo shkathtsis profesionale t cilin e prdorin ekspertt
n punn e tyre, p.sh: mjekoligjore, psikiatrike, teknike, traseologjike, e
kontabilitetit etj. sth e njohur edhe ndarja e ekspertizave n
kontradiktore dhe jokontradiktore. Tek ekspertizat kontradiktore emrimin
e ekspertit krahas organit procedural e bjn edhe palet apo vetm ato.
Sipas llojit t procedurs ekspertizat ndahen n ato t cilat kryhen n
procedurn penale, kundrvajtse, administrative, doganore etj. sht e
njohur edhe ndarja e cekur m lart n ekspertiza kriminalistike dhe t
gjitha t tjerat.
Ekspertizat kriminalistike n kuptimin e gjer jan t gjitha ato q paraqiten
n kuadr t gjyqsis penale si lidhur me zbulimin ashtu edhe me
argumentimin dhe sqarimin e veprs penale. Sipas qllimit mund t
dallojm:
1. ekspertizat kriminalistike t cilat ndrmerren pr argumentimin e fakteve
t caktuara dhe
2. ekspertizat kriminalistike t cilat ndrmerren me qllim t zbulimit dhe t
argumentimit t veprave penale dhe kryesve t tyre deri ather t
panjohura.
Pyetjet taktike me rastin e caktimit t ekspertizs s serishme

110

Te caktimi i ekspertizs s serishme organi i procedurs duhet t zgjidh

pyetjet si vijon:
- ekspertiza e srishme a sht e mundur t kryhet fare ?
- dshmia e ekspertit a sht e rndsishme pr zgjidhjen e shtjes
penale?
- Mangsit n ekspertizn fillestare a mund t ndikojn n bazueshmrin,
korrektsin dhe saktsin e saj?
- Ekspertiza e srishme a sht e dobishme?
- a sht e mundur t jepet prgjigja n pyetjet e krkuara dhe
- si ka mundur t ndikoj n objektivitetin e ekspertiz fillestare identifikimi
i mvonshm i arsyeve pr prjashtim, pra kur sht fjala pr ekspertin e
dyshuar(expertus suspectus) n kuptim t objektivitetit t dshmis s tij.
Caktimi i ekspertizs s srishme sht shtje taktike e cila zgjidhe
varsisht nga rrethanat e do rasti konkret. N praktik shtrohet pyetja: sa
ekspert duhet t caktohen pr ekspertizn e srishme.
Zakonisht caktohet nj ekspert, kurse dy apo m tepr kur sht fjala pr
ekspertiza t komplikuara. Organi i procedurs do t caktoj m shum
ekspert nse kt e krkon dimensioni i ekspertizs, nse krkohet m
tepr besueshmri n rezultatet e ekspertizs, kur objektin e ekspertizs
duhet shikuar nga aspekti i profesioneve t ndryshme, pr shkak t kohs
s shkurt, gjegjsisht lidhjes pr afati.
Ekspertiza komplekse
Kjo ekspertiz zhvillohet kur ekspertt e profesioneve t ndryshme
analizojn t njjtn shtje duke aplikuar metoda t ndryshme me rast nj
ekspert ai udhheqs sintetizon t gjitha prfundimet e ekspertve. Kjo
ekspertiz shfrytzohet n procedur n rastet kur pr problemin sht e
pamundur t prgjigjet vetm nga nj sfer shkencore pa shfrytzimin e
njohurive speciale, n rend t par t shkencave simotra por edhe
shkencave t ndryshme t ngjashme.
N ekspertizat komplekse paraqitet eksperti udhheqs. Ky ekspert sht ai
profili profesional i t cilit m s teprmi i prgjigjet parashtrimit t pyetjeve
n urdhres pr ekspertiz. Prfundimet e ekspertve duhet t jen t
dhna ndaras dhe si t tilla duhet t dallohen. Eksperti udhheqs nuk
guxon ti shfrytzoj mendimet e ekspertve tjer si t vetat. Sipas karakterit
t shtjes konstatimet e ekspertve t ndryshm plotsohen reciprokisht.
N kuadr t ekspertizave t cekura, pr tu prgjigjur n pyetjet e shtruara,
pr ti shpjeguar faktet dhe rrethanat sht e nevojshme t shfrytzohet
njohuria e m shum ekspertve specialist sepse problemet q duhet
zgjidhur prekin n zonat kufitare t ekspertve t specializimeve t
ndryshm konstatimet e t cilve reciprokisht plotsohen kurse rezultatet
ata i interpretojn s bashku duke dhn mendimin e prbashkt i cili

111

paraqet sintezn e t gjitha analizave t bra. Ekspertizat komplekse jan

shprehje e hulumtimeve multidisciplinare t objektit t ekspertizs dhe nuk
duhet zvendsuar ato me ekspertiza t cilat i bn komisioni n t cilin
marrin pjes shum ekspert t t njjtit specializim.
Ekspertizat komplekse nuk jan mnyr e re e ekspertizs, por modalitet i
ekspertizave ekzistuese kriminalistike dhe gjyqsore. Thelbi i ekspertizave
komplekse sht bashkimi i t gjitha raporteve dhe mendimeve n nj raport
unik pr ekspertizn. Me kt nuk shkelet parimi i prgjegjsis individuale
t ekspertit n raport me mendimet individuale t tyre. do ekspert jep
konstatime n kufijt e kompetencs s tij profesionale. Prfundimet nxirren
pas shqyrtimit lidhur me argumentet, pr dhe kundr tyre, si dhe pr
supozimet e ndryshme t mundshme. Analizat t shumfishta t objektit t
ekspertizs duhet t jen t domosdoshme, kurse hartimi i mendimit t
prbashkt nuk do t thot bashkim i thjesht i mendimeve parciale apo
pajtim i mendimeve t ndryshme, por interpretim nga ana e specialistve t
sferave t ndryshme shkencore i konstatimeve dhe analizave laboratorike.
do ekspert prgjigjet pr konstatimet dhe mendimet e veta. Kto mendime
mund t jen kundrshtuese sepse prpilimi i raportit t prbashkt e lejon
nj gj t till.
Raporti i prbashkt si rezultat i ekspertizave komplekse organit t
procedurs i ofron formn sistematike t t gjitha prgjigjeve t dhna gj q
ktij organi ja lehtson interpretimin e mendimit dhe kshtu i kontribuon
realizimit t efikasitetit m t mir, sidomos n pikpamje t shkurtimit t
kohs s ekspertizs.
Ekspertiza komplekse fut n procedur konceptin modern t shqyrtimit
interdisciplinar dhe u prgjigjet nevojave t zgjidhjes s problemeve specifike
t cilat paraqiten para ekspertve dhe i kontribuon identifikimit shkencor t
s vrtets.
Ekspertizat diagnostike
Kto jan ekspertiza n kuadr t s cilave detyrat zgjedhn n mnyr
diagnostike. Ktu bn pjes identifikimi i kohs s kryerjes s veprs
penale, mekanizmi i kryerjes s saj, mnyra e veprimit kriminal t personit
t caktuar, identifikimi i disa vetive lidhur me personin, shtazn, bimn apo
objektin. N kuadr t ktyre ekspertizave eksperti e diagnostifikon
dukurin konkrete t ciln e hulumton dhe nxjerr prfundimin e
argumentuar i cili ka rndsi argumentuese nse sht i lidhur n
pikpamjen shkak-pasoj me ngjarjen e cila hulumtohet. N prfundimin e
ekspertit diagnostifikues mungon elementi relevant i cili sht karakteristik
pr ekspertizn identifikuese. Detyrat e ekspertit diagnostiko jan tipike pr
situatat e caktuara. Konsiderohet se detyrat e ekspertit diagnostiko lidhur
me hulumtimet traseologjike ndr t tjera jan
1. vrtetimi i mekanizmit q i ka shkaktuar gjurmt;
2. drejtimi dhe intensiteti veprues i objektit i cili ka shkaktuar gjurmt;

112

3. identifikimi i kohs s shkaktimit t gjurmve dhe radha e krijimit t tyre;

4. identifikimi i mekanizmave t veprimit t ndrsjell sipas gjurmve t

gjetura (pozita e tyre reciproke, drejtimi i lvizjes n momentin e veprimit).

Vetit specifike t ekspertizs diagnostiko jan identifikimi i karakteristikave

tipike t ktij apo atij objekti n situatn konkrete. N detyrat e ekspertizs
diagnostiko bjn pjes edhe shtjet e konstatimit t gjendjes faktike t
objekteve t hulumtuara, prcaktimi i mundsive pr kryerjen e veprimeve
konkrete, konstatimi i rrethanave t veprimeve t kryera, zbulimi i gjurmve
t padukshme dhe gjysm t dukshme etj. Ekspertiza diagnostika i ka
nnllojet e veta si jan : ajo prezantuese, prognostike, kauzale dhe
diagnostikon gjenetike.
Ekspertizat e rrethanave
Kto jan ekspertiza n kuadr t s cilave kryhet hulumtimi i gjithanshm i
situatave kriminale si trsi dhe ndryshimi i rrethit. Situata kriminale e
veprs penale sht sistem i rrethit n t cilin sht kryer vepra penale.
Fjala sht ktu pr rrethin gjeografik, topografik, teknik, social, klimatik,
atmosferik apo meteorologjik dhe kushtet tjera objektive t vendit t kryerjes
s veprs penale n momentin e kryerjes s saj. Me analizn e situats s
vendit t kryerjes s veprs penale mund t merret prgjigja n aspektin e
mundsive objektive t kryerjes s veprs n situatn e caktuar si dhe
mnyrn dhe mekanizmin e kryerjes. Sipas karakterit t shtjes ky nocion
n vet prfshin situatn objektive t vendit t veprs penale si dhe
rrethanat t cilat e kan lehtsuar, vshtirsuar apo penguar kryerjen e
veprs, marrdhniet psikike midis pjesmarrsve n vepr, sjellja e tyre,
fabula kronologjike e veprs etj. pjesa fillestare dhe prfundimtare apo
nocioni situat kriminale e veprs penale sht situata e vendit t ngjarjes.
Ekspertizat e situatave n esenc prfshin kohn dhe vendin e ngjarjes
kriminale, strukturn dhe stadin e rrjedhs s ngjarjes, identifikimin e
personave q kan marr pjes n t, lidhjet dhe pasojat e tyre gj q
shprehet n gjurmt t cilat zbulohen me hulumtimin e rrethit. Ekspertizat
e situats duhet t japin prgjigje n pyetjen pr mundsin e konstatimit t
mnyrs s kryerjes, t analizojn veprimet q kan ndodhur, radhn e tyre,
mjetet me t cilat sht shrbyer kryesi etj.
Ekspertiza e situats dallon nga veprimtaria hulumtuese e organit t
procedurs me at se ktu ekspertt shrbehen me njohuri speciale me
rastin e zgjidhjes s detyrave t ekspertizs.
Ekspertizat me dimension t kufizuar
Jan ato ekspertiza tek t cilat nga eksperti krkohet vetm raporti apo
vetm mendimi.
Ekspertizat sipas mnyrs s kryerjes

113

Sipas mnyrs
jokontradiktore.

kryerjes

dallojm

ekspertizat

kontradiktore

dhe

Ekspertizat sipas marrdhnies reciproke

1.ekspertiza themelore;
2. ekspertiza plotsuese;
3. ekspertiza e prseritur.

Pr ekspertizat themelore apo fillestare dhe ato plotsuese kemi br fjal.

Me ekspertizat e prseritura nnkuptojm ato t cilat caktohen n rastet kur
prmbajtja e ekspertizs s kryer nuk prputhet drejtprdrejt me
materialin e identifikuar t provave. Ose nse eksperti nuk e ka aplikuar
metodn m t mir apo metodn e drejt ose nse sht paraqitur dyshimi
n kualifikimin e ekspertit, apo nse prfundimi sht i pasakt apo i
gabueshm madje edhe i paqndrueshm.

Gabimet me rastin e caktimit dhe kryerjes s ekspertizs kriminalistike

jan:
1. ekspertve u shtrohen pyetjet n t cilat ata sipas profilit profesionale nuk

mund t japin prgjigje sepse ato bien n fushn e ekspertve tjer;

2. organet e procedurs nuk i njohin fushat e disa sferave t ekspertizave

kriminalistike dhe nuk kan mjaft kujdes pr metodologjin prkatse

me rastin e analizs s raportit objektiv n kuptim t gjurmve dhe
objekteve t veprs penale;
3. organi procedural prcakton ekspertiza edhe n rastet kur shtja

kontestimore mund t zgjidhet pa ekspertiz;

4. kur ekzistojn shum objekte ekspertize t cilat pashmangshm krkojn

ekspertiz grupore, organi i procedurs pr shkak t shpejtsis t

procedur por edhe pr arsye t ekonomizimit t ekspertizs nuk i drgon
n ekspertiz t gjitha objektet dhe materialet e asaj natyre. Kryerja e
ekspertizs nuk guxon t varet prej kohs as nga shpenzimet sepse
ekspertiza bhet me interes t njohjes t s vrtets. Analiza n
procedurn e ekspertizs vetm t nj pjes t objekteve na paraqitet si
prov e dyshimt;
5. ekspertizat

nuk caktohen me koh gj q e shtyn procedurn,

pamundson konstatimin e gjendjes reale pr shkak t ndryshimeve n
objektet e ekspertizs(kontaminimi, dmtimi, asgjsimi);

6. objektet e ekspertizs nuk drgohen n ekspertiz n t njjtn koh me

urdhresn pr ekspertiz apo nuk drgohen t gjitha objektet e

disponueshme pr ekspertiz. Ekzistojn disa kritere pr organin e

114

procedurs mbi przgjedhjen e objekteve t ekspertizs t cilat jan t

pabazuara n pikpamje profesionale dhe juridike;
7. nuk jan t standardizuara prmbajtjet e urdhress pr ekspertiz. Ktu

sht numri shum i vogl pr pyetje pr ekspertin ose ato jan t

gabueshme, nuk prshkruhet objekti i ekspertizs n mnyr adekuate
etj;
8. organi i procedurs nuk i njeh mjaft metodat dhe mjetet e ekspertizs

kriminalistike,
profesionale.

sidomos

kur

ato

kryhen

institute

posame

Prova e ekspertizs dhe provat tjera

sht vrejtur se n praktikn e prditshme, provs s ekspertit apo
ekspertizs i jepet rndsi e teprt n raport me provat tjera kshtu q vije
deri te mbivlersimi i saj. Me kt rast fillohet nga presupozimi me vetdije
se rezultati i ekspertizs si rezultat i aplikimit t shkencs dhe tekniks
sht prov superiore n raport me provat tjera. Mirpo, roli gjithnj e m i
madh dhe vlera argumentuese e dshmis s ekspertit, si kemi cekur nuk
e zvoglon vlern argumentuese edhe t provave tjera, prkundrazi vetm e
shton mundsin q organi i procedurs ta konstatoj t vrtetn.
Ndonjher dshmia e ekspertit nuk guxon t l n plan t dyt provat
tjera. Para s gjithash pr shkak se kjo sht joreale, s dyti sepse pasivizon
organin e procedurs dhe zbulimin dhe argumentimin e veprs penale ja l
ekspertit gj q sht orientim shum i rrezikshm. Mendimi i ekspertit nuk
guxon tu kundrvihet provave tjera t paraqitura, por ai duhet t prputhet
n sistemin e provave n dispozicion. Organi i procedurs gjithmon duhet
ta vlersoj raportin dhe mendimin e ekspertit, kurrsesi jo vetm njrin apo
vetm tjetrin ta vlersoj n raport me rezultatet e provave tjera t paraqitura
gjat procedurs, prmbajtja e t cilave nuk sht e domosdoshme t
prputhet me dshmin e ekspertit. Nse prmbajtja e provave tjera sht e
kundrt me prmbajtjen e dshmis s ekspertizs ather kjo duhet t
shpjegohet.
Dallimi i kategorive t caktuara t provave sot pr shkak t rrethanave ka
vetm vler kufizuese. Nuk lejohet mnyra e izoluar e shqyrtimit dhe
vlersimit t provave. N procedurn e argumentimit duhet t merren
parasysh t gjitha provat dhe ato mund t dallohen n kuptim t
argumentimit vetm aq sa dallimet materiale shkaktojn pasoja t
ndryshme juridike. N pajtim me dispozitat e ligjit procedural organi i
procedurs sht i detyruar q me ekspertiz ta trajtoj provn sikurse do
prov tjetr dhe n mnyr t njjt ta vlersoj. Kjo do t thot q faktet e
vrtetuara me dshmin e ekspertit sht e mundur t konfrontohen dhe t
sjelln n lidhje me faktet tjera t vrtetuara me provat tjera nse prova e
dshmis s ekspertit nuk sht e njjta prov.
Grackat q e presin ekspertin n procesin e identifikimit (ekspertizs
identifikuese)

115

Ky sht rast kur identiteti i kundrvihet ngjashmria. Fjala sht pr rastet

kur te nj varg objektesh nj apo m shum veori prputhen si sht
madhsia pesha ngjyra etj, pra kur ato jan analoge sipas disa
karakteristikave. Ngjashmria mund t jet m e vogl ose m e madhe
kurse identiteti sht gjithmon absolut. Ekspertt shpesh nuk e dallojn
triadn: ngjashmri- njsoj-identitet.
Duke e konstatuar mos prkatsin grupore mund t vrtetohet jo identiteti.
N ann tjetr me konstatimin e prkatsis grupore hapet mundsia e
identifikimit. Nuk ka identifikim grupor por vetm prkatsi grupore.
Problemet paraqiten edhe n aspektin e nocioneve t cilat prdorn n
procedurn e identifikimit. Gjithmon duhet dalluar karakteristikat e llojit
nga karakteristikat individuale. Vetm kto t fundit e mundsojn
identifikimin me kusht q t jet gjetur numr i mjaftuar i karakteristikave
individuale ndrmjet objektit t kontestuar dhe t pakontestuar t cilt
krahasohen. Pr t mos rn n grack gjat ekspertizave, nga ana e
ekspertit krkohet mendim kreativ. Mendimi kreativ sht mendimi i
kuptuar si zgjidhje e problemit me t cilin zgjidhn grackat e vshtira dhe t
rndsishme q rezulton me krijimin e inovacionit.
Partikularizmi i ekspertizs n disa stade t procedurs
Dshmia e ekspertit sht prov personale sui generis dhe njkohsisht
ndihm pr organin e procedurs n kryerjen e funksionit t tij. Ekspertiza
ka rndsi t posame n kuadr t provave personale. Me kt rast
gjithmon mbetet e hapur pyetja kur dhe me far autoriteti eksperti do ti
ofroj ndihm organit t procedurs me rastin e vrtetimit t fakteve t cilat
duhet t konstatohen vetm me ekspertiz(ekspertiza e detyrueshme).
Nevojn e ndrmarrjes s ekspertizs e vlerson organi kompetent i
procedurs n baz t fakteve t cilat duhet ti vrtetoj dhe vlersoj.
Vendimi i organit t procedurs se a duhet t prcaktohet ekspertiza apo jo
parimisht nuk diktohet nga faza e procedurs por nga vlersimi se a sht e
nevojshme njohuria e posame pr konstatimin apo vlersimin e fakteve n
procedur.
Zona e t panjohurs apo jo mjaft t njohurs n sfern e konstatimit t
fakteve, n raport me organin e procedurs, do dit e m tepr po zgjerohet
dhe objektivisht po i merr organit t procedurs gjithnj e m tepr hapsir
dhe po i l atij gjithnj e m pak pyetje n t cilat ai vet, pa ndihmn e
personave profesionale mund t prgjigjet. Organi i procedurs n pajtim me
dispozitat procedurale duhet t shrbehet me ekspert kurdo q procedura e
konstatimit t fakteve gjendet n sfern n t ciln ai nuk sht kompetent
profesionalisht dhe kur faktet e caktuara nuk mund t vrtetohen pa
njohuri dhe shkathtsi t posame profesionale t cilat organi i procedurs
nuk i ka.

116

N pajtim me kt organi i procedurs mund t caktoj ekspertiz n t gjitha

fazat e procedurs duke filluar nga ajo parapenale. Fjala sht ktu pr
ekspertizat q caktohen si veprime hulumtuese anticipuese para fillimit t
procedurs penale. N rastet e prmendura kriter themelor pr prcaktimin
e ekspertizs sht urgjenca pr shkak t rrezikut t shtyrjes. Kjo do t
thot se ekspertiza e mvonshme ose nuk do t mund t bhej fare ose
kryerja e saj do t rezultonte me raport dhe mendim t mangt apo do t
ballafaqohej me vshtirsi t mdha. N rastet e tilla urgjente dispozitat
procedurale e rregullojn se kush mund t urdhroj ekspertizn. Jo rrall do
t bhet fjal pr ekspertizat diagnostike dhe t situats t cilat kryhen n
vendin e ngjarjes s veprs penale. Me kt rast kriter themelor sht
urgjenca pr ekspertiz. Procesverbali i ekspertizs urgjente duhet t
drgohet n koh t caktuar prokurorit kompetent me arsyetimin se cilat
jan arsyet e urgjencs.
N praktikn e prditshme kriminalistike, numri m i madh i ekspertizave
zhvillohet n fazn e hetimit. Pr dallim nga ekspertizat q kryhen gjat
seancs kryesore e q kan t bjn me marrjen n pyetje t ekspertit lidhur
me mendimin dhe rezultatin e dhn apo lidhur me at q e jep n seanc,
n hetimin e ekspertizs prfshihet prve marrjes n pyetje t ekspertit
edhe fazat paraprake t ekspertizave pa t cilat nuk mund t vihet deri tek
marrja n pyetje t ekspertit. Kur organi i procedurs, n hetuesi prfundon
se ekspertiza sht e nevojshme dhe e mundur, do t lshoj urdhresn me
shkrim me t ciln prcakton ekspertizn dhe cakton afatin, prve nse
ekspertiza u besohet institucioneve profesionale apo organeve shtetrore.
Nse sht fjala pr ekspertizave n kuptimin e ngusht me t cilat eksperti
menjher mund t jap mendimin (in situ) n praktik nuk ka probleme t
veanta. Ekspertve zakonisht u duhet koh m e gjat pr shqyrtimin e
objektit t ekspertizs dhe dhnien e mendimit. Afate t posame. Seanc e
posame dgjimore pr ndrmarrjen e ekspertizs sht e nevojshme vetm
ather kur ekspertiza do t zgjat m shum. Nse shqyrtimi i objektit t
ekspertizs mund t kryhet n seancn dgjimore dhe nse eksperti ka
mundsi t jap menjher dshmin e tij, seanc e posame dgjimore pr
ndrmarrjen e ekspertizs nuk nevojitet, prandaj n t njjtn seanc
dgjimore kryhet ajo q sht prmbajtje e seancs dgjimore pr
ndrmarrjen e ekspertizs. Bhet shqyrtimi i objektit t ekspertizs dhe
kryhet dgjimi i ekspertit. Seancat dgjimore pr ndrmarrjen e ekspertizs
nuk mbahen as ather kur ekspertiza i besohet organizats profesionale
apo organit shtetror.
N seancn kryesore nse sht kryer ekspertiza n fazat e mparshme t
procedurs sipas parimit t vlersimit direkt t provave nuk do t guxohej t
lexohet procesverbali i ekspertizs q sht br n fazat e mparshme t
procedurs, por eksperti duhet t jap dshmin e vet n form t raportit
dhe mendimit. Prjashtimisht, nn rrethanat ligjore, mund t lexohet
procesverbali i ekspertizs n seancn kryesore. Nevoja pr ndrmarrjen e
ekspertizs mund t paraqitet gjat seancs kryesore. Pr nevojn e
ekspertizs vendimin e nxjerr trupi gjykuese apo gjyqtari individual ex
officio por me propozim t palve, gjegjsisht t t dmtuarit. N rastet e tilla

117

shqyrtimi do t shtyhet pr shkaqe t marrjes s provave t reja gjegjsisht

dshmis s ekspertit. Pr ndrmarrjen e ekspertizs n raste t tilla vendos
gjykata e cila njkohsisht e cakton ekspertin, gjegjsisht organizatn
profesionale apo organin shtetror. Nse shqyrtimi i objektit t ekspertizs
duhet t zgjas m tepr, eksperti do t ndrmarr ekspertizn n seancn
kryesore, kurse shqyrtimin e objektit t ekspertizs do ta bj jasht
seancs kryesore, ndrsa rezultatin dhe mendimin do ta jap n seancn
kryesore.
Nse ekspertiza e kryer sht n hetuesi ose n fazn prgatitore t seancs
kryesore i sht besuar organizats profesionale apo organit shtetror e jo
ekspertit individuale apo ekspertve, n seancn kryesore si ekspert duhen
t merren n pyetje ata profesionist t organizats apo organit shtetror q
e kan kryer ekspertizn.
Gjat seancs kryesore jo rrall bhet ekspertiza psikologjike. Kto jan
ekspertiza t cilat m s shpeshti caktohen lidhur me vlersimin e
autenticitetit t dshmis s dshmitarit. Qllimi i ekspertizs s till sht
marrja e vlersimit psikologjik t pjekuris s ndonj personi, konstatimi
eventual i rregullimeve mendore t karakterit jo patologjik, t konstatohen
motivet e ndonj sjelljeje. Me qllim t njohjes s plot t personalitetit t
dshmitarit apo kryesit t veprs penale,eksperti me analiz duhet t
konstatoj dhe qartsoj sjelljet e ndryshme psikologjike dhe t tregoj pr
mekanizmat e veprimit t disa faktorve objektiv dhe subjektiv t cilt mund
t ndikojn psiqikisht n prjetimin e dshmitarit apo t t akuzuarit. Fjala
sht ktu pr ndihmn specifike dhn organit t procedurs q ta kuptoj
dimensionin psikologjik t dshmis s ndonj personi. Psikologu nuk
guxon, por edhe nuk mundet ta caktoj shkalln e sakt t besueshmris s
dshmis dhe ti prezantoj organit t procedurs sepse me kt do ti
tejkalonte autorizimet e veta. Lidhur me kt gjithmon duhet pasur kujdes
rregullat psikologjike me rastin e dshmimit.
Kto rregulla jan :
1. vlera e dshmis s personit varet nga mnyra se si sht marr

2.

3.

4.
5.

6.

dshmia. Fjala sht pr elementet reale, taktike dhe psikologjike t

dshmis;
dshmia e gabuar pr shkaqe objektive-subjektive nuk sht
prjashtim, por para s gjithash do t mund t thuhej madje se sht
zakon;
gabimet shtohen n mnyr progresive kur ofrohet faza m e ndjeshme
e veprs penale apo ngjarjes kriminale, kurse brenda gabimeve shpesh
jan hollsit t cilat jan fryt i imagjinats,
nuk ka paralelizm ndrmjet dimensionit dhe saktsis s dshmis ,
dshmia nuk fillon vetm n objektet e perceptuara por edhe n
perceptimet dhe deklaratat e mparshme, gjegjsisht kujtimet e
prbashkta dhe prshtypjet;
vlera e dshmis varet nga dimensioni, saktsia dhe objekti q i
prkasin dshmis

118

7. saktsia dhe autenticiteti i dshmis varen nga gjatsia e kohs q ka

kaluar nga momenti i perceptimit deri n momentin e dhnies s

dshmis. Fjala sht pr harresn;
8. dshmitart shpesh flasin pr at q kan prfunduar sikur ta kishin
perceptuar, pr shkak t procesit t harress;
9. prmbajtjet e mvonshme t perceptimeve i shtyn prmbajtjet e
mparshme ose fuzionohen n t mparshmin.
Teorit bashkkohore kriminalistike t provave
Procesi i argumentimit sht objekt i studimit t teoris s provave gjyqsore
si pjes e shkencs s procedurs penale por njkohsisht edhe objekt t
cilin e hulumton shkenca kriminalistike. Fjala sht pr t njjtin objekt t
hulumtimit por nga dy qasje kshtu q nuk vije deri tek dyfishimi i teorive
t provave. Pr kt arsye teoria e provave ndahet n kriminalistike dhe
procedurale.
Teoris s provave gjyqsore i intereson ana juridike e argumentimit si
sistem dinamik i veprimtaris s normuar juridike t konstatimit t fakteve
relevante sipas normave t ligjit procedural, pra n formn e parapar me
an t veprimeve formale t rregulluara me aktet procedurale.
Teoris kriminalistike t provave i intereson para s gjithash prmbajtja
njohse-informative e procedurs s argumentimit.
Objekti i studimit t teoris s provave gjyqsore si pjes e shkencs s
procedurs penale sht njkohsisht edhe objekti t cilin e studion apo
hulumton shkenca kriminalistike. Fjala sht pr t njjtin objekt
hulumtimi(vepr penale), por pr dy qasje t ndryshme pa u dyfishuar teoria
e provave pr kt arsye kjo teori ndahet n teori procedurale dhe teori
kriminalistike. Praktikisht fjala sht ktu pr procedurn penale si
procedur silogjiste kriminalistike.
Nocioni prov
sot me prov nnkuptojm t dhnat faktike t cilat i prmban ligji sipas
burimeve t parapara mbi provat apo bartsit e tyre(personat, shtazt,bimt,
sendet, gjurmt) n baz t s cilave n procedurn e rregulluar me ligjet
pozitive organi kompetent konstaton ekzistimin apo jo t veprs penale,
formn e fajsis s personit t caktuar dhe rrethanat tjera t rndsishme
pr nxjerrjen e vendimit meritor.
Prova mund t definohet edhe si fakte relevante t s drejts penale t
prmbajtura n personat dhe sendet, sendet, shtazt, bimt etj. t cilat jan
marr n mnyrn e rregullt procedurale dhe me prdorimin e mjeteve t
parapara procedurale.
N kuptimin t gjer t fjals mund t definohet edhe si fakt i konstatuar q
shrben pr definimin e fakteve tjera.

119

Nga kjo rezulton se gjithka nuk mund t ket pamje t parndsishme pr

rrjedhn e procedurs, n kuptimin m t gjer mund t klasifikohet si
prov, kurse sigurimi i saj ka tendenc logjike q t sjelljet n lidhje me
rastin.
Teorit e prmendura sidomos shprehen tek zbatimi i provs. Fjala sht
pr kualifikimin juridik t gjendjes s konstatuar faktike dhe zbatimin e saj
sipas normave t caktuara materiale penale juridike(inkriminimet n ligjet
penale).
Provat si fakte duhet t jen n lidhje objektive me objektin e argumentimit.
Si prov mund t figuroj jo vetm fakti q e paraqesin informatat t cilat
mundsojn prfundimin pr veprn penale dhe kryesin. Provat duhet t
jen relevante objektive. Kto prova lindin me planifikim paraprgatitje,
ekzekutim, fshehje dhe shfrytzim t frytevet veprs penale n mnyrn
q kan ardhur n lidhje reciproke me vetdijen e njeriut(dshmitari i
fajsuari apo objektet).
Provat objektivisht i prkasin veprs penale dhe prbjn nnsistemin e saj.
Prov mund t jet vetm ai fakt i cili pr brenda sht i lidhur me veprn
penale. Provn nuk e krijon organi procedural me veprimet e tij, por at e
shkakton vetm kryerja e veprs penale n procesin e veprimit reciprok,
lidhjes reciproke me bartsin e provs, me burimin e provs, sinjalin e
informats. Prova gjithmon sht n marrdhnie sekondare ndaj veprs
penale dhe kryesit si autor dhe elementit primar. Fjala sht ktu pr
dallimin ndrmjet fakteve kontestuese (thema probandi) dhe provs.
Nocioni prov
sot me prov nnkuptojm t dhnat faktike t cilat i prmban ligji sipas
burimeve t parapara mbi provat apo bartsit e tyre(personat, shtazt,bimt,
sendet, gjurmt) n baz t s cilave n procedurn e rregulluar me ligjet
pozitive organi kompetent konstaton ekzistimin apo jo t veprs penale,
formn e fajsis s personit t caktuar dhe rrethanat tjera t rndsishme
pr nxjerrjen e vendimit meritor.
Prova mund t definohet edhe si fakte relevante t s drejts penale t
prmbajtura n personat dhe sendet, sendet, shtazt, bimt etj. t cilat jan
marr n mnyrn e rregullt procedurale dhe me prdorimin e mjeteve t
parapara procedurale.
N kuptimin t gjer t fjals mund t definohet edhe si fakt i konstatuar q
shrben pr definimin e fakteve tjera.
Nga kjo rezulton se gjithka nuk mund t ket pamje t parndsishme pr
rrjedhn e procedurs, n kuptimin m t gjer mund t klasifikohet si
prov, kurse sigurimi i saj ka tendenc logjike q t sjelljet n lidhje me
rastin.

120

Teorit e prmendura sidomos shprehen tek zbatimi i provs. Fjala sht

pr kualifikimin juridik t gjendjes s konstatuar faktike dhe zbatimin e saj
sipas normave t caktuara materiale penale juridike(inkriminimet n ligjet
penale).
Provat si fakte duhet t jen n lidhje objektive me objektin e argumentimit.
Si prov mund t figuroj jo vetm fakti q e paraqesin informatat t cilat
mundsojn prfundimin pr veprn penale dhe kryesin. Provat duhet t
jen relevante objektive. Kto prova lindin me planifikim paraprgatitje,
ekzekutim, fshehje dhe shfrytzim t frytevet veprs penale n mnyrn
q kan ardhur n lidhje reciproke me vetdijen e njeriut (dshmitari i
fajsuari apo objektet).
Provat objektivisht i prkasin veprs penale dhe prbjn nnsistemin e saj.
Prov mund t jet vetm ai fakt i cili pr brenda sht i lidhur me veprn
penale. Provn nuk e krijon organi procedural me veprimet e tij, por at e
shkakton vetm kryerja e veprs penale n procesin e veprimit reciprok,
lidhjes reciproke me bartsin e provs, me burimin e provs, sinjalin e
informats. Prova gjithmon sht n marrdhnie sekondare ndaj veprs
penale dhe kryesit si autor dhe elementit primar. Fjala sht ktu pr
dallimin ndrmjet fakteve kontestuese (thema probandi) dhe provs. Nga sa
u tha rezulton se prova sht mjet apo burim i njohuris mbi faktet
gjegjsisht rezultatet e vlersimit t informatave nga burimet e ndryshme.
Provat jan burimi i vetm i njohuris mbi faktet sipas mendimit t pjess
drmuese t kriminalistve dhe penalistve. Ndrkaq nuk mund t
kontestohet se faktet identifikohen edhe nga vet perceptimi i organit t
procedurs dhe pjesmarrsit n procedur.
Klasifikimi i provave
Fjala sht pr radhitjen e provave n kategori t ndryshme. N shkencn e
t drejts procedurale penal ekzistojn klasifikime t shumta t provave. M
i njohuri sht klasifikimi i provave n direkte dhe indirekte, t plota dhe jo
t plota, akuzuese dhe mbrojtse, materiale dhe personale. Baza e
klasifikimit t provave n direkte dhe indirekte bazohet n marrdhnien e
provave ndaj fakteve kontestuese.
Faktet kontestuese jan fakte t rndsishme pr vrtetimin e ekzistimit t
veprs penale, kryesit dhe prgjegjsis s tij penale lidhur me t cilat nuk
disponohet me njohuri relevante, prandaj duhet t vrtetohen n
procedurn penale. Provat e drejtprdrejta, me kusht q identiteti i tyre t
jet i vrtetuar kan karakter t njanshm, ndrsa provat indirekte vetm
paraqesin bazn e paraqitjes s versionit pr domethnien e mundshme t
tyre. Klasifikimi i provave n t plota dhe jo t plota mbshtetet n mnyrn
sipas t cils flasin ato pr t vrtetn apo jo t vrtetn e faktit t
kontestuar. Prova t plota jan ato t cilat plotsisht e vrtetojn nj fakt,
kurse jo t plota jan ato t cilat e vrtetojn at pjesrisht. Natyra e provave
akuzuese dhe mbrojtse prcaktohet n baz t rolit t palve n procedurn
penale.

121

Provat e drejtprdrejta kto jan prova nga t cilat informata pr faktet

vendimtare vije drejtprdrejt. Ndrkaq, provat indirekte jan ato t cilat jan
baz pr prfundimin e ekzistimin t fakteve vendimtare por n mnyr
indirekte.
Provat indirekte
Kto jan prova, me ann e t cilave faktet vendimtare argumentohen n
mnyr indirekte. S pari argumentohet nj apo m shum fakte nga t cilat
logjikisht prfundohet pr ekzistimin e fakteve vendimtare. Prfundimi logjik
sht lloj i vlersimit t provave. Provat indirekte dhe direkte duhet
identifikuar. Pr kt qllim shrbejn faktet ndihmse.
Provat origjinale dhe ato t paraqitura
N pajtim me parimin e drejtprdrejt, ligjet e procedurs penale insistojn
n prova origjinale. Pr fat t keq n praktikn e prditshme kriminalistike
sht e pamundur do her t sigurohen prova origjinale. Pr kt arsye,
do dit roli i t ashtuquajtura prova t paraqitura sht gjithnj m i madh
me kusht q n mnyr t mjaftueshme dhe t suksesshme karakteristikat
identifikuese t origjinalit t konservohen n mnyr t sakt dhe besnike
n kontekstin individual. Tek provat e paraqitura paraqitja e sakt e
origjinalit duhet t bhet pa asnj dyshim. Me kt rast kopja nuk do t
thot domosdo ti shpreh t gjitha karakteristikat e origjinalit, vetm
karakteristikat identifikuese apo grupore m t rndsishmet dhe t
bollshme q n instanc t fundit jan shtje t ekspertve.
Provat e bashkuara apo t lidhura materiale.
Kto jan prova t cilat e lidhin kryesin e veprs penale me vendin e kryerjes
s veprs penale dhe vendeve tjera q jan t lidhura pr kryerjen apo
tentimin e veprs penale, ose e lidhin at pr viktimn apo provat t cilat e
lidhin at vend me vendin e viktims apo kryesit.
Verifikimi i provave.
Verifikimi i provave sht aktivitet para s gjithash, i cili prbhet nga
analiza dhe vrtetimi i autenticitetit t burimeve t informatave dhe provave
nga ana e organit kompetent t procedurs. N qoft se metoda me ann e t
cils sht ardhur deri tek prova sht autentike, ather me siguri edhe
prova sht autentike apo e besueshme.
Vlera e provs vrtetohet me vendin dhe rolin e saj n sistemin e provave,
me saktsi dhe autenticitetin e saj.
Analiza e raporteve ndrmjet provave

122

N praktik t gjitha provat m shum ose m pak mbshteten njra n

tjetrn. Edhe njra edhe tjetra pal n fund paraqiten si elemente t trsis
t cilat prakticistt kriminalist i quajn kull provash. Kjo trsi jep
dshmin e sintetizuar dhe definitive ose provn e cila mundson prtritjen
e fakteve juridike relevante. Provat e ndryshme t paraqitura n nj moment
duhet njkohsisht t jen t analizuara, sepse vetm rezultati i trsishm
sht faktikisht relevant. Analiza e provave do t ishte jo e plot nse nuk
dot t kishte t bnte me marrdhniet ndrmjet tyre. Prfundimet relevante
mund t nxirren nga ato raporte.
Nse provat nuk pajtohen ndrmjet veti (mospajtimi i provave) duhet t
krkohet shkaku i ksaj dhe nse sht e mundur t zgjidhen kundrthniet
ndrmjet provave. Nse kundrthniet nuk mund t zvoglohen ather
duhet t bhet przgjedhja ndrmjet informatave kundrthnse. Me kt
rast duhet t merret parasysh karakteri dhe modaliteti i provave. Provat
duhet radhitur sipas shkall in concreto. Dy prova t paprputhshme
tregojn tendencn se ato do t neutralizohen apo do t mbetet vetm njra
prej tyre. Prputhshmria e provave duhet t jet e plot dhe reale. Kjo
prputhshmri mund t ket dy shkaqe t mundshme; ose t dy provat jan
t pavrteta dhe jan takuar saktsisht, ose q t dyja i prgjigjen realitetit.
Sa m i madh q sht numri i provave t prputhura aq m e besueshme
sht hipoteza tjetr, kshtu q mund t vihet deri tek saktsia praktike.
Indicet ose bazat e dyshimit, gjegjsisht dyshimi
Indicet (lat. Indicia - shenj, kuptim)e quajtur edhe baz e dyshimit
gjegjsisht dyshim n shkencn e kriminalistiks sht fakt apo rrethan
lidhur me veprn penale e cila ka vler njohjeje pr hulumtimin
kriminalistik. Hulumtimi kriminalistik sht kryesisht pun me indicie.
Indicet n procedurn penale
Indicet n punn penale jan fakte t cilat vrtetojn se me ndihmn e tyre
si prova indirekte sht vrtetuar fakti tjetr. Pr kt arsye indicet n
procedurn penale quhen edhe fakte t argumentuara apo fakte direkte
logjike. Indicet, vetvetiu, nuk jan baz e drejtprdrejt pr prfundimin e
ekzistimit t fakteve vendimtare. Pr t nxjerr prfundimi i till sht i
nevojshm procesi logjik i t menduarit i cili mbshtetet n vlersimin e
indiceve individuale apo grupeve t tyre. N shkencn e kriminalistiks n
kuptimin e indiceve hyjn t gjitha faktet e argumentuare, prandaj edhe
indicet n kuptimin procedural si dhe rrethanat tjera t cilat kriminalistt i
marrin si indice, p.sh. poligrami, shenjat operative, bisedat informative etj.
nj pjes e ktyre indiceve, nse nuk transformohen n prova n kuptimin
formal juridik mbeten vetm indice n kuptimin operativ kriminalistik.
N shkencn e kriminalistiks indicja sht rrethan e rndsishme
hulumtuese me rast vetm disa nga numri i trsishm i tyre mund t
bhen indice n procedurn penale, t ashtuquajturat fakte argumentuese
apo fakte t drejtprdrejta logjike.

123

Praktika kriminalistike kultivon aktivitetin operativ prmes

indikative t zbulimit dhe argumentimit t veprs s kryer penale.

mnyrs

Indicie mund t jet do rrethan e cila shrben si burim i njohuris pr

faktin ekzistues(objekt material, simptomat trupor dhe shpirtror, gjendjet
patologjike, deklarimi publik, kumtimi, rezultati i objekteve, debatet e t
ngjashme.
Indicet indirekte
Kto indice i quajn edhe indice me deduksion nga burimet e njohura. Ky
nocion prfshin t gjitha procedurat e t dyshuarve, do gj q hedh
fardo drite mbi qiellin e tyre, t gjitha aktet e personave tjer q marrin
pjes n procedur, do gj q sjell deri tek njohuria e t dyshuarit dhe
mund t ket ndikim n t, marrdhniet miqsore dhe armiqsore,
premtimet, krcnimet, urrejtja, ngjyra e shijes s tij, etj. me fjal tjera do
gj q mund t sqaroj lidhjen ndrmjet fakteve t ndryshme dhe
prfundimisht t gjitha rrethanat fillestare q e prcjellin veprn penale.
Argumentimi me ndihmn e fakteve
Kjo sht form e ndrlikuar graduale e varur nga zbulimi, sigurimi, analiza
kritike dhe vlersimi i numrit m t madh t rrethanave. Me kt rast
rreziku pr gabim sht i madh. Pr kt arsye ktu krkohet pun
profesionale e lart dhe detaje.
Pr procedurn indikative sht me rndsi q t merren parasysh t gjitha
indicet me rast ato pozitive dhe negative duhet t vlersohen nga raporti
reciprok i tyre. Nse nuk mund t konstatohet saktsia ather duhet t
vrtetohet probabiliteti i mundshm.
Prfundimi indikativ
Ky prfundim kryesisht fillon dhe mbshtetet n rregullat e prvojave kurse
m pak n rregullat shkencore. Bindja shtohet me numrin e indiceve. Me
kt rast sht e rndsishme forca argumentuese e disa indiceve t cilat
prmbajn rndsi t posame. sht me rndsi t vrtetohet shkalla e
prsritjes s paraqitjes s fakteve indikative.
ka prfshin puna me indicet?
Puna me indice prfshin: a) zbulimin, b) grumbullimin, c) shqyrtimin dhe
vlersimin e indiceve. Ky aktivitet varsisht nga rasti konkret prfshin
teknika dhe procedura t ndryshme metodologjike. Karakterizohet si proces
i menduar inicial, ndonse aktiviteti real shtrihet dukshm jasht kornizave
t ktij procesi.
Procesi i mendor indikativ supozon gjithmon identifikimin:
1. e fakteve kryesore;

124

2. e indiceve si fakte q ndikojn n probabilitetin e ekzistimit t faktit

kryesor;

3. e drejtimit t indiceve;
4. e forcs argumentuese t indiceve, gjegjsisht asaj se a e prcjell

shpesh apo jo dukuria e indikative faktin kryesor;

5. e vlersimit t forcs argumentuese t indicjes.
Metodologjia e puns me indicje
Puna me indicje supozon metodologjin e caktuar e cila mbshtetet n
drejtimet e prgjithshme dhe t veanta metodologjike.
Drejtimet e prgjithshme pr pun me indice jan:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

njohja paraprake e indiceve tipike t pritura apo t papritura;

zbulimi grumbullimi dhe verifikimi i indiceve;
grumbullimi dhe renditja e indiceve n trsi;
krijimi i versioneve indikative;
verifikimi njohs i versioneve indikative;
verifikimi faktik i versioneve indikative;
konkludimi prfundimtar mbi shkalln e probabilitetit.

Hulumtimi kriminalistik prfshin punn me shum indice, prandaj sht e

nevojshme t shqyrtohet pasaktsia dhe ndrlidhja e indiceve.
Format tipike t ndrlidhjes s indiceve jan:
1. hallka e indiceve;
2. zinxhiri indikativ.

Vartsia e indiceve mund t jet:

1. pozitive dhe negative;
2. mos ekzistuese;
3. e fort ose e dobt;

Kjo e fundit mund t shprehet n mnyra t ndryshme n forcn

argumentuese t indiceve pr faktin kryesor dhe indiceve tjera. Pr hallkn e
indiceve vlen numri i prsritjeve. Pr zinxhirin indikativ nga titulli i forcs
argumentuese vlen rregulli i efektit t prgjithshm. Forcn argumentuese
t zinxhirit indikativ e prcakton indicja m e dobt. Tek indicet larmia
sht shum e rndsishme.
Ndarja e indiceve
Puna me indice krkon njohjen e tyre. Lidhur me kt na paraqiten dy lloj
detyrash:

125

1. zbulimi i indiceve;
2. shfrytzimi i tyre n procesin e hulumtimit.

Me kt rast rol t rndsishm luan katalogu i indiceve. Katalogu i indiceve

bazohet n forma t ndryshme kurse analiza e tare supozon ndarjen shum
shkallsh dhe shumfishe t llojeve dhe kategorive.
Kriteret e klasifikimit t indiceve jan:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

prmbajtja;
rndsia e prgjithshme dhe e veant;
natyra apo karakteri;
vendi;
rndsia kauzale;
rndsia kohore;
mnyra e puns;
vlera autentike;
forca argumentuese e indices.

Sipas cakut ato mund t jen t prgjithshme dhe indice t posame. Indice
t prgjithshme jan rrethana t rndsishme pr t gjitha veprat penale.
Indicet t posame jan t lidhura pr grupet e caktuara apo pr veprat e
caktuara penale.
Indicet sipas lidhjeve ndahen n indice t veprs penale; indice t kryesit t
saj dhe indice pr viktimn.
Klasifikimi kohor i indiceve:
1. indicet

sipas kryerjes s veprs penale t ashtuquajtura indice

paraprake apo prospektive;
2. indicet gjat kryerjes s veprs penale, t ashtuquajtura simultane apo
indice prcjellse;
3. indicet pas kryerjes s veprs penale t ashtuquajtura indice
retrospektive apo t mvonshme.
N indicet paraprake p.sh. bn pjes drgimi i krcnimeve viktims/
indice prcjellse bjn pjes gjetja e mjeteve t kryerjes s veprs penale n
vendin e ngjarjes t cilat i prkasin t dyshuarit. N indicet e mvonshme
bjn pjes p.sh. ikja e t dyshuarit. Rndsia dhe vlera argumentuese e
ktyre indiceve, dukshm dallon sipas kohs s lindjes s tyre.
Indicet para kryerjes s veprs penale:
1. aftsia morale pr kryerjen e veprs penale. Kjo sht indice e

karakterit (ang. Character evidence);

2. motivi i veprs penale si indice;
3. manifestimi i vullnetit pr kryerje t veprs penale;

126

4. sjellja e dyshimt, sjellja e keqe, shoqrimi me persona t kqij, mnyra

e pasigurt e jetess, shprngulja e shpesht, ndrrimi i shpesht i

profesioneve;
5. dnimi i mparshm;
6. vetit e veanta, trupore dhe shpirtrore t cilat jan t prshtatshme
pr kryerjen e veprs, njohurit, aftsit, mjeshtri, shkathtsit dhe
shprehit.
Indicja sipas personalitetit apo aftsis pr kryerjen e veprs penale nxirret
nga karakteristikat morale dhe fizike t t dyshuarit n raport me veprn e
kryer penale. N t bjn pjes karakteri i prgjithshm, sjellja e m
hershme, shprehit etj. Nga kto t dhna nxjerrt prfundimi se a ka qen i
dyshuari i aft ta kryej veprn e caktuar penale, madje edhe a ka qen i
prkushtuar ta bj at. Ktu gjithmon sht fjala pr mundsin m t
madhe apo m t vogl. Kjo indice luan rol m t madh n kuptimin negativ
kur tregon pr paaftsin, gjegjsisht mosprputhjen ndrmjet profilit t
personalitetit t dyshuarit dhe veprs t cils i ngarkohet. Kjo indice hyn
n t ashtuquajturin oportunitet personal. Kjo sht indice e ndrlikuar dhe
indirekte sepse nga sjella e t dyshuarit e cila i ka parapri kryerjes s veprs
penale nxirret prfundimi pr vetit e tij kriminale. Pr kt arsye duhet
grumbulluar sa m shum informata mbi moralin e t dyshuarit. Indicja
sht e sigurt aq sa sht edhe vetia kriminale e sakt. Indicet sipas sjelljes
para kryerjes s veprs penale jan krcnimet, udhzimet pr kryerjen e
veprs penale, prgatitjet ushtrimet, observimet e viktims, furnizimi me
mjete pr kryerjen e veprs.
Indicet sipas aftsis fizike dhe intelektuale pr kryerjen e veprs penale
Kt indice e prbjn aftsia subjektive apo aftsia n kuptimin e vrtet t
ciln e ka personi i dyshuar dhe aftsia relative po oportuniteti i cili vrehet
tek i dyshuari ndaj gjrave q kan lidhje me veprn penale apo viktimn.
Indicet sipas aftsis morale pr kryerjen e veprs penale
Ktu sht fjala pr qndrimin moral t t dyshuarit pr kryerjen e veprs
penal. Kjo nxjerrt me deduksion nga sjellja e t dyshuarit n t kaluarn,
kushtet fizike dhe shprehit. Kjo sht indice akuzuese. N praktik sht
indice m vendimtare sipas paaftsis morale, e cila e arsyeton t
dyshuarin. Fjala sht pr t ashtuquajturin karakter kriminal t t
dyshuarit i cili pr shkak t ksaj edhe sillet keq. Manifestohet n sjellje,
shprehi dhe veti personale t ashtuquajturat veti kriminale.
Indicet sipas shkasit kriminal apo impulset pr kryerjen e veprs penale.
Fjala sht pr aftsin morale pr kryerje t veprs penale. E quajn edhe
prulje ndaj veprs penale zakonisht fjala sht pr shkasin konkret i cili
ndikon n mendjen e t dyshuarit dhe rezistencn e dobt t subjektit
ndaj ktij shkasi. Kjo dallohet te do vepr penale.
Indicet sipas oportunitetit.

127

Jan indice sipas kushteve n t cilat sht gjendur i dyshuari dhe t cilat e
kan lehtsuar kryerjen e veprs penale. Ky nocion prfshin:
1. oportunitetin personal pr kryerjen e veprs penale apo aftsit fizike
dhe personale t cilat paraqiten n form t njohjes s gjrave si dhe
mundsit dhe aftsit e personalitetit. Ai gjithmon sht pr kryerje t
veprs penale.
2. oportuniteti material apo moral. Kt e karakterizon prania n vendin e
veprs penale, posedimi i mjeteve pr kryerjen e saj, njohja e vendit t
kryerjes s veprs apo disa rrethanave tjera etj. kjo n t vrtet ka t
bj me vendin dhe kohn, pra n pranin fizike, vendore dhe kohore
n vendin e kryerjes s veprs penale.
Indicet t cilat manifestohen me rastin e kryerjes s veprs penale jan:
1. prania n vendin e kryerjes s veprs penale;
2. posedimi i mjeteve, veglave dhe armve pr kryerjen e veprs penale;
3. karakteristikat e caktuar fizike dhe shpirtrore, njohurit, aftsit,

mjeshtrit, shkathtsit dhe shprehit;

4. karakteri si indice;
5. njohja e rrethanave t caktuara t cilat nuk i kan njohur t gjith,
apo mosnjohja e rrethanave t caktuara t cilat dikush do ti kishte
njohur;
6. motivi i veprs penale, pjesmarrja n aktin e kryerjes s veprs
penale.
Indicet e pjesmarrjes n vepr
Ktu n esenc fjala sht pr indicet e llojllojshme t nxjerra nga gjurmt,
lndt dhe rrethanat e rastit penal. Fjala sht pr gjurmttradhtare t
cilat gjenden n objektin e sulmuar, kryesin apo vendin e kryerjes dhe t
cilat t dyshuarin e sjellin n lidhje me kryerjen e veprs sidomos prmes
pranis s tij n vendin e kryerjes s veprs n kohn e kryerjes pa ndonj
arsye t qart. Kto indice mund t manifestohen n form t aplikimit t
dhuns(thyerje, rrahje, marrje objektesh, sulm fizik etj). Kto indice me nj
saktsi m t vogl apo m t madhe tregojn se far ka ndodhur. Sa m t
sakta q jan aq m t rndsishme jan, por jan kategori shum e
ndryshuar. N kuptimin e prmendur rol t posam ka n gjurmt e
papastrtis. Kjo indicje sht shum e rndsishm sepse n baz t ksaj
zbulohet dhe argumentohet se personi i caktuar ka kryer veprn penale,
sepse n t kundrtn ai nuk do ti kishte bartur gjurmt e kryerjes s
veprs. Kjo indicje nuk ka vetm karakter orientues por mund t paraqes
edhe prov shum t fort pr fajsin apo pafajsin. Faktet indikative t
ksaj natyre konstatohen para s gjithash me kontrollin e trupit, shikimin,
kpucve dhe rrobave, objekteve t ndryshme t t dyshuarit m s shpeshti
prmes ekspertit.
Indicet e pranis n vendin e kryerjes s veprs penale quhen ndryshe edhe
oportunitet fizik dhe material. Zakonisht fjala sht pr pranin e t

128

dyshuarit n vendin e kryerjes s veprs penale apo vendet t cilat kan

lidhje me t n kohn e kryerjes s veprs penale pa ndonj arsyet t qart. I
dyshuari kt indici n procedur dobt e arsyeton. Kjo indice nuk guxon t
interpretohet n mnyr t izoluar nga t tjerat. Fajsia dshmohet
trthorazi prmes qartsimit dhe shpjegimit q jep i dyshuari. Kjo indice si
prov vlen aq sa vlen edhe sqarimet e t dyshuarit n pikpamje t
arsyetimit t pranis s tij n kohn e kryerjes s veprs penale. Kjo nuk
sht indice vendimtare. Kjo mund t shkoj edhe n llogari t t dyshuarit.
Kjo indice mund t bazohet n dshmi t personave apo t provave
materiale. Elementi kohor shpeshher sht i kontestueshm. Indicet t
cilat manifestohen pas kryerjes s veprs penale; si jan gjurmt e veprs
penale tek kryesi, pjesmarrja n vepr, prfitimi nga vepra ose pasojat
materiale t veprs penale, ndikimi psikik i veprs penale n kryesin, indicet
sipas sjelljeve t dyshimta, indicet sipas arsyetimit gjegjsisht kundrthniet
n dshmi, alibia e rrejshme.
Indicet sipas sjelljeve pas kryerjes s veprs penale paraqiten n formn e
sjelljes, biseds dhe formave tjera t komunikimit p.sh. dshmit e
rrejshme, sidomos tek alibia, ardhja n vendin e ngjarjes, ikja e papritur,
shkatrrimi i provave materiale, marrveshja me viktimn, ndikimi n
dshmitart, shpenzimet e mdha etj.
Indicioni i ndikimit psikologjik i veprs penale n kryesin e saj
Pas kryerjes s veprs penale tek kryesi i saj (nse nuk sht psikopat)
mund t shfaqet indicioni i ndikimit psikik i veprs penale. Ky indicion
shpesh manifestohet tek kryesit profesional dhe serik si dhe tek ata t cilt i
rikthehen krimit. Shpesh tek kryesit t cilt veprn e kan kryer pahiri dhe
n afekt tek t ashtuquajturit kryes t situats paraqitet kjo dukuri. Ky grup
i dyt i kryesve t veprave penale nn presionin e fajsis, vrasjes s
ndrgjegjes, pranis s friks e t ngjashme hert apo von, shpesh pa
vetdije bjn gabime n hapa i cili nse vrehet mund t interpretohet si
indicion i ndikimit t veprs penale n kryesin e saj, gjegjsisht si indicion i
sjelljes s dyshimt. Intensiteti i friks oshilon varsisht nga ambienti,
disponimi dhe marrja e ngacmimeve prmes shqisave nga ana e kryesit.
Indicioni i ndikimit psikik i veprs penale n kryesin e saj e ka burimin n
veprn e kaluar t kryer dhe situatn momentale. Ndryshimi i madh pr nj
koh t shkurtr tek kryesi i veprs mund t nxit shok, vjen deri tek
dinamizmi i ndrgjegjes dhe frika nga dnimi, e bren ndrgjegjja dhe kshtu
kryesi e humb drejtpeshimin psikik. Tek rastet e tilla jan t pranishme
edhe nett pa gjum, humbja e apetitit, dhnia pas alkoolit, konsumimi i
duhanit n mas t teprt e krejt kto jan indicione t ndikimit psikik t
veprs s kryesit.
Indicionet sipas qndrimit t dyshimt
Kto indicione quhen kshtu sipas gjurmve shpirtrore. Fjala sht pr
sjelljet e individve t cilt kan prjetuar apo t cilt i ka prcjell kryerja e
veprs penale apo simptomat e tilla lajmrohen pas kryerjes s veprs. Fjala

129

sht pr qndrimin e individve i cili e zbulon tek ata gjendjen shpirtrore

p.sh. qllimin e keq para kryerjes s veprs penale apo vetdijen e dnuar
pas kryerjes s veprs. Kjo gjendje shfaqet qoft me vepra (ikja, shkatrrimi i
materialit komprometues etj.), qoft me fjal (krcnimi, shfaqja armiqsore
ndaj viktims etj.) apo qoft edhe me nervoz dhe ndjenj reaksioni t cilat
mund t jen me dshir apo pa dshir. Ky indicion sht shum i
trthort dhe tregon fajsin prmes ndryshimit t gjendjes subjektive kurse
kjo gjendje zbulohet jo vetm nga manifestimi i jashtm.
Indicionet e arsyetimit t dobt
Kto indicione zakonisht shrbejn pr plotsimin apo precizimin e
indicioneve tjera. Kto jan dilemat e ndryshme n dshmin e t dyshuarit,
arsyetimet e dyshimta etj.
Indicionet e aspektit lndor
Kto indicione ndahen n:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

ato t cilat japin prgjigje n pyetjen se a sht kryer vepra penale

n ato me ndihmn e t cilave sqarohet se kush sht kryesi;
n ato t cilat tregojn pr at ngjarje;
n ato t cilat ofrojn t dhna pr alibin;
n ato t cilat tregojn pr kontaktin me objektin, mjetin apo vendin ose
pr t ardhurat nga vepra penale e kryer;
n ato t cilat orientojn n sjelljen e mhershme, shenjat e t
dyshuarit;
n ato t cilat jan simptoma t sjelljes pas kryerjes s veprs;
n ato t cilat kan lidhje me njohurit e posame, aftsit, shkathtsit
apo ndonj karakteristik tjetr t personit kryes t veprs;
n ato t cilat tregojn pr rrethanat e posame t veprs etj.

Indicionet sipas forcs argumentuese

Kto zakonisht ndahen n indicione t dukshme apo t qarta, t prafrta
dhe t largta. Kriter pr kto sht se kto kan lidhje direkte (t
domosdoshme) me faktin i cili duhet t identifikohet, marrdhnie t
drejtprdrejt apo vetm marrdhnie t mundshme.
Indicionet sipas dimensionit
Zakonisht ndahen n indicione t prbashkta apo t prgjithshme dhe
indicione t posame apo speciale. T parat kan t bjn me do lloj t
veprs penale kurse t dytat vetm me vepra t posame penale.

Kualiteti i indicionit

130

Ky nocion e studion peshn, qartsin dhe marrdhniet reciproke

(prputhshmrin e indicioneve).
Lidhjet ndrmjet provave indikative
Kuptimi i provave indikative sht n lidhje reciproke ndrmjet tyre e
ashtuquajtura kull e provave indikative. Pr kt arsye prova prmes
indicionit quhet edhe prov e konstruktuar. Me kt rast indicionet reale
duhet t kombinohen me ato psikologjike. Ekziston nj varg lidhjesh
ndrmjet provave indikative, p.sh. lidhja individualizuese, lidhja subsiduare,
lidhja hapsinore dhe kohore, lidhja funksionale dhe lidhja substanciale.
Provat indikative psikologjike, p.sh. jan ndryshim i stilit t jets s viktims
pas veprs s kryer apo personit t tret ndaj viktims. Kto ndryshime
zakonisht jan pasoj e streseve psikologjike (post-traumatike).
Lidhja individuale ndrmjet provave indikative
Ky sht rast kur lidhja e prputhshmris midis fakteve individuale,
gjegjsisht kur me ndihmn e asaj lidhje vrtetohet se veprn konkrete
penale e ka kryer mu personi i caktuar. Kjo lidhje n praktikn
kriminalistike zbulohet me ndarjen, izolimin apo abstrahimin e
karakteristikave nga trsia e veprs penale me rast njsoj vlejn si
konstatimet pozitive ashtu edhe ato negative.
Lidhja subsidiare e provave indikative
Ktu sht fjala pr lidhjen e veprs penale me indicionet, me faktet
indikative si fakte sporadike t cilat n trsin e tyre prbjn prov t
rndsishme n form kulls s provave indikative pr ekzistimin e veprs
penale dhe fajsis s personit t caktuar ose nuk argumentohet me do
mim se ekziston lidhja objektive. Lidhja subsidiare e provave indikative
sht form e posame e lidhjes substanciale t atyre provave dhe form e
posame e lidhjes objektive. Kjo lidhje ka t bj me lidhjen ndrmjet vet
objekteve si trsi dhe karakteristikave tjera apo ndonj karakteristike
tjetr, gjegjsisht tipareve t sendeve sipas t cilave n baz t elementit t
fundit prfundohet pr shtjen si trsi dhe e kundrta.
Lidhja kohore dhe hapsinore e provave indikative
Kjo sht lidhje e provave indikative dhe fakteve n koh dhe hapsir. Kjo
lidhje vetvetiu ende nuk dshmon se ekziston lidhja objektive ndrmjet
veprs penale dhe ndonj personi. Kjo lidhje ndryshe quhet edhe lidhje
kongruente.
Lidhja funksionale e provave indikative
Kjo sht form e shfaqjes s lidhjes objektive. Kjo lidhje dallohet n at q
ndryshimi i nj sasie gjithmon pas vetes trheq ndryshimin edhe t sasive

131

tjera t cilat jan t lidhura pr t. Kjo form e lidhjes mbshtetet n ligjet e

fiziks.
Lidhja shkakore apo gjenetike e provave indikative
Kjo lidhje e provave indikative me veprn penale studion kushtzimin
reciprok dhe kauzalitetin. Argumentimi n baz t lidhjes gjenetike
mbshtetet n argumentimin e prfundimit t bazuar i cili mbshtetet n
rrjedhn logjike nga shkaku gjegjsisht kushti drejt pasojs, gjegjsisht
faktit shkakor apo t kushtzuar. M s shpeshti shkohet nga pasoja si fakt
i kushtzuar drejt shkakut t panjohur, gjegjsisht kushtit respektiv. Fjala
sht ktu pr sqarimin retrograd t zinxhirit kauzal t veprs penale t cilin
duhet sajuar dhe sqaruar. Me mjetet dhe metodat kriminalistike brenda
formave procedurale shpjegohet gjendja faktike ashtu q organi i procedurs
shkon nga pasojat e veprs penale n brendi dhe n baz t tyre nxjerr
prfundim pr shkaqet. Kjo lidhje shkakore apo gjenetike mund t ket
forma t ndryshme t shfaqjes mirpo pr t gjitha sht e prbashkt
shkaku i njjt dhe ajo q n kushtet e njjta shkaktohet e njjta pasoj.
Lidhja shkakore sht normative sepse shkaku gjithmon e nxit pasojn e
caktuar. Gjithmon duhet pasur parasysh kompleksin e rrethanave
objektivisht t domosdoshme n form t shkakut dhe kushteve t
domosdoshme.
Indicioni konvergjent si indicion i posam
Numri i indicioneve e fiton vlern e vet me prputhshmrin e tyre.
Indicionet e t njjtit lloj duhet t plotsohen kurse ato t llojeve t
ndryshme duhet t harmonizohen mes veti. Tek shum indicione ekziston i
njjti shkak, konvergjenca e tyre paraqitet si indicion i posam. Indicionet
e ndryshme t prputhshme japin prov indirekte.
Me rastin e krahasimit t indicioneve duhet pasur kujdes q faktet e
ngjashme t cilat i japin prezumimet e njjta t mos merren parasysh si
indicione t ndryshme. Kshtu p.sh. shum shenja t kmbs apo
gishtrinjve prsrisin prezumimin e pranis mirpo numri i tyre nuk e
lviz shtjen. Numrimi i shumt i ktyre fakteve q ndodh n procedura
krijon t metn mbi grumbullimin e rrethanave t vshtirsuara.
Indicionet nuk guxojn t numrohen mekanikisht dhe as nuk guxohet q
menjher t nxirret prfundime pr rolin e numrit t tyre m t madh apo
m t vogl. Pr tu krijuar nj zinxhir i fort indikativ i provave
konvergjenca e indicioneve duhet n do pikpamje t jet e plot. Nse
ndonj indicion serioz n pajtim me trsin duhet ta konstatoj shkakun e
saj. Indicionet duhet t jen n pajtim me rrjedhn normale t gjrave nn
t ciln sht kryer vepra penale. Nganjher nn prputhshmrin
mashtruese apo t rrejshme fshihen edhe konvergjencat e rastit. Asgj nuk
sht mashtruese, prandaj do gj nga ajo sht burim i mundshm i
lajthitjes.

132

Krahasimi i indicioneve
Fjala sht ktu pr punn hulumtuese paraprake rreth marrjes s
indicioneve. Fjala sht pr operacionin e sintezs t cilin e plotson
interpretimi i indicioneve dhe qndron n at se me kt zbulohen
marrdhniet ndrmjet indicioneve t ndryshme me qllim t nxjerrjes s
prfundimit t provave n baz t prputhshmris s tyre apo mospajtimit.
Indicionet e marrin kuptimin e plot vetm me lidhjen e tyre dhe forcn
argumentuese me trsin e grupit.
Metodologjia e puns me indicionet n procedurn kriminalistike
Puna me indicionet sht veprimtari e ndrlikuar e prbr nga shum
trsi. Ato trsi zakonisht e prbjn renditjen sukcesive e m rrall
paralele. Zakonisht prbhen nga:
1.
2.
3.
4.

zbulimi;
krahasimi;
interpretimi dhe
krahasimi i indicioneve.

Grumbullimi i indicioneve fillon me zbulimin e planifikuar apo spontan t

tyre.
Zbulimi
Zbulimi dhe analiza e indicioneve prfshin komponentin real dhe teorik.
Puna vazhdohet me analizn e raporteve me indicione tjera dhe me
vlersimin e rezultateve t njohurive t cilat pasojn nga analiza dhe sinteza
e indicioneve t konstatuara. Fazat tjera hyjn n aktivitetin teorik.
Interpretimi i indicioneve
Kjo sht pun konstruktive e cila prbhet nga shqyrtimi analitik i
indicioneve t provave n dispozicion n at mnyr q prej tyre nxirret
domethnia e caktuar ndaj marrdhnieve t tyre me deliktin apo me ndonj
fakt i cili duhet t provohet.
Metoda e puns me indicione. Fjala sht ktu pr metodat eliminuese, t
difundimit dhe akumulimit.
Metoda e eliminimit. Mbshtetet n raportin e prjashtimit, mposhtjes s nj
apo m shum fakteve me faktin tjetr. Mund t jet fjala ktu pr
prjashtimin e plot apo t pjesshm t versionit.
Metoda e difundimit. Mbshtetet n faktet negative, para s gjithash n
mungesn e rrethanave t pritura (gjurmve t pashmangshme apo tipike).

133

Metoda e akumulimit. Mbshtetet n drejtimin e argumentuar t indicioneve

t ndryshme ose t pavarura me rast sht e rndsishme se n far
raportesh jan ato indicione t ndryshme ndaj ekzistimit t faktit t njjt
(thelbsore, t ndrlidhjes, rrethana kye). Sipas ksaj metode fakti sht i
argumentuar nse indicionet jan t lidhura me nnsistem. Indicionet
krkojn qasje analitike-sintetike. Indicionet domosdo duhet analizuar me
kujdes dhe t jen t vlersuara ve e ve. Vetm pas t jet br vlersimi i
indiceve t sakta ato sillen n marrdhnie ndaj indiceve tjera dhe pastaj
vlersohen n mnyr sintetike n marrdhnie reciproke.
Vlersimi indicioneve
Fjala sht ktu pr interpretimin e fakteve relevante juridike dhe
rikonstruktimin teorik t veprs penale n baz t t dhnave t pjesshme.
Meqense sht fjala pr analiz, sipas analogjis krkohet logjika e fort,
psikologjia e mpreht, prvoj e madhe jetsore dhe njohuri e gjer nga
sferat e ndryshme. Nganjher induksioni dhe deduksioni nuk jan t
mjaftueshme, prandaj duhet mbshtetur n intuit.
sht e nevojshme t kontrollohen supozime dhe t frenohet imagjinata e
vet zbulimit dhe metodiks. Gjithmon duhet pasur parasysh se nga lidhja e
indicioneve t ndryshme duhet krijuar trsin e arsyeshme e t
kuptueshme, si dhe at se nuk ekziston saktsi matematikore, si n
pikpamje t numrit t indicioneve ashtu edhe n pikpamje t
marrdhnieve t tyre t cilat duhet t zbulohen n trsi madje edhe
zbrazsit ku mund t ekzistoj ndonj mospajtim i caktuar. Me kt rast
duhet pasur parasysh se indicionet nuk dshmojn vetm ekzistimin e
veprs penale dhe fajsis por kan t bjn me do objekt, do ngjarje si
dhe me objektin e verifikimit apo t analizs. Nj apo m tepr indicione
mund t tregojn pr nj ose m shum fakte, por n asnj rast pr tr
veprn penale. Objekti i trsis nuk sht vetm vepra penale por trsia e
fakteve morale dhe materiale nga e cila prjashtohet ose konkludohet
ekzistimi i veprs penale.
Vlersimi i indicionit shpesh sht i pamundur pa dshmitar. N praktikn
e prditshme kriminalistike kto dy prova shfaqen s bashku edhe
prkundr mospajtimeve t qarta.
Mangsit gjat me indicje jan:
1. njohja e pamjaftueshme e indicioneve t prgjithshme dhe t posame,

indicioneve tipike, dhe indicioneve q jan karakteristik e disa veprave

penale;
2. mungesa e njohurive mbi kuptimin e indicioneve n procedurn e
argumentimit. U mohohet vlera argumentuese apo mbimohet ose nuk
njihen rrethanat ekzistuese si indicione;
3. sht i rrezikshm gabimi i efikasitetit t pamjaftueshm n zbulimin e
indicioneve. Kjo mund t jet e karakterit fenomenologjik, paraqitja e

134

veprs penale (corpus delicti), mjetet e kryerjes (instrumenta sceleris),

rrethanat e kryerjes teknike t veprs penale (modusi teknik operandi),
vendi i kryerjes, rrethanat ndikuese t veprs me vendin e kryerjes
(locus delicti), qasja paraprake apo e mvonshme e kryesit dhe e
viktims, stadet sekondare dhe eventualisht terciare t kryerjes s
veprs penale.
4. Verifikimi i ngadalsuar, i vonuar apo joadekuat i disa indicioneve;
5. lshimi n vrejtjen e rrethanave t rndsishme, gabimet me rastin e
sajimit t shenjave t situats, para s gjithash gjurmve, konstatimi i
radhitjes fizike dhe kohore e t ngjashme;
6. gabimet n pikpamje t mnyrs joadekuate t verifikimit t
indicioneve si jan: lshimi i verifikimit adekuat shkencor, shfrytzimi i
prvojave dhe njohurive t paverifikuara, krijimi i versionit pa burime t
sigurta indikative, lshimi i verifikimit konstant t kontraindicioneve,
gabimet me rastin e prfundimeve logjike.
Prova e kombinuar
Prova e kombinuar sht kur i njjti fakt argumentohet me lloje t
ndryshme provash. Ndryshimet relevante lidhur me kt mund t jen:
1. shtimi i ndryshimeve, p.sh. gjurmt e kryesit n relacionin e ardhjes

dhe shkuarjes, kujtesa e shum dshmitarve, dshmit e shum t

bashkfajsuarve, e t ngjashme.
2. ndryshimet paralele, p.sh. gjurmt e pneumatikve t veturave;
3. ndryshimet kthyese, p.sh. dmtimet reciproke n 2 automobila t cilt
kan qen n kolizion dhe
4. ndryshimet e shkaktuara me kryerjen e shum veprave penale si jan
gjurmt tek deliktet serike.
Llojet e lidhjeve ndrmjet faktit kryesor si objekt argumentimi dhe provs
N kt kuptim ekzistojn tipat e lidhjeve si vijon:
1. lloji i par i lidhjes kur fakti kryesor (thema probandi) paraqitet si shkak

prove (faktet e provave) p.sh. spata si mjet pr kryerjen e veprs penale

me gjurmt e viktims n shtpin e t dyshuarit;
2. lloji i dyt i kundr i lidhjes kur prova (fakti i provs) paraqitet si shkak
i faktit kryesor, p.sh. urrejtja si motiv;
3. lloji i tret i lidhjes ekziston kur fakti kryesor dhe fakti i provs jan e
njjta pasoj nga shkaktart e prbashkt, p.sh. krcnimi si indicion
psikologjik i shfaqjes s vullnetit dhe gatishmris;
4. lloji i katrt i lidhjes ekziston kur fakti i provs paraqitet ndaj faktit
kryesor si kusht i veprs penale, p.sh. gjurmt e kpucve t kryesit t
veprs n vend t ngjarjes. Kto gjurm nuk jan as shkak as pasoj e
kryerjes s veprs penale por indicion i pranis kurse ky sht kusht pa
t cilin nuk do t kishte kryerje t veprs penale.
Sipas disa kriminalistve ekzistojn edhe lidhjet:

135

1.
2.
3.
4.
5.

gjenetike, n kuptimin e shkakut dhe kushteve apo rrethanave;

funksionale;
substanciale;
lidhja e transformacionit;
lidhja identifikuese.

Prova relevante. sht ajo prov e cila prmban dhe shpreh lidhje t
rndsishme objektive me faktin kontestues, madje lidhje reciproke. Kjo
lidhje nuk sht e karakterit t rastit. do objekt i cili sht gjendur n
marrdhnie reciproke t veprimit me tjetrin, pr t dhe veprn penale
mund t ofrohet vetm informat fragmentare, sepse kjo sht vetm nj
pjes e tr informats. Pr kt arsye duhet t identifikohen t gjitha
format e lidhjeve reciproke. Me kt rast duhet t shikohet trsia e
dukurive dhe marrdhnia e tyre.
Prova si fakt n procedurn penale
Fakti sht fragment i realitetit i cili sht shprehur n kujtesn njerzore.
Ai sht fenomen gnoseologjik, unitet i objektives dhe subjektives. Duhet t
vij deri tek momenti gnoseologjik pr t ekzistuar fakti. Fakti gjithmon
sht i lidhur pr momentin gnoseologjik. Nga sa u cek rezulton se faktet
jan t lidhura pr interpretimi. Qndrimi se ekzistojn fakte jasht
njohurive ka karakter metafizik. Pr t ekzistuar faktet e caktuara t
njohura provat n kuptimin penal-juridik duhet t jen n lidhje me veprn
penale dhe duhet t jen t veshura me petkun procedural. Burime
provash mund t jen vetm ato burime t cilat ligji i ka prcaktuar dhe
mund t prdoren vetm me veprime argumentuese (procedurale) t cilat
ligji i ka rregulluar. Informatat e marra n form tjetr nuk mund t
figurojn si fakte dhe prova n procedurn penale, por mund t jen prova
n kuptimin joformal gnoseologjik (operativ). Provat e tilla zakonisht i prdor
policia.
Prova si fakt sht gjithmon ndryshim n realitetin objektiv i cili sht i
lidhur me veprn penale, e cila sht e fiksuar n mnyrn dhe formn e cila
sht e rregulluar me procedur. Faktet n procedurn penale duhet
interpretuar n baz t lidhjeve objektive t cilat ekzistojn ndrmjet tyre
dhe n trsin e tyre e jo arbitrarisht dhe t shkputura nga sistemi i
veprs penale.
Prova si informat mbi veprn penale
Si e kemi theksuar m lart, prova sht informat relevante n
procedurn penale juridike e prmbajtur n personat dhe sendet, dhe e cila
sht marr n mnyr t rregulluar procedurale dhe me prdorimin e
mnyrs dhe mjeteve t parapara procedurale.
Informata. sht njoftim si trsi e bartsit fizik (sinjalit) dhe kuptimit
(semantiks). Fakti sht informat e menduar mbi gjetjen e realitetit. Fjala

136

sht pr unitetin e objektives dhe subjektives t shprehur n informat.

Nga ky aspekt prova sht ndryshim relevant i lidhur pr veprn penale dhe
e shfaqur n vetdijen kriminaliste gjegjsisht penaliste. Informata shteron
n prmbajtjen e ndryshimeve dhe lidhjeve t tyre. Ndryshimet gjithmon
qndrojn n ristrukturimin e t vjetrave dhe lindjen e lidhjeve t reja. do
informat nuk sht prov por lajm i cili sht i lidhur pr veprn penale
dhe kryesin e saj n at mnyr q prmban shnime t reja relevante. N
gjendjen e ndryshuar t objekteve materiale dhe njerzve t futur n zonn e
veprs penale gjendet informata e koduar pr veprn penale si ngjarje nga e
kaluara. Nse informata argumentuese sht e forms me goj ose me
shkrim ajo verifikohet me analizimin e prmbajtjes dhe forms s shprehur,
fiksohet, me logjikn gjyqsore-psikologjike analizohet dhe krahasohet me
provat tjera. Kur shenja ka formn materiale (gjurma, objekti, fotografia
teknike, dokumenti) informatn e saj argumentuese duhet deshifruar dhe
koduar n mnyr q informata ta marr formn e prshtatshme pr
kuptimin subjektiv t formave objektive t informatave, t ashtuquajtura
prova materiale si jan situata n vendin e ngjarjes, gjurmt dhe objektet e
veprs penale t ngjashme.
Nga sa u tha rezulton se provat jan materiale apo shprehje ideale e veprs
penale n vetdijen e kriminalistve apo penalistve. Personat apo objektet
jan barts t informatave t pakoduara, pr secilin n shikim t par
informatat apo ato t koduara pr veprn penale t cilat kan ndodhur n t
kaluarn dhe pr kryesin i jan t kapshme.
Si u theksua nga informata nuk mund t prjashtohet ana subjektive. Ana
subjektive dhe objektive e njohjes gjithmon grshetohen kurse informata
nuk sht vetm gjendje dhe veti e objektit por edhe subjektit q do t thot
se varet edhe nga subjekti. N informatn e argumentuar objekti i jashtm
material reprodukohet si shprehje ideale e jo si qenie e bartur fizike e
objektit t jashtm. Informata nuk sht vetm kategori materiale, por as
vetm ideale.
Informata argumentuese
Nga sa u theksua deri tash rezulton se informata argumentuese sht lajm i
till e cila sht element i modelit t brendshm t bots s jashtme n
vetdijen e organit t procedurs, izomorf, eventualisht homomorf (e
prputhshme vetm me tiparet e prgjithshme), reproduktim ideal i objektit
dhe proces i gjendjes dhe marrdhnieve. Ajo nuk mund ti bartet adresantit
pa bartsin e vet t shenjs materiale argumentuese (pa burimin e provs)
prmbajtje e s cils sht. Burimi i provs dhe prova nuk mund t
paraqiten ndaras mirpo, kjo nuk do t thot q jan t njjta. Burimi i
provs paraqitet si barts material i informats dhe kumtess t cilat jan
prov pr nga prmbajtja. Si objekt i njohjes mund t konsiderohet vetm ai
fragment i realitetit, ajo pjes e realitetit q ka hyr n sfern e aktiviteteve e
procedurs penale, si veprimtari objektive e shqisave dhe njohjes dhe vetm
nga momenti kur sht prfshir n kt aktivitet. Shenja n form t
dshmis, dshmitarit, t t akuzuarit, provs materiale e t ngjashme n

137

nj far dore sht personifikim i informats argumentuese (prova e

dshmitarit, e t fajsuarit, veti e provs materiale etj), sepse informata lind
me ndryshim. Nuk mund t shkputet n mnyr t vrazhd informata nga
shenja si bartse e saj sikurse q nuk mund t ndahet fakti si pjes e
realitetit nga interpretimi i tij.
Burimi i provave i ashtuquajtur shenj prove sht barts fizik i informats,
prgatitje e saj, kurse informata sht relevante nse na informon pr lidhjet
relevante penale-juridike.
Funksionin heuristik i provs
Ka t bj me prcaktimin dhe zbulimin e shkaktarve t panjohur ose jo
mjaft t njohur t veprave penale n baz t pasojave si rezultat i veprs dhe
formave tjera t lidhjes. Shkaktari aktiv apo subjekti i ndryshimeve t cilat
mund t bhen prov sht kryesi i veprs penale i cili ndrmerr aktin e
kryerjes me rast lindin pasojat shkakore t lidhjeve ndrmjet subjektit t
aktit, n njrn an dhe rezultatit n ann tjetr. Procesi i njohjes shkon
nga pasojat drejt shkakut. Nuk mund t njihet shkaku sipas pasojs. Me
kt rast formn e aktivitetit shqisor-objektiv e prcaktojn normat e ligjit
mbi procedurn penale, kurse prmbajtjen ia japin shkencat kriminalistike
dhe forenzike. Jo rrall duhet identifikuar subjektin aktiv t veprs penale
dhe t vet veprs q ka ndodh, prmes veprs penale kriminalistike dhe
duhet zbuluar vetm kryesin si subjekt n lindjen e veprs penale ose n vet
aktin e kryerjes s saj sepse me identifikimin e aktit eo ipso identifikohet
mjeti apo kryesi, p.sh. tek vepra penale e mashtrimit.
Mjeti argumentues
Mjeti argumentues (lat. media probandi) sht burim nga i cili merret baza
argumentuese gjegjsisht burim nga i cili merren fakte t cilat shrbejn si
baz pr nxjerrjen e prfunimeve pr t vrtetn ase t pavrtetn e asaj q
sht objekt prove. N t vrtet fjala sht pr aktet procedurale me t cilat
nxirren dshmit. Aktet procedurale si mjete t rregulluara penale-juridike,
t mnyrave dhe t metodave t identifikimit dhe njohjes s realitetit
shfrytzohen pr zbulimin, fiksimin, asrvimin, verifikimin, vlersimin dhe
shfrytzimin e informatave argumentuese apo provave t llojit t caktuar.
Ato vetvetiu nuk dshmojn asgj, do t thot jan indiferente ndaj provs.
Ktu vihet n pah metoda praktike gnoseologjike.
Provat reale
Provat reale jan ndryshimet e karakterit material n form t gjurmve dhe
objekteve t veprs penale. Fjala sht pr rezultatin objektiv i cili sht
krijuar me tentimin apo kryerjen e veprs penale, i cili mund t shfrytzohet
pr qllime argumentuese drejtprsdrejti nga organi i procedurs pa
ndihmn e ekspertve dhe personave profesionist. Q t mund t
shfrytzohen provat reale n procedurn penal ato duhet t jen t njohura
nga ana e organit t procedurs n mnyrn e rregulluar me dispozitat e

138

ligjit t procedurs penale. Fjala sht pr paraqitjen e provave n kuptimin

procedura.
Me fjal tjera provat reale jan ndryshime t natyrs objektive n botn e
jashtme t cilat organi i procedurs mund ti njoh dhe vlersoj pa njohuri t
posame profesionale nga sferat jasht juridike. Kto jan rastet kur kto
prova nuk krkojn shqyrtime profesionale sepse ato flasin vetvetiu( res
ipsa loquitur ) pra, kto drejtprsdrejti (stricto senzu) shrbejn pr
qllime argumentuese. Kto mund t krkojn identifikim mirpo nuk e
sjellin n pyetje shfrytzimin e tyre t drejtprdrejt pr qllime
argumentuese nga ana e organit t procedurs. N t drejtn anglosaksone
normat e tilla i quajn internal evidence. N praktikn kriminalistike
numri i ktyre provave sht relativisht i vogl.
Provat reale i krijon kryesi i veprs penale dhe viktima kurse organi i
procedurs i gjen dhe shfrytzon pr qllime argumentuese. N ndryshimet
materiale t cilat i quajm gjurma dhe objekte t lidhura me veprat penale
gjenden informatat n form materiale. Ato krkojn analiza dhe
interpretime t cilat shpesh kan karakter deshifrimi (dekodimi). Prova reale
nuk paraqesin vetm gjurmt dhe gjurmt ekzistuese por edhe mungesa apo
mosekzistenca e tyre q sht n kundrshtim me rrjedhn e zakonshme t
gjrave. Kto jan t ashtuquajturat fakte negative apo mohuese. Provat e
vrteta apo reale nuk jan gjithmon ekskluzivisht prova indikative. Ato
mund t jen edhe prova direkte dhe indirekte. Pr kt arsye sht gabim
t barazohen nocionetprov reale dhe prov indikative.
Ekziston diapazon shum i gjer i formave t paraqitjes s provave reale gj
q n njfar mnyre vshtirson definimin e tyre. Nn rrethanat e caktuara
kjo mund t jet do objekt, substanc, gjurm, shenj, krejt q me
ekzistimin material dshmon se sht prgatitur tentuar apo kryer vepra
penale ose shrben pr identifikimin e kryesit, viktims apo mundson
gjurmimin e tyre apo t personit ose objektit q ka lidhje me veprn penale.
Provat reale t cilat dshmojn ekzistimin e veprs penale, para s gjithash
jan prova indikative t cilat dshmojn identitetin e caktuar jo
drejtprdrejt me shkall t ndryshme sigurie. Prova reale mund t jen
objektet e analizs dhe ekspertizs si n pikpamje t prkatsis grupore
ashtu edhe t identitetit. Kuptimi i nocionit prov reale sipas doktrins
kriminalistike sht m gjithprfshirs sesa ai procedural penal, mirpo
pr kt arsye sht edhe m amorf.
Relativiteti i objektivitetit t provs reale ky relativitet mbshtetet n faktin
se provat materiale t cilat sot krkojn interpretim shkencor dhe
profesional vetvetiu(automatikisht) nuk sht domosdo t jen objektive. Ato
mund t jen t simuluara, mashtruese, t inskenuara e t mos vrehen si
dhe t interpretohen gabimisht. N argumentim nuk mund t shmanget
momenti subjektiv. Kjo sht shtje e aftsive krijuese t njeriut q ti sajoj
informatat materiale dhe nga ato t nxjerr prfundimet t caktuara.

139

Provat reale sipas kriterit funksional

N kategorin e ktyre provave numrohen:
1. objektet t cilat kan shrbyer si mjet i kryerjes penale ose kan qen t

destinuara pr kt qllim( instrumenta sceleris);

2. objektet e marra me vepr penale ose t fituara si shprblim ose

objektet e marra si shprblim pr kryerjen e veprs penale;

3. objektet t cilat kan dal nga kryerja e veprs penale;
4. objektet bartse t informatave materiale n form t gjurmve ose

shenjave;
5. objektet t cilat ndihmojn identifikimin e personit kryes apo viktims,
motivit etj;
6. objektet e lna, t harruara ose t hedhura n vendin e kryerjes s
veprs penale;
7. t gjitha objektet tjera t rndsishme pr zbulimin e veprs penale dhe
kryesit t saj dhe prcaktimin e prgjegjsis penale t tij.
Niveli shkencor i ksaj ndarjeje sht i dyfisht pr shkak t kategoris s
fundit corporae delikti e cila sht e pacaktuar pr nga vllimi dhe
prmbajtja dhe ka kryesisht vler empirike e jo shkencore.
Provat reale sipas kriterit kauzal
Sipas ktij kriteri dallohen:
1. ndryshimi i pozits n hapsir dhe koh. Kjo sht e ashtuquajtura

2.

3.
4.

5.

gjurm e situats s vendit t ngjarjes si prov. Situata n vendin e

ngjarjes sht objekt i ekspertizs s rrethanave;
zhvendosja mekanike e substancave q e prbjn sendin si dhe dukuria
e sendeve tjera n vendin e ngjarjes apo zhdukja e sendeve nga vendi i
ngjarjes(rrethana negative);
ndarja e sendeve q kan qen unike n disa pjes prbrse (procesi i
reparacionit);
ndryshimi i gjendjes energjike t sendeve( nxehja, ftohja), gjendja
fazore(shpejtimi, ngadalsimi), i vet strukturs s sendeve dhe
substancave(gjendja agregate);
prdorimi i sendeve t caktuara n kushtet konkrete t vendit dhe kohs
n mnyr individuale (modus operandi).

Provat reale sipas disiplinave (sferave shkencore)

Klasifikimi i gjurmve dhe objekteve sipas sferave shkencore t arriturat e t
cilave aplikohen n analizn e disa lloje t gjurmve dhe t objekteve tregon
se pothuaj t gjitha sferat shkencore i kontribuojn analizs dhe ekspertizs
s gjurmve dhe objekteve t cilat jan relevante n aspektin kriminalistik.
Prova teknike

140

Ky emr shpesh prdort gabimisht pr provn indikative. sht gabim t

barazohet prova reale me indicione gjegjsisht me provat iniciale. Provat
reale nuk jan gjithmon dhe ekskluzivisht indicione ndonse t tilla jan
m s shpeshti. Ato mund t jen edhe prova direkte pr kt sht e
padrejt t barazohen nocionet prov reale dhe prov inicialeprball
prov teknike.
Prova e nxjerr materiale
Fjala sht pr kopjen apo ndarjen (mullazhn) e gjurms origjinale ose
prmes me mjete t posame (p.sh. me folia) gjurms s nxjerr q ka lindur
nga procesi i shfaqjes s saj. Kto prova t nxjerra materiale mundsojn m
von kryerjen e ekspertizs.
N praktikn e prditshme shtrohet shtja e vlers s provave t ktyre
kopjeve t nxjerra materiale. Dispozitat e ligjit t procedurs penale krkojn
pr t gjitha llojet e provave zbatimin e parimeve konsekuente, prandaj
kshtu edhe pr provat reale krkojn zbatimin e parimeve t drejtprdrejta
dhe t pandryshueshmris. N pajtim me kto parime burimi i njohuris
provn materiale do t duhej ta vendoste n dispozicion t gjykats e me
kt edhe ekspertit n formn e saj origjinale apo burimore. Ndrkaq n
praktikn kriminalistike sht e mundur q disa prova materiale apo
burimore t ruhen pr nevojat e procedurs s argumentimit. Kjo sht
p.sh. gjurma relievore e kmbve n born e cila shkrihet apo n tokn e
lagsht e cila n diell shpejt thahet etj. Provat materiale burimore apo
origjinale krijohen me kryerjen e veprs penale kurse materiali i nxjerr i
provave paraqitet n formn e kopjes s tij apo ndarjes gjegjsisht kaptins.
Kt gj e bjn asistentt teknik t organit t procedurs me rastin e
kryerjes s aktiviteteve hetimore si sht shikimi n vend t ngjarjes. Kopja
e provs materiale ka pr qllim q ti ruaj karakteristikat individuale dhe
grupore t provs materiale origjinale, pr nevojat e dshmimit. Kjo
procedur ndrmerret pr shkak t nevojs, sepse ekziston rreziku nga
zhdukja, shkatrrimi, kontaminimi apo edhe pamundsia me kt rast q t
ndahet nga baza, pr shkak t thyerjes, brishtsis, prkohsis e t
ngjashme. Sidomos jan interesante gjurmt e ngritura mbi baz dhe ato t
grimcuara. Materiali i nxjerr i provs nse ka arritur sukses, do t thot
sht konservuar n mnyr adekuate grupi i nevojshm dhe karakteristikat
identifikuese individuale n kompleksin e tyre individual duke iu
falnderuar zhvillimit t tekniks kriminalistike dhe mjeteve e metodave
teknike, e ka t njjtn rndsi sikurse edhe prova materiale origjinale. Roli
i provave t nxjerra materiale sht do dit e m i madh kurse repertori i
metodave siguruese dhe mjeteve pr fiksimin e tyre, gjithashtu do dit
sht m i madh.
Kushtet pr shfrytzimin e provave t nxjerra materiale
Paraprakisht krkohet analiz precize dhe detaje n procesverbal pr aktin e
ndrmarr procedural dhe fiksimi adekuat kriminalistiko-teknik me
konstatim n procesverbal t masave t ndrmarra dhe aktiviteteve t

141

natyrs kriminalistiko-teknike. Kur sht fjala pr provat e prmendura

duhet t kihet parasysh fakti se prova nuk sht objekt i cili sht shfaqur
por vetit e tij grupore dhe individuale. Kopja mund t shrbej si prov
vetm nse ato karakteristika n mnyr besnike jan t shprehura me
rast nuk sht e thn q ato t jen t gjitha por vetm aq sa jan t
nevojshme pr identifikimin dhe grupimin gj t ciln e cakton eksperti n
rastin konkret n pajtim me rregullat e disa shkencave dhe teknikave.
Shfrytzimi i tyre limiton mjetet dhe metodat teknike t puns n
dispozicion. Nga shum tipare mund t abstragohen si t parndsishme
disa si p.sh. ngjyra, pesha etj. Kopja e provs materiale origjinale duhet ta
konservoj pozitn, konfiguracionin, pozitn e ndrsjell dhe radhitjen e
karakteristikave identifikuese. Pra duhet q n mnyr besnike ta shpreh
provn origjinale.
Prova ndihmse materiale (reale)
Me kt nocion disa kriminalist nnkuptojn objektet q shrbejn si prov
me vet ekzistencn e tyre, me kusht q t jet konstatuar pa dyshim se kan
lidhje me veprn penale.
Sistemi i kontrollit t provave materiale
Ky sistem n vete prmban:
1. pamundsimin e disponimi jo t autorizuar, humbjes apo bartjes s t
2.
3.
4.

5.

6.
7.
8.
9.

drejts s shfrytzimit me materiale t provave;

mbshtetjen dhe ruajtjen t t ashtuquajturit zinxhir i ruajtjes s
provave materiale;
vendosjen e prgjegjsis pr ruajtjen e atyre provave;
regjistrimin e provave materiale, shenjave identifikuese dhe shnimet e
lokalitetit ku ruhet prova materiale si dhe kushtet e arkivimit (lagshtia,
temperatura, ndriimi, errsira) kur kjo sht relevante;
dhnien e provave materiale personit t tret vetm me leje paraprake me
shkrim t personit kompetent zyrtar. Deri ather prova materiale sht
n ingerenca t personit kompetent zyrtar t cilit i besohet ruajtja dhe
shfrytzimi i tij;
t dhnat identifikuese dhe vendi i puns s personit zyrtar t cilit i sht
dhn prova materiale n ruajtje;
shenjn e arsyes pr dhnien e provs materiale;
sigurimin e provave t dokumentuara se dhnia e provs materiale sht
kryer me autorizim si dhe gjendja n t ciln gjendet prova dhe
shenjn e dispozicionit prfundimtar me provn materiale.

Baza e provs
Baza argumentuese (lat. argumentum probandi) sht prmbajtja e provs
s nxjerr.
Forca e provs

142

Forca argumentuese (lat. nervus probationis) sht prshtatshmria e

provs q tek organi i procedurs si shfrytzues ta krijoj bindjen pr
ekzistimin apo mosekzistimin gjegjsisht autenticitetin apo joautenticitetin e
fakteve t cilat me to dshmohen. N kuptimin e ngusht t rrept logjik kjo
sht aftsi e prmbajtjes s caktuar t provs si argument q prej saj t
nxirret prfundimi pr autenticitetin e ndonj fakti, apo konstatimin faktik.
Kjo nuk sht e rregulluar me norma juridike.
Lnda e dshmis apo argumentimit
Grupi i fakteve t cilat n procedur vrtetohen me argumentim sht objekt
argumentimi.
Punt hulumtuese t provave
Punt e posame dhe speciale kriminalistike t cilat krkojn njohuri t
posame kriminalistike si sht shikimi n vendin e ngjarjes,
rikonstruktimi, eksperimentet hulumtuese quhen pun hulumtuese t
provave.
Burime e provave
Burim prove mund t jet personi, gjurmt dhe objektet e veprs penale,
dokumentet dhe fotografit teknike, shtazt, bimt etj. Dshmit e
personave pr nga prmbajtja jan prova nse ato organi i procedurs i
pranon kurse gjurmt dhe objektet si barts material t informatave (shenja)
mund t jen prova reale apo objekt i ekspertizs kur t jen br prova
prmes raportit dhe mendimit apo dshmis s ekspertit.
Objekti i provs
Objekti i provs sht pjesa tredimensionale e ndonj hapsire me
prmbajtje materiale me form t fort t caktuar q sht e perceptueshme
pr shqisat. Objekti i provs shpeshher sht relevant me ekzistencn dhe
pamjen e tij n aspektin kriminalistik dhe penalo-juridik.
Argumentimi
Akti procedural apo veprimet me t cilat me ndihmn e provave vrtetohen
faktet quhen argumentime. Ekzistojn 3 faza t argumentimit si jan:
1. vendosja dhe nxjerrja e provave;
2. nxjerrja e provave (me shfrytzimin e bartsve t provave konstatohet

prmbajtja e tyre) dhe

3. vlersimi i provave.

Argumentimi n kuptimin procedural

143

Argumentimi n kuptimin procedural sht grup aktivitetesh operative i

organit kompetent, me ndihmn e t cilave arrihet deri tek njohja e fakteve
relevante pr procedur penale. Me fjal tjera kjo sht veprimtari e
rregulluar me ligj apo grup aktesh i organit kompetent (gjykats, policis,
prokuroris dhe organeve tjera shtetrore si dhe subjekteve procedurale
penale) n planin e :
1.
2.
3.
4.

zbulimit;
sigurimit dhe grumbullimit;
verifikimit dhe nxjerrjes dhe
vlersimit t provave.

Specifika e argumentimit qndron n at se argumentimi si form e

posame (forma) e njohuris s realitetit objektiv (t vrtets) karakterizohet
me 2 rrethana:
a) me argumentim vrtetohen faktet t cilat kan ndodhur n t kaluarn

dhe
b) identifikimi i atyre fakteve kryhet n formn e parapar procedurale.

Lidhur me sa u cek shtrohet pyetja: Kush i vrteton faktet? Organet

procedurale t cilat nxjerrin vendime, pra jo vetm gjykata. Specifika e
argumentimit n kuptimin penalo-juridik qndron n at se zbulimi,
nxjerrja dhe vlersimi i provave jan t pandashme. Ndrkaq, objekti i
dshmis sht unik pr t gjitha stadet apo fazat e procedurs (i
ashtuquajturi identitet i objektit t dshmis), rrethi i provave sht
gjithmon dhe pa prjashtim i paprcaktuar fillimisht. Kt rreth e cakton
organi i procedurs n baz t vendimeve procedurale.
Mnyra e konstatimit t fakteve
Ekzistojn dy mnyra:
1. perceptimi vetjak i organit t procedurs, mirpo vetm kur sht fjala

pr t ashtuquajturat prova reale n kuptimin e ngusht t cilat nuk

krkojn interpretim profesional dhe mund t futen n procedur nga
ana e organit t procedurs, p.sh. numri i personave t cilt kan ardhur
n ndonj objekt, sipas gjurmve n bor;
2. me argumentim prmes ndrmjetsve t cilt paraqiten midis vetdijes t

organit t procedurs dhe fakteve q konstatohen. Ndrmjets mund t

jen persona, provat materiale fotografit dhe dokumentet. Organi i
procedurs vlerson besueshmrin e ndrmjetsve. Sot prevalon
qndrimi se faktet vrtetohen vetm me argumentim e jo edhe me
perceptimin vetjak t organeve t procedurs.

Konstatimi i fakteve - sht njohja e fakteve n realitetin objektiv si t tilla

far ato jan. Pa njohje nuk ka fakte.

144

Konstatimi i fakteve n procedurn penale sht aktivitet i organit t

procedurs penale dhe subjekteve tjera procedurale, drejtuar n
konstatimin e fakteve me metoda t prgjithshme gnoseologjike dhe
kriminalistike dhe me procedura duke iu prmbajtur rreptsisht forms
procedurale.
Konstatimi i fakteve n kuptimin kriminalistik
Ky konstatim sht rezultat i aktiviteteve t cilat jan t drejtuara n
zbulimin dhe njohjen e fakteve sipas rregullave t shkencs kriminalistike,
prkundr formave rreptsisht procedurale, por brenda parimeve dhe
ndalesave procedurale. Fjala sht pr reproduktimin e fakteve ashtu si ato
jan dukur n realitet apo pjesrisht ashtu, pra n mnyr autentike dhe
sipas rregullave t shkencs kriminalistike (lex artis).
Konstatimi i fakteve n kuptimin gnoseologjik
sht aktivitet i organit dhe subjekteve t procedurs i drejtuar n njohjen e
fakteve n kuptimin gnoseologjik. Fjala sht pr shprehjen e cila prdoret
n fjalorin e prditshm dhe e cila ka t bj me konstatimin e fakteve me
an t metodave t prgjithshme gnoseologjike t cilat zbatohen n jetn e
prditshme jasht sfers s procedurs penale. Kjo do t thot njohja e
fakteve si t tilla far paraqiten n jetn e prditshme.
Faktet
Me sa u cek vazhdimisht po flitet pr faktet. Ta shohim ka prfshin ky
nocion. Nocioni fakt sht pjes (fragment, shkputje) e realitetit t cilin
organi i procedurs e ka ndar nga sistemi i lidhjes gjithprfshirse t
sendeve dhe dukurive duke e shprehur at n vetdijen e vet, pra t cilin e
ka njohur apo sajuar. Sendet, ngjarjet, dukurit dhe veorit bhen fakte n
kuptimin kriminalistik vetm ather dhe pikrisht me at q ato i kan
njohur organi i procedurs dhe u ka dhn atyre rndsi t caktuar, i ka
interpretuar ato. Me fjal tjera faktet individualisht jan t kapshme pr
shqisat dhe at direkt apo indirekt.
Fakti sht objekt gnoseologjik, i njohjes dhe nga prova dallon vetm sipas
funksionit e jo sipas shfaqjes (fenomenologjis). Fakti i konstatuar me nj
shkall t caktuar sigurie, saktsie apo eventualisht me nj shkall t ult
sigurie, kur shrben pr konstatimin e fakteve tjera, bhet prov.
Faktet n kuptimin procedural jan pjes e realitetit (objektet, gjurmt,
ngjarjet, rregullat, prvojat etj.), i cili sht i njohur dhe t cilin n
procedur duhet vrtetuar n mnyr q trthorazi apo direkt n to t
zbatohet e drejta. Nocioni procedural i fakteve sht i kushtzuar nga nevoja
e dallimit t fakteve dhe normave juridike. Kur thuhet provat ather kto
jan fakte t konstatuara q shrbejn pr vrtetimin e fakteve tjera. Dallimi
sht vetm n funksionin e tyre. Provat jan mjet i njohjes, kurse faktet
jan objekt i njohjes. Dallimi sht vetm funksional. Faktet mund t jen

145

nga e kaluara dhe t tashme. Konstatimet faktike mund t jen pozitive dhe
negative. Tek pozitivet pohohet se ndonj dukuri ekziston kurse tek
negativet e kundrta.
Faktet nga aspekti penalo-juridik
Nga ky aspekt dallojm:
1. faktet
2. faktet
3. faktet
4. faktet

e prfshira n prshkrimin abstrakt ligjor t veprs penale;

n realitet;
sekondare, t rndsishme pr procedurn penale dhe
t cilat nuk kan rndsi pr procedurn penale.

Lidhur me sa u theksua dallohen fakte t rndsishme n kuptimin e

ngusht dhe fakte t rndsishme n kuptimin e gjer. Faktet e
rndsishme n kuptimin e ngusht jan ato t shnuara nn pikat 1,2 dhe
3; faktet e rndsishme n kuptimin e gjer n procedurn penale jan
gjendja e sendeve si trsi faktesh t procedurs penale. Kjo sht kjo sht
t gjitha faktet t cilat vrtetohen me procedur penale.
Faktet e rndsishme sipas teoris s provave:
1. faktet e vendosura dhe kontekstuale;
2. faktet e indiceve dhe faktet ndihmse dhe
3. faktet me t cilat verifikohen provat t ashtuquajtura fakte kontrolluese.

Ato kan rol instrumental.

N kategorin e par aplikohen rregullat juridike. Kto jan fakte t
vendosura dhe juridikisht relevante. Kto jan fakte n t cilat mbshtetet
zbatimi i t drejts procedurale, materiale dhe penale n shtjen e caktuar
penale.
Faktet kontekstuale jan indicionet e quajtura fakte provash;
Faktet kontrolluese
Indicionet jan: faktet dhe provat. Emri fakte argumentuese paraqitet n
shenj funksionale. Indicioni s pari konstatohet si fakt pastaj shrben si
prov pr konstatimin e fakteve vendimtare me prfundim logjik. Fjala sht
pr provat indirekte. Indicionet duhet t vrtetohen me siguri pr t mundur
q t shrbejn si prov. Definimi i disa indicioneve dhe trsia e tyre varen
nga situata hulumtuese. Situata hulumtuese sht trsia e kushteve nn
t cilat n momentin e caktuar kryhet procedura (joformale apo formalejuridike). Ky sht sistem dinamik i faktorve objektiv t natyrs
informative, organizative dhe argumentuese.
Faktet kontrolluese

146

Jan ato fakte q shrbejn pr kontroll t fakteve dhe indicioneve

vendimtare. N rastin e tyre nuk aplikohet e drejta, por kan rol t madh
instrumental.
Gjendja faktike sht trsi e fakteve vendimtare.
Faktet si objekt konstatimi si t tilla ato duhet t jen qart t definuara
(kjo sht detyra e par hulumtuese), duhet t caktohet mjeti dhe mnyra e
konstatimit t tyre dhe duhet t caktohet koha procedurs pr vrtetimin e
fakteve (afatet).
Struktura e provs n procedurn penale.
Kjo n esenc prbhet nga:
1. prmbajtja e provs apo elementet e provs (kto jan prmbajtjet e

dshmive t personave, dokumentet e rndsishme, shenjat e objekteve

etj).
2. burimet e provave apo bartsve t tyre (personat si barts personal t
informatave dhe bartsit material n form t gjurmve dhe objekteve,
dokumentacioni dhe fotot teknike);
3. mjeti argumentues apo aktet procedurale prmes t cilave prova futet n
procedur dhe
4. rezultatit t provs (prfundimi pr faktet) lind me operacionin
intelektual t organit t procedurs pas paraqitjes s provave.
Provat induktive n procedurn kriminalistike
Kto jan prova t cilat mbshteten n mas m t madhe apo m t vogl
probabiliteti, si mas e mundshme. Kto shqyrtohen n metodn e
kombinuar induktive deduktive.
Teorit kriminalistike mbi versionet apo hipotezat kriminalistike
Nocioni version
Versionet i quajn edhe prezumime, akte mendore t supozimit dhe hipoteza
ad hoc. Versioni n shkencn kriminalistike sht nj nga hipotezat e
mundshme t veprs penale apo ngjarjes kriminale, gjegjsisht fakteve
relevante kriminalistike, pra form e veprimtaris mendore e organit t
procedurs. Versionet si nj nga shum hipoteza q shpjegojn lindjen,
veorit, lidhjet reciproke dhe rrethanat e paraqitjes s veprs penale,
rndsis s saj, gjendjes dhe marrdhnieve t kryesve, viktims dhe
rrethanat tjera t lidhura me objektin e hulumtimit kriminalistik, sot jan
imperativ i zbulimit dhe argumentimit t suksesshm t veprave penale.
Shum kriminalist versionin e definojn si prfundim t arsyetuar apo
hipotez t bazuar nga disa t shtruara t cilat n nivelin e t mundshmes
shpjegojn procedurn, veorit, lidhjet reciproke dhe marrdhniet,

147

prmbajtjen dhe rndsin pr shtjen penale t disa rrethanave t

rndsishme t veprs apo ngjarjes penale apo ato vet n trsi pr
konstatimin e t vrtets objektive. Pra, versioni kriminalistik sht hipoteza
e arsyetuar n pikpamje t disa fakteve apo grupi faktesh t cilat ose jan
ose ishte dashur t jen t rndsishme pr shtjen penale n rastin kur
tregojn pr ekzistimin dhe shpjegimin e origjins s atyre fakteve, lidhjen e
tyre t ndrsjell dhe prmbajtjen duke u shrbyer me qllimet e konstatimit
t fakteve objektive. Me kt rast duhet pasur parasysh se versioni synon
sqarimin e mundshm t aspiratave faktike n kuadr t hulumtimit
kriminalistik. Hulumtimin n shkencn kriminalistike e karakterizon
przgjedhja ndrmjet shum zgjidhjeve n baz t njohurive jo krejtsisht t
besueshme.
Versioni si hipotez do t thot mendim pr t cilin supozohet se sht i
vrtet. Ai sht i krijuar n mnyr q me ndihmn e tij t mund t
interpretohet dhe shpjegohet fakti i caktuar. Me fjal tjera hipoteza sht
mendim i mundshm apo moment themelor i zbulimit logjik. Zbulimi sht
perceptimi i par apo konstatimi i par i ndonj rregullsie. Kushtet logjike t
zbulimit n procedurn kriminalistike jan: e vrteta dhe risia e tezs s
zbuluar. Zbulimet sipas kohs s shfaqur jan zbulimet para dhe gjat
procedurs. Ato ndahen edhe pr nga fazat e procedurs. Verifikimi i
autenticitetit t zbulimeve kriminalistike kryhet me prova. Zbulimi- prova
sht prmbajtje e procedurs s verifikimit. Funksioni i hipotezs
kriminalistike sht orientim i hulumtimit n rregullsi t caktuara ndrmjet
fakteve. Qllimi i hipotezs kriminalistike sht racionalizimi i t pasakts
dhe ofrimi i bazs pr vlersimin e shkalls s caktuar t bazueshmris.
Hipoteza ofron mundsi zgjidhjeje. Se a sht kjo vrtet zgjidhje problemi,
sht detyr e hulumtimit kriminalistik. Edhe pr versionin si mendim i
kushtzuar implikativ vazhdon krejt ka vlen pr hipotezn. Ato duhet t
parashtrohen n pajtim me kushtet e njohjes logjike dhe metodologjike.
Versionet jan instrumente t bazuara metodike baza e t cilave sht
funksioni q zbrazsit n njohurit pr veprn penale apo ngjarjet
kriminale dhe kryesit ti plotsojn prkohsisht dhe kriminalistve tu
mundsojn largimin e shum kuptimeve n interpretimin e informatave
argumentuese. Faktori numr sht nj ndr elementet e rndsishme t
nocionit version. Dimensioni psikologjik i versionit kriminalistik mund t
definohet si proces i prpunimit t informatave n dispozicion t cilat jan
mendore-psikologjike, t natyrs kognitive, t grshetuara me imagjinatn,
t cilat n baz t gjendjes faktike n dispozicion ndihmojn me rastin e
krijimit t modelit t ri informativ-logjik t gjendjes faktike. Nga sa u cek
rezulton se versionet jan mjete taktike n form t aktiviteteve mendore t
kriminalistve pr konstatimin e s vrtets. Puna me indicione sht pun
specifike operative-taktike apo procedurale-taktike, pra form e praktiks
kriminalistike e karakterit mendor, pr kt arsye edhe nuk sht e
normuar juridikisht. Parashtrimi i versioneve nuk kryhet n formn
procedurale por sipas rregullave t psikologjis dhe logjikes. Ndrkaq
verifikimi i versioneve q bhet me rastin e kryerjes s akteve operative dhe
procedurale si dhe masave tjera bhet sipas rregullave kriminalistike dhe
procedurale. Nuk ekziston ndonj veprim i posam i cili do t shrbente pr

148

formimin e versionit. Fjala sht pr metodn njohse strukturale-logjike.

Versionet e kan dimensionin e tyre logjik, ann prmbajtjesore dhe
aspektin funksional. Q t tri dimensionet e prmendura vijn n shprehje
n definicionin e versionit. Versionet mundsojn zbatimin e procedurs me
plan dhe oportunitet. Mnyra e argumentimit nuk sht spontane dhe
krejtsisht e miratuar, por me plan dhe n mnyr oportune.
Funksionet e versionit jan t trefishta:
1. ato jan mjet specifik pr zbulimin e fakteve relative;
2. ngjashmria e kalimit nga njohuria probabile n prfundimet e sakta;
3. jan n funksion t metods gnoseologjike.

Versionet ekzistojn vetm derisa njohuria mbi ngjarjen kriminale dhe

kryesin nuk bhet e besueshme dhe e sakt.
Versionet e orientojn rrjedhn e procedurave kriminalistike qoft fjala pr
procedurat policore apo t prokuroris gjegjsisht gjykats. Ato jan
instrument i procedurs s organizuar shkencore e cila nuk zhvillohet sipas
parimit t spontanitetit por sipas planit. Parashtrimi i versioneve sht faz
e domosdoshme n procedurn e argumentimit. Ato jan t objektivizuara
n masat dhe veprimet formale dhe joformale. Numri i versioneve q do
planifikim varet nga fondi i fakteve n dispozicion. Shumsia e versioneve
apo pluraliteti i tyre paraqitet si faktor i rndsishm metodologjik i
zbulimit, argumentimit dhe qartsimit t veprs penale apo ngjarjes
kriminale, sepse siguron gjithanshmrin, trsin dhe objektivitetin.
Gjithmon duhet pasur parasysh se pothuaj do version e ka
kundrversionin e vet.
Duhet t shtrohen t gjitha versionet e mundshme n pajtim me parimin e
maksimumit t versioneve, t gjitha duhet t jen t verifikuara me t
njjtn mas dhe form t kujdesit. Versioni i cili i qndron verifikimit duhet
t jet i mbshtetur n prova t vlefshme. Versioni i verifikuar duhet t
interpretohet plotsisht dhe n pajtim me objektin e procedurs dhe ajo
guxon t jet prfundimi i vetm i mundshm. Versionet si forma t
aktivitetit mendor jan t lidhura n mnyr t pandashme dhe t
grshetuara n marrjen e masave dhe veprimeve joformale dhe formale dhe
t cilat gjenden n themelet dhe rezultatet e tyre. Hulumtimi kriminalistik
thn kushtimisht si procedur penale n kuptimin e gjer sht struktur
n t gjitha fazat: planifikim-supozim, version-argumentim.
Versionet kriminalistike ndahen n t prgjithshme t veanta, tipike,
retrospektive, parashikuese gjyqsore, versionet e mbrojtjes dhe akuzs, ato
n baz t llojeve t procedurave, sipas se cili objekt e krijon versionin, sipas
rndsis penale-juridike etj. sipas asaj lidhur me ka do t bhet fjal m
tepr. N praktik paraqiten versione kundrthnse dhe jo kundrthnse.
Zakonisht nj version prputhet me rrjedhn e veprs penale por ndodh q
vendimi autentik nuk ka qen as i parapar. Jo rrall, nj varg versionesh

149

jan prodhim i fiksionit (imagjinats). Megjithat jo rrall deri tek e vrteta

arrihet me ndihmn e atyre shpjegimeve t imagjinuara, por t mbshtetura
n bazat e fakteve. Nga sa u tha rezulton se versionet duhet t mbshteten
n fakte e jo vetm n fiksione t cilat luajn rol t madh n krijimin e
versioneve. Hedhen t gjitha versionet t cilat nuk i vrtetojn faktet, kurse
pranohen t gjitha ato t cilat i vrteton materiali faktik. Puna me versione
sht zbatimi i metods eliminuese. Njkohsisht duhet t verifikohen t
gjitha versionet. sht i rrezikshm veprimi vetm sipas nj versioni.
Gjithashtu njsoj sht i dmshm edhe zbatimi i teoris s renditjes sipas
t cils s pari punohet n baz t versionit m t mundshm t besuar,
pastaj n vend vijn t tjerat njra pas tjetrs sipas kriterit t probabilitetit.
Puna me versione duhet ta ket rrjedhn paralele t operacioneve punuese.
Versionet operative policore konstituohen dhe verifikohen para fillimit t
procedurs penale sipas rregullit t hetimit por paralelisht me versionet
hetimore, gjegjsisht kombinim i aktiviteteve operative dhe hetimore. Prve
q formohen informatat n materialin informativ t karakterit informativ ato
krijohen edhe n baz t intuits. Faktet n baz t t cilave, n procedurn
parapenale, krijohen versionet, nuk jan t kornizuara dhe t prcaktuara
n pikpamje procedurale.
Kriminalistt n procesin e planifikimit dhe t verifikimit t versionit jan t
vetdijshm se nj version e prjashton tjetrin. Nuk ekziston mundsia
njkohsisht e dy apo m tepr t vrtetave ose versioneve t kundrta. Si
u theksua fjala sht pr zbatimin e metods s eliminimit e cila qndron n
hedhjen graduale t versioneve t mundshme t ndryshme, prndryshe
objektive n dritn e fakteve rishtazi t vrtetuara. Shpesh n procedurn e
eliminimit t disa versioneve krijohen t reja n baz t fakteve t
vrtetuara. Ndrkaq versionet e mbetura nuk do t thot se vetvetiu jan t
vrteta. Pra pr verifikim dhe eliminim t versioneve shrben metoda e
eliminimit e cila nuk sht prov as argument pr autenticitetin e versioneve
tjera. Me rastin e krijimin dhe verifikimit t versioneve duhet t kihen
parasysh rrethanat objektive apo mohuese e jo vetm ato pozitive.
Piknisja pr parashtrimin e versioneve sht grumbullimi i njohurive dhe
intuita.
Struktura e versionit kriminalistik sht:
1. grumbullimi i fakteve n baz t njohjes s t dhnave fenomenologjike
2.
3.
4.
5.
6.
7.

dhe llojit t veprs penale t mundshm;

rregullimi i fakteve t grumbulluara;
zbrthimi i pjesve kye;
krahasimi i disa pjesve me qndrimet tjera t kundrta;
krahasimi i versionit me ato alternative;
verifikimi i jashtm i versioneve dhe
vlersimi i shkalls s rregullsis s versionit.

do hipotez prandaj edhe version n kuptimin logjik sht mendim n nj

situat. Nga kjo rrjedh se n parashtrimin e versioneve shfrytzohen

150

metodat induktive dhe deduktive logjike dhe formohen n nxjerrjen e

mendimeve.
Metoda induktive sht zbatim sistematik i prfundimeve dhe provave
induktive n procedurn e zbulimit dhe argumentimit.
Metodat ndihmse induktive
1.
2.
3.
4.

vzhgimi;
numrimi;
matja;
eksperimenti.

Vzhgimi prfshin objektin qllimin dhe rezultatet e tij. Vzhgimi

kriminalistik duhet t jet neutral objektiv dhe i sakt, gjegjsisht duhet t
perceptohen vetm ato veti t objektit t cilat vrtet i prkasin atij.
Planifikimi sht programim i planifikuar i perceptimit. Pr kt arsye
qllimi objekti i vzhgimit duhet t jen sakt t prcaktuar n planin e
vzhgimit.
Eksperimenti
sht metod ndihmse induktive i cili prfshin shkaktimin e qllimshm
t dukurive t cilat analizohen. Gjat eksperimentit vije deri tek przierjet
dhe ndodhit aktive. Kto mund t zbatohen kushtet e shkaktuara t
dukurive t cilat n natyr nuk ekzistojn. Analiza sht e mundur edhe atje
ku eksperimenti nuk mund t kryhet. Matja sht prcaktimi i vlerave t
shumta t vetive t caktuara. Temporaliteti sht rrjedha kohore, suksesioni
i dukurive. Kauzaliteti sht tip i variantit raport-faktor ngusht i lidhur
me efektin. Metoda deduktive sht qasje sistematike n t ciln aplikohen
prfundimet deduktive me qllim t zbulimit dhe argumentimit t s
vrtets. N shkencn e kriminalistiks krkohet qasje gjithprfshirse e
metods induktive dhe deduktive.
Parimet themelore t mendimit sipas kuptimit tradicional jan:
1.parimi i identitetit (principium identitatis);
2.parimi i kundrthnieve(principium contradictionis);
3.parimi i prjashtimit t s trets apo t mesms (principium exlusi tereti
sive medi);
4.parimi i arsyeve t mjaftueshme(principium rationis suficientis).
Ndarja e versioneve
Kriteri i ndarjes s versioneve:
1. kriteri metodologjik-logjik:
2. kriteri kriminalistik;

151

Kriteri metodologjiko logjik njeh versionet n vijim:

1. preliminar, punuese dhe prfundimtare;
2. sipas cakut, ndihmse dhe kryesore. Versioni kryesor ka t bj me

objektin e hulumtimin, kurse ai ndihms me disa pjes me t cilat

verifikohet versioni kryesor,
3. versionet themelore, t cilat kan t bjn me prmbajtjet fillestare t
hulumtimit. Nga ato krijohen versione plotsuese;
4. sipas kohs s krijimit t tyre;retrospektive apo parashikuese, sukcesive
apo simultane. Duke pas parasysh marrdhniet e ndrsjella versionet
mund t jen t prputhshme, prjashtuese dhe neutrale.
Versionet m s shpeshti jan retrospektive, kurse kur ato shrbejn si baz
e planifikimit dhe ndrmarrjes s veprimeve t caktuara kan karakter
prognostik. Ato ndr veti dhe ndaj rrethanave reale mund t jen neutrale,
n raport me prputhshmri, konkurrencn dhe eksluzivitetin.
Ndarja kategorike e versioneve.
Sipas ktij kriteri versionet ndahen n versione kriminalistike dhe
procedurale. Piknisja e versionit kriminalistik para s gjithash sht indicja
dhe indikatori. Pr kt arsye ato i quajn versione kriminalistike,
heuristike dhe zbuluese. Versionet procedurale bazohen n prova. Kto jan
versione silogjistike procedurale dhe versione argumentuese. Ndr versionet
kriminalistike rndsi t madhe praktike kan versionet tipike si lloj i
versioneve t prgjithshme. Versionet e prgjithshme n shkencn e
kriminalistiks jan supozimet mbi objektin e argumentimit(thema
probandi). Ato luajn rolin e armaturs. Ndahen n versione t akuzs dhe
t mbrojtjes. Ky klasifikim i versioneve fillon nga raporti i pjesmarrsve n
procedur (palve)sipas objektit t argumentimit dhe rezulton nga normat e
ligjit pr procedurn penale. Versionet tipike jan si theksuam variante t
versionit t prgjithshm. Kjo sht nj nga shum shpjegimet e mundshme
t veprs penale me ekzistimin e informatave minimale. Me fjal tjera
versioni tipik sht sqarim i till q sht karakteristik nga kndvshtrimi i
t drejts penale, metodave kriminalistike dhe prvojave praktike. Versioni
kriminalistik tipik renditet n at modelues :
1. versionet me elemente t posame t veprs penale;
2. versionet mbi aktin dhe pasojn dhe pjest e tyre(sjelljen,lidhjen

kauzave, pasojn);

3. versionet mbi ann subjektive t veprs penale (forma e fajsis, motivi);

4. versionet mbi qasjen viktims;
5. versionet mbi gjurmt dhe objektet n vendin e ngjarjes etj. versionet

kriminalistike para s gjithash mbshteten n indicione n kuptimin

kriminalistik.
Midis versioneve procedurale dominojn versionet retrospektive por ka edhe
prognostike ( urdhresa pr hetimi mbshtetet n to). Dallojm versione

152

hetimore dhe hulumtuese. Versionet hetimore dallohen n pikpamje

instrumentale n raport me ato kriminalistike. Instrumentet e ktij versioni
jan provat dhe indicet n kuptimin procedural si fakte argumentuese. Ato
kan kryesisht rndsi prognoze dhe jan t ngjashme me versionet
kriminalistike. Versionet hetimore bazohen n prova dhe indice n kuptimin
procedural si fakte argumentuese. Sipas rregullit kto jan versione
retrospektive mbi objektin kryesor. Po shohim se fjala sht pr versionet n
baz t llojit t procedurs. Kjo ndarje e versioneve sht e rndsishme n
baz t asaj q mundsojn t konstatohet lidhja organike dhe logjike para
procedurs penale dhe n procedurn penale, kurse brenda procedurs
penale ndrmjet disa fazave t tij. Kshtu dallojm versionet si vijon:
1. operative policore;
2. hulumtuese
3. shqyrtuese;
4. versione t ekspertizs;
5. versionet n procedurn e ankess.

Versionet sipas rndsis penale juridike

Zakonisht kto ndahen n versione t prgjithshme, t posame dhe
versione sipas elementeve t qenies s veprs penale. Versionet e
prgjithshme jan supozime mbi objektin e argumentimit. Versionet e
posame jan versione mbi faktet argumentuese(provat). Versioneve sipas
elementeve t qenies s veprs penale jan versione mbi subjektin(kryesin)
dhe ann subjektive t veprs ( paramendimi dhe me pa hir) dhe objektit
(ngjarja apo vepra penale) dhe ann objektive t veprs (mnyra, vendi dhe
koha e kryerjes) dhe motivit.
Versioni sipas subjekteve q e krijojn
Ky sht klasifikim sipas kriterit t autorit. Sipas ktij kriteri versionet i
krijojn zyrtart e autorizuar t policis, prokurort, gjyqtart hetues dhe
shqyrtues, t dyshuarit, t fajsuarit dhe t akuzuarit dhe mbrojtsit e tyre,
t dmtuarit, ekspertt dhe profesionistt varsisht prej rolit t tyre n
procedur. Gjat procedurs penale versionet duhet t parashtrohen n
form procedurale. Kjo ndarje sht e rndsishme sepse i paralajmrojn
subjektet n procedur se prve versioneve t tyre duhet ti ken parasysh
edhe versionet e subjekteve tjera. Kjo sidomos vazhdon pr gjykatn. N
momentin kur gjykata merr n shqyrtim ndonj supozim ather ai supozim
fiton statusin e versioni gjyqsor.
Versionet sipas shkalls s probabilitetit
Sipas ktij kriteri versionet zakonisht ndahen n:
1. pak t besueshme;]
2. t besueshme;
3. m shum t besueshme.

153

Ky klasifikim shikuar nga aspekti formal-logjik ka arsyetimin e vet mirpo

sht i kontestueshm qllimi i tij. Praktika e pasur kriminalistike tregon se
versionet q jan m pak t besueshme, madje edhe ato m t besueshme q
kufizohen me imagjinatn mund t jen t drejta, kurse ato m t
besueshme nuk do t thot t prputhen me realitetin n aspektin e veprs
penale dhe ngjarjes kriminale. Pr kt arsye n esencn e planifikimi dhe
verifikimit t versionit sht rregulla faktike se t gjitha versionet
verifikohen njkohsisht pa marr parasysh shkalln e supozuar t
probabilitetin e tyre.
Sipas prmbajtjes s dimensionit versionet ndahen n t prgjithshme
dhe t posame n versione t ndrlikuara metodologjike n raport me
bazat, shtjet kryesore dhe shkencn e kriminalistiks. Numri i
versioneve t posame sht i madh:
1. versionet mbi karakterin e veprs penale dhe ngjarjes kriminale;
2. versionet pr subjektin dhe ann subjektive t deliktit;
3. versionet mbi objektin;
4. versionin mbi modalitetet e aktit;
5. versionet mbi viktimn;
6. versionet mbi situatn, mnyrn dhe mjetet e kryerjes s veprs penale;
7. versionet mbi gjurmt pr ka sht folur m lart.

Duhet pas parasysh marrdhnien e rndsishme version-prov-fakt.

Sipas modelit t strukturs argumentuese versionet mund t jen t
thjeshta dhe t prbra; konvergjente dhe divergjente, versionet t cilat
prfshijn drejtprdrejt provat indirekte dhe versionet q kan t bjn me
faktet vendimtare dhe faktet tjera. Te paraqitja e versioneve luajn rol
rregullat e logjiks dhe rregullat e shkencs kriminalistike para s gjitha t
mbshtetura n morfologjin kriminalistike, njohurin psikologjike dhe
rregullat taktike.
Versionet paraqiten n baz t strukturs modeluese t situats s veprs
penale; t njohurive n dispozicion; t stadeve apo fazave; t mnyrs
taktike.
N shkencn silogjiste kriminalistike baza e versionit jan provat n
kuptimin formal apo indicet(fakti i provave). Aplikimi i versionit n
procedurn penale zhvillohet n pajtim me rregullat logjike, taktikepsikologjike dhe komunikuese. Kjo sht e rndsishme pr verifikimin e
versionit. Prmbajtjet e versioneve krijojn pjesn e rndsishme qendrore t
planifikimit t procedurs penale.
Pr pun me versione sht e rndsishme njohja e fenomenologjis s
dukurive t veprave penale. N kt baz krijohen versione tipike dhe
planifikuese. Piknisja e tyre sht akti apo ndonj element tjetr i dukuris
s veprs penale si jan koha dhe vendi i kryerjes s veprs penale, p.sh.

154

modelet e mbrojtjes, vendi i ngjarjes. N rast t kthimit t serishm versioni

paraqitet n baz t dukuris s procedurs identike.
Baz e krijimit t modelit jan gjurmt, gjegjsisht shenjat tipike pr
shfaqjen e veprs penale, t ashtuquajtura tekst gjurmsh.
Verifikimi i versioneve
Versionet duhet ti plotsojn kushtet e prgjithshme logjike t vlers s
hipotez gjegjsisht:
1.
2.
3.
4.
5.

t
t
t
t
t

jen relevante;
jen t verifikuara;
jen t frytshme;
jen kompatibile;
thjeshta.

Konkretsia e hipotezs
Kjo nnkupton prshtatjen e hipotezs pr zgjidhjen e problemeve t cilat
parashtrohen. N shkencn e kriminalistiks konkretsin e hipotezs e
prcaktojn tri kritere: 1. karakteri i veprs penale(kriteri morfologjik); 2.
burimet e njohurive(kriteri argumentues); 3. aktet e veprimit me t cilat
verifikohet kualiteti dhe kuantiteti si dhe shkalla e njohuris e cila rezulton
nga ato.
Verifikimi i do versioni n procedurn penale duhet t jet i qart n
pikpamje logjike i mbshtetur dhe n pikpamje procedurale drejt i
nxjerr. Kjo supozon definimin e qart t fakteve t cilat vrtetohen dhe
mjeteve q shfrytzohen pr kt qllim.]
Versioni kriminalistik sht i verifikueshm vetm me procedurn
kriminalistike, pra me mjetet t cilat i parasheh ky veprim. Versioni mund
t jet verifikues, konkluziv ather kur e vrteta e versionit konstatohet n
mnyr t sigurt apo parciale, kur autenticiteti i saj sht probabil.
Versionet q prmbajn indice jan vetm n mnyr parciale t
verifikueshme. N qoft se hipoteza mund t vrtetohet apo t hedhet me
perceptim, ather fjala sht pr verifikimin direkt, kurse n t kundrtn
fjala sht pr verifikimin indirekt.
Pr versionin si lloj t posam t hipotezs empirike; verifikimi prfshin
edhe rrzimin e fakteve.
Frytshmria e versionit sht drejtprdrejt e caktuar me numrin e
konsekuencave t cilat mund t nxirren prej saj.
N procedurn e verifikimit t versioneve kjo do t thot marrje n
konsiderim e karakterit t veprs penale, ekzistimi eventual i rregullave

155

formale argumentuese dhe prmbajtjes s ndonj prove dhe mundsis

procedurale konvergjente t burimeve t ndryshme t njohurive dhe t
rezultateve t tyre.

Kualiteti i versionit
sht i kushtzuar me probabilitetin e versioneve tjera. Probabiliteti
nnkupton prputhshmrin e plot, por jo at se dallimi mund t ekzistoj
n raport me rrethanat kye,esenciale, thjeshtsia e versionit sht krkes
e prgjithshme logjike e cila n nj varg situatash nuk sht e mundur t
zbatohet me prpikri. Versionet heuristike mund t jen shum t
ndrlikuara por t vlefshme. do version q sht sjell n pyetje mundson
verifikimin e mtejm duke krijuar versione ndihmse gjegjsisht hipoteza
ad hoc t cilat mund t sjellin deri tek vlersimi pozitive me kusht q
versioni i kundr t mos ket sjell n pyetje hipotezat q e prbjn thelbin.
Versionet dhe planifikimet n shkencn kriminalistike
Planifikimi i veprimit kriminalistik nnkupton procedurn e przgjedhjes s
vetdijshme dhe prpunimit t qllimeve dhe metodave. Mund t jet
strategjik kur i prket strategjis programore dhe planifikimit t puns e cila
ka kuptim taktik. Qllimet strategjike jan t rregulluara me norma
procedurale.
Planifikimi i puns ka t bj me objektin kriminalistik. Versioni sht
supozimi fillestar i ktij planifikimi.
Planifikimi i puns duhet t parasheh:
1.
2.
3.
4.
5.

qllimet;
grumbullimin e t dhnave;
operacionet e nevojshme punuese;
orarin e punve;
radhitjen e veprimeve.

Objekti i hulumtimit i cili studion faktort e shumt, nga aspekti i

planifikimit sht situat problemesh t ciln para s gjithash duhet
diagnostifikuar, pastaj prcaktohen qllimet e hulumtimit.]
Planifikimi n objektin kriminalistik realizohet me krijimin e modelit
operativ dhe hartimin e planeve konkrete. Me kt rast veprn penale duhet
shikuar si model sistematik-strukturor. Modelet operative mund t jen t
thjeshta dhe t ndrlikuara. Rndsia e tyre sht tipike. Ato paraqiten si
tabelogram, formular, pyetsor, skema, programe aplikative, etj.

156

Metodat e planifikimit jan t llojllojshme. Planifikimi bn pjes n taktikn

kriminalistike. Piknisja e planifikimit t hulumtimit sht situata e
paraqitjes s veprs penale, e ashtuquajtur situat kriminale. Kjo sht nj
trsi sistematike e t gjitha elementeve n hapsirn dhe kohn e kryerjen
e veprs penale. N kt situat bjn pjes elementet e posame, sociale,
gjeografike, klimatike, teknike dhe elementet e rndsis tjetr. Ajo
hulumtohet si trsi e elementeve t kushtzuara reciprokisht. N baz t
njohurive t grumbulluara dhe hulumtimeve t mtejshme krijohen situatat
modeluese t strukturs dhe llojit. Fjala sht pr bazat e planifikimit t
quajtura mnyr taktike-kriminalistike. Kjo mnyr sht mnyra m e
dobishme dhe m e prshtatshme e hulumtimit n procedurn parapenale
dhe n shqyrtimin kryesor. Liria e zgjedhjes s mnyrs taktikekriminalistike sht e kushtzuar me norma procedurale dhe me mundsit
teknike dhe gnoseologjike n dispozicion. Mnyra taktike-kriminalistike
mund t jet e prgjithshme dhe e posame. E para mund t aplikohet n t
gjitha situatat e paraqitjes s veprs penale. Kurse e dyta vetm n situatat
e caktuara t veprs penale. Sipas strukturs dhe prmbajtjes, t thjeshta
apo t prbra(kombinimet taktike). Kombinimi taktik sht plan konkret
i veprimit dhe baz operative e aktivitetit. Ky mund t prfshin nj situat
apo shum veprime. Kto veprime mund t jen t njllojshme apo t
shumllojshme n aspektin operativ dhe procedural. Zgjidhja taktike sht
konkretizimi i mtejm i veprimeve t planifikuara. Kjo sht przgjedhje e
menduar e prmbajtjes konkrete t veprimit e cila prfshin elementet e
kohs, vendit, mjeteve, personave dhe mnyrave t kryerjes s veprimeve.
Teoria e procedurs kriminalistike dhe siguris
Shqyrtimet hyrse
F D. Roosevelt, m 1942. i kumtoi katr liri:
1. lirit e veanta t njeriut dhe qytetarit;
2. lirin e besimit fetar;
3. lirin e fjals dhe
4. lirin nga frika.

Fjala sht ktu pr lirit pr t cilat organet represive duhet gjithmon t

ken kujdes me rastin e zbatimit t procedurave t siguris dhe atyre
kriminalistike.
Policia sht shrbim publik t cils i sht dhn e drejta e prgjithshme e
prdorimit t forcs s prkufizuar me ligj. Me kt rast ajo ballafaqohet me
probleme t cilat shpesh duhet t zgjidhen menjher. Ajo nga shteti e ka
fituar t drejtn t zbuloj, argumentoj dhe kufizoj kriminalitetin dhe sjelljet
kundrligjore. Policia sht e autorizuar vetm pr zbatimin e masave dhe
veprimeve me ligj t rregulluara. Me kt rast forca zbatohet ndaj atyre t
cilt gabimisht i jan prshtatur jets dhe shoqris.

157

N t gjitha shoqrit policia sht organizat burokratike brenda s cils

ekziston struktur e rrept hierarkike. N kuadr t procedurave
kriminalistike dhe t siguris, policia nuk ka t drejt ta gjykoj ndonj vepr
si morale apo jo morale, t drejt apo jo t drejt. Ajo duhet ta konstatoj se
ndonj person sht kryes i veprs penale, kundrvajtjes apo deliktit
ekonomik gjegjsisht se ka vepruar apo jo brenda kornizave ligjore apo
jasht tyre. Kjo gj nga polici krkon prjashtimin e emocioneve, bindjeve
dhe vlersimeve personale si dhe paragjykimeve. Vet polict brenda
kornizs ligjore dhe autorizimeve diskrete ndrmarrin iniciativ dhe rreziqe
prcjellse. Asnj veprimtari n administratn publike nuk sht aq shum
e lidhur pr rreziqet. Me kt rast polict duhet t reagojn me koh dhe
nuk guxojn ti tejkalojn autorizimet. Nga kjo rezulton se polict duhet t
ken besim n shoqri. Polict jan personalitete kushtimisht t ndara. N
njrn an ata kan jetn e tyre civile kurse n ann tjetr jetn zyrtare.
Nganjher sht e vshtir t harmonizohen kto dy jeta. Policia sht
shrbim qendror i shtetit dhe duhet t jet fort e adaptuar n bashksin
lokale.]
Siguria
Ekzistojn shum definicione mbi sigurin. Pr nevojat tona ktu e kemi
marr vetm definicionin t cilin e ka dhn prof. dr. sc. R. Masllesha, n
punimin e tij me titull: Teorit dhe sistemet e siguris, Sarajev 2001.
Definicioni sht ky: siguria sht kategori dinamike e ndrlikuar dhe
specifike me t ciln garantohen supozimet e siguris, liris, vendit dhe ato
ekzistuese, t nevojshme pr zhvillimin e nevojave dhe interesave dhe
nevojave njerzore, natyrore, fundamentale dhe t gjithmbarshme,me njohje
dhe mbrojtje konsekuente t lirive dhe t drejtave themelore t njeriut, duke
shprehur baraspeshn e nevojshme ndrmjet liris dhe siguris, njeriut dhe
natyrs dhe ndihmn e nevojshme dhe efikase pozitive dhe konstruktive mbi
tendencat destruktive n zhvillimin e civilizimit me qllim t prparimit dhe
mbrojtjes s vlerave t prgjithshme shoqrore.
Nga kjo rezulton se siguria sht:
1. kategori integruese;
2. funksion relevant i shtetit;
3. problem qendror i do shoqrie t organizuar.

Klasifikimi i siguris
N esenc siguria ndahet n siguri t prgjithshme dhe t veant. Fjala
sht pr sigurin shtetrore(nacionale shoqrore), ndrkombtare, globale
dhe juridike.
Sipas burimeve t rrezikshmris, siguria ndahen n:
1. siguri natyrore;

158

2. tekniko-teknologjike;
3. ekonomike;
4. sociale;
5. nacionale;
6. siguri t shtetit dhe shoqris n trsi;
7. siguri ekologjike, etj.

Siguria shoqrore sht gjendje n shoqri e cila do prestari i siguron

integritet fizik, edukim dhe arsimim, mundsi ekzistence, aktivitete dinjitoze
shoqrore, siguri juridike dhe siguri pleqrie.
Siguria individuale sht ndjenja e individit q shoqria apo grupeve
shoqrore t cilave ju prket ti sigurojn krahas integritetit fizik edhe
zgjedhjen e lir t profesionit, mundsin e punsimit n profesion t tij me
pag e cila i siguron plotsimin e nevojave materiale dhe shpirtrore
personale dhe familjare dhe edukim dhe arsimim pr trashgimin e tij,
njohje e pakufizuar dhe mbrojtje e t drejtave t tij si dhe t ardhurat
pensionale n proporcion me pjesmarrjen e tij n aktivitetet shoqrore dhe
nevojat e tij.
Siguria juridike sht karakteristike e sistemit shoqror n nj shtet i cili
bazohet n kushtetutshmri dhe ligjshmri duke u siguruar t gjitha
subjekteve juridike q gjenden n territorin e saj, liri t plot n kryerjen e t
drejtave t tyre subjektive dhe gjithashtu mbrojtjen e pakufizuar dhe
ekspeditive, efikase n rast t shkeljes s t drejtave t tyre.
Teoria e siguris si shkenc interdisiplinare
Kjo teori hulumton studion sintetizon dhe analizon n mnyr komplekse
dukurit e siguris. N baz t rezultatit t hulumtimit kompleks kryhen
vlersimet e siguris dhe vlersimet e rrezikshmris q rezulton me
politikn ekzakte t siguris. Sot ekziston shkenca mbi sigurin, strategjin
e siguris etj. por q ne ktu hapsira nuk na lejon q t flasim pr to.
Procedura
Procedura sht model i shprehur si rregull apo plot rregulla me t cilat
prcaktohen karakteristikat procedurale apo formale t nj veprimi apo
detyre. Pr procedurn sinonim n praktik sht veprimi, mirpo kjo nuk
vlen pr shkencn e drejtsis. N t vrtet veprimi studion edhe elementet
materiale edhe formale ndrsa procedura sht ekskluzivisht korrelacion
formal i veprimit.
Metoda
Metoda vije nga fjala greke methodos, q do t thot mnyr, rrug
hulumtimi. Zakonisht kjo definohet si mnyr e planifikuar e qasjes ndaj
fakteve t sfers s caktuar shkencore dhe prpunimit t saj pr tu arritur
rezultate t drejta shkencore. Kjo qasje sipas rregullit duhet t mbshtetet

159

n ndonj teori t prgjithshme(metod t prgjithshme) si grup parimesh

dhe si mnyr e miratuar institucionale e kryerjes s ndonj pune dhe t
ndonj detyre.
Procedurat e prgjithshme kriminalistike dhe policore
N procedurat e prgjithshme operative policore bjn pjes:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

kontrolli dhe mbikqyrja;

veprimtaria hetuese;
prita, bllokada dhe racia;
prdorimi i qenve dhe kuajve zyrtar;
prdorimi i informatorve;
legjitimimi;
grumbullimi i informatave nga burime t ndryshme;
aplikimi i forcs.

Lidhur me kto procedura rol t rndsishm luajn situatat operative dhe

hetimore. Kjo sht trsi kushtesh nn t cilat n momentin konkret kryhet
procedura nga ana e organit kompetent, e n kt rast nga policia. Fjala
sht pr sistemin dinamik t faktorve objektiv dhe subjektiv t karakterit
organizativ, informativ dhe argumentues. Kjo trsi e kushteve nga aspekti
teknik dhe metodologjik ndikon pr przgjedhjen e taktikave n kuptim t
mnyrs dhe kombinimit.
Klasifikimi i procedurave t prgjithshme dhe kriminalistike
Ekzistojn klasifikime t ndryshme po pr nevojat e ktij punimi ktu kemi
zgjedhur vetm klasifikimin n tipike dhe individuale. Ato tipike i prpunon
shkenca kriminalistike dhe i vendos ato n themelet e disa metodave
kriminalistike me qllim t prpunimit t rekomandimeve kriminalistike.
Procedurat individuale t njohjes dhe prpunimit me procesin mendor
kriminalistik t organit t procedurs pr do rast konkret.
Sistemi operativ-procedural i zbulimit dhe hetimit
Ky sht sistem i metodiks s hulumtimit t disa kategorive t veprave
penale si model sui generis. Fjala sht pr nj varg procesesh sipas radhs
s caktuar apo skems procedurale. Nocioni zbulim dhe pr t zbuluar n
kuptimin kriminalistik prfshin procedurn n kuadr t s cils prmes
hulumtimit dhe studimit t informatave ekzistuese vije deri tek njohurit e
reja. Fjala sht pr veprimtarin represive-preventive, specifike dhe
njohse-informative. Veprimtaria e zbulimit e policis sht e determinuar
me fondin e informatave n dispozicion. Fjala sht pr trsin dinamike t
prfshirjes taktike-teknike t ciln e kushtzojn rrethanat e rastit konkret,
rregullat aktuale t shkencs kriminalistike dhe rregullat pozitive me t cilat
rregullohen disa veprime hetimore.

160

Sistemi i hulumtimit t veprave penale n kuptimin e gjer prfshin lidhjet

materiale, informative dhe energjetike q mundsojn veprimin e elementeve
t tij.
Sistemi i hulumtimit t veprave penale n kuptimin e ngusht prfshin
masat dhe veprimet e zbulimit t veprave penale dhe kryesve me masa dhe
veprime procedurale dhe jasht juridike. Hulumtimi i veprave penale sht
proces material dinamik me pasoja t caktuara dhe ndrveprim. N
hulumtimin e veprave penale krkohet mbshtetja dhe orientimi shkencor.
Hulumtimi i veprave penale nga policia sht veprimtari kriminalistike
gnoseologjike. Duhet t planifikohet dhe organizohet mir sukcesioni i
masave dhe veprimeve operative dhe atyre hetimore t orientuara n
zbulimin, grumbullimin dhe sigurimin e objekteve t hulumtimit.
Veprimtaria operative-teknike e zbulimit e policis
Ky sht sistem i masave dhe veprimeve operative-taktike si dhe veprimeve
procedurale urgjente hetimore t dimensionit t par t cilat policia i
ndrmerr n procesin e hetimit t veprs penale dhe t kryesve t saj jasht
forms procedurale.
zbulimi
sht proces dinamik i cili kalon npr shum faza. Fjala sht pr zbulimin
e informatave latente dhe potenciale dhe deshifrimin apo dekodimin e tyre.
Objekt i veprimtaris zbuluese jan veprat penale apo ngjarjet kriminale.
Qllimi i veprimtaris zbuluese sht shndrrimi i bazs s dyshimit n nivel
m t lart dyshimi. Kjo veprimtari fillon me paraqitjen e bazs s dyshimit
apo forms m t lart t dyshimit n form t indiceve orientueseeliminuese. Prbhet nga kontrolli dhe prpunimi kriminalistik. Kjo
veprimtari sht e determinuar nga karakteri i situats konkrete fillestare t
veprs penale apo ngjarjes kriminale, nga situata apo gjendja t cilat jan
shkas pr veprimin e policis. Ky karakter ndikon n prmbajtjen dhe
strategjin e ksaj veprimtarie dhe e prcakton drejtimin e saj t
mvonshm, kushtzon diapazonin e rregullave t shkencs kriminalistike
t cilat duhet zbatuar dhe prcakton veprimet procedurale t cilat n raste
urgjente duhet aplikuar n kuadr t trajtimit kriminalistik. Me rregullat e
shkencs kriminalistike t cilat duhet t zbatohen n rastin konkret; dhe
me dispozitat e ligjit t procedurs penale dhe dispozitat tjera ligjore dhe
nnligjore. Strategjin dhe taktikn e ksaj veprimtarie e dikton lloji i veprs
penale. Ky sht proces retrospektiv me faza t caktuar.
N kuadr t veprimtaris s prmendur policore rol luan prshkrimi i
veprs penale apo ngjarjes kriminale. Me kt rast fillohet nga informatat
fillestare t renditura n tri struktura:
1. hierarkike;

161

2. shkak-pasoj;
3. kronologjike.

Organizimi i hetimit t vendit t ngjarjes prbhet nga:

1. koordinimit dhe integrimit t prpjekjeve;
2. shrbimeve teknike;
3. shrbimeve hetimore.

Zbulimi i veprave penale dhe kryesve t tyre

Ky sht proces krijues heuristik kryesisht i karakterit dinamik i cili kalon
npr disa nivele. Kjo veprimtari dinamike qndron n hulumtimin latent
dhe gjetjen e informatave potenciale mbi veprn penale dhe kryesin e saj n
t gjitha rrethanat si dhe deshifrimin apo dekodimin e tyre. Kjo veprimtari
karakterizohet me aplikimin e algoritmeve t shkencs kriminalistik,
sidomos n sfern e interpretimit t informave.
Me kt zbulohet i ashtuquajturi rrethi i errt i kriminalitetit, kurse
shpjegohet dhe ndriohet rrethi i kriminalitetit. Fjala sht pr veprimtarin
heuristike qllimi i s cils sht si theksuam shndrrimi i bazs s
dyshimit n ndonj shkall m t lart t dyshimit. Fjala sht pr procesin
rreptsisht retrospektiv. N fazn e par t ktij procesi zbulohen dhe
sigurohen, fiksohen dhe interpretohen informatat nga burimet personale
dhe materiale ma aplikimin e metods s analizs dhe sintezs. Rol t
posam luajn rikonstruktimet mendore dhe reale, eksperimenti
kriminalistik(hetues)dhe zbatimi i parimeve t pluralitetit t versioneve. N
aktivitetin zbulues ndahen dhe konfrontohen informatat kontradiktore t
karakterit operativ n mnyr q t zbulohen dhe hedhen informatat jo t
sakta dhe relevante. N kuadr t aktivitetit t prmendur operohet me:
1. !informata t gjalla me t cilat nnkuptohen engramet si shprehje

ideale e realitetit objektiv n kujtesat e njerzve;

2. informatat e vdekura me t cilat nnkuptohen gjurmt dhe objektet e

lidhura pr veprn penale gjegjsisht corporae delikti;

3. informatat latente t cilat jan ato q nuk jan zbuluar(ose mbeten

prher t pazbuluara);

4. informatat e aktualizuara, kto jan ato t cilat jan realizuar ;

5. informatat e argumentuara, kto jan ato t njohurat n mnyrn e

rregulluar procedurale.
Me zbulimin dhe hetimit e veprs penale mund t merren vetm personat e
autorizuar(zyrtar t policis). Kta jan aktivist t policis t cilt kryejn
punt e prcaktuar me ligj dhe ato n bazuara n dispozitat ligjore. Kan
detyra t posame dhe autorizime t prcaktuare me ligj. Autorizimet duhet
t jen t rregulluara me ligj.
Mnyrat e identifikimit t fakteve n kuadr t procedurave operative dhe
kriminalistike:

162

1. prmes perceptimit direkt apo me ndihmn e mjeteve teknike t organit

t procedurs;
2. me an t provave.

Qllimi i konstatimit t fakteve

Qllimi i konstatimit t fakteve sht marrja e fotografis s rrethanave apo
situats. Situata e pamjeve sht rezultat gnoseologjik i organit t
procedurs, t grumbulluara n momentin e caktuar. Ajo mundson
planifikimin dhe veprimin n drejtim t qllimit. Ato shrbejn pr njohjen
analizn dhe parashikimin e zhvillimi t ngjarje relevante pr organin e
procedurs. Qllimi i prpilimit t fotografis mbi situatn sht
grumbullimi i fakteve dhe t dhnave pr t nxjerr vendime kye lidhur me
taktiken dhe strategjin e veprimit n situatn konkrete.
Prpilimi dhe analiza e pamje s situats
Pr secilin rast individualisht duhet t prfshihet:
1. analiza dhe vlersimi i detyrave;
2. prognoza e zhvillimit t situats;
3. planifikimi analiza dhe realizimi i organizimit;
4. udhheqja me forcat e angazhuara;
5. komunikimi;
6. koordinimi;
7. ushtrimi;
8. pajisja;
9. masat dhe veprimet alternative;
10. raportet mbi situatn;
11. informimi i publikut.

Vlersimi i situats
sht analiz sporadike dhe e vazhdueshme dhe vlersim i situats aktuale
me nxjerrjen e prfundimeve pr veprimin e mtejm. Ai nuk sht prsritje
e thjesht e gjendjes s sendeve por detyr e saj sht informata e cila
rezulton nga gjendja e sendeve, przgjedhja, analiza dhe saktsia(rezultatet,
prfundimi). Fjala sht pr ndrlidhjen e llojit t vet. Lidhur me kt rol t
madh luan struktura e vendimit t policis si organi represiv. Ajo n esenc
prmban:
1. orientimet udhheqse;
2. qllimin taktik;
3. masat taktike;
4. masat dhe veprimet e rndsishme teknike dhe organizative.

Vzhgimi policor

163

Ky ka pr synim grumbullimin e informatave relevante q jan t nevojshme

t bhen sidomos lidhur me vlersimin e situats si dhe prpilimin dhe
aktualizimin e fotografis s situats. Qllimi i vzhgimit sht grumbullimi i
informatave pr persona, grupet organizatat, vendet dhe ngjarjet dhe
zhvillimin e tyre pr identifikimin e objektivitetit t situats s caktuar t
rndsishme pr policin, si dhe pr marrjen e fotografis s gjendjes pr
do faz ve e ve t intervenimit.
Informatat jan t nevojshme n t gjitha fazat e veprimit si dhe prgatitja,
zbatimi, analiza n mnyr q n do moment gjendja t jet e aktualizuar.
Rezultatet e vzhgimit policor mund t verifikohen.
Parimet e zbatimit t aktiviteteve policore t vzhgimit jan:
1. vzhgimi sht detyr e t gjith zyrtarve t autorizuar policor;
2. kur sht fjala pr vendet e intervenimit, t gjith npunsit e

3.
4.
5.
6.
7.
8.

autorizuar policor jan t detyruar q n mnyra t ndryshme t marrin

informatat e rndsishme pr fotografin e situats;
aktivitetet e vzhgimit jan t rndsishme edhe pr shkak t siguris
personale;
perimetri dhe drejtimi i veprimeve t vzhgimit duhet t prputhen nga
pikpamja taktike dhe juridike n kuadr t konceptit gjithprfshirs;
duhet shmangur mangsive;
krkohet dokumentim dhe njohje adekuate;
taktika e dhnies s urdhrit luan rol t veant;
dimensionin e aktivitetit t vzhgimit sht i detyruar ta prcaktoj
udhheqsi.

Mnyra e vzhgimit policor:

1. aktivitetet e vzhgimit t hapt t cilat i karakterizon paraqitja e hapt

dhe publike;

2. aktivitetet e vzhgimit t fsheht t cilat i karakterizon veprimi i fsheht.

Observimet policore kjo sht mbledhje e qllimshme e informatave fshehtas

apo haptas t cilat kan rndsi pr policin, para s gjithash n prcjelljen
e personave apo grupeve gjegjsisht objekteve t personave. Po shohim se
qllimi i observimit policor sht mbledhja e informatave t cilat para s
gjithash kan t bjn me personat kurse mund t shrbejn edhe pr
qllime t ndryshme. Mbledhja e informatave mund t jet e hapur,
stacionare dhe mobile.
Qllimi i observimit policor mund t jet :
1. sigurimi i provave me rastin e zbatimit t veprimeve dhe masave policore

taktike-teknike;
2. dokumentimi i atyre masave;
3. ndrmarrja e masave mbrojtse policore;]

164

4.
5.
6.
7.
8.
9.

mbrojtja
mbrojtja
mbrojtja
mbrojtja
mbrojtja
kontrolli

policore me an t krcnimit;
policore e objekteve;
policore e personave;
policore e vendit;
policore e trsass;
dhe mbikqyrja policore dhe mbikqyrje e mvonshme.

Fazat e puns informative policore:

1.
2.
3.
4.

planifikimi;
mbledhja e informatave;
prpunimi i t dhnave;
shfrytzimi i t dhnave.

Elementet kye t strategjis operative policore:

1. talenti;
2. aftsit;
3. shkathtsis;
4. njohurit;
5. organizimi;
6. udhheqja.

Karakteristikat e hulumtimit operativ:

1. gjithanshmria;
2. trsia;
3. saktsia;
4. risia;
5. optimaliteti;
6. rregullsia (korrektsia).

Teoria e shkencs policore mbi hetimin

Brenda teoris s prgjithshme t shkencs kriminalistike sht e zhvilluar
shkenca mbi hetimin policor. Ky sht aksion i planifikuar i policis i drejt
taktik-teknik dhe psikologjik n pikpamje juridike i lejuar dhe ka pr
qllim gjetjen e personave dhe objekteve.
Aktiviteti operativ-taktik i policis
Ky para s gjithash sht sistem i metodave kriminalistike mjeteve dh
mnyrave jo procedurale. N esenc prbhet nga kontrolli kriminalistik i
prgjithshm dhe special si dhe trajtimi kriminalistik. Ky aktivitet zakonisht
nuk sht i rregulluar n pikpamje procedurale por sht me rndsi
fundamentale pr zbulimin e veprave penale dhe aktorve. Si u theksua
mund t ket karakter publik dhe jopublik. Kshtu p.sh. biseda me qytetar

165

dhe prdorimi i qeneve hulumtues ka karakter publik kurse prita ka

karakter t fsheht.
Aktiviteti operativ-teknik i policis sht funksioni i saj origjinal dhe
autentik n form t zbatimit t drejtave dhe detyrave t cilat jan ndar n
mnyr t sakt nga procedura penale. Si u theksua deri m tash,
prmbajtjen e tij e prbn zbulimi i veprave penale t kryera, t prgatitura
dhe t tentuara, zbulimi i kryesve t tyre, zbulimi dhe gjetja e objekteve t
ndryshme kriminalistike relevante q kan lidhje me veprn penale;
gjurmt, objektet e veprs penale si informata dhe shenja materiale
kriminalistike t llojit t vet dhe barts t informatave. Nganjher n kt
veprimtari bn pjes edhe zbulimi i viktim, dshmitarit dhe personave t
tjer t implikuar n rast.
Prmbajtja e aktiviteteve teknike-operative policore sht hulumtimi dhe
zbulimi i provave i ashtuquajtur aktivitet kriminalistik jasht procedural,
kurse prjashtimisht edhe paraqitje e provave, i ashtuquajturi aktivitet
procedural kriminalistik, ndrkaq sht prmbajtje e hetimi dhe e
shqyrtimit t prgjithshm t argumentimit. Pr kt arsye informatat
operative policore kan vetm karakter informativ-orientues n nivel t
prgjithshm, t dyshimit fillestar dhe nuk sht domosdo t jen bartse t
informatave argumentuese(indiceve).
Nga kjo rezulton se kriteri i dallimit t aktivitetit jo procedural nga ai
procedural mund t merret si karakter i informats. N esenc fjala sht
pr informatat argumentuese operative kriminalistike. T parat jan t
fushs operative kurse t dytat t fushs procedurale. N praktikn e
prditshme kriminalistike informatat shpesh kan karakter t dyfisht.
Metodat kriminalistike, mnyrat dhe mjetet aplikohen, pr dallim nga
aktivitetet procedurale, para procedurs penale, opr edhe n kuadr t saj.
T njjtat rregulla taktike-kriminalistike vlejn pr bisedat informative dhe
marrjen n pyetje t personave si form e veprimit procedural. N baz t
ksaj dallohen metodat dhe mjetet t cilat shfrytzohen jasht procedurs
penale dhe kan karakter heuristik(zbulues) dhe mjetet dhe mnyrat q
prdorn n procedurn penale dhe kan karakter silogjistik(dshmues).
Aktiviteti jasht procedural kriminalistik i policis ka rndsi vendimtare
pr zbulimin e veprave penale dhe aktorve t tyre. Kjo veprimtari vije n
shprehje sidomos tek veprat penale m t komplikuara. Fjala sht pr
komplikueshmris s veprs penale si kategori kriminalistike. N
pikpamje kriminalistike mund t jet e ndrlikuar edhe ajo vepr penale e
cila n aspektin penalo-juridik konsiderohet e leht. Kriteret e dallimeve
qndrojn n teknikn e zbulimit dhe t argumentimit t veprs penale dhe
aktorve t saj.
Procedurat kriminalistike

166

Me procedurat kriminalistike ktu nnkuptohen hetimet kriminalistike t

rrethanave faktike t cilat tregojn n mnyr t drejtprdrejt n ekzistimin
e veprs penale po kryesve t saj. Me kt rast rol t madh luan struktura e
hulumtimit. Struktura e hulumtimit n kuptimin e gjer prfshin lidhjet
materiale energjetike dhe informative q mundsojn veprimin e asaj
strukture. N kuptimin e ngusht ky sht sistem i hetimit t veprs penale
i cili prfshin masat dhe aktivitetet e zbulimit t saj dhe t aktorve,
aplikimin e veprimeve hetimore joformale (operative) dhe formale
(procedurale), zakonisht urgjente. Hetimi n shkencn kriminalistike sht
bashkim i shkathtsive dhe njohuris teorike t cilat n punn e tyre i
zbatojn kriminalistt. Ky sht proces i veant gnoseologjik i ngjashm
me procesin e hulumtimit shkencor. Esenca e procedurs kriminalistike
apo e hetimit sht zbulimi i t res dhe t panjohurs. Kjo sht veprimtari
e aplikimit t funksioneve gnoseologjike e karakterizuar me zbatimin
suksesiv dhe simultan njkohsisht t vzhgimit, mendimit dhe praktiks.
Hetimi kriminalistik zhvillohet n dy mnyra;
Me marrjen e masave dhe aktiviteteve joformale dhe formale. Kornizat e
prgjithshme t procedurs kriminalistike i vendos e drejta materiale penale
kurse drejtprsdrejti me t kan t bjn dispozitat e ligjit mbi procedurn
penale. Kur sht fjala pr policin kto aktivitete jan t rregulluara me
ligjin penal kurse zbatimi i tyre sht prpunuar n aktin nnligjor. Nse
sht fjala pr procedurn formale ku sht theksuar karakteri
argumentues, ather policia vrapon vetm n raste urgjente q nuk presin
vones.
Trajtimi kriminalistik
sht sistem i procedurave kriminalistike q e karakterizon shkalla e lart e
dinamiks dhe prmbajtjes s pasur, si dhe lidhjeve dhe interaksioneve
komunikuese. Ato mund t jen standarde dhe jo standarde. Me kt nocion
nn kuptojm grupin e masave dhe veprimeve t planifikuara dhe t
ndrmarra metodologjike t policis krahas procedurs penale me rastin e
veprs s caktuar penale apo ngjarjes kriminale me qllim q format
fillestare t dyshimit tek t cilat sht ardhur me pun operative me
procedurn e quajtur kontroll kriminalistike t ngritn n nj shkall t
lart t dyshimit (t probabilitetit) i cili do t mundsoj nxjerrjen e vendimit
procedural juridik. Fjala sht pr veprimin policor n kuptimin e posam
kriminalistik, skemn abstrakte mendore dhe punuese t llojit t vet.
Shohim se sht fjala pr kompleksin e masave dhe veprimeve me t cilat
njohurit fillestare pr ndonj ngjarje kriminale n procesin e sqarimit t saj
t ngrihen n shkall t till t saktsis mbi ekzistimin e veprs penale dhe
mbi qasjen ndaj kryesit n substratin e till argumentues dhe faktik i cili do
t mundsoj nxjerrjen e vendimit penalo-juridik.
Trajtimi i drejtprdrejt kriminalistik sht ai n kuadr t s cilit aktiviteti
policor sht i drejtuar n ndonj ngjarje kriminale.

167

Trajtimi indirekt kriminalistik sht ai trajtim i cili zbatohet n kuadr t

trajtimit t drejtprdrejt kriminalistik lidhur me ndonj ngjarje tjetr apo
vepr tjetr penale.
Trajtimi kriminalistik fillon me formn e dyshimit t ciln e prshkruan
ligjvnsi kurse prfundon kur vepra konkrete penale t jet qartsuar me t
gjitha detajet dhe konstatuar se ekziston vepra penale e cila ndiqet ex officio
apo pjesmarrsit t saj. N t vrtet trajtimi kriminalistik sht faz e
procedurs parapenale rndsia e t cilit n zbulimin e veprs penale dhe t
kryesit me an t masave dhe veprimeve operative taktike-teknike dhe
hetimore sht e konsiderueshme. Fjala sht ktu pr masat e
ashtuquajtura t dimensionit t par. Trajtimi kriminalistik s bashku me
kontrollin prbjn sistem unik t zbulimit t veprave penale dhe aktorve t
tyre nga ana e policis. Trajtimi kriminalistik e karakterizojn faktort dhe
dukurit e ndryshme t cilt nuk jan t prcaktuar me norma juridike
ekskluzivisht. Fjala sht pr veprimtarin e njohur specifike kriminalistike
t ciln e karakterizon grshetimi i racionales dhe shqisave. Ky sht proces
gnoseologjik specifik kriminalistik i cili prfshin aplikimin e mnyrave
taktike dhe shkencore teknike i mjeteve dhe metodave me qllim t zbulimit
marrjes sigurimit(fiksimit) analizs vlersimit dhe shfrytzimit t
informatave operative dhe argumentuese pr veprn penale dhe kryesin e
saj. Aktiviteti formal dhe joformal i policis n kuadr t trajtimit
kriminalistik ka t bj:
1. identifikimin e ekzistimin e veprs penale;
2. zbulimin dhe sigurimin e gjurmve dhe objekteve q kan lidhje me

veprn penale dhe dshmive tjera;

3. zbulimin, identifikimin e kryesit t panjohur dhe sigurimin e qasjes ndaj

tij gjegjsisht kapjen e tij nse sht n arrati si dhe pjesmarrsve tjer.

Nganjher kjo veprimtari ka t bj me gjetjen e dshmitarve t

drejtprdrejt dhe t dmtuarve. Zbulimi pr t cilin sht fjala sht proces
dinamik dhe kalon npr shum faza. N esenc reduktohen n zbulimin e
informatave latente dhe potenciale nga burimet personale dhe materiale t
informatave dhe dekodimin e tyre. Sfera e aktiviteteve t policis sht e
qart dhe e mbuluar me ngjarjen penale shpesh me shkaktar t panjohur
apo t fshehur (kryesit dhe pjesmarrsit tjer).
Masat e hapit t par t policis
Kjo sht faza e veprimtaris kriminalistike n t ciln shfrytzohen t gjitha
mjetet kriminalistike taktike-teknike, metodat dhe aktivitetet pr
grumbullimi e shpejt dhe gjithprfshirs si dhe shfrytzimin e informatave
pr qllime zbuluese-argumentuese dhe parandaluese t potencialit
ekzistues t informatave.
Hapi i par krijon supozimin pr shpjegimin e pa shtyr t trsis s veprs
penale me modalitetet e saj dhe sht baz e rndsishme pr zbulimin e

168

kryesit, argumentimin e veprs dhe fajsis si dh pr gjetjen e viktims dhe

dshmitarit kur kjo sht e nevojshme.
Konstatimi i s vrtets sidomos varet nga fiksimi i informatave
gjithprfshirse n fazn e par. Ato informata merren me shikimin e
vendit t ngjarjes apo veprs penale, me marrjen e lajmrimeve dhe
fletparaqitjeve, bisedave informative, shfrytzimin e gjurmve dhe
objekteve, qasjen n evidenca operative kriminalistike, ndrmarrjen e
veprimeve dhe procedurave hetimore t shpejta, para s gjithash shikimin e
vendit t ngjarjes por edhe me shfrytzimin e masave t mbikqyrjes s
prhershme, informatorve etj.
Aksioni i par do t thot po sa t kuptohet se sht kryer vepr penale apo
ngjarje kriminale n baz t dyshimit apo t ndonj niveli m t lart t
dyshimit detyrimisht t merren masa t shpejta dhe veprime taktike-teknike
kriminalistike prmes prizms sistemore-metodike t masave dhe
rekomandimeve. N kuadr t aksionit t par gjenden dhe sigurohen, dhe
fiksohen gjurmt dhe objektet relevante t rndsishme q kan lidhje me
veprn penale dhe provat tjera materiale duke filluar nga parimi se do
gjurm prmban informat. Pra merren deklaratat nga personat,
shfrytzohen personat e besueshm, hetuesit e fsheht etj. n baz t
informatave t marra bhet analiza e veprs penale apo ngjarjes n kuptim
t mnyrs s kryerjes dhe ndryshimeve t shkaktuara me kryerjen e saj n
mnyr q prmes rikonstruktimit ideor dhe real t fitohen njohurit e reja
pr veprn penale po ngjarjen kriminale.
N t gjitha rastet krkohet fiksim i shpejt dhe i thukt i tr potencialit
konkret informativ.
Masat dhe veprimet ad hoc nuk jan t njjta me masat e aksionit t par.
Gabimet me rastin e aksionit t par
Masat e aksionit t par merren jo me koh, gjegjsisht disa masa operative
taktike-teknike kriminalistike dhe veprime ndrmerren n intervale t
mdha kohore q rezulton me humbje apo transformim informatash. Pastaj
intervalet e mdha kohore prej momentit t t kuptuarit pr veprn penale
dhe ndrmarrjes s masave t para, ndrmjet puns n vendin e ngjarjes
dhe fiksimit t rezultateve, si dhe ndrmarrjes s trajtimit kriminalistik si
dhe ndrmjet momentit t fiksimit t gjurmve dhe ndrmarrjes s
ekspertizs, ndrmjet fiksimit t gjurmve dhe kryerjes s mostrave neutrale
komparative, ndrmjet njoftimit pr corpora delicti dhe hetimit operativ etj.
Me ndrprerjen e kryerjes s aksionit t par dhe ndrrimin e zyrtarve t
angazhuar policor n rastin konkret vije deri tek humbja e informatave.
Faktori koh tek zbatimi i masave t aksionit t par sht shum me
rndsi. Vendi dhe koha n t cilin masat kriminalistike dhe veprimet jan
t suksesshme dhe n t cilin duhet kryer ato sht vendimtar. sht
racionale q t ndjekjet gjurma sa sht e freskt(brenda nj ore), kurse prej

169

1-7 or kur gjurma sht ende e freskt. Pas ksaj kohe t shumica e
veprave penale gjurmt jan ftohur n kuptim informativ. Ndjekja e gjurms
s nxeht shkurton kohn dhe ngushton hapsirn latente t informatave
dhe siguron qasje ndaj kryesit.
Kontrolli kriminalistik i policis
Ky sht deprtim pa ndrpre dhe sistematik n mjediset kriminale apo
mjediset potenciale kriminale dhe tek individt t cilt tashm jan t
njohur si kriminel apo tek kriminelet potencial. Fjala sht pr sistemin e t
gjitha masave operative taktike-teknike dhe veprimeve policore me t cilat
ajo informohet pr gjendjen e kriminalitetit dhe kriminelet, pr fenomenet e
rrezikshme shoqrore, shkaktart dhe pasojat e atyre gjendjeve dhe
dukurive, faktort kriminogjen dhe viktimogjen dhe mjediset e tilla. Fjala
sht pr aktivitetin policor t drejtuar ndaj kriminalitetit si dukuri masive.
Gjat trajtimit kriminalistik si form e prcjells s studimit t kriminalitetit
dhe gjendjeve tjera t dhe dukurive t rrezikshme shoqrore n vendin e
caktuar, policia zakonisht lviz n territorin i ashtuquajturi rreth i errt.
N kontrollin kriminalistik bjn pjes masat dhe veprimet operative t
njohjes s informatave t ndryshme operative. Zakonisht fjala sht pr
informatat e para orientuese, indiceve t cilat jo rrall jan t mangta. Baz
pr zbatimin e kontrollit kriminalistik sht ekzistimi i dyshimit t
prgjithshm si form e mass s mundsis. Ky dyshim i prgjithshm
duhet t ket t bj me mjedisin e caktuar vendin dhe personin n at
rreth apo t personave t caktuar t cilt kan mundur t kryen veprn
penale. Zakonisht dyshimi i prgjithshm gjat kontrollit kriminalistik
shndrrohet n form m t lart dyshimi. Ather ky aktivitet operativ
taktik shndrrohet n fazn tjetr t tij t quajtur trajtim kriminalistik pr t
ciln sht br fjal. Kontrolli kriminalistik n kuptimin organizativ nuk
sht form e posame e organizimit t aktivitetit policor por vetm form e
veprimtaris policore. Ekzistojn dy forma t kontrollit kriminalistik. Forma
e prgjithshme dhe e posame. Kontrollin e prgjithshm kriminalistik e
zbaton policia e informuar kurse tjetrn zakonisht policia kriminalistike n
bashkpunim me policin informative.
Mnyra e hetimit t veprave penale
Ky sistem i hetimit sht drejtprdrejt i kushtzuar nga sistemi i veprave
penale n ligjet penale. Sistemet e veprave penale jan sisteme primare t
dhna n katalogun e inkriminimeve t ligjeve penale. Vepra penale sht
dukuri reale e bots s jashtme dhe njkohsisht mendim abstrakt q
shpreh t gjitha tiparet e sistemit.
Elementet e veprs penale: akti, vendi, koha, mnyra dhe mjeti i kryerjes,
kryesi dhe karakteristikat e tij, viktima dhe karakteristika e saj, pasojat e
veprs, pjesmarrsit n vepr etj. jan t lidhur ndr vete dhe t
kushtzuar kurse trsia e veprs penale sht e vetorganizuar dhe e

170

vetrregulluar. Strukturn e sistemit operativ procedural t hetimit t veprs

penale si sistem sekondar duhet caktuar sipas sistemit primar, gjegjsisht
sistemit t veprave penale dhe rrethit t tyre social. Parakusht pr zbatimin
e sistemit sekondar sht de facto procedura kriminalistike si form e
hetimit kriminalistik e cila sht njohje detaje e strukturs dhe funksionit t
veprs penale si sistem primar. Me fjal tjera kjo do t thot se pr kryerjen
e suksesshme t procedurs kriminalistiks krkohet njohje e mir e
inkriminimeve nga ligjet ekzistuese pozitive penale. Krahas saj krkohet
njohje e mir e sfers kriminologjike dhe kriminalistike, sidomos atyre
elementeve t cilat ndikojn n strukturimin e procedurave kriminalistike
gjegjsisht n sistemin hetimor. Koncepti themelor sistematik i hetimit t
veprave penale pr ta realizuar qllimin e ekzistimit t tij duhet q nga
informatat fillestare prmes procesit t transformimit t sjell tek informatat
argumentuese n form t provave direkte t cilat mundsojn nxjerrjen e
vendimit pr fazn kryesore t procedurs.
Nnsisteme kryesore n kt sistem jan :
1. aktiviteti para fillimit t procedurs penale
2. faza paraprake e procedurs penale.

Aktiviteti i par sht n kompetenc pothuaj ekskluzive policore dhe t

prokurorive kompetente dhe ka karakter kryesisht zbulues dhe rndsi
inventive. N kushtet bashkkohore t puns kriminalistike ky aktivitet
krkon mjete dhe njohuri t posame nga fusha e shkencs kriminalistike.
Stadet primare, sekondare dhe terciare t procedurave kriminalistike jan:
1. Stadi primar i cili prfshin ngjarjet ante delictum dhe tempora delikti;
2. Stadi sekondar q prfshin procedurn post-delictum dhe
3. Stadi terciar i cili sht faz e rikonstruktuar.

sht pohuar se n procedurat kriminalistike veprimet me faza t shumta

joformale dhe ato t natyrs procedurale formale n t cilat rolin ky e
luajn informatat e shumta nga burimet materiale dhe personale. Kjo sht
nj varg masash, veprimesh dhe vlersimesh t rezultateve t atyre masave
dhe veprimeve nga njohuria fillestare pr veprn penale apo ngjarjen
kriminale deri tek dhnia e diagnozs diferencuese kriminalistike apo
prognozs. Nga aspekti informativ i situats fillestare kriminalistike lvizin
nga informatat modeste dhe jo t plota n nivel t dyshimit t prgjithshm
ose bazs s dyshimit, kshtu q nganjher sht edhe ekzistimi i veprs
apo ngjarjes penale, deri tek ato tek t cilat menjher sht e qart se fjala
sht pr veprn penale apo ngjarjen kriminale. ]
Faktort t cilt determinojn prmbajtjen e hetimit policor
Pa marr parasysh se a sht fjala pr aktivitet formal apo joformal
procedural kjo prmbajtje determinohet nga faktort n vijim:

171

1. nga karakteri i situats fillestare t veprs konkrete penale apo t

ngjarjes kriminale;

2. nga rregullat e shkencs kriminalistike t cilat duhet t aplikohen n

rastin konkret dhe

3. nga dispozitat e ligjit t procedurs penale dhe akteve tjera ligjore dhe

nnligjore.
Karakteri i situats fillestare ndikon n prmbajtjen e veprimtaris operative
policore dhe prcakton drejtimin e saj t mvonshm si dhe kushtzohet
varsisht nga rrjedha e fazave tjera t aktiviteteve, t cilat rregullat e
shkencs kriminalistike dhe normat procedurale penale duhet ti zbatojn
n trajtimin e rastit konkret. Me kt rast duhet pasur parasysh se rregullat
aktuale t shkencs kriminalistike jan t kufizuara me normat prkatse t
ligjit t procedurs penale.
N kuadr t shkencs kriminalistike dhe t drejts policore shfrytzohet
termi veprimtari operative policore. Fjala sht pr nocionin e veprimtaris
operative n kuptimin e ngusht. Kto zakonisht prbhen nga nj varg
masash operative teknike-taktike dhe aktivitetesh si jan shfrytzimi i
informatorve dhe t t besuarve, verifikimi i alibis, observacioni special
(prcjellja dhe incizimi i fsheht dhe prgjimi, marrja e informatave
akustike), shfrytzimi i veglave t ndryshme teknike si jan detektort e
ndryshm, poligraft, analizatort e stresit t zrit, sistemet alarmuese,
nxitja e shkresave t fshehta, verifikimet e ndryshme, mbledhja dhe
verifikimi i informatave, kufizimi i lvizjes n hapsir t caktuar, thirrja,
kontrolli, bastisja, udhzimi, ndalimi, paraburgimi, prdorimi i mjeteve t
dhuns, privimi nga liria, prcjellja e personave, aktiviteti i bastisjes,
legjitimimi, bllokadat, racit dhe pritat, patrullimet dhe aktiviteti i
paralajmrimit, prdorimi i qenve dhe kuajve t policis, zbulimi dhe
shfrytzimi i marrveshjeve t fshehta, shikimi i diskutimeve publike,
fotografimet, sajimi i personave dhe sendeve etj. Kto pun policia i kryen
sipas parimit territorial.
Lidhur me sa u tha m lart na paraqitet edhe shprehja trajtim operativ
policor. Me kt shprehje shumica e kriminalistve prakticist nnkupton
formn paralajmruese t aktivitetit policor i cili kufizohet me kontrollin
kriminalistik. Policia vepron publikisht mirpo n mnyrn q personi i tret
nuk mund t prfundoj se me ka ka t bj ky aktivitet, ata vetm mund
t supozojn. Me fjal tjera aktiviteti sht publik, mirpo publikimi nuk
sht i kapshm lidhur me at se me ciln vepr penale konkrete apo person
bhet fjal. Tek trajtimi kriminalistik nuk sht rasti ksisoj sepse dihet se
pr ciln vepr penale bhet, gjegjsisht n k dyshohet qoft edhe
preliminarisht.
Lidhur me sa u tha m lart ngusht sht e lidhur edhe shprehja
represioni operativ policor. Ky nocion shnon bashkveprimin aktiv t
policis n zbulimin e kriminalitetit varsisht nga mundsit dhe shkalla e
profesionizmit t policve.

172

Pr kryerjen e suksesshme t punve t lartcekura rol t rndsishm luan

organizimi i policis. N kt organizim ndikojn detyrat e prgjithshme t
policis, struktura e kriminalitetit dhe metodat e puns policore.
Pr punn e suksesshme t policis rol t madh luajn modelet funksionale
hetimore. Modelet e objekteve t hulumtimit kriminalistik funksionale,
strukturale dhe kye brenda fenomenologjis kriminalistike jan:
1. modeli i situats s realizimit t veprs penale;
2. modeli i realizimit t veprs penale dhe
3. modeli i viktimizimit.

Krahas ktyre modeleve mund t dallohen edhe modele tjera funksionale.

Modelet e prmendura vendosin lidhjen direkte ndrmjet fenomenologjis
kriminalistike, taktiks kriminalistike dhe t drejts penale. Detyra e tyre
sht krijimi i bazs pr prpunimin e rregullave taktike t veprimit n
sqarimin e veprave penale. Kshtu kto bhen piknisje e metodikave
kriminalistike. Vendi i tyre sistemor sht n morfologjin kriminalistike. N
kuptimin praktik modelet funksionale jan themel i evidencave operative
kriminalistike. Gjithashtu rol t rndsishm luajn edhe procedurat
teknike. Para s gjithash kto kan t bjn me analizn e substancave n
aspektin e materialit t tyre, ndryshimet (kimike-fizike) veorit etj. Objekt i
interesimit jan substancat e pastra dhe t prziera (heterogjene dhe
homogjene, emulsionet, tymi e t ngjashme).
Tek procedurat kriminalistike duhet pasur kujdes sidomos situatat
operative dhe hetimore. Situatat individuale konkrete njihen dhe
prpunohen me procedurat punuese mendore dhe argumentuese
kriminalistike. Lidhur me kt q u cek n lidhje t ngusht sht shprehja
mendim kriminalistik. Ky sht sinonim pr mendimin dhe sjelljen
kriminalistike me rastin e zgjidhjes s rastit i cili hetohet n shkalln e dy
dyshimeve t para, kur kryhet vepra penale deri tek prfundimi i rastit. Pr
zgjidhjen e veprimeve t hetuesis t rndsishme jan dy struktura
mendimesh; heuristika (struktura e krkimit t zgjidhje) dhe silogjistika
(struktura e njohjes). Ekziston edhe mendimi reproduktiv, intuita dhe
krijues. Mendimi kriminalistik sht n lidhjen m t ngusht me
kombinimin kriminalistik. Kjo sht aftsi e ndrlidhjes s pjesve me
trsin logjike e cila sht e bazuar n faktet autentike kriminalistike pra t
vrtetuara. Ajo duhet t mundsoj konstatimin e gjendjes faktike reale.
Nga kjo q u cek m lart sht e dukshme se procedurat kriminalistike
jan sistem i veant i aktiviteteve t policve gjegjsisht kriminalistve. Ky
sistem heuristik-informativ sht i aft t veproj n mnyr antientropike,
gjegjsisht q n mnyr t planifikuar dhe sistematike ta ngrit
negentropin e veprs penale apo ngjarjes kriminale, pra identifikimin apo
zbulimin e tyre. Procedurat kriminalistike jan form e hulumtimit
kriminalistik si proces i posam gnoseologjik. sht esenc e procedurs
kriminalistike zbulimi i t res dhe t panjohurs. Kjo veprimtari

173

karakterizohet me aplikimin paralel simultan dhe sukcesiv t funksioneve

gnoseologjike; vzhgimeve, mendimeve dhe praktikave.
Zbulimi kriminalistik sht proces retrospektiv. Fillohet nga pasojat e veprs
drejt shkaqeve t saj. N fazn e par paraqiten analizat dhe sintezat,
gjegjsisht zbulohen dhe fiksohen informatat e provave. N kt mnyr
bhet sigurimi i informatave. Me kt rast rikonstruktimi mendor dhe sipas
nevojs edhe ai real i veprs penale apo ngjarjes kriminale mundson
shtimin gradual t informatave relevante. N procesin e hulumtimit
kriminalistik konfrontohen faktet kundrthnse dhe n kt mnyr
zbulohen ato q jan t pasakta.
N procesin e hulumtimit kriminalistik arrihet deri tek vlersimi
kriminalistik i situats. Kjo sht shndrrimi i lajmeve dhe i t dhnave n
vendime t drejta t bazuara dhe t dobishme. Vlersimi i situats sht
kushti i par pa t cilin nuk guxohet t nxirret vendimi. Vlersimi i situats
n esenc sht proces i t menduarit i cili, varsisht nga mundsit
objektive dhe subjektive, duhet t sjell deri tek veprimi i drejt i organit t
procedurs n pajtim me situatn, detyrat e parashtruare dhe n pajtim me
dispozitat n fuqi. Dimensioni i vlersimit drejtprdrejt sht i kushtzuar
nga dimensioni i informatave dhe shnimeve n dispozicion, gjegjsisht nga
fondi i t dhnave dhe ndrlikueshmria e situats dhe e detyrave.
Deliktet t cilat jan objekt i procedurs kriminalistike jo rrall jan t nj
strukture mjaft t ndrlikuar dhe krkojn aktivitet t organizuar dhe
sistematik. Ktu nuk ka vend pr improvizime. Zbulimi dhe qartsimi i
delikteve sot sht e domosdoshme t mbshtetet n bazat shkencore. Kur
sht fjala pr procedurat t cilat zbatohen lidhur me grupin e caktuar apo
kategorin e caktuar t veprave penale, ather flitet pr metodikat
kriminalistike. Fjala sht ktu pr modelet e specializuara pr zbulim dhe
argumentim t disa kategorive t veprave penale. Caku sht i vn n
karakteristikat fenomenologjike-morfologjike t delikteve t kushtzuara me
vendin, kohn n mnyrn dhe mjetet e kryerjes s tyre, formn e fajsis
dhe me rrethanat tjera dhe masat e veprimet identifikuese. Shihet se
metodat kriminalistike jan skema t posame t aktiviteteve. Fjala sht
pr modelin e puns kriminalistike t bazuar. Metodikat jan procedura sui
generis. N kuadr t ktyre procedurave rol t veant kan situatat
hetimore si trsi e kushteve nn t cilat, n momentin e caktuar, kryhet
aktiviteti (formal apo joformal). Me fjal tjera metodikat kriminalistike jan
sistem dinamik i faktorit objektiv dhe subjektiv t natyrs organizative,
informative dhe argumentuese.
Orientimet n hetimin kriminalistik (hulumtimi dhe ndriimi i veprs)
Orientimet m t rndsishme n kt kuptim jan:
1. trajtimi kriminalistik-teknik i vendit t ngjarjes s veprs penale apo

ngjarjes kriminalistike, jo rrall me bashkveprim t profesionistve t

profileve dhe roleve t ndryshme;

174

2. marrja n pyetje e pjesmarrsve dhe dshmitarve nse t till ka pasur;

3. organizimi dhe planifikimi i hulumtimit t veprs s caktuar penale dhe

ngjarjes kriminale;
4. ndihma profesionale dhe ekspertizat dhe
5. aktivitetet tjera dhe masat tjera t hulumtimit t situats kriminale dhe
rrethanave t deliktit.
Qllimi i hulumtimit kriminalistik (procedurat)
Qllim primar i hulumtimit kriminalistik sht konstatimi se a sht fjala
pr vepr penale dhe far sht ajo nga katalogu i inkriminimeve t
parapara me ligjin penal. Ky qllim arrihet me etapa, varsisht nga fondit
informativ n dispozicion. Pason prcaktimi i modalitetit t kryerjes s
veprs, pjesmarrsve, t dmtuarve, dmeve etj.
Objekti i hulumtimit kriminalistik sht krkimi sistematik i prgjigjes n 9
pyetjet e arta t shkencs kriminalistike. Rendi dhe prioriteti i pyetjeve
ndryshohet n rrjedh e sipr t hulumtimeve, varsisht nga rrethanat
konkrete t ndonj delikti.
Hodogrami i modelit t prgjithshm t hulumtimit t veprave penale
Ky hodogram prfshin:
1. marrjen e prgjigjes n pyetjet themelore t shkencs s kriminalistiks;
2. kategorit e veprimeve t grumbullimit t informatave nga t gjitha

burimet potenciale t informatave, materiale dhe personale, para fillimit

t procedurs penale me karakterin e theksuar heuristik. Ktu bjn
pjes edhe veprimet dhe argumentimet urgjente, anticipuese dhe
hetimore.
3. rrjedhn e hulumtimeve t cilat duhet t ken kompozicionin e parapar
me norma e shkencs kriminalistike dhe dispozitat e ligjit t procedurs
penale.
4. subjektet e hulumtimit (personat e autorizuar zyrtar);
5. subjektet e veprimtaris profesioniste t ekspertizs (kshilltart
profesional, ndihmsit dhe ekspertt) dhe
6. subjektet tjera (prokurort, kryesit, viktimat dhe dshmitart).
Brenda modelit t prgjithshm t hulumtimit t veprave penale ekzistojn
hodogramt e programeve t posame aplikative t hulumtimit t cilat jan
t lidhura pr tipin apo kategorin e veprs penale (karakteri metodik).
N hodograme t posame bjn pjes:
1. karakteristikat morfologjike t veprs penale n kuptim t mekanizmave

t kryerjes (modus operandi teknik) dhe prmbajtjet e veprs s kryer,

rrjedha e jashtme kronologjike e ngjarjes, identifikimi i pararendsit
(antecedensa) dhe ngarendsit (subsequenca). Analiza e lidhjeve

175

shkakore apo kauzale, veprimi i kryesit brenda mekanizmit t kryerjes s

veprs penale (masat e kujdesit t shtuar, vrazhdsia etj.).
2. operacionalizimi me pikvshtrim n analizn e lidhjeve shkak-pasoj at
veprs penale dhe mekanizmin e viktimizimit me ndriimin e rolit t
viktims. Ky mekanizm i fundit shpesh krkon ndryshimin e
ekspertizs. Pas ksaj pason vlersimi kauzal sintetik;
3. hulumtimi i forms s fajsis e cila prfshin:
a) elementet e situats s veprs s kryer penale;
b) Vetit e kryesit;
c) Rrethanat t cilat e kan kushtzuar veprimin konkret t kryesit dhe
d) Konstatimi se me ciln form t fajsis sht kryer vepra penale.

Zbatimi i suksesshm i procedurs kriminalistike sht ngusht i lidhur me

vlersimin e situats s caktuar. Fjala sht pr konstatimin e gjendjes
ekzistuese n vendin e veprs penale.
Objekti i identifikimit n procesin e procedurs kriminalistike
Objekte identifikuese t ktij lloji jan faktet si dukuri n realitet t cilat
jan t njohura nga ana e organit t procedurs. Kjo do t thot se jan t
perceptuara me an t shqisave t personave t autorizuar zyrtar. N
praktikn kriminalistike, parimisht dallohen faktet si vijon:
1. ato t cilat jan t prfshira n prshkrimin abstrakt ligjor t veprs

penale n ligjin penal;

2. ato q i prgjigjen prshkrimeve abstrakte ligjore faktet n realitet
3. faktet sekondare t rndsishme pr procedurn kriminalistike dhe
4. faktet t cilat nuk jan t rndsishme pr procedurn kriminalistike

(faktet relevante). Faktet prej 1 deri n 3 jan fakte relevante n

pikpamje kriminalistike dhe penalo-juridike
Objekti i identifikimit n procedurat kriminalistike
Kto lloje objektesh jan faktet relevante, faktet indicione dhe ndihmse apo
faktet e kontrollit. Gjithmon fjala sht pr faktet e kontestuara. Mund t
bhet fjal pr faktet pozitive ose negative t cilat n rastin konkret nuk
ekzistojn por ishte dashur t jen. Gjithmon bhet fjal pr faktet e
kontestueshme. Kategoria e posame e fakteve jan shkaqet komparative
neutrale t cilat merren pr nevojat e ekspertizs. Kto jan faktet jo
kontestuese t karakterit neutral.
N kuadr t procedurave kriminalistike gjithmon duhet pas vmendjen
tek stadet e kryerjes s veprs penale(ante deliktum, tempore delikti dhe
post deliktum).

176

Detyrat metodologjike t procedurave kriminalistike

Kto detyra jan :
1. identifikimi i problemit(state the problem);
2. paraqitja e hipotezave preliminare dhe hipotezave ad hoc(from the
hypothethis);
3. shqyrtimi dhe modelimi i tyre, verifikimet me an t analizs apo
eksperimentit(observe and experiment);
4. nxjerrja e prfundimit nga versioni(from the colsusions);
5. aplikimet praktike t vendimeve t marra.
Hulumtimi i problemit brenda procedurs kriminalistike me t vrtet sht
paraqitje e diagnozs diferencuese kriminalistike apo e teoris mbi krimin.
Procedura kriminalistike sht njohje graduale e cila ka strukturn e saj
gnoseologjike. Kjo fillon me t vrejturit e problemit. Pastaj pason mbledhja
dhe shqyrtimi sistematik i t dhnave dhe vlersimi i tyre. Trajtimi
kriminalistik gjithmon fillon me njfar forme t dyshimit, kurse prfundon
me t vrtetn (t saktn). Emrat e dyshimeve fillestare dhe atyre themelore
lvizin.
Format e dyshimeve apo shkalla kriminalistike e dyshimeve tek procedura
kriminalistike
Kto forma jan :
1. dyshimi i prgjithshm i cili sht karakteristik pr kontrollet
kriminalistike;
2. bazat e dyshimit apo dyshimi fillestar i cili pr policin sht form e
dyshimit me t cilin e fillon trajtimin kriminalistik. Ajo sht form
probabiliteti q mbshtetet n rrethanat e caktuara faktike t cilat
tregojn pr mundsin e ekzistimit t veprs penale ose t ndonj
personi si aktor i mundshm. Ai dyshim fillestar karakterizohet me cak
t ult diferencues. Si i till shpesh mundson nxjerrjen e diagnozave
preliminare diferencuese kriminalistike n pikpamje t veprave dhe
kryesit t mundshm. Kt dyshim e quajn edhe dyshim i
mjaftueshm. Kufizimi midis dyshimit t prgjithshm dhe bazs s
dyshimit shum shpesh sht mjaft fluid dhe varet nga kompetenca e
personit zyrtar t autorizuar i cili e vlerson fondin e informatave n
dispozicion;
3. dyshimi, i cili sht dyshimi sht form kalimtare ndrmjet bazs s
dyshimit dhe dyshimit t bazuar. Ky sht karakteristik pr disa
veprime procedurale p.sh. obduksionin;
4. dyshimi i bazuar i quajtur edhe dyshim i arsyeshm i cili sht i bazuar
dhe serioz. Kjo sht shkall m e lart e dyshimit i cili sht i
mbshtetur n t dhna dhe prova dhe i cili sht n prputhje me

177

ndriimin e rastit penalo-juridik. Pr kt arsye kt dyshim e quajn

edhe dyshim i mjaftueshm;
5. dyshimi n kuptimin e ngusht t fjals i cili kufizohet me t vrtetn.
T gjitha dyshimet e cekura jan shprehje e probabilitetit objektiv n
vetdijen kriminaliste. Nuk ekzistojn kritere n kuptim t kualitetit dhe
kuantitetit t prmbajtjes s disa formave t dyshimit. Kjo i sht ln
praktiks dhe vlersimit diskret t organit t procedurs. Prmbajtjet e
dyshimeve jan precizuar me praktikn shumvjeare t drejtsis dhe
kriminalistiks.
Funksioni legjitimues i bazave t dyshimit
pr t qen e bazuar kjo form e dyshimit dhe pr t paraqitur kshtu bazn
pr aksion n ndonj t drejt statusore negative t njeriut duhet t
ekzistojn katr kushte themelore t cilat jan :
1. artikulimi, i cili mundson q dyshimi n fillim ose pas kryerjes s veprs
penale ti paraqitet organit kompetent;
2. ana paraprake e cila do t thot se dyshimi duhet t ket ekzistuar para
ndrmarrjes e jo q t ket qen ajo vetvetiu rezultat i saj;
3. specificiteti e cila do t thot se nuk mund rezultoj vetm nga rrethanat
e prgjithshme;
4. ana konkrete, q do t thot se dyshimi nuk mund t jet vetm produkt
i probabilitetit abstrakt apo mbshtetje n llogarin e probabilitetit. N
kuadr t procedurs kriminalistike krkohet aftsia edhe e ndryshimeve
t kombinimeve kriminalistike, prfundimeve dhe shkathtsive t
kriminalistve n form t kuadrit organizativ dhe koordinues t
aktivitetit mental dhe fizik i cili sht i lidhur me ndonj objekt apo
informata tjera n dispozicion lidhur me ndriimin e veprs penale. N
kuadr t metods s hulumtimit t disa kategorive t veprave penale
duhet dalluar nocionin mnyr kriminalistike taktike. Kjo sht mnyra
m racionale dhe m efikase e kryerjes s veprimeve dhe masave
operative taktike-teknike dhe procedurale, t cilat sipas mendimit t
organit t procedurs i prgjigjen m s teprmi situats konkrete
operative-taktike dhe taktike-procedurale dhe t cilat organi i procedurs
i zgjedh nga arsenali i taktiks kriminalistike.
Procedurat kriminalistike jan t thurura me verifikime t shumta
kriminalistike. Kto mund t jen verifikime t cilat kryhen sipas nisms s
vet organit t procedurs dhe ato t cilat bhen sipas krkess s organit
tjetr kompetent. Objekt verifikimi mund t jen personat, objektet, vendet,
marrdhniet, kushtet, rrethanat. Si u theksua m hert sipas mnyrs s
kryerjes s verifikimit, verifikimi mund t jet publik dhe sekret. Publik(i
hapur) dhe sekret(konspirativ).
Prfundimi i procedurs kriminalistike sipas paraqitet n dy forma:
1. forma e par, ather kur n mnyr t pakontestueshme sht
konstatuar ekzistimi i veprs penale dhe kryesit;

178

2. forma e dyt, ather kur sht i pa mundur vazhdimi i ndjekjes penale

pr shkak se jan shterrur t gjitha mundsit pr ndriimin e m tejm
t gjendjes faktike, do t thot se nga fillimi i procedurs kriminalistike
nuk mund t pritet as suksesi minimal, sepse nuk ka m gjas q t
sigurohet kapja e kryesit, gjegjsisht kur t konstatohet se nuk sht
fjala pr veprn penale, ose nse ekzistojn pengesa pr zbatimin e
sanksionit penal(imuniteti, pamundsia n qasje t kryesit).
Teoria e identifikimit dhe klasifikimit morfologjik t dukuris s veprs
penale si baz e planifikuar hulumtuese n shkencn kriminalistike.
Veprimet brenda procedurs kriminalistike mund t kryhen n mnyr
spontane dhe t planifikuar. Planifikimi sht procesi i prhershm i
parashikimit t vetdijshm, przgjedhjes dhe prpunimit t qllimit dhe
metodave. Ai krkon vlersim dhe parashikim t prhershm.
Dallojm planifikimin strategjik i cili ka t bjm me trsin programore
dhe planifikimin taktik t puns n rastin konkret. Sipas dimensionit
dallojm mikro dhe makro planifikim t puns. Makro planifikimi apo
planifikimi i programit fillon nga diagnoza dhe prmban parashikimin e
synuar dhe strategjin e zbatuar. Ai, sidomos sht i rndsishm pr
shkencn heuristike kriminalistike. N raport me procedurn penale makro
planifikimi sht zgjidhur me nxjerrjen e ligjeve procedurale n nivelin
legjislativ. Me ligjet e procedurave penale jan prcaktuar qllimet
strategjike. Mikro planifikimi ose planifikimi i puns do t thot parashikim
i zhvillimit t disa operacioneve punuese dhe lidhja e tyre reciproke ashtu q
t arrihen efektet maksimale n aspektin e vlers, shpejtsis dhe
ekonomicitetit t realizimit t puns.
Planifikimi i rrjedhs s puns duhet t ket parasysh si vijon :
1.
2.
3.
4.
5.

prcaktimi i qllimit ;
mbledhja e t dhnave;
analizn e operacioneve t nevojshme;
radhitjen e aktiviteteve;
prcaktimin e renditjes s operacioneve.

Planifikimi n shkencn kriminalistike prfshin aplikimin e prmbajtjes s

parimeve kriminalistike dhe aplikimin e mjeteve dhe metodave prkatse.
Ndrlikueshmria apo thjeshtsia e planifikimit sht e kushtzuar me
karakteristikat e rastit konkret.
Piknisje e planifikimit n shkencn kriminalistike sht situata
problematike t ciln duhet diagnostifikuar. Pason parashikimi i qllimeve,
pastaj prpunimi i taktiks dhe strategjis. N baz t fazave t procedurs
lvizin edhe prmbajtjet e planeve dhe format e dyshimeve n t cilat
mbshtetn ato.
Planifikimi taktik n shkencn kriminalistike realizohet n dy forma:

179

1. me krijimin e modeleve operative dhe

2. me prpunimin e planeve konkrete.
Modelet operative mbshteten n morfologjin e veprave penale, kushtet
procedurale dhe n metodat m t prshtatshme t ndriimit t tyre.
Modelet operative mund t jen t ndrlikuara dhe t thjeshta.
Karakteristik tipike pr to sht specificiteti. Pr kt arsye kohet e fundit
flitet pr modelet operative, t cilat prfshijn mnyrat taktike, opsionet dhe
zgjidhjet. Format konkrete t tyre jan modelet, pyetsort, skemat
standarde, programet aplikative etj.
Ekziston planifikimi i posam i trajtimit t vendit t ngjarjes i cili prfshin:
1. sigurimin e vendit t ngjarjes;
2. shikimin e vendit t ngjarjes me qllim t gjetjes s gjurmve dhe
objekteve relevante;
3. analiza e t ashtuquajturit mendim objektiv;
4. vlersimi i mendimit objektiv;
5. shnimi i rezultateve t analizs s kryer. Forma themelore metodike e
planifikimit, gjegjsisht forma e shkruar e saj sht tabelogrami i
hulumtimit.
Skema themelore e planit t hetimit duhet t prmbaj:
1.
2.
3.
4.
5.

versionet t cilat duhet analizuar;

pyetjet t cilat duhet shqyrtuar;
veprimet hetimore;
kohn e zbatimit(afatet);
vendimet tjera t posame.

N kornizat e procedurs kriminalistike, rol t madh sot luan planifikimi i

rrjetit. Planet praktike m s teprmi kan t bjn me skemat e marrjes n
pyetje dhe ballafaqimit.
Gjat planifikimit duhet pasur parasysh aspektet fenomenologjike t
veprave penale si dhe tiparet morfologjike dhe kriminalistike.
Teknologjia dhe teknika e krimit si deg e posame e fenomenologjis
kriminalistike merret me procesin e hulumtimit t kryerjes s veprs penale.
Objekt interesimi i saj jan vepra dhe pasoja. Komponenta teknologjike
shpreh modelin e tipit t procesit t kryerjes s veprs, kurse komponenta
teknike elementet e mekanizmit t realizimit konkret.
Elementet e veprs penale krijojn ann subjektive dhe objektive t veprs
penale. Komponentin objektive t veprs penale e prbn veprimi,
kundrligjshmria dhe kushtet objektive. Komponentin subjektive e prbn
fajsia dhe dnimi. Komponenti objektiv i veprs penale hulumtohet me
ndihmn e modus operandi. Modus operandi n kuptimin e ngusht sht

180

mnyra e realizimit t veprs penale. Ky nocion n kuptimin e gjer

prfshin tr ann objektive t veprs penale.
Veprimi n paraqitjen e veprs penale sht pjes qendrore dinamike. Ai ka
kuadrin kohor. Kto jan faza para, gjat dhe pas kryerjes s veprs
penale. M tutje sht kuadri teknik, modelues, hapsinor dhe
instrumental(mnyra dhe mjetet t cilat jan prdorur me rastin e kryerjes
s veprs penale), kuadrin kauzal(lloji i marrdhnies shkak-pasoj, mnyra
e veprimit e shkakut dhe pasojat), kuadrin e rrethanave prcjellse t cilat
n kuptimin penalo-juridik, p.sh. mund t prmbahen n kushtet objektive
t sanksionimit, kushtet e posame etj. perservacioni kriminal sht nocion
i rndsishm i sfers s shqyrtuar (teknika e krimit).
Ana subjektive e veprs penale prfshin elementet e fajsis n kuptimin e
gjer,( prgjegjshmrin, formn e fajsis) pastaj elementet t posame
p.sh. qllimin, motivin, njohurit e posame dhe rrethanat tjera t posame
subjektive, vetit e kryesit etj. ktu bn pjes edhe marrdhnia ndrmjet
viktims dhe kryesit, dhe sjelljet e viktims, goditja e pasojs( participimi n
vepr).
Modelet e hulumtimit jan :
1. modeli i situats i realizimit t veprs penale;
2. modeli i mnyrs s realizimit t veprs ;
3. modeli i viktimizimit.
Kto modele funksionale vendosin lidhjen direkte t fenomenologjis
kriminalistike, taktiks dhe t drejts penale. Ato jan piknisje e metodiks
kriminalistike. Kto modele funksionale jan edhe baz e evidencave
operative kriminalistike pr ka tashm kemi folur.
Format m t rndsishme t gabimeve lidhur me veprimin e planifikuar
jan:
1. mosnjohja e provave tipike, tipareve morfologjike t gjurmve t situats,
2.
3.
4.

5.

6.

sidomos prshkrimit ligjor t veprs penale dhe veprs s kryer;

zbulimi jo i drejt dhe jo i plot, sigurimi dhe vlersimi i indiceve dhe
lshimet gjat prfundimit logjik;
marrdhnia jo adekuate ndaj provave materiale dhe verbale, lshimet e
ekspertizave n kuptimin e kohs s duhur etj;
prgatitja jo e mjaftueshme pr ndrmarrjen e shpejt dhe me plan t
veprimeve dhe masave t nevojshme me paralajmrime kundr efektive
n shtjet qendrore;
marrja siprfaqsore e dshmive dhe deklaratave, prcaktimi jo kritik pr
marrjen e njeres apo tjetrs form t kumtimit, gabimet me rastin e
komunikatave dhe njohjes s prmbajtjeve;
vlersimi jo kritik i pranimit, ngarkimit, alibis, dshmis s dshmitarit,
sajimit, ballafaqimit, shnimi i paprshtatshm i prmbajtjes s
dshmis dhe ballafaqimi;

181

7. qasja e paprshtatshme pjesmarrsve t caktuar t procedurs, (fmijt,

pleqt, viktimat, dshmitart e rrezikuar, dshmitart e penduar);

8. mungesa e mbikqyrjes s prhershme t provave t mbledhura lshimi i

analizs dhe sintezs dhe n pajtim me kt prfundimi i gabueshm apo

vazhdimi i gabueshm i hetimit;
9. mungesa e kujdesit hetimor, mungesa e koncentrimit me rastin e
paraqitjes apo shnimit t provave;
10. prgatitja e pa prshtatshme pr kryerjen e veprimit t caktuar apo
procedurs n trsi.
Teorit e strategis kriminalistike
Strategjia kriminalistike sht deg e shkencs kriminalistike n shkall
globale e cila studion se cilat jan masat dhe veprimet operative taktike dhe
teknike, si dhe masat m efektive pr luftimin e kriminalitetit t ardhshm.
Qllimi strategjik sht luftimi efikas i kriminalitetit, kurse drejtimet
themelore strategjike jan preventiva dhe represioni, ndrkaq instrumentet
themelore pr prcaktimin e drejtimit strategjik jan analizat e kriminalitetit
dhe analizat tjera q lidhen me kriminalitetin, p.sh: analizat e hapsirs
(profilimi gjeografik). Fjala sht pr formn e posame q nxirret na
qllimet e shtruara, n pajtim me rregullat e shkencs kriminalistike.
Strategjia operative kriminalistike sht strategji e cila ngritt mbi
prpunimin teknik t ndonj vepre penale dhe synon krijimin dhe aplikimin
e kompleksit t masave operative taktike me qllim t luftimit strategjik t
kriminalitetit si trsi. Ajo duhet t jet globale dhe gjithprfshirse, sepse
n t kundrtn nuk mund t ekzistoj. Pa strategji t drejt operative
kriminalistike nuk ka veprim me plan dhe ofensiv t organit represiv. Ajo
mundson prfshirjen e suksesshme t zons s errt t kriminalitetit. Ajo
gjithashtu shprehet edhe n strukturn organizative t policis, sidomos
asaj kriminalistike,n grumbullimin sistematik t informatave t
rndsishme, etj. Zbulimi i veprave penale dhe kryesve t tyre sot, m nuk
mund t mbshtetet n grumbullimin, pak a shum sistematik, t
informatave t rastit. Ato domosdo duhet t mblidhen sistematikisht para se
t paraqiten bazat e dyshimit. Prmes strategjis operative kriminalistike, n
punn operative t policis, bn pjes edhe preventiva dhe represioni
policor.
Strategjia praktike-operative kriminalistike sht projekt i aktiviteteve t
drejtprdrejta praktike n luftimin e kriminalitetit. Zbatimi i saj n praktik
dhe shfrytzimi i planifikuar i metodave operative-taktike dhe teknike,
mnyrs dhe mjeteve, n nj hapsir dhe koh m t madhe, me nj
orientim i cili ngritt mbi ndonj rast individual, duhet t rezultoj nga
strategjia teorike dhe operative kriminalistike.
strategjia teorike-operative kriminalistike ka pr detyr q prmes
hulumtimeve shkencore t krijoj konceptin bashkkohor t luftimit t
kriminalitetit, n baz t analizave dhe parashikimeve shkencore.

182

N kuadr t shkencs kriminalistike jan t njohura

vijon:

edhe strategjit si

1. strategjia e pyetjeve, e cila paraqitet tek rasti i dgjimeve apo marrjes n

pyetje t personave dhe me rastin e procesit t komunikimit, motivimit

dhe shprehjes s gatishmris s bashkbiseduesit q t marr pjes n
bisedim, nga fillimi deri n fund;
2. strategjia e organizimit policor sht grup qllimesh mir t definuara,

prshkrim i detyrave kryesore dhe zgjedhje e aktiviteteve prkatse

krahas alokimeve dhe parashikimeve t resurseve t domosdoshme pr
funksionimin e organizats n mnyr q t arrihen qllimet e
parashtruara.
N kt drejtim ekzistojn tri nivele t qllimeve, si jan:
1. Strategjike, me t cilat prpilohet strategjia e organizats policore;
2. Taktike, me t cilat definohet taktika e arritjes s qllimeve strategjike;
3. strategjia e negociatave (bisedimeve).

N praktikn kriminalistike ekzistojn nj varg strategjish pr bisedime,

varsisht nga rrethanat konkrete t situats n t ciln duhet biseduar. N
rastet e ashtuquajtura t bisedimeve spontane, t cilat n praktikn
kriminalistike jan m t shpeshtat dhe nuk krkojn shum pun n
prgatitjen e tyre, nuk sht e nevojshme prgatitja e strategjis s posame
t bisedimeve. Qllimi ktu sht, afrimi i biseds parimore, strategjis
prkatse.
N pajtim, pak a shum, me interesat e njohura t palve biseduese, jan t
njohura strategjit e bisedimeve (negociatave) si vijon:
a)
b)
c)
d)
e)

strategjia
strategjia
strategjia
strategjia
strategjia

e
e
e
e
e

bisedimeve
bisedimeve
bisedimeve
bisedimeve
bisedimeve

parimore;
t forta;
t buta;
nga pozita (pozicionuese); dhe
fiktive.

Pavarsisht se pr ciln strategji t bisedave sht fjala, gjithmon duhet

pasur vmendjen tek:
-

kualiteti i marrveshjes;
shfrytzimi racional i kohs dhe mjeteve;
vendimet e mundshme;
optimumi operatv; dhe
besueshmria e zbatimit;

M kt rast, rol t madh luajn parimet e bisedimeve. Veprimi metodik

konkret gjat bisedimeve niset nga prgjegjsia q ka situata e bisedimeve.
Pr kt arsye, vshtir sht t definohen rekomandimet pr secilin hap t
bisedimeve. Megjithat, sot ekzistojn 10 rekomandime pr hapat e

183

bisedimeve (negociatave) parimore. Bisedimet (negociatat) jan aktivitete

shum me prgjegjsi n kriminalitet, sidomos ato t kuadrit udhheqs, t
cilat bjn pjes n sfern e komunikimit inerpersonal. Vet bisedimet, pr
shum shkaqe, vshtir mund t definohen. Me bisedime zgjidhet konflikti i
caktuar i interesave t dy apo m shum palve t ndryshme kundrshtare,
p.sh: kriminelve dhe kriminalistve. Qllimi sht arritja e vendimit midis
palve kundrshtare. Jo shum rrall bisedimet zhvillohen n stilin hap
pas hapi prapa. Rezultati i pritur i bisedimeve sht marrveshja.
Kriminalistt gjat bisedimeve duhet t sigurojn urn e cila sjell drejt
suksesit, gjegjsisht kompromisit. Bisedimet e mira, mbshteten n
negociata parimore, sepse vetm bisedimet e tilla sjellin deri tek
marrveshja kualitative. Kriminalistt, gjithmon duhet t synojn arritjen e
kualitetit t lart t bisedimeve. Bisedimet, apo negociatat n situata t
ndrlikuara, sidomos n rastet e kidnapimeve t pengjeve, duhet t bazohen
n strategjin e definuar mir paraprakisht. Gjat vet rrjedhs s
bisedimeve, prgatiten taktika t ndryshme bisedimesh pr etapa t
caktuara.
Bisedimet si aktivitete udhheqse
Bisedimet bjn pjes midis aktiviteteve t prditshme, shum t vshtira
udhheqse t sfers s komunikimit interpersonal. sht shum vshtir
q bisedimet t definohen njanshm apo vetm n nj kuptim, si aktivitet
udhheqs. Sipas disave, ky sht proces komunikativ me t cilin zgjidhen
konfliktet e interesave t dy a m shum palve t kundrta
bashkbiseduese. Sipas t tjerve, bisedimet jan komunikim interpersonal
n t cilin dy pal duhet t'i knaqin nevojat e tyre prmes ndarjes s drejt
t t humburs dhe t fituars. Bisedimet jan pik fillestare, e t cilat kan
ekzistuar n t kaluarn, qndrojn edhe sot dhe do t jen edhe n t
ardhmen.
Bisedimet n situatat e pengjeve
Kto bisedime jan kombinim i parimeve psikologjike, gjykimeve klinike dhe
prvojave policore. Roli i policve si partner t psikologve n zgjidhjen e
situatave t pengjeve nuk guxon t nnmohet.
Parimet t cilave duhet prmbajtur me rastin e bisedimeve me kidnapuesit e
pengjeve jan:
1. Sipas rregullit nuk duhet identifikuar rrethin e kidnapuesve me
2.
3.
4.
5.

nntokn kriminele;
gjithmon duhet br prpjekje pr tu prgjigjur n pyetjen: Prse
dikush merr pengje ?;
duhet pasur informata t plota pr pozitn e kidnapuesve dhe pengjeve;
duhet br prpjekje q n faz sa m t hershme t kidnapimit t vihet
kontakti me kidnapuesit.
Pr t shmangur mundsin e marrjes s mtejme peng, duhet
parashikuar bisedime indirekte prmes aparateve teknike komunikuese;

184

6. me rastin e zgjedhje s mjeteve teknike pr komunikim indirekt,

7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.

gjegjsisht bisedimeve t tilla, duhet vlersuar prparsit, telefonit apo

prjashtimisht megafonit;
duhet mundsuar dgjimin e biseds;
duhet mbajtur lidhjen e prhershme me shtabin;
T bisedohet sipas udhzimeve t shtabit, por pa u larguar nga
problemi;
pengjet nuk duhet t jen partner n bisedime;
Nse udhheqsi i bisedimeve nuk arrin t vendos marrdhnie
mirbesimi, ather duhet parapar ndrrimin e tij;
T shfrytzohen bisedimet pr arritjen e qllimeve t aktivitetit;
me rastin e bisedimeve me kidnapuesit duhet shfrytzuar bisedat
imtsit dhe n kt mnyr t shfrytzohet nj pjes e prapavijs;
duhet vendosur se kur mund t prdoret arma speciale, apo taktika pr
neutralizim t dikujt, nse kjo sht e nevojshme si dalja e fundit.

Strategjia e bisedimeve me kidnapuesit

Ekzistojn procedura dhe teknika t posame t bisedimeve me kidnapuesit
n situata t pengjeve Faktort kryesor q vshtirsojn bisedimet jan
pengesat dhe varfria apo pasuria e fjalorve t partnerve t cilt
komunikojn. Gjithashtu, edhe toni me t cilin flitet ka nj rndsi t
posame. Me rastin e bisedimeve t vshtira, toni kumbon. Pasiguria,
mosdurimi, simpatia dhe antipatia ia japin ngjyrn e tonit, ndjenjn e
siguris apo t pasiguris partnerit n komunikim dhe ndikon n
atmosfern e bisedimeve.
Strategjia e marrjes n pyetje (dgjimit)
Ajo sht plan i veprimit personal apo vetjak t pyetsit n rastin konkret,
pr nj fragment dgjimi apo m shum dgjime. Ai plan duhet t'i
mundsoj pyetsit q ta realizoj konceptin e vet t marrjes n pyetje dhe
ta realizoj qllimin e dgjimit apo marrjes n pyetje sipas kushteve dhe
mundsive t t gjitha rrethanave t dgjimit, t cilat i ka n dispozicion dhe
pr do situat vendos pr variantn e marrjes n pyetje. Strategjia e
marrjes n pyetje bazohet n lidhjen e njohuris vetjake, aftsive,
shkathtsive dhe vetive tjera t personalitetit t pyetsve me njohjen e vetive
t personalitetit t respondentve, si dhe me parashikimin eventual t
procedurs s marrjes n pyetje apo dgjimit t respondentve, dhe me
procedurn e zbatuar t marrjes n pyetje t respondentve dhe
parashikimin ideor t procedurs dhe eventualisht strategjin e kundrt t
t mbshtetur t personit t anketuar.
Menagjmenti strategjik
Detyr e ktij menagjmenti sht q t vendos pr strategjin dhe qllimin
afatgjat t prcjelljes s rezultateve t t gjitha proceseve t puns dhe
respektimin e sistemit ekonomik dhe bartsve t tij

185

Teoria e prognozimit kriminalistikik

Kjo teori, n esenc mbshtetet n informatat procedurale dhe operative.
Informatat prognostike planifikuese flasin pr realitetin e mundshm t
erdhshm n lidhje me veprn penale dhe kryesin e saj. Kjo teori sht
themel apo baz e fort e prognozimit kriminalistik. Informatat prognostike
bjn pjes n sfern e futurologjis. Futurologjia sht shkenc e cila merret
me studimin e metodave t realitetit t ardhshm. Kt term e ka propozuar
sociologu gjerman O. K. Fleschheim m 1943, kurse sot prdoret emri
prognostik. Kjo sht shkenc e cila studion ligjshmrin e procedurs s
prpunimit t prognozave. Ajo, sikurse edhe prognoza kriminalistike sht
model i gjendjes apo sjelljes s ardhme.
Parashikimi sht nocion themelor prognostik. Ky sht nocion neverits pr
njohurin t t ardhmen. Parashikimet mund t jen t mbshtetura n
prvoj (empirike) dhe shkencore. Kto duhet t jen t orientuara nj
zbulimin dhe njohjen e s vrtets. Kjo sht metod e realizimit t
funksionit kriminalistik-prognostik.
Prognozimi sht proces i marrjes s informatave pr dukurin apo ngjarjen
e ardhme e cila n momentin e parashikimit ende nuk ekziston. Ky sht
proces kreativ, kurse si rezultat i saj paraqitet prognoza.
do veprimtari e planifikuar, prandaj edhe kriminalistika
Duhet t mbshtetet n parashikimin shkencor t bazuar n metodat e
shumta.
Funksionet e informats prognostike jan:
-

funksioni orijentues (dhnia e drejtimit t veprimit),

funksioni preventiv,
funksioni represiv dhe
funksioni normativ (prshkrimi i sjelljeve s organit t procedurs,
cilat duhet t pasojn n mnyr q t realizohet modeli prognostik).

Pr policin kjo do t thot prmbajtje norms prognostike n kuptim t

kushteve, e jo si proces juridik.
Prognoza Kriminalistike
Kjo sht instrument pr luftimin e kriminalitetit dhe mjet pr siguromin e
kontinuitetit t atij lustimi n hapsir dhe koh. Kjo krijon urn ndrmjet
t tashmes dhe t ardhmes.
Prognozimi Kriminalistik
sht pjes prbrse e tekniks kriminalistike. Ajo sht parakusht pr
zgjedhjen, planifikimin dhe realizimin e masave dhe veprimeve
kriminalistike taktike-teknike, t cilat mund t jen: a) afatshkurtra, b)

186

afatmesme dhe c) afatgjata. M s shpeshti kjo ka t bj me parashikimin

sjelljeve t mundshme t kriminelve t njohur e t panjohur.
Pra, prognozohen masat t cilat shkojn n drejtim t eliminimit t shkaqeve
dhe rrethanave apo kushteve t silat sjellin deri tek kryerja e veprs penale.
Kto jan masat preventive. Me qasje kriminalistike-gjeografike t studimit
t gjendjes s ktiminalitetit, identifikohen pikat t cilat jan vatr e
kriminalitetit dhe ather zbatohen masat prifilaktike.
Prognostika ka dimensionin viktimologjik t saj. Me prognoza kriminalistike
krijohen versionet pr veorat e srishme t mundshme apo veprat e
srishme t recidivistve n t ardhmen, apo veprat e reja t kryesve t rinj
(primo delinkuenti), sidomos t objekteve potensialisht t rrezikuara, pastaj
pr kohn dhe format e ardhjes s rrezikut, pr strehimet e kriminelve t
cilt gjurmohen apo strehimet e corpora delicti, pr o sjelljet e kryesve pas
kryerjes s veprave penale, e t ngjashme.
Komponentet prognozuese t versionit gjithmon jan t pranishme, prandaj
edhe i kemi versionet prognostike. One odreuju neophodne. Ato
prcaktojn drejtimet e hulumtimit, ua japin formn veprimeve dhe masave
t karakterit operativ taktiko-teknik t cilat jan t nevojshme, precizojn
metodikn e aplikimit t tyre dhe mundsojn angazhimin e drejt t
elementeve personale dhe materijale.
Versionet Prognostike lidhin diagnozn kriminalistike- taktike-diferencuese
(teorin e krimit), prognozn kriminalistike dhe profilaksin kriminalistike.
Ato mundsojn prognozimin e dukurive t formave t reja (llojeve) t
veprave penale si dhe lvizjen e kriminalitetit.
Hapsira ktu nuk na lejon nj elaborim t mtejm t teorive kriminalistike
dhe t siguris, prandaj, pr kt arsye, lexuesit e nderuar udhzohen n
literaturn e kriminalistiks dhe t siguris e cila sht n dispozicion.

Zagreb, 25. XII. 2006.

Prof. dr. sc. Dushko Modly

187

L i t e r a t u r a:
1. Adams T. F. e t tjert (2004) Crime scene investigation, Prentice

Hall -

Upper Saddle River.

2. Adler F. e t tjert, (1991) Criminology, Mc Graw-Hill, Inc.
3. Arntzen F. (1983) Psychologie der zeugen, botim i II, Reinhardt - Munchen.
4. Bartsch

G.

(1963)

Zeugen

oder

indizienbeweis,,

Verlag

Deutsche

Polizeiliteratur - Hilden.
5. Belkin R. S. dhe Vinberg A. I. (1969) Kriminalistika dhe Argumentimi,
Jurisdieskaja literatura - Moskva.
6. Belkin R. S. (1977) Teorija e prgjithshme e kriminalistiks n rrethanat e
revolucionit shkencor-teknik, Sovetskoe Gosudarstvo i Pravo, nr. 5. - Mosk.
7. Blacks Law Dictionary, (1991), botimi i VI, West Group - Sv. Paul.
8. Boshkoviq M. (2000) Kriminalistika, Akademia Policore Beograd.
9. Brisach C. E. E t tjert (2001), Planung der kriminalitats kontrolle etj,
Boorberg - Stuttgart.
10. Byrd M. (2001), Crime scene evidence-guide to the recovery and collection of
physical evidence, Staggs Oubliahing - Wildomar.
11. Dvorek A. (2002) Rndsia e Strategjis Kriminalistike pr Preventivn e
Kriminalitetit, Prmbledhje punimesh e Akademis Policore - Beograd.
12. Feldman P. (1993), The psychology of crime - Cambridge.
13. Filipoviq V. E t tjert (1989), Fjalori Filozofik, Botimi III, Enti i Botimeve i
Amzs Kroate - Zagreb.
14. Gardner R. M. (2005), Practical crime scene processing and investigation, CRC
Press - Boca Raton.
15. Goldstein H.(1990), Problem-oriented policing, McGraw-Hill - New York.
16. Grigoleit, B. e t tjert, (2004), Taktika e veprimit policor, MPB, RK - Zagreb.
17. Hampton C. (1982), Criminal procedure, botimi i III, Sweet and Maxwell London.
18. Horvatiq ZH. Dhe Novoselec P. (2001) E Drejta Ndshkimore, Pjesa e
prgjithshme - Zagreb.
19. Houts M. (1958), From evidence to proof, Charles C. Thomas - Springfield.
20. Klink M. dhe Kordus S. (1986), Kriminal strategie, Boorberg - Stuttgart.
21. Krapac D. (1983), Provat e Direkte dhe Indirekte n Procedurn Penale,
Informatori - Zagreb.

188

22. Krivokapiq V. (2005), Taktika Kriminalistike, Akademia Policore - Beograd.

23. Kube E. (1992), Kriminalistik, handbuch fur praxis und Wissenschaft, Band
I, Boorberg - Strutgart.
24. Latifi V. (2000), Kriminalistika, Fakulteti Juridik - Prishtin.
25. Lee C. H. (1998), Provat Materiale, MPB RK - Zagreb.
26. Luhman N. (1992), Legjitimimi gjat Procedurs, Naprijed - Zagreb,
27. Markoviq T. (1977), Kriminalistika - Zagreb.
28. Makra A. (1980), Procedura Penale dhe Kriminalistika, botim i veant nga
Zbornik , Fakultetit Juridik - Rijek.
29. Makra A. (1989), Organet E Punve t Brendshme dhe Ligji i Procedurs
Penale, studim - Zagreb.
30. Maslesha R. (2001), Teorit dhe Sistemet e Siguris, Magjistratur - Sarajev.
31. Maver D. (1997), Kriminalistika Lubjan.
32. Musil J. e t tjert, (2001), Kriminalistika, C. H. Beck - Prag.
33. Modly D. dhe t tjert, (2004), Hyrje n Kriminalistik Fakulteti i Shkencave
Kriminalistike Sarajev.
34. Modly D. (1986), Shkenca dhe Profesionalizmi n Shrbim t Drejtsis,
Doracak Nr. 6 - Zagreb.
35. Modly D. (1999), Kriminalistika si Shkenc, Mendimi Juridik, Nr. 7-8 Sarajev,
36. Modly D. (1990), Organet e Punve t Brendshme dhe zbatimi i Nenit 154 t
Ligjit mbi Procedurn Penale, Zagreb.
37. Modly D. (1989), Aspektet Kriminalistike t aktivitetit paraprocedural t
Organeve t punve t Brendshme, Ligjshmria Jon nr. 3 - Zagreb,
38. Modly D. (1998), Leksikoni Doracak kriminalistik, FSHK - Sarajev,
39. Modly D. dhe Korajliq N. (2002), Fjalori Kriminalistik Teshanj.
40. Newburn T. (2003), Handbook of policing - Uffculme.
41. Osterburg W. J. - Ward H. R. (1997), Criminal investigation, botimi II,
Anderson Publishing Cincinnati.
42. O Hara C. E. dhe O Hara G. (1994), Fundamentals of criminal investigation,
Botimi 6 Springfield.
43. Pavishiq B. (2002), Hyrje n Kriminalistik, Botimi II Zagreb.
44. Pavishiq B. dhe Modly D. (1999), Kriminalistika, Fakulteti Juridik Rijek.
45. Pavishiq B.-Modly D. dhe Veiq P. (2006), Kriminalistika 1 Zagreb.
46. Peters

K.

(1984),

Kriminalistika

dhe

Legjislacioni

Penal,

Archuv

fur

Kriminologie, sv. 173. nr. 1-2 - Lubeck, prkthim, Zagreb.

189

47. Petz B. (1996), Metodologjia e Hulumtimit t Dukurive t Siguris , dispens

Zagreb.
48. Petz P. dhe t tjert (1992), Fjalori Psikologjik Zagreb.
49. Petterson M. B. (1998), Aplications in criminal analysis-a sourcebook, Praeger
Westport.
50. Pfister W. (1981), Kontribut Procesit t Mendimit Kriminalistik, Prmbledhje
nr.1 - Zagreb.
51. Ramsland K. (2001), The forensic science of CSI, Berkley Boulevard Books New York.
52. Ratcliffe J. (2004), Strategis thinking in criminal intelligence, The Federation
Press Sydney.
53. Richard J. W. dhe Ward H. (2000) Criminal investigation: a method for
reconstructing the past, Anderson Publishing Cincinnati.
54. Rosenbaum D. P. I dr. (1998), The prevention of crime. Wadsworth Publishing
Company - Belmont.
55. Saferstein R. (2004). Criminalistics: an introduction to forensic science,
Pearson Prentice Hall - New Jersey,
56. Sijeriq-Qoliq H. (2006), E Drejta Procedurale Penale, Libri I dhe II, Fakulteti
Juridik Sarajev.
57. Simonoviq

B.

(2004),

Kriminalistika,

Fakulteti

Juridik,

Univerziteti

Kragujevcit - Kragujevc.
58. Swanson C.R; Chamelin N.C; Territo L. (2004) Criminal investigation,
McGraw-Hill - Boston.
59. Shkuliq M; Aleksiq ; (2004), Kriminalistika, Dosije - Beograd.
60. Vodineliq V. (1985), Mnyrat Taktike dhe e Drejta Procedurale Penale,
Glasnik Pravnog fakulteta Kragujevc.
61. Vodineliq V; Aleksiq . (1990), Kriminalistika, Informatori - Zagreb.
62. Vodineliq V. (1985), Kriminalistika, otkrivanje i dokazivanje, Libri I dhe II Shkup.
63. Widelsham l. (1987), Responses to crime Oxford.
64. Zlatariq B; Damashka M. (1966), Fjalori i s Drejts Penale dhe i Procedurs
Penale - Zagreb.

190

191