3 Ismet Saliu

E drejta penale
E DREJTA PENALE
Prof. dr. Ismet Salihu
I. PJESA E PRGJITHSHME
VEPRIMI I LEGJISLACIONIT PENAL
Veprim i legjislacionit penal do t thot se ai sht n fuqi dhe se gjykatat jan t detyruara ta zbatojn at n rastet konrete. do ligj penal vepron n koh t e caktuar, n territor t caktuar dhe
ndaj personave t caktuar. Kjo vlen edhe pr Kodin Penal t Kosovs. S kndejmi, varsisht prej
aspektit t vrojtimit, njihen tri lloje t veprimit t ligjeve penale: 1) veprimi i ligjit penal n koh,
2) n territor dhe 3) ndaj personave.
1. VEPRIMI I LIGJEVE PENALE N KOH
Sikundr edhe ligjet e tjera, edhe Kodi Penal vepron n koh t caktuar. Ai fillon t veproj prej
momentit t hyrjes n fuqi t tij dhe zbatohet gjersa t pushoj s vepruari. Zakonisht ligji penal
hyn n fuqi tet dit pas shpalljes n Fletoren Zyrtare. Mirpo, meq me ligjet penale rregullohen
shtje shum t rndsishme dhe delikate, koha prej nxjerrjes dhe hyrjes n fuqi t tyre sht m
e gjat. Kshtu sht vepruar edhe me Kodin Penal t Kosovs, i cili u miratua m 6 korrik t
vitit 2003, ndrsa u parashikua t hyj n fuqi, domethn, t filloj t zbatohet, prej 6 prillit t
vitit 2004.
Prjashtimisht, ligji penal, sikundr edhe ligjet e tjera, pr shkaqe posarisht t arsyeshme, mund
t hyj n fuqi brenda nj afatit m t shkurtr se tet dit, nga dita e shpalljes, ose po ditn e
shpalljes.
Koha prej shpalljes s ligjit n Fletoren Zyrtare gjer n hyrjen n fuqi, quhet vacatio legis. Kjo
koh, q zakonisht, si pam, sht tet dit, lihet me qllim q me normat e ligjit penal t njihen
ata t cilve u referohet si dhe ata q duhet ta zbatojn at. Kjo ka rndsi t posame pr legjislacionin penal, ngase shkelja e ktyre dispozitave ka pr pasoj shqiptimin e sanksioneve penale.
Ligji penal vepron prderisa t shfuqizohet me ligjin e ri, prkatsisht ai vepron gjer n ditn kur
hyn n fuqi ligji i ri, i cili shprehimisht ose n mnyr t heshtur e shfuqizon at t mparshmin.
Shprehimisht, ligji penal shfuqizohet n rastet kur ligji i ri parashikon nj dispozit t posame,
me t ciln e shfuqizon at t mparshmen ose n rastet kur ligji i ri prmban nj klauzol t
prgjithshme, me t ciln parashikohet se pushojn s vepruari t gjitha dispozitat q jan n
kundrshtim me t. N mnyr t heshtur ligji penal shfuqizohet ather kur ligji penal i ri nuk
prmban dispozitn pr shfuqizimin e ligjit t mparshm, mirpo shtjet e njjta i rregullon n
mnyr t njjt apo t ndryshme. N rastet e ktilla vlen rregulla lex posterior derogat legi priori.
Prve ktyre dy mnyrave t shfuqizimit, ligji penal pushon s vepruari edhe n rastet kur
skadon afati pr t cilin sht nxjerr.
43
DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS
1.2. Rndsia e prcaktimit t veprimit t ligjit penal n koh

Prcaktimi i veprimit t ligjit penal n koh ka rndsi t madhe n t drejtn penale, ngase prej
ksaj varet se cili ligj penal do t zbatohet ndaj kryersit t veprs penale. Kjo shtje ka rndsi
t posame n rastet kur vepra penale sht kryer n kohn kur ka qen n fuqi nj ligj penal,
kurse kryersi gjykohet n kohn kur ligji i mparshm ka pushuar s vepruari, prkatsisht kur n
vend t tij ndodhet n fuqi ligji i ri penal. N rastet e tilla, q nuk jan aq t rralla, shtrohet pyetja
se sipas cilit ligj penal do t ndshkohet kryersi i veprs penale: sipas ligjit penal q ka qen n
fuqi n kohn e kryerjes s veprs penale apo sipas ligjit penal t mvonshm.
Pr shkak t rndsis s posame t ksaj shtjeje, q sht e lidhur ngusht edhe me parimin e
legalitetit, kjo sht rregulluar n mnyr parimore edhe me konventa ndrkombtare dhe me
Kushtetut, n t ciln parashikohet se veprat penale prcaktohen dhe dnimet pr kto vepra
shqiptohen sipas ligjt (dispozits) q ka qen n fuqi n kohn e kryerjes s veprs, prve nse
ligji, prkatsisht dispozita tjetr sht m e but pr kryersin.
Duke u mbshtetur n kto dispozita parimore, Kodi Penal i Kosovs e ka rregulluar shtjen e
veprimit t ligjit penal n koh. Rrjedhimisht, n paragrafin 1 t nenit 2 t Kodit Penal sht
parashikuar: Ndaj kryersit zbatohet ligji q ka qen n fuqi n kohn e kryerjes s veprs
penale. Nj zgjidhje e ktill sht n prputhje me parimin nullum crimen, nulla poena sine
lege.
1.3. Ndalimi i veprimit prapaveprues t ligjit penal dhe zbatimi i ligjit m t but
Me dispozitat e Kodit Penal t Kosovs, n t drejtn penale sht prvetsuar parimi i ndalimit
t veprimit prapaveprues t ligjit penal. Mirpo, prjashtimisht, po me kto dispozita t Kodit
Penal, sht lejuar mundsia e veprimit prapaveprues t ligjit penal vetm n rastet kur ligji q
sht nxjerr pas kryerjes s veprs penale, sht m i but (m i favorshm) pr kryersin. Kjo
mundsi sht parashikuar shprehimisht n paragrafin 2 t nenit 2, n t cilin thuhet: N rast se
ligji n fuqi ndryshon para shqiptimit t vendimit t forms s prer, ather ndaj kryersit zbatohet ligji q sht m i favorshm. S kndejmi, kurrsesi nuk mund t ket fuqi prapavepruese
ligji penal i cili parashikon vepr penale t re apo dnim m t rnd, n krahasim me ligjin q ka
qen n fuqi n kohn e kryerjes s veprs penale.
Lidhur me mundsin e zbatimit t ligjit m t but ndaj kryersit t veprs penale, n paragrafin
3 t nenit 2, Kodi Penal i Kosovs e ka prvetsuar nj koncept edhe m t avancuar, q tani nijihet n kodet penale t shteteve t Evrops Perndimore. N kt dispozit shprehimisht sht
parashikuar: Nse ligji i ri nuk e inkriminon veprn, por kryersi i veprs penale sht dnuar me
aktgjykim prfundimtar n pajtim me ligjin e mparshm, dnimi nuk fillon t ekzekutohet ose,
n rast se ka filluar, ndrpritet.
Nga parimi se n rast t ndryshimit t ligjit, ndaj kryersit t veprs penale do t zbatohet ligji m
i but ( m i favorshm) gjithashtu ngjashm me disa kode penale t Evrops Perndimore, Kodi
Penal i Kosovs e parashikon nj prjashtim n paragrafin 4 t nenit 2. N kt dispozit sht
parashikuar shprehimisht: Nj ligj, i cili shprehimisht ka qen n fuqi vetm pr nj koh t caktuar, zbatohet pr ato vepra penale q jan kryer gjat kohs kur ky ligj ka qen n fuqi edhe n
rastin kur nuk vazhdon t jet n fuqi. Kjo nuk zbatohet nse vet ligji shprehimisht parashikon
ndryshe. Kjo dispozit sht parashikuar pr rastet e situatave dhe rrethanave t jashtzakonshme, si jan, p.sh., rreziku i lufts, koha e lufts, koha e ndonj epidemie apo katastrofe naty44
E drejta penale
rore, pr t cilat rrethana mund t nxirren ligje t posame, n t cilat parashikohen veprat penale.
N kso rastesh, edhe pas pushimit t ktyre rrethanave, personat do t dnohen pr veprat
penale t kryera n kto situata, ndonse ligji ka pushuar s vepruari.
Shtrohet pyetja se cili ligj sht m i but pr kryersin: ligji penal q ka qen n fuqi n kohn e
kryerjes s veprs penale apo ligji penal q sht nxjerr m von? Kjo shtje mund t zgjidhet
duke krahasuar pozitn e kryersit t veprs penale konkrete sipas ligjit q ka qen n fuqi n
kohn e kryerjes s veprs penale me ligjin q sht n fuqi n momentin (kohn) e gjykimit. N
baz t ktij krahasimi, gjykata do t vendos t gjykoj kryersin e veprs penale sipas ligjit q
sht m i but pr kryersin e veprs penale. Me kt rast, ndaj kryersit t veprs penale
konkrete duhet patjetr t zbatohet n trsi nj ligj penal, qoft i vjetri, qoft i riu, prkatsisht
do t zbatohet ai ligj t cilin gjykata e konsideron m t but. S kndejmi, n rastet e ktilla vlen
parimi i alternativitetit. Nga kjo rezulton se gjykata nuk mundet, pr nj rast konkret, ti zbatoj
n mnyr t kombinuar dispozitat e ligjit q ka pushuar s vepruari dhe ato t ligjit q ndodhet
n fuqi, sepse po t lejohej nj mundsi e ktill, ather gjykata, n fakt, sajon nj ligj t ri
penal, prkatsisht do t gjykonte kryersin e veprs penale sipas ndonj ligji q kurrnjher nuk
ka qen n fuqi.
Gjithashtu, duhet theksuar se gjykata sht e detyruar q n rastin konkret t zbatoj ligjin penal
m t but. Kjo nuk i sht ln n kompetenc gjykats q t vendos sipas bindjes s saj se a
do ta zbatoj ligjin m t but apo jo.
Nj ligj konsiderohet m i but, po qe se veprn konkrete nuk e parashikon si vepr penale, po qe
se parashikon rrethana t reja pr prjashtimin e kundrligjshmris, po qe se parashikon nj lloj
m t but t dnimit, mundsi m t mdha t zbutjes a lirimit nga dnimi, mundsi t shqiptimit t dnimit me kusht ose t nj lloji tjetr t dnimit alternativ. Po ashtu, nj ligj konsiderohet m
i but, po qe se nuk parashikon mundsin e shqiptimit t dnimit plotsues, kur parashikon afat
m t shkurtr t parashkrimit etj.
Duhet theksuar veanrisht se zbatimi i ligjit m t but duhet t vihet n zbatim n t gjitha
instancat e gjykimit, prderisa aktgjykimi t marr form t prer. Mirpo, si theksuam m sipr,
sipas paragrafit 3 t nenit 2 t Kodit Penal, nse ligji i cili sht nxjerr ndrkoh, pasi kryersi i
veprs penale sht dnuar me aktgjykim prfundimtar, dnimi nuk fillon t ekzekutohet dhe nse
ka filluar t ekzekutohet, ekzekutimi i dnimit ndrpritet.
Nse n baz t ndonj mjeti juridik srish shqyrtohet shtja lidhur me nj vepr penale
konkrete, pra kur kemi t bjm me prsritje t procedurs penale, ather gjykata gjithashtu
sht e detyruar q kryersin ta gjykoj sipas ligjit penal m t but, i cili ndrkoh ka hyr n
fuqi.
II. VEPRIMI I LIGJIT PENAL N TERRITOR
1. Nocioni i veprimit t ligjit penal n territor
Ligjet penale t nj shteti, sikundr edhe ligjet n prgjithsi, zakonisht veprojn n territorin e
shtetit n t cilin jan nxjerr. S kndejmi, Kodi Penal i Kosovs, ligjet e tjera penale dhe normat penalo-juridiken prgjithsi veprojn dhe zbatohen n territorin e Kosovs.
Parimi se ligji apo Kodi Penal zbatohet n territorin e vendit sht manifestim i sovranitetit t do
shteti, parim ky qi n lmin panalo-juridik emrtohet si pushtet represiv i shtetit. Termi pushtet
represiv i nj shteti do t thot q ai shtet t prcaktoj me ligj se cilat vepra konsiderohen vepra
penale dhe pr to t parashikoj sanksione penale. Kosova, edhe pse ende nuk e ka fituar statusin
45
e shtetit, Kodi Penal i saj vepron n tr territorin e Kosovs, sikundr kodet penale t shteteve t
tjera.
shtjet t cilat shtrohen dhe rregullohen n kuadrin e institucionit t veprimit t legjislacionit
penal n territor m tepr kan t bjn me elementet ndrkombtare. Ktu kryesisht sht fjala
pr veprimin (zbatimin) e ligjeve penale t Kosovs ndaj shtetasve t huaj, q kryejn vepra
penale n territorin e Kosovs apo jasht kufijve t Kosovs, por t cilt, n ndonj mnyr, gjenden n vendin ton, si dhe t personave q kryejn vepra penale, me t cilat dmtojn t mirat
juridike t shtetasve tan apo t shtetit t huaj. Si shihet, ktu, n fakt, sht fjala kryesisht pr
shtjet q bjn pjes n fushn e s drejts penale ndrkombtare.
Me qllim q t evitohen konfliktet e mundshme se cili shtet sht kompetent t gjykoj kryersin
e caktuar t veprs penale, me dispozitat penale-juridike t Kodit Penal sht rregulluar veprimi i
legjislacionit penal n territor. Me kto dispozita n masn m t madhe sht rregulluar veprimi i
legjislacionit penal t Kosovs ndaj kryersve t veprave penale, me elemente ndrkombtare. Me
dispozita penale-juridike t parashikuara n nenin 99 deri 104 t Kodit Penal t Kosovs, jan
miratuar pes parime, t cilat njhersh zbatohen edhe n shumicn e t drejtave penale t
shteteve t tjera bashkkohore dhe kto jan:
- parimi territorial,
- parimi real,
- parimi i personalitetit aktiv,
- parimi i personalitetit pasiv dhe
- parimi universal.
2. Veprimi i legjislacionit penal sipas parimit territorial
Parimi territorial i veprimit t legjislacionit penal t Kosovs n territor, sikundr edhe n t drejtat penale t shteteve t tjera, sht parim themelor, kurse parimet e tjera jan t natyrs plotsuese. Ky parim sht themelor, ngase pr shkak t tipareve dhe shtrirjes s tij, m s shpeshti
zbatohet n praktik. Sipas ktij parimi, legjislacioni penal i nj vendi zbatohet ndaj t gjith personave q kryejn vepra penale n territorin e tij, pa marr parasysh se a jan shtetas t tij, shtetas
t huaj apo persona pa shtetsi. Parimin territorial e parashikon edhe Kodi yn Penal n paragrafin 1 t nenit 99, n t cilin shprehimisht thuhet: Ligjet penale t Kosovs zbatohen pr
secilin person, i cili kryen vepr penale n territorin e Kosovs.
Veprimi i legjislacionit penal sipas parimit territorial rezulton nga sovraniteti i do shteti q n territorin e vet t ushtroj pushtetin represiv dhe juridiksionin(q gjykatat e vendit ta gjykojn dhe ti
shqiptojn dnimin kryersit t veprs penale).
Legjislacioni penal i Kosovs zbatohet edhe ndaj secilit q kryen vepr penale n aeroplan t
regjistruar n Kosov, pa marr parasysh se ku gjendet fluturakja n kohn e kryerjes s veprs
penale(par. 2 i nenit 99).
3. Veprimi i legjislacionit penal t Kosovs pr veprat penale
q kryhen jasht territorit t Kosovs
Meq t mirat juridike t Kosovs a t qytetarve tan mund t cenohen edhe me vepra penale q
kryhen n shtete t tjera, dispozitat e legjislacionit ton penal parashikojn mundsin e zbatimit
t tyre edhe ndaj personave q kryejn vepra penale jasht territorit t Kosovs. Ktu bjn prjashtim rastet e veprave penale q kryhen n anijet apo aeroplant tan, pr t cilt, si pam m
46
E drejta penale
lart, prgjegjsia penale sht zgjidhur sipas legjislacionit ton penal.

Q t mund t zbatohet legjislacioni yn penal edhe n rastet kur veprat penale kryhen jasht territorit t Kosovs, e drejta jon penale i ka prvetsuar disa parime t natyrs s prgjithshme.
Kto jan: parimi real, parimi i personalitetit aktiv, parimi i personalitetit pasiv dhe parimi universal.
3.1. Parimi real
Veprimi i legjislacionit ton penal, sipas parimit real a mbrojts, shprehet n rastet kur veprat
penale kryhen jasht territorit t Kosovs, por me t cilat dmtohen apo rrezikohen t mirat
juridike t vendit ton a t qytetarve tan.
Parimi real a mbrojts sht parashikuar n nenin 100 t Kodit Penal. N paragrafin 1 t ktij
neni, zbatimi i parimit real t legjislacionit penal t Kosovs sht parashikuar pr shumicn e
veprave penale kundr s drejts ndrkombtare. Rrjedhimisht, n paragrafin 1 t nenit 100 t
Kodit Penal sht parashikuar si vijon: Ligjet penale t Kosovs zbatohen ndaj cilitdo person q
jasht territorit t Kosovs kryen vepr penale t parashikuar n nenet 116-121, 125-128, 132,
133(1) 134-137, 139(1)(2) dhe (3) 141 dhe 244) t Kodit Penal. Sipas ktij paragrafi, parimi real
zbatohet edhe n rastin e kryerjes s veprs penale t falsfikimit t paras (neni 244).
Po ashtu, zbatimi i parimit real ose mbrojts t legjislacionit penal t Kosovs sht parashikuar
edhe pr disa vepra penale shum t rnda, me t cilat rrezikohet siguria e Kosovs ose e popullit
t saj. Lidhur me kt, n paragrafin 2 t nenit 100 t Kodit Penal sht parashikuar:Ligjet
penale t Kosovs zbatohen ndaj cilitdo person q kryen vepr penale t parashikuar nga nenet
110-113 t ktij Kodi jasht territorit t Kosovs, kur vepra e till paraqet rrezik ndaj siguris s
Kosovs ose popullats s saj, n prgjithsi ose pjesrisht. Kto inkriminime jan: kryerja e
veprave terroriste (neni 100) ndihma n kryerjen e veprave terroriste (neni 111) lehtsimi i kryerjes s terrorizmit, organizimi, prkrahja dhe pjesmarrja n grupet terroriste (neni 113).
Supozim pr zbatimin e parimit territorial a mbrojts sht q kryersi i veprs penale t haset n
territorin e Kosovs ose t ekstradohet nga shteti tjetr.
3.2. Parimi i personalitetit aktiv
Sipas parimit t personalitetit aktiv apo parimit nacional, legjislacioni yn penal zbatohet n rastet
kur qytetart e Kosovs kryejn vepra penale jasht territorit t Kosovs. N paragrafin 1 t nenit
101 t Kodit Penal, parimi i personalitetit aktiv sht parashikuar ksisoj: Ligjet penale t
Kosovs zbatohen ndaj secilit person i cili sht banor i Kosovs, nse personi i till kryen vepr
penale jasht territorit t Kosovs dhe nse kjo vepr, po ashtu, sht e dnueshme n vendin ku
sht kryer ajo vepr.
Parimi i personalitetit aktiv zbatohet edhe n rastet e kryersve t veprave penale, t cilt nuk jan
shtetas t asnj shteti (apatrid). Kjo zgjidhje sht parashikuar n paragrafin 2 t nenit 101 t
Kodit Penal, n t cilin thuhet: Ligjet penale t Kosovs zbatohen, po ashtu, ndaj cilitdo person
q nuk sht i nj shtetsie t huaj, nse personi i till kryen vepr penale jasht territorit t
Kosovs dhe kjo vepr sht, po ashtu, e dnueshme n vendin ku sht kryer ajo vepr.
Gjithashtu parimi i personalitetit aktiv zbatohet edhe n rastet kur personi, pas kryerjes s veprs
penale, bhet banor i Kosovs (paragrafi 3 i nenit 101 t Kodit Penal).
Q t mund t zbatohet parimi i personalitetit aktiv, duhet q qytetari i Kosovs t haset n territorin ton ose t ekstradohet.
47
Parimi i personalitetit aktiv sht subsidiar, ngase legjislacioni yn penal do t zbatohet ndaj kosovarve vetm po qe se n vendin ku e kan kryer veprn penale nuk sht ushtruar mbrojtja e
duhur juridike-penale, prkatsisht, sipas Kodit ton Penal (neni 1003, par. 2, pika 1-3) ndaj shtetasve tan q kan kryer vepra penale jasht vendit, ndjekja penale nuk do t ndrmerret:
1) nse kryersi n trsi e ka vuajtur dnimin q i sht shqiptuar jasht vendit;
2) nse kryersi jasht vendit. me aktgjykim t forms s prer, sht liruar ose dnimi i sht
parashkrir ose i sht falur;
3) nse pr vepr penale, sipas ligjit t huaj, ndiqet n baz t krkess s t dmtuarit, ndrsa
krkesa e till nuk sht ushtruar.
Nga kjo rezulton se parimi i personalitetit aktiv e respekton parimin ne bis in idem, ngase n
rastet kur qytetari yn n vendin ku e ka kryer veprn penale sht ndshkuar apo kur i sht
falur ose i sht parashkruar dnimi; nj kryers t ktill gjykata jon nuk e ndshkon.
3.3. Parimi i personalitetit pasiv
Sipas parimit t personalitetit pasiv, legjislacioni penal i Kosovs zbatohet edhe ndaj t huajve, t
cilt jasht territorit t Kosovs kryejn vepra penale kundr qytetarit ton ose kundr vendit
ton. Parimi i personalitetit pasiv sht parashikuar n nenin 102 t Kodit Penal, n t cilin shprehimisht thuhet: Ligjet penale t Kosovs zbatohen ndaj cilitdo person q sht i nj shtetsie t
huaj nse:
1) Personi i till ka kryer vepr penale jasht territorit t Kosovs, kundr banorit t Kosovs,
madje edhe ather kur vepra e till penale nuk sht prmendur n nenin 100 t ktij Kodi;
2) Kjo vepr penale sht e dnueshme n vendin ku sht kryer dhe
3) Kryersi sht ndodhur n territorin e Kosovs ose ka qen transferuar n Kosov.
Quhet parim i personalitetit pasiv, ngase n aspektin kriminal, qytetart tan ose Kosova jan
pasiv, jan viktima t veprs penale. Me an t ktij parimi qytetart tan dhe Kosova mbrohen
nga veprat penale q kryhen jasht vendit nga shtetas t huaj.
3.4. Parimi universal
Sipas parimit universal, legjislacioni i yn penal zbatohet edhe ndaj t huajit q kryen vepr
penale jasht territorit t Kosovs ndaj shtetit t huaj ose personit t huaj. Q t mund t zbatohet ky parim, duhet q shtetasi i huaj t haset n territorin e Kosovs ose ekstradohet. Parimi universal sht parashikuar n paragrafin 1 t nenit 100 t Kodit Penal dhe, si i till, koincidon me
parimin real ose mbrojts.
Parimi universal zbatohet kur bhet fjal pr vepra t rnda penale, t cilat i kryejn t huajt
jasht vendit. Arsyeshmria e ktij parimi qndron n faktin se sht detyrim ndrkombtar i do
shteti q ta luftoj kriminalitetin, pa marr parasysh se ku kryhet dhe e mira e kujt sht dmtuar.
Ky parim njhersh sht manifestim i solidaritetit ndrkombtar n luft kundr kriminalitetit.
4. Parimi i juridiksionit prfaqsues
Parimi i juridiksionit prfaqsues sht parashikuar me Konventn Evropiane pr Kalimin (transferin) e Ndjekjes Penale t vitit 1978. Me kt Konvent jan zgjidhur n mnyr parimore sht48
E drejta penale
jet kryesore t kalimit (transferit) t ndjekjes penale nga shteti ku sht kryer vepra penale n
shtetin, shtetsin e t cilit e ka kryersi i veprs penale. Duke u mbshtetur n Konventn e prmendur, kt institucion e ka parashikuar edhe Kodi yn Penal (neni 103, par.4). Ky parim, n
fakt, prbn nj lloj prjashtimi nga parimi i veprimit territorial t legjislacionit ton penal. N t
vrtet, sipas parimit t juridiksionit prfaqsues, n rastet kur shtetasi i huaj kryen vepr penale
n territorin e Kosovs, edhe pse gjykatat tona kan t drejt ta dnojn n baz t parimit territorial, sht parashikuar mundsia q vendi yn t heq dor nga kjo e drejt dhe ndjekja penale
ti besohet shtetit t huaj, domethn shtetit, shtetsin e t cilit e ka kryersi i veprs penale apo
n at shtet ka vendqndrim t prhershm.
NOCIONI DHE ELEMENTET E VEPRS PENALE
I. NOCIONI I VEPRS PENALE
Prcaktimi i nocionit (kuptimit) t veprs penale sht nj ndr detyrat kryesore t legjislacionit
penal dhe t shkencs s t drejts penale. Kshtu, prcaktimi i nocionit t veprs penale,
prgjegjsis penale dhe sanksioneve penale jan tri shtjet kryesore t cilat i shqyrton e drejta
penale. N renditjen e ktyre tri shtjeve kryesore, vepra penale z vendin e par, ngase kjo sht
hipotez, parakusht q t mund t shqyrtohet prgjegjsia penale e personit t caktuar dhe q t
mund t shqiptohet sanksioni penal.
Lidhur me prcaktimin e nocionit t veprs penale, n teorin e s drejts penale jan shfaqur
mendime t ndryshme. Kto mendime dallojn varsisht prej kndvshtrimit t veprs penale.
Para s gjithash, vepra penale trajtohet si fenomen juridik. Krahas ktij mendimi, vepra penale me
t drejt konsiderohet edhe si fenomen social dhe si veprim a sjellje e njeriut t caktuar, me t
ciln dmtohen ose rrezikohen vlerat e caktuara t shoqris apo t individit. Mirpo, duhet theksuar se vetm qasja nga t trija kto aspekte mund t na ofroj kuptimin e plot t veprs penale.
Vshtruar kshtu n mnyr komplekse, mund t kuptohet si duhet nocioni juridik i veprs
penale, i cili sht shprehje e realitetit social dhe veprimit t njeriut.
N aspektin social, vepra penale sht sjellje e njeriut(veprimi apo mosveprimi) e cila sht n
kundshtim me interesat e shoqris. Rrjedhimisht, me vepr penale sulmohen vlerat q kan
rndsi t posame dhe, si t tilla, ato jan t mbrojtura edhe me legjislacionin penal. Kshtu, n
rastet kur dikush cenon ose dmton kto t mira, shqiptohen sanksionet penale.
1) Gjithashtu, vepr penale sht edhe veprimi i njeriut t caktuar q, midis t tjerash, sht edhe
shprehje e personalitetit t tij. Ajo sht shprehje e vetive dhe koncepteve t individit, si dhe
gjendjes psikike t tij n momentin kritik. Mirpo, n fakt, vepra penale sht manifestim i
mospajtimit t personit t caktuar me normat q gjenden n fuqi. Ky sht nj lloj rregullimi i
raportit midis individit dhe shoqris. Me fjal t tjera, ktu kemi t bjm me konfliktin midis
sistemit t vlerave t shoqris dhe t individit.
1. ELEMENTET THEMELORE T VEPRS PENALE
Nga prkufizimi i veprs penale, q e vum n dukje m sipr, del se vepra penale prbhet prej
katr elementeve themelore a t prgjithshme. Kto jan: 1) veprimi i njeriut; 2) kundrligjshmria; 3) prcaktueshmria e veprs penale n ligj dhe 4) prgjegjsia penale e kyersit (fajsia).
do vepr, pr tu konsideruar vepr penale, duhet t posedoj n mnyr kumulative t katr elementet q i prmendm. T gjitha kto elemente s bashku prbjn anatomin e veprs penale
49
dhe donjri prej tyre sht pjes e strukturs s veprs penale. Njhersh, kto elemente prcaktojn t ashtuquajturn figur t prgjithme t veprs penale.
Me gjith faktin se vepra penale prbhet prej ktyre katr elementeve themelore, vepra penale
sht unike, nj trsi, ngase vetm trsia e tyre formon kuptimin e plot social dhe juridik. Pr
nga rndsia e tyre shoqrore dhe juridike, t gjitha kto elemente jan t njjta. S kndejmi, nse
mungon njri prej ktyre elementeve, vepra penale nuk mund t ekzistoj.
Varsisht se prej far kndi vshtrohen, elementet themelore t veprs penale mund t ndahen
n elemente objektive dhe subjektive.
N grupin e elementeve objektive bjn pjes: veprimi i njeriut (veprimi me pasojn e shkaktuar);
kundrligjshmria dhe prcaktueshmria e veprs penale n ligj. Ndrkaq, n grupin e elementeve
subjektive bn pjes vetm nj - prgjegjsia penale e kryersit (fajsia).
Si shihet nga elementet themelore t veprs penale, legjislacioni yn penal dhe praktika gjyqsore
e prvetson nocionin objektivo-subjektiv t veprs penale. Ndarja e tyre n elemente t natyrs
objektive dhe subjektive m tepr bhet me qllim q ato t analizohen dhe t shpjegohen m
mir dhe pr t treguar rndsin e tyre ve e ve. Sidoqoft,, si theksuam, t gjitha kto elemente jan pjes konstitutive t do vepre penale.
2. FIGURA E VEPRS PENALE
Termi figur e veprs penale ka qen i njohur edhe n t drejtn romake. Ky term njihet edhe tani
pothuaj n t gjitha t drejtat penale t shteteve bashkkohore. Me gjith faktin se termi figur e
veprs penale njihet q moti, edhe sot e ksaj dite sht kontestuese se ka duhet nnkuptuar me
kt. Sipas mendimit t disa autorve, me figur t veprs penale duhet nnkuptuar trsin e elementeve themelore t veprs penale, e cila ndryshe emrtohet edhe si figur e prgjithshme e
veprs penale. Ndrkaq, sipas mendimit t autorve t tjer, me termin figur e veprs penale
duhet nnkuptuar trsin e elementeve t posame t do vepre penale.
Lidhur me kto dilema, prkitazi me nocionin e figurs s veprs penale, tani mbisundon mendimi se me figur t veprs penale duhet nnkuptuar trsin e elementeve t veprs penale t caktuar, prkatsisht do vepr penale e parashikuar n legjislacionin penal posedon elementet e veta
t posame, me t cilat ajo edhe dallohet prej veprave t tjera penale. Trsia e elementeve t
posame sajon fizionomin a figurn e veprs penale t caktuar. Ndrkaq, elementet themelore
apo t prgjithshme, si theksuam m sipr, duhet t shprehen te do vepr penale dhe ato, n
fakt, sajojn kuptimin e prgjithshm t veprs penale.
Nga kjo del se, prderisa elementet themelore apo t prgjithshme t veprs penale(veprimi i
njeriut, kundrligjshmra etj.) duhet t shprehen te do vepr penale, elementet e posame jan
tipare apo karakteristik e veprs penale t caktuar dhe kto shprehen krahas elementeve t
prgjithshme. S kndejmi, krahas kuptimit t prgjithshm t veprs penale, n t drejtn penale
njihet edhe kuptimi i posam apo figura e veprs penale.
Figura e veprs penale sajohet duke prcaktuar elementet e posame ve e ve dhe duk br sintetizimin dhe prgjithsimin e tyre n dispozitn e caktuar penalo-juridike. Kshtu, fjala vjen, vepra
penale e vjedhjes(neni 252 i Kodit Penal) prbhet prej ktyre elementeve: 1) marrjes; 2) pasuris
s huaj t luajtshme dhe 3) me qllim q me prvetsimin e saj ti sjell vetes ose tjetrit fitim
pasuror n mnyr t kundrligjshme. Vepra penale e marrjes s ryshfetit (neni 343 i Kodit
Penal) posedon kto elemente t posame: 1) personi zyrtar; 2) q krkon ose merr dhurat ose
ndonj prfitim, ose q pranon premtimin e dhurats; 3) me qllim q n kuadr t autorizimeve
t tij zyrtare, t kryej veprimin zyrtar q nuk duhet ta kryej ose q t mos e kryej veprimin zyr50
E drejta penale
tar q duhet ta kryej.

Gjithashtu, elementet e posame t figurs s veprs penale konkrete mund ti referohen kohs
apo vendit t kryerjes, mnyrs apo mjeteve me t cilat kryhet vepra penale, vetive personale,
marrdhnies midis kryersit dhe viktims etj.
OBJEKTI DHE SUBJEKTI I VEPRS PENALE
I. NOCIONI I OBJEKTIT T VEPRS PENALE
Veprat penale jan t drejtuara kundr t mirave apo vlerave t cilat jan t mbrojtura me sistemin
juridik t nj vendi dhe me t drejtn ndrkombtare. T mirat juridike q jan t mbrojtura me t
drejtn penale jan edhe objekt i veprs penale. Ose, me fjal t tjera, objekt i veprs penale sht
e mira juridike kundr s cils sht e drejtuar vepra penale. Nocioni i veprs penale plotsohet
me njohurit q i prkasin objektit t veprs penale, ngase vetm kur prcaktohet saktsisht
objekti i veprs penale dhe t konstatohet se ka mbrohet me nj dispozit penale-juridike,
ather bhet i qart kuptimi i asaj dispozite apo vepre penale. Andaj, prcaktimi i objektit t
veprs penale sht piknisje pr do shpjegim t norms s ligjit penal, n t ciln parashikohet
vepra penale.
Shtrohet pyetja se ka konsiderohen n t drejtn penale objekte t veprs penale? Objekte t
veprs penale jan t mirat apo vlerat vitale t njeriut, t popullit t nj vendi dhe t komunitetit
ndrkombtar. Kto jan jeta e njeriut, integriteti i tij trupor, lirit dhe t drejtat themelore t
njeriut dhe qytetarit, siguria, paqja, barazia, prona, rregullimi shoqroro-politik dhe siguria e vendit, martesa, familja, nderi, autoriteti etj. Pr shkak t rndsis s madhe pr qytetart dhe
shoqrin, kto dhe vlerat e ngjashme jan t mbrojtura me t drejtn penale nacionale dhe me t
drejtn penale ndrkombtare. Kt mbrojtje e drejta penale e ushtron duke parashikuar dhe duke
zbatuar me dhun dnime dhe sanksione t tjera penale ndaj personave q kryejn vepra t ktilla.
Objekti i veprs penale sht substrat material i do vepre penale, ngase me vepr penale rrezikohet apo dmtohet ndonj e mir, e cila pr shkak t rndsis s saj shoqrore mbrohet nga e
drejta penale. N rastet kur vepra inkriminohet edhe n fazat q i paraprijn veprimit t kryerjes,
si sht, fjala vjen, organizimi i shoqats kriminale apo veprimet prgatitore, q n fakt akoma
nuk paraqesin veprim t kryerjes, kjo nuk do t thot se veprat e ktilla ndshkohen vetm pr
shkak t vet veprimit, por ngase edhe me kto vepra, edhe pse n nj relacion m t largt,
rrezikohen t mirat q jan t mbrojtura me t drejtn penale. Ktu fjala sht pr veprat q jan
jashtzakonisht t rrezikshme dhe pr kt arsye, si do t shohim m von, kur t flasim pr
fazat e kryerjes s veprs penale, sht zgjeruar sfera e inkriminimit apo mbrojtja juridiko-penale.
Me gjith faktin se do vepr penale sht e drejtuar ndaj nj objekti t caktuar, n praktik nuk
sht gjithher e leht t konstatohet se ka ka qen objekt i ndonj vepre penale. Dilema lidhur
me objektin e veprs penale sht e lidhur ngusht me nocionin e figurs s veprs penale.
Kshtu, p.sh., ekziston dilema se cili sht objekt i veprs penale t ndrprerjes s palejueshme t
shtatznsis: integriteti i gruas apo fryti i zn.
Nga kjo q tham del se objekt i veprs penale jan t mirat e njeriut dhe t bashksis.
Rrjedhimisht, n t gjitha fazat e s drejts penale, njeriu dhe bashksia shoqrore, prkatsisht
formacioni i caktuar shoqroro-politik, ka qen objekt q sht mbrojtur nga veprat penale. N
shoqrit m stabile dhe demokratike, e drejta penale m tepr e ka mbrojtur njeriun dhe lirit e
t drejtat e tij. Ndrkaq, n periudhat shoqroro-politike t prcjella me kriza, ku ka qen i pranishm steriliteti i rregullimit shoqror dhe frika e klass sunduese nga rrezikimi i pushtetit t saj,
51
interesat e prgjithshme bhen objekt themelor i mbrojtjes penalo-juridike. N shoqrit dhe

periudhat e ktilla shprehet totalitarizmi i s drejts penale e cila shkakton politizimin e s drejts
penale.
II. SUBJEKTI I VEPRS PENALE
l. Njeriu si subjekt i veprs penale
Personi q kryen vepr penale quhet subjekt i veprs penale.N t drejtn penale bashkkohore
sht prvetsuar mendimi se subjekt i veprs penale mund t jet vetm njeriu - personi fizik.
Mirpo, n t drejtat e lashta subjekt i veprs penale ishin edhe sendet, shtazt dhe egrsirat.
Prve atyre q ndrmarrin drejtprdrejt veprimin e kryerjes, subjekte t veprs penale konsiderohen edhe shtytsit, ndihmsit dhe organizatort e shoqats kriminale. Kta konsiderohen subjekte
t ktill ngase kontribuojn n kryerjen e veprs penale.
Lidhur me moshn, subjekt t veprs penale konsiderohen vetm personat q kan mbushur
moshn 14-vjeare. Personat nn moshn 14 vje, n t drejtn penale konsiderohen fmij, kta
jan penalisht t paprgjegjshm dhe, si t till, gjenden jasht sfers s t drejts penale. Kjo kategori e personave nuk mund t merret n prgjegjsi penale, pa marr parasysh se far vepre
penale kan kryer. Kjo sht parashikuar shprehimisht n paragrafin 2 t nenit 11 t Kodit Penal,
ku thuhet: Personi nuk konsiderohet penalisht prgjegjs nse n kohn e kryerjes s veprs
penale sht nn moshn katrmbdhjet vje.
Varsisht se far kriteri zbatohet, subjektet e veprs penale mund t ndahen n disa kategori.
Sipas kriterit t moshs, n legjislacionin penal njihen delikuentt e mitur. Delikuent t mitur
konsiderohen personat prej moshs 14 deri 18 vje. Gjithashtu personat e mitur n t drejtn
penale ndahen n t mitur t rinj (prej moshs 14 deri 16 vje dhe t mitur t rritur prej moshs
16 deri 18 vje). Madhor konsiderohen personat mbi moshn 18 vjeare. Ndrsa persona madhor t rinj konsiderohen personat n moshn prej 18 deri 21 vje. Ky kategorizim i personave t
mitur, n t mitur t rinj dhe t mitur t rritur, ka rendsi jo vetm teorike por edhe praktike,
ngase trajtimi penalo-juridik i t miturve t rritur sht m i rrept. Kshtu, p.sh. burgimi pr t
mitur, si lloj i dnimit m t rnd ndaj ksaj kategorie t kryersve t veprave penale, mund tu
shqiptohet vetm t miturve t rritur.
Sipas kriterit t aftsive psikike t kryersve t veprave penale, se a kan qen n gjendje ta kuptojn rndsin e veprs dhe ti kontrollojn sjelljet e tyre, legjislacioni penal bn dallimin midis personave t prgjegjshm (neni 11 par.1) personave t paprgjegjshm (neni 12, par.1) dhe personave me prgjegjshmri t zvogluar (neni 12, par.2) t Kodit Penal. Dhe n fund, varsisht prej
asaj se a kan qen m par t ndshkuar, legjislacioni penal bn dallimin midis delikuentve primar, q pr her t par kan kryer vepr penale dhe recidivistve, atyre q edhe m par kan
qen t ndshkuar pr shkak t ndonj vepre tjetr penale.
2. Personi juridik si subjekt i veprs penale
Sikundr n shkencn e s drejts penale, ashtu dhe n legjislacionin penal, jan t pranishme
zgjidhje t ndryshme lidhur me personin juridik si subjekt i veprs penale. Rrjedhimisht, n shumicn e ligjeve penale t shteteve t Evrops Perndimore, nuk parashikohet mundsia q personat juridik t konsiderohen subjekte t veprs penale. Andaj dhe nuk mund tu shqiptohen dnime
dhe sanksione t tjera penale. Mirpo, duhet theksuar se ndaj personave juridik sht parashikuar
mundsia e shqiptimit t dnimeve pr kundrvajtje, n rastet kur i cenojn apo nuk i respektojn
52
E drejta penale
normat juridike q parashikojn detyrimin e pagimit t tatimit, doganave, kontributeve t

ndryshme apo kur nuk i respektojn normat e tjera, me t cilat rregullohen marrdhniet e tjera
ekonomike.
Gjithashtu edhe ligjet penale t ish-shteteve socialiste, personave juridik nuk ua njihnin statusin e
subjektit t veprs penale. Prandaj, sipas legjislacionit penal t shteteve socialiste, personat juridik
nuk mund t merreshin n prgjegjsi penale.
Ndryshe nga zgjidhjet e legjislacioneve t shteteve t Evrops Perndimore, legjislacionet e
shteteve anglosaksone personave juridik ua njohin statusin e subjektit t veprs penale.
Koncepti anglosakson i prgjegjsis s personave juridik pr veprat penale u prvetsua s pari
n shtetet m t zhvilluara t Evrops Perndimore, si, p.sh., n Gjermani, Franc dhe n disa
vende t tjera. Ky koncept u prvetsua edhe n Kodin Penal t Sllovenis t vitit 1994.
3.
Prgjegjsia e personave juridik pr veprat penale
sipas legjislacionit penal t Kosovs
Me lirimin e Kosovs n qershor t vitit 1999, n vendin ton u inaugurua sistemi demokratik pluralist dhe ekonomia e tregut. Kshtu, Kosova u inkuadrua n proceset e prgjithshme t integrimit dhe globalizimit euroatlantik. Ky sistem i ri juridik dhe globalizimi evropian e m gjer,
determinoi rregullimin mbi baza t reja edhe shtjen e prgjegjsis s subjekteve juridike n
lmin e s drejts penale. Tani, n nj mnyr specifike, sipas konceptit anglo-amerikan dhe modelit t Kodit Penal t Gjermanis, Francs, Sllovenis dhe t disa kodeve t tjera penale t shteteve
t Evrops Perndimore, edhe n Kodin Penal t Kosovs (neni 106) n mnyr parimore sht
prcaktuar prgjegjsia e personave juridik pr veprat penale, t cilat kryersi i kryen n emr
apo n llogari t personit juridik.
Lidhur me kt shtje shum t ndrlikuar, duhet theksuar sidomos se Kodi yn Penal,
sikundr edhe legjislacionet penale t shteteve anglo-amerikane dhe evropiane, t cilat e njohin
prgjegjsin, prkatsisht ndshkueshmrin e personave juridik pr pasojat t cilat shkaktohen
nga veprat e kryera penale, kurrsesi nuk do t thot se i tr personeli juridik (t gjith puntort
dhe udhheqsit e tyre) prgjigjen penalisht sikurse n rastet kur veprat penale i kryejn personat
fizik. Prkundrazi, i tr personeli juridik do t prgjigjet vetm pr dmin e shkaktuar nga
vepra penale. Kjo prgjegjsi do t konsistoj n kompensimin e dmit, kthimin e dobis pasurore
t fituar n mnyr t kundrligjshme, ndalimin e ushtrimit t veprimtaris s caktuar etj. Ndrsa
pr veprn penale do t prgjigjet personi apo personat e caktuar pr t cilt konstatohet se me
fajin e tyre sht kryer vepra penale.
Neni 106 i Kodit Penal n t cilin sht parashikuar prgjegjsia e personave juridik pr veprat
penale t kryera sht e karakterit parimor dhe blanket. Karakteri parimor i ksaj dispozite qndron n faktin se me t nuk rregullohet kjo prgjegjsi n mnyr t hollsishme, por vetm n
mnyr t prgjithshme, prkatsisht parimore, ngase thuhet se personi juridik mund t jet
penalisht prgjegjs. Ndrkaq, karakteri blanket qndron n faktin se n kt dispozit n mnyr
shprehimore thuhet se shtja e prgjegjsis s personit juridik pr veprat penale t kryera n
emr apo n llogari t tij do t rregullohet me ligj t veant.
Pr t kuptuar m mir brendin dhe shtrirjen e nenit 106 t Kodit Penal, po e citojm n trsi
kt dispozit: Veprat penale pr t cilat personi juridik mund t jet penalisht prgjegjs,
prgjegjsia penale e personit juridik, sanksionet penale t cilat mund t zbatohen ndaj personit
juridik parashikohen vean me ligj.
53
Nga e tr prmbajtja e ktij neni shihet qart se me nj ligj t posam do t parashikohet

prgjegjsia e personit juridik pr veprn penale t ciln kryersi e ka kryer n emr apo n llogari
t personit juridik, mandej llojet e veprave penale t cilat mund ti kryej personi juridik si dhe llojet e sanksioneve penale q mund t shqiptohen. Gjithashtu, me kt ligj t posam do t prcaktohet edhe procedura penale.
N kohn kur jemi duke e prfunduar kt tekst, sht duke u punuar n prgatitjen e ligjit t
posam, i cili do t prcaktoj prgjegjsin e personave juridik pr veprat penale t kryera n
emr apo n llogari t personit juridik.
VEPRIMI
I. NOCIONI PENALO-JURIDIK I VEPRIMIT
Veprimi apo sjellja e caktuar e njeriut sht nj ndr elementet themelore t do vepre penale. Ai
shprehet te veprat penale q kryhen me veprim dhe mosveprim, te veprat penale t kryera me
dashje dhe nga pakujdesia, te tentativa apo vepra penale e kryer, te format e ndryshme t
bashkpunimit n kryerjen e veprs penale etj.
Me termin veprim n t drejtn penale nnkuptojm t gjitha sjelljet apo veprimet e njeriut q
manifestohen n botn e jashtme dhe t cilat jan t prcaktuara me ligj si vepra penale. Veprimet
q ngjajn n psikn dhe vullnetin e brendshm t njeriut, si jan mendimi, dshira, vendimi dhe
qllimi pr t kryer vepr penale, nuk mund t konsiderohen veprime n kuptimin penalo-juridik
dhe nuk mund t ndshkohen po qe se ato nuk manifestohen n botn e jashtme.
Krahas ksaj, pr tu konsideruar nj veprim revelant n t drejtn penale, ai duhet t jet i vullnetshm. I vullnetshm konsiderohet ai veprim q sht ndrmarr dhe sht drejtuar nga ana e
personit t vetdijshm dhe n baz t vullnetit t lir. S kndejmi, sipas t drejts penale, nuk do
t konsiderohen si veprim dhe nuk do t ndshkohen sjelljet apo veprimet q ndrmerren apo
shkaktohen pa vetdije, rastsisht apo nn ndikimin e dhuns apo t kanosjes. Veprime t ktilla
jan, fjala vjen, veprimi n gjum, me rast nna ia z frymn foshnjs s vet t porsalindur dhe e
mbyt; apo personi duke ecur n trotuar pr shkak t ngrics rrshqet dhe me at rast i shkakton
lndim tjetrit q sht gjendur pran tij. Ndrkaq, personi vepron me vetdije, prkundr vullnetit
t tij, n rastin kur nn ndikimin e dhuns apo kanosjes detyrohet t ndrmarr nj veprim t caktuar, p.sh., kur personi A. ia drejton revolen personit B., q sht duke punuar n sportelin e
banks dhe n kt mnyr e detyron t ia dorzoj t gjitha t hollat q gjenden n kasafort. Si
shihet nga kta shembuj, veprimet e ktilla, q kan shkaktuar pasoja t dmshme, jan ndrmarr
pa vetdije ose rastsisht apo kundr vullnetit t njeriut (nn ndikimin e dhuns apo kanosjes).
Pr kt arsye veprimet e ktyre personave n t drejtn penale nuk konsiderohen vepra penale.
N t drejtn penale jan t rndsishme vetm ato veprime t njeriut t cilat i prgjigjen ndonj
veprimi t prcaktuar n figurn ligjore t veprs penale prkatse. Kjo sht n harmoni me
parimin e ligjshmris s veprs penale. Veprimi i kryerjes s veprs penale n ligj sht prcaktuar n mnyra t ndryshme. N disa raste veprimi sht prcaktuar n mnyr t sakt, p.sh. n
nenin 259 t Kodit Penal - pushtimi i paligjshm i prons s paluajtshme t personit tjetr apo
pjess s saj. N raste t tjera, veprimi i kryerjes sht prcaktuar n mnyr indirekte, duke
cekur vetm pasojn q shkaktohet, p.sh. n nenin 146 t Kodit Penal -privimi nga jeta. Kurse n
rastet m t shpeshta, n ligj veprimi sht prcaktuar me ndonj term t prbashkt apo t
prgjithsuar, i cili prfshin n vete nj varg veprimesh t ngjashme, p.sh. n paragrafin 1 t nenit
119 t Kodit Penal - shkelje e rnd e ligjeve dhe e zakoneve q zbatohen n konfliktin e armato54
E drejta penale
sur ndrkombtar. Gjithashtu n disa raste, veprimi i kryerjes s veprs penale n ligj sht prcaktuar m me hollsi, duke cekur mjetet apo mnyrn e kryerjes s veprs penale, vendin dhe
kohn e kryerjes s veprs penale, motivin pr t cilin mund t kryhet vepra penale etj., pr shembull, vrasja n mnyr mizore apo dinake, vrasja pr interes, peshkimi i kundrligjshm me
eksploziv, rrym elektrike apo helme, ndihma agresorit gjat kohs s lufts etj.
Figura e disa veprave penale sht prcaktuar se mund t kryhet me disa veprime. Te veprat
penale t ktilla, veprimet e kryerjes n ligj mund t jen t prcaktuara n mnyr alternative,
kurse m rrall n mnyr kumulative. N mnyr alternative jan prcaktuar veprimet n rastet
kur konsiderohet se sht kryer vepra penale nse sht ndrmarr vetm njri prej llojeve t
veprimit t caktuar n ligj (p.sh. vepra penale e trajtimit t pandrgjegjshm mjeksor - neni 219 i
Kodit Penal, kryhet kur mjeku, me rastin e dhnies s ndihms mjeksore, prdor haptas mjetin e
paprshtatshm, mnyrn e paprshtatshme ose nuk i zbaton masat prkatse higjienike apo n
prgjithsi vepron n mnyr t pandrgjegjshme dhe n kt mnyr shkakton keqsimin e
gjendjes shndetsore t ndonj personi). N mnyr kumulative jan t prcaktuara veprimet e
kryerjes, n rastet kur konsiderohet se sht kryer vepra penale, po qe se jan ndrmarr dy apo
m shum veprime q e prbjn figurn e veprs penale prkatse (p.sh. vepra penale e mosdhnies s ndihms personit t lnduar n fatkeqsin e trafikut publik - neni 301 i Kodit Penal,
kryhet kur shoferi i automjetit ose i mjetit tjetr transportues e l pa ndihm personin q me at
mjet t transportit sht lnduar ose lndimin e t cilit me at mjet e ka shkaktuar). T gjitha kto
jan t ashtuquajtura modalitete t veprimit t kryerjes.
Sipas paragrafit 1 t nenit 31Kodit Penal, vepra penale mund t kryhet me veprim ose me
mosveprim. Andaj lidhur me mnyrn nprmjet s cils manifestohet veprimi i kryerjes s
veprs penale, n t drejtn penale njihen dy lloje t veprave penale: veprat penale t kryera me
veprim dhe veprat penale t kryera me mosveprim.
1. Veprat penale t kryera me veprim
Shumica e veprave penale t parashikuara n legjislacionin penal kryhen me veprim. N kuptimin
penalo-juridik, veprimi sht lvizje trupore e vullnetshme e njeriut me t cilin kryhet vepra
penale (p.sh. shkrepja me arm te vepra penale e vrasjes, marrja e sendit t huaj te vepra penale e
vjedhjes etj.). Me an t veprave penale t kryera me veprim apon si quhen ndryshe, delikte
komisive, cenohen normat penalo-juridike, t cilat e ndalojn veprimin e caktuar. Kto norma
ndryshe quhen norma prohibitive. S kndejmi, me rastin e kryerjes s veprave penale me veprim,
personi vepron n kundrshtim me normn q e ndalon veprimin e caktuar (p.sh. te vepra penale
e vrasjes, cenohet norma e cila ndalon privimin e ndonj personi nga jeta; te vepra penale e gjaktrazimit apo incestit, cenohet norma e cila ndalon marrdhnien seksuale me personin q sht n
gjini gjaku n vijn e drejt ose me vllan apo me motrn).
2. Veprat penale t kryera me mosveprim
Veprat penale me mosveprim apo, si quhen ndryshe, deliktet omisive, kryhen me mosndrmarrjen apo abstenimin nga veprimi q ka qen i detyruar ta ndrmarr. Prkufizimi i ktill i delikteve omisive sht prcaktuar n nenin 31, par. 2 t Kodit Penal, sipas t cilit: Vepra penale kryhet me mosveprim vetm kur kryersi nuk e ndrmerr veprimin t cilin ka qen i detyruar ta
kryej. S kndejmi, kjo mnyr e kryerjes s veprs penale shprehet si qndrim pasiv i njeriut n
rrethanat e caktuara, pr shkak t t cilit qndrim shkaktohet pasoja e ndaluar n botn e
jashtme. Si vepr penale e kryer me mosveprim sht p.sh. mosdhnia e ndihms mjeksore (neni
55
220 i Kodit Penal).

Sipas prkufizimit ligjor (neni 31, par. 2 i Kodit Penal) rezulton se veprat penale me mosveprim
mund ti kryejn vetm ata persona q, sipas ndonj baze juridike, kan pasur obligim apo detyr
q ti ndrmarrin veprimet e caktuara. Detyrimi pr t vepruar mund t rrjedh nga normat apo
marrdhniet e ndryshme juridike.
II. KAUZALITETI
1.
Nocioni dhe rndsia e kauzalitetit ( lidhjes shkaksore)

n t drejtn penale
N shkencn e s drejts penale kauzaliteti prkufizohet si lidhje objektive midis veprimit apo
mosveprimit dhe pasojs s shkaktuar. Kauzaliteti ( lidhja shkaksore) sht prkufizuar n nenin
14 t Kodit Penal. N kt dispozit thuhet shprehimisht: Personi nuk sht penalisht prgjegjs
kur midis veprimit ose mosveprimit t tij dhe pasojave mungon lidhja shkaksore, ose kur nuk ka
mundsi t shkaktohen pasojat. Prej ktij prkufizimi del se kauzaliteti duhet shqyrtuar ndaras
nga fajsia e kryersit.
Kauzaliteti n t drejtn penale ka rndsi t madhe, ngase pr tu konsideruar nj vepr e njeriut
si vepr penale dhe pr t mundur ti ngarkohet atij, duhet t konstatohet se ajo vepr ka shkaktuar pasojn e ndaluar e cila n ligj sht e parashikuar si vepr penale. Andaj midis veprimit t
njeriut dhe pasojs s shkaktuar duhet t ekzistoj nj lidhje apo raport i caktuar n baz t t cilit
konstatohet se pasoja sht shkak i veprimit t caktuar t njeriut. Kjo lidhje apo ky raport quhet
lidhje shkakore apo kauzale, kurse veprimi i cili ka shkaktuar pasojn quhet shkak.
Q t mund t prcaktohet kauzaliteti n t drejtn penale, duhet t konstatohet se midis veprimit
dhe pasojs ekziston lidhja e domosdoshme kauzale. Veprimi sht kauzal ather kur konstatohet
se po t mos ishte ndrmarr ai veprim, nuk do t shkaktohej pasoja e ndaluar. Pr kt arsye,
kauzaliteti konsiderohet pjes prbrse e figurs s veprs penale. Pa ekzistimin e kauzalitetit nuk
mund t konsiderohet se sht kryer vepra penale dhe nuk mund t sajohet prgjegjsia penale.
Prcaktimi i kauzalitetit n t drejtn penale n t shumtn e herave nuk sht shtje e rnd dhe
e ndrlikuar. N t gjitha ato raste kur pasoja shkaktohet menjher pas ndrmarrjes s veprimit
dhe kur n shkaktimin e pasojs nuk ka kontribuar ndonj faktor apo rrethan tjetr, ather nuk
sht vshtir t prcaktohet kauzaliteti. Pr shembull, nse personi A. shkrep me arm n personin B. dhe e vret, ather veprimi i personit A. sht shkaktar i drejtprdrejt i vdekjes s personit B. Mirpo, n rastet kur pasoja shkaktohet jo vetm nga veprimi i nj personi t caktuar, por
edhe pr shkak t ndikimit dhe bashkndodhjes edhe t faktorve t tjer q mund t vijn nga
personi tjetr apo nga rrethanat natyrore ose rrethanat shoqrore objektive, ather prcaktimi i
kauzalitetit ndrlikohet dhe sht pun mjaft e vshtir. Kt e ilustrojn m s miri shembujt
vijues. Nse personi A. i shkakton lndim trupor personit B. dhe nse personi B. vdes n spital
nga infektimi, pr shkak se ia mbshtjellin plagn me fasha t papastra; nse personi A. i shkakton
lndim trupor personit B., nga i cili ky e humb vetdijen dhe mbetet i shtrir dhe, meq qndron
gjat, vdes nga t ftohtit apo gjersa ka qen i shtrir pa vetdije, e shkel ndonj automobil. Apo
rastet q ndodhin m shpesh - n ndeshjen e dy automobilave shkaktohet vdekja e disa personave
dhe dme materiale.
2. Kauzaliteti te veprat penale me mosveprim
N t drejtn penale, rndsi t posame ka shtja e prcaktimit t kauzalitetit te veprat penale t
56
E drejta penale
kryera me mosveprim. Kjo pr faktin se n kushtet e tanishme t jets bashkkohore gjithnj m

tepr do individ sht i ngarkuar me nj varg detyrash dhe detyrimesh, kshtu q moskryerja e
ktyre detyrave dhe obligimeve apo qndrimi pasiv ose indiferent ndaj tyre, mund t shkaktoj
pasoja t dmshme pr shoqrin.
N shkencn e s drejts penale ekzistojn ca dilema lidhur me at se a mundet mosveprimi t
konsiderohet shkak i veprs penale, sidomos te veprat penale jo t drejta t kryera me mosveprim.
Me gjith kto dilema, shumica e teoricienve t s drejts penale jan t mendimit se edhe
mosveprimi mund t paraqitet si shkak i pasojs. Si pam, mendimi i ktill sht prvetsuar
edhe n Kodin ton Penal (neni 31), n t cilin sht parashikuar shprehimisht se vepra penale
mund t kryhet me veprim ose me mosveprim.
Konsiderohet se mosndrmarrja e veprimit t caktuar apo mosveprimi mund t jet shkak i pasojs nse jan prmbushur kto kushte: 1) nse ka ekzistuar detyrimi q t veprohet n mnyr t
caktuar pr tu parandaluar pasoja, 2) nse personi ka pasur mundsi, ka qen n gjendje t parandaloj shkaktimin e pasojs dhe 3) nse konstatohet se me siguri pasoja nuk do t shkaktohej ose
do t shkaktohej pasoj shum m e vogl, po t ndrmerrej veprimi q sht dashur t ndrmerrej. Vetm nse prmbushen kto tri kushte n mnyr kumulative, mosveprimi mund t konsiderohet shkak i pasojs. Kshtu, p.sh., nse konstatohet se pr shkak t mosdhnies s ndihms
mjeksore sht shkaktuar keqsimi i gjendjes shndetsore apo vdekja e personit, shkaktar i ksaj
pasoje konsiderohet mjeku, i cili e ka pasur pr detyr ti jap ndihm mjeksore personit, jeta e t
cilit ka qen n rrezik, prkatsisht, po ta kishte kryer mjeku veprimin t cilin e ka pasur pr
detyr ta kryente, pasoja e dmshme nuk do t shkaktohej.
III. VENDI DHE KOHA E KRYERJES S VEPRS PENALE

Prcaktimi i vendit dhe kohs s kryerjes s veprs penale ka rndsi t shumfisht pr t drejtn
penale. N t drejtn penale, shtja e prcaktimit t vendit dhe kohs s kryerjes s veprs penale
shtrohet n rastet kur veprimi i kryerjes s veprs penale sht ndrmarr n nj vend, kurse
pasoja shkaktohet n vendin tjetr apo kur veprimi i kryerjes sht ndrmarr n nj koh, kurse
pasoja shkaktohet m von. Lidhur me zgjidhjen e ktyre rasteve, kur pasoja e veprs penale nuk
shkaktohet n vendin dhe kohn kur sht ndrmarr veprimi i kryerjes, n shkencn e s drejts
penale jan dhn mendime t ndryshme. Kto shtje jan rregulluar shprehimisht edhe me normat e Kodit ton penal.
1. Vendi i kryerjes s veprs penale
N t shumtn e herave pasoja e veprs penale shkaktohet n vendin ku sht ndrmarr veprimi
i kryerjes. N kso raste nuk ka dilema, ngase si vend i kryerjes konsiderohet vendi ku sht ndrmarr veprimi dhe ku sht shkaktuar pasoja. Mirpo, n disa raste veprimi i kryerjes ndrmerret
n nj vend, kurse pasoja shkaktohet n vendin tjetr. Pr shembull, personi A. nga Prishtina, n
bised telefonike e ofendon personin B. n Pej. N kt shembull veprimi i kryerjes s veprs
penale t fyerjes sht ndrmarr n Prishtin, kurse pasoja sht shkaktuar n Pej. Kto jan t
ashtuquajturat vepra penale distancionale. Pikrisht te veprat penale distancionale, shtrohet pyetja
se cili vend konsiderohet vend i kryerjes s veprs penale: vendi ku sht ndrmarr veprimi i
57
kryerjes apo vendi ku sht shkaktuar pasoja.

Prcaktimi i vendit t kryerjes s veprs penale sht me rndsi pr kto shkaqe: 1) prej vendit
ku sht kryer vepra penale varet se cili ligj penal do t zbatohet, 2) sipas vendit t kryerjes s
veprs penale prcaktohet kompetenca territoriale e gjykatave, 3) te disa vepra penale, vendi i kryerjes s veprs penale konsiderohet element konstitutiv dhe 4) n disa raste, n aspektin e s
drejts penale ndrkombtare, sht me rndsi prcaktimi i vendit t kryerjes s veprs penale,
kur veprimi i kryerjes sht ndrmarr n nj shtet, kurse pasoja sht shkaktuar n shtetin tjetr.
Lidhur me prcaktimin e vendit t kryerjes s veprave penale distancionale, n shkencn e s
drejts penale njihen tri teori: teoria e veprimit, teoria e pasojs apo e suksesit dhe teoria e
ubikvitetit.
Sipas teoris s veprimit, si vend i kryerjes s veprs penale konsiderohet vendi ku sht ndrmarr veprimi i kryerjes.
Sipas teoris s pasojs apo suksesit, si vend i kryerjes s veprs penale konsiderohet vendi ku
sht shkatuar pasoja, ngase sipas ksaj teorie veprimi dhe pasoja prbjn nj trsi dhe vepra
penale konsiderohet se sht kryer ku shkaktohet edhe pasoja e saj.
Sipas teoris s ubikvitetit, si vend i kryerjes s veprs penale konsiderohet si vendi ku sht ndrmarr veprimi i kryerjes, ashtu dhe vendi ku sht shkaktuar pasoja. Kjo teori sht prvetsuar
n shkencn e s drejts penale t shteteve bashkkohore. Gjithashtu edhe e drejta jon penale e
ka prvetsuar kt teori. Kshtu, sipas par. 1 t nenit 33 t Kodit Penal, vepra penale konsiderohet se sht kryer si n vendin ku kryersi ka vepruar ose ka qen i detyruar t veproj, ashtu
edhe n vendin ku sht shkaktuar pasoja. Me zgjidhjen e ktill, Kodi yn Penal i jep rndsi t
barabart vendit ku personi ka vepruar apo ka qen i detyruar t veproj, dhe vendit ku sht
shkaktuar pasoja. Njhersh zgjidhja e ktill sht m praktike, ngase bn t mundshm efikasitet
m t lart t gjykatave.
Te veprat penale me mosveprim, si vend i kryerjes konsiderohet vendi ku personi ka qen i
detyruar t veproj dhe vendi ku sht shkaktuar pasoja. Pra, edhe te deliktet omisive sht
prvetsuar teoria e ubikvitetit.
N rastet kur sht fjala pr veprat penale t vazhduara, kolektive apo permanente, si dhe do lloj
tjetr i veprave penale q kryhen n vende t ndryshme, vend i kryerjes s veprs penale konsiderohet secili vend ku sht ndrmarr ndonj veprim q bn pjes n figurn e veprave t ktilla.
Te veprat penale t kryera n bashkpunim, si vend i kryerjes konsiderohet si vendi ku ka vepruar
bashkpuntori ashtu dhe vendi ku ka vepruar kryersi, prkatsisht ku sht shkaktuar pasoja.
Zgjidhja e ktill sht n harmoni me teorin e ubikvitetit dhe i prgjigjet natyrs akcesore t
bashkpunimit.
Sipas paragrafit 2 t nenit 33 t Kodit Penal, n rastet kur tentativa e veprs penale ndshkohet,
vendi i kryerjes konsiderohet si vendi ku sht ndrmarr veprimi i kryerjes, ashtu dhe vendi ku
sipas parashikimeve apo dashjes s kryersit pasoja sht dashur t shkaktohet ose ka mundur t
shkaktohet.
2. Koha e kryerjes s veprs penale
shtja e prcaktimit t kohs s kryerjes s veprs penale ka rndsi t posame praktike. Kjo
rndsi qndron n faktin se prej kohs kur konsiderohet se sht kryer vepra penale varet se cili
ligj do t zbatohet, ligji q ka qen n fuqi n kohn kur sht ndrmarr veprimi apo ligji q ka
58
E drejta penale
qen n fuqi n kohn kur sht shkaktuar pasoja. Mandej, sipas kohs s kryerjes s veprs
penale prcaktohet prgjegjsia penale e kryersit dhe shqiptimi i sanksioneve penale - varsisht
prej asaj se a ka qen personi i mitur i ri, i mitur i rritur a madhor dhe a ka qen i prgjegjshm
dhe i fajshm. Afati i parashkrimit fillon t ec prej momentit t kryerjes s veprs penale dhe n
fund, n disa raste koha e kryerjes s veprs penale sht element konstitutiv i figurs s veprs
penale.
Lidhur me prcaktimin e kohs s kryerjes s veprs penale, n shkencn e s drejts penale dhe
n Kodin ton Penal sht prvetsuar teoria e veprimit. Kshtu, sipas nenit 32 t Kodit Penal,
vepra penale konsiderohet se sht kryer n kohn kur personi ka vepruar apo ka qen i detyruar
t veproj, pa marr parasysh kohn kur sht shkaktuar pasoja.
N rastet kur vepra penale kryhet n bashkpunim, si koh e kryerjes konsiderohet koha kur
bashkpuntori ka vepruar e jo kur kryersi ka ndrmarr veprimin e kryerjes.
Kur sht fjala pr veprat penale t vazhduara dhe kolektive, t cilat sipas natyrs s tyre prbhen
nga shum veprime, si koh e kryerjes konsiderohet e tr koha gjat s cils jan ndrmarr
veprimet e posame, t; cilat e prbjn figurn e ktyre llojeve t veprave penale.
Te veprat penale permanente, si koh e kryerjes konsiderohet e tr koha sa ka zgjatur gjendja e
kundrligjshme. Me fjal t tjera, si koh e kryerjes s veprave penale permanente konsiderohet
periudha prej momentit t kryerjes s ksaj vepre penale gjer n momentin kur ka pushuar gjendja
e krijuar e kundrligjshme. Pr shembull, nse nj person ka kryer vepr penale t bigamis (neni
205 i Kodit Penal) dhe ka qndruar n martes me dy gra prej 1 janarit gjer m 31 dhjetor t vitit
2001, ather si koh e kryerjes s ksaj vepre penale konsiderohet e tr periudha e vitit 2001.
KUNDRLIGJSHMRIA
I. NOCIONI DHE RNDSIA E KUNDRLIGJSHMRIS
Kundrligjshmria sht element apo atribut i prgjithshm i do vepre penale. Parimisht, veprimi
apo mosveprimi i njeriut i cili sht n pajtim me figurn e veprs penale sht edhe i
kundrligjshm. Me sjelljet e ktilla zakonisht shkelen normat e ligjit penal q e ndalojn ndonj
veprim (normat prohibitive) apo q urdhrojn t ndrmerret ndonj veprim (normat imperative).
Kundrligjshmria paraqet baz juridike pr prcaktimin e veprs penale. Ky sht manifestim i
vlersimit kriminalo-politik t pasojs s dmshme t nj veprimi apo mosveprimi pr nj
bashksi shoqrore, pr nj sistem juridik. Me an t kundrligjshmris, shoqria manifeston
qndrimin e vet negativ ndaj sjelljeve t individve t cilt cenojn ndonj ndales apo urdhres.
Nga kjo del se nj vepr nuk mund t konsiderohet si vepr penale, po qe se nuk sht e
kundrligjshme.
Sipas natyrs s saj, kundrligjshmria sht tipar i do delikti, andaj ky sht tipar edhe i delikteve penale - veprave penale. Meq sistemi juridik i nj shteti sht unik, del se nocioni i
kundrligjshmris sht i prbashkt. Ajo q sht e kundrligjshme pr nj deg t drejtsis,
sht e kundrligjshme edhe pr tr sistemin juridik. Ekziston vetm dallimi i pasojave juridike t
kundrligjshmris n degt e ndryshme t drejtsis. Me gjith ktj platform t prgjithshme t
nocionit t kundrligjshmris, duhet t theksohet vemas se n t drejtn penale, n harmoni me
parimin e legalitetit, nj vepr mund t konsiderohet si e kundrligjshme vetm n rastin kur
prmban t gjitha tiparet e figurs s veprs penale t prcaktuar n ligj. S kndejmi, mundet q
nj veprim, sipas vlersimit t prgjithshm, t konsiderohet si vepr e rrezikshme shoqrore,
madje mundet q n nj deg t drejtsis t konsiderohet edhe e ndaluar, por pr t drejtn
59
penale t mos jet e kundrligjshme dhe kryersit t saj t mos i shqiptohet sanksioni penal, nse
ajo vepr nuk sht e parashikuar me ligj si vepr penale. Zgjidhja e ktill sht n harmoni me
parimin e legalitetit dhe me natyrn juridike t s drejts penale, ngase kjo deg e drejtsis
disponon sanksionet m t rnda q i njeh nj sistem juridik. Andaj, n t drejtn penale duhet n
mnyr t qart dhe precize t prcaktohen se cilat vepra t kundrligjshme konsiderohen vepra
penale. Prndryshe, n rastet e kundrta, gjykatat dhe qytetart nuk do t dinin se cilat vepra
duhen konsideruar si vepra penale.
Kundrligjshmria, sipas brendis s saj, sht e natyrs objektive. Kjo prcaktohet duke vn n
relacion veprimin apo mosveprimin e individit me normat e s drejts penale. Kshtu, n t gjitha
rastet kur sjellja e njeriut sht n kundrshtim me normat e legjislacionit penal, t cilat urdhrojn apo ndalojn ndonj veprim, ather mund t konstatojm se sjellja e till sht e
kundrligjshme, se personi i caktuar ka kryer vepr penale, me kusht q me at rast t mos ket
ekzistuar ndonj baz juridike e cila lejon at veprim.
Mirpo, edhe pse kundrligjshmria, sipas natyrs s saj, sht komponente e natyrs objektive, n
disa raste ajo prmban edhe elemente subjektive. Kshtu, nse i analizojm figurat e posame t
veprave penale, do t shohim se n disa raste, pr tu konsideruar nj veprim i kundrligjshm,
duhet t konstatohet se personi e ka kryer veprn pr motive apo qllime t caktuara. N kt
mnyr, elementi subjektiv (qllimi apo motivi i njeriut) sht i inkorporuar n veprim. Pra,
motivi apo qllimi jan t ashtuquajturat elemente subjektive t kundrligjshmris.
N rastet kur elementi subjektiv sht element prbrs i veprimit si akt i kundrligjshm, ather
prej tij varet ekzistimi apo kualifikimi (supsumcini) i veprs n ligj. Kshtu, p.sh. falsifikimi i
paras (neni 244 par. 1) do t konsiderohet si vepr penale, vetm po qe se sht br me qllim
q paraja e falsifikuar t vihet n qarkullim. N kt shembull shihet se nse mungon ky qllim,
nuk do t konsiderohet se sht kryer kjo vepr penale. Ose rasti tjetr, nse marrja e sendit t
huaj sht br me qllim t prvetsimit, do t ekzistoj vepra penale e vjedhjes (neni 252)
mirpo, nse marrja e sendit t huaj sht br me qllim q personi vetm ta prdor at, ather
do t ekzistoj vepra penale e marrjes s pasuris s huaj (neni 258).
II.
RREZIKSHMRIA SHOQRORE E VEPRS PENALE

SI KOMPONENTE MATERIALE E KUNDRLIGJSHMRIS
Rrezikshmria sht tipar social dhe element material, komponente materiale e kundrligjshmris, prkatsisht e veprs penale dhe, si e till, ajo konsiderohet veprim i ndaluar.
Rrezikshmria sht presupozim i veprs penale, sht pjes prbrse e veprs penale. Andaj nuk
mund t konsiderohet vepr penale ajo vepr q nuk sht e rrezikshme pr nj bashksi t caktuar shoqrore. N Kodin Penal t Kosovs, ngjashm me kodet penale t shteteve t Evrops
Perndimore, rrezikshmria shoqrore nuk ceket n mnyr t veant si element i figurs s
veprs penale, ngase kjo nnkuptohet, sht imanente n do vepr penale. Rrezikshmria sht
baz, fundament i kundrligjshmris. Mund t konsiderohet vepr e kundrligjshme si vepr
penale vetm ajo vepr q sht edhe e rrezikshme.
Lidhur me rrezikshmrin si komponente e kundrligjshmris, duhet theksuar se n t drejtn
penale nuk konsiderohet do vepr shoqrore e rrezikshme si vepr penale. Pr tu konsideruar
nj veprim i rrezikshm si vepr penale, sht e domosdoshme q ai veprim t manifestohet me
nj shkall m t lart t rrezikshmris dhe t jet i prcaktuar me ligj si vepr penale. Kjo pr
faktin se ekzistojn nj mori veprash t tjera t dmshme dhe t ndaluara me ligj, por pr shkak
60
E drejta penale
se posedojn nj doz m t vogl t rrezikshmris, nuk konsiderohen si vepra penale por, fjala
vjen, si kundrvajtje, delikte civile etj. Nga kjo del se do vepr e rrezikshme nuk konsiderohet
vepr penale, kurse do vepr penale sht edhe e rrezikshme.
Nocioni i rrezikshmris dhe intensiteti i saj, si element material i veprs penale, sht relativ dhe
pr nga prmbajtja, sht me karakter dinamik. Ky nocion ka karakter relativ dhe dinamik, ngase
rrezikshmria vlersohet duke pasur parasysh kohn n t ciln sht ndrmarr ndojn veprim
dhe duke pasur parasysh rrethanat n t cilat jeton nj bashksi. Kshtu, p.sh., te ne n Kosov,
n rrethanat shoqroro-ekonomike, q kan qen t pranishme menjher pas Lufts s Dyt
Botrore, do tregti e pakontrolluar ka paraqitur rrezikshmri pr ndarje t drejt, pr ka sht
konsideruar si vepr penale, kurse tani pjesa m e madhe e tregtis zhvillohet pa kontrollin e
aparatit shtetror.
1. Shkallzimi i rrezikshmris
Rrezikshmria shoqrore e veprs penale mund t jet me intensitet t ndryshm. Disa vepra
penale jan m pak t rrezikshme, disa m shum. Kshtu, p.sh., vrasja sht m e rrezikshme se
lndimi i leht apo lndimi i rnd trupor; vjedhja sht m e rrezikshme se fyerja etj. Madje, disa
vepra penale t caktuara nuk jan me rrezikshmri t njjt n t gjitha periudhat e zhvillimit t
nj shoqrie.
Nga kjo rezulton se nocioni i rrezikshmris s disa veprave penale sht i ndryshueshm dhe,
varsisht prej ksaj, ajo mund t shkallzohet. Shkallzimi i rrezikshmris shoqrore bhet duke
marr parasysh intensitetin dhe rndsin e s mirs juridike q sht rrezikuar apo dmtuar.
Shkalla e rrezikshmris prcaktohet edhe duke marr parasysh mnyrn e kryerjes s veprs,
mjetet me t cilat sht rrezikuar apo dmtuar e mira juridike, koha e kryerjes, vendi i kryerjes etj.
Gjithashtu, shkalla e rrezikshmris varet edhe nga vet kryersi (subjekti) i veprs penale, si
sht motivi pr t cilin personi e ka kryer veprn, jeta e tij e mparshme, a sht ai recidivist apo
jo etj. Nga kjo rezulton se rrezikshmria sht nocion objektivo-subjektiv, ngase ngrthen n vete
komponente objektive q i prkasin veprs penale dhe komponente subjektive q i prkasin personalitetit t kryersit t veprs penale.
Duke u mbshtetur n shkalln e rrezikshmris, prcaktohet pesha e veprs penale. Kshtu, n
rastet kur rrezikshmria sht m e madhe, edhe vepra penale konsiderohet m e rnd dhe anasjelltas, kur rrezikshmria sht m e vogl, edhe vepra penale konsiderohet m e leht. Shkalla e
rrezikshmris s veprs penale shprehet posarisht te sanksionet penale. Kshtu, pr veprat
penale m t rrezikshme n ligj parashikohen lloje dhe masa t dnimeve m t rnda.
2. Rrezikshmria e prgjithshme dhe e posame
Rrezikshmria e prgjithshme sht ajo rrezikshmri e veprs penale q sht prcaktuar n ligj,
n mnyr t prgjithshme (abstrakte) prnj numr t pacaktuar t rasteve. Pra, prcaktimin e
nocionit t rrezikshmris shoqrore n mnyr t prgjithshme e bn ligjdhnsi. Kshtu, p.sh.,
t gjitha llojet e veprave penale t vrasjes apo t plagosjes jan t rrezikshme dhe kjo rrezikshmri
sht me karakter t prgjithshm, universal.
Prcaktimi i rrezikshmris s prgjithshme n legjislacionin penal ka rndsi t madhe pr politikn kriminale dhe, n kuadrin e saj, edhe n zbatimin e politiks ndshkuese nga ana e organeve
t jurisprudencs. Gjithashtu prcaktimi i nocionit abstrakt t rrezikshmris s llojeve t caktuara
t veprave penale, shrben si baz pr konceptimin e sistemit t sanksioneve penale n pjesn e
61
posame t legjislacionit penal.

Rrezikshmria e posame shprehet me kryerjen e veprs penale konkrete n kuadrin e llojit t
njjt t veprave penale. Prcaktimin e shkalls s rrezikshmris s posame t veprs penale t
caktuar e bn gjykata n do rast konkret, duke marr parasysh veprn penale t kryer n trsin
e saj ,si sht intensiteti i rrezikimit apo dmtimit t s mirs juridike, mjetet me t cilat sht
kryer, vendi dhe koha e kryerjes, motivet apo qllimet e kryersit etj.
Prcaktimi i rrezikshmris ka rndsi ngase me an t saj bhet dallimi midis veprave penale t
njjta. Kshtu, p.sh. personi A. me kryerjen e veprs penale t shprdorimit prvetson 50.000 ,
kurse personi B. 150.000 . Ktu, edhe pse sht fjala pr vepr penale t njjt, rrezikshmria e
veprs penale t personit A. sht m e madhe sesa ajo e veprs penale t personit B., andaj edhe
do t ndshkohen me masa t ndryshme t dnimeve, prkatsisht personi B. do t ndshkohet
me dnim m t rnd se personi A.
Nga kjo rezulton se me an t prcaktimit t rrezikshmris shoqrore t posame, n praktikn
gjyqsore bhet dallimi midis veprave penale t njjta. Gjithashtu, rrezikshmria e posame, si
pam, ka rndsi edhe pr matjen e dnimit.
III. MARRDHNIA MIDIS KUNDRLIGJSHMRIS
DHE RREZIKSHMRIS
N t shumtn e rasteve kundrligjshmria dhe rrezikshmria shoqrore, si dy elemente t
prgjithshme t veprs penale, jan t lidhura ngusht mes vete, jan koherente dhe prputhen.
Kshtu, nj vepr e cila sht e kundrligjshme, sht edhe e rrezikshme pr individin dhe
shoqrin. Pohimi i ktill u verifikua edhe kur folm pr kuptimin formal dhe material t
kundrligjshmris. Pam se kuptimi material i kundrligjshmris qndron n rrezikshmrin
shoqrore, n pasojn e dmshme t veprs penale.
Me realizimin e kundrligjshmris, n kuptimin formal, n t shumtn e rasteve realizohet edhe
nocioni i kundrligjshmris, n kuptimin material - realizohet rrezikshmria shoqrore. Mirpo,
mund t ndodh q midis kundrligjshmris, n kuptimin formal, dhe kundrligjshmris, n
kuptimin material, prkatsisht rrezikshmris shoqrore, t shkaktohet mospajtueshmria, pra q
kto dy komponente t mos prputhen. Kshtu, p.sh., nj vepr, e cila me rastin e nxjerrjes s
ligjit sht prcaktuar si e kundrligjshme dhe e rrezikshme pr shoqrin, pas nj periudhe t
caktuar, pr shkak t ndryshimit t marrdhnieve shoqroro-ekonomike dhe politike, mund t
pushoj t jet e rrezikshme pr shoqrin. N rastet e ktilla i jepet prparsi dimensionit material t kundrligjshmris, ngase kjo sht m e rndsishme dhe n kt mnyr konsiderohet se
vepra penale nuk ekziston. Gjithashtu mund t ndodh edhe situata e kundrt. Rrjedhimisht,
mund t ndodh q ndonj vepr apo sjellje, e cila n kohn kur sht nxjerr ligji nuk sht konsideruar e kundrligjshme, ndrkoh, pr shkak t ndryshimit t rrethanave shoqroro-ekonomike,
ajo t marr tipare t rrezikshmris shoqrore. Konsiderohet se edhe n kso raste nuk ekziston
vepra penale, sepse pr tu konsideruar nj vepr si vepr penale duhet q, prve rrezikshmris,
t jet e prcaktuar edhe me ligj si vepr e kundrligjshme. Nga kjo del se kundrligjshmria dhe
rrezikshmria, si dy elemente t prgjithshme t veprs penale, duhet t prmbushen n mnyr
kumulative n do rast konkret. Prndryshe, si pam, mungesa e njrit apo tjetrit element shkakton mosekzistimin e veprs penale.
62
E drejta penale
V.
KUNDRLIGJSHMRIA SI ELEMENT I FIGURS

S DISA VEPRAVE PENALE
Prkundr faktit se kundrligjshmria sht element i prgjithshm dhe konstitutiv i do vepre

penale, kjo n t shumtn e rasteve nuk futet n prshkrimin ligjor t figurs s veprs penale.
Kshtu, p.sh., n nenin 146 t Kodit Penal nuk thuhet kush e privon tjetrin nga jeta n mnyr
t kundrligjshme ose n nenin 154 nuk thuhet kush e plagos tjetrin rnd apo ia dmton shndetin rnd n mnyr t kundrligjshme etj. por thuhet vetm kush e privon tjetrin nga jeta
apo kush e plagos tjetrin rnd apo ia dmton rnd shndetin.
Elementi i kundrligjmris, si tipar i prgjithshm i do vepre penale, n t shumtn e rasteve
nuk futet, nuk figuron n prshkrimin e figurs s veprs penale, ngase ekziston prezumimi i
prgjithshm se do vepr penale sht e kundrligjshme. Nj supozimi i ktill sht plotsisht i
arsyeshm, sepse, nse nj vepr nuk sht e kundrligjshme, ajo nuk mund t konsiderohet si
vepr penale. Mirpo, prkundr ktij supozimi, edhe pse n raste t rralla, kundrligjshmria figuron shprehimisht n prshkrimin e figurs s posame t veprs penale. N kto raste ajo zakonisht sht thn me fjalt n mnyr t kundrligjshme, t paautorizuar etj. Kshtu, p.sh., n
nenin 162 t Kodit Penal thuhet shprehimisht: Kushdo q personin tjetr n mnyr t
kundrligjshme e burgos, e mban t mbyllur, ose n ndonj mnyr tjetr e privon nga liria...;
neni 166: Kush n mnyr t paligjshme hyn n banes t huaj ose n lokale t mbyllura...
Shtrohet pyetja se pr far arsye n disa raste ligjdhnsi e v n dukje shprehimisht
kundrligjshmrin, si element t figurs s veprs penale t caktuar, ndrsa te shumica e veprave
penale nuk ka vepruar kshtu. Lidhur me kt, n t drejtn penale ekzistojn mendime t
ndryshme. Mirpo, sipas t gjitha gjasave, ligjdhnsi kt element e ka theksuar vemas n figurn e disa veprave, t cilat n t shumtn e rasteve jan t lejuara, prkatsisht t cila, n t
shumtn e rasteve, kryhen n baz t autorizimeve ligjore. Pr shembull, heqja e liris n t
shumtn e rasteve bhet n baz t autorizimeve ligjore apo n baz t aktgjykimit t forms s
prer dhe nuk sht vepr penale. Mirpo, si pam, kjo mund t bhet edhe n mnyr t
kundrligjshme, gj q n kso raste konsiderohet vepr penale. Kshtu, me futjen e
kundrligjshmris n figurn e ktyre veprave penale, ligjdhnsi ka pr qllim t bj t qart,
t nnvizoj se cilat vepra jan t lejuara dhe cilat t palejuara, t kundrligjshme.
SHKAQET T CILAT E PRJASHTOJN KUNDRLIGJSHMRIN
I. VSHTRIME T PRGJITHSHME
N t shumtn e rasteve t gjitha veprat q kan elemente t prgjithshme dhe t posame t figurs konkrete t veprs penale, si pam m lart, konsiderohen edhe vepra t kundrligjshme.
Mirpo, prkundr ksaj, ekzistojn shkaqe apo rrethana t prcaktuara me norma penalojuridike, t cilat n rastin konkret, n situatn e caktuar, pr shkak t bashkndodhjes s
rrethanave prkatse, veprn e bjn t lejuar, edhe pseajo i prmban t gjitha tiparet e veprs
penale. Kto jan t ashtuquajturat norma permisive apo norma q lejojn veprimet e caktuara, t
cilat prndryshe jan veprime t ndaluara e q konsiderohen vepra penale.
Meq sht e pamundur t prmenden t gjitha shkaqet q mund ta prjashtojn kundrligjshmrin, n vazhdim do t flasim pr ato m t rndsishmet. Pr arsye pedagogjike, shkaqet m t
rndsishme q mund ta prjashtojn kundrligjshmrin i kemi ndar n tri grupe: 1) shkaqet e
63
prjashtimit t kundrligjshmris sipas pjess s prgjithshme t Kodit Penal; 2) shkaqet e prjashtimit t kundrligjshmris sipas pjess s posame t Kodit Penal dhe 3) shkaqet e prjashtimit t kundrligjshmris sipas degve t tjera t drejtsis.
II. SHKAQET E PRJASHTIMIT T KUNDRLIGJSHMRIS

SIPAS PJESS S PRGJITHSHME T KODIT PENAL
Kodi Penal, n pjesn e tij t prgjithshme, parashikon dy norma permisive, me t cilat prjashtohet kundrligjshmria n rast se prmbushen kushtet e caktuara. Kto jan mbrojtja e nevojshme
(neni 8) dhe nevoja ekstreme (neni 9). Sipas ktyre dy neneve, edhe pse veprat e kryera posedojn
t gjitha tiparet ligjore t veprave penale, nuk konsiderohen vepra t tilla, ngase, si do t shohim,
jan kryer n rrethana n t cilat personi i ka mbrojtur t mirat juridike nga sulmi i
kundrligjshm apo nga rreziku t cilin nuk e ka shkaktuar ai vet. Gjithashtu, si shkaqe apo
rrethana t prgjithshme, sipas pjess s prgjithshme t Kodit Penal, t cilat e prjashtojn
kundrligjshmrin, jan edhe dhuna dhe kanosja, vepra me rndsis t vogl (neni 7) dhe urdhrat
nga lart (neni 10).
III. MBROJTJA E NEVOJSHME
1. Nocioni dhe arsyeshmria e mbrojtes s nevojshme.- Mbrojtja e nevojshme do t ekzistoj,
p.sh., n rastin kur personi A. e sulmon me thik personin B., mirpo personi B., duke mbrojtur
jetn e vet, e vret personin A. Si shihet nga ky shembull, me rastin e mbrojtes s nevojshme,
realizohen t gjitha tiparet e veprs penale t vrasjes, mirpo, meq vepra sht kryer n mbrojtje
t nevojshme, konsiderohet se vepra penale nuk ekziston, sepse n kt rast, si dhe n rastet e
ktilla, i sulmuari ka t drejt t zmbraps sulmin e kundrligjshm. N nenin 8, par.1 t Kodit
Penal thuhet shprehimisht se nuk sht vepr penale ajo vepr q sht kryer n mbrojtje t
nevojshme.
N paragrafin 2 t nenit 8, Kodi Penal e prcakton kshtu nocionin e mbrojtjes s nevojshme:
Mbrojtja e nevojshme sht mbrojtje e cila sht e domosdoshme pr t zmbrapsur sulmin e
kundrligjshm, real dhe t atastshm ndaj vetes ose ndaj nj personi tjetr, me kusht q karakteri i mbrojtjes t jet n proporcion me shkalln e rrezikut q paraqet sulmi.
N t drejtn penale t Francs, mbrojtja e nevojshme quhet mbrojtje e ligjshme. Emrtimi i ktill i ktij institucioni sht i arsyeshm, ngase kjo mbrojtje lejohet me ligj. Sidoqoft, mbrojtjen e
nevojshme, si institucion q e prjashton kundrligjshmrin, s kndejmi edhe veprn penale, e
njohin t gjitha t drejtat penale t shteteve bashkkohore. Kjo ka qen e njohur edhe n t
drejtn romake .
Nga nocioni i mbrojtjes s nevojshme del se pr tu konsideruar se ekziston mbrojtja e nevojshme, duhet t shfaqen sulmi dhe mbrojtja. Sulmi dhe mbrojtja njhersh jan dy elementet
kryesore t mbrojtjes s nevojshme, t cilat duhet ti prmbushin kushtet e caktuara. Prndryshe,
si do t shohim n vazhdim, nse kto dy elemente kryesore nuk shfaqen n kushtet dhe sipas
rregullave t caktuara me ligj, nuk mund t bhet fjal pr ekzistimin e mbrojtjes s nevojshme.
1. Sulmi
64
E drejta penale
a) Sulmi dhe kushtet q duhet t prmbushen me rastin e sulmit. Sulm sht do veprim i njeriut i
cili sht i drejtuar n dmtimin apo rrezikimin e ndonj t mire juridike. Zakonisht sulmi mund
t kryhet vetm me veprim. Mirpo, prjashtimisht, sulmi mund t kryhet edhe me mosveprim.
Pr shembull, mjeku i ndihms s shpejt refuzon ti jap ndihmn mjeksore personit q gjendet
n gjendje rreziku pr jetn. N nj rast t till, do person mund ta detyroj mjekun q ta kryej
detyrn e vet.
Kushtet t cilat duhet t prmbushen me rastin e sulmit:
1. Sulmues duhet t jet njeriu. Pr t ekzistuar mbrojtja e nevojshme, sulmi duhet t ndrmerret
nga njeriu. Disa teoricien jan t mendimit se sulmi mund t vij edhe nga shtazt, egrsirat
apo fuqit mbinatyrore. N t drejtn ton penale, n rastet kur sulmi vjen nga shtazt, egrsirat apo fuqit mbinatyrore, konsiderohet se ekziston nevoja ekstreme. Prndryshe, sulmi
mund t ndrmerret nga do person, nga personi madhor, nga i mituri, nga fmija apo personi
i smur psikik. Sulmi mund t ndrmerret me qllim, nga pakujdesiaapo rastsisht.
2. Sulmi mund t jet i drejtuar kundr do t mire.- Kodi yn Penal nuk i prmend t mirat
juridike, t cilat mund t jen objekt i sulmit, por flet n prgjithsi pr zmbrapsjen e sulmit
prej vetes apo tjetrit. Nga kjo rezulton se sulmi mund t jet i drejtuar jo vetm ndaj t mirave
juridike q jan t mbrojtura me t drejtn penale, por edhe ndaj t mirave juridike q mbrohen edhe me deg t tjera t drejtsis. Ksisoj, sulmi mund t jet i drejtuar ndaj t mirave
juridike q u prkasin personave fizik, personave juridik, siguris apo integritetit territorial t
Kosovs etj. Mirpo n jetn e prditshme m s shpeshti sulmohet jeta e njeriut, integriteti
trupor dhe pasuria.
3. Sulmi duhet t jet i kundrligjshm.- Sulmi sht i kundrligjshm kur sht n kundrshtim
me ndonj norm juridike. Prkatsisht, sulmi sht i kundrligjshm kur sulmuesi nuk ka kurrfar autorizimesh juridike pr veprimtarin e vet, kur veprimtaria e vet cenon sistemin juridik.
Nga kushti q sulmi duhet t jet i kundrligjshm del se sulmi q ndrmerret n baz t ndonj
autorizimi ligjor, nuk sht i kundrligjshm dhe kundr nj sulmi t till nuk sht e lejuar mbrojtja e nevojshme. Kshtu, p.sh., nuk sht e lejuar mbrojtja e nevojshme ndaj policit, i cili n baz
t urdhrit t ligjshm e privon nga liria personin e caktuar ose qytetari nuk mund tu kundrshtoj
organeve t ndjekjes penale q t bjn n baz t ligjit bastisjen (kontrollin) e baness s tij.
Mirpo, po qe se personi i autorizuar zyrtar tejkalon autorizimet e veta, ather ky lloj tejkalimi
konsiderohet sulm i kundrligjshm dhe kundr tij sht e lejuar mbrojtja e nevojshme. Prej
krkess q sulmi duhet t jet i kundrligjshm rrjedh parimi sipas t cilit nuk sht e lejuar
mbrojtja e nevojshme kundr personit q mbrohet n mbrojtje t nevojshme (mbrojtja e nevojshme kundr mbrojtjes s nevojshme).
4. Sulmi duhet t jet i atastshm (aktual).- N kuptimin e mbrojtjes s nevojshme, sulmi konsiderohet i atastshm n rastet kur ai n do moment pritet se do t filloj, kur ka filluar t
veproj dhe gjersa t zgjas, prkatsisht gjer t prfundoj. S kndejmi del se nuk sht e
lejuar mbrojtja ndaj ndonj sulmi q do t pasoj pas nj kohe dhe as mbrojtja ndaj sulmit i
cili ka prfunduar, ka pushuar s vepruari.
Sulmi konsiderohet se mund t pritet n do moment n rastet kur mund t filloj aty pr aty,
menjher. Sulmi konsiderohet se pritet t filloj n do moment n rastim kur, p.sh., n grindje e
sipr midis dy personave, njri prej tyre mbush revolen apo nxjerr thikn nga kllfi. Mbushja e
revoles me predha apo nxjerrja e thiks jan veprime paraprake t cilat, vshtruar objektivisht,
65
bjn qart t ditur se sulmi pritet t filloj do moment. Apo rasti tjetr, p.sh., nse personi A.,
me thik n dor, ndjek personin B. me qllim q ti bjer dhe, nse personi B., porsa i afrohet
personi A., nxjerr revolen dhe shkrep n t. N kso rastesh, n teori dhe n praktik, konsiderohet se mbrojtja sht e atastshme me sulmin, edhe pse ai ende nuk ka filluar, mirpo n do
moment sht pritur t filloj. Pra sulmi konsiderohet i atastshm edhe ather kur ai ende nuk
ka filluar, mirpo n do moment pritet t filloj. Kjo gjendje mohet nga ana e gjykats sipas t
gjitha rethanave konkrete.
Situata sht m e qart n rastet kur sulmi ka filluar t veproj. N rastet e ktilla, mbrojtja mund
t ndrmerret menjher dhe mund t zgjas gjersa zgjat edhe sulmi. N momentin kur sulmi
pushon s vepruari apo kur sulmi refuzohet apo zotrohet, duhet t pushoj (t ndalet) edhe
mbrojtja. Kshtu, p.sh., nse sulmuesi ka pushuar s vepruari ose sulmi sht zmbrapsur, do
veprim i mtejshm i personit i cili ka qen i sulmuar, nuk do t konsiderohet mbrojtje e nevojshme. Prkundrazi, veprimet q ndrmerren pas prfundimit apo zmbrapsjes s sulmit, konsiderohen si vepra penale t kryera pr shkak t hakmarrjes, friks, afektit apo motiveve t tjera.
Mirpo, nse vjedhsi sht duke ikur me sendet e vjedhura, konsiderohet se ekziston sulmi
prderisa vjedhsi mban n dor sendet e vjedhura.
5. Sulmi duhet t jet i vrtet.- Pr tu konsideruar se ekziston mbrojtja e nevojshme, sulmi
duhet t jet i vrtet, t ekzistoj realisht. Nse ndokush gabimisht mendon se sht i sulmuar dhe, duke qen n lajthitje, e lndon apo e privon nga jeta sulmuesin, n kso rastesh
bhet fjal pr mbrojtje t nevojshme fiktive, t kujtuar apo, si quhet ndryshe n t drejtn
penale, mbrojtje e nevojshme putative. Pr shembull, nse personi A., me qllim q t tallet
me personin B., n e sulmon errsir kt me revole fmijsh, kurse personi B., duke menduar
se sulmi sht i vrtet, e vret sulmuesin - personin A. N kso rastesh nuk ekziston mbrojtja e nevojshme, ngase, si shohim, sulmi nuk sht i vrtet.
Mbrojtja e nevojshme putative nuk e prjashton ekzistimin e veprs penale, mirpo mund t jet
baz apo rrethan q e prjashton fajsin, e me kt edhe ndshkimin. Prkatsisht, te mbrojtja e
nevojshme putative sht fjala pr veprn q sht kryer n lajthim n fakt (real), andaj
prgjegjsia penale zgjidhet n baz t nenit 18 t Kodit Penal, nen ky me t cilin n prgjithsi
jan prcaktuar zgjidhjet pr rastet e veprave penale t kryera n lajthimin n fakt (real). Sipas
paragrafit 2 t nenit 18, nse konstatohet se kryersi, po t ishte sa duhet i kujdesshm, do t
dinte se sulmi nuk sht i vrtet, ather ai do t prgjigjet pr veprn e kryer nga pakujdesia,
nse me ligj parashikohet ndshkimi edhe pr veprn e kryer nga pakujdesia. N rastet e kundrta, nse konstatohet se edhe me kujdesin e duhur, personi nuk ka mundur t dij se sulmi nuk ka
qen i vrtet, ather nj person i till nuk mund t ndshkohet, ngase sht gjendur n
lajthimin real t pamnjanuar. Kjo situat sht zgjidhur n paragrafin 1 t nenit 18 t Kodit
Penal, n t cilin thuhet: Personi nuk sht penalisht prgjegjs, nse n kohn e kryerjes s
veprs penale nuk ka qen i vetdijshm pr ndonj nga tiparet e asaj vepre ose gabimisht ka
menduar se ekzistonin rrethanat, t cilat, po t ekzistonin n fakt, kjo vepr do t ishte e lejuar.
2. Mbrojtja
Mbrojtja sht do veprim i njeriut, me t cilin dmtohet apo rrezikohet ndonj e mir nga sulmuesi. Zakonisht, me rastin e mbrojtjes sulmi zmbrapset prej vetes apo prej t mirave juridike
vetjake. Mirpo, si pam nga prkufizimi i ktij institucioni, mbrojtja e nevojshme ekziston edhe
n rastet kur sulmi zmbrapset edhe nga personi i tret. Pr shembull, nse personi A. e sulmon
personin B., kurse personi C., me qllim q ta zmbraps kt sulm, e dmton apo e rrezikon ndon66
E drejta penale
j t mir juridike t personit A. N teorin e s drejts penale mbrojtja e nevojshme e ktill

emrtohet edhe si ndihm e nevojshme apo e domosdoshme.
Kushtet t cilat duhet t prmbushen me rastin e mbrojtjes
(zmbrapsjes s sulmit)
1. Mbrojtja duhet t jet e drejtuar kundr sulmuesit. Pr tu konsideruar se ekziston mbrojtja e
nevojshme, veprimet e mbrojtjes duhet t jen t drejtuara kundr sulmuesit, kundr asaj t
mire juridike t sulmuesit, e cila sht e nevojshme pr zmbrapsjen e sulmit (p.sh. kundr
trupit, jets, pasuris etj.). N rastet kur gjat mbrojtjes sht dmtuar e mira juridike e personit t tret, ather nuk ekziston mbrojtja e nevojshme, por eventualisht mund t shprehet
nevoja ekstreme. Mirpo, nse sulmuesi si mjet sulmi prdor mjetet e personit t tret, ather
i sulmuari, gjat mbrojtjes, ka t drejt ti dmtoj apo asgjsoj edhe kto t mira juridike
(mjetet e personit t tret).
2. Mbrojtja duhet t jet domosdo e nevojshme pr zmbrapsjen e sulmit. Pr tu konsideruar nj
mbrojtje si mbrojtje e nevojshme, ajo duhet t jet domosdo e nevojshme q personi prej
vetes apo tjetrit t zmbraps sulmin. Rrjedhimisht, nj mbrojtje konsiderohet e nevojshme n
rastet kur konstatohet se nuk ka mundur t zmbrapset sulmi pa iu shkaktuar ndonj dmtim
sulmuesit. Se a ka qen mbrojtja domosdo e nevojshme, sht shtje faktike, t ciln gjykata e
konstaton n do rast konkret. Pr shembull, nse nj fmij i moshs 12- vjeare e sulmon
me shkop nj person t rritur dhe fizikisht t zhvilluar, i sulmuari nuk mund t arsyetohet se
ka vepruar n mbrojtje t nevojshme nse me rastin e zmbrapsjes s sulmit fmijs i ka shkaktuar plag t rnda apo e ka privuar nga jeta. Mbrojtja e ktill n kt rast nuk ka qen
domosdo e nevojshme, sepse personi i rritur sulmin e fmijs ka mundur ta zmbraps edhe pa
shkaktuar plagosje apo vrasje.
Me an t kushtit ligjor q mbrojtja duhet t jet domosdo e nevojshme, jan prcaktuar kufijt e
mbrojtjes s nevojshme. Me an t ktij kushti shprehet parimi se nuk sht e lejuar mbrojtja e
nevojshme n mnyr t pakufizuar. Prkundrazi, mbrojtja e nevojshme mund ta ushtroj funksionin e mbrojtjes dhe t vetmbrojtjes vetm n rastet kur vrtet ka qen domosdo e nevojshme
pr evitimin e sulmit.
Mirpo, edhe pse n t drejtn penale krkohet q mbrojtja t jet domosdo e nevojshme, kjo nuk
do t thot se personi i cili sht sulmuar sht i detyruar q t ikn, t fshihet nga sulmuesi, ti
shmanget rrugs n t ciln sht duke pritur sulmuesi, q ta thirr dik n ndihm etj. Gjithashtu
nga i sulmuari nuk krkohet q, duke i sakrifikuar disa t mira t veta, ta evitoj sulmin.
3.Mbrojtja duhet t jet proporcionale me intensitetin e sulmit. Pr t qen mbrojtja domosdo e
nevojshme, ajo duhet t ekzistoj n proporcionalitet (prpjestueshmri) midis intensitetit t
sulmit dhe mbrojtjes. Parimi i proporcionalitetit sht parim i prgjithshm i drejtsis, i cili
vlen jo vetm n situatat konflikte, si sht rasti me mbrojtjen e nevojshme, por vlen edhe
pr organet shtetrore gjat ushtrimit t funksioneve t mbrojtjes s t mirave juridike.
Me an t kriterit q mbrojtja duhet t jet proporcionale me intensitetin e sulmit jan vn kufijt e mbrojtjes s nevojshme. Rrjedhimisht, sipas ktij kriteri mbrojtja duhet t jet e natyrs dhe e
intensitetit t till e cila sht e mjaftueshme q t zmbrapset sulmi. Masa dhe intensiteti i lejueshmris s mbrojtjes varet p.sh. prej qllimit t sulmuesit, mjeteve q i prdor me rastin e sulmit,
forcs fizike t sulmuesit, mjeteve q posedon i sulmuari etj. N rastet kur i sulmuari ka mundsi
dhe koh q t zgjedh mnyrn dhe mjetet pr mbrojtje, ai duhet t prdor at mnyr dhe ato
mjete t cilat sulmuesit i shkaktojn lndime m t lehta.
Mirpo, lidhur me kt duhet theksuar se n teorin e s drejts penale dhe n praktik, prp67
jesshmria midis intensitetit t sulmit dhe mbrojtjes, nuk do t thot se ktu krkohet nj ekuivalenc e plot midis s keqes s kanosur dhe s keqes e cila sht shkaktuar me rastin e zmbrapsjes
s sulmit. Prkundrazi, do t konsiderohet se ekziston mbrojtja e nevojshme edhe n rastet kur e
keqja (dmtimi) i shkaktuar me rastin e zmbrapsjes s sulmit sht m e madhe se e keqja q
sht kanosur t shkaktohet nga sulmi. Zgjidhje t ktilla ndeshim n nj varg vendimesh t
gjykats supreme. Nga kjo rezulton se do t konsiderohet se ekziston prpjesshmria, proporcionaliteti midis mbrojtjes dhe zmbrapsjes s sulmit edhe n rastet kur e keqja e shkaktuar sht
m e madhe se e keqja e kanosur, nse konstatohet se mbrojtja ka qen domosdo e nevojshme q
t zmbrapset sulmi i atastshm dhe i kundrligjshm.
Mirpo nuk do t konsiderohet se ekziston mbrojtja e nevojshme n rastet kur shprehet nj disproporcionalitet i madh midis dmtimit i cili sht shkaktuar gjat mbrojtjes dhe dmtimit q
sht kanosur apo sht shkaktuar nga sulmi. Pr shembull, nuk do t konsiderohet se ekziston
mbrojtja e nevojshme nse vritet fmija i cili sht hasur duke vjedhur qershiapo vrasja e personit
pr shkak t fyerjes apo rnies shpull apo nj rast q ka ndodhur n komunn e Prishtins kur
rojtari i parkut qllon me arm fmijn, i cili ka qen duke kullotur lopn n parkun e qytetit.
Ose, nj rast i ngjashm q ka ndodhur n Gjermani, kur pronari i hotelit shtn me arm n
mysafir t cilt kan thyer gota dhe shishe n lokalin e tij. N kto dhe raste t ngjashme shihet
qart se nuk mund t konsiderohet se ekziston mbrojtja e nevojshme nse edhe pr rrezikimet
apo dmtimet e vogla lejohen dmtime t mdha. S kndejmi rrjedh edhe prfundimi se nuk
sht e lejuar mbrojtja e nevojshme n rastet kur intensiteti i dmit t shkaktuar nuk qndron n
kurrfar proporcionaliteti me intensitetin e sulmit.
3. Tejkalimi i mbrojtjes s nevojshme
Tejkalimi apo kaprcimi i mbrojtjes s nevojshme shprehet n rastet kur mbrojtja nuk sht proporcionale me sulmin apo kur mbrojtja ndrmerret pasi q sht zmbrapsur ose ka pushuar s
vepruari sulmi. Se kur nuk sht mbrojtja proporcionale me intensitetin e sulmit, pam n shembujt e cekur kur personi i kopshtit vret fmijn e zn n vjedhjen e qershive etj. Kurse konsiderohet se mbrojtja sht ndrmarr pasi q sulmi sht zmbrapsur (zotruar) n rastin kur p.sh.
i sulmuari ka sukses q tia thyej dorn dhe tia marr thikn sulmuesit, e mandej po me at thik
i shkakton plag vdekjeprurse. Ndrsa sulmi ka pushuar s vepruari kur, p.sh., sulmuesi pasi q i
shkakton disa t qlluara t sulmuarit, e ndrpren veprimin dhe fillon t trhiqet, kurse i sulmuari
vrapon n drejtim t tij dhe i shkakton plag t rnda apo e vret. Lidhur me situatat e ktilla, n
paragrafin 3 t nenit 8 t Kodit Penal parashikohet: Disproporcioni ndrmjet sulmit dhe
zmbrapsjes s sulmit konsiderohet tejkalim i kufijve t mbrojtjes s nevojshme. N t gjitha
rastet kur i sulmuari i kaprcen, i tejkalon kufijt e mbrojtjes s nevojshme, do dmtim q i
shkakton sulmuesit konsiderohet vepr penale dhe personi i ktill prgjigjet penalisht sikur pr
do vepr tjetr penale.
Mirpo, edhe pse vepra (dmtimi) q kryhet me rastin e tejkalimit t mbrojtjes s nevojshme konsiderohet vepr penale, Kodi yn penal parashikon mundsin q kryersi i veprs penale t ktill t dnohet m but, madje edhe t lirohet nga dnimi. Zgjidhja e ktill sht parashikuar
shprehimisht n paragrafin 4 t nenit 8 t Kodit Penal: Kryersi i cili i tejkalon kufijt e mbrojtjes s nevojshme, mund t dnohet m leht. Nse kryersi tejkalon kufijt pr shkak t tronditjes
s fort apo friks t shkaktuar nga sulmi, ai mund t lirohet nga dnimi.
Sipas ksaj dispozite t Kodit Penal, rezulton qart se n rastet kur vepra penale sht kryer n
68
E drejta penale
kaprcimin e mbrojtjes s nevojshme mund t shprehen dy zgjidhje: a) q kryersi t dnohet m

but ose b) q kryersi t lirohet nga dnimi.
a) N praktikn gjyqsore zbutja e dnimit bhet zakonisht n rastet kur pr shkak t tronditjes s
fort psikike ose friks, intensiteti i mbrojtjes ka qen m i madh se intensiteti i sulmit dhe pr
kt sht shkaktuar lndim m i madh se lndimi q sht kanosur t shkaktohet.
Mundsia e zbutjes s dnimit pr veprn penale t kryer n kaprcimin e kufijve t mbrojtjes s
nevojshme sht reale dhe e arsyeshme ngase pr shkak t gjendjes psikike n t ciln gjendet personi i sulmuar nuk ka mundsi q t vlersoj drejt se deri n far mase mbrojtja sht e domosdoshme q t zmbrapset sulmi. Kjo pr faktin se, zakonisht, sulmi shkakton frik dhe instinktivisht aktivizon mekanizmin e vetmbrojtjes.
b) Lirimi nga dnimi mund t bhet n rastet kur kaprcimi i kufijve t mbrojtjes s nevojshme
sht br pr shkak t tronditjes s fort psikike ose friks s madhe. Ktu nuk sht fjala pr
tronditjen psikike apo frikn e cila zakonisht shkaktohet te personat ndaj t cilve sht i drejtuar sulmi, e cila gjendje, si cekm, mund t merret si arsye pr zbutjen e dnimit, por ktu
sht fjala pr tronditje t forta psikike apo frika t mdha t cilat mund ta ojn personin e
sulmuar edhe n gjendje afektive, n t ashtuquajturat gjendje afektive stenike apo astenike. S
kndejmi, si cekm m sipr, n rastet kur gjykata konstaton se personi tejkalimin e mbrojtjes
s nevojshme e ka br pr shkak t tronditjes s fort psikike apo friks t shkaktuar nga
sulmi, kryersi i ktill mund t dnohet m but ose mund t lirohet nga dnimi.
IV. NEVOJA EKSTREME
1. Nocioni dhe arsyeshmria e nevojs ekstreme. Nevoja ekstreme sht rrethan apo shkak i dyt
q e prjashton kundrligjshmrin e veprs, edhe pse vepra e kryer prmban t gjitha tiparet e
veprs penale. N paragrafin 1 t nenit 9 t Kodit Penal kjo sht parashikuar n mnyr shum
t qart me sa vijon: Nuk sht vepr penale ajo vepr e cila sht kryer n kushtet e nevojs
ekstreme.
Nevoja ekstreme, pr nga natyra dhe efekti i saj juridiko-penal, sht shkak i prgjithshm q prjashton kundrligjshmrin, prkatsisht ekzistimin e veprs penale. Sipas prkufizimit q sht
prcaktuar n Kodin Penal, nevoja ekstreme ekziston kur vepra sht kryer me qllim q kryersi
ta mnjanoj, ta zbmraps prej vetes apo tjetrit rrezikun e atastshm dhe t paprovokuar, i cili
nuk ka mundur t evitohet n ndonj mnyr tjetr, me kusht q e keqja e shkaktuar nuk sht
m e madhe se e keqja q sht kanosur (neni 9 par.2 i Kodit Penal).
Arsyeshmrin e njohjes s nevojs ekstreme n t drejtn penale i determinon rastet nga jeta e
prditshme. Rjedhimisht, n bashkndodhje t rrethanave t ndryshme, mund t krijohen aso
gjendje (situata) t rrezikshme, t cilat mund t mnjanohen vetm me dmtimin apo asgjsimin e
t mirave juridike t personave t tret. Pr shembull: personi A. me qllim q ta shptoj jetn e
fmijs, deprton me dhun n shtpin e personit B. t ciln e ka kapluar zjarri; duke ikur personi nga salla e kinemas s ndezur e lndon personin tjetr; personi A. e merr barkn e huaj me
qllim q ta shptoj jetn e fmijs q sht duke u fundosur n uj; shoferi i cili me qllim q ta
shptoj jetn e fmijs, i cili papritmas i del para automobilit, del n trotuar me rast lndon
kmbsorin. N analet e praktiks gjyqsore jan t njohura raste shum t rnda t nevojs
ekstreme. sht i njohur rasti n literaturn penale, kur nga barka e fundosur n detin e hapur
mbetet vetm nj drras e cila mund ta mbaj vetm nj njeri, kurse duke u mbajtur n t
mundohen t shptojn dy persona dhe nse njri e shtyen tjetrin i cili mbytet dhe kshtu e shp69
ton veten. N t gjitha kto raste, sht fjala pr veprat e kryera n nevojn ekstreme.
Nga prkufizimi i nevojs ekstreme, q sht prcaktuar me Kodin Penal, del se pr ekzistimin e
ktij institucioni duhet t shprehet rreziku dhe mnjanimi i rrezikut.
1. Rreziku
Si parakusht pr ekzistimin e nevojs ekstreme sht ekzistimi i rrezikut. Rreziku zakonisht prkufizohet si situat n t ciln, n baz t rrethanave ekzistuese objective, me arsye supozohet se n
do moment, aty pr aty, mund t dmtohet e mira juridike e personit fizik apo juridik.
Prkatsisht, rreziku prkufizohet si gjendje e cila aty pr aty dhe drejprdrejt mund ta dmtoj
apo ta asgjsoj t mirn juridike.
Ndryshe nga mbrojtja e nevojshme ku, si pam, sulmi mund t vij vetm prej njeriut, te nevoja
ekstreme, rreziku mund t jet rezultat i shkaqeve t ndryshme. Kshtu, p.sh. rreziku mund t vij
nga fuqit dhe dukurit natyrore si jan vrshimet, trmetet, acaret e mdha, shembja e dheut
apo ortiqet e bors etj., sulmet e shtazve apo egrsirave, prishja e pajisjeve teknike, si sht p.sh.
prishja e mekanizmit frenues t automobilit, autobusit apo kamionit; veprimet apo sjelljet e njeriut
q shkaktojn zjarrin, rreziku n komunikacion, vrshimet, eksplodimet e ndryshme etj.
Kushtet q duhet t prmbushen me rastin e rrezikut
1. Rreziku nuk duhet t jet i provokuar apo i shkaktuar. Nuk mund t konsiderohet se personi i
cili ka vepruar n nevojn ekstreme nse me fajin e tij, me dashje apo nga pakujdesia, e ka
shkaktuar rrezikun. Pr shembull, nse personi A. me dashje apo nga pakujdesia e shkakton
zjarrin dhe duke u gjendur edhe vet n rrezik, pr ta shptuar veten e lndon tjetrin; ose nse
personi A. n vendin e banuar vozit me shpejtsi t madhe me rast papritmas i del n rrug
fmija, nuk mund t thirret n nevojn ekstreme nse pr ta shptuar fmijn, del n trotuar
dhe me at rast u shkakton lndime t rnda disa kmbsorve. Gjithashtu nuk konsiderohet
se vepron n nevojn ekstreme shoferi i cili e di se automjetin nuk e ka n rregull - nuk i
punojn frenat dhe pr ti ikur ndeshjes, ngase nuk mund t frenoj, del n ann e kundrt t
rrugs dhe kmbsorit t rastit i shkakton plag t rnda apo vdekjen.
N rastet kur konstatohet se rreziku sht shkatuar nga vet personi q gjendet n nevojn
ekstreme, Kodi Penal bn dallim lidhur me at se a sht shkaktuar rreziku me dashje apo nga
pakujdesia. Nse rreziku sht shkaktuar nga pakujdesia, gjykata mundet kryersin e till ta
ndshkoj me dnim m t but (paragrafi 3 i nenit 9).
2. Rreziku mund ti kanoset do t mire juridike. Kodi Penal nuk prmban asnj kufizim lidhur
me t mirat juridike q mund t rrezikohen. S kndejmi, parimisht rreziku mund ti kanoset
do t mire juridike q sht e mbrojtur me sistemin juridik, mirpo n praktik rreziku m s
shpeshti sht i drejtuar kundr jets, trupit, shndetit, liris dhe pasuris.
3. Rreziku duhet t jet i vrtet. Rreziku konsiderohet se sht i vrtet n rastet kur ai realisht
ekziston, sht objektiv. Rreziku sht i vrtet apo real kur ka filluar t veproj apo n do
moment pritet t veproj. Nse personi gabimisht mendon se ekziston rreziku pr ndonj t
mir t tij apo t ndonj personi tjetr, ather sht fjala pr t ashtuquajturn nevoj
ekstreme putativeapo nevoj ekstreme fiktive, t kujtuar. N rastet kur personi vepron n
nevojn ekstreme putative, ather prgjegjsia penale e tij zgjidhet sikurse te mbrojtja e nevo70
E drejta penale
jshme putative, n baz t parimeve pr prgjegjsin penale t veprave t kryera n lajthimin

real apo n fakt (shih nenin 18 t Kodit Penal).
2. Mnjanimi i rrezikut
Mnjanim i rrezikut konsiderohet veprimi q ndrmerret me qllim q t shptohet e mira
juridike s cils i kanoset rreziku. Kjo sht n fakt komponentja e dyt e nevojs ekstreme e cila
qndron n evitimin e situats apo gjendjes s rrezikshme.
Kushtet q duhet prmbushur me rastin e mnjanimit t rrezikut:
1) T mos ket ekzistuar mundsia q rreziku t mnjanohet n ndonj mnyr tjetr. Ndryshe
nga mbrojtja e nevojshme ku, si pam, nuk krkohet q t ket ekzistuar ndonj mundsi
tjetr q sulmi t zmbrapset, pr tu konsideruar se ekziston nevoja ekstreme duhet t konstatohet se n rastin konkret rreziku nuk ka mundur t mnjanohet pa u dmtuar apo asgjsuar e
mira juridike e personit tjetr. Prndryshe, nse n rastin konkret konstatohet se rreziku ka
mundur t mnjanohet n ndonj mnyr tjetr, p.sh. duke ikur, duke thirrur n ndihm, duke
i skajuar sendet etj., kurse personi nuk i ka shfrytzuar kto mundsi, por rrezikun e ka mnjanuar duke e dmtuar t mirn juridike t personit tjetr, nuk do t ekzistoj nevoja ekstreme.
2) Mnjanimi i rrezikut duhet t jet i atastshm, aktual me ekzistimin e rrezikut. Nj ndr
kushtet e nevojs ekstreme sht edhe atastshmria e mnjanimit t rrezikut dhe ekzistimit
t rrezikut. Konsiderohet se sht prmbushur ky kusht n rastet kur veprimi me t cilin mnjanohet rreziku sht ndrmarr gjat kohs kur vepron rreziku ose kur pritet, kanoset q
rreziku t filloj (t paraqitet) n do moment. Atastshmria e rrezikut dhe e mnjanimit t
rrezikut do t thot q t veprohet me koh, n mnyr q mbrojtja t mos jet e von dhe pa
efekte. Kt kusht Kodi Penal e parashikon shprehimisht (neni 9, par.2) me qllim q t prjashtoj mundsin e sjelljes komode t personit q gjendet n nevojn ekstreme. Ksisoj, nse
dmtimi i t mirs juridike sht br para se t paraqitet rreziku ose pasi q ai ka pushuar,
ather t gjitha dmtimet e t mirave juridike paraqesin keqprdorimin t ktij institucioni dhe
veprimet e ktilla konsiderohen vepra penale. S kndejmi rreziku i ardhshm dhe rreziku q
ka pushuar nuk mund t arsyetojn ekzistimin e nevojs ekstreme.
3) N mes t keqes s kanosur dhe t keqes s shkaktuar duhet t ekzistoj proporcionaliteti i
caktuar. Proporcionaliteti apo prpjesshmria midis t keqes s kanosur dhe t keqes s
shkaktuar me rastin e mnjanimit t rrezikut, sht nj ndr elementet m qensore t institucionit t nevojs ekstreme. N nenin 9, par. 2 t Kodit Penal, fjalia e fundit, shprehimisht
parashikohet se nevoja ekstreme ekziston kur ... e keqja e shkaktuar nuk sht m e madhe se
e keqja q sht kanosur. Nga ky prkufizim ligjor i ktij elementi mund t konkludojm se
nevoja ekstreme ekziston ather kur e keqja e shkaktuar sht e vlers s njjt apo m t
vogl se e keqja q sht kanosur t shkaktohet.
3. Tejkalimi i nevojs ekstreme
Sikundr te mbrojtja e nevojshme, edhe te nevoja ekstreme mund t shprehet tejkalimi, prkatsisht kaprcimi i kufijve t nevojs ekstreme. Tejkalimiapo si quhet ndryshe ekscesi i nevojs
71
ekstreme, shprehet n rastet kur mnjanimi i rrezikut nuk sht br n pajtim me kushtet q jan
prcaktuar me Kodin Penal. Prkatsisht, tejkalimi apo ekscesi i nevojs ekstreme shprehet n
kto raste: a) kur e keqja e shkaktuar sht m e madhe se e keqja e kanosur; b) kur rreziku ka
mundur t mnjanohet duke e dmtuar n prmasa m t vogla t mirn juridike t personit tjetr
dhe c) kur dmtimi i t mirs juridike t personit tjetr sht br pasi q ka pushuar, pasi q ka
kaluar rreziku.
Vepra e cila kryhet me rastin e tejkalimit t kufijve t nevojs ekstreme konsiderohet vepr penale.
Nse tejkalimi sht br me dashje, kryersi do t dnohet pr vepr penale t kryer me dashje,
kurse nse tejkalimi sht br nga pakujdesia, kryersi do t dnohet vetm po qe se ligji
parashikon prgjegjsi penale edhe kur vepra sht kryer nga pakujdesia. Mirpo, meq n t
shumtn e herave rreziku q paraqitet me rastin e nevojs ekstreme ushtron presion n gjendjen
psikike t kryersit, ligjdhnsi me arsye ka parashikuar mundsin e zbutjes s dnimit pr veprat
penale q kryhen n tejkalimin e nevojs ekstreme. Madje, Kodi Penal ka parashikuar mundsin
edhe t lirimit nga dnimi, nse konstatohet se kaprcimi i kufijve t nevojs ekstreme sht br
n rrethana veanrisht lehtsuese (neni 9, par. 3). Edhe pse n Kodin Penal nuk ceken shprehimisht se cilat rrethana konsiderohen veanrisht lehtsuese, me siguri sht menduar, si edhe te
mbrojtja e nevojshme, kur rreziku ka shkaktuar tronditje t fort psikike apo fizike. Situata t
ktilla mund t jen p.sh. kur nj personi i kanoset rreziku t humb jetn, ti shkaktohet lndim i
rnd trupor, ti asgjsohet e tr pasuria etj.
4. Detyrimi pr tiu ekspozuar rrezikut
N rast rreziku, parimisht do personi i sht njohur e drejta q t bazohet n nevojn ekstreme
dhe kshtu ta mnjanoj rrezikun duke e dmtuar t mirn juridike t personit tjetr. Mirpo,
ekzistojn disa kategori njerzish t cilt pr shkak t detyrs, profesionit apo pozits sociale q
kan n shoqri, nuk mund t thirren n nevojn ekstreme, por prkundrazi jan t detyruar ti
ekspozohen rrezikut. Detyrimi i ktill sht prcaktuar n paragrafin 4 t nenit 9 t Kodit Penal,
n t cilin thuhet shprehimisht: Nuk ekziston nevoja ekstreme nse kryersi ka qen i detyruar
ti ekspozohet rrezikut.
Nga kjo dispozit del qart se personat t cilt kan qen t detyruar ti ekspozohen rrezikut,
edhe n rastet kur veprn e kryejn n t gjitha kushtet q lypsen pr ekzistimin e nevojs
ekstreme, konsiderohen se kan kryer vepr penale dhe ndshkohen pr t. S kndejmi, detyrimi
pr tiu ekspozuar rrezikut prjashton ekzistimin e nevojs ekstreme.
Kodi yn Penal me arsye nuk i cek bazat apo rrethanat nga t cilat mund t rrjedh detyrimi pr
tiu ekspozuar rrezikut, ngase kto jan t shumta dhe mund t ndryshohen apo mund t lindin t
reja, varsisht prej zhvillimit shoqroro-ekonomik apo situats s krijuar n nj pjes t vendit apo
n mbar shoqrin. Megjith kt, zakonisht detyrimi pr tiu ekspozuar rrezikut mund t rrjedh
nga ligji (p.sh. ushtari n roj sht i detyruar sipas ligjit ti ekspozohet rrezikut); nga marrdhnia
e puns (p.sh. rojtari i ndonj objekti n kushtet e caktuara sht i detyruar q ti ekspozohet
rrezikut); nga profesioni (p.sh. mjeku sht i detyruar ti jap ndihm mjeksore t smurit edhe
n rastet kur i kanoset rreziku q t infektohet nga smundja e pacientitapo zjarrfiksi sht i
detyruar ti ndrmarr masat e duhura pr fikjen apo lokalizimin e zjarrit edhe n rastet kur i
kanoset rreziku); nga kontrata (p.sh. nj person me kontrat merr detyrim q t kujdeset pr t
smurin e palvizshm).
72
E drejta penale
V. DHUNA DHE KANOSJA

2. Nocioni dhe llojet e dhuns
Dhuna sht prdorim i forcs ndaj nj personi me qllim q t detyrohet t ndrmarr a t mos
ndrmarr nj veprim, me t cilin realizohen tiparet e nj vepre penale. Dhuna q ndrmerret
ndaj nj personi mund t jet forc fizike ose mekanike. Ndrsa sipas nenit 107 par. 10 t Kodit
Penal, si dhun konsiderohet edhe prdorimi i hipnozs ose mjeteve t tjera dehse, me qllim q
ndokush, kundr vullnetit t vet, t vihet n gjendje t pavetdijshme ose t bhet i paaft pr
rezistenc. Dhuna mund t shkaktohet edhe me veprimin e forcave natyrore. N kso raste nj
dhun e ktill quhet vis maior.
N t drejtn penale dhuna konsiderohet si rrethan, e cila prjashton ekzistimin e veprs penale
n rastet kur e ka detyruar personin pr nj veprim a mosveprim t caktuar dhe nse ajo ka qen
e paprballueshme. Dhuna konsiderohet e paprballueshme ather kur personi nuk ka pasur
mundsi ti kundrvihet asaj dhe kshtu nuk ka mundur t veproj ndryshe. Nga kjo rezulton se
do lloj dhune nuk e prjashton fajsin, s kndejmi as veprn penale. Por, si dhun n t drejtn
penale konsiderohet vetm dhuna me intensitet dhe efekt t caktuar.
Dhuna mund t jet absolute dhe kompulsive.
1. Dhuna absolute (vis absoluta) sht ajo dhun me t ciln personi n trsi, n mnyr
absolute, sht i privuar q lirisht t vendos pr sjelljen e vet. Pr t drejtn penale sht me
rndsi dhuna absolute, me t ciln nj person e detyron personin tjetr t kryej vepr penale.
Rast i dhuns absolute sht, p.sh., nse personi A. e lidh puntorin e autorizuar t hekurudhs, i
cili pr kt shkak kurrsesi nuk mund t jap sinjal pr ndaljen e trenit dhe kshtu shkaktohet
ndeshja e trenave, me rast shkaktohen viktima njerzish dhe dme t mdha materiale. Nga ky
shembull shihet se kryersi i drejtprdrejt i veprs s ndshkueshme, pr shkak t dhuns
absolute q sht zbatuar ndaj tij, nuk ka pasur mundsi q, sipas vullnetit t tij, ti ndrmarr
masat e duhura pr t parandaluar shkaktimin e pasojave t dmshme. Dhuna absolute do t
ekzistoj edhe n rastin kur nj person e hipnotizon tjetrin ose e detyron me dhun q t konsumoj alkool ose ndonj mjet tjetr dehs dhe pasi q e bn plotsisht t pavetdijshm, krkon
prej tij q ta kryej nj vepr penale, dhe ky duke qen plotsisht i pavetdijshm vepron sipas
krkess s dhunuesit.
2. Dhuna kompulsive (vis compulsiva) ndryshe quhet edhe dhun relative. Kjo lloj dhune shprehet n rastet kur personi ndaj t cilit sht drejtuar, nuk privohet n trsi nga mundsia pr t
vendosur, mirpo dhuna q zbatohet bn presion dhe ka nj intensitet t till q e shtrngon t
ndrmarr apo t mos ndrmarr veprimin e caktuar. Dhuna kompulsive do t ekzistoj, p.sh.,
nse ndonj person ia drejton revolen npunsit n sportelin e banks dhe krkon prej tij q tia
dorzoj t hollat nga arka; ose n rastin tjetr, kur ndonj person e qllon npunsin dhe krkon
prej tij tia zbuloj ndonj sekret zyrtar.
Pr tu konsideruar q dhuna kompulsive prjashton ekzistimin e veprs penale, duhet t konstatohet qe ajo nuk ka mundur t evitohet n ndonj mnyr tjetr, p.sh., me an t mbrojtjes s
nevojshme, duke thirrur n ndihm, duke ikur etj.
Ndryshe nga dhuna absolute, e cila sht e drejtuar vetm ndaj personit q duhet t ndrmarr
veprimin, pra sht gjithher e drejtprdrejt, dhuna kompulsive mund t jet e drejtprdrejt ose
e trthort. Dhuna kompulsive sht e drejtprdrejt n rastet kur prdoret ndaj personit i cili
detyrohet t veproj apo t mosveproj, kurse e trthort sht n rastet kur, p.sh., ndrmerret
ndaj fmijs n mnyr q t detyrohet prindi i tij t kryej ndonj veprim. N disa raste dhuna
73
kompulsive mund t ndrmerret edhe ndaj sendeve apo pasuris, me qllim q pronari kundr
vullnetit t tij t ndrmarr ndonj veprim, t cilin dhunuesi e krkon prej tij.
3. Kanosja
Kanosja sht deklarat apo ndonj veprim tjetr, me t cilin i vihet n dukje, i bhet e ditur
ndokujt se do ta gjej nj e keqe, nse nuk vepron ashtu si dshiron personi q kanoset. Kanosja
sht nj lloj presioni, nj lloj dhune psikike, me t ciln ndikohet mbi vullnetin e personit tjetr
q t ndrmarr nj veprim i cili ka tiparet e veprs penale. Personi ndaj t cilit sht e drejtuar
kanosja gjendet para alternativs: t kryej veprimin e caktuar ose t pranoj ta godit e keqja q i
kanoset.
Pr tu konsideruar se ekziston kanosja, sht e nevojshme q ai q kanoset edhe ta shkaktoj t
keqen e caktuar. Prndryshe, nse ndonj personi vetm i bhet e ditur se do ti shkaktohet ndonj e keqe nga nj person i tret she jo nga ai vet, ather do t ekzistoj vetm vrejtja dhe jo
kanosja.
Kanosja m s shpeshti kryhet n mnyr verbale, me goj, me an t deklaratave t ndryshme.
Mirpo, ajo mund t kryhet edhe me shkrim apo me veprime konkludente.
Pr ekzistimin e kanosjes nuk sht e domosdoshme q ai q kanoset t mendoj seriozisht ta
realizoj kanosjen. Madje nuk krkohet q t ekzistojn as mundsit reale pr realizimin e kanosjes. Kshtu, fjala vjen, ndokush mund ti kanoset tjetrit edhe me pushk ose me revole t zbrazt.
sht e mjaftueshme dhe kanosja do t konsiderohet se ekziston, po qe se personi ndaj t cilit
sht e drejtuar ajo, n baz t rrethanave t situats konkrete, t formoj bindjen se vrtet do t
realizohet kanosja.
VI. VEPRA ME RNDSI T VOGL
Pam se rrezikshmria, si element i do vepre penale, shkallzohet varsisht prej intensitetit t
rrezikimit apo t dmtimit t s mirs juridike q sht e mbrojtur me t drejtn penale.
Shkallzimi i rrezikshmris n formn e vet t qart shprehet me rastin e kryerjes s do vepre
penale n realizimin e saj konkret. Ksisoj, mund t ndodhin raste q ndonj person t kryej nj
vepr, e cila i ka t gjitha tiparet e veprs penale t prcaktuar me ligjin penal, mirpo, pr shkak
se vepra posedon nj vllim (kuantitet-sasi) tejet t vogl t rrezikshmris, ajo nuk konsiderohet
si vepr penale. Jemi prpara nj rasti t till, p.sh., kur personi A. vjedh n vetshrbim nj qese
bonbonash ose nj okollat. N veprimin e personit A. jan prmbushur t gjitha elementet e
veprs penale t vjedhjes, mirpo, meq shkalla e rrezikshmris s ksaj vepre sht e parndsishme, tejet e imt, kjo vepr nuk konsiderohet si vepr penale, ngase kjo apo veprat e ngjashme
e humbasin karakterin kriminal dhe, si t tilla dalin, jasht sfers s t drejts penale.
Mirpo, edhe pse vepra me rndsi t vogl, e cila prmban n vete nj shkall t ult rrezikshmrie, nuk konsiderohet vepr penale, ajo megjithat mbetet vepr e kundrligjshme, por jo pr t
drejtn penale, por pr ndonj lm tjetr dhe, si e till, mund t trajtohet si form tjetr e veprs
s ndaluar, p.sh. si kundrvajtje a delikt disiplinor, pr t cilin mund t shqiptohet ndonj sanksion jopenal.
Pr tu vlersuar nj vepr me rndsi t vogl, jan vendimtare t gjitha elementet objektive dhe
subjektive q e prbjn figurn e posame t veprs penale t kryer. Kto elemente jan, p.sh.,
mnyra e kryerjes s veprs, vendi dhe koha e kryerjes, mjetet q jan prdorur me rastin e kryer74
E drejta penale
jes, forma e fajsis, marrdhnia e kryersit dhe viktims, qllimi i kryersit, jeta e tij e
mparshme dhe rrethanat e ngjashme. T gjitha kto rrethana dhe elemente, t cilat mund ta prbjn figurn e veprs penale, n mnyr t prgjithsuar jan prcaktuar n nenin 7 t Kodit
Penal, n t cilin sht prcaktuar nocioni i institucionit t veprs me rndsi t vogl. N kt
dispozit parashikohet: Nuk sht vepr penale ajo vepr e cila, edhe pse prmban tiparet e
veprs penale t prcaktuar me ligj, sht e rndsis s vogl. Vepra sht e rndsis s vogl
kur rrezikshmria e saj nuk sht e rndsishme pr shkak t natyrs ose peshs s veprs, t
mungess ose pasojave t dmshme t parndsishme; t rrethanave n t cilat sht kryer vepra,
t shkalls s ult t prgjegjsis penale t kryersit t veprs ose pr shkak t rrethanave personale t kryersit.
N kt dispozit sht prcaktuar nj platform me elemente parimore se kur duhet t konsiderohet nj vepr me rndsi t vogl.
Institucioni veprs me rndsi t vogl sht institucion i natyrs materiale i s drejts penale. Nga
e tr dispozita e nenit 7 t Kodit Penal rezulton se, q t mund t zbatohet n praktik ky institucion, duhet t prmbushen dy kritere:
1) q vepra, e cila i ka t gjitha tiparet e veprs penale t prcaktuara me ligj, t ket rrezikshmri
t vogl, t parndsishme (kriteri objektiv) dhe
2) q rndsia e vogl e veprs t shfaq nj shkall t ult t prgjegjsis penale t kryersit
apo rrethanave t tij personale (kriteri subjektiv).
Duhet theksuar se pr tu konsideruar nj vepr me rndsi t vogl, duhet t prmbushen t dy
kriteret, t dy kushtet, n mnyr kumulative (kriteri objektiv dhe subjektiv).
VII. URDHRAT NGA LART
Natyra specifike e funksionimit t rregullt t shrbimit ushtarak dhe shrbimit policor, si dhe i
disa shrbimeve zyrtare, pr shkak t subordinacionit dhe veorive t tjera, sht e atill q krkon
dgjueshmri dhe ekzekutim t urdhrave t eprorve, t cilat u drejtohen atyre personave q, pr
nga hierarkia, jan n pozit vartsie. Personat q pr nga hierarkia jan n pozit vartsie, jan t
detyruar ti ekzekutojn urdhrat e eprorve t tyre. Mirpo, mund t ndodhin raste q me
ekzekutimin e atyre urdhrave t kryhet vepra penale.
shtja e prgjegjsis penale e personave t cilt kryejn vepra penale n baz t urdhrit t
eprorve t tyre sht rregulluar n mnyr parimore n nenin 10 t Kodit Penal, ndrsa m detajisht rregullohet me ligje t posame: me Ligjin pr Shrbimin Ushtarak, me Ligjin pr Shrbimin
Policor dhe me ligjin pr shrbimin n detyra t caktuara zyrtare.
Sipas Kodit Penal, edhe n rastet kur vartsi kryen nj veprim n baz t urdhrit t eprorit,
veprim ky q sht i parashikuar si vepr penale, personi i ktill do t konsiderohet penalisht
prgjegjs dhe do t dnohet. Kshtu sht parashikuar n paragrafin 1 t nenit 10 t Kodit Penal,
n t cilin thuhet: Fakti q nj vepr penale sht kryer nga nj person n baz t nj urdhri
qeveritar ose t nj eprori, qoft ushtarak ose civil, nuk e lehtson kryersin nga prgjegjsia
penale. Mirpo, n tri nnparagrafe t ktij neni jan parashikuar raste kur vartsi, i cili edhe pse
ka kryer vepr penale n baz t urdhrit t eprorit, nuk konsiderohet penalisht prgjegjs, nuk
dnohet. Kto tri situata apo raste jan nse:
1) Personi ishte i detyruar ligjrisht (sipas ligjit) tu bindej urdhrave t Qeveris ose t eprorit t
tij;
2) Personi nuk e dinte q urdhri ishte i kundrligjshm dhe
3) Urdhri nuk ishte n mnyr t dukshme i paligjshm, i kundrligjshm.
75
Sipas piks s tret t paragrafit 1 t ktij neni, nse personi e ekzekuton urdhrin e eprorit nga i
cili shihet qart se me ekzekutimin e tij do t kryhet vepra penale, ather nuk mund t lirohet
nga dnimi. Personi i cili e ekzekuton urdhrin e ktill t eprorit, s bashku me eprorin konsiderohen kryers t veprs penale.
Lidhur me urdhrat e larta, n paragrafin 2 t ktij neni sht parashikuar se: Urdhrat pr t kryer
gjenocid ose krime t tjera kundr njerzimit dhe t drejts ndrkombtare jan gjithher haptazi
t paligjshme.
VIII. SHKAQET E PRJASHTIMIT T KUNDRLIGJSHMRIS
SIPAS PJESS S POSAME T LEGJISLACIONIT PENAL
N pjesn e posame t Kodit Penal jan t parashikuara disa shkaqe, q e prjashtojn
kundrligjshmrin e ca veprave penale. Kto, n fakt, ndryshe nga mbrojtja e nevojshme, nevoja
ekstreme dhe dhuna e kanosja, vepra me rndsi t vogl dhe urdhrat nga lart, jan shkaqe t
posame, q prjashtojn kundrligjshmrin, prkatsisht ekzistimin e veprs penale. N Kodin
Penal t Kosovs, shkaqet e posame q prjashtojn kundrligjshmrin jan t parashikuara n
nenet 152, 169, par. 2, 187, par. 4 dhe 189, par. 5.
Kshtu, n nenin 152 t Kodit Penal t Kosovs sht parashikuar si vepr penale ndrprerja e
palejueshme e shtatznsis. Mirpo n Ligjin pr Ndrprerjen e Shtatznsis, t cilit i referohet
kjo norm, pr kto shkaqe a indikacione mund t lejohet ndrprerja e shtatznsis: nse sht
rrezikuar jeta apo shndeti i gruas shtatzn (indikacionet mjeksore); nse ekziston rreziku q
fmija t lind me t meta t rnda fizike a psikike (indikacione eugjenike); nse shtatznsia sht
rezultat i kryerjes s veprs penale (indikacioni kriminal); dhe nse ekziston rreziku q pr shkak
t lindjes, gruaja do t gjendej n rrethana t rnda personale, familjare apo materiale, rrethana
kto q nuk kan mundur t mnjanohen n ndonj mnyr tjetr (indikacioni social). Nga kjo
shihet se, nse ndrprerja e shtatznsis sht br pr shkaqet e prmendura, ather nuk konsiderohet vepr penale, pra bhet prjashtimi i kundrligjshmris s veprs s ktill.
Zbulimi i paautorizuar i fshehtsis (sekretit) q sht parashikuar n nenin 169, par. 2 t Kodit
Penal, nuk sht vepr e kundrligjshme, nse sht kryer pr interes t prgjithshm ose pr
interes tjetr q sht m i rndsishm nga interesi i ruajtjes s sekretit.
Sipas nenit 187, par. 3 dhe nenit 189, par. 5 t Kodit Penal, personi nuk do t dnohet pr vepr
penale t fyerjes dhe zbulimit t rrethanave personale dhe familjare, nse shprehet n mnyr
fyese pr tjetrin n veprn shkencore, letrare ose artistike, n kritikn serioze, duke kryer detyrn
zyrtare, t profesionit t Fletorjarit, t veprimtaris politike, t veprimtarive t tjera shoqrore,
duke mbrojtur ndonj t drejt ose me rastin e mbrojtjes s interesave t arsyeshme, nse nga
mnyra e t shprehurit ose nga rrethanat e tjera rezulton se nj gj e till nuk sht br me qllim nnmimi.
IX.
SHKAQET E PRJASHTIMIT T KUNDRLIGJSHMRIS Q NUK JAN T

PARASHIKUARA N KODIN PENAL
Shkaqet e prjashtimit t kundrligjshmris, prkatsisht t veprs penale, q nuk jan t

parashikuara n Kodin Penal, jan relativisht t shumta dhe t natyrs s ndryshme. Kto shkaqe i
ka determinuar ndrlikueshhmria dhe dinamika e jets s prditshme dhe jan t prcaktuara n
76
E drejta penale
ligjet t cilat, marr n tersin e tyre, nuk jan ligje penale, por jan t lidhura ngusht me to.
Madje, n disa raste, n Kodin Penal gjenden edhe norma blankete t cilat pikrisht urdhrojn
zbatimin e ligjeve q nuk jan penale. N kt grup t shkaqeve q e prjashtojn kundrligjshmrin bjn pjes: 1) veprimet e kryera gjat ushtrimit t detyrs zyrtare; 2) rreziku i lejuar; 3)
veprat e kryera n baz t s drejts prindore dhe t drejts s edukimit; 4) veprat e kryera gjat
ushtrimit t profesionit (detyrs) s mjeksis; 5) plqimi i t dmtuarit dhe 6) veprimi n interes
t t dmtuarit dhe plqimi i supozuar dhe 7),vetlndimi.
PRGJEGJSIA PENALE
I. NOCIONI I PRGJEGJSIS PENALE
1. Prgjegjsia penale, si element subjektiv i veprs penale
Kur folm pr elementet e prgjithshme t veprs penale, theksuam se prgjegjsia penale,
prkatsisht fajsia sht nj ndr elementet e prgjithshme, e cila duhet t shprehet te do vepr
penale. Pra, prgjegjsia penale sht kushti q duhet t plotsohet medoemos pr tu kunsideruar
nj vepr si vepr penale dhe pr t mundur kryersit t saj ti shqiptohet sanksioni penal.
N t drejtn penale, nj person konsiderohet penalisht i prgjegjshm nse n kohn e kryerjes
s veprs penale ka poseduar cilsi t caktuara psikike dhe nse tek ai ka ekzistuar nj marrdhnie e caktuar psikike ndaj veprs t ciln e ka kryer. Me fjal t tjera, nj person konsiderohet
penalisht i prgjegjshm, nse n kohn e kryerjes s veprs penale ka qen i prgjegjshm dhe i
fajshm.
Nocioni i prgjegjsis penale, n kuptimin subjektiv, prputhet me nocionin e fajsis, ngase
prgjegjsia penale prfshin prgjegjsin dhe fajsin. Nocionin e ktill t fajsis e hasim m s
shpeshti n literaturn juridike.
2. Elementet e prgjegjsis penale
Duke u mbshtetur n at q tham m sipr del se prgjegjsia penale prbhet nga kto dy elemente:
1. Nga vetit e caktuara psikike t kryersit (nga prgjegjsia) dhe
2. Nga qndrimi apo marrdhnia e kryersit ndaj veprs q e ka kryer (nga fajsia).
S kndejmi, prgjegjsia penale n t drejtn penale prbhet prej prgjegjsis dhe fajsis. Nj
person konsiderohet i prgjegjshm, ather kur posedon aso vetish (cilsish) psikike q i bjn t
mundshme t kuptoj rndsin e veprs dhe ti kontrolloj sjelljet e veta. Ndrsa kryersi i veprs
penale konsiderohet i fajshm ather kur, ndaj veprs s kryer, ka pasur asi qndrimi apo raporti
i cili bn t mundshme q ti ngarkohet vepra, prkatsisht kur veprn e konsideron si t veten.
Nga kjo rezulton se, pr t ekzistuar prgjegjsia penale, kryersi duhet t jet i prgjegjshm dhe
i fajshm. Prgjegjsia dhe fajsia, si elemente prbrse t prgjegjsis penale, jan t lidhura
ngusht midis tyre. S kndejmi, nse nj person nuk sht i prgjegjshm, nuk sht i aft t
kuptoj rndsin e veprs dhe ti kontrolloj sjelljet e veta, ather nuk mund t konsiderohet i
fajshm. Kjo pr faktin se prgjegjsia sht baz, themel mbi t ciln ndrtohet dhe mbshtetet
fajsia.
77
N paragrafin e par t nenit 11 t Kodit Penal sht prcaktuar nocioni i prgjegjsis penale. N
t thuhet: Personi konsidrohet penalisht prgjegjs, nse sht mendrisht i aft dhe sht shpallur fajtor pr kryerjen e nj vepre penale. Personi sht fajtor pr kryerjen e nj vepre penale n
rast se ai e kryen veprn penale me dashje apo nga pakujdesia. Si shihet, pr prgjegjsin
penale Kodi Penal nuk prdor termin fajsi, por prdor dy format e fajsis - dashjen dhe pakujdesin, me t cilat njhersh prcakton edhe shkalln e intensitetit t fajsis s kryersit t
veprs penale. Kodi Penal i shmanget prdorimit t termit fajsi, pr shkak se ktij termi a
nocioni n teori, varsisht prej autorve, i jepet kuptim dhe rndsi e ndryshme.
Prgjegjsia penaledhe , n kuadrin e saj, prgjegjsia dhe fajsia mund t shkallzohen.
Rrjedhimisht, me rastin e kryerjes s veprs penale, si do t shohim n vazhdim, mund t shprehet nj shkall m e vogl a m e madhe e prgjegjsis dhe e fajsis. Kshtu, p.sh., kryersi
mund t kryej vepr penale n gjendje t prgjegjsis s plot a t zvogluar apo t kryej
veprn penale me dashje, si form m t rnd t fajsis ose ta kryej at nga pakujdesia. Nga
kjo mund t prfundojm se prgjegjsia penale, varsisht prej intensitetit t saj, mund t shkallzohet. Kjo e dhn ka rndsi t madhe, sepse n t drejtn penale nga shkalla e prgjegjsis
penale varet jo vetm lloji dhe masa e dnimit, por n disa raste varet se a do t mund t
ndshkohet kryersi, madje n disa raste do t varet se a do t ekzistoj fare vepra penale.
Pr tu konsideruar nj person penalisht i prgjegjshm dhe q t mund ti shqiptohet dnimi, ai
duhet q n kohn, n momentin e kryerjes s veprs penale, t ket qen i prgjegjshm dhe i
fajshm. Pra, prgjegjsia dhe fajsia duhet t konstatohen n momentin e kryerjes s veprs
penale.
PRGJEGJSHMRIA
I. NOCIONI DHE ELEMENTET E PRGJEGJSHMRIS
Pr tu konsideruar nj person penalisht i prgjegjshm dhe pr t mundur t ndshkohet pr
veprn e kryer, ai duhet t jet i prgjegjshm. Pra, prgjegjshmria sht element i prgjegjsis
penale. N t drejtn penale nj person konsiderohet i prgjegjshm ather kur posedon aso
vetish apo aftsish intelektuale (mendore) dhe volitive q i bjn t mundshme t mendoj, t
gjykoj, t vendos dhe ti kontrolloj sjelljet dhe veprimet e veta. Me fjal t tjera, nj person
konsiderohet i prgjegjshm kur sht n gjendje psikike t kuptoj, sht i vetdijshm pr
rndsin dhe pasojn e veprs q e kryen dhe sht n gjendje ti kontrolloj sjelljet e tij. Pra,
njeriu konsiderohet i prgjegjshm kur sht n gjendje psikike normale, gjendje kjo q i mundson q veprn ta kryej me vetdije dhe vullnet t vetin.
Prej ktij prkufizimi del se prgjegjshmria prbhet prej dy elementesh: elementit ti intelektit a
t vetdijes dhe elementit volitiv a t dshirs - vullnetit.
Elementi i intelektit apo aftsia intelektuale (mendore) n t drejtn penale ekziston ather kur
kryersi i veprs penale sht i aft t kuptoj rndsin e veprs s vet, t ket pasqyr, prfytyrim t qart se sht duke kryer nj vepr t rrezikshme dhe t kundrligjshme. Me fjal t tjera,
nj person posedon aftsi intelektuale ather kur sht i vetdijshm se veprimi a mosveprimi i
tij do t shkaktoj nj pasoj t dmshme ndaj personit tjetr ose ndaj shoqris.
Elementi volitiv apo elementi i dshirs, prkatsisht vullnetit, ekziston ather kur personi sht
n aso gjendje apo ka aftsi psikike t vendos dhe ti kontrolloj sjelljet e veta. Pra, aftsia
psikike e personit q i bn t mundshme vullnetarisht t vendos pr t kryer nj vepr dhe
aftsia pr ti kontrolluar sjelljet e veta, sht element volitiv ose element i vullnetit - dshirs.
78
E drejta penale
Sikundr shum kode penale t shteteve t tjera, ashtu edhe Kodi yn Penal (neni.12, par.1) nuk
prcakton nocionin e prgjegjshmris, por prkundrazi, n kt dispozit prcakton
paprgjegjshmrin, prkatsisht bn fjal se kur kryersi i veprs penale konsiderohet i
paprgjegjshm. Pra, jepet kuptimi negativ i prgjegjshmris. Andaj, n procedurn penale
administrohen provat se a ka qen nj person i prgjegjshm apo jo vetm n rastet kur lind
dyshimi i bazuar se kryersi i veprs penale ka qen i paprgjegjshm.
II. PAPRGJEGJSHMRIA
Sipas Kodit Penal (neni. 12, par. 1), i paprgjegjshm, prkatsisht me paaftsi mendore, konsiderohet: Personi i cili ka kryer vepr penale konsiderohet i paaft mendrisht, nse n kohn e
kryerjes s veprs penale lngonte nga nj smundje mendore e prkohshme ose e prhershme,
rregullim mendor apo ngecje n zhvillimin mendor q ka prekur funksionimin e tij mendor dhe
pr pasoj nuk ka qen n gjendje t kuptoj apo t kontrolloj veprimet apo mosveprimet e tij
apo t kuptoj se kryen vepr penale.
Si shihet, Kodi Penal parashikon tri lloje apo grupe t smundjeve apo rregullimeve psikike q
mund ta bjn nj person t paprgjegjshm. Me kt rast duhet t theksohet veanisht se do
lloj i ktyre smundjeve apo rregullimeve mendore nuk e bn kryersin e veprs penale t
paprgjegjshm, t paaft mendrisht, por vetm nse njra prej ktyre smundjeve ka pasur asi
efekti n psikn e njeriut, n jetn shpirtrore t tij, saq e ka br t paaft pr ti kuptuar apo
pr ti kontrolluar veprimet apo mosveprimet e tijose pr t kuptuar se po kryen vepr penale.
N vazhdim do ti shpjegojm shkurtimisht karakteristikat (veorit) kryesore t smundjes mendore t prhershme apo t prkohshme, t rregullimit mendor t prkohshm apo ngecjes s
zhvillimit mendor, t cilat, si pam, sipas nenit 12, par.1 t Kodit Penal, kryersin e veprs penale
mund ta bjn t paprgjegjshm.
1) Smundjet mendore t prhershme dhe t prkohshme jan lloje t smundjeve t sistemit qendror nervor me nj intensitet t till, t cilat e bjn personin plotsisht t paprgjegjshm.
Smundjet mendore t prhershme a kronike jan ato smundje q zgjasin pr nj koh t gjat
dhe t cilat, sipas arritjeve t shkencs s psikiatris bashkkohore, me gjith mjekimin e tyre, jan
t pashrueshme. Si smundje psikike kronike jan p.sh. epilepsia, paraliza progresive, skizofrenia,
paranoja, psikozat encefalike etj.
Smundjet mendore t prkohshme apo akute jan lloje t smundjeve q paraqiten n periudha
kohore dhe q spontanisht mund t pushojn apo t cilat, sipas arritjeve bashkkohore t
shkencs s psikiatris, mund t neutralizohen, madje edhe t shrohen.
2) rregullimi mendor i prkohshm sht nj lloj i till i rregullimeve mendore t prkohshme
apo momentale t shumics s funksioneve psikike, posarisht t vetdijes. Kto rregullime
mendore mund t shkaktohen prej faktorve organik (endogjen) apo prej faktorve t
jashtm (egzogjen). Ktu sht fjala pr rregullime mendore ekstreme, me intensitet t lart.
3) Zhvillimi mendor me ngecje apo dementia sht nj gjendje e ngecjes s zhvillimit mendor
(psikik), e cila sht shkaktuar nga grymosja (atrofia) e sistemit qendror nervor apo nga
kushtet e posame sociale n t cilat ka jetuar nj person. Ktu, n radh t par, shfaqen
pengesat n zhvillimin psikik n sfern e intelektit. sht fjala pr nj moszhvillim t aparatit
psikik, pr shkak t t cilit nj person i ktill nuk sht n gjendje t gjykoj dhe t vendos.
79
Nuk sht i vetdijshm se bn.

III. PRGJEGJSHMRIA ESENCIALISHT E ZVOGLUAR
Prgjegjshmria dhe paprgjegjshmria, si pam, jan dy gjendje t mundshme psikike t njeriut
n prgjithsi, andaj edhe t kryersit t veprs penale. Mirpo, gjendja psikike e njeriut, prkatsisht smundjet mendore, rregullimet mendore a ngecja n zhvillimin mendor mund t jen edhe
me intensitet t till t cilat personin nuk e bjn n trsi t paprgjegjshm, mirpo personi i
till, megjithat, t mos jet edhe n trsi i prgjegjshm. Kto jan, n fakt, raste kur smundja
mendore, rregullimi apo ngecja n zhvillimin mendor, vetm n nj mas, pjesrisht, ua ka
privuar personave aftsin q t kuptojn rndsin e veprs dhe q ti kontrollojn sjelljet e tyre.
Kodi yn Penal njeh prgjegjshmrin e zvogluar, si gjendje psikike, mendore, midis prgjegjshmris dhe paprgjegjshmris. Rrjedhimisht, n nenin. 12, par. 2 t Kodit Penal sht
parashikuar: Personi, i cili ka kryer vepr penale, konsiderohet se ka aftsi t zvogluar mendore,
nse n kohn e kryerjes s veprs penale aftsia e tij pr t kuptuar a pr t kontrolluar veprimet
apo mosveprimet e tij ka qen dukshm e zvogluar, pr shkaqet e cekura n paragrafin 1 t ktij
neni. Personi i till konsiderohet penalisht prgjegjs, por kto rrethana merren parasysh nga
gjykata kur vendos mbi kohzgjatjen dhe llojin e sanksionit ose masn e trajtimit t detyrueshm.
Nga kjo dispozit del se, pr tu konsideruar se ekziston prgjegjshmria e zvogluar, krkohen
gjendje t njjta t smundjes mendore, rregullimit mendor apo ngecjes n zhvillimin mendor, t
cilat jan supozim pr paprgjegjshmrin. Pra prgjegjshmria esencialisht e zvogluar sht nj
gjendje e atill e personit n kohn e kryerjes s veprs, nse pr shkak t smundjes mendore
kronike ose t prkohshme, rregullimit mendor a ngecjes n zhvillimin mendor, aftsia e kryersit pr t kuptuar rndsin e veprs ose aftsia pr ti kontrolluar sjelljet e veta ka qen dukshm, esencialisht e zvogluar.
Prgjegjshmrin esencialisht t zvogluar, si pam, mund ta shkaktojn smundjet mendore kronike dhe t prkohshme, rregullimet mendore dhe ngecjet n zhvillimin mendor, por t cilat nuk
jan t asaj natyre dhe intensiteti q ta shpijn personin n gjendje plotsisht t paprgjegjshme.
Ndrkaq, gjendjen e prgjegjshmris esencialisht t zvogluar m s shpeshti e shkaktojn
psikopatit, alkoolizmi kronik, narkomania, mandej neurozat, neurostenia dhe neuropatia. Shkaqet
e tjera q mund t ojn n prgjegjshmri esencialisht t zvogluar mund t jen seniliteti i t
moshuarve, regullimet e ndryshme organike, si, p.sh. ,shtatznsia, lindja, helmimet e ndryshme,
smundjet infektive etj. Nga gjendjet q bjn pjes n kategorin e ngecjes n zhvillimin mendor,
debiliteti lajmrohet m s shpeshti si shkaktar i prgjegjshmris esencale t zvogluar.
1. Prgjegjshmria esencialisht e zvogluar dhe ndikimi i saj
n prgjegjsin penale dhe ndshkimin sipas Kodit Penal
Sipas Kodit Penal (paragrafi 2 i nenit 12) personi, i cili veprn penale e kryen n gjendje t
prgjegjshmris esencialisht t zvogluar, konsiderohet penalisht prgjegjs, mirpo kto rrethana
medoemos duhet t merren parasysh nga gjykata kur vendos pr kohzgjatjen dhe llojin e sanksionit ose masn e trajtimit t detyrueshm. Kshtu, nse gjykata vendos ti shqiptoj dnim kryersit t veprs penale me prgjegjsi t zvogluar, ajo sht e detyruar ti marr parasysh kto
rrethana dhe ti caktoj atij nj lloj dhe nj mas dnimi m t but. Me fjal t tjera,
prgjegjshmria esenciale e zvogluar nuk e prjashton prgjegjsin penale. Prkundrazi, kta
persona konsiderohen penalisht t prgjegjshm, mirpo, pr shkak t prgjegjshmris esenciale
80
E drejta penale
t zvogluar do t dnohen m leht. Pra, prgjegjshmria esencialisht e zvogluar sht rrethan

obliguese e zbutjes s dnimit.
N rastet kur gjykata konstaton se kryersi i veprs penale me prgjegjshmri esencialisht t
zvogluar sht n t ardhmen i rrezikshm pr rrethin ku jeton, ather mundet nj kryersi t
ktill, krahas dnimit, ti shqiptoj edhe masn e trajtimit t detyrueshm psikiatrik (neni 76 i
Kodit Penal) a trajtimin e detyrueshm psikiatrik n liri, i cili mund t shqiptohet bashk me dnimin, me kusht t mbikqyrjes nga ana e shrbimit sprovues (neni 51 i Kodit Penal). Se ciln
prej ktyre dy llojeve t masave t mjekimit, krahas dnimit, do tia shqiptoj gjykata nj kryersi
t ktill t veprs penale, varet prej natyrs dhe shkalls s rrezikut q paraqesin kta persona.
IV. ACTIONES LIBERAE IN CAUSA
Theksuam m sipr se, nse personi ka qen i paprgjegjshm n kohn e kryerjes s veprs
penale, ai nuk mund t konsiderohet penalisht i prgjegjshm pr at vepr. Kjo sht rregull.
Mirpo nga kjo rregull ekziston nj prjashtim. Ky prjashtim shprehet n rastet kur vet presoni
e shpie, e sjell veten n gjendje t paprgjegjshme dhe, n at gjendje, kryen vepr penale. N
raste t ktilla personi konsiderohet penalisht i prgjegjshm pr veprn penale q e ka kryer n
gjendje t paprgjegjshme, t ciln e ka shkaktuar vet. S kndejmi, ekziston mundsia q n t
drejtn penale kryersi t konsiderohet penalisht i prgjegjshm pr veprn penale q e ka kryer
n gjendje t paprgjegjshme, me kusht q ai me dashje apo nga pakujdesia ta ket sjell veten n
kt gjendje. Rastet e ktilla n shkencn e s drejts penale jan t njohura n gjuhn latine me
shprehjen actiones liberae in causa (veprimet q jan t lira n vendim, e jo edhe n kryerje).
Pr t kuptuar m leht institucionin actiones liberae in causa, q n fillim po i cekim disa shembuj: personi A. konsumon alkool, dehet plotsisht dhe kshtu e sjell veten n gjendje t
paprgjegjshme dhe, i mdodhur n kt gjendje, i shkakton lndim t rnd trupor personit B. ose
e privon nga jeta at; personi A. para se t niset n rrug me vetur, konsumon alkool a drog
dhe, duke drejtuar veturn, meq aftsia pr ta kontrolluar at i ishte dobsuar shum, shkakton
aksident n komunikacion, me rast humb jetn njri prej bashkudhtarve t veturs me t ciln
sht prplasur.
Institucionin actiones liberae in causa tani e njohin t gjitha legjislacionet penale t shteteve
bashkkohore. N Kodin ton Penal ky institucion sht parashikuar n nenin 13. N kt dispozit thuhet: sht penalisht prgjegjs kryersi i veprs penale q, duke prdorur alkool, drog
apo n ndonj mnyr tjetr, e sjell veten n gjendje t till, n t ciln nuk mund t kuptoj
rndsin e veprimit a mosveprimit t vet ose t kontrolloj sjelljen e vet, nse, para se t ket
sjell veten n at gjendje, veprimet ose mosveprimet e tij kan qen t prfshira n dashjen e tij
apo nse sht i pakujdesshm ndaj veprs penale dhe ligji parashikon prgjegjsi penale pr kryerje t veprs penale nga pakujdesia.
Pra qllimi i institucionit actiones liberae in causa sht q t pengoj keqprdorimin e parimit se
mund t konsiderohet penalisht i prgjegjshm vetm personi i cili, n kohn e kryerjes s veprs
penale, ka qen i prgjegjshm. Prndryshe, po mos t njihej institucioni actiones liberae in causa,
nuk do t ishte e mundur t dnoheshin personat q me vetdije, me qllim apo nga pakujdesia e
sjellin veten n gjendje t paprgjegjshme dhe n kt gjendje kryejn vepra penale.
FAJI
I. NOCIONI DHE RNDSIA E FAJIT N T DREJTN PENALE
81
Kur folm pr prgjegjsin penale, pam se, pr tu konsideruar nj person penalisht i

prgjeshm pr veprn e kryer, ai duhet t jet i prgjegjshm dhe i fajshm. Pra prgjegjshmria
dhe fajsia jan elemente prbrse t prgjegjsis penale. Ndrkaq, n strukturn e elementeve
t prgjithshme t veprs penale, faji sht element subjektiv i veprs penale.
Pr t mundur t ndshkohet nj person pr veprn e tij, nuk mjafton t ket kryer vetm vepr
t kundrligjshme q parashikohet si vepr penale, por ai at vepr duhet ta ket kryer pr fajin e
tij.
Sipas t drejtave penale t tanishme, n munges t fajit, nuk mund ti shqiptohet dnimi kryersit
t veprs penale. N munges t fajit, dnimi n t drejtn penale humbet kuptimin. N institucionin e fajit, si element konstitutiv i veprs penale, e drejta penale bashkkohore mbshtet
legjitimitetin e dnimit. S kndejmi, faji sht nj ndr determinantt themelor q e bn t
mundshme dhe e arsyeton shqiptimin e dnimit ndaj kryersit t veprs penale. Lidhur me kt,
parimi nullum crimen nulla poena sine culpa (nuk ka vepr penale dhe nuk ka dnim pa faj) sht
tregues dhe garanci e nj t drejte penale progresive. N fakt, me kt parim kihet pr qllim q t
kufizohet, t vihet n korniza t caktuara e drejta e shtetit pr t ndshkuar. Kshtu, sipas ktij
parimi, gjykatat, si organe shtetrore, kan t drejt ti ndshkojn vetm kryersit e fajshm t
veprave penale, e jo ti ndshkojn personat q rastsisht a nn ndikimin e dhuns ose t ndonj
rrethane tjetr, kundr vullnetit t tyre, kan kryer vepra t kundrligjshme, t cilat n ligj jan t
parashikuara si vepra penale.
Faji sht prgjegjsia personale e kryersit pr veprn e vet. Nj person konsiderohet se veprn
penale e ka kryer me faj n rastet kur ka ditur se me veprimin apo mosveprimin e tij do t shkaktoj pasoj t ndaluar n botn e jashtme, pasoj kjo q n ligj sht e parashikuar si vepr penale,
dhe nse ndaj pasojs - ndaj veprs, ka pasur aso marrdhnieje, relacioni, q i bn t mundshme
gjykats tia ngarkoj at vepr. Marrdhnia apo relacioni psikik i kryersit ndaj veprs n t
drejtn penale quhet fajsi.
Nga ky prkufizim i fajit del se fajsia prfshin veprimin dhe pasojn e veprs penale. Pr kt
shkak, n t drejtn penale flitet pr fajin lidhur me veprimin dhe pr fajin lidhur me pasojn e
veprs penale. institucioni i fajit sht nj ndr shtjet fundamentale dhe m komplekse, veanrisht pr prgjegjsin penale dhe ndshkimin, prandaj n vazhdim do t flasim m detajisht pr
format e fajit, pr dashjen dhe pakujdesin.
III. DASHJA
N shkencn e s drejts penale dhe n praktikn gjyqsore, dashja konsiderohet forma m e
rnd, m tipike dhe forma m e shpesht e fajit ,me t ciln kryhen veprat penale.
Sipas nenit 15 t Kodit Penal, vepra penale sht kryer me dashje kur kryersi ka qen i vetdijshm pr veprn e vet dhe ka dashur ta kryej at apo kur ka qen i vetdijshm se pr shkak t
veprimit apo mosveprimit t tij mund t shkaktohet pasoja e ndaluar, por e ka pranuar, sht
dakorduar q t shkaktohet ajo pasoj.
Prej ktij prkufizimi, q sht dhn n kt dispozit penale, del qart se Kodi yn Penal njeh
dy lloje t dashjes: dashjen e drejtprdrejt dhe dashjen eventuale.
1. Dashja e drejtprdrejt
Dashja e drejtprdrejt (dolus direktus) ekziston ather kur kryersi sht i vetdijshm se me
82
E drejta penale
veprimin a mosveprimin e vet do t kryej vepr t dmshme, vepr penale dhe dshiron kryerjen
e saj, dshiron t shkaktohet pasoja e ndaluar n botn e jashtme. Kjo form e dashjes kshtu
sht prkufizuar edhe n Kodin Penal. Kshtu, n paragrafin 2 t nenit 15 t Kodit Penal sht
parashikuar si vijon: Personi vepron me dashje e drejtprdrejt, kur sht i vetdijshm pr
veprn e vet dhe e dshiron kryerjen e saj.
Nga kjo q u tha del qart se pr tu konsideruar se personi e ka kryer veprn penale me dashje t
drejtprdrejt, sht e domosdoshme q ai t jet i vetdijshm pr veprn e vet dhe ta ket
dshiruar kryerjen e saj. Me fjal t tjera, duhet t shprehet elementi i intelektit dhe ai volitiv.
Elementi i intelektit (vetdija) dhe elementi volitiv (vullneti, dshira), n t cilat sajohet dhe
mbshtetet dashja e drejtprdrejt, paraqesin dy faqe t nj shtjeje t njjt dhe jan t grshetuara midis tyre. Me gjith kt, kto dy elemente t nj nocioni t njjt kan dallime cilsore mes
tyre dhe, pr arsye teorike dhe praktike, ato duhet t shtjellohen ndaras.
1) Elementi i intelektit a i vetdijes, n kuadrin e dashjes s drejtprdrejt, shprehet n rastet kur
kryersi sht i vetdijshm, e di, ka prfytyrim t qart pr veprn q e kryen dhe pasojat q
do t shkaktohen nga ajo vepr dhe pr lidhjen kauzale midis veprs dhe pasojs q do t
shkaktohet.
2) Elementi volitiv a i dshirs (i vullnetit) te dashja e drejtprdrejt shprehet ather kur kryersi
ka dashur, ka dshiruar q, me veprimin apo mosveprimin e vet, t shkaktoj pasojn e caktuar. Konsiderohet se personi e ka dshiruar kryerjen e veprs kur ndrmerr veprimin me qllim
q t shkaktoj pasojn, e cila sht tipar i veprs penale t caktuar.
Vullneti a dshira sht komponente praktike e vetdijes. Me an t vullnetit, me vetdije orientohen dhe drejtohen veprimet mendore dhe fizike n drejtimin q t arrihet qllimi i caktuar.
2. Dashja eventuale
Dashja eventuale ekziston ather kur kryersi ka qen i vetdijshm se, pr shkak t veprimit a
mosveprimit, mund t shkaktohet pasoja e ndaluar, mirpo me vetdije sht pajtuar, sht dakorduar q ajo t shkaktohet (neni 15, par. 3 i Kodit Penal).
Dashja eventuale (dollus eventualis) ka ngjashmri me dashjen e drejtprdrejt, mirpo ka edhe
dallime cilsore n sfern e vetdijes, por m tepr n sfern e vullnetit, dshirs lidhur me shkaktimin e pasojs s ndaluar. Rrjedhimisht, te dashja eventuale, ndryshe nga dashja e drejtprdrejt,
kryersi, me veprimet e veta, nuk ka pr qllim t shkaktoj pasojn e caktuar q sht tipar i
veprs s ndaluar, madje shkaktimin e asaj pasoje nuk e parashikon as si t sigurt, por sht i
vetdijshm se me ndrmarrjen e veprimit krijohet nj mundsi e madhe, nj rrezik i madh se do
t kryhet edhe ajo vepr dhe do t shkaktohet edhe ajo pasoj, t ciln vetm e parashikon si t
mundshme, por t ciln nuk e dshiron. Ktu edhe qndron thelbi i dashjes eventuale dhe themeli
i sajimit t prgjegjsis penale, ngase kryersi, edhe pse sht i vetdijshm se me veprimin apo
me mosveprimin e vet krijon nj rrezik t madh t shkaktohet pasoja e ndaluar (t kryhet vepra
penale) dhe, me gjith kt, nuk abstenon nga ajo vepr.
Me fjal t tjera, te dashja eventuale personi vendos t ndrmarr nj veprim apo mosveprim,
edhe pse sht i vetdijshm se mund t shkaktohet pasoja e ndaluar. Ktu duhet theksuar se
pasoja e shkaktuar nuk sht ajo t ciln e dshiron, mirpo ai llogarit, supozon me nj probabilitet t madh, me nj mundsi t madhe se ajo vepr do t shkaktohet dhe, me gjith kt, ai
pajtohet, pranon q t shkaktohet edhe ajo pasoj n mnyr q ta realizoj qllimin e vet kryesor.
Ja disa shembuj ku shprehet vepra e kryer me dashje eventuale: Personi A. shkrep revolen me qllim q ta vras personin B., q sht duke drejtuar automobilin, n t cilin ndodhet edhe personi
83
C. Ktu personi A. sht i vetdijshm se mund ta godit edhe personin C. apo me vrasjen e personit B. do t shkaktohet edhe vdekja e personit C. pr pasoj t prplasjes apo rrokullisjes s
automobilit; Personi A., me qllim q ta privoj nga jeta personin B., i qet helm n pije, edhe pse
e di se nga ajo got a shishe mund t helmohet edhe ndonj person tjetr; Mjeku i jep t smurit
ndonj bar, edhe pse e di se efektet e tij ende nuk jan hulumtuar sa duhet dhe ai ende nuk sht
lejuar n mjeksi; Personi A. shtei me pushk mbi nj tuf pllumbash q gjenden n trotuar,
edhe pse e di se mund t godit edhe ndonj kalimtar; Personi A. i v flakn shtpis s personit
B., edhe pse supozon se mund t humb jetn edhe ndonj antar i familjes s personit B. Si
shihet, n t gjitha kto raste kryersi, edhe pse sht i vetdijshm, supozon se mund t shkaktohet pasoja e ndaluar, me gjith kt, pr ta realizuar qllimin e tij kryesor, ai nuk abstenon nga
veprimi, pra pranon q t shkaktohet pasoja e ndaluar, q t kryej vepr penale.
Nga brendia dhe natyra e dashjes eventuale del se edhe kjo form e fajit sht e prbr prej dy
elementeve. Kto jan: elementi i intelektit a i vetdijes dhe elementi volitiv apo i dshirs.
3. Prgjegjsia dhe ndshkimi pr veprat e kryera me dashje t
drejtprdrejt dhe eventuale
Sipas Kodit Penal, pr veprat penale t kryera me dashje, kryersi gjithher prgjigjet penalisht, pa
marr parasysh se a sht kryer vepra me dashje t drejtprdrejt apo me dashje eventuale. Madje
Kodi Penal nuk bn kurrfar dallimi parimor n pikpamje t ndshkimit pr veprat e kryera me
kto dy forma t dashjes. Megjith kt, n teori dhe n praktik, n t shumtn e rasteve veprat
penale t kryera me dashje t drejtprdrejt konsiderohen m t rnda se veprat e kryera me dashje eventuale. Kjo ngase, si cekm m sipr, te dashja e drejtprdrejt intensiteti i elementit t
intelektit dhe ai volitiv manifestohen n nj shkall m t lart dhe kjo rrethan merret parasysh
me rastin e matjes s dnimit.
IV. PAKUJDESIA
1. Nocioni i pakujdesis
Pakujdesia (culpa) sht form e dyt e fajit dhe, pr nga intensiteti i prgjegjsis penale, sht
nj form m e leht e fajsis. Marr n prgjithsi, n aspektin e s drejts penale, pakujdesia
ekziston ather kur kryersi nuk e dshiron pasojn e shkaktuar, prkatsisht kur pasoja shkaktohet kundr vullnetit t tij.
N t drejtn penale konsiderohet se nj person e ka kryer veprn penale nga pakujdesia n rastet
kur nuk i ka respektuar krkesat e shoqris q n veprimtarin apo sjelljet e tij t jet i
kujdesshm. Me fjal t tjera, konsiderohet se nj person e kryen veprn penale nga pakujdesia
kur pasoja e dmshme sht rezultat i moskujdesit, indiferencs apo joseriozitetit t tij.
Kodi yn Penal, sikundr edhe kodet penale t shteteve t tjera, i njeh dy lloje apo dy shkall t
pakujdesis - pakujdesin me vetdije apo nga mendjelehtsia dhe pakujdesin pa vetdije apo
nga neglizhenca (par. 1 i nenit 16). Kto dy lloje t pakujdesis dallohen midis tyre vetm sipas
elementit t vetdijes ose elementit ti intelektit. Kurse t dyja kto lloje t pakujdesis dallohen
nga dashja, ngase n asnj form nuk shprehet dshira a vullneti pr t shkaktuar pasojn e ndaluar n botn e jashtme.
2. Pakujdesia me vetdije
84
E drejta penale
Pakujdesia me vetdije apo mendjelehtsia (luxuria), sipas paragrafit 2 t nenit 16 t Kodit Penal,
ekziston ather kur personi sht i vetdijshm se pasoja e ndaluar mund t shkaktohet si rezultat i veprimit apo i mosveprimit t tij, por me mendjelehtsi mendon se ajo nuk do t shkaktohet
apo se ai do t mund ta parandalonte shkaktimin e saj.
Pr ta kuptuar m leht pakujdesin me vetdije, q n fillim po i marrim disa shembuj, sipas t
cilve mund t konsiderohet se vepra penale sht kryer me kt form t fajit. Personi A., n
stinn e dimrit, n koh me mjegull dhe n rrug me ngrica, nget veturn me shpejtsi t madhe,
edhe pse e di dhe supozon se mund t shkaktoj aksident komunikacioni, pr shkak t ngrics
dhe mjegulls, mirpo mendon dhe shpreson se me aftsit dhe prvojn e tij profesionale, si
shofer, do t jet n gjendje ta kontrolloj veturn. Ndrkaq, n nj moment vetura i rrshqet dhe
prmbyset n gremin me rast njri prej udhtarve humb jetn, kurse t tjert psojn lndime
t rnda trupore; Mjeku e bn operacion pacientin, por nuk bn dezinfektimin e plags sipas rregullave q parashikohen n mjeksi, duke menduar se pacienti do t shrohet. Mirpo, ndrkoh
shkaktohet infektimi i plags dhe pacienti vdes; Personi A. n dhomn prdhese, n ahengun q
sht organizuar n dasm, shtie me revole, edhe pse, para se t shkrete, i shkon ndrmend,
supozon se mund ta godit ndoknd n katin e dyt; Puntori i ndrtimtaris prej katit t tret e
hedh tulln n trotuar, edhe pse supozon se mund ta godlt ndonj kalimtar t rastit.
Karakteristik kryesore dhe tipike e pakujdesis me vetdije sht se kryersi nuk e dshiron pasojn, madje as nuk e pranon, nuk dakordohet me shkaktimin e saj. Shprehja mendjelehtsi apo
pakujdesi me vetdije, t ciln e prdor ligjdhnsi pr ta prcaktuar kt lloj fajsie, ka pr qllim
q veprimin e kryersit ta kualifikoj si sjellje mendjeleht, siprfaqsore, t paprgjegjshme, indolenteapo, sjellje me t ciln ai i ka mbivlersuar aftsit e veta.
Nga kjo del se brendia e pakujdesis me vetdije qndron n faktin se kryersi nuk dshiron kryerjen e veprs penale. Shpreson se nuk do t shkaktohet pasoja e ndaluar, prkatsisht veprimin e
ndrmerr me bindjen se do ti shmanget pasojs, do ta parandaloj at. Te pakujdesia me vetdije
personi nuk do ta ndrmerrte veprimin e kryerjes po ta dinte me siguri se pasoja do t shkaktohej.
4. Pakujdesia pa vetdije
Pakujdesia pa vetdije a neglizhenca ekziston kur personi nuk sht i vetdijshm se pasoja e
ndaluar mund t shkaktohet si rezultat i veprimit ose mosveprimit t tij, edhe pse n rrethanat
dhe sipas vetive t tij personale, ka mundur t ishte apo duhej t ishte i vetdijshm pr kt
mundsi (neni 16, par. 3 i Kodit Penal). Pra, brendia e pakujdesis pa vetdije qndron n faktin
se personi e kryen veprn penale, t ciln jo vetm q nuk ka dashur ta kryej, por pr t ciln fare
nuk ka menduar, nuk ka supozuar se nga veprimi a mosveprimi i tij ajo mund t kryhet . Ktu
edhe qndron dallimi i pakujdesis me vetdije nga pakujdesia pa vetdije, ngase, si pam m
sipr, te pakujdesia me vetdije kryersi parashikon mundsin, sht i vetdijshm se nga veprimi
apo mosveprimi i tij mund t shkaktohet pasoja e ndaluar, kurse te neglizhenca kryersi nuk sht
i vetdijshm, fare nuk i shkon ndrmend, nuk supozon se nga veprimi apo mosveprimi i tij
mund t shkaktohet pasoja e ndaluar.
Gjithashtu pakujdesia pa vetdije dallohet prej t gjitha llojeve t tjera t fajsis ngase ktu personi nuk ka kurrfar raporti psikik ndaj veprs s kryer. Pohimi i ktill mbshtetet n rrethann
se n rastet kur kryhet vepra penale nga pakujdesia pa vetdije, mungon si elementi i intelektit
ashtu dhe elementi volitiv.
85
Pakujdesia pa vetdije apo neglizhenca sht form klasike e pakujdesis, ngase pakujdesia me
vetdije sht konstruksion juridiko-penal i dats m t re dhe, zakonisht, shfaqet n rastet kur
duhet br dallimi midis dashjes eventuale dhe pakujdesis me vetdije.
Ja disa shembuj kur gjyqi mund t konstatoj se vepra sht kryer nga pakujdesia pa vetdije:
Mjeshtri, q sht duke ndrtuar shtpin, nga kati i dyt hedh bllokun e thyer dhe me at rast i
shkakton lndim t rnd personit q rastsisht sht gjendur aty; Gjuetari shtie mbi egrsirn,
mirpo me at rast godit njeriun q ka qen duke prer dru n mal; Nj i ri n shaka gjuan tjetrin
me top bore, me rast e godet n sy dhe i shkakton lndim t rnd trupor; Personi A. e lidh
kalin pr shtyll t telefonit, kali trembet dhe e lndon rnd fmijn; Mjeku i praktiks s
prgjithshme, i cili nuk posedon aftsi t duhura profesionale, bn nj operacion t komplikuar,
pas t cilit pacienti vdes.
5. Dallimi i pakujdesis pa vetdije nga rasti
N t drejtn penale konsiderohet se ekziston rasti (casus) ather kur nj person e shkakton
pasojn e ndaluar, t ciln, sipas rrethanave objektive, nuk ka qen i detyruar ta parashikoj, kurse
sipas vetive dhe aftsive t tij, nuk ka mundur ta parashikoj. N kso rastesh konsierohet se
pasoja shkaktohet rastsisht. Ktu mungon lidhja subjektive midis veprimit dhe pasojs s shkaktuar, por shprehet vetm lidhja objetive. Pr kt arsye, pr shkak t mungess s elementit subjektiv (t fajsis), edhe pse shkaktohet pasoja e ndaluar, e cila n Kodin Penal sht parashikuar
si vepr penale, pr shkak se kjo pasoj sht shkatuar rastsisht, n t drejtn penale nuk konsiderohet se sht kryer vepr penale, andaj kryersi i saj nuk konsiderohet penalisht i prgjejshm dhe nuk dnohet. Ja disa shembuj t pasojave t dmshme q jan shkaktuar rastsisht:
Personi A., duke ecur rrugs rrshqet dhe me at rast i shkakton lndim trupor tjetrit; N objektin ndrtimor puntorit i rrshqet drrasa nga duart, me rast i shkakton lndim t rnd trupor
puntorit tjetr q ka qen duke punuar n katin prdhes; Personi A., duke ngar automobilin
natn, shkel personin tjetr t cilin nuk e sheh, ngase ka qen i shtrir n rrug.
6. Pakujdesia profesionale
Krahas pakujdesis me vetdije dhe pakujdesis pa vetdije, n teorin e s drejts penale njihet
edhe nj lloj tjetr i pakujdesis. Kjo sht e ashtuquajtura pakujdesi profesionale.
Pakujdesia profesionale sht pakujdesi e personit, i cili gjat ushtrimit t profesionit a zejes s tij,
sht i detyruar t jet m i kujdesshm sesa njerzit e tjer. Me fjal t tjera, konsiderohet se
vepra sht kryer nga pakujdesia profesiosnale, nse personi gjat ushtrimit t profeionit, detyrs
a zejes, nuk ka treguar at mas t kujdesit q krkohet gjat ushtrimit t profesionit t tij dhe
nse pr shkak t mungess s kujdesit t duhur sht shkaktuar pasoja e ndaluar. Kjo shprehet
sidomos te ata persona, veprimtaria e t cilve, krahas dobis shoqrore t madhe, sht edhe e
rrezikshme.
Pra, Kodi yn Penal nuk parashikon norma t posame, me t cilat rregullohet shtja e prgjegjsis penale pr veprat q kryhen nga pakudesia profesionale. Mirpo, kjo nuk do t thot se pakujdesia profesionale nuk ushtron kurrfar ndikimi n trajtimin penalo-juridik t kryersve t ktill
t veprave penale. Prkundrazi, n rastet kur gjykata konstaton se pasoja e shkaktuar sht rezultat
i pakujdesis gjat ushtrimit t profeionit, kjo kryersit t veprs penale do ti merret si rrethan
rnduese me rastin e matjes s dnimit.
86
E drejta penale
7. Prgjegjsia pr veprat penale t kryera nga pakujdesia

Si pam m sipr, n krahasim me dashjen, pakujdesia sht nj form m e leht e fajit. Pr
veprat penale t kryera me dashje, kryersi gjithher konsiderohet penalisht prgjegjs dhe dnohet. Ndrkaq, n rastet kur vepra penale kryhet nga pakujdesia, kryersi zakonisht nuk dnohet,
por dnohet vetm prjashtimisht dhe ky vetm ather kur me ligj sht parashikuar shprehimisht se kryersi do t dnohet edhe pr rastet kur veprn e kryen nga pakujdesia. N rastet kur
me ligj sht parashikuar q kryersi do t dnohet edhe pr veprat penale t kryera nga pakujdesia, dnimi i parashikuar sht m i but sesa pr veprat e kryera me dashje.
PRGJEGJSIA PR FORMAT E CILSUARA T VEPRAVE PENALE

I.
NOCIONI DHE LLOJET E VEPRAVE PENALE

T CILSUARA
Si form e e cilsuar apo e rnd e veprs penale konsiderohet rasti kur kryersi ndrmerr nj
veprim me qllim q t shkaktoj nj pasoj, mirpo, n fakt, shkaktohet pasoja tjetr, m e rnd
nga ajo q ka dshiruar t shkaktoj dhe e cila zakonisht shkaktohet. Gjithashtu, si form e cilsuar e veprs penale konsiderohen edhe rastet kur nj person kryen veprn penale n rrethana
dhe kushte t posame, si jan: mnyra dhe mjetet, vendi dhe koha, personi ndaj t cilit kryhet
vepra penale, motivet etj., t cilat e bjn at vepr m t rrezikshme.
Meq n praktik ndodhin raste kur shkaktohet nj pasoj m e rnd sesa ka dashur kryersi ta
shkaktoj apo kur vepra kryhet n aso rrethanash t cilat e bjn at m t rrezikshme, ather
ligjdhnsi sht i detyruar q kto raste ti parashikoj si forma t posame t inkriminimeve, t
cilat n t drejtn penale quhen vepra penale t cilsuara (t cilsuara) a forma t rnda t veprave
penale. Pr kto forma t veprave penale, sht e kuptueshme, Kodi Penal parashikon nj shkall
m t lart t prgjegjsis dhe ndshkimit.
N baz t parimit t legalitetit, veprat penale t cilsuara, t cilat shkaktojn pasoj m t rnd
se zakonisht apo t cilat kryhen n rrethana t veanta, mund t jen t prcaktuara vetm me ligj.
Kto, pra, nuk mund t konstruktohen nga teoria apo praktika gjygjsore. Me fjal t tjera, vepra
penale e cilsuar konsiderohet e kryer vetm n rastet dhe n kushtet q parashikon ligji.
Nga prkufizimi q u paraqit m sipr, del se n t drejtn penale njihen dy lloje t veprave
penale t cilsuara: veprat penale t cilsuara me pasoj m t rnd dhe veprat penale t cilsuara
me rrethana t posame.
1. Veprat penale t cilsuara me pasoj m t rnd
Vepra penale e cilsuar me pasoj m t rnd, si theksuam m sipr, ekziston ather kur kryersi ndrmerr veprimin me qllim q t shkaktoj nj pasoj t caktuar, mirpo, n fakt, shkakton pasoj m t rnd nga ajo q ka dashur dhe e cila zakonisht shkaktohet. Me fjal t tjera, kjo
vepr penale konsiderohet e kryer n rastet kur nga vepra penale themelore shkaktohet pasoja
m e rnd, pr t ciln ligji parashikon edhe dnim m t rnd. Rastet e ktilla t veprave penale
t cilsuara me pasoja m t rnda, n mnyr parimore, si institucion i prgjithshm, jan t
parashikuara n nenin 17 t Kodit Penal. N kt nen thuhet shprehimisht: Nse kryerja e nj
87
vepre penale shkakton pasoja t cilat e tejkalojn qllimin e kryersit dhe pr kt ligji parashikon
nj dnim m t rnd, dnimi m i rnd mund t shqiptohet n rast se pasoja i atribuohet pakujdesis s kryersit.
Vepra penale e cilsuar me pasoj m t rnd mund t konsiderohet se ekziston vetm ather
kur me ligj sht parashikuar shprehimisht ky lloj i konstruksionit juridik - vepra penale themelore
dhe pasoja m e rnd, e cila shkaktohet nga vepra penale themelore. N legjislacionin penal
parashikohet nj numr i konsiderueshm i veprave penale t cilsuara me pasoja m t rnda.
Ktu, n form shembujsh, po i marrim disa raste m karakteristike: Personi A., me qllim q ti
shkaktoj lndim trupor tjetrit, e qllon me nj gjsend at, mirpo nga ai lndim shkaktohet
vdekja e t lnduarit, pasoj kjo t ciln kryersi nuk e ka dshiruar dhe as e ka dhn plqimin q
ajo t shkaktohet; Personi A., duke mos i respektuar rregullat e komunikacionit, shkakton rrezik
t prgjithshm, nga i cili shkaktohet vdekja e shum personave; Personi A. n mnyr t
kundrligjshme bn ndrprerjen e shtatznsis s ndonj gruaje me barr dhe nga kjo ndrprerje
e shtatznsis shkaktohet vdekja e gruas me barr; Nse pr shkak t mosdhnies s ndihms
mjeksore shkaktohet vdekja e t smurit.
Lidhur me formn e fajit, me t ciln mund t kryhet vepra penale e cilsuar me pasoj m t
rnd, duhet cekur se ndaj veprs penale themelore, kryersi duhet t ket vepruar me dashje,
kurse prjashtimisht edhe nga pakujdesia. Ndrkaq, ndaj pasojs m t rnd, q sht shkaktuar
nga vepra penale themelore, kryersi duhet t ket vepruar nga pakujdesia, qoft nga pakujdesia
me vetdije, qoft pa vetdije.
Pr veprat penale t cilsuara me pasoj m t rnd, sipas nenit 17 t Kodit Penal, n trsi vlen
parimi i prgjegjsis subjektive, ngase duhet t konstatohet se kryersi, ndaj veprs penale
themelore, ka vepruar me dashje, por prjashtimisht, edhe me pakujdesi, kurse ndaj pasojs m t
rnd duhet t konstatohet se ka vepruar nga pakujdesia.
2. Veprat penale t cilsuara me rrethana t posame
Veprat penale kryhen n rrethana t ndryshme. Rrethanat n t cilat kryhen veprat penale jan,
p.sh., vendi, koha, mnyra e kryerjes, motivi pr t cilin kryhet vepra penale, objekti apo vlera
juridike ndaj t cilit sht i drejtuar veprimi i kryerjes etj. N disa raste, nse vepra penale kryhet
n rrethann e caktuar, t parashikuar me ligj, ajo vepr fiton atributin e veprs penale m t
rrezikshme, m t rnd, e cila n t drejtn penale quhet vepr penale e cilsuar me rrethan t
posame. Pr kt arsye, n pjesn e posame t Kodit Penal, n disa raste sht parashikuar nj
dnim m i rnd pr veprn penale themelore, nse kryhet n rrethana t posame. Ktu sht
fjala pr rrethanat e caktuara, t cilat ekzistojn n kohn e kryerjes s veprs penale apo t cilat
jan ngusht t lidhura me t. Kshtu, p.sh., sht parashikuar dnim m i rnd, nse vepra
penale e shkretrimit t pyllit apo vjedhja e pyllit (neni 286 dhe 287 t Kodit Penal) sht kryer n
pyllin e mbrojtur, n parkun nacional ose n pyje t tjera me destinim t posam. Rrethanat t
cilat nj vepr themelore e bjn t cilsuar, zakonisht, u referohen modaliteteve t kryerjes s
veprs, si jan: mnyra, mjetet, vendi dhe koha e kryerjes, objekti ndaj t cilit sht i drejtuar
veprimi etj.
Vepra penale e cilsuar me rrethan t posame zakonisht kryhet me dashje, mirpo mund t kryhet edhe nga pakujdesia. Konsiderohet se ky lloj i veprs penale sht kryer me dashje, n rastet
kur kryersi, krahas veprs themelore, ka qen i vetdijshm edhe pr rrethanat e posame, t cilat
e bjn veprn m t rrezikshme dhe ka dshiruar q at vepr ta kryej pikrisht n ato rrethana
(p.sh. gjat kohs s lufts, gjat kohs s ndonj fatkeqsie elementare apo pr ndonj motiv t
88
E drejta penale
caktuar etj.).
N disa raste, vrtet t rralla, vepra penale e cilsuar me rrethan t posame mund t kryhet
edhe nga pakujdesia. Kjo vepr konsiderohet e kryer nga pakujdesia kur kryersi supozon se
veprn sht duke e kryer n ndonj rrethan q veprn penale e bn m t rrezikshme, mirpo
leht mendon se ajo rrethan nuk ekziston (pakujdesia me vetdije) apo kur nuk sht i vetdijshm se veprn sht duke e kryer n rrethann e cila veprn e bn m t rrezikshme, por, sipas
rrethanave objektive n t cilat ka vepruar dhe sipas vetive t tij personale, ka mundur t jet i
vetdijshm dhe ka qen i detyruar t jet i vetdijshm se vepra sht duke u kryer n ato
rrethana (pakujdesia pa vetdije).
VEPRIMET PRGATITORE DHE TENTATIVA E VEPRS PENALE

I. VEPRIMET PRGATITORE
Veprimet me t cilat prgatitet kryerja e veprs penale mund t shfaqen n mnyra t ndryshme.
M s shpeshti veprimet prgatitore qndrojn n furnizimin ose aftsimin e mjeteve pr kryerjen
e veprs penale, n mnjanimin e pengesave q paraqesin vshtirsi pr kryerjen e veprs penale,
n arritjen e marrveshjes, planifikimin apo organizimin me t tjert me qllim t kryerjes s
veprs penale, si dhe n veprime t tjera me t cilat krijohen kushte pr kryerjen e drejtprdrejt
t veprs penale, pun kto t cilat nuk paraqesin veprim t kryerjes.
Duke u mbshtetur n natyrn dhe tiparet e veprimeve prgatitore, veanrisht n faktin se me
kto veprime nuk dmtohen dhe nuk rrezikohen t mirat juridike t mbrojtura me t drejtn
penale dhe, edhe pse jan ndrmarr veprimet prgatitore, ende ka mundsi q personi t ndrroj mendim dhe t mos e kryej veprn penale, n Kodin ton Penal dhe n kodet penale t
shteteve t tjera bashkkohore sht prvetsuar pikpamja, sipas s cils, parimisht, pr veprimet
prgatitore, personat nuk duhen ndshkuar. Gjithashtu, n t drejtat penale bashkkohore, n t
shumtn e rasteve, personat nuk ndshkohen pr veprimet prgatitore, ngase do t krijohej nj
pasiguri pr t drejtat dhe lirit e njeriut, prkatsisht do t krijoheshin mundsi q personat t
dnohen n baz t supozimeve t llojllojshme dhe duke u veshur faje t ndryshme. Pr kto dhe
shkaqe t tjera, sipas zgjidhjeve n t drejtat penale bashkkohore, pr veprimet prgatitore personat mund t ndshkohen vetm prjashtimisht, madje vetm n rastet kur sht fjala pr
veprime prgatitore q jan ndrmarr me qllim t kryerjes s veprave penale shum t rnda
dhe nse me ligj shprehimisht parashikohet dnimi i personit edhe pr veprime prgatitore.
2. Ndshkimi i veprimeve prgatitore sipas Kodit Penal
t Kosovs
Kodi Penal i Kosovs, sikundr edhe shumica e kodeve penale t shteteve t tjera bashkkohore,
e ka prvetsuar pikpamjen se, parimisht, pr veprimet prgatitore personat nuk ndshkohen.
Nj pikpamje e ktill shihet nga t gjitha dispozitat, veanrisht nga dispozitat e pjess s
posame t Kodit ton Penal. Mirpo, sikundr edhe kodet penale t shteteve t tjera, edhe Kodi
yn Penal bn prjashtim, nga ky parim. Kshtzu, sipas Kodit ton Penal, personi do t ndshkohet pr veprimet prgatitore vetm n rastet kur, pr shkak t rrezikshmris s madhe t disa
89
veprave penale, me ligj parashikohet shprehimisht se personi do t dnohet edhe pr veprimet

prgatitore.
Ndryshe nga legjislacioni penal i mparshm, Kodi Penal i Kosovs n pjesn e prgjithshme nuk
parashikon ndonj dispozit t posame me t ciln do t rregullohej shtja e prgjegjsis
penale dhe ndshkimshmris pr veprimet prgatitore, t cilat ndrmerren me qllim t kryerjes
s veprs penale. Ktu bn prjashtim dispozita e nenit 26, paragrafi 1, me t ciln sht rregulluar shtja e prgjegjsis penale dhe e ndshkimit pr rastet e bashkimit kriminal, si institucion i
prgjithshm, i cili sht forma m e rrezikshme e bashkpunimit. Rrjedhimisht, n rastet e
bashkimit kriminal, prkatsisht t organizatave kriminale (neni 26, par.1), do t konsiderohen t
ndshkueshme edhe veprimet prgatitore t cilat ndrmerren nga antart e bashkimit kriminal,
nse ato veprime prgatitore jan ndrmarr me qllim t kryerjes s veprave penale, pr t cilat
sht parashikuar dnimi me s paku pes vjet butgim.
Si kriter themelor pr ndshkimin e veprimeve prgatitore, sipas Kodit ton Penal, me rndsi
vendimtare jan rndsia e objektit t mbrojtur dhe shkalla e rrezikshmris s veprs pr shndetin dhe jetn e njeriut, kombin dhe vlerat ndrkombtare, mbarnjerzore.
Lidhur me objektin mbrojts dhe shkalln e rrezikshmris s veprs, si theksuam m sipr,
Kodi Penal i Kosovs i konsideron vepra penale vetm ato lloje t veprimeve prgatitore t cilat
ndrmerren me qllim q t sulmohen ato t mira juridike q kan rndsi t madhe pr shndetin, sigurin dhe jetn e njerzve, pr kombin dhe vlerat juridike ndrkombtare. T ktilla jan,
pr shembull, organizimi i grupit pr kryerjen e krimit t gjenocidit, krimeve kundr njerzimit
dhe krimeve t lufts, t parashikuara n nenet 116 deri 124 t Kodit Penal, pastaj prodhimi dhe
prpunimi i pautorizuar i narkotikve t rrezikshm dhe i substancave psikotropike (neni 230),
organizimi i skemave piramidale dhe bixhozit t paligjshm (neni 243), trafikimi i njerzve (neni
139) etj.
Inkriminimi i veprimeve prgatitore, t cilat ndrmerren me qllim t kryerjes s veprave penale
shum t rrezikshme, sht m se i arsyeshm pr sigurin e do qytetari dhe n interesin e
prgjithshm, ngase, n aspektin kriminalo-politik, krijohet mundsia ligjore q t intervenohet
me t drejtn penale n nj faz, e cila n mnyr m efikase e parandalon, e bn t pamundshme
shkaktimin e pasojave shum t rnda, p.sh., vrasjen e dhjetra, qindra apo dhjetra mij njerzve.
Pra, shteti nuk mund t pres, por duhet t veproj para se, p.sh., nj organizat kriminale t kryej akte terroriste dhe t intervenoj e ti dnoj ata persona t cilt jan pajisur me bomba,
eksploziv a gaz helmues, me qllim q kto ti prdorin pr kryerjen e akteve terroriste. Pikrisht
n rastet e caktuara, duke i parashikuar veprimet prgatitore si vepra penale, organeve t ndjekjes
penale u bhet e mundshme ti ndshkojn personat e ktill, t cilt n do moment, meq i
kan ndrmarr veprimet prgatitore, mund t kryejn vepra penale jashtzakonisht t rrezikshme.
N rastet kur, pas ndrmarrjes s veprimeve prgatitore vepra penale edhe kryhet, nuk konsiderohet se jan kryer dy vepra penale, ngase veprimet prgatitore konsumohen nga vepra e kryer.
Kshtu, p.sh., nse nj person ka organizuar grupin pr t kryer krime t gjenocidit dhe m pas
edhe vet kryen krime t gjenocidit, nuk do t konsiderohet se i ka kryer dy vepra penale n
bashkim (organizimin e grupit i cili konsiderohet si veprim prgatitor, i parashikuar n nenin 128
dhe kryerjen e krimit t gjenocidit, t parashikuar n nenin 116 t Kodit Penal).
II.
TENTATIVA E VEPRS PENALE
90
E drejta penale
Sipas nenit 20, par. 1 t Kodit Penal, tentativa ekziston kur ndokush me dashje ndrmerr veprime
t drejtprdrejta pr kryerjen e veprs penale dhe vepra nuk sht kryer ose elementet e veprs s
qllimshme penale nuk jan realizuar. Sipas ktij prkufizimi ligjor, tentativa do t ekzistoj n
rastet kur vepra penale ka filluar t kryhet, mirpo nuk sht shkaktuar pasoja e dshiruar. Pr
shembull, personi A. shkrep me pushk n drejtim t personit B., me qllim q ta privoj nga jeta
at, mirpo nuk e qllon. N aspektin juridiko-penal, pr tu konsideruar se sht kryer tentativa e
veprs penale, medoemos duhet t prmbushen kto tri kushte: 1) q t ndrmerret veprimi i kryerjes s veprs penale; 2) q veprimi t ndrmerret me dashje dhe 3) q vepra t mos prfundohet, prkatsisht t mos shkaktohet pasoja e veprs penale. N vazhdim do t flasim shkurtimisht
pr kto tri kushte.
2.
Ndshkimi i tentativs sipas s drejts son penale
Duke marr parasysh natyrn dhe peshn e veprs penale dhe duke prvetsuar teorin objektivo-subjektive, e drejta e jon penale e zgjidh shtjen e ndshkimit pr rastet e tentatives.
Rrjedhimisht, sipas paragrafit 1 t nenit 20 t Kodit Penal, personi dnohet pr tentativ kur sht
fjala pr veprat penale, pr t cilat sht parashikuar dnimi me s paku tri vjet burgim, ndrsa pr
tentativn e veprave t tjera penale m t lehta, vetm ather kur me ligj shprehimisht parashikohet dnimi edhe pr tentativ.
Mirpo, lidhur me ndshkimin e tentativs, n paragrafin 3 t nenit 20 t Kodit Penal parashikohet se kryersi do t dnohet m leht pr tentativn. Kshtu, n rastet kur vepra penale ka ngelur
n tentativ, kryersi mund t dnohet m s teprmi deri n tri t katrtat e maksimumit t
dnimit t parashikuar (paragrafi 2 i nenit 65 t Kodit Penal).
Me gjith faktin se Kodi yn Penal, si theksuam m sipr, parimisht e dnon vetm tentativn e
atyre veprave penale] pr t cilat sht parashikuar dnimi me s paku tri vjet burgim, n fjalin e
fundit t paragrafit 2 t nenit 20 parashikon mundsin e ndshkimit t tentativs edhe pr veprat
penale pr t cilat sht parashikuar nj dnim m i leht se tri vjet burgim, nse kjo mundsi
shprehimisht parashikohet n ligj. Nj rast i till i ndshkimit t tentativs s veprs penale, pr t
ciln sht parashikuar dnim m i leht se tri vjet burgim, sht, p.sh., tentativa e veprs penale
t keqprdorimit t sigurimit (neni 263, par.3), pr t ciln sht parashikuar dnimi me gjob apo
me burgim deri n nj vit, tentativa e veprs penale e marrjes s pasuris s luajtshme (neni 258,
par. 2), pr t ciln sht parashikuar dnimi me gjob apo dnimi deri n gjasht muaj burgim
etj.
3. Dallimi midis veprimeve prgatitore dhe tentativs
Dallimi midis veprimeve prgatitore dhe tentativs s veprs penale qndron n faktin se me
veprimet prgatitore vetm krijohen kushtet pr kryerjen efikase t veprs penale, ndrsa me tentativ fillohet kryerja e veprs penale, ndrmerret veprimi i kryerjes.
N t shumtn e rasteve, dallimi midis tentativs, n njrn an, dhe veprimeve prgatitore, n
ann tjetr, n praktik nuk paraqet vshtirsi t madhe. Kshtu, p.sh., nse nj grup personash
formojn organizat kriminale, me qllim t kryerjes s veprs penale t trafikimit t drogs (neni
229), t veprs penale t trafikimit t njerzve (neni 139) ose pr kryerjen e veprave penale t terrorizmit (neni 110-112) t Kodit Penal, ather sht fjala pr veprime prgatitore e jo pr tentativn e ksaj vepre penale. Mirpo, nse ndokush shkrep me arm n drejtim t personit tjetr e
nuk e godet, ather sht e qart se n kt rast nuk sht fjala pr veprime prgatitore, por pr
fillimin e kryerjes s veprs penale, prkatsisht pr tentativn e veprs penale t vrasjes.
91
Megjithat, n praktik do her nuk sht leht t bhet dallimi midis veprimeve prgatitore dhe
tentativs. Pr shembull, nuk sht leht t jepet prgjigjja pr pyetjen se a sht fjala pr veprime
prgatitore apo tentativ t veprs penale n rastin kur personi ka dashur ta nxjerr revolen me
qllim q ta vras tjetrin, por revolja i ngatrrohet n kllf dhe nuk mund ta nxjer; ose kur
ndokush hyp n vagonin e trenit, i cili sht duke ecur, me qllim q t kryej vjedhje. Pra, n
rastin e dallimit t veprimeve prgatitore nga tentativa, lindin vshtirsi, posarisht kur veprimet
prgatitore jan shum t afrta apo kufizohen me tentativn.
4. Tentativa e plot dhe e met
Meq tentativa konsiderohet se sht kryer si n rastin kur veprimi i kryerjes ka prfunduar, ashtu
edhe n rastin kur vetm ka filluar, por gjithher me kusht q pasoja e veprs penale t mos jet
shkaktuar, n t drejtn penale njihen dy lloje t tentativs: tentativa e plot dhe tentativa e met.
Tentativa e plot konsiderohet se ekziston ather kur veprimi i kryerjes ka filluar dhe ka prfunduar, mirpo pasoja nuk sht shkaktuar. Pr shembull, personi A. shkrep me revole n personin
B., por nuk e godit.
Tentativa e met konsiderohet se ekziston ather kur personi e fillon veprimin e kryerjes, por
nuk e prfundon. Pr shembull, personi A. merr n shenj me pushk personin B., por nuk
shkrep.
5. Tentativa e cilsuar
N t drejtn penale konsiderohet se ekziston tentativa e cilsuar n rastet kur me veprimin e
ndrmarr sht tentuar t kryhet vepra penale, por, n fakt, sht kryer figura e nj vepre penale
tjetr, e cila sht e prcaktuar me ligj si vepr penale e posame. Pr shembull, personi A. shkrep
me arm mbi personin B. me qllim q ta privoj nga jeta, mirpo i shkakton vetm lndim t
rnd trupor. N kt rast personi A., n fakt, e ka kryer veprn penale t plagosjes s rnd, por
meq dashja e tij ka qen e orientuar q t kryej veprn penale t vrasjes, n t drejtn penale do
t konsiderohet se ky person e ka kryer veprn penale t tentativs s vrasjes dhe jo veprn
penale t plagosjes. Pra, n kso raste, pr kualifikimin e veprs penale sht vendimtare dashja e
kryersit. Fakti q personi me kt tentativ ka shkaktuar plagosjen do ti merret parasysh si
rrethan rnduese me rastin e matjes s dnimit, me rast gjyqi do ta ket parasysh edhe dnimin
e parashikuar pr veprn e cila sht kryer me tentativ.
6. Veprat penale te t cilat nuk sht e mundur tentativa
N teorin e s drejts penale dhe n praktikn gjyqsore konsiderohet se te disa vepra penale
nuk sht e mundur tentativa. Lidhur me kt kryesisht njihen dy grupe t veprave penale te t
cilat nuk sht e mundur tentativa. N grupin e par bjn pjes ato vepra penale t cilat n t
drejtn penale konsiderohen se jan kryer, nse jan ndrmarr veprimet prgatitore apo tentativa.
Vepra penale t ktilla jan, p.sh., organizimi i grupit pr t kryer krimin e gjenocidit, krime
kundr njerzimit, krime t lufts, pastaj trafikimin e njerzve etj. N grupin e dyt t veprave
penale te t cilat nuk sht e mundur tentativa, bjn pjes ato vepra penale te t cilat, pr shkak
t natyrs s tyre, tentativa nuk sht e mundur. Pr shembull, nuk sht e mundur tentativa e
veprs penale t fyerjes, shpifjes, pjesmarrjes n rrahje etj. Pr shkak t natyrs specifike, nuk
sht e mundur tentativa edhe te veprat penale q mund t kryhen vetm me mosveprim (veprat
92
E drejta penale
penale t drejta (?) t kryera me mosveprim), p.sh., mosdhnia e ndihms mjeksore. Ndrkaq te
veprat penale jo t drejta (?), t kryera me mosveprim, tentativa sht e mundur.
7. Tentativa e paprshtatshme
Tentativa e paprshtatshme ekziston ather kur mjetet t cilat jan prdorur pr kryerjen e
veprs apo objekti ndaj t cilit sht ndrmarr veprimi i kryerjes, nuk kan mundur t shkaktojn
pasojn e veprs penale. Me fjal t tjera, tentativa e paprshtatshme ekziston n rastet kur personi dshiron kryerjen e veprs penale dhe pr at qllim ndrmerr veprimin e kryerjes, por
duke br kt me mjete t cilat i prdor apo mbi objektin ndaj t cilit sht ndrmarr veprimi i
kryerjes, objektivisht, ka qen e pamundur t kryhet vepra penale. Pr shembull, tentativa e paprshtatshme lidhur me mjetet me t cilat sht tentuar t kryhet vepra penale ekziston kur pushka
nuk shkrep, ngase gjilpra ka qen e thyer; kur ndokush shkrep me revole t zbrazt, kurse kryersi ka menduar se pushka sht e mbushur; kur ndokush i qet helm tjetrit n pije, por helmi,
pr shkak se ka qndruar gjat n depo, e ka humbur efektin e vet.
Ndrkaq, kemi t bjm me tentativ t paprshtatshme lidhur me objektin ather kur objekti i
veprs penale fare nuk ekziston apo kur objekti nuk i ka ato tipare q jan t domosdoshme q t
mund t kryhet vepra penale. Pr shembull, shkrep me pushk mbi kufomn, kur kryersi mendon se sht njeri i gjall; abortimi ndaj femrs q nuk sht me barr; dhnia e mitos personit q
nuk sht kompetent pr t kryer ndonj pun zyrtare; kur ndokush fut dorn n xhepin e tjetri,
por n t nuk gjen asgj, prkatsisht merr vetm portofolin e zbrazt etj.
N shkencn e s drejts penale, si dhe n disa legjislacione penale, njihen dy lloje t tentativs s
paprshtatshme: tentativa e paprshtatshme absolute dhe tentativa e paprshtatshme relative.
a) Tentativa e paprshtatshme absolute ekziston ather kur mjetet me t cilat sht tentuar
kryerja e veprs penale apo objekti ndaj t cilit sht tentuar t kryhet vepra penale, kurrsesi,
n asnj rast, nuk ka mundur t kryhet vepra penale. Pr shembull, shkrepja me pushk t
zbrazt; shkrepja me pushk mbi personin q ka vdekur m par. N rastin e par sht fjala
pr tentativn e paprshtatshme absolute lidhur me mjetin, kurse n rastin e dyt sht fjala
pr tentativn e paprshtatshme absolute lidhur me objektin ndaj t cilit sht tentuar t kryhet vepra penale.
b) Tentativa e paprshtatshme relative ekziston ather kur mjetet q jan prdoru rapo objekti
ndaj t cilit sht ndrmarr veprimi i kryerjes, marr n prgjithsi, jan t prshtatshme pr
kryerjen e veprs penale, kan mundur t shkaktojn pasojn e ndaluar, mirpo n rastin
konkret, pr shkak t ekzistimit dhe efektit t disa rrethanave, ato kan qen t paprshtatshme. Pr shembull, me qllim t kryerjes s veprs penale t vrasjes prdoret nj sasi shum
e vogl e helmit apo, n rastin tjetr, ndokush shtie me pushk mbi tjetrin, por fisheku nuk
shkrep, ngase ka qen i lagur.
III. HEQJA DOR VULLNETARE NGA KRYERJA E VEPRS PENALE
Ekzistojn rastet q ndokush t ket ndrmarr veprimet prgatitore a tentativn me qllim t
kryerjes s veprs penale, por, me gjith faktin se mund ta kryej veprn penale, heq dor,
abstenon vullnetarisht nga kryerja e saj. Kto raste n t drejtn penale quhen heqje dor vull93
netare nga kryerja e veprs penale. Nga kjo rezulton se heqja dor duhet t jet e vullnetshme,
prkatsisht q vet kryersi t vendos t mos e kryej veprn, edhe pse e di se veprimin mund
ta prfundoj dhe t shkaktoj ashtu pasojn e ndaluar n botn e jashtme.
N nenin 22 t Kodit Penal sht parashikuar institucioni i heqjes dor vullnetare nga kryerja e
veprs penale. Sipas paragrafit 1 t ktij neni, personi q me vullnetin e tij heq dor nga kryerja e
veprs penale, t ciln e ka filluar, megjithse sht i vetdijshm se, n pajtim me t gjitha
rrethanat, ai mund ta vazhdonte veprn ose, nse pas kryerjes s nj vepre t till, ai parandalon
shkaktimin e pasojave.
Meq, si tham m sipr, ekzistojn dy lloje t tentativs - tentativa e met dhe tentativa e plot,
heqja dor vullnetare sht e mundur edhe te njra edhe te tjetra. Mirpo, duhet br dallimi i
heqjes dor vullnetare nga tentativa e met prej tentativs s plot.
1) Heqja dor vullnetare nga tentativa e met ndodh n rastet kur personi, me vullnetin e tij t
lir, ndal veprimin e mtejshm, pushon s vepruari. Pr shembull, ngre revolen dhe merr n
shenj personin thetr, por nuk shkrep.
2) Heqja dor vullnetare nga tentativa e plot shprehet n rastet kur personi, pasi t ket prfunduar veprimin e kryerjes, ndrmerr nj veprim tjetr, me t cilin pengon shkaktimin e pasojs.
Pr shembull, dikush i qet tjetrit n ushqim a n pije nj doz vdekjeprurse t helmit, por
menjher i jep edhe kundrhelme ose e drgon n spital dhe kshtu e pengon shkaktimin e
pasojs s vdekjes. Ose, n rastin tjetr, kur personi A i drgon me post nj paket me
eksploziv personit B, por ndrkoh e ndrron mendimin dhe e lajmron para se ta ket marr
paketn dhe kshtu parandalon shkatimin e lndimit apo t vdekjes.
Nuk do t konsiderohet se ekziston heqja dor vullnetare nga kryerja e veprs penale, nse kryersi ka ndrmarr t gjitha masat, me qllim q t parandaloj shkaktimin e pasojs, por,
megjithat, pasoja sht shkaktuar. Pr shembull, ia jep kundrhelmin ose e drgon n spital personin q e ka helmuar, por, prkundr ksaj, shkaktohet pasoja e vdekjes. N situatat e ktilla
veprimet e kryersit, q kan pasur pr qllim t parandalojn pasojn e ndaluar, mund ti merren
vetm si rrethan lehtsuese me rastin e matjes s dnimit.
Sipas nenit 22, par.1 i Kodit Penal, q ndokush t mund t lirohet nga dnimi, heqja dor nga
kryerja e veprs penale duhet t jet e vullnetshme. Heqja dor konsiderohet e vullnetshme, nse
personi, me vullnetin e tij t lir, abstenon nga prfundimi i veprs penale. S kndejmi, nuk do t
konsiderohet heqje dor e vullnetshme, nse personi abstenon nga kryerja e veprs penale, pr
shkak t ndikimit t rrethanave t jashtme, p.sh., pr shkak se nuk mund ta thyej kasafortn n t
ciln gjenden t hollat ose pr shkak se n momentin kur sht duke deprtuar n depo paraqitet
roja ose pr shkak se bindet se mjetet t cilat i prdor pr t deprtuar n ndrtes jan t paprshtatshme.
N paragrafin 2 t nenit 22 t Kodit Penal sht prcaktuar se kryersi, me rastin e heqjes dor
vullnetare, do t dnohet pr ato veprime, t cilat prbjn vepr tjetr penale t veant, t
pavarur.
BASHKIMI I VEPRAVE PENALE
I. NOCIONET DHE LLOJET E BASHKIMIT T VEPRAVE PENALE
Bashkimi i veprave penale ekziston ather kur personi me nj apo me m shum veprime kryen
dy apo m shum vepra penale, pr t cilat n t njjtn koh zhvillohet procedura penale dhe pr
94
E drejta penale
t gjitha veprat e kryera shqiptohet nj dnim unik. Me fjal t tjera, bashkimi i veprave penale
shprehet n rastet kur i njjti person, me veprim ose mosveprim, kryen shum vepra penale, pr
t cilat i shqiptohet nj dnim i prbashkt, nj dnim unik. Nga ky prkufizim del se pr tu konsideruar se ekziston bashkimi i veprave penale, duhet t prmbushen kto kushte kryesore: q t
jen kryer dy apo m shum vepra penale; q kto vepra t jen kryer nga i njjti person dhe q
pr kto vepra kryersi t mos ket qen i dnuar m par. Sidoqoft, pr ekzistimin e bashkimit
t veprave penale nuk sht me rndsi se a i ka kryer personi vet veprat penale apo n bashkim
me ndonj person tjetr.
N paragrafin 1 t nenit 71 t Kodit Penal sht prcaktuar nocioni i bashkimit t veprave
penale. Mirpo, n kt paragraf si dhe n tr kt nen, i cili titullohet - dnimi pr bashkim t
veprave penale, m tepr, madje dhe n mnyr detaje, bhet fjal si do tia mat dnimin gjykata
personit i cili me nj a me m shum veprime ka kryer shum vepra penale.
Nga dispozita e paragrafit 1 t nenit 71 t Kodit Penal rezulton se njihen dy lloje kryesore t
bashkimit: bashkimi ideal dhe bashkimi real i veprave penale.
1. Bashkimi ideal i veprave penale
Bashkimi ideal i veprave penale ekziston n rastet kur personi , me nj veprim, kryen dy apo m
shum vepra penale, pr t cilat gjykohet n t njjtn koh. Pr shembull, me nj t shkrepur
arme nj person e privon nga jeta, kurse tjetrit i shkakton plag t rnda. Ose rasti tjetr, kur nj
person me nj deklarat nxjerr apo prhap t dhna t pavrteta pr shum persona, me rast
kryen shum vepra penale t shpifjes.
2. Bashkimi real i veprave penale
Bashkimi real i veprave penale ekziston n rastet kur nj person, me shum veprime, kryen shum
vepra penale, pr t cilat n t njjtn koh, me t njjtn procedur penale, gjykohet dhe i shqiptohet nj dnim unik.
Prej ktij prkufizimi del se karakteristik e bashkimit real sht q personi, me shum veprime
apo mosveprime, q mund t jen t ndara edhe n koh edhe n vend, t ket kryer shum vepra
penale, pr t cilat kryersi gjykohet n t njjtn procedur penale. Bashkimi real i veprave penale
ekziston, pr shembull, nse nj person me nj veprim kryen veprn penale t plagosjes, kurse me
veprimin tjetr veprn penale t vjedhjes ose nj person me dy veprime t ndara fyen dy persona.
Varsisht prej llojit t veprave penale q kryhen, edhe bashkimi real, sikundr ai ideal, ndahet n
bashkimin homogjen dhe n bashkimin heterogjen.
II. BASHKIMI FIKTIV I VEPRAVE PENALE
Bashkimi fiktiv i veprave penale ekziston ather kur n shikim t par duket se me nj apo m
shum veprime jan kryer shum vepra penale, mirpo, n aspektin e s drejts penale, nuk konsiderohet se jan kryer shum vepra penale, por vetm nj vepr, prkatsisht bashkimi fiktiv i
veprave penale ekziston n rastet kur shum vepra mund t supsumohen sipas shum dispozitave
t ligjit penal, mirpo prap nuk sht fjala pr bashkim, ngase t gjitha ato veprime q kan
tipare t shum veprave penale, konsiderohen vetm si nj vepr penale dhe mund t zbatohet
vetm nj norm penale, e cila prjashton mundsin e zbatimit t normave t tjera penale. Pr
shembull, nse ndonj person deprton me dhun n banes t huaj dhe vjedh aty ca gjra t
mueshme, veprimet e ktij personi kan tipare t tri veprave penale: veprs penale t vjedhjes,
95
veprs penale t vjedhjes s rnd me thyerje n lokalet e mbyllura dhe veprs penale t cenimit
t paprekshmris s baness. N kt rast, edhe pse n veprimet e ktij personi jan shfaqur elementet e tri veprave penale t prmendura, n t drejtn penale konsiderohet se sht kryer vetm
nj vepr penale dhe kjo vepra penale e vjedhjes s rnd me thyerje, duke deprtuar n lokale t
mbyllura.
Kodi yn Penal nuk prmban ndonj dispozit, me t ciln do t prcaktohej nocioni i bashkimit
fiktiv t veprave penale. Zgjidhjen e shtjes se kur sht fjala pr bashkimin fiktiv t veprave
penale e bn praktika gjyqsore dhe shkenca e s drejts penale. N t drejtn penale njihen dy
lloje t bashkimit fiktiv. bashkimi fiktiv ideal dhe bashkimi fiktiv real.
1. Bashkimi fiktiv ideal
Bashkimi fiktiv ideal ekziston n rastet kur personi, me nj veprim realizon tiparet e dy a m
shum veprave penale, por n t drejtn penale konsiderohet se sht kryer nj vepr dhe jo
shum vepra penale.
Bashkimi fiktiv ideal i veprave penale ekziston n rastet kur mes figurave t veprave penale
ndodh marrdhnia e
1. Specialitetit,
2. Supsidiaritetit dhe
3. Konsumimit.
2. Bashkimi fiktiv real i veprave penale
Bashkimi fiktiv real ekziston ather kur me shum veprime realizohen elementet e shum figurave t veprave penale, mirpo sipas ligjit penal konsiderohet se sht kryer vetm nj vepr
penale. Gjithashtu, vshtruar edhe n aspektin kriminologjik dhe kriminalo-politik, n rastet e
ktilla shum veprime t kryera konsiderohen si nj vepr penale. S kndejmi, bindja se me
shum veprime jan kryer shum vepra penale, sht vetm fiktive, ngase ktu sht fjala pr nj
vepr penale unike.
N teorin e s drejts penale bashkimi fiktiv real, sipas marrdhnies s konsumimit, ngjashm
sikundr te bashkimi fiktiv ideal, ekziston n rastet e: 1) t veprs penale t prbr, 2) veprs
penale t vazhduar dhe 3) veprs penale kolektive.
1. Vepra penale e prbr
Vepr penale e prbr konsiderohet vepra e prbr prej dy a m shum veprave penale, t cilat,
sipas natyrs s tyre, jan doemos t lidhura dhe t kushtzuara me njra-tjetrn. Andaj, pr shkak
t lidhmris s domosdoshme mes tyre, ligjdhnsi i bashkon ato n nj vepr penale, duke konsideruar se sht kryer nj vepr penale. Vepra penale e prbr sht nj lloj konstruksioni
juridik, i cili mund t prcaktohet vetm me ligj. S kndejmi, po qe se ligjdhnsi nuk e bn
bashkimin e dy a m shum veprave penale n nj vepr, ather n t drejtn penale nuk mund
t bhet fjal pr vepr penale t prbr, por pr shum vepra penale. Pra, gjykata nuk sht e
autorizuar t bj bashkimin e shum veprave penale dhe t konsideroj se sht kryer vetm nj
vepr penale.
Vepra penale e prbr prjashton ekzistimin e bashkimit real, sepse ajo me ligj konsiderohet si
nj vepr penale. Pra, ktu sht fjala vetm pr bashkimin fiktiv real t veprave penale.
96
E drejta penale
2. Vepra penale vazhduese

N praktikn gjyqsore ndeshim mjaft raste kur ndonj person, brenda nj periudhe t shkurtr
apo t gjat, kryen nj mori, nj varg veprash penale t njllojta. Vshtruar vetm nga aspekti
objektiv, n kso rastesh prmbushen t gjitha kushtet pr ekzistimin e bashkimit real. Pra, mund
t konsiderohet se jan kryer shum vepra penale n bashkim real. Mirpo, pr shkaqe thjesht
praktike, n mnyr q gjyqi t mos administroj prova dhe t mas dnime ve e ve pr t gjitha
ato vepra penale, gj q do t ishte pun shum e rnd dhe e koklavitur, pun kjo e cila n disa
raste do t pamundsonte madje edhe prfundimin e asaj procedure penale, n praktikn gjyqsore dhe n teorin e s drejts penale sht konstruktuar institucioni i veprs penale t vazhduar.
N teorin dhe praktikn gjyqsore, si vepr e vazhduar penale konsiderohen rastet kur shum
vepra penale t kryera nga i njjti person brenda afatit t caktuar, e q jan ngusht t lidhura mes
vete, shkrihen n nj dhe sajojn nj vepr penale. N praktikn gjyqsore dhe n teorin e s
drejts penale, si vepra t vazhduara penale konsiderohen, pr shembull, nse: shitsi n shitoren
ku punon brenda vitit vjedh 100 pal rroba; nj person brenda vitit pr do dit vjedh rrym apo
uj; nj person brenda muajit vjedh 10 biikleta n parkingun e caktuar; arktari 50 her brenda
vitit vjedh t holla nga arka q i sht besuar; ndihmsja shtpiake kryen disa vjedhje n shtpin
ku sht duke punuar; ndonj person brenda muajit dhunon disa her t njjtn grua etj.
3. Vepra penale kolektive
Me vepr penale kolektive nnkuptojm kryerjen e shum veprave penale t njjta a t llojit t
njjt nga disa persona, t cilat n t drejtn penale konsiderohen si nj vepr penale, me rast
elementi q bashkon shum vepra n nj sht i natyrs subjektive.
N pajtim ne parimin e legalitetit, vepra penale kolektive mund t prcaktohet vetm me ligj. S
kndejmi vepra penale kolektive nuk mund t konstruktohet nga praktika gjyqsore e as nga teoria.
Varsisht se n far marrdhniesh ka qen kryersi ndaj veprs, n teorin e s drejts penale
njihen tri forma t veprs penale kolektive. Kto jan: 1) vepra penale kolektive n form t zejes;
2) vepra penale kolektive n form t profesionit dhe 3) vepra penale kolektive nga shprehia.
BASHKPUNIMI
I. NOCIONI I BASHKPUNIMIT DHE KUSHTET PR EKZISTIMIN E TIJ
Vepra penale mund t kryhet me veprimin e nj personi a t shum personave. N rastet kur n
kryerjen e veprs penale marrin pjes dy a m shum persona, kjo n t drejtn penale quhet
bashkpunim, ndrsa personat me veprimin e t cilve sht kryer vepra penale quhen
bashkpuntor. S kndejmi, me termin bashkpunim nnkuptojm pjesmarrjen e dy a m
shum personave n kryerjen e veprs penale, kurse me bashkpuntor nnkuptojm do person, i cili me veprimin apo me mosveprimin e tij ka marr pjes n realizimin e veprs.
Legjislacioni penal, praktika gjyqsore dhe shkenca e s drejts penale, bashkpunimit, si form t
posame t kriminalitetit, i kushton rndsi t posame dhe me arsye ai konsiderohet pjesa m e
ndrlikuar e ktyre lmenjve. Kjo, midis t tjerash, edhe pr faktin se, kur vepra penale kryhet me
pjesmarrjen e shum personave, sht shum m e rrezikshme se n rastet kur kryhet vetm nga
nj person.
97
Pjesmarrja e dy a m shum personave n kryerjen e veprs penale, para t drejts penale shtron
nj varg shtjesh q duhen zgjidhur dhe ato kan t bjn me prcaktimin e rolit dhe kontributit
t do bashkpuntori n kryerjen e veprs penale dhe me prcaktimin e prgjegjsis penale t
tyre. Gjithashtu, n dhjetvjeart e fundit, n t gjitha vendet, sidomos n ato me zhvillim m t
lart shoqror-ekonomik, jan gjithnj m t shpeshta rastet kur veprat penale kryhen me pjesmarrjen e shum personave, sidomos t veprave penale t rnda. Pr kt dhe shkaqe t tjera, pr
t cilat do t flasim n vazhdim, bashkpunimi n t drejtn penale bashkkohore konsiderohet si
institucion i posam, i cili rregullohet me dispozitat e prgjithshme t Kodit Penal. Gjithashtu,
pr shkak t rrezikshmris m t madhe, edhe n pjesn e posame t Kodit Penal t Kosovs,
sht parashikuar inkriminimi i posam n kapitullin e veprave penale kundr pasuris (neni
274). Madje, n disa vepra penale themelore, sht parashikuar shprehimisht se do t konsiderohet form m e rnd e veprs, nse kryersi vepron si antar i grupit, q do t thot n
bashkpunim, p.sh. vepra penale e detyrimit (neni 267, par.2), vepra penale e shantazhit (neni 268,
par.2) etj.
.
Pr tu konsideruar se ekziston bashkpunimi n t drejtn penale, midis pjesmarrsve duhet t
ndodh nj lidhje e caktuar objektive dhe subjektive.
Lidhja objektive qndron n at se secili bashkpuntor duhet t ndrmarr ndonj veprim, me t
cilin kontribuon n kryerjen e veprs penale.
Lidhja subjektive qndron n at se t gjith bashkpuntort duhet t jen t vetdijshm se n
kryerjen e veprs penale t caktuar do t marrin pjes, do t veprojn s bashku n mnyra t
ndryshme.
II. FORMAT E BASHKPUNIMIT
Nocioni, format e bashkpunimit dhe llojet e bashkpuntorve jan prcaktuar n nenet 23-27 t
Kodit Penal. Sipas ktyre normave penale-juridike, Kodi yn Penal njeh kto katr lloje t
bashkpunimit: bashkkryerjen, shtytjen, ndihmn dhe bashkimin kriminal. Ndrkaq, personat q
marrin pjes dhe veprojn n kto katr forma t bashkpunimit quhen bashkkryers, shtyts,
ndihms dhe organizator ose antar t bashkimit kriminal (t organizats kriminale).
Kto katr forma t bashkpunimit, pr shkak t veorive t tyre mjaft t rndsishme, n
shkencn e s drejts penale ndahen n bashkpunim n kuptimin e gjer dhe n bashkpunim n
kuptimin e ngusht.
N bashkpunim n kuptimin e gjer bjn pjes t gjitha llojet e bashkpunimit, q njihen n t
drejtn ton penale (bashkkryerja, shtytja, ndihma dhe bashkimi kriminal).
N bashkpunim n kuptimin e ngusht, ndrkaq, bjn pjes vetm shtytja, ndihma dhe bashkimi kriminal.
1. BASHKKRYERJA
Sipas nenit 23 t Kodit Penal, bashkkryerja ekziston nse dy a m shum persona, duke marr
pjes n veprimin e kryerjes ose n ndonj mnyr tjetr, kryejn s bashku veprn penale. Nga
ky prkufizim del se, pr t konsideruar se ka ndodhur bashkkryerja, si form e bashkpunimit,
duhet q dy a m shum persona t ken marr pjes n veprimin e kryerjes s veprs penale. Pr
shembull, dy ose tre persona shtijn me arm n drejtim t personit tjetr dhe kshtu kryejn
veprn penale t vrasjes.
98
E drejta penale
Prgjegjsia dhe ndshkimi i bashkkryersit.- Sipas nenit 23 t Kodit Penal, secili bashkryers
ndshkohet me dnimin e parashikuar pr veprn penale t kryer. N kt rast, bashkkryersi
prgjigjet penalisht brenda kufijve t dashjes a t pakujdesis (neni 27 par.1). Nga kjo dispozit
del se bashkkryersit n kryerjen e veprs penale mund t veprojn me forma t ndryshme t
fajit. sht e mundur q njri t veproj me dashje t drejtprdrejt, kurse tjetri me dashje eventuale. Gjithashtu sht e mundur q te njri bashkkryes t ekzistoj dashja e drejtprdrejt, kurse
te tjetri pakujdesia. S kndejmi, prgjegjsia penale dhe dnimi prcaktohen vemas pr secilin
bashkkryes, varsisht prej forms s fajit me t cilin kan vepruar dhe varsisht sa kan kontribuar n kryerjen e veprs penale. M fjal t tjera, legjislacioni yn penal e ka prvetsuar
parimin e prgjegjsis individuale t bashkkryersve.
2. SHTYTJA
Nocioni dhe kushtet e shtytjes.- Shtytja sht njra ndr format e bashkpunimit n kuptimin e
ngusht. Kjo form e bashkpunimit sht parashikuar n nenin 24 t Kodit Penal. N kt nen
nuk sht prcaktuar nocioni i bashkpunimit, por vetm thuhet: Kushdo q me dashje e shtyt
tjetrin t kryej vepr penale, dnohet sikurse ai ta kishte kryer at vepr penale, nse vepra
penale sht kryer nn ndikimin e tij.
Meq ligjdhnsi nuk e ka prcaktuar nocionin e shtytjes, kt e ka br teoria dhe praktika gjyqsore. Kshtu, n teori dhe praktik shtytja prkufizohet si ndrmarrje e veprimeve t atilla me t
cilat te personi tjetr me dashje shkaktohet ose forcohet vendimi pr t kryer veprn penale.
Nga ky prkufizim del se shtytja mund t kryhet n rastet kur ndaj nj personi, i cili fare nuk ka
ndrmend t kryej vepr penale, me veprime t caktuara ndikohet q t formoj vendimin (t
vendos) t kryej vepr penale. Ndrkaq, forma e dyt e shtytjes kryhet n rastet kur personi
tjetr ka ndrmend t kryej vepr penale, por ai ende nuk ka vendosur definitivisht, prkatsisht
kur vendimi i tij sht i luhatshm apo ende sht n mdyshje nse do ta kryej ose jo veprn
penale dhe nse personi tjetr me veprimet e tij ndikon q vendimi i tij t forcohet, t vendos
pr t kryer vepr penale. N kt form t dyt, si shihet, iniciativa pr t kryer veprn penale
nuk fillon nga shtytsi. Lidhur me kt, shtytja konsiderohet se ekziston edhe n rastet kur personi ka hartuar planin pr t kryer veprn penale, mirpo ende nuk ka vendosur pr ta realizuar
at plan. Ndrkaq, po qe se ndokush shtyt personin, i cili tashm ka vendosur pr t kryer veprn
penale, ather n t drejtn penale nuk konsiderohet se sht kryer shtytja. N kso rastesh sht
fjala p t ashtuquajturn shtytje t pasuksesshme.
Kodi Penal nuk prcakton mnyrat dhe mjetet me t cilat mund t kryhet shtytja. Mirpo, n teori
dhe n praktik sht prvetsuar pikpamja se shtytja mund t kryhet me do lloj veprimi, me t
cilin te tjetri mund t formohet a t forcohet vendimi pr t kryer veprn penale. Si veprime t
shtytjes mund t konsiderohen, p.sh., veprimet me t cilat bindet tjetri, dhnia a premtimi i dhurats, lutja, kanosja, dhnia e kshillave, prqeshja pr shkak t mosvendosmris, vnia n dijeni
pr t mirat q do t realizohen me kryerjen e veprs penale etj. Kryesore sht q nga veprimet e
ktilla te personi tjetr t formohet a t forcohet vendimi pr t kryer veprn penale.
Shtytja mund t ndrmerret nga nj ose m shum persona. N rastet kur shtytja ndrmerret nga
dy a m shum persona, kjo n t drejtn penale quhet bashkshtytje. N kso raste, secili nga
bashkshtytsit do t prgjigjet penalisht, por me kusht q secili prej tyre t ket ndikuar q i shtyturi t kryej vepr penale.
Shtytja duhet t jet e drejtuar ndaj personit t caktuar, si kryes i ardhshm, dhe me qllim q t
99
kryhet vepra penale e caktuar. Lidhur me kushtin e par, shtytsi duhet ta njoh personin t cilin
e shtyt q t kryej veprn penale. Me fjal t tjera, do shtytje nnkupton adresatin, personin q
i dedikohet. Mirpo, kjo nuk do t thot se shtytsi duhet patjetr ta njoh personalisht personin
q e shtyt. Gjithashtu, pr tu konsideruar se ekziston shtytja, nuk krkohet q shtytja t jet e
drejtuar ndaj nj personi konkret. Lidhur me kt, n t drejtn penale konsiderohet se sht
kryer shtytja edhe n rastet kur ajo sht e drejtuar ndaj nj rrethi t caktuar t njerzve, njri
prej t cilve, nn ndikimin e shtytjes, e kryen veprn penale. Ky rreth i personave duhet t jet i
caktuar n mnyr t qart dhe konkrete. Pr shembull, konsiderohet se shtytja ka qen e drejtuar
ndaj nj rrethi t caktuar t njerzve, nse ajo ushtrohet mbi personat q gjenden n ndonj lokal,
shkoll, konvikt, kazerm ose mbi pjestart e ndonj shoqate, partie apo mbi puntort e nj
fabrike etj. N kso rastesh, pr tu konsideruar se sht kryer shtytja, mjafton q vetm njri prej
rrethit t ktyre personave t ket kryer vepr penale nn ndikimin e shtytsit.
Krahas kushtit q shtytja t jet e drejtuar ndaj personit t caktuar apo nj rrethi t caktuar t
njerzve, pr tu konsideruar se ekziston shtytja, si pam, ajo duhet t jet e drejtuar me qllim
q t kryhet vepra penale e caktuar, vepra konkrete. S kndejmi, nuk mund t bhet fjal pr
shtytjen nse nj person shtyt tjetrin q t kryej n prgjithsi ndonj vepr penale. Pr shembull, nuk do t konsiderohet se ekziston shtytja, nse ndokush shtyt tjetrin q t kryej vjedhje,
nse fare nuk i konkretizon se cilat vjedhje duhet ti kryej. Pra shtytja duhet t jet e drejtuar me
qllim t kryerjes s veprs penale t caktuar. Gjithashtu nuk krkohet q shtytja e till ti prfshij t gjitha detajet e kryerjes s veprs penale t caktuar, si jan, p.sh., mnyra, mjeti, vendi, koha
e kryerjes, natyrisht, nse kto rrethana nuk jan prcaktuar n ligj si tipare t figurs s veprs
penale.
Shtytja mund t kryhet vetm me dashje. Sipas nenit 24 t Kodit Penal, dnohet ai q me dashje
shtyt tjetrin t kryej vepr penale. Shtytsi duhet t jet i vetdijshm se me veprimin e tij shtyt
tjetrin t kryej vepr penale dhe njhersh dshiron kryerjen e saj. Shtytja gjithher sht e drejtuar n kryerjen e nj vepre penale t caktuar. Shtytsi, pra, sht personi q dshiron ose pranon
realizimin e veprs penale t caktuar, me ndrmjetsimin e kryersit.
Duhet theksuar se shtytja sht e mundur t kryhet edhe nga pakujdesia, por kjo, sipas Kodit
Penal, nuk ndshkohet, nuk hyn n zonn kriminale.
Lidhur me prgjegjsin penale t shtytsit, n teorin e s drejts penale prmendet edhe i ashtuquajturi provokatori agjent. Ky sht person i policis, i cili shtyt tjetrin t kryej veprn penale,
por jo edhe me qllim q i shtyturi ta prfundoj at, por me qllim q t kapet duke kryer
veprn penale, t kapet n flagranc (in flagranti). Agjenti provokator sht nj metod apo
mnyr e lufts kundr kriminalitetit, q e shfytzon policia n bot n rastet kur paraqiten kryers t atill t veprave penale, t cilt shum vshtir mund t zbulohen apo mund t kapen
(hasen) duke kryer veprn penale, si sht korrupsioni, tregtia me drog, terrorizmi etj. N
aspektin moral, kjo metod gjithsesi nuk rekomandohet, edhe pse pr interesin e prgjithshm t
shoqris mund t jet e arsyeshme, ngase ndihmon n zbulimin dhe parandalimin e kriminalitetit.
Ndshkimi i shtytsit.- N nenin 24 t Kodit Penal sht prcaktuar ndshkimi i shtytsit. Sipas
ksaj dispozite, shtytsi dnohet pr do lloj vepre penale sikur ta kishte kryer vet veprn penale,
pa marr parasysh peshn e saj, me kusht q vepra penale t jet kryer nn ndikimin e tij. Pra, q
shtytsi t mund t ndshkohet, krkohet q kryersi ta ket kryer veprn penale.
Si u cek m sipr, shtytsi dnohet sikur ta kishte kryer vet veprn penale. Mirpo, meq
shtytsi, n krahasim me kryersin, sht n nj distanc m t largt nga vepra penale dhe zakonisht kontributi i tij n kryerjen e veprs penale sht m i vogl se i kryersit, sht dashur q t
100
E drejta penale
parashikohet mundsia q dnimi i shqiptuar t mos jet m i lart se tri t katrtat e maksimumit
t parashikuar pr veprn penale, si sht parashikuar n paragrafin 2 t nenit 65 t Kodit Penal
pr rastet e tentativs, ndihms dhe bashkimit kriminal. Veanrisht, n krahasim me bashkimin
kriminal, te shtytja shfaqet nj sasi m e vogl e vullnetit dhe kontributit kriminal dhe e mundsis s kryerjes s veprs penale. Nj zjidhje e ktill e ndshkimt t shtytsit deri n tri t katrtat
e maksimumit t dnimit t parashikuar pr veprn penale, sht parashikuar, p.sh., n Kodin
Penal t Gjermanis, i cili ka shrbyer si model pr mundsin e dnimt pr format e tjera t
bashkpunimit n Kodin Penal t Kosovs.
N fund, sipas nenit 27, par.2 t Kodit Penal, shtytsi do t lirohet nga dnimi, po qe se vullnetarisht e ka parandaluar kryerjen e veprs penale. Konsiderohet se sht arritur heqja dor vullnetare,
nse shtytsi, me veprimet e tij, ka intervenuar para se t prfundohet vepra penale, me rast ka
pasur sukses t parandaloj kryerjen e veprs.
Shtytja si vepr e posame penale.- Pr shkak t rrezikshmris shum t madhe t disa veprave
penale dhe natyrs specifike t tyre, n disa raste Kodi yn Penal shtytjen e parashikon si vepr
penale t posame, t pavarur. N rastet kur shtytja parashikohet si vepr penale e posame, Kodi
yn Penal shmanget nga parimi i varshmris apo akcesoritetit t bashkpunimit.
N pjesn e posame t Kodit ton Penal, n shum norma, shtytja sht parashikuar si vepr
penale e posame. Kshtu, p.sh., n nenin 115 sht parashikuar shtytja (nxitja) e urrejtjes, prarjes ose mosdurimit kombtar, racor, fetar ose etnik. N nenin 130 sht inkriminuar shtytja pr
luft agresive ose konflikt t armatosur. N nenin 208, par. 2 sht parashikuar si vepr penale
nse prindi, adoptuesi a ndonj person tjetr q ka autoritet prindor e shtyt personin e mitur, nn
gjashtmbdhjet vje, q t jetoj n bashksi jashtmartesore me personin tjetr. Gjithashtu, si
vepr penale e posame sht parashikuar edhe shtytja pr vetvrasje (neni 151) etj. N kso raste,
vetm veprimi i shtytjes konsiderohet vepr penale e veant.
N t gjitha rastet kur shtytja sht parashikuar n ligj si vepr penale e posame, konsiderohet se
vepra sht kryer, pa marr parasysh nse ajo sht kryer apo ka mbetur n tentativ.
N t gjitha rastet kur shtytja sht parashikuar si vepr penale e posame, kryersi nuk do t
gjykohet sipas dispozitave mbi bashkpunimin, por do t gjykohet si pr do vepr penale t
pavarur. sht vepruar kshtu, ngase n rastet kur shtytja sht parashikuar si vepr penale e
posame, shtytsi konsiderohet si kryers i vepr penale dhe prgjigjet si do kryers tjetr i
veprs penale.
Shtytja e pasuksesshme. Shtytja e pasuksesshme ekziston n rastet kur personi i shtytur nuk e ka
kryer, as nuk ka tentuar t kryej veprn penale. Shkaqet q mund t shpijn n shtytje t pasuksesshme mund t jen t shumta dhe t natyrs s ndryshme. Pr shembull, shtytja e pasuksesshme ekziston kur shtytsi nuk ka pasur sukses t bind tjetrin pr t kryer vepr penale ose
kur shtytsi ka sukses ta bind at, por i shtyturi ndrron mendimin (vendimin) para se t ket filluar kryerjen e veprimeve q hyjn n zonn kriminale, q konsiderohen vepr penale. Gjithashtu,
shtytja e pasuksesshme mdodh edhe ather kur, pr shkaqe objektive, i shtyturi nuk ka mundur
ta kryej veprn penale. Do t bhet fjal pr shtytjen e pasuksesshme edhe ather kur i shtyturi
i ka ndrmarr vetm veprime prgatitore, t cilat, sipas Kodit Penal, nuk ndshkohen. Shtytja e
pasuksesshme do t ekzistoj edhe n rastet kur shtytsi e ka shtytur personin i cili m par ka
vendosur t kryej vepr penale ose kur i shtyturi fare nuk e ka kuptuar shtytsin.
Duhet theksuar se si shtytje e pasuksesshme konsiderohet edhe rasti kur i shtyturi kryen krejtsisht tjetr vepr penale nga ajo pr t ciln ka qen i shtytur.
N krahasim me legjislacionin penal t mparshm, q sht zbatuar n Kosov, dhe n krahasim
me Kodin Penal t Sllovenis (neni 26) Kroacis (neni 37) dhe t Maqedonis (neni 23), Kodi
101
Penal i Kosovs nuk e inkriminon shtytjen e pasuksesshme. Kjo pr faktin se n nenin 24, si
theksuam m sipr, shtytja dnohet vetm n rastet kur vepra penale kryhet nn ndikimin e
shtytsit. Nga ky parim ekziston prjashtimi n rastet kur n pjesn e posame t Kodit Penal, pr
shkak t natyrs dhe rrezikshmris s madhe t disa veprave penale, shtytja sht parashikuar si
vepr penale e veant, e pavarur. Kshtu, n shembujt q i cekm m sipr, n rastet kur shtytja
sht parashikuar si vepr penale e posame, shtytsi dnohet, pa marr parasysh se a sht kryer
vepra penale nga i shtyturi. Me fjal t tjera, n t gjitha rastet kur shtytja sht parashikuar si
vepr penale e veant n pjesn e posame t Kodit Penal, shtytsi dnohet edhe pr shtytjen t
pasuksesshme.
3. NDIHMA
Nocioni dhe natyra juridike e ndihms.- Ndihma sht forma e dyt e bashkpunimit n kuptimin e ngusht, e cila sht parashikuar n nenin 25 t Kodit Penal. Ndihma sht ndrmarrje e
veprimeve me t cilat nj person ndihmon me dashje tjetrin t kryej vepr penale. Kto jan
veprime me t cilat ndihmohet kryerja e veprs penale (p.sh. furnizimi me mjete, evitimi i pengesave) apo veprime q ndrmerren gjat kohs s kryerjes s veprs penale, me t cilat lehtsohet
kryerja e saj.
N nenin 25, par. 2 t Kodit Penal vetm n mnyr ekzemplare jan cekur disa mnyra apo
forma me t cilat mund t kryhet ndihma. Sipas ksaj dispozite, si ndihm n kryerjen e veprs
penale konsiderohen sidomos dhnia e kshillave ose udhzimeve se si t kryhet vepra penale,
vnia n dispozicion t kryersit e mjeteve pr kryerjen e veprs penale, mnjanimi i pengesave
pr kryerjen e veprs penale si dhe fshehja e premtuar paraprakisht e veprs penale, e kryersit, e
mjeteve me t cilat sht kryer vepra penale, e gjurmve t veprs penale ose prfitimet q rrjedhin nga kryerja e veprs penale.
Nga dispozita e nenit 25 par.2 rezulton se ndihma kryesisht mund t jet dy llojesh: ndihma fizike
dhe psikike.
Si ndihm fizike mund t konsiderohen: vnia n dispozicion t kryersit e mjetet pr kryerjen e
veprs penale dhe mnjanimi i pengesave pr kryerjen e veprs penale. Si ndihm fizike mund t
konsiderohen edhe t gjitha ato veprime t tjera me t cilat, objektivisht, ndihmohet personi tjetr
q t kryej veprn penale. Kshtu, p.sh., si ndihm fizike mund t konsiderohet edhe brja roje
gjat kohs s kryerjes s veprs penale, bartja apo drguarja e personit gjer n vendin ku duhet
kryer vepra penale, kontrollimi i gatishmris s mjeteve me t cilat duhet t kryhet vepra penale
etj.
Si ndihm psikike mund t konsiderohet: dhnia e kshillave ose e udhzimeve si t kryhet vepra
penale dhe premtimi se do t fshihen vepra penale, kryersi i saj, gjurmt e veprs ose prfitimet
q rrjedhin nga kryerja e veprs penale. Gjithashtu si ndihm psikike mund t konsiderohen edhe
veprimet e tjera, me t cilat personi tjetr ndihmohet a i jepet kurajo t kryej veprn penale, pr
shembull, hartimi i planit pr t kryer veprn penale, veprimet me t cilat forcohet vullneti pr t
kryer veprn penale, mnjanimi i skrupullave apo i dhembjes ndaj viktims etj.
Ndryshe nga shtytja, e cila pr shkak t natyrs s saj mund t kryhet vetm me veprim, ndihma
mund t kryhet me veprim dhe me mosveprim. Ndihma kryhet me mosveprim n ato raste kur
personi nuk ndrmerr at veprim q ka pasur pr detyr, e ka pasur obligim ta ndrmarr dhe n
kt mnyr ka ndihmuar tjetrin t kryej vepr penale. Pr shembull, roja e ndonj depoje t
mallrave, me qllim q ti ndihmoj tjetrit n kryerjen e veprs penale t vjedhjes, nuk e mbyll
dern ansore t ndrtess.
102
E drejta penale
Lidhur me kohn, ndihma jepet zakonisht para se t filloj kryerja e veprs penale. Kjo ndryshe
quhet edhe ndihm paraprake. Mirpo, ndihma mund t kryhet edhe gjat kohs s kryerjes s
veprs penale, derisa nuk ka prfunduar vepra penale n kuptimin material. Veprimet q ndrmerren pasi t jet kryer vepra penale nuk mund t konsiderohen si ndihm, me kusht q t mos jen
premtuar m par, domethn, para se t ket filluar kryerja e veprs penale. Kshtu, do t konsiderohet si ndihm nse, p.sh., nj person i premton tjetrit se, pas kryerjes s veprs penale t
vjedhjes, do ta fsheh at dhe pasurin e vjedhur. N t kundrtn, nse dikush e fsheh kryersin
e veprs penale, edhe pse nuk i ka premtuar kt m par, ather nj person i till do t prgjigjet si kryers i posam i veprs penale t fshehjes s kryersit pas kryerjes s veprs penale.
Ndihma e pasuksesshme.- Ndihma e pasuksesshme do t ekzistoj ather kur personi, t cilit i
sht dhn ndihma nuk e ka kryer veprn penale ose nuk ka tentuar ta kryej apo nuk ka ndrmarr veprime prgatitore t t ndshkueshme. Po ashtu, do t konsiderohet se ekziston ndihma e
pasuksesshme edhe ather kur, me rastin e kryerjes s veprs penale, kryersi i veprs fare nuk i
ka shfrytzuar veprimet e ndihmsit. Pr shembull, personi A. veprn penale t vrasjes e kryen
me pushk dhe jo me helmin q ia ka dhn ndihmsi; ose, n rastin tjetr, kur personi A. veprn
penale t vjedhjes e kryen,duke thyer dritaren dhe jo me elsin fals q ia ka dhn ndihmsi.
Kodi yn Penal nuk prmban ndonj norm, me t ciln do t rregullonte shtjen e ndshkimit
pr ndihm t pasuksesshme. Prandaj mund t prfundojm se ndihma e pasuksesshme nuk
ndshkohet. Nj zgjidhje e ktill sht edhe e arsyeshme. Mirpo, ndihma e pasuksesshme mund
t inkriminohet si vepr penale e posame. Nj rast t till do t kishim, p.sh., te vepra penale e
furnizimit me pajisje ose materiale q jan t destinuara pr prodhimin a trafikimin e substancave
narkotike ose psikotropike ose analog (neni 230, par. 3 i Kodit Penal).
Prgjegjsia penale dhe ndshkimi i ndihmsit.- Sipas nenit 25, par.1 t Kodit Penal, kush e ndihmon tjetrin me dashje t kryej vepr penale, dnohet deri n tri t katrtat e maksimumit t
dnimit t parashikuar pr veprn penale prkatse (shih nenin 65, par.2 t Kodit Penal). Si shihet, n kt dispozit sht rregulluar n mnyr eksplicite shtja e prgjegjsis penale dhe e
ndshkimit t ndihmsit.
Sipas nenit 27, par. 2 t Kodit Penal, ndihmsi, sikundr edhe shtytsi, do t lirohet nga dnimi,
po qe se vullnetarisht ka hequr dor nga kryerja e veprs penale, e ka parandaluar kryerjen e
veprs penale. Konsiderohet se kemi t bjm me heqje dor vullnetare, nse ndihmsi me
veprimet e tij aktive ka pasur sukses t parandaloj kryerjen e veprs penale.
Ndihma si vepr e posame penale.- Pr shkak t natyrs s disa veprave penale, pr t cilat jepet
ndihma dhe pr disa shkaqe kriminalo-politike, ndihma mund t konsiderohet si vepr e posame
dhe e pavarur penale nga vepra penale e kryersit. Rastet e tilla jan, p.sh., ndihma pr vetvrasje
(neni 151), ndihma gruas shtatzn pr ta ndrprer shtatznsin (neni 152); dhnia e ndihms
kryersit pas kryerjes s veprs penale (neni 305); mundsimi i arratisjes s personit t privuar nga
liria (neni 314).
Ndihma, si vepr penale e posame, n disa raste mund t inkriminohet pr veprat pr t cilat
kryersi nuk dnohet, prkatsisht kur vepra e kryersit nuk konsiderohet vepr penale. Nj rast i
till sht, p.sh., dhnia ndihm personit tjetr q t kryej vetvrasje ose dhnia ndihm gruas me
barr q ajo vet t bj ndrprerjen e shtatznsis. N kto dy raste, personi q tenton t bj
vtvrasje apo gruaja q n trupin e vet bn ndrprerjen e shtatznsis, nuk konsiderohet se kan
kryer vepr penale, kurse personi q i ndihmon ata konsiderohet se ka kryer vepr penale dhe
dnohet.
103
4. BASHKIMI KRIMINAL
2. Nocioni dhe rndsia kriminalo-politike e bashkimit kriminal n relacion
me krimin e organizuar.
Bashkimi kriminal sht forma e katrt dhe m e rnd e bashkpunimit n kuptimin e ngusht
dhe, pr nga natyra e tij juridike dhe kriminalo-politike, n shum aspekte dallohet nga format e
tjera t bashkpunimit. Specifikat e bashkimit kriminal kan br q ky lloj bashkpunimi disa
shkenctar ta trajtojn me t drejt at si bashkpunim sui generis.
N teorin e s drejts penale, qysh hert sht inicuar shtja e organizimit t formave t
ndryshme t shoqatave (organizatave) kriminale, si forma t posame t bashkpunimit, t cilat
me quhen nj shprehje t prbashkt - bashkim kriminal, si n legjislacionin anglo-amerikan, n
Kodin Penal t Kosovs dhe n shum kode penale t shteteve t Evrops.
N Kodin Penal t Kosovs me termin bashkim kriminal nnkuptohet organizata kriminale, grupi
i personave, t cilt jan marr vesh pr t kryer vepr penale, rrjeti i personave me qllime kriminale si dhe format e tjera t ngjashme t bashkpunimit pr kryerjen e veprave penale.
Bashkimi kriminal, n forma t ndryshme t organizimit t bandave, gangeve dhe t mafis,
nprmjet t cilave kryhet krimi i organizuar, sht i pranishm edhe n shtetet e Evrops, n
Shtetet e Bashkuara t Ameriks dhe n vende t tjera t bots.
E veanta e krimit t organizuar nprmjet bashkimit kriminal sht ajo se me kt form t
bashkpunimit kryhen vepra penale shum t rnda, si jan: trafikimi i drogs, i armve, i
njerzve, terrorizmi, format e rnda t vrasjeve, vepra kundr pasuris n form t grabitjes, shantazhet, korrupsioni, larja e parave, kriminaliteti kompjuterik, si dhe krimet e kryera kundr
njerzimit dhe s drejts ndrkombtare gjat konflikteve t armatosura a luftrave n vende t
ndryshme t bots.
Prmasat, serioziteti dhe pasojat shum t dmshme t krimit t organizuar, i cili kryhet nprmjet bashkimit kriminal, si form e bashkpunimit, m s miri pasqyrohet te krimi i trafikimit t
drogs dhe t njerzve, t cilat kan arritur n nj shkall alarmante. Rrjedhimisht, sipas vlersimit
t Organizats s Kombeve t Bashkuara, n vitet e fundit, vetm qarkullimi nga tregtimi i drogs
vlersohet t jet 400 miliard dollar. Ndrsa n vitet e fundit, do vit trafikohen mesatarisht
rreth 700 mij njerz dhe, sipas disa analistve, fitimi nga ky trafikim i qenieve njerzore, sidomos
t femrave, sht edhe m i madh se trafikimi i dorgs. N disa raste, jo vetm t ktyre dy llojeve
t krimit t organizuar, sht konstatuar se jan involvuar edhe pushtetar t lart t organeve
shtetrore, situat kjo q edhe m tepr e vshtirson zbulimin dhe ndshkimin e kryersve. Nj
rast i till ndodhi edhe n Mal t Zi n dhjetor t vitit 2002, ku organet e ndjekjes penale konstatuan se n trafikimin e prostitutave ka qen i involvuar edhe Zvendprokurori i Prgjithshm i
ksaj Republike.
Pr shkak t kompleksitetit t tij, krimi i organizuar edhe sot e ksaj dite nuk sht prkufizuar
me nj nocion unik, i cili do t ishte i pranueshm pr do shtet dhe pr t drejtn penale
ndrkombtare. Shtetet e Bashkuara t Ameriks, n vitin 1970 e kan miratuar nj ligj t
posam pr kontrollin e krimit t organizuar, n t cilin, n vend t nocionit unik, kan prmendur llojet e veprave penale, t cilat e prbjn kt nocion (e kan zbatuar nocionin deskriptiv t
krimit t organizuar).
Nocioni i krimit t organizuar n shkencn e s drejts penale dallohet, varsisht nga prkatsia e
autorve. Kshtu, pr shembull, autort amerikan nocionin e krimit t organizuar e kan prcaktuar t inspiruar nga mafia amerikane, ndrsa autort italian sipas mafias siciliane.
104
E drejta penale
N hierarkin e strukturs s bashkimit kriminal mund t bhet dallimi midis personave q kan
pozita vendimtare a drejtuese dhe antarve t tjer t organizats dhe ky pastaj t merret
parasysh me rastin e parashikimit t dnimeve. Gjithashtu u rekomandua q t inkriminohet si
vepr penale e vaant antarsimi (pjesmarrja) n bashkimin kriminal dhe t prkufizohen me
ligj format e ndryshme t bashkimit. N rastet kur kryhet vepra penale konkrete nga bashkimi
kriminal, u rekomandua q me ligj t prfshihet njra nga kto tri metoda:
1) inkriminimi i pjesmarrjes (antarsimit) n organizatn kriminale;
2) ndshkimi i dyfisht - vetm pr pjesmarrje, antarsim n organizatn kriminale dhe pr
veprn e kryer;
bashkimi real - pr pjesmarrje (antarsim) n bashkimin kriminal dhe pr veprn e kryer dhe
pr kto dy vepra t shqiptohet dnimi unik.
2. Bashkimi kriminal sipas Kodit Penal t Kosovs
Kodi Penal i Kosovs i kushton rendsi t posame krimit t organizuar, i cili kryeht n forma t
ndryshme t bashkimit kriminal. Kjo pr faktin se, sikurse edhe n shtete t tjera, edhe n Kosov
nga bshkimi kriminal kryehen llojet m t rnda t veprave penale, si jan; vrasjet, kidnapimet,
tregtia me drog, trafikimi i njerzve, terrorizmi etj. Krahas ksaj, rregullimin e bashkimit kriminal
me norma t posame penale, ndryshe nga format e tjera t bashkpunimit, e ka determinuar
edhe fakti se n legjislacionet bashkkohore dhe n shkencn e s drejts penale, si cekm m
sipr, rregullat e prgjithshme, t cilat i dedikohen pjesmarrjes s shum personave n kryerjen e
veprave penale, nuk jan t mjaftueshme, ngase krimi i organizuar sht fenomen i posam pr
t cilin duhet t prcaktohen rregulla t posame.
Sipas modeleve t kodeve penale t disa shteteve t Evrops Perndimore dhe konceptit angloamerikan, q e inkriminojn krimin e organizuar, edhe Kodi Penal i Kosovs e ka braktisur konceptin restriktiv t ndshkimit t krimit t organizuar, t bashkimit kriminal. Duke u mbshtetur
n njohurit bashkkohore se krimi i organizuar mund t kryhet nprmjet formave t ndryshme
dhe t shumta t bashkimit kriminal, Kodi Penal i Kosovs bashkimin kriminal, si form specifike
t bashkpunimit, e parashikon n dispozitat e pjess s prgjithshme dhe n nj numr relativisht
t madh t dispozitave n pjesn e posame, me t cilat jan parashikuar veprat penale t veanta,
t cilat mund t kryhen me kt form t bashkpunimit.
N pjesn e prgjithshme t Kodit Penal, n paragrafin 1 t nenit 26, sht prcaktuar nocioni i
bashkimit kriminal si vijon: Kushdo q shprehimisht apo n mnyr t heshtur merret vesh me
nj apo me m shum persona pr t kryer ose pr t nxitur kryerjen e nj vepre penale, pr t
ciln ligji parashikon s paku pes vjet burgim, dhe ndrmerr veprime prgatitore pr realizimin e
marrveshjes s till, si dhe merr pjes n bashkimin kriminal, dnohet sipas nenit 65(2) t ktij
Kodi.
N Kodin ton Penal prkufizimi i bashkimit kriminal sht br sipas modelit anglo-amerikan t
institucionit conspiracy. Duhet theksuar se tani kt model jan duke prvetsuar gjithnj m
tepr edhe kodet penale t shteteve t tjera t Evrops.
Sipas shkencs s t drejts penale dhe praktiks gjyqsore, me nocionin gjenerik t bashkimit
kriminal duhet nnkuptuar: marrveshja, grupi, organizata, banda, rrjeti apo ndonj lloj bashkimi
tjetr me qllim t kryerjes s veprave penale. Kta terma, si forma t bashkimit kriminal, nprmjet t cilit kryhet krimi i organizuar, si do t shohim n vazhdim, i ndeshim edhe n pjesn e
posame t Kodit ton Penal dhe ato si forma t cilsuara t veprave penale.
105
3. Prgjegjsia penale dhe ndshkimi i antarve t bashkimit kriminal

Bashkimi kriminal, si institucion i prgjithshm i s drejts penale, sht parashikuar me qllim t
inkriminimit n fazsnm t hershme t kryerjes s veprs penale, n fazn e prgatitjes s veprs
penale. Me kt institucion, n fakt, ndshkohen veprimet prgatitore, vepra kto q ndryshe
quhen delicta preparata. N frymn e ktij koncepti, sipas dispopzits s paragrafit 1 t nenit 26
t Kodit Penal, personat hyjn n zonn kriminale, ndshkohen, vetm nse merren vesh, arrijn
marrveshje q t kryejn apo shtytin t tjert pr t kryer veprn penale pr t ciln me ligj sht
parashikuar dnimi me s paku pes vje burgimt dhe nse ndrmarrin edhe veprime prgatitore
pr realizimin e marrveshjes.
Sipas ksaj dispozite, rezulton se n rastin e bashkimit kriminal, personi konsiderohet penalisht
prgjegjs dhe dnohet, nse jan plotsuar kto kushte:
- kur ka arritur marrveshje n mnyr shprehimore apo t heshtur me nj a me m shum persona q t kryej vepr penale;
- kur ka arritur marrveshje me nj a me m shum persona q t shtytin t tjert t kryejn
vepra penale;
- kjo marrveshje n t drejtn penale konsiderohet relevante, vetm nse sht kryer me dashje;
- vepra penale pr t ciln sht arritur marrveshja, pr tu quajtur e kryer, duhet t jet e
dnuar me s paku pes vjet burgim dhe
- nse me qllim t kryerjes s veprs penale, pr t ciln sht arritur marrveshja, jan ndrmarr edhe veprime prgatitore pr realizimin e marrveshjs, pr shembull, sht br furnizimi me arm me qllim t kryerjes s vrasjes apo jan bler automjete me qllim t trafikimit t
drogs.
T gjitha kto kushte duhet t prmbushen n mnyr kumulative pr tu konsideruar se ekziston
bashkimi kriminal dhe q t mund t ndshkohen personat pr kt form bashkpunimi. Lidhur
me kt sidomos duhet t theksohet se, sipas Kodit Penal, kjo form e bashkpunimit do t konsiderohet se ekziston dhe pjesmarrsit e tij do t dnohen, edhe pse nuk sht kryer apo nuk
sht tentuar t kryhet vepra penale, pr t ciln jan marr vesh., mjafton q t jet arritur marrveshja dhe q t jen ndrmarr veprime prgatitore me qllim t realizimit t marrveshjes.
Meq krimi i organizuar, i cili kryhet n forma t ndryshme t bashkimit kriminal, vshtir zbulohet nga organet e ndjekjes, ngase organizohet n mnyr shum sekrete, konspirative, n paragrafin 2 t nenit 26 t Kodit Penal sht parashikuar nj dispozit me karakter kriminal politik,
me qllim t lehtsimit t zbulimit dhe t lufts m efikase kundr krimit t organizuar, prkatsisht t bashkimit kriminal. N kt dispozit sht parashikuar shprehimisht se gjykata mund tia
zvogloj dnimin apo ta liroj trsisht nga dnimi antarin e bashkimit kriminal q sht penalisht prgjegjs n kto raste:
- nse vullnetarisht heq dor nga marrveshja;
- nse vullnetarisht ndrmerr veprime pr parandalimin e ekzistimit t vazhdueshm t
bashkimit kriminal ose t kryerjes s veprs penale n pajtim me qllimet e saj ose
- nse vullnetarisht ia zbulon policis njohurit q ka pr marrveshjen, duke br kt n
kohn e duhur, kur veprat penale t planifikuara ende mund t parandalohen.
4. Bashkimi kriminal si vepr penale e posame n Kodin Penal t Kosovs
Bashkimi kriminal, si u cek m sipr, sht nj form e bashkpunimit n kryerjen e veprs
penale, i cili sht parashikuar si institucion i prgjithshm i s drejts penale dhe ndshkohet me
106
E drejta penale
vet faktin e arritjes s marrveshjes pr kryerjen e veprave penale, pr t cilat sht parashikuar
dnimi me s paku pes vjet burgim. Mirpo, n disa raste, pr shkak t rrezikshmris shum t
madhe dhe pr shkaqe t caktuara kriminalo-politike, n pjesn e posame t Kodit Penal, format
e ndryshme t bashkimit kriminal jan parashikuar si vepra penale t veanta. Numri i inkriminimeve t bashkimit kriminal, t cilat jan t parashikuara si vepra penale t posame ose si forma
t rnda t ktyre veprave penale, n Kodin Penal t Kosovs sht relativisht i madh. Sa pr
ilustrim, po i prmendim vetm disa prej tyre: organizimi, prkrahja dhe pjesmarrja n grupet
terroriste (neni 113); organizimi i grupit pr kryerjen e krimit t gjenocidit, krimeve kundr
njerzimit dhe krimeve t lufts (neni 128); organizimi i personave a i pjesmarrja n trafikimin e
njerzve (neni 139, par.3); prodhimi dhe prpunimi i paautorizuar i narkotikve t rrezikshm dhe
i substancave psikotropike nga antari i nj grupi (neni 230, par.4, pika 1); organizimi i skemave
piramidale dhe bixhozit t ndaluar (neni 243); krimi i organizuar (neni 274) etj.
N t gjitha kto raste, n t cilat bashkimi kriminal sht parashikuar si vepr penale e posame,
antari i bashkimit kriminal dnohet edhe ather kur ai vet, si individ, nuk ka marr pjes n
kryerjen e veprs penale. Me fjal t tjera, konsiderohet penalisht prgjegjs dhe dnohet vetm
pr faktin se sht antarsuar, sht antar i organizats kriminale, prkatsisht i bashkimit kriminal.
PRGJEGJSIA PENALE PR VEPRAT PENALE T KRYERA

ME AN T MEDIAVE
I. NDRLIKUESHMRIA E KONSTATIMIT T PRGJEGJSIS PENALE T PERSONAVE Q I KRYEJN VEPRAT PENALE ME AN T MEDIAVE
shjtja e prcaktimit t prgjegjsis penale pr veprat penale t kryera me an t mediave
(shtypit dhe mjeteve t tjera t informimit dhe komunikimit publik), i ka veorit e veta dhe
sht mjaft e ndrlikuar. Kshtu, procesi i ndrlikuar i shfrytzimit t mjeteve t informimit dhe
komunikimit publik, i cili, p.sh., te gazetat krkon t angazhohet nj numr i madh personash, si
jan: autori, redaktori prgjegjs, botuesi, shtypshkronjsi, prodhuesi dhe, n fund, shprndarsi i
gazetave, jo rrall krijon vshtirsi t dukshme n procedurn penale kur vjen shtja e konstatimit t kryersit dhe bashkpuntorve eventual t veprs penale, q sht kryer me publikimin e
ndonj informate ose artikulli. Zgjidhja e prgjegjsis penale dhe ndshkimi i kryersve t
veprave penale t kryera me an t mediave nuk mund t bhet sipas konstruksioneve dhe
parimeve standarde t s drejts penale, q jan t prcaktuara pr veprat penale t kryera n
bashkpunimte t cilat, p.sh., krahas autorit t informats a t artikullit t inkriminuar, redaktori
prgjegjs, shtypshkronjsi dhe botuesi i gazets do t konsideroheshin si shtyts, ndihms,
bashkkryers apo organizator t shoqats.
N legjislacionet penale t shteteve bashkkohore jan sajuar regjime t ndryshme t prgjegjsis
penale pr veprat penale q kryhen me an t mediave publike. Pr shkak t specifikave t
veprave penale q kryhen me an t mediave publike, disa vende t zhvilluara t Perndimit, kt
shtje e kan rregulluar me Ligjin pr informimin dhe komunikimin publik. Mirpo, shumica e
shteteve kt shtje e kan rregulluar me dispozita t posame t Kodit Penal. Kshtu sht
vepruar edhe me Kodin Penal t Kosovs.
E drejta penale e Belgjiks, Zvicrs, Sllovenis dhe e shum shteteve t tjera e kan parashikuar t
107
ashtuquajturn prgjegjsi kaskade. Prgjegjsia kaskade apo prgjegjsia sipas shkallve qndron
n at se parashikon prgjegjsi sipas nj renditjeje, nse autori pr shkaqe t caktuara nuk mund
t prgjigjet, ather prgjigjet kryeredaktori prgjegjs, botuesi ose prodhuesi. Si do t shohim
n vazhdim, edhe Kodi Penal i Kosovs e ka prvetsuar parimin e prgjegjsis kaskade.
II. PRGJEGJSIA PENALE PR VEPRAT PENALE T KRYERA ME AN T MEDIAVE SIPAS KODIT PENAL T KOSOVS
Si theksuam m sipr, dispozitat pr ndshkimin e kryersve t veprave penale me an t mediave, n disa shtete t tjera jan t parashikuara n ligjin mbi shtypin dhe format e tjera t
informimit. N t drejtn ton penale, kto dispozita t posame jan t prcaktuara n pjesn e
prgjithshme t Kodit Penal.
Si model baz pr hartimin e dispozitave t Kodit Penal t Kosovs, t cilat e rregullojn
prgjegjsin penale pr veprat penale t kryera me an t mediave, sht marr Kodi Penal i
Zvicrsi dhe, pjesrisht, zgjidhjet nga Kodi Penal i Sllovenis.
N nenet 28, 29 dhe 30 t Kodit ton Penal sht rregulluar prgjegjsia penale dhe ndshkimi
pr vepra penale t kryera me an t mediave. Lidhur me ndshkimin e kryersve dhe
bashkpuntorve t ktyre veprave penale, sipas Kodit Penal t Kosovs, parimisht, zbatohen
dispozitat e prgjithshme mbi prgjegjsin penale. Nj zgjidhje e ktill sht parashikuar shprehimisht n nenin 30 t Kodit Penal. Sipas ksaj dispozite, e cila sht me karakter blanket,
prgjegjsia penale e personave q kryejn vepra penale me an t gazetave, ose llojeve t tjera t
shtypit periodik, radios apo televizionit, t cekura n nenet 28 dhe 29, jan t zbatueshme vetm
nse ata persona nuk jan penalisht prgjegjs sipas dispozitave t prgjithshme mbi prgjegjsin
penale, q jan t parashikuara n Kodin Penal edhe pr rastet e tjera, kur vepra penale nuk kryhet me an t ktyre mediave. Po ashtu, edhe personat e tjer, t cilt kan marr pjes n
botimin apo emetimin e informats q paraqet vepr penale, do t prgjigjen sipas dispozitave t
prgjithshme mbi prgjegjsin penale, nse n kryerjen e veprs penale kan marr pjes si
bashkkryers, shtyts, ndihms apo organizator t shoqats kriminale.
Dispozitat e posame t Kodit Penal (neni 28 dhe 29) zbatohen vetm n mnyr subsidiare, dhe
ato n rastet kur nuk mund t konstatohet prgjegjsia penale apo nuk sht e mundur t ndiqet
penalisht kryersi i veprs penale a bashkpuntort e tij. Me dispozitat e nenit 28 dhe 29 t
Kodit Penal, sht rregulluar n mnyr t posame (speciale) prgjegjsia penale e autorit, kryeredaktorit prgjegjs, zvendsit t kryeredaktorit prgjegjs, botuesit dhe prodhuesit.
Prgjegjsia penale e t gjith ktyre personave, t cilt me veprimin apo mosveprimin e tyre kan
kryer vepra penale, n Kodin Penal t Kosovs sht rregulluar sipas parimit t prgjegjsis
kaskade, t prgjegjsis shkall-shkall.
1. Prgjegjsia penale e kryeredaktorit prgjegjs dhe zvendsit t tij
N pajtim me parimin e prvetsuar t prgjegjsis kaskade, n nenin 28, par.1 dhe 2 t Kodit
Penal sht rregulluar shtja e ndshkimit t personave q kryejn vepra penale me an t shtypit
dhe mjeteve t tjera t informimit publik. N radh t par, pr kt lloj t veprave penale prgjigjet autori. Kjo sht parashikuar shprehimisht n paragrafin 1 t nenit 28, n t cilin thuhet:
Nse vepra penale sht kryer me an t publikimit t informacionit n gazet ose n lloje t
tjera t shtypit periodik, radio a televizion, penalisht prgjigjet autori i informacionit.
108
E drejta penale
Duke respektuar parimin e prgjegjsis kaskade, sipas paragrafit 2, pika 1 dhe 2 t nenit 28 t
Kodit Penal, pr veprat penale t kryera me an t publikimit t informacionit n gazet ose lloje
t tjera t shtypit periodik, radio a televizion, kryeredaktori prgjegjs ose personi i cili e zvendson at n kohn e publikimit t informats, sht penalisht prgjegjs n kto raste:
1) nse autori nuk mund t gjendet ose t gjykohet n gjykatn e Kosovs ose
2) nse informacioni sht botuar pa dijen e autorit ose kundr vullnetit t tij.
2. Prgjegjsia penale e botuesit, shtypshkronjsit dhe prodhuesit
N paragraft 3, 4 dhe 5 t nenit 28 t Kodit Penal sht parashikuar prgjegjsia penale e botuesit, shtypshkronjsit dhe prodhuesit pr veprat penale t kryera me an t gazetave ose llojeve t
tjera t informimit dhe komunikimit publik.
N paragrafin 3 t ktij neni sht prcaktuar prgjegjsia penale kaskade e botuesit n raport me
kryeredaktorin prgjegjs ose personin q e zvendson at n kohn e publikimit t informatave
n gazet ose n llojet e tjera t shtypit periodik. Sipas ktij paragrafi, i cili mbshtetet edhe n
paragrafin 2 t ktij neni, botuesi i gazets ose i llojeve t tjera t shtypit periodik sht prgjegjs,
nse kryeredaktori ose personi q e zvendson at n kohn e publikimit t informatave, nuk
mund t gjenden ose t gjykohen n gjykatn e Kosovs. Rrethanat a shkaqet t cilat e bjn t
pamundur gjetjen ose gjykimin e kryeredaktori ose zvendsi i tij, n mnyr analoge jan
sikundr edhe pr rastin e autorit t publikimit pr t cilat folm m par (p.sh. nse sht
arratisur jasht shtetit, sht smur psikikisht ose ka vdekur, ka imunitet apo rrethana t
ngjashme).
Gjithnj duke e zbatuar parimin e prgjegjsis kaskade pr veprat penale t kryera me an t
mediave, n paragrafin 4 t nenit 28 sht prcaktuar prgjegjsia penale dhe ndshkimi edhe i
shtypshkronjsit. N kt paragraf thuhet se, nse nuk sht e mundur t dnohet botuesi sipas
kushteve t parashikuara n paragrafin 3 t ktij neni, pr shkak t pengesave ligjore apo faktike,
do t prgjigjet shtypshkronjsi nse ka ditur se ekzistojn pengesa t tilla ligjore ose faktike.
N paragrafin 5 t nenit 28 gjithashtu sht parashikuar n mnyr kaskade prgjegjsia penale e
prodhuesit. Sipas ktij paragrafi, nse vepra penale sht kryer me an t mjeteve t shiritit magnetofonik, filmik, diapozitivave, fotografive ose mjeteve t tjera audio dhe video, t dedikuara pr
mediat masive ose pr prezentim publik a pr nj numr t madh t personave, n baz t paragrafit 2 t ktij neni ,edhe n kto raste, n radh t par prgjigjet penalisht kryeredaktori
prgjegjs ose personi q e ka zvendsuar qt n kohn e kryerjes s veprs penale. Mirpo, nse
redaktori prgjegjs ose zvendsi i tij nuk mund t dnohen ngase nuk mund t gjenden ose t
gjykohen n gjykatn e Kosovs, ather prgjigjet prodhuesi i ktyre mjeteve t informimit dhe
t komunikimit publik.
Nse botuesi, shtypshkronjsi ose prodhuesi jan persona juridik ose organ publik, penalisht
sht prgjegjs personi q prgjigjet pr botimin, shtypjen ose prodhimin e mjeteve t shiritit
magnetofonik, filmik, diapozitivave, fotografive ose mjeteve t tjera audio dhe video, t dedikuara
pr mediat masive ose pr prezentim publik (paragrafi 6 i nenit 28).
Ndshkimi sipas prgjegjsis kaskade e redaktorit prgjegjs, zvendsit t tij, botuesit, shtypshkronjsit dhe prodhuesit n rastet e parashikuara n nenin 28 t Kodit Penal, nuk ndodh n t
njjtn koh pr t gjith, ngase kta nuk jan bashkkryers., prkatsisht pr veprn penale t
kryer me an t shtypit dhe mjeteve t tjera t informimit dhe komunikimit publik, mund t
dnohet vetm autori, redaktori prgjegjs, zvendsi i tij apo botuesi, shtypshkronjsi ose prodhuesi, pore jo t gjth s bashku. Mirpo, nse redaktori prgjegjs, zvendsi i tij a botuesi,
109
shtypshkronjsi a prodhuesi, n ndonj mnyr, s bashku kan bashkpunuar me autorin n kryerjen e veprs penale me an t shtypitose mjeteve t tjera t informimit a t komunikimit publik,
n kso rastesh do t prgjigjen penalisht sipas dispozitave mbi ndshkimin e bashkpuntorve si
shtyts, ndihms a bashkkryers, varsisht prej forms s bashkpunimit.
Nse n rastet e prodhimit t shiritave magnetofonik, filmik, diapozitivave, fotografive dhe
mjeteve t tjera t parashikuara n paragrafin 5 t nenit 28 nuk ka redaktor prgjegjs, gj q
mund t ndodh sidomos te ne n Kosov, shprehja prodhues e zvendson redaktorin prgjegjs
apo personat e tjer, t cilt vendosin pr shfaqjen, shtypjen apo prodhimin e diskut, shiritit magnetofonik, filmik etj.
NOCIONI, FUNKSIONI DHE SISTEMI I SANKSIONEVE PENALE
I. NOCIONI DHE FUNKSIONI I SANKSIONEVE PENALE
Sanksionet penale jan preokupimi kryesor i s drejts penale pr faktin se n t gjitha rastet, kur
personi i caktuar kryen nj vepr t rrezikshme, e cila sht e kundrligjshme dhe e prcaktuar n
ligj si vepr penale, sht e domosdoshme q shoqria ndaj kryersit t veprs s till t ndrmarr ndonj mas, e cila do t ket pr qllim pengimin e kryerjes s veprs penale n t ardhmen.
Sanksionet penale q parashikohen n t drejtn penale jan masa shtrnguese q zbatohen me
dhun dhe paraqesin represion ndaj kryersit t veprs penale. Me an t sanksioneve penale, kryersit t veprs penale i kufizohen apo i merren t drejtat, lirit dhe vlerat e tjera shum t rndsishme, si jan liria e lvizjes, pasuria etj. Ndrkaq, n disa vende ku akoma njihet si lloj i sanksionit edhe dnimi me vdekje, kryersit t veprs penale i merret edhe jeta. Gjithashtu, sanksionet
penale, pr shkak t natyrs, peshs dhe implikimeve t tyre ndaj qytetarve dhe shoqris n
prgjithsi, jan edhe shtje me interes pr opinionin e gjer.
Gjat historis s t drejts penale, ndryshimet m t shpeshta dhe m t mdha jan shprehur n
fushn e sanksioneve penale. Kto ndryshime u shfaqen veanrisht n gjysmn e dyt t shekullit
njzet. N vazhdn e ktyre ndryshimeve t rndsishme kan lindur prirje dhe procese t reja, t
cilat kan pasur ndikim n legjislacionin penal bashkkohor. Prirjet e reja n zhvillimin e sanksioneve penale veanrisht qndrojn n kto segmente: n vnien e nj raporti t ri t shoqris
ndaj delikuentit, q ky t mos trajtohet si armik i shoqris, por q me nj trajtim adekuat penalojuridik, t shndrrohet n nj antar t barabart barabart dhe t dobishm t shoqris; n
parashikimin e dnimeve alternative, sidomos t disa varianteve t dnimeve me kusht - punn me
interes t prgjithshm, gjysmlirin (semi liberte) etj., si substitute t dnimit me burgim; n prforcimin e mtejshm t preventivs speciale n t drejtn penale, veanrisht n form t risocializimit; n dobsimin e elementeve klasike retributive t dnimit, me kusht q nga brendia dhe
qllimi i dnimit t mos humbasin elementet sociale, etike dhe vlerat - drejtsia dhe drejtshmria;
q dnimi t ket elemente t mjaftueshme t satisfaksionit edhe ndaj pals s dmtuar nga vepra
penale; q dnimi t shqiptohet vetm n rastet e pashmangshme dhe t domosdoshme, me fjal
t tjera, q dnimi t jet legjitim. Nse prmbushen kto postulate, ather llojet dhe natyra e
sanksioneve penale do t integrohen n suaza t shtetit demokratik dhe juridik. Kshtu, n fushn
e sanksioneve penale, fush kjo m e ndieshme pr sigurin e qytetarve dhe t shoqris, do t
forcohet m tepr parimi i ligjshmris dhe do t mnjanohet arbitrariteti i organeve shtetrore.
Duke u mbshtetur n tiparet dhe postulatet q duhen prmbushur, mund t prcaktohet edhe
nocioni i prgjithshm i sanksioneve penale. Sanksionet penale jan masa t dhunshme penalojuridike, t cilat i shqipton gjykata n procedurn e prcaktuar n ligj ndaj kryersit t veprs
110
E drejta penale
penale, me qllim t mbrojtjes s shoqris dhe individit nga kriminaliteti, ndrsa konsistojn n
marrjen apo kufizimin e lirive dhe t drejtave t caktuara ose n paralajmrimin e kryersit se do
ti merren apo do ti kufizohen lirit a t drejtat, nse srish kryen vepr penale.
II. KARAKTERISTIKAT THEMELORE T SANKSIONEVE PENALE
Sanksionet penale, si mjete kryesore dhe m t shpeshta t reagimit t shoqris ndaj kriminalitetit, kan kto karakteristika themelore:
a) Me an t sanksioneve penale shoqria mbron nga kriminaliteti vlerat m t rndsishme t
individit dhe t bashksis shoqrore.
b) Sanksionet penale mund tu shqiptohen vetm kryersve t veprave penale.
c) Ndaj kryersve t veprave penale mund t shqiptohet vetm ai sanksion penal q sht
parashikuar me ligj n momentin e kryerjes s veprs penale (nulla poena sine lege).
) Sanksionet penale mund ti shqiptoj vetm gjykata n baz t procedurs s prcaktuar me ligj,
e cila prmban m s shumti garanci pr aktgjykimin e drejt.
d) Me an t sanksioneve penale, kryersve t veprave penale u merren oseu kufizohen lirit dhe
t drejtat e tyre. Madje, edhe sanksionet penale m t lehta, n njfar mnyre, paraqesin nj t
keqe q godit kryersin e veprs penale.
III. SISTEMI I SANKSIONEVE PENALE N T DREJTN

PENALE T KOSOVS
Ngjashm me t drejtat penale t shteteve t Evrops Perndimore dhe t Shteteve t Bashkuara
t Ameriks, e drejta jon penale e prvetson sistemin pluralist t sanksioneve penale. N nenin
3 t Kodit Penal t Kosovs jan parashikuar katr lloje t sanksioneve penale. Kto jan:
1. dnimet kryesore;
2. dnimet alternative;
3. dnimet plotsuese dhe
4. vrejtja gjyqsore.
IV. LLOJET E MASAVE DHE T SANKSIONEVE NDAJ T MITURVE
T mitur n t drejtn ton penale, konsiderohen personat t cilt n momentin e kryerjes s
veprs penale kan qen n moshn 14 gjer 18 vje. shtja e kryersve t mitur t veprave
penale te ne n Kosov do t rregullohet me ligj t posam. Tani, n momentin e prfundimit t
ktij teksti, sht duke u prgatitur versioni i fundit i projektit me titull Ligji Penal pr t Mitur, i
cili, s bashku me Kodin Penal, do t hyj n fuqi m 6 prill t ktij viti. N krahasim me legjislacionin n fuqi, ky Ligj shtjen e kryersve t mitur t veprave penale e rregullon mbi baza dhe
sipas konceptit trsisht t ri, sipas modeleve m t avancuara t legjislacionit penal t shteteve t
Perndimit.
Sipas Projekligjit Penal pr t Mitur, ndaj kryersve t veprave penale t ksaj kategorie mund t
shqiptohen: masat e diversitetit, masat edukuese, masat e trajtimit t obligueshm dhe burgimi
pr t mitur.
111
I. DNIMET
II. ELEMENTET DHE KARAKTERISTIKAT THEMELORE T DNIMIT
1. Nga nocioni formalo-material i dnimit del se dnimi posedon kto elemente themelore:
a) Sipas brendis s tij, dnimi duhet t paraqes nj vlersim negativ moralo-etik ndaj veprs
penale dhe kryersit;
b) Si mas e dhunshme, dnimi duhet t paraqes nj t keqe, e cila e godit personin i cili ka kryer
vepr penale. Kjo e keqe qndron n marrjen apo kufizimin e t mirave t caktuara juridike,
si jan, liria, pasuria, ndalimi i ushtrimit t profesionit, veprimtaris, detyrs ose funksionit
etj;
c) Dnimi duhet t ket qllimin e caktuar, i cili dshirohet t arrihet me ekzekutimin e tij.
Qllimi i prgjithshm i dnimit sht mbrojtja e shoqris dhe e qytetarve prej veprave t
rrezikshme, me t cilat dmtohen apo rrezikohen vlerat m t rndsishme t individit dhe t
shoqris;
d) Dnimi duhet t jet i prcaktuar n ligj. Ky sht parimi i ligjshmris s dnimit i sublimuar
n maksimn e mirnjohur latine nulla poena sine lege (nuk mund t shqiptohet dnimi, nse
ai nuk sht i parashikuar me ligj);
dh) Dnimi mund t shqiptohet vetm ndaj kryersve t veprave penale, q jan penalisht t
prgjegjshm, prkatsisht dnimi mund tu shqiptohet vetm atyre personave t cilt n
kohn e kryerjes s veprs penale kan qen t prgjegjshm dhe t fajshm;
e) Dnimin mund ta shqiptoj vetm gjyqi, sipas procedurs s prcaktuar me ligj. Kjo procedur
duhet t garantoj rregullsin e shqiptimit t dnimit. Asnj organ tjetr nuk mund ti shqiptoj dnim kryersit t veprs penale;
Elementet e siprprmendura t dnimit jan t natyrs konstitutive. N munges t vetm njrit
nga kto elemente, nuk mund t ket dnim n kuptimin e mirfillt t s drejts penale. Nga kjo
rezulton se, pa prjashtim, do dnim duhet medoemos ti posedoj t gjitha elementet e cekura.
2. Karakteristikat themelore t dnimit
Duke u nisur nga elementet konstitutive dhe funksionimi q duhet ta ushtroj dnimi, e drejta
penale bashkkohore i prcakton edhe disa karakteristika a tipare q duhet t prmbushen me
rastin e shqiptimit dhe zbatimit t tij. Kto tipare themelore t dnimit pasqyrohen si m posht:
a) Dnimi duhet t jet personal. Ndryshe nga t drejtat penale primitive, sipas t cilave dnimi e
ka goditur jo vetm kryersin e veprs penale, por edhe t afrmit e tij, antart e familjes a t
fisit t tij, sipas t drejtave penale bashkkohore, dnimi duhet t jet personal. Kjo do t thot
q dnimi duhet ta godit vetm kryersin e veprs penale dhe jo edhe persona t tjer.
b) Dnimi duhet t jet human. Kjo do t thot se dnimi nuk lejohet t paraqes mundim dhe
prbuzje t delikuentit, si dhe t shkaktoj dmtimin e shndetit t tij.
c) Dnimi duhet t jet legjitim. Rrjedhimisht, pr t qen dnimi human, ai duhet t jet edhe
legjitim. Dnimi sht legjitim vetm nse gjyqi shqipton asi lloji dhe mase t dnimit q sht
i domosdoshm pr mbrojtjen e shoqris nga kriminaliteti dhe pr prmirsimin e fajtorit.
) Brenda suazave ligjore, q lejojn individualizimin e dnimit, dnimi duhet ti godit njsoj kryersit e veprave penale, pa marr parasysh prkatsin nacionale, fetare, racore, politike, sociale
etj.
d) Dnimi duhet t jet n prpjestim me peshn e veprs penale dhe me shkalln e prgjegjsis penale t kryersit. Me kto tipare prmbushet edhe postulati i drejtris s dnimit.
112
E drejta penale
Prpjestueshmria dhe drejtshmria e dnimit shprehet duke marr parasysh jo vetm peshn
e veprs penale dhe prgjegsin penale, por edhe rrethanat e tjera objektive dhe subjective, si
jan, p.sh., jeta e mparshme e kryersit, sjellja pas kryerjes s veprs, qllimet e prgjithshme
dhe speciale t dnimit etj.
dh) Dnimi duhet t jet i ndar. Dnimi sht i ndar nse ai mund t shqiptohet n mas m t
vogl a m t madhe, varsisht nga pesha e veprs penale, rrethanat n t cilat ajo sht kryer
dhe rrezikshmria e kryersit t veprs.
e) Dnimi duhet t jet i revokueshm. Kshtu, n rastet kur konstatohet se dnimi sht shqiptuar n kundrshtim me ligjin, pr shkak t lajthimit t gjyqit a provave t rreme, ai duhet t
shfuqizohet.
h) Dnimi duhet t jet i prmirsueshm. Edhe ky tipar duhet t shprehet n rastet kur dnimi
sht shqiptuar n kundrshtim me ligjin, pr shkak t dshmis s rreme ose ndonj rrethan
tjetr.
V. LLOJET E DNIMEVE SIPAS KODIT PENAL T T KOSOVS
Kodi Penal i Kosovs i njeh pes lloje t dnimeve (neni 36, 41 dhe 54). Kto jan:
- dnimi me burgim afatgjat,
- dnimi me burgim,
- dnimi me gjob,
- dnimet alternative dhe
- dnimet plotsuese.
E drejta jon penale nuk e njeh dnimin me vdekje. Ky lloj dnimi sht shfuqizuar m 12 dhjetor
t vitit 1999 me Rregulloren e UNMIK-ut nr. 1999/24. Ndrkaq, me Rregulloren nr. 2000/59,
n vend t dnimit me vdekje, sht parashikuar dnimi me burgim afatgjat prej 21 deri n 40
vjet. Tani n Kosov, edhe sipas Kodit ton Penal, dnimi m i rnd, q mund tu shqiptohet
kryersve t veprave penale m t rnda, sht dnimi me burgim afatgjat.
N radh t par, dnimet ndahen n ato kryesore dhe plotsuese (sekondare).
Dnimet kryesore (primare) jan ato q ligji i parashikon se mund t shqiptohen si mas kryesore
e ndshkimit. Kto jan ato lloje t dnimeve q mund t shqiptohen si t vetme ndaj kryersit t
veprs penale, pavarsisht prej llojit tjetr t dnimit.
Sipas Kodit ton Penal (neni 38), dnimet kryesore jan:
1) dnimi me burgim afatgjat,
2) dnimi me burgim dhe
3) dnimi me gjob.
Duhet veanrisht t theksohet se dnimi me gjob, prkatsisht me t holla, mund t jet edhe
kryesor edhe plotsues- sekondar. Dnimi me gjob sht kryesor kur pr veprn penale t caktuar sht i parashikuar si i vetmi dnim. Ndrkaq, dnimi me gjob sht plotsues n rastet kur
pr nj vepr sht parashikuar n mnyr kumulative me dnimin me burgim. N rastet kur
mundsia e shqiptimit t dnimit me gjob sht parashikuar n mnyr alternative (s bashku me
dnimin me burgim), ather mund t jet kryesor ose plotsues. N rastet kur dnimi me gjob
sht parashikuar n mnyr alternative, ai do t jet kryesor, nse gjykata e shqipton si t vetmin
dnim, ndrsa do t jet plotsues nse gjykata, krahas dnimit me burgim, e shqipton edhe dn113
imin me gjob. Kjo mundsi sht parashikuar me ligj, nse vepra penale sht kryer pr motive
t interesit material. Dhe n fund, dnimi me gjob mund t shqiptohet si plotsues krahas
dnimit me kusht.
Dnime plotsuese jan ato lloje t dnimeve t cilat mund t shqiptohen vetm krahas dnimit
kryesor apo alternativ. Dnimet plotsuese, n fakt, jan dnime komplementare dhe duhet ta prforcojn efektin e dnimit kryesor. Kt koncept e prvetson edhe Kodi yn Penal. N nenin 54
t ktij Kodi sht parashikuar shprehimisht se personave q kan kryer vepra penale, bashk me
dnimin kryesor ose alternativ, mund tu shqiptohen edhe kto dnime plotsuese:
1) gjoba,
2) heqja e s drejts pr tu zgjedhur,
3) ndalimi i ushtrimit t funksioneve n administratn publike ose n shrbimin publik,
4) ndalimi i ushtrimit t profesionit, aktiviteteve ose detyrs,
5) ndalimi pr t drejtuar automjetin,
6) marrja e patents s shoferit,
7) marrja e sendit,
8) urdhri pr publikimin e aktgjykimit dhe
9) dbimi i t huajit nga territori i Kosovs.
Krahas dnimeve kryesore dhe plotsuese, n legjislacionet penale bashkkohore njihen edhe
dnimet alternative. Kto jan nj lloj i posam i dnimeve, t cilat, n brendin e tyre, jan substitute, zvendsim i dnimit me burgim.
Dnimet alternative jan rezultat i prirjeve bashkkohore n t drejtn penale dhe kan pr qllim
q, n t gjitha rastet e mundshme t parashikuara me ligj, n vend t dnimit me burgim, t
shqiptohen dnime alternative, q jan dnime joizoluese, jo me burgim.. Kjo prirje e humanizimit t s drejts penale sht shprehur edhe n Kodin Penal t Kosovs. N dispozitat e neneve 41,
43, 49, 50, 52 dhe 53, t cilat nuk jan sistemuar mir, rezulton se Kodi Penal i Kosovs njeh
pes lloje t dnimeve alternative dhe kto:
1) dnimin me kusht (neni 43),
2) dnimin me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues (neni 49),
3) dnimin me kusht me urdhr pr mbikqyrje nga shrbimi sprovues (neni 50),
4) dnimin me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme (neni 52) dhe
5) gjysmlirin (neni 53).
N nenin 41 t Kodit Penal, n t cilin jan sistemuar llojet e dnimeve alternative: urdhri pr trajtim t detyrueshm, urdhri pr mbikqyrje nga shrbimi sprovues dhe urdhri pr pun n dobi t
prgjithshme, trajtohen si variante, modalitete t dnimit me kusht, koncept ky q, sipas mendimit ton, nuk sht adekuat, ngase kto lloje t dnimeve, n fakt jan dnime m vete, autonome,
kuptohet, nse nuk zbatohen, ather mund t revokohen dhe, n vend t tyre, t shqiptohet dnimi me burgim.
Nse pr nj vepr penale jan parashikuara shum dnime, vetm njri prej tyre mund t jet
kryesor.
Dnimet m tutje ndahen n permanente dhe kohore. Dnime permanente jan ato q kryersit
t veprs penale i shqiptohen pr gjith jetn dhe ato ndryshe quhen edhe dnime t prjetshme.
Kodi yn Penal nuk parashikon dnime t prjetshme. Dnime kohore jan ato q shqiptohen pr
nj koh t kufizuar.
Te dnimet kohore, Kodi Penal parashikon kufijt e prgjithshm t llojeve t dnimit, kurse pr
nj numr t konsiderueshm t veprave penale parashikon kufijt e posam pr do vepr
penale. Kufiri i poshtm i nj llojit t caktuar t dnimit quhet minimumi i prgjithshm, kurse
114
E drejta penale
kufiri i eprm i nj lloji t caktuar t dnimit quhet maksimumi i prgjithshm. Ndrkaq, kufiri i
poshtm i dnimit pr veprn penale t caktuar quhet minimumi i posam, kurse kufiri i eprm maksimumi i posam. Pr shembull, minimumi i prgjithshm i dnimit me burgim sht 15
dit, kurse maksimumi i prgjithshm 20 vjet. Ndrkaq, minimumi i prgjithshm i dnimit me
burgim afatgjat sht 21 vjet, ndrsa maksimumi i prgjithshm sht 40 vjet.
Legjislacioni penal pr nj vepr penale mund t parshikoj shum dnime n mnyr kumulative
apo alternative. Dnimet jan t prcaktuara n mnyr kumulative ather kur gjykata sht e
detyruar tia shqiptoj t gjitha ato dnime kryersit t veprs penale. Pr shembull, n mnyr
kumulative sht parashikuar dnimi pr veprn penale t fshehjes s tatimit (dnimi me burgim
dhe dnimi me gjob). Dnimi me burgim afatgjat n t drejtn ton penale sht parashikuar
gjithher n mnyr alternative.
1. Dnimi me burgim afatgjat
Parashikimi i dnimit me burgim afatgjat n Kodin ton Penal sht rrjedhoj e shfuqizimit t
dnimit me vdekje n Kosov. T gjitha shtetet t cilat e kan hequr dnimin me vdekje, n vend
t tij, n legjislacionet e tyre penale e kan parashikuar dnimin me burgim afatgjat deri n 30
ose 40 vjet, kurse disa shtete t tjera e kan parashikuar dnimin me burgim t prjetshm. Si
shihet, kshtu sht vepruar edhe n Kodin penal t Kosovs.
Dnimi me burgim afatgjat sht dnim kryesor dhe mund t shqiptohet vetm nse sht
parashikuar shprehimisht me ligj. N Kodin Penal t Kosovs, dnimi me burgim afatgjat sht
parashikuar pr format m t rnda t veprave penale, t kryera me dashje, n rrethana veanrisht t rnda ose q kan shkaktuar pasoja shum t rnda (neni 37, par. 1).
Dnimi me burgim afatgjat n asnj rast nuk sht parashikuar si lloj i vetm i dnimit, madje as
pr llojet m t rnda t veprave penale, si jan veprat penale kundr t drejts ndrkombtare,
pr vrasjet e rnda etj. Kjo sht parashikuar shprehimisht n paragrafin 3 t nenit 37, n t cilin
thuhet: Burgimi afatgjat nuk mund t parashikohet si i vetmi dnim kryesor pr nj vepr t
veant penale.
Dnimi me burgim afatgjat shqiptohet n kohzgjatje prej njzet e nj deri n dyzet vjet (neni
37, par. 2). Pra minimumi i prgjithshm i ktij lloj dnimi sht njzet e nj vjet, ndrsa maksimumi i prgjithshm dyzet vjet. Edhe pse nuk sht parashikuar shprehimisht n Kodin Penal, ky
lloj dnimi duhet t shqiptohet n vite t plot. S kndejmi, dnimi me burgim afatgjat nuk do
t duhej t shqiptohej n muaj.
Meq dnimi me burgim afatgjat sht parashikuar dhe mund t shqiptohet vetm pr veprat
penale jashtzakonisht t rnda, n mnyr q ky ta ruaj ashprsin, represionin e domosdoshm, n Kodin Penal sht parashikuar q kryersit t veprs penale, lirimi me kusht mund ti
jepet pasi ti ket mbajtur tri t katrtat e ktij dnimi (paragrafi 4 i nenit 37).
2. Dnimi me burgim
Dnimi me burgim sht lloj i dyt i dnimit me heqje t liris, i parashikuar n Kodin Penal t
Kosovs (neni 38). N krahasim me dnimin me burgim afatgjat, ky sht lloj m i leht i dnimit me heqje t liris.
Sikundr dnimi me burgim afatgjat, edhe dnimi me burgim, sht dnim kryesor. Mirpo,
ndryshe nga dnimi me burgim afatgjat, dnimi me burgim sht i parashikuar pr numrin m t
madh t veprave penale.
115
Shqiptimi i dnimit me burgim sht parashikuar gjithher edhe n mnyr alternative me dnimin me burgim afatgjat. N disa raste, n raport me dnimin me gjob, ai sht parashikuar n
mnyr alternative apo kumulative. Ndrkaq, n raport me dnimet plotsuese, dnimi me burgim
gjithher sht parashikuar n mnyr kumulative.
N Kodin Penal sht prcaktuar minimumi i prgjithshm dhe maksimumi i prgjithshm i
dnimit me burgim. Minimumi i prgjithshm i dnimit me burgim sht pesmbdhjet dit,
ndrsa maksimumi i prgjithshm sht njzet vjet (neni 38, par. 1).
Dnimi me burgim shqiptohet n vite dhe muaj t plot. Ndrkaq, nse kt lloj dnimi gjykata e
shqipton n kohzgjatje deri n gjasht muaj, ather mund ta shqiptoj edhe n dit t plota
(neni 38, par. 2).
N pajtim me prirjet bashkkohore t shkencs s t drejts penale dhe t legjislacionit penal, n
Kodin Penal t Kosovs sht prvetsuar koncepti q n t gjitha rastet e mundshme, n vend t
dnimit me burgim, sidomos t burgimit afatshkurtr, t shqiptohen dnime alternative ose dnimi me gjob, me t cilat kryersi nuk privohet nga liria. Kshtu, n paragrafin 3 t nenit 38 t
Kodit Penal sht parashikuar si vijon: Kur gjykata cakton dnimin me burgim deri n tre muaj,
gjykata mund t caktoj q dnimi me burgim t zvendsohet me gjob ose me pun n dobi t
prgjithshme, por me plqimin e kryersit.
3. Dnimi me gjob
Dnimi me gjob bn pjes n llojet e dnimeve pasurore. Me an t ktij dnimi, kryersi i
veprs penale detyrohet q brenda afatit t caktuar t paguaj nj shum t hollash n dobi t
shtetit.
Dnimin me gjob apo me t holla e njohin t gjitha legjislacionet penale t shteteve bashkkohore. N mesin e dnimeve kryesore, pr nga pesha, dnimi me gjob n sistemin ton ndshkimor sht lloji m i leht i dnimit. Dnimi me gjob sht veanrisht i prshtatshm pr rastet e
veprave penale t lehta, mirpo n mnyr restriktive mund t zbatohet edhe n lmin e kriminalitetit t mesm.
Kodi Penal e parashikon dnimin me gjob n nenin 39. Dnimi me gjob sht i vetmi lloj dnimi n t drejtn ton penale, i cili mund t shqiptohet si dnim kryesor dhe plotsues. Dnimi me
gjob sht dnim kryesor, kur sht i parashikuar si sanksion i vetm pr veprn e caktuar.
Ndrsa ky dnim sht plotsues, kur pr nj vepr t caktuar sht parashikuar n mnyr kumulative me dnimin me burg. Krahas ksaj, dnimi me gjob mund t parashikohet edhe n mnyr
alternative me dnimin me burgim. N kso raste, dnimi me gjob mund t shqiptohet si dnim
kryesor a plotsues. Kryesor do t jet ather kur n kt alternativ gjykata e shqipton si t
vetimin dnim, ndrsa plotsues ather kur si dnim kryesor e shqipton dnimin me burgim,
kurse dnimin me gjob e shqipton krahas dnimit me burgim.. Dhe s fundi, dnimi me gjob
mund t shqiptohet si sanksion plotsues penal, s bashku me dnimin me kusht (neni 44, par. 4).
Minimumi i prgjithshm i dnimit me gjob sht 50 euro, ndrsa maksimumi i prgjithshm
sht 25.000 euro. Ndrkaq, n rastet kur vepra penale sht kryer me qllim fitimi, maksimumi i
gjobs sht 500.000 euro (neni 39, par. 1).
N Kodin Penal sht prcaktuar edhe mnyra e ekzekutimit t dnimit me gjob (neni 39, par. 2
dhe 3). Sipas ktyre dispozitave, gjykata e cakton me aktgjykim afatin e pagimit t dnimit me
gjob, i cili nuk mund t jet m i shkurtr se 15 dit dhe as m i gjat se 3 muaj. Mirpo, n raste
116
E drejta penale
t arsyeshme, gjykata mund t vendos q dnimi me gjob t paguhet edhe me kste, me kusht
q afati i pagess t mos jet m i gjat se dy vjet.
Nse i dnuari refuzon t paguaj gjobn ose nuk sht n gjendje ta paguaj at, me plqimin e
personit t dnuar, gjykata mund t vendos ta zvendsoj gjobn me nj urdhr pr pun n
dobi t prgjithshme, duke marr parasysh q kryerja e puns n interes t prgjithshm, sa t jet
e mundur, t mos paraqes penges n aktivitetet e tij t rregullta t puns (neni 39, par.3). Nse i
dnuari nuk pajtohet me zvendsimin e dnimit me gjob me pun n dobi t prgjithshme apo
nuk e zbaton dnimin e shqiptuar me pun n dobi t prgjithshme, edhe pse sht dakorduar m
par, gjoba i zvendsohet me dnim me burgim. N kso raste, gjykata cakton nj dit burgim
pr do 15 euro t gjobs, me kusht q afati i burgimit nuk tejkalon gjasht muaj (neni 39, par. 4).
Dnimi me gjob nuk do t ekzekutohet pas vdekjes s t dnuarit (neni 39, par. 6).
DNIMET ALTERNATIVE
I LLOJET E DNIMEVE ALTERNATIVE SIPAS KODIT PENAL T KOSOVS
Duke u mbshtetur n dispozitat e Rregullave t Tokios, n t cilat parashikohen alternativat e
dnimeve dhe masave, n vend t dnimit me burgim, si dhe Rekomandimet e Kshillit t
Evrops pr zbatimin e tyre dhe n baz t modeleve t Kodit Penal t Italis, Francs, Zvicrs,
Gjermanis dhe t kodeve penale t disa shteteve t tjera t Evrops Perndimore, n Kodin
Penal t Kosovs jan br prpjekje q t anticipohet shumica e korpusit t ktyre dnimeve dhe
masave alternative. Gjithashtu, me rastin e parashikimit t dnimeve dhe masave alternative n
Kodin Penal t Kosovs, jan anticipuar zgjidhje edhe nga legjislacioni penal i Anglis dhe
Shteteve t Bashkuara t Ameriks. Veanrisht duhet theksuar se n kto dy shtete t zhvilluara,
dnimet dhe masat e tjera alternative, n vend t dnimit me burgim, n kto tri dekadat e fundit,
jan konsoliduar dhe jan duke u zbatuar n prmasa t gjera dhe jan duke dhn rezultate t
mira n luft kundr kriminalitetit.
Qllimi kryesor i dnimeve dhe masave t tjera alternative, t parashikuara n legjislacionin penal
t shteteve bashkkohore, sht q n t gjitha rastet e mundshme t ushtrohet luft efikase
kundr kriminalitetit, pa u ekzekutuar dnimi me burgim, prkatsisht t luftohet kriminaliteti me
sanksione dhe masa joizoluese, jo me burgim. Duke e prfillur kt koncept dhe pr kt qllim,
duke i marr parasysh edhe rrethanat konkrete, n Kodin Penal t Kosovs jan parashikuar pes
lloje t dnimeve alternative, t cilat mund t shqiptohen n vend t dnimit me burgim. Kto
jan:
1) Dnimi me kusht (neni 43);
2) Dnimi me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues (neni 49);
3) Dnimi me kusht me urdhr pr mbikqyrje nga shrbimi sprovues (neni 50);
4) Dnimi me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme (neni 52) dhe
5) Gjysmliria (neni 53).
N dispozitat e posame t Kodit Penal, kto lloje t dnimeve alternative mund t shqiptohen ndaj nj numri relativisht t madh t kryersve t veprave penale. Natyrisht, n kto dispozita
jan parashikuar edhe kushtet t cilat duhet t prmbushen q t mund t shqiptohen kto dnime alternative. Duhet vn n dukje veanrisht se me hyrjen n fuqi t ktij Kodi Penal, n
Kosov pr her t par parashikohen si lloje t dnimeve alternative: dnimi me kusht me urdhr
pr trajtim, dnimi me kusht nn mbikqyrjen e shrbimit sprovues, dnimi me kusht me urdhr
pr pun n dobi t prgjithshme dhe gjysmliria. N vazhdim do t flasim ve e ve pr secilin
117
prej ktyre pes llojeve t dnimeve alternative t parashikuara n Kodin Penal.

II. NOCIONI I DNIMIT ME KUSHT DHE SISTEMET E NDRYSHME T TIJ
1. Nocioni i dnimit me kusht
Dnimi me kusht sht pezullim i ekzekutimit t dnimit t shqiptuar pr nj koh t caktuar dhe
me kushte t caktuara. Ky sht nj lloj sanksioni parapenal. Nse personi i dnuar me kusht nuk
kryen vepr penale t re, brenda afatit t caktuar, dhe nse i prmbush kushtet t cilat ia ka caktuar gjyqi, dnimi i shqiptuar nuk do t ekzekutohet, kurse personi i ktill nuk do t konsiderohet i
dnuar. N t kundrtn, nse personi i dnuar me kusht gjat afatit t pezullimit t ktij dnimi,
kryen vepr t re penale apo nuk i prmbush kushtet e tjera, t cilat ia ka caktuar gjykata me
rastin e shqiptimit t dnimit me kusht, ky lloj i sanksionit penal mund t revokohet, prkatsisht
do t revokohet, kshtu q personi i dnuar me kusht do t detyrohet ta mbaj dnimin.
N brendin e tij, dnimi me kusht qndron n faljen me kusht t dnimit kryersit t veprs
penale nga ana e shoqris. Kjo sht falje e mbshtetur n bindjen se kryersi i veprs n t
ardhmen do t respektoj ligjin, nuk do t kryej vepra penale.
2. Sistemet e dnimit me kusht
N legjislacionet penale jan t njohura tri sisteme t dnimit me kusht: 1) sistemi anglo-amerikan;
2) sistemi evropian kontinental dhe 3) sistemi i przier.
1) Sistemi anglo-amerikan ose probation (i sprovimit) sht paraqitur n disa shtete t Ameriks
dhe n Angli n fund t shekullit XIX, si form e zvendsimit t dnimit me burg. S pari ky sistem i dnimit me kusht sht parashikuar pr kryersit e mitur t veprave penale, kurse m pas
edhe pr kryersit madhor. Si karakteristik e ktij sistemi sht se ndaj kryersit t veprs penale
zhvillohet procedura penale, konstatohet fajsia e tij, mirpo nuk i shqiptohet dnimi. Shqiptimi i
dnimit pezullohet pr nj koh dhe caktohen kushtet q duhen prmbushur. Gjithashtu, personi
i ktill, gjat kohs s pezullimit t shqiptimit t dnimit, vihet nn mbikqyrje t posame, t
ciln e ushtron personi zyrtar i emruar nga ana e gjyqit.
2) Sistemi evropian kontinental sht paraqitur n fund t shekullit XIX, s pari n Belgjik dhe
Franc, prandaj edhe quhet sistemi belgo-francez. M pas, ky sistem prvetsohet edhe n shtetet
e tjera t Evrops.
Karakteristik e ktij sistemi t dnimit me kusht sht se kryersin e veprs penale gjyqi e shpall
fajtor dhe ia shqipton dnimin, por dnimin e shqiptuar nuk e ekzekuton, vese e pezullon at pr
nj koh t caktuar, me kusht q kryersi gjat ksaj kohe kryersi t mos kryej vepr t re
penale dhe ti prmbush kushtet e tjera, t cilat mund tia caktoj gjyqi me aktgjykim.
Ndryshe nga sistemi anglo-amerikan, n sistemin evropian-kontinental, gjat kohs s sprovimit t pezullimit t ekzekutimit t dnimit me kusht, kryersit t veprs penale nuk i caktohet kurrfar
mbikqyrjeje nga personi zyrtar, domethn ky person i lihet vetvetes pa kurrfar mbikqyerje,
kshille dhe ndihme.
3) Sistemi i przier. -Duke pasur parasysh prparsit e dy sistemeve t siprprmendura t
dnimit me kusht, legjislacionet e shteteve t Evrops, q nga fillimi i shekullit XIX, e prvetsojn nj sistem t przier, i cili prmban si elemente t sistemit kontinental, ashtu edhe elemente t
sistemit anglo-amerikan. Sipas ktij sistemi t przier, ndaj kryersit t veprs penale zhvillohet
118
E drejta penale
procedura penale, shqiptohet dnimi dhe pezullohet ekzekutimi i tij, por gjykata mund ti caktoj
edhe masn e posame t mbikqyerjes pr nj koh t caktur.
IV. LLOJET E DNIMIT ME KUSHT N T DREJTN PENALE T KOSOVS
Kodi Penal i Kosovs njeh katr lloje t dnimit me kusht dhe kto:
- dnimin me kusht,
- dnimin me kusht me urdhr pr trtajtim t detyrueshm rehabilitues,
- dnimin me kusht me urdhr pr mbikqyrje nga shrbimi sprovues, dhe
- dnimin me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme.
Me parashikimin e dnimit me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues, t dnimit me kusht me urdhr pr mbikqyrje nga shrbimi sprovues dhe dnimin me kusht me urdhr
pr pun n dobi t prgjithshme, Kodi i yn Penal, n mas t madhe, e ka prvetsuar sistemin
anglo-amerikan t dnimit me kusht.
V. DNIMI ME KUSHT
Dnimi me kusht sht lloji i par i dnimeve alternative, i cili sht parashikuar n nenin 43 t
Kodit Penal. Pr nga natyra, prmbajtja, kushtet dhe detyrimet q mund ti caktohen kryersit t
veprs penale, sht mjaft i ngjashm me dnimin me kusht, i cili parashihej n legjislacionin
penal t mparshm, q veproi n Kosov gjer te hyrja n fuqi t Kodit Penal.
Sipas dispozits s Kodit Penal, me rastin e caktimit t dnimit me kusht, gjykata ia shpall personit t dnuar dnimin dhe n t njjtn koh urdhron q ky dnim t mos ekzekutohet, nse personi i dnuar, brenda kohs t ciln e cakton gjykata (koha e verifikimit), q nuk mund t jet m e
shkurtr se nj vit dhe as m e gjat se pes vjet, nuk kryen vepr tjetr penale (neni 43, par. 2).
Nga ky prkufizim i dnimit me kusht rezulton se gjykata, kryersit t veprs penale ia cakton
dnimin, t cilin edhe e shpall, mirpo ekzekutimin e tij e shtyn, e pezullon pr nj koh dhe me
kushte t caktuara.
Kushtet pr shqiptimin e dnimit me kusht jan parashikuar n nenin 44 t Kodit Penal.
Revokimi i dnimit me kusht sht parashikuar n nenet 45, 46 dhe 47, kurse afatet e revokimit t
dnimit me kusht jan parashikuar n nenin 48.
VI. DNIMI ME KUSHT ME URDHR PR TRAJTIM T DETYRUESHM REHABILITUES
1. Nocioni dhe kushtet pr shqiptimin e dnimit me kusht me urdhr pr trajtim rehabilitues
Dnimi me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues sht lloji i dyt i dnimit me
kusht dhe, n prgjithsi, ky sht nj lloj i dnimit alternativ, i cili ndaj kryersve t veprave
penale mund t shqiptohet n vend t dnimit me burgim.
Me kt lloj t dnimit, si dhe t dnimit me kusht nn mbikqyrjen e shrbimit sprovues dhe t
dnimit me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme, q gjithashtu parashikohen me
Kodin Penal t Kosovs, krahas sistemit kontinental - belgo -francez, e drejta jon penale prvetson n mas t konsiderueshme edhe konceptin e s drejts penale anglo-amerikane, i cili sht i
njohur si sistem i sprovimit (probation).
119
Dnimi me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues sht parashikuar n nenin

49 t Kodit Penal. N kt dispozit sht parashikuar baza juridike dhe kushtet, t cilat duhet t
prmbushen pr zbatimin e tij.
Sipas paragrafit 1 t nenit 49, gjykata mund ta shqiptoj dnimin me kusht me urdhr pr trajtim
t detyrueshm rehabilitues n rast se personi i dnuar e ka shkelur ligjin pr her t par dhe
sht i varur nga droga ose alkooli, nse gjykata konstaton se faktori kryesor q ka ndikuar n
kryerjen e veprs penale sht varsia nga alkooli ose nga droga dhe trajtimi i suksesshm do ta
zvoglonte rrezikun pr kryerjen e veprs tjetr penale. Kt lloj dnimi me kusht gjykata do ta
shqiptoj pas shqyrtimit t raportit t shrbimit sprovues.
Nga kjo dispozit shihet qart se ky lloj dnimi me kusht sht i dedikuar ndaj kategoris s atyre
kryersve t veprave penale, t cilt jan alkoolist a narkoman dhe nse gjykata konstaton se
pikrisht vartsia ndaj alkoolit apo drogs ka qen faktori kryesor q ka kontribuar t kryhet vepra
penale.
Me dnimin me kusht me urdhr pr trajtim, kryersit t veprs penale gjithashtu i trhiqet vrejtja seriozisht pr shkak t veprs penale dhe i shqiptohet ky lloj dnimi.
Personit t dnuar me kusht me urdhr pr trajtim rehabilitues, gjykata ia cakton detyrimin q ai
t mjekohet. Ky mjekim nnkupton realizimin e nj programi t posam mjeksor, me t cilin
personi do t lirohet nga vartsia e alkoolit apo e drogs. Programin e trajtimit e prpilon dhe e
mbikqyr organi i shrbimit sprovues.
Sipas paragrafit 3 t nenit 49, ky lloj dnimi me kusht do t konsiderohet se sht mbajtur, nse
kryhet me sukses programi i trajtimit. Lidhur me kt, shrbimi sprovues duhet ta informoj
gjykatn se programi i trajtimit sht kryer me sukses. N kso rastesh gjykata jep vendimin, me
t cilin konstatohet se dnimi sht mbajtur.
N rast se i dnuari me kusht me urdhr pr trajtim largohet nga programi i trajtimit rehabilitues
pa i prmbushur detyrimet lidhur me urdhrin pr trajtim, gjykata mund ta zvendsoj detyrimin
e mparshm me nj tjetr, ta shtyj kohzgjatjen e urdhrit pr trajtim ose ta revokoj dnimin me
kusht dhe t urdhroj ekzekutimin e dnimit t caktuar n dnimin me kusht (para.4 i nenit 49).
VII. DNIMI ME KUSHT ME URDHR PR MBIKQYRJE NGA SHRBIMI
SPROVUES
1. Nocioni dhe kushtet pr shqiptimin e dnimit me kusht pr mbikqyrje nga shrbimi sprovues
Dnimi me kusht me urdhr nga shrbimi sprovues sht lloji i tret i dnimit me kusht, i cili
sht parashikuar n nenin 50 t Kodit Penal. Pr nga natyra, prmbajtja dhe mnyra e ekzekutimit, ky sht nj form e dnimit me kusht t tipit anglo-amerikan, ngase ka t bj me pezullimin e ekzekutimit t dnimit me burgim dhe me kontrollin dhe dhnien ndihm kryersit t
veprs penale. Kt lloj t dnimit, sikundr edhe dnimit me urdhr pr trajtim, tani e parashikojn edhe disa shtete t Evrops Perndimore.
Gjykata mund tia shqiptoj kryersit t veprs penale dnimin me kusht nn mbikqyrjen e shrbimit sprovues, nse, duke marr parasysh rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale dhe
kshillat e shrbimit sprovues, jetn e tij t mparshme dhe sjelljen pas kryerjes s veprs penale,
konsideron se me caktimin e mbikqyrjes s shrbimit sprovues do t realizohet m mir qllimi i
dnimit me kusht dhe integrimi n shoqri i t dnuarit (neni 50, par. 1).
Si rezulton nga paragrafi 1 i nenit 50 t Kodit Penal, para se ta shqiptoj kt lloj t dnimit me
120
E drejta penale
kusht, gjykata duhet t krkoj nga shrbimi sprovues kompetent pr territorin e vet mendimin
nse ky dnim mund t ekzekutohet dhe far lloji t detyrimeve mund t caktohen.
Dnimi me kusht me urdhr pr mbikqyrje nga shrbimi sprovues mund t zgjas s paku
gjasht muaj dhe jo m tepr se tri vjet.
Gjat kohs s verifikimit, t ciln ia cakton gjykata brenda minimumit dhe maksimumit t
parashikuar n ligj, shrbimi sprovues i jep personit t dnuar me kt lloj t dnimit me kusht
ndihm, kujdeset, e mbikqyr dhe e kontrollon.
2. Llojet e detyrimeve t mbikqyrjes s shrbimit sprovues t caktuara me dnimin me kusht
dhe mnyra e zgjedhjes s tyre
Kodi Penal i Kosovs parashikon njmbdhjet lloje t detyrimeve, t cilat jan t prcaktuara n
mnyr taksative n nenin 51. Kto jan:
1) Mjekimi ose rehabilitimi n entin shndetsor;
2) Nnshtrimi n programin e trajtimit mjeksor ose t rehabilitimit;
3) Vizita te psikologu ose te kshilluesit e tjer dhe veprimi n pajtim me rekomandimet e tyre;
4) Aftsimi profesional n nj profesion t caktuar;
5) Kryerja e aktiviteteve punuese;
6) Shfrytzimi i pags dhe i t ardhurave t tjera ose i pasuris pr prmbushjen e detyrimeve
familjare;
7) Mosndrrimi i vendbanimit pa autorizimin e shrbimit sprovues;
8) Heqja dor nga prdorimi i alkoolit apo i drogs;
9) Heqja dor nga frekuentimi n vende a lokale ku shrbehen pije alkoolike;
10) Heqja dor nga shoqrimi me persona t caktuar dhe
11) Heqja dor nga mbajtja e fardo lloji t armve.
N akgjykimin me t cilin sht shqiptuar dnimi me kusht nn mbikqyrjen e shrbimit
sprovues, gjykata ia cakton t dnuarit njrin ose disa nga llojet e detyrimeve t siprprmendura
dhe njhersh v n dukje m hollsisht se n ka qndron prmbushja e tyre.
N rastet kur i dnuari me kusht nn mbikqyrjen e shrbimit sprovues nuk e mban kontaktin me
shrbimin sprovues ose nuk i prmbush detyrimet q ia ka caktuar gjykata, detyrimin e
mparshm gjyka mund tia zvndsoj me nj detyrim tjetr ose tia vazhdoj afatin brenda
kohs s verifikimit apo ta revokoj kt lloj t dnimit me kusht (neni 50, par. 4). Si shihet nga
kjo dispopzit, revokimi i dnimit me kusht nn mbikqyrjen e shrbimit sprovues, pr shkak t
mosprmbushjes s detyrimeve, sht zgjidhja e fundit e mundshme, t ciln gjykata mund ta zbatoj n mnyr fakultative.
Gjykata do ta revokoj dnimin me kusht nn mbikqyrjen e shrbimt sprovues edhe n rastet
kur i dnuari gjat kohs s verifikimit kryen vepr penale t re, pr t ciln sht shqiptuar dnimi me s paku dy vjet a m tepr burgim. N ksi raste, revokimi i ktij lloji t dnimit me kusht
do t bhet sipas dispozitave t nenit 45 t Kodit Penal.
VIII. DNIMI ME KUSHT ME URDHR PR PUN N DOBI T PRGJITHSHME
1. Nocioni, lindja dhe arsyeshmria e puns n dobi t prgjithshme
Dnimi me kusht me urdhr pr pun n interes t prgjithshm a publik, sht lloji i katrt i
dnimit alternativ, i cili sht parashikuar n Kodin Penal (neni 52). Ky lloj dnimi sht
121
parashikuar n pajtim me prirjet bashkkohore t humanizimit t s drejts penale. Koncept

strategjik i ksaj prirjeje sht ajo q, maksimalisht, n t gjitha rastet e mundshme, n vend t
dnimit me burgim, t shqiptohen dnime alternative, dnime kto t cilat nuk e izolojn kryersin e veprs penale, nuk ia marrin lirin e lvizjes dhe njhersh prmbajn atribute t dnimit
moral, financiar dhe detyrime t caktuara ndaj t dmtuarit dhe shoqris, t cilat ai duhet ti
prmbush. N t kundrtn, nse nuk i prmbush detyrimet, t cilat ia cakton gjykata, do t
ekzekutohet dnimi me burgim ose ai me gjob. Nj ndr kto dnime alternative, si theksuam
m sipr, sht edhe puna n dobi t prgjithshme. Edhe pse ky lloj dnimi sht parashikuar si
substitut i dnimit me burgim ose i atij me gjob, pr nga natyra e tij, ai m s shpeshti duhet t
shqiptohet n vend t dnimit me burgim, ngase dnimi me gjob sht i karakterit bivalent - si
dnim kryesor dhe si dnim plotsues. Lidhur me karakterin e dnimit me gjob, duhet t vihet
n dukje posarisht se dnimi me gjob ka primesa t theksuara edhe t dnimit alternativ, por
n Kodin ton Penal ai trajtohet si dnim kryesor dhe dnim plotsues.
Puna n dobi t prgjithshme, si lloj i dnimit alternativ, sht i nj date relativisht t re. N kontinentin e Evrops pr her t par sht parashikuar n legjislacionin penal t Danimarks n
vitin 1974. M pas, kt lloj dnimi e kan prvetsuar edhe shum shtete t zhvilluara t
Evrops, si jan: Franca, Finlanda, ekia, Suedia, Anglia, Irlanda e Veriut etj. Gjithashtu, puna n
dobi t prgjithshme sht parashikuar edhe n Shtetet e Bashkuara t Ameriks.
N fillim, n shtetet ku sht parashikuar puna n dobi t prgjithshme, si lloj i dnimit alternativ,
zbatimi i tij sht br n mnyr selektive dhe eksperimentale, me nj rreth t ngusht t
njerzve dhe t vendit dhe pastaj gradualisht sht shtrir n tr vendin.
Arsyeshmria e inaugurimit n t drejtn penale t dnimit alternativ me pun n dobi t
prgjithshme, sidomos shihet n faktin se n dekadn e fundit t shekullit njzet, jo vetm q u
konsolidua n shtetet e Evrops Perndimore dhe n Angli e n Shtetet e Bashkuara t
Ameriks, por ai edhe sht masivizuar. Kshtu, p.sh., n vitin 1997 n Angli jan shqiptuar
47.120 dnime me pun n interes publik, n Holand 15.896, n Franc 24.310, n Finland
3.206, n eki 1.598 etj.
Puna n dobi t prgjithshme si dnim alternativ qndron n at se me aktgjykim t gjykats, kryersit t veprs penale i caktohet detyrimi q, brenda nj afati t caktuar, t kryej pun n dobi t
prgjithshme, n interes publik. Kto pun, t cilat kryersi i veprs penale detyrohet ti kryej,
mund t jen, p.sh., t pastroj rrugt a parqet e qytetit, t kujdeset pr personat e moshuar, t
smur a me rregullime mendore, t punoj n fabrik ose n ndonj shoqat humanitare apo t
kryej ndonj pun tjetr, t ciln ia cakton gjykata. Natyrisht, punt e caktuara i dnuari i kryen
pa pages, pa kompensim. Ort e puns kryhen nn mbikqyrjen e shrbimit sprovues dhe n
kohn e lir t kryersit t veprs penale.
2. Kushtet pr shqiptimin e dnimit me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme
Q t mund ta shqiptoj gjykata dnimin me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme,
duhet t plotsohen kushtet q parashikohen n paragrafin 1 t neni 52 t Kodit Penal:
- q gjykata, kryersit t veprs penale ti ket caktuar dnimin me burgim deri n nj vit ose dnimin me gjob deri n 2.500 euro;- t ekzistoj vlersimi nga raporti i shrbimit sprovues, dhe
- t jepet plqimi i t dnuarit se ai sht dakord ti shqiptohet ky lloj dnimi.
3. Kohzgjatja e puns n dobi t prgjithshme dhe mundsia e caktimit t detyrimeve t tjera
122
E drejta penale
Puna n dobi t prgjithshme shqiptohet n kohzgjatje prej s paku 30 or dhe m s shumti

240 or pune. Ort e puns, t caktuara nga gjykata, duhet t kryhen brenda nj viti (neni 52, par.
2 dhe 3).
Gjykata cakton me vendim t posam numrin e orve t puns. Ndrkaq, shrbimi sprovues
vendos pr llojin e puns n dobi t prgjithshme q duhet t kryhet nga personi i dnuar; cakton
organizatn pr t ciln personi i dnuar do t kryej punn; vendos pr ditt e javs, gjat t
cilave duhet t kryhet puna dhe e mbikqyr kryerjen e puns n dobi t prgjithshme (neni 52,
par. 2).
Sipas Kodit Penal (neni 52, par.4), n rastet e shqiptimit t dnimit me kusht me urdhr pr pun
n dobi t prgjithshme, gjykata mund ti urdhroj personit t dnuar t prmbush njri a disa
prej ktyre detyrimeve:
- t mbaj kontakte me shrbimin sprovues,
- t kthej prfitimin pasuror t fituar me kryerjen e veprs penale,
- t kompensoj dmin e shkaktuar me veprn penale,
- t prmbush detyrimet e tjera t parashikuara me ligjin penal si dhe
- t prmbush njrin apo disa prej njmbdhjet llojeve t detyrimeve t parashikuara me
nenin 51 t Kodit Penal.
Kohzgjatja e prmbushjes s detyrimeve t parashikuara n nenin 51 t Kodit Penal nuk
duhet t jet m e shkurtr se gjasht muaj dhe m e gjat se tri vjet.
Revokimi i dnimit me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme
N rastet kur personi i dnuar, pas kalimit t afatit t caktuar, n trsi apo pjesrisht, nuk e kryen
punn n dobi t prgjithshme, nuk mban kontakte me shrbimin sprovues ose nuk e kryen
detyrimin e parashikuar nga neni 51, t urdhruar nga gjykata, ather gjykata mund ta zvendsoj detyrimin e mparshm me nj tjetr, mund ta shtyj kohzgjatjen e mbikqyrjes brenda
kohs s verifikimi ose ta revokoj dnimin me kusht (neni 52, par. 5).
N rastet e revokimit t ktij lloji t dnimit me kusht, i dnuari detyrohet ta mbaj dnimin e
caktuar me burgim ose ta paguaj dnimin me gjob.
IX. GJYSMLIRIA
1. Nocioni dhe arsyeshmria e gjysmliris
Gjysmliria apo, si quhet n gjuhn frnge, semi liberte, sht lloji i pest i dnimit alternativ, i
parashikuar n Kodin Penal t Kosovs (neni 53). Ky lloj dnimi alternativ sht parashikuar n
pajtim me Rregullat e Tokios dhe, si i till, sht parashikuar dhe sht duke u zbatuar me sukses
n Angli, Poloni dhe n disa vende t tjera t Evrops Perndimore.
Gjysmliria, si lloj i dnimit alternativ, qndron n at q personit, t cilit i sht shqiptuar dnimi
me burgim, i mundsohet do dit, brenda orve t caktuara (gjasht, tet apo dhjet or), t qndroj n liri pr t vazhduar punn profesionale, t ciln e ka kryer edhe para kryerjes s veprs
penale apo q t kryej punt familjare (p.sh. nse sht fjala pr nj femr, e cila sht nn e
fmijve, t prkujdeset pr fmijt dhe punt e tjera t shtpis), t vijoj shkollimin, t vazhdoj
mjekimin etj. Pasi ti kryej punt brenda orve t lejuara pr t qndruar n liri, i dnuari sht i
detyruar t kthehet n entin penal, n burg, prkatsisht kohn tjetr i dnuari me gjysmliri duhet
ta kaloj n burg.
123
2. Kushtet pr shqiptimin e gjysmliris

Sikundr dnimet e tjera alternative, edhe gjysmliria mund t shqiptohet pr rastet e veprave
penale relativisht t lehta dhe, nse gjykata konstaton se sht e rndsishme dhe e dobishme pr
kryersin dhe shoqrin q pjesrisht t mundsohet qndrimi n liri pr vazhdimin a prfundimin e ndonj pune t rndsishme. Krahas ksaj, q t mund ta shqiptoj kt lloj dnimi,
gjykata duhet t formoj bindjen se edhe me kt lloj t dnimit do t arrihet qllimi i dnimit,
prmirsimi i kryersit dhe se ai n t ardhmen nuk do t kryej veprar penale.
N kto suaza dhe me kso qllimesh, gjysmliria sht parashikuar edhe n Kodin Penal t
Kosovs. N nenin 53, paragrafi 1 t Kodit Penal sht parashikuar si vijon: Kur gjykata shqipton dnimin deri n nj vit burgim, mund t urdhroj ekzekutimin e dnimit me gjysmliri, pr
shkak t detyrimeve t personit t dnuar lidhur me punn, arsimimin, kualifikimin ose aftsimin
profesional, prgjegjsit esenciale familjare a nevojn pr trajtim ose rehabilitim mjeksor. Kur e
vuan dnimin n gjysmliri, personi i dnuar detyrohet t kthehet n burg pas kryerjeve t
detyrimeve jasht burgut, brenda kohs s caktuar nga gjykata..
Revokimi i gjysmliris.- Me gjith faktin se gjysmliria n Kodin ton Penal dhe n kodet penale
t shteteve t tjera nuk konsiderohet dnim me kusht, ku lloj dnimi ka edhe premisa t dnimit
me kusht dhe, si i till, mund t revokohet. Kshtu, n paragrafin 2 t nenit 53 t Kodit Penal
sht parashikuar shprehimisht se, nse i dnuari nuk i prmbush detyrimet lidhur me punn,
arsimimin ose aftsimin profesional, pr t cilat sht shqiptuar gjysmliria, gjykata do ta revokoj
kt lloj t dnimit dhe do t urdhroj q ky dnim apo pjesa e mbetur e ktij dnimi, t ekzekutohet n burg. N rastet kur gjykata vendos pr revokimin e ktij lloji t dnimit pr shkak t
mosprmbushjes s detyrimeve t puns ose t aktiviteteve t tjera, do t krkoj raport nga
shrbimi sprovues.
Natyrisht, edhe pse nuk thuhet shprehimisht n Kodin Penal, gjysmliria do t revokohet edhe n
rastet kur i dnuari kryen ndonj vepr penale t re gjat periudhs s ekzekutimit t gjysmliris.
Lidhur me kt, n projektin e Ligjit pr Ekzekutimin e Sanksioneve Penale, i cili duhet t miratohet n fund t vitit 2003 ose n fillim t vitit 2004, sht parashikuar shprehimisht se gjysmliria
do t revokohet, nse i dnuari gjat kohzgjatjes s ktij dnimi kryen ndonj vepr penale
tjetr.
DNIMET PLOTSUESE
I. DNIMET PLOTSUESE N SISTEMIN E SANKSIONEVE PENALE
E drejta penale e ish-Jugosllavis, e cila sht zbatuar edhe gjer me hyrjen n fuqi t Kodit Penal
t Kosovs, shumicn e dnimeve plotsuese, q tani njihen te ne, i ka konsideruar si masa siguruese. Si masa siguruese i ka konsideruar ish-Federata jugosllave n pjesn e prgjithshme t
Kodit Penal t vitit 1948, me Kodin Penal t vitit 1951 si dhe me Ligjin Penal t vitit 1977.
Nocioni dhe qllimi i dnimeve plotsuese. Dnimet plotsuese jan lloje t posame t sanksioneve penale, t cilat u paraqitn si rezultat i njohurive se dnimet kryesore nuk mund t jen t vetmet mjete efikase ndaj t gjith kryersve t veprave penale. Pr kt arsye, n t drejtn penale u
formsua mendimi se, krahas dnimit kryesor, duhet parashikuar edhe sanksione t tjera penale
me karakter komplementar, plotsues, me t cilat do t bhej i mundshm parandalimi m efektiv
i kriminalitetit dhe risocializimi i personave t dnuar. Kshtu, t drejtat penale aktuale, regjistrin e
sanksioneve penale e begatojn edhe me dnime plotsuese, t cilat shqiptohen krahas dnimeve
124
E drejta penale
kryesore. Prjashtim bn dnimi me gjob, i cili, pr nga prmbajtja dhe natyra e tij, sht nj
dnim bivalent, prandaj konsiderohet si dnim kryesor dhe plotsues.
II. SISTEMI DHE LLOJET E DNIMEVE PLOTSUESE SIPAS KODIT PENAL
1. Sistemi i dnimeve plotsuese
N nenin 54, Kodi Penal prcakton sistemin e dnimeve plotsuese. Kjo dispozit penalojuridike ka rndsi pr sistemin e ktyre sanksioneve penale, sikundr edhe dispozita me t ciln
jan parashikuar dnimet kryesore. Me kt dispozit prvijohet edhe parimi i ligjshmris, i cili
qndron n at q sanksionet penale duhet m par t prcaktohen me ligj. Kjo dispozit i prmend n mnyr taksative llojet e dnimeve plotsuese, t cilat mund tu shqiptohen kryersve t
veprave penale. Ndrkaq, n dispozitat e tjera, n t cilat parashikohen ve e ve dnimet plotsuese, ceken n mnyr decidive edhe kushtet q duhen plotsuar pr tu shqiptuar kto dnime.
N nenin 54, Kodi Penal i parashikon kto lloje t dnimeve plotsuese:
1) gjobn,
2) heqjen e s drejts pr tu zgjedhur,
3) ndalimin e ushtrimit t funksioneve n administratn publike ose n shrbimin publik,
4) ndalimin e ushtrimit t profesionit, t aktiviteteve ose detyrs,
5) ndalimin pr t drejtuar automjetin,
6) marrjen e patent s shoferit,
7) marrjen e sendit,
8) urdhrin pr publikimin e aktgjykimit, dhe
9) dbimin e t huajit nga territori i Kosovs.
Dnimi me gjob, si cekm edhe m sipr, n Kodin Penal sht parashikuar si dnim kryesor
dhe si dnim plotsues, i cili mund t shqiptohet si i vetmi dnim ose s bashku me dnimin kryesor, n mnyr kumulative.
MATJA E DNIMIT
I. NOCIONI I MATJES S DNIMIT
Me matje t dnimit nnkuptojm caktimin e llojit dhe t mass s dnimit ndaj kryersit t
veprs penale. Me rastin e matjes s dnimit, duhet medoemos t merren parasysh t gjitha
rrethanat rnduese dhe lehtsuese, q jan shprehur n momentin e kryerjes s veprs penale, n
mnyr q t caktohet ai lloj dhe mas e dnimit q do ti prgjigjej peshs s veprs s kryer
penale dhe rrezikshmris shoqrore t kryersit dhe me t ciln m s miri do t arrihej qllimi i
dnimit.
Nisur ngai organi q bn matjen e dnimit, n t drejtn penale njihen tri lloje t matjes s dnimit: 1) matja ligjore, 2) matja gjyqsore dhe 3) matja administrative.
1) Matja ligjore e dnimit.- Matja ligjore e dnimit, si tregon vet titulli, bhet prej organit q
nxjerr ligje, me rast ligjdhnsi cakton llojin dhe masn e dnimit, me rastin e parashikimit t
veprave penale. Matja e dnimit nga ana e ligjdhnsit bhet sipas rrezikshmris abstrakte t
veprave penale; ligji e bn matjen e dnimit sipas peshs abstrakte t veprave penale t caktuara n ligj (p.sh. vrasjes, plagosjes, vjedhjes).
125
2) Matja gjyqsore e dnimit.- Kt lloj t matjes s dnimit e bn gjykata, kur n procedurn

penale konstatohet se kryersi i veprs s caktuar penale sht penalisht prgjegjs pr veprn
e kryer. Se far suaza t autorizimeve ka gjykata me rastin e matjes s dnimit, varet prej sistemit t matjes s dnimit, q sht prcaktuar n legjislacionin penal.
3) Matja administrative e dnimit.- Krahas matjes ligjore dhe gjyqsore, n disa vende sht e
njohur edhe matja administrative e dnimit. Ky sistem i matjes s dnimit zbatohet n disa
shtete federale t Shteteve t Bashkuara t Ameriks. Sipas ktij sistemi, dnimin e masin
organet kompetente pr ekzekutimin e dnimit. Kjo matje e dnimit mund t zbatohet vetm
te dnimi me heqje t liris, me rast gjykata e cakton vetm kt lloj t dnimit, kurse
kohzgjatjen e dnimit e cakton organi administrativ.
II. INDIVIDUALIZIMI I DNIMIT

Nocioni dhe rndsia e individualizimit t dnimit.- Me individualizim t dnimit nnkuptohet
prshtatja e dnimit me veprn penale dhe kryersin e saj. Qllimi i individualizimit sht q t
shqiptohet asi dnimi i cili n mnyr m efikase do t ndikoj n riedukimin e kryersit t veprs
penale. Individualizimi i dnimit n t drejtn penale bashkkohore duhet t bhet duke respektuar edhe parimin e ligjshmris si lidhur me llojin, ashtu dhe me masn e dnimit.
Rrethanat lehtsuese e rnduese.- Matja e dnimit nga ana e gjykats bhet brenda minimumit dhe
maksimumit t dnimit t parashikuar me ligj pr ato vepra penale dhe duke i marr parasysh
rrethanat lehtsuese dhe rnduese. Kodi Penal, n nenin 64, parashikon n mnyr t
prgjithshme se cilat rrethana gjykata do ti marr parasysh gjat matjes s dnimit dhe, me at
rast, i prmend rrethanat me tipare lehtsuese dhe rnduese, duke i ln mundsi gjykats q n
do rast konkret t marr parasysh edhe rrethana t tjera, t cilat ndikojn q t shqiptoj nj
dnim m t rrept apo m t but. N mesin e rrethanave q i parashikon Kodi Penal, gjenden
rrethanat objektive, q i referohen veprs penale dhe rrethanat subjektive q i referohen kryersit.
Me rrethana rnduese nnkuptojm ato rrethana t cilat ndikojn q dnimi t jet m i rrept
brenda kufijve t parashikuar me ligj pr at vepr penale, ndrsa me rrethana lehtsuese nnkuptojm ato rrethana t cilat ndikojn q dnimi t jet m i but, gjithashtu brenda kufijve t prcaktuar me ligj.
Si theksuam m sipr, Kodi Penal prmend vetm n mnyr ekzemplare rrethanat lehtsuese
dhe rnduese, t cilat ndodhin m s shpeshti dhe t cilat jan m tipike, kshtu q gjykats i
sht ln mundsia q, me rastin e matjes s dnimit, t marr parasysh edhe rrethana t tjera
pr do rast konkret.
Kodi Penal (neni 64) shprehimisht cek kto rrethana lehtsuese dhe rnduese:
1) Shkalln e prgjegjsis penale, e cila ndikon n matjen e dnimit.- Shkalla e prgjegjsis
penale prmban n vete shkalln e prgjegjsis dhe t fajsis. Meq prgjegjsia dhe fajsia,
si elemente t prgjegjsis penale, mund t shkallzohen, mund t shkallzohet edhe
prgjegjsia penale. Ksisoj, n prgjegjsin penale mund t ndikojn rrethanat se kryersi i
veprs penale ka qen plotsisht a pjesrisht i prgjegjshm. Gjithashtu n shkalln e
prgjegjsis penale mund t ndikoj edhe rrethana nse kryersi veprn e ka kryer me dashje
t drejtprdrejt, me dashje eventuale apo nga pakujdesia me vetdije a pa vetdije. Prej
shkalls s prgjegjsis dhe llojit t fajsis varet se a do t shqiptohet nj mas m e vogl a
126
E drejta penale
nj mas m e madhe e dnimit.

2) Motivet nga t cilat sht kryer vepra penale jan shkaqe psikike, t cilat e kan shtytur personin t kryej vepr penale. Motivet mund t jen t dobta pr nga natyra e tyre, si, p.sh., urrejtja, shpirtligsia, egoizmi, hakmarrja etj. N kso rastesh, kto motive konsiderohen si
rrethana rnduese. Mirpo, motivet nga t cilat kryhen veprat penale mund t jen edhe pozitive (humane), si p.sh. nga dhembshuria, nga dashuria, nga ndjenja e detyrimit apo nderit etj.
dhe n ksi raste kto motive konsiderohen si rrethana lehtsuese. N t drejtat penale
bashkkohore motiveve u kushtohet nj rndsi gjithnj m e madhe me rastin e matjes s
dnimit, sepse kto m s miri e zbulojn personalitetin e kryersit t veprs penale.
3) Sjellja e mparshme dhe rrethanat personale t kryersit jan gjithashtu t rndsishme pr t
muar personalitetin e kryersit, t fajtorit, dhe rrezikshmrin e tij shoqrore. Kshtu, p.sh.,
nse nj person n jetn e tij t mparshme ka pasur sjellje korrekte dhe ka qen shembull pr
t mir n mjedisin e tij, kto tregojn se kryersi nuk sht moralisht i prishur dhe se me
edhe zbatimin e nj dnimit m t but mund t arrihet qllimi edukues i dnimit. N t
kundrtn, nse kryersi i veprs penale ka qen edhe m par i dnuar (sht recidivist) apo
nse ka uar jet t shthurur, si: djerraditja, bredhja, luajtja bixhoz etj., ather kto veti do ti
merren si rrethana rnduese me rastin e matjes s dnimit, ngase tregojn qart se pr tu arritur qllimi i dnimit, duhet shqiptuar nj lloj dhe nj mas m e rnd dnimi.
4) Pranimi i fajit nga kryersi i veprs penale sht me rndsi t posame n t drejtn penale.
Rrjedhimisht, nse kryersi i veprs penale e pranon fajin dhe pranon se ka kryer nj vepr
penale, e cila sht e dmshme pr personin tjetr dhe shoqrin, kjo tregon se ai sht penduar dhe n t ardhmen nuk do t kryej vepra penale dhe do t sillet mir. Dhe anasjelltas,
nse nuk e pranon fajin, kjo rrethan tregon se nj person i ktill ende nuk e ka kuptuar ose
nuk do t kuptoj se ka kryer nj vepr t dmshme, e cila sht parashikuar si vepr penale
dhe njhersh kjo rrethan mund t jet nj tregues se nj personi i till edhe n t ardhmen
do t kryej vepra penale.
5) Sjellja e kryersit pas kryerjes s veprs penale, gjithashtu, sht me rndsi pr matjen e
dnimit. Kjo pr faktin se sjellja e kryersit flet jo vetm pr qndrimin e tij ndaj veprs s vet,
por edhe far sjelljesh do t ket n t ardhmen. Kshtu, pranimi i kryerjes s veprs penale
ose mohimi kategorik i saj prkundr provave t pakontestueshme, mandej pendimi real ose
knaqsia q shfaq pr kryerjen e veprs penale, dhnia e ndihms viktims dhe familjes s tij
etj., jan rrethana q medoemos ndikojn q atij ti shqiptohetnj dnim m i but ose m i
rrept.
6) Intensiteti i rrezikimit ose i dmtimit t s mirs s mbrojtur sht nj rrethan objektive, e
cila flet pr nj shkall m t lart ose m t ult t rrezikshmris shoqrore t veprs penale
dhe ajo, si e till, ndikon n matjen e dnimit.
7) Rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale mund t jen t natyrs objektive dhe subjektive
dhe mund ti referohen veprs penale, kryersit t saj si dhe subjektit pasiv t veprs penale.
Kto rrethana mund tu prkasin kohs, mjeteve, mnyrs dhe vendit t kryerjes s veprs
penale, disa gjendjeve psikike t kryersit dhe viktims, raporteve t tyre etj. Q kto rrethana
t mund t merren parasysh si lehtsuese a rnduese, sht e nevojshme q ligjdhnsi t mos
i ket parashikuar si t ktilla n figurn e veprs penale.
8) Gjendja pasurore e kryersit zakonisht nuk ndikon n matjen e dnimit, sepse ktu kemi t
bjm me parimin se dnimi duhet ti godas njsoj qytetart me gjendje materiale t mir dhe
qytetart e varfr. Mirpo, q dnimi me gjob, me t holla, t mundur ti godit njsoj t
gjith qytetart, duhet pasur patjetr parasysh gjendja materiale e kryersit. Se a do ta godit
127
m leht a m rnd dnimi me t holla ndonj person, varet prej gjendjes materiale. S kndejmi, sipas ligjit, gjykata sht e detyruar q dnimin me gjob ta mas jo vetm sipas peshs s
veprs penale dhe rrethanave t tjera, por edhe sipas mundsis pasurore t kryersit.
II. Zbutja e dnimit
Rrethanat lehtsuese dhe rnduese mund t ken ndikim n matjen e dnimit vetm brenda minimumit dhe maksimumit t dnimit t prcaktuar me ligj pr at vepr penale. Mirpo, n jetn e
prditshme mund t kryhen vepra penale n aso rrethanash, t cilat veprn e bjn veanrisht t
leht. N rastet e tilla, matja e dnimit brenda kufijve t minimumit dhe maksimumit t posam
nuk do t ishte n pajtim me parimin e drejtsis dhe nuk do ti prgjigjej qllimit t dnimit dnimi do t ishte i rrept. Pr kt arsye, pr rastet e ktilla Kodi Penal parashikon rregulla t
posame pr zbutjen e dnimit (neni 66).
Zbutja e dnimit zbatohet kur me ligj parashikohet mundsia q gjykata t shqiptoj dnimin nn
minimumin e posam t dnimit t parashikuar pr at vepr penale dhe kt gjer n minimumin
e prgjithshm t atij lloji t dnimit apo q ta zvendsoj dnimin e parashikuar pr at vepr
menj lloj dnimi m t but.
Sipas nenit 66, njihen dy lloje t zbutjes s dnimit: a) zbutja e dnimit n rastet kur shprehimisht
parashikohet me ligj dhe b) zbutja e dnimit sipas bindjes s gjykats.
III . Lirimi nga dnimi
N Kodin Penal (neni 68) sht parashikuar mundsia e lirimit nga dnimi nga ana e gjykats.
Mirpo, duhet theksuar se gjykata mund ta liroj kryersin e veprs penale nga dnimi vetm n
rastet kur ligji shprehimisht e parashikon kt mundsi (paragrafi 1 i nenit 68). S kndejmi, gjykata nuk mundet ta liroj nga dnimi kryersin e veprs penale, sipas bindjes s vet t lir.
Sipas Kodit Penal, njihen dy grupe t rasteve kur kryersi mund t lirohet nga dnimi. Grupi i
par i rasteve sht parashikuar me dispozitat e pjess s prgjithshme t Kodit Penal, ndrsa
grupi i dyt me dispozitat e pjess s posame.
Me dispozitat e pjess s prgjithshme t Kodit Penal, mundsia e lirimit nga dnimi sht
parashikuar nse vepra penale kryhet, p.sh., n kaprcim t kufijve t mbrojtjes s nevojshme
(neni 8, par. 4); n kaprcim t kufijve t nevojs ekstreme (neni 9, par. 3); n lajthim juridik (neni
19, par. 2); n raste t tentativs s paprshtatshme (neni 21); n raste t heqjes dor vullnetarisht
nga kryerja e veprs penale (neni 22); n raste t heqjes dor vullnetarisht nga bashkimi kriminal
(neni 26, par. 2) etj.
Me dispozitat e pjess s posame t Kodit Penal, gjithashtu jan parashikuar rastet kur gjykata
mund ta liroj nga dnimi kryersin e veprs penale. Raste t ktilla jan parashikuar, p.sh., nse
dshmitari, eksperti, prkthyesi apo interpreti e revokon deklaratn e rreme para se t jet dhn
vendimi prfundimtar (neni 308, par. 2); nse personi i privuar nga liria heq dor vullnetarisht nga
rebelimi para se t ket prdorur dhunn a kanosjen serioze (neni 312, par. 3); nse sulmuesi ndaj
personit zyrtar ka qen i provokuar nga veprimi i kunrligjshm a brutal (neni 317, par. 4).
Dispozitat e siprprmendura t pjess s prgjithshme dhe t posame t Kodit Penal lidhur me
lirimin nga dnimi, jan me karakter fakultativ, ngase parashikojn vetm mundsin e lirimit nga
dnimi. N kso rastesh, gjykats i sht ln n kompetenc t vendos nse do ta liroj ose jo
nga dnimi kryersin e veprs penale.
Krahas ksaj, si n dispozitat e pjess s prgjithshme, ashtu dhe n dispozitat e pjess s
128
E drejta penale
posame, Kodi Penal n disa raste ka parashikuar edhe lirimin mandator, obligativ nga dnimi.
Nj rast i till i lirimit obligativ nga dnimi sht parashikuar n nenin 22, paragrafi 1 t Kodit
Penal, n t cilin thuhet se gjykata e liron personin nga dnimi pr tentativ t dnueshme t
veprs penale, nse personi i till vullnetarisht heq dor nga kryerja e veprs penale, t ciln e ka
filluar ose nse pas kryerjes s veprs penale t till, ai e parandalon shkaktimin e pasojave.
Me rastin e lirimit nga dnimi, gjykata jep aktgjykimin, me t cilin e shpall fajtor kryersin e
veprs penale, por e liron nga dnimi.
IV. Bazat e posame t lirimit nga dnimi pr vepra penale t kryera nga pakujdesia
Kodi Penal, n nenin 69, parashikon n mnyr shprehimore mundsin e lirimit nga dnimi pr
rastet e posame t veprave penale t kryera nga pakujdesia. Sipas ksaj dispozite, gjykata mund ta
liroj nga dnimi kryersin e veprs penale t kryer nga pakujdesia n kto situata:
1) Kur pasojat e veprs penale e goditin aq rnd kryersin e veprs penale, saq ndshkimi do t
ishte i panevojshm pr realizimin e qllimit t dnimit ose
2) Kur kryersi, menjher pas kryerjes s veprs penale, ka br prpjekje pr mnjanimin ose
zvoglimin e pasojave t asaj vepre dhe nse n trsi a n mas t madhe e ka kompensuar
dmin i cili sht shkaktuar me at vepr.
IV. RECIDIVI
Nocioni dhe rndsia e recidivit.- Me recidiv a fajtor prsrits, nnkuptojm rastet kur personi q
ka qen m par i dnuar prsri kryen vepr penale. Ky sht kuptimi penalo-juridik i recidivit.
Mirpo, krahas kuptimit penalo-juridik, njihet edhe kuptimi kriminologjik dhe penalogjik i recidivit.
N kuptimin kriminologjik, recidivi paraqet do kryerje t srishme t veprs penale nga personi i
cili m par ka kryer vepr penale, pa marr parasysh se a ka qen i dnuar pr at vepr.
N kuptimin penologjik, recidivi ekziston kur personi q e ka vuajtur dnimin me burg, srish
vjen n burg pr shkak se kryen nj vepr penale tjetr.
Llojet e recidivit.- Varsisht se prej far aspekti vshtrohet, n shkencn e s drejts penale njihen disa lloje t recidivit.
Duke marr parasysh natyrn e veprave penale, n t drejtn penale njihen dy lloje t recidivit:
recidivi i prgjithshm dhe ai special.
Recidivi i prgjithshm ekziston kur kryersi, pas dnimit t shqiptuar a t mbajtur pr veprn
penale t mparshme, srish kryen vepr penale t llojit t ndryshm.
Recidivi special apo i posam, ekziston kur kryersi, pas dnimit t shqiptuar a t mbajtur pr
veprn penale t mparshme, srish kryen vepr penale t njjt ose t llojit t njjt.
Duke marr parasysh numrin e veprave penale t kryera, n t drejtn penale njihen dy lloje t
recidivit: recidivi i njfisht dhe recidivi i shumfisht.
Recidivi i njfisht apo i rndomt ekziston n rastet kur personi, i cili ka qen i dnuar pr
veprn penale t mparshme, srish kryen vepr penale tjetr.
Recidivi i shumfisht (multirecidivi) konsiderohet se ekziston ather kur nj person, i cili m
par ka qen m s paku dy her i dnuar pr vepra penale, serish kryen vepr penale t re.
129
V. MATJA E DNIMIT PR VEPRAT PENALE N BASHKIM

1. Sistemet e matjes s dnimit pr veprat penale n bashkim
N shkencn e s drejts penale dhe n legjislacionet penale t shteteve bashkkohore njihen tri
sisteme t matjes s dnimit unik pr veprat penale n bashkim. Kto jan: 1) sistemi i absorbcionit, 2) sistemi i aseiracionit dhe 3) sistemi i kumulacionit.
1) Sipas sistemit t absorbcionit matet dnimi pr do vepr penale, mirpo si dnim unik shqiptohet dnimi m i rnd i cili i absorbon dnimet m t lehta. Ky sistem tani n praktik zbatohet shum rrall.
2) Sipas sistemit t asperacionit, s pari maten dnimet ve e ve pr do vepr penale n
bashkim, mandej dnimi m i rnd merret pr baz, kurse dnimet e tjera i shtohen ktij, por
me kusht q dnimi unik (i prbashkt) t mos e arrij shumn e t gjitha dnimeve e as mos
ta tejkaloj maksimumin e prgjithshm t atij lloji t dnimit t prcaktuar me ligj.
3) Sipas sistemit t kumulacionit, gjithashtu, s pari maten dnimet ve e ve pr do vepr penale
n bashkim, e m pas mblidhen t gjitha dnimet dhe shuma e tyre paraqet dnimin unik, t
prbashkt. Ky sistem vlersohet i prshtatshm pr rastet kur shqiptohen dnimet me gjob,
por si i till nuk sht i drejt pr rastet e shqiptimit t dnimit me heqje t liris, sepse on n
mbajtjen e pandrprer dhe kohzgjatjen e panevojshme t ktij lloji t dnimit. N legjislacionet penale, bashkkohore ky lloj sistemi i matjes s dnimit zbatohet n mnyr t kufizuar,
zakonisht, kur sht fjala pr dnimet me gjob.
2. Sistemi i matjes s dnimit pr veprat penale n bashkim n t drejtn penale t Kosovs
Kodi Penal i Kosovs i njeh t tri sistemet e matjes s dnimit pr veprat penale n bashkim (neni
71). Mirpo, prej tri sistemeve q njihen n shkencn e s drejts penale, sipas Kodit Penal, sistemi i asperacionit sht themelor, ngase ky m s shpeshti zbatohet n praktik, ndrsa sistemet e
kumulacionit dhe t absorbcionit jan sisteme plotsuese, komplementare.
VI. MATJA E DNIMIT PERSONIT T DNUAR
N t shumtn e herave personi n t njjtn koh gjykohet pr t gjitha veprat penale t kryera
n bashkim dhe i shqiptohet nj dnim unik pr t gjitha ato vepra. Mirpo, shtja e matjes s
dnimit personit i cili m par sht dnuar, n t drejtn penale shtrohet n kto raste:
- q nj (ose m shum) vepra penale t kryera t jen zbuluar pasi sht dnuar personi dhe, si
t tilla, ato nuk mund t prfshihen n aktgjykim;
- nse personi i dnuar kryen vepr penale t re, para se t ket filluar mbajtja e dnimit sipas
aktgjykimit t mparshm;
- nse personi i dnuar, gjat mbajtjes s dnimit me burg, kryen vepr penale t re dhe
- nse t dnuarit me kusht i revokohet dnimi me kusht, pr shkak t veprs penale, t ciln e ka
kryer para se ti jet shqiptuar dnimi me kusht.
Tani shtrohet pyetja se n mnyr mund ti matet dnimi unik personit t dnuar n kso
rastesh? Matja e dnimit personit t dnuar n rastet e prmendura m sipr bhet sipas dispozitave t nenit 72 t Kodit Penal.
Rrjedhimisht, n dispozitat e nenit 72 t Kodit Penal, matja e dnimit personit t dnuar bhet
sipas rregullave t parashikuara pr veprat penale n bashkim. Sipas ktyre dispozitave, me rastin
130
E drejta penale
e shqiptimit t dnimit unik pr t gjitha veprat penale, dnimin e shqiptuar m par gjykata e trajton si t prcaktuar, kurse dnimin e mat vetm pr veprat penale q nuk kan qen t prfshira
n aktgjykimin e mparshm. M pas, duke i zbatuar dispozitat e Kodit Penal q i referohen matjes s dnimit pr veprat penale n bashkim, e shqipton dnimin unik pr t gjitha veprat penale,
zakonisht, duke zbatuar sistemin e asperacionit. N rastet e ktilla, dnimin apo pjesn e dnimit,
t cilin e ka mbajtur i dnuari, i llogaritet n dnimin e shqiptuar.
Prej ksaj rregulle t matjes s dnimit personit t dnuar, n paragrafin 2 t nenit 72 sht
parashikuar nj prjashtim. Sipas ktij paragrafi, nse personi i dnuar me burgim ose me burgim
afatgjat kryen vepr penale t re, gjykata do ti shqiptoj dnimin pr kt vepr penale, pavarsisht nga dnimi i mparshm, nse me zbatimin e dispozitave pr matjen e dnimit pr veprat
penale n bashkim, nuk mund t realizohet qllimi i dnimit, pr shkak se ka mbetur nj pjes e
shkurtr nga dnimi q i sht shqiptuar m par.
VII. LLOGARITJA E PARABURGIMIT DHE DNIMIT T MPARSHM
Sipas Kodit Penal, koha q i pandehuri ka kaluar n paraburgim dhe do lloj tjetr i privimit nga
liria lidhur me veprn penale, detyrimisht i llogaritet n dnimin e shqiptuar me burgim, burgim
afatgjat dhe n dnimin me gjob (neni 73, par. 1). Nga kjo rezulton se gjykata, me rastin e
shqiptimit t dnimit, duhet medoemos tia llogaris t pandehurit tr at koh, t ciln e ka
kaluar n paraburgim, kshtu q ai do ta mbaj vetm pjesn e mbetur t dnimit.
Kodi Penal e rregullon n t njjtn mnyr edhe shtjen e llogaritjes s dnimit t mparshm
me burgim apo me gjob pr kundravajtje ose delikt ekonomik. Kshtu, me paragrafin 2 t nenit
73 sht parapashikuar: Burgimi ose dnimi me gjob, t cilin i dnuari e ka mbajtur, prkatsisht e ka paguar pr kundravajte a delikt ekonomik, prfshihen n dnimin e shqiptuar pr
veprn penale, tiparet e s cils prfshijn edhe tiparet e kundravajtjes ose t deliktit ekonomik.
N paragrafin 3 t ktij neni, gjithashtu, sht parashikuar se masa mbrojtse, e cila sht shqiptuar pr kundravajtje ose pr delikt ekonomik, prfshihen n dnimin plotsues pr veprn
penale, tiparet e s cils i prfshijn edhe tiparet e kundravajtjes apo t deliktit ekonomik.
Kodi Penal parashikon dispozitn sipas s cils, n do rast t llogaritjes, nj dit paraburgim apo
heqje e liris llogaritet si nj dit burgim a burgim afatgjat. Ndrkaq, nse sht shqiptuar
dnim me gjob, nj dit paraburgim ose heqje e liris barazohet me 15 (neni 73, par. 4).
VREJTJA E GJYKATS
1. Nocioni dhe rndsia e vrejtjes s gjykats
Vrejtja e gjykats sht sanksion i posam, nj lloj i posam i mass penalo-juridike me qllim
t caktuar kriminalo-politik dhe shoqror. Vrejtja e gjykats, sipas brendis dhe qllimit t saj,
nuk sht dnim, por, n fakt, sht trajtim i kryersit t veprs penale me masa jondshkuese.
Pr nga natyra e saj, vrejtja e gjykats sht mas pr zvendsimin e dnimit, veanrisht t
dnimit me burgim afatshkurtr dhe paraqet nj hap t rndsishm n drejtim t depenalizimit
t s drejts penale.
N brendin e saj, vrejtja e gjykats prbn nj qortim serioz dhe publik q i bhet kryersit t
veprs penale nga gjykata dhe, njhersh, atij i trhiqet vrejtja q n t ardhmen t mos kryej
vepra penale, sepse pr vepra t tilla do t dnohet.
Pas prfundimit t procedurs penale, sikundr edhe sanksionet e tjera penale, edhe vrejtja e
131
gjykats shqiptohet me aktgjykim.

Sipas Kodit Penal (neni 75, par. 2 dhe 3) vrejtja e gjykats mund t shqiptohet pr dy grupe t
veprave penale.
N grupin e par bjn pjes veprat penale, pr t cilat sht parashikuar dnimi me burgim gjer
n nj vit apo dnimi me gjob dhe nse vepra sht kryer n rrethana lehtsuese, t cilat e bjn
at veanrisht t leht. Me kt dispozit, Kodi Penal n mnyr t prgjithsuar e autorizon
gjykatn t shqiptoj vrejtjen gjyqsore, pr t ciln sht parashikuar dnimi me burg gjer n
nj vit apo dnimi me gjob dhe nse vepra sht kryer n rrethana posarisht lehtsuese (neni
75, par. 2).
N grupin e dyt t veprave penale, pr t cilat mund t shqiptohet vrejtja e gjykats hyjn
veprat pr t cilat sht parashikuar dnimi me burg gjer n tri vjet (paragrafi 3 i nenit 75). Pr
kt grup t veprave penale gjykata mund t shqiptoj vrejtjen e gjykats vetm nse jan prmbushur kushtet e posame, t cilat i parashikon ligji. Kshtu, p.sh., Kodi Penal ka parashikuar
mundsin e shqiptimit t vrejtjes s gjykats pr veprn penale t dhnies s ryshfetit (neni 344,
par. 3), nse kryersi e ka dhn ryshfetin me krkes t personit zyrtar dhe ka njoftuar pr
veprn e kryer para se ajo t zbulohet dhe nse dhnien e ryshfetit e ka lajmruar vullnetarisht.
ASAT E TRAJTIMIT T DETYRUESHM
I. VSHTRIME T PRGJITHSHME
N shkencn e s drejts penale sht konstatuar se n mesin e faktorve t kriminalitetit, rregullimet mendore, prkatsisht smundjet psikike dhe varsia nga droga dhe alkooli, jan, po ashtu,
faktor t rndsishm t kriminalitetit. Madje, n disa raste, te disa persona me paaftsi mendore
dhe me varsi nga droga ose alkooli kta faktor shfaqen si shkaktar kryesor t kryerjes s
veprs penale. Pr t mnjanuar rrezikun e kryerjes n t ardhmen t veprave penale nga persona
t ktill, sht paraqitur e domosdoshme q ndaj personave me prgjegjshmri t zvogluar dhe
me varsi nga droga ose alkooli, krahas dnimit, t shqiptohen edhe masa t mjekimit, ndrsa ndaj
personave trsisht t paprgjegjshm, pr shkak t rregullimeve psikike, shqiptohen vetm
masat e trajtimit t detyrueshm. Kshtu, sipas Kodit ton Penal ndaj kryersve t veprave q jan
trsisht t paprgjegjshm, fare nuk mund t shqiptohen dnime dhe as lloje t tjera t sanksioneve penale, por mund t shqiptohen vetm masa t trajtimit psikiatrik dhe t ruajtjes.
Me an t masave t trajtimit psikiatrik t detyrueshm ndaj kryersve t veprave penale me rregullime mendore, t drejtat penale bashkkohore kan pr qllim ti realizojn dy funksione: s
pari, t mnjanojn rrezikun q personat e ktill srish t kryejn vepra penale, domethn, kan
pr qllim mbrojtjen e shoqris nga kriminaliteti dhe s dyti, funksioni i zbatimit t masave t
mjekimit, trajtimit t detyrueshm psikiatrik, qndron n arritjen e objektivit t humanizimit t s
drejts penale.
II.
MASAT E TRAJTIMIT T DETYRUESHM N T DREJTN PENALE T

KOSOVS
N Kodin Penal t Kosovs masat e trajtimit t detyrueshm nuk jan sanksione penale, por jan
masa t posame, masa sui generis me karakter mjeksor, t cilat mund tu shqiptohen vetm kryersve t veprave penale me paaftsi mendore dhe me varsi nga droga ose alkooli. Pr kt arsye,
132
E drejta penale
kto masa jan t parashikuara n nj kapitull t veant t Kodit Penal (kapitulli V, nenet 76 dhe
77), me emrtimin: masat e trajtimit t detyrueshm, t cilat jan trsisht t veuara nga sistemi
dhe llojet e sanksioneve penale. Po ashtu, edhe n Kodin e Procedurs Penale t Kosovs sht
parashikuar nj procedur e vacant gjyqsore pr shqiptimin e tyre (kapitulli XLIII, neni 486 488).
Kodi Penal i Kosovs, n n nenin 76 dhe 77, i parashikon kto tri lloje t trajtimit t
detyrueshm:
1) Trajtimi i detyrueshm psikiatrik pr kryersin me paaftsi mendore;
2) Trajtimi i detyrueshm psikiatrik pr kryersin me aftsi t zvogluar mendore dhe
3) Trajtimi me an t rehabilitimit t detyrueshm i personave t varur nga droga ose alkooli.
Procedura pr shqiptimin e dy masave t para - trajtimi i detyrueshm pr kryersin me paaftsi
mendore (trsisht t paprgjegjshm) dhe trajtimi i detyrueshm pr kryersin me aftsi t
zvogluar mendore, do t parashikohen me ligj t veant (neni 76). Ndrkaq, shqiptimin e trajtimit me an t rehabilitimit t detyrueshm t personave t varur nga droga dhe alkooli, si dhe
kushtet q duhet t prmbushen pr shqiptimin e tij, jan t prcaktuara n nenin 77 t Kodit
Penal.
REHABILITIMI, SHLYERJA E DNIMIT DHE KUSHTET
PR DHNIEN E T DHNAVE NGA EVIDENCA E T
NDSHKUARVE
I. REHABILITIMI
Si nocionin m i gjer, n t drejtn penale me rahabilitim nnkuptohet kthimi i t drejtave personit t dnuar, pasi ta ket mbajtur dnimin. Gjithashtu, me rehabilitim t t dnuarve nnkuptojm edhe shlyerjen e pasojave juridike n ato legjislacione t cilat i njohin kto pasoja, si dhe shlyerjen e dnimeve nga evidenca e t ndshkuarve. Kshtu, personit t cilit i njihet rehabilitimi konsiderohet i padnuar dhe i kthehen t gjitha t drejtat q i ka pasur para se t jet dnuar. N kt
mnyr, institucioni i rehabilitimit sht, n fakt, nj lloj fiksioni mbi jondshkimshmrin.
Institucioni i rehabilitimit n t drejtn penale sht i nj date relativisht t re. Pr her t par n
formn e tanishme sht paraqitur n Franc, pas ngadhnjimit t Revolucionit Francez.
Institucioni i rehabilitimit njihet edhe n Kodin ton Penal, n nenin 86. N kt dispozit sht
parashikuar shprehimisht se, pas dnimit t mbajtur, amnistis ose faljes apo parashkrimit, personat e dnuar i gzojn t gjitha t drejtat e prcaktuara me Kushtetut, me ligj dhe me dispozita
t tjera dhe mund ti fitojn t gjitha t drejtat, prve rasteve kur sht prcaktuar ndryshe me
kt Kod.
Sistemet juridike, t cilat e prvetsojn rehabilitimin, njohin dy lloje t ktij institucioni: 1) rehabilitimin ligjor dhe 2) rehabilitimin gjyqsor.
1) Rehabilitimi ligjor paraqitet n mnyr automatike me kalimin e kohs s caktuar, pas dnimit
t mbajtur, me kusht q personi i dnuar gjat ksaj periudhe t mos kryej ndonj vepr
penale t re.
2) Rehabilitimi gjyqsor, pr nga efekti, sht i njjt me rehabilitimin ligjor, mirpo ky realizohet
ndryshe. Si rezulton nga emrtimi, nse do t njihet ose jo rehabilitimi gjyqsor, vendos
gjykata n baz t lutjes s t ndshkuarit. Gjykata do t vendos nse do ta rehabilitoj t
ndshkuarin n baz t sjelljeve t tij pas mbajtjes s dnimit dhe rrethanave t tjera, t cilat
jan relevante pr dhnien e nj vendimi t till. Ndryshe nga rehabilitimi ligjor, rehabilitimi
133
gjyqsor sht fakultativ.

Kue mohet nse t dnuarit do ti njihet ose jo rehabilitimi, gjykata do t marr parasysh sjelljen e t dnuarit pas mbajtjes s dnimit, gatishmrin e tij q ta kompensoj dmin e shkaktuar
me veprr penale dhe ta kthej dobin pasurore t fituar me kryerjen e saj, si dhe rrethanat e
tjera, t cilat tregojn se kryersi sht prmirsuar.
e njohjen e rehabilitimit, nuk mohohen ose nuk kufizohen t drejtat e personave t tret q
mbshteten n dnim.
1. Rehabilitimi n t drejtn penale t Kosovs
Si theksuam m sipr, Kodi Penal i Kosovs njeh institucionin e rehabilitimit n nenin 86. Sipas
ksaj dispozite, pasi i dnuari mban dnimin, i fiton t gjitha t drejtat q i ka pasur para se ta
ket kryer veprn penale, pr t ciln sht dnuar. Gjithashtu rehabilitimi u njihet edhe t
dnuarve q jan amnistuar apo dnimi u sht falur ose sht parashkruar. T dnuarve t till u
rikthehen t gjitha t drejtat, t cilat u jan marr apo u jan kufizuar me sanksione penale. T
njjtin trajtim e gzojn edhe personat q kan qen n lirim me kusht. Me fjal t tjera, personat
e dnuar, t cilt rehabilitohen, barazohen me personat e tjer.
Sikurse legjislacionet penale t shteteve t tjera, edhe Kodi yn Penal njeh dy lloje t rehabilitimit rehabilitimin ligjor dhe rehabilitimin gjyqsor (neni 87 dhe 88).
1) Rehabilitimi ligjor, sipas Kodit Penal, vihet n zbatim kur nga evidenca e t ndshkuarve shlyhet dnimi dhe i dnuari konsiderohet i padnuar (neni 87, par. 1). Shlyerjen e dnimit nga evidenca e t ndshkuarve, pra edhe rehabilitimin ligjor, i dnuari e realizon nse ka kaluar afati i
caktuar prej kur dnimi sht mbajtur, sht parashkruar apo sht falur, nse i dnuari, brenda atij afati, nuk kryen ndonj vepr penale t re (neni 87, par. 2).
Lidhur me rehabilitimin ligjor, Kodi Penal parashikon dy kufizime. Kufizimi i par i referohet
dnimit me m tepr se pesmbdhjet vjet burgim dhe dnimit me burgim afatgjat. Kshtu,, n
paragrafin 3 t nenit 87 parashikohet shprehimisht se dnimi nuk mund ti shlyhet personit t cilit
i sht shqiptuar dnimi me mbi pesmbdhjet vjet burgim apo dnimi me burgim afatgjat.
Kodi Penal e prjashton mundsin e rehabilitimit pr kto dnime, t cilat jan shqiptuar pr
vepra penale shum t rnda, ngase nuk do t ishte e drejt q ndaj personave t ktill t krijohet
fiksioni i t padnuarve. Kufizimin e dyt Kodi Penal e njeh n paragrafin 4 t po ktij neni. N
kt paragraf shprehimisht sht parashikuar se dnimi nuk mund t shlyhet gjat kohzgjatjes s
masave t trajtimit t detyrueshm.
2) Me rehabilitim gjyqsor shlyhet dnimi nga evidenca e t ndshkuarve brenda nj afati m t
shkurtr sesa ai q sht parashikuar me ligj. Mirpo, derisa rehabilitimi ligjor bhet n baz t
ligjit (ipso lege) pr rehabilitimin gjyqsor vendos gjykata n baz t lutjes s t ndshkuarit.
Sikundr rehabilitimi ligjor, edhe rehabilitimi gjyqsor sht rregulluar shprehimisht me nenin
88 t Kodit Penal. N kt dispozit sht parashikuar se gjykata, sipas lutjes s t dnuarit,
mund t vendos q dnimi t shlyhet nga evidence e t ndshkuarve dhe personi t konsiderohet i padnuar, nse ka kaluar gjysma e afatit t parashikuar me ligj dhe nse i dnuari,
gjat asaj kohe, nuk ka kryer ndonj vepr penale t re. Me rastin e vendosjes pr shlyerjen e
dnimit, gjykata do t marr parasysh sjelljen e t dnuarit pas mbajtjes s dnimit, natyrn e
veprs penale dhe rrethanat e tjera, t cilat mund t jen t rndsishme pr vlersimin nse
shlyerja e dnimit sht me vend ose jo.
134
E drejta penale
II. SHLYERJA E DNIMIT NGA EVIDENCA E T NDSHKUARVE

T gjitha dnimet q u shqiptohen kryersve t veprave penale, regjistrohen n evidenca t
posame. Kto evidenca quhen evidencat e t ndshkuarve. Mbajtja e evidencs s personave t
ndshkuar sht parashikuar n t drejtn penale me qllim q, kur bhet fjal pr recidivin e personave t dnuar m par, kjo rrethan t merret parasysh me rastin e matjes s dnimit. T dhnat nga evidenca e t ndshkuarve u jepen organeve gjyqsore n procedurn penale, n mnyr
q kto t din pr jetn e mparshme t kryersit t veprs penale. Gjykata duhet t dij se a
sht dnuar m hert personi ndaj t cilit sht duke u zhvilluar procedura penale.
Dnimi shlyhet nga evidenca e t ndshkuarve n afatin e caktuar, prej kur sht mbajtur, sht
parashkruar ose sht falur dnimi, nse i dnuari brenda atij afati nuk kryen vepr t re penale.
Afati brenda t cilit shlyhet dnimi, varet prej llojit, peshs dhe mass s sanksionit, i cili i sht
shqiptuar kryersit t veprs penale. Kto afate jan parashikuar n paragrafin 2 t nenit 87 t
Kodit Penal.
Shlyerja e dnimit nga evidenca e t ndshkuarve sipas rehabilitimit gjyqsor bhet n baz t
vendimit t gjykats. Organi q mban evidencn e t ndshkuarve sht i detyruar t shlyej dnimin sapo ta marr vendimin e gjykats, me t cilin sht vendosur shlyerja.
Me rastin e vendosjes pr shlyerjen e dnimit, gjykata do t marr parasysh sjelljen e t dnuarit
pas mbajtjes s dnimit, natyrn e veprs penale dhe rrethanat e tjera, t cilat mund t jen t
rndsishme pr vlersimin e arsyeshmris s shlyerjes s dnimit (fjalia e fundit e nenit 88).
III. DHNIA E SHNIMEVE NGA EVIDENCA E T NDSHKUARVE (NGA DOSJA
PENALE)
M sipr theksuam se personat e dnuar evidencohen n evidencn e t ndshkuarve dhe se e
drejta jon penale e prvetson pikpamjen se personi nuk konsiderohet i ndshkuar edhe
ather kur, pas kalimit t afatit t caktuar, shlyhet nga evidenca e t ndshkuarve (neni 87, par.1)
ngase dshirohet q pozita e t dnuarit, pasi ta ket mbajtur dnimin, t jet e njjt me pozitn
e personave t tjer. Me gjith kt zgjidhje parimore, pr shkaqe kriminalo-politike t lufts m
efikase kundr kriminalitetit, Kodi Penal parashikon mundsin q organeve t caktuara
shtetrore tu jepen t dhnat apo, si thuhet n Kodin Penal, t zbulohen t dhnat nga evidenca
e t ndshkuarve, edhe pasi t jet shlyer dnimi nga evidenca e t ndshkuarve.
Pr tu mbrojtur i dnuari nga opinioni dhe keqprdorimet eventuale, ligjdhnsi parashikon se t
dhnat nga evidenca e t ndshkuarve (nga dosja penale) mund tu jepen vetm organeve t caktuara shtetrore dhe publike. Krahas ktij kufizimi, ligjdhnsi dallon dy situata lidhur me dhnien
e shnimeve nga evidenca e t ndshkuarve: a) dhnien e shnimeve pr dnimin q nuk sht
shlyer dhe b) dhnien e shnimeve pr dnimin q sht shlyer.
a) Shnimet, prkatsisht t dhnat pr dnimin q nuk sht shlyer nga evidenca e t
ndshkuarve, me qllim t matjes m adekuate t sanksionit penal pr rastet e recidivit, mund
ti jepen gjykats, prokuroris dhe policis lidhur me procedurn penale, e cila sht duke u
zhvilluar kundr personit q ka qen i dnuar m par, organeve kompetente prgjegjse pr
ekzekutimin e sanksioneve penale dhe organeve kompetente q marrin pjes n procedurn e
dhnies s amnistis, faljes apo shlyerjes s dnimit (neni 89, par.2).T dhnat pr dnimet
plotsuese (neni 63, par.2) ose pr masat e trajtimit t detyrueshm, nse ende jan n fuqi, n
baz t krkess s arsyetuar, mund tu jepen organeve publike (neni 89, par. 3).
b) N rastet kur sht shlyer dnimi, t dhnat lidhur me at dnim mund ti jepen vetm
135
gjykats, prokuroris dhe policis lidhur me procedurn penale, e cila zhvillohet ndaj personit
t cilit i sht shlyer dnimi i mparshm (neni 89, par.4).
Gjithashtu, sipas Kodit Penal, askush nuk ka t drejt t krkoj nga personi tjetr ti ofroj t
dhna nse ai ka qen apo nuk ka qen i dnuar. Prjashtimi nga ky parim sht parashikuar n
paragrafin 5 t nenit 89. N kt dispozit parashikohet se do personi, me krkesn e tij, mund
ti jepen t dhna pr ndshkimshmrin apo jondshkimshmrin e tij (pr dosjen e tij penale),
nse kto t dhna i nevojiten pr realizimin e t drejtave t tij. Ky prjashtim sht parashikuar,
ngase mund t jet i nevojshm, mund t krkohet, sipas sistemit juridik, si kusht pr realizimin e
ndonj t drejte, p.sh., pr realizimin e s drejts pr punsim n vendin e caktuar t puns.
SHUARJA E DNIMIT
I. PARASHKRIMI
Nocioni dhe rndsia e parashkrimit.- Parashkrimi apo vjetrsimi sht nj institucion juridik q
shpie n shuarjen e sanksioneve penale, pr shkak t kalimit t kohs s caktuar me ligj. Kur
paraqitet parashkrimi, shteti humb t drejtn e zbatimit t sanksioneve penale ndaj kryersit t
veprs penale.
N do faz t procedurs penale, gjykata dhe organet e tjera t ndjekjes penale si dhe organet e
ekzekutimit t sanksioneve penale, jan t detyruara q, sipas detyrs zyrtare, t kujdesen, ta marrin parasysh dhe ta zbatojn parashkrimin. S kndejmi, parashkrimi ndodh sipas fuqis s ligjit
(ex lege) n t gjitha rastet kur skadojn afatet e parashkrimit.
E drejta penale njeh dy lloje t parashkrimit: parashkrimin e ndjekjes penale dhe parashkrimin e
ekzekutimit t dnimit.
II. PARASHKRIMI I NDJEKJES PENALE
Nocioni dhe afatet e parashkrimit t ndjekjes penale.- Parashkrimi i ndjekjes penale qndron n
at se, pr shkak t kalimit t afatit t parashikuar me ligj, nuk mund t ndrmerret ndjekja
penale dhe personit nuk mund ti shqiptohet dnimi pr vepr penale q e ka kryer. Koha q
duhet t kaloj pr tu br parashkrimi, quhet afati i parashkrimit.
Afatet e parashkrimit jan t shumllojshme. Se sa do t jet i gjat ky afat, varet nga lloji dhe
masa e dnimit t parashikuar pr veprn e caktuar penale. Me kt rast vendimtar sht kufiri i
eprm i dnimit t parashikuar.
1) Afatet e parashkrimit t ndjekjes penale jan parashikuar n paragrafin 2 t nenit 90 t Kodit
Penal. Varsisht prej dnimit t parashikuar pr veprn penale, minimumi i afatit t parashkrimit
t ndjekjes penale sht 2 vjet, ndrsa maksimumi tridhjet e pes vjet.
Nse pr veprn penale jan parashikuar shum dnime, afati i parashkrimit caktohet sipas
dnimit m t rnd (neni 90, par.1).
Fillimi i afatit t parashkrimit.- Afati i parashkrimit t ndjekjes penale fillon t ec nga dita kur
sht kryer vepra penale, prkatsisht kur kryersi ka vepruar ose ka qen i detyruar t veproj
(neni 90, par.1).
136
E drejta penale
III. NDALJA DHE NDRPRERJA E PARASHKRIMIT T NDJEKJES PENALE

Gjat afatit t parashkrimit mund t paraqiten rrethana t caktuara, t cilat e pengojn ecjen e
parashkrimit t ndjekjes penale dhe shpijn n ndalje dhe ndrprerje. N rastet e ndaljes dhe t
ndrprerjes, n fakt vazhdohen afatet e parashkrimit relativ.
1) Ndalja e parashkrimit t ndjekjes penale
Ndalja e parashkrimit t ndjekjes penale paraqitet ather kur, pr shkak t disa rrethanave t
parashikuara me ligj, ndjekja penale nuk mund t fillohet apo, nse sht filluar e nuk mund t
vazhdohet sipas ligjit (neni 91, par. 2). Gjat asaj kohe, derisa jan t pranishme ato rrethana, t
cilat e pengojn fillimin a vazhdimin e ndjekjes penale, parashkrimi nuk rrjedh. Kjo ngecje e afatit
t parashkrimit, pr shkak t efektit t rrethanave t caktuara, quhet ndalje e parashkrimit. Kur
pushojn (mnjanohen) pengesat q e kan shkaktuar ndaljen e parashkrimit, afati i parashkrimit
vazhdon t ec. N aso rastesh aq koh sa ka zgjatur ndalja, pr aq koh vazhdohet edhe afati i
parashkrimit.
N shkencn e s drejts penale njihen dy lloje t pengesave, t cilat mund t shkaktojn ndaljen e
afatit t parashkrimit: pengesat faktike dhe pengesat juridike.
Pengesat faktike jan ato rrethana dhe situata reale t cilat e bjn t pamundshm fillimin apo
vazhdimin e ndjekjes penale. Rrethana apo situata t tilla jan, p.sh., arratisja e kryersit t veprs
penale; kur nuk dihet vendbanimi i kryersit; okupimi i territorit nga ana e armikut; trmeti; vrshimet; zjarri dhe rrethanat e tjera t ngjashme, t cilat e bjn t pamundshme punn e gjykatave.
Pengesat juridike ekzistojn ather kur sht fjala pr ndonj rrethan a situat t natyrs
juridike, pr shkak t t cilave nuk mund t fillohet a t vazhdohet ndjekja penale. Rrethana a situata t tilla jan, p.sh., imuniteti i deputetit t parlamentit; smundja psikike e t pandehurit gjat
procedurs penale etj.
2. Ndrprerja e parashkrimit t ndjekjes penale
Ndrprerja e parashkrimit t ndjekjes penale qndron n faktin se gjat kohs sa zgjasin rrethanat,
t cilat ligji i parashikon n veanti, afati i parashkrimit ndrpritet (neni 91, par. 3). N kto raste,
koha q ka kaluar para ndrprerjes nuk llogaritet, por parashkrimi fillon t ec rishtas (neni 91,
par. 5).
Kodi Penal njeh dy shkaqe, t cilat ojn n ndrprerje t parashkrimit.
pari, parashkrimi i ndjekjes penale ndrpritet me do veprim t organit shtetror kompetent, i
cili ndrmerret me qllim t ndjekjes s kryersit pr veprn penale t kryer (neni 91, par. 3).
Kryerja e veprs penale t re gjat afatit t parashkrimit sht shkak i dyt q on n ndrprerje
t afatit t parashkrimit (neni 91, par. 4). Vepra penale e re, pr nga pesha, duhet t jet e njjt
ose m e rnd se ajo q sht kryer m par. Me rastin e vlersimit nse vepra penale sht e
njjt a m e rnd se ajo q sht kryer m par, vendimtar sht dnimi i parashikuar n ligj pr
at vepr.
3.Parashkrimi absolut
Ndalja dhe ndrprerja e parashkrimit mund t bjn q, praktikisht, parashkrimi t mos ndodh
137
asnjher. Sidomos me ndrprerje, parashkrimi mund t pengohet prher, ngase organet kompetente shtetrore mund t ndrmarrin veprime, me t cilat do t bnin t pamundshme kuptimin
dhe qllimin e parashkrimit. Pr tiu shmangur ksaj mundsie, e drejta penale bashkkohore
parashikon parashkrimin absolut.
Parashkrimi absolut i ndjekjes penale paraqitet kur kalon dyfishi i kohs q krkohet sipas ligjit
pr parashkrimin (neni 91, par.6). Kshtu, p.sh., nse pr ndonj vepr sht parashikuar se
parashkrimi shkaktohet pas pes vjetsh, ather parashkrimi absolut paraqitet pas skadimit t
dhjet vjetve.
IV. PARASHKRIMI I EKZEKUTIMIT T DNIMIT
1. Nocioni dhe afatet e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit.- Parashkrimi i ekzekutimit t
dnimit qndron n at se, pas kalimit t kohs s parashikuar me ligj, dnimi i shqiptuar nuk
mund t ekzekutohet. Kjo situat mund t ndodh, nse dnimi nuk ka filluar t ekzekutohet apo
nse ekzekutimi i tij sht ndrprer.
Afati i parashkrimit t ekzekutimit t dnimit fillon t rrjedh nga dita kur aktgjykimi sht br i
plotfuqishm; nse sht revokuar dnimi alternativ, ai fillon nga dita kur vendimi mbi revokimin
sht br i plotfuqishm (neni 94, par.1).
Parashkrimi i ekzekutimit ndodh si pr dnimet kryesore, ashtu dhe pr dnimet alternative dhe
plotsuese.
Afatet e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit jan t ndryshme dhe ato varen nga lloji dhe masa
e dnimit t shqiptuar. Sipas nenit 92 t Kodit Penal, minimumi i afatit t parashkrimit t ekzekutimit t dnimit sht dy vjet, kurse maksimumi tridhjet e pes vjet.
Pr dnime plotsuese, Kodi Penal parashikon afate t posame t parashkrimit. Kto afate jan
parashikuar n nenin 93 t Kodit Penal, pr t cilat do t flasim n mnyr t posame.
Ndalja dhe ndrprerja e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit
Ngjashm me parashkrimin e ndjekjes penale, edhe te parashkrimi i ekzekutimit t dnimit
mund t paraqiten rrethana, t cilat shkaktojn ndaljen dhe ndrprerjen e afatit t parashkrimit.
Ndalja dhe ndrprerja e afatit t parashkrimit t ekzekutimit t dnimit e kan t njjtin efekt, si
edhe te parashkrimi i ndjekjes penale (neni 94, par. 2 dhe 3).
2. Parashkrimi absolut i ekzekutimit t dnimit. - Parashkrimi absolut i ekzekutimit t dnimit
paraqitet n do rast kur t kaloj dyfishi i kohs q krkohet sipas ligjit pr parashkrimin e
ekzekutimit t dnimit, pa marr parasysh sa ndalje dhe ndrprerje kan ndodhur dhe pa marr
parasysh kohzgjatjen e tyre (neni 94, par. 5). S kndejmi, n rastet kur shkaktohet parashkrimi
absolut i ekzekutimit t dnimit, dnimi i shqiptuar kurrsesi nuk mund t ekzekutohet.
V.
PARASHKRIMI I EKZEKUTIMIT T DNIMEVE

PLOTSUESE DHE MASAVE T TRAJTIMIT T DETYRUESHM
Dnimet plotsuese, sikundr edhe dnimet kryesore, jan lloje t sanksioneve penale, prandaj
edhe ndaj tyre vlen institucioni i parashkrimit. Institucioni i parashkrimit gjithashtu vlen edhe pr
masat e trajtimit t detyrueshm. Shkaqet e prgjithshme, t cilat ojn n parashkrimin e dnimeve plotsuese dhe masave t trajtimit t detyrueshm jan t njjta si edhe pr parashkrimin e
ekzekutimit t dnimeve kryesore. Gjithashtu, n t njjtat kushte vlejn dispozitat pr ndaljen
138
E drejta penale
dhe ndrprerjen e parashkrimit t ekzekutimit t dnimeve plotsuese dhe pr parashkrimin

absolut. Mirpo, pr shkak t specifikave t dnimeve plotsuese dhe masave t trajtimit t
detyrueshm si dhe qllimit q dshirohet t arrihet me to, afatet e parashkrimit t ekzekutimit
nuk kan mundur t caktohen njsoj si pr parashkrimin e ekzekutimit t dnimeve kryesore. Pr
kt arsye, afatet e parashkrimit t ekzekutimit midis llojeve t caktuara t dnimeve plotsuesei
dhe masave t trajtimit t detyrueshm dallojn dukshm (shif nenin 93, par. 1,2 dhe 3 t Kodit
Penal).
VI. MOSPARASHKRIMI I VEPRAVE PENALE
T GJENOCIDIT DHE KRIMEVE T LUFTS
Institucioni i parashkrimit t ndjekjes penale dhe t ekzekutimit t dnimit, parimisht, sht
prvetsuar pr t gjitha veprat penale. T vetmin prjashtim nga ky parim e bjn veprat penale
t gjenocidit dhe krimeve t lufts. Rrjedhimisht, sipas Kodit Penal, pa marr parasysh sa koh ka
kaluar prej momentit t kryerjes s veprs penale, nuk mund t bhet parashkrimi i ndjekjes
penale dhe t ekzekutimit t dnimit pr veprat penale t gjenocidit, krimeve t lufts dhe krimeve
kundr njerzimit si dhe pr veprat e tjera penale, ndaj t cilave, sipas s drejts ndrkombtare,
nuk mund t zbatohet parashkrimi (neni 95). Me kt dispozit, Kodi yn Penal e ka prmbushur
detyrimin e parashikuar n Konventn Ndrkombtare pr Mosparashkrimin e Krimeve t Lufts
dhe Krimeve kundr Njerzimit t vitit 1968. S kndejmi, kryersit e veprave penale t gjenocidit, krimeve t lufts si dhe t veprave t tjera penale kundr s drejts ndrkombtare, do t mund
t ndiqen penalisht dhe t dnohen derisa ata t jen gjall.
VII. AMNISTIA DHE FALJA
Krahas parashkrimit, edhe amnistia dhe falja ojn n shuarje t dnimit. Me an t amnistis apo
faljes, personit t dnuar i falet n trsiapo nj pjes e dnimit t shqiptuar, zvendsohet dnimi
i shqiptuar me nj dnim m t but, bhet shlyerja e dnimit nga evidenca e t ndshkuarve ose
kryersi i veprs penale lirohet nga ndjekja penale.
2. Amnistia
Amnistia sht nj akt, t cilin, n form ligji, e nxjerr organi m i lart shtetror - Parlamenti i
shtetit. Me an t amnistis, personat e pacaktuar emr pr emr lirohen nga ndjekja penale, lirohen plotsisht a pjesrisht apo nga ekzekutimi i dnimit; zvendsohet dnimi i shqiptuar me
dnim m t but apo caktohet shlyrja e dnimit nga evidenca e t dnuarve (neni 96, par. 1).
Amnistia prfshin ato vepra penale t kryera deri nj dit para shpalljes s saj, me prjashtim t
rasteve kur, me aktin e amnistis sht vendosur ndryshe (neni 96, par. 2).
Mnyrat e prcaktimit t llojeve t veprave penale, prkatsisht dnimeve, t cilat prfshihen me
amnisti, jan t ndryshme. Ligji pr Amnistin mund t prcaktoj veprat penale, pr t cilat jepet
amnistia.
Forma m e gjer e amnistis sht abolicioni. Me an t abolicionit kryersi i veprs penale lirohet nga ndjekja penale. Kshtu, n rastet kur jepet abolicioni, nuk mund t filloj procedura
penale, por nse ka filluar, ajo ndalet, pa marr parasysh se n far faze ka arritur. Pra, abolicioni mund t jepet n t gjitha fazat e procedurs penale, derisa t nxirret aktgjykimi i plotfuqishm.
139
Amnistia nxirret n form t ligjit dhe kshtu ajo prbn nj akt t prgjithshm. Mnyra e caktimit t personave q u dedikohet amnistia sht e ndryshme.
Kshtu, me an t amnistis mund t prmenden veprat penale, kryersit e t cilave lirohen nga
ndjekja penale apo nga ekzekutimi i plot a i pjesrishm i dnimit.
Me amnisti dnimi i shqiptuar me aktgjykim t plotfuqishm mund t zvendsohet me lloje t
dnimit m t but, p.sh., dnimi me burgim afatgjat zvendsohet me dnim me burgim ose
dnimi me burgim zvendsohet me dnim me gjob.
Amnistia nuk mund t prodhoj efekte ndaj masave t shqiptuara t trajtimit t detyrueshm t
personave me rregullime mendore dhe n varsi t drogs ose t alkoolit.
2. Falja
Falja sht nj akt t cilin e nxjerr Kryetari i shtetit ose Qeveria e shtetit. Falja nxirret n form t
vendimit, me t cilin persona t caktuar emr pr emr lirohen nga ndjekja penale, lirohen plotsisht apo pjesrisht nga ekzekutimi i dnimit, u zvendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t
but a me dnim me kusht apo caktohet shlyrja e dnimit nga evidenca e t dnuarve.
Falja jepet n baz t ligjit t posam (lLgjit pr Faljen), me t cilin sht prcaktuar procedura
pr zbatimin e saj.
Pr nga prmbajtja dhe efektet n statusin e personit t dnuar, falja sht e njjt me amnistin,
ngase, si edhe me amnistia, edhe me falje personi mund t lirohet nga ndjekja penale, t lirohet
plotsisht apo pjesrisht nga ekzekutimi i dnimit, t zvendsohet dnimi i shqiptuar me dnim
m t but dhe t shlyhet dnimi nga evidenca e t dnuarve.
Mirpo, pr nga vllimi, falja sht m e gjer se amnistia, ngase me t mund t shuhet nj numr
m i madh i sanksioneve penale. Kshtu, ndryshe nga amnistia, me falje dnimi mund t zvendsohet me dnim me kusht. Kjo sht parashikuar shprehimisht n nenin 97 t Kodit Penal ku
thuhet: Me falje, personave t caktuar, emrat e t cilve saktsisht caktohen, u jepet lirimi nga
ndjekja penale, lirimi i plot ose i pjesshm nga ekzekutimi i dnimit, zvendsimi i dnimit t
shqiptuar me nj dnim m t but ose me dnim me kusht a me shlyerje t dnimit.
140
E drejta penale
PJESA E POSAME
VEPRAT PENALE KUNDR S DREJTS NDRKOMBTARE
VEPRAT PENALE NDRKOMBTARE SIPAS KODIT PENAL T KOSOVS (Kapitulli XIV, neni 116 - 145)
VSHTRIME T PRGJITHSHME
Kosova, edhe pse ende nuk e ka fituar statusin e shtetit t pavarur, me Kodin Penal t saj, t
miratuar m 6 korrik t vitit 2003, sikundr edhe kodet penale t shteteve t tjera sovrane, i
inkriminon veprat me t cilat dmtohen apo rrezikohen vlerat e mbrojtura me t drejtn
ndrkombtare.
Ky grup i veprave penale n kapitullin e posam t Kodit Penal, mban titullin Veprat penale
kundr s drejts ndrkombtare. Nj emrtim i ktill i ktij kapitulli sht br me qllim q
maksimalisht t inkriminohen t gjitha veprat e mundshme, me t cilat dmtohen apo rrezikohen
vlerat ndrkombtare, mbarnjrzore.
Katalogu i inkriminimeve t ktij kapitulli sht prgatitur sipas Modelit t kodeksit t s drejts
penale ndrkombtare, i cili para katrmbdhjet vjetve, qe prgatitur nga ekspert t s drejts
penale ndrkombtare. Ky katalog parashikon inkriminime q rezultojn nga konventat dhe aktet
e tjera relevante ndrkombtare, si burime t s drejts penale ndrkombtare.
Objekt i prbashkt i mbrojtes i ktyre veprave penale, si rezulton edhe nga titulli i ktij kapitulli,
jan vlerat e mbrojtura me t drejtn ndrkombtare. Rrjedhimisht, me kt grup t veprave
penale mbrohen vlerat, t cilat bashksia ndrkombtare i konsideron si vlera mbarnjrzore, si
jan, pr shembull: ekzistenca e grupeve t caktuara - nacionale, etnike, racore a fetare; paqja, si
vler sublime e bashksis ndrkombtare, e njrzimit; jeta, trupi dhe shndet i njerzve, lirit e
njeriut dhe dinjitet i tij. Gjithashtu, vihen nn mbrojte edhe personat q gzojn mbrojtje
ndrkombtare dhe organizatat ndrkombtare, autoriteti i shteteve t huaja dhe simbolet e tyre,
siguria e qarkullimit ajror dhe detar etj.
T gjitha veprat penale kundr s drejts ndrkombtare n Kodin penal t Kosovs jan
parashikuar n 30 nene me tituj t ndryshm. T gjitha kto inkriminime bazohen n shkeljen e
rregullave t caktuara t s drejts ndrkombtare. Pr kt arsye, edhe pse kto inkriminime jan
mjaft voluminoze, me shum paragrafe dhe nnparagrafe, shum dispozita kan karakter blanketi,
ngase udhzojn q t zbatohen rregullat e s drejts ndrkombtare, prkatsisht dispozitat e
konventave dhe akteve t caktuara ndrkombtare.
Me gjith faktin se veprat penale t ktij kapitulli dallohen midis tyre pr nga mnyra e kryerjes,
personi q mund ti kryej, pasojat q mund t shkaktohen dhe tiparet e tjera, ekzistojn edhe
karakteristika t prbashkta, t cilat shprehen sidomos n kto elemente:
- e ktyre inkriminimeve jan konventat dhe aktet e caktuara ndrkmbtare. Me kto konventa
dhe akte ndrkombtar jan prcaktuar hollsisht figurat e veprave penale t ktij kapitulli. S
kndejmi, shumica e ktyre inkriminimeve t parashikuara n Kodin Penal, sikundr edhe n
kodet penale t shteteve t tjera, jan me karakter blanket.
- Me rastin e kryerje s ktyre veprave penale, dmtohen apo rrezikohen vlerat e ndryshme, si
jan: jeta dhe trupi, shndeti, dinjiteti i njeriut, morali, pasuria, lirit dhe t drejtat e caktuara,
t mbrojtura edhe me t drejtn ndrkombtare, etj. Me gjith numrin relativisht t madh t
inkriminimeve t parashikuara n kapitullin e veprave penale kundr s drejts ndrkombtar,
141
n kt kapitull t Kodit Penal t Kosovs, nuk jan prfshir t gjitha veprat penale, t cilat e
kan bazn n konventat ndrkombtare, ngase te veprat e tilla penale dominon ndonj objekt
tjetr i mbrojtur. Vepra t ktilla, t cilat edhe pse bazn e kan n konventat dhe aktet e tjera
ndrkombtare, jan t parashikuara n kapituj tjer t Kodit Penal t Kosovs, si jan, p.sh.,
blerja, posedimi, shprndarja dhe shitja e paautorizuar e narkotikve t rrezikshm dhe e substancave psikotropike (neni 229), mundsimi i prostitucionit (neni 201), keqprdorimi i fmijve n pornografi (neni 202), tregimi i materialit pornografik personave nn moshn
gjashtmbdhjet vje (neni 203), tortura (neni 165) etj.
- T gjitha veprat penale kundr s drejts ndrkombtare mund t kryhen vetm me dashje.
Kodi Penal n asnj rast nuk e parashikon mundsin e prgjegjsis penale pr kryerjen e
ktyre veprave nga pakujdesia.
- Pr disa vepra penale t ktij kapitulli nuk vlen, nuk zbatohet institutcioni i parashkrimit.
Lidhur me kt, n nenin 95 t Kodit Penal sht parashikuar shprehimisht: Nuk zbatohet
asnj afat i parashkrimit mbi ekzekutimin e dnimit pr gjenocid, krime t lufts dhe krime
kundr njrzimit, si dhe pr vepra tjera penale, pr t cilat, sipas s drejts ndrkombtare,
nuk mund t zbatohet parashkrimi.
1. Gjenocidi
Krimi i gjenocidit sht lloji m i rnd n mesin e t gjitha veprave penale kundr njrzimit dhe
s drejts ndrkombtare.
Me krim t gjenocidit n t drejtn ndrkombtare dhe n legjislacionet penale t shteteve aktuale
konsiderohet vepra penale, e cila kryhet me qllim t zhdukjes s plot a t pjesshme t grupit
nacional, etnik, racor apo fetar. Termi gjenocid rrjedh prej fjals greko-romake: genos - q do t
thot: rac, gjini a fis dhe fjals latine occidere, q domethn t vrassh, t zhduksh, t asgjsosh. Kt term pr here t par e ka prpiluar avokati dhe profesori polak Rafael Lemkin.
Pr shkak t rndsis shum t madhe, veanrisht pr shkak t pasojave jashtzakonisht t
rnda, t cilat shkaktohen me krimin e gjenocidit, Asambleja e Prgjithshme e Kombeve t
Bashkuara, m 9 dhjetor t vitit 1948, e miratoi Konventn pr Parandalimin dhe Ndshkimin e
Krimit t Gjenocidit. Kt Konvent e kan ratifikuar shumica e shtetve bashkkohore, antare t
Kombeve t Bashkuara, duke i inkorporuar njhersh dispozitat e ksaj Konvente edhe n legjislaconet e tyre penale. Kosova, edhe pse ende nuk sht e pranuar si shtet i pavarur, gjithashtu e ka
parashikuar krimin e gjenocidit n Kodin e vet Penal.
N nenin 1 t Konvents pr Parandalimin dhe Ndshkimin e Krimit t Gjenocidit thuhet se
shtetet kontraktuese konstatojn se gjenocidi i kryer n luft dhe n paqe sht krim sipas s
drejts ndrkombtare dhe se detyrohen pr parandalimin dhe ndshkimin e tij. Ndrkaq n
nenin 2 t ksaj Konvente, si krime t gjenocidit, i cili kryhet me qllim t zhdukjes s plot apo
t pjesshme t grupit nacional, etnik, racor a fetar, konsiderohen kto vepra:
1) vrasja e antarit t grupit,
2) shkaktimi i lndimeve t rnda fizike a psikike t antarve t grupit,
3) vnia e qllimshme e grupit n kushte t atilla t jets t cilat shpijn n shfarosje t plot a
t pjesshme fizike,
4) vnia e masave me qllim q t pengohen lindjet brnda grupit,
5) transferimi me dhun i fmijve ose i t miturve t nj grupit n grupin tjetr.
T njjtin prkufizim t krimit t gjenocidit, t parashikuar n Konventn e siprprmendur, e ka
prvetsuar edhe Statuti i Tribunalit t Hags (neni 4) dhe Statuti i Gjykats Ndrkombtare pr
142
E drejta penale
Gjykimin e Personave Prgjegjs pr Gjenocid dhe Shkelje t Rnda t s Drejts Humanitare t

Kryera n Territorin e Ruands (neni 2), si dhe Statuti i Gjykats s Prhershme Ndrkombtare
Penale t miratuar n Rom m 17 korrik 1998 (neni 6). Kt prkufizim t krimit t gjenocidit e
ka prvetsuar edhe Kodi Penal i Kosovs (neni 116).
Sipas Konvents pr Parandalimin dhe Ndshkimin e Krimit t Gjenocidit, jan t ndrshkueshme edhe marrveshja pr kryerjen e gjenocidit, shtytja e drejtprdrejt dhe publike pr
kryerjen e gjenocidit dhe bashkpunimi n gjenocid. Gjithashtu, kjo Konvent parashikon se personat q kan kryer gjenocid ose n ndonj mnyr tjetr kan marr pjes n kryerjen e ktij
krimi, do t ndshkohen pa dallim edhe nse kan qen udhheqs t shtetit, nnpuns t tij apo
persona t rndomt.
Kryersi i krimit t gjenocidit.- Kryers i krimit t gjenocidit konsiderohet do person q urdhron kryerjen e ktij krimi, si dhe ai q e kryen at. Urdhdhns konsiderohet personi civil a
ushtarak q gjendet n pozita t larta n kierarkin shtetrore, ushtarake a policore, i cili ka autorizime t jap urdhra. Si urdhdhns konsiderohet edhe personi q, n rrethanat konkrete,
mund tua imponoj vullnetin e vet t tjerve ose n rastet kur nj grup personash e pranojn si
udhheqs, i zbatojn urdhrat e tij.
Kryers idrejtprdrejt mund t jet nj a m shum persona. Pozita zyrtare e cilitdo kryers, pa
marr parasysh nse sht kryetar shteti a person prgjegjs n Qeveri, si u theksua m sipr,
nuk e prjashton at nga prgjegjsia penale, madje nuk mund t merret as si rrethan lehtsuese
me rastin e matjes s dnimit.
Veprmi i kryerjes.- Konventa e siprprmendur, veprimin e kryerjes s krimit t gjenocidit e ka
prcaktuar n mnyr restriktive dhe jo ilustrative. Marr n trsi, veprimet e kryerjes s ktij
krimi qndrojn n dmtimin apo rrezikimin e integritetit biopsikik t antarve t grupit.
Vrasja e antarve t grupit qndron n vrasjen individuale a vrasjen n mas t qllimshme,
kurse shkaktimi i lndimeve t rnda nnkupton gjymtimet (prerjet e gjymtyrve t trupit, gjakosjet) apo torturat, si dhe forma t tjera t dhuns, t cilat mund t shkaktojn edhe vdekje t antarve t grupit. Shprehja shkaktim i lndimeve t rnda psikike nnkupton nj form t atill
t gjenocidit, e cila kryhet duke prdorur narkotik dhe mnyra t ndryshme t shkaktimit t
mundimeve psikike. Vnia e grupit n rrethana jetsore, t cilat do t shkaktonin shfarosjen e
plot a t pjesshme, nnkupton imponim e aso rrethanave jetsore t cilat me siguri do t shkaktonin vdekjen e personave. Ndrkaq pengimi i lindjeve brnda grupit, si form e krimit t gjenocidit, mund t kryhet me an t tredhjes, abortimit me dhun, sterilizimit dhe duke i veuar personat e gjinis (seksit) t kundrt. Transferimi me dhun i fmijve t nj grupi n nj grup tjetr
konsiderohet si form e posame e pengimit t lindjeve. Kshtu, n kso raste fmijt e nj grupi
transferohen n grupin tjetr, n t cilin ata i ekspozohen gjuhs s huaj, kulturs, fes, zakoneve
dhe vlerave tjera t huaja, duke u asgjsuar kshtu nj brez i tr, por edhe brezat e ardhshme.
Sipas fryms s Konvents pr Parandalimin dhe Ndshkimin e Krimit t Gjenocidit dhe sipas
interpretimit restriktiv, pr tu konsideruar se sht kryer kjo vepr, sht e mjaftueshme q njra
nga kto forma t krimit, parashikuar n nenin 2, t jet kryer qoft vetm ndaj nj pjestari t
nj grupi nacional, etnik, fetar apo racor, nse sht krye me qllim q nj grupi i till t asgjsohet trsisht apo pjesrisht. Mirpo lidhur me kt, n praktikn e Tribunalit t Hags pr Krimet
e Kryera n Territorin e ish-Jugosllavis, sht marr qndrim se si krim i gjenocidit mund t konsiderohet edhe ather kur me rastin e kryerjes s ktij krimi sht asgjsuar nj numr i konsiderueshm i pjestarve t grupit nacional, etnik, fetar a racor. Nj qndrimi i ktill i Tribunalit
t Hags, sipas mendimit tone, sht n kundrshtim me dispozitn e Konvents s prmendur
dhe kjo njhersh tregon se e drejta penale ndrkombtare dhe jurisprudenca penale ndrkom143
btare, me gjith zhvillimin e saj, edhe sot e ksaj dite nuk sht formsuar dhe konsoliduar sa
duhet, veanrish aspektin e ligjshmris n kt fush, e cila krkon q veprat penale t jen t
parashikuara n mnyr t sakt, n mnyr precize. Lidhur me kt, l mjaft mdyshje qndrimi i
Tribunalit t Hags se pr tu konsiderua i kryer krimi i gjenocidit, duhet t asgjsohet nj numr i
konsiderueshm i antarve t grupit. Shprehja numr i konsiderueshm sht e paprcaktuar
dhe n kundrshtim me parimin e legalitetit. Ktu shtrohet pyetja: nse krimi i gjenocidit kryhet,
p.sh., ndaj popullit kinez, ather, sipas ktij kriteri, pr tu konsideruar si numr i konsiderueshm a duhet t vriten 200 deri 300 milion kinez?!
Sipas Konvents s prmendur dhe sipas Kodit tone Penal, krimi i gjenocidit sht konceptuar si
vepr penale komisive, si vepr q mund t kryhet vetm me veprim.
Objekti i mbrojtjes.- Objekti i mbrojtjes nga krimi i gjenocidit sht e drejta pr ekzistuar, p rt
jetuar e grupeve t caktuara nacionale, etnike, racore a fetare.
Grup nacional sht grupi q identifikohet me shtetin ekzistues nacional, me shumicn e pjestarve t nj kombi brnda nj shteti. Ndrsa grupi etink sht i prbr nga pakica kombtare
apo ndonj grup q i prket nj gjuhe, nj kulture etj., si jan n Kosov. p.sh..serbt, boshnjakt, turqit, romt etj. Grupeve etnike, prkatsisht pakicave. u ofrohet mbrojtje e posame,
ngase n t kaluarn zakonisht kto kan qen objekt i shkeljeve t t drejtave, sulmeve, madje
edhe t krimit t gjenocidit.
Krimi i gjenocidit ka ngjajshmri me veprn penale t vrasjes, por dallohet prej saj, ngase te vrasja
objekt i mbrojtjes sht njriu si individ, jeta e tij, ndrsa te gjenocidi objekt i mbrojtjes sht
individi si pjestar i nj grupi t caktuar nacional, etnik, fetar a racor, prkatsisht, te krimi i
gjenocidit objekt i mbrojtur sht grupi prkats.
Forma e fajit.- Pr tu konsiderua se sht krye krimi i gjenocidit, krahas dashjes, gjykata duhet t
konstatoj nse ky lloj krimi sht krye me qllim t asgjsimit t plot apo t pjesshm t nj
grupi t caktuar nacional, etnik, racor apo fetar.
Krakteristikat e tjera t krimit t gjenocidit.- Krimi i gjenocidit mund t kryhet gjat kohs s
lufts, gjat kohs s pushtimit a gjat kohs s paqes. N t shumtn e herave, gjenocidi kryhet
gjat kohs s lufts dhe pushtimit.
Lidhur me ekstradimin, sipas Konvents s prmendur, gjenocidi nuk konsiderohet vepr penale
politike. Sipas s drejts ndrkombtare dhe sipas Kodit Penal t Kosovs, pr krimin e gjenocidit
sht prjashtruar mundsia e parashkrimit t ndjekjes penale dhe t ekzekutimit t dnimit.
Pr krimin e gjenocidit vlen parimi i juridiksionit universal. Sipas Statutit t Tribunalit t Hags
pr pr Krimet e Kryera n Territorin e ish Jugosllavis, edhe Tribunali i Hags, edhe gjykatat
nacionale, n t njjtn koh jan kompetente pr gjykimin e kryersve t gjenocidit dhe t
veprave t tjera penale kundr s drejts ndrkombtare. Mirpo Tribunali i Hags ka prparsi
ndaj gjykatave nacionale dhe ka t drejt q n do faz t gjykimit t krkoj kalimin, transferin e
lnds ttek ai Tribunal.
Dnimi i parashikuar.- Sipas Kodit Penal t Kosovs, kryersit t veprs penale t gjenocidit
mund ti shqiptohet dnimi prej pes deri n njzet vjet burgim ose burgimi afatgjat prej 21
deri n 4o vjet.
2. Krimet kundr njrzimit
N krahasim me veprat etjera penale kundr s drejts ndrkombtare, kjo vepr sht m
gjithprfshirse, ngase me kt nen sht inkriminuar nj korpus relativisht i madh edhe i llojeve
t ndryshme t veprave penale kundr popullsis civile.
144
E drejta penale
Nocioni i krimeve kundr njrzimit pr here t par sht prcaktuar n Statutin e Gjykats
Penale Ushtarake t Nurenbergut. N nenin 6/2(c) t ktij Statuti si krime kundr njrzimit jan
quajtur kto vepra penale: vrasjet, shfarosja, skllavrimi, deportimi dhe veprimet e tjera jonjrzore t kryera ndaj popullsis civile, para ose gjat kohs s lufts ose prndjekja mbi baza politike, racore a fetare, pa marr parasysh se me kryerjen e tyre shkilet ligji shtetit n t cilin jan
kryer krimet.
Asambleja e Prgjithshme e OKB-s i ka verifikua parimet e s drejts ndrkombtare q dalin
nga Statuti dhe aktgjykimi i Gjykats Penale Ushtarake t Nurenbegut, kshtu q nocioni dhe
prmbajtja e krimeve kundr njrzimit u bn pjes e s drejts zakonore ndrkombtare.Statuti i
Tribunalit t Hags (neni 5) dhe Statuti i Gjykats Penale Ndrkombtare t Prhershme (neni 7),
e kan pranuar nocionin e krimeve kundr njrzimit, t prcaktuar n Statutin e Gjykats Penale
Ushtarake t Nurenbergut, mirpo kt nocion e zgjrojn edhe me komponenten se kto krime
konsiderohen t kryera, nse jan pjes e nj sulmitt gjer a sistematik, drejtuar kundr popullsis
civile, pa marr parasysh nse kto krime kryhen gjat kohs s lufts apo gjat kohs s paqes.
Pra, sipas ktyre dy statuteve t gjykatave penale ndrkombtare, t cilat jan burime t rndsishme dhe kryesore t jurisprudences penale ndrkombtare, si krim kundr njrzimit nuk konsiderohet vrasja individuale, e izoluar apo ndonj vepr tjetr, nse nuk sht pjes e sulmit t
gjer a sistematik kundr popullsis civile.
Dispozita e nenit 117 t Kodit Penal t Kosovs, n t ciln jan parashikuar krimet kundr
njrzimit sht, n fakt, anticipim i plot i nenit 7 t Stautit t Gjykats s Prhershme Penale
Ndrkombtare. Sipas paragrafit 1 t nenit 117 t Kodit Penal, si krim kundr njrzimit konsiderohet nse ndokush kryen nj ose m shum nga veprat e parashikuara n kt dispozit,
duke ditur se ato jan pjes e nj sulmi t gjer a sistematik kundr popullsis civile, si:
1) vrasja;
2) shfarosja;
3) skllavrimi;
4) deportimi ose transferimi i dhunshm i popullsis;
5) burgosja ose nj privim tjetr serioz nga liria, n kundrshtim me rregullat themelore t s
drejts ndrkombtare;
6) tortura;
7) dhunim, skllavrimi seksual, prostitucioni i detyruar, shtatznsia me dhun, sterilizimi i detyruar ose do form tjetr e dhuns seksuale e krahasueshme me kto;
8) prsekutimi i nj grupi a nj bashksie t identifikueshme pr arsye politike, racore, kombtare, etnike, kulturore ose fetare, ashtu si sht prkufizuar n paragrafin 3 t ktij neni apo
mbi baza t tjera, prgjithsisht t cilsuara si t palejueshme sipas s drejts ndrkombtare,
n lidhje me cilindo akt t prmendur n kt paragraf apo cilindo krim brnda juridiksionit t
Gjykats;
9) zhdukja e detyruar e personave;
10) krimi i apartheidit;
11) veprat e tjera njrzore me karakter t ngjashm, q shkaktojn qllimisht vuajtje t mdha,
apo lndime serioze t trupit ose t shndetit fizik a mendor.
Kryers i krimeve kundr njrzimit. Kryers i ktyre veprave sht do person q urdhron kryerjen e njrs nga veprat e prcaktuara n kt dispozitsi dhe do person i cili i kryen kto
vepra. Urdhdhns mund t jet personi civil, ushtarak a plocior q gjenedet n pozit t lart t
kiearkis shtetrore, i cili ka autorizime t jap urdhra. Mirpo, si urdhdhns mund t konsiderohet edhe personi q nuk gjendet n njrn nga kto pozita shtetrore, mjafton q nj grup
145
personash ta pranojn at si udhheqs, si epror dhe ti zbatojn urdhrat e tij. Kryers i

drejtprdrejt mund t jet do person q i kryen vet kto vepra apo s bashku me persona t
tjer. Pr shkak t natyrs s ktyre krimeve, zakonisht, kto kryhen nga dy apo m shum persona.
Veprimi i kryerjes.- Llojet e veprimeve me t cilat kryhen krimet kundr njrzimit, t
parashikuara n kt dispozit, jan me karakter t ndryshm. Mirpo, pr tu konsiderua sulmi
ndaj popullsis civile si krim kundr njrzimit, njra nga kto njmbdhjet lloje t krimeve,
sipas paragrafit 1 dhe piks 1 t paragrafit 2 t nenit 117 t Kodit Penal, duhet t plotsohen kto
kushte:
1) sulmi duhet t jet ndrmarr n kuadrin e nj sulmi t gjer, masiv ose
2) sulmi duhet t jet ndrmarr n mnyr sistematike ndaj popullsis civile dhe
3) sulmi kundr popullsis civile t jet kryer n pajtim ose me prkrahjen e nj shteti a politike
t organizuar.
Sulmi sht me karakter t gjer a masiv n rastet kur, p.sh., sulmohen fshatra ose qytete t tra t
popullsis civile, si ishte rasti i sulmeve t ushtris dhe policies serbe gjat lufts s fundit n
Kosovs ndaj fshatrave dhe qyteteve t banuara me popullsi civile shqiptare. Sulmi sht me
karakter sistematik n rastet kur sht i strukturuar dhe ushtrohet koh pas kohe, sipas nj plani
t prgatitur m par. Dhe n fundi pr tu konsideru sulmi ndaj popullsis civile si krim kundr
njrzimit, ky duhet t jet ndrmarr me pajtimin ose me prkrahjen e shtetit a t nj politike t
organizuar. Nj politik e ktill mund t jet politik e shtetit ose politik e nj partie a e nj
grupi t personave t caktuar me ideologji t ktill.
Sipas ktyre kritereve, rezulton se n rastet kur njra a disa prej ktyre veprave, sht kryer vetm
ndaj nj personi a nj grupi t vogl personash, e jo ndaj nj grupi t madh, n prmasa t gjera
ose nuk sht kryer n mnyr sistematike dhe pa pajtimin a pa prkrahjen e nj shteti ose politike t organizuar, ather nj vepr e till nuk mund t konsiderohet si krim kundr njrzimit,
por eventualisht mund t cilsohet si ndonj vepr tjetr penale kundr s drejts ndrkombtare
apo, thjesht, si vepr penale e vrasjes, plagosjes s rnd trupore etj.
Objekti i mbrojtjes.- Objekt i mbrojtjes s krimeve kundr njrzimit sht popullsia civile.
Shumica e ktyre llojeve t krimeve kundr njrzimit kryehen gjat kohs s lufts ose gjat
kohs s okupimit.
Forma e fajit.- Kjo vepr penale mund t kryhet vetm me dashje, zakonisht me dashje direkte,
por mund t kryhet edhe me dashje eventuale.
3. Krimet e lufts
Prpjekjet e bashksis ndrkombtare q ti parandaloj luftrat dhe konfliktet e armatosura,
mjerisht, gjer m tani kan mbetur pa sukses. Ky mossukses i bashksis ndrkombtare pjesrisht sht kompensuar, duke prcaktuar dhe imponuar rregulla t caktuara, t cilat duhet t
respektohen gjat lufts apo konfliktit t armatosur. Me kto rregulla bashksia ndrkombtare ka
pr qllim ti detyroj palt ndrluftuese q ti respektojn standardet minimale t t drejtave t
njeriut edhe gjat kohs s lufts dhe, n kt mnyr, t evitohen katastrofat q mund ti shkaktoj lufta ndaj njerzve dhe pasuris s tyre.
Angazhimi i bashksis ndrkombtare n nxjerrjen e rregullave dhe t normave juridike, me t
cilat u prcaktuan limitet q duhet t respektohen nga palt ndrluftuese, n historin e njrzimit
jan t hershme, por n form m t sistemuar dhe t kodifikuar ishin m produktive nga fundi i
146
E drejta penale
shekullit nntmbdhjet e kndej. Ktu veanrisht duhet t vihen n dukje kto akte ndrkombtare:
- Rregullat e Hags, t cilat i dedikohen lufts n ajr t vitit 1923;
- Konventat ndrkombtare, t cilat u referohen disa armve t caktuara;
- Konventat e Gjenevs t vitit 1864, 1906 dhe 1929.
Aktiviteti i bashksis ndrkombtare n fushn e kodifikimit t s drejts penale ndrkombtare,
n t ciln u parashikuan krimet e lufts, u intensifikua sidomos pas Lufts s Dyt Botrore. Me
rregulla dhe norma juridike t parashikuara kryesisht me konventa ndrkombtare me karakter
kogent (obligativ), u synua q sa sht e mundur m shum t humanizohet lufta. N kt drejtim
sht br kodifikimi i krimeve t lufts, sidomos me kto katr konveta t Gjenevs pr humanizimin e lufts t vitit 1949:
- Konventa e Gjenevs pr Prmirsimin e Fatit t t Plagosurve dhe t Smurve t Forcave t
Armatosura n Luft (Konventa e Gjenevs nr. I);
- Konventa e Gjenevs pr Prmirsimin e Fatit t t Plagosurve, t Smurve dhe Anijeve t
Prmbytura t Forcave t Armatosura Detare (Konventa e Gjenevs nr. II);
- Konventa e Gjenevs lidhur me Sjelljen ndaj Robrve t Lufts (Konventa e Gjenevs nr. III);
- Konventa e Gjenevs pr Mbrojtjen e personave Civil gjat Kohs s Lufts (Konventa e
Gjenevs nr. IV).
Kto katr konventa t Gjenevs zbatohen n rastet e konflikteve t armatosura me karakter
ndrkombtar. Vetm neni 3, i cili sht i prbashkt pr t gjitha kto katr konventa, zbatohet
pr rastet e konflikteve t armatosura t brendshme, brnda nj shteti. Aktualisht, kto katr konventa pjesrisht konsiderohen si e drejt ndrkombtare zakonore.
Lidhur me kto konventa t Gjenevs t vitit 1949, jan shum t rndsishme edhe dy protokolle
plotsuese t ktyre konventave, t cilat u nxorn n vititn 1977 :
- Protokolli q i referohet mbrojtjes s viktimave t konflikteve t armatosura ndrkombtare
dhe
- Protokolli II q u referohet konflikteve t armatosura t brendshme, brnda nj shteti.
Disa dispozita t ktyre dy protokolleve jan me karakter t s drejts zakonore. Pr ndshkimin e
krimeve t lufts jan t rndsishme edhe Rregullat mbi ligjet dhe zakonet e zhvillimit t lufts,
rregulla kto q jan aneks i Konvents s Hags t vitit 1907 si dhe Konventa pr Mbrojtjen e
Vlerave Kulturore n Rastet e Konfliktit t Armatosur t vitit 1954.
Pr prcaktimin e nocionit m t plot t krimeve t lufts, duhet t merret parasysh edhe praktika e gjykatave ndrkombtare t Nurenbergut dhe Tokios, si dhe praktika e Gjykats Penale
Ndrkombtare pr ish-Jugosllavin dhe ajo e Gjykats Penale Ndrkombtare pr Ruandn.
Sipas konventave t siprprmendura t Gjenevs dhe Protokollit I, si krime t lufts konsiderohen kto vepra penale kundr personave t mbrojtur apo vlerave t mbrojtura:
- tortura dhe sjellja jonjrzore, duke prfshir edhe eksperimentet biologjike ndaj personit t
mbrojtur, robrve t mbrojtur t lufts apo personit civil t mbrojtur;
- shkaktimi i qllimshm i mundimeve t mdha apo i lndimeve t rnda trupore a dmtimet e
rnda t shndetit;
- shkatrrimi dhe prvetsimi i kundrligjshm dhe arbitrar i pasuris s huaj, i cili nuk sht i
arsyeshm pr nevojat ushtarake;
- detyrimi i personit t mbrojtur t shrbej n formacionet ushtarake t armikut;
- privimi i qllimshm i s drejts pr gjykim t ndershm dhe objektiv (t paanshm) i garantuar me konventa;
- shprngulja e kundrligjshme, kolonizimi apo kufizimi i liris s personave t mbrojtur (ky
147
krim i lufts kryhet n rastet kur me shprngulet dhun nj pjes apo e tr popullsia civile n
territorin e nj shteti tjetr, si veproi regjimi i Serbis me ne kosovart n pranvern e vitit
1999, apo n rastet kur pushtuesi i transporton shtetasit e vet n territorin e shtetit q ka
pushtuar, me qllim q ta kolonizoj n trsi apo pjesrisht. Kjo sht parashikuar n nenin
49 t Konvents s Gjenevs, nr.IV dhe n Protikolin I);
- marrja e pengjeve;
- shprngulja e popullsis civile nga vendbanimet e okupuara brnda shtetit apo jasht shtetit;
- prolongimi (shtyrja, zvarritja) e padrejt e kthimit t robrve t lufts n shtetin e tyre;
- imponimi i apartheidit apo nj praktike tjetr nnmuese, q bazohet n diskriminimin racor;
- s ulmi mbi monumentet historike, mbi vepra artisitike apo vede t tjera fetare, t cilat vrehen
qart dhe paraqesin trashgimi kulturore dhe shpirtrore t popullit e q gzojn mbrojtje t
posame.
Sipas Konvents s Hags lidhur me ligjet dhe zakonet e lufts t vitit 1907 dhe Rregullores s
saj, gjithashtu t vitit 1907, si krime t lufts konsiderohen edhe a) mnyra e ndaluar e lufts dhe
b) mjetet e ndaluara t lufts.
a) Si mnyra t ndaluara t lufts, t cilat u prcaktuan krahas Konvents s siprprmendur t
Hags t vitit 1907 dhe n Protokollin I t Konvents s Gjenevs t vitit 1947, konsiderohen
kto vepra, t cilat shkaktojn vdekjen apo lndime t rnda trupore apo dmtime t rdna t
shndetit:
- sulmi mbi vendbanimet civile apo ndaj personave t caktuar civil;
- sulmi pa i zgjedhur caqet apo sulmi ndaj objekteve a instalimeve, t cilat, pr nga natyra e
tyre, shkaktojn rreziqe, duke ditur se sulmi till shkakton humbjen e jets t shum njerzve,
dmtime t popullsis civile apo shkakton s teprmi dme n objekte civile;
- sulmi n territorie t dmilitarizuara apo territore t pambrojtura;
- sulmi ndaj personave, t cilt jan jasht lufts (t cilt nuk jan t angazhuar n luft);
- prdorimi prfid i shenjave t dukshme t Kryqit t Kuq, Gjysm Hns apo t shenjave t
tjera q jan t mbrojtura me t drejtn ndrkombtare.
b) Si mjete t ndaluara t lufts, sipas konventave t prmendura, konsiderohen prdorimi i
armve:
- t cilat shkaktojn mundime t panevojshme;
- t cilat, pr shkak t pasaktsis apo efetktit t tyre, i godiasin si pjestart e forcave t armatosura ashtu edhe personat civil;
- efekti i t cilave nuk mund t kontrollohet n koh dhe hapsir.
T gjitha kto krime t lufts, t parashikuara n konventat e siprprmendura, jan t
parashikuara si krime t ktilla edhe n nenin 8 t Statutit t Gjykats s Prhershme Penale
Ndrkombtare. N kt nen, ndryshe nga dispozitat e konvetave t cekura, krimet e lufts jan
parashikuar n mnyr m t qart, m precize dhe n mnyr m t hollsishm, prkatsisht
krimet e lufts n kt nen jan parashikuar kryesisht me teknikn juridike t kodeve penale
nacionale n tri paragrafe dhe n 46 nnparagrafe. Mnyra e inkriminimit t ktill t krimeve t
lufts do t jet baz solide juridike penale pr punn e Gjykats s Prhershme Penale
Ndrkmbtare.
N Kodin Penale t Kosovs jan anticipuar t gjitha llojet e krimeve t lufts, t parashikuara
n konventat e siprprmendura. Mirpo, me kt rast duhet veanrisht t ceket se inkriminimet
e parashikuara t krimeve t lufts n Kodin Penal t Kosovs, si zgjidhje konkrete, i jan marr
nga neni 8 t Statutit t Gjykats s Prhershme Penale Ndrkombtare. Rrjedhimisht, t gjitha
llojet e krimeve t lufts t prashikuara n 3 paragrafe dhe n 46 nnparagrafe t nenit 8 t Stautit
148
E drejta penale
t ksaj Gjykate, n Kodin Penal t Kosovs krimet e lufts jan parashikuar n kto pes nene
vijuese me kta tituj:
1) Krimet e lufts n kundrshtim t rnd me Konventat e Gjenevs (neni 118);
2) Krimet e lufts, si shkelje e rnd e ligjeve dhe e zakoneve q zbatohen n konfliktin e armatosur ndrkombtar (neni 119);
3) Krimet e lufts pr shkelje t rnd t nenit 3, t prbashkt me Konventat e Gjenevs (neni
120);
4) Krimet e lufts, t cilat paraqesin shkelje t rnd t ligjeve dhe zakoneve q zbatohen n konfliktet e armatosura, q nuk jan me karakter ndrkombtar (neni 121) dhe
5) Sulmet n konfliktet e armatosura me karakter jondrkombtar kundr instalimeve q prmbajn forca t rrezikshme (neni 122).
Meq n Kodin Penal jan parashikuar edhe nj numr i madh ,me shum paragrafe, t veprave
penale kundr s drejts ndrkombtare dhe n pamundsi ti shpjegojm madje edhe shum
shkurtimisht pr shkak t kufizimeve t ktij doracaku, ne n vazhdim vetm po i prmendim
titujt e ktyre inkriminimeve, ndrsa t interesuarit duhet ti studiojn nga teksti i Kodit Penal dhe
t literaturs prkatse.
- Sulmet n konfliktet e armatosura me karakter jondrkombtar kundr instalimeve q prmbajn forca t rrezikshme (neni 122),
- Rekrutimi dhe regjistrimi i personave midis moshs pesmbdhjet dhe tetmbdhjet vje n
konfliktin e armatosur (neni 123),
- Prdorimi i mjeteve ose i metodave t ndaluara t lufts (neni 124),
- Shtyrja e paarsyeshme e riatdhesimit t robrve t lufts ose e civilve (neni 125),
- Prvetsimi i kundrligjshm i sendeve nga t vrart ose t plagosurit n fushbetej (neni 126)
- Rrezikimi i negociatorve (neni 127),
- Organizimi i grupeve pr kryerjen e gjenocidit, krimeve kundr njrzimit dhe krimeve t lufts
(neni 128),
- Prgjegjsia e komands (neni 129),
- Shtytja pr luft agresive ose konflikt t armatosur (neni 130),
- Keqprdorimi i emblemave ndrkombtare (neni 131),
- Rrezikimi i siguris s aviacionit civil (neni 133),
- Rrezikimi i siguris s lundrimit detar (neni 134),
- Rrezikimi i siguris s platforms fikse t vendosura n pragun kontinental (neni 135),
- Piratria (neni 136),
- Vendosja e skllavris, kushteve t ngjashme me skllavrin dhe e puns s detyruar (neni 137)
- Kontrabandimi me migrant (neni 138),
- Trafikimi me njrz (neni 139),
- Fshehja e dokumenteve t identifikimit t viktimave t skllavris ose trafikimit t njerzve (neni
140),
- Rrezikimi i personave n mbrojtje ndrkombtare (neni 141),
- Rrezikimi i personelit t Kombeve t Bashkuara dhe i personelit n marrdhnie me to (neni
142),
- Marrja e pengjeve (neni 143),
- Prvetsimi i paligjshm, shfrytzimi, transferi dhe vendosja e materialeve nukleare (neni 144),
- Krcnimi pr prdorimin ose kryerjen e vjedhjes a t plakitjes s materialit nuklear (neni 145),
149
II.
PRGJEGJSIA PENALE N T DREJTN

PENALE NDRKOMBTARE
Prgjegjsia penale si element konstitutiv i veprs penale, i cili n gjuhn latine sht shprehur me
sintagmn nullum crimen sine culpa q n shqip do t thot se nuk konsiderohet vepr penale
ajo q nuk sht kryer pr fajin e personit. Sikurse parimi i ligjshmris, edhe prgjegjsia penale
sht nj parim themelor i s drejts penale bashkkohore. Ky parim sht dig e pazavndsueshme e do t drejte penale nacionale dhe garanci e drejtsis dhe e siguris s qytetarve.
Kt parim e ka pranuar edhe e drejta penale ndrkombtare. Sipas ktij parimi, nj person mund
t merret n prgjegjsi penale dhe t dnohet pr vepra penale ndrkombtare vetm nse jan
prmbushur t gjitha elementet e fajsis si jan: prgjegjshmria, dashja a pakujdesia dhe vetdija pr kundrligjshmrin. Kto elemente konstitutive t fajsis jan t inkorporuara edhe n
statutet dhe praktikat e gjertanishme t Gjykats s Nyrenbergut, t Gjykats s Hags dhe n
Statutin e Roms.
Lidhur me fajsin edhe Statuti i Roms, sikundr edhe kodet penale t shteteve, e prcakton
nocionin negativ t prgjegjsis penale, prkatsisht t fajsis. Rrjedhimisht, n dispozitat e
nenit 31 t Statutit t Roms prcaktohet se personi nuk do t konsiderohet penalisht prgjegjs
n kto raste:
a) nse lngon nga ndonj smundje mendore ose nj defekt, q e privon aftsin e atij personi
pr t vlersuar se sjellja (vepra) e tij sht e kundrligjshme apo nse smundja a defekti i tij
mendor e bjn t paaft pr t kontrolluar sjelljen e tij pr t qen n pajtim me ligjin;
b) nse sht n gjendje t intoksikimit ( gjendje t helmuar), e cila personin e bn t paaft pr
t vlersuar se sjellja (vepra) e tij sht e kundrligjshme apo nse nj gjendje e till e bn t
paaft pr t kontrolluar sjelljen e tij, pr t qen n pajtim me krkesat e ligjit, prve nse
personi sht helmuar n mnyr vullnetare, n rrethanat t cilat ai i ka ditur apo ka nnmuar rrezikun q, si rezultat i helmimit, ai do t kryej vepr penale, q sht n juridiksionin
e Gjykats.
Sipas Statutit t Roms, baza apo rrethanat e tjera, t cilat e prjashtojn kudrligjshmrin,
prkatsisht prgjegjsin penale t kryersit t veprs penale ndrkombtare jan edhe mbrojtja
e nevojshme dhe nevoja ekstreme (pika c. dhe d. t paragrafit 1 t nenit 31). Natyrisht, kto
rrethana dhe situata, ndryshe nga gjendja normale, jan t kushtzuara nga lufta apo konflikiti i
armatosur. N kto dispozita, pr tu konsiderua se vepra sht kryer n mbrojtje t nevojshme
apo n nevoj ekstreme, krkohet q t plotsohen kushtet e njjta a t ngjajshme, sikundr n
Kodin Penal t Kosovs dhe n kodet penale t shteteve tjera, por n rrethana apo gjendje t
lufts a t konflikitit t armatosur.
Lidhur me fajsin, prkatsisht prgjegjsin penale, n t drejtn penale ndrkombtare ekziston
nj risi n paragrafin 3 t nenit 7 t Statutit t Tribunalit t Hags, e cila paraqet avancim n ndrtimin e rrjetit t inkriminimit t personave n pozita komanduese, t cilt konsiderohen fajtor
pr mosveprim. Sipas ksaj dispozite, fakti se nj varts kryen krime nuk e liron eprorin nga
prgjegjsia penale, nse eprori e ka ditur apo sht dashur t dinte, prkatsisht ka qen i
detyruar t dinte se vartsi i tij po prgatitet t kryej nj vepr t till apo tashm e ka kryer at,
ndrsa eprori nuk i ka ndrmarr masat e domosdoshme dhe t arsyshme pr ti penguar veprat
e tilla apo pr ti ndshkuar kryersit.
shtja e prgjegjsis penale t eprorit, prkatsisht komandantit, pr veprat penale t kryera
nga vartsit e tij n rrethanat e lufts apo t konflikteve t armatosura, sht rregulluar n
mnyr edhe m t hollsishme n nenin 28 t Statutit t Roms. Dispozita e nenit 28 t Statutit
150
E drejta penale
t Roms sht akceptuar n trsi edhe n nenin 129 t Kodit Penal t Kosovs, me titull
Prgjejgsia e komands. Kjo form e inkriminimit n kt tekst sht shpjeguar n kuadrin e
veprave penale ndrkombtare.
Parimi i prgjergjsis penale, t cilin e ka pranuar e drejta penale ndrkombtare bashkkohore
nuk e prjashton nga juridiksioni dhe ndshkimi asnj person, pa marr statusin apo pozitn e
kryersit t veprave penale ndrkombtare, madje edhe po t jet ky kryetar shteti a kryetar qeverie ose zyrtar i lart shtetror. N t drejtn penale ndrkombtare ky koncept parimor sht
akceptua q nga prfundimi i Lufts s Dyt Botrore n nenin 227 dhe 228 t Marrveshjes
Paqsore t Versajs, n t ciln u parashikua q Mbreti gjerman Vilhelmi i Dyt dhe eprort m
t lart t ushtris gjermane t gjykohen nga nj gjykat ndrkombtare. Gjithashtu, prjashtimi i
imunitetit t kryetarit t shtetit dhe udhheqsve tjer t lart shtetror u pranua edhe nga
Gjykata e Nurenbergut (1945) dhe Gjykata e Tokios (1946).
Nj koncept i till sht prfshir n mnyr edhe m t qart n nenin 27 t Statutit t Roms
me titull Irelevanca e pozits zyrtare. N paragrafin 1 t ktij neni sht parashikuar shprehimisht: Ky Statut do t zbatohet njsoj ndaj t gjith personave, pa asnj dallim t bazuar n
pozitn zyrtare. N veanti, pozita zyrtare si shef i Shtetit apo Qeveris, antar i Qeveris apo
Parlamentit prfaqsues i zgjedhur apo zyrtar i Qeveris, n asnj rast nuk do t prjashtoj nj
person nga prgjegjsia penale sipas ktij Statuti, as q ajo, n dhe nga vetja, mund t krijoj baz
pr zbutjen e dnimit.
Ky koncept i irelevancs s pozits zyrtare pr juridiksionin e jurisprudencs penale ndrkombtare sht plotsuar edhe me paragrafin 2 t nenit t siprprmendur. N kt paragraph
thuhet: Imunitetet apo rregullat speciale procedurale, q mund t jen t parashikuara pr pozitn zyrtare t personit, sipas s drejts kombtare apo asaj ndrkombtare, nuk duhet t pengojn
Gjykatn n ushtrimin e juridiksionit t saj ndaj nj personi t till.
III. SANKSIONET PENALE N T DREJTN PENALE NDRKOMBTARE
N shkencn e s drejts penale theksohet me t drejt se dnimet dhe, n prgjithsi, sanksionet
penale jan nj ndr shtjet m t rndsishme t s drejts penale kombtare, ngase lufta
kundr kriminalitetit m s teprmi ushtrohet pikrisht me sanksione penale. shtja e sanksioneve penale, po ashtu, sht me rndsi dhe mjaft aktuale edhe n t drejtn penale ndrkombtare. Mirpo, lidhur me kt, n krahasim me tdrejtat penale kombtare, n t cilat sht
implementuar parimi nulla poena sine lege, ngase pr do vepr penale parashikohet lloji dhe
masa e sanksionit penal, n t drejtn penale ndrkombtare ky parim as sot e ksaj dite nuk sht
implementuar n t gjitha segmentet e tij. Rrjedhimisht, konventat ndrkombtare, t cilat n dispozitat e tyre parashikojn vepra penale, nuk i prcaktojn edhe llojet dhe masn e dnimeve t
cilat mund tu shqiptohen kryersve t ktyre veprave. N dispozitat e ktyre konventave
ndrkombtare t karakterit penalo-juridik kryesisht thuhet se kryersit e veprave penale dnohen
ose do t dnohen me dnime t rnda apo me dnime ekzemplare.
Mosprcaktimi i llojeve dhe mass s dnimeve sht nj mangsi e s drejtn penale ndrkombtare dhe sht rrjedhoj e situats se e drejta penale ndrkombtare ende nuk e ka ndrtuar sistemin vetjak t sanksioneve penale. Kt sistem t sanksioneve penale e drejta penale ndrkombtare do t ket sukses ta ndrtoj, pasi t jet miratuar Kodi Penal ndrkombtar, i cili sht
duke u prgatitur n kta dhjetvjeart t e fundit. Derisa t nxirret Kodi Penal ndrkombtar,
sipas konventave dhe akteve t tjera ndrkombtare, ndaj kryersve t veprave penale ndrkombtare kryesisht do t shqiptohen dnimet dhe sanksionet e tjera penale t parashikuara n legjis151
lacionet penale kombtare. Nj zgjidhje e till rezulton nga disozitat e shum akteve ndrkombtare, t cilat lidhur me sanksionet penale kan karakter blanket dhe ngase u referohen legjislacioneve penale nacionale. Kshtu, n paragrafin 1 t nenit 27 t Statutit t Tribunalit t Hags,
sht parashikuar shprehimisht se, me rastin e shqiptimit t dnimit, Gjykata do t ket parasysh
sistemin e dnimt me burgim n praktikn e gjykatave t Jugosllavis s mparshme. Ndrkaq n
paragrafin 2 t ktij neni sht parashikuar edhe masa e marrjes s pasuris s fituar me veprn
penale.
N krahasim me Statutin e Tribunalit t Hags dhe t konventave dhe akteve t tjera ndrkombtare, Statuti i Gjykats s Prhershme Penale Ndrkombtare ka shnuar nj avancim t konsiderueshm n prcaktimin e dnimeve, prkatsisht n implementimin e parimit nullum poena
sine lege. Kshtu, n paragrafin 1 t nenit 77 t ktij Statuti sht parashikuar se pr krimet e
parashikuara n nenin 5 (krimi i gjenocidit, krimet kundr njrzimit, krimet e lufts dhe krimi i
agresionit) mund t shqiptohet dnimi me burgim deri n 30 vjet (pika b). Ndrsa n pikn b) t
ktij paragrafi t po ktij neni sht parashikuar edhe mundsia e shqiptimit t dnimit me burgim
t prjetshm pr format e rnda t ktyre krimeve. Ndrsa n paragrafin 2 t ktij neni sht
parashikuar se, krahas dnimit me burgim gjykata mund t shqiptoj edhe dnimin me gjob dhe
me konfiskimin e pasuris dhe mjeteve q jan rezultat i drejtprdrejt apo i trthort i krimit.
Me gjith kt avancim, Statuti i Gjykats s Prhershme Penale Ndrkombtare nuk e ka caktuar
minimumin e ktyre dnimeve. Lidhur me prcaktimin e dnimeve, veanrisht duhet t theksohet se kjo Gjykat do t ket juridiksonin pr t gjitha veprat penale ndrkombtare. Andaj pr
shumicn drrmuese t veprave penale ndrkombtare dnimet mbeten t paprcaktuara, prkatsisht mbeten t prcaktuara vetm n korniza, domethn, se do t mund t dnohen me burgim
deri n 30 vjet apo me burgim t prjetshm dhe me d nim me gjob, natyrisht, duke marr
parasysh peshn e krimit dhe rrethanat individuale t kryersit (paragrafi 2 i nenit 77 t Statutit t
ksaj Gjykate).
II. VEPRAT PENALE KUNDR JETS DHE TRUPIT
Karakteristika t prgjithshme
Veprat penale kundr jets dhe trupit jan nj ndr inkriminimet m t rndsishme si n ligjet e
kohs s vjetr, ashtu dhe n ligjet e priudhave t mvonshme dhe gjer n ditt e sotme. Pr kto
vepra penale n legjislacionet penale t lashta, si dhe n ato bashkkohore, jan parashikuar
dnimet m t rnda.
Me vepra penale kundr jets dhe trupit, marr n prgjithsi, nnkuptojm veprat penale, me t
cilat personi privohet nga jeta apo i shkaktohet lndim trupor.
Mirpo, duhet theksuar se jeta dhe trupi i njeriut mbrohen jo vetm n kapitullin e veprave penale
kundr jets dhe trupit, por edhe n disa kapituj t tjer t veprave penale. Kshtu, p.sh., jeta dhe
trupi i njeriut mbrohet edhe n kapitullin e veprave penale kundr njrzimit dhe s drejts
ndrkombtare; n kapitullin e veprave kundr shndetit t njerzve apo t pasuris etj. Shkaku i
parashikimit t veprave penale kundr jets dhe trupit edhe n kapituj t tjer qndron n at se
atje, prve jets dhe trupit t njeriut, veanrisht dhe n mas m t madhe, pretendohet t
mbrohen disa vlera t rndsishme individuale, kombtare dhe ndrkombtare. Andaj, si vepra
penale kundr jets dhe trupit konsiderohen ato vepra penale me t cilat kryesisht dhe n mnyr
eksluzive sulmohet jeta dhe trupi i njeriut dhe jo ndonj vler tjetr e mbrojtur me t drejtn
penale.
152
E drejta penale
Si objekt grupor i veprave penale kundr jets dhe trupit jan jeta dhe integriteti trupor i njeriut.
Jeta e njeriut sht objekt mbrojtjeje i s drejts penale q nga znia e frytit dhe lindja dhe gjer n
vdekje. S kndejmi, n kt kapitull t veprave penale bjn pjes, prve vrasjes, edhe ndrprerja
e palejuar e shtatznsis.
Pasoja t ktyre veprave penale mund t jen asgjsimi, dmtimi apo rrezikimi i jets ose i trupit
t njeriut. Veprat penale me t cilat dmtohet (asgjasohet) jeta dhe trupi i njeriut mund t ndahen
n dy grupe. N grupin e par bjn pjes vrasja (neni 146), vrasja n afekt (neni 148), vrasja nga
pakujdesia (neni 149), shtytja pr vetvrasje dhe dhnia e ndihms pr vetvrasje (neni 151) dhe
ndrprerja e palejueshme e shtatznsis (neni 152). N grupin e dyt bjn pjes veprat penale t
dmtimit trupor dhe dmtimet e shndetit, nga t cilat: lndimi i leht trupor (neni 153), lndimi i
rnd trupor (neni 154), pjesmarrja n rrahje (neni 155), mosdhnia e ndihms (neni 156) dhe
braktisja e personit t paaft (neni 157).
1. VRASJA
Varsisht prej mnyrs s kryerjes, motiveve dhe personit q sht privuar nga jeta, Kodi Penal i
Kosovs njh tri lloje vrasjesh: vrasjet e rndomta (neni 1461), vrasjet e cilsuara ose t rnda
(neni 147) dhe vrasjet e privilegjuara (neni 148-150).
Sipas nenit 146, pr vrasjen e rndomt nuk prmenden tipare t posame, prandaj edhe sipas
ksaj ato dallohen nga rastet e rnda dhe t privilegjuara. S kndejmi, si vrasje t rndomta konsiderohen t gjitha ato vrasje te t cilat mungojn tiparet e posame q i karakterizojn vrasjet e
rnda dhe t lehta, prkatsisht vrasjet e privilegjuara.
VRASJET E RNDA OSE T CILSUARA
Vrasje t rnda a t cilsuara jan vetm ato raste t vrasjeve t cilat legjislacioni penal i ka
parashikuar si t tilla. N Kodin Penal t Kosovs (neni 147) jan parashikuar kto vrasje t
rnda: 1) vrasja e fmijs, 2) vrasja e femrs pr t ciln kryersi e di se sht shtatzn, 3) vrasja
n mnyr mizore ose dinake, 4) vrasja e personit tjetr duke vn me at rast me dashje n
rrezik jetn e nj ose m shum personave, 5) vrasja e personit duke verpuar mizorisht e dhunshm, 6) vrasja nga motivet racore, nacionale apo fetare, 7) vrasja me qllim t fitimit t dobis
pasurore, 8) vrasja me qllim t kryerjes apo t fshehjes s ndonj vepre tjetr penale, 9) vrasja
pr hakmarrje t paskrupullt apo nga motive t tjera t ulta, 10) Vrasja e personit zyrtar gjat
kohs s ushtrimit t detyrs zyrtare dhe 11) vrasja me dashje e dy apo m shum personave,
prve veprave t cilat jan parashikuar n nenet 148 dhe 150 t Kodit Penal.
1. Vrasja e fmijs
Sipas konventave ndrkombtare dhe Kodit Penal (neni 107, par.2, pika 21), me fjaln fmij konsiderohen personat t cilt nuk e kan mbushur moshn tetmbdhjet vje. Pr shkaqe praktike
Kodi Penal i Kosovs kta persona i ndan n dy kategori: n t mitur t rinj (prej moshs 14-16
vje) dhe t mitur t rritur (prej moshs 16-18 vje).
Fmijt dhe personat e mitur gzojn mbrojtje t posame edhe n kapitujt e tjer t Kodit Penal.
Prandaj kur ndokush e privon nga jeta personin q nuk ka mbushur moshn tetmbdhjet vje,
sipas Kodit Penal t Kosovs, konsiderohet se ka kryer vepr penale t vrasjes s rnd. Duke u
mbshttur n kt koncept, vrasja e fmijs apo e personit t mitur, n aspektin moral dhe social,
153
sht m e rnd se vrasja e personit madhor.

Pr tu konsiderua penalisht prgjegjs pr kt form t rnd t vrasjes, kryersi n momentin e
kryerjes (tempore criminalis) duhet t jet i vetdijshm se objekt i sulmit sht fmija apo personi i mitur. Nse sht n lajthim lidhur me moshn, prkatsisht nse kryersi gabimisht mendon se sht duke e privuar nga jeta personin madhor, ather n kso rastesh ai do t prgjigjet
pr veprn penale t vrasjes s rndomt.
2. Vrasja e femrs pr t ciln kryersi e di se sht shtatzn
Rrethana q nj femr sht shtatzn n shum fusha gzon nj trajtim dhe mbrojtje t
posame, m t favorshme. Nj mbrojtje e till sht e parashikuar edhe n t drejtn penale.
Rrjedhimisht, n rastet kur ndokush, edhe pse e di se femra sht shtatzn dhe, megjiithkt, e
privon nga jeta, sipas Kodit Penal, konsiderohet se ka kryer vrasje t rnd, ngase me vrasje t
ktill kryersi nuk e vret vetm gruan shtatzn, por e vret edhe fmijn n barkun e nns,
fmijn e palindur.
Sikundr edhe te vrasja e fmijs, pr tu konsiderua se sht kryer kjo vepr penale e vrasjes s
rnd, kryersi duhet t jet i vetdijshm, duhet t dij se femra sht shtatzn dhe, prkundr
ksaj, e privon nga jeta. Nse kryersi i ksaj vepre penale t vrasjes s rnd nuk e di se femra
sht shtatzn, ather ai dnohet pr veprn penale t vrasjes s rndomt.
3. Vrasja n mnyr mizore dhe dinake
Ne, n kt nnparagraf, do ta shpjegojm vetm llojin e vrasjes n mnyr dinake, ngase vrasja
n mnyr mizore sht parashikuar edhe n pikn 5 t neni 147, n t ciln jan parashikuar llojet e ktyre vrasjve t rnda. N rastin e par t paraqitjes s ndonj amandamenti ndaj Kodit
Penal t Kosovs, shprehja mizore nga pika 3 e ktij neni duhet t shlyhet, ngase vrasja n
mnyr mizore parashikohet n pikn 5 t t njjtit nen.
Vrasja n mnyr dinake.- Ky lloj i vrasjes gjithashtu dallohet pr nga tiparet objektive dhe subjektive. Nga aspekti objektiv, te ky lloj i vrasjes kryersi vepron n mnyr t fsheht, kurse n
aspektin subjektiv, n mnyr dinake, prkatsisht mashtruese, t pasinqert dhe me qllim t keq,
duke keqprdorur besimin e posam t viktims, vshtirsit dhe padjallzin e saj. Edhe ktu
tiparet objektive dhe subjektive i tejkalojn suazat e fshehtsis dhe t dinakris, t cilat rndom
shprehen te vrasjet me dashje. Ndryshe nga vrasja n mnyr mizore, kjo vrasje mund t kryhet
vetm me dashje direkte. Si vrasje n mnyr dinake rndom konsiderohen vrasjet n gjum dhe
vrasjet me an t helmit.
4. Vrasja e personit tjetr, me rast vihet n rrezik me dashje
jeta e nj ose t m shum personave
Konsiderohet vrasje e ktill kur kryersi, pr t kryer veprn, prdor aso mjetesh ose vepron n
aso rrethanash n t cilat v n rrezik jetn edhe t ndonj personi tjetr. Pr nj veprim t ktill
sht e nevojshme t ekzistoj mundsia e rrezikshmris konkrete. Fajsia pr kt mund ti
ngarkohet kryersit, nse ka qen i vetdijshm pr rrezikshmrin e prmendur dhe e ka dshiruar at apo nse ka qen i vetdijshm pr mundsin e shkaktimit t saj dhe sht pajtuar me kt
154
E drejta penale
gj, pra kjo vepr mund t kryhet me dashje direkte ose me dashje eventuale. Kjo vepr rndom
kryhet kur kryersi prdor aso mjetesh veprimin e t cilave nuk mund ta kontrolloj, pr shembull, eksplozivin, zjarrin, armt automatike, q i prdor n trsi ose kur shtie n drejtim t viktims, e cila gjendet n shoqri me persona t tjer, si: n rrug ku ka kalimtar, prkatsisht n
ndonj lokal me plot njrz. Me rastin e kryerjes s ksaj vepreje ekziston mundsia e bashkimit
me veprn penale t rrezikimit t jets dhe pasuris me veprime dhe mjete prgjithsisht t rrezikshme.
5. Vrasja e personit duke vepruar mizorisht e dhunshm
N literatur dhe n praktikn gjyqsore zotron mendimi se me vrasjen mizore kemi t
bjm n rastet kur kryersi ndrmerr me qllim aso veprimesh t cilat i shkaktojn dhembje t
mdha fizike dhe psikike viktims. Dhembjet fizike dhe psikike duhet ti tejkalojn dhembjet dhe
mundimet q zakonisht shkaktohen me rastin e do vrasjeje. Kjo posarisht shprehet me rastin e
privimit gradual nga jeta, masakrimin e viktims, zgjatjen e mundimeve vdekjeprurse dhe t
ngjashme. Nga kjo del se, pr ekzistimin e ktij lloji t vrasjes, jan t nevojshme dy elemente t
natyrs objektive dhe subjektive. Elementi objektiv qndron n shkaktimin e mundimeve dhe
dhembjeve t mdha t viktims, kurse elementi subjektiv n vetdijen dhe dshirn, prkatsisht
pajtimin e kryersit q t shkaktohen mundimet dhe dhembjet e tilla.
6. Vrasja e personit nga motivet racore, nacionale apo fetare
Me t drejtn penale jeta e njerzve mbrohet njsoj, pa marr parasysh prkatsin e tyre
nacionale, fetare a racore. Mirpo, nse ndokush e privon nga jeta personin tjetr pr shkak t
prkatiss s tij nacionale, fetare apo racore, motivi i ktill manifeston nj shkall m t lart t
rrezikshmris. Pr kt arsye, edhe Kodi i yn Penal vrasjen nga motive nacionale, fetare apo
racore e konsideron si lloj t vrasjes s rnd. Nj cilsim i till sht i arsyeshm, ngase aktualisht, ndrsa n t ardhmen edhe m tepr, n do shtet, sidomos n shtetet me nj shkall m t
lart t zhvillimit ekonomiko-shoqror, si jan shtetet e Evrops prendimore dhe Shtetet e
Bashkuara t Ameriks, gjithnj e m tepr jetojn dhe punojn s bashku persona t
nacionaliteteve, feve dhe racave t ndryshme. Edhe n Kosovn ton t paslufts vrasja nga
motivet nacionaliste, fetare apo racore sht tregues i shkalls m t lart t rrezikshmris.
7. Vrasja e personit me qllim t fitimit t dobis pasurore
Me kt vepr nnkuptojm pretendimin e paskrupullt, egoist, pr t fituar me pasuri me do
kusht. S kndejmi, vrasja pr interes apo, si thuhet n Kodin penal, vrasja me qllim t fitimit t
dobis pasurore, ekziston kur ajo kryhet me qllim t fitimit t ndonj dobie materiale. Dobia
mund t qndroj edhe n pretendimin pr rritjen e pasuris dhe pr mbrojtjen e saj nga dmtimi. Pr ekzistimin e ksaj vepre, nuk sht e domosdoshme q dobia edhe t realizohet dhe as
krkohet q dobia t jet e kundrligjshme. S kndejmi, edhe ai q vret borxhliun e vet me qllim
q tia marr t hollat dhe kshtu ta arktoj borxhin e vet, konsiderohet se kryen kt lloj t
vrasjes s rnd.
Dallimi ndrmjet ksaj vrasjeje dhe rasteve t rnda t vjedhjes grabitqare dhe grbitjes, t
parashikuara n nenin 256 t Kodit Penal, qndron n faktin se te vrasja pr interes, dashja e kryersit sht e drejtuar n vrasjen e ndonj personi, kurse interesi sht vetm motiv pr privimin
155
nga jeta, ndrsa te rastet e rnda t grabitjes dhe t vjedhjes grabitqare, dashja e kryersit sht e
drejtuar n marrjen e sendit t huaj t luajtshm, kshtu q vrasja sht vetm mjet pr realizimin
e ktij qllimi. Nga kjo del se nuk mund t ket bashkim t ktyre formave t vjedhjeve dhe vrasjes pr interes, ngase ky lloj i vrasjeve i konsumon deliktet pronsore.
8. Vrasja me qllim t kryerjes ose fshehjes s ndonj vepre tjetr penale
Kjo vepr ka dy forma. Kemi t bjm me formn e par kur kryersi e privon nga jeta personin
tjetr, me qllim q t bj t mundshme kryerjen e nj vepre tjetr penale. Ktu vrasja i paraprin
kryerjes s ndonj vepre tjetr penale. Vepra tjets penale nuk sht e domosdoshme t kryhet;
sht e qensishme se vrasja sht kryer pr at qllim. Me kt lloj t vrasjes kemi t bjm
ather kur ajo sht kryer me qllim t prfundimit t veprs tjetr t filluar. Nse vepra tjetr
penale edhe sht kryer, ather kemi bashkimin e veprave penale.
Si form e dyt e ksaj vrasjeje konsiderohetajo kur kryersi e privon tjetrin nga jeta me qllim q
t pengoj zbulimin e veprs penale, t ciln e ka kryer m par ose t ciln sht duke e kryer,
si sht, pr shembull, vrasja e dshmitarit. Te kto dy lloje t vrasjeve krkohet q i njjti person t ket kryer vrasjen dhe veprn tjetr penale.
Te t dy kto forma sht me rndsi motivi. personi tjetr vritet me qllim q t kryhet apo t
fshihet vepra tjetr penale. Vepra tjetr duhet t jet me karaktert t veprs penale dhe jo ndonj
vepr tjetr e ndshkueshme, p.sh. kundravajtje a delikt ekonomik. N t dy kto raste kryersi
sht i njjt (apo bashkpuntor).
9. Vrasja pr hakmarrje t paskrupullt apo nga motive t tjera t ulta
Jo vetm n Kosov, por edhe n shtete t tjera, hakmarrja sht motiv i shpesht i vrasjeve.
Mirpo do vrasje pr hakmarrje nuk sht vrasje pr hakmarrje t paskrupullt. N teori dhe n
praktikn gjyqsore si vrasje pr hakmarrje t paskrupullt mund t konsiderohet: kur hakmarrja
sht e drejtuar ndaj antarit t pafajshm t familjes; kur ajo haptas nuk sht n prpjestim me
t keqen e psuar m par; kur privohen nga jeta shum persona; kur edhe vet sht kryer pr
hakmarrje (hakmarrja ndaj hakmarrjes); kur sht kryer ndaj personit, i cili pr veprn e
mparshme penale sht dnuar ose liruar nga dnimi me aktgjykim t forms s prer; kur me
rastin e kryerjes s hakmarrjes cenohen disa rregulla ekzistuese pozitive t s drejts zakonore;
kur hakmarrja sht kryer pasi t jet arritur pajtimi; kur hakmarrja sht kryer ndaj personit i cili
n baz t ligjit e ka kryer ndonj veprim ose ka qen i detyruar t veproj ashtu (p.sh. vrasja pr
hakmarrje e policit, prokurorit apo gjyqtarit, i cili ka ndrmarr ndonj veprim n baz t ligjit).
Ndrkaq, motive t ulta, n kuptimin e ksaj forme t vrasjes s rnd, konsiderohen ato motive
q jan n kundrshtim t rrept me rregullat ekzistuese socio-etike dhe pr to kryersi qortohet
ashpr n aspektin moral. Kto jan motive veanrisht t ulta apo ekstreme. E till mund t
konsiderohet vrasja me qllim t mnjanimit t pengess pr t vazhduar dashurin, vrasja pr
shkak t shovinizmin nacional dhe t ngjashme. Si shembull i vrasjes s ktill n literatur ceket
edhe vrasja me qllim t realizimit t ndonj prfitimi q nuk sht i natyrs materiale, por mund
t sjell fitime t tilla, p.sh., vrasja me qllim t mnjanimit t konkurentit n pun ose n ndonj
gar.
156
E drejta penale
10. Vrasja e personit zyrtar gjat kohs s ushtrimit t detyrs zyrtare

Ky lloj i vrasjes konsiderohet se kryhet n rastet kur ndokush e privon nga jeta personin zyrtar
gjat kohs s ushtrimit t detyrs n mbrojtje t rendit ligjor, sigurimit t njerzve apo t
pasuris, zbulimit t veprave penale, arrestimit t kryersit t veprs penale, ruajtjes s personave
t privuar nga liria ose ruajtjes s rendit dhe t paqes publike.
S kndejmi, viktim e ksaj vepre penale mund t jet do person zyrtar, mirpo vetm gjersa
sht duke kryer ato detyra zyrtare q jan t parashikuara n ligj. N pikpamje t fajsis, kryersi gjithmon vepron me dashje.
11. Vrasja me dashje e shum personave
Kjo vepr kryhet, nse kryersi ka privuar me dashje nga jeta shum persona, prve atyre t
cilt jan t parashikuar n nenin 148 dhe 150 t Kodit Penal (vrasja n afekt dhe vrasja e foshnjs gjat lindjes), pa marr parasysh se a gjykohet kryersi pr t gjitha vrasjet, duke zbatuar dispozitat pr bashkimin e veprave penale apo pr ndonj vrasje pr t ciln ka qen i dnuar m
hert. N kt rast, sipas ksaj, bhet fjal pr vrasjen n bashkim ose pr vrasjen n recidiv.
Me kt dispozit, me shum vrasje duhen nnkuptuar dy apo m shum sosh. Vrasjet duhet t
jen t kryera me dashje. S kndejmi, vrasjet nga pakujdesia nuk mund t cilsohen sipas ksaj
dispozite. Sipas disa autorve, nuk duhet t konsiderohet vrasja e ktill as vrasja e kryer n
tejkalimin e kufijve t mbrojtjes s nevojshme ose t nevojs ekstreme.
N kt lloj vrasjesh bjn pjes jo vetm vrasja e rndomt dhe e rnd e parashikuar nga
kapitulli i veprave penale kundr jets dhe trupit, por edhe vrasjet q jan parashikuar n kapitujt
e tjer, p.sh. vrasjet q i prfshin kapitulli i veprave penale kundr njrzimit dhe s drejts
ndrkomtare.
VRASJET E PRIVILEGJUARA
Pr shkak t rrethanave veanrisht lehtsuese, n t cilat kryhen disa vrasje, ato n t drejtat
penale bashkkohore konsiderohet si t privilegjuara, prkatsisht forma t lehta t vrasjeve. Sipas
Kodit Penal, vrasje t privilegjuara konsiderohen vrasja e kryer n gjendje t afektit mendor (neni
148), vrasja nga pakujdesia (neni 149) dhe vrasja e foshnjs gjat lindjes (neni 150).
1. Vrasja e kryer n gjendje t afaktit mendor (neni 148)
Vrasja e kryer n gjendje t afektit mendor, e cila n literatur quhet edhe vrasje e provokuar,
sht privim i jets s personit tjetr nga ana e personit i cili, pa fajin e tij, sht vn n nj tronditje t fort psikike, pr shkak t sulmit, keqtrajtimit apo fyerjes s rnd nga ana e personit t
vrar. Pr ekzistimin e vrasjes s ktill, sht e nevojshme t prmbushen kto kushte: a) q
vrasja t jet kryer n gjendje t tronditjes s fort mendore; b) q kryersi i veprs, pa fajin e tij,
t ket rn n gjendje t ktill - pr shkak t sulmit, keqtrajtimit ose fyerjes s rnd nga ana e
viktims dhe c) q vrasja t jet kryer n afekt.
a) N kuptimin e ksaj dispozite, tronditje t rnd kemi kur shkaktohet nj gjendje e jashtzakonshme psikike, me rast kryersi, pa gjykuar n mnyr kritike, n vendos n ast (aty pr
aty) t kryej vrasjen. Kto jan pikrisht gjendje afektive t nj shkalle t lart. Mirpo, nse
157
gjendja afektive e ktill e sjell kryersin n gjendje t plot paprgjegjsie ose n gjendje
prgjegjsie esencialisht t zvogluar, ather do t zbatohet neni 12, par. 1 apo 2 t Kodit
Penal.
b) Kryersi duhet t vihet n gjendje t tronditjes s fort psikike, pa fajin e tij, pr shkak t sulmit, keqtrajtimit ose fyerjes s rnd t t vrarit. Kryersi, pa fajin e tij, sht sjell n gjendje
t tronditjes s fort psikike ather kur nuk e ka provokuar sulmin ose fyerjen e rnd.
Ndrmjet sulmit, prkatsisht keqtrajtimit ose fyerjes s rnd dhe tronditjes s fort psikike,
patjetr duhet t ekzistoj lidhja kauzale. Sulmi, keqtrajtimi ose fyerja e rnd nuk sht e
domosdoshme t jen t drejtuara drejtprdrejti kundr kryersit t vrasjes, por ato mund t
jen t drejtuara edhe kundr t afrmve t tij: prindrve, vllezrve, fmijve, bashkshortit
etj.
c) Vrasja konsiderot se sht kryer n gjendje t afektit mendor, nse ajo ka ndodhur menjher
pas sulmit, keqtrajtimit, prkatsisht pas fyerjes dhe nn ndikimin e afektit. Mirpo, nuk sht
e domosdoshme q ajo t jet kryer menjher pas sulmit ose fyerjes. Me rndsi sht q
ndrmjet tronditjes dhe vrasjes t ekzistoj vazhdimsia kohore, t ekzistoj uniteti i rrjedhs
s zhvillimit t gjendjes afektive t nj intensiteti t caktuar.
2. Vrasja nga pakujesia (neni 149)
Vrasja e ktill konsiderohet nse ndokush sht privuar nga jeta pr shkak t pakujdesis s kryersit t veprs penale. S kndejmi, ajo konsiderohet si form e leht e vrasjes vetm pr shkak
t forms s fajit pr t ciln kryhet. Dallimi ndrmjet ksaj vrasjeje dhe vrasjes s rndomt e t
rnd sht i lidhur pr fajin, sepse vrasjet e rndomta dhe t rnda mund t kryhen vetm me
dashje. sht e mundshme edhe vrasja e foshnjs nga pakujdesia gjat lindjes, por nuk ndshkohet, nuk konsiderohet vepr penale.
Te vrasja nga pakujdesia, privimi i ndonj personi nga jeta shfaqet n nj mnyr specifike, zakonisht n nj mnyr tjetr n krahasim me privimin me dashje nga jeta. Ktu, zakonisht, sht fjala
pr veprimet t cilat jan ndrmarr me ndonj qllim tjetr dhe jo me qllim t privimit t ndonj personi nga jeta. Pr shkak t veprimeve t kryersit, vdekja e personit tjetr shkaktohet si
pasoje sekundare, pasoj e cila nuk dshirohet.
Dallimi nrmjet vrasjes nga pakujdesia dhe lndimit t rnd trupor, pr shkak t t cilit sht
shkaktuar vdekja (neni 154, par. 4), qndron n faktin se vepra e par n trsi sht e kryer nga
pakujdesia, kurse te vepra e dyt kryersi vepron me dashje pr t shkaktuar lndimin e rnd trupor, por vepron nga pakujdesia pr t shkaktuar vdekjen. N rastin kur lndimi i rnd trupor
sht kryer nga pakujdesia, pr t ciln sht shkaktuar vdekja, ather duhet t konsiderohet se
sht kryer vetm vrasja nga pakujdesia, pasi q ligjdhnsi nuk parashikon lndime t rnda trupore t kryera nga pakujdesia e t cilsuara me vdekje.
3. Vrasja e foshnjs gjat lindjes (neni 150)
Kjo form e vrasjes s privilegjuar qndron n privimin e fmijs nga jeta nga ana e nns s tij
gjat lindjes ose menjher pas lindjes, gjersa zgjasin rregullimet e shkaktuara nga lindja.
Konsiderohet vrasje e privilegjuar, ngase te lehona lindja zakonisht shkakton rregullime fizike
dhe psikike, q shoqrohen me dhembje, si pasoje e cilave tek ajo shfaqet nj gjendje kalimtare e
158
E drejta penale
aftsis s prgjegjsis s zvogluar ose pr shkaqe sociale, si jan, p.sh., shtatznsia jashtmartesore, varfria dhe rrethanat e tjera sociale.
Subjekt i ksaj vepre penale mund t jet vetm e ma, e cila e privon nga jeta fmijn e vet. S
kndejmi, nse ndonj person tjetr paraqitet si bashkpuntor ose, pavarsisht , e kryen vet
vrasjen e fmijs, ai do t prgjigjet pr vrasje t rndomt apo t rnd, varsisht prej mnyrs
dhe motiveve nga t cilat e ka kryer veprn. Viktim e ksaj vepre penale mund t jet vetm
fmija q ka lindur i gjall; sht e parndsishme nse fmija ka qen ose jo i aft pr t jetuar.
Kjo vepr mund t kryhet vetm me dashje. Konsiderohet se e ma e kryen kt form t vrasjes
s privilegjuar edhe n rastet kur, para se t lind, vendos q, me rastin e lindjes, ta privoj fmijn
nga jeta dhe nse kt edhe e kryen.
Vepra mund t kryhet gjat kohs s lindjes ose menjher pas lindjes. N t drejtn penale
supozohet se gjat lindjes shkaktohen rregullime. Nse vrasja e foshnjs kryhet pas lindjes, n
teori dhe praktik lindin dilema se brnda cilit afat mund t konsiderohet se zgjasin kto rregullime. Disa mendojn se ky regullim nuk mund t zgjas m shum se 24 or. Sidoqoft, mbizotron mendimi se nuk mund t paracaktohet koha se sa do t zgjas rregullimi, q t mund t
konsiderohet se sht kryer ky lloj i vrasjes. Rekomandohet q ekzistimin e rregullimit, pas lindjes, ta konstatoj ekspreti psikiatr.
LNDIMET TRUPORE
Karakteristikat e prgjithshme
Lndimet trupore jan vepra penale, me t cilat dmtohet integriteti trupor apo shndeti i personave. Integriteti trupor i njeriut dhe shndeti i tij jan t mbrojtura me t drejtn penale.
Varsisht prej peshs s pasojs, lndimet trupore ndahen n shum lloje dhe n mnyra t
ndryshme n legjislacionet penale. N Kodin Penal t Kosovs, duke marr parasysh peshn e
pasojs, njihen dy lloje t lndimeve trupore: 1) lndimi i leht trupore dhe 2) lndimi i rnd
trupor.
1. Lndimi i leht trupore (neni 153)
N Kodn Penal njihen dy lloje t lndimit t leht trupore: a) lndimi i leht trupor i rndomt
dhe b) lndimi i leht trupor i rrezikshm.
a) Lndimi i leht trupor i rndomt (neni 153, par. 1) ekziston n kto raste:
- nse nuk sht rrezikuar jeta e t dmtuarit, prkatsisht n rastet kur nuk ka ekzistuar rreziku
konkret dhe as absrakt pr jetn e t dmtuarit;
- nse nuk sht asgjsuar prgjithmon apo n mas t konsiderueshme nuk sht dobsuar
ndonj pjes e trupit apo organit;
- nse nuk sht shkaktuar paaftsia kronike apo e prkohshme pr pun e t dmtuarit apo
paaftsia kronike pr pun, e cila nuk prbn profesion kryersor t tij. Paaftsia e prmendur
pr pun mund t jet vetm e nj kohzgjatjes s shkurtr;
- nse nuk sht dmtuar rnd apo n mnyr kronike shndeti i t plagosurit, por vetm
prkohsisht dhe leht;
- nse nuk sht shkaktuar shmtimi dhe as ndonj deformitet i t dmtuarit, por ja shkaktuar
vetm lndime, t cila,t pasi q t kalojn, nuk ln kurrfar gjurmsh.
159
1) Lndimi i leht trupor i rrezikshm (neni 153, par. 2) ekziston n rastet kur lndimi i leht trupor apo shndeti i personit tjetr sht shkaktuar me arm, me mjet t rrezikshm apo me mjet
tjetr t prshtatshm q t shkaktoj lndim t rnd trupor apo ta dmtoj rnd shndetin.
Rrjedhimisht, kjo form e lndimit dallohet nga lndimi i leht trupor i rndomt dhe ky jo sipas
peshs s pasojs, ngase pasojat jan t njjta, por vetm pr pasoj t mjeteve me t cilat sht
shkaktuar pasoja. Me fjal t tjera, me rastin e lndimit t leht trupor t rrezikshm prdoren aso
mjetesh t cilat, pr nga natyra e tyre, jan t tilla q kan mundur t shkaktojn lndim t rnd
trupor apo ta dmtojn rnd shndetin, por, megjithat, n rastin konkret me ato mjete sht
shkaktuar vetm lndimi i leht trupore.
2. Lndimi i rnd trupor (neni 154)
N Kodin Penal jan t parashikuara katr lloje t plagosjeve t rnda trupore: a) plagosja e rnd
trupore e rndomt; b) plagosja trupore veanrisht e rnd; c) plagosja trupore e rnd e cilsuar
me pasoj vdekjen dhe ) plagosja e rnd trupore n afekt.
) Plagosja e rnd trupore e rndomt (neni 154, par. 1).- N Kodin Penal sht prcaktuar n
mnyr precize. Kshtu, sipas paragrafit 1 t nenit 154 t Kodit Penal, si lndim i rnd trupor
konsiderohet kur ai rezulton me: rrezikim t jets s personit tjetr; paaftsim ose dobsim t
prhershm ose t madh t nj organi ose pjese t trupit t personit tjetr; dobsim t
prkohshm ose t madh t nj organi vital ose nj pjese vitale t trupit t personit tjetr;
paaftsim t prkohshm dhe t madh ose zvoglim t prhershm t aftsis s personit tjetr
pr t punuar; dmtim t prkohshm ose t rnd apo dmtim t prhershm t shndetit t personit tjetr.
N praktik, kjo form e lndimit prcaktohet duke krahasuar me elementet e plagosjes veanrisht t rnd dhe konstatimin e dallimeve midis tyre. Megjithkt, n teori dhe n praktik konsiderohet se sht kryer lndimi i rnd trupore i rndomt n kto raste: 1) nse nuk sht krijuar rreziku konkret pr jetn e t dmtuarit, por ka ekzistuar vetm rreziku abstrakt; 2) nse
sht asgjsuar apo prgjithmon dhe n mas t konsiderueshme sht dobsuar ndonj pjes e
trupit apo ndonj organ, i cili nuk konsiderohet i rndsishm apo nse sht dobsuar prgjithmon ndonj pjes e trupit apo ndonj organ i rndsishm, por jo n mas t konsiderueshme;
3) nse paaftsia pr pun e shkaktuar e t dmtuarit nuk sht kronike; 4) nse sht shkaktuar
dmtimi i rnd i shndetit, por nuk sht kronik apo sht kronik, por nuk sht dmtimi i rnd
dhe 5) nse pasoja e plagosjes s rnd ka shkaktuar deformitet, por nuk paraqet shmtim.
b) Lndimi trupor veanrisht i rnd, sipas neni 154, par.2 t Kodit Penal, konsiderohet i shkaktuar n katr forma, nse pr shkak t lndimit t rnd trupore apo dmtimit t rnd t
shndetit sht shkaktuar: 1) paaftsia e prhershme e personit tjetr pr fardolloj pune; 2)
shmtimi i prhershm i personit tjetr; 3) dmtimi i prhershm ose i rnd i shndetit t personit tjetr ose 4) paaftsia e prhershme e nj organi vital ose e nj pjese vitale t trupit t
personit tjetr.
c) Gjithashtu si form e cilsuar e lndimit t rnd trupor, sipas paragrafit 3 t Kodit Penal, konsiderohet ajo kur lndimi i rnd trupor sht kryer ndaj personit n marrdhnie familjare.
) Plagosja e rnd trupore e cilsuar me pasoj vdekjen (neni 154, par.4).- Kjo vepr penale konsiderohet se sht kryer nse, pr shkak t plagosjes s rnd, shkaktohet vdekja e t dmtuarit. Vdekja e t dmtuarit mund t shkaktohet si pasoj e plagosjes s rnd trupore t rn160
E drejta penale
domt apo si pasoj e plagosjes veanrisht t rnd. Midis vdekjes s t dmtuarit dhe plagosjes s rnd trupore sht e nevojshme t ekzistoj lidhja shkaksore.
Pr ekzistimin e ksaj vepre penale sht e nevojshme q te kryersi t ekzistoj dashja lidhur me
plagosjen e rnd, ndrsa pakujdesia lidhur me vdekjen e personit t plagosur. N t kundrtn,
nse lidhur me vdekjen e t plagosurit ka ekzistuar dashja, ather kjo vepr do t cilsohet si
vrasje. N rastet e tjera, nse vdekja nuk mund ti atribuohet as dashjes, as pakujdesis s kryersit, do t konsiderohet se sht kryer vetm vepra e plagosjes s rnd t rndomt apo
plagosja veanrisht e rnd.
d) plagosja e rnd trupore n afekt (neni 154, par. 6).- Kjo form e plagosjes s rnd trupore
konsiderohet se sht kryer n rastet kur njra nga lndimet e rnda trupore, t parashikuara
n paragrafin 1, 2 dhe 3 t ktij neni, sht kryer n afekt. Kushtet q duhetn prmbushur pr
tu konsideruar se kjo vepr sht kryer n afekt jan t njjta si pr vrasjen n afekt.
III. VEPRAT PENALE KUNDR LIRIVE DHE T
DREJTAVE T NJERIUT DHE QYTETARIT
E drejta penale e siguron mbrojtjen e nj numri t madh t vlerave themelore individuale dhe t
prgjithshme. N mesin e ktyre vlerave, mbrojtja e lirive dhe t drejtave t njeriut dhe qytetarit
zn vend t rndsishm n tr korpusin e dispozitave t Kodit Penal. Rrjedhimisht, n Kodin
Penal t Kosovs, ngjashm me shtetet e tjera t Evrops, i kushtohet nj kapitull i posam, n
t cilin jan parashikuar nj numr i konsiderueshm i veprave penale, me t cilat mbrohen lirit
dhe t drejtat e njeriut dhe t qytetarit.
Duhet veanrisht t theksohet se mbrojtja e lirive dhe t drejtave t njeriut dhe qytetarit
parashikohet edhe n kapituj t tjer t Kodit Penal. Kshtu, p.sh., n kapitullin e veprave penale
kundr jets dhe trupit mbrohet e drejta e jets, integritetit trupor dhe shndetit; n kapitullin e
veprave penale kundr pasuris mbrohen t drejtat pasurore; n kapitullin e veprave penale
kundr marrdhnies s puns mbrohen t drejtat e personave n marrdhnie t puns etj.
Pr shkak t rndsis shum t madhe, shtja e garantimit dhe e respektimit t lirive dhe t drejtave t njeriut dhe qytetarit n Kosov sht rregulluar edhe me aktin m t lart juridik t
Kosovs - me Kornizn Kushtetuese pr Vetqeverisje t Prkohshme n Kosov (kreu 3 dhe 4).
N paragrafin e par t ktij kreu thuhet shprehimisht: T gjith personat n Kosov gzojn,
pa diskriminim t asnj lloji dhe n barazi t plot, t drejtat dhe lirit themelore. Kto liri dhe t
drejta t njeriut, qytetarit dhe t komuniteteve respektohen sipas standardeve t pranuara
ndrkombtare, duke i prfshir t gjitha ato liri dhe t drejta t parashikuara me konventat dhe
aktet e tjera ndrkombtare, t cilat i dedikohen ksaj fushe, si, p.sh., Deklarata Universale pr
Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut (1948), Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut (1950),
Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore dhe Pakti Ndrkombtar
pr t Drejtat Qytetare dhe Politike.
Mbrojtja juridiko-penale e lirive dhe t drejtave themelore t njeriut dhe qytetarit, s bashku me
format e tjera t mbrojtjes, n t njjtn koh do t thot edhe prfillje e ktyre lirive dhe t drejtave, trajtim t tyre si shtje sociale reale dhe ekzistenciale. N ann tjetr, prmasat tepr t
mdha t represionit juridiko-penal, n t njjtn koh rezultojn me sulme mbi to, prkatsisht
rrezikim t tyre, ngase prmbajtja dhe natyra e shqiptimit dhe ekzekutimit t sanksioneve penale
161
qndron n marrjen apo n kufizimin e tyre. Prandaj ligjdhnsi, i cili pretendon t jet human,
demokrat dhe ti mbroj optimalisht lirit dhe t drejtat e njeriut, duhet me menuri, me sens t
lart dhe me nj akribi t duhur juridike t prcaktoj dispozitat penale juridike, me t cilat do ti
mbroj lirit dhe t drejtat e njeriut, por, n t njjtn koh, edhe t mos i rrezokoj ato.
Nga kjo q u tha m sipr rezulton se mbrojtja nga e drejta penale e lirive dhe t drejtave t njeriut duhet t jet masa e fundit q sht e domosdoshme dhe ajo vetm kur dmtimi dhe keqprdorimi i tyre nuk mund t mbrohen me mjete t tjera.
Marr n trsi, lirit dhe t drejtat e njeriut, mund t ndahen n dy grupe: a) n liri dhe t drejta
personale dhe b) n liri dhe t drejta politike.
a) N grupin e lirive dhe t drejtave personale bjn pjes, prve liris themelore personale t
njeriut, si nocion gjenerik pr nj numr t madh t lirive dhe t drejtave, si sht e drejta pr
t vendosur etj, n kt grup bjn pjes edhe mbrojtja e jets intime t njeriut, si sht, p.sh.,
e drejta e fshehtsis personale, paprekshmria e baness, fshehtsia e letrs dhe e mjeteve t
tjera t komunikimit etj.
b) N grupin e lirive dhe t drejtave politike, t cilat mbrohen me t drejtn penale, bjn pjes
liria e mendimit, liria e shtypit dhe e formave t tjera t informimit, e drejta e fjals, barazia e
qytetarve etj.
1. Shkelja e statusit t barabart t banorve t Kosovs (neni 158)
Vepra penale e shskeljes, cenimit s barazis qytetare qndron n mohimin apo kufizimin e t
drejtave t qytetarve, t prcaktuara me Kornizn Kushtetese pr Qeverisje t Prkohshme n
Kosov dhe me ligjet e tjera t aplikueshme si dhe me aktet ndrkombtare, t cilat drejtprdrejt
zbatohen n Kosov. Ky cenim a mohim i barazis s qytetarve n baz t dallimit kombtar,
racor, fetar, prkatsis partiak, social apo t ndonj prkatsie tjetr, konsiderohet se kryhet kur
qytetarve u jepen privilegje apo favore n baz t ktyre dallimeve.
Me para shikimin e ksaj vepre penale i jepet mbrojtje juridiko-penale barazis s qytetarve, pa
marr parasysh dallimin e tyre kombtar, racor apo fetar.
Objekt i ksaj vepre penale sht barazia e qytetarve.
Veprimi i ksaj vepre penale qndron n mohimin apo kufizimin e t drejtave t qytetarve, t
prcaktuara me Kornizn Kushtetuese pr Vetqeverisjen e Prkohshme n Kosov dhe me ligje
dhe dispozita t tjera, duke dhn privilegje apo favore.
Mohimi, si form e kryerjes s ksaj vepre penale, shprehet n rastet kur ndonj qytetari, pr
shkak t prkatsis s tij nacionale, racore, fetare, gjusore, gjinore, politike, prejardhjes sociale
etj., nuk i mundsohet ti realizoj t drejtat, t cilat i takojn sipas dispozitave t siprprmendura. Ndrkaq, kufizimi, si form e ksaj vepre penale, shprehet n rastet kur pjesrisht, pra jo n
trsi, i ndonj qytetari pranohen t drejtat, pr shkak t prkatsis s tij. Dhnia e privilegjeve
dhe favoreve qndron n at q ndonj qytetari, pr shkak t prkatsis kombtare, racs, fes
ose ndonj prkatsie tjetr, i bhet i mundur shfrytzimi i privilegjeve t caktuara.
Kryers i ksaj vepre penale, t parashikuar n paragrafin 1,2 dhe 3 t ktij neni, mund t jet do
person.
Sipas paragrafit 4 t ktij neni, nse kt vepr penale e kryen personi zyrtar gjat ushtrimit t
detyrave t tij, kjo konsiderohet si form e rnd e ksaj vepre penale.
Kjo vepr penale mund t kryhet vetm me dashje.
162
E drejta penale
2. Shtrngimi (neni 160)

Veprn penale t shtrngimit e kryen ai q me dhun apo me kanosje serioze e detyron tjetrin t
ndrmarr a t mos ndrmarr dika apo t pajtohet me nj vepr.
Shtrngimi sht vepr penale kundt liris s vullnetit n kuptimin e liris s formimit dhe t
realizimit t vullnetit. Kjo vepr sht e drejtuar kundr liris pr t vendosur dhe kundr liris
pr t vepruar.
Vepra quhet e kryer n rastet kur n mnyr t palejueshme dhe me dhun ndikohet mbi vullnetin e nj personi tjetr. Kryersi i veprs penale e detyron personin tjetr t ndrmarr dika,
veprim kt q nuk do ta ndrmerrte apo q t mos kryej ndonj veprim, t cilin do t dshironte ta kryente, apo t pajtohet me nj vepr, me t ciln, po t mos ushtrohej dhuna ndaj tij,
nuk do t pajtohej.
Dhuna sht prdorim i forcs fizike ndaj viktims, me qllim t zotrimit t rezistencs.
Gjithashtu, konsiderohet se ekziston dhuna edhe n rastet kur nuk ushtrohet dhun e drejtprdrejt ndaj viktims, por ndrmerren aso veprimesh t cilat ushtrojn efekt fizik mbi t, prkatsisht ushtrojn aso efektesh t cilat viktima i ndien si t kqija fizike, si dhun fizike, si jan,
p.sh., veprime t caktuara ndaj sendeve a pasuris s viktims (shkrepja me arm ndaj tjetrit me
qllim q ta friksoj; shkrepja me arm n gomat e automobilit, n mnyr q shoferi ta ndal
automobilin, apo veprime t caktuara ndaj personave t afrm t viktims). Gjithashtu, si dhun
konsiderohet edhe kur ndokush i jep nj personi tjetr, kundr vullnetit t tij, mjete narkotike apo
e prdor hipnozn.
Sipas paragrafit 1 t ktij neni, si form e rnd e ksaj vepre penale konsiderohet ajo kur personi
shtrngimin e kryen si antar i nj grupi, i nj organizate, prkatsisht n form t krimit t organizuar.
Nocioni i dhuns dhe kanosjes sht shpreguar n pjesn e prgjithshme t s drejts penale dhe
ka t njjtin karakter dhe rndsi, sikundr te t gjitha veprat e tjera penale, t cilat kryhen n kt
mnyr.
Kjo vepr penale mund t kryhet vetm me dashje t drejtprdrejt.
3. Privimi i kundrligjshm nga liria (neni 162)
Veprn penale t privimit t kundrligjshm nga liria e kryen ai q tjetrin, n mnyr t
kundrligjshme, e mbyll, e mban t mbyllyr apo n ndonj mnyr tjetr ia merr ose ia kufizon t
drejtn e qarkullimit.
Objekt mbrojtur i ksaj vepre penale sht liria n kuptimin e liris s qarkullimit, prkatsisht
liria q personi, sipas vullnetit t tij, t largohet nga vendi i caktuar apo t shkoj n drejtim t
caktuar. S kndejmi, me kt vepr, n prgjithsi, inkriminohet pengimi i qarkullimit t lir,
duke e detyruar me dhun personin tjetr t largohet nga vendi i caktuar apo pengimin e tij q t
qndroj n vendin e caktuar.
Si veprime t kryerjes s ksaj vepre penale n Kodin Penal jan t prcaktuara n mnyr alternative dhe kto n formn e: a) mbylljes, b) mbajtjes t mbyllur apo c) marrjen e liris s lvizjes
(qarkullimit n mnyr tjetr).
a) Me shprehjen mbyllje n kt inkriminim nnkuptohen situatat kur ndokush e shpie personin
tjetr n ndonj hapsir a n ndonj vend a lokal t caktuar, p.sh., n oborr, shtpi ose
banes, n automjet etj., nga i cili personi i mbyllur nuk mund t dal, pr shkak t pengesave
163
fizike a psikike, ngase i mbyllet dera, i vihet roja etj; apo mund t dal vetm duke iu
ekspozuar rrezikut, duke krcyer prej dritares nga lartsia.
b Mbajtja e ndonj prsoni myllur do t thot q ky t ket qen edhe m par i mbyllyr dhe
kryersi i ksaj vepre penale vazhdon ta mbaj n gjendje t till (t mbyllur.)
c) mnyra t tjera t privimit nga liria s qarkullimit mnd t kryhen me do lloj veprimi, me t
cilin mund ti hiqet liria e qarkullimit personit tjetr, p.sh., duke e detyruar tjetrin t lviz
vetm n nj rrug t caktuar; duke ia hequr shkallt tjetrit q sht duke punuar mbi kulmin e
shtpis etj.
Vepra mund t kryhet ndaj do personi q posedon aftsi pr t qarkulluar, pr t ecur, pa marr
parasysh nse ai sht ose jo i aft t ec vet apo me ndihmn e karrocs, t protezave a mjeteve
t ngjashme.
Pr tu konsideruar se sht kryer kjo vepr penale, n ligj sht parashikuar shprehimisht q
heqja e ksaj lirie duhet t jet e kundrligjshme. S kndejmi rezulton se nuk konsiderohet se
sht kryer kjo vepr penale, nse heqja e liris sht br n baz t ligjit, si sht paraburgimi
apo ekzekutimi i dnimit me burgim.
Pr ekzistimin e ksaj vepre penale sht e mjaftueshme edhe heqja e liris s qarkullimit n
kohzgjatje t shkurtr.
Kjo vepr penale bn pjes n t ashtuquajturat vepra penale prmanente, ngase gjendja e
kundrligjshmris zgjat pr nj koh t caktuar.
Lidhur me fajsin, kjo vepr penale mund t kryhet me dashje direkte dhe me dashje eventuale.
N Kodin Penal (paragrafi 3,4,5 dhe 6) jan parashikuar disa forma t rnda (t cilsuara) t ksaj
vepre penale dhe kto:
- nse heqjen e kundrligjshme t liris e kryen personi zyrtar, duke e keqprdorur pozitn apo
autorizimet e tij;
- nse heqja e kundrligjshme e liris ka zgjatur m tepr se tridhjet dit ose sht kryer n
mnyr mizore ose personit t cilit i sht hequr liria n mnyr t kundrligjshme dhe pr
kt shkak i sht dmtuar rnd shndeti apo i jan shkaktuar pasoja t tjera t rnda;
- nse heqja e kundrligjshme e liris sht kryer ndaj fmijs ose personit me t cilin kryersi
sht n marrdhnie familjare;
- nse personi i cili sht privuar nga liria, pr shkak t ksaj, e ka humbur jetn.
4. Marrja e deklaratave me an t shtrngimit (neni 65)
Vepra penale e marrjes s deklaratave me shtrngim kryhet nse personi zyrtar, gjat ushtrimit t
detyrs, e prdor dhunn, kanosjen apo ndonj mjet a metod tjetr t ndaluar, me qllim q t
nxjerr deklarat ose ndonj thnie nga i dyshuari, i pandehuri, dshmitari, eksperti ose nga
ndonj person tjetr.
Me kt vepr penale cenohet liria e shprehjes s lir t vullnetit t t dyshuarit, t pandehurit,
dshmitarit, ekspertit apo e ndonj personi tjetr.
Vepra mund t kryhet n seciln procedur zyrtare - n procedurn penale, kundravajtse,
administrative, civile etj.
i kryerjes s veprs penale qndron n prdorimin e dhuns apo t kanosjes s personit zyrtar. Me
dhun nnkuptohet jo vetm prdorimi i forcs fizike apo mekanike, por edhe prdorimi i hipnozs ose i mjeteve tjera joshse. Ndrsa me kanosje, lidhur me kt vepr penale, nnkuptohet
kanosja e rndomt, me rast i vihet n dukje t dyshuarit, t pandehurit, dshmitarit apo
ekspertit se do t goditet me nj t keqe serioze.
164
E drejta penale
Subjekt pasiv apo person ndaj t cilit prdoret dhuna apo kanosja mund t jet vetm i dyshuari, i
pandehuri, dshmitari, eksperti ose ndonj person tjetr q merret n pyetje.
Konsiderhet se sht kryer vepra penale, vetm nse prdorimi i dhuns apo i kanosjes sht
ndrmarr me qllim q t nxirret deklarata me shtrngim.
Kryers i ksaj vepre penale mund t jet vetm personi zyrtar, i cili sht i autorizuar pr ti
marr n pyetje personat e prmendur.
Forma e rnd (e cilsuar) e ksaj vepre penale ekziston, nse nxjerrja e deklarats me shtrngim
ka qen e shoqruar me dhun t rnd apo nse, pr shkak t shtrngimit, jan shkaktuar pasoja
veanrisht t rnda ndaj t pandehurit. Me dhun t rnd mund t kuptohen edhe situatat kur
shkaktohen lndime t rnda trupore. Si pasoja t rnda pr t pandehurin, gjithashtu, mund t
konsiderohen edhe mbajtja m gjat n burgun hetues apo shqiptimi i dnimit n baz t
deklarats s nxjerr me dhun.
VEPRAT PENALE KUNDR NDERIT DHE ATORITETIT
Karakteristikat e prgjithshme
Me kt grup t veprave penale mbrohet nderi dhe autoriteti i njeriut. Kto dy vlera, edhe pse
jan t emrtuara veanrisht, jan unike, ngase nuk mund t ndahen nga njra-tjetra. Nga kjo
rezulton se me seciln vepr penale t ktij grupi, zakonisht n t njjtn koh, cenohet nderi dhe
autoriteti.
Nderi sht trsia e vlerave t cilat i ka njriu si antar i nj bashksie t caktuar. Ekziston nj
gam e gjer vlerash t autoritetit e t nderit dhe ato prfshijn vlern q ka njriu n prgjithsi
si qenie njrzore, dinjitetin njrzor, vlern q e ka do njri si pjestar i kombit t caktuar (nderi
kombtar), vlern q ka njriu si qenie me veti t caktuara morale etj.
Prve vlerave t prgjithshme q ka do njri, t cilat bjn pjes n nocionin e prgjithshm t
nderit q ndryshe prkufizohet edhe si nder i prgjithshm, ekziston edhe nderi i posam, t cilin
e prbjn disa vlera t cilat personat e caktuar i arrijn n jetn dhe punn e tyre. Kshtu, p.sh.,
njihet edhe nderi shkencor, nderi politik, nderi artistik, nderi gazetar, nderi sportiv etj.
Posedimi i vlerave t prmendura dhe ndjenjat q ushqen personi pr vetveten konsiderohen si
nder i brendshm. Ndrkaq, respektin q gzon nj person i caktuar n shoqri, n baz t trsis s vlerave q ka ai, konsiderohen si nder i jashtm, i cili quhet autoritet (prestigj).
Subjekt i vlers s nderit mund t jet do person fizik. Pra, subjekte t ksaj vlere mund t jen
edhe fmijtt dhe personat me smundje mentale. Subjekte t ktyre vlerave gjithashtu mund t
jen edhe personat e dnuar si gjat kohs s mbajtjes s dnimit, ashtu edhe n pas, sepse edhe
me dispzitat e legjislacionit penal sht e ndaluar t fyhet dinjiteti i tyre. Lidhur me personat e
vdekur, konsiderohet se ata nuk mund t jen posedues t nderit dhe autoritetit, por n vend t
tyre, pr kso vepra penale mund t ngrejn padi private antart e familjes, m sakt,
bashkshorti, fmijt, prindrit dhe motrat e vllezrit e personit t vdekur.
Subjekt pasiv t ksaj vepre penale mund t jet edhe shteti, shtetet e huaja, Organizata e
Kombeve t Bashkuara, Kryqi i Kuq Ndrkombtar dhe organizatat e tjera ndrkombtare.
Veori e veprave penale kundr nderit dhe autoritetit sht ajo se kryersit e ktyre veprave
zakonisht ndiqen sipas padis private, ndrsa vetm prjashtimisht kjo ndodh sipas lejes a
propozimit t personit t autorizuar.
165
1.Fyerja (187)
N Kodin Penal nuk sht dhn nocioni i fyerjes, por n teori dhe n praktik fyerja prkufizohet si deklarat apo thnie, me t ciln prbuzet a prmohet nj person. Me fjal tjera, me fyerje
nnkuptohet cenimi i ndjenjs s dinjitetit personal me fjal ose gjeste poshtruese. Nse fjalt a
shprehjet dhe veprimet e tjera jan poshtruese pr ndjenjn e dinjitetit t personit, kjo sht
shtje q zgjidhet n do rast konkret, pr do individ n veanti dhe varet prej rapoertit q kan
personat, prej opinionit dhe koncepteve t shoqris aktuale dhe prej shum rrethanave t tjera,
prkatsisht, pr t vlersuar nse sht kryer fyerja, merren parasysh edhe marrdhniet midis
subjektit t fyerjes dhe t dmtuarit.
Fyerja mund t kryhet n mnyra t ndryshme, si:
- fyerja me fjal (fyerja verbale), e cila mund t kryhet me goj apo me shkrim;
- fyerja me vepra (fyerja reale), e cila shprehet me ndonj veprim apo sjellje, nse ajo nuk
paraqet figur t ndonj vepre penale tjetr. Si lloje t ktilla fyerjesh jan, p.sh., dhnia e
shpullls s leht, pshtyerja, trheqja pr hunde etj.;
- fyerja me shenja apo me gjeste, e cila shprehet me shenja a veprime simbolike, p.sh., me
mimik, gjeste me dor etj.
Vendimin lidhur me faktin nse sht nnmua apo poshtruar me fjal a me gjeste nj person, e
nxjerr gjykata n baz t kritereve objektive, duke marr parasysh konceptin e pranuar t
shoqris lidhur me nderin dhe cenimin e tij. S kndejmi, pr konstatimin nse sht kryer fyerja,
nuk sht vendimtar botkupimi subjektiv i subjektit pasiv, i subjektit q mendon se sht i fyer;
te fyerja, cenimi i nderit dhe autoritetit t nj personi vlersohet n baz t t gjitha rrethanave t
rastit konkret. Prandaj, nj deklarat a gjest i njjt n nj rast mund t konsiderohet si prbuzje a
poshtrim, ndrsa n rastin tjetr kjo mund t mos konsiderohet si e till.
Fyerja duhet t jet e drejtuar ndaj personit t caktuar. Lidhur me kt nuk sht e domosdoshme
q ky person t identifikohet me emr, por sht e mjaftueshme q, sipas rrethanave, t dihet se
kujt i dedikohet.
N teori dhe praktik konsiderohet se sht kryer fyerja n momentin kur deklaratn apo mnyrat
tjera poshtruese a prbuzse i ka marr vesh ndonj person tjetr. Prkitazi me kt, konsiderohet se sht kryer fyerja me shkrim, nse at letr e ka lexuar personi t cilit i sht dedikuar apo
ndonj person tjetr.
Kryers i ksaj vepre penale mund t jet do person. Ndrkaq, pr sa i prket fajsis, kjo vepr
mund t kryhet me dashje. N teori dominon mendimi se pr ekzistimin e ksaj vepre penale
sht i nevojshm qllimi i fyerjes, domethn, q fjalt apo gjestet ndaj tjetrit kryersi ti ket
ndrmarr me qllim t poshtrimit a prbuzjes (animus iniurandi).
Sipas paragrafit 2 t ktij neni, personi nuk sht penalisht prgjegjs pr fyerje, nse e prshkruan individin tjetr n mnyr fyese n veprn shkencore, letrare apo artistike, n nj shqyrtim serioz gjat ushtrimit t detyrs zyrtare, gjat ushtrimit t profesionit t gazetaris, gjat veprimtaris
politike apo t ndonj veprimtarie shoqrore ose n mbrojtjen e ndonj t drejte apo t interesave
t arsyeshme.
Po ashtu, sipas paragrafit 3 t ktij neni, nuk konsiderohet se sht kryer fyerja, nse, sipas
mnyrs s prshkrimit apo t rrethanave t tjera prkatse, sht e qart se vepra nuk sht kryer
me qllim prmimi.
Nse personi i fyer ia kthen fyerjn, qoft fyerjen e rndomt apo t rnd, gjykata mund ta dnoj apo ta liroj nga dnimi njrn pal apo t dy palt n fjal (paragrafi 3).
166
E drejta penale
2. Shpifja (neni 188)

Me veprn penale t shpifjes, sikurse edhe me fyerje, atakohet nderi dhe autoriteti i personit.N
teori dhe n legjislacionin penal, veprime t shpifjes konsiderohen nxjerrja ose prhapja e s
pavertets, q mund ta dmtoj nderin dhe autoritetin e ndonj personi.
Dallimi midis veprs penale t fyerjes dhe veprs penale t shpifjes qndron n at se, pr tu
konsideruar se ekziston shpifja, sht e nevojshme q t jen t pavrteta t dhnat q nxirren
apo prhapen. Ndrsa konsiderohet se kryhet fyerja, nse nxirren edhe t dhna t cilat jan t
vrteta por q mund ta dmtojn nderin dhe autoritetin e tjetrit.
Veprimi i kryerjes s veprs s shpifjes n Kodin Penal sht parashikuar n mnyr alternative
dhe qndron n : a) nxjerrjen apo b) prhapjen e t dhnave t pavrteta.
a) Me nxjerrje konsiderohet kuptimi i t dhnave t caktuara t pavrteta, t cilat i ka trilluar vet
kryersi.
b) Me prhapje gjithashtu nnkuptohet kumtimi i t dhnave t caktuara t pvrteta, por pr t
cilat kryersi i ksaj vepre penale sht njoftuar nga personi i tret.
T dhnat q nxirren apo prhapen mund ti takojn s tashmes apo s kaluars. Gjithashtu t
dhnat e prmendura duhet ti praksin nj personi t caktuar, t jen t pavrteta, pr nga natyra
e tyre, t mund ta dmtojn nderin dhe autoritetin e personit tjetr.
N rastin kur nxjerrjen a prhapjen e t dhnave e ka marr vesh, apo sht njoftuar vetm personi t cilit i dedikohen, nuk konsiderohet shpifje, por n kso situatash mund t bhet fjal pr
veprn penale t fyerjes. Pr shembull, nse personi A i thot personit B se ka kryer vjedhje,
ather kemi t bjm me fyerje, nse kjo sht e pavrtet dhe nse kt nuk e ka dgjuar ndonj person tjetr, por do t ekzistoj shpifja, nse kt e ka dgjuar edhe personi C, i cili ka qen i
pranishm.
Pr ekzistimin e veprs penale t shpifjes sht e nevojshme q t dhnat q nxirren apo
prhapen t jen t pavrteta, ngase pavrtetsia e asaj qe nxirret apo prhapet sht element
esencial pr ekzistimin e ksaj vepre.
Kryers i ksaj vepre penale mund t jet do person.
Kjo vepr penale mund te kryhet me dashje, por nuk krkohet qllimi pr ta ddmtuar nderin dhe
autoritetin e personit tjetr.
Sipas paragrafit 2 t ktij neni, personi nuk sht penalisht prgjegjs, nse pohimet e nxjerra apo
t prhapura jan t vrteta ose nse ai ka pasur arsye t bazuar pr t besuar n vrtetsin e nj
pohimi t till.
V. VEPRAT PENALE KUNDR INTEGRITETIT SEKSUAL
Vshtrime t prgjithshme
N Ligjin Penal t Kosovs t vitit 1977 ky grup i veprave penale sht emrtuar Veprat penale
kundr dinjitetit t personalitetit dhe t moralit. Meq ky emrtim nuk i reflektonte n mnyr
adekuate llojet dhe prmbajtjen e inkriminimeve t cilat jan t parashikuara, gjat prgatitjes s
Kodit Penal t Kosovs u shtrua domosdoja e ndryshimit t ktij titulli. Kjo pr faktin se objekt i
mbrojtes ngai ky grup i veprave penale nuk sht morali dhe dinjiteti n prgjithsi, por n radh
t par dhe numrin m t madh, mbrohet liria e personit, prkatsisht liria pr t vendose pr
jetn seksuale, domethn, se kush, kur, dhe me knd do te kt marrdhnie seksuale. Pr kt
arsye, n disa ligje penale t shteteve aktuale, ky grup i veprave mban titullin Veprat seksuale, si,
167
p.sh., n Kodin Penal t Shqipris, Kodin Penal t Sllovenis etj. Gjithashtu edhe n Kodin
Penal t Kosovs (kapitulli XIX ), ky grup i veprave penale mban titullin Veprat penale kundr
integritetit seksual (neni 192-204). Gjithashtu edhe n teorin e s drejts penale kto vepra
penale konsiderohen si delikte nga lmi i moralit seksual dhe emrtohen si delikte seksuale.
Duke marr parasysh natyrn dhe prmbajtjen, objekti i mbrojtes nga veprat penale kundr dinjitetit dhe moralit t personit sht liria dhe morali seksual.
Nj veori e posame e veprave penale kundr dinjitetit dhe moralit t njeriut sht ajo se me
kto vepra penale, krahas cenimit te liris seksuale dhe cenimit te moralit seksual shkaktohet edhe
demtimi i nderit dhe dinjitetit t ndonj personi, ndrsa n disa raste shkaktohen edhe lndime
t integritetit trupor. Dmtimi i dinjitetit, i moralit dhe integritetit trupor nga kryerja e ktyre
veprave penale lajmrohen si pasoja prcjellese dhe kto jan t prfshira n figurn e disa prej
ktyre veprave dhe konsiderohen si forma t rnda apo t cilsuara.
Ndryshe nga legjislacioni penal i aplikueshm, n Kodin Penal t Kosovs nj numr shum m i
madh i inkriminimeve me t cilat ndshkohen edhe format m t lehta t cenimit t integritetit
seksual. Me kto inkriminime mbrojtje t posame i kushtohet fmijve dhe personave t mitur.
N Kodin Penal t Kosovs jan parashikuar kto lloje t veprave penale kundr integritetit seksual:
- dhunimi (neni 193;
- kryerja e aktit seksual me krcnim t nderit ose t autoritetit (neni 194);
- sulmi seksual (neni 195);
- degradimi i integritetit seksual (neni 196);
- keqprdorimi seksual i personave me rregullime mendore a emocionale ose me paaftsi mendore (neni 197);
- keqprdorimi seksual i personave nn moshn gjatmbdhjet vje (neni 198);
- nxitja e akteve seksuale ose prekja seksuale nga personat nn moshn gjashtmbdhjet vje
(neni 199);
- shprdorimi seksual, duke keqprdorur pozitn, autoritetin apo profesioni (neni 200);
- mundsimi i prostitucionit (neni 201);
- keqprdorimi i fmijve n pornografi (neni 202);
- tregimi i materialit pornografik personave nn moshn gjashtmbdhjet vje (neni 203);
- marrdhniet seksuale brenda familjes (neni 204).
Ndrkaq n nenin e par t ktij kapitulli (n dhjet paragrafe t neni 192) prcaktohet kuptimi i
termave dhe shprehjeve, t cilat prdoren lidhur me veprat penale kundr integriteti seksual.
Prej t gjitha ktyre veprave peanle ne me kt rast do ti shpjegojm shkurtimisht vetm dy dhe
kto: veprn penale t dhunimit (neni 193) dhe veprn penale t keqprdorimit seksual t personave me rregullime mendore a emocionale ose me paaftsi mendore (neni 197).
1. Dhunimi (neni 193)
Kodi Penal i Kosovs i parashikon pes lloje apo forma t kryerjes s veprs penale t dhunimit,
prkatsisht t marrdhnieve seksuale me dhun.
Konsiderohet se kryhet forma e par apo themlore e ksaj vepre penale, sipas paragrafit 1 t ktij
neni, nga kushdo q e detyron personin tjetr pr t kryer akt seksual pa plqimin e ktij t fubdit.
N paragrafin 2 t ktij neni jan parashikuar format e rnda t dhunimit, t cilat konsideorhen
t kryera, kur ndokush e detyron personin tjetr pr t kryer akt seksual, duke prdorur forcn,
168
E drejta penale
duke krcnuar apo duke shfrytzuar nj situat n t ciln personi sht i pambrojtur dhe siguria e
tij sht n rrezik.
N paragrafin 3 t ktij neni jan parashikuar forma edhe m t rnda t dhunimit. Kshtu, sipas
ktij paragraf,i si forma t rnda t dhunimit konsiderohen nse:
- veprs i ka paraprir, sht shoqruar ose prcjell nga tortura apo trjatimi njrzor;
- kryersi shkakton lndime t rnda trupore ose rregullim t rnd pr shndetin fizik a mendor t personit;
- kryersi prdor arm ose mjet tjetr t rrezikshm;
- kryersi me dashje e ka shkaktuar dehjen e personit me an t alkoolit, drogs apo substancave
t tjera;
- vepra sht kryer bashkrisht nga m tepr se nj person;
- kryersi e di q personi sht posarisht i ndjeshm pr arsye t moshs s vjetr, rregullimit
fizik, paaftsis a shtatznsis;
- kryers sht prindi, prindi adoptues, prindi birsues, njerku, gjyshi ose gjyshja, daja, tezja, vllai ose motra m e vjetr e personit dhenj personi i tiull sht midis moshs gjashtmbdhjet dhe tetmbdhjet vje;
- kryersi sht n marrdhnie familjare me personin, i cili sht midis moshs gjashtmbdhjet dhe tetmbdhjet vje.
Nj form tjetr e rnd e veprs penale t dhunimit sht parashikuar n paragrafin 4 i ktij
neni. Kjo form e veprs penale ekziston nse kryhet ndaj personit nn moshn gjashtmbdhjet
vje.
Ndrkaq konsiderohet se kryhet forma m e rnd e dhunimit, e parashikuar n paragrafin 5,
nse kryerja e ksaj vepre rezulton me vdekjen e viktims.
Subjekt i ksaj vepre penale mund t jet do person, si mashkulli ashtu dhe femra. Mirpo, pr
nga natyra e saj, kjo vepr sht e till q m s shpeshti kryhet nga mashkulli, ndrsa femra rndom viktim e ksaj vepre penale.
Kjo vepr penale mund t kryhet vetm me dashje. sht e mjaftueshme edhe dashja eventuale.
2. Keqprdorimi seksual i personave me rregullime mendore a
emocionale ose me paaftsi mendore (neni 197)
Kjo vepr sht nj ndr format m t rnda t veprave penale kundr integritetit seksual, sepse
ktu keqprdoret gjendja e viktims. Si rezulton nga emrtimi i ktij inkriminimi, kjo vepr
penale kryhet ndaj personit me rregullime mendore apo emocionale, gjendje kto q n trsi
apo pjesrisht e bjn t paaft at pr t vendosur nse do t ket marrdhnie seksuale me
personin tjetr.
Kryers i t gjitha gjasht formave t ksaj vepre penale, t parashikuara n nenin 197, mund t
jet do person.
Forma e par e ksaj vepre penale, e parashikuar n paragrafin 1, kryhet n rastet kur ndokush e
detyron personin me rregullime mendore apo emocionale ose me paaftsi mendore pr ndonj
akt seksual.
Forma e dyt e ksaj vepre penal kryhet n ratet kur ndokush e prek me qllime seksuale personin me rregullim mendor apo emocional ose t paaft apo e cyt personin e till q ta prek kryersin a personin e tret me qllime seksuale.
Forma e e tret e ksaj vepre penale kryhet nse ndokush personin n gjendje t siprprmendur
169
e cyt, prkatsisht e nxit q ti ekspozoj pjest intime t trupit, t masturboj ose t kryej ndonj akt q e degradon integritetin e tij seksual.
N paragrafin 4 t ktij neni sht parashikuar forma e rnd e ksaj vepre penale, e cila konsiderohet se kryhet nse: 1) veprs i ka paraprir apo ajo sht shoqruar a sht prcjell, duke
prdorur torturn apo trajtimin njrzor; 2) kryersi i shkakton personit lndime t rnda trupore ose rregullim t rnd t shndetit mendor dhe fizik; 3) kryersi prdor arm ose ndonj
mjet t rrezikshm; 4) kryersi me dashje e ka shkaktuar dehjen e personit me an t alkoolit,
drogs ose substancave t tjera; 5) vepra sht kryer bashkrisht nga m shum se nj person; 6)
kryersi sht prindi, prindi adoptues, prindi birsues, njerku, gjyshi ose gjyshja e personit dhe ky
person sht midis moshs gjashtmbdhjet dhe tetmbdhjet vje; 7) kryersi sht n marrdhnie t prbashkt familjare me personin dhe personi i till sht midis moshs gjashtmbdhjet
dhe tetmbdhjet vje; 8) personi i sht besuar kryersit pr trajtim kshillues profesional ose
pr prkujdesje.
Nj form edhe m e rnd e ksaj vepre penale (paragrafi 5) konsiderohet e kryer kur nga
veprat e parashikuara n paragrafin 1 ose 2 t ktij neni ka rezultuar vdekja e personit.
Kryers i ksaj vepre peanle, n t gjitha format e saja mund t jet do person.
VI. VEPRAT PENALE KUNDR PASURIS

Karakteristik themelore e ktij grupi t veprave penale sht ajo se kto vepra jan t drejtuara
kundr pasuris private, shoqrore dhe shtetrore. Me q Kosova e paslufts gjendet n fazn e
tranzicionit, n t ciln duhet t prcaktohen se cila pasuri do t konsiderohetn shtetrore apo e
Kosovs dhe derisa mos t privatizohet pasuria shoqrore, n shpjegimin e ktij grupi t veprave
ne do t prdorim vetm shprehjen pasuri, e cila u referohet t tri llojeve t pasuris s siprprmendur. Edhe Kodi Penal i Kosovs e prdor vetm shprehjen pasuri.
Objekt i mbrojtur i ktij kapitulli t veprave penale sht pasuria. Mirpo, duhet theksuar se
pasuria n t gjitha variantet e pronsis mbrohet edhe n kapituj t tjer t veprave penale, p.sh.
n grupin e veprave penale kundr ekonomis, detyrs zyrtare, t siguris s prgjithshme t
njerzve dhe pasuris etj. Ndryshe nga grupet e tjera t veprave penale, n t cilat gjithashtu n
mnyr indirekte garantohet mbrojtja e pasuris, n kapitullin e veprave penale kundr pasuris
garantohet mbrojtja parsore dhe e drejtprdretj e pasuris.
Nga kjo q u tha m sipr rezulton se, me inkriminimin e veprave kundr pasuris, vetm pjesrisht sigurohet mbrojtja e t gjitha formave t pasuris, ndrsa kjo mbrojtje n trsi realizohet n
kapituj t tjer t veprave penale.
Karakteristik themelore e shumics s veprave penale kundr pasuris sht se pjesa drrmuese e
tyre kryhet me qllim t prfitimit pasuror t kundrligjshm pr vete apo pr persona t tjer.
l. Vjedhja (neni 152)
Vjedhja z nj vend qndror n kt kaptull t veprave penale. Konsiderohet se kryhet vepra
penale e vjedhjes ne rastet kur ndokush e merr pasurin e huaj t luajtshme me qllim q vetes
170
E drejta penale
apo tjetrit ti sjell dobi pasurore t kundrligjshme. Nga kjo figur e veprs penale rezultojne t
gjitha llojet e tjera t veprave penale kundr pasuris.
Veprimi i kryerjes s ksaj vepre sht marrja e pasuris s huaj. Konsiderohet se ekziston marrja
e pasuris s huaj ne rastet kur ndrpitet posedimi i pronarit ndaj pasuris dhe themelohet
posedimit nga personi tjetr.
Objekt i vjedhjes duhet t jet pasuria e luajtshme. Pasuri e luajtshme konsiderohet edhe do
energji e prodhuar apo e grumbulluar pr drit, ngrohje a qarkullim.
Objekt i mbrojtjes nga vjedhja sht pasuria, ndrsa objekt i veprimit sht pasuria e luajtshme.
Pr t ekzistuar vjedhja, pasuria duhet t jet e huaj. Prvetesimi i sendit q nuk sht n pronsi
te askujt apo sht send i braktisur, nuk konsiderohet vepr penale e vjedhjes. Ndrkaq, prvetesimi i sendit t cilin e ka gjetur personi apo i ka rn rastesisht n dor konsiderohet vepr tjetr
penale kundr pasuris.
Pr sa i prket fajsis kjo vepr mund t kryhet vetem me dashje direkte, e cila duhet t prfshije
edhe qllimin e kryersit pr ti sjell vetes apo tjetri dobi pasurore t kundrligjshme. Ne Kodin
Penal t Kosovs njihen disa lloje te vjedhjeve: vjedhja e rndomt, vjedhja e rnd, vjedhaj grabitqare, grabitja etj.
Tentativa pr t kryer vjedhjen e parashikuar n paragrafin 1 t ktij neni gjthashtu sht e
dnueshme.
Ne paragrafin 3 te ktije neni sht parashikuar mundsia e lirimit nga dnimi, nse kryersi ia
kthen pasurin personit t dmtuar, para se t jet njoftuar se ka filluar procedura penale.
Kryers i ksaj vepre penale mund t jet do person.
Kjo vepr penale e vjedhjes mund t kryhet vetm me dashje.
2. Vjedhja e rnd (neni 253)
Kodi Penal i parashikon gjasht rethana t cilat nj vjedhje t rndomt e bjn vjedhje t rnd:
- vjedhja e kryer me thyerje ose me deprtim me thyerje n ndrtesat e mbyllura, dhoma, arka,
dollap apo hapsira t tjera te mbyllura. Si objekt i mbyllur konsiderohet edhe valixhja, arka e
dors, sandqet etj;
- veprimet e kryerjes jan thyerja, deprtimi apo ndonj mnyr tjetr e ngjashme e zotrimit t
pengesave. T mbyllura konsiderohen ato hapsira n t cilat nuk mund t hyhet pa zotrimin
paraprak t pengesave. Kto mund t jen hapsirat q u prmendn me sipr;
- vjedhja e kryer nga shume persona t cilt jan bashkuar pr kryerjen e vjedhjeve. Pr ekzistimin e ktij lloji t vjedhjes sht e nevojshme q dy a m shum persona t bashkohen me
qlllim q t kryejn shum vjedhje, pra jo vetem nj vjedhje. Bashkimi nuk sht e domosdoshme t jet ndonj organizat, vese mjafton t ket marrveshje t rndomt pr kryerjen
e shum vjedhjeve;
- vjedhja e kryer n mnyr posarisht t rrezikshme a t vrazhd ekziston n rastet kur kryhet
me aso veprimesh apo mjetesh me t cilat rrezikohet jeta a pasuria e t dmuarit, p.sh. duke
rrnuar murin me dinamit, duke i vn zjarrin ders, duke vn n gjum me gaz t demtuarin
etj.
- n mnyr posarisht t vrazhd vjedhja kryhet kur deprtimi kryhet n aso mnyra t cilat
zakonisht ndodhin me rastin e kryerjes se vjedhjes, p.sh., deprtimi n ndrtesat e mbyllura,
nprmjet oxhakut apo ollukv, litarit etj.;
- vjedhja e kryer nga personi q ka pasur i me ndonj arme apo mjet t rezikshm pr sulm apo
pr mbrojtje;
171
- nse vjedhja sht kryer nga nj person q sht antar i grupit dhe gjat vjedhjes mban ndonj arm apo mjet t rrezikshm me qllim sulmi;
- vjedhja e kryer gjat kohs s zjarrit, prmbytjes, trmetit apo fatekeqsis s ngjajshme.
Kryersi duhet t jet i vetdijshem pr ekzistimin e ktyre rrethanave:
- kryerja e vjedhjes, duke shfrytzuar paaftsin apo gjendjen tjetr posarisht t rnd t personit tjetr. Si gjendje t ktilla konsiderohen, p.sh., gjendja kritike e shndetit, uria, gjendja e
rnd gjat fatkeqesise elementare etj.
- nse pasuria e vjedhur shrben pr qllime fetare ose sht vjedhur nga ndrtesa fetare apo
nga ndrtesa t tjera ku zhvillohen ceremoni fetare;
- nse sht vjedh vlera kulturore apo pasuria me rndsi t posame shkencore, artistike,
teknike apo kur kjo sht pjes e koleksionit publik, e koleksionit privat t mbrojtur apo e
ekspozits publike
- nse vlera e sendeve te vjedhura tejaklon 15.000 .
Pr sa i prket fajsis, kjo vepr penale mund t kryhet vetm me dashje.
3. Vjedhja grabitqare (neni 254)
Konsiderohet se kryhet vepra penale e vjedhjes grabitqare n rastet kur personi i hasur duke
vjedh dhe me qllim q pasurin e vjedhur ta mbaj, e prdor dhunn apo kanosjen se aty pr
aty do ta sulmoj jetn a trupin e personit tjetr.
Forma e rnd e ksaj vepre penale sht parashikuar n paragrafin 2 t ktij neni dhe konsiderohet se ekziston n rastet kur vepra kryhet nga kryersi i cili vepron si antar i grupit ose duke prdorur ndonj arm a mjet t rrezikshm.
Dallimi midis vjedhjes grabitqare dhe vjedhjes qndron ne faktin se te vjedhja grabitqare prdoret dhuna apo kanosja me qllim q sendi t mbahet, rrethan kjo q nuk ndodh te vjedhja.
Vjedhja grabitqare sht vepr penale e prbr, ngase duhet t prmbushen elementet e dhuns
dhe t vjedhjes.
Kjo vepr penale kryhet me dashje.
4. Grabitja (neni 255)
Konsiderohet se kryhet vepra penale e grabitjes n rastet kur vjedhja bhet duke u prdorur
dhune a kanosja se aty pr aty do t sulmohet jeta apo trupi i personit tjetr me qllim q me
prvetesimin e pasuris ti sjell vetes apo tjetrit dobi pasurore t kundrligjshme.
Format e rnda t veprs penale t grabitjes jan parashikuar n paragrafin 2 dhe 3 dhe ato konsiderohen se kryhen nse vlera e pasuris s grabiur tejkalon 10.000 apo nse kryehen nga pjestari i grupit dhe duke prdorur arm apo ndonj mjet tjetr t rrezikshm.
Kjo vepr penale, sikundr edhe vjedhja grabitqare, sht vepr e prbr, ngase prbehet prej
prdorimit te dhuns apo kanosjes dhe vjedhjes.
Grabitja ka ngjashmri me vjedhjen grabitqare, por edhe dallohet prej saj. Dallimi midis ktyre dy
veprave penale qndron ne faktin se te grabitja, dhuna a kanosja jan mjete pr marrjen e sendit
te huaj ndrsa te vjedhja grabitqare dhuna apo kanosja jan mjete pr mbajtjen e sendit t vjedhur.
172
E drejta penale
5. Rastet e rnda te vjedhjes grabitqare apo t grabitjes ( neni 256)

Format e rnda te vjedhjes grabitqare dhe t grabitjes ekzistojn ne rastet kur, gjat kryerjes se
ktyre veprave, ndonj personi i sht shkaktuar me dashje lndimi i rnd trupor apo ndonj
person sht privuar me dashje nga jeta ose nse vjedhja grabitqare a grabitja jan kryer n prbrje t grupit apo t bands.
Ne kt rast paraqiten vshtirsi lidhur me dallimin e ktyre dy veprava nga vepra penale e vrasjes pr interes. Lidhur me kto forma t grabitjes s rnd, privimi nga jeta kryhet me qllim t
pengimit apo zotrimit t rezistencs me rastin e marrjes s sendit t huaj, ndrsa te vepra penale
e vrasjes me interes, privimi i jets kryhet me qllim q pas ksaj t realizohet fitimi pasuror.
Ndrkaq, dallimi midis vjedhjes grabitqare dhe vrasjes pr interes qndron ne fakin se, te forma e
rnd e vjedhjes grabitqare, vrasja kryhet n momentin kur duhet t realizohet fitimi pasuror,
duke prvetsuar sendin, ndrsa te vrasja pr interes nuk sht e domosdoshme t ndodh kjo
koincidenc.Perve ksaj , dashja te vrasja pr interes sht e drejtuar n kryerjen e vrasjes, ndrsa
te rasti i rnd i vjedhjes grabitqare dashja sht e drejtuar n pengimin a zotrimin e rezistencs
n rastin e marrjes s sendit.
6. Shprdorimi (neni 257)
Kjo vepr penale kryhet n rastet kur ndokush, me qllim q vetes apo tjetrit ti sjell dobi
pasurore t kundrligjshme, e prvetson pasurin e luajtshme t personit tjetr, e cila i sht
besuar atij.
Si form e rnd e shprdorimit konsiderohet nse kt vepr e kryen kujdestari.
Shperdorimi i pasuris s huaj ka ngjashmri me veprn penale t vjedhjes, por edhe dallohet nga
kjo. Element i prbashkt i ktyre dy veprave penale sht ai se edhe te njra, edhe te tjetra
vepr kryersi e prveteson sendin e huaj t luajtshm me qllim q vetes apo tjetrit ti sjell dobi
pasurore t kundrligjshme. Dallimi midis ktyre veprave qndron n faktin se te vjedhja, sendi
t cilin e prvetson kryersi gjendet ne posedim te tjetrit, ndrsa te shprdorimi i pasuris s
huaj, kryersi e ka n posedim sendin dhe kt n mnyr te ligjshme, ngase i sht besuar apo e
ka gjetur ose i ka rn n dor rastsisht.
Si form e rnd e ksaj vepre sht ajo kur kt vepr e kryen kujdestari.
Pr sa i prket fajsis, kjo vepr kryhet me dashje. Krahas dashjes, sht e nevojshme edhe qllimi i prvetsimit t sendit t huaj pr vete apo pr tjetrin.
7. Mashtrimi (261)
Vepra penale e mashtrimit kryhet n rastet kur ndokush, duke i prezentuar rrejshm faktet apo
duke i fshehur ato, e sjell tjetrin n lajthim apo e mban n lajthim, e mashtron, me rast e shtyn
t ndrmarr apo t mos ndrmarr di n dm t pasuris s vet apo t huaj , me qllim q
vetes apo tjetrit ti sjell dobi pasurore t kundrligjshme.
Kjo vepr penale i ka dy forma: 1) mashtrimi me qllim t fitimit t kundrligjshm t dobis
pasurore dhe 2) mashtrimi me qllim t dmtimit t pasuris s tjetrit. Krahas ksaj ekziston edhe
vepra e rnd e mashtrimit dhe vepra e imt e mashtrimit.
Veprimi i kryerjes s ksaj vepre sht sjellja e ndokujt ne lajthim. duke ia prezentuar rrejshm
faktet apo duke e mbajtur n lajthim.
Pasoja e ksaje vepre penale sht ndrmarrja e veprimeve n dem t pasuris s vet, n dm t
173
interesave t veta.
Kryers mund t jet do person.
Vepra kryhet me dashje, zakonisht me dashje t drejtprdrejt
VII. VEPRAT PENALE KUNDR EKONOMIS
Ekonomia me t drejt konsiderohet baz e tr jets shoqrore dhe fusha m e rndsishme e
veprimit shoqror. Gjendja dhe zhvillimet n ekonomi, n tri sferat kyzesore t saj: n prodhimtari, ndarje dhe tregti, drejtprdrejt reflektohen n t gjith lmenjt e jets. Pr shkak t rndsis shum t madhe q ka pr do individ dhe pr tr shoqrin e nj vendi, sht i pranishm
intervenimi i shtetit n prodhimtari, ndarje dhe n tregti, me masa monetare, llogaritare, politik
kreditore, politik t mimeve etj. Mosrespektimi i ktyre masave t intervenimit t shtetit, t
cilat jan t prcaktuara me ligj, shpesh konsiderohet si vepr penale, delikt ekonomike apo kundravajtje.
N dispozitat e inkriminimeve kundr ekonomis, kryersi sht prcaktuar n mnyra t
ndryshme. M s shpeshti si kryers konsiderohet personi prgjegjs n ndrmarrje apo n ndonj person tjetr juridik. Mirpo nj numr t konsiderueshm t ktyre veprave penale mund ta
kryej do person, pr shembull, veprn penale t tregtis s palejueshme, prodhimin e ndaluar,
falsifikimin e paras etj.
1. Veprimtaria e pandrgjegjshme n ekonomi (neni 233)
Veprn peanle t veprimtaris s pandrgjegjshme n ekonomi mund ta kryej personi prgjegjs
n organizatn e biznesit ose n personin juridik n rastet kur e shkel me vetdije ligjin ose ndonj dispozit tjetr t afarizmit, kur vepron n mnyr t pandrgjegjshsme dhe me kt i shkakton
dm t konsiderueshm material asaj organizate t biznesit apo atij personi juridik.
Kjo vepr ka karakteri t prgjithshm t veprs penale kundr ekonomis.
Thelbi i ksaj vepre penale sht veprimi me vetdije n mnyr t pandrgjegjshme i personit
prgjegjs n afarizmin ekonomik.
Veprimi i kryerjes si sjellje e pandrgjegjshme mund t prfshij nj zinxhr t tr t sjelljeve t
parregullta, ndrsa mund t realizohet edhe me mosveprim kur mund t kemi t bjm edhe me
mosndrmarrje t detyruar t mbikqyrjes s puns s t tjerve.
Kryers i ksaj vepre penale mund t jet vetm personi prgjegjs n organizatn e biznesit apo
n personin juridik.
Vepra konsiderohet se sht kryer, nse sht shkaktuar nj dm i konsiderueshm material ndaj
organizats s biznesit apo personit juridik.
Pr sa i prket fajsis, vepra penale mund t kryhet me dashje apo nga pakujdesia.
Ekziston forma e rnd (e cilsuar) e ksaj vepre penale nse, pr pasij t veprimtaris s
pandrgjegjshme, sht shkaktuar likuidimi i detyrueshm apo falimentimi i organizats s biznesit a personit juridik.
2. Shkaktimi i falimentimit (neni 234)
Kjo vepr penale konsiderohet e kryer, nse shkaktohet falimentimi i organizats s biznesit apo
174
E drejta penale
personit tjetr juridik me sjelljet joadekuate t personit prgjegjs.

Veprimi i kryerjes s ksaj vepre penale sht prcaktuar n mnyr alternative dhe ajo konsiderohet e kryer n kto situata: me shfrytzim joracional t mjeteve ose tjetrsim t tyre me nj
mim tepr t ult; me ngarkim t tepruar me borxhe; duke marr pr sipr detyrime joproporcionale; duke lidhur ose duke prtrir me mendjelehtsi kontrata me persona t paaft pr pages
ose duke mos i realizuar me koh krkesat.
Esenca e ksaj vepre penale qndron n shkaktimin e falimentimit t biznesit apo t ndonj personi juridik.
Pasoja e ksaj vepre penale sht shkaktimi i falimentimit t organizats s biznesit apo t personit tjetr juridik.
Pr sa i prket fajsis, kryersi duhet t dij q organizata nuk ka aftsi paguese (sht insolvente). Gjithashtu kryersi me vetdije dhe me vullnet e ndrmerr veprimin dhe, me at rast,
sht i vetdijshm se do t ndodh falimentimi, t cilin e do apo sht dakord t ndodh ai.
Pr shkaktimin e falimentimit personi prgjegjs prgjigjet edhe pr pakujdesi.
3. Shmangia nga tatimi (neni 249)
Vepra penale e shmangies nga tatimi sht shum e rndsishme, ngase prej arktimit t tatimit n
mas t madhe varet vllimi i buxhetit t nj vendi, ndrsa prej buxhetit financohen shum lmenj
vital t nj shoqrie, si jan: arsimi, shndetsia, puna e organeve shtetrore etj.
Kt vepr penale e kryen kush me qllim q ai a ndokush tjetr ti shmanget n trsi apo pjesrisht pagimit t tatimit, tarifave a kontributeve t tjera t prcaktuara me ligj, jep t dhna t rreme
pr t ardhurat e veta ose nuk i prfshin informatat lidhur me t ardhurat e tij, gjendjen
ekonomike apo faktet e tjera relevante pr vlersimin e detyrimeve t ktilla.
Veprimi i kryerjes s ksaj vepre penale sht prcaktuar n mnyr alternative.
Kryers i ksaj vepre penale mund t jet do person q sht i obliguar t paguaj tatimin. Nse
ai q sht i obliguar t paguaj tatimin dhe kontributet e tjera sht person juridik, kryers i ksaj
vepre konsiderohet personi prgjegjs. Se pr far obligimesh sht fjala, kjo prcaktohet me dispozita t posame si pr organizatat e biznesit dhe persona e tjer juridik, ashtu edhe pr qytetart.
Vepra konsiderohet e kryer me dhnien e t dhnave t rreme, prkatsisht duke mos i paraqit
ato.
Si form e rnd e ksaj vepre penale, n Kodin Penal t Kosovs konsiderohet ajo kur shuma e
obligimit, e cila nuk paguhet, sht m e lart se 15.000 .
Kjo vepr penale kryhet me dashje direkte ose me dashje eventuale.
VIII. VEPRAT PENALE KUNDR RENDIT PUBLIK DHE
VEPRIMEVE JURIDIKE
Karakteristika t prgjithme
N kt kapitull t veprave penale jan sistemuar lloje t ndryshme t veprave pr nga prmbajtja
e tyre dhe vlerat ei mbrojtura dhe, si t tilla, jan shum heterogjene. Ktu sht fjala pr vepra t
cilat nuk ka qen e mundur t radhiten n kapituj t tjer t veprave penale. Pr shkak t llojllojshmris s tyre, nuk mund t flitet pr karakteristika t prgjithshme, si sht rasti me grupet e
tjera t veprave penale.
175
Titulli i ktij kapitulli reflekton dy grupe t veprave penal t ndryshme: 1) vepra penale kundr
rendit publik dhe 2) vepra penale kundr veprimeve juridike.
Kodi Penal i Kosovs i kushton rndsi t posame ruajtjes s rendit publik dhe funksionimit t
mirfillt t veprimeve juridike. Kjo shihet nga fakti se n kt kapitull jan parashikuar 22 inkriminime (neni 316-338). T gjitha kto inkriminime jan parashikuar detajisht dhe pr disa prej
tyre, sidoms pr veprat penale t sulmit ndaj personit zyrtar gjat kryerjes s detyrs zyrtare, prodhimit, transportit, kmbimit ose shitjes s paautorizuar t armve apo posedimit pa leje t tyre,
jan parashikuar dnime mjaft t rnda. Meq sht nj numri i madh i veprave penale t ktij
kapitulli, t cilat, pr nga rndsia e tyre, nuk mund t diferencohen, ne me kt rast vetm po i
prmendim llojet e tyre, ashtu si jan parashikuar n Kodin Penal, ndrsa vet t interesuarit
duhet ti studjojn ato sipa Kodit Penal dhe literaturs juridike.
Llojet e veprave penale kundr rendit publik dhe veprimeve juridike t parashikuara n Kodin
Penal:
- Pengimi i personit zyrtar n kryerjen e detyrave zyrtare (neni 316);
- Sulmi ndaj personit zyrtar gjat kryerjes s detyrs zyrtare (neni 317);
- Pjesmarrja n grupin q pengon personin zyrtar n kryerjen e detyrave zyrtare (neni 318);
- Thirrja pr rezistenc (neni 319);
- Pjesmarrja n grupin q kryen vepr penale (neni 320);
- Mospjesmarrja n mnjanimin e rrezikut t prgjithshm;
- Heqja apo dmtimi i vulave zyrtare ose i shenjave;
- Marrja apo asgjsimi i vulave zyrtare ose i shkresave zyrtare;
- Asgjsimi apo fshehja e materialit arkovor (neni 324);
- Prezentimi i rrem (neni 325);
- Ushtrimi arbitrar i t drejtave (neni 326);
- Furnizimi, transporti, prodhimi, kmbimi ose shitja e paautorizuar e armve (neni 327);
- Mbajtja n pronsi, n kontroll, n posedim ose n shfrytzim t paautorizuar t armve (neni
328);
- Mosrespektimi i kushteve t lejes pr mbajtjen e autorizuar t armve (neni 329);
- Prodhimi dhe furnizimi i armve dhe i instrumenteve t projektuara pr kryerjen e veprave
penale (neni 330);
- Keqprdorimi i shenjave t rrezikut dhe t fatkeqsive (neni 331);
- Falsifikimi i dokumenteve (neni 332);
- Rastet e posame t falsifikimit t dokumenteve (neni 333);
- Legalizimi i prmbajtjes s pavrtet (neni 334);
- Dhnia dhe prdorimi i certifikats s rreme t mjekut apo t veterinarit (neni 335);
- Dhnia e kundrligjshme e ndihms juridike (neni 336);
- Pengimi i ceremonive fetare (neni 337);
- Dmtimi i varreve apo i kufomave (neni 338).
IX. VEPRAT PENALE KUNDR DETYRS ZYRTARE
Veprat penale kundr detyrs zyrtare i kryejn personat zyrtar, duke i shkelur detyrat dhe autorizimet e tyre. Karakteristik thelbsore e ktyre veprave sht pikrisht cenimi i detyrs zyrtare.
Karakteri publik i detyrs zyrtare dhe autorizimet e konsiderueshme, t cilat rezultojn pr per176
E drejta penale
sonat q ushtrojn kso detyrash, i ngarkojn personat zyrtar me obligime dhe q autorizimet e
tyre ti ushtrojn n baz t ligjit. N t kundrtn, nse i shkelin ato autorizime dhe obligime,
konsiderohet se kryejn vepra penale. Kto shkelje, t cilat konsiderohen si vepra penale, n fakt,
jan keqprdorim i pushtetit, pozits zyrtare apo t autorizimeve, gjat ushtrimit t detyrs
zyrtare. Andaj, me kto vepra penale dmtohet integriteti i detyrs nga ana e personave, t cilve
u sht besuar ushtrimi i detyrave zyrtare. Mirpo, nuk jan t gjitha vepra penale t ktij lloji t
drejtuara vetm kundr detyrs zyrtare. Nj numr i konsiderueshm i ktyre veprave penale drejtohen n t njjtn koh edhe kundr vlerave t tjera t mbrojtura me t drejtn penale, si p.sh.,
kundr lirive dhe t drejtave t njeriut, kundr pasuris etj. Kto vepra penale jan t sistemuara
n kapituj t tjer t Kodit Penal, sipas objektit t mbrojtur,i cili te kto vepra sht dominant.
Nga kjo rezulton se nj numr i veprave penale, q i kryejn personat zyrtar, jan t radhitura
n kapituj t tjer t Kodit Penal, si jan p.sh, keqtrajtimi duke e abuzuar pozitn zyrtare, cenimi
i fsehtsis s letrave apo drgesave t tjera nga ana e personit zyrtar, heqja e kundrligjshme e
liris nga personi zyrtar etj. Kto vepra penale jan t sistemuara n grupin e veprave kundr t
drejtave t njeriut.
N t shumtn e rasteve veprat penale kundr detyrs zyrtare kryhen gjat ushtrimit t detyrs
zyrtare. Mirpo, disa prej ktyre veprave kryhen vetm lidhur me detyrn zyrtare si, p.sh., marrja
dhe dhnia e ryshfetit, zbulimi i sekretit zyrtar pasi personit prkats ti ket pushuar detyra etj.
Vepra penale kundr s detyrs zyrtare konsiderohen vetm ato shkelje t cilat jan t prcaktuara
me ligj si vepra penale. Nga kjo rezulton se nuk konsiderohen vepra penale t gjitha shkeljet e
detyrs zyrtare. Shkeljet m t lehta t detyrs zyrtare konsiderohen kundrvajtje disiplinore.
1. Shprdorimi i pozits ose i autorizimit zyrtare (neni 339)
Vepra penale e shprdorimit, keqpdorimit t pozits apo autorizimit zyrtar kryhet n rastet kur
personi zyrtar, me qllim t prfitimit t kundrligjshm t dobis pasurore pr vete ose pr
tjetrin ose pr organizatn e biznesit apo shkaktimit t dmit pr personin tjetr ose pr at organizat t biznesit, shprdoron pozitn e tij zyrtare, tejkalon kompetencat ose nuk i prmbush
detyrat zyrtare.
Veprimet e kryejes s ksaj vepre penale jan t prcaktuara n tri forma alternative: 1) duke
shprdoruar pozitn apo autorizimet zyrtare; 2) duke i tejkaluar autorizimet zyrtare dhe 3) duke
mos i ushtruar detyrat zyrtare. Kryers i ksaj vepre penale mund t jet vetm personi zyrtar
(delicta propria). Mirpo, prve personit zyrtar, kryers i ksaj vepre penale mund t jet edhe
personi prgjegjs n organizatn e biznesit apo n ndonj person tjetr juridik.
Pr sa i prket fajsis, kjo vepr mund t kryhet me dashje. N kt vepr dashja, si form e
fajsis, duhet t prmbaj edhe qllimin e kryersit q ti sjell vetes apo tjetrit dobi jopasurore
apo tjetrit ti shkaktoj dm.
Si form e rnd e ksaj vepre penale konsiderohet ajo kur, pr shkak t keqprdorimit t pozits
apo autorizimeve zyrtare, sht shkaktuar nj dm i konsiderueshm. N Kodin Penal t Kosovs
(par. 2), konsiderohet form e rnd ajo kur dmi i shkaktuar kalon vlern mbi 2.500 . Ndrkaq,
kemi t bjm me formn veanrisht t rnd t ksaj vepre (par.3), kur vlera e dmit t shkaktuar sht mbi 5.000 .
2. Mashtrimi n detyr (neni 341)
Vepra penale e mashtrimit n detyr kryhet n rastet kur personi zyrtar, me qllim t prfitimit t
177
kundrligjshm t dobis pasurore pr vete ose pr personin tjetr, bn prezentim t rrem t

raportit t llogarive apo n ndonj mnyr tjetr e v n lajthim personin e autorizuar n kryerjen
e pagess s kundrligjshme.
Kjo vepr penale sht vepr e posame e mashtrimit dhe veohet me at se kjo kryhet nga personi zyrtar gjat ushtrimit t detyrs zyrtare.
Veprimi i kryerjes s ksaj vepre penale qndron n vnien n lajthim e organit shtetror apo e
personit zyrtar. Vnia n lajthim duhet t bhe,t duke prezentuar raporte t llogarive t rreme ose
n ndonj mnyr tjetr.
Pr pasoj e ksaj vepre penale, organi shtetror apo personi i autorizuar bindet q t bj pages
t kundrligjshme.
Kryers i ksaj vepre penale sht personi zyrtar.
Pr sa i prket fajsis, kjo vepr penale mund t kryeht vetm me dashje. N kuadrin e dashjes,
sht e nevojshme t ekzistoj qllimi q vetes apo tjetrit ti sillet dobi pasurore e kundrligjshme.
Kemi t bjm me form t rnd t ksaj vepre penale (par.2) kur me pages t
kundrligjshme sht realizuar fitim pasuror i kundrligjsh, q tejkalon shumn prej 2.500 .
Ndrsa forma posarisht e rnd e ksaj vepre (par.3) ekziston kur pagesa e kundrligjshme
sht m e lart se 5.000 .
3. Marrja e ryshfetit (neni 343)
Me inkriminimin e veprs s marrjes s ryshfetit (apo mitmarrjes) shoqria dhe qytetari mbrohen nga korrupsioni i organeve shtetrore dhe i shrbimeve t tjera zyrtare. Me kt vepr synohet t mbrohet pastrtia, objektiviteti dhe ligjshmria e puns e organeve t pushtetit dhe personave zyrtar, t cilt ushtrojn funksione n kto organe. Ryshfeti apo korupsioni e cenon
autoritetin e organeve shtetrore, duke i vn n dyshim vendimet dhe sjelljet e tyre. Nse ryshfeti
sht i prhapur n nj shoqri, ky fenomen negativ sht n gjendje ta paralizoj trsisht punn
e organeve shtetrore dhe t shrbimeve tjera zyrtare dhe, si i till, shkakton pasoja shum t
dmshme. Ryshfeti sht hallka m e fort midis korupsionit dhe kriminalitetit, ngase kjo mundson t mos ndshkohen edhe format m t rnda t veprave penale. Pr kto arsye tani n t
gjitha ligjet penale t shteteve aktuale, marrja e mitos nga personat zyrtar sht e parashikuar si
vepr penale dhe ndaj kryersve t ktyre veprave parashihen dnime t rnda.
Vepra penale e marrjes s mitos, e cila ndryshe quhet edhe korrupsion pasiv (neni 222, par.1),
lajmrohet n tri forma: a) korupsioni i drejt pasiv; b) korupsioni jo i drejt pasiv dhe c) korupsioni i mpastajm pasiv.
a) Korupsioni i drejt pasiv (neni 343, par.1) kryhet n rastet kur personi zyrtar i krkon apo merr
dhurat ose ndonj prfitim tjetr pr vete a pr tjetrin ose pranon premtimin e dhurats ose
prfirimit tjetr q, n kuadr t autorizimeve t veta, t kryej veprimin zyrtar ose ndonj
veprim tjetr t cilin nuk duhej ta kryente apo t mos e kryej veprimin q do t duhej oseq
ka mundur ta kryente.
Dhurata q pranohet ose merret mund t jet n para apo ndonj send tjetr. Ndrsa me shprehjen ndonj prfitim tjetr nnkuptohet do lloj fitimi pasuror apo jopasuror.
Kryers i ksaj vepre penale mund t jet vetm personi zyrtar ose personi prgjegjs.
Kjo vepr mund t kryhet vetm me dashje.
b) Korupsioni jo i drejt pasiv (neni 343, par.2) kryhet n rastet kur personi zyrtari krkon ose
merr dhurat apo ndonj prfitim tjetr pr vete apo pr tjetrin, apo q pranon premtimin e
dhurats apo t ndonj prfitimi, q n kuadr t autorizimeve t veta t kryej veprimin q
178
E drejta penale
duhet ta kryente apo t mos e kryej veprimin zyrtar t cilin ai nuk duhej ta kryej.
Kryers i ksaj forme t veprs penale t marrjes s mitos sht sikundr n paragrafin l. t ktij
neni, personi zyrtar vendas, i huaj apo ndrkombtar.
Lidhur me fajsin, edhe kjo form e korupsionit mund t kryhet vetm me dashje.
c) Korupsioni i m pastajm pasiv (neni 343, par.3.) kryhet n rastet kur personi zyrtari, i cili pas
kryerjes ose moskryerjes s veprimit t cekur n paragrafin 1 dhe 2 t ktij neni, krkon apo
pranon dhurat apo ndonj prfitim tjetr pr vete apo tjetrin.
Edhe te kjo form e veprs penale t marrjes s mitos, kryers mund t jet vetm personi zyrtar
vendas, i huaj apo ndrkombtar.
Vepra gjithashtu mund t kryhet vetm me dashje.
4. Dhnia e ryshfetit (neni 344)
Sikundr te vepra penale e marrjes s ryshfetit, edhe te vepra penale e dhnies s ryshfetit, Kodi
Penal e dallon rastin kur jepet ryshfeti me qllim q t kryhet veprimi i kundrligjshm nga ai me
qllim q t mos kryhet veprimin q duhej t kryhej. Gjithashtu kjo vepr kryhet kur jepet ryshfeti me qllim q t kryhet nj veprim i ligjshm apo t mos kryhet veprimi q nuk do t duhej
t kryhej (neni 344, par.1).
Personat t cilve u jepet apo u premtohet ryshfeti jan t njjt si te vepra penale e marrjes s
ryshfetit.
Veprimi i kryerjes s ksaj vepre penale qndron n dhnien e dhurats apo kur premtohet se do
t jepet dhurata a ndonj prfitim tjetr. Krahas ktyre dy formave t kryerjes, kjo vepr konsiderohet e kryer edhe nga personi q shrben si ndrmjetsues i ndokujt me rastin e korruptimit
t personit zyrtar. Ndrmjetsimi qndron n vnien e dhnsit t mitos n kontakt me personin
zyrtar dhe n kryerjen e veprimeve t tjera lidhur me dhnien e mitos personit zyrtar.
Kryers i veprs penale t dhnies s ryshfetit mund t jet do person. Nga kjo rezulton se kjo
vepr, n nj mnyr, nuk sht e natyrs s veprs penale t ktij kapitulli, por sht radhitur n
kt grup pr shkak se sht e drejtuar kundr detyrs zyrtare dhe, si e till, sht e lidhur ngusht
me veprn penale t marrjes s mitos.
Pr sa i prket fajsis, kjo vepr mund t kryhet me dashje.
N paragrafin 2 t ktij neni sht inkriminuar edhe situata kur ndokush i jep apo i premton dhurat presonit zyrtar q ta kryej nj veprim zyrtar q duhet ta kryente ose t mos e kryej veprimin zyrtar q duhej ta kryente ose kush ndrmjetson me rastin e dhnies a premtimit t ktill t
ryshfetit personit zyrtar.
Personi zyrtar asnjher nuk mund t prgjigjet pr vepr penale t dhnies s mitos sipas neni
344, madje nuk prgjigjet edhe n rastet kur inisiativa pr korrupsion ka qen e tij. N rastet kur
personi zyrtar e ka marr ryshfetin, ky nuk prgjigjet penalisht sipas nenit 344, por prgjigjet si
kryers i veprs penale t parashikuar n nenin 343.
5. Zbulimi i fshehtsis zyrtare (neni 347)
Kjo vepr penale konsiderohet kryer n rastet kur personi zyrtar, pa qen i autorizuar, tjetrit i
kumton, i dorzon apo, n ndonj mnyr tjetr, ia bn t arritshme informatat, t dhnat q
paraqesin fshehtsi apo furnizohet me informata (t dhna) t ktilla, me qllim q tia dorzoj
personit t paautorizuar.
Objekt i ksaj vepre penale jan informatat (t dhnat), t cilat paraqesin fshehtsi (sekret) zyrtar.
179
N kuptimin e ktij neni, fshehtsi zyrtare konsiderohen t dhnat apo dokumentet, t cilat me
ligj, dispozita tjera apo vendim t organit kompetent, t nxjerr n baz t ligjit, jan shpallur
fshehtsi zyrtare dhe zbulimi i t cilave ka pasur apo ka mundur t ket pasoja t dmshme.
Veprimi i kryerjes s ksaj vepre penale sht kumtimi, dorzimi apo brja, n ndonj mnyr
tjet,r e mundshme personit t paautorizuar t njihet me kto t dhna. Gjithashtu, si form e
kryerjes s ksaj vepre sht edhe grumbullimi i ktyre t dhnave, me qllim q ti dorzohen
personit t paautorizuar.
Form e rnd e ksaj vepre penale konsiderohet ajo q sht kryer me qllim t prfitimit personal apo me qllim t publikimit a shfrytzimit jasht Kosovs.
Kryersi i ksaj vepre penale mud t jet personi zyrtar. Mirpo kryers i ksaj vepre mund t jet
edhe personi q ka qen m par person zyrtar, por q, n kohn e kryerjes, nuk ka pasur nj
status t till, prkatsisht t cilit i ka pushuar statusi i personit zyrtar (par.4).
Pr sa i prket fajsis, kjo vepr penale mund t kryeht me dashje apo nga pakujdesia. N rastet
kur kryhet nga pakujdesia, kryersi dnohet m leht (par.3).
6. Falsifikimi i dokumentit zyrtar (neni 348)
Sipas paragrafit 1. t neni 348, kjo vepr penale konsiderohet e kryer n rastet kur personi zyrtar
apo prgjegjs, i cili n dokumentin zyrtar ose afarist, n regjistrin a shkresn zyrtar shnon t
dhna t rreme ose nuk shnon ndonj t dhna thelbsore apo me nnshkrimin e vet a me vuln
zyrtare, legalizon dokumentin zyrtar ose afarist, regjistrin apo shkresn zyrtare me prmbajtje t
pavrtet apo q me nnshkrimin e vet, prkatsisht me vuln zyrtare, mundson prpilimin e nj
dokumenti, regjistri apo shkrese t till me prmbajtje t rreme.
Sipas paragrafit 2. t ktij neni, kjo vepr penale kryhet edhe n rastet kur personi zyrtar apo
prgjegjs, dokumentin zyrtar apo afarist t rrem, regjistrin apo shkresn zyrtare t rreme e prdor n detyr apo afarizm si t vrtet ose nse dokomentet e ktilla i asgjson, i fsheh, i dmton
apo, n ndonj mnyr tjetr, i bn t paprdorshme.
Nga dispozitat e paragrafit 1. dhe 2. t ktij neni rezulton se kjo vepr penale mund ti ket tri
forma:
a) Forma e par e ksaj vepre kryhet n rastet kur personi zyrtar shnon t dhna t rreme ose
nuk shnon ndonj t dhn thelbsore n dokumentin zyrtar apo afarist, n regjistrin a
shkresn zyrtare. Kryersi i ksaj vepre sht i vetdijshm pr shnimin e ktyre t dhnave t
rreme apo pr mosshnimin e t dhnave t rndsishme. Kjo form e veprs penale kryhet
edhe n rastin kur personi zyrtar i legalizon t dhnat e rrejshme n dokumentin zyrtar apo
afarist, n regjistrin apo shkresn zyrtare. Personi zyrtar duhet t jet i vetdijshm se sht
duke legalizuar t dhna t rreme.
b) Forma e dyt e kryerjes s ksaj vepre penale qndron n prdorimin nga ana e personit zyrtar
t dokumentit, regjistrit apo shkress s rreme si t vrtet.
c) Forma e tret e ksaj vepre penale kryhet nse personi zyrtar i asgjson, i fsheh, i dmton apo,
n ndonj mnyr tjetr, i bn t paprdorshme t dhnat n dokumentin zyrtar apo afarist, n
regjistrin apo shkresn zyrtare.
Kryers i ksaj vepre penale, n t tri format e saja, mund t jet vetm personi zyrtar apo personi prgjegjs.
180
E drejta penale
X. VEPRAT PENALE KUNDR SIGURIS S TRAFIKUT PUBLIK

Trafiku apo transporti publik sht nj deg shum e rndsishme e veprimtaris ekonomike. Me
kt deg t ekonomis bhet transporti i nj numri t madh njrzish dhe sasive t mdha t
mallrave dhe t vlerave t tjera. Prandaj, pa trafikun publik tani nuk mund t paramendohet jeta
normale e njeriut dhe shoqris bashkkohore. S kndejmi, kjo deg e ekonomis i sjell dobi dhe
progres t madh njeriut, kombeve dhe mbar njrzimit. Mirpo, pr shkak t natyrs dhe llojeve
t mjeteve me t cilat ushtrohet, kjo veprimtari paraqet edhe rrezik pr integritetin trupor, jetn e
njerzve si dhe t pasuris. Kto rreziqe shkaktohen pr pasoj t mosrespektimit a shkeljes s
rregullave t siguris n trafik. Meq kto shkelje paraqesin rrezik konkret pr integritetin trupor,
jetn dhe pasurin, jan t parashikuara si vepra penale.
Pr nga natyra e tyre, veprat penale kundr siguris n komunikacionin publik t trafikut prbjn nj form t veant t veprave penale me rrezikshmri t prgjithshme.
N shumicn e rasteve t veprave penale t ktij kapitulli, kryers sht pjesmarrsi n trafik (n
komunikacion): shoferi, kmbsori ose personi i cili sht i obliguar t kujdeset pr sigurin e
trafikut, ndrsa mjet i kryerjes m s shpeshti sht automjeti.
Objekt i mbrojtur te kto vepra penale sht siguria e njerzve dhe e pasuris n trafik. Me kto
dispozita inkriminohet sjellja kundrligjore apo kundr rregullave e subjekteve n trafik dhe sjella
e pandrgjegjshme e personave t tjer lidhur me trafikun. Parashikimi i veprave penale n kt
kapitull ka pr qllim t siguroj ushtrimin normal t trafikut, respektimin e dispozitave dhe rregullave t caktuara, t cilat e rregullojn trafikun.
Pasoj e ktyre veprave penale sht shkaktimi i rrezikut pr jetn, trupin apo pasurin me vler
t madhe. Ktu sht fjala pr rrezikun konkret.
Pr sa i prket fajsis, te t gjitha kto vepra penale, prve veprs penale t mosdhnies s ndihms pr personin e lnduar n aksident trafiku, kemi t bjm me dashjen dhe pakujdesin.
Mirpo, veanrisht duhet theksuar se n jetn e prditshme, n praktik, m s shpeshti kto
vepra kryhen nga pakujdesia, e cila sht rezultat i moskujdesit t drejtuesve t automjeteve dhe t
pjesmarrsvet tjer n trafik.
Si pasoj e formave t rnda apo themelore t ktyre veprave penale, sht shkaktimi i rrezikut
konkret pr jetn a trupin e njerzve apo t pasuris qprbn nj vler t madhe. Nse me kryerjen e ktyre veprave penale shkaktohet lndimi i rnd trupor apo vdekja e nj a m shum personave, apo dmi material me prmasa t mdha, ather ato konsiderohen forma t rnda (t
cilsuara) t ktyre veprave.
1. Rrezikimi i trafikut publik (neni 297)
Dispozita me t ciln parashikohet kjo vepr penale, pr shkak t natyrs s llojeve t ndryshme
t mjeteve t trafikut, prkatsisht t transportit, sht e ndar n dy pjes: a) rrezikimi i siguris
s trafikut rrugor dhe b) rrezikimi i siguris s formave t tjera t trafikut.
a) Rrezikimi i siguris s trafikut rrugor sht parashikuar n paragrafin 1 t ktij neni. Kjo
form e veprs penale konsiderohet e kryer kur pjesmarrsi nuk u prmbahet dispozitave t
trafikut publik dhe me kt e rrezikon trafikun n rrug publike, me rast v n rrezik jetn apo
pasurin e njerzve dhe pr pasoj, ndaj personit tjetr shkaktohet lndim trupor apo dm material mbi 1.000 (Vrejtje e I.Salihut: n par. 1 t ktij neni sht prvjedh nj gabim, ngase nuk
181
figurin fjala rrug apo rrugor n kontekstin e fjalis. Fjala rrug ekziton n Kodin Penal t
Sllovenis (neni 325/1), t Maqedonis (neni 297/1) etj. Kjo pr m tepr ngase n par. 2 t nenit
297 inkriminohen shkeljet t rregullave t llojeve tjera t trafikut.)
Veprimi i kryerjes s ksaj forme t veprs penale qndron n mosrespektimin e dispozitave t
trafikut. Me kt nnkuptohet ndrmarrja e veprimeve t ndryshme, me t cilat cenohen kto dispozita. Si forma t posame t mosrespektimit t dispozitave t trafikut publik mund t jen:
ngarja jo n prshtatje me dispozitat dhe kushtet n rrug; mosprshtatja e shpejtsis me
kushtet atmosferike dhe gjendjen e rrugs; tejkalimi i shpejtsis kundr dispozitave apo rregullave; mosrespektimi i dispozitave lidhur me prparsin n udhkryq; sjella kundr dispozitave
me rastin e prdorimit t dritave n komunikacion; mosmbajtja e distancs midis automjeteve;
ndalja apo parkimi; prdorimi i automjetit q nuk sht teknikisht n rregull etj.
Kjo vepr kryhet n rrugt publike. Me shprehjen rrug nnkuptohet do rrug publike, por
edhe do hapsir, n t ciln zhvillohet trafiku dhe n t ciln kan asje nj numr i pacaktuar
personash.
Element konstitutiv i figurs s ksaj vepre penale sht rrezikimi i siguris n trafikun publik.
Lidhur me kt, nuk do t konsiderohet se ekziston kjo vepr, nse sht shkaktuar rreziku
konkret pr jetn a trupin e ndonj personi, nse sht kryer me traktor apo me ndonj makin
tjetr bujqsore n ar apo n livadh.
Pasoja e ksaj vepre sht rreziku konkret pr jetn a trupin e njeriut apo pr pasurin me vlern
q tejaklon 1000 . Si kusht pr tu konsideruar penalisht prgjegjs dhe pr tu dnuar, krkohet
q, si pasoj e mosrespektimit t dispozitave t trafikut publik, t jet shkaktuar lndimi trupor
apo dmi material me vlern e siprprmendur.
Pr sa i prket fajsis, kjo vepr penale mund t kryhet me dashje apo nga pakujdesia.
Kryers i ksaj vepre mund t jet do person q sht pjesmarrs n trafikun publik.
b)Rrezikimi i siguris s formave t tjera t trafikut publik sht parashikuar n paragrafin 2 t
ktij neni. Sipas ktij paragrafi, kjo form e e ksaj vepre penale kryhet n rastet kur ndokush e
rrezikon trafikun hekurudhor, ujor, me tramvaje, me trolejbus, me autobus ose me teleferik
dhe n kt mnyr rrezikon jetn ose sigurin fizike apo pasuri me prmasa t mdha.
Si del nga kjo dispozit, kjo vepr konsiderohet e kryer n rastet kur shkaktohet rreziku pr jetn
a trupin apo pr pasurin me vler t konsiderueshme.
Ndryshe nga forma e mparshme e ksaj vepre, ktu sht fjala pr trafikun masiv, n t cilin ka
nj numr shum t madh udhtarsh, prandaj pr rrezikimin e ktij lloji ttrafikut, dnimi sht
m i rnd.
Veprime t kryerjes s ksaj vepre penale konsiderohet do lloj veprimi me t cilin rrezikohet kjo form e trafikut.
Pasoj e ksaj vepre penale sht shkaktimi i rrezikut konkret pr jetn ose trupin e njerzve
apo pasurin me prmasa t mdha.
Pr sa i prket fajsis, kjo vepr mund t kryhet me dashje apo nga pakujdesia.
Si forma t cilsuarat ktyre dy llojeve t veprave penale kundr siguris s trafikut publik
konsiderohen ato kur shkaktohet lndimi i rnd trupor apo vdekja e nj a m shum personave
ose dme me prmasa t mdha (par. 4 dhe 5).
2. Rrezikimi i trafikut publik pr shkak t dehjes (neni 298)
Drejtimi i automjetit n gjendje t dehur konsiderohet gjithashtu si sjellje kundr dispozitave
t trafikut publik. Ngarja n kso gjendjeje n Kodin Penal sht parashikuar si vepr penale e
182
E drejta penale
posame, ngase kjo sht mjaft e prhapur dhe, si e till, sht shum e rrezikshme.
Kjo vepr penale konsiderohet e kryer kur personi e drejton automjetin nn ndikimin e
alkoolit apo t mjeteve tjera dehse, edhe pse pr kt shkak sht qartazi i paaft pr nj drejtim
t sigurt dhe me kt e rrezikon transportin publik n rrug, duke shkaktuar qartazi rrezik pr
jetn a trupin e njerzve apo pr pasurin me vllim t madh (paragrafi 1).
Pr ekzistimin e ksaj vepre penale sht e nevojshme t prmbushen kto kushte: q
automjeti t drejtohet nn ndikimin e alkoolit apo t mjeteve t tjera dehse; q pr shkak t ksaj
shoferi t jet dukshm i paaft pr nj drejtim t sigurt; dhe me kt t vihet n rrezik jeta a
trupi apo pasuria me vllim t madh.
Veprimi i kryerjes s ksaj vepre sht drejtimi i automjetit nn ndikimin e alkoolit apo
mjeteve t tjera dehse. Kjo do t thot se gjat kohs s vozitjes, kryersi duhet t jet n gjendje
t dehur, e cila sht krijuar me prdorimin e alkoolit apo t mjeteve t tjera dehse. Shoferi konsiderohet t jet n gjendje t dehur apo nn ndikimin e alkoolit nse konstatohet se ka m tepr
se 0,5 promila alkool n gjak apo nse, pa marr mparasysh sasin e alkoolit n gjak, shfaq shenja t rregullimit alkoolik (?). Kto t dhna konstatohen me analizn e gjakut dhe t urins apo
me ndonj metod tjetr shkencor t matjes s alkoolit n gjak ose me kontroll profesional.
Si mjete dehse konsiderohen drogat dehse, prkatsisht substancat t cilat ndikojn n sistemin nervor t atij personi q i konsumon ato.
do drejtim i automjetit nn ndikimin e alkoolit apo t mjeteve t tjera dehse nuk konsiderohet si kryerje e ksaj vepre penale. Prkundrazi, krkohet aso dehjeje q e bn kryersin
qartazi t paaft pr nj ngarje t sigurt. Paaftsia e qart pr nj ngarje t sigurt sht tipar i
ksaj vepre penale dhe duhet t konstatohet n do rast konkret.
Kjo vepr mund t kryeht vetm n trafikun rrugor.
Vepra penale e parashikuar n paragrafin 1. t nenit 165 konsiderohet e kryer vetm me
faktin e rrezikimit konkret. S kndejmi, pr ekzistimin e ksaj vepre nuk krkohet t jet shkaktuar pasoja e lndimit trupor, vdekja e personit apo dmi material.
Kryers i veprs penale mund t jet vetm drejtuesi i automjetit, pra jo edhe pjesmarrsit e tjer
n trafik, me rast nuk sht me rnds,i nse sht fjala pr drejtues profesional a pr drejtues
amator apo nse ai ka patent t shoferit ose jo.
Si form e leht e ksaj vepre penale konsiderohet ajo kur sht kryer nga pakujdesia (par.2)
Si form e rnd e ksaj vepre penale konsiderohet ajo kur, me rrezikimin e komunikacionit si
pasoj e dehjes me alkool apo mjete t tjera dehse, sht shkaktuar lndimi i rnd trupor apo
dmi material me prmasa t mdha (par.3).
Si form edhe m e rnd e ksaj vepre penale konsiderohet kur, pr pasoj t rrezikimit t
trafikut publik, sht shkaktuar vdekja e nj a m shum personave (par.4).
183
Literatura:
Krahas ksaj q sht shpjeguar n kt doracak, nga lmi i s drejts penale, pr provimin e
jurisprudencs duhet t konsultohen edhe kto burime:
Prof. Dr. Ismet Salihu:
- E drejta penale pjesa e prgjithshme, Prishtin 2003
- E drejta penale ndrkombtare, Prishtin 1998
- Vrasjet n KSA t Kosovs, Prishtin 1995
- Kodi Penal i Kosovs, Prishtin 2003
Prof. Dr. Ismet Elezi, Komentar i Kodit Penal t Shqipris
184

3 Ismet Saliu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

3 Ismet Saliu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

E drejta penale

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

1.2. Rndsia e prcaktimit t veprimit t ligjit penal n koh

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

lart, prgjegjsia penale sht zgjidhur sipas legjislacionit ton penal.

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

tar q duhet ta kryej.

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

interesat e prgjithshme bhen objekt themelor i mbrojtjes penalo-juridike. N shoqrit dhe

normat juridike q parashikojn detyrimin e pagimit t tatimit, doganave, kontributeve t

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

Nga e tr prmbajtja e ktij neni shihet qart se me nj ligj t posam do t parashikohet

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

220 i Kodit Penal).

Nocioni dhe rndsia e kauzalitetit ( lidhjes shkaksore)

kryera me mosveprim. Kjo pr faktin se n kushtet e tanishme t jets bashkkohore gjithnj m

III. VENDI DHE KOHA E KRYERJES S VEPRS PENALE

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

kryerjes apo vendi ku sht shkaktuar pasoja.

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

RREZIKSHMRIA SHOQRORE E VEPRS PENALE

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

posame t legjislacionit penal.

KUNDRLIGJSHMRIA SI ELEMENT I FIGURS

Prkundr faktit se kundrligjshmria sht element i prgjithshm dhe konstitutiv i do vepre

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

II. SHKAQET E PRJASHTIMIT T KUNDRLIGJSHMRIS

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

j t mir juridike t personit A. N teorin e s drejts penale mbrojtja e nevojshme e ktill

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

kaprcimin e mbrojtjes s nevojshme mund t shprehen dy zgjidhje: a) q kryersi t dnohet m

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

jshme putative, n baz t parimeve pr prgjegjsin penale t veprave t kryera n lajthimin

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

V. DHUNA DHE KANOSJA

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

SHKAQET E PRJASHTIMIT T KUNDRLIGJSHMRIS Q NUK JAN T

Shkaqet e prjashtimit t kundrligjshmris, prkatsisht t veprs penale, q nuk jan t

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

Nuk sht i vetdijshm se bn.

t zvogluar do t dnohen m leht. Pra, prgjegjshmria esencialisht e zvogluar sht rrethan

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

Kur folm pr prgjegjsin penale, pam se, pr tu konsideruar nj person penalisht i

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

7. Prgjegjsia pr veprat penale t kryera nga pakujdesia

PRGJEGJSIA PR FORMAT E CILSUARA T VEPRAVE PENALE

NOCIONI DHE LLOJET E VEPRAVE PENALE

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

VEPRIMET PRGATITORE DHE TENTATIVA E VEPRS PENALE

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

veprave penale, me ligj parashikohet shprehimisht se personi do t dnohet edhe pr veprimet

TENTATIVA E VEPRS PENALE

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

2. Vepra penale vazhduese

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS

DORACAKU PR PRGATITJEN E PROVIMIT T JURISPRUDENCS