E DREJTA KUSHTETUESE

(pjesa I)
Emrtimi E drejta kushtetuese ka domethnie t dyfsht. Ai prdoret pr t
shnuar nj deg t veant t s drejts pozitive t nj vendi, sistem t caktuar
normash juridike q kan ver e rndsi kushtetuese si dhe pr t shnuar
disipinn shkencore e cia merret me studimin e sendrtimit t normave
prkatsisht t s drejts kushtetuese pozitive n praktik. E drejta kushtetuese si
sistem normash me ver e rndsi kushtetuese sht paraqitur shum hert , me
paraqitjen e institucioneve themeore shtetrore dhe rreguave pr !unksionimin e
tyre d.m.th me paraqitjen e shtetit. "ysh n shtetet e para, si n #inn e vjetr,
Egjipt, shtetet e A!riks $eriore, n territorin e %ndis s sotme dhe shtete tjera n
Azi e sidomos n &reqin antike dhe 'omn e vjetr jan n(jerr disa akte t
shkruara me t ciat jan rreguuar shtje t rndsishme shoqrore e poitike si
jan) prona, kasat, mardhniet ekonomike, institucionet e pushtetit, t drejtat dhe
priviegjet e shtresave t caktuara t popusis, t *artsve t pushtetit etj. Aktet e
ktia sidomos +,-./%/0/%, n 'omn e vjetr paraqesin *azn dhe eementet e
para t s drejts kushtetuese. 'ndsi t veant n kt drejtim kan edhe
1agna +harta 2i*ertatum 345467 si dhe aktet tjera n !orm t dekaratave, kodeve,
edikteve etj. / gjitha kto t n(jerra gjat nga shek.8%%% deri n shek.8$%%%
E drejta kushtetuese si shkenc.
9sht disipin shkencore e cia merret me studimin e s drejts kushtetuese si deg
e s drejts, prkatsisht merret me sqarimin dhe interpretimin e normave t ciat
rreguojn materien kushtetuese, me !ormuimin e instituteve juridike t ciat i
z*aton n degt e s drejts si trsi koherente pastaj n mnyr kritike nga
aspektet e fozofs juridike i verson normat kushtetuese, studion !unksionimin e
sistemit kushtetues dhe e!ektin e tij n praktik etj.
E drejta kushtetuese si shkenc poitiko!juridike.
#arakteri i saj si shkenc poitike qndron n !aktin se
numri m i madh i normave juridike, me t ciat *het rreguimi i materies
kushtetuese kan t *jn me pushtetin poitik, prkatsisht me !ormimin dhe
:aqe 4 prej
44;
organizimin e organeve shtetrore, autorizimet e tyre etj. /r pushtetin shtetror,
institucionet dhe !enomenet poitike i studion nga aspekti poitikoogjik.
KU"TI#ET E T$ DREJT$S KUSHTETUESE
Kupti%i po&iti'o!juridik
9sht kuptimi i prgjithshm i t drejts kushtetuese dhe sipas ktij kuptimi me t
drejt kushtetuese kuptojm sistemin e normave juridike me karakter kushtetues, t
ciat rreguojn marrdhniet themeore shoqrore e poitike q kan t *jn me
pushtetin poitik dhe raportin ndaj pushtetit poitik, e q jan t !ormuuara dhe t
kodifkuara n nj dokument t pr*ashkt t quajtur kushtetut.
Kupti%i %ateriaist apo Socioo(jiko!poitik
9sht kuptimi sipas t ciit me t drejt kushtetuese nnkuptojm t drejtn
ekzistuese q materiaizohet n jetn e nj vendi, e drejta pozitive me t gjitha
raportet reae e !ormae, t reaizuara e normative pavarsisht nga !akti se ato
norma a jan t kodifkuara n nj dokument m t art apo jo.
Kupti%i teorik apo Shkencor
sht ai kuptim sipas t ciit me t drejt kushtetuese nnkuptojm disipinn
shkencore t cin e msojm n universitete me po kt emrtim apo t ngjashm.
Rndsia e t drejts kushtetuese Rndsia e TDK si de( e s drejts <
qndron n !aktin se kjo deg e s drejts siguron dhe m*ron verat m t
rndsishme t qytetrimit si sht qeverisja e drejtsis, *ashkjetesa paqsore
t irive t njeriut ndaj pushtetit, rreguimi i marrdhnieve themeore poitike n
shoqri t ciat marrdhnie paraqesin s!ern qendrore t marrdhnieve shoqrore
ngase prej tyre varet karakteri i pushtetit shtetror dhe pozita e njeriut n shoqri
vemas raporti i njeriut ndaj pushtetit dhe anasjetas.

Rndsia e TDK si disipin shkencore poitiko!juridike < sht e dyfsht)
4
5
3 = teorike
:aqe 5 prej
44;
4 = pedagogjike=edukative
'ndsia teorike qndron se ajo sht n idhje me shum shkenca t tjera si :iet,
fozofa juridike etj., po ashtu n idhje me disipinat juridike pozitive nga mia e s
drejts pu*ike si jan) E drejta administrative, gjyqsore, e fnancave e pjesrisht
edhe e drejta ndshkimore.
'ndsia pedagogjike=edukative qndron n at se disipina e /># msohet n nj
numr !akutetesh dhe shkoa supreme e me o*jekt t kufzuar edhe n shkoat e
mesme si #ushtetuta apo e drejta qytetare, ku studentt dhe n(nsit njihen m pr
s a!rmi me sistemin poitik, irit dhe t drejtat e njeriut dhe shtetasit,
pjesmarrjen e tyre n ushtrimin dhe konstituimin e pushtetit etj.
)*jekti i TDK nuk sht i njjt n seciin vend sikurse nuk sht i dhn njher e
prgjithmon as n t njjtin vend pra nuk sht a*sout as nga aspekti historik e
as nga ai teorik. ,*jekti i saj sht i kushtzuar nga prm*ajtja n !akt ajo paraqet
o*jektin e konkretizuar e t prpunuar. - *ot ekziston dhe m*izotron mnyra
juridike=dogmatike e prcaktimit t o*jektit t s drejts kushtetuese. 1etoda
dogmatike sht kur o*jektin e t drejts kushtetuese e krkon n vet tekstin
kushtetues.
/ paknaqur me mnyrn dogmatike na paraqiten tri *otkuptime) .ipas t parit <
o*jekti i t drejts kushtetuese zgjerohet por nuk ndryshon ngase normave
kushtetuese i shtohen edhe institucionet poitike .ipas t dytit < o*jekt i t drejts
kushtetuese sht shteti apo pushteti poitik .ipas t tretit o*jekt i t drejts
kushtetuese jan marrdhniet ekonomike n shoqri. 1endimi m i pot sht ai
q n prkufzimin e o*jektit t drejts kushtetuese z*aton metodat e shkencave
tjera shoqrore duke e trajtuar kt si disipin poitike=juridike. Andaj pr!undimi i
teoricienve t cit prdornin kto metoda ishte)
Objekti i s drejts kushtse n prgjithsi jan:
= Raportet themelore politike
= Vlerat juridike me t cilat prcaktohet prmbajtja konkrete e ktyre raporteve
= Normat juridike me t cilat rregullohen raportet themelore politike
#ET)DAT E TE DREJTES KUSHTETUESE
#etoda Do(%atike
9sht metod themeore dhe m e vjetr e studimit e s drejts kushtetuese si
deg e s drejts. -prmjet saj pasqyrohet dhe z*uohet prm*ajtja e normave
dhe rreguave juridike me t ciat rreguohen raportet poitike themeore dhe
institucionet poitike n nj vend.
:aqe ? prej
44;
#etoda "oitikoo(jike
#a t *j me anaizn e !unksionimit t institucioneve dhe proceseve poitike si
o*jekt i rreguativs kushtetuese=juridike d.m.th me an t ksaj metode studiohet
z*atimi konkret i normave kushtetuese n praktik.
#etoda Aksioo(jike!
@*uon dhe pasqyron prm*ajtjen e verave juridike t sanksionuara me normat dhe
rreguat kushtetuese si dhe sendrtimi i tyre n praktik.
"r%*ajtja e t drejts kushtetuese!
9sht e kushtzuar dhe e idhur ngusht me o*jektin e saj. Arm*ajtja e t drejts
kushtetuese nnkupton o*jektin e prpunuar dhe t konkretizuar t s drejts
kushtetuese. Arm*ajtja e t drejts kushtetuese ndryshon dhe n t njjtin vend
varsisht nga pikpamjet e autorit t testit universitar.
+URI#ET E T$ DREJT$S KUSHTETUESE
+uri%et ,or%ae-
+uri%et %ateriae
+uri%et ,or%ae <
Ban aktet e prgjithshme juridike t !orms s shkruar t ciat jan n !uqi dhe me
t ciat rreguohet materia kushtetuese. Ato mund t jen eksku&i'e 3kur n trsi
e rreguojn materien kushtetuese7 dhe t pr&iera 3kur prve materies
kushtetuese rreguojn edhe materie tjetr juridike.
Curime !ormae mund t jen)
4
5
! +uri%e Standarde jan aktet e prgjithshme juridike me karakter t ndryshm
q i hasim kudo dhe n do vend.
:aqe ; prej
44;
! +uri%et Speci.ke jan vendimet e gjykatave kushtetuese me t ciat versohet
kushtetutshmria e igjeve dhe e dispozitave dhe akteve tjera t ciat i hasim n ato
vende ku sht z*atuar gjykata si institucion i veante pr m*rojtjen e
kushtetutshmris.
+uri%e ,or%ae jan/
Aktet kushtetuese <
Ban *urimi m i rndsishm !orma i t drejts kushtetuese . rndsia e tyre
qndron n !uqin m t art juridike n raport me t gjitha aktet tjera juridike.
Kushtetuta <
9sht *urimi !orma m i prhapur i t drejts kushtetuese. .i dokument t shkruar
e kan t gjitha shtetet *ashkkohore me prjashtim t Angis. Ajo sht akt
themeore, akti m i art juridik, i cii rndom emrohet si kushtetut e
prjashtimisht edhe si 2igji themeor etj. 1e t rreguohen shtjet m t
rndsishme t materies kushtetuese, karakteri dhe organizimi i pushtetit, irit dhe
t drejtat themeore t njeriut dhe shtetasit etj,
0i(ji kushtetues <
9sht akt kushtetues i cii paraqitet n rast kur ekziston kushtetuta e shkruar si akt
me t ciin *hen ndryshime rrnjsore t kushtetuts ekzistuese po ashtu n
mnyr originere rreguohet materia kushtetuese dhe ka karakterin e aktit me t
art juridik t vendit.
A%enda%enti kushtetues <
9sht akt kushtetues q paraqitet n kushtet e ekzistimit t kushtetutave t
shkruara. 1e t *het potsimi i kushtetutave t shkruara. 1e t *het potsimi i
kushtetuts ekzistuese ose ndryshimi dhe zvendsimi i normave t caktuara t saj.
:aqe 6 prej
44;
Aneksi kushtetues <
9sht shtojc e posame e kushtetuts, e cia s *ashku me tekstin normativ t
kushtetuts paraqet nj trsi. -(irret tok me kushtetutn dhe nuk mund t qndroj
si akt i pavarur.
Aktet i(jore <
.i *urime !ormae t s drejts kushtetuese kan !uqi m t do*t n raport me
*urimet tjera kushtetuese. :uqia e tyre sht m e art n raport me aktet
nnigjore.
0i(jet e caktuara t %iratuara %e re,erendu% < mund t jen t o*igueshme
apo !akutative
Rre(uoret e puns t or(ane'e pr,a1suese <
#ushtetutat e t gjitha vendeve parashohin n(jerrjen e rreguoreve t puns t
organit pr!aqsues nga vet ai organ.
2endi%et e (j3kata'e kushtetuese <
1e t ciat versohet kushtetutshmria e igjeve dhe t dispozitave e akteve tjera,
n ato vende ku sht z*atuar kontroi dhe m*rojtja e kushtetutshmris nprmjet
ktyre organeve t posame.
+uri%et %ateriae
Ban !aktor q kushtzojn dhe ndikojn n !ormimin e normave kushtetuese dhe
t drejts kushtetuese si deg e s drejts. Curimet materiae ndahen n dy grupe)
:aqe D prej
44;
a7 doket kushtetuese, konventat kushtetuese, normat e prgjithshme t s drejts
ndrkom*tare, praktika gjyqsore dhe !aktet juridike
*7 teoria juridike, doktrinat poitike, programet e partive poitike etj.
Doket kushtetuese <
Ban norma ose rregua t pashkruara shoqrore me t ciat rreguohet ndonj
shtje me rndsi kushtetuese. #to paraqiten gjat mesjets. >oket kushtetuese
mund t jen *urim i t drejts kushtetuese nse z*atohen nj koh t gjat n
mnyr identike n shtjet identike dhe po qe se pranohen vunetarisht nga
shumica e njerzve dhe prapa tyre nuk qndron sanksioni shtetror por vetdija
shoqrore.Ardoren n rast precizimi dhe potsimi t z*raztsirave kushtetuese.
Kon'entat kushtetuese <
Ban rregua t pashkruara q m*shteten dhe dain nga praktika shum vjeare
pr !unksionimin e organeve m t arta shtetrore vemas t paramentit dhe
qeveris.
4or%at e pr(jithsh%e t s drejts ndrko%*tare <
Ban *urime t s drejts kushtetuese pavarsisht nga !akti se a jan t
sanksionuara me normat e *rendshme t nj vendi. #to jan karakteristike
sidomos n min e t drejtave dhe irive t njeriut. @*atimi i tyre n praktik
paraqet nj ndr kriteret e versimit t demokracis nga ana e *ashksis
ndrkom*tare.
"raktika (j31sore <
1erret si *urim i t drejts kushtetuese n rastet kur gjykatat, idhur me shtjet e
caktuara me karakter kushtetues, marrin vendime identike apo t ngjashme dhe kjo
kaon n praktik e cia respektohet n t gjitha rastet e tjera t ngjashme.
5akte juridike <
:aqe E prej
44;
Ban !orm konkrete e z*atimit t akteve juridike n praktik e sidomos t
kushtetuts dhe t igjeve, madje vetm !aktet juridike t ciat krijohen nn ndikimin
e s drejts kushtetuese si deg e s drejts.
Teoria juridike <
- *az t huumtimeve shkencore vjen deri n pr!undime shkencore idhur me
shtje t ndryshme. #tu sht e rndsishme teoria kushtetuese dhe t arriturat
e saj shkencore t ciat mund t sh!rytzohen me rastin e ndryshimeve t
kushtetuts dhe akteve tjera !ormae t ciat rreguojn materien kushtetuese.
Doktrinat poitike <
Edhe teorit poitike mund t merren si *urime materiae t s drejts kushtetuese.
"ro(ra%et e parti'e poitike <
partit poitike n pushtet pr t reaizuar programin e tyre *jn ndryshime n
aktet juridike duke pr!shir edhe kushtetutn.
+uri%et e s drejts kushtetuese n An(i
Curime t s drejts kushtetuese n kt vend jan disa dokumente t vjetra
poitike e juridike. 1 t njohura prej tyre jan)
1 ! #a(na 6harta 0i*ertatu% 7879
2 ! "eticioni %*i t drejtat
3 ! Ha*eas 6orpus Act
4 ! +ii (i(ji) %*i t drejtat 7:;;
5 ! Akti %*i the%ei%in (Act o, Sette%ent) 7<==
.i *urime tjera jan kontratat q i ka idhur *orgjezia me m*retin me qim t
!orcimit t paramentit. Curime tjera konsiderohen edhe disa kontrata apo
marrveshje ndrkom*tare si)
1 ! Kontrata e Uest%inisterit <n *az t s cis sht krijuar *ashksia
*ritanike e popujve apo +ommoneath=i. $end t posam n *urimet e t drejts
kushtetuese ka praktika gjyqsore, e drejta zakonore, teoria juridike e poitike etj.
+uri%et e s drejts kushtetuese n SH+A!
:aqe F prej
44;
#ushtetuta me amendamentet kushtetuese paraqesin *urimin themeor t s
drejts kushtetuese. Curim tjetr i rndsishm i t drejts kushtetuese n .GCA
jan edhe vendimet e gjykatave !ederative dhe gjykats supreme idhur me
kushtetutshmrin e igjeve. - .GCA *urime t s drejts kushtetuese jan disa
igje t n(jerra nga kongresi me t ciat rreguohet materia kushtetuese pastaj si
*urim tjetr ogariten edhe vendimet e kongresit me t ciat rreguohet materia
kushtetuese pastaj si *urim tjetr ogariten edhe vendimet e kryetarit si *arts i
ekzekutivit. - .GCA si *urime t drejts kushtetuese konsiderohen edhe doket
gjyqsore dhe praktika gjyqsore.
+uri%et e s drejts kushtetuese n ish +RSS
Curim kryesor !orma n kt vend ishin #ushtetua e C'.. 34HEE7 dhe kushtetutat e
repu*ikave sovjetike dhe t repu*ikave autonome, si dhe statutet e krahinave
autonom. Curim tjetr i rndsishm ishin disa dekrete t Aresidiumit t .ovjetit
.uprem t C'... .i *urime tjera ishin edhe teoria marksiste dhe veprat e tyre.
Rndsia e kushtetuts
Ajo sht akt i !ormimit dhe i !ormimit dhe i organizimit t shtetit prkatsisht
pushtetit poitik t tij. Ajo prm*an parimet themeore m*i organizimin e shtetit dhe
t pushtetit poitik. - *az t saj *hen autorizimet e organeve shtetrore dhe
sht *az e !unksionimit t sistemit poitik n nj vend. #ushtetuta sht *az pr
reaizimin dhe sigurimin e drejtsis dhe *az pr harmonizimin e akteve t
ndryshme juridike. #ushtetuta prokamon, garanton dhe reaizon t drejtat dhe irit
themeore t njeriut dhe shtetasit. #ushtetuta sht m*rojtse ndaj ar*itraritetit
eventua t organeve shtetrore dhe do *artsi t autorizimeve pu*ike.
Kupti%i ,or%a i kushtetuts.
9sht akt juridik i shkruar dhe i kodifkuar me !uqi m t art juridike, i miratuar
nga organi m i art shtetror sipas procedurs s veant. 9sht igj themeor,
igj m*i igjet. 1e kushtetut rndom sanksionohet eprsia e normave kushtetuese
n raport me t gjitha normat tjera juridike. #ushtetutn rndom e miraton organi
m i art shtetror<organi pr!aqsues ose organi posarisht i zgjedhur pr kt
qim<kuvendi kushtetues. Ajo mund t miratohet edhe nprmjet re!erendumit ku
vjen n shprehje sovraniteti popuor.
Kupti%i %ateria i kushtetuts.
:aqe H prej
44;
#ushtetuta paraqet trsi normash ose rreguash themeore me t ciat rreguohen
*azat e rendit shoqror, shtetror e juridik t vendit. - teorin kushtetuese, n
kuptimin materia kushtetuta kuptohet n mnyra t ndryshe andaj kemi ;
mendime idhur me kt)
4 47 1endimi i par < kushtetuta n kuptimin materia idhet me shtetin si nj
ndr shtjet qensore t materies kushtetuese. Ar!aqsues kryesor ishte &eorg
Beinek
57 1endimi i dyt < m*shtetet n idhshmrin e ngusht t kushtetuts me
t drejtn
?71endimi i tret < m*shtetet n idhshmrin e kushtetuts me pushtetin
poitik prkatsisht institucionet poitike
;7 1endimi i katrt < kushtetuta n kuptimin materia sht trsi raportesh
dhe rrethanash reae
Kupti%i poitik i kushtetuts
- kuptimin poitik kushtetuta paraqet dekaracion t prokamuar soemnisht q
prm*an rregua pr kufzimin dhe kontroin e pushtetit poitik vemas n min e
irive dhe t drejtave t njeriut. Ar!aqsues ishte mendimtari amerikan me
prejardhje gjermane #.2oeenstein.
Kupti%i .o&o.k i kushtetuts
#ushtetuta sht shprehje e vunetit m t art me t cin vendoset rendi i
punve *renda shtetit dhe kozmosit. #t mendim e m*shtetn Aristotei, Gegei
ishte mendimi i tyre pr kushtetutn.
Kupti%i teorik i kushtetuts
9sht kuptim sintetik q paraqitet t unisoj kuptimin !orma, materia dhe poitik n
nj unik. 1e kushtetut nnkuptohet akti ose dokumenti pu*ik i cii paraqet igjin
themeor dhe m t art t nj vendit i cii prcakton ose juridikisht rreguon
marrdhniet themeore shoqrore=poitike t atij vendi sidomos shtjen se
!ormimit, !unksionimit dhe autorizimeve t pushtetit poitik duke vn njkohsisht
edhe kufjt e aksionit dhe t pushtetit n raport me shoqrin e sidomos s!ern e
:aqe 4I prej
44;
cia garanton integritetin dhe personaitetin dhe t drejtat eementare njerzore t
ciat njkohsisht jan edhe mjete pr kufzimin e pushtetit.
Teoria %*i kushtetutat e shkruara dhe jo t shkruara
#jo teori i qaset kuptimit t vet n mnyr t njanshme, duke marr parasysh
vetm !ormn e kushtetuts 3e shkruar apo jo e shkruar7. 1endimtari !rng Aeksis
>e /okvi duke trajtuar shtjen e kuptimit t !orms s kushtetuts ai erdhi n
pr!undim se Angia nuk ka kushtetut q ishte mendim i drejt i tij. 8hejms Crajs n
ann tjetr pohon se Angia ka kushtetut jo t shkruar e cia Jet se popujve t
civiizuar nuk iu duhen kushtetutat.
Teoria %*i kushtetutat e ,orta (n(urta) dhe t *uta (>e?i*ie)
1*shtetet n kuptimin e kushtetuts n eemente procedurae. Autor i saj ishte
8hejms Crajsi. :aktort q ndikojn q nj kushtetut t jet e !ort ose e *ut jan)
1 = ,rgani i cii e miraton kushtetutn apo ndryshimin e saj
2 = Arocedura pr ndryshimin ose miratimin e saj
3 = .humica e votave pr miratimin e kushtetuts apo ndryshimin e saj
#ushtetutat q i miraton dhe i ndryshon organi i posam apo i rregut, por i
miraton sipas procedurs s posame me shumic votash konsiderohen kushtetuta
t !orta. #ushtetutat q i miraton organi i rregut i cii n(jerr igje apo sipas
procedurs s n(jerrjes s igjeve konsiderohen kushtetuta t *uta. /eoria m*i
kushtetutat e !orta paraqitet n .GCA e :reanc /eoria m*i kushtetutat e *uta
paraqitet ne Angi.
Teoria %*i kushtetutat reae- .kti'e- reae!pro(ra%atike dhe pro(ra%ore!
dekarati'e Kushtetutat reale <
#onsiderohen ato kushtetuta q shprehin gjendjen ekzistuese reae n shoqri.
Kushtetutat fktive <
#onsiderohen ato kushtetuta q nuk z*atohen n praktik, q !shehin gjendjen
ekzistuese dhe u shr*ejn garniturave n pushtet pr ta maskuar pushtetin e tyre
autokrat.
Kushtetutat reale-programatike <
:aqe 44 prej
44;
"uhen ato kushtetuta t ciat shprehin reaitetin ekzistues e njkohsisht
prcaktojn kahet e zhviimit t mtejm.
Kushtetutat programore-deklarative
Ban ato kushtetuta t ciat merren me perspektivn dhe synimet e zhviimit
shoqror n t ardhmen, duke mos e shprehur gjendjen e tanishme. -ga te gjitha
kto m t pre!eruarat jan kushtetutat reae
2etit e kushtetuts
1 7) S pari < #ushtetuta sht igji themeor i nj vendi. 1e kushtetut
caktohet organi dhe rreguohet procedura e n(jerrjes s igjeve. Ajo prm*an
rregua juridike m t prgjithsuara se ato q prm*ajn igjet dhe rreguon
materie m t gjer nga ajo q rreguohet me igje. >ispozitat e saj kan !uqi m t
art juridike n raport me dispozitat igjore. 9sht igj m*i igjet.
1 8) S d3ti < kushtetuta ka vetin e aktit m t art juridik. -ga kushtetuta
*uron dhe m*shtetet i tr rendi juridik i vendit. :uqin e saj juridike m t art e
prcakton vet organi kushtetues nprmjet kushtetuts.
2 @) S treti < kushtetuta ka edhe vetin e aktit ideo=poitik. Ajo sht *az jo
vetm pr rreguimin por edhe ndryshimin e marrdhnieve shoqrore n nj vend.
1 A) S katrti < kushtetuta shquhet edhe si akt programor=dekarativ.
"r%*ajtja e kushtetuts
.e !ar prm*ajtje do t ket kushtetuta varet nga vuneti i kushtetut dhnsit.
Ai sht i ir t caktoj prm*ajtjen, strukturn, vimin dhe shtjet tjera q do ti
rreguoj me kushtetut. #a raste t rraa kur hartimi i kushtetuts nuk shpreh
vunetin e ir t kushtetut vnsit si p.sh kur kemi marrveshje ndrkom*tare si
#ushtetuta e "ipros e cia doi nga marrveshja e >ejtonit 4HHD. #ushtetuta
prm*an t drejtat dhe irit e njeriut dhe t shtetasit, prjashtim nga kjo ka *r
#ushtetuta e .GCA=ve 4EFE pr arsye se sht *r skavrimi i njerzve ku pas ;
viteve ajo u potsua me 4I amendamente kushtuar ksaj shtje. / gjitha
kushtetutat prm*ajn dispozita kushtuar ksaj shtje. / gjitha kushtetutat
prm*ajn dispozita kushtuar pushtetit shtetror. >isa kushtetuta prm*ajn edhe
dispozita igjore.
"r*rja (struktura) e kushtetuts
:aqe 45 prej
44;
#emi kushtetuta shum t shkurta 3e /ajands 4H6H me vetm ?I nene dhe tre
!aqe te(t7 dhe shum t vimshme 3kushtetuta e %ndis 4H;H e cia ka ?H6 nene
dhe H shtojca me test prej 4?4 !aqesh7. .humica e kushtetutave pr*hen nga)
1 = Aream*ua dhe = Ajesa normative
"rea%*ua3at.pream*uum < hyrje, parahyrje, parathnie7
&jendet n fim t kushtetuts dhe sht e ndar nga pjesa normative e saj. #a
rast kur pream*ua !utet n kushtetut n !orm t parimeve themeore apo
dekaracion m*i parimet e sistemit t prokamuar. Aream*ua zakonisht sht e
shkurtr dhe koncize. Ajo shpreh *azn ideore dhe qimet e hartimit t
kushtetuts. Ar daim nga pjesa normative ajo sht trsi kontinuee dhe nuk
sht e ndar n nene. Ajo nuk ka e!ekt juridik. Aream*ua praktikohet n
kushtetutat e miratuara pas revoucioneve, pas u!trave naciona=irimtare.
Aream*un e hasim qysh n kushtetutn e .GCA=ve 4EFE por edhe n kushtetutn
e #osovs si vend i tranzicionit 4HHI.
"jesa nor%ati'e <
paraqet pjesn qendrore, gjegjsisht kushtetutn e nj vendi. - t shprehet
prm*ajtja e tekstit kushtetues. Ajo sht e shnuar sipas neneve me numra. Ajesa
normative ndahet n pjes dhe kaptina me prjashtim t kushtetutave t shkurta.
#shtu p.sh kushtetuta e .GCA=ve prm*an vetm E nene3artices7, disa prej tyre
jan t gjat dhe ndahen n nn kaptina t pr*ra nga disa aine t shnuara me
numra ara*.
>isa kushtetuta *ashkkohore prm*ajn kto pjes)
1 = >ispozitat e prgjithshme
2 = 2irit dhe t drejtat e njeriut dhe shtetasit
3 = ,rganin egjisativ
4 = .hefn e shtetit
5 = ,rganin ekzekutiv
6 = ,rganin gjyqsor
7 = -darjen territoriae
8 = $etqeverisjen okae
9 = 1*rojtjen dhe ushtrin
- kushtetutat e vendeve !ederative hasim pjes t veanta kushtuar njsive
!ederae dhe raportet midis organeve !ederative dhe njsive !ederae
#irati%i i kushtetuts
:aqe 4? prej
44;
- praktikn kushtetuese jan t njohur tre su*jekte, e n *az t ksaj tre !orma t
miratimit t kushtetuts t *azuara n sovranitetin popuor)
1 = 1iratimi i drejtprdrejt nga popui 3re!erendumi7
2 = 1iratimi nga ana e organit 3kuvendit7 kushtetues dhe
3 = 1iratimi nga ana e organit t rndomt 3egjisativ7 pr!aqsues
#n3ra e ndr3shi%it t kushtetuts
Aavarsisht nga qndrimi i teoris tradicionae i*erae m*i pandryshueshmrin e
sistemit shoqroro=poitik m*izotron ideja e ndryshueshmris s kushtetuts.
#ushtetutat e vetme q kan ndauar ndryshimin e tyre kan qen)
4 = #ushtetuta e .panjs 4F45
5 = #ushtetuta monarkiste e &reqis 4H44 dhe 4H65
>isa kushtetuta t tjera kan ndauar ndryshimin vetm t disa dispozitave si jan)
1 = #ushtetuta e -orvegjis 34F4;7 ruajtjen e sistemit repu*ikan
2 = #ushtetuta e :rancs 34FE67 m*ron sistemin monarkist
3 = #ushtetuta e %tais 34H;D7 m*ron sistemin monarkist
4 = #ushtetuta e /urqis 34HD47 m*ron sistemin monarkist
5 =#ushtetuta e &jermanis 34H;H7 ruajtjen dhe m*rojtjen e regjimit
pr!aqsues paramentar.
1e ndryshimin e kushtetuts nnkuptojm ndryshimin e saj n trsi pra
zvendsimi i saj me kushtetut t re ose ndryshimin e saj t pjesshm 3parcia7.
Ekzistojn tre mnyra sipas t ciave mund t ndryshohet kushtetuta)
1 = -dryshimi me an t re!erendumit kushtetutdhns
2 = -ga ana e kuvendit kushtetutvns
3 = -ga ana e organit t rregut egjisativ
Aropozues pr ndryshimin e kushtetuts paraqiten)
4 = numri i caktuar i deputetve t organit pr!aqsues
5 = numri i caktuar i zgjedhsve
? = shef i shtetit
; = qeveria
Arocedura pr ndryshimin e kushtetuts pr*het prej dy !azave dhe zgjat m tepr
se ajo e n(jerrjes s igjeve. #rkohet shumica si 5K?, ?K6 e votave t t gjith
deputetve. Aktet me t ciat *het ndryshimi i kushtetuts jan)
1 = 2igji kushtetues
2 = Amendamenti kushtetues
0i(ji kushtetues praktikohet pr ndryshime t vimshme t kushtetuts.
A%enda%enti kushtetues
:aqe 4; prej
44;
Araktikohet kur *hen ndryshime dhe potsime t voga. -e praktik na paraqitet
edhe ndryshimi !aktik i kushtetuts pa u *r ndryshimi !orma nprmjet dokeve
kushtetuese, interpretimit t dispozitave kushtetuese nga ana e gjykatave. Chet
edhe me an t n(jerrjes s igjeve kundr kushtetuese si ishte rasti i #osovs
4HFH=4HHI ku n mnyr kundr kushtetuese u suprimua autonomia e #osovs.
"rejardhja dhe shkndijat e kushtetuts
#ushtetuta n kuptimin *ashkkohor si akt poitiko=juridik me !uqi m t art
juridike sht paraqitur nga !undi i shek. 8$%% ndrsa shenjat e para i hasim qysh
prej shtetit skavo=pronar. Eementet e para t kushtetuts nga aspekti historik n
kuptimin e saj !orma i hasim n &reqin dhe 'omn e vjetr. Aristotei n veprn e
tij Aoitika i pari prdor termin Aoiteia3kushtetuta7 n kuptim t nj traktati
teoriko=poitik i cii prve normave pozitive pr rreguimin e poisit prm*an edhe
ide fozofke m*i the*in e shtetit dhe s drejts. Aristotei *n daimin mes
kushtetuts dhe igjit= poiteia dhe nomoi me t ciin rreguohen shtje sekondare.
>uke u nisur nga kto parime m von u krijua edhe kushtetuta e Athins Athineon
Aoiteia. -n ndikimin e fozo!ve grek n 'omn e vjetr u paraqit termi
+onstitutio nga e ka prejardhjen !jaa kushtetut dhe emrtimi i ksaj dege si E
drejt kushtetuese. #y akt n(irrej nga perandori romak. /ermi +onstitutio nuk e
hasim n mesjet por n vend t tij prdoret termi 2e( :undamentais, +arta,
.tatuto etj. - Angi sht i njohur .tatuti i &uiem Aushtuesit, 1agna +harta
2i*ertatum e m*retit Ban Aa /ok 4546. kjo konsiderohet si 1areveshje
kushtetuese midis m*retit dhe *anorve angez me t ciin m*reti u garantonte me
shkrim !eudave angez disa t drejta t ciat deri ather i sh!rytzonin n *az t
dokeve kushtetuese)
4 = / drejtn e !eudave n hara t arsyeshm t caktuar nga #uvendi i
prgjithshm m*retror e jo nga ana e m*retit
5 = / drejtn e zgjedhjes gjyqsore t kontesteve me m*retin
? = / drejtn e !eudave n kryengritje kundr m*retit nse nuk u prm*ahet
dispozitave t #arts etj.
Edhe sot n Angi sht pjes e s drejts pozitive. #y dokument sht *urim i ides
s supermacionit t s drejts, *azs juridike t pushtetit dhe procedurs juridike t
m*rojtjes s irive dhe t drejtave t njeriut e t shtetasit.
>okumentet m t njohura nga kjo periudh jan)
4 AE/%+%,-% 1C% /9 >'EB/A/ 4D5F
5 2%&B% 1C% /9 >'EB/A/ 3Ci o! right7 4DFF
? GACEA. +,'A0. A+/ 4DHI
:aqe 46 prej
44;
-ga !undi i shek.8$%% dhe fimi i shek.8$%%% aktet q prm*anin parime kryesore pr
t drejtat e njeriut dhe shtetasit t ciat nuk mund t mohoheshin nga ana e shtetit
emroheshin si >ekarata. -dr dekaratat m t rndsishme ishin >ekarata e
Aavarsis e miratuar m ; korrik 4EED n kongresin e dyt n :iadef ku
nprmjet saj 4? kooni vendosn t shkputen nga Angia dhe shpan pavarsin.
#jo dekarat m*shtetet n t drejtn natyrore t Bohn 2ocke dhe konceptin e
sovranitetit popuor t 'ussos. #tu sht e rndsishme edhe >ekarata e t
drejtave njerzore e /omas 8he!ersonit. -n ndikimin e ktyre dekaratave,
kuvendi !reng n *az t projektit t hartuar nga A*ati .ieyes n vitin 4EFH miratoi
>ekarata m*i t drejtat e njeriut dhe shtetasit ku erdhn n shprehje parimet e
'ussos dhe 8he!ersonit. >ekarata paraqet aktin e par me karakter kushtetues t
ciin e miratoi #uvendi Aopuor :rancez. Ajo prm*ante pream*un dhe tekstin
normativ prej 4E nenesh. Aream*ua prm*ante dy aine. Ajesa normative e
dekarats prm*an dispozita t t drejtave themeore t njeriut dhe shtetasit si
dhe parime themeore idhur me organizimin e pushtetit shtetror. Ajo garanton t
drejtn e *arazis, iris, prons, siguris, kryengritjes kundr shtypjes, irin e
mendimit, !jas, shtypit dhe *esimit.
"ara1itja e kushtetuta'e t para t shkruara
#uptimi i kushtetuts sht vepr e demokracis s qytet=shteteve greke dhe
mendimeve t Aristoteit dhe Aatonit. Angia sht vendi i par ku n vitin 4DFF
prdoret !jaa +onstitutio n de*atin e dhoms s komunave. Angia sht vendi i
par ku sht paraqitur dokumenti i quajtur %nstrumenti i "everisjes < i cii
konsiderohej si kushtetuta e par e shkruar. #t e miratoi kshii i ofcerve t
ushtris n krye me +rome dhe me t drejt njihet si kushtetuta e +romeit. #y
instrument prm*an vetm ;5 nene ku me an t tij suprimohet monarkia n Angi
dhe vendoset repu*ika puritane. Ajo prm*an parime idhur me pushtetin shtetror
ku vjen n shprehje sistemi presidencia. +romei pasi q ishte n pozit jo t mir
*ri marrveshje me m*retin dhe !eudat dhe kjo kushtetut nuk arriti t hynte n
!uqi por pati ndikim t madh n prhapjen e ides s kushtetuts dhe
kushtetutshmris. .i rezutat i ktij aktiviteti paraqitet edhe kushtetuta e .GCA=ve
e cia u miratua n vitin 4EFE dhe foi t z*atohet n vitin 4EFH me zgjedhjen e
kryetarit t par amerikan &.9ashington e cia paraqet kushtetutn e par t
shkruar n historin *ashkohore. #ushtetuta e par n Evrop paraqitet n :ranc
4EH4 e pastaj edhe e dyta e njohur si #ushtetuta e 1ontanjarit 4EH?. kto
kushtetuta jan n(jerr pas revoucionit demokratik *orgjez. Aastaj n vitin 4EH4 u
paraqit edhe kushtetua e Aoonis, .uedis 4FIH, .panjs 4F4H, Cegjiks 4F?5,
@vicrs 4FE; etj.
Shka1et e &*ati%it t kushtetuta'e t shkruara
:aqe 4D prej
44;
1e kt jan marr teoricien t ndryshm. >isa mendojn se n paraqitjen e
kushtetutave t para t shkruara n shtetet e Ameriks $eriore ndikim vendimtar
ka pasur tradita e ktyre vendeve si ish kooni. -dikim dhe !aktor tjer kan qen
edhe idet e mendimtarve t shek. 8$%%% sipas t cive normat duhet !ormuuar n
dokument t shkruar=kushtetut dhe ajo t trajtohet si kontrat shoqrore. :aktor
tjetr q ka ndikuar n z*atimin e kushtetuts s shkruar sht qartsia e saj, t
cin nuk kan mundur ta sigurojn normat kushtetuese zakonore. -ormat zakonore
jan interpretuar varsisht nga situata dhe gati gjithmon n t mir t m*retit.
KUSHTETUTA E SH+A!'e 7<;<
0 miratua nga #uvendi #ushtetues 3+onstitutiona +onvenient7 n :iadef m 4E
shtator 4EFE. #uvendi ishte i pr*r nga pr!aqsuesit e zgjedhur n 45 nga 4?
shtetet e pavarsuara t Ameriks. Ajo hyn n !uqi n qershor t vitit 4EFF pas
ratifkimit nga 5K? e njsive !ederae. Arej vitit 4EH4 kjo kushtetut sht potsuar
m 5D amendamente, 5; prej t cive jan n !uqi. -umri i njsive !ederae sht
rritur graduaisht dhe sot arrin n 6I sosh. #jo kushtetut sht e para dhe rndsia
e saj qndron n !aktin se miratimi i saj shnon ftoren e sovranitetit popuor dhe se
pushteti nuk mund t jet i pakufzuar .Gartuesit e ksaj kushtetute kan arritur t
kom*inojn mjeshtrisht idet e mendimtarve 2ocke, 'usso, 1onteskje. - kt
kushtetut sht z*atuar sistemi repu*ikan i *azuar n parimin e ndarjes s
pushtetit n !ormn e tij m t pastr.
+arts i pushtetit e(jisati' sht kongresi ku n strukturn e tij vjen n
shprehje pr*rja !ederative e ktij shteti. #ongresi pr*het nga dy dhoma)
1 ! Dho%a pr,a1suese < si dhom e shtetasve, antart e s cis zgjidhen
drejtprdrejt nga shtetasit me t drejt zgjedhore sipas parimit -j shtetas nj
vot
2 = Senati < si dhom e njsive !ederae ku senatort zgjidhen sipas parimit
-j njsi !ederae nj vot
+arts i pushtetit ek&ekuti' 3administrativ7
9sht kryetari i shtetit si organ individua me shum autorizime duke pr!shir
edhe t drejtn e vetos suspenzive n igjet e #ongresit. Argjegjsia e tij sht e
orientuar nga eektorati e jo nga ana e organit egjisativ.
:aqe 4E prej
44;
+arts i pushtetit (j31sor
9sht &jykata .upreme e .GCA=ve. Ajo m*ron kushtetutshmrin, verson
pa!ajshmrin e igjeve dhe akteve tjera me kushtetutn. #ushtetuta e .GCA=ve
shquhet nga racionaiteti i saj. Arpos pream*us shum t shkurts ajo ka edhe
pjesn normative prej E nenesh dhe pr kt shkak kjo paraqet kushtetutn sot m
t vog n *ot. #jo kushtetut edhe pse sht m*shtetur n sovranitetin popuor
dhe t drejtn natyrore ajo nuk ka pasur asnj dispozit pr sa i prket irive dhe t
drejtave t njeriut dhe pse disa vjet m par ka qen miratuar >ekarata m*i
pavarsin dhe >ekarata m*i irit njerzore 3/.8he!erson7. #uvendi kushtetues q
e ka miratuar kushtetutn sipas +ars Ciard e kan pr*r 66 fnancier, avoketr,
!ajde(hinjt, tregtar ro*sh dhe skavopronar. - vitin 4EH4 miratohen edhe 4I
amendamentet q kan t *jn me irit dhe t drejtat e njeriut dhe t shtetasit t
m*shtetura n dy dekaratat e mparshme. #jo kushtetut sht e !ort pr arsye
t pandryshueshmris s saj. E drejta kushtetuese pozitive amerikane gjendet e
shkruar n vendimet e &jykats .upreme e jo vetm n tekstin kushtetues.
KUSHTETUTA E 5RA46$S 7<B7
#jo kushtetut u miratua nga #uvendi #ushtetues prej ?=4; shtator t vitit 4EH4 nn
ndikimin e aristokracis s @hirondinve. #tu sht arritur kompromisi mes
sistemit monarkist dhe parimit t sovranitetit popuor. #jo ka qen kushtetuta e
par e shkruar n Evrop ku n pjesn normative ka caktuar organizimin e shtetit t
ri duke u m*shtetur n disa parime si jan)
4 = Caz e pushtetit shtetror sht sovraniteti popuor unik, i pandar dhe i
pavjetrsueshm
5 = Aopui deegon pushtetin e vet n qeverin pr!aqsuese dhe m*retin
? = Aushteti egjisativ i *esohet #uvendit popuor si organ njdhomsh, ngase
popui sht nj dhe i pandar
; = Aushteti ekzekutiv i *esohet m*retit, i cii at e ushtron prmes ministrave
dhe npunsve tjer t prgjegjshm e jo drejtprdrejt
6 = Aushteti gjyqsor iu *esohet gjykatave t zgjedhura drejtprdrejt nga
shtetasit pr periudh t caktuar kohore
D = @*atohet gjykata e posame pr gjykimin e ministrave
E = 1*retit i ndaohet emrimi i ministrave nga radha e deputetve n #uvend
etj.
Aasi ishte miratuar pas >ekarats m*i t drejtat e njeriut dhe shtetasit n
pream*un e vet ka marr n trsi dekaratn n !ja. #jo kushtetut ishte n
!uqi deri n vitin 4EH5 kur u suspendua nga m*reti
:aqe 4F prej
44;
KUSHTETUTA E 5RA46$S 7<B@ (E #)4TA4JARIT)
#jo kushtetut sht miratuar nga #uvendi 3#onventi7 i zgjedhur prmes zgjedhjeve
t drejtprdrejta t prgjithshme. Aas miratimit nga kuvendi at e vrtetoi popui
prmes re!erendumit. - prm*ajtjen e saj kan ndikuar Bako*int krahu i majt i
*orgjezis s mesme, andaj njihet edhe si #ushtetuta e Bako*inve. Edhe pse nuk ka
hyr n !uqi ndikimi i saj ka qen i pranishm sidomos gjat dhe pas revoucionit
!reg t vitit 4F;F. me kt kushtetut pr her t par n :ranc z*atohet sistemi
repu*ikan. Aushtetin ekzekutiv e ka *artur trupi i posam i #onventit < #omiteti i
shptimit pu*ik. #ushtetuta prm*an pream*un n t cin pr!shihet >ekarata
m*i t drejtatL., si dhe pjesn normative t emruar Akti #ushtetues q prm*an
45; nene.
KUSHTETUTA E +E0CJIK$S 7;@7
#jo kushtetut rreguon modein monarkik kushtetues paramentar. .ipas saj i tr
pushteti de nga popui q d.m.th ishte monarki e kufzuar e m*shtetur n
sistemin paramentar kasik. Aushteti shtetror, i m*shtetur n parimin e ndarjes
s pushtetit ndahej n at)
1 = 2egjisativ
2 = Ekzekutiv
3 = &jyqsor
"ushtetin 0e(jisati' < e ushtrojn s *ashku organi pr!aqsues dy dhomash dhe
m*reti.
"ushtetin Ek&ekuti' < e ushtron m*reti nprmjet ministrave q i emron vet.
"ushtetin Cj31sor < e ushtrojn gjykatat. 1e ndryshimin e kushtetuts s vitit
4HEI, Cegjika ndaet n ; regjione)
4 a7 :rng
5 *7 &jerman
? c7 Goandez
; d7 Cruksei si regjion 5 gjuhsor
#tu punojn dy grupe t ndara gjuhsore :rnge dhe Goandeze dhe njri prej tyre
mund t jet i paknaqur me 5K? e votave mund t *okoj n(jerrjen e igjit nga ana
e paramentit.
:aqe 4H prej
44;
KUSHTETUTA E D2I6RR$S 7;<A
#jo kushtetut sht karakteristike si kushtetuta e shtetit t par !ederativ n
Evrop. Edhe pse sht emruar si #ushtetut e #on!ederats ajo n !akt @vicrn e
organizon si shtet !ederativ me eemente centraiste. E ndryshuar dhe potsuar gati
4II her kjo kushtetut se*ashku me ndryshimet dhe potsimet sht n !uqi.
Arm*an pream*u t shkurtr e koncize ku pasqyrohen qimet q duhen arritur.
/eksti normativ pr*het nga 4E? nene dhe ndahet n tre pjes) a7 >ispozitat e
prgjithshme
4 *7 ,rganet :ederative
5 c7 -dryshimi i kushtetuts !ederative
5ederata (kon,ederata7 zvicerane pr*het nga 5? kantone dhe ? gjysm
kantone. -ga aspekti i !ederaizmit kushtetuta e @vicrs shquhet nga sovraniteti
*urimor mi njsive !ederae e jo i pushtetit !ederativ si sht rasti me !ederatat
tjera. ,rganizimin e pushtetit n @vicr kjo kushtetut e m*shtet n parimin e
unitetit t pushtetit. >uke e shpaur #uvendin :ederativ si organ m t art t
pushtetit n kon!ederat, me kushtetut z*atohet sistemi i kuvendit 3konventit7 si
!orm e organizimit t pushtetit, sistem ky i ndryshm nga ai presidencia dhe
paramentar.
-dryshimi i kushtetuts *het nga ana e #onventit dhe me re!erendum t
detyrueshm.
KUSHTETUTA E 5RA46$S 7;<9
#jo kushtetut sht miratuar nga #uvendi i pr*r shumica e t cive ishin
1onarkist. #jo kushtetut m*eti n !uqi deri n vitin 4H;D. #ushtetuta e vitit 4FE6
ka qen e pr*r nga tre igje kushtetuese 3jo si te(t unik i kodifkuar7)
1 = 2igji m*i organizimin e pushtetit pu*ik
2 = 2igji m*i organizimin e .enatit
3 = 2igji kushtetues m*i raportin e pushteteve pu*ike
" t tri igjet kan patur vetm ?? nene. #tu kemi *raktisjen e sistemit monarkist
paramentar dhe z*atimin e sistemit repu*ikan n :ranc. #jo kushtetut u miratua
me shumic vetm prej 4 vote dhe at nga nj deputet monarkist.
Organi legjislativ
:aqe 5I prej
44;
%shte #uvendi #om*tar i pr*r nga >homa pr!aqsuese 3deputett
zgjidheshin n zgjedhje t drejtprdrejta7 dhe .enati 3m*izotronin monarkistt7 si
dhoma t *ara*arta.
Barts t pushtetit ekzekutiv
%shin kryetari i 'epu*iks dhe qeveria. #ryetari zgjidhej nga #uvendi #om*tar me
mandat E vjear. Ai kishte t drejt t vetos suspenzive n igjet dhe aktet e
#uvendit dhe kishte t drejt ta shprndaj >homn e pr!aqsuesve me pqimin e
senatit. Ai emron ministrat. / gjitha aktet e tij *ashk shkruheshin nga ministri
kompetent. "everia prgjigjej para kuvendit kom*tar.
Pushtetin gjyqsor e ushtronin gjykatat si organe t pavarura
KUSHTETUTA E 2AJ#ARIT 7B7B
9sht ndr kushtetutat m tipike i*erae demokratike e miratuar n kt koh. #jo
sht emruar sipas qytetit n t ciin sht miratuar. 1e t sht suprimuar
monarkia dhe sht z*atuar sistemi repu*ikan, duke e ruajtur strukturn !ederative
t &jermanis si !ederat kasike. #jo kushtetut shpa #uvendin 3paramentin7
organ m t art t pushtetit t ciit i prgjigjen "everia dhe .hef i shtetit. #jo
kushtetut prcakton se t drejtat e shtetasve jan t drejta kushtetuese dhe se
askush nuk mund tua heq apo tua ndryshoj prve me ndryshimin e kushtetuts.
#jo sht kushtetuta e par ku prve t drejtave poitike e personae, z*atohen
edhe disa t drejta sociae=ekonomike t shtetasit. #jo z*aton konceptin soidar t
prons private. #uvendi ka mundur t n(jerr dispozita me t ciat autorizohet shef i
shtetit q n raste t jashtzakonshme t n(jerr dekretigje sipas nevojs me t
ciat mund ta emroj prkohsisht kryetar qeverie dhe personin i cii nuk fton
shumicn e #uvendit, ose mund t n(jerr dekret igje sipas t ciave mund t
suprimohen t drejtat e shtetasve t garantuara me kushtetut. #shtu ka vepruar
Geiden*ergu kur e ka vn n pushtet Giterin i cii pas !orcimit t pushtetit ka
ikuiduar kushtetutn dhe ka shpaur diktaturn !ashiste.
KUSHTETUTA E +RSS 7B@:
Aas revoucionit t tetorit t vitit 4H4F esht miratuar kushtetuta e par sociaiste
n historin e kushtetutshmris kushtetuta e '.:'. < kushtetuta e 2eninit. .ipas
saj ,rganet okae jan organet m t arta t pushtetit n territorin e tyre. Aas
:aqe 54 prej
44;
!ormimit t C'.. n vitin 4H5; miratohet kushtetuta e par !ederative m t cin
vrtetohet !ormimi i shtetit sovjetik !ederativ. - vitin 4H?D emrohet kushtetuta e
dyt sovjetike e njohur si #ushtetuta e .tainit ngase ai ishte n krye t komisionit
pr hartimin e saj. #ushtetuta e C'.. e vitit 4H?D ishte n !uqi deri n vitin 4HEE
kur u zvendsua me t ashtuquajturn #ushtetuta e Crezhnjevit #ushtetuta e
4H?D sht e njohur pr nga sistemi centraist i pushtetit dhe roi udhheqs i
partis n qeverisjen e shoqris. #shtu zhdukn edhe disa zgjedhje nga
kushtetuta e C'..=s idhur me vetqeverisjen okae si *az m*i t cin sht
ndrtuar sovraniteti popuor dhe piramida e organeve shtetrore. -dikimi i ksaj
kushtetute si dhe i C'.. dhe .tainit n kushtetutat dhe vendet e mvonshme ka
qen mjerisht shum i madh duke e z*atuar centraizmin si sistem t qeverisjes dhe
totaitarizmit shtetror si ideoogji e praktik.
KUSHTETUTA E ITA0IS$ 7BA;
9sht miratuar pas ngadhnjimit t !orcave demokratike m*i !ashizmin n %tai. Ajo
u miratua nga #uvendi #ushtetues m 4H;F. 'ndsia e saj qndron n !aktin e
ikuidimit t !ashizmit dhe #ushtetutshmris se 1usoinit, suprimohet monarkia
dhe vendoset repu*ika paramentare. #jo kushtetut garanton irit personae , t
drejtat kuturore, sociae=ekonomike dhe poitike t shtetasit dhe njeriut. Aaramenti
sht organi egjisativ i pr*r nga dy dhoma me mandat 6 vjear i cii zgjidhte
kryetarin e 'epu*iks kurse qeverin e zgjedh kryetari i repu*iks. &jykatn
kushtetuese e zgjedh paramenti, ndrsa kryetari e kryeson m*edhjen e kshiit
suprem t magjistraturs. #ryetari ka t drejt ta shprndaj paramentin t kthej
igjet n rishqyrtim dhe ka t drejt t vetos suspenzive. - *az t ksaj
kushtetute %taia shquhet nga decentraizimi administrativ dhe regjionaizmi. Ajo
ndahet n 6 krahina q kan autonomi poitiko=territoriae.
KUSHTETUTA E 5RA46$S 7B9;
-jihet si kushtetuta e >e &oit ngase u miratua nga ai si kryetar i 'epu*iks prmes
re!erendumit. Arojektin e saj e kishte paraqitur "everia e jo paramenti. - kt
kushtetut sht z*atuar nj sistem i ri gjysm presidencia. #y sistem pr!orcohet
nga nj amendament i miratuar me re!erendum n vitin 4HD5 ku kryetari i
'epu*iks zgjidhej drejtprdrejt e jo nga paramenti. - pream*un e shkurtr prej
dy aineve dhe nj neni vrtetohet *esnikria ndaj dekarats m*i t drejtatL.4EFH.
Kryetari i epubliks
:aqe 55 prej
44;
Aaraqitet organ qendror ku n *az t nenit 6 ai siguron kontinuitetin e shtetit,
garanton sovranitetin kom*tar, integritetin territoria dhe z*atimin e
marrveshjeve ndrkom*tare. #ryetari emron kryeministrin, antart e qeveris,
kryeson m*edhjet e "everis, n(jerr disa akte, ka t drejtn e vetos, shprndan
paramentin. Ai prgjigjet vetm n rast tradhtie ndaj vendit.
!everia
0dhheq poitikn e vendit apo disponon me administratn dhe !orcat e
armatosura, ajo sht nismtare pr n(jerrjen e igjeve nga ana e paramentit, ajo
prgjigjet vetm para #uvendit #om*tar e jo para .enatit si dhom e dyt.
Parlamenti pr*het nga dy dhoma)
1 = #uvendi #om*tar
2 = .enati
#uvendi kom*tar zgjidhet drejtprdrejt me mandat 6 vjear sipas parimit -j
njsi zgjedhore, nj deputet me numr prej 5D.III=4FI.III .enati zgjidhet n
mnyr t trthort. Aaramenti ka t drejt t autorizoj "everin pr t rreguuar
disa shtje nga !ushveprimi egjisativ. ,rgan pr m*rojtjen e kushtetutshmris
sht #shii #ushtetues
E DREJTA KUSHTETUESE
(pjesa II)
SISTE#I I DCJEDHJE2E
.istemi i zgjedhjeve sht nj ndr pjest m t rndsishme t s drejts
kushtetuese. -prmjet zgjedhjeve shtetasit reaizojn nj ndr drejtat poitike t
veta me t ciin rast vjen n shprehje qenia e tyre poitike. .istemi i zgjedhjeve
trajtohet n kuptimin e gjer dhe at t ngusht. - kuptimin e gjer kuptojm
trsin e parimeve, t drejtave, garancive, aktiviteteve dhe punve teknike t
sanksionuara me kushtetut, igje dhe akte tjera juridike, n *az t ciave
prcaktohet pjesmarrja e shtetasve n organin pr!aqsues t shtetit. - kuptimin
e ngusht kuptojm sistemin e ndarjes s mandateve e cia sht shtje shum e
:aqe 5? prej
44;
rndsishme, sepse ajo shpa ftuesit ose hum*sit e zgjedhjeve t nj su*jekti
poitik.
#omponent shum e rndsishme e zgjedhjeve sht e drejta e zgjedhjeve e cia ka
dy kuptime)
4 = #uptimi ,*jektiv
5 = #uptimi .u*jektiv
- kuptimin o*jektiv nnkuptojm at pjes t s drejts pozitive t shtetit apo
sistemin e normave juridike me t ciin rreguohet zgjedhja e organeve t arta t
shtetit. #tu prcaktohet *aza e eektoratit dhe rrethi i pjesmarrsve n zgjedhje, t
drejtat dhe detyrimet e partive poitike, detyrat e organeve shtetrore pr
rregushmrin e zgjedhjeve etj. - kuptimin su*jektiv kuptojm nj nga t drejtat
themeore t shtetasve n veprimtarin e tyre poitike, t drejtn pr t zgjedh dhe
t drejtn pr tu zgjedhur.
R$4D$SIA E DCJEDHJE2E DHE E SISTE#IT T$ DCJEDHJE2E
'ndsia e zgjedhjeve qndron aty se n kushtet e demokracis paramentare
mundsohet pjesmarrja !ormae e shtetasit n ushtrimin e pushtetit. 'ndsia e
sistemit t zgjedhjeve pr her t par ka ardhur parasysh n veprat e ideoogve
*orgjez t shek.8$%% dhe 8$%%. .hkndijat e para t sistemit t zgjedhjeve i hasim n
poiset greke, ndrsa ai sht i idhur me shtetet *ashkkohore dhe demokracin
pr!aqsuese. Aas ngadhnjimit t revoucioneve demokratike, ky sistem dhe e
drejta e zgjedhjeve rreguohen me dokumente dhe akte juridike si) prmes
dekaratave, kushtetutave dhe igjeve t veanta m*i zgjedhjet. 'ndsia e sistemit
t zgjedhjeve qndron n pozitn dhe roin poitik t njeriut si shtetas n ushtrimin e
pushtetit n prgjithsi. .istemi i zgjedhjeve ka rndsi edhe nga aspekti i
organizimit t pushtetit dhe !unksionimit t organeve dhe institucioneve poitike.
.istemi i zgjedhjeve ka edhe rndsi t posacshme teorike pr shkencn poitike e
kushtetuese. .hkenca poitike dhe kushtetuese, pozitn e njeriut e trajton si
kuaitetin dhe nivein e demokracis t regjimit poitik t atij vendi.
TE)RIA ")0ITIKE E KUSHTETUESE E JURIDIKE DHE SISTE#I I DCJEDHJE2E
/eoria poitike demokratike tradicionae ka qen e prqendruar n dy shtje) kush
ka t drejt t marr pjes n zgjedhjen e pr!aqsuesve n organin pr!aqsues
dhe si mund t reaizohet kjo e drejt. #tu teoria poitike ka ngritur dy parime)
4 = Aarimin e zgjedhjeve t drejtprdrejta dhe t trthorta
5 = Aarimin e votimit pu*ik dhe t !sheht
:aqe 5; prej
44;
/eoria poitike duke u nisur nga teoria e sovranitetit popuor ka ngritur edhe parimin
e mandatin e pr!aqsuesve si mandate imperativ, pr!aqsues dhe t idhur me
revokimin. 'ndsi t veant pr sistemin e zgjedhjeve ka edhe shtja e sigurimit
t *azs reae apo adekuate zgjedhore n sistemin e pr!aqsimit. 2idhur me kt
jan sajuar dy parime)
4 = Aarimi i pr!aqsimit mazhoritar 3 i shumics7
5 = Aarimi i proporciona
Curimi kryesor juridiko=teknik i sistemit kushtetues idhur me zgjedhjet jan igjet m*i
zgjedhjet dhe aktet juridike t pushtetit ekzekutiv.
E DREJTA E DCJEDHJE2E T$ "$RCJITHSH#E
9sht e idhur me paraqitjen e institucioneve moderne pr!aqsuese dhe sht ndr
t drejtat m t vjetra poitike. E drejta e zgjedhjeve nnkupton disa t drejta si) t
drejts e shtetasve t zgjedhin pr!aqsuesit e vet q njihet si e drejt aktive, t
drejtn e shtetasit q t zgjedhn pr pr!aqsues q njihet si e drejt pasive, t
drejtn e shtetasit q t kandidohet pr pr!aqsues dhe t drejtn e shtetasit pr
re!erendum pr shtje madhore. .ot e drejta e zgjedhjeve t prgjithshme e
emruar si e drejt e vots s prgjithshme paraqet nj ndr parimet themeore t
sistemit t zgjedhjeve. 1e sistemin e zgjedhjeve t prgjithshme kuptojm t drejtn
e prgjithshme pr t marr pjes n zgjedhje nse e kan m*ushur moshn
madhore, pa daim race, *esimi, seksi, prkatsie kom*tare, shka arsimimi,
kuture, gjendje ekonomike etj. Ar t zgjedhur dhe pr tu zgjedhur.
E DREJTA E DCJEDHJE2E T$ +ARA+ARTA
#jo mund t emrtohet si e drejt e vots s *ara*art por edhe si *arazia e
shtetasve n zgjedhje. 1e kt t drejt kuptojm !uqin e vots s shtetasit. E
drejta e zgjedhjes jo t *ara*art daon shtetasit pr nga vera e vots s tyre. #jo e
drejt sht *r n dy mnyra) t hapt dhe trthort. 1nyra e hapt e pa*arazis
s vots sht *r prmes votimit pura=shumzimit t votave.
E DREJTA E DCJEDHJE2E T$ DREJT"$RDREJTA DHE T$ T$RTH)RTA
1e t drejtn e zgjedhjeve t drejtprdrejta nnkuptojm t drejtn e shtetasit q si
zgjedhs, prmes votimit t zgjedh vet pr!aqsuesit e vet pa ndrmjets. /
drejtn e zgjedhjeve t trthorta e kemi ather kur zgjedhsit zgjedhin ndrmjetsit
:aqe 56 prej
44;
e tyre, n vend t vet, pr pr!aqsues n organet pr!aqsuese. @gjedhjet e tia
mund t jen dy ose m shum shkash.
2)TI#I I 5SHEHT DHE I HA"T$ (pu*ik)
$otimi i hapt *het prmes akamacionit 3*rohoritjes7 apo me ngritjen e dors. #jo
!orm e votimit sht jodemokratike, ngase mundson kontroin dhe presionin m*i
zgjedhsit, dhe nuk i ejon ata t shprehin vunetin e vet n zgjedhje. $otimi i
!sheht *het me hedhjen e kokrrave t goms, fgurave, shenjave etj, n kutin e
votimit pr t zgjedhur nj kandidat. .ot n *ot ky votim *het prmes
Jetvotimeve n t ciat shnohet emri dhe m*iemri i kandidatit apo partis poitike.
SISTE#I I 4DARJES S$ #A4DATE2E #E RASTI4 E DCJEDHJE2E .
-ga !orma e ndarjes s mandateve, varet dhe vera e vrtet e vots s zgjedhsit.
- teorin poitike jan t njohura dy sisteme t ndarjes s mandateve)
4 = .istemi i shumics 3mazhoritar7
2 = .istemi proporciona i pr!aqsimit
Siste%i %a&horitar E
.ipas ktij sistemi mandatin e fton kandidati, prkatsisht ista e kandidatve e cia
fton shumicn e votime n nj njsi zgjedhore. .istemi i shumics *azohet n
shumicn a*soute dhe at reative, mund t z*atohet n njsi t mdha ashtu edhe
t voga. .humica a*soute z*atohet ather kur n ist jan nj ose dy kandidat.
.humica reative z*atohet nse n ista jan m shum se dy kandidat.
Siste%i i pr,a1si%it proporciona E
- kt sistem secia parti ose grup poitik q merr pjes n zgjedhje, fton numrin e
mandateve n prpjestim me numrin e votave q ka ftuar n zgjedhje. "imi i
z*atimit t tij ka qen, q edhe pakics ti mundsohet numr i caktuar i mandateve,
por n *aza proporcionae. -dr sistemet q kan pretenduar t sigurojn mandate
pr pakicn kan qen) sistemi i grum*uimit t votave, sistemi i minimumit
zgjedhor dhe sistemi i votimit t kufzuar. .istemet e z*atuara n ndarjen e
mandateve jan)
:aqe 5D prej
44;
4 = .istemi i hersit
5 = .istemi i >M,nt=it 3matematicient *eg7
.ipas siste%it t hersit numri i trsishm i votove s pari pjestohet me numrin
e pr!aqsuesve q zgjedhn n njsin zgjedhore. -umri i ftuar paraqet hersin
zgjedhor. .ecis ist t kandidatve i ndahen aq mandate sa her t pjestohet
numri i votave q ka ftuar ista me hersin zgjedhor. @*atimi i ktij qimi ka pr
qim ekzistimin e partive t voga.
Siste%i DF)nit ndarja e mandateve *het prmes operacionit matematikor i cii
nnkupton sh!rytzimin e ndarsit t pr*ashkt.
00)JET E SISTE#IT T$ DCJEDHJE2E
#riter kryesor pr daimin e sistemeve zgjedhore sht vet prm*ajtja e tyre. >uke u
nisur nga kjo, n teorin poitike dhe shkencn kushtetuese=juridike jan *r disa
kasifkime t sistemeve zgjedhore n *az t kritereve prm*ajtjesore.
4 = Ato q marrin pr *az parimet q prshkojn sistemin e zgjedhjeve, kto
sisteme i ndajn n demokratike dhe jodemokratike ose prparimtare dhe
reaksionare.
5 = Ato q marrin pr *az nivein e prputhshmris si pjes pozitive t nj
vendi, sistemet dhe zgjedhjeve i ndajn n reae, !ormae dhe fktive.
.istemet e zgjedhjeve demokratike jan) zgjedhjet puraiste, e drejta e zgjedhjeve t
prgjithshme, *ara*arta, drejtprdrejta, votimi i !sheht etj. Ato sisteme q jan
kundr ktyre parimeve dhe *jn vjedhjen e votave jan jodemokratike. .istemet e
zgjedhjeve reae jan ato sisteme kur praktika e z*atimit prputhet me normat si ato
kushtetuese, igjore etj prmes t ciave rreguohen zgjedhjet. .istemin e zgjedhjeve
!ormae e kemi ather kur sistemi i zgjedhjeve prm*an parime q nuk prkojn me
marrdhniet poitike reae dhe me raportin e !orcave poitike n at vend. .isteme
t zgjedhjeve fktive kemi ather kur reaiteti n z*atimin praktik t zgjedhjeve
sht n kundrshtim t pot me normat kushtetuese.
Teoria %*i %andatin i%perati'e
#jo teori sht prpunuar nga .ieyes n :ranc nga !und ii shek.8$%%%. .ipas ksaj
teorie mandate i dhn pr!aqsuesve t zgjedhur nuk trajtohet si kuptim juridik, por
poitik.
Teoria poitike sociaiste
:aqe 5E prej
44;
E ka muar mandatin imperativ m tepr pr nga sanksioni i tij pr!undimtar=
revokimi. .ot ky mandate sht *raktisur n trsi, madje n :ranc sht edhe i
ndauar.
Koncepti i %andatit pr,a1sues E
#y koncept niset nga qndrimi se pr!aqsuesit e zgjedhur pr!aqsojn popuin n
trsi, e jo zgjedhsit q i kan zgjedhur. &jat kohs sa i zgjat mandate
pr!aqsuesi i zgjedhur nuk sht n raport juridik me zgjedhsit, nuk prgjigjet pr
punn e vet dhe ato nuk kan t drejt ta revokojn paras ti skadoj mandate.
Teoria %*i %andatin e idhur <
kjo teori sht m tepr poitike e m pak !ormae=juridike. .ipas saj pr!aqsuesit
nuk varen nga zgjedhsit. Ato jan t varur nga kuptimi poitik pr programin dhe
pikpamjet poitike q i kan prezantuar gjat !ushats parazgjedhore dhe n *az t
ciit kan arritur *esimin e popuit.
RE2)KI#I
1e revokim kuptojm marrjen e mandatit para skadimit t tij nga ana e zgjedhsve.
'evokimi sht e drejt poitike dhe instrument juridik n duart e zgjedhsve. #t
institucion e hasim q nga shek. 8$%% q sht z*atuar n disa njsi !ederae n .GCA
pr deputett e paramentit shtetror.
R)0I I "ARTI2E ")0ITIKE 4$ SISTE#I4 E DCJEDHJE2E
Aartit poitike jan paraqitur shum hert, me paraqitjen e vet shtetit dhe u!ts pr
pushtet. - teorin poitike paraqitja dhe !unksionimi i partive poitike idhet me
demokracin dhe t ciat jan shum ngusht t idhura mes veti. >emokracia
moderne si eement t saj ka paraqitur iden e sovranitetit popuor. @*atimi i
zgjedhjeve paraqet detyr t rnd, e kt detyr e z*utin sado pak vet partit
poitike dhe ato i *jn nj shr*im t madh demokracis. Arandaj, si demokracia
pr!aqsuese ashtu edhe sistemi i zgjedhjeve nuk mund t paramendohen pa
ekzistimin dhe !unksionimin e partive poitike.
:aqe 5F prej
44;
KUSHTETUTA DHE SISTE#I ")0ITIK
1e termin .istem poitik kuptojm ushtrimin e pushtetit poitik. .istemin poitik e
kan sanksionuar vetm institucionet shtetrore qendrore. .humica e vendeve
sociaiste sistemin poitik e kan emruar si .istem shoqror=poitik.
SHTETI
.hteti sht !orma themeore e organizimit t shoqris. /ermi shtet *uron nga !jaa
status. Ekzistojn edhe teori se shtetin e ka krijuar vet zoti. /eorit ideaiste=
o*jektive prmes shtetit shohin rndsin e ides a*soute t shpirtit popuor dhe t
vers m t art morae. /eorit *ioogjike organistike shtetin e kuptojn si
organizm t nj rendi m t art, organet e t ciit !unksionojn si ato t njeriut.
/eorit e dhuns, indje dhe natyrn e shtetin e m*shtesin n aktet e dhuns s
organizuar q ngadhnjen kundr m t do*tit. /eorit !unksionaiste shtetin e
trajtojn si organizat pr ushtrimin e !unksioneve t caktuara Crenda sistemit
socia. .ipas teoris marksiste shteti zhviohet si produkt i kundrthnieve kasore
antagoniste t ciat nuk mund t kaprcehen pa shtet. - kuptimin e ngusht shteti
nnkupton aparatin shtetror, dhe si su*jekt i marrdhnieve ndrkom*tare. -
kuptimin e gjer me shtet kuptojm gjith shoqrin t pr!shir me nj organizm
shtetror.
TI"ET DHE 5)R#AT E SHTETIT
/ipet e shtetit daohen mes veti si pr nga organizimi instituciona, ashtu edhe pr
nga natyra dhe vimi i !unksioneve q ushtrojn. .ipas marrdhnieve n prodhim
dhe prm*ajtja kasore kemi kto shtete) shtetin ska'opronar- shtetin ,euda-
shtetin kapitaist- shtetin proetar!sociaist.
"USHTETI SHTETR)R
Eementet e nocionit t shtetit jan) popui, territori dhe pushteti .ovran. Aopui dhe
territori konsiderohen si eemente personae e materiae t shtetit, ndrsa pushteti
shtetror konsiderohet eement idea apo juridik i shtetit. /e shteti, eement specifk
sht pushteti i tij, si raport urdhrues ku njri urdhron e t tjert i nnshtrohen
atyre urdhrave. - kufjt e shtetit, pushteti shtetror sht m i art dhe sovran.
ATRI+UTET E "USHTETIT SHTETR)R
:aqe 5H prej
44;
Atri*utet e pushtetit shtetror jan) pavarsia, kontinuiteti dhe pandashmria.
Aavarsia e pushtetit shtetror nnkupton se ai nuk i nnshtrohet asnj pushteti
tjetr. #jo shprehet si n aspektin e *rendshm ashtu edhe n at t jashtm.
Aavarsia sht rezutat i origjinaitetit t vet shtetit dhe vetm pushteti i tij sht
*urimor. ,rigjinaiteti i shtetit nnkupton se shteti sht entitet i a!t pr vet
arsyetim. #ontinuiteti i pushtetit shtetror dmth se ai ushtrohet pandrprer,
pavarsisht se a ndryshohen *artsit e tij. Aandashmria e pushtetit shtetror
nnkupton se ai sht nj pushtet, pavarsisht nga !akti se mund t ushtrohet
prmes m shum organeve.
0ECJITI#ITETI I "USHTETIT SHTETR)R
9sht nocion poitik e socioogjik. 1e kt nnkuptojm njohjen nga ana e
pjestarve t nj *ashksie poitike<shtetit, institucioneve ekzistuese t pushtetit
pasi q ato jan n pajtim me disa parime m t arta. 2egjitim sht ai shtet q n
veprimtarin e tij sht z*atuar sovraniteti popuor n !orm sa m t drejtprdrejt.
#jo daon nga igjshmria juridike gjegjsisht nga egaiteti. 2egjitim sht ai pushtet
q sht vendosur me vendim t shumics s popuit.
5U4KSI)4ET E "USHTETIT SHTETR)R
#riter m i prshtatshm pr daimin e !unksionit t shtetit jan teorit duaiste dhe
trijaiste. /eorit duaiste nisen nga esenca e pushtetit shtetror, respektivisht nga
!unksioni i tij i urdhrdhnies dhe z*atimit. .ipas disa mendimtarve pushteti i cii
prcakton rreguat e prgjithshme t sjejes sht ai egjisativ, ndrsa pushteti i cii
z*aton ato rregua sht ekzekutiv i cii pr!shin at administrative dhe at gjyqsor.
Ar!aqsues t ksaj teorie ishin) 2oku, 'usso, Gans, #ezen etj. -darja materiae e
pushtetit *het n *az t veprimtarive t shtetit ku prmes t ciave ai reaizon
qimet e veta. .ipas ktij parimi pushteti ndahet n egjisativ, ekzekutiv dhe
gjyqsor. :unksionin egjisativ e ushtron shteti prmes sajimit t normave me t ciat
krijohet rendi juridik i shtetit, dhe prmes igjeve. 2igji pr*het nga rregua juridike
t reja, t prgjithshme dhe a*strakte -orma apo rregua igjore sht a*strakte
sepse z*atohet n raste t shumta, ajo sht posa e krijuar, sepse me t z*atohet
nj !unksion konstitutiv n rendin juridik t shtetit.
Crenda !unksionit egjisativ daojm)
4 = :unksionin kushtetutvns
5 = :unksionin e rregut egjisativ
:aqe ?I prej
44;
? = :unksionin normative
:unksioni ekzekutiv duhet t ndridhet me at egjisativ. Aushteti igjvns krijon
igjet ndrsa ai ekzekutiv i z*aton ato. :unksioni gjyqsor paraqet veprimtarin e
shtetit prmes t cis ruhet dhe reaizohet rendi juridik.
Eementet kryesore t ktij !unksioni jan)
4 = -ormat juridike
5 = .jejet njerzore
? = #ontesti
-ormat juridike jan konkrete dhe shr*en si kriter pr ushtrimin e !unksionit
gjyqsor. .jeja e njerzve sht jo q versohet nga aspekti i norms juridike.
:unksioni gjyqsor sht i idhur me igjin. #ontesti sht eement qensor i
!unksionit gjyqsor. Armes tij daohet gjyqsia nga administrate.
S)2RA4ITETI
/ermi sovranitet ka prejardhjen nga atinishtja re supremus=i pavarur dhe supremitas=
eprsi, si dhe nga !jaa e vjetr !rnge sovrain q dmth i pavarur. #y term prdoret
pr t shnuar pozitn m t art t ndonj su*jekti n !ushveprimin e tij. /ermi
sovranitet prdoret pr t shnuar t drejtn e popujve pr vetvendosje 3sovraniteti
kom*tar7. /eoria *ashkkohore *n daimin mes nocioneve sovraniteti i shtetit dhe
sovraniteti n shtet. .ovraniteti i shtetit paraqet atri*ut qensor n shtetin
nprmjet t ciit shprehet pavarsia e tij n raport me !aktort e jashtm, si dhe
eprsia e tij n raport me !aktort e *rendshm.
So'raniteti n shtet
#a t *j me *artsit e pushtetit shtetror si pushtet sovran. 1e sovranitetin e shtetit
kuptojm)
a7 pavarsin e pushtetit shtetror
*7 eprsin 3supermacionin7 e pushtetit shtetror
c7 pakufzueshmrin juridike t pushtetit shtetror
.ovraniteti i shtetit pr!shin tre eemente)
t jashtme, t *rendshme dhe
t sintetizuara.
1e eementin e jashtm nnkuptojm pavarsin e pushtetit shtetror n raport me
shtetet e jashtme pr t marr vendime pa mos iu nnshtruar urdhrave t jashtme.
1e eementin e *rendshm nnkuptohet eprsia e pushtetit shtetror, ku Crenda
territorit t vet sht pushtet m i art n krahasim me t tjert. Eementi i
:aqe ?4 prej
44;
sintetizuar konsiston n pakufzueshmrin juridike t pushtetit shtetror. E drejta
*ashkkohore ndrkom*tare njeh sovranitetin e shtetit dhe sipas #arts s
#om*eve t Cashkuara, marrdhniet midis antarve t Cashksis -drkom*tare
duhet t *azohen n parimin e *arazis sovrane.
So'raniteti i popuit
9sht i idhur me *artsit e sovranitetit Crenda shtetit. 2idhur me at se kush sht
*arts i sovranitetit t shtetit ekzistojn disa teori) teoria teokratike, egjitimist, e
sovranitetit t kom*it, sovranitetit t popuit apo shtetasve, marksiste.
5)R#AT E DREJT"$RDREJTA T$ REA0IDI#IT T$ S)2RA4ITETIT
.ovraniteti reaizohet n dy mnyra)
4 = -prmjet !ormave t t vendosurit t drejtprdrejt t shtetasve dhe
2 = -prmjet pr!aqsimit poitik t trupit zgjedhor n organet e caktuara
shtetrore
- !ormn e par vjen n shprehje demokracia e drejtprdrejt, ndrsa n !ormn e
dyt vjen n shprehje demokracia pr!aqsuese. >emokraci e drejtprdrejt sht ajo
kur popui si *ashksi poitike, tu*ohet n nj vend dhe merr vendime idhur me
punt pu*ike. :orm t par t ksaj demokracie hasim n &reqin Antike. -
shtetin *ashkkohor kjo !orm as q mund t paramendohet. #jo demokraci z*atohet
vetm n *ashksi territoriae t voga. - demokracin pr!aqsuese shtetasi nuk
vendos drejtprdrejt, por drejtprdrejt i zgjedhin pr!aqsuesit e tyre q vendosin n
emr t tyre. #jo prjashton popuin nga vendim marrja dhe nuk prkon me idet e
sovranitetit t popuit, mirpo n demokracin pr!aqsuese jan gjetur disa !orma
t pjesmarrjes s drejtprdrejt t shtetasve n
ushtrimin e pushtetit si re!erendumi, pe*ishiti, iniciativa etj.
Re,erendu%i <
9sht institucion m i prhapur dhe m i rndsishm i demokracis si rezutat i
sovranitetit t popuit. :jaa re!erendum vjen nga atinishtja q dmth at pr t ciin
:aqe ?5 prej
44;
duhet in!ormuar. - re!erendum zgjedhsit prcaktohet pr njrn nga aternativat
A9' ose #0->9'.
#asifkimi i !ormave t re!erendumit *het n *az t !aktorve t ndryshm siq
jan)
4 = Caza juridike pr m*ajtjen e re!erendumit
5 = ,*igueshmria e vendimit nga re!erendumi
? = E!ekti i vendimit nga re!erendumi
; = +shtja per t cin vendoset me re!erendum
6 = #oha e z*atimit t re!erendumit
Ar nga *aza juridike daojm dy oje t re!erendumit)
4 = % detyrueshm dhe
5 = :akutativ
Re,erendu% i det3ruesh%
9sht ai re!erendum i cii z*atohet medoemos, meq sht parashikuar me
kushtetut dhe igj.
Re,erendu%i ,akutati'
"uhet ajo !orm e t vendosurit t drejtprdrejt, mundsia pr m*ajtjen e t ciit
sht parashikuar dhe idhur me shpajen e tij t merr vendim organi competent. Ar
nga o*igueshmria e vendimit t re!erendumit daojm)
= 'e!erendum detyrues
= 'e!erendum konsutativ
#e re,erendu% det3rues
-nkuptojm qndrimin e organeve shtetrore ndaj rezutateve t re!erendumit.
Re,erendu%i kshidhns ose konsutati'
9sht ajo !orm e t vendosurit t drejtprdrejt t zgjedhsve, n t ciin akti q
sht o*jekt i re!erendumit nuk miratohet por prmes re!erendumit vetm shpreh
mendimin rreth tij.
Ar nga e!ekti i vendimit q de nga rezutatet e re!erendumit daojm)
4 = 'e!erendumin konstitutiv dhe
:aqe ?? prej
44;
5 = 'e!erendumin a*rogativ
"r%es re,erendu%it konstituti' vrtetohet e!ekti i nj akti t miratuar nga
organi shtetror prkats.
"r%es re,erendu%it a*ro(ati' a*rogohet akti n !uqi duke mos e zvendsuar
me tjetr. Ar nga koha e m*ajtjes daojm)
4 = 'e!erendumin paraprak ante egume m*ahet para miratimit pr!undimtar
t aktit, apo para marrjes s vendimit nga paramenti.
5 = 'e!erendumi pauses paraqet at potsues, ngase zgjedhsit vendosin pr
aktin pas miratimit t tij nga ana e paramentit.
"ipas objektit pr t #ilin vendoset dallojm:
4
5
= 'e!erendumin kushtetutvns sht !orm e miratimit pr!undimtar t kushtetuts
ose t ndryshimit t saj
= 'e!erendumi igjvns sht !orm e miratimit t drejtprdrejt t igjit nga ana e
shtetasve dhe sht !orma e re!erendumit m e prhapur n *ot.
"0E+ISHITI <
9sht nj ndr !ormat e reaizimit t drejtprdrejt t sovranitetit t popuit. /ermi
pe*ishit *uron nga !jaa atine pe*iscitum q dmth vendim i popuit i miratuar
me votim. >isa mendimtar thon se pe*ishiti nuk daon nga re!erendumi dhe se ai
paraqet !orm t re!erendumit igjvns.
I4I6IATI2A (nis%a e popuit) <
9sht !orm e t vendosurit t drejtprdrejt t popuit. - t drejtn kushtetuese, kjo
!orm njihet si peticion i zgjedhsve. %niciativa e popuit mund t jet e prgjithshme
dhe e kufzuar. %niciativa e popuit paraqitet n !orm t pa!ormuuar, si krkes me
t ciin shprehet qimi dhe esenca e aktit q krkon t n(jerrt. ,rgani pr!aqsues
sht i detyruar ta shqyrtoj dhe ta hartoj propozimin e aktit.
2ET)JA E ")"U00IT <
:aqe ?; prej
44;
9sht !orm specifke e t vendosurit t drejtprdrejt. /ermi veto ka prejardhjen
nga gjuha atine veto, veteor q dmth ndaoj, hedh posht. Armes vetos zgjedhsit
sh!uqizojn igjet n !uqi. - rast t hedhjes n re!erendum, igji ,umd t hedhet
posht vetm nse kundr tij kan votuar shumica e zgjedhsve t regjistruar.
SISTE#I "$R5AGSUES SI 5)R#$ E REA0IDI#IT T$ S)2RA4ITETIT
#y sistem m*shtetet n teorin e sovranitetit t kom*it sipas t cis kom*i si trup
koektiv ushtron sovranitetin prmes pr!aqsuesve t vet t zgjedhur. #y sistem
sht si !orm e imponuar e shtetit modern. .istemi pr!aqsues s pari sht
paraqitur n Angi n shek.8%$ me konstituimin e paramentit angez si organ
pr!aqsues i pr*r prej dy dhomave.
TE)RIA #+I 4DARJE4 E "USHTETIT
-e praktikn kushtetuese hasim tre sisteme t ndarjes s pushtetit)
4 = .istemin presidencia
5 = .istemin paramentar
? = .istemin e przier
SISTE#I "RESIDE46IA0
#y sistem sht !orm e rreguimit kushtetues, !orm e organizimit dhe ushtrimit t
pushtetit. . pari sht z*atuar n .GCA me kushtetutn e vitit 4EFE. #y sistem
m*shtetet n iden e ndarjes konsekuente t pushteteve dhe *artsve t tyre.
.ecii pushtet duhet ti punoj ato pun q i takojn, dhe duhet t jet sa m i pavarur
nga dy pushtetet tjera. #y sistem siguron pavarsin e organeve t administrats
dhe atyre gjyqsore nga organi egjisativ i cii sht n pozit m t voitshme nga
rra!shi materia. - sistemin presidencia pushtetin egjisativ e ushtron organi
pr!aqsues, pushtetin ekzekutiv dhe administrative e ushtron kryetari, t ciin e
zgjedh popui, ndrsa pushtetin gjyqsor e ushtrojn gjykatat, gjyqtart e t ciave i
zgjedh popui.
"residenti
.i *arts i pushtetit ekzekutiv dhe administrative si she! i shtetit ai sht komandant
supreme i !orcave t armatosura. Ai emron !unksionart e administrats. Aresidenti
sht pr!aqsues i shtetit dhe sovranitetit t tij, pr!aqson vendin n marrdhniet
:aqe ?6 prej
44;
ndrkom*tare, idh marrveshje ndrkom*tare, akrediton pr!aqsuesit dipomatik
etj. #ryetari pr punn e tij nuk i prgjigjet organit pr!aqsuesit, ai nuk mund t
ndikoj te organi egjisativ n miratimin e igjeve.
SISTE#I "AR0A#E4TAR
#y sistem sht karakteristik pr nga raporti mes paramentit dhe qeveris.
Aaramentarizmi pr her t par u paraqit n Angi, n u!t pr t ngushtuar
pushtetin e monarkut. #arakteristikat q e artsojn sistemin paramentar jan)
4 = Eprsia parimore e pushtetit egjisativ m*i dy pushtetet tjera, i cii kontroon
punn e qeveris dhe ka mundsi ta prm*ys at.
5 = Ekzistimi i sheft t shtetit pa ndonj prgjegjsi poitike q konsiderohet si
eement sta*i i pushtetit ekzekutiv
3 = @*atimi i institucionit t qeveris, prkatsisht i kshiit t ministrave si
organ i posam administrative. 1*reti sundon por nuk qeveris. .hef i shtetit
mund t re!uzoj propozimin e ministrit, gjithashtu edhe ministri mund t kundr
frmoj aktin e tij. 1inistrat i prgjigjen paramentit i cii mund ti shkarkoj duke ua
votuar mos*esimin. 1inistrat pr*jn qeverin paramentare, kurse qeveria i
prgjigjet paramentit si organ koegjia, dhe nprmjet vot*esimit paramenti
ushtron ndikim vendimtar m*i qeverin. Edhe qeveria mund t ndikoj m*i
paramentin, dhe kto ajo i krkon sheft t shtetit ta shpr*j paramentin dhe
prmes saj arrihet *araspesha mes qeveris dhe paramentit.
SISTE#I I "$RDIER
Aaraqet nj sistem hi*rid t organizimit dhe ndarjes s pushtetit shtetror. #y sistem
shquhet pr nga kom*inimi i parimeve dhe rreguave t sistemit paramentar dhe
atij presidencia. #y sistem njihet si paramentaro=presidencia ose anasjetas.
@*atimi i saj sht si rezutat pr krijimin e nj qeverie sta*ie dhe eiminimin e
koaicioneve t gjra e cia ka shkaktuar kriza poitike t shpeshta. #y sistem m
shum zhviohet si !orm e presidenciaizmit t rregut se sa paramentarizmit
raciona. - raport me dy sistemet e mparshme sht m i hershm, ky sht i ri.
Ar her t par sht paraqit n :inand me kushtetutn e vitit 4H4H, pastaj n
Austri 4H?;, :ranc 4H6F etj. - kt sistem shef % shtetit ka pozit shum t !ort
gjithashtu vjen n shprehje edhe pavarsia m e madhe e qeveris.
TE)RIA #+I U4ITETI4 E "USHTETIT
:aqe ?D prej
44;
0niteti i pushtetit sht !orm e rreguimit t raporteve midis pushtetit egjisativ,
ekzekutiv=administrativ dhe gjyqsor sipas t ciit)
4 = " t tre pushtetet i ushtron nj organ i vetm
5 = .eciin nga tre pushtetet e ushtrojn organet e veanta, por organi
pr!aqsues e ka eprsin m*i dy t tjert
:orma e par e pushtetit i takon t kauars ndrsa !orma e dyt na paraqitet n
!orm t konventit dhe sistemit t kuvendit.
SISTE#I I K)42E4TIT
#y sht sistem i organizimit horizonta t pushtetit ku pushtetit ku pushteti
egjisativ dhe ekzekutiv sht prqendruar n at egjisativ, ndrsa ai gjyqsor
sht ndar. #y sistem pr her t par sht paraqitur gjat 'evoucionit :rancez
gjat kohs s Bako*inve. #onventi ka zgjedhur #shiin e .hptimit Au*ik, i cii ka
udhhequr pushtetin ekzekutiv. .ipas #ushtetuts s 1ontanjarit e cia nuk hyri n
!uqi, :ranca nuk ka pasur as she! shteti, as qeveri, as she! t pushtetit
administrative. #to tre organe i ka pr!aqsuar #onventi si organ m i art i
pushtetit. Antart e #shiit i prgjigjen #uvendit. .ecii antar si ministr drejton
nj nga dikasteret e administrats. - kt sistem sht karakteristike edhe
institucioni i re!erendumit.
SISTE#I I KU2E4DIT
%det e ktij sistemi kan ardhur n shprehje n #omunn e Aarisit 34FE47 dhe n
shumicn e ish shteteve sociaiste. /eoria poitike sociaiste e '.:B kt sistem e
konsideron si *esnik t sistemit t konventit, sistem q m*shtetet n iden e
unitetit t pushtetit. #tu pushteti gjyqsor arrin nj pavarsi !ormae dhe !aktike.
SISTE#I AUT)KRATIK
:iozof grek Aristotei termin autokraci e ka prdorur pr t shnuar nj !orm t
sistemit poitik, ku pushteti gjendet n duart e nj individi t ciin e ushtron sipas
dshirs s vet dhe pr vete. :orm m e shprehur e autokracis sht diktatura
personae. :ormat e qeverisjes autokratike jan) =Aristokracia, ,igarkia, Autokracia,
/irania, >espotia dhe >iktatura.
K0ASI5IKI#I I )RCA4E2E SHTETR)RE
:aqe ?E prej
44;
,rganet shtetrore n(jerrin norma juridike, sigurojn z*atimin e tyre dhe ushtrojn
pun dhe detyra tjera. .ecii shtet ka organizatn e vet shtetrore. ,rganet
shtetrore ndahen n) t armatosura dhe civie, urdhrdhnse dhe ekzekutive, t
zgjedhura dhe jo t zgjedhura, individuae dhe koegjiae etj.
"AR0A#E4TI
9sht organ m i art pr!aqsues n shtetin *ashkkohor, i cii ushtron pushtetin
egjisativ dhe n disa raste edhe at ekzekutiv. - vende t ndryshme ky organ
pr!aqsues emrohet ndryshe si) kuvend, konvent, sovjet, kongres, sejm, megjis,
sa*or. Aaramenti paraqitet me paraqitjen e kushtetutave pr arsye se kushtetuta
shnon kaimin gradua t pushtetit nga aristokratt dhe aristokracia n *orgjezi
nacionae. :jaa parament vjen nga !jaa atine parare q dmth me !o. #y organ
sht produkt i demokracis *orgjeze, megjithse qysh n shtetet skavopronare
sht paraqitur n !orm t kuvendit. Aaramenti s pari u paraqit n Angi, gj q
vrehet edhe sot n ekzistimin e >homs s Eprme 3t 2ordve7 si m*eturin e
aristokracis. &jat kohs *orgjeze ka ardhur n shprehje >homa e Aoshtme
3komunave7. Aaramenti zgjidhet n katr vite, prmes votave t !shehta dhe sht
organ gjith popuor.
Aartit poitike uajn ro kyc n punn e paramentit t ciat caktojn kandidatt e
tyre dhe pas zgjedhjes ato udhheqin punn e paramentit qo!t si pozit apo si
opozit.
#ompetencat e paramentit jan)
= Aaramenti sht *arts !orma i sovranitetit 3miraton dhe ndryshon kushtetutn,
igjet7
= Aaramenti ndikon n pushtetin administrative 3n sistemet e unitetit t pushtetit,
n veanti7
= Aaramenti ndikon n marrdhniet ndrkom*tare.
Ar t siguruar mvetsimin e paramentit modern, sht z*atuar imuniteti
paramentar. %muniteti paramentar m*ron antart e paramentit pr t shprehur
mendimin e tyre dhe irisht t votojn pr vendimet q merren. .i !orm e
mekanizmit t *rendshm t puns, paramenti !ormon trupa punues t prhershm
dhe t prkohshm, n !orm t kshiave, komiteteve dhe komisioneve.
SHE5I I SHTETIT
:aqe ?F prej
44;
1e termin she! t shtetit n t drejtn kushtetuese, nnkuptojm individin ose
organin i cii ushtron organin e pr!aqsimit t shtetit dhe sovranitetit t tij n
marrdhniet e *rendshme dhe ato ndrkom*tare. - sistemin presidencia shef i
shtetit sht *arts i tr pushtetit ekzekutiv dhe atij administrative. - monarkin
a*soute shef i shtetit sht *arts a*sout i tr pushtetit. / gjith kushtetutat
sanksionojn kompetencat e sheft t shtetit. #emi disa !orma t sheft t shtetit)
4 = .hef individua i shtetit dhe
5 = .hef koegjia ose koektiv i shtetit
.hef individua i shtetit sht paraqitur n !orm t monarkut, kryetarit t repu*iks
dhe kryetarit t shtetit. 1onarku sht !orma m e vjetr e sheft individua t
shtetit. Ai e ka trashguar !ronin dhe ka pasur pushtet t pakufzuar. .istemi !euda
karakterizon tipin e monarkis dinastie gj q n shek.88 e kan prdorur ushtarakt
pr marrjen e pushtetit prmes grusht shtetit. :orma m e !ort e sheft individua t
shtetit ka qen monarkia a*soute.
Pastaj kemi edhe tri forma t tjera si)
4. 1onarkun n monarkin kushtetuese, i cii pr!aqson shtetin, ushtron !unksionin
e m*rojtjes s unitetit dhe sovranitetit t shtetit
5. .hef i shtetit me disa prerogativa m t gjera se ai i pari
?. .hef i shtetit n monarkit kushtetuese si she! !orma ose !aktik i cii emron nj
pjes t paramentit dhe prmes dekreteve t caktuara ndryshon kushtetutn.
She. indi'idua i shtetit n shtetet jo%onarkiste
#to shtete *azohen n qeverisjen repu*ikane, dhe pr kt arsye shef i shtetit
emrohet si #ryetar i 'epu*iks rasti i @vicrs dhe #ryetar i .htetit rasti i .GCA=ve.
#ryetari i repu*iks sht she! i shtetit si kategori kushtetuese. #ryetari i shtetit
sht she! !aktik i pushtetit ekzekutiv si dhe she! i shtetit. .hef individua i shtetit
sht z*atuar n nj sr shtetesh sociaiste si Aooni, Nekosovaki, ':AB, #in etj.
.hef i shtetit sipas #ushtetuts s Austris, Craziit, .GCA=ve duhet t ket m*ushur
?6 vjet pr tu kandiduar, kurse &jermania dhe /urqia nga ;I vjet.
.hef i shtetit n kto vende zgjidhet n kto mnyra)
= - zgjedhje t drejtprdrejta nga ana e popuit 3"ipro, #osov, :ranc, %sand etj7
= - zgjedhje t veanta t trthorta
= -ga ana e organit m t art pr!aqsues
1andati i sheft t shtetit zgjat ;,6,D,E vjet dhe sht i prjetshm n &an.
SHE5I K)0EKTI2 I SHTETIT
:aqe ?H prej
44;
:ormat e para t shtetit koektiv i hasim n &reqin Antike, ku sht tentuar q
pushteti ekzekutiv ti *esohet organeve koektive. 1 von kt e hasim n :ranc,
pas revoucionit demokratik. :ormn e par t sheft koektiv t pushtetit ekzekutiv e
ka z*atuar @vicra 34F;F7. -j !orm t ngjashme e kemi edhe te #ushtetuta e
0ruguait e vitit 4H65, ku !unksionin ekzekutiv=poitik e ushtron #shii #om*tar i
"everis q zgjidhet nga popui me mandat ; vjear. Armes ksaj !orme sht
tentuar ti shmanget si paramentarizmit kasik ashtu edhe sistemit presidencia kasik
amerikan. 1e kushtetutn e '.:.' t vitit 4H4F, !ormohet #omiteti "endror
Ekzekutiv i .ovjetve si !orm kushtetuese e organit koektiv ekzekutiv, t ciin e ka
zgjedhur #ongresi &jithrues i .ovjetve. &jithashtu n kushtetutn e C'.. t
Crezhnjevit t vitit 4HEE dhe at t .tainit 34H?D7 z*atohet !orma e sheft t shtetit
si Aresidium i .ovjetit .uprem.
"$RCJECJSIA E SHE5IT T$ SHTETIT
Ar kushtetutshmrin dhe demokracin kjo ka nj rndsi t madhe. Ar sa i prket
monarkut, ai nuk i prgjigjej askujt, ngjashm sht edhe n shtetet me diktatur
personae. - shtetet me sistem presidencia ekziston prgjegjsia e kryetarit,
kshtu psh sipas #ushtetuts s .GCA=ve kryetari i shtetit dnohet n rast t
tradhtis, mito dhe krimeve t tjera t rnda. E drejta e fimit t procedurs i takon
#ongresit, n *az t institucionit t impichimentit. - sistemet paramentare shef i
shtetit, kryetari paraqitet para popuit, zotit dhe historis. - shtetet sociaiste pr
rast tradhtie t tij, ai sht ikuiduar fzikisht.
GE2ERIA <
- kuptimin e gjer poitik, me termin qeveri kuptojm pushtetin. Ai prdoret edhe
pr ti shnuar t gjitha organet m t arta egjisative dhe ekzekutive t shtetit.
Ar!undimisht ky term prdoret pr ta emruar organin m t art t pushtetit
ekzekutiv. -ga t gjitha organet dhe institucionet e shtetit, qeveria ka m shum
prioritet, sepse pushteti nuk mund t paramendohet n qo!t se nuk z*atohet.
Aushteti ekzekutiv paraqet nj ndr mekanizmat kryesor t pushtetit dhe !ormn
themeore, nga e cia pasqyrohet karakteri i pushtetit dhe *rendia e rreguimit poitik
n do shtet.
GE2ERIA 4$ SISTE#I4 "AR0A#E4TAR
9sht organi m i art ekzekutiv=poitik n nj vend. "everia paramentare s pari
paraqitet n Angi, q n praktikn e monarkut q ti !toj n konsutime ca antar t
#shiit 1*retror. -j ndr karakteristikat e qeveris paramentare sht se ajo
:aqe ;I prej
44;
!ormohet n parament dhe varet nga ai. Ajo !ormohet nga !unksionar poitik q kan
shumicn n parament dhe varet nga ai. Ajo !ormohet nga !unksionar poitik q kan
shumicn n parament. "everia n trsi e ushtron pushtetin ekzekutiv dhe
administrative, njherit ajo sht koegj ministrash t cit m*ajn prgjegjsi
individuae si ministra n krye t dikastereve prkatse. "everia duhet ta gzoj
*esimin e paramentit. - Angi, qeverin e !ormon ajo parti q ka ngadhnjyer n
zgjidhjet paramentare dhe sht homogjene sepse !ormohet nga nj parti poitike.
- krye t qeveris gjendet kryeministri, i cii sht ider i partis n pushtet.
"everia ka t drejt t krkoj zgjedhje t parakohshme. "everia angeze !ormohet n
!orm t ka*inetit, poitikn !aktike e udhheq kryeministri dhe #a*ineti. Ajo
pr*het prej ?I antar. #a*inetin e pr*jn emrat m t shquar t partis n
pushtet t cit udhheqin me ministrin e jashtme, *rendshme, m*rojtjen, fnancat
e *u(hetit, me ekonomin, drejtsin etj. - :ranc paramenti paraqet pushtetin
themeor. Aushteti ekzekutiv sipas kushtetuts s :rancs t vitit 4FE6 i takon
#ryetarit t 'epu*iks, t ciin !unksion e ushtron drejtprdrejt dhe q !ormohet
sipas vunetit t paramentit. 1 von pushteti !aktik sht ushtruar nga #shii i
1inistrave ku qeverin e !ormon mandatari q e cakton presidenti dhe e miraton
paramenti, dhe ka mundsi ta rrzoj qeverin.
)RCA4I EKDEKUTI2 4$ SISTE#I4 "RESIDE46IA0
:unksionet egjisative dhe ekzekutive jan t ndara. Aushteti ekzekutiv gjendet n
duart e kryetarit t repu*iks, q mund t prgjigjet vetm para popuit. #ryetari
sht she! i shtetit, kryekomandant supreme i !orcave t armatosura, kryetar i
pushtetit administrative dhe qeveris. Ai emron udhheqsit e departamenteve t
administrats udhheq punt e jashtme q ndryshe njihet si sekretar shtetror. Edhe
pse ktu prdoren termet qeveri dhe ka*inet n t vrtet nuk kemi as qeveri e as
ka*inet. $endimet i merr kryetari.
)RCA4I EKDEKUTI2 4$ SISTE#ET #)4)")0ISTE
:orma e par e ktij sistemi u paraqit n sistemet poitike autokrat dhe a*soute.
.istemi monopoist nuk paraqet qeverisje personae ose diktatur personae. #jo
sht qeverisje putokratik, oigarkike, miitariste. - sistemet *ashkkohore
monopoiste, !unksionin vendimtar t pushtetit e ushtron qeveria e cia i
nnshtrohet nj personi. - kt sistem ekziston edhe organi pr!aqsues.
)RCA4IDI#I I "USHTETIT EKDEKUTI2 4$ SISTE#I4 E K)42E4TIT
:aqe ;4 prej
44;
.ipas #ushtetuts s @vicrs ky nocion paraqet nj nga !ormat e shprehjes s
sovranitetit popuor. Ar!aqsues i sovranitetit t popuit sht #uvendi, i cii n do
; vjet zgjedh #shiin :ederativ prej E antarsh dhe ushtron pushtetin m t art
ekzekutiv dhe administrative. #shii :ederativ nuk ka cisin e koegjit t
ministrave, ka*inetit dhe as t qeveris. - kushtetutn e 0ruguait pushteti
ekzekutiv i *esohet #shiit #om*tar, i cii pr*het prej H antarve, q zgjidhen
drejtprdrejt n do ; vjet. #y kshi sht edhe she! i shtetit, ai z*aton igjet,
kujdeset pr ruajtjen e rendit juridik, udhheq poitikn e jashtme, emron
!unksionart ushtarak dhe gjyqtart etj.
SISTE#I I )RCA4E2E T$ DREJT$SIS$
1e kt sistem kuptojm sistemin e veant t institucioneve shtetrore q
organizohen dhe !unksionojn jasht organeve pr!aqsuese dhe atyre ekzekutive,
t ciat e ushtrojn pushtetin gjyqsor. - sistemin e organeve t drejtsis hyjn
gjykatat. - disa vende n kt organ pr!shihet prokuroria dhe avokatia pu*ike.
,rganet e drejtsis merren me z*atimin e rreguave t prgjithshme juridike, dhe
*n m*rojtjen e rendit shoqror, ekonomik e poitik.
CJHKATA SI KATEC)RI E S$ DREJT$S KUSHTETUESE
&jykatat m*rojn verat dhe interesat themeore t shoqris. Ato jan pjes
historike t njerzimit. >eri sa n fim paraqiten si kshia t shtetasve t !ormuar
A> G,+ sot ato paraqesin institucione prkatse t pushtetit poitik, dhe organe t
pazvendsueshme t shtetit. - fim gjykatat kan qen t varura nga pushteti
ekzekutiv, dhe kan qen t varura drejtprdrejt nga ai. - periudhn e ndarjes s
pushteteve, gjykatat u shpan si organe t posame, t ciat ushtrojn pushtetin
gjyqsor n mnyr t pavarur. &jykatat kan ndikuar shum n m*rojtjen e t
drejtave dhe irive t njeriut, e sidomos gjat 'evoucionit Corgjez. &jykatat varen
nga nivei i demokracis n nj shtet. .GCA=t gjykatat i konsiderojn si institucion
m t rndsishm t ruajtjes s irive dhe t drejtave, t kushtetutshmris dhe
demokracis. &jykatat paraqesin institucione duaiste, dhe ktu ven t prmendet
mendimi se gjykata sht institucion shoqror=poitik, organ i prkrahjes s pushtetit
poitik, organ i pr*ashkt i shtetasve dhe i dhuns s jashtme, sht organ q
m*ron t drejtat dhe irit e njeriut dhe s !undi sht organ i tjetrsimit t tij.
5U4KSI)4I CJHG$S)R
:aqe ;5 prej
44;
-j mori juristsh dhe mendimtarsh, duke fuar nga +iceroni, 2oku, 1onteskje kan
pohuar se !unksioni gjyqsor sht potsisht i pavarur dhe shr*en si mjet m*rojts
pr keqprdorje e !unksioneve tjera. .ocioogt dhe poitikoogt reaist pohojn se
gjyqsia sht institucion thjesht poitik. :unksioni gjyqsor paraqet eementin
qensor t sistemit poitik n nj vend. Ai pr*n *azn e drejtsis. :unksioni
gjyqsor sht e garantuar me kushtetut pr m*rojtjen e paanshme t irive dhe t
drejtave t njeriut, t prons dhe interesave shtetrore e shoqrore dhe !orm e
shqiptimit t sanksioneve penae n *az t prgjegjsis. Ajo sht !orm
themeore e ruajtjes s rendit juridik, dhe !orm e m*rojtjes s kushtetutshmris.
K)#"TETE46AT E CJHKATA2E
&jykatave iu sht *esuar gjykimi i veprave penae, pastaj zgjidhja e konJikteve dhe
e kontesteve mes personave fzik dhe juridik, me karakter pasuror, juridik, !amijar
etj. - disa vende ato ushtrojn kontroin e igjshmris s akteve t organeve t
administrats, kur vendoset m*i t drejtat e shtetasve. #onJiktin administrative
mund ta foj prokurori, kur konstaton se me igj sht cenuar individi apo personi
juridik. 2idhur me konJiktin e administrats ekzistojn dy sisteme)
4 = .istemi i kauzos s prgjithshme
5 = .istemi i numrimit
"R)6EDURA CJHGS)RE
Ekzistojn disa oje t procedurs gjyqsore)
4 = Aenae
5 = #ontestimore
? = Bashtkontestimore
; = Arm*arimit
Arocedurat rreguohen prmes igjeve t veanta. Ar t siguruar o*jektivitetin e
gjykats jan z*atuar rregua t caktuara t procedurs gjyqsore. Aarimet
kryesore t ktyre rreguave jan)
4 = o*igimi i gjykats t marr n pyetje seciin para se ti shqiptohet dnimi
5 = sigurimi i mundsis, secis pa, q para gjykats drejtprdrejt ti
kundrvihet pas tjetr, dhe ti kundrshtoj pohimet e saj
? = e drejta e pave q para gjykats ti shqyrtojn shtjet me goj
; = puna pu*ike e gjykats
6 = e drejta e pas t kundrshtoj vendimin e gjykats s shkas s par
gjykatat marrin vendime sipas igjit, mirpo n disa vende ato duhet t z*atojn
aktet e organeve ekzekutive=poitike dhe ato t administrats. &jykatat ango=
saksone, vendimet i m*shtetin, n vendimet e pot!uqishme t gjykatave t
marrura m hert A'E+E>E-/%. .istemi i gjykatave n vendet unitare sht i
thjesht, ndrsa n ato !ederative m i ndrikuar.
:aqe ;? prej
44;
&jykatat ndahen n)
4 = &jykata t shkas s par 3themeore7
5 = &jykata t shkas s dyt 3apeit7
?
"R)KUR)RIA
Arokuroria ekziston n t gjitha vendet. #y institucion emrohet si)
4 = Arokurori pu*ike
5 = Arokurori shtetrore
:unksioni i prokuroris qndron n ndjekjen e kryesve t veprs penae, dhe
pr!shin fimin e procedurs penae dhe paraqitjen e mjeteve t rreguta juridike.
- shtetet sociaiste, prokuroria ka pasur pr mision t kontrooj z*atimin e
prpikt t igjit. - .GCA n krye t Arokuroris :ederative gjendet prokurori
3atorny7 i prgjithshm, t ciin e emron presidenti me pqimin e .enatit, dhe i cii
njkohsisht sht edhe ministr i drejtsis.
E DREJTA KUSHTETUESE

Emrtimi IE drejta kushtetueseJ ka domethnie t dyfsht. Ai prdoret pr t
shnuar nj deg t vecant t s drejts positive t nj vendi, system t caktuar
normash juridike q kan ver e rndsi kushtetuese si dhe pr t shnuar
disipinn shkencore e cia merret me studimin e sendrtimit t normave prkatsisht
t s drejts kushtetuese positive n peaktik. E drejta kushtetuese si sistem
normash me ver e rndsi kushtetuese sht paraqitur shum hert , me
paraqitjen e institucioneve themeore shtetrore dhe rreguave pr !unksionimin e
tyre d.m.th me paraqitjen e shtetit. "ysh n shtetet e para, si n #inn e vjetr,
Egjipt, shtetet e A!riks $eriore, n territorin e %ndis s sotme dhe shtete tjera n
Azi e sidomos n &recin antike dhe 'omn e vjetr jan n(jerr disa akte t
shkruara me t ciat jan rreguuar cshtje t rndsishme shoqrore e poitike siq
jan) prona, kasat, mardhniet ekonomike, institucionet e pushtetit, t drejtat dhe
priviegjet e shtresave t caktuara t popusis, t *artsve t pushtetit etj. Aktet e
ktia sidomos +,-./%/0/%, n 'omn e vjetr paraqesin *azn dhe eementet e
para t s drejts kushtetuese. 'ndsi t vecant n kt drejtim kan edhe
1agna +harta 2i*ertatum 345467 si dhe aktet tjera n !orm t dekaratave, kodeve,
edikteve etj. / gjitha kto t n(jerra gjat nga shek.8%%% deri n shek.8$%%%.
E drejta kushtetuese si shkenc.
9sht dispin shkencore e cia merret me studimin e s drejts kushtetuese si deg
e s drejts, prkatsisht merret me sqarimin dhe interpretimin e normave t ciat
rreguojn materien kushtetuese, me !ormuimin e institutive juridike t ciat i
:aqe ;; prej
44;
z*aton n degt e s drejts si trsi koherente pastaj n mnyr kritike nga
aspektet e fozofz juridike i verson normat kushtetuese, studion !unksionimin e
sistemit kushtetues dhe e!ektin e tij n praktik etj.
E drejta kushtetuese si shkenc poitiko!juridike.
#arakteri i saj si shkenc poitike qndron n !aktin se numri m i madh i normave
juridike, me t ciat *het rreguimi i materies kushtetuese kan t *jn me
pushtetin poitik, prkatsisht me !ormimin dhe organizimin e organeve shtetrore,
autorizimet e tyre etj. /r pushtetin shtetror, institucionet dhe !enomenet poitike
i studion nga aspekti poitikoogjik.
KU"TI#ET E T$ DREJT$S KUSHTETUESE
Kupti%i po&iti'o!juridik
9sht kuptimi i prgjithshm i t drejts kushtetuese dhe sipas ktij kuptimi me t
drejt kushtetuese kuptojm sistemin e normave juridike me karakter kushtetues, t
ciat rreguojn mardhniet themeore shoqrore e poitike q kan t *jn me
pushtetin poitik dhe raportin ndaj pushtetit poitik, e q jan t !ormuuara dhe t
kodifkuara n nj document t pr*ashkt t quajtur kushtetut.
Kupti%i %ateriaist apo Socioo(jiko!poitik sht kuptimi sipas t ciit me t
drejt kushtetuese nnkuptojm t drejtn ekzistuese q materiaizohet n jetn e
nj vendi, e drejta positive me t gjitha raportet reae e !ormae, t reaizuara e
normative pavarsisht nga !akti se ato norma a jan t kodifkuara n nj document
m t art apo jo.
Kupti%i teorik apo Shkencor sht ai kuptim sipas t ciit me t drejt
kushtetuese nnkuptojm disipinn shkencore t cin e msojm n universitete
me po kt emrrtim apo t ngjashm.
Rndsia e t drejts kushtetuese Rndsia e TDK si de( e s drejts <
qndron n !aktin se kjo deg e s drejts siguron dhe m*ron verat m t
rndsishme t qytetrimit siq sht qeverisja e drejtsis, *ashkjetesa paqsore t
irive t njeriut ndaj pushtetit, rreguimi i mardhnieve themeore poitike n
shoqri t ciat mardhnie paraqesin s!ern qndrore t mardhnieve shoqrore
ngase prej tyre varet karakteri i pushtetit shtetror dhe pozita e njeriut n shoqri
vecmas raporti i njeriut ndaj pushtetit dhe anasjetas.
Rndsia e TDK si disipin shkencore poitiko!juridike < sht e dyfsht)
= teorike
= pedagogjike=edukative
'ndsia teorike qndron se ajo sht n idhje me shum shkenca t tjera si :iet,
fozofa juridike etj., poashtu n idhje me disipinat juridike pozitive nga mia e s
:aqe ;6 prej
44;
drejts pu*ike siq jan) E drejta administrative, gjyqsore, e fnancave e pjesrisht
edhe e drejta ndshkimore. 'ndsia pedagogjiko=edukative qndron n ate se
disipina e /># msohet n nj numr !akutetesh dhe shkoa supreme e me o*jekt
t kufzuar edhe n shkoat e mesme si #ushtetuta apo e drejta qytetare, ku
studentt dhe n(nsit njihen m pr s a!rmi me sistemin poitik, irit dhe t
drejtat e njeriut dhe shtetasit, pjesmarrjen e tyre n ushtrimin dhe konstituimin e
pushtetit etj. )*jekti i TDK nuk sht i njejt n seciin vend sikurse nuk sht i
dhn njher e prgjithmon as n t njejtin vend pra nuk sht a*sout as nga
aspekti historik e as nga ai teorik. ,*jekti i saj sht i kushtzuar nga prm*ajtja n
!akt ajo paraqet o*jektin e konkretizuar e t prpunuar. - *ot ekziston dhe
m*izotron mnyra juridike=dogmatike e prcaktimit t o*jektit t s drejts
kushtetuese. 1etoda dogmatike sht kur o*jektin e t drejts kushtetuese e
krkon n vet tekstin kushtetues.
/ paknaqur me mnyrn dogmatike na paraqiten tri *otkuptime) .ipas t parit <
o*jekti i t drejts kushtetuese zgjerohet por nuk ndryshon ngase normave
kushtetuese i shtohen edhe institucionet poitike .ipas t dytit < o*jekt i t drejts
kushtetuese sht shteti apo pushteti poitik .ipas t tretit o*jket i t drejts
kushtetuese jan mardhniet ekonomike n shoqri. 1endimi m i pot sht ai q
n prkufzimin e o*jektit t drejts kushtetuese z*aton metodat e shkencave tjera
shoqrore duke e trajtuar kt si disipin poitike=juridike. Andaj pr!undimi i
teoricientve t cit prdornin kto metoda ishte)
Objekti i s drejts kushtetuese n prgjithsi jan:
= Raportet themelore politike
= Vlerat juridike me t cilat prcaktohet prmbajtja konkrete e ktyre raporteve
= Normat juridike me t cilat rregullohen raportet themelore politike
#etodat e t drejts kushtetuese #etoda Do(%atike sht metod
themeore dhe m e vjetr e studimit e s drejts kushtetuese si deg e s drejts.
-prmjet saj pasqyrohet dhe z*uohet prm*ajtja e normave dhe rreguave
juridike me t ciat rreguohen raportet poitike themeore dhe institucionet poitike
n nj vend.
#etoda "oitikoo(jike ka t *j me anaizn e !unksionimit t institucioneve
dhe proceseve poitike si o*jekt i rreguativs kushtetuese=juridike d.m.th me an t
ksaj metode studiohet z*atimi konkret i normave kushtetuese n praktik.
#etoda Aksioo(jike < z*uon dhe pasqyron prm*ajtjen e verave juridike t
sanksionuara me normat dhe rreguat kushtetuese si dhe sendrtimi i tyre n
praktik.
"r%*ajtja e t drejts kushtetuese < sht e kushtzuar dhe e idhur ngusht
me o*jektin e saj. Arm*ajtja e t drejts kushtetuese nnkupton o*jektin e
prpunuar dhe t konkretizuar t s drejts kushtetuese. Arm*ajtja e t drejts
:aqe ;D prej
44;
kushtetuese ndryshon dhe n t njejtin vend varsisht nga pikpamjet e autorit t
te(tit universitar.
+URI#ET E T$ DREJT$S KUSHTETUESE
= +uri%et ,or%ae
= +uri%et %ateriae
+uri%et ,or%ae < jan aktet e prgjithshme juridike t !orms s shkruar t ciat
jan n !uqi dhe me t ciat rreguohet materia kushtetuese.
Ato mund t jen eksku&i'e 3kur n trsi e rreguojn materien kushtetuese7
dhe t pr&iera 3kur prver materies kushtetuese rreguojn edhe materie tjetr
juridike. Curime !ormae mund t jen)
= Curime .tandarte jan aktet e prgjithshme juridike me karakter t ndryshm q i
hasim kudo dhe n cdo vend.
= Curimet .pecifke jan vendimet e gjykatave kushtetuese me t ciat versohet
kushtetushmria e igjeve dhe e dispozitave dhe akteve tjera t ciat i hasim n ato
vende ku sht z*atuar gjykata si institucion i vecant pr m*rojtjen e
kushtetutshmris.
+URI#E 5)R#A0E jan)
Aktet kushtetuese < jan *urimi m i rndsishm !orma i t drejts kushtetuese
. rndsia e tyre qndron n !uqin m t art juridike n raport me t gjitha aktet
tjera juridike.
Kushtetuta < sht *urimi !orma m i prhapur i t drejts kushtetuese. .i
dokument t shkruar e kan t gjitha shtetet *ashkkohore me prjashtim t
Angis. Ajo sht akt themeore, akti m i art juridik, i cii rndom emrohet si
kushtetut e prjashtimisht edhe si 2igji themeor etj. 1e t rreguohen qshtjet m
t rndsishme t materies kushtetuese, karakteri dhe organizimi i pushtetit, irit
dhe t drejtat themeore t njeriut dhe shtetasit etj,
0i(ji kushtetues < sht akt kushtetues i cii paraqitet n rast kur ekziston
kushtetuta e shkruar si akt me t ciin *hen ndryshime rrnjsore t kushtetuts
ekzistuese poashtu n mnyr originere rreguohet materia kushtetuese dhe ka
karakterin e aktit me t art juridik t vendit.
A%enda%enti kushtetues < sht akt kushtetues q paraqitet n kushtet e
ekzistimit t kushtetutave t shkruara. 1e t *het potsimi i kushtetutave t
shkruara. 1e t *het potsimi i kushtetuts ekzistuese ose ndryshimi dhe
zvendsimi i normave t caktuara t saj.
:aqe ;E prej
44;
Aneksi kushtetues < sht shtojc e posacshme e kushtetuts, e cia s *ashku
me tekstin normativ t kushtetuts paraqet nj trsi. -(irret tok me kushtetutn
dhe nuk mund t qnroj si akt i pavarur.
Aktet i(jore < si *urime !ormae t s drejts kushtetuese kan !uqi m t do*t
n raport me *urimet tjera kushtetuese. :uqia e tyre sht m e art n raport me
aktet nnigjore.
0i(jet e caktuara t %iratuara %e re,erendu% < mund t jen t o*igueshme
apo !akutative
Rre(uoret e puns t or(ane'e pr,a1suese < kushtetutat e t gjitha
vendeve parashohin n(jerrjen e rreguoreve t puns t organit p!aqsues nga vet
ai organ.
2endi%et e (j3kata'e kushtetuese < me t ciat versohet kushtetutshmria e
igjeve dhe t dispozitave e akteve tjera, n ato vende ku sht z*atuar kontroi
dhe mrojtja e kushtetutshmris nprmjet ktyre organeve t posacme.
+URI#ET #ATERIA0E
Ban !aktor q kushtzojn dhe ndikojn n !ormimin e normave kushtetuese dhe
t drejts kushtetuese si deg e s drejts. Curimet materiae ndahen n dy grupe)
a7 doket kushtetuese, konventat kushtetuese, normat e prgjithshme t s drejts
ndrkom*tare, praktika gjyqsore dhe !aktet juridike
*7 teoria juridike, doktrinat poitike, programet e partive poitike etj.
Doket kushtetuese < jan norma ose rregua t pashkruara shoqrore me t ciat
rreguohet ndonj cshtje me rndsi kushtetuese. #to paraqiten gjat mesjets.
>oket kushtetuese mund t jen *urim i t drejts kushtetuese nse z*atohen nj
koh t gjat n mnyr identike n cshtjet identike dhe po qe se pranohen
vunetarisht nga shumica e njerzve dhe prapa tyre nuk qendron sanksioni
shtetror por vetdija shoqrore. Ardoren n rast precizimi dhe potsimi t
z*raztsirave kushtetuese.
Kon'entat kushtetuese < jan rregua t pashkruara q m*shteten dhe dain
nga praktika shum vjecare pr !unksionimin e organeve m t arta shtetrore
vecmas t paramentit dhe qeveris.
:aqe ;F prej
44;
4or%at e pr(jithsh%e t s drejts ndrko%*tare < jan *urime t s
drejts kushtetuese pavarsisht nga !akti se a jan t sanksionuara me normat e
*rendshme t nj vendi. #to jan karakteristike sidomos n min e t drejtave
dhe irive t njeriut. @*atimi i tyre n praktik paraqet nj ndr kriteret e versimit
t demokracis nga ana e *ashksis ndrkom*tare.
"raktika (j31sore < merret si *urim i t drejts kushtetuese n rastet kur gjykatat,
idhur me qshtjet e caktuara me karakter kushtetues, marrin vendime identike apo
t ngjashme dhe kjo kaon n praktik e cia rrespektohet n t gjitha rastet e tjera
t ngjashme.
5akete juridike < jan !orm konkrete e z*atimit t akteve juridike n praktik e
sidomos t kushtetuts dhe t igjeve, madje vetm !aktet juridike t ciat krijohen
nn ndikimin e s drejts kushtetuese si deg e s drejts.
Teoria juridike < n *az t huumtimeve shkencore vjen deri n pr!undime
shkencore idhur me cshtje t ndryshme. #tu sht e rndsishme teoria
kushtetuese dhe t arriturat e saj shkencore t ciat mund t sh!rytzohen me rastin
e ndryshimeve t kushtetuts dhe akteve tjera !ormae t ciat rreguojn materien
kushtetuese.
Doktrinat poitike < edhe teorit poitike mund t merren si *urime materiae t
s drejts kushtetuese.
"ro(ra%et e parti'e poitike < partit poitike n pushtet pr t reaizuar
programin e tyre *jn ndryshime n aktet juridike duke pr!shir edhe
kushtetutn.
+uri%et e s drejts kushtetuese n An(i Curime t s drejts kushtetuese n
kt vend jan disa dokumente t vjetra poitike e juridike.
$ t njohura prej tyre jan:
= 1agna +harta 2i*ertatum 4546
= Aeticioni m*i t drejtat
= Ga*eas +orpus Act
= Cii 3igji7 m*i t drejtat 4DFF
= Akti m*i themeimin 3Act o! .ettement7 4EII
.i *urime tjera jan kontratat q i ka idhur *or(hezia me m*retin me qim t
!orcimit t paramentit.
Curime tjera konsiderohen edhe disa kontrata apo marveshje ndrkom*tare si)
= #onrata e 0estministerit <n *az t s cis sht krijuar *ashksia *ritanike e
popujve apo +ommoneath=i.
$end t posacem n *urimet e t drejts kushtetuese ka praktika gjyqsore, e drejta
zakonore, teoria juridike e poitike etj.
:aqe ;H prej
44;
+uri%et e s drejts kushtetuese n SH+A #ushtetuta me amendamentet
kushtetuese paraqesin *urimin themeor t s drejts kushtetuese. Curim tjetr i
rndsishm i t drejts kushtetuese n .GCA jan edhe vendimet e gjykatave
!ederative dhe gjykats supreme idhur me kushtetutshmrin e igjeve. - .GCA
*urime t t s drejts kushtetuese jan disa igje t n(jerra nga kongresi me t
ciat rreguohet materia kushtetuese pastaj si *urim tjetr ogariten edhe vendimet
e kongresit me t ciat rreguohet materia kushtetuese pastaj si *urim tjetr
ogariten edhe vendimet e kryetarit si *arts i ekzekutivit. - .GCA si *urime t
drejts kushtetuese konsiderohen edhe doket gjyqsore dhe praktika gjyqsore.
+uri%et e s drejts kushtetuese n ish +RSS Curim kryesor !orma n kt
vend ishin #ushtetua e C'.. 34HEE7 dhe kushtetutat e repu*ikave sovjetike dhe t
repu*ikave autonome, si dhe statutet e krahinave autonome. Curim tjetr i
rndsishm ishin disa dekrete t Aresediumit t .ovjetit .uprem t C'... .i
*urime tjera ishin edhe teoria marksiste dhe veprat e tyre.
Rndsia e kushtetuts Ajo sht akt i !ormimit dhe i !ormimit dhe i organizimit
t shtetit prkatsisht pushtetit poitik t tij. Ajo prm*an parimet themeore m*i
organizimin e shtetit dhe t pushtetit poitik. - *za t saj *hen autorizimet e
organeve shtetrore dhe sht *az e !unksionimit t sistemit poitik n nj vend.
#ushtetuta sht *az pr reaizimin dhe sigurimin e drejtsis dhe *az pr
harmonizimin e akteve t ndryshme juridike. #ushtetuta prokamon, garanton dhe
reaizon t drejtat dhe irit themeore t njeriut dhe shtetasit. #ushtetuta sht
m*rojtse ndaj ar*itraritetit eventua t organeve shtetrore dhe cdo *artsi t
autorizimeve pu*ike.
Kupti%i ,or%a i kushtetuts 9sht akt juridik i shkruar dhe i kodifkuar me !uqi
m t art juridike, i miratuar nga organi m i art shtetror sipas procedurs s
vecant. 9sht igj themeor, igj m*i igjet. 1e kushtetut rndom sanksionohet
eprsia e normave kushtetuese n raport me t gjitha normat tjera juridike.
#ushtetutn rndom e miraton organi m i art shtetror < organi pr!aqsues ose
organi posaqrisht i zgjedhur pr kt qim < kuvendi kushtetues. Ajo mund t
miratohet edhe nprmjet re!erendumit ku vjen n shprehje sovraniteti popuor.
Kupti%i %ateria i kushtetuts #ushtetuta paraqet trsi normash ose rreguash
themeore me t ciat rreguohen *azat e rendit shoqror, shtetror e juridik t
vendit. - teorin kushtetuese, n kuptimin materia kushtetuta kuptohet n
mnyra t ndryshe andaj kemi ; mendime idhur me kt)
47 1endimi i par < kushtetuta n kuptimin materia idhet me shtetin si nj ndr
qshtjet qensore t materies kushtetuese. Ar!aqsues kryesor ishte &eorg Beinek
57 1endimi i dyt < m*shtetet n idhmrin e ngusht t kushtetuts me t drejtn
?7 1endimi i tret < m*shtetet n idhmrin e kushtetuts me pushtetin poitik
prkatsisht institucionet poitike
;7 1endimi i katrt < kushtetuta n kuptimin materia sht trsi raportesh dhe
rrethanash reae
:aqe 6I prej
44;
Kupti%i poitik i kushtetuts - kuptimin poitik kushtetuta paraqt dekaracion
t prokamuar soemnisht q prm*an rregua pr kufzimin dhe kontroin e
pushtetit poitik vecmas n min e irive dhe t drejtave t njeriut. Ar!aqsues
ishte mendimtari amerikan me prejardhje gjermane #.2oeenstein.
Kupti%i .o&o.k i kushtetuts #ushtetuta sht shprehje e vunetit m t art
me t cin vendoset rendi i punve *renda shtetit dhe kosmosit. #t mendim e
m*shtetn Aristotei, Gegei ishte mendimi i tyre pr kushtetutn.
Kupti%i teorik i kushtetuts 9sht kuptim sintetik q paraqitet t unisoj
kuptimin !orma, materia dhe poitik n nj unik. 1e kushtetut nnkuptohet akti
ose dokumenti pu*ik i cii paraqet igjin themeor dhe m t art t nj vendit i cii
prcakton ose juridikisht rreguon mardhniet themeore shoqrore=poitike t atij
vendi sidomos qshtjen se !ormimit, !unksionimit dhe autorizimeve t pushtetit
poitik duke vn njkohsisht edhe kufjt e aksionit dhe t pushtetit n raport me
shoqrin e sidomos s!ern e cia garanton integritetin dhe personaitetitin dhe t
drejtat eementare njerzore t ciat njkohsisht jan edhe mjete pr kufzimin e
pushtetit. Teoria %*i kushtetutat e shkruara dhe jo t shkruara #jo teori i
qaset kuptimit t vet n mnyr t njanshme, duke marr parasysh vetm
!ormn e kushtetuts 3e shkruar apo jo e shkruar7. 1endimtari !reng Aeksis >e
/okvi duke trajtuar qshtjen e kuptimit t !orms s kushtetuts ai erdhi n
pr!undim se Angia nuk ka kushtetut q ishte mendim i drejt i tij. 8hejms Crajs n
ann tjetr pohom se Angia ka kushtetut jo t shkruar e cia Jet se popujve t
civiizuar nuk iu duhen kushtetutat.
Teoria %*i kushtetutat e ,orta (n(urta) dhe t *uta (>e?i*ie) 1*shtetet n
kuptimin e kushtetuts n eemente procedurae. Autor i saj ishte 8hejms Crajsi.
:aktort q ndikojn q nj kushtetut t jet e !ort ose e *ut jane)
= ,grani i cii e miraton kushtetutn apo ndryshimin e saj
= Arocedura pr ndryshimin ose miratimin e saj
= .humica e votave pr miratimin e kushtetuts apo ndryshimin e saj
#ushtetutat q i miraton dhe i ndryshon organi i posacshm apo i rregut, por i
miraton sipas procedurs s posacme me shumic votash konsiderohen kushtetuta
t !orta. #ushtetutat q i miraton organi i rregut i cii n(jerr igje apo sipas
procedurs s n(jerrjes s igjeve konsiderohen kushtetuta t *uta. /eoria m*i
kushtetutat e !orta paraqitet n .GCA e :reanc /eoria m*i kushtetutat e *uta
paraqitet ne Angi.
Teoria %*i kushtetutat reae- .kti'e- reae!pro(ra%atike dhe pro(ra%oro!
dekarati'e Kushtetutat reale < konsiderohen ato kushtetuta q shprehin
gjendjen ekzistuese reae n shoqri.
Kushtetutat fktive < konsiderohen ato kushtetuta q nuk z*atohen n praktik,
q !shehin gjendjen ekzistuese dhe u shr*ejn garniturave n pushtet pr ta
maskuar pushtetin e tyre autokrat.
:aqe 64 prej
44;
Kushtetutat reale-programatike < quhen ato kushtetuta t ciat shprehin
reaitetin ekzistues e njkohsisht prcaktojn kahet e zhviimit t mtejm.
Kushtetutat programore-deklarative jan ato kushtetuta t ciat merren me
perspektivn dhe synimet e zhviimit shoqror n t ardhmen, duke mos e shprehur
gjendjen e tanishme. -ga te gjitha kto m t pre!eruarat jan kushtetutat reae
2etit e kushtetuts
7) S pari < #ushtetuta sht igji themeor i nj vendi. 1e kushtetut caktohet
organi dhe rreguohet procedura e n(jerrjen s igjeve. Ajo prm*an rregua
juridike m t prgjithsuara se ato q prm*ajn igjet dhe rreguon materie m t
gjr nga ajo q rreguohet me igje. >ispozitat e saj kan !uqi m t art juridike
n raport me dispozitat igjore. 9sht igj m*i igjet.
8) S d3ti < kushtetuta ka vetin e aktit m t art juridik. -ga kushtetuta *uron
dhe m*shtetet i tr rendi juridik i vendit. :uqin e saj juridike m t art e
prcakton vet organi kushtetues nprmjet kushtetuts.
@) S treti < kushtetuta ka edhe vetin e aktit ideo=poitik. Ajo sht *az jo vetm
pr rreguimin por edhe ndryshimin e mardhnieve shoqrore n nj vend.
A) S katerti < kushtetuta shquhet edhe si akt programor=dekarativ.
"r%*ajtja e kushtetuts .e c!ar prm*ajtje do t ket kushtetuta varet nga
vuneti i kushtetutdhnsit. Ai sht i ir t caktoj prm*ajtjen, strukturn,
vimin dhe cshtjet tjera q do ti rreguoj me kushtetut. #a raste t rraa kur
hartimi i kushtetuts nuk shpreh vunetin e ir t kushtetutvnsit si p.sh kur kemi
marveshje ndrkom*tare si #ushtetuta e "ipros e cia doi nga marveshja e
>ejtonit 4HHD. #ushtetuta prm*an t drejtat dhe irit e njeriut dhe t shtetasit,
prjashtim nga kjo ka *r #ushtetuta e .GCA=ve 4EFE pr arsye se sht *r
skavrimi i njerzve ku pas ; viteve ajo u potsua me 4I amendamente kushtuar
ksaj qshtje. / gjitha kushtetutat prm*ajn dispozita kushtuar ksaj cshtje. /
gjitha kushtetutat prm*ajn dispozita kushtuar pushtetit shtetror. >isa kushtetuta
prm*ajn edhe dispozita igjore.
"r*erja (struktura) e kushtetuts #emi kushtetuta shum t shkurta 3e
/ajands 4H6H me vetm ?I nene dhe tre !aqe te(t7 dhe shum t vimshme
3kushtetuta e %ndis 4H;H e cia ka ?H6 nene dhe H shtojca me te(t prej 4?4 !aqesh7.
.humica e kushtetutave pr*hen nga)
= Aream*ua dhe
= Ajesa normative
"rea%*ua 3at.pream*uum < hyrje, parahyrje, parathnie7 &jendet n fim t
kushtetuts dhe sht e ndar nga pjesa normative e saj. #a rasta kur pream*ua
:aqe 65 prej
44;
!utet n kushtetut n !orm t parimeve themeore apo dekaracion m*i parimet e
sistemit t prokamuar. Aream*ua zakonisht sht e shkurtr dhe koncize. Ajo
shpreh *azn ideore dhe qimet e hartimit t kushtetuts. Ar daim nga pjesa
normative ajo sht trsi kontinuee dhe nuk sht e ndar n nene. Ajo nuk ka
e!ekt juridik. Aream*ua praktikohet n kushtetutat e miratuara pas revoucioneve,
pas u!trave naciona=cirimtare. Aream*un e hasim qysh n kushtetutn e .GCA=
ve 4EFE por edhe n kushtetutn e #osovs si vend i tranzicionit 4HHI.
"jesa nor%ati'e < paraqet pjesn qndrore, gjegjsisht kushtetutn e nj vendi.
- t shprehet prm*ajtja e tekstit kushtetues. Ajo sht e shnuar sipas neneve
me numra. Ajesa normative ndahet n pjes dhe kaptina me prjashtim t
kushtetutave t shkurta. #shtu p.sh kushtetuta e .GCA=ve prm*an vetm E
nene3artices7, disa prej tyre jan t gjat dhe ndahen n nnkaptina t pr*ra nga
disa aine t shnuara me numra ara*.
>isa kushtetuta *ashkkohore prm*ajn kto pjes)
= >ispozitat e prgjithshme
= 2irit dhe t drejtat e njeriut dhe shtetasit
= ,rganin egjisativ
= .hefn e shtetit
= ,rganin ekzekutiv
= ,rganin gjyqsor
= -darjen territoriae
= $etqeverisjen okae
= 1*rojtjen dhe ushtrin
- kushtetutat e vendeve !ederative hasim pjes t vecanta kushtuar njsive
!ederae dhe raportet midis organeve !ederative dhe njsive !ederae.
#irati%i i kushtetuts - praktikn kushtetuese jan t njohur tre su*jekte, e n
*az t ksaj tre !orma t miratimit t kushtetuts t *azuara n sovranitetin
popuor)
= 1iratimi i drejtprdrejt nga popui 3re!erendumi7
= 1iratimi nga ana e organit 3kuvendit7 kushtetues dhe
= 1iratimi nga ana e organit t rndomt 3egjisativ7 pr!aqsues
#en3ra e ndr3shi%it t kushtetuts Aavarsisht nga qndrimi i teoris
tradicionae i*erae m*i pandryshueshmrin e sistemit shoqroro=poitik
m*izotron idea e ndryshueshmris s kushtetuts. #ushtetutat e vetme q kan
ndauar ndryshimin e tyre kan qen)
= #shtetuta e .panjs 4F45
= #ushtetuta monarkiste e &recis 4H44 dhe 4H65
>isa kushtetuta t tjera kan ndauar ndryshimin vetm t disa dispozitave siq jan)
= #ushtetuta e -orvegjis 34F4;7 ruajtjen e sistemit repu*ikan
= #ushtetuta e :rancs 34FE67 m*ron sistemin monarkist
= #ushtetuta e %tais 34H;D7 m*ron sistemin monarkist
:aqe 6? prej
44;
= #ushtetuta e /urqis 34HD47 m*ron sistemin monarkist
= #ushtetuta e &jermanis 34H;H7 ruajtjen dhe m*rojtjen e regjimit pr!aqsues
paramentar.
1e ndryshimin e kushtetuts nnkuptojm ndryshimin e saj n trsi pra
zvendsimi i saj me kushtetut t re ose ndryshimin e saj t pjesshm 3parcia7.
Ekzistojn tre mnyra sipas t ciave mund t ndryshohet kushtetuta)
= -dryshimi me an t re!erendumit kushtetutdhns
= -ga ana e kuvendit kushtetutvns
= -ga ana e organit t rregut egjisativ
Aropozues pr ndryshimin e kushtetuts paraqiten)
= numri i caktuar i deputetve t organit pr!aqsues
= numri i caktuar i zgjedhsve
= shef i shtetit
= qeveria
Arocedura pr ndryshimin e kushtetuts pr*het prej dy !azave dhe zgjat m tepr
se ajo e n(jerrjes s
igjeve. #rkohet shumica si 5K?, ?K6 e votave t t gjith deputetve. Aktet me t
ciat *het ndryshimi i kushtetuts jan)
= 2igji kushtetues
= Amendamenti kushtetues
2igji kushtetues praktikohet pr ndryshime t vimshme t kushtetuts
Amendamenti kushtetues praktikohet kur *hen ndryshime dhe potsime t voga.
- praktik na paraqitet edhe ndryshimi !aktik i kushtetuts pa u *r ndryshimi
!orma nprmjet dokeve kushtetuese, interpretimit t dispozitave kushtetuese nga
ana e gjykatave. Chet edhe me an t n(jerrjes s igjeve kundrkushtetuese siq
ishte rasti i #osovs 4HFH=4HHI ku n mnyr kundrkushtetuese u suprimua
autonomia e #osovs.
"rejardhja dhe shkndijat e kushtetuts #ushtetuta n kuptimin *ashkkohor
si akt poiyiko=juridik me !uqi m t art juridike sht paraqitur nga !undi i shek.
8$%% ndrsa shenjat e para i hasim qysh prej shtetit skavo=pronar. Eementet e para
t kushtetuts nga aspekti historik n kuptimin e saj !orma i hasim n &recin dhe
'omn e vjetr. Aristotei n veprn e tij Aoitika i pari prdor termin
Aoiteia3kushtetuta7 n kuptim t nj traktati teoriko=poitik i cii prveq normave
pozitive pr rreguimin e poisit prm*an edhe ide fozofke m*i the*in e shtetit
dhe s drejts. Aristotei *n daimin mes kushtetuts dhe igjit= poiteia dhe nomoi
me t ciin rreguohen cshtje sekondare. >uke u nisur nga kto parime m von u
krijua edhe kushtetuta e Athins Athineon Aoiteia. -n ndikimin e fozo!ve grek
n 'omn e vjetr u paraqit termi +onstitutio nga e ka prejardhjen !jaa
kushtetut dhe emrtimi i ksaj dege si E drejt kushtetuese. #y akt n(irrej nga
perandori romak. /ermi +onstitutio nuk e hasim n mesjet por n vend t tij
prdoret termi 2e( :undamentais, +arta, .tatuto etj. - angi sht i njohur
.tatuti i &uiem Aushtuesit,
:aqe 6; prej
44;
1agna +harta 2i*ertatum e m*retit Ban Aa /ok 4546. kjo konsiderohet si
1arveshje kushtetuese midis m*retit dhe *anorve angez me t ciin m*reti u
garantonte me shkrim !eudave angez disa t drejta t ciat deri ather i
sh!rytzonin n *az t dokeve kushtetuese)
= / drejtn e !eudave n harac t arsyeshm t caktuar nga #uvendi i
prgjithshm m*retror e jo nga ana e m*retit
= / drejtn e zgjedhjes gjyqsore t kontesteve me m*retin
= / drejtn e !uedave n kryengritje kundr m*retit nse nuk u prm*ahet
dispozitave t #arts etj.
Edhe sot n Angi sht pjes e s drejts pozitive. #y dokument sht *urim i ides
s supermacionit t s drejts, *azs juridike t pushtetit dhe procedurs juridike t
m*rojtjes s irive dhe t drejtave t njeriut e t shtetasit. >okumentet m t
njohura nga kjo periudh jan)
"ETI6I)4I #+I T$ DREJTAT 7:8;
0ICJI #+I T$ DREJTAT (+i o, ri(ht) 7:;;
HA+EAS 6)R"US A6T 7:B=
-ga !undi i shek.8$%% dhe fimi i shek.8$%%% aketet q prm*anin parime kryesore
pr t drejtat e njeriut dhe shtetasit t ciat nuk mund t mohoheshin nga ana e
shtetit emroheshin si >ekarata. -dr dekaratat m t rndsishme ishin
>ekarata e Aavarsis e miratuar m ; korrik 4EED n kongresin e dyt n :iadef
ku nprmjet saj 4? kooni vendosn t shkputen nga Angia dhe shpan
pavarsin. #jo dekarat m*shtetet n t drejtn natyrore t Bohn 2ocke dhe
konceptin e sovranitetit popuor t 'ussos. #tu esht e rndsishme edhe
>ekarata e t drejtave njerzore e /omas 8he!ersonit. -n ndikimin e ktyre
dekaratave, kuvendi !reng n *az t projektit t hartuar nga A*ati .ieyes n vitin
4EFH miratoi >ekarata m*i t drejtat e njeriut dhe shtetasit ku erdhn n
shprehje parimet e 'ussos dhe 8he!ersonit. >ekarata paraqet aktin e par me
karakter kushtetues t ciin e miratoi #uvendi Aopuor :rancez. Ajo prm*ante
pream*un dhe tekstin normativ prej 4E nenesh. Aream*ua prm*ante dy aine.
Ajesa normative e dekarats prm*an dispozita t t drejtave themeore t njeriut
dhe shtetasit si dhe parime themeore idhur me organizimin e pushtetit shtetror.
Ajo garanton t drejtn e *arazis, iris, prons, siguris, kryengritjes kundr
shtypjes, irin e mendimit, !jas, shtypit dhe *esimit.
"ara1itja e kushtetuta'e t para t shkruara #uptimi i kushtetuts sht
vepr e demokracis s qytet=shteteve greke dhe mendimeve t Aristoteit dhe
Aatonit. Angia sht vendi i par ku n vitin 4DFF prdoret !jaa +onstitutio n
de*atin e dhoms s komunave. Angia shte vendi i par ku sht paraqitur
dokumenti i quajtur %nstrumenti i "everisjes < i cii konsiderohej si kushtetuta e
par e shkruar. #t e miratoi kshii i ofcerve t ushtris n krye me +rome
:aqe 66 prej
44;
dhe me t drejt njihet si kushtetuta e +romeit. #y instrument prm*an vetm ;5
nene ku me an t tij suprimohet monarkia n Angi dhe vendoset repu*ika
puritane. Ajo prm*an parime idhur me pushtetin shtetror ku vjen n shprehje
sistemi presidencia. +romei pasi q ishte n pozit jo t mir *ri marrveshje me
m*retin dhe !eudat dhe kjo kushtetut nuk arriti t hynte n !uqi por pati ndikim
t madh n prhapjen e ides s kushtetuts dhe kushtetutshmris. .i rezutat i
ktij aktiviteti paraqitet edhe kushtetuta e .GCA=ve e cia u miratua n vitin 4EFE
dhe foi t z*atohet n vitin 4EFH me zgjedhjen e kryetarit t par amerikan
&.9ashington e cia paraqet kushtetutn e par t shkruar n historin *ashkohore.
#ushtetuta e par n Evrop paraqitet n :ranc 4EH4 e pastaj edhe e dyta e njohur
si #ushtetuta e 1ontanjarit 4EH?. kto kushtetuta jan n(jerr pas revoucionit
demokratik *or(hez. Aastaj n vitin 4EH4 u paraqitedhe kushtetua e Aoonis,
.uedis 4FIH, .panjs 4F4H, Cegjiks 4F?5, @vicrrs 4FE; etj.
Shka1et e &*ati%it t kushtetuta'e t shkruara 1e kt jan marr teoricien
t ndryshm. >isa mendojn se n paraqitjen e kushtetutave t para t shkruara n
shtetet e Ameriks $eriore ndikim vendimtar ka pasur tradita e ktyre vendeve si
ish kooni. -dikim dhe !aktor tjer kan qen edhe idet e mendimtarve t
shek.8$%%% sipas t cive normat duhet !ormuuar n dokument t shkruar=
kushtetut dhe ajo t trajtohet si kontrat shoqrore. :aktor tjetr q ka ndikuar n
z*atimin e kushtetuts s shkruar sht qartsia e saj, t cin nuk kan mundur ta
sigurojn normat kushtetuese zakonore. -ormat zakonore jan interpretuar
varsisht nga situata dhe gati gjithmon n t mir t m*retit.
KUSHTETUTA E SH+A!'e 7<;<
0 miratua nga #uvendi #ushtetues 3+onstitutiona +onvenient7 n :iadef m 4E
shtator 4EFE. kuvendi ishte i pr*r nga pr!aqsuesit e zgjedhur n 45 nga 4?
shtetet e pavarsuara t Ameriks. Ajo hyn n !uqi n qershor t vitit 4EFF pas
ratifkimit nga 5K? e njsive !ederae. Arej vitit 4EH4 kjo kushtetut sht potsuar
m 5D amendamente, 5; prej t cive jan n !uqi. -umri i njsive !ederae sht
rritur graduaisht dhe sot arrin n 6I sosh. #jo kushtetut sht e para dhe rndsia
e saj qndron n !aktin se miratimi i saj shnon ftoren e sovranitetit popuor dhe se
pushteti nuk mund t jet i pakufzuar. Gartuesit e ksaj kushtetute kan arritur t
kom*inojn mjeshtrisht idet e mendimtarve 2ocke, 'usso, 1onteskje. - kt
kushtetut sht z*atuar sistemi repu*ikan i *azuar n parimin e ndarjes s
pushtetit n !ormn e tij m t pastr.
+arts i pushtetit e(jisati' sht kongresi ku n strukturn e tij vjen n
shprehje pr*rja !ederative e ktij shteti. #ongresi pr*het nga dy dhoma)
= Dho%a pr,a1suese < si dhom e shtetasve, antart e s cis zgjedhen
drejtprdrejt nga shtetasit me t drejt zgjedhore sipas parimit -j shtetas nj
vot
:aqe 6D prej
44;
= Senati < si dhom e njsive !ederae ku senatort zgjidhen sipas parimit -j njsi
!ederae nj vot
+arts i pushtetit ek&ekuti' 3administrativ7 sht kryetari i shtetit si organ
individua me shum autorizime duke pr!shir edhe t drejtn e vetos suspenzive
n igjet e #ongresit. Argjegjsia e tij sht e orientuar nga eektorati e jo nga ana e
organit egjisativ.
+arts i pushtetit (j31sor sht &jykata .upreme e .GCA=ve. Ajo m*orn
kushtetutshmerin, verson pa!ajshmrin e igjeve dhe akteve tjera me
kushtetutn. #ushtetuta e .GCA=ve shquhet nga racionaiteti i saj. Arpos
pream*us shum t shkurts ajo ka edhe pjesn normative prej E nenesh dhe pr
kt shkak kjo paraqet kushtetutn sot m t vog n *ot. #jo kushtetut edhe
pse sht m*shtetur n sovranitetin popuor dhe t drejtn natyrore ajo nuk ka
pasur asnj dispozit pr sa i prket irive dhe t drejtave t njeriut dhe pse disa
vjet m par ka qen miratuar >ekarata m*i pavarsin dhe >ekarata m*i irit
njerzore 3/.8he!erson7. #uvendi kushtetues q e ka miratuar kushtetutn sipas +ars
Ciard e kan pr*r 66 fnancier, avoketr, !ajde(hinj, tregtar ro*sh dhe
skavopronar. - vitin 4EH4 miratohen edhe 4I amendamentet q kan t *jn
me irit dhe t drejtat e njeriut dhe t shtetasit t m*shtetura n dy dekaratat e
mparshme. #jo kushtetut sht e !ort pr arsye t pandryshueshmris s saj. E
drejta kushtetuese pozitive amerikane gjendet e shkruar n vendimet e &jykats
.upreme e jo vetm n tekstin kushtetues.
KUSHTETUTA E 5RA46$S 7<B7
#jo kushtetut u miratua nga #uvendi #ushtetues prej ?=4; shtator t vitit 4EH4 nn
ndikimin e aristokracis s @hirondinve. #tu sht arritur kompromisi mes
sistemit monarkist dhe parimit t sovranitetit popuor. #jo ka qen kushtetuta e
par e shkruar n Evrop ku n pjesn normative ka caktuar organizimin e shtetit t
ri duke u m*shtetur n disa parime siq jan)
= Caz e pushtetit shtetror sht sovraniteti popuor unik, i pandar dhe i
pavjetrsueshm
= Aopui deegon pushtetin e vet n qeverin pr!aqsuese dhe m*retin
= Aushteti egjisativ i *esohet #uvendit popuor si organ njdhomsh, ngase popui
sht nj dhe i pandar
= Aushteteti ekzekutiv i *esohet m*retit, i cii at e ushtron prmes ministrave dhe
npunsve tjer t prgjegjshm e jo drejtprdrejt
= Aushteti gjyqsor iu *esohet gjykatave t zgjedhura drejtprdrejt nga shtetasit pr
periudh t caktuar kohore
= @*atohet gjykata e posacme pr gjykimin e ministrave
= 1*retit i ndaohet emrimi i ministrave nga radha e deputetve n #uvend etj.
:aqe 6E prej
44;
Aasi ishte miratuar pas >ekarates m*i t drejtat e njeriut dhe shtetasit n
pream*un e vet ka marr n trsi dekaratn n !ja. #jo kushtetut ishte n
!uqi deri n vitin 4EH5 kur u suspendua nga m*reti
KUSHTETUTA E 5RA46$S 7<B@ (E #)4TA4JARIT)
#jo kushtetut sht miratuar nga #uvendi 3#onventi7 i zgjedhur prmes zgjedhjeve
t drejtprdrejta t prgjithshme. Aas miratimit nga kuvendi ate e vrtetoi popui
prmes re!erendumit. - prm*ajtjen e saj kan ndikuar Bako*ins krahu i majt i
*or(hezis s mesme, andaj njihet edhe si #ushtetuta e Bako*inve. Edhe pse nuk
ka hyr n !uqi ndikimi i saj ka qen i pranishm sidomos gjat dhe pas revoucionit
!reg t vitit 4F;F. me kt kushtetut pr her t par n :ranc z*atohet sistemi
repu*ikan. Aushtetin ekzekutiv e ka *artur trupi i posacm i #onventit < #omiteti i
shptimit pu*ik. #ushtetuta prm*an pream*un n t cin pr!shihet >ekarata
m*i t drejtatL., si dhe pjesn normative t emruar Akti #ushtetues q prm*an
45; nene.
KUSHTETUTA E +E0CJIK$S 7;@7
#jo kushtetut rreguon modein monarkik kushteutes paramentar. .ipas saj i tr
pushteti de nga popui q dmth ishte moarki e kufzuar e m*shtetur n sistemin
paramentar kasik.
Aushteti shtetror, i m*shtetur n parimin e ndarjes s pushtetit ndahej n ate)
= 2egjisativ
= Ekzekutiv
= &jyqsor
Aushtetin 2egjisativ < e ushtrojn s *ashku organi pr!aqsues dy dhomsh dhe
m*reti. Aushtetin Ekzekutiv < e ushtron m*rei nprmjet ministrave q i emron vet
Aushtetin &jyqsor < e ushtrojn gjykatat
1e ndryshimin e kushtetuts s vitit 4HEI, Cegjika ndaet n ; regjione)
a7 :reng
*7 &jerman
c7 Goandez
d7 Cru(ei si regjion 5 gjuhsor
:aqe 6F prej
44;
#tu punojn dy grupe t ndara gjuhsore :renge dhe Goandeze dhe njri prej tyre
mund t jet i paknaqur me 5K? e votave mund t *okoj n(jerrjen e igjit nga ana e
paramentit.
KUSHTETUTA E D2I6RR$S 7;<A
#jo kushtetut sht karakteristike si kushtetuta e shtetit t par !ederativ n
Evrop. Edhe pse sht emruar si #ushtetut e #on!ederats ajo n !akt @vicrrn e
organizon si shtet !ederativ me eemente centraiste. E ndryshuar dhe potsuar gati
4II her kjo kushtetu s*ashku me ndryshimet dhe potsimet sht n !uqi.
Arm*an pream*u t shkurtr e koncize ku pasqyrohen qimet q duhen arritur.
/eksti normativ pr*het nga 4E? nene dhe ndahet n tre pjes)
a7 >ispozitat e prgjithshme
*7 ,rganet :ederative
c7 -dryshimi i kushtetuts !ederative
:ederata 3kon!ederata7 zvicerrane pr*het nga 5? kantone dhe ? gjysmkantone.
-ga aspekti i !ederaizimit kushtetuta e @vicrrs shquhet nga sovraniteti *urimor mi
njsive !ederae e jo i pushtetit !ederativ siq sht rasti me !ederatat tjera.
,rganizimin e pushtetit n @vicrr kjo kushtetut e m*shtet n parimin e unitetit
t pushtetit. >uke e shpaur #uvendin :ederativ si organ m t art t pushtetit n
kon!ederat, me kushtetut z*atohet sistemi i kuvendit 3konventit7 si !orm e
organizimit t pushtetit, sistem ky i ndryshm nga ai presidencia dhe paramentar.
-dryshimi i kushtetuts *het nga ana e #onventit dhe me re!erendum t
detyrueshm.
KUSHTETUTA E 5RA46$S 7;<9
#jo kushtetut sht miratuar nga #uvendi i pr*r shumica e t cive ishin
1onarkist. #jo kushtetut m*eti n !uqi deri n vitin 4H;D. #ushtetuta e vitit 4FE6
ka qen e pr*r nga tre igje kushtetuese 3jo si te(t unik i kodifkuar7)
= 2igji m*i organizimin e pushtetit pu*ik
= 2igji m*i organizimin e .enatit
= 2igji kushtetues m*i raportin e pushteteve pu*ike
" t tri igjet kan patur vetm ?? nene. #tu kemi *raktisjen e sistemit monarkist
paramentar dhe z*atimin e sistemit repu*ikan n :ranc. #jo kushtetut u miratua
me shumic vetm prej 4 vote dhe ate nga nj deputet monarkist.
:aqe 6H prej
44;
Organi legjislativ ishte #uvendi #om*tar i pr*r nga >homa pr!aqsuese
3deputett zgjedheshin n zgjedhje t drejtprdrejta7 dhe .enati 3m*izotronin
monarkistt7 si dhoma t *ara*arta.
Barts t pushtetit ekzekutiv ishn kryetari i 'epu*iks dhe qeveria. #ryetari
zgjidhej nga #uvendi #om*tar me mandat E vjeqar. Ai kishte t drejt t vetos
suspenzive n igjet dhe aktet e #uvendit dhe kishte t drejt ta shprndaj >homn
e pr!aqsuesve me pqimin e senatit. Ai emron ministrat. / gjitha aktet e tij
*ashkshkruheshin nga ministri kompetent. "everia prgjigjej para kuvendit
kom*tar.
Pushtetin gjyqsor e ushtronin gjykatat si organe t pavarura
KUSHTETUTA E 2AJ#ARIT 7B7B
9sht ndr kushtetutat m tipike i*erae demokratike e miratuar n kt koh. #jo
sht emruar sipas qytetit n t ciin sht miratuar. 1e t sht suprimuar
monarkia dhe sht z*atuar sistemi repu*ikan, duke e ruajturstrukturn !ederative
t &jermanis si !ederat kasike. #jo kushtetut shpa #uvendin 3paramentin7
organ m t art t pushtetit t ciit i prgjigjen "everia dhe .hef i shtetit. #jo
kushtetut prcakton se t drejtat e shtetasve jan t drejta kushtetuese dhe se
askush nuk mund tua heq apo tua ndryshoj prveq me ndryshimin e kushtetuts.
#jo sht kushtetuta e parku prveq t drejtave poitike e personae, z*atohen
edhe disa t drejta sociae=ekonomike t shtetasit. #jo z*aton konceptin soidar t
prons private. #uvendi ka mundur t n(jerr dispozita me t ciat autorizohet shef i
shtetit q n raste t jashtzakonshme t n(jerr dekretigje sipas nevojs me t
ciat mund ta emroj prkohsisht kryetar qeverie dhe personin i cii nuk fton
shumicn e #uvendit, ose mund t n(jerr dekret igje sipas t ciave mund t
suprimohen t drejtat e shtetasve t garantuara me kushtetut. #shtu ka vepruar
Geiden*ergu kur e ka vn n pushtet Giterin i cii pas !orcimit t pushtetit ka
ikuiduar kushtetutn dhe ka shpaur diktaturn !ashiste.
KUSHTETUTA E +RSS 7B@:
Aas revoucionit t tetorit t vitit 4H4F sht miratuar kushtetuta e par sociaiste
n historin e kushtetutshmris kushtetuta e '.:'. < kushtetuta e 2eninit. .ipas
sa ,rganet okae jan organet m t arta t pushtetit n territorin e tyre. Aas
!ormimit t C'.. n vitin 4H5; miratohet kushtetuta e par !ederative m t cin
vrtetohet !ormimi i shtetit sovjetik !ederativ. - vitin 4H?D emrohet kushtetuta e
:aqe DI prej
44;
dyt sovjetike e njohur si #ushtetuta e .tainit ngase ai ishte n krye t komisionit
pr hartimin e saj. #ushtetuta e C'.. e vitit 4H?D ishte n !uqi deri n vitin 4HEE
kur u zvendsua me t ashtuquajturn #ushtetuta e Crezhnjevit #ushtetuta e
4H?D sht e njohur pr nga sistemi centraist i pushtetit dhe roi udhheqs i
partis n qeverisjen e shoqris. #shtu zhdukn edhe disa zgjedhje nga
kushtetuta e C'..=s idhur me vetqeverisjen okae si *az m*i t cin sht
ndrtuar sovraniteti popuor dhe piramida e organeve shtetrore. -dikimi i ksaj
kushtetute si dhe i C'.. dhe .tainit n kushtetutat dhe vendet e mvonnshme ka
qen mjerisht shum i madh duke e z*atuar centraizmin si sistem t qeverisjes
dhe totaitarizmit shtetror si ideoogji e praktik.

KUSHTETUTA E ITA0IS$ 7BA;
9sht miratuar pas ngadhnjimit t !orcave demokratike m*i !ashizmin n %tai. Ajo u
miratua nga #uvendi #ushtetues m 4H;F. 'ndsia e saj qndron n !akin e
ikuidimit t !ashizmit dhe #ushtetutshmris se 1usoinit suprimohet monarkia
dhe vendoset repu*ika paramentare. #jo kushtetut garanton irit personae , t
drejtat kuturore, sociao=ekonomike dhe poitike t shtetasit dhe njeriut. Aaramenti
sht organi egjisativ i pr*r nga dy dhoma me mandat 6 vjeqar i cii zgjidhte
kryetarin e 'epu*iks kurse qeverin e zgjedh kryetari i repu*iks. &jykatn
kushtetuese e zgjedh paramenti, ndrsa kryetari e kryeson m*edhjen e kshiit
suprem t magjistraturs. #ryetari ka t drejt ta shprndaj paramentin t kthej
igjet n rishqyrtim dhe ka t drejt t vetos suspenzive. - *az t ksaj
kushtetute %taia shquhet nga decentraizimi administrativ dhe regjionaizmi. Ajo
ndahet n 6 krahina q kan autonomi poitiko=territoriae.
KUSHTETUTA E 5RA46$S 7B9;
-jihet si kushtetuta e >e &oit ngase u miratua nga ai si krytar i 'epu*ikes prmes
re!erendumit. Arojektin e saj e kishte paraqitur "everia e jo paramenti. - kt
kushtetut sht z*atuar nj sistem i ri gjysmpresidencia. #y sistem pr!orcohet
nga nj amendament i miratuar me re!erendum n vitin 4HD5 ku kryetari i
'epu*iks zgjidhej drejtprdrejt e jo nga paramenti. - pream*un e shkurtr prej
dy aineve dhe nj neni vrtetohet *esnikria ndaj dekarats m*i t drejtatL.4EFH.
Kryetari i epubliks paraqitet organ qndror ku n *az t nenit 6 ai siguron
kontinuitetin e shtetit, garanton sovranitetin kom*tar, integriteitin territoria dhe
z*atimin e marrveshjeve ndrkom*tare. #ryetari emron kryeministrin, antart e
qeveris, kryeson m*edhjet e "everis, n(jerr disa akte ka t drejtmn e vetos,
shprndan paramentin. Ai prgjigjet vetm n rast tradhtie ndaj vendit.
:aqe D4 prej
44;
!everia udhheq poitikn e vendit apo disponon me administratn dhe !orcat e
armatosura, ajo sht nismtare pr n(jerrjen e igjeve nga ana e paramentit, ajo
prgjigjet vetm para #uvendit #om*tar e jo para .enatit si dhom e dyt.
Parlamenti pr*het nga dy dhoma)
= #uvendi #om*tar
= .enati
#uvendi kom*tar zgjidhet drejtprdrejt me mandat 6 vjecar sipas parimit -j
njsi zgjedhore, nj deputet me numr prej 5D.III=4FI.III .enati zgjidhet n
mnyr t trthort. Aaramenti ka t drejt t autorizoj "everin pr t rreguuar
disa cshtje nga !ushveprimi egjisativ. ,rgan pr m*rojtjen e kushtetutshmris
sht #shii #ushtetues
SISTE#I I DCJEDHJE2E
.istemi i zgjedhjeve sht nj ndr pjest m t rndsishme t s drejts
kushtetuese. -prmjet zgjedhjeve shtetasit reaizojn nj ndr drejtat poitike t
veta me t ciin rast vjen n shprehje qenia e tyre poitike. .istemi i zgjedhjeve
trajtohet n kuptimin e gjer dhe at t ngusht. - kuptimin e gjer kuptojm
trsin e parimeve, t drejtave, garancive, aktiviteteve dhe punve teknike t
sanksionuara me kushtetut, igje dhe akte tjera juridike, n *az t ciave
prcaktohet pjesmarrja e shtetasve n organin pr!aqsues t shtetit. - kuptimin e
ngusht kuptojme sistemin e ndarjes s mandateve e cia sht qshtje shum e
rndsishme, sepse ajo shpa ftuesit ose hum*sit e zgjedhjeve t nj su*jekti
poitik. #omponent shum e rndsishme e zgjedhjeve sht e drejta e zgjedhjeve
e cia ka dy kuptime)
= #uptimi ,*jketiv
= #uptimi .u*jektiv
- kuptimin o*jketiv nnkuptojm at pjes t s drejts positive t shtetit apo
sistemin e normave juridike me t ciin rreguohet zgjedhja e organeve t arta t
shtetit. #tu prcaktohet *aza e eektoratit dhe rrethi i pjesmarrsve n zgjedhje, t
drejtat dhe detyrimet e partive poitike, detyrat e organeve shtetrore pr
rregushmrin e zgjedhjeve etj. - kuptimin su*jektiv kuptojm nj nga t drejtat
themeore t shtetasve n veprimtarin e tyre poitike, t drejtn pr t zgjedh dhe
t drejtn pr tu zgjedhur.
R$4D$SIA E DCJEDHJE2E DHE E SISTE#IT T$ DCJEDHJE2E
'ndsia e zgjedhjeve qndron aty se n kushtet e demokracis paramentare
mundsohet pjesmarrja !ormae e shtetasit n ushtrimin e pushtetit. 'ndsia e
sistemit t zgjedhjeve pr her t par ka ardhur parasysh n veprat e ideoogve
*or(hez t shek.8$%% dhe 8$%%. .hkndijat e para t sistemit t zgjedhjeve i hasim n
:aqe D5 prej
44;
poiset greke, ndrsa ai sht i idhur me shtetet *ashkkohore dhe demokracin
pr!aqsuese. Aas ngadhnjimit t revoucioneve demokratike, ky system dhe e drejta
e zgjedhjeve rreguohen me dokumente dhe akte juridike si) prmes dekaratave,
kushtetutave dhe igjeve t vecanta m*i zgjedhjet. 'ndsia e sistemit t
zgjedhjeve qndron n pozitn dhe roin poitik t njeriut si shtetas n ushtrimin e
pushtetit n prgjithsi. .istemi i zgjedhjeve ka rndsi edhe nga aspekti i
organizimit t pushtetit dhe !unksionimit t organeve dhe institucioneve poitike.
.istemi i zgjedhjeve ka edhe rndsi t posacshme teorike pr shkencn poitike e
kushtetuese. .hkenca poitike dhe kushtetuese, pozitn e njeriut e trajton si
kuaitetin dhe nivein e demokracis t regjimit poitik t atij vendi.
TE)RIA ")0ITIKE E KUSHTETUESE E JURIDIKE DHE SISTE#I I DCJEDHJE2E
/eoria poitike demokratike tradicionae ka qen e prqndruar n dy qshtje) kush
ka t drejt t marr pjes n zgjedhjen e pr!aqsuesve n organin pr!aqsues dhe
si mund t reaizohet kjo e drejt.
#tu teoria poitike ka ngritur dy parime)
= Aarimin e zgjedhjeve t drejtprdrejta dhe t trthorta
= Aarimin e votimit pu*ic dhe t !sheht
/eoria poitike duke u nisur nga teoria e sovranitetit popuor ka ngritur edhe parimin
e mandatin e pr!aqsuesve si mandate imperative, pr!aqsues dhe t idhur me
revokimin. 'ndsi t vecant pr sistemin e zgjedhjeve ka edhe cshtja e sigurimit
t *azs reae apo adekuate zgjedhore n sistemin e pr!aqsimit.
2idhur me kt jan sajuar dy parime)
= Aarimi i pr!aqsimit mazhoritar 3 i shumics7
= Aarimi i proporciona
Curimi kryesor juridiko=teknik i sistemit kushtetues idhur me zgjedhjet jan igjet
m*i zgjedhjet dhe aktet juridike t pushtetit ekzekutiv.
E DREJTA E DCJEDHJE2E T$ "$RCJITHSH#E
9sht e idhur me paraqitjen e institucioneve moderne pr!aqsuese dhe sht ndr
t drejtat m t vjetra poitike. E drejta e zgjedhjeve nnkupton disa t drejta si) t
drejts e shtetasve t zgjedhin pr!aqsuesit e vet q njihet si e drejt active, t
drejtn e shtetasit q t zgjedhen pr pr!aqsues q njihet si e drejt passive, t
drejtn e shtetasit q t kandidohet pr pr!aqsues dhe t drejtn e shtetasit pr
re!erendum pr qshtje madhore. .ot e drejta e zgjedhjeve t prgjithshme e
emruar si e drejt e vots s prgjithshme paraqet nj ndr parimet themeore t
sistemit t zgjedhjeve. 1e sistemin e zgjedhjeve t prgjithshme kuptojm t
drejtn e prgjithshme pr t marr pjes n zgjedhje nse e kan m*ushur
:aqe D? prej
44;
moshn madhore, pa daim race, *esimi, seksi, prkatsie kom*tare, shka
arsimimi, cuture, gjendje ekonomike etj. Ar t zgjedhur dhe pr tu zgjedhur.
E DREJTA E DCJEDHJE2E T$ +ARA+ARTA
#jo mund t emrtohet si e drejt e vots s *ara*art por edhe si *arazia e
shtetasve n zgjedhje. 1e kt t drejt kuptojm !uqin e vots s shtetasit. E
drejta e zgjedhjes jot *ara*art daon shtetasit pr nga vera e vots s tyre. #jo e
drejt sht *r n dy mnyra) t hapt dhe trthort. 1nyra e hapt e
pa*arazis s vots sht *r prmes votumit pura=shumzimit t votive.
E DREJTA E DCJEDHJE2E T$ DREJT"$RDREJTA DHE T$ T$RTH)RTA
1e t drejtn e zgjedhjeve t drejtprdrejta nnkuptojm t drejtn e shtetasit q si
zgjedhs, prmes votimit t zgjedh vet pr!aqsuesit e vet pa ndrmjets. /
drejtn e zgjedhjeve t trthorta e kemi ather kur zgjedhsit zgjedhin ndrmjetsit e
tyre, n vend t vet, pr pr!aqsues n organet pr!aqsuese. @gjedhjet e tia mund
t jen dy ose m shum shkashe.
2)TI#I I 5SHEHT DHE I HA"T$ (pu*ic)
$otimi i hapt *het prmes akamacionit 3*rohoritjes7 apo me ngritjen e dors. #jo
!orm e votimit sht jodemokratike, ngase mundson kontroin dhe presionin m*i
zgjedhsit, dhe nuk i ejon ata t shprehin vunetin e vet n zgjedhje. $otimi i
!sheht *het me hudhjen e kokrrave t goms, fgurave, shenjave etj, n kutin e
votimit pr t zgjedhur nj kandidat. .ot n *ot ky votim *het prmes
Jetvotimeve n t ciat shnohet emir dhe m*iemri i kandidatit apo partis poitike.
SISTE#I I 4DARJES S$ #A4DATE2E #E RASTI4 E DCJEDHJE2E .
-ga !orma e ndarjes s mandateve, mvaret dhe vera e vrtet e vots s
zgjedhsit. - teorin poitike jan t njohura dy sisteme t ndarjes s mandateve)
= .istemi i shumics 3mazhoritar7
:aqe D; prej
44;
= .istemi proporciona i pr!aqsimit
Siste%i %a&horitar E sipas ktij sistemi mandatin e fton kandidati, prkatsisht
ista e kandidatve e cia fton shumicn e votive n nj njsi zgjedhore. .istemi i
shumics *azohet n shumicn a*soute dhe at reative, mund t z*atohet n njsi
t mdha ashtu edhe t voga. .humica a*soute z*atohet ather kur n ist jan
nj ose dy kandidat. .humica reative z*atohet nse n ista jan m shum se dy
kandidat.
Siste%i i pr,a1si%it proporciona E n kt system secia parti ose grup poitik
q merr pjes n zgjedhje, fton numrin e mandateve n prpjestim me numrin e
votive q ka ftuar n zgjedhje. "imi i z*atimit t tij ka qen, q edhe pakics ti
mundsohet numr i caktuar i mandateve, por n *aza proporcionae. -dr
sistemet q kan pretenduar t sigurojn mandate pr pakicn kan qen) sistemi i
grum*uumit t votive, sistemi i minimumit zgjedhor dhe sistemi i votimit t
kufzuar. .istemet e z*atuara n ndarjen e mandateve jan) .istemi i hersit dhe
.istemi i >M,nt=it 3matematicient *eg7
.ipas sistemit t hersit numri i trsishm i votive s pari pjestohet me numrin e
pr!aqsuesve q zgjedhen n njsin zgjedhore. -umri i ftuar paraqet hersin
zgjedhor. .ecis ist t kandidatve i ndahen aq mandate sa her t pjestohet
numri i votive q ka ftuar ista me hersin zgjedhor. @*atimi i ktij qimi ka pr
qim ekzistimin e partive t voga. .istemi >M,nit ndarja e mandateve *het
prmes operacionit matematikor i cii nnkupton sh!rytzimin e ndarsit t
pr*ashkt.
00)JET E SISTE#IT T$ DCJEDHJE2E
#riter kryesor pr daimin e sistemeve zgjedhore sht vet prm*ajtja e tyre. >uke
u nisur nga kjo, n teorin poitike dhe shkencn kushtetuese=juridike jan *r disa
kasifkime t sistemeve zgjedhore n *az t kritereve prm*ajtsore.
= Ato q marrin pr *az parimet q prshkojn sistemin e zgjedhjeve, kto sisteme
i ndajn n demokratike dhe jodemokratike ose prparimtare dhe reaksionare.
= Ato q marrin pr *az nivein e prputhshmris si pjes positive t nj vendi,
sistemet dhe zgjedhjeve i ndajn n reae, !ormae dhe fctive. .istemet e
zgjedhjeve demokratike jan) zgjedhjet puraiste, e drejta e zgjedhjeve t
prgjithshme, *ara*arta, drejtprdrejta, votimi i !sheht etj. Ato sisteme q jan
kundr ktyre parimeve dhe *jn vjedhjen e votive jan jodemokratike. .istemet e
zgjedhjeve reae jan ato sisteme kur praktika e z*atimit prputhet me normat si
ato kushtetuese, igjore etj prmes t ciave rreguohen zgjedhjet. .istemin e
zgjedhjeve !ormae e kemi ather kur sistemi i zgjedhjeve prm*an parime q nuk
prkojn me mardhniet poitike reae dhe me raportin e !orcave poitike n at
vend. .isteme t zgjedhjeve fctive kemi ather kur reaiteti n z*atimin praktik t
zgjedhjeve sht n kundrshtim t pot me normat kushtetuese.
:aqe D6 prej
44;
Teoria %*i %andatin i%perati'e E #jo teori sht prpunuar nga .ieyes n
:ranc nga !und ii shek.8$%%%. .ipas ksaj teorie mandate i dhn pr!aqsuesve t
zgjedhur nuk trajtohet si kuptim juridik, por poitik.
Teoria poitike sociaiste E e ka cmuar mandatin imperative m tepr pr nga
sanksioni i tij pr!undimtar=revokimi. .ot ky mandate sht *raktisur n trsi,
madje n :ranc sht edhe i ndauar.
Koncepti i %andatit pr,a1sues E ky concept niset nga qndrimi se pr!aqsuesit
e zgjedhur pr!aqsojn popuin n trsi, e jo zgjedhsit q i kan zgjedhur. &jat
kohs sa i zgjat mandate pr!aqsuesi i zgjedhur nuk sht n raport juridik me
zgjedhsit, nuk prgjigjet pr punn e vet dhe ato nuk kan t drejt ta revokojn
parase ti skadoj mandate.
Teoria %*i %andatin e idhur < kjo teori sht m tepr poitike e m pak
!ormao=juridike. .ipas saj pr!aqsuesit nuk mvaren nga zgjedhsit. Ato jan t
mvarur nga kuptimi poitik pr programin dhe pikpamjet poitike q i kan
prezentuar gjat !ushats parazgjedhore dhe n *az t ciit kan arritur *esimin e
popuit.
RE2)KI#I
1e revokim kuptojm marrjen e mandatit para skadimit t tij nga ana e zgjedhsve.
'evokimi sht e drejt poitike dhe instrument juridik n duart e zgjedhsve. #t
institucion e hasim q nga shek.8$%% q sht z*atuar n disa njsi !ederae n
.GCA pr deputett e paramentit shtetror.
R)0I I "ARTI2E ")0ITIKE 4$ SISTE#I4 E DCJEDHJE2E
Aartit poitike jan paraqitur shum hert, me paraqitjen e vet shtetit dhe u!ts
pr pushtet. - teorin poitike paraqitja dhe !unksionimi i partive poitike idhet me
demokracin dhe t ciat jan shum ngusht t idhura mes veti. >emokracia
moderne si eement t saj ka paraqitur iden e sovranitetit popuor. @*atimi i
zgjedhjeve paraqet detyr t rnd, e kt detyr e z*utin sado pak vet partit
poitike dhe ato i *jn nj shr*im t madh demokracis. Arandaj, si demokracia
pr!aqsuese ashtu edhe sistemi i zgjedhjeve nuk mund t paramendohen pa
ekzistimin dhe !unksionimin e partive poitike.
KUSHTETUTA DHE SISTE#I ")0ITIK
:aqe DD prej
44;
1e termin .istem poitik kuptojm ushtrimin e pushtetit poitik. .istemin poitik e
kan sanksionuar vetm institucionet shtetrore qendrore. .humica e vendeve
sociaiste sistemin poitik e kan emruar si .istem shoqror=poitik.
SHTETI
.hteti sht !orma themeore e organizimit t shoqris. /ermi shtet *uron nga !jaa
status. Ekzistojn edhe teori se shtetitn e ka krijuar vet zoti. /eorit ideaiste=
o*jektive prmes shtetit shohin rndsin e ides a*soute t shpirtit popuor dhe
t vers m t art morae. /eorit *ioogjike organistike shtetin e kuptojn si
organizm t nj rendi m t art, organet e t ciit !unksionojn si ato t njeriut.
/eorit e dhuns, indje dhe natyrn e shtetin e m*shtesin n aktet e dhuns s
organizuar q ngadhnjen kundr m t do*tit. /eorit !unksionaiste shtetin e
trajtojn si organizat pr ushtrimin e !unksioneve t caktuara Crenda sistemit
socia. .ipas teoris marksiste shteti zhviohet si product i kundrthnieve kasore
antagoniste t ciat nuk mund t kaprcehen pa shtet. - kuptimin e ngusht shteti
nnkupton aparatin shtetror, dhe su su*ject i mardhnieve ndrkom*tare. -
kuptimin e gjer me shtet kuptojm gjith shoqrin t pr!shir me nj organizm
shtetror.
TI"ET DHE 5)R#AT E SHTETIT
/ippet e shtetit daohen mes veti si pr nga organizimi instituciona, ashtu edhe pr
nga natyra dhe vimi i !unksioneve q ushtrojn. .ipas mardhnieve n prodhim
dhe prm*ajtja kasore kemi kto shtete) shtetin skavopronar, shtetin !euda,
shtetin capitaist, shtetin proetar=sociaist.
"USHTETI SHTETR)R
Eementet e nocionit t shtetit jan) popui, territory dhe pushteti .ovran. Aopui
dhe territory konsiderohen si eemente personae e materiae t shtetit, ndrsa
pushteti shtetror konsiderohet eement idea apo juridik i shtetit. /e shteti, eement
specifc sht pushteti i tij, si raport urdhrues ku njri urdhron e t tjert i
nnshtrohen atyre urdhrave. - kufjt e shtetit, pushteti shtetror sht m i art
dhe sovran.
ATRI+UTET E "USHTETIT SHTETR)R
:aqe DE prej
44;
Atri*utet e pushtetit shtetror jan) pavarsia, kontinuiteti dhe pandashmria.
Aavarsia e pushtetit shtetror nnkupton se ai nuk i nnshtrohet asnj pushteti
tjetr. #jo shprehet si n aspektin e *rendshm ashtu edhe n at t jashtm.
Aavarsia sht rezutat i origjinaitetit t vet shtetit dhe vetm pushteti i tij sht
*urimor. ,rigjinaiteti i shtetit nnkupton se shteti sht entitet i a!t pr
vetarsyetim. #ontinuiteti i pushtetit shtetror dmth se ai ushtrohet pandrprer,
pavarsisht se a ndryshohen *artsit e tij. Aandashmria e pushtetit shtetror
nnkupton se ai sht nj pushtet, pavarsisht nga !akti se mund t ushtrohet
prmes m shum organeve.
0ECJITI#ITETI I "USHTETIT SHTETR)R
9sht nocion poitik e socioogjik. 1e kt nnkuptojm njohjen nga ana e
pjestarve t nj *ashksie poitike < shtetit, institucioneve ekzistuese t pushtetit
pasi q ato jan n pajtim me disa parime m t arta. 2egjitim sht ai shtet q n
veprimtarin e tij sht z*atuar sovraniteti popuor n !orm sa m t
drejtprdrejt. #jo daon nga igjshmria juridike gjegjsisht nga egaiteti. 2egjim
sht ai pushtet q sht vendosur me vendim t shumics s popuit.
5U4KSI)4ET E "USHTETIT SHTETR)R
#riter m i prshtatshm pr daimin e !unksionit t shtetit jan teorit duaiste dhe
trijaiste. /eorit duaiste nisen nga esenca e pushtetit shtetror, respektivisht nga
!unksioni i tij i urdhrdhnies dhe z*atimit. .ipas disa mendimtarve pushteti i cii
prcakton rreguat e prgjithshme t sjejes sht ai egjisativ, ndrsa pushteti i
cii z*aton ato rregua sht ekzekutiv i cii pr!shin at administrative dhe at
gjyqsor. Ar!aqsues t ksaj teorie ishin) 2oku, 'usso, Gans, #ezen etj. -darja
materiae e pushtetit *het n *az t veprimtarive t shtetit ku prmes t ciave ai
reaizon qimet e veta. .ipas ktij parimi pushteti ndahet n egjisativ, ekzekutiv
dhe gjyqsor. :unksionin egjisativ e ushtron shteti prmes sajimit t normave me t
ciat krijohet rendi juridik i shtetit, dhe prmes igjeve. 2igji pr*het nga rregua
juridike t reja, t prgjithsme dhe a*strakte -orma apo rregua igjore sht
a*strakte sepse z*atohet n raste t shumta, ajo sht posa e krijuar, sepse me t
z*atohet nj !unksion konstitutiv n rendin juridik t shtetit.
Crenda !unksionit egjisativ daojm)
= :unksionin kushtetutvns
= :unksionin e rregut egjisativ
= :unksionin normative
:aqe DF prej
44;
:unksioni ekzekutiv duhet t ndridhet me at egjisativ. Aushteti igjvns krijon
igjet ndrsa ai ekzekutiv i z*aton ato. :unksioni gjyqsor paraqet veprimtarin e
shtetit prmes t cis ruhet dhe reaizohet rendi juridik.
Eementet kryesore t ktij !unksioni jan)
= -ormat juridike
= .jejet njerzore
= #ontesti
-ormat juridike jan konkrete dhe shr*en si kriter pr ushtrimin e !unksionit
gjyqsor. .jeja e njerzve sht jo q versohet nga aspekti i norms juridike.
:unksioni gjyqsor sht i idhur me igjin. #ontesti sht eement qensor i !unksionit
gjyqsor. Armes tij daohet gjyqsia nga administrate.
S)2RA4ITETI
/ermi sovranitet ka prejardhjen nga atinishtjae re supremus=i pavarur dhe
supremitas=eprsi, si dhe nga !jaa e vjetr !ringe sovrain q dmth i pavarur. #y
term prdoret pr t shnuar pozitn m t art t ndonj su*jekti n !ushveprimin
e tij. /ermi sovranitet prdoret pr t shnuar t drejtn e popujve pr vetvendosje
3sovraniteti kom*tar7. /eoria *ashkkohore *n daimin mes nocioneve sovraniteti i
shtetit dhe sovraniteti n shtet. .ovraniteti i shtetit paraqet atri*ut qensor n
shtetin nprmjet t ciit shprehet pavarsia e tij n raport me !aktort e jashtm, si
dhe eprsia e tij n raport me !aktort e *rendshm.
So'raniteti n shtet ka t *j me *artsit e pushtetit shtetror si pushtet sovran.
1e sovranitetin e shtetit kuptojm)
a7 pavarsin e pushtetit shtetror
*7 eprsin 3supermacionin7 e pushtetit shtetror
c7 pakufzueshmrin juridike t pushtetit shtetror
.ovraniteti i shtetit pr!shin tre eemente) t jashtme, t *rendshme dhe t
sintetizuara. 1e eementin e jashtm nnkuptojm pavarsin e pushtetit shtetror
n raport me shtetet e jashtme pr t marr vendime pa mos iu nnshtruar
urdhrave t jashtme. 1e eementin e *rendshm nnkuptohet eprsia e pushtetit
shtetror, ku Crenda territorit t vet sht pushtet m i art n krahasim me t
tjert. Eementi i sintetizuar konsiston n pakufzueshmrin juridike t pushtetit
shtetror. E drejta *ashkkohore ndrkom*tare njeh sovranitetin e shtetit dhe sipas
#arts s #om*eve t Cashkuara, mardhniet midis antarve t Cashksis
-drkom*tare duhet t *azohen n parimin e *arazis sovrane.
So'raniteti i popuit sht i idhur me *artsit e sovranitetit Crenda shtetit.
2idhur me at se kush sht *arts i sovranitetit t shtetit ekzistojn disa teori)
:aqe DH prej
44;
teoria teokratike, egjitimiste, e sovranitetit t kom*it, sovranitetit t popuit apo
shtetasve, marksiste.
5)R#AT E DREJT"$RDREJTA T$ REA0IDI#IT T$ S)2RA4ITETIT .ovraniteti
reaizohet n dy mnyra)
= -prmjet !ormave t t vendosurit t drejtprdrejt t shtetasve dhe
= -prmjet pr!aqsimit poitik t trupit zgjedhor n organet e caktuara shtetrore
- !ormn e par vjen n shprehje demokracia e drejtprdrejt, ndrsa n !ormn e
dyt vjen n shprehje demokracia pr!aqsuese. >emokraci e drejtprdrejt sht ajo
kur popui si *ashksi poitike, tu*ohet n nj vend dhe merr vendime idhur me
punt pu*ike. :orm t par t ksaj demokracie hasim n &reqin Antike. -
shtetin *ashkkohor kjo !orm as q mund t paramendohet. #jo demokraci
z*atohet vetm n *ashksi territoriae t voga. - demokracin pr!aqsuese
shtetasi nuk vendos drejtprdrejt, por drejtprdrejt i zgjedhin pr!aqsuesit e tyre q
vendosin n emr t tyre. #jo prjashton popuin nga vendim marrja dhe nuk
prkon me idet e sovranitetit t popuit, mirpo n demokracin pr!aqsuese jan
gjetur disa !orma t pjesmarrjes s drejtprdrejt t shtetasve n ushtrimin e
pushtetit si re!erendumi, pe*ishiti, iniciativa etj.
Re,erendu%i < sht institucion m i prhapur dhe m i rndsishm i
demokracis si rezutat i sovranitetit t popuit. :jaa re!erendum vjen nga
atinishtja q dmth at pr t ciin duhet in!ormuar. - re!erendum zgjedhsit
prcaktohet pr njrn nga aternativat A9' ose #0->9'.
#asifkimi i !ormave t re!erendumit *het n *az t !aktorve t ndryshm siq
jan)
= Caza juridike pr m*ajtjen e re!erendumit
= ,*igueshmria e vendimit nga re!erendumi
= E!ekti i vendimit nga re!erendumi
= +shtja per t cin vendoset me re!erendum
= #oha e z*atimit t re!erendumit
Ar nga *aza juridike daojm dy oje t re!erendumit)
= % detyrueshm dhe
= :akutativ
Re,erendu% i det3ruesh% sht ai re!erendum i cii z*atohet medoemos, meq
sht parashikuar me kushtetut dhe igj.
Re,erendu%i ,akutati' quhet ajo !orm e t vendosurit t drejtprdrejt,
mundsia pr m*ajtjen e t ciit sht parashikuar dhe idhur me shpajen e tij t
merr vendim organi competent.
:aqe EI prej
44;
Ar nga o*igueshmria e vendimit t re!erendumit daojm)
= 'e!erendum detyrues
= 'e!erendum konsutativ
#e re,erendu% det3rues nnkuptojm qndrimin e organeve shtetrore ndaj
rezutateve t re!erendumit.
Re,erendu%i kshidhns ose konsutati' sht ajo !orm e t vendosurit t
drejtprdrejt t zgjedhsve, n t ciin akti q sht o*ject i re!erendumit nuk
miratohet por prmes re!erendumit vetm shpreh mendimin rreth tij.
Ar nga e!ekti i vendimit q de nga rezutatet e re!erendumit daojm)
= 'e!erendumin konstitutiv dhe
= 'e!erendumin a*rogativ
"r%es re,erendu%it konstituti' vrtetohet e!ekti i nj akti t miratuar nga
organi shtetror prkats.
"r%es re,erendu%it a*ro(ati' a*rogohet akti n !uqi duke mos e zvendsuar
me tjetr. Ar nga koha e m*ajtjes daojm)
= 'e!erendumin paraprak ante egume m*ahet para miratimit pr!undimtar t
aktit, apo para marrjes s vendimit nga paramenti.
= 'e!erendumi pauses paraqet at potsues, ngase zgjedhsit vendosin pr aktin
pas miratimit t tij nga ana e paramentit.
.ipas o*jektit pr t ciin vendoset daojm)
= 'e!erendumin kushtetutvns sht !orm e miratimit pr!undimtar t kushtetuts
ose t ndryshimit t saj
= 'e!erendumi igjvns sht !orm e miratimit t drejtprdrejt t igjit nga ana e
shtetasve dhe sht !orma e re!erendumit m e prhapur n *ot.
"0E+ISHITI <
9sht nj ndr !ormat e reaizimit t drejtprdrejt t sovranitetit t popuit. /ermi
pe*ishit *uron nga !jaa atine pe*iscitum q dmth vendim i popuit i miratuar
me votim. >isa mendimtar thon se pe*ishiti nuk daon nga re!erendumi dhe se
ai paraqet !orm t re!erendumit igjvns.
I4I6IATI2A (nis%a e popuit) <
:aqe E4 prej
44;
9sht !orm e t vendosurit t drejtprdrejt t popuit. - t drejtn kushtetuese,
kjo !orm njihet si peticion i zgjedhsve. %niciativa e popuit mund t jet e
prgjithshme dhe e kufzuar. %niciativa e popuit paraqitet n !orm t pa!ormuuar,
si krkes me t ciin shprehet qimi dhe esenca e aktit q krkon t n(jerret.
,rgani pr!aqsues sht i detyruar ta shqyrtoj dhe ta harotj propozimin e aktit.
2ET)JA E ")"U00IT <
9sht !orm specifke e t vendosurit t drejtprdrejt. /ermi veto ka prejardhjen
nga gjuha atine veto, veteor q dmth ndaoj, hedh posht. Armes vetos zgjedhsit
sh!uqizojn igjet n !uqi. - rast t hedhjes n re!erendum, igji ,umd t hedhet
posht vetm nse kundr tij kan votuar shumica e zgjedhsve t regjistruar.
SISTE#I "$R5AGSUES SI 5)R#$ E REA0IDI#IT T$ S)2RA4ITETIT
#y system m*shtetet n teorin e sovranitetit t kom*it sipas t cis kom*i si trup
koektiv ushtron sovranitetin prmes pr!aqsuesve t vet t zgjedhur. #y system
sht si !orm e imponuar e shtetit modern. .istemi pr!aqsues s pari sht
paraqitur n Angi n shek.8%$ me konstituimin e paramentit angez si organ
pr!aqsues i pr*r prej dy dhomave.
TE)RIA #+I 4DARJE4 E "USHTETIT
-e praktikn kushtetuese hasim tre sisteme t ndarjes s pushtetit)
= .istemin presidencia
= .istemin paramentar
= .istemin e przier
SISTE#I "RESIDE46IA0
#y system sht !orm e rreguimit kushtetues, !orm e organizimit dhe ushtrimit t
pushtetit. . pari sht z*atuar n .GCA me kushtetutn e vitit 4EFE. #y system
m*shtetet n iden e ndarjes konsekuente t pushteteve dhe *artsve t tyre.
.ecii pushtet duhet ti punoj ato pun q i takojn, dhe duhet t jet sa m i
pavarur nga dy pushtetet tjera. #y system siguron pavarsin e organeve t
:aqe E5 prej
44;
administrats dhe atyre gjyqsore nga organi egjisativ i cii sht n pozit m t
voitshme nga rra!shi materia. - sistemin presidencia pushtetin egjisativ e
ushtron organi pr!aqsues, pushtetin ekzekutiv dhe administrative e ushtron
kryetari, t ciin e zgjedh popui, ndrsa pushtetin gjyqsor e ushtrojn gjykatat,
gjyqtart e t ciave i zgjedh popui.
"residenti si *arts i pushtetit ekzekutiv dhe administrative si she! i shtetit ai
sht komandant supreme i !orcave t armatosura. Ai emron !unksionart e
administrats. Aresidenti sht pr!aqsues i shtetit dhe sovranitetit t tij, pr!aqson
vendom n mardhniet ndrkom*tare, idh marveshje ndrkom*tare, akrediton
pr!aqsuesit dipomatic etj. #ryetari pr punn e tij nuk i prgjigjet organit
pr!aqsuesit, ai nuk mund t ndikoj te organi egjisativ n miratimin e igjeve.
SISTE#I "AR0A#E4TAR
#y system sht karakteristik pr nga raporti mes paramentit dhe qeveris.
Aaramentarizmi pr her t par u paraqit n Angi, n u!t pr t ngushtuar
pushtetin e monarkut. #arakteristikat q e artsojn sistemin paramentar jan)
= Eprsia parimore e pushtetit egjisativ m*i dy pushtetet tjera, i cii kontroon
punn e qeveris dhe ka mundsi ta prm*ys ate
= Ekzistimi i sheft t shtetit pa ndonj prgjegjsi poitike q konsiderohet si
eement sta*i i pushtetit ekzekutiv
= @*atimi i institucionit t qeveris, prkatsisht i kshiit t ministrave si organ i
posacshm administrative. 1*reti sundon por nuk qeveris.
.hef i shtetit mund t re!uzoj propozimin e ministrit, gjithashtu edhe ministry
mund t kundrfrmoj aktin e tij. 1inistrant i prgjigjen paramentit i cii mund ti
shkarkoj duke ua votuar mos*esimin. 1inistrant pr*jn qeverin paramentare,
kurse qeveria i prgjigjet paramentit si organ koegjia, dhe nprmjet vot*esimit
paramenti ushtron ndikim vendimtar m*i qeverin. Edhe qeveria mund t ndikoj
m*i paramentin, dhe kto ajo i krkon sheft t shtetit ta shpr*j paramentin dhe
prmes saj arrihet *araspesha mes qeveris dhe paramentit.
SISTE#I I "$RDIER
Aaraqet nj system hy*rid t organizimit dhe ndarjes s pushtetit shtetror. #y
systemshquhet pr nga kom*inimi i parimeve dhe rreguave t sistemit
:aqe E? prej
44;
paramentar dhe atij presidencia. #y system njihet si paramentaro=presidencia ose
anasjetas. @*atimi i saj sht si rezutat pr krijimin e nj qeverie sta*ie dhe
eeminimin e kuaicioneve t gjra e cia ka shkaktuar kriza poitike t shpeshta. #y
system m shum zhviohet si !orm e presidenciaizmit t crregut se sa
paramentarizmit raciona. - raport me dy sistemet e mparshme sht m i
hershm, ky sht i ri. Ar her t par sht paraqit n :inand me kushtetutn e
vitit 4H4H, pastaj n Austri 4H?;, :ranc 4H6F etj. - kt system shef % shtetit ka
pozit shum t !ot gjithashtu vjen n shprehje edhe pavarsia m e madhe e
qeveris.
TE)RIA #+I U4ITETI4 E "USHTETIT
0niteti i pushtetit sht !orm e rreguimit t raporteve midis pushtetit egjisativ,
ekzekutiv=administrativ dhe gjyqsor sipas t ciit)
= " t tre pushtetet i ushtron nj organ i vetm
= .eciin nga tre pushtetet e ushtrojn organet e vecanta, por organi pr!aqsues e
ka eprsin m*i dy t tjert
:orma e par e pushtetit i takon t kauars ndrsa !orma e dyt na paraqitet n
!orm t konventit dhe sistemit t kuvendit.
SISTE#I I K)42E4TIT
#y sht system i organizimit horizonta t pushtetit ku pushtetit ku pushteti
egjisativ dhe ekzekutiv sht prqndruar n at egjisativ, ndrsa ai gjyqsor
sht ndar. #y system pr her t par sht paraqitur gjat 'evoucionit :rancez
gjat kohs s Bako*inve. #onventi ka zgjedhur #shiin e .hptimit Au*ik, i cii ka
udhhequr pushtetin ekzekutiv. .ipas #ushtetuts s 1ontanjarit e cia nuk hyri n
!uqi, :ranca nuk ka pasur as she! shteti, as qeveri, as she! t pushtetit
administrative. #to tre organe i ka pr!aqsuar #onventi si organ m i art i
pushtetit. Antart e #shiit i prgjigjen #uvendit. .ecii antar si ministr drejton
nj nga dikasteret e administrats. - kt system sht karakteristike edhe
institucioni i re!erendumit.
SISTE#I I KU2E4DIT
%det e ktij sistemi kan ardhur n shprehje n #omunn e Aarisit 34FE47 dhe n
shumicn e ish shteteve sociaiste. /eoria poitike sociaiste e '.:B kt system e
konsideron si *esnik t sistemit t konventit, system q m*shtetet n iden e
unitetit t pushtetit. #tu pushteti gjyqsor arrin nj pavarsi !ormae dhe !aktike.
SISTE#I AUT)KRATIK
:aqe E; prej
44;
:iozof grek Aristotei termin autokraci e ka prdorur pr t shnuar nj !orm t
sistemit poitik, ku pushteti gjendet n duart e nj individi t ciin e ushtron sipas
dshirs s vet dhe pr vete. :orm m e shprehur e autokracis sht diktatura
personae. :ormat e qeverisjes autokratike jan) =Aristokracia, ,igarkia, Autokracia,
/irania, >espotia dhe >iktatura.
K0ASI5IKI#I I )RCA4E2E SHTETR)RE
,rganet shtetrore n(jerrin norma juridike, sigurojn z*atimin e tyre dhe ushtrojn
pun dhe detyra tjera. .ecii shtet ka organizatn e vet shtetrore. ,rganet
shtetrore ndahen n) t armatosura dhe civie, urdhrdhnse dhe ekzekutive, t
zgjedhura dhe jo t zgjedhura, individuae dhe koegjiae etj.
"AR0A#E4TI
9sht organ m i art p!aqsues n shtetin *ashkkohor, i cii ushtron pushtetin
egjisativ dhe n disa raste edhe at ekzekutiv. - vende t ndryshme ky organ
pr!aqsues emrohet ndryshe si) kuvend, konvent, sovjet, kongres, sejm, megjis,
sa*or. Aaramenti paraqitet me paraqitjen e kushtetutave pr arsye se kushtetuta
shnon kaimin gradua t pushtetit nga aristokratt dhe aristokracia n *or(hezi
nacionae. :jaa parament vjen nga !jaa atine parare q dmth me !o. #y organ
sht product i demokracis *or(heze, megjithse qysh n shtetet skavopronare
sht paraqitur n !orm t kuvendit. Aaramenti s pari u paraqit n Angi, gj q
vrehet edhe sot n ekzistimin e >homs s Eprme 3t 2ordve7 si m*eturin e
aristokracis. &jat kohs *or(heze ka ardhur n shprehje >homa e Aoshtme
3komunave7. Aaramenti zgjedhet n katr vite, prmes votave t !shehta dhe sht
organ gjithpopuor. Aaritit poitike uajn ro kyc n punn e paramentit t ciat
caktojn kandidatt e tyre dhe pas zgjedhjes ato udhheqin punn e paramentit
qo!t si pozit apo si opozit.
#ompetencat e paramentit jan)
= Aaramenti sht *arts !orma i sovranitetit 3miraton dhe ndryshon kushtetutn,
igjet7
= Aaramenti ndikon n pushtetin administrative 3n sistemet e unitetit t pushtetit,
n vecanti7
= Aaramenti ndikon n mardhniet ndrkom*tare.
Ar t siguruar mvetsimin e paramentit modern, sht z*atuar imuniteti
paramentar. %muniteti paramentar m*ron antart e paramentit pr t shprehur
:aqe E6 prej
44;
mendimin e tyre dhe irisht t votojn pr vendimet q merren. .i !orm e
mekanizmit t *rendshm t puns, paramenti !ormon trupa punues t prhershm
dhe t prkohshm, n !orm t kshiave, komiteteve dhe komisioneve.
SHE5I I SHTETIT 1e termin she! t shtetit n t drejtn kushtetuese, nnkuptojm
individin ose organin i cii ushtron organin e pr!aqsimit t shtetit dhe sovranitetit t
tij n mardhniet e *rendshme dhe ato ndrkom*tare. - sistemin presidencia
shef i shtetit sht *arts i tr pushtetit ekzekutiv dhe atij administrative. -
monarkin a*soute shef i shtetit sht *arts a*sout i tr pushtetit. / gjith
kushtetutat sanksionojn kompetencat e sheft t shtetit.
#emi disa !orma t sheft t shtetit)
= .hef individua i shtetit dhe
= .hef koegjia ose koektiv i shtetit
.hef individua i shtetit sht paraqitur n !orm t monarkut, kryetarit t
repu*iks dhe kryetarit t shtetit. 1onarku sht !orma m e vjetr e sheft
individua t shtetit. Ai e ka trashguar !ornin dhe ka pasur pushtet t pakufzuar.
.istemi !euda karakterizon tipin e monarkis dinastike gj q n shek.88 e kan
prdorur ushtarakt pr marrjen e pushtetit prmes grushtshtetit. :orma m e !ort
e sheft individua t shtetit ka qen monarkia a*soute.
Aastaj kemi edhe tri !orma t tjera si)
4. 1onarkun n monarkin kushtetuese, i cii pr!aqson shtetin, ushtron !unksionin e
m*rojtjes s unitetit dhe sovranitetit t shtetit
5. .hef i shtetit me disa prerogativa m t gjera se ai i pari
?. .hef i shtetit n monarkit kushtetuese si she! !orma ose !aktik i cii emron nj
pjes t paramentit dhe prmes dekreteve t caktuara ndryshon kushtetutn.
She. indi'idua i shtetit n shtetet jo%onarkiste #to shtete *azohen n
qeverisjen repu*ikane, dhe pr kt arsye shef i shtetit emrohet si #ryetar i
'epu*iks rasti i @vicrrs dhe #ryetar i .htetit rasti i .GCA=ve. #ryetari i repu*iks
sht she! i shtetit si kategori kushtetuese. #ryetari i shtetit sht she! !aktik i
pushtetit ekzekutiv si dhe she! i shtetit. .hef individua i shtetit sht z*atuar n
nj sr shtetesh sociaiste si Aooni, +ekosovaki, ':AB, #in etj. .hef i shtetit sipas
#ushtetuts s Austris, Craziit, .GCA=ve duhet t ket m*ushur ?6 vjet pr tu
kandiduar, kurse &jermania dhe /urqia nga ;I vjet. .hef i shtetit n kto vende
zgjedhet n kto mnyra)
= - zgjedhje t drejtprdrejta nga ana e popuit 3"ipro, #osov, :ranc, %sand etj7
= - zgjedhje t vecanta t trthorta
= -ga ana e organit m t art pr!aqsues
1andati i sheft t shtetit zgjat ;,6,D,E vjet dhe sht i prjetshm n &an.
SHE5I K)0EKTI2 I SHTETIT
:aqe ED prej
44;
:ormat e para t shtetit koektiv i hasim n &recin Antike, ku sht tentuar q
pushteti ekzekutiv ti *esohet organeve koektive. 1 von kt e hasim n :ranc,
pas revoucionit demokratik. :ormn e par t sheft koektiv t pushtetit ekzekutiv
e ka z*atuar @vicrra 34F;F7. -j !orm t ngjashme e kemi edhe te #ushtetuta e
0ruguajit e vitit 4H65, ku !unksionin ekzekutivo=poitik e ushtron #shii #om*tar i
"everis q zgjedhet nga popui me mandat ; vjecar. Armes ksaj !orme sht
tentuar ti shmanget si paramentarizmit kasik ashtu edhe sistemit presidencia
kasik amerikan. 1e kushtetutn e '.:.' t vitit 4H4F, !ormohet #omiteti "endror
Ekzekutiv i .ovjetve si !orm kushtetuese e organit koektiv ekzekutiv, t ciin e ka
zgjedhur #ongresi &jithrues i .ovjetve. &jithashtu n kushtetutn e C'.. t
Crezhnjevit t vitit 4HEE dhe at t .tainit 34H?D7 z*atohet !orma e sheft t shtetit
si Aresideum i .ovjetit .uprem.
"$RCJECJSIA E SHE5IT T$ SHTETIT
Ar kushtetutshmrin dhe demokracin kjo ka nj rndsi t madhe. Ar sa i prket
monarkut, ai jnuk i prgjigjej askujt, ngjashm sht edhe n shtetet me diktatur
personae. - shtetet me system presidencia ekziston prgjegjsia e kryetarit,
kshtu psh sipas #ushtetuts s .GCA=ve kryetari i shtetit dnohet n rast t
tradhtis, mito dhe krimeve t tjera t rnda. E drejta e fimit t procedurs i
takon #ongresit, n *az t institucionit t impicimentit. - sistemet paramentare
shef i shtetit, kryetari paraqitet para popuit, zotit dhe historis. - shtetet
sociaiste pr rast tradhtie t tij, ai sht ikuiduar fzikisht.
GE2ERIA <
- kuptimin e gjr poitik, me termin qeveri kuptojm pushtetin. Ai prdoret edhe
pr ti shnuar t gjitha organet m t arta egjisative dhe ekzekutive t shtetit.
Ar!undimisht ky term prdoret pr ta emruar organin m t art t pushtetit
ekzekutiv. -ga t gjitha organet dhe institucionet e shtetit, qeveria ka m shum
prioritet, sepse pushteti nuk mund t paramendohet n qo!t se nuk z*atohet.
Aushteti ekzekutiv paraqet nj ndr mekanizmat kryesor t pushtetit dhe !ormn
themeore, nga e cia pasqyrohet karakteri i pushtetit dhe *rendia e rreguimit
poitik n cdo shtet.
GE2ERIA 4$ SISTE#I4 "AR0A#E4TAR
:aqe EE prej
44;
9sht organi m i art ekzekutivo=poitik n nj vend. "qeveria paramentare s
pari paraqitet n Angi, q n praktikn e monarkut q ti !toj n konsutime ca
antar t #shiit 1*retror. -j ndr karakteristikat e qeveris paramentare sht
se ajo !ormohet n parament dhe mvaret nga ai. Ajo !ormohet nga !unksionar
poitik q kan shumicn n parament dhe mvaret nga ai. Ajo !ormohet nga
!unksionar poitik q kan shumicn n parament. "everia n trsi e ushtron
pushtetin ekzekutiv dhe administrative, njherit ajo sht koegj ministrash t cit
m*ajn prgjegjsi individuae si ministra n krye t dikastereve prkatse. "everia
duhet ta gzoj *esimin e paramentit. - Angi, qeverin e !ormon ajo parti q ka
ngadhnjyer n zgjidhjet paramentare dhe sht homogjene sepse !ormohet nga nj
parti poitike. - krye t qeveris gjendet kryeministri, i cii sht ider i partis n
pushtet. "everia ka t drejt t krkoj zgjedhje t parakohshme. "everia angeze
!ormohet n !orm t ka*inetit, poitikn !aktike e udhheq kryeministri dhe
#an*ineti. Ajo pr*het prej ?I antar. #a*inetin e pr*jn emrat m t shquar t
partis n pushtet t cit udhheqin me ministrin e jashtme, *rendshme,
m*rojtjen, fnancat e *u(hetit, me ekonomin, drejtsin etj. - :ranc paramenti
paraqet pushtetin themeor. Aushteti ekzekutiv sipas kushtetuts s :rancs t vitit
4FE6 i takon #ryetarit t 'epu*iks, t ciin !unksion e ushtron drejtprdrejt dhe q
!ormohet sipas vunetit t paramentit. 1 von pushteti !aktik sht ushtruar nga
#shii i 1inistrave ku qeverin e !ormon mandatari q e cakton presidenti dhe e
miraton paramenti, dhe ka mundsi ta rzoj qeverin.
)RCA4I EKDEKUTI2 4$ SISTE#I4 "RESIDE46IA0
:unksionet egjisative dhe ekzekutive jan t ndara. Aushteti ekzekutiv gjendet n
duart e kryetarit t repu*iks, q mund t prgjigjet vetm para popuit. #ryetari
sht she! i shtetit, kryekomandant supreme i !orcave t armatosura, krytar i
pushtetit administrative dhe qeveris. Ai emron udhheqsit e departamenteve t
administrats udhheq punt e jashtme q ndryshe njihet si sekretar shtetror. Edhe
pse ktu prdoren termet qeveri dhe ka*inet n t vrtt nuk kemi as qeveri e as
ka*inet. $endimet i merr kryetari.
)RCA4I EKDEKUTI2 4$ SISTE#ET #)4)")0ISTE
:orma e par e ktij sistemi u paraqit n sistemet poitike autokrate dhe a*soute.
.istemi monopoist nuk paraqet qeverisje personae ose diktatur personae. #jo
sht qeverisje putokratike, oigarkike, miitariste. - sistemet *ashkkohore
monopoiste, !unksiononin vendimtar t pushtetit e ushtron qeveria e cia i
nnshtrohet nj personi. - kt system ekzisotn edhe organi pr!aqsues.
:aqe EF prej
44;
)RCA4IDI#I I "USHTETIT EKDEKUTI2 4$ SISTE#I4 E K)42E4TIT
.ipas #ushtetuts s @vicrrs ky nocion paraqet nj nga !ormat e shprehjes s
sovranitetit popuor. Ar!aqsues i sovranitetit t popuit sht #uvendi, i cii n cdo
; vjet zgjedh #shiin :ederativ prej E antarsh dhe ushtron pushtetin m t art
ekzekutiv dhe administrative. #shii :ederativ nuk ka cisin e koegjit t
ministrave, ka*inetit dhe as t qeveris. - kushtetutn e 0ruguajit pushteti
ekzekutiv i *esohet #shiit #om*tar, i cii pr*het prej H antarve, q
zgjedhen drejtprdrejt n cdo ; vjet. #y kshi sht edhe she! i shtetit, ai z*aton
igjet, kujdeset pr ruajtjen e rendit juridik, udhheq poitikn e jashtme, emron
!unksionart ushtarak dhe gjyqtart etj.
SISTE#I I )RCA4E2E T$ DREJT$SIS$
1e kt system kuptojm sistemin e vecant t institucioneve shtetrore q
organizohen dhe !unksionojn jasht organeve pr!aqsuese dhe atyre ekzekutive, t
ciat e ushtrojn pushtetin gjyqsor. - sistemin e organeve t drejtsis hyjn
gjykatat. - disa vende n kt organ pr!shihet prokuroria dhe avokatia pu*ike.
,rganet e drejtsis merren me z*atimin e rreguoave t prgjithshme juridike, dhe
*n m*rojtjen e rendit shoqror, ekonomik e poitik.
CJHKATA SI KATEC)RI E S$ DREJT$S KUSHTETUESE
&jykatat m*rojn verat dhe interesat themeore t shoqris. Ato jan pjes
historike t njerzimit. >eri sa n fim paraqiten si kshia t shtetasve t !ormuar
A> G,+ sot ato paraqesin institucione prkatse t pushtetit poitik, dhe organe t
pazvendsueshme t shtetit.- fim gjykatat kan qen t mvarura nga pushteti
ekzekutiv, dhe kan qen t varura drejtprdrejt nga ai. - periudhn e ndarjes s
pushteteve, gjykatat u shpan si organe t posacshme, t ciat ushtrojn
pushtetetin gjyqsor n mnyr t pavarur. &jykatat kan ndikuar shum n
m*rojtjen e t drejtave dhe irive t njeirut, e sidomos gjat 'evoucionit Cor(hez.
&jykatat varen nga nivei i demokracis n nj shtet. .GCA=t gjykatat i
konsiderojn si institucion m t rndsishm t ruajtjes s irive dhe t drejtave, t
kushtetutshmris dhe demokracis. &jykatat paraqesin institucione duaiste, dhe
ktu ven t prmendet mendimi se gjykata sht institucion shoqror=poitik, organ
i prkrahjes s pushtetit poitik, organ i pr*ashkt i shtetasve dhe i dhuns s
jashtme, sht organ q m*ron t drejtat dhe irit e njeriut dhe s !undi sht
organ i tjetrsimit t tij.
5U4KSI)4I CJHG$S)R
:aqe EH prej
44;
-j mori juristsh dhe mendimtarsh, duke fuar nga +iceroni, 2oku, 1onteskje
kan pohuar se !unksioni gjyqsor sht potsisht i pavarur dhe shr*en si mjet
m*rojts pr keqprdorjen e !unksioneve tjera. .ocioogt dhe poitikoogt reaist
pohojn se gjyqsia sht institucion thjesht poitik. :unksioni gjyqsor paraqet
eementin qensor t sistemit poitik n nj vend. Ai pr*n *azn e drejtsis.
:unksioni gjyqsor sht e garantuar me kushtetut pr m*rojtjen e paanshme t
irive dhe t drejtave t njeriut, t prons dhe interesave shtetrore e shoqrore dhe
!orm e shqiptimit t sanksioneve penae n *az t prgjegjsis. Ajo sht !orm
themeore e ruajtjes s rendit juridik, dhe !orm e m*rojtjes s kushtetutshmris.
K)#"TETE46AT E CJHKATA2E
&jykatave iu sht *esuar gjykimi i veprave penae, pastaj zgjidhja e konJikteve
dhe e kontesteve mes personave fzik dhe juridik, me karakter pasuror, juridik,
!amijar etj. - disa vende ato ushtrojn kontroin e igjshmris s akteve t
organeve t administrats, kur vendoset m*i t drejtat e shtetasve. #onJiktin
administrative mund ta foj prokurori, kur konstaton se me igj sht cenuar
individi apo personi juridik. 2idhur me konJiktin e administrats ekzisotjn dy
sisteme)
= .istemi i kauzus s prgjithshme
= .istemi i numrimit
"R)6EDURA CJHGS)RE Ekzistojn disa oj t procedurs gjyqsore)
= Aenae
= #ontestimore
= Bashtkontestimore
= Arm*arimit
Arocedurat rreguohen prmes igjeve t vecanta. Ar t siguruar o*jektivitetin e
gjykats jan z*atuar rregua t caktuara t procedurs gjyqsore. Aarimet kryesore
t ktyre rreguave jan)
= o*igimi i gjykats t marr n pyetje seciin para se ti shqiptohet denimi
= sigurimi i mundsis, secis pa, q para gjykats drejtprdrejt ti kundrvihet
pas tjetr, dhe ti kundrshtoj pohimet e saj
= e drejta e pave q para gjykats ti shqyrtojn cshtjet me goj
= puna pu*ike e gjykats
= e drejta e pas t kundrshtoj vendimin e gjykats s shkas s par
gjykatat marrin vendime sipas igjit, mirpo n disa vende ato duhet t z*atojn
aktet e organeve ekzekutive=poitike dhe ato t administrats.
:aqe FI prej
44;
&jykatat ango=saksone, vendimet i m*shtetin, n vendimet e pot!uqishme t
gjykatave t marrura m hert A'E+E>E-/%. .istemi i gjykatave n vendet unitare
sht i thjesht, ndrsa n ato !ederative m i ndrikuar.
&jykatat ndahen n)
= &jykata t shkas s par 3themeore7
= &jykata t shkas s dyt 3apeit7
"R)KUR)RIA Arokuroria ekziston n t gjitha vendet. #y institucion emrohet si)
= Arokurori pu*ike
= Arokurori shtetrore
:unksioni i prokuroris qndron n ndjekjen e kryesve t veprs penae, dhe
pr!shin fimin e procedurs penae dhe paraqitjen e mjeteve t rreguta
juridike. - shtetet sociaiste, prokuroria ka pasur pr mission t kontrooj
z*atimin e prpikt t igjit. - .GCA n krye t Arokuroris :ederative gjendet
prokurori 3atorny7 i prgjithshm, t ciin e emron presidenti me pqimin e .enatit,
dhe i cii njkohsisht sht edhe ministr i drejtsis.
7.Gdokush 1e aku&ohet per 'eper penae (e&on te drejta %ini%ae si ne
'iji% /K
4.a7"do person % ngarkuar me veper penae duhet te njo!tohet menjeher ne gjuhen
net e cien e kupton.
*7i akuzuari ka te drejt ta zgjedh per!aqesusin e tij igjor,ose te kerkoj ndihm
igjore pa pages.
c7-e veqanti ati duhet ti o!rohet ndihma e nje perkthyesi pa pages per kontaktet
me administraten.
d7 % dyshuari nuk duhet te detyrohet ta !ajsoj veten ose ta pranoj !ajin ne asnje
koh dhe asnje rrethan,
e7qdo personi te pandehur duhet ti o!rohet ndihm praktike nepermjet nje
m*rotesi igjor.
8.G,ar eshte roi kushtetues I keshiit (j31esor te Koso'es sipas
kushtetutes se koso'es K
5.#shii gjyqesor % kosoves eshte organ potesisht % pavarur ne kryerjen e
!unksioneve te tij me qeim te sigurimit te nje sistemi te pavarur,te drejt, te
qasshum,pro!essiona dhe te pa anshum te drejtsis ne repu*iken e kosoves.
@.6iat ishin de,ektet (%an(sit) e re&outes 78AAK
:aqe F4 prej
44;
?.a7 me shum eshte marr me pasojat e krizes se sa me *urimet e saj,
*7ka sanksionuar gjendjen e status quos,
c7nuk e ka njohur gjendjen e me parshme te shpaur me re!erendum.
A.G,ar eshte udhe&i%i ad%inistrati'eK
;.0dhezimi eshte akt juridik normative dhe n(jerret me qeim te drejtimit,keshiimit
ose dhenies se instrukcioneve te ndryshme idhur me z*atimin e igjit apo
dispozitave tjera.0dhezimi administrative ka karakter detyrues porn e mas me te
do*et se urdheresa apo rreguorja, egziston udhezimi !akutativ apo % pa
detyrueshum,udhezimi n(irret nga organet me te arta qe iu drejtohen organeve me
te uta.
9.G,ar eshte dekreti presidencia sipas e(jisacionit ne ,u1i ne Koso'eK
6.>ekreti eshte nje shkres apo document te cien kryetari % shtetit e eshon per
qeime te ndryshme qe duhet z*atuar nga organet shtetrore psh. >ekreti per
emrimin e am*asadorve ne shtet tjera etj.
:.Sipas cies ,or%u dhe nen ciat kushte %und te shkarkohen n(a det3ra
prokuroret e rep.se koso'es K
D.Arokuroret mund te shkarkohen vetem ne rast se )
a7shkaktojn veper penae,
*7nese *ejn shkeje te rendit te detyres zyrtare.
<."rocedura per shpajen e (jendjes se jasht&akonsh%e ne 'end K
E.#ushtetuta percakton se gjendjen e jashtzakonshme e shpa presidenti % repu. .e
kosoves pas konsutimit me kryeministrin e rep. se kosoves.Aas shpajes te kesaj
gjendje presidenti n(jerr menjher nje dekret ku percakton gjendjen e rrezikshmeris
dhe kufzimet e caktuara gjat kohes sa zgjat gjendja e jashtzakonshme.Crenda ;F
oresh kuvendi % rep. se kosoves duhet te jap peqimin per ket dekret me shumic
votash te deputetve te pranishum nese nuk jepet peqimi dekreti nuk ka !orc dhe
e!ekt.
;.4e ciat raste shpaet (jendje e jasht&akonsh%e K
F.-e rast nevoje per masa emergjente te m*rojtjes,ne rast rreziku te *rendshum
ndaj rendit kushtetus dhe siguris pu*ike,ne rast !atkeqsie natyrore e cia prek
teritorin e rep.se kosoves ose nje pjes te tij.
;.6iat jan ,a&at e shpajes se (jendjes se jasht&akonsh%e (a,atet) ese K
:aqe F5 prej
44;
F.&jendja e jashtzakonshme ne rep. se kosoves zgjat po aq sa zgjat edhe rreziku %
caktuar qe ka rezutuar me ket gjendje por jo me shum se DI dit,a!ati prej DI ditve
eshte a!at fks % percaktuar me kushtetut per te ciin nuk ka nevoj me u votu ne
kuvend.-e rast nevoje kushtetuta e hapsir qe gjendja e jashtzakonshme mund te
zgjas ne nje periudh prej ?I=HI dite ne rast se presideti konsideron qe rreziku per
vend eshte % jashtzakonshum. &jendja e jashtzakonshme mund te zgjas edhe 46I
dit,por kohzgjatja prej 46I ditve duhet te votohet ne kuvend me 5K? e votave.
B.#a(na karta i*ertatu%K
H.E ka kufzu pushtetin e monarkut dhe % ka dhen te drejta kasave tjera.
7=.De,ektet e kushtetutes se 'aj%arit K
4I. #a eju qe presidenti te zgjidhet edhe pa shumicen e votave dhe ket rast e ka
sh!rytezu hiteri dhe ka ardhur ne pushtet.
77. Kur (j3kata kushtetuese ka te drejt te *ej kontroin e projekt
a%anda%ente'e ne KSK
44.&jykata kushtetuese kontroin e projekt=amandamenteve e *en ateher kur
kryetari % kuvendit % dorzon project=amandamentet ne gjykaten kushtetuese per
versimin e igjshmeris dhe kushtetutshmeris para miratimit te tyre ne kuvend.
78.6ii shtet ka kushtetut te *ut K
45.#ushtetut e *ut ajo kushtetut e cia miratohet nga organi % cii n(jerr igje te
rendomta sipas procedures per n(jerrjen e igjeve te rendomta. .i kushtetut e *ut
3Jeksi*ie7 konsiderohet kushtetuta e Angis.
7@.Kur presidenti ka te drejt ten is iniciati'en e(jisati'e ne KS K
4?.-ismen per te propozuar igje mund tam err presidenti % rep. se kosoves ne
!ushveprimin e tij,qeveria,deputetet e kuvendit ose me se paku 4I.III qytetar,
sipas menyres se percaktuar me igj. 2igji % miratuar ne kuvend nenshkruhet nga
kryetari % kuvendit dhe shpa presidenti % kosoves pasi te ket nenshkruar Crenda F
diteve, pasi te ket marr igjin. -ese presidenti % kosoves Crenda F diteve pas marrjes
se igjit nuk ka mar asnje vendim per shpajen apo kthimin e tij,ateher igji
konsiderohet % shpaur pa nenshkrimin e tij dhe pu*ikohet ne gazeten zyrtare.
2igji hyn ne !uqi 46 dit pas pu*ikimit ne gazeten zyrtare,perveq nese me igj nuk
percaktohet ndryshe.
7A.#en3ra e %irati%it dhe ndr3shi%it te kushtetutes K
4;.kushtetuta mund te miratohet perms re!erendumit dhe organit egjisativ ndersa
#ushtetuta mund te ndryshohet perms dy akteve kushtetuese )
:aqe F? prej
44;
a7 me igje kushtetuese ,
*7 amandamente kushtetuese.
79.6ii shtet ka hartu kushtetuten %e %arr'eshje nderko%*tare K
46."ipro.
7:.Cj3kata kushtetuese kur u hartu per her te par K
4D.-e vitin 4HE5.
7<.4e para%entin e koso'es a ka 'ende te re&er'uara dhe te (arantuara K
4E.Ao ka keto vende % perkasin pakicave ne kuvend.
7;.G,ar siste%i te or(ani&i%it te e(&ekuti'it percakton kushtetuta e rep
se koso'es K
4F.#osova eshte system *ice!a, pasi ka kompetenca thuajse te njejta edhe
kryeministri edhe presidenti % ka disa kompetenca vendim marrse) si rikthimi %
igjeve, emrimi % gjyqtarve,nenshkrimi % igjeve e shum te tjera.
7B.Rasti Sejdiu K
4H.'asti sejdiu eshte qe presidenti ne at koh ka m*ajtur dy poste edhe si president
edhe si kryetar partie qe dmth. .e kjo *ie ne kundershtim me kushtetuten e rep se
kosoves.
8=.Karakteristikat e kushtetutes se SH+A!'e K
5I.Eshte kushtetuta e par e shkruar,eshte kushtetut e shkurt,kushtetuta e par
!ederative etj.
87."jesa h3rse dhe konstitui'e e dekarates se pa'arsis se koso'es K
54.Ajesa hyrse,pasi qe ne hyrje te dekarates riafrmohet deshira per integrime
euroatantike theksohet se kosova eshte nje rast specia qe de nga shper*erja
jokonsensuae e jugosavis dhe nuk paraqet prosedan per ciendo situate tjeter.
Ajesa konstituive= e dekarates perm*an eementet the*sore te dekarimit te
pavarsis dhe percaktimit te verave kryesore te shtetit te ri.
88."ari%et ne kushtetuten e koso'es (njeren prej t3re %e ,o (jersisht.) K
55.#ushtetuta e rep. se kosoves prokamon keto parime kryesore )a7parimi %
supremacis se kushtetutes , *7parimi % sundimit te igjit, c7parimi % enumeracionit
taksativ te juridiksionit kushtetues, d7 parimi % demokracis kushtetuese dhe
:aqe F; prej
44;
paramentare , e7 parimi % ndarjes dhe kontroeve te pushteteve ,!7 parimi %
diskriminimit pozitiv etj.
Aarimi % ndarjes dhe kontroit reciprok te pushteteve=ndarja dhe kontroi %
pushteteve per*en nje nder parimet krysore te demokracis.-e rep. e kosoves ndarja
e pushteteve *ehet ne ket menyr )pushteti egjisativ *artes % te ciit eshte
paramenti, pushteti egzekutiv *artes % te ciit eshte qeveria e rep. se kosoves,
pushteti gjyqesor *artes te te ciit jan gjykatat e rep. se kosoves.

8@.Raporti I kushtetutes %e pakon e Ahtisarit K
5?.Aer!undimisht ne reacionin ne mes te pakos dhe kushtetutes eshte me rendsi
!akti se kushtetuta e rep. se kosoves eshte e shkruar e tera ne !rymen e pakos se
Ahtisarit duke iu nenshtruar ne mast e madhe asaj.
8A."o&ita e koso'es ne *a& te kushtetutes se 'itit 7B<A K
5;.#osova me dispozitat e kesaj kushtetuese u percaktua si njesi autonome poitike
territoriae dhe si eement konstituiv % !ederaizmit.Aozita kushtetuese juridike e
kosoves sipas kushtetutes se ish '.:B=se se vitit 4HE; ne shum s!era ishte e
ngjashme me poziten e repu*ikave sociaiste. #ushtetuta e '.:B=se se vitit 4HE;
sikurse edhe kushtetuta e #.A te kosoves te vitit 4HE; percaktojn #osoven ) a7njesi
te mvetesishme poitike territoriae, *7eement konstituiv te !ederaizmit jugosav.
89.Koso'a si njesi e %'etsish%e territoriae K
56..ipas kushtetutes se ish '.:B=se te vitit 4HE; kosova ka pasur kufjt e vet
territoria qe kan pasur cisin e kufve shtetror..i % ti ky teritor eshte % pa ndashum
dhe nuk mund te jet o*ject % kur!ar ndarjesh dhe coptimesh territoriae.Aer
ndryshimin e kufve ka mundur te vendos vetem te kosoves ka mundur te vendos
vetem popui dhe organet egjitime te kosoves.
8:.Koso'a si ee%ent konstitui' I ,ederai&%it ju(osa' K
5D..ipas zgjedhjeve te kushtetutes se '.:B te vitit 4HE; dhe kushtetutes te #.A te
te njejtit vit, kosova ishte su*ject dhe eement konstituiv % !ederaizmit jugosav me
te drejta te ngjashme me njesit e tjera !ederae.Aarimet kushtetuese te ciat
percaktonin kosoven si eement konstituiv te !ederaizmit jugosav *azohen ne )
Aer!aqesimin e saj net e gjitha organet dhe institucioneve !ederative, pjesmarrjen e
saj ne reaizimin e !unksioneve egjisative dhe !unksioneve te tjera ne nive te
!ederates. Etj.
8<.E drejta e rikthi%it te i(jit ne para%ent *ehet n(a presidenti*renda
a,atit prej /
a7 Dditve nga data e dorzimit te tij ne presidenc
*) ; dit'e ===3 .A#/7===========================
:aqe F6 prej
44;
c746 ditve ===========================================
8;.6iat n(a shtetet ne 'iji% nji,et %iratoj kushtetuten per%s
re,erendu%it /
a7Angia
*7&jermania
c)5ranca (sakt)
d7Austria
8B.6iat n(a shtetet ne 'iji% nji,et per kushtetut te ,ort /
a7 Angia
*)Sh+A (sakt)
c7%zraei
@=.E%ri%i .estar I (j31tar'e sipas kushtetutes se koso'es *ehet per nje
%andate/
a75 vjeqar
*)@ 'je1ar (sakt)
c7 6 vjeqar
@7.Ko%petent per trans,eri%in e (j31tar'e sipas kushtetutes se koso'es
eshte /
a7Aresidenti
*)kshii (j31esor (sakt)
c7kshii prokuroria
@8. 6ii or(an kushtetus ne koso' eshte co%petent per rati.ki%in e
%arr'eshje'e nderko%*tare per transport nderko%*tar rru(or dhe te
%ara'e /
a7#uvendi
*)presidenti (sakt)
c7kryeministri
d7 asnjeri
@@.4je %arr'eshje e rati.kuar nderko%*tare sipas kushtetutes se koso'es
/
a7ka epersi ndaj kushtetutes
*) ka epersi ndaj i(jit po jo ndaj kushtetutes (sakt)
c7ka epersi ndaj akteve nenigjore
@A.4u%ro tri siste%et e kontroit te kushtetutsh%eris se i(je'e dhe
akte'e tjera juridikeK
:aqe FD prej
44;
?;.#ontroi % pajtushmeris te igjit me kushtetut,kontroi % kushtetutshmeris te
dekreteve,dhenia e mendimit idhur me modifkimin e igjit gjat procedures se
kontroit te kushtetutshmeris.
@9.Cj3kata kushtetuse si %*rojtse e kushtetutes per her te par u para1it /
?6.a7.panje , *7Crss , c)Austri (sakt) , d7&jermani
@:. A.Sipas teoris juridike Cjer%ane kushtetuta/
a)para1et aktin %e te art te nje 'endi (sakt)
*7akt juridik me rendsi me te voge se igji
c7ne igj te rendomt sikurse igjet tjera
d7 akt me te ciin perkufzohen te drejtat e njeriut
e7akt me te ciin percaktohet se sovraniteti i takon popuit
@<. Si u e%erua dhe ne ciin 'it u apro'ua kushtetuta e pare e Sh1iperiseK
?E.0 emrua status organic dhe u aprovu ne vitin 4H4;.
@;. .6ii e%erti% perdoret %e shu%e sot ne Cjer%aniK
a7e drejta pu*ike
*7e drejta kushtetuese
c7e drejta m* kushtetuten
d7institutcionet poitike dhe e drejta kushtetuese
e)e drejta shteterore (sakt)
?H. +Oeshte e drejta suspenzive e vetos P
?H.E drejta e vetos eshte nder instrumentet me te rendesishme me te ciet dega
ekzekutive kontroon egjisativin shem*u presidenti % .GCA ndaj igjeve te
kongresit.
A=. 7=.6ii para%ent ka pase ne e'ropen ju(!indore per*erje d3!
dho%esheK
;I.Aaramenti % :rances ka pasur per*erjen prej 5 dhomave nga kuvendi kom*tar
dhe senati.
A7.Sa anetare e per*ejn kshiin kushtetues te 5rances dhe cii or(an
shteteror *en zgjedhjen e tyreP
;4.Aer*ehet nga H antar mandate % te cive zgjat H vite pa te drejten e
rizgjedhjes.@gjedhja *ehet nga presidenti ? antar, nga kryetari % asam*es
kushtetuese ? antar dhe nga senati ? antar.
E drejta kushtetuse po&iti'e
7!Si e%erohen dhe si shkarkohen (j31taret ne RKSK
&jyqtare e '#. % emron dhe % shkarkon presidenti % 'epu*ikes se #osoves me
propozimin e #eshiit &jyqsor te #osoves
:aqe FE prej
44;
&jyqtare mund te shkarkihen nga !unkisioni.per shkak te denimit per nje veper te
rend penae ose per mosrespektimin e.rend te detyrave.
8! 6ii eshte roi kushtetues i Keshiit Cj31esor te Koso'esK
#shii &jyqsor % #osoves esht insitucion potesisht % pa varur ne ushtrimin e
!unksionev te tij .
#shii &jyqsor % #osoves siguron qe gjykata ne #osov te jen te pavarura ,
pro!esionae e te oa anshme
@! "er%end se paku 9 raste ku Kushtetuta e RKS parasheh 'oti%in %e 8L@
e 'ota'eK
=.miraton igje, rezouta dhe akte t tjera t prgjithshme,
=miraton Cu(hetin e 'epu*iks s #osovsQ
=.zgjedh dhe shkarkon #ryetarin dhe nnkryetart e #uvenditQ
=.zgjedh dhe mund t shkarkoj Aresidentin e 'epu*iks s #osovs n pajtim me
kt #ushtetutQ
=.zgjedh "everin dhe shpreh mos*esimin ndaj saj etj.
A ! 4e ciat raste %und te shkarkohet "residenti i RKSK
Aresidenti % '#. mund te shkarkohet nga #uvendi nese aiKajo esht denuar
per.kryrjen e krimit te rend ose nese ajo Kai nuk esht % a!t per te ushtruar pergjegjsit
e keti posti per.shkak te semundjes se rend nese &jykata #ushtetuse ka percaktuar
se ajo Kai ka *er shkeje te rend #ushtetuse .
9! Ko%petencat e "residentitK
#ompetenca e presidentit per caktimin e mandatarit per !ormimine qeveris . komp
e presidentit qe te emeroj dhe shkarkoj kryetarine gjyk supreme me propozim te
kshiit gjygjsor te kosoves . kom e pres qe te emroj dhe shkarkoj gjygjtaret e rep te
kosoves ;. kom te pres qe te emeroj shkarkoj kryeprokurorin e shtetit me me
propozimin e kshiit prokurioria te kos kom presi qe te emerroj dhe shkarkoj
gjygjtaret e gjykates kushtetuse me propozimin e kuvendit #ompetencat e
Aresidentit .
.per!aqso 'epu*iken e #osoves *renda dhe jasht..garanton !unksionimin kushtetues
te insitucionev te percaktuara me kete kushtetut.. .hpa zgjedhjet #uvendin e
#osoves dhe therret m*edhjen e par te tij.
n(jerr dekrete ne pajtim me kete kushtetut shpa igjet e miratuata nga #uvendi %
'epu*ikes se #osoves
:! 6iat jane *uri%et aktuae te se drejtes kushtetuese ne Koso'eK
Curimet aktuae te se drejtes kushtetuese ne #osove jane) dekarata e
pavaresise,kushtetuta e #osoves,aktet igjore, dekreti i presidentit,konventat
nderkom*etare,vendimet e &jykates #ushtetuese etj.
<! 6ii eshte dai%i ne %es te A'okatit te "opuit dhe Cj3kates
KushtetueseK
:aqe FF prej
44;
>aimi mes avokatit te popuit dhe gjykates kushtetuse P
>aimi eshte ky )A.A. i miraton irit dhe te drejtat ,konstaton shkejen e tyre ,
i o!ron ndihm juridike qytetareve etj kurse gj.#ushtetuese e m*ron kushtetuten nga
aktet
jo kushtetuese =kunderigjore dhe e interpreton ato.
;! 6iat jane 'etite e KushtetutesK
#ushtetuta shquhet per disa veti te saj si jane)
= .e pari kushtetuta eshte igj themeor i nje vendi
= .e dyti kushtetuta ka vetine e aktit me te arte juridik
= .e treti kushtetuta ka edhe vetine e aktit ideo=poitik dhe
= .e katerti kushtetuta shquhet edhe si akt programor dekarativ
B! 6iat jane te drejtat e te aku&uaritK
a7"do person % ngarkuar me veper penae duhet te njo!tohet menjeher ne gjuhen
net e cien e kupton.
*7i akuzuari ka te drejt ta zgjedh per!aqesusin e tij igjor,ose te kerkoj ndihm igjore
pa pages.
c7-e veqanti ati duhet ti o!rohet ndihma e nje perkthyesi pa pages per kontaktet me
administraten.
d7 % dyshuari nuk duhet te detyrohet ta !ajsoj veten ose ta pranoj !ajin ne asnje koh
dhe asnje rrethan,
e7qdo personi te pandehur duhet ti o!rohet ndihm praktike nepermjet nje m*rotesi
igjor.
7=! 4e ciat raste shperndahet Ku'endiK
#uvendi shprndahet n kto raste)
4.nse *renda a!atit prej gjashtdhjet 3DI7 ditsh nga dita e caktimit t mandatarit
nga
Aresidenti i 'epu*iks s #osovs, nuk mund t !ormohet "everiaQ
5.nse pr shprndarjen e #uvendit votojn dy t tretat 35K?7 e t gjith deputetve,
shprndarja *het me dekret t Aresidentit t 'epu*iks s #osovsQ
?.nse *renda a!atit prej gjashtdhjet 3DI7 ditsh nga dita e fimit t procedurs
s zgjedhjes, nuk zgjedhet Aresidenti i 'epu*iks s #osovs.
*.#uvendi mund t shprndahet nga Aresidenti i 'epu*iks s #osovs, pas votimit
t suksesshm t mos*esimit t "everis.
77! Mka eshte dekreti presidenciaK
>ekreti eshte nje shkres apo document te cien kryetari % shtetit e eshon per
qeime te ndryshme qe duhet z*atuar nga organet shtetrore psh. >ekreti per
emrimin e am*asadorve ne shtet tjera etj.
78!Rasti "acoiK
:aqe FH prej
44;
1e argumentet e parashtruesve te kerkeses para gjykates #ushtetuese ishin te
orientuara ne keto drejtime )
mungesa e kuorimit qe mundesonte zgjedhjen e presidentit .
mungesa e ndonje kunderkandidati gjate procedures se votimit.
nderprerja e votimit ne kundershtim me rreguoren e punes se kuvendit te kosoves.
7@! Ko%petencat e Ku'enditK
#ompetencat e #ryetarit te #uvenditP
= Aer!aqeson #uvendin, per!aqeson rendin e dites, therret dhe kryeson seancat,
nenshkruan aktet e miratuara nga #uvendi, ushtron edhe !unksione tjera ne *aze te
#ushtetutes dhe 'reguores se Aunes se #uvendit.
a7 me shum eshte marr me pasojat e krizes se sa me *urimet e saj,
*7ka sanksionuar gjendjen e status quos,
c7nuk e ka njohur gjendjen e me parshme te shpaur me re!erendum.
7A! Rasti SejdiuK
'asti sejdiu eshte qe presidenti ne at koh ka m*ajtur dy poste edhe si president
edhe si kryetar partie qe dmth. .e kjo *ie ne kundershtim me kushtetuten e rep se
kosoves.
79! 4e ciat raste raste shpaet (jendja e jashte&akonsh%eK
Aresidenti mund te shpa gjendje te jashtzakonshme
4. #a nevoj per masa emergjente te.m*rojtjes.
5.ka.rrezik te *rendshem ndaj rendit kushtetues ose siguris pu*ike.
?.ka.!atkeqsi natyrore e cia prek ter territorin e '#. ose.nje pjes te ti
7:!4u%roni @ siste%et kr3esore te %*rojtjes se kushtetutesh%erise ne
*oteP
4.#ontroi dhe m*rojtja e kushtetutshmerise nga ana e organit egjisativ
5.#ontroi dhe m*rojtja e kushtetutshmerise nga ana e organit te veante
kushtetues ose poitik dhe
?.#ontroi dhe m*rojtja e kushtetutshmerise nga ana e organit gjyqesor.
7<! A ka ko%petenca Cj3kata Kushtetuese e Koso'es te shikoj
kushtetutesh%erine e projekt!a%anda%ente'e kushtetuese-nese po ciat
jan para%etrat e ketij kontroi te kushtetutesh%eriseP
= &jykata #ushtetuese kontroin e projekt=amandamenteve e *en atehere kur
kryetari i #uvendit i dorezon projekt=amandamentet ne &jykaten #ushtetuese per
veresimin e kushtetutshmerise dhe igjshmerise para miratimit te tyre ne #uvend.
7;!6ii or(an kontroon poitikat e institucione'e te si(urise sipas
Kushtetutes se Koso'esP
= #uvendi i 'epu*ikes se #osoves m*ikeqyr *u(hetin dhe poitikat e institucioneve
te sigurise.
:aqe HI prej
44;
7B! 6iat jane *uri%et aktuae te se drejtes kushtetuese ne Koso'eK
Curimet aktuae te se drejtes kushtetuese ne #osove jane)
dekarata e pavaresise,kushtetuta e #osoves,
aktet igjore, dekreti i presidentit
,konventat nderkom*etare,
vendimet e &jykates #ushtetuese etj.
8=! 6iat jane 'etite e KushtetutesKK
#ushtetuta shquhet per disa veti te saj si jane)
= .e pari kushtetuta eshte igj themeor i nje vendi
= .e dyti kushtetuta ka vetine e aktit me te arte juridik
= .e treti kushtetuta ka edhe vetine e aktit ideo=poitik dhe
= .e katerti kushtetuta shquhet edhe si akt programor dekarativ
87! De,ektet e re&outes 78AAK
a7 me shum eshte marr me pasojat e krizes se sa me *urimet e saj,
*7ka sanksionuar gjendjen e status quos,
c7nuk e ka njohur gjendjen e me parshme te shpaur me re!erendum.
88! Ko%petencat e Kr3etarit te Ku'enditK
= Aer!aqeson #uvendin,
per!aqeson rendin e dites,
therret dhe kryeson seancat,
nenshkruan aktet e miratuara nga #uvendi,
ushtron edhe !unksione tjera ne *aze te #ushtetutes dhe 'reguores se Aunes
se #uvendit.
8@! Ko%petencat e Cj3kates KushtetueseK
.igurimin e pavarsis dhe paanshmeris se sistemit gjyqsor
'ekrutimi dhe propozimin e kandidatve nga komunitete qe nuk jan shumic ne
kosov
Aropozimin te presidenti per emrimin,riemrimin dhe shkarkimin e gjygjtareve
ne pajtim me kushtetuten dhe me igjin
Aropozimin tek presidenti per emrimin e kryetarit te gjykates supreme te
kosoves
,rganizimin dhe m*ykqyrjen e !unksionve te duhura te ghykates
:aqe H4 prej
44;
.hpajen e konkursit pu*ic per gjygjtar dhe gjygjtar porot
'ekomandim tek kuvendi per themeimin e gjykatave te reja dhe degeve te
reja
.hpajen e kodit tee tikes pro!esionae per gjygjtar dhe gjyjtar porot
Aergaditjen e raportit vjetor m*i veprimtarin e gjykatave dhe shpenzimeve te
kshiit
.hpaja e nje skeme uni!orme te taksave gjyqsore te z*atushem ne m*ar
repu*iken e kosoves etj
8A! "rocedura e e%eri%it te Drejtorit te "er(jithshe% te "oiciseK
#ryeministri emron >rejtorin e Argjithshm t Aoicis s 'epu*iks s #osovs
me rekomandimin e "everis dhe n pajtim me igjin
89!2endosja e Koso'es nen ad%inistri%in nderko%*etar eshte paraprire
n(a nje %arre'eshje . 6ia eshte ajo K
>uke mos pasur e!ekt ne *isedimet kosov dhe serr*i ne marrveshtjen e ram*ujes
me nderhyrjen e per!aqesuesve nderkom*tar erdhi si rezutat 45;; e cia ishte e
perkoshme per te i zvendsuar institucionet dhe mungesen e institucioneve ne kosov
kjo rezout ishte e perkoheshme deri ne !ormimin e statutit te kosoves dhe
institucioneve te saj, nje marrveshje tjeter nderkom*tare ishte dhe ajo e kumanoves
e cia e anashkaoj rezuuten 45;; dhe ishte tekniko=ushtarake dhe me ket u
mundsua vendosja e !orcave nderkom*tare -A/,.dhe #:,'.
8:!Sa dit &(jat (jendja e jasht&akonsh%e ne %en3r te rre(utK
&jendja e Bashtzakonshme zgjat pr aq koh sa vazhdon t krcnoj rreziku dhe
nuk mund t zgjat m shum se pr nj periudh prej gjashtdhjet 3DI7 ditsh.
1e pqimin e shumics s deputetve t #uvendit t pranishm dhe q votojn,
&jendja e Bashtzakonshme, nse sht e nevojshme, mund t zgjatet pr periudha
pasuese prej tridhjet 3?I7 ditsh, por jo m shum se pr nntdhjet 3HI7 dit
shtes gjithsej.
8<!Si perku.&ohet repu*ika e koso'es sipas kushtetutes se sajK
'epu*ika e #osovs sht shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik, dhe i
pandashm.'epu*ika e #osovs sht shtet i shtetasve t vet. 'epu*ika e #osovs
:aqe H5 prej
44;
ushtron autoritetin e saj *azuar n respektimin e t drejtave dhe irive t qytetarve
t vet dhe t gjith individve *renda kufjve t saj. 'epu*ika e #osovs nuk ka
pretendime territoriae ndaj asnj shteti ose pjese t ndonj shteti dhe nuk do t
krkoj t *ashkohet me asnj shtet ose pjes t ndonj shteti.
8;!0irit dhe te drejtat the%eore
2irit dhe te drejtat themeore mund te ndahen ne disa grupe)
/e drejtat dhe irit personae
/e drejtatr dhe irit civie dhe poitike
/e drejtat dhe irit sociae,ekonomike,dhe kuturore
8B!Si *ehet nis%a e(jisati'e sipas kushtetutes apo kush %und ta *eje
nis%en
-ismn pr t propozuar igje, mund ta marr Aresidenti i 'epu*iks s #osovs
nga !ushveprimtaria e sajKtij, "everia, deputett e #uvendit, ose m s paku
dhjetmij qytetar, sipas mnyrs s prcaktuar me igj.
@=!Si shperndahet ku'endi %e ciat %en3ra Ku'endi shprndahet n kto
raste/
-se *renda a!atit prej gjashtdhjet 3DI7 ditsh nga dita e caktimit t mandatarit
nga Aresidenti i 'epu*iks s #osovs, nuk mund t !ormohet "everiaQ nse pr
shprndarjen e #uvendit votojn dy t tretat 35K?7 e t gjith deputetve,
shprndarja *het me dekret t Aresidentit t 'epu*iks s #osovsQ nse *renda
a!atit prej gjashtdhjet 3DI7 ditsh nga dita e fimit t procedurs s zgjedhjes,
nuk zgjedhet Aresidenti i 'epu*iks s #osovs.. #uvendi mund t shprndahet nga
Aresidenti i 'epu*iks s #osovs, pas votimit t suksesshm t mos*esimit t
"everis.
@7! Si shkarkoet presidenti I rks
Aresidenti i 'epu*iks s #osovs mund t shkarkohet nga #uvendi nse aiKajo
sht dnuar pr kryerjen e krimit t rnd ose nse ajoKai nuk sht iKe a!t pr t
ushtruar prgjegjsit e ktij posti pr shkak t smundjes s rnd ose nse
&jykata #ushtetuese ka prcaktuar se ajoKai ka *r shkeje t rnd t
#ushtetuts.Arocedura pr shkarkimin e Aresidentit t 'epu*iks s #osovs mund
t iniciohet nga nj e treta 34K?7 e deputetve t #uvendit, t cit nnshkruajn nj
peticion - rast se peticioni supozon smundjen e rnd, #uvendi do t krkoj
mendimin e konsiiumit mjeksor pr gjendjen shndetsore t Aresidentit. - rast
se peticioni supozon ndonj shkeje t rnd t #ushtetuts, peticioni duhet tMi
dorzohet menjher &jykats #ushtetuese, e cia vendos pr kt shtje *renda
:aqe H? prej
44;
shtat 3E7 ditsh nga marrja e peticionit.#uvendi mund t shkarkoj Aresidentin me
dy t tretat 35K?7 e votave t t gjith deputetve t tij.
@8!#ocioni I 'et*esi%it per kr3e%inistrin dhe 1e'erin
1ocioni i mos*esimit ndaj "everis mund t ngrihet me propozimin e nj t trets
34K?7 t t gjith deputetve t #uvendit.1ocioni i mos*esimit vihet n rendin e dit
t #uvendit, jo m von se pes 367 dit e as m hert se dy 357 dit nga data e
parashtrimit t tij. #onsiderohet se mocioni i mos*esimit sht pranuar, nse pr t
kan votuar shumica e t gjith deputetve t #uvendit t #osovs.-se mocioni i
mos*esimit dshton, mocioni tjetr i mos*esimit nuk mund t ringrihet gjat
nntdhjet 3HI7 ditve t ardhshme.-se mocioni i mos*esimit votohet pr
"everin n trsi, "everia konsiderohet n dorheqje.
@@!6iat oje te 'endi%e'e I %iraton (j.k.k.K
$endimet e &jykats #ushtetuese jan t detyrueshme pr gjyqsorin dhe t gjith
personat dhe institucionet e 'epu*iks s #osovs.Arderisa procedura t mos
pr!undoj para &jykats #ushtetuese, ajo mund t suspendoj prkohsisht
veprimin ose igjin e kontestuar, derisa t merret vendimi i &jykats, nse
konsideron q apikimi i veprimit a igjit t kontestuar, mund t shkaktoj dme t
pariparueshme. Arve nse sht prcaktuar ndryshe me vendim t &jykats
#ushtetuese, sh!uqizimi i igjit, i aktit ose i veprimit hyn n !uqi n ditn e pu*ikimit
t vendimit t &jykats. $endimet e &jykats #ushtetuese shpaet n &azetn
@yrtare
@A!)rari i seanca'e ne ku'end dhe kuroru%iK
#uvendi i #osovs punimet vjetore i zhvion n dy sesione. .esioni pranveror fon
t hnn e tret t muajit janar, kurse sesioni vjeshtor fon t hnn e dyt t
muajit shtator.#uvendi ka kuorum kur jan t pranishm m shum se gjysma e t
gjith deputetve t #uvendit. #uvendi i #osovs m*idhet n seanc t
jashtzakonshme me krkes t Aresidentit t 'epu*iks, t #ryeministrit ose t nj
t trets 34K?7 t deputetve.
@9! Sa runde jan per &(jedhjen e presidentitK
@gjedhja e Aresidentit *het me dy t tretat 35K?7 e votave t t gjith deputetve
t #uvendit. -se asnjri kandidat nuk merr shumicn prej dy t tretave 35K?7 n dy
votimet e para, organizohet votimi i tret n mes t dy kandidatve t cit kan
marr numrin m t art t votave n votimin e dyt dhe kandidati q merr
:aqe H; prej
44;
shumicn e votave t t gjith deputetve, zgjedhet Aresident i 'epu*iks s
#osovs.-se n votimin e tret, asnjri kandidat nuk zgjidhet Aresident i
'epu*iks s #osovs, shprndahet #uvendi dhe shpaen zgjedhjet e reja, t ciat
duhet t m*ahen *renda dyzet e pes 3;67 ditsh.
@:!Ko%petencat e ku'endit kush I &(jedh antaret e k1&K
#omisioni pr*het nga njm*dhjet 3447 antar. #ryesuesin e #omisionit
"endror t @gjedhjeve, e emron Aresidenti i 'epu*iks s #osovs nga radht e
gjyqtarve t &jykats .upreme dhe t &jykatave me jurisdiksion apei.&jasht 3D7
antar emrohen nga pjestart e gjasht grupeve m t mdha paramentare t
pr!aqsuara n #uvend, t cit nuk kan t drejt t marrin pjes n ndarjen e
vendeve t rezervuara. -se n #uvend jan t pr!aqsuara m pak grupe, grupi a
grupet m t mdha mund t emrojn antar shtes. -j 347 antar emrohet
nga deputett e #uvendit t cit m*ajn vende t rezervuara a t garantuara pr
komunitetin .er* t #osovs dhe tre 3?7 antar nga deputett e #uvendit, t cit
m*ajn vende t rezervuara a t garantuara pr komunitetet e tjera q nuk jan
shumic n #osov.
@<!Kush I e%ron prokuroretK
#omisioni i Aavarur &jyqsor dhe Arokuroria do tMi paraqes me shkrim #shiit
&jyqsor t #osovs rekomandimet pr kandidatt pr emrimin dhe riemrimin e
tyre si gjyqtar dhe prokuror pastaj emrimin e tyre do ta *ej #ryetari % 'epu*ikes se
#osoves.
@;!Kur *ehet I pa'e,she% %andate I deputetitK
1andati i deputetit m*aron ose *het i pave!shm, nse)
347 nuk *n *etiminQ
357 jep dorheqjenQ
3?7 emrohet antar i "everis s #osovsQ
3;7 pr!undon mandati i #uvenditQ
367 mungon gjasht
3D7 muaj rresht n seancat e #uvendit. - raste t veanta, #uvendi i #osovs mund
t vendos ndrysheQ 3E7 dnohet me vendim gjyqsor t !orms s prer pr vepr
penae me nj ose m shum vjet *urgimQ 3F7 ajoKai vdes.
@B!I%uniteti I (j3(jtare'eK
&jyqtart e &jykats #ushtetuese gzojn imunitet nga ndjekja penae, padit civie
dhe shkarkimi nga detyra pr vendimet e marra, mendimet e shprehura dhe
veprimet e marra *renda !ushs s prgjegjsive si gjykats t &jykats
#ushtetuese.
A=!Kerkesa e parashtruar ne kon,erencen e *ujanitK
:aqe H6 prej
44;
-e kete 'ezuut ne menyr *urimore shprehet deshira e popuit te #osoves qe si
popu shumic dominant % saj te *ashkohet me .hqiperin. 1e te njehkosisht shprehej
*indja qe .hqipriadhe Bugosavia ashtu edhe aeatet e aeances ani!ashiste ne *aze
te #artes Atantike do te respektojn pranimin e vetevendosjes perkatsisht vunetin
konkret te popuit te kosoves.
A7!Ee%entet e pjeses konstitui'e te dekarates se pa'arsisK
Ajesa konstituive e dekarates se pavarsis perm*an eemente the*sore te dekarimit
te pavarsis dhe percaktimit te verave kryesore te shtetit te ri. 4=percaktimi % par
esht historic dhe soemn dhe eshte % *azuar ne pervjen e dekarates se pavarsis se
.hCA. 5=Aercaktimi % dyt defnon kosoven sin je repu*ic demokratike aike dhe
mutietnike te udhhequr nga parimet e jodiskriminimit dhe m*rojtjes se *ara*art
sipas igjit.?=Aarimi vijues paraqet dekaraten kryesore te zotimit nderkomtar te
#osoves per te imemetuar potsisht o*igimet per #osoen. ;=percaktimi tjeter
vendos parimet kryesore te kushtetutes se ardhshme te #osoves dhe zotimin ton
per te respektuar te drejtat e njeriut dhe irit themeore te gjith qytetarve tane
A8!Sa anekse ka pakoja e AhtisaritK
Aakoja e ahtisarit ka 45 anekse
A@!Si perku.&ohet pari%i I enu%eracionit taksati' te juridiksionit
kushtetuesK
Enumeracioni taksativ eshte metod *aze e dra!timit kushtetuese. -e ndertimin e
norms kushtetuse !aktet e kerkuara duhet te jene te numrohen nje nga nje dhe te
menjanojn qdo re!erim te terthort. Ato duhet te jene shprehimore dhe jasht atyre
nuk ka asnje reevanc ne normen kushtetuse.ky parim shprehet ne dy varanta.4=
enumeracioni taksativ pozitiv, 5=enumeracioni taksativ negative.
AA!2endosja e Koso'es nen ad%inistri%in nderko%*etar eshte paraprire
n(a nje %arre'eshje 6ia eshte ajo K
nga marrveshja e #umanoves me te cien u *e hyrja e natos ne kosov dhe terhqja e
!orcave ser*e nga kosova
A9!#en3rat e 'oti%it ne ku'endK
$otimi % hapur <me ngritje te dores
$otimi % !shehte
$otimi % regjistruar=votimi eektronik
$otimi duke e thirrur seciin deputet veq e veq
:aqe HD prej
44;
A:!Cj3kata kushtetuse %iraton tri oje te 'endi%e'eK
Aktgjykimet kur ajo gjykon ne *az te meritave ten je kerkese
Aktvendimet kur vendos ne *az te meritave ten je kerkese
$endimet adm sa her qe gjykata vendos ne sRance adm per qeshtje adm
A<! "rocedura per &(jidhjen e Ge'eriseK
Aas zgjedhjeve, Aresidenti i 'epu*iks s #osovs i propozon #uvendit kandidatin
pr #ryeministr, n konsutim me partin poitike ose koaicionin q ka ftuar
shumicn e nevojshme n #uvend pr t !ormuar "everin. #andidati pr
#ryeministr, jo m von se pesm*dhjet 3467 dit pas emrimit, paraqet
pr*rjen e "everis para #uvendit t #osovs dhe krkon miratimin nga ana e
#uvendit. -se pr*rja e propozuar e "everis nuk merr shumicn e votave t
nevojshme, Aresidenti i 'epu*iks s #osovs, *renda dhjet 34I7 ditsh emron
kandidatin tjetr sipas s njjts procedur. -se as hern e dyt nuk zgjidhet
"everia, ather Aresidenti i #osovs i shpa zgjedhjet, t ciat duhet t m*ahen jo
m von se dyzet 3;I7 dit nga dita e shpajes s tyre.-se #ryeministri jep
dorheqjen ose pr arsye t tjera, posti i tijKsaj m*etet i ir, "everia *ie, dhe
Aresidenti i 'epu*iks s #osovs, n konsutim me partit poitike ose koaicionin
q ka ftuar shumicn n #uvend, mandaton kandidatin e ri, pr t
!ormuar "everin.
E DREJTA KUSHTETUSE Testi i I
7. 4or%at e para kushtetuse jane para1itur
a) 4e Ro%en e 'jeter
b) 1e paraqitje e istuticioneve dhemeore shtetror dhe rreguat per !unksionimi e
tyre .
c) -e kohen e sistemit !euda.
d) -ga !undi i shekuit 8$%%% dhe fimi i shekuit 8%8.
e) 1e paraqitjen e kushtetutave te para te shkuara .
8. 6ia eshte kushtetuta e pare ,ederati'e ne *ote
a) #ushtetuta e #anades .
b) #ushtetuta e C'...
c) #ushtetuta e @vicres .
d) #ushtetuta e .GCA=ve.
e) #ushtetuta e %ndise .
@. E%erti%i e Drejta Kushtetuse n?jerr *a&en dhe kupti%in n(a
a. fozofa ideaiste e Gegeit .
*. nga teoria juridike !renge
c. fozofja juridike romake
d. fozofja juridike <natyrore dhe S#ontrata .hoqerore S
e. kushtet e pergjithshme shoqerore qe m*retronin ne ate kohe .
:aqe HE prej
44;
A. 4u%ro tri siste%et e kontroit te kushtetutsh%eris se i(je'e dhe
akte'e tjera juridike
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
9. Cj3kata kushtetuse si %*rojtse e kushtetutes per here te pare eshte
para1itur ne /
a. .panje
*. C'...
c. Austri
d. +ekosavaki
e. &jermani .
:. E%ri%i e drejta pu*ike
a. % njejte me emerimin e drejta kushtetuse
*. 1e i vjeter se emrimi e drejta kushtetuse
c. 9sht m i ri se e drejta kushtetuse
d. -uk ka te *eje me te drejten kushtetuse
e. 9shte nocion qe edhe sot perdoret ne vend te emrimit e drejta kushtetuse
<. Ku 1endrone rendesia e kushtetutes se 5rances 'itit 7<B@ (#ontanjarit
).
Kjo kushtetute eshte miratuar nga kuvendi i zgjedhur permes zgjedhjeve te
drejtperdrejta te pergjithshme.Aas miratimit te kuvendit ate e vertetoi popui
permes re!erendumit.-e perm*ajtjen e saj kane ndikuar edhe Bako*inet krahu i
majte i *orgjezise se mesme,andaj njihet edhe si #ushtetuta e Bako*ineve.1e kete
kushtetute per here te pare ne :rance z*atohet sistemi repu*ikan.Aushtetin
ekzekutiv e ka *artur trupi i posaqem i #onventit=#omitetit i shpetimit
pu*ik.#ushtetuta perm*an pream*uen ne te cien per!shihet >ekarata m*i te
drejtat e njeriut, si dhe pjesen normative te emeruar Akti kushtetues i cii
perm*an 45; nene.
;. Sipas teoris juridike Cjer%ane - kushtetuta /
a. Aaraqet aktin me te arte te nje vendi
*. Eshte akt juridik me rendesi me te voge se igji
c. Aaraqet nje igje te rendomte sikurse igjet tjera
d. Eshte nje akt me ciin perkufzohen te drejtat e njeriut
e. Eshte akt me te ciin percaktohet se sovraniteti i takon popuit
B. Si u e%rua dhe ne ciin 'ite u apro'ua kushtetuta e pare e
Shiperise
7=. 6ii eshte kupti%i %atriaist ose socioo(jiko!poitik i se drejtes
kushtetuse K
Eshte kuptimi sipas te ciit me te drejte kushtetuese nenkuptojmU te drejten
ekzistues,qe materiaizohet ne jeten e nje vendi,e drejta pozitive me te gjitha
raportet reae e !ormae,te reaizuara e normative pavaresisht nga !akti se ato
norma a jane te kodifkuara ne nje dokument me te arte apo jo.
:aqe HF prej
44;
77. Kushtetuta e ,rances e 'itit 7B9; percakton 1e'erisjen shtetrore ne
,or%e kushtetuse
78. Kupti%i po&iti' E juridik i se drejtes kushtetuse nenkuptone /
a. 4or%at juridike %e karakter te kodi.kuar ne nje duku%ent te
1uajtur kushtetut
*.&jitha normat juridike te nje vendi
c. -ormat juridike me karakter kushtetus pavarsisht se a jane te kodifkuara
ne nje dokumnet te veqant ose jo .
d.>isipin shoqerore e cia mesohet ne !akutet
e.-je deke te veqant te se drejtes .
7@ . 4u%ro disa n(a ,aktoret 1e percaktojne dai%in ne %es
kushtetuta'e te ,orta dhe *uta.
:aktoret qe ndikojne qe nje kushtetute te jete e !orte ose *ute jane)=,rgani i
cii e miraton kushtetuten apo ndryshimin e saj,=Arocedura per ndryshimin ose
miratimin e saj,=.humica e votave per miratimin e kushtetutes apo ndryshimin e
saj.
7A. 6ka konsiderohet o*jekt studi%i i se drejtes kushtetuse ne SH+AK
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
79. Kontroi%in e kushtutsh%eris ne SH+A e ushtrone /
a. Aresidenti
*. >homa e per!aqsusve
c. .enati
d Cj3kata supre%e
e &jykata !ederae
7:. 6ka shte %etoda do(%atike e studi%it te se drejtes kushtetuse
Eshte metode themeore dhe me e vjeter e studimit e se drejtes kushtetuese si
dege e se drejtes.-epermjet saj paqyrohet dhe z*uohet perm*ajtja e normave dhe
rreguave juridike me te ciat rreguohen raportet poitike themeore dhe
inztitiucionet poitike ne nje vend.
7<. 6ii e%erti% perdoret sot %e shu%e ne (jer%ani
a. e drejta pu*ike
*. e drejta kushtetuse
c. e drejta m*i kushtetuten
d. istuticionet poitike dhe e drejta kushtetuse
!. e drejta shtetoere
7;. "erse u %iratuan 7= a%anda%entet e para ne kushtetuten e SH+A!
'e %e 7<B7K
Aer arsye se eshte *ere skaverimi i njerezve ku me 4EH4 e potesuan kushtetuten
me 4I amandamente kushtuar kesaj qeshtje.
7B. 6ka eshte %etoda aksioo(jike e studi%it te se drejtes kushtetuse .
#etoda Aksioo(jike!z*uon dhe pasqyron prm*ajtjen e verave juridike t
sanksionuara me normat dhe rreguat kushtetuese si dhe sendrtimi i tyre n
praktik.
8=. +uri%et ,or%ae te se drejtes kushtetuse jane
:aqe HH prej
44;
a. aktet e shkruara juridike te nje vendi kane !uqi me te arte se igjet e
rendomta .
*. (jitha rre(uat te ciat rre(uohet %ateriai kushtetuse
c. gjitha aktet igjore te nje vendi
d. zakonet ose doket kushtetuse
e. ato *urime qe kane ndikuar ne !ormesimin e se drejtes si dege e se drejtes
.
87. 6ka 1uaj%e *uri%e ,or%ae te se drejtes kushtetuse
+uri%et ,or%ae < jan aktet e prgjithshme juridike t !orms s shkruar t
ciat jan n !uqi dhe me t ciat rreguohet materia kushtetuese.
88. 6ii siste% te 1e'erisjes shtetrore e percaktone kushtetuta e
+e(jikes e 'itit 7;@7K
.istemin paramentar kasik
8@. Mka 1uaj%e *uri%e %ateriae te se drejtes kushtetuse
+urimet materiae jane !aktore qe kushtezojne dhe ndikojne ne !ormimin e
normave kushtetuese dhe t e drejtes kushtetuesse si dege e se drejtes.
8A. E%erti%i e drejta kushtetuse si dicipin shkencore u para1it se pari
ne /
a. .GCA 34EED7
*. :akutetin juridik ne paris me 4F?;
c. Angi pase revuicionit te vitit 4DFF
d. :akuttin Buridik ne :erare te itais 4EH<
e. -e :rance pase re!ormave te studimeve juridike me 4H6;.
89. 6ii sht dai%i %es a%anda%ente'e kushtetuse dhe Aneksit
kushtetuse K
Daimi ityre eshte se amandamenti kushteues praktikohet kur *ehen ndryshime
dhe potesime te vogea,kurse aneksi kushtetues eshte shtojce e posaqme e
kushtetutes,e cia se *ashku me tekstin normativ te kushtetutes oaraqet nje teresi.
8:. 6ia n(a kushtetutat 'ijuse nuk per%*ane kapitu te 'e1ant %*i irit
dhe te drejtat e njeriut
a. &jermanise
*. .hqiprise
c. #roacise
d. :rances

E DREJTA KUSHTETUSE Testi i II
@. E drejta kushtetuse si de(e po&iti'e E juridike
:aqe 4II prej
44;
a) Aer!shine teresine e normave kushtetuse m*i *azat e sistemit ekonomik
b) /ersin e rreguave per te drejtat e njeriut .
c) /ersine e rreguave kushtetuse per kufzimin e pushtetit
d) Tersin e rre(ua'e per shtetin i(jor
e) /ersin e rreguave m*i *azat e sistemit poitik ,ekonomik per !unksionimin e
pushtetit irte,drejtat e njeriut etj
A. E drejta kushtetuse ka rndesi/
a) Araktike
b) /eorike dhe praktike
c) Teorike - edukati'e dhe peda(o(jike
d) :unksionae dhe apikative
e) .hkencore , pozitivo=jurike dhe historike
@. Kupti%i %atria i kushtetutes %err per *a&e
a7 ,rgani i cii miraton kushtetuten
*) Meshtjet (o*jektin) 1e rre(uon kushtetuta
c7 1enyra e n(jeerrjes se kushtetutes
d7 -atyra juridike te kushtetutes
e7 "eimet qe pretendon ti arrije kushtetuta
A. 4u%ro *uri%et e te drejtes kushtetuse ne An(i
Curimet e se drejtes kushtetuese ne Angi jane)=1agna +harta 2i*ertatum 4546,=
Aeticioni m*i te drejtat,=Ga*eas +orpus Act,=Cii 32igji7 m*i te drejtat 4DFF,=Akti m*i
themeimin 3Act o! .ettment74EII.Ao ashtu edhe vend te posaqem ne *urimet e te
drejtes kushteuese ka prektika gjyqesore,e drejta zakonore, teoriaa juridike e
poitike etj.
9. 4u%ro *uri%et %atriae te se drejtes kushtetuse
Curimet materiae ndahen ne dy grupe)a7doket kushtetuese,konventat
kushtetuese,normat e pergjithshme te se drejtes nderkom*etare,praktika
gjyqesore dhe !aktet juridike,
*7teoria juridike,doktrinat poitike,programet e partive poitike etj.
:. MFshte a%anda%enti kushtetus
Eshte akt kushtetues q paraqitet n kushtet e ekzistimit t kushtetutave t
shkruara. 1e t *het potsimi i kushtetutave t shkruara. 1e t *het potsimi i
kushtetuts ekzistuese ose ndryshimi dhe zvendsimi i normave t caktuara t saj.
<. "rea%*ua ka karakter /
a. ideor
*. teorik
c. historik
d. pragmatik
e. pozitivo=juridik
;. "raktika (j3(jsore dhe &akonore eshte *uri% kr3esor i se drejtes
kushtetuse ne
a. .GCA
*. :ances
c. .hqipris
d. An(i
e. &jermanise
:aqe 4I4 prej
44;
!.
B. "jese kr3esor te kushtetutes jane/
a. dispozitat kaimtare
*. pream*ua dhe amandamentet kushtetuse
c. prea%*ua pjeset nor%ati'e dhe dispo&itat kai%tare
d. hyrja dispozitat per irit dhe te drejtat e njeriut dhe anekset
kushtetuse .
e. amandamentet kushtetuse dhe igjet kushtetuse .
7=. Theksoni %en3rat e n?jerrjes dhe ndr3shi%it te kushtetuta'e /
1enyrat e n(jerrjes te kushtetuave jane)=1iratimi i dejperdrejte nga
popui3re!erendum7,=1iratimi nga ana e organit 3kuvendit7 kushtetues dhe <
1iratimi nag ana e organit te rendomte3egjiskativ7 per!aqesues.Aer ndryshimin e
kushtetutave jane menyrat)=-dryshimi me ane te re!erendumit kushtetutdhenes,=
nga ana e kuvendit kushtetutdhenes,=mga ana e rregut egjisativQ
77. Theksoni re&er'at kr3esore te kushtetuse te 2aj%arit /
78.6iat ishin d3 Neshtjet kontestuse %e rastin e %irati%it te kushtetutes
se 5rances te 'itit 7B9;
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
7@ #a(na Karta 0i*ertatun para1et (karta e %adhe e iri'e )
a. kushtetuta e pare e shkruar
*. aktin e pare te shkruar per te drejtat e njeriut
c. aktin e pare me te ciin perkufzohet pushteti apsout i monarkut
d. akti i ftores se paramentarizmit ne angi
e. akti per te drejtat e qytetarve ne procedura gjygjsore
7A. Kushtetuta e pare e shkruar ne *ote
a) #ushtetuta e .GCA=ve e vitit 4EFE
b) 1agna #arta 2i*ertatun e vitit 4546
c) -enet e kon!ederates te vitit 4EEF
d) 2igji i 8%% ta*eave
e) Istru%enti i 1e'erisjes i 'itit 7:;;.
79. Kon(resi a%erikan per*ehet n(a d3 dho%a
a. Aresidenti
*. Dho%a e per,a1sus'e
c. Senati
d &jykata supreme
e &jykata !ederae
7:. 6F shte e drejta suspen&i'e e 'etos
7<. 6ia eshte kushtetuta %e e (jate ne *ote
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
:aqe 4I5 prej
44;
7;. 6ii para%ent ka pas ne e'ropen ju(! indore per*erje d3! dho%she
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
7B. 4(a te%at e propo&uara shkruani nje ese te shkurter
a. 'oi i kushtetutes ne shoqeri
*. #ushtetuta e .GCA=ve e vitit 4EFE
c. $eshtrim kritik i rezuutes 45;;.
Eseja -rTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTT
E DREJTA KUSHTETUSE Testi i III
9. E drejta kushtetuse si shkenc
a) 9sht e ngjajshme me te drejten kushtetuse si dege e se drejtes
b) #a perm*ajteje me te ngushte se e drejta kushtetuse se dege e se drejtes
c) #a perm*ajteje me te gjere se e drejta kushtetuse se dege e se drejtes
d) #eto dy terme jane potsishte te ngjajshme pra jane sinonime
e) -uk egziston e drejta kushtetuse si shkenc.
:. Kushtetuta e 5rances e 'itit 7B9; percakton 1e'erisje shtetrore ne
,ore% te
gjysempresid
@. E%eri%i e drejta kushtetuse n?jerre *a&en dhe kupti%in n(a
a7 .o&o.a ideaiste e He(eit .
*7 nga teoria juridike !renge
c7 fozofja juridike romake
d7 fozofja juridike <natyrore dhe S#ontrata .hoqerore S
e7 kushtet e pergjithshme shoqerore qe m*retronin ne ate kohe
A. E%ri%i e drejta pu*ike
!7 % njejte me emerimin e drejta kushtetuse
g7 1e i !jeter se emrimi e drejta kushtetuse
h7 9sht m i ri se e drejta kushtetuse
i7 -uk ka te *eje me te drejten kushtetuse
j7 9shte nocion qe edhe sot perdoret ne vend te emrimit e drejta kushtetuse
9. Sa antare e per*ejne (j3katen supre% te SH+A!'e dhe cii or(ane
shtetror *ene &(jedhjen e t3re .
H gjykates zgjedhjen e *ene presidenti dhe e miraton senati
:. Kupti%i %atriaist ose socoi(jik E poitik i se drejtes kushtetuse
nenkuptone /
a) normat juridike me karakter kushtetuse
b) gjitha normat juridike te nje vendi
c) normat juridike me karakter kushtetus pavarsisht se a jane te kodifkuar ne nje
dukument te veqante ose jo
:aqe 4I? prej
44;
<. 6iat jane raportet the%eore poitike 1e jane o*jekt studi%i i se
drejtes kushtetuse
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
;. 6ien pjese esenciae te kushtetutes nuk e ka kushtetuta e 5rances e
'itit 7B9;
TTTTTTte drejtat dhe irit e njeriut
B. 4or%at e para kushtetuse jane para1itur
b) -e 'omen e vjeter
c) 1e paraqitje e istuticioneve dhemeore shtetror dhe rreguat per !unksionimi e
tyre .
d) -e kohen e sistemit !euda.
e) -ga !undi i shekuit 8$%%% dhe fimi i shekuit 8%8.
f) 1e paraqitjen e kushtetutave te para te shkuara
7=. Sa antare e per*ejne keshiin kushtetues te ,rances dhe cii or(ane
shtetror *ejne &(jedhjen e t3re
#shii kushtetues sht nj organ i veante me autorizime te gjera dhe te
rndsishme .Ai pr*ehet nga nnte antar,mandati i te cive zgjate nnt vjet,pa
te drejtn e rizgjedhjes. @gjedhja *ehet ashtu qe,tre antare caktohen nga
Aresidenti i 'epu*iks,tre nga #ryetari i Asam*es kom*tare dhe tre nga .enati.
77. 6ii siste% te 1e'erisjes shtetrore e percaktone kushtetuta e
+e(jikes e 'itit 7;@7K
#dein monarkik kushtetues paramentar
78. E%erti%i e drejta kushtetuse si dicipin shkencore u para1it se pari
ne /
a) .GCA 34EED7
b) :akutetin juridik ne paris me 4F?;
c) Angi pase revuicionit te vitit 4DFF
d) :akuttin Buridik ne :erare te itais 4EH<
e) -e !rance pase re!ormave te studimeve juridike me 4H6;.
7@. 6ka 1uaj%e *uri%e ,or%ae te se drejtes kushtetuse
Curimet !ormae < jan aktet e prgjithshme juridike t !orms s shkruar t ciat
jan n !uqi dhe me t ciat rreguohet materia kushtetuese
7A. 6ii e%erti% perdoret sot %e shu%e ne (jer%ani
a) e drejta pu*ike
b) e drejta kushtetuse
c) e drejta m*i kushtetuten
d) istuticionet poitike dhe e drejta kushtetuse
e) e drejta shtetoere
79. Nka shte i(ji kushtetuse
2igji kushtetues eshte akt kushtetues i cii paraqitet ne rast kur ekziston
kushtetuta e shkruar si akt me te ciin *ehen ndryshime rrenjesore te kushtetutes
ekzistuese po ashtu ne menyre originere rreguohet materia kushetuese dhe ka
karakterin e aktit me te arte juridik te vendit.
:aqe 4I; prej
44;
7:. Aktet i(jiore si *uri%e te se drejtes kushtetuse kane /
a. kane !uqin me te madhe juridike se aktet tjera kushtetuse
*. nuk jane *urime !ormae te se drejtes kushtetuse
c. jane *urime matriae te se drejtes kushtetuse
d. jane te njejtat si igjet kushtetuse
e. kane ,u1i %e te do*te ne krahasi% %e *uri%et tjera ,or%ae te se
drejtes kushtetuse
7<. Kushtetuta e 'itit 7BA8 percakton Indin si shtet
TTTTTTT!ederativ
7;. 6ii shte dai%i %es kushtetuta'e te shkruara dhe jo te shkruara
dhe teoris %*i kushtetutat te kodi.kuara dhe jo te kodi.kuara .

7B. "jesa nor%ati'e e kushtetutes para1et
Ajesen qendrore perkatsisht kushtetuten e nje vendi.
8=. 6,are ,or%e e %irati%it te kushtetuta'e %*i&otron sot ne *ote
a. nga organi kushtutdhense
*. nga organi egjistativ por nevoitet edhe peqimi i popit me re!erendum
c. miratimi nga organi i rendomt egjistativ
d. me re!erendum
e. nga organi kushtutdhens por nevoitet edhe peqimi % popit me
re!erendum
87. #e i(je kushtetus *ehet /
a. Ndo ndr3shi% i kushtetutes
*. vetem ndryshime me rendesi te voge
c. ndryshimet e veimshe te kushtetutes
d. nuk mund te *ehe ndryshimet e kushtetutes
e. vetem *ashke me amandamentet mund te *ejme ndryshimin e kushtetutes
88. "ropo&use per ndr3shi%in e kushtetutes jane
a. vetem deputet ne parament
*. deputet e paramentit si dhe qeveria
c. qeveria kryetari dhe paramenti
d. nje numer i caktuar i zgjedhsve dhe deputetet
e. nu%ri i caktuar i deputet'e -kr3etari - 1e'eria si dhe nu%ri i caktuar
i &(jedhs'e.
E drejta kushtetuese E testi I2
7. Si %und t prku.&oni t drejten kushtetuse
E drejta kushtetuese ka domethenie te dyfshte.Ai perdoret per te shenuar nje
dege te veqante te se drejtes pozitive te nje vendi,sistem te caktuar normash
juridike qe kane vere e rendesi kushtetuese si dhe per te shenuar disipinen
shkencore e cia merret me studimin e sendertimit te normave perkatesisht te se
drejtes kushtetuese pozitive ne praktike.
8. Kushtetutat e n(urta
:aqe 4I6 prej
44;
a) #und t ndr3shohen 'et% n(a or(ani i posa1e%
*7 1und t ndryshohen n procedur t vecant
c7 -dryshohen vshtir
@. 4u%ro *uri%et e s drejts kushtetuese n SH+A
#ushtetuta me amendamentet kushtetuese paraqesin *urimin themeor t s
drejts kushtetuese. Curim tjetr i rndsishm i t drejts kushtetuese n .GCA
jan edhe vendimet e gjykatave !ederative dhe gjykats supreme idhur me
kushtetutshmrin e igjeve. - .GCA *urime t s drejts kushtetuese jan disa
igje t n(jerra nga kongresi me t ciat rreguohet materia kushtetuese pastaj si
*urim tjetr ogariten edhe vendimet e kongresit me t ciat rreguohet materia
kushtetuese pastaj si *urim tjetr ogariten edhe vendimet e kryetarit si *arts i
ekzekutivit. - .GCA si *urime t drejts kushtetuese konsiderohen edhe doket
gjyqsore dhe praktika gjyqsore
A. 2endi%et e Cj3kats kushtetuese
a7 jan *urmie !ormae t s drejts kushtetuese
*7 nuk jan *urime !ormae
c7 mund t konsiderohen si *urime !ormae
9. "era%*ua ka karakter
a) ideor
*7 teorik
c7 normativ
:. Koncepti i shtetit i(jor konsiston n /
a7 ndarjen dhe kufzimin e pushtetve
*7 sundimin e igjit n shoqri
c7 rrespektimin e irive dhe t drejtave t qytetarve
<. Theksoni disa %an(si(re&er'a) t kushtetuts s 2aj%arit /
;. Kushtetuta e par e shkruar ishte /
a7 1angna +arta 2i*ertatem e vitit 4546
*7 #ushtetuta e .GCA=ve e vitit 4EFE
c) Kushtetuta e Kra%'eit 7:9@
B . Si do ta prku.&onit ju irin e *ashki%it poitik
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
7=. 4u%ro disa raste t ku.&%iti t iris s %enduarit /
77. 4u%ro det3rat kr3esore kushtetuese t shtetasit /
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
:aqe 4ID prej
44;
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
78. 0irit poitike i re,erohen kr3esisht /
a7 .htetasve
*7 "ytetarve
c7 / gjith *anorve t nj shteti
"rku.&oni t drejten e *ara*art t 'otes /
1e kete te drejte kuptojme !uqine e votes se shtetasit. nnkupton !uqia e njjt e
vots s do qytetari pra vota e do qytetari ka pesh t njjt dhe sht e
*ara*art me votn e t tjerve dhe siguron *arazin e t gjith qytetarve n
procesin e zgjedhjeve
7@. E drejta pasi'e e 'otes nnkupton /
a) T drejten e kandidi%it prsona
*7 / drejten e votimit
c7 / drejten e zgjedhjs
7A. 5edarata si shtet i pr*r sht /
a7 *ashksi e shteteve
*7 shteti i pr*er nga dy ose m shum etnitete
c7 shtet i decentraizuar
79. MP sht kon,ederata
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
7:. 4u%roni disa ,unksione t pr(jithsh%e n shtetet ,ederati'e /
0shtrohen n mnyr t pr*ashkt
4u%roni tri siste%et kr3esore t %*rojtjes s kushtetutsh%ris n *ot
/
7<. Kri&a kushtetuese sh,a1et /
a7 kur shkiet kushtetuta
*7 kur deshton n(jerrja e kushtetuts
c7 kur nuk mund t z*atohet kushtetuta
8=. 4u%ro *uri%et aktuae t s drejts kushtetuese n Koso'/
E drejta kushtetuese I E testi 2
7.E drejta kushtetuese si shkenc
:aqe 4IE prej
44;
a7 sht e ngjajshme me t drejten kushtetuese si deg e s ka prm*ajtje m
t ngusht se e drejta kushtetuese si deg e s drejts
*7ka prm*ajtje shum m t gjr se e drejta kushtetuese si deg e s
drejts
c7 keto dy terme jan potsisht t ngjajshme, pra jan sinonime
d7nuk ekziston e drejta kushtetuese si shkenc
8.Kushtetuta e 5rancs s 'itit 7B9; prcakton 1e'erisjen shtetrore
n ,or% t
"veresisjes gjysmpresidenciae
@.E%rti%i e drejta kushtetuese n?jerr *a&n dhe kupti%in n(a /
a7 fozofa ideaiste e Gegeit
*7 nga teoria juridike !renge
c7 fozofa juridike romake
d7 fozofa juridike=natyrore dhe #ontrata .hoqerore
e7 kushtet e prgjithshme shoqerore q m*retronin n at koh
A.E%rti%i e drejta pu*ike sht /
a) i njejt me emertimin e drejt kushtetuese
*) m i vjetr se emrtimi e drejt kushtetuese
c)sht m i ri se emrtimi e drejta kushtetuese
d) nuk ka t *j m drejten kushtetuese
e) sht nocion q edhe sot prdoret n vend t emrtimit e drejta
9.Sa antar e pr*jn (j3katen Supre%e t SH+A!'e dhe ciat or(ane
shtetrore *jn &(jedhejn e t3re
E pr*jn H antar dhe zgjedhjen e tyre e *n senati.
:. Kupti%i %atriaist ose socioo(jik!poitik i s drejts kushtetuese
nnkupton /
a7 normat juridike me karakter kushtetues t kodifkuara n nj dokumet t
quajtur kushtetut
*7 gjitha normat juridike t nj vendi
c7 normat juridike me karaqkter kushtetues pavarsisht se a jan t kodifkuara
n nj dokument t veant ose jo
d7 dicipinen shkencore e cia msohet n !akutet
e7 nj deg t veant t s drejts.
<. 6iat jan rpaortet the%eore poitike 1 jan o*jekt sundi%i i s
drejts kushtetuese/
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOO
;. 6in pjes esenciae t kushtetuta'e nuk ka Kushtetuta e 5rncs e
'itit 7B9; dhe ciit doku%ent i re,erohet kjo kushtetut prkita&i %e
kt /
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTT
B. 4or%at e para kushtetuese jan para1itur /
a7 n 'omn e $jetr
:aqe 4IF prej
44;
*7 me paraqitjen e %nstutucioneve themeore shtetrore dhe rreguave pr
!unksionimin e tyre
c7 n kohn e sistemit !euda
d7 nga !undi i shek.8$%%% dhe fimi i shek.8%8
e7 me paraqitjen e kushtetutave t para t shkruara.
7=. Sa antar e pr*jn kshiin kushtetues t 5rancs dhe ciat
or(ane shtetrore e *jn &(jedhjen e t3re K
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTT
77. 6iin siste% t 1e'erisjes shtetrore e prcakton Kushtetuta e
+e(jiks e 'itit 7;@7
E prcakton sistemin q qeverisjese monarkike .E kufzuar me kushtetuten
paramentare.
78. E%rri%in e drejta kushtetuese si dicipin shkencore e para1et
s pari n
a7 .GCA 34EED7
*7 :akuteti Buridik n Aaris me 4F?;
c7 Angi pas revuucinit t vitit 4DFF
d7 :akuteti Buridik n !erar t %tais 4EH<
e7 :ranc pas re!orms s studimit juridik 4H6;
7@. Mka 1uaj% *uri% ,or%a t s drejts kushtetuese K
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
7A. 6ii e%rti% prdoret sot % s shu%ti n Cjer%ani
a) e drejta punike
*) e drejta kushtetuese
c) e drejta m*i kushtetuten
d) instutucionet poitike dhe e drejta kushtetuese
e) e drejta shtetrore
79. Mka sht i(ji kushtetues K
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
7:. Aktet i(jore si *uri% t s drejts kushtetuese kan
a7 kan !uqi m t madhe juridike se aktet e tjera kushtetuese
*7 nuk jan *urime !ormae t s drejts kushtetuese
c7 jan *urime materiae t s drejts kushtetuese
:aqe 4IH prej
44;
d7 jan t si igjet kushtetuese
e7 kan !uqi m t do*t n krahasim me *urimet tjera !ormae t s drejts
kushtetuese
7<. kushtetuta e 'itit 7BAB prcakton Indin si shtet K
a7 kon!ederativ
*7 unioni prsona
c7 !ederati'
d7 union rea
e7 monarchist
7;. 6ii sht dai%i %*i kushtetutat e shkruar dhe jo t shkruara dhe
teoris %*i kushtetutat e kodi.kuara dhe jo kodi.kuaraK
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
7B. "jesa nor%ati'e kushtetuese para1et K
a 7 pjesen kryesore t saj, prkatsisht kushtetuten e caktuar
*7 pjesen e kushtetuts ku prcaktohen qimet t ciat duhen t
sendertohen me kushtetut
c7 pjesen q prshkruan kohn dhe rrethanat n t cin sht miratuar
kushtetuta
d7 nuk sht pjes e secis kushtetut
e7 pjesa normative dhe pram*ua nuk jan t ndara.
87. 6,ar ,or%e e %irati%it kushtetues %*i&otron sot n *otK
a7 nga organi kushtetutdhns
*7 nga organi egjisativ por nevojitet edhe peqimi i popuit pr
re!erendu%
c7 miratimi nga organi i rndomt egjisativ
d7 nga organet kushtetutdhnse por nevojitet edhe peqimi i popuit pr
re!erendum
88. #e i(j kushtetues *het K
a7 do ndryshime kushtetues
*7 vetm ndryshime me rendsi t vog
c7 ndryshimet e vimshme t kushtetuts
d7 nuk mund t *het ndryshimet e kushtetuts
e7 vetm *ashk me amendamente mund t *jn ndryshimin e kushtetuts
8@. "ropo&ues pr ndr3shi%in e kushtetuts jan/
a7 vetm deputetet n parament
*7 deputetet e paramenti si dhe qeveria
c7 qeveria kryetari dhe deputetet
d7 nj numr i caktuar i zgjedhsve
e7 numri i caktuar i deputeteve , kryetar, qeveria , si dhe numri i caktuar i
zgjedhsve.
8A. 4dr3sh%i ,aktik i kushtetuts sht
:aqe 44I prej
44;
a7 pa u *r ndryshimi !orma i kushtetuts
*7 *het ndryshimi !orma i tekstit t kushtetuts
c7 ndryshimi q *het duke miratuar ndonj igj kushtetues.
"3etje n(a e DREJTA KUSHTETUESE
7. Doket kushtetuese /
a7 jan norma juridike t shkruara me t ciat rreguohet ndonj shtje
me rendsi kushtetuese
*7 jan *urime materiae t s drejts kushtetuese n vendet
angosaksone
c7 jane norma t pashkruara me te ciat rreguohet ndonj shtje me
rendsi kushtetues
d7 me sh!aqjen e kushtetutave t shkruara m nuk jan *urime t s
drejts kushtetuese
e7 ekzistojnvetm n vendet q nuk kan kushtetut t shkruar.
8. 6Fsht a%anda%enti kushtetues
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
@. An(ia pasi 1 nuk ka kushtetut t shkruar /
a7 nuk ka !are norma juridike t karakterit kushtetues
*7 ka vetm *urime materiae t s drejts kushtetuese
c7 ka vetm dokumentet t vjetra juridiko=poitike si *urime t s drejts
kushtetuese
d7 ka t drejten kushtetuese jo t pot
e7 ka t drejten kushtetuese q pr*het nga dokumentet e vjetra poiko=
juridike, konventave kushtetuese , dokeve kushtetuese si dhe akteve
dhe igjeve tjera kushtetuese etj.
A. 6ii sht kupti%i ,or%a i kushtetuts K
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
9. E%erti%i e drjeta kushtetuese n?jerr *a&n dhe kupti%in n(a /
a7 fozofa ideaiste e Gegeit
*7 nga teoria juridike !renge
c7 fozofa juridike romake
d7 fozofa juridike natyrore dhe kushtetuta shoqrore
e7 kushtet e prgjithshme shoqerore q m*retronin n at koh.
:. 6ii sht kupti%i %ateria i kushtetuts K
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
<. Si (rupohen *uri%et %atriae t s drejts kushtetuese K
:aqe 444 prej
44;
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
;. "r %irati%in e kushtetuts n or(anin pr,a1sues
a7 prdoret procedur e njejt si pr n(jerjen e akteve tjera juridike
*7 prdoret procedur m e nderikuar e njjejt por nevojitet shumica e
kuaifkuar pr miratim
c7 nuk n(irret kushtetuta nga organi pr!aqsuse
d7 prdoret procedur m e nderikuar por nevojitet shumica a*soute
e7 prdoret procedur m e nderikuar si dhe nevojitet shumica e kuaifuar
B. 6ii sht kupti%i poitik i kushtetuts K
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
7=. "jesa nor%ati'e e kushtetuts para1et /
a7 pjesn kryesore t saj , prkatsisht kushtutn e caktuar
*7 pjesn e kushtetuts ku prcaktohen qimet t ciat duhen t
sendertohen me kushtetut
c7 pjesn q prshkruan kohn dhe rrethanat n t cin sht miratuar
ajo kushtetut
d7 pjesa normative dhe pram*ua nuk jan t ndara.
77. Si *het ndarja e kushtetuts K
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
78. #e i(j kushtetues *het K
a) do ndryshim i kushtetuts
*) vetm ndryshimet me rendsi t vog
c) ndryshimet e vimshme t kushtetuts
d) nuk mund t *het ndryshimet kushtetuese
e) vetm *ashk me amandamente mund t *jm ndryshimin e
kushtetuts.
7@. 4or%at e para kushtetuse jane para1itur
a7 -e 'omen e vjeter
*7 1e paraqitje e istuticioneve dhemeore shtetror dhe rreguat per
!unksionimi e tyre .
c7 -e kohen e sistemit !euda.
d7 -ga !undi i shekuit 8$%%% dhe fimi i shekuit 8%8
e7 1e paraqitjen e kushtetutave te para te shkuara
7A. 6ia n(a kushtetutat 'ijuse nuk per%*ane kapitu te
'e1ant %*i irit dhe te drejtat e njeriut
a7 &jermanise
:aqe 445 prej
44;
*7 .hqiprise
c7 #roacise
d7 :rances
79. E%rri%in e drejta kushtetuese si dicipin
shkencore e para1et s pari n
a7 .GCA 34EED7
*7 :akuteti Buridik n Aaris me 4F?;
c7 Angi pas revuucinit t vitit 4DFF
d7 :akuteti Buridik n :erar t %tais 4EH<
e7 :ranc pas re!orms s studimit juridik 4H6;
7:. 6ii siste% i kontroit t kushtutsh%ris sht apikuar
n 'endet ish! sociaisteK
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
7<. Sipas teoris juridike (jer%ane kushtetuta para1et K
a7 paraqet aktin m t art juridik t nj vendi
*7 sht akt juridik me rndsi m t vog se igjet
c7 paraqet nj igj t rendomt sikurse igjet tjera
d7 sht nj akt me t ciin prkufzohen t drejtat e njeriut
e7 sht akt me t ciin prcaktohet sovraniteti i takon popuit
7;. 4 ciin 'iti dhe n ciin shtet u %iratua kushtetuta e par
sociaiste n historin e kushtetutsh%risK
7B. Kupt%i po&iti' Ejuridik i s drejts kushtetuese nnkupton
/
a7 normat juridike me karakter kushtetues t kodifkuar n nj dokument
t quajtur kushtetut
*7 gjitha normat juridike t nj vendi
c7 nuk paraqet *urim !orma t s drejts kushtetuese
d7 mund t qendroj si akt i pamvarur nga teksti kushtetues
e7 sht *urim materia i s drejts
8=. A%anda%entet kushtetuese K
a7 gjithmon sht pjes e tekstit kushtetues
*7 nuk mund t ekzistoj i pavarur nga teksti kushtetues
c7 nuk paraqet *urim !orma t s drejts kushtetuese
d7 mund t qndroj si akt i pavarur nga teksti kushtetues
e7 sht *urim matria i s drejts
87. Sa antar e pr*jn Kshiin kushtetues t 5rancs dhe
ciat or(ane shtetrore *jn &(jedhjen e t3re.
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
88. "r%end disa n(a kushtetutat e para t shkruara K
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
:aqe 44? prej
44;
8@. 2endi%et e (j3kata'e kushtetuese jan/
a7 Curimet matriae t s drejts kushtetuese
*7 Curimet !ormae t s drejts kushtetuese
c7 Curimet !ormae
8A. Aktet %e t ciat *ehet ndr3shi%i i kushtetutes
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
89. +uri%et e se drejtes kushtetuse ne SH+A.
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
8:. )*jekti i se drejtes kushtetuse ne An(i
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
8<. 2etit e kushtetutes
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
8;. Kupti%i i se drejtes kushtetuse
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
8B. Dai%i %idis te drejtes kushtetuse shtetrore dhe
kushtetuse .
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
@=.
:aqe 44; prej
44;