Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

3. Kombinacione mree

3.1. Projektovati dekoder 3/8 (1 od 8).

Rjeenje:
Dekoder je kombinaciona mrea sa vie ulaza i izlaza, slika 3.1. Na ulaze
mree dovode se kodirani podaci predstavljeni sa n bitova. Takvih podataka
moe da bude 2n. Na dekoderskoj mrei se predvia poseban izlaz za svaki
ulazni podatak, pa prema tome, dekoder moe da ima najvie 2n izlaza.

Dekoder
n 2n

Slika 3.1.

Dekoder 3/8 je kombinaciona mrea sa 3 ulaza i 8 izlaza. Obzirom da se u

jednom trenutku moe koristiti signal samo sa jednog od 8 izlaza, to se takva
mrea esto oznaava 1/8 i naziva se dekoder "1 od 8". Neka su ulazi u
dekoder A, B i C, a izlazi x0, x1, x2, x3, x4, x5, x6 i x7. Prema tome, ova mrea
treba da se realizuje sa 8 funkcija. Ako su ulazi dati u prirodnom binarnom
kodu, logike funkcije mree date su funkcionalnom tabelom 3.1.

Tabela 3.1:
ULAZI IZLAZI
A B C x0 x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7
0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0
0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0
0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0
1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0
1 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0
1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0
1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1

Kombinacione mree 47
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

Svaka izlazna funkcija sadri samo po jedan lan oblika potpunog logikog
proizvoda:

x 0 ABC
x 1 ABC
x 2 ABC
x 3 ABC
x 4 ABC
x 5 ABC
x 6 ABC
x 7 ABC

Ovakva mrea moe da se ostvari koristei samo logika I kola. Obzirom na

to da minimizacija gornjih funkcija nije mogua, za realizaciju dekoderske
mree potrebno je 8 logikih I kola sa po tri ulaza, kao to je prikazano na
slici 3.2.

A
B
C
x0

x1

x2

x3

x4

x5

x6

x7

Slika 3.2.

48 Kombinacione mree
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

3.2. Projektovati 2/4 dekoder iji je aktivni izlaz jednak logikoj 1.

Rjeenje:
Dekoder 2/4 ima dva ulaza A1 i A0, a izlazi e biti I0, I1, I2 i I3. Funkcionalna
tabela 3.2 daje ovisnost izlaza Ii od ulaza Ai.

Tabela 3.2:
ULAZI IZLAZI
A1 A2 I0 I1 I2 I3
0 0 1 0 0 0
0 1 0 1 0 0
1 0 0 0 1 0
1 1 0 0 0 1

Svaka izlazna funkcija sadri samo po jedan lan oblika potpunog logikog
proizvoda:

I 0 A1 A 0
I1 A 1 A 0
I 2 A1 A 0
I 3 A1 A 0

Realizacija dekodera 2/4 je ostvarena sa etiri I kola sa po dva ulaza, to je

prikazano na slici 3.3.

A1
I0
A0
A1
I1
A0
A1
I2
A0

A1
I3
A0
Slika 3.3.

Kombinacione mree 49
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

3.3. Projektovati dekoder 4/16 (1 od 16).

Rjeenje:
Dekoder 4/16 je kombinaciona mrea sa 4 ulaza i 16 izlaza. Obzirom da se u
jednom trenutku moe koristiti samo jedan od 16 izlaza, takva mrea se
esto oznaava sa 1/16 i naziva se dekoder "1 od 16". Neka su ulazi
dekodera A, B, C i D, a izlazi x0, x1, x2, x3, x4, x5, x6, x7, x8, x9, x10, x11, x12,
x13, x14 i x15. Ako su ulazni podaci dati u prirodnom binarnom kodu, logike
funkcije mree se mogu predstaviti funkcionalnom tabelom 3.3.

Tabela 3.3:
ULAZI IZLAZI
A B C D x0 x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9 x10 x11 x12 x13 x14 x15
0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0
1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0
1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0
1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0
1 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0
1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0
1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

Svaka izlazna funkcija sadri samo po jedan lan oblika potpunog logikog
proizvoda:

x 0 ABCD , x1 ABCD ,
x 2 ABCD , x 3 ABCD ,
x 4 ABCD , x 5 ABCD ,
x 6 ABCD , x 7 ABCD ,
x 8 ABCD , x 9 ABCD ,
x10 ABCD , x11 ABCD ,
x12 ABCD , x13 ABCD ,
x14 ABCD , x 15 ABCD .

50 Kombinacione mree
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

Realizacija dekodera 4/16 je ostvarena sa esnaest I kola sa po etiri ulaza,

to je prikazano na slici 3.4.

x0
A
x1

B x2

C
x3
D
x4

x5

x6

x7

x8

x9

x10

x11

x12

x13

x14

x15

Slika 3.4.

3.4. Projektovati dekoder 4/10 (1 od 10).

Rjeenje:
Dekoder binarno kodiranih decimalnih brojeva u decimalne brojeve
oznaava se sa BCD/DC, ili 4/10 ili 1/10. Ovaj dekoder je ustvari dekoder iz
zadatka 3.3, ali nepotpuni jer je na njegovom izlazu iskoriteno 10 od 16
moguih funkcija. Kada se razmatra dekoder 4/10, podrazumijeva se da se
radi o prirodnom BCD kodu. Funkcionalna tabela ovog dekodera data je

Kombinacione mree 51
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

tabelom 3.4, sa zakljuno desetom kombinacijom i odgovarajuom izlaznom

funkcijom. Konstruktivno rjeenje ovog dekodera potpuno je isto kao i
rjeenja prethodnih dekodera. Za realizaciju je potrebno deset I kola sa po
etiri ulaza, slika 3.5.

Tabela 3.4:
ULAZI IZLAZI
A B C D x0 x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9
0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0
0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0
0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0
0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0
1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
1 0 1 0
1 0 1 1 Za ove vrijednosti ulaza svi izlazi su jednaki nuli.
1 1 0 0
1 1 0 1
1 1 1 0
1 1 1 1

x0
A
x1

B x2

C
x3
D
x4

x5

x6

x7

x8

x9

Slika 3.5.

52 Kombinacione mree
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

Obzirom da dekoder BCD/DC ne obuhvata tetrade sa 6 posljednjih moguih

kombinacija iz tabele 3.4, te tetrade se mogu iskoristiti za minimizaciju
izlaznih funkcija dekodera. U Karnaugh-ovoj tabeli neiskoritene tetrade
obiljeene su sa X, te se nakon udruivanja sa obiljeenim poljima i
minimiziranja dobiju konane izlazne funkcije BCD/DC dekodera.

CD x 0 ABCD , x1 ABCD ,
AB 00 01 11 10
0 1 3 2
x 2 BCD , x 3 BCD
00
4 5 7 6
x 4 BCD , x 5 BCD ,
01
x 7 BCD ,
12 13 15 14

X X X X x 6 BCD ,
11
x 9 AD .
8 9 11 10
X X x 8 AD ,
10

x0
A
x1

B x2

C
x3
D
x4

x5

x6

x7

x8

x9

Slika 3.6.

Kombinacione mree 53
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

Realizacija ovakvog dekodera je prikazana na slici 3.6, gdje je sa E oznaen

izlaz koji signalizira greku. Naime, za ispravan rad minimiziranog dekodera
mora se onemoguiti sluajno prisustvo nedozvoljenog binarnog sloga na
njegovom ulazu. Iz Karnaugh-ove tabele za funkciju greke odreuje se
izraz:
f E AC AB .

3.5. Projektovati 8/3 koder.

Rjeenje:
U digitalnoj obradi podataka svi slovni simboli, zatim simboli decimalnog
brojnog sistema, kao i mnoge druge oznake se predstavljaju logikim nulama
i jedinicama po unaprijed definisanoj zakonitosti. Ovaj postupak se izvodi
pomou kodera. Na slici 3.7 data je blok ema kodera kojeg ini mrea sa do
2n ulaza i n izlaza.

Koder
2n n

Slika 3.7.
Koder 8/3 je kombinaciona mrea sa 8 ulaza i 3 izlaza, pri emu se u jednom
trenutku moe koristiti signal samo sa jednog od 8 ulaza. Neka su ulazi u
koder I0, I1, I2, I3, I4, I5, I6 i I7, a izlazi A, B i C. Logike funkcije mree date
su funkcionalnom tabelom 3.5.

Tabela 3.5:
I0 I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7 C B A
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1
0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0
0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 1
0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1
0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0
0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1

54 Kombinacione mree
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

Iz tabele 3.5 odreuju se jednaine za svaki od izlaza:

A I1 I 3 I 5 I 7
B I 2 I3 I6 I7
C I 4 I5 I6 I7

Na osnovu dobijenih jednaina realizacija traenog kodera prikazana je na

slici 3.8.
I0
I1
A
I2
I3
B
I4
I5
C
I6
I7
Slika 3.8.

3.6. Projektovati koder 4/2.

Rjeenje:
Neka su ulazi u traeni koder I0, I1, I2 i I3, a izlazi A, B. Funkcionalna tabela
3.6 daje ovisnost izlaza od ulaza Ii.

Tabela 3.6:
ULAZI IZLAZI
I0 I1 I2 I3 B A
1 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 1
0 0 1 0 1 0
0 0 0 1 1 1

Iz tabele 3.6 odreuju se jednaine izlaza A i B:

A I 0 I1 I 2 I 3 I 0 I1 I 2 I 3
A I 0 I 2 ( I1 I 3 ) ,
B I 0 I1 I 2 I 3 I 0 I1 I 2 I 3 ,
B I 0 I1 ( I 2 I 3 ) .

Kombinacione mree 55
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

Na slici 3.9. prikazana je realizacija kodera 4/2.

I0 I1 I2 I3

Slika 3.9.

3.7. Realizovati koder 10/4. Pretpostaviti da nije mogue da u istom

trenutku dva ili vie ulaza imaju jedinicu, i da ako su svi ulazi nule i na
izlazu budu sve nule.

Rjeenje:
Na osnovu postavljenih uslova, funkcionalna tabela 3.7 daje ovisnost izlaza
od ulaza Ii.

Tabela 3.7:
Dec. ULAZI IZLAZI
br. D C B A
1 I0 0 0 0 1
2 I1 0 0 1 0
3 I2 0 0 1 1
4 I3 0 1 0 0
5 I4 0 1 0 1
6 I5 0 1 1 0
7 I6 0 1 1 1
8 I7 1 0 0 0
9 I8 1 0 0 1
10 I9 1 0 1 0

56 Kombinacione mree
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

Poto na ulazu ne moe biti vie od jedne jedinice, iz tabele se direktno

mogu napisati jednaine izlaza:

A I 0 I 2 I 4 I 6 I8 ,
B I1 I 2 I 5 I 6 I 9 ,
C I3 I 4 I5 I6 .
D I 7 I8 I9 .

Na slici 3.10. data je realizacija traenog kodera 10/4.

I0 I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7 I8 I9

Slika 3.10.

3.8. Projektovati koder za dobijanje prvih est decimalnih cifara u Gray-

evom kodu.

Rjeenje:
Za konverziju N decimalnih cifara koder ima n binarnih izlaza, gdje je n
najmanji broj koji zadovoljava relaciju 2 n N . Izraunavanje zadatih
decimalnih cifara u Gray-evom kodu dato je u tabeli 3.8.

Tabela 3.8
Decimalni Gray-ev kd
broj C B A
0 0 0 0
1 0 0 1
2 0 1 1
3 0 1 0
4 1 1 0
5 1 1 1

Kombinacione mree 57
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

U optem sluaju, najprostija mrea kodera dobija se minimizacijom k

izlaznih funkcija nad skupom N promjenljivih. Poto je takva minimizacija
preopirna, to se prostije rjeenje trai intuitivno. U datom sluaju je:

C45
B 23C
A 1 2 5

Na slici 3.11. predstavljena je logika ema traenog kodera.

5
C
4

3 B
2

1
A

Slika 3.11.

3.9. Realizovati konvertor BCD8421 koda u BCDXS3 kd.

Rjeenje:
Kombinacione mree se koriste i za konverziju jednog koda u drugi.
Konverzija kda ustvari sadri dva ve opisana postupka: dekodiranje i
kodiranje, pri emu je transformacija oblika informacije mogua iz bilo
kojeg u neki drugi numeriki kd. Konvertor koda je istovremena sprega
dekodera i kodera, slika 3.12.

n Dekoder 2n 2n Koder n

Slika 3.12.

58 Kombinacione mree
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

Podaci za proraun konvertorske mree dati su u tabeli 3.9.

Tabela 3.9:
Dec. BCD8421 BCDXS3
broj D C B A Z Y X W
0 0 0 0 0 0 0 1 1
1 0 0 0 1 0 1 0 0
2 0 0 1 0 0 1 0 1
3 0 0 1 1 0 1 1 0
4 0 1 0 0 0 1 1 1
5 0 1 0 1 1 0 0 0
6 0 1 1 0 1 0 0 1
7 0 1 1 1 1 0 1 0
8 1 0 0 0 1 0 1 1
9 1 0 0 1 1 1 0 0

I u ovoj mrei postoji viak binarnih kombinacija, te se one mogu iskoristiti

za minimizaciju izlaznih funkcija. Na taj nain se dobijaju:

DC BA
00 01 11 10
00

01 1 1 1

11 X X X X

1 1 X X
10

Z CA CB D
DC BA
00 01 11 10
00 1 1 1
01 1

11 X X X X

1 X X
10
Y CBA CA CB

Kombinacione mree 59
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

DC BA
00 01 11 10
00 1 1
01 1 1

11 X X X X

1 X X
10
X BA BA B A
DC BA
00 01 11 10
00 1 1
01 1 1

11 X X X X

1 X X
10
WA
Realizacija ovog konvertora data je na slici 3.13.

A BC D

Slika 3.13.
60 Kombinacione mree
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

3.10. Realizovati konvertor 4-bitnog binarnog u Gray-ev kd.

Rjeenje:
U tabeli 3.10 date su odgovarajue kombinacije 4-bitnog binarnog i Gray-
evog koda.

Tabela 3.10:
Decim. Binarni sistem Gray-ov sistem
sistem
B3 B2 B1 B0 G3 G2 G1 G0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
1 0 0 0 1 0 0 0 1
2 0 0 1 0 0 0 1 1
3 0 0 1 1 0 0 1 0
4 0 1 0 0 0 1 1 0
5 0 1 0 1 0 1 1 1
6 0 1 1 0 0 1 0 1
7 0 1 1 1 0 1 0 0
8 1 0 0 0 1 1 0 0
9 1 0 0 1 1 1 0 1
10 1 0 1 0 1 1 1 1
11 1 0 1 1 1 1 1 0
12 1 1 0 0 1 0 1 0
13 1 1 0 1 1 0 1 1
14 1 1 1 0 1 0 0 1
15 1 1 1 1 1 0 0 0

Postupak minimizacije funkcija G3=G3(B0, B1, B2, B3), G2=G2(B0, B1,

B2, B3), G1=G1(B0, B1, B2, B3) i G0=G0(B0, B1, B2, B3) je sljedei:

G3:
B1 B0

B3 B2 00 01 11 10
00
01
11 1 1 1 1
10 1 1 1 1
G3 = B3

Kombinacione mree 61
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

G2:
B1 B0

B3 B2 00 01 11 10
00
01 1 1 1 1
11
10 1 1 1 1
G2 (B3 B2) (B3 B2) B3 B2 B2 B3

G1:
B1 B0

B3 B2 00 01 11 10
00 1 1
01 1 1
11 1 1
10 1 1
G1 (B2 B1) (B2 B1) B2 B1 B1 B2

G0:
B1 B0

B3 B2 00 01 11 10
00 1 1
01 1 1
11 1 1
10 1 1
G0 (B1 B0) (B1 B0) B1 B0 B0 B1

Realizacija ovog konvertora data je na slici 3.14.

62 Kombinacione mree
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

B3 G3

G2
B2

G1
B1

G0
B0

Slika 3.14.

3.11. Realizovati konvertor iz Gray-evog u 4-bitni binarni kd.

Rjeenje:
Na osnovu podataka iz tabele 3.10 moe se izvriti minimizacija funkcija
B3=B3(G0, G1, G2, G3), B2=B2(G0, G1, G2, G3), B1=B1(G0, G1, G2, G3)
i B0=B0(G0, G1, G2, G3).

B3:
G1 G0

G3 G2 00 01 11 10
00
01
11 1 1 1 1
10 1 1 1 1
B3 = G3

B2:
G1 G0

G3 G2 00 01 11 10
00
01 1 1 1 1
11
10 1 1 1 1
B2 (G3 G2) (G3 G2) G3 G2 G2 G3

Kombinacione mree 63
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

B1:
G1 G0

G3 G2 00 01 11 10
00 1 1
01 1 1
11 1 1
10 1 1
B1 (G3 G 2 G1) (G3 G 2 G1) (G3 G 2 G1) (G3 G 2 G1)
B1 (G3 G 2) G1

Dokaz postupka: lanovi gornjeg izraza, u prvom redu, mogu se grupisati u

dvije grupe na sljedei nain:
B1 ((G3 G2) (G3 G2)) G1 ((G3 G2) (G3 G2)) G1
Drugi dio dobijenog izraza isto je to i (G3 G 2) G1 .

Prvi dio dobijenog izraza za B1 je isto to i (G3 G 2) G1 . Da bi se dobio

izraz (G3 G2) G1 koristie se De Morganovi zakoni:

(G3 G 2) G1 ((G3 G 2) (G3 G 2)) G1

((G3 G 2) (G3 G 2)) G1
((G3 G 2) (G3 G 2)) G1 ((G3 G 2) (G3 G 2)) G1
(G3 G3 G3 G 2 G 2 G3 G 2 G 2) G1
G3 G3 0, G 2 G 2 0

(G3 G 2 G 2 G3) G1 (G3 G 2 G3 G 2) G1

Znai, dokazano je da je B1 (G3 G2) G1 .

Zbog simetrije prvobitnog izraza moe se napisati da je:

B1 G3 G2 G1 G1 G2 G3 G1 G3 G2, itd. ,

odnosno nije bitno koje dvije varijable e se uvesti u prvo XOR (ekskluzivno
ILI) kolo.

64 Kombinacione mree
 Osnovi raunarstva Zbirka rijeenih zadataka

B0:
G1 G0

G3 G2 00 01 11 10
00 1 1
01 1 1
11 1 1
10 1 1

Slino kao za B1, za B0 se dobije

B0 G3 G2 G1 G0

Realizacija ovog konvertora data je na slici 3.15.

G3 B3

B2
G2

B1
G1

B0
G0

Slika 3.15.

Kombinacione mree 65