1

SOSYAL BLMLERDE METOD VE ARATIRMA TEKNKLER

Prof. Dr. brahim Arslanolu

Konuya gemeden nce metod ve aratrma teknikleri kavramlar zerinde ksaca duralm.

Bilimsel metot ve aratrma teknii kavramlar birbirine kartrlmaktadr. Bu iki kavramnn ksa
aklamasn yapalm.

Metot, herhangi bir amaca ulamak iin takip edilen yol anlamna gelir.

Bilimsel metod, aratrmada aama aama kullanlmas dnlen teknikleri sistematik tarzda
dzenlemektir.

Aratrma teknii, verileri toplamak ve bir dzene sokmak iin kullanlan zel yollar ifade eder.
Bilimsel davranl bir kimse; ak grl, hogrl, sabrl, amaca ulamada inat, kendini
eletirebilen, tarafsz, bilgi toplayabilmek iin her trl kaynaktan yararlanabilen, metodik pheci, her
iddia iin bilgi isteyen, gerek ile gr veya sylentiyi birbirinden ayrabilen, mantkl, srekli
renme ve anlama isteinde bulunan, yeterli bilgi elde edinceye kadar kararn erteleyen, vard
sonularla kendi grleri arasnda bir atma olduunda verileri tercih eden ve her kararda bir yanlg
pay olabileceini kabul eden bir kimsedir.
Bilim nedir?

Bilim: Doru dnme, sistemli bilgi edinme srecidir. O halde doru nedir? Doru, dnen
kii veya sje ile dnlen ey veya obje arasndaki uyum veya birebir ilikidir. Eer bu uyum yoksa
buna yanl diyoruz.

Bilimin zellikleri: Bilimsel bilginin kendine zg bir takm zellikler vardr. Bunlar yle
sralayabiliriz.

1.Tarafszlk ilkesi

2. Doru l

3. Kantlama nitelii

4. Genelleme zellii

5. Bilim olmas gerekeni deil, olan inceler.

1.Tarafszlk ilkesi: Bilim adam ele ald konuya inanlarn, deer yarglarn ve siyasal
kanaatlerini kartrmamaldr. Fen bilimlerinde mmkn olabilen bu objektiflik, sosyal bilimlerde biraz
zor bir durumdur. nk toplum ve insan konu alan sosyal bilimlerde deer yarglarndan uzaklamak
dolaysyla tarafszl koruyabilmek son derece gleir.
 2

2. Doru l: Bir bilimin gelime ve olgunlama dzeyi ou zaman o bilimin matematii

kullanma dzeyiyle yani lme teknikleriyle deerlendirilir. En genel anlamda lme, nesne ve
olaylara, baz kurallara uygun olarak saylar vermektir.

3.Kantlama nitelii : Bilimsel verilerin her art ve her durumda tekrarlanabilmesi ve

sonularnn gerekliinin ortaya konulmas gerekir.

4.Genelleyici zellii: Bilimin bir dier zellii de olaylar arasnda sebep -sonu ilikisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ykselmesidir.

5.Bilim, olmas gereken olaylar deil olan inceler: Olmas gereken olaylar, isteklerimize,
duygularmza bal yorumlardr. Bunlar deer yarglarnn konusudur. rnein nasl hareket etmeliyim
ki, ahlaki bir davranta bulunmu olaym. Oysa bilim, var olan aratrr, bu yzden olgusaldr. Bilimin
grevi, inandrma olmayp buna karlk, belli artlar altnda belli olaylar arasnda iliki kurmak
suretiyle sonulara varmaktr. Buna determinizm diyoruz.

Bilimsel olaylarn dier zellii statik ve dinamik taraflarnn bulunmasdr. zet olarak bilgi bir
yandan birikim zelliine, te yandan yenileme zelliine sahiptir.

Gnmzde bilimin amac, ideal ve mutlak gereklere ulamak deildir, bilimin sonular
grelidir ve geicidir. Bilim srekli bir ekilde kendini ve kendi bulularn dzelten bir zellik tar.
Bu sebeple bilimsel dnce hata olasln daima aklda tutmay ve onu aratrmay gerektirir.
Bilimsel gerek, mutlak deimez olmayp grelidir, yani deimeye aktr. Bilimin sonular imdilik
kesindir, yarn yaplacak bir aratrma ile gerek olarak bildiimiz eyler, yanllar olabilir. nk bilgi
ba dndrc bir hzla ilerlemektedir. Bilim adamlar iini gcn braksa her gn kendi alannda
yaynlanan kitap ve dergileri okumaya kalksa mr yetmemektedir. Bugn bilgi kirlenmesinden sz
edilmektedir. Yani doru olarak bilinen pek ok bilimsel gerek ok ksa bir sre sonra geerliliini
yitirmektedir.
ARATIRMA NEDR?
Aratrma ou zaman sadece olaylar gzleme, bilgi, veri ve istatistik toplama sanlmaktadr.

Aratrma, bir bilgi retme iidir. Bugnk teknik kalknmann, bilimsel ve teknolojik
gelimenin aratrma ve aratrmacya borlu olunduu bilinen bir gerektir. Aratrma sayesinde yeni
bilgiler kazanlmakta, bilim gelimekte, gelien bilim ve teknik sayesinde de aratrma yntem ve
aralar glenmektedir. Aratrma srecinde olaylarn incelenmesi, bilgilerin toplanmas zorunludur.
Fakat aratrmac, gzlemlerini ve toplad bilgileri yeniden organize eder, analiz ve senteze tabi tutar,
yorumlar; deerlendirir ve anlaml bilgiler btn haline getirir. Bu ok karmak bir faaliyettir.
 3

Aratrmaya ilgisiz kalmak, zellikle gnmz dnyasnda toplumun bilgide, teknolojide geri
kalmaya mahkum olmas demektir. an gerisinde kalm bir toplum ise, 21. Yzyln dnyasnn
ancak kenar mahallesinde yaamaya mahkum olmas demektir.

Aratrma insann merakndan domu, onun gerei renmeye ve i yapma yollarn

gelitirmeye kar olan hasretiyle beslenmi bir faaliyettir. Aratrma; amal, planl ve sistemli
olarak verilerin toplanmas, gruplanmas, analizi, sentezi, aklanmas, yorumlanmas ve
deerlendirilmesi ilemleriyle problemlere gvenilir zm yollar bulma sreci olarak
tanmlanmaktadr.

ncelenen alann byklne gre aratrma metotlar ikiye ayrlr: 1.Makro-sosyolojik

aratrmalar, btn lkeyi kapsayan aratrmalardr 2.Mikro-sosyolojik aratrmalar ise, kk
gruplar zerinde yaplan aratrmalardr.

ARATIRMA ETLER
Aratrmalar temel ve uygulamal olmak zere ikiye ayrlr.

1.Temel aratrmalar; bilim, bilim iindir anlayna uygun olarak kuramsal bilgi alanna
yenilerini katma amacna yneliktir.

2.Uygulamal aratrmalar ise, gnlk problemlere zm bulma amacn tarlar.

Aratrmalar yapld evre ve aratrma ortamna gre laboratuar ve saha aratrmalar

olmak zere ikiye ayrlr.

1.Laboratuar aratrmalar. Laboratuar, yapay bir ortamdr. Kontroll ve yapay ortamdaki

davranlarn gerek hayattan farkl olaca aktr. zellikle sosyal bilimler ve eitimle ilgili
laboratuar aratrmalarnn gerek hayata uyma olasl azdr. Bu nedenle sosyal bilimlerde snrl bir
uygulama olana vardr. Bunun en byk nedeni insan hayat zerinde kobaylar zerinde olduu gibi
deney odas almalar ve snamalarn yaplamamas , yaplmamas gerektiidir.

Hereye ramen sosyal bilimlerde deney almalar yaplabilmektedir. Bunlarn bir blm
deney odas snamalarna benzemekte bir blm ise yerinde deneyim niteliinde olmaktadr. Deney
odas almalar psikoloji ve sosyal psikolojide mmkndr. Buna rnek olarak Muzaffer erifin
Otokinetik Etki deneyidir. erif bu deneyde grsel alg yanlmasndan faydalanmtr. Karanlk bir
odada hareketsiz duran bir k noktasna denekler bakm her gsterilite bunu hareket ediyormu gibi
grmlerdir. Gerekte k hareket etmemektedir buna ramen denek ilk gsteriliinde 1 cm, ikincide
9 cm, ncde 11cm, drdncde ise 3 cm diyen denek, onuncu gsteriliinde 7 cm civarnda bir
 4

uzunluk sylemitir. Bundan sonra syledii uzunluklar hep 6-8 cm arasnda deimitir. her denein
balangta birbirini tutmayan rakamlar verdii fakat zamanla belli bir sayda karar klddr.
Bulgunun ilgin yn btn deneklerin kendilerine gre bir standart oluturmalardr.

Yerinde deneyim ise pasif ve aktif olarak ikiye ayrlr. Birinci durumda aratrmac ilgili
toplumsal kmenin hayatna herhangi bir etkeni suni olarak katmamaktadr. rnein seimlerde
semenlerin oylarnn cinsiyete, yaa, dine, ekonomik ve sosyal dzeye gre nasl bir farkllk
gsterdiini semenler arasnda yaplacak bir kan yoklamas aratrmas ile ortaya karlmas.

Aktif biimde yaplan yerinde deneyimler ise toplumsal srelerin (eitim, aile, siyasal,
ekonomik iletim vb sreleri) akna suni olarak bir etkenin katlmas ve sonularn incelenmesidir.
Balangta da belirtildii gibi sosyal bilimlerde ok az uygulanan deney trdr. zellikle niversite
rencileri, askerler, iiler, tutuklular veya srgnler zerinde bu ekilde deneyler yaplmaktadr.
Sinema yoluyla yaplan propagandann etkilerini aratrmak, iyerinde klandrmann verimlilie
etkisini saptamak, nyarglarn nasl ortadan kaldrlabileceini incelemek gibi amalarla byle
deneyimler yaplmtr.

Karlatrmal Yntem: Toplumsal bilimlerde doal bilimlerdeki gibi deney yapmak ok g

ve snrl olduundan, bu eksiklii gidermek bakmndan toplumsal bilimlerde karlatrmal ynteme
bavurulmaktadr. Durkheim buna dolayl deneyim adn vermi ve bunu toplum bilimlerin z
saymtr. Bu yntemde, ayn olayn zaman iinde ve farkl yerlerdeki durumunun karlatrlarak
incelenmesidir. rnein aile kurumunun 17. yzyldaki durumu ile gnmzdeki durumunu
karlatrarak incelemek aradaki farkllk ve deimeleri aklamaktr. Farkl toplumlardaki kylerin
birbirleriyle karlatrlmasnn yaplmas buna rnek olarak gsterilebilir.

2.Saha aratrmalar ise, gerek hayatn iinde yer almaktadr, burada yapaylk sz konusu
deildir. Sosyal bilimlerde bir grup, bir irket, bir ky, bir ehir veya btn bir toplum alan olarak kabul
edilebilir.

Alan aratrmas, tarama yntemi, saha aratrmas veya survey kavramlar altnda
aklanmaktadr. Buna betimsel aratrma da denilir. Alan aratrmalar insanlarn herhangi bir
konudaki grlerini ve deerlendirmeleri ierir.

Alan aratrmasnn bilimsel nitelii toplumla ve bireyle ilgili deikenleri iermesinden

kaynaklanr. Bu deikenler bireyin cinsiyeti, dini, medeni hali, sosyo-ekonomik stats, eitim dzeyi,
ya, geliri, meslei, yaad corafi blge, bamsz deikenleri; bireyin dnceleri, ilgisi, tutumu,
tavr gibi psikolojik ve sosyal psikolojik davranlar baml deikenleri oluturur.
 5

ARATIRMA TPLER

1. Aklayc aratrmalar

2. Betimleyici veya durum saptayc aratrmalar

3. Tantc veya saym tipi aratrmalar

1. Aklayc Aratrmalar

Bu tip aratrmalar bilimin son amac olan ngrlerde bulunma olana salar. Aklayc
aratrmalar, hipotezden kalkarak veri toplama aralar ile olaylar ve deikenler arasnda neden-sonu
ilikisi kurmay ve olaylar, olgular aklamay amalarlar.

2. Betimleyici veya Durum Saptayc Aratrmalar

Bu tip aratrmalar ile olgular hakknda sistemli ve dzenli bilgilere sahip oluruz. Betimleyici bir
aratrmada herhangi bir ilikinin varl veya yokluu aratrlr. rneklemden hareketle evren
hakknda geni bilgi sahibi oluruz. Yeni hipotezlerin formle edilmesi kolaylar. Betimleyici
aratrmalar bize o olgunun niin yle olduunu, o ilikinin niin yle kurulduunu aklamazlar,
onun yerine olgularda neyin olduunu, nelerin neler ile birlikte olduunu bildirirler. Betimleyici
aratrmalarn sonular, yzde tablolar, grafikler ile gsterilir ve deikenler arasnda korelasyonun
varl veya yokluu saptanr.

Betimsel aratrmalar (survey) olaylarn insan gruplarnn baz zelliklerinin tek tek ne olduunu
veya iki ve daha ok zelliinin ilikisel dzeyde nasl olduunu aklamaya alr. Betimsel
aratrmalarda, deneysel aratrmada olduu gibi bir deikeni dierinin fonksiyonu gibi inceleme sz
konusu deildir.

Betimleyici aratrmalarla kavramsal modelimiz zenginleir. Bu tip aratrmalarda da hipotez,

gzlem ve yorumlama aamalarndan geilir. Hipotez bir kurama dayanaca gibi sa duyuya
dayanabilir veya kuram ile hipotez arasnda ok yakn bir iliki var olmam olabilir.

3. Saym Tipi veya Tantc Aratrmalar

Bunlar ciddi inleme ve aratrmalardr. Ancak bu aratrmalar sonunda bilimsel bilgi elde
edilemez. Tantc aratrmalarda bir rneklemede belli niteliklerin ne kadar sk gzlendii ortaya
karlr. Bunlarn saym ve dkm yaplr. Bu saylar arasnda bir ilikinin varolup olmadnn
aratrlmas zorunlu deildir. Bunlarda rneklemden kalkarak evrenin zellikleri sralanr.
 6

Bunlar ounlukla pratik ihtiyalar karlamak amac ile yaplr. Bu nedenle sosyal bilimlerden
ok sosyal hizmet uzmanlar, reklamclar, pazarlamaclar tarafndan uygulanr. Nfus, iyeri ve
hane halk saymlar, gecekondu blgelerindeki alt yap hizmetlerinin saptanmasna ynelik
belediyelerce gerekletirilen saymlar bu tip aratrmalara girer. Tantc aratrmalarn bilim iin
nemi, betimleyici aratrmalara ip ucu salamasndan gelir.

BLMSEL YNTEMN LEY AAMALARI

Deweyin Nasl Dnrz? adl eserinde problem zme ileminde yer alan aamalar yle
zetlenebilir:

1. Bir ihtiyacn douu veya bir problemi hissetme

Burada birey bir glkle karlamtr ve bir problem durumu iindedir, istedii sonuca
varamamaktadr. Olay aklayamamakta, aydnlatamamaktadr. Problemin ne olduu bilinmemektedir.

2. Gln yerini ve problemi tayin etme

Kii, problem evresinde baz gzlemler yapm, olaylar ve kantlar toplamtr. Kendini rahatsz
eden eyin, yani problemin ne olduunu kefetmi ve tanmlamtr.

Akla gelen her ey bilimsel problem olamaz, ancak mantkl hipotezlerin amprik olarak test
edilmesine uygun problemler, bilimsel problem olabilirler.

3. Baz zm yollar hipotezler(denenceler) nerme

lk gzlemlerden, olaylarn incelenmesinden, kaynaklarn aratrlmasndan sonra sonucun ne

olabilecei hakknda zekice tahminlerde bulunmaktr.

4. Dorulayclarn saptanmas

Uygulamann sonularnn dnlp tartlmasdr. Bu tmevarm yoluyla nerilen

hipotezlerden tmdengelim yoluyla beklenen kanlmaz durumlarn karlmas saptanmasdr. Eer
hipotezler doru ise beklenen bu durumlarn (dorulayclarn)mutlaka var olmas, olumas
gerekmektedir.

5. Hipotezlerin test edilmesi

Burada birey olaylara, olgulara bakarak kantlar toplayarak hipotezlerin doru olup olmadn
saptamaya alr. Bu aama sonunda aratrma bitmi, bulgular meydana km ve karar verilmi
olacaktr.
METODOLOJ(YNTEM)
 7

Metodoloji, bilimsel aratrmalarn mantksal ereve iinde dzenlenmesi, yrtlmesi ve

sonuca balanmasn yanstan strateji veya genel yaklamdr. Ksaca metodoloji, bilimsel aratrma
mantdr.

Metodolojinin genel prensipleri btn bilimlerde ayndr. Her bilim, metodolojisinde deney,
gzlem, tmevarm, tmdengelim ve tmevarm-tmdengelimi(bileik metodu) benimsemitir.

Sosyoloji, metot konusunda tabiat bilimlerini rnek alm ve onlar gibi aratrmalarnda
olaylardan hareket etmitir. Sosyolojinin ilgilendii olaylar dier bilimlere oranla ok faktrldr. O
sebeple sosyoloji, kendi metodunu kendi sosyal tabiatna uygun olarak semitir.

Metodolojinin daha iyi anlalabilmesi iin onu bir de aadaki gibi ematik olarak aklamaya
alalm

METODOLOJ

TEOR

ARATIRMA TEKNKLER

Aksiyom Hipotez Evren ve rneklem Analiz Teknikleri

Bilgi Toplama Teknikleri

Aratrmada Problem

Problem: Her aratrma bir problemin varln gsterir. Ksacas, aratrmada kiiyi, belli bir
grubu ve toplumun tamamn fiziksel veya zihinsel ynden rahatsz eden, kararszlk ve birden fazla
zm yolu olasl grlen her durum bir problemdir. Bu bireyi aratrma yapmaya zorlamaktadr.
rnein lkemizdeki trafik kazalar ve isizlik birer problemdir. nk her gn trafik kazalarnda ok
sayda insan lmektedir. Dier taraftan gnmzde genler, hangi alanda eitilirse eitilsin genellikle
i bulamamaktadrlar.
Problemin ilk koulu onun sezilmesi ve ondan rahatsz olunmasdr. Problemin sezilmesi demek,
onun iin ak-seik anlalmas anlamna gelmez, onu aratrmaclar tanmlar. Yanl tanmlanan
probleme doru cevap bulmak, ans dnda imkanszdr.
 8

Literatr taramasndan sonra temel problem ve bunu aklayc alt problemlerin

kesinletirilmesi ve yazlmas gerekir. Burada dikkat edilecek husus, gerek temel problem ve gerekse
alt problemlerdeki kavramlarn deiken olup olmadnn dikkate alnmasdr. Aratrmadaki problem
ifadesi, ele alnacak deikenlerin aratrlabilirliliini ak seik bir formda ortaya koyar. Bir
matematik probleminin szel ifadesi ne ise aratrmadaki problem ifadesi de ayn anlam tar.
Problem cmlesi, aratrma konusu kavram ile makro dzeyde, aratrma problemi kavram ile
mikro dzeyde net bir ekilde ortaya konulmu olur.
Aratrma probleminin yaps ne kadar tam ve anlalr bir ifade ile belirlenmi ise, aratrmann
dier aamalarnda daha az yanlacak ve zaman daha tasarruflu kullanlabilecektir.
Problem, daha ok soru cmlesi eklinde kurulur. rnein okuma-yazma retiminde byk ve
kk harften hangisinin daha kolay retildiini bilmiyor isek, bu bizim iin bir sorundur. Bu
aratrmada problem, hangi yntemin okuma-yazma retiminde daha kolaylk saladdr. Bunu
problem cmlesi haline getirmek istersek yle ifade edebiliriz: Okuma-yazma retiminde byk
ve kk harf yntemlerinden hangisi daha etkilidir?

Bilim evrensel olduu halde, problemin sezilmesi, tanmlanmas ve aratrlmak zere seilmesi
bireye ve ulusa zgdr.
Aratrma problemi, orijinal bir problem olmaldr. Orijinallik kavram ilk olmay veya yenilii
vurgulamaktadr.
Borg, aratrma probleminin belirlenmesinde tecrbe, teori ve ilgili literatr nemli
kaynan olduunu syler.
Aratrma probleminin zellikleri:
1. Problem cmlesi neye karar verildiini ve neyin zmleneceini tam olarak ortaya
koymaldr.
2. Tipik bir soru cmlesi eklinde ifade edilen aratrma problemi, aratrmann snrlarn
belirlemelidir.
Problem aamal bir yaklamla tanmlanabilir. bunlar
1. Btnletirme
2. Snrlandrma
3. Tanmlama
Birinci aamada genel problemin alan, belli bir sistem btnl iinde ele alnarak dilimlenir ve
herbiri genel izgilerle ve birbirleri ile olan ilikileri asndan ksaca tantlr.
kinci aamada problem, btn iindeki yerinden alnarak tantlr. Burada okuyucunun ilgisi,
btn iinde belli bir paraya yneltilir, yani problem alan snrlandrlr. Snrlandrlm problemin
ayrntl olarak aklanmas, tanmlama aamasnda yaplr. Burada problemi etkiledii dnlen
nemli deikenler tanmlanr, aralarndaki olas ilikiler belirtilir.
Problem ifadesinde genellik ve zellik arasndaki denge salanmaldr. Problem ifadesi ok
kapsaml ise, aratrmacnn problemim alann yeterince snrlayamad kansna varlr. rnein
programl fen retiminin lise rencilerinin baarsna etkisi nedir? bu ifade ok geneldir. Eer
 9

lise 2. Snfta programl ders kitab kullanma biyoloji dersindeki renci baarsn etkilemekte
midir? Eer byle yazlmsa problem cmlesi daha ak ekilde ifade edilmi ve deikenler
bakmndan da daha belirgin olur.
Aratrmada problem cmlesinin soru cmlesi eklinde verilmesi daha uygundur. Problem
cmlesi etkilemekte midir? etkisi var mdr; iliki var mdr? iliki nedir? eklinde yazlabilir.
Problem cmleleri aratrmacnn neyi(hangi deikenleri) ne dzeyde( ne tr veri elde edecei)
sonuta verilere uygulanacak istatistiksel tekniklerin neler olabileceine aklk getirmelidir.
Dr. M.Ali Dombaycnn doktora tezindeki Ana Problem ve Alt Problemler rnek
alnmtr.

Ana problem Trkiyede Ortaretimde felsefe retimi uygulamalar ne durumdadr? Bu temel

probleme bal olarak cevap aranan alt problemler ise u ekilde ifade edilmitir;
1. retmen ve rencilerin felsefe retimi ile ilgili genel grleri nelerdir?
2. retmen ve rencilerin felsefe retimi ve programnn hedef ve davranlar ile ilgili
genel grleri nelerdir?
3. retmen ve rencilerin felsefe retimi ve programnn ierik ve ilenii ile ilgili genel
grleri nelerdir?
4. retmen ve rencilerin felsefe retiminde kullanlan ara ve gere ile ilgili genel
grleri nelerdir?
5. retmen ve rencilerin felsefe retimi ve programnn lme ve deerlendirmesi ile ilgili
genel gr ve nerileri nelerdir?

Metodoloji kavramnn ieriini veya yapsn teori ve aratrma teknikleri olarak ikiye
ayrlabilir.

Teori: Bilimsel aratrmalara k tutan bir genelleme olarak tanmlanabilir. Bir baka syleyile
teori, kklemi geni bir geerlilii olan hipotezlerdir. Hipotezlerin kontroll deneyler ile
dorulanmas ile ortaya kar. Doruluu tam ispatlanmad gibi rtlmemi ve yeni almalarla
devaml desteklenen hipotezlerdir.

Bir sosyal teori, genellikle iki eden meydana gelir. a) Aksiyom (Saylt ) b) Hipotez
(Denence)

Aksiyom(Saylt): Test edilmeyen doruluu ve geerlilii kabul edilen genel ilkelerdir. Bir
baka syleyile gerek olduuna dair elde olduka kuvvetli kanaatler bulunan ifadelerdir. Bu daha ok
fen bilimleri iin sz konusudur. Sosyal bilimlerde ise aksiyom(saylt) pek kullanlmamaktadr.

Hipotez(Denence):Test edilmek iin dzenlenen genellemelerdir. Bunlar ihtimale dayanp

aratrmadan nce kesinlik ifade etmezler, ancak bilgilerin toplanmas, verilerin analizi, lme ve
deerlendirmeden sonra doruluklar veya yanllklar ortaya kabilir.
 10

Hipotez, bilim adamnn gr olup, bilimsel problem iin geici bir zm yoludur. Hipotez,
teste tabi tutulmam, henz dorulanmam veya yanllanmas yaplmam geici hkmler,
nermelerdir. Ancak her nerme hipotez deildir. Bir nermenin hipotez olabilmesi iin bunun doru
olup olmadnn bilinmemesi ve nermenin dorudan test imkannn bulunmamas gerekir.

Hipotez, aratrmacnn amacn, iddiasn oluturur. Aratrmann aamalar iinde tekrar tekrar
test edilir. Aratrmacy, aratrmann amacna ulatran bir klavuz rol oynar, tabir caizse
aratrmacnn pusulasdr. Hipotezler, aratrma problemine nceden verilmi cevaplardr. Pein bir
hkm ve varlmak istenen bir hedeftir. Daha bilimsel bir ifade ile bilimsel bilginin sistemletirilmi
pheciliin bir rneidir.

Her aratrmada mutlaka bir hipotezin bulunup bulunmayaca tartma konusudur, ancak her
aratrmada gerekletirilmek istenen bir inan, dorulanmaya allan bir fikir, bir bilgi ve bir
beklenti vardr. Tabir caizse hipotezler aratrcnn gzleridir.

Bilimsel aratrmalar, eldeki mevcut hipotezlere (denencelere) gre yrtlr. Eer bilimsel bir
aratrmada rehber olacak bir hipotez kesin olarak bilinmiyorsa aratrma sistemsiz, geliigzel
deneylerden ileri gidemeyecektir. Bu ekilde elde edilen bilgiler bir ie yaramayacak ve yaplan
almalar bilimsel bir zellik tamayacaktr.

Btn aratrmalarn bir iddias vardr. Aka sylenmi olmasa da hipotezde bu ama ve iddia
gizli olarak vardr. Hipotez, aslnda bu ama ve iddiann formle edilmi eklinden baka bir ey
deildir. Formle edilen bu ama, neyin arandn gsterir, bu bilinince nasl bulunaca da
bilinecektir.

Hipotez, dz bir cmle ve bir karar ifade eder ve soru cmlesi eklinde yazlamazlar . Soru
cmlelerine kar verilmi geici cevaplardr. ki trl hipotez bulunur. 1. Genel hipotez 2. Test
hipotezleri. Genel hipotez, btne ait hipotezdir. Test hipotezleri ise paralara ait hipotezlerdir.
Aratrmada ele alnan genel varlk(genel konu) analiz yoluyla paralara ayrlr. Test hipotezlerinin
birletirilmesi ile genel hipotez elde edilir.

Doru bir hipotez tm verileri kapsamal, veriler arasnda balant kurmal. Bilinen gereklere
ters dmemeli, yeni gereklerin tahmin edilmesine imkan salamaldr. Probleme zm nermi
olmal, tahmin, deney ve gzlemlere ak olmaldr.

Hipotezler, mevcut bilgilerle elimemeli, dayand aksiyomlar salam olmaldr. Hipotezlerden

yeni bilgiler elde edilmelidir. Bu hem geni bir teoriye ve hem de gerek bir gzleme dayanmaldr.
 11

Eer bir aratrmada teorik bir ereve yoksa hipotez kurulmas zor olur. lgi ekici bir
konuda kaynak yahut yeterli veriler bulunmazsa aratrmann amacna ulamas imkansz olur. Hipotez
kurmadaki glk, konunun bilinmemesinden de ileri gelebilir. Eer aratrmac konu ile ilgili metod
ve teknikleri bilmiyorsa ve bu konuda gerekli formasyona sahip deilse aratrmann amacna ulamas
beklenemez.

Bir aratrmada ka tane hipotez bulunmas gerektii konusunda kesin bir rakam yoktur. Ancak
her alt probleme ait en az bir hipotezin belirlenmi olmas zorunlu grlmektedir.

Hipotezlerin deneyle test edilmesiyle kanun elde ederiz. Ancak sosyal olaylarda kanun pek
mmkn deildir. Ancak sosyoloji ve psikolojide teoriden sz etmek mmkndr.

Hipotez rnekleri, yine Dr. Dombaycnn tezinden alnmtr.

Aratrmann temel hipotezi Trkiyede Ortaretimde felsefe retimi uygulama ve etkinlikleri

yetersizdir ? Buna bal olarak belirlenen alt hipotezler ise unlardr;

1. retmen ve rencilerin felsefe retimine ilikin genel grleri olumsuz dzeydedir.

2. Felsefe retiminin hedef ve davranlar gerekletirilebilirlik asndan yetersizdir.
3. Felsefe retimi ileni ve ierik bakmndan retmen ve renci ihtiyalarn
karlamamaktadr.
4. Felsefe retiminde kullanlabilecek ara ve gereler, nitelik ve nicelik bakmndan
yetersizdir.
5. Felsefe retiminde kullanlan lme ve deerlendirme teknikleri sreci deil sonucu
lmektedir.
6. retmenlerin grev yaptklar okul tr ile felsefe retimine ilikin grleri arasnda
anlaml bir fark vardr.

Aratrma Teknikleri

Tarihsel aratrma ne idi, betimsel aratrma nedir, deneysel aratrma neden sorularna cevap
aramaya yneliktir.
Bilimsel aratrmada temel amalardan birisi de bilim dnyasna yeni bir katkda bulunmaktr.
Yani ister bulgu olarak ister metodoloji olarak orijinal bir eyler ortaya koymaktr. O nedenle formle
edilecek problemin yaplm bir aratrmay tekrar etme yerine ayn alanda yeni bir yaklam getirecek
yapda olmaldr.
Evren:Her alan aratrmasnda mutlaka bir evren bulunur. Herhangi bir aratrma alanna giren,
obje ve bireylerin btnne evren denir. Baka bir syleyile aratrma kapsamna giren grup veya
nfustur. rnein Trkiyede yaplacak bir seimde hangi partinin seimi kazanaca ile ilgili bir
aratrma yaplmak istenirse burada evren Trkiyedeki btn semenlerdir.
 12

rneklem, evreni temsil edecek belli sayda kiiden oluur. rneklem, aratrma evreninden yani
aratrmaya konu olan kiilerin toplamndan karlr. Aratrmacnn btn evrene ulamas mmkn
olmadna gre, evreni temsil edecek belli sayda kiiyi tespit ederek ona ulamaya almas
gerekmektedir. Bylece ok byk saydaki kiilerle grmek veya onlara anket uygulamak yerine
bunun kk bir numunesi veya rnei veya temsili yzdesi niteliinde olan az saydaki kiiler
zerinde alma imkan domu olur. Buna bir rnek vermek istersek, Trkiyede yaplacak bir
seimde btn semenleri temsil edecek belli sayda semen rneklem olarak alnabilir.

Aratrma evreni yani zerinde allacak kiilerin says az ise, rnekleme ihtiya duyulmaz.
Mesela, bir atlyedeki ii ve iveren ilikileri inceleniyorsa buradaki personelin says snrl
olduundan btn evrene ulamak mmkndr. Bu sebeple rnekleme ihtiya duyulmaz.

Bilgi Toplama Teknikleri

Sosyoloji, davran bilimlerinin kulland bilgi toplama tekniklerinden faydalanr. Bu teknikleri

yle sralayabiliriz:

1.Belgelerden Yararlanma :

Belgelerden yararlanma; tarihi, edebi eserlerin ve belgelerin zmlenmesidir. Olaylarn sadece

imdiki durumda gzlenmesi yeterli deildir. u andaki veriler sorularn btn cevaplarn
iermeyebilir. Bunlara gemi zaman iindeki geliimin incelenmesi de katlmaldr. James W.
Thompson, insan gemiine kar ilgi duyan ve onun farknda olan tek yaratktr demitir. Tarih,
insan baarsnn doru, anlaml ve btn olarak saptanp kaydedilmesidir.

Tarih, sadece olaylar tespit etmekle kalmayp, olaylar arasnda sebep-sonu ilikisi de
aramaktadr. Baka bir ifade ile tarih, belgelere, olgulara ve olaylara bakarak, bunlar arasnda bant ve
iliki arayarak sosyal konularda genellemelere varmaya alr. Byle bir anlay, tarihe ilk defa slam
tarihisi ve sosyologu bn Haldun kazandrmtr. bn Halduna gre, tarihin iinde sakl olan anlam
incelemek, dnmek, aratrmak ve varln sebep ve illetlerini anlamak iin olaylarn meydana
geliini ve akn bilmek gerekir. Gnmzde tarihsel inceleme metoduyla sosyoloji almas yapan
ngiliz tarih filozofu Arnold Tonybeedir.

Tarihsel yntemi ikiye ayrmak gerekir. Bunlardan birincisi, bu yntemin tarihi tarafndan
kullanlmas veya herhangi bir disiplinde aratrmacnn, elindeki problemin zmn gemi zaman
iindeki olay, olgu ve bilgilerde aramas ve aratrmazn tamamen gemiteki verilere dayandrmas
durumudur. Dieri ise hangi disiplin ve bilim alannda olursa olsun, her aratrma konusu veya
 13

probleminin bir gemii vardr. Aratrmac bunu incelemek zorundadr. nk o alanda bugne kadar
hangi almalar yaplmtr, bunun bilinmesi gerekmektedir.

Braudelin deyimiyle tarih ile sosyoloji bir kuman iki yz gibidir. Birini dierinden ayrmak
ok zordur. Ayrca sosyologun tarih bilgisine daha ok ihtiyac vardr. nk almalarn tarihsel bir
temele dayandrmak zorundadr. Ksacas sosyolog olmak ayn zamanda tarihi olmaktr. Fakat tarihi
olmak sosyolog olmak demek, deildir.

Yazl belgeler zerinde gzlem yaparken bavurulacak balca ilemler unlardr.

a).Belgenin d koullarnn belirlenmesi: Belgenin nasl bir ortamn rn olduunun

aklanmasdr. rnein Tanzimat Ferman Trk toplumunun ok nemli bir aamasnn anlatan bir
belgedir. Sosyolog, bu belgenin ierii zerinde durabilecei gibi onun ne tr toplumsal, ekonomik ve
siyasal bir ortam iinde ortaya kt ve kendisinin o ortam hangi ynlerden ve nasl etkiledii
zerinde de durmas gerekir.

b).Belgenin ieriinin yorumlanmas:Belgenin hangi konuda olduu ve hangi mesajlar

verdiini aklamaktr. rnein Atatrkn Genlie Hitabesinin ieriinin aklanp
yorumlanmas. Klasik yorumlamada, belgeyi temel ge veya blmlerine ayrmak, bunlar arasndaki
balar gstermek, i tutarllk snamasndan geirmek gibi mantksal ilemlere bavurulur, ancak bu
ilemleri yapan kiinin damgasn tar.

c) erik zmlemesi: Bu saysal bir ilemdir. Belli bir belgede veya belgeler dizisi iinde
hangi kavramlarn hangi olaylarn ve hangi tr deerlendirmelerin ne lde yer aldn
belirlemek iin yaplan bir ilemdir. rnein belli bir dnemde yaynlanan kitaplarn hangi konulara
veya grlere ne oranda daldn veya gnlk gazetelerde hangi konularn ne lde yer tuttuu
saysal olarak saptanabilir. Edebiyat eserlerinde, siyasal parti programlarnda hangi kavram ve
konularn ne oranda yer aldnn ortaya konulmasdr.

2.rnek olay(monografi):zel bir toplumsal grup veya kurulu hakknda belgelere dayal
bilgi toplama ve yorumlama. Bu teknii Fransz sosyologlarndan Le Play sosyolojiye kazandrmtr.
Ona gre en kk sosyal birim ailedir. Bu yzden bir grubun sosyal yaps ancak aile monografisi ile
anlalabilir. Bir ailenin incelenmesi onun btesini aratrmaya baldr. Le Play, Avrupada yze yakn
monografi hazrlamtr. Bu almalarn sonunda tip ii ailesi bulunduu sonucuna varmtr. 1.
Patriarkal aile 2.Kk aile 3. Kararsz aile. lk ikisinde baba otoritesi hakim olmakla birlikte kk ailede,
aile fertleri almak iin lkenin eitli yerlerine dalmlardr. Kararsz aile ise, ekonomik bakmdan
 14

dalmtr. Aile fertleri yalnzlk ve sefalete dmlerdir. Le Play, ailelerin paralanmasnn sosyal
bunalmlar artrd grndedir.

3.Gzlem teknii:

Gzlemde sadece gz deil, btn duyu organlar kullanlr. Fotoraf makinesi ve televizyonun
bir gzlem vastas olarak kullanlmas, aratrmaclarn ilerini kolaylatrmtr.

Gzlem teknii ile elde edilen veriler, dier tekniklerle tamamlanp btnletii lde geerlik
ve gvenirlilii artacaktr.

Belgeler zerinde yaplan gzlemler: Yazl belgeler arivlerle basndan oluur. Osmanl
mparatorluundan kalan belgeler, Trkiyenin sosyal tarihi asndan ok deerlidir. Basn da sosyal
hayat anlayp belgelemek iin yararl bilgi kaynadr. Burada basnn tarafsz olup olmamas bir
problemdir. statistikler de toplum hayat iin nemlidir. Bugn istatistiksiz bir toplum ve devlet hayat
dnlemez.

Bantlar, plaklar, fotoraflar. Slaytlar, filmler, bilgisayarlar, mzeler ses ve grnts olan
dier belgelerdir. rnein Fatih dneminin sosyal hayat zerinde aratrma yapan bir kimse Fatih
Kanunnamesinin muhtevasn aklamaldr. Dier taraftan Tanzimat dneminin sosyal hayatn
inceleyen bir aratrmac, Tanzimat Fermann inceledikten baka o fermann hangi sosyal artlar
altnda hazrlandn aklayacaktr.

Hazrlk aamasndaki gzlem, Belgesel Gzlem olarak adlandrlmakta olup, aratrlacak

olguya ilikin aratrcnn kaba gzlemleri ile o zamana kadar sylenmi szlerin, getirilmi
aklamalarn izlerini tayan yazl belgeler, istatistiksel belgeler ile teknik, ikonografik(azizlerin
resimleri), fotorafik belgelerin incelenmesini kapsayan bir ilemdir.

Aratrmann snama aamasndaki gzlem ise denencelerde dile getirilen ve sadece bir tahmin
olan ilikinin, gerekten var olup olmadn snamak iin bavurulan bir ilemdir. Bu ekilde ele alnan
gzlem teknii u alt dallara ayrlr.

1. Tabii(doal) gzlem

2. Sistematik gzlem

Doal gzlem: olaylar olu srasnda onlara mdahale etmeksizin olduklar gibi gzlemektir.
Doal gzlem, deikenleri denetim altnda bulundurma olanandan yoksundur.

1. Doal gzlem iki ekilde gerekletirilebilir.

 15

a) Katlml gzlem

b) Katlmsz gzlem

a)Katlml gzlem, aratrcnn gzlemci kimliini saklayabildii veya kendisini gzlemde

bulunduu grubun bir yesi olarak kabul ettirebildii durumlarda sz konusudur. Bu teknik
19.Yzylda sosyal antropologlar tarafndan ilkel topluluklarn aratrlmas srasnda kullanlm ve
giderek teki sosyal bilim dallarnda yaygnlamtr. Buna emik bak biimi denilmektedir. Bylece
aratrmac, duruma elik eden dnsel ve duygusal eleri paylaarak iten kavramay ve bylece
gzlem konusu olan olayn i yapsna szarak bir anlay derinliine ulamay amalar.

Katlml gzleme yaplan eletiriler yle sralanabilir. Birincisi, gzlemcinin bir gruba tam
anlamyla katlmas imkanszdr. nk aratrcnn gzlem yaptnn bilincinde olmas onu bir
grubun gerek yesi olmaktan, bir olaya tam katlmaktan alkoyar. Bu nedenle gzleme ancak belli bir
lde katlmaktan sz edilebilir. kincisi, aratrc duruma katld lde olaylara bak as ve
gzlemin kapsam daralmaktadr. nc olarak aratrc duygusal ve dnsel bakmdan gruba
katld lde, en nemli bir zellii olan tarafszln yitirir. Bylece salanan veriler gvenirlik ve
geerliliin n koulu olan nesnellikten yoksun kalm olur. Drdncs aratrmac olaya veya gruba
katld lde gzlemi, biricik ve kendine zg bir nitelik kazanr. Bylece gzlem sonular
yinelenme olanandan yoksun kalr. Bu ise gzlem verilerinin gvenirlik ve geerlilik dzeyinin
dmesine yol aar.

b)Katlmsz gzlem: Bu gzlem eidinde aratrmac durumun gereklerine gre deiik roller
almakla birlikte, ilkece aratrc kiiliini korumakta ve olayn dnda kalmaktadr. Olay veya
grubun iine girmekten kanarak durumu dtan izlemeye alan aratrmac, bylece bir lde
gzlemlerine nesnellik, genilik ve genellik kazandrma olanan bulur. Katlmsz gzlem, etik bak
as ile gerekletirilen bir tekniktir. Bu bilim adamnn davrandr.

Katlmsz gzlemin geerlik ve gvenirlilik dzeyi katlml gzleme gre yksek ise de, bu
katlmsz gzlemin sakncalarn ortadan kaldrmaz. rnein aratrmacnn grup veya olaya
katlmamak zere ar aba gstermesi, duruma yabanclamasna, gzlemin kendiliinden ve doal
olmaktan kmasna yol aabilir. Ayrca katlmsz gzlemde elde edilen verilerin denetimsiz olmas,
aratrma verilerinin bilimin gerektirdii dzeyde geerlik ve gvenirlie, nesnellie sahip olmasn
engeller.
 16

2)Sistematik Gzlem : Bu aratrcnn standartlatrc aralar kullanarak veri toplama yollarn

denetim atnda bulundurmas anlamna gelir. Sorular dikkatle hazrlanm anket formlar, grme
formlar ve zel testler(zeka testi, kiilik testi) sistematik gzlem tekniine girer.

Sistematik gzlem balca u biimde gerekletirilebilir:

a)Anket

b)Grme

c)zel testler

a)Anket teknii: Kii ve gruplarn bir konu veya kendileri hakknda nceden hazrlanm bir
formun sorularna yazl cevap vermeleri demektir. Anket; fikirler, inanlar, bireysel yaantlar ve
nerilerle ilgili bilgilerin elde edilmesi iin en uygun bir yol olarak grlmektedir. Anket tekniinin
bulunmas, sosyoloji, psikoloji, sosyal antropoloji, ekonomi ve eitim aratrmalarnn gelimesine
byk katk salamtr. Ankette isim bulunmad iin alnan sonular grmeye gre daha objektiftir.
Doru bir anket hazrlayabilmek iin, konunun, amacn, evren ve rneklemin tam olarak bilinmesi,
anketi cevaplayan kiilerin eitimi, sosyal, ekonomik ve politik durumlarnn iyice kavranmas gerekir.
Anket ekil bakmndan ak ulu (doldurmal) ve kapal ulu (oktan semeli) olmak zere iki
ekilde hazrlanabilir.

Anket sorularnn hazrlanmasnda, aratrmada ele alnan problemler aratrmacy

ynlendirmelidir. Ankette acele hazrlanan sorular, uygun verilerin toplanmasn salamaz. Bunun iin
sorulan sorularn aratrma konusu ile ilgili olmaldr.

b)Grme teknii: Aratrcnn, bilgi almak ve verileri toplamak istedii kiilere sorular sorup
cevaplar almas ve bunlar grme formu zerine iaretlemesi veya yazmasdr.

Grmeleri Tam zgr grmeler, Snrl grmeler, Derin grmeler olmak zere e
ayrmak mmkndr.

Tam zgr grmelerde grlen kii, konu ve zaman bakmndan snrlandrlmaz. En ok

psikanalizde, ruh hastalklarnn iyiletirilmesinde kullanlan bu yntemle elde edilen bilgiler ok
yararl ve aydnlatc olmakla beraber doktorlarn bunlar sakl tutmalar gerektiinden sosyal bilimler
asndan yeterince faydal olamamaktadr.

Derinliine grmeler:Burada grlen kiiler, zamanla deil konu ile

snrlandrlmaktadr. Bir baka syleyile kiiler aratrlacak konularda istedikleri lde konuup
bilgi verebilmektedirler. Derinlemesine grmeler, snrl grmeler yoluyla salanacak bilgileri
 17

tamamlamak, onlara, kan ve can vermek ve sosyal geree yaklamakta ok yararl olmaktadr.
rnein bir ky aratrmasnda muhtar, retmen, imam vb kiilerle yaplacak derinlemesine
grmeler ok sayda kyl ile yaplacak snrl grmelerin sonularn tamamlamak bakmndan
byk deer tayabilir.

Snrl grmeler:ok sayda kiilere en az bir saat srebilen derinlemesine grmeler

yapmaya olanak bulunmadndan hem zamanla hem de konu ile snrlandrlm olan grmelere
bavurmak zorunlu olur. Trl tutum, davran ve kan aratrmalarnda rnee giren kiilerle yaplan
grmelerde byle snrl grmelerdir. Youn gzlem iinde testler ve tutum lekleri de yer alr.

Aratrmac grmeden nce kiilere soraca sorular listeler ve sralar. Grme formu aynen
anketteki gibi standartlatrlabilir. Sorular her denek iin ayn olmaldr. Grme tekniinde denek
olanlar deil olmas gerekenleri syleyebilir.

Grmede sorular arasnda tutarllk olmal, ayn konudakiler ardarda sralanmaldr. Sorular
aras i btnlk kurulmaldr.

Anket ve grme formunda en nemli nokta sorulan sorularn, aratrmann

denenceleri(hipotezler) ile dorudan ilikisinin kurulmasna dikkat edilmesi gerekir. Hibir formda
aratrmacnn hipotezlerine katks olmayan soruyu sormamaldr. Sorularla hipotezler arasnda ya
dorudan ilikiler olmal ya da sorular, hipotezlerdeki deikenleri daha yakndan tanmamza katkda
bulunmaldr. Anket veya grmenin 1 saatten fazla srmemesine ve ortalama 30-40 dakikada
bitirilebilecek ekilde planlanmasna zen gstermek gerekir.

Grme yntemi seildiinde bunun dikkatle planlanmas gerekir. Bunun iin;

1.Verilerin kimlerden toplanaca

2.Ne gibi bilgilere ihtiya olduu

3.Grmenin yeri ve zamannn belirlenmesi

4.Grmeyi kimlerin yapaca

5.Ne gibi grme ekli izlenecei

6.Grme sonularnn gvenirliliinin nasl denetlenecei kararlatrlmaldr. Sorular ak ve

anlalr olmal, aratrmacnn niyetini ak olarak ortaya koymaldr.
 18

4.Deney Teknii

Deney, bir hipotezin snanmas veya gereklenmesi amac ile bavurulan uygulamal gzlemler
olup laboratuarda uygulamal artlarda yaplr.

a.Amprik deney(deneme-yanlma yntemi) dorudan doruya gzlemle elde edilen bilgiler olup
hipotezlerin denenmesinde kullanlmas mmkn deildir. Bu yntemle fazla zaman ve fazla enerji
harcanr ve problemle ilgili yeterli veri bulunmadnda uygulanr.

b.Kontroll deney ise, deney sonucunu etkileyerek faktrlerin yalnzca birini deitirip, dier
faktrleri deitirmemek eklinde yaplan bir deney olup bir faktr ile deien deerlerin deneye
tesirinin ortaya karlmasn amalar.

Deneysel aratrmalarda baml ve bamsz deikenler bulunmaktadr. Bamsz deiken, bir

sebep-sonu ilikisinde sebep durumunda olan deikenlerdir. Bu bir zellik veya davran olabilir.
Bunun bir ynde deimesi baka bir zellii de etkileyebilir ve onun deimesine yol aabilir. Bunu
bir rnekle aklayalm. almaya ayrlan zaman artka kazanlan bilginin miktarnn da deimesi
beklenmektedir. Burada zaman bamsz deikendir. Zamana bal olarak artan bilgi miktar ise
baml deikendir.

Analiz Teknikleri

Toplanan bilgiler veya veriler uygun bir veya birka istatistiksel teknikle incelenip
yorumlanabilir.

Hipotezlerin test edilmesi, yani bilimsel geerliliklerinin saptanmas iki yolla olur. Bunlardan
birisi tmevarm yntemi, dieri ise tmdengelim yntemidir.

Tmdengelim

Bu yntemde geerlilik, sonularn ncllerle tutarl olmasndan kaynaklanr. Bu, Aristo

mantna dayanan kyas yntemidir. rnein;

Btn insanlar aklldr.

Ali de insandr.

Ali de aklldr.

Bu yntem yeni bir bilgi getirmez nk btn insanlar aklldr, denildiinde zaten Alinin de
akll olduu anlalmaktadr. Ortaa boyunca bu yntem kullanld iin bilimde ilerleme
kaydedilememitir. zellikle fen bilimlerinin gelimesi tmevarm ynteminin kullanlmasndan sonra
 19

gereklemitir. Bu yntemin bsbtn ie yaramadn ve faydasz olduunu sylemek de mmkn

deildir. Nitekim Tmdengelim metodunu sosyolojide en iyi uygulayanlardan birisi Vilfredo
Paretodur. Ona gre sosyoloji, ekonomi bilimi gibi tmdengelimi benimseyebilir. Bunu
aklayabilmek iin Tmdengelim ynteminin iktisat biliminde nasl kullanldn ksaca
belirtmemizde fayda vardr. rnein iktisatta homo-economicus (ekonomik dnen insan) tipinin
btn toplumlar iin yaygn bir tip olduunu aklayan bir kural vardr. Ekonomik insan ne demektir?
nsanlar genellikle ucuz iken daha fazla mal almak isterlerken, pahal iken satclar daha fazla satp
daha ok kazanmak isterler. te iktisattaki arz-talep kanunu btn zamanlarda btn lkelerin piyasa
ilikileri iin geerlidir. Bylece iktisat bilimi tmden gelim ynteminden hareketle zel durumlar
aklam olur. te bu yzden Parateyo gre sosyoloji bilimi de tmdengelim yntemini uygulayabilir.

Tmevarm

Tmevarm: Tek tek olgulardan genel nermeler karmaya, genel ilkeler ve yasalar bulmaya
denir. Olay ister tabiatta kendiliinden isterse laboratuarda deney yoluyla meydana getirilmi olsun,
bunun zihinsel olarak kavranmas gerekir. Bu durumda bilim adamlar gzlem ve deneye bavururlar.
Fakat genellikle fen bilimlerinde(fizik, kimya biyoloji vb.) deney, sosyal bilimlerde ise gzleme
bavurulur. Tmevarm bilim adamn sistemletirilmi bilgilere ulatrr. Sosyolojide sistemletirilmi
bilgilere dier bilimlerden daha ok ihtiya vardr. nk sosyal sistemler, sosyolojinin balca
konular arasndadr.

Tmevarm yntemini sosyolojiye uygulayan bilim adam Emile Durkheimdir. Ona gre bir
sosyal gerek ancak bir baka sosyal gerekle aklanabilir. ntiharlar isimli eserinde intiharlarn
sebeplerini bireylerin psikolojisinden ok btn insanlara etki eden sosyal kurumlarda, sosyal dzen ve
sosyal olaylarda aramak gerektii dncesini savunmu ve bu dncelerini rakamlara dayanan baz
analizler yardmyla desteklemitir. Bu analizlerde Durhheim intihar olaylarna etki eden din, dil,
milliyet, ky, ehir hayat, meslek, cinsiyet gibi faktrleri deikenler olarak alm ve eitli
mesleklerde bu deikenlerle intihar olaylar arasndaki ilikiyi ortaya koymaya ve btn lkeler iin
geerli olan genel sonular bulmaya almtr. Onun bulduu sonulara gre tek tek lkelerde intihar
oranlarnn az ok sabit bir tarzda meydana kmas intiharlarn bireysel sebepler dnda btn
insanlara etki eden sosyal basklara tabi olduunu ortaya koymutur. rnein btn lkelerde kadn ve
erkek btn fertler iin intihar oranlarnn, ehirde, kylerden daha ok oluu; sosyal dzenin bireysel
psikolojiler zerinde etkili olduunu aka ortaya koymaktadr. Bylece Durkheim, ayr ayr lkelerde
ayr cinsleri ve dier bir ok faktrleri ele alarak bu zel durumlarn aratrlmasndan hareket ederek
bunlarn hepsi iin geerli olabilecek genel hkmlere varmaktadr. Bylece tpk deney yapan bir
 20

fiziki gibi belli artlar altnda tekrarlad bir olayn gsterdii sebep-sonu ilikisini bir fizik
kanunu olarak ortaya koymas gibi tme varm yntemini kullanmaktadr.

Hipotetik Yntem(Bileik Yntem) : Charles Darwin(1809-1882) Aristonun tmden gelim ve

Baconun tme varm yntemlerini birletirerek bundan bir tmevarm - tmdengelim yntemi
meydana getirmitir. Buna bileik yntem de denilir.

Aratrma, bir ileri-geri hareketidir. Aratrmac nce tme varm yoluyla gzlemlerden hareket
ederek denenceleri oluturmaktadr. Sonra tmdengelim yoluyla, eer denenceler doru ise hangi
durum ve olgularn (dorulayclarn)var olmas gerektiini saptamaya almaktadr. Daha sonra ilgili
deliller, olgular, bilgiler(veriler) toplanarak dorulayclarn veya denencelerin test edilmesine
geilmektedir.

Fen bilimlerinde determinizm hakim olduu iin gelecekte nelerin olaca az ok tahmin
edilebilir. Sosyal bilimlerde bu son derece zordur. nk yukarda da akland gibi insan dnen
hesap yapan bir varlk olduu iin onun ne yapacan kestirebilmek mmkn olmasa gerektir. Onun
iin toplumsal bilimlerin bilimsellik iddialarn kabul etmeyenler, toplumsal hayatn bilim tarafndan
deil de doktrinler(reti) tarafndan ele alnmas gerektiini savunanlar olmutur. Eer byle olursa
bilim deil, toplum felsefesi yaplm olur.

Lundberge gre, fizik bilimlerindeki determinizm anlay byk lde deimi ve sosyal
bilimlerdekine yaklamtr. Balangta sosyolojik yasalar, fiziksel yasalar model alnarak
dnlmtr. Gnmzde ise fizik yasalar sosyolojinin yasalarna yaklamaya almaktadr.

Sosyal olaylar ok karmak ve aklanmas olduka zor olduu iin sosyoloji, metot ynnden
eitli aamalardan gemi, sosyoloji tarihinde youn metot tartmalar olmutur. rnein Max
Weber, tabii bilimlerde grlen sebep-sonu ilikisinin sosyal bilimler iin sz konusu olamayacan
ve sosyal bilimlerde toplumsal etki ve deerlerin daha ar bastklarn sylemitir. Karl Manheim,
peine dlen kesinlik niteliinin sosyal bilimlerden ok tabiat bilimlerinde geerli olabileceini ve
sosyologlarn alg ve dncelerinin sosyal-kltrel deerler tarafndan zorunlu olarak etkilendiini
ileri srmtr. Ona gre grnte birbiriyle ilikisi olmayan olgular ve hatta tesadfi nitelikte olan
olgular arasnda bile ilikiler bulunabilir. Ayrca sebep-sonu ilikileri, bizim deer yarglarmzn ve
duygusal tepkilerimizin etkisi altnda kalmaktadr.

Ayrca aratrma konusu ve sorunlarn seimi aratrmacnn bireysel ve kltrel deerleri

tarafndan etkilenmektedir. Bununla ilgili olarak C.W. Mills Sosyolojik Hayal Gc adl eserinde
yle yazmaktadr. mrn toplumu incelemekle geirmi ve bu incelemelerini yaynlam olan bir
 21

kimse, hem ahlaki ve hem de siyasal nedenlerle hareket etmitir Myrdala gre, herhangi bir lkede
sosyal bilimler, kltrel sisteminin bir paras olduundan, tarafsz sosyoloji olanaksz olmamakla
beraber, pratik deildir.

Fransz sosyologu Jean Caziniuvenin belirttii gibi, toplumsal bilimler henz yerlerine
oturmam ve kriz iinde bulunan bilimlerdir. Bu nedenle toplumsal bilimlerde srekli kavram ve
kuram kargaas hkm srmektedir. Grlyor ki. sosyal bilim aratrmacsnn kesin olarak kabul
edecei hi bir ey yoktur.

Metot konusunda ne srlen bir problem de sosyal gerein btn ksmlar ile btnsel sosyal
bir fenomen olarak ele almann zorluudur. Sosyal gerek btnden soyutland takdirde bunun btn
unsurlarn anlamak mmkn olamaz. O halde sosyolojik aratrmada btnsel gerek, bir sosyal sistem
modeli haline getirilerek basitletirilmeli ve bu suretle aklanmaya allmaldr.

ARATIRMADA ANA BLMLER

1. Giri
2. Yntem
3. Bulgular ve Yorum
4. zet, Yarg ve neriler
Giri blmnde problem, amalar, nem, sayltlar, snrllklar ve tanmlar yer alr.
Problem: Aratrma, problem zmeye ynelik bir sretir. Problemin zm ise, mevcut
durumdan zlenen duruma ulamaktr. Bunun iin aratrmac problemi yaratan nedenleri aratrr ve
bunlarn sonucu(durumu) istenilen ynde etkileyecek biimde deitirilmesini salar.
Ama: yi tanmlanm bir problem ifadesinde sakl olmakla beraber, yanl anlamalar nlemek
iin ayr bir alt blmde verilir.
Amalar iki ekilde belirtilebilir.
1. Soru cmleleri ile/veya
2. Denenceler(hipotezler ile
Hipotezler(denenceler) deikenler arasnda varl ne srlen belli ilikilerin snanmasn(test
edilmesini) salar. ounlukla deneysel aratrmalarda kullanlr ve en az bir karlatrmay zorunlu
klar. Deneysel aratrmalar dnda amalarn soru cmleleri ile belirtilmesi yararl ve ou kez
zorunludur. Bir aratrmada amalardan bazlar denenceler bazlar da soru cmleleri ile saptanabilir.
Ancak ayn ama iin hem soru cmlesi ve hem de hipotez birlikte kullanlamaz.
Soru cmleleri ve denenceler, toplanan verileri tanmlar nitelikte, ilevsel(fonksiyonel) olmaldr.
Her soru cmlesi veya denence yalnz bir tek ilikiyi arayan veya snamak isteyen bir ifadedir.
Denenceler, her zaman geni zaman kipli cmlelerle kurulur. nk denence, genel bir yarg
olup, gemie bal deildir. rnein 3 yldan fazla bekleyen aspirinin ar dindirme gc en az %
75 orannda azalr.
 22

nem: Bir tr aratrmacnn kendi amacnn ortaya konmasdr. Aratrmacnn amac ile
aratrmann amac ayr ayr eylerdir., Birincisi ise aratrmacnn bunlar hangi amalarla topladn,
ikincisi toplanan verileri anlatr.
Saylt: Aratrma sonularnn geerlilii, sayltlarn geerliliine baldr. rnein rneklemin
evreni temsil ettii bir saylt olabilir. Ancak bu gerei yanstmyorsa, bulgularn evrene genellenmesi
imkanszdr.
Snrllklar: Aratrmann yapmak isteyip de eitli sebeplerle yapamad eylerdir. Bunlar
aratrmacnn bilgi, beceri ve imkanlarndan kaynakland gibi, problemin alan, aratrmann
amalar, yntem ve teki pratik zorluklardan da gelebilir.
Tanmlar: Okuyucuyu aratrmaya kar genel bir bak as kazandracak trde olan tanmlar alt
blmde, tekiler ise metinde ilk getikleri yerde yaplr. Bu konuda lt, konuya yabanc olmayan
birisinin, o konuyu anlayp anlayamamasdr. Yoksa tp dalndaki bir aratrmay hukukunun
anlayaca ekilde tanmlamak deildir.
Yntem: Bir baka aratrmacnn ayn almay uygulayabilmesine imkan salayacak kapsam
ve ayrntda verilmelidir. Bu olmadan okuyucunun bulgular deerlendirme imkan olmad gibi,
yntemin ak-seik ilkesi gereklemi olur.
Kullanlan teknikler iin ksa tanm ve aklamalar yeterli olduu halde, yeni gelitirilenler yani
aratrmaya zg olanlar daha ayrntl aklanr.
Evren ve rneklem: 60 bin kiilik grup yelerinin grlerini saptamak iin aralarndan
tesadfen seilmi 200 kiinin grleri alnmakla yetinilirse birincisi evren, ikincisi ise rneklemdir.
rneklemin nemli zellikleri say, ya, cinsiyet, eitim durumu raporda belirlenip tanmlanmal ve
snrlandrlmaldr. Ayrca rnekleme tr, rneklem bykl ve bunun saptanmasnda kullanlan
teknik, gven ve hata(sapma) snrlarnn neler olduu gerekelerle aklanmaldr. Karmak
durumlarda bunlarn ekil ve izelgelerle sunmak yararldr.
rnek olay trnden aratrmalarda ise yalnzca incelenen rnek(aile, ky, toplum, okul vb.)
tantlarak seili nedeni aklanr.
Aratrma Modeli: Aratrma amacna uygun ve ekonomik bir srele verilerin toplanarak
zmlenmesi iin gerekli koullarn dzenlenmesidir.
Aratrmada model gelitirme, daha ok deneysel aratrmalar iin dnlmektedir. Ancak
her aratrma iin bir model dnlp gelitirilebilir.
Verilerin toplanmas: Veri, aratrma srecinde sonuca varmak veya anlam karmak iin
kullanlan nicelikler, olaylar, kaytlar veya say kmeleridir.
Veriler;
1. Yazmlanm veri kaynaklar: kitaplar, dergiler, gazeteler, ariv ve istatistik raporlardr.
2. Yazmlanmam veriler: grme, anket, gzlem teknii ile elde edilen verilerdir. Bunlar
aratrmacnn dorudan gzlemlerine ve lmelerine dayanan birey, obje ve olaylardr.
Toplanan ilk bilgiler ham verileri oluturur. Aratrma hangi tr verilerin, hangi kaynaklardan,
hangi tekniklerle, hangi aralarla ve kimlerden, ne zaman toplandnn belirtilmesi nemli yntem
bilgilerindendir. Anket ve test gibi aralar kullanlmsa bunlarn amalarn, geerlik ve
gvenirliliklerinin bilinip bilinmediinin aklanmas gerekir. Anketin ne kadarnn geri alnabildiinin
ve ne kadarnn kullanlabilir durumda olduu belirtilmelidir.
 23

Gvenirlik, verilerin gvenirlilii bilimsel almann ilk kouludur. Her aratrma, bir bakas
tarafndan tekrar edilerek bulgular test edilebilir. Test etme, bir anlamda verilerin gvenirliliinin
kontrol edilmesi anlamna gelir.
Verilerin gvenirlilii, veri toplama aracnn da gvenirliliini gsterir. Yani veriler anket ve
grme teknikleri ile elde edildi ise, bu tekniklerin gvenirliliini anlamna gelir.
Verilerin geerlilii, verilerin, elde edilmesi gereken verileri temsil edebilme derecesidir. Baka
bir ifade ile gzlenmek istenen niteliin baka bir nitelikle kartrlmamasdr. Ankette soruyu
cevaplayan denein herhangi bir yanlgya dmeyecei ve doru alglayaca bir ifadeyle nceden
tanmlamas gerekir. Bu sebeple anketin bir pilot grup zerinde denendikten sonra, aratrma
rneklemine uygulanmas yerinde olur.
Verilerin toplanmasyla ilgili aralar(anket, grme sorular) eklerde verilir ve bu durum
yntem blmnde aklanr.
Verilerin zmlenmesi ve Yorumlanmas
Ham verilerin nasl zmlendii ve nasl yorumlandn bilmek nemlidir. Bazen yanl
seilmi bir zmleme ekli ile ok deerli veriler boa gidebilir.
Aratrmada kullanlan(varsa) istatistik teknikleri, seili gerekeleri ile raporda aklanmaldr.
Ayrca ilemlerin elle mi, yoksa bilgisayarla m yapld belirtilerek(varsa) bilgisayar programna atfta
bulunulmal ve sonularn nasl denetlendii belirtilmelidir.
Alan aratrmalarnda rneklem istatistikleri genellikle betimsel dzeyde olup yzde, ortanca,
ortalama olarak vasat llerini; ranj, eyrek kayma, standart kayma olarak deiim llerini,
korelasyon katsays olarak da iliki llerini gsterir.
rneklem istatistiklerinin, nceden saptanan bir anlamllk dzeyinde evren deerlerine
genellenmesine test edilmesine hipotez test etme denir. Hipotez test etme, evrenin dalm karakteri
yerine, rneklem istatistiklerine dayal bir yargya varma iidir. Evrenin tamamndan alnan verilerin
dalm karakteristiklerinin (yzde, ortalama, ortanca, korelasyon katsays, eyrek kayma, standart
kayma vb.) test edilmesi sz konusu deildir.
Bulgular ve Yorum
Bulgular ve yorum ayn veya ayr blmlerde sunulabilir. Bu aratrlan probleme bulunan
muhtemel zmn sergilenmesidir.
Toplanan ham verilerin eitli tekniklerle ilenerek zmlenmesi ile bulgular(kant bilgiler) elde
edilir. Bulgular, aratrmacnn konu ile ilgili tartmalarda kullanld kantlardr.
Problemin zm iin bulgularn yorumlanmas ve eitli bak alarnn deerlendirilmesi
gerekir. Bulgular ne kadar geerli ve gvenilir olursa olsun, iyi bir yorumlama ile btnletirilmezse
problemin zmne k tutamaz.
Bulgular aratrmacnn dnda olutuu halde, yorum kiisel ve zneldir. Ayn bulgularn ayr
biimlerde yorumlanmas ihtimali vardr.
Bulgularda olgu ve gr ayrm salanmaldr. Olgular objektif, grler ise sbjektiftir. Yorum
yaplrken ilgili kaynaklarla srekli iliki kurulmaldr. Bulgular, nceden gelitirilen
denenceler(beklenti) nda yorumlanr. Yoksa rastgele sonular nemli bulgular olarak
nitelendirilemezler. Aratrmac sonuta bulmak istediini deil, bulduunu sunmak ve savunmak
zorundadr. Denenceler rtlm olabilir.
 24

Yarg: Aratrmacnn son szdr. Bu aratrma neleri gerekletirdi? Sorusunun cevabn verir.
Aratrmac, geerliliine en ok gvendii bir yorumu yarg olarak seebilir. Seim yapmak da glk
ekiliyorsa kararsz da kalnabilir. nk bu da bir yargdr. Yarg kiisel ve sbjektiftir. Fakat
aratrmac yargda bulunmaktan kanamaz, nk son sz sylemek zorundadr.
Sosyolojide Nasl Bir Metot Kullanmak Gerekir?

Sosyolojide bir ksm sosyologlar, makro seviyede analiz metodunu benimsemiler ve makro
yapdan mikro yapya doru bir yol izlemilerdir. Bazlar da mikro seviyede tahliller yaparak makro
yapy aklamak istemilerdir. Bir dier grup da orta bir yol izlemeyi tercih etmilerdir. Hangi metot
olursa olsun paralarn btnle ilikisi, paralarn btne balan ve ekillenen btnn yaps gz
nnde bulundurulmadan yaplacak gzlemler ve tespitlerin isabet derecesi dk olacaktr. Mikro
seviyede sosyal sistemi; grup, makro seviyede ise btn toplum temsil etmektedir.

Sosyolojide metodoloji konusunda yaplan tartmalar iki genel ksma ayrmak mmkndr:

1.Kantitatif metodoloji 2. Kalitatif metodoloji

1.Kantitatif Metodoloji

Bu metot arln istatistiksel lme ve deerlendirmeye verir. Bu yolu takip eden aratrmaclar
sebep-sonu ilikisiyle kontrol mekanizmasna dayal metodolojik modeli kendilerine temel kaynak ve
rehber semilerdir. Doal bilimlerde kullanlan bu metodolojik modele sosyologlarn gsterdii ilgi
1920lerden itibaren hzla artmaya balam ve gnmzde bu metodoloji sosyolojide kullanlan hakim
metot haline gelmitir.

Kantitatif Metodolojiye Gre Bir Aratrma Projesi

1.Problem

2.Teorik ereve

a).Aksiyom(faraziye, saylt)

b). Hipotez(denence)

3.Aratrma plan

4.Evren

5.rneklem

6.Bilgi toplama teknikleri

7.Bulgularn analizi ve yorumlanmas

 25

8.Sonu ve neriler

Kalitatif Metodoloji

Sosyolojinin bir bilim olarak ortaya kndan beri var olan kalitatif metodoloji, 1950lerin
bandan itibaren hzla gelimeye ve geni apta taraftar toplamaya balamtr. Bugn hzla gelimekte
olan Etnometodoloji Sosyolojik Okulu, ada kalitatif metodolojinin tipik bir rneidir. Bu metot
Alman sosyologu Max Weberin anlama kavramndan ve zellikle Alfred Schutzun almalarndan
kaynak ve desteini bulur. Bu metoda gre aratrmac, pein hkml aratrma planna ve bunun
gerektirdii lme deerlendirme analizine bal kalmakszn alanna girmesini ve aratrma yaparak
konusundaki anlam bulup aklamasn temel art koar.

Etnometodoloji temelde sosyolojideki klasik ana sosyoloji akmlarnn bir eletirisine dayanr.
Etnometodoloji, etkileimci sosyoloji gelenei iinde yer alr ve bir tr bilin sosyolojisidir.
Geleneksel sosyoloji sradan insanlarn yaptklar eyi eksik ekilde tanmlar. Oysa etnometodoloji
insanlarn kendi dnyalarn nasl ina ettiklerinin aratrlmasn ama edinmitir.

Bu konuda yaplan aratrmalardan birisi Garfinkel'in gnlk yaamn paralan konusundaki

deneyleridir. Garfinkel, rencilerin evlerine gitmelerini ve evdekilere sanki misafirmi gibi
davranmalarn ister; bu durumda anne-baba ve akrabalarn tepkileri dramatiktir. Bu tepki nce
aknlk daha sonra dmanca bir tutumdur.

Fenomenoloji hem felsefi hem de sosyolojik adan etnometodolojiyi etkilerken;

etnometodolojiyi biimlendiren ayn zamanda linguistik, antropoloji ve sosyolojidir. Fenomenolojik
sosyoloji daha ok teorik ve felsefi bir dzlemde odaklarken etnometodolojiyi benimseyen
sosyologlar daha ok deneysel almalar yaparlar. Bu sosyologlar telefon konumalar, dergi, gazete
raporlar, mahkeme kararlar, hatta yayalarla ilgili incelemeler yaparlar.

Webere gre sosyoloji, bir eylem bilimi olmas asndan kavrayc bir bilimdir. Sosyal bilimleri
tabiat bilimleri sralamasna sokmak isteyen olguculara kar Max Weber, eylemci bir varlk olan
insann, den bir ta gibi incelenemeyeceini, nk davranta bulunan insann bir istei,
motivasyonu ve amac olduunu ileri srer. Kavray bilimi olan sosyoloji; insanlar olduklar,
davrandklar, dndkleri gibi anlamaya almaldr.

Kalitatif Metodolojiye Gre Aratrma Projesi

1.Problem

2.Kaynak taranmas ve ksaca zetlenmesi

 26

3.Plan

4.Aratrma izni

5.Bilgilerin toplanmas

6.Bilgilerin ve verilerin birletirilmesi

7.Bilgilerin ve verilerin snflandrlmas

8.Bulgularn yorumu ve sonular

ki metodolojiyi takip eden sosyologlar arasnda mcadele vardr. Etnometodolojiyi benimseyen

sosyologlar, insanlarn bir kltr iinde artlandklarn ve kendilerine sorulan sorulara bu kltre bal
kalplar iinde yzeysel cevap verdiklerini iddia etmekte ve kantitatif metodoloji ile sosyal gerekliin
anlalamayacan ileri srerler. Doal bilimlerin metodolojik modelinden alnan kontrol grubunun,
normal aratrma ortamn bozduunu ve yapaylatrdn ve bu suni ortamda sosyal gerekliin
anlalmasnn g olduunu, yaplan baz aratrmalarla desteklemilerdir. Bundan baka mlakat ve
anketrlerin, hileli davran ve tutum iinde bulunduklarn ileri srmektedirler. Kantitatif
metodologlar, kalitatif metodologlarn aratrma yaptklar ahslarn sosyal faaliyetlerine katlmalarna,
esrar ienlerin sosyolojisi, demektedirler. Kalitatif metodologlar ise, kantitatif metodoloji taraftarlarn,
onlar her eyi ler, bier fakat bir ey anlamazlar, szleri ile tenkit ederler.

Ancak bu iki metodolojiyi birbirleriyle badamaz kutuplar olarak grmek, fayda yerine zarar
getirir. Aratrmac bu iki metodolojiyi birbirini tamamlayacak ekilde uygulayabilir. rnein
aratrmac byk saydaki grup ilikilerini (anketrlerin de yardmyla) kantitatif metodoloji ile
incelerken kk gruplardaki dinamizmi anlamak ve aklamak iin kalitatif metodolojiye ba vurabilir.
Bu iki metodolojiden elde edilen bilgiler veya veriler birletirilerek deerlendirilebilir.

Her iki metodolojinin de hem olumlu hem de olumsuz ynlerinin olduu kabul edilmelidir.
Aratrmac kullanaca metodolojiye tutarl bir gereke gsterebilmelidir. Bu gerekenin bilim
anlayna ters dmemesi nem tar.
 27

KAYNAKA

Arseven, A. (1994), Alan Aratrma Yntemi lkeler Teknikler rnekler, Tekk Matbaas: Ankara

aatay, T. (1968), Gnn Sosyolojisine Giri, Ankara niversitesi DTCF Yay. : Ankara

elebi, N. (2001), Sosyoloji ve Metedoloji Yazlar, Ankara: An Yaynlar

Dombayc, M.A. (2008). Trkiyede Ortaretimde Felsefe retiminin Deerlendirilmesi,

Yaymlanmam Doktora Tezi, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Ankara.

Eserpak, A. (1981), Sosyoloji, A.. D.T.C.F. Yay. : Ankara

Karasar, N. (1994), Bilimsel Aratrma Yntemi: Kavramlar, lkeler, Teknikler. 7. Bs. 3A Aratrma
Eitim Danmanlk Ltd. ti.: Ankara, 1995.

Kurtkan, A. (1976), Genel Sosyoloji, stanbul niversitesi ktisat Fak.Yay.: stanbul

Nihat, N. ve, Erdoan Z. (1977), Sosyoloji I, Yay.Yk.rk. Kur. : Ankara

Nirun, N. (1977-1978). Sosyoloji II, Ankara: Yay.Yk.rt.Kur.Yay.

Saim, K. (1995), Bilimsel Aratrma ve statistik Teknikleri, Tekk Web Ofset Tesisleri: Ankara

Sezer, B. (1985), Sosyolojinin Ana Balklar, stanbul nv. Edb. Fak. Yay.: stanbul

Sonay E. (1991), Genel Sosyoloji Dersleri, G.. Basn Yay.Yk. :Ankara

 28

Turkdoan O. (1995), Bilimsel Dnme ve Aratrma Metedolojisi, M.E.B. Yay.: stanbul