Professional Documents
Culture Documents
SINIF KIMYA
PROJE DEV
rencinin Ad-Soyad :
Dersin retmeni :
Teslim Tarihi :
ZET
Asit yamuru terimi ilk olarak 1852de sko kimyager Robert Angus Smith tarafndan
Endstri Devriminin nemli ehirlerinden Manchestera (ngiltere) den yataki asit
orannn artmasn tanmlamak iin kullanlm. Smith, sanayileme ve kullanlan fosil
yaktlar sonucunda artan hava kirlilii ile asit yamurlar arasndaki ilikiyi kefetmi. Asit
yamurlar 1852 ylnda kefedildii halde 1960larn sonuna kadar bu olgu hakknda geni
apl gzlem ve aratrma yaplmam. Ta ki bilim insanlar nehirlerdeki ve gllerdeki asitlik
artn ve byk sanayi blgelerinin evresindeki bitkilerde meydana gelen tahribat
gzlemleyene kadar. Normalde yamur suyu asit zelliindedir, pHs 5,55,6 arasnda
deiir. Bu, atmosferde bulunan karbon dioksitin (CO 2) yamur suyuyla etkileime girerek
karbonik asit (H2CO3) meydana getirmesinden kaynaklanr.
pHs normal yamur suyunun sahip olduu 5,5 - 5,6lk pH dzeyinin altnda olan yamurlar
asit yamuru olarak tanmlanr. Asit yamuru, doal ve antropojenik (insan kaynakl)
kaynaklardan gelen kkrt dioksit (SO2) ve azot oksit (NOx) gazlarnn bulutlardaki su
damlacklar iinde znerek daha sonra ya olarak yer yzne inecek olan bu su
ktlelerinin asitliini artrmas sonucu oluur. Bu gazlarn atmosferde su, oksijen ve asit
zelliindeki birtakm kimyasallarla tepkimeye girmesi sonucunda slfrik asit (H2SO4) ve
nitrik asit (HNO3) oluur. Kkrt dioksit ve azot oksit gazlar kirletici kaynaklardan
yayldktan sonra hkim rzgrlar tarafndan lke snrlarnn dna hatta bazen yzlerce
kilometre uzaa tanabilmektedir. Aratrmalara gre Kanadada grlen asit yamurlarnn
% 50-% 70i ABDden kaynaklanmakta, ABDde grlen asit yamurlarnn ise % 2 -
%10luk dilimi Kanadadan kaynaklanmaktadr.
Nitrik asidin ou
atmosfere salnan
azot oksit
gazlarndan
kaynakldr. Fakat
tarmsal
uygulamalarn da
asit yamurlarna
etkisi vardr ki bu,
amonyaktan
kaynaklanr.
Toprakta rn
kalitesini artrmak
ekil 1. Asit yamurlarndan zarar grm aalar ve arka iin kullanlan
planda asit yamurlarnn olumasndaki nemli etmenler olan, fosil yakt tketen
fabrikalar.
gbreler fosfor (P)
ve azot (N) bakmndan zengindir. Gbre sanayisinde ou gbreler Haber-Bosch ad verilen
bir ilem sonucu elde edilir. Bu ilemde, havadan alnan reaktif olmayan azot (N 2), reaktif
olan amonyaa (NH3) evrilir.
Amonyak ise ya dorudan buharlaarak bulut ktleleri iinde ya da dolayl bir ekilde yzey
sularyla tanarak baz kimyasal olaylar sonucu nitrik asiti (HNO3) oluturur.
Kkrt dioksitin ve azot oksitlerin yamur sularn asitlendiren asitlere dnmesi, birka
eit tepkimeyle meydana gelir.
2 SO 2( g) +O2(g ) 2 SO 3( g)
OH
(suda)
HOS O2(suda)
SO2 (g) +
Asit yamurlarnn
gnmzde bilinen
balca sorumlular
volkanlar, karada
(ounlukla
bataklklarda) ve
denizde meydana
gelen oksijensiz
rmeler (doal
etmenler) ve
kontrolsz tarm
uygulamalar (ar
ve kontrolsz
gbreleme)
nedeniyle oluan
amonyak, sanayi
faaliyetlerinde,
termik santrallerde
ve ulam aralarnda
fosil yaktlarn
kullanlmasyla
oluan kkrt dioksit
ve azot oksit
gazlardr (insan
kaynakl etmenler).
ekil 2. Asit yamurlarndan zarar grm bir aa
Dnya apnda kkrt dioksit salmlarnda azalma gzlemlenirken gelimekte olan lkelerde
artan tat saysna bal olarak azot oksit gazlarnn salm artyor. Yeni aratrmalar, son
yllarda oluan asit yamurlarnn zellikle yerleim yerlerine yakn olanlarnn ounun, azot
oksitlerden kaynaklandn gsteriyor.
Asit yamuru ve asit birikimi, son 20 yl iinde blgesel lekte nemli evre
problemlerinden biri olarak kabul ediliyor. Bilhassa skandinav lkelerinde, Kanadada ve
ABDnin kuzeydou eyaletlerinde sulak yaamda, bitkilerde ve toprakta olumsuz deimelere
yol ayor. eitli lkelerde asit yamurlarnn etkilerini azaltmak amacyla yasal
dzenlemeler yaplyor.
Asit yamurlar aslnda daha genel bir olgu olan asit birikimi ve tanmnn sonularndan
biridir. Asit birikimi, slak birikim ve kuru birikim eklinde olabilir. Islak birikim asit zellii
gsteren maddelerin bulutlardaki su ktlelerine nfuz etmesiyle oluur, pHs 5,6nn altnda
olan asit zelliindeki sular atmosferden yamur, kar, sulusepken ve dolu vastasyla
yeryzne tanr. Yeryzne ulaan bu sular canllar zerinde zararl etkiler yaratr. Etkinin
iddeti suyun asitlik derecesine, kimyasal ieriine ve tamponlama (asitlii yksek maddeleri,
kendi asitlik derecesi deimeyecek ya da ok az deiecek ekilde barndrabilme)
kapasitesine ve bu etkiye maruz kalan organizmalarn zelliklerine bal olarak deiir. Asit
zellii tayan aerosollerin, paracklarn ve gazlarn atmosferde ve atmosfer yoluyla daha
sonra karada birikimi ise kuru birikim olarak adlandrlr.
Kuru birikim yaan yamurlarn asitliini artrabildii gibi yeryznde yalarla tanarak
yzey sularnda asitlenmeye de sebep olabilir. Bu yzeysel su ise dier su kaynaklarna
kararak asitlenme yaratabilir. Atmosferdeki asitliin yaklak olarak yarsnn kuru birikim
biiminde yeryzne dnd dnlyor.
Asit yamurlar insan salna, yzeysel sulara (gllere ve akarsulara), sularda yaayan
canllara, ormanlara, otomobil kaplamalarna, binalara, heykellere, tarihi eserlere zarar
verebiliyor.
Canllar zerindeki Etkiler
Asit yamurunun baka bir etkisi de, toprakta besin olarak kullanlan baz minerallerin
znmesi (demineralizasyon). Demineralizasyon sonucunda asitlii yksek olan sular
toprakta bulunan yararl mineralleri ve besinleri zerek bitki rtsnden uzaklatrr ve
yzey ak ile derelere, akarsulara ve gllere tar. Ayn zamanda asit yamuru toprak iinde
bulunan zehirli maddelerin (ar metaller, rnein alminyum) serbest hale gemesine neden
olur.
Tamponlama kapasitesi yksek topraklar asit yamurlarnn zararl etkilerini belli lde
bertaraf edebilir. Yine de bu zellik d dokularn asit yamurundan grecei zarar
engelleyemez. zellikle yksek blgelerde bulunan ormanlar daha fazla bulut ve sis ile
evrelenme eilimindedir, bu yzden eer nemli hava ktlesindeki asitlik yksekse bu
ormanlar daha fazla aside maruz kalr.
nsan Sal
Olas zmler
Peki bu kadar olumsuz sonular olan asit yamuru sorunuyla ilgili neler yaplabilir?
Yamurlar her yeri etkileyebildii iin olumsuz sonular nlemek yerine asit yamurlarnn
olumasn nleyecek tedbirlerin alnmas gerekiyor. Fabrikalarn ve termik santrallerin
bacalarna uygun artma sistemlerinin taklmas ve usulne uygun biimde kullanlmas
alnabilecek tedbirlerin banda geliyor. Ayrca otomobillerde uygun katalitik dntrcler
kullanlmal, aralarn bakmlar zamanlarnda yaplmal. zel ara kullanmndan mmkn
olduunca kanlmal, ki bu ayn zamanda karbon salmnn azalmasna da katkda bulunacak
bir nlem. Enerji ve yakt israfn en aza indirmek, alternatif enerji kaynaklarna ynelmek de
yine hem asit yamurlarn engellemeye hem de karbon salmlarn azaltmaya ynelik olarak
benimsenmesi gereken stratejiler arasnda.
Kaynaklar
zler S. ve Akda E., Barbaros Bulvar zerinde Tat Kaynakl Emisyon Envanterinin
Hesaplanmas, Emisyonlarn evreye ve nsan Salna Olan Etkilerinin ncelenmesi,
Yldz Teknik niversitesi evre Mhendislii Blm Lisans Bitirme Tezi, 2010.
http://www.epa.gov/acidrain/effects/
http://www.nature.com/news/2005/050810/full/news050808-10.html
http://www.nature.com/news/2007/070903/full/news070903-3.html
http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=acid-rain-caused-by-nitrogen-emission