2009 Trkiye Cumhuriyetinin

Dr. Durmu HOCAOLU: Biti Senesidir!

2023- 2023n dergisinin 100nc

says sebebiyle Trkiyenin organik
aydn olarak nitelendirdiimiz isim-
leriyle syleiler gerekletiriyoruz.
Sizden ncelikle iinde bulunduu-
muz durumu tanmlamanz istiyoruz.
Nasl bir Trkiyede yayoruz?
D. Hocaolu- ok teekkr ede-
rim. nce ahsma gsterdiiniz al-
kadan dolay teekkr ederim, sonra
bugne kadarki yayn izginizde gs-
terdiiniz hassasiyetlerden dolay te-
ekkr ederim ve son olarak da, 2023
dergisinin yznc saysn doldur-
mu olmasndan dolaysyla tebrikle-
rimi, daha da mkemmelleerek de-
vam etmesi temennilerimle iletmek
isterim.
2023, ismini, zannederim, Cumhu-
riyetin 100. yldnm iin ve bir as-
r devirmi Cumhuriyet ile daha m-
kemmellemi bir Trkiye hasreti ve
tasavvurunun siki ile semitiniz.
Ama korkarm ki, snn takvimiyle
2023 senesinde bir Trkiye bile mev-
cut olmayabilecek. Hayli bir uzun za-
man nce, zihnimde, Emev saltanat-
nn sdece seksenalt yl srmesi ile,
bilemediim bir sebepten dolay, Tr-
kiye Cumhuriyetinin mr arasnda
bir paralellik kurulmutu: Tpk, Se-
zar, bir gn senatoya giderken kr
bir dilencinin, Ona, Sezar! Martn
15inden kork! diye ihtar etmesi gibi,
iimden bir ses de bana sk-sk Dur-
mu! 2009dan kork! diye ihtar ede-
gelmitir, senelerden beri. Vka, o va-
kitlerde hfzamda kalan bu sayda
yllk bir hata yaptm ok gemeden
rendim, ama, iimdeki sesin tarihi
deimedi: 2009! 28 ubattan sonra,
hatrlarsnz, muhtrac generallerden
biri, ok kaba bir ekilde kendi mil-
letine meydan okuyarak, Bin yl da
srse bu sava devam ettireceiz de-
miti; o sralarda ktm bir televiz-
yon programnda konu 28 ubat me-
selesine gelince ben bunu hatrlatarak
Acaba o general bin yln ne demek
olduunu, bin yl devam edebilmi ka
imparatorluk var, acaba biliyor mu; bu

2023 SENESNDE
soruya cevap verirken, Osmanlnn
altyz yldan biraz fazla mr oldu-
unu unutmamaldr; benim sorum
daha baka: Acaba Trkiyenin nn-

TRKYE MEVCUT
de otuz yl var m diye hi dnd
m? demitim. te benim endiem
bu; bunun bir saplant olduunu d-
nebilirsiniz, belki de yledir ve hi
olmayacak bir kuruntudur, inallah,

OLMAYABLR!
ama zihnimin hep bir yerinde, Trki-
ye Cumhuriyeti de seksen altnc sene-
sinde bitecek mi korkusu hep tutun-
du ve hi zerimden atamadm bug-

28 eyll ikibindokuz
 S YLE

ne kadar. Bu, ar derecede rahatsz lad XIX. asr Osmanlsnda orta- tyla Batllama kart idi de. Lkin,
edici, ar derecede tedirginlik verici ya kan, zamanla deiik mecrlar- mzyi aynen, bire-bir ihyya veya ge-
bir beklenti. Tabi, beklenti kelime- dan akarak Cumhuriyete de intikal ri armaya deil, kendi kkleri ze-
si hep olumlu mnda kullanlyor, fa- eden, fakat 1960tan tibren kkle- rinde kendi geleceini yeniden ve yeni
kat olumsuz anlamda da bir kullan- riyle balarn kopararak baka renk- batan ina, yni kk mzde olan
m vardr. te, imdi, zannediyorum lere brnmeye balayan, kltrel ve t olmaya yneliyordu ve bunun iin
korktuum bama geliyor; bu sene, siys bir akmdr. slmclkn tarih de modernitenin dilini, dncesini ve
Trkiye Cumhuriyetinin bana gre sahnesine k, normal ve tabi de- metodlarn kullanmaya gayret ediyor-
biti senesidir. Tabiatiyle, gelecek- il, gayritabi ve rz artlarn bir zor- du. Ayn zaman diliminde ayn yatak-
in, hzr deil gaaib, karanlklara lamas olmutur. Ksaca ifde edilir- ta akan farkl bir akm olan, Bat gm-
gml olduunu, gaybn anahtarlar- se, slm sdece bir inan ve ibdet- rnden gelen hereyin sorgusuz-su-
nn da mnhasran Allahn katnda ler kompleksi olarak alglamann te- lsiz batc edilmesini temel prensip
bulunduunu ve dahi, tarihin kaotik sinde, daha yksek bir seviyeye yk- ittihaz edinen Batclkn aksine, se-
vsfn hatrlarsak, akamdan sabaha seltmeyi hedef edinen slmclk; ori- meci ve szmeci davranarak Yine
ok eyin deiebilecei fikrinden ha- jin tibriyle aktif deil reaktif, tepki- slmclk modern bir hareketti; zra,
reketle, gelecek hakknda profetik ko- sel, modernite kart ve fakat ve bu- bir g talebinde bulunuyor, asl he-
numalarn anlamszl sonucuna va- nun yannda, biroklarnn iddia etti- define vasl olabilmek iin siyaslei-
rp rahatlayabiliriz. Ama ben bunu ya- inin aksine, modernite kart olan yordu; daha dorusu btn ekmenik
pamyorum; evet, tarih kaotiktir ve akmlarn ounluu gibi modern bir dinler gibi slm dininin de ayrlmaz
kelebek etkisi de bize hi akla gel- harekettir. slmclk, bir kar-hare- olan devlet hedefini modern bir for-
meyecek eylerin nden zuhur ede- kettir; gerek bir din, gerekse bir kl- matta ele alyordu.
bileceini sylyor, ama bu kadar te- tr ve medeniyet olarak slmn ve slmclk, bunun yannda, bilhas-
selli bana pek anlaml gelmiyor. En- ayn zamanda geen asrda slm de- sa Osmanl merkezli bir ttihd- s-
dielerimi artran en mhim sebepler nince Onunla neredeyse zdelemi lm idealine de ynelmiti. Zra te-
olarak, Avrupa Birlii yelik srecini, bulunan Osmanlnn git-gide tedvi- orisyenleri, gerek Osmanlnn ve ge-
sonra 28 ubat ile birlikte, bu devletin si zorlaan, kronikleme eilimine gir- rekse de topyekn slm dnyasnn
tayc yk, omurgas olan muhafa- mi bulunan kan kaybna kar bir - zlmesinin en nemli sebeplerinden
zakr kesimde sinsice yaylan kozmo- re, bir kurtarc olarak kmtr. Ve birisi olarak, Mslmanlarn aralarn-
politanizmin ykc, lmcl etkileri- yine bir kar-harekettir; genel anlam- da birlik bulunmaynn olduunu
ni, ilveten, etnik ayaklanmann bast- da Moderniteye kar bir harekettir. dnyorlard ki, bu tpk Trklerin
rlamayp teslim olma safhasna varl- Yine ok kestirmeden gidecek olur- Avrupada ilerleyiini, Dou (Orto-
m olunmasn ve son olarak da, Tr- sak, diyebiliriz ki, slmclkn gye- doks) ve Bat (Katolik) Kiliseleri ve
kiyeyi tasfiye etme politikalar takip si, hem g kaybn nleyerek yeni bir Avrupa millet ve devletleri arasndaki
eden bir hkmetin yedi yldr iktidar- siyas ykselie gemek ve hem de s- derin ihtilflar yznden bir Hristiyan
da bulunmasn gryorum. Bu hk- lm bir dnya tess etmek idi. Bu iti- Birliinin gerekleememesine bala-
metin daha henz yeni kurulmu ol- barla Bat kart olduu kadar, tabia- yan aklama modeline andryordu.
duu sralarda, bu kadronun Ve bir de slmclk, bir yan-
bir anlamda, Trkiyeyi tas- dan en geni mnda btn
fiye etme hkmeti olaca Mslmanlar, daha dar kon-
melinde bir yaz yazmtm; tekstte ise Osmanl tebaas
bu kanaatimi, bugn de mu- Mslmanlarn bir tek mil-
hfaza ediyorum. Niin de- let telkk etmekle de, bir tr
necek olursa, bu sorunun ce- milliyetilik ngryordu.
vabnn, bu kadronun uzan- Fakat tarih gelimeler ba-
ts olduu slmc akmnn ka mecrada ilerlemeye bala-
geirmi olduu istihle s- mt. te slmclk, bu ah-
recinde aranmas gerektiini vl ve erit tahtnda, btn
syleyebilirim. bu gelimelere kar bir kur-
tulu reetesi olarak ve bas-
kn bir biimde radikal bir
Haldunu Anlamayan Bat-kart karakterle or-
slmclk taya kt ve kmsenmeye-
Sukt-u Hayle Urad! cek sonular da ald. Ancak,
ne var ki, gelimeler, Hal-
2023- Bu sreten biraz dnun, mill asabiyenin din
bahsedebilir misiniz? Na- asabiyeye gre ncelikli ol-
sl bir dnmdr yaa- duunu ihtar eden tezini gr-
nanlar? mezlikten gelen slmclarn
D. Hocaolu- mdi, bun- sukt-u hayli ile noktalan-
dan epeyce bir vakit nce bir dn ve ttihd- slmn
yazmda da dilim dndn- sdece bir fantezi olduunu
ce anlatmaa altm bu- gsterdi. Bu konuda Said El
rada muhtasaran ifde ede- Husr ile Ziya Gkalp ara-
cek olursam: slmclk; s- sndaki tartmalar bile ba-
lm dnyasnn iine dm l bana bir ders niteliinde-
bulunduu derin krizi aka dir. Netcede, slmclar, m-
ve gizlenemez bir tarzda ilik- paratorluun, yal bir arsla-
lerine kadar hissetmeye ba- n bn-i Haldun nn etrafn saran akallar ve

eyll ikibindokuz 29
 srtlanlar srs tarafndan
dilenerek yere yklmas gi-
bi, Mslman tebaasnn da
dhil olduu tebaa milliyet-
iliklerinin isynlarnn da
olaanst katksyla tarihe
gmlmesi karsnda tti-
hd- Ansr gibi ttihd-
slmn da kne hit
olunca, stikll Harbinde -
yle bir terim kullanmadan
da olsa- sk bir milliyeti
tavr vaz ettiler. Bylece,
Cumhuriyet ile birlikte, s-
lmclkta yeni bir dnem
de balam oldu.
Kozmopolitan
Mslmanlktan
Vatansz Mslmana
Bidyetinde son derece
vakur, hatalarnda bile bir
deer tayan, stikll Har-
bi sresince fevkalde bir
vatanseverlik sergileyen s-
lmclk, zamanla, rejimle
atmaya girmitir ki, buna
sebebiyet veren, bir slm
devleti olarak doan Cum-
huriyetin, milleti ile olan
mukavelesini feshetmesi-
dir. Ancak, slmclk, iler-
leyen srete laiklie kar
olan muhalefetini bir husmete d-
ntrerek uzun mddet devletin ele
geirilmesi fikrini tam, bu da yine
zamanla, devletin hkm ahsiyetine
bir husmet hlini alm, beri yandan,
milliyetilik akmlarnn da profanla-
mas sonucunda oluan boluun da
olumsuz katksyla mill duru sratle
erozyona mruz kalm ve bu erozyon
ise slmclkn slmc etnikiliklerin dir ki, vaktiyle, vakur bir ekilde kar-
konsantrasyon merkezi olmas sonu-
cunu hsl etmi ve zamanla bu da s-
lmcln bir etnikilik plne d- mak zere, Avrupa Birlii birliki-
nmesine de yolamtr. En nihyet,
28 ubatn yaratm olduu travma,
slmclarda, devletin ele geirilmesi-
nin imknszl eklinde bir mit k-
rkln yerletirmi, buna ilveten,
28 ubatn mtedeyyin insanlarda
yaratm olduu itme duygusunun
da beslemesi ile bu kesimde kozmo-
politanlama hzla boyatmtr: Dev-
let ve vatan gibi kavramlarn an-
masna ve son limitinde radikal bir e-
kilde reddine varan ibu Kozmopoli-
tan Mslmanlk, bir vatansz Ms-
lman tipini de yaratmtr:
slmn iktidar, devlet ve vatan
talebi ve emri olmad gibi, Msl-
mann da devlete ve vatana ihtiyac
yoktur. slm, btnyle ahs ve fer-
d hayata ve cemaat dzeyine indirge-
nebilir; o hlde, ahs ve ferd haytn-
30 eyll ikibindokuz
da hrriyetini ve inancn yaamas-
na ve bir tr komn veya getto gi-
bi telkk edilen cemaat tarz rgt-
lenmelerine msmaha gsteren her
lke, hibir fark gzetmeksizin onun
vatan, her devlet de hibir fark gzet-
meksizin onun devleti olabilir eklin-
de hulsa edilebilecek olan ibu yeni
ve yozlam Mslmanlk, bu saikle-
sna dikildii Bat ile uyum sala-
maa almakta ve bu cmleden ol-
tikam korkun olur. Zira, anamz va-
lii yapmakta herhangi bir beis gr-
mez olmutur.
2023- Kozmopalitanizm kavramn
biraz amanz mmkn olur mu? Ne-
yi kastediyorsunuz bu kavramla?
D. Hocaolu- Lgat anlam yer-
yz vatandal demek olan ve ka-
dm kkleri ok eskilere, mild nce-
si nc binyla kadar uzanan, Yu-
nan Stoasnda felsef bir nitelik kaza-
nan ve bilhassa devletin, vatandala-
rn din inanlar dolaysyla dlad- Trkiyenin Corafyas
hllerde ortaya kan Kozmopalita-
nizm, en trajik rneklerinden olmak
zere, Roma mparatorluunun bek-
lenmedik bir ekilde suratnn stne
yere aklmasnda oynad rol ile gs- bak srtnda duruyor diyorsunuz.
termitir ki, son derece ykc tesirler
yaratr. nki, belirli bir vatan fikri-
ni reddeder; anarist Emma
Goldmann ifdesiyle, va-
tanseverlii hrriyete y-
neltilmi bir tehdit olarak
grr ve ekstrem hllerde,
dman evinin eiinden
ieri girmee teebbs et-
medii takdirde ona diren
gstermez. Bu, Romada
byle olmutu: Asrlarca
Hristiyan vatandalarna
srf Hristiyan olduklar iin
zulmeden Roma -sonradan
her ne kadar bu dini resm
din hline getirmi olsa da-
ile vatandalaryla arasn-
daki kalb ba kopmu idi.
yle ki, 410 ylnda Gotlar
Romaya girdiklerinde so-
kaklardan dereler gibi kan
akttlar ama Hristiyan-
lara dokunmadlar, nki,
Imperium Romanann ift
bal kartal kendileri iin
bir deer ve anlam ifde et-
mez bulan Hristiyan Ro-
mallar Gotlara, kendileri-
ne dokunmadklar sre-
ce onlara kar mukavemet
etmeyeceklerini bildirmi-
lerdi. Ne yazk ki, benim
lkemde bu kavramn ad-
n bile doru dzgn bile-
ne -hem de akademisyen-
ler arasnda- pek rastlad-
m syleyemem ki, bu da Trkiyedeki
akademisyenlerin ve entellektelle-
rin seviyesinin nasl sefalet dzeyin-
de olduunu gsteriyor. Bendeniz n-
izne bireyler yazdm, umuma hitap
eden, akademik formatsz bireyler;
ama hibir yerde mkes bulamad yaz-
dklarm. Yazlarmn zeti u idi: Bu
lkenin omurgas, asl tayc elema-
n olan bu insanlar kozmopolitanla-
trrsanz, yarn bunun bedelini deye-
mezsiniz; nki kozmopolitanlarn in-
tan, evlatlarndan kan bedeli isteinde
vermee yanamazlar, babamz devlet
atrdamaa baladnda, zten be-
nim devletim deildi ki derler.
Nitekim, ite imdi bu gelenekten
gelen bu ekip Trkiyeyi tasfiye edi-
yor. yle bir ekilde tasfiye ediyor
ki, Trk halk gzlerinin nnde oy-
nanan trajediyi anlayamyor. Trki-
yenin durumu bu...
Gayritabidir
2023- Yazlarnzda, konferanslar-
nzda, mlkatlarnzda Trkiye bir
D. Hocaolu- Evet ve yaanacak-
lar da ya kinci Ergenekon ya kinci

Endls. Bunun orta yolu yok diye-
rek zetliyorum.
Ne yazk ki, bu gidi Ergenekon gi-
dii deil, Endls gidii.
Bu arada iki hususu da eklemek
isterim. Birincisi, Trkiyenin u an-
ki corafyasnn gayritabi oluudur.
Bu corafya, Onun normal, tabi co-
rafyas deildir: Onun daha byk
bir corafyas olmas lzmd. Edir-
ne ile Ardahan arasna skm bir
Trkiye demek, diken stnde otur-
mak demektir. Ne var ki, dnyann
kaznn yerinden skld Birin- riinin iptidsn oluturur, 1921 ise
ci Harpten sonra ancak bu kadar-
n kurtarabildik, daha fazlas muhl-
di. ttihat etenin yangna evirdii
mparatorluktan, Galib kl Y Rab!
Bu son ordusudur slmn diye cie-
ri yanarak feryad eden airin dile ge-
tirdii gibi, elde kalan son krntlarla
bundan daha fazlas da kurtarlamaz-
d zten. Ama bu gerek, Trkiyenin
u anki corafyasnn gayritabi oluu
gereini de deitiremez. te trajedi
burada ki, bu gayritabi corafyada da
kapana skm bulunuyoruz; boul-
maa baladk. kinci hususa gelin-
ce: O yangndan bu Trkiyeyi kurta-
ran insanlarn son birka yzylmzn
en mhim insanlar olduunun vurgu
ile belirtilmesini kanlmaz bir ahl-
k vazfe olarak telkk ediyorum. Bu-
nu sylerken, hibir zaman Atatrk
de Kemalist de olmadm, hep mesa-
feli kaldm hatrlatarak, Gazi Mus-
tafa Kemalin son birka yzyldaki en
byk Trk olduundan hi phe et-
mediimin bilinmesinde fayda gr-
yorum. Paamz gerekten de sra-s-
t bir kii idi; tek kusuru kabiliyetinin
ve dehasnn snrlarn bilememesi ol-
mutur. Askerlii hakknda fazla abar-
tl eyler syleniyor; katlmyorum,
Onun bir Napolyon, bir Sezar, bir F-
tih ya da bir Cengiz olmadn biliyo-
ruz; Onun asl kabiliyeti tekilatlk-
tadr, irade adam olmasndadr ve g-
cnn snrlarn, nereye kadar gidebi-
leceini, nerede durmas gerektiini
bilmesindedir. Mesel, zmirin fethi-
ni ele alalm -dikkat edilsin ltfen, bu
bir kurtulu deil, bir fetihtir, bir
yeniden fetihtir, yni istirdad, di-
er adyla reconquista- Paa zmiri
fethettikten sonra stanbula silh zo-
ruyla yrmedi; aksi takdirde, ngiliz-
lerle atmak zorunda kalrd ki bu,
kazanlanlarn kaybedilmesi demek
olurdu; onun iin yreine ta bast,
mzakere yolunu tercih etti. Musulu
kerhen gzden kartnn sebebi de
ayndr: ngilizlerle atamazdk; bu
da dorudur. Ama bilhare ortam m-
sait olup da gcnn snrlar dhi-
linde olduunu grnce, bu defa hir
mrnde Hatayn stne yrd ve
fethetti, daha dorusu, fethin artlar-
S YLE
n hazrlad. Bunlar hrikulde eyler. yakn evresinde Kant bilen ve d-
Fakat Gazi Paa 1923ten sonra deha- ndn aka syleyebilme ah-
snn snrlarn her yere yaymaya ba- lk ve cesretine mlik birisi olsayd
lad; bir asker ve bir tekilt olarak da Ona syleseydi ve O da sknet-
snrlarn bilen Paa, burada snrla- le dinleseydi, filozoflarn hkmdar-
rn bilemedi, kendisini filozof olarak la ve hkmdarlarn da filozoflua
addetti ve asl majr hatalarn o za- zenmesinin ayn derecede yanl ol-
man yapt. duunu grr, bir hkmdar olarak
mdi, 1821 ila 1921 arasndaki de- filozofluu bakasna devrederdi. Ni-
vire, biliyorsunuz, hayli sonra fel- tekim, yaplan inklplarn, Trkiyeyi
ketler yzyl ad verilmitir; sebebi beklenilen yere tamamas da bunun
basittir: 1821 Mora isyndr ve m- belgesidir. nklplar elbette tam bir
paratorluun gerilemeden ke gi- hlis niyetle yaplmtr, kusursuz bir
iyi niyet vardr arkalarnda, ama yal-
Sakarya Muharebesidir ve bu da - nz bana iyi niyet yetmiyor; nitekim
kn nihyetidir. Bu sre zarfnda Enver de iyi niyetliydi, samim idi, fe-
Trkiye -yanl htrlamyorsam- gir- dkr idi, ama bu, Onun mparator-
mi olduu yirmi muharebenin yir- luu darmadan etmesine mni ol-
misini kaybetti, sdece n kazan- mamtr. Burada da benzer bir hdise
d ki bu de kapital harpler deil- vuku bulmutur: Cumhuriyetin kuru-
di. Bu noktada ltfen dikkat edelim: cu kadrosu, kazanlm olan savan
ok uzun bir malubiyetler zincirin- bir tr uzants olarak din ile arasna
den sonra, hereyi bitmi, ordular ter- koyduu mesafeyi gitgide byte-b-
his edilmi, anayurdu igale uram yte, toplumla bir tr savaa dn-
bir millete kendisinin hl gl ol- trnce, gelimeler cemiyetimizin ku-
duunu hissettiren, hereyin klliyen rucu mukvelesinin feshine kadar var-
bittiini dnld bu artlar altn- d. Geri Trk laiklii, Fransz model-
da, bir millete bu can bu tende kal- li olmakla berber, byk lde, bi-
dka hibirey bitmi deildir diyip, ze mahsus, sui generis bir karakteri
nne derek yeni bir harbe seve se- de yok deildir. Yine tam da bu nok-
ve gtren bir adam ortaya kyor ve tada, Mustafa Kemal Paann birok
bu adam taahhd ettii sonucu alyor. bakmdan hl bir muamma olduu-
Hem de yl gibi ksa bir mddette nu, hl tam olarak anlalabilmi ve
ve hem de parlamenter sistemle, Mec- benim de tam olarak anlayabilmi ol-
lis ile yni; devrim komiteleri ile de- madm sylemeliyim. Biroklar-
il! te bu adam, Gazi Mustafa Ke- nn, Ona, ya anlamadan taptn ya
mal Paa, ister sevilsin, ister nefret da anlamadan nefret ettiini, birokla-
edilsin, ama drste ifde edilmelidir rnn da hibirisi umurunda olmadan,
ki, Hegelin ve Carlylen tasvir ettikle- Onu, kendi emelleri iin, iyi kullanla-
ri kahraman tipine bire-bir uyar: S- cak bir enstrman olarak telkk ettik-
f irde, kararllk, ald karara kilitle- lerinden phe etmiyorum. Bu konu-
nip geri dnmeme, Hegelin o muhte- da Trk laiklii mmtaz bir rnektir.
em tbiriyle, bugnn iinden gele- Paa, 1937de vaz ettii laiklii ok
cee alan kaplar grme. Mustafa daha erken dnemde, en radikal ink-
Kemal Paa budur; ama, asl kabiliye- lplarn yapld 1925-30 ara-
tinin hricindeki shaya girince, maa- snda pekl vaz edebilirdi.
lesef, bugnn iinden gelecee alan Niin? Muh-
kaplar gremedi, grme-
si mmkn de deildi
nk Kant oku-
mu olsayd ya da
eyll ikibindokuz 31
 temelen, din-devlet ayrmn bu dere- alnp Ona ortak yaratmakla balaya- de bu yatyor. Trk modernleme-
ce radikalletirmek istemediini ve bu cak ve sre bu izgi zerinde ilerle- si nedir?
konuda dardan zerinde gelen mu- yecektir. Yni, Trklerin ksmen da- D. Hocaolu- ok konuulan, ze-
azzam tazyiklerin sonucunda bu kara- hi olsa devredilemez, paylalamaz, fe- rinde ok nefes ve mrekkep tketilen
ra vardn dnyorum; nitekim, rgat ve fedkrlkta bulunulamaz ve bir konu bu Biliyorsunuz ve mna-
dikkat ekmekte fayda gryorum: mutlak srette tekellerinde tutmalar kaalar da hemen ekseriyetle, Trk
Laiklik prensibine ramen, lavettii gereken hkmranlk haklarn Krt- modernlemesinin baars zerinde
sylenen Hilfet messesesini aslnda ler ile paylamaya rz gstererek l- younlayor. Benim bu fikre katego-
lavetmediini, hatt Meclisin ah- kelerinin iki halktan -siys halk, rik olarak itirazm var: Trk modern-
snda mndemi klmakla, hakik bir dier adyla mill (ulusal) topluluk lemesi diye bir ey haddi ztnda hi
ahsiyetten hkm bir ahsiyete devre- - oluan bir lke olduunu -imdilik olmad. Bu sebebe binen Trk mo-
derek gerekte terf ettirdiini de pek iki halk tabi ve yine imdilik tam dernlemesi zerine konumak, olma-
az kii biliyor. da aka byle deil yine tabi- tes- yan birey zerine konumaktr. Biz-
cil ettiklerinde, bu, Trkiye Cumhu- deki modrenleme, bir modernleme
riyetinin sonu demek olacaktr. Ta- kopyasdr, bir sanki-modernleme-
Kozmopolitan Mslmanlar bi, ayn zamanda, Trklerin milletin dir, daha akas, bir lmpen mo-
Trkiye Cumhuriyetini olma vasfn kaybedilerinin de ba- dernlemedir. Benim lkemde, mo-
Tasfiye Etmektedirler langc dernlemeden bahseden insanlarn
ezici ounluunun modernleme te-
Ancak, btn bunlar yine de Cum- orilerinden ve modernitenin ne oldu-
huriyetin kurulu mukvelesinin fes- Lmpen Modernlemeden undan habersiz olduunu grmekte-
hedilmi olmasn deitirmez. Bu Lmpen Batllamaya yim, maalesef. Moderniteden bahse-
ve bunun akabinde, yukarda hulsa den bir insann Bat Ortaan, R-
etmee altm gelimeler trma- 2023- Sylediiniz eylerin her bi- nesans, Rnesanstan k, 1600
na-trmana kozmopolitan bir Msl- rinin detaylandrlmas icap ediyor. il 1625 arasndaki -sonradan verilen
manln zeminini hazrlam ve niha- En vurucu olarak sylediiniz Tr- ad ile- simsiz a (Non-named
yet 28 ubatta, yara kangrene dn- kiyenin tasfiyesi meselesini ilerleyen Age), byk beyinlerin geliini, bilgi-
mtr. te, imdi bu kozmopolitan sorularda amak kaydyla imdilik nin kudrete tahvili -Scientia Potesta
Mslmanlar Trkiye Cumhuriyetini bir kenara brakarak, Trk modern- Est- ve bu vsta ile tabiata hkmet-
tasfiye etmektedirler veya en azndan lemesine gemek istiyorum. Yaa- me fikrini yaratan Francis Bacon ve
tasfiye edilmesinden rahatszlk duy- dmz sorunlarn bekli de temelin- Ren Descartes, bu arada modernite-
mamaktadrlar. nin nasl temellendirildiini Bacon ve
Ben ahsen, Cumhuriyetin kuru- Descartesin felsefelerinin de-
lu mukvelesinin feshedilmi olmas- rinliklerine kadar kendi
n asla iime sindirmedim, asla da sin- metinlerine ine-
diremem, ama buna ramen, Trki-
ye Cumhuriyetinin hrriyet, isitikll,
kendine yeterlilik ve egemenliinin
korunmasnda granit veya bazalt bir
kaya kadar kat ve tavizsizim; Avrupa
Birlii yeliinin de radikal bir ekilde
-onurumuz ile girmek gibi masalla-
ra kulak asmadan -ve en eddne kar-
snda oluum da bundandr. nk,
cevher arazlara takaddm edecein-
den, bir devletimizin varolmas, o dev-
letin mhiyetinden nce gelir, yoksa,
aksi takdirde, zerinde konuulacak
birey kalmaz ve Wittgensteinn dedi-
i gibi, zerinde konuulamayan hak-
knda da susmak gerektir.
imdi hep berber bekleyelim ba-
kalm; nasl olsa pek birey kalmad:
2009 ngrm nasl kacak!
Tabi bu arada, u iki hususu da
eklemeyecek olursam, buraya kadar
sylediklerimin hepsi buharlar, an-
lamszlar:
1- ok kuvvetle muhtemelen,
Cumhuriyetin tasfiyesi hissedilme-
yecektir balangta; Trkler hl bir
devletleri olduunu dnecek ve bu-
gnlerde ok sklkla propaganda edil-
dii gibi, daha gl bir Trkiye ya-
ratldn sanacaklardr; t ki i iten
geinceye kadar!
2- Tasfiye, ilk nce ve esas olarak,
Trkiyenin tapusunun Trklerden

32 eyll ikibindokuz

rek okumalar -ama modern bir nazar-
la okumalar- gerekir. Sonra Aydn-
lanma ve Siyas Devrimler a var,
Endstri Devrimi var; bunlara vkf
olmadan insanlarn laiklik ve modern-
leme zerine nasl konuabildiklerini
hayretle karlyorum. Bu meselenin
kklerine kadar inip kavrayan Mm-
taz Turhann, Sabri Faik lgenerin
sesini kim iitti? Bu, modernleme
deil, Batllama; modernleme- itirilmesi -tabiatiyle, gerekirse ceb-
si lmpen olunca, tabi, Batllama-
s da lmpen oluyor: Lmpen Bat-
llama. Nasl bir modernlemedir ki
bu, 250 senedir -bu kadar tarihi var,
nk, kkleri Lle Devrine kadar gi- m bitiyor, modern olmann nnde-
der- hl snleemedik ve hl rete- ki en byk engellerden birisi alm
miyoruz; retemiyoruz, nk dn- oluyor. Hlbuki Margaret Meadn de-
medik. mdi, zihinde olmayan fiilde
yoktur; tpk Gazzlnin, imknda rendii zaman sdece okuma yazma
olmayan oluta olmaz prensibi gibi,
zihinde olmayan da fiilde olmaz. mdi
bunlar anlamayan insanlar piyasa-
da, ben aydnm diye konuuyorlar
ve bylece de, aydn kelimesini de
kelime kirlenmesine mruz brak-
yorlar. Aydn, onun iin kirli bir ke-
limedir, ben, ahsen, bu sebeple, daha
az kirlenmi ve lgenerin de belirttii
gibi, daha felsef olan entellekteli
tercih ediyorum.
S YLE
mdi, Trk modernlemesi deyin- millet olma statsnden der. te
ce ey anlalr: Bir; Batnn hayat Trkler tam da bu kritik izginin s-
tarznn sath bir kopyas; buna imdi- tnde durmaktadrlar. Mkerreren:
lerde bir de ad takld, tam bir sokak Byle bir millet, artk shici bir mil-
az terimine dnerek kirlenmi bir let ve byle bir devlet de artk shici
terim: Yaam kalitesi. Bunun kadar bir devlet deildir.
tylerimi diken diken eden terim pek Modernlememizin geldii nokta,
azdr; nk, s. Batnn hayat tarz- ite budur.
nn sath kopyas da iki unsuru ng-
rr: Kltrn Sert Unsurlarnn de-
Trk Milleti
ren -. Charles Bartlettn bu terimi iki Hleti Neze mi Dt?
ksmdan oluur: Sa-sakal, yni kua-
fr ve klk-kyafet, yni gardrop. Bun- 2023- Aslnda ok umut krc ama
lar hallettiniz mi, iin nemli bir ks- belki de emeden bkmeden gere-
in t kendisini sylyorsunuz. Tr-
kiye ne yapt da buraya geldi aa yu-
kar biliniyor, ama ne yaplarak bura-
dii gibi, bir yamyam okuma yazma dan klacana dair drt ba mamur
sylenen bir eyler pek de yok. Siz ne
bilen bir yamyam olur, baka bir ey sylyorsunuz?
deil. Evet, birincisi gndelik hayat D. Hocaolu- Aziz Ragp bey, sev-
tarzdr dediydik, ikincisi de st-yap gili dostum. lkin, yukardakileri anla-
kurumlar; yni, hukuk sistemi, din- tan birisinin, esasen, Trkiyenin ne
devlet ilikileri vb. Mtemmim cz, yapp da buraya geldiini pek de yle
estetiktir, mmridir vs. Trk mzi- herkesin aa yukar bildiine ka-
ini terkedip Boazdaki gemilere ko- tlmayacan kabul ederseniz san-
ca koca hoparlrler yerletirilerek ve rm. kincisine gelince: Dorusu Hal-
mesel Ravelin Bolerosunu srf ku- dnu okumayan bir kiinin -ki slam
laklar alsn diye alnrsa mesele- dnyasnn hl yaayan, kresel
nin halli istikmetinde nemli bir me- aptaki son byk beynidir, ama hl
safe kat edilmi olunacak!. Ve bugn tam olarak anlalm da deildir- bu
gelinen nokta nedir? Trkiye bugn sorulara shhatli bir ekilde cevap ver-
200-250 yllk Batllama ya da lm- mesinin mmkn olmadn dn-
pen modernleme macerasnn sonun- yorum. Haldnu okuduunuzda u-
da kendi bulunduu corafyadaki po- nu gryorsunuz: Bir cemiyet zl-
litikada messir olamayan, hatt ken- me srecine girmise onu artk kimse
di iinde kendi politikasn bile kendi- kurtaramaz; burada asl mesele, Trk-
si belirleyemeyen, Bat dnyasnn va- lerin byle bir zlme srecine girip
sfsz bir szde partneri olmutur ve girmediklerinin sarahatle tesbit edil-
bu srecin yukarda bahsettiimiz e- mesidir. Bir mddetten beri zihnimde
kilde noktalanmas da teknik mnda bir arknn tek bir msr var: Hle-
bir devlet vasfnn kaybedilmesi de- ti neze dtm gel yeti imddma.
mek olacaktr. Hleti nez, insann lme yznn
Teknik mnda sahici bir devletin dnd ve artk dnya ile ban ko-
evsaf, yukarda milletten bahseder- pard noktadr; vka hl fizik var-
ken sylediimiz gibi, unlardr -Aris- l devam etmektedir, kalbi hl at-
toteles ve Jean Boudini birletirerek yordur, ama yz dnmtr, sesleri
sylyorum -: Hrriyet, istikll, ken- alglayamaz veya yanl alglar, gzleri
dine yeterlilik ve egemenlik, - daha sa- grmez veya yanl grr: Atatrkn
hih terimi ile hkmranlk. En nem- lmnden nceki, saat 9u be gee-
lisi de hkmranlktr; o yoksa dier- den birka dakika kadar nceki hldir
leri zten yoktur. Hkmranlk, Lon bu; ateini lmek iin azna termo-
Duguitnin isabetli tanmnda belirtil- metreyi koyacaktr doktor, Atam a-
dii vehiyle, irdedir; bir siyas top- znz aar msnz ltfen, dilinizi -
lumun, baka hibir toplumla asla ve kartr msnz diyor, ama Atatrk
kata, kendi iradesiyle, ksmen ve ta- tam tersini yapyor, dilini ieri eki-
mamen de olsa, blmesi, paylama- yor. Doktor rperiyor. Ve niden Paa
s, vazgemesi, devir ve temlik etme- ban sa tarafa eviriyor ve yle di-
si, fergat ve fedakrlkta bulunma- yor: Vealeykmesselm. te bu son
s sz konusu olmayan var olu ir- szdr. Hleti nezdeydi O Bu
desi. Eer bir toplum kendi hkm- hlde insanlar bir nevi katalepsi for-
ranln, kendi iinde -bugnk h- muna girerler, yni belki vcutlarn
kmetin Krt Almnda yapmaya bakla kesseniz ac bile duymayabilir-
alt gibi- yerel feodalliklerle, ken- ler. Trkler u anda bir nevi bu hlde
di dnda da -AB gibi- daha st bir bulunuyor; etraflarnda olup-bitenleri
irde ile paylamaya, devretmeye ve idrk edemiyorlar, gzlerinin nn-
ilhir... rza gsteriyorsa bu toplum de oynanan pandomimi anlayamyor-
eyll ikibindokuz 33
 lar; hkmranlklar ellerinden aln-
yor, ama onlar bunun farknda deil-
ler. Bin yldr efendi olduu toprak-
larda dyorlar, sukt hlindeler, yk Millet dedirtmee zorlam olan
ama birey hissetmiyorlar, bu toprak-
larda bir denin bir daha kalkamaya-
candan haberleri yok, anlatmak iste-
yeni dinlemiyorlar.
Trkiyenin Kahramana
htiyac Var!
2023- Bu hlden klmaz m?
D. Hocaolu- Bu derin krizden
kmak yle kolay deil; tabidir ki, - mu bir toplumu bir terminatre d-
klr, kader dediimiz eyin bir de ta-
rih olan var: Tarih Kader (fatum
historicum); tarih felsefesinin en ba
bels kavramlarndan. mdi, yukar-
da Haldndan bahsetmitik; Haldn,
kn sonuna kadar gidip son nok-
tay koymasn bir kader olarak g-
rr, ne var ki, evet, kader vardr, ama
mevsuf ve msemm mdr derseniz,
ben de biroklar gibi hayr derim.
yle olsayd bu cihan basit bir makina
olur ve hesap da olmazd. Kald ki, na-
sl ki kader diye birey varsa ms-
tahil diye birey de var; mstahil, y-
ni olmas mmkn olmayan, ama bu,
kategorik bir imknszlk deildir, ol-
mas istenenin olmasna mni olan
bireyler vardr, onlar bertaraf edile-
bilirse olmas istenen ol(uturul)abi-
lir. Bu da birok arta baldr ve bun-
larn da en banda geleni, bu kadar s-
ra-d derin bir kriz bahse mevz ol-
duunda, sra-d liderdir. Yni He- de, Haldnun ngrs tutar ve e-
gel ve Carlylen trif ettii kahrama-
ndan sz ediyorum. Yni, en derin
krizlerden bile kma ihtimli vardr,
belki her zaman deil ama, vardr, an-
cak ne var ki, bu azametli i, sradan
parti genel bakanlarnn harc deil-
dir; bunun iin kahraman gerektir.
Victor Hugo, Sefillerde, Hegelin de,
Carlylen da ideal kahraman tipine
rnek olarak verdii Napolyonu, ro-
34 eyll ikibindokuz
mann kahraman Marusun gzyle rasi ekilleri ile de pek uyumayabilir;
yle tanmlar: O, btn insanlar, nk, bu, bir toplumun, Mlkn ta-
Fransadan sz atklar zaman, B- pusunu elinden almak zere kendisine
meydan okuyan bir baka toplum kar-
insand. Daha fazlasn da yapm- snda hereyi ve sonuna kadar gze
t. Fransa deta onun etine kemiine almas ile kabildir ki Leslie Lipsonun
brnp ortaya kmt.//Marius, da dikkat ektii gibi, burada demok-
Napolyonda, snrlara dikilip gelece- rasi i yap(a)maz. nk demokrasi
i koruyacak olan kl hayaleti g- asla sava rejimi deildir, hi olma-
ryordu, Hem zorba hem diktatrd. mtr, hi de olamaz. Kara harp dokt-
Bir cumhuriyetten douyor ve bir dev- rininin kurucusu Mackinder Demok-
rimi zetliyordu. Napolyon onun iin, ratik dealler ve Gerek (Democratic
snn insan-tanr olmas gibi, insan- Ideals and Reality) isimli eserinde, de-
halkt. Yni, kahraman, herey bit- mokrasinin muhakkak ki iyi bir rejim
mi diyen, psikolojisi darmadan ol- olduunu ama bir kusuru bulunduu-
nu, byk krizlerden kta problem-
ntrebilen, lleri bile diriltebilen ler yarattn sylemektedir. Demok-
kiidir. Yine Hugo, ayn eserde, Her rasi, evet, en iyi rejim -Churchillin ta-
Franszn gsnde bir volkan yatar nmyla en iyi ikinci rejim, birinci-
der; evet, byle der, ama o volkan in- si mehul- amma, benim lkemin par-
dif ettirmek iin bir Napolyon gerek- alanmasn nleyemiyor ve hatt ona
tir. te, kahraman budur ve bugn yol ayorsa, bu, ktlk demektir;
Trklerin tek ihtiyc budur; deil ki olan bu! Nitekim, u anda Trkiye de-
bugnn iinden gelecee alan ka- mokratik sistem iinde paralanyor;
plar grmek, nn bile gremeyen u hlde, ya demokrasinin znde bir
mz-mz, uyuuk, parti genel bakan- problem var, yahut da ileyiinde. m-
lar deil. Trklerin vazyeti de aynen di, demokrasi bir gaye deil sdece bir
byle: Merlinin Arthura dedii gibi, vsta olduuna binen, eer ki benim
Britanyann hereyi var, ama kral lkemin paralanmasn nleyemiyor
yok demesi gibi, Trklerin de hereyi ise o zaman onun bizzat kendisi ola-
var, sdece kahramanlar yok. Mker- rak iyi olup-olmadn bile tartrm;
reren ve vurgu ile sylyorum: Byle- nki milletimin hkmranl ve va-
sine sra-st bir muvaffakyet, sra- tanmn btnlnn yannda baka
dan insanlarn harc deildir. Cemi- hibir eyin biztih ehemmiyeti kala-
yetler bu gibi fevkalde hllerde ancak bilemez.
fevkalde liderlerin ortaya kmasyla Bu noktada, memleketimin idare-
felha erebilirler, tabi, i iten geme- cilerinin byle bir vebal altna girdik-
den olmak kayt ve artyla. Aksi hl- leri takdirde bugn olmazsa yarn, bi-
linemeyecek bir uzak gelecekte dahi
hirdeki kurtlar yalanp da geveyince olsa, dirileri olmazsa lleri dahi ol-
surlarn dndan gelen gen ve yrtc sa, mutlaka, kabirlerinden kaldrlp
kurtlar ehre girerek onlar yer. sank sandalyesine oturtulacaklarn,
tarihe teln edilmi kara birer leke
olarak kaydolacaklarn hesap ederek
Demokrasiler Byk Kriz hareket etmekleri lzm gelmektedir.
Zamanlarnda Yetersiz Kalr! Unutulmamaldr ki, bu belgeler yllar-
ca sonra da okunacak; unutulmama-
Ayrca, bu kadar azametli bir i, ldr ki hibir beer iktidar kendisini
bu muazzam kyam, bilinen demok- ilelebed koruyamaz; nne gelen her-
 S YLE

eyi tp toz eden zaman getike ri diriltmesi gibi, llere bile ruh vere- belirleyici olan bu bir ekilde en-
onlar da toz olacaklar ve gerekler, su- cek ve milletine hereyi gze aldrtabi- tegre olmu Krtler deil, Krt hare-
yun altndaki cesetlerin suyun stne lecek, sradan insanlarn gslerinde ketinin motor gcn oluturan kit-
kmas gibi su stne kacaklardr. potansiyel olarak mevcut bulunan vol- ledir ve gerginlikler limitlerine doru
Unutulmamaldr ki, sokaktaki fniler kan bir Krakatoa gibi indif ettirebile- yaklatka saylar bir buuk milyo-
firavunlarla gz gze gelemezdi, gelir- cek karizmatik bir lider, yni bir kah- nu bulan -veya, bulduu sylenen- bu
lerse gzleri oyulurdu; nk firavun ramann ortaya kmasdr. Krt-Trk karmas evliliklerden olu-
yaayan ilaht. Ramses de byle idi ta- Bu noktada ibu hereyi gze al- mu ilelerin oluturduu balayc i-
bi; ama imdi mumyalanm cesedi- ma konusuna biraz daha yakndan mentonun gc etkisizleir ve hatt
ni Kahire Mzesinde, denen ku- eilmekte fayda gryorum: Gn- zaman iinde byk bir ksm teki
ruluk bir cretle rey snf tara- mzde birok Krt szcs, Krtle- tarafa doru da kayar ki ite, bu, b-
fndan seyredilebiliyor. Shakespaerin rin bir mill (ulusal) topluluk tekil tn muslihne hl relerinin tkene-
Hamletde Byk Sezar iin dedii gi- ettiini dile getirmektedirler; bu tan- yaz olmaa yz tuttuu, hereyi gze
bi: Byk Sezar ld, amura inklb mn ciddyet derecesini kategorik ola- almann balamas gereken u nokta-
etti. O amur bugn cenup rzgrla- rak tartmak bir yana, prensip olarak dr ve burada demokrasi hibir ie ya-
rna kar bir duvarn deliini kapat- doru kabul edilse dahi, Trkiyedeki ramaz.
yor. Vaktiyle cihn titreten bir kahra- btn Krt vatandalarn bu tanmn Evet, demokrasi bu konjonktrde
man, bugn d bir duvar rzgra ve iine girip-girmediinin henz mehul hibir ie yaramaz; nki, demokra-
kara kar koruyor. Tarihe bir, Eb olduunu, hatt Trkler ile ok yakn si, trifi mcibince, kendi iinde b-
Bekr Es-Sddk gibi, bir Sokrates gibi nsiyet peyd etmi, shr balar kur- tnlemi, bir btn olarak ayn ge-
kaydolmak var ve bir de Kbeyi yk- mu yzbinlerce Krt de bulunduu- mii, ayn mitleri, ayn gurur, ayn se-
maa gelen Ebrehe gibi, Sokratesi ih- nu nazar tibre alacak olursak, bu- vin, ayn kederleri paylamakta oldu-
bar eden Anitos, Menos ve Lykon gibi nun ar derecede abartl bir iddia ol- u kadar, daha da fazlas olarak, ay-
kaydolmak duunu da syleyebiliriz. Lkin, asl n gelecek tasavvurunu da paylaan
Hsl, u artlar altnda, bu top- ve ayn topra ayn vatan anlamnda
raklarda geleceimizi grmyorum. idrk eden, bir ve yalnz bir adet de-
Fikrimce, bu bdireden kn bir ve mosun kendi kendisini sevk ve idre-
yalnz bir adet yolu var, sra d bir si demektir. Kez, mill (ulusal) top-
lider; yni Kahraman! nki, i, nor- luluk da, yine trifi mcibince, kendi
mal yollardan kotarlamayacak bir kaderini tayin hakkn (self determi-
raddeye gelip dayand ve yine nki, nation right) mlik, kendi iinde b-
bir Trk atasznde dendii gibi, k- tnlemi bir siys topluluktur. Bu
l eken klla der; ancak, ne ya- vaziyet tahtnda Krtler bir mill (ulu-
zk ki, kl eken klla drleme- sal) topluluk ise, bir baka mill toplu-
di ve drlemedii iin de imdi ma- luk olan Trkler ile kendi iinde b-
saya oturuluyor. Daha sarh ifdesiy- tnlemi, bir btn olarak ayn ge-
le, Trkiye, Trklerin kontrolnden mii, ayn mitleri, ayn gurur, ayn se-
km bulunmaktadr. vin, ayn kederleri olduu kadar, ay-
n topra ayn vatan anlamnda idrk
etmesi ve daha da fazlas olarak, ay-
Yaplacak ey: n gelecek tasavvurunu da paylama-
Hereyi Gze Almak! s bahse konu olmayan, herbirisinin
miti, gururu, sevinci, tasas ve hepsin-
2023- imdi durum byle iken den mhimi, ayn topra ayn ekilde
olumlu bir netice alabilmek iin size anlamlandrlm ayn vatan olarak te-
gre neler yaplabilir? lkk etmeyen ve bir bakasyla pay-
D. Hocaolu- Bu hususta benim lamas mmkn olmayp mnhasran
syleyebileceim ey udur: Bir mille- kendisine it, mstakil bir gelecek ta-
tin, bir baka topluluun meydan oku- savvuru bulunan ve bu bakmdan siya-
masna mruz kaldnda, varln ve seten yollar kesien iki ayr demos
hkmranln korumak iin son rad- -yni iki farkl irde shibi olan siy-
dede yapaca sdece ve sdece bir tek s topluluk- demektir ki, hayr. Bu e-
ey bulunmaktadr: Hereyi gze al- kildeki, iki ayr demos kabul edildiin-
mak! Tabiatiyle burada herey ile de iki ayr krasos (devlet) da kabul
kastettiim, hibir noksan olmadan, edilmelidir ve bu ise, iki, ayr demo-
kelimenin tam ve mutlak anlamyla sun kendi krasoslarnn tecellgh
her ey demektir. nk bu gibi kar- olacak kendi parlamentolarn belirle-
lamalar esas itibariyle bir iradeler mesi ve belirlenecek olan o parlamen-
savadr; tabiatiyle, hereyi gze al- tolarn tekil edecei hkmetlerin bir
mak tek bana muzafferiyetin temi- masa banda eit yeler olarak m-
nat olamayaca erhini dmek ge- zkereye balamalar demektir ki, bu-
rekir, amma, ilk ve en nemli art bu- nun artk bir demokrasi problemi ol-
dur ve buna binen, bahsettiimiz er- madnn kabul edilmesi, zira, byle
hi de gz nnde tutarak diyebiliriz bir kabuln, zaten blnm -bl-
ki, hereyi gze alanlar kazanr, ala- nk (torn) deil fiilen blnm (divi-
mayanlar kaybeder. Fakat burada esas ded) veya paralanm (fragmented)-
problem, kendi milletine nayak olup bir Trkiyeyi zihnen merulatrmak
onu srkleyecek, s Nebnin lle- demek olduu da her hlde ayrca iza-

eyll ikibindokuz 35
 ha demeyecek kadar ikr olsa ge-
rektir.
Demokrasinin byk kriz dnem-
lerinde yetersiz kalmasnn sebeple-
rinden birisi de, kahramanszlk-
tan neet etmektedir. Kahraman, bir
milletin btn varln, vatann, hr- yk ihtimalle Amerikan ya da ngi-
riyetini, istikllini ve istikblini, h-
kmranln muhafaza etmek iin s-
dece halkn sesini (fox populis) din-
leyen ve o ses ne diyorsa o istikmet-
te politika tayin eden sradan bir po-
litikac deil, daha da fazlas olarak,
kendi halkna bir ilh ses (fox de-
i) olan; byk krizleri halletmek iin
gerekli olan byk enerjiyi halkndan
alan deil, halkna veren, daha do-
rusu, halktaki potansiyel gc akt-
el hle tahvil ettiren, sra-st bir be-
er, bir tr mitolojik varlktr. nk
halk, yni sradan insanlar -Gassetnin
tbiriyle, kitle-adamlar- cemaatin-
de, sra-st ilere giriebilecek teeb-
bs gc, atom bombasnn ml edil-
dii radyoaktif maddenin enerjisi gibi,
ancak potens hlde (bilkuvve) mev-
cuttur. O gcn aktel (bilfiil) hle
dnp bir atom bombas olarak pat-
layabilmesi iin hariten motive edile-
bilmesi gerekir ki, bu da sradan po-
litikacnn kabiliyeti dndadr. Esa-
sen, belirli bir seviyede demokrasi teo-
risi bilenler, Sartorinin belirttii gibi,
halk oylamasnn, yni seimlerin, te-
mel politikalar deil, temel politikala-
r belirleyecek olan politikaclar belir-
lediini bilir. mdi, buna gre, byk
kriz dnemlerinde sradan politikac-
lara mahkm olan kamuoyu, elektrik
akmnn en zayf direnci tercih etme-
si gibi, en kolay yolu tercih eder. Bun-
dan dolaydr ki, sra-d bir liderden
mahrum olan halk yn, iindeki
potansiyel enerjisi aa karlama-
yan atom bombas gibidir ve bu sebep-
le de basit ve sradan hedefleri vardr;
hibir zaman azametli meselelerin s-
tesinden gel-
36 eyll ikibindokuz
meye kifayet etmeyecek, g karsn-
da kolay eilmesini salayacak olan
hedefler. Filhakka, biz 1919da st-
mze reklenen byk krizde, ayet,
sradan politikaclara mahkm olarak
halk oylamasna gitmi olsaydk, b-
iyi bir haberi de vermi: O kadar da
liz mandaclndan birisi seilecekti.
Ama, tarihin bu fay hattnda bir ekip
kt ve Hayr! Bu olmaz dedi. Ve
neticede, on seneye yakn sre buzlu
dalardan alev alev yanan llerde d-
ve dve krlm, her eyini bitir- baannem ellerini ap, Allahm! Sen
mi, erkeklerinin soyuna kran girmi
bir topluma, bu adamlar yeniden ruh
verdiler; s Neb gibi, cesetleri dirilt-
tiler bu adamlar.
Bu konuda, tam da yeri gelmi-
ken, anlaml bir misal vermek isterim:
1916da Bayburt, benim memleke-
tim igal edildi, igalin sonlarna do-
ru Ermeni eteleri Bayburtta akl al-
maz katliamlar yaptlar. ki sene son-
ra, 21 ubat 1918de Rus igali sona
erdi, Ermeniler de defoldu gitti. Bay-
burta giren Trk svarilerinin atlar-
nn ayaklarnn altna kadnlar ehram- Egemenliklerini Paylamazlar!
larn, araflarn serdiler. O srada
cennet mekn babam, Bayburt medre-
sesinde mderris olan dedemin onbir
ocuundan hayatta kalan tek evld,
sekiz yanda, hdiselerin canl hidi;
unu anlatmtr defaatle: galin ve
Ermenilerin yapt katliamlarn niha-
yete ermesinin sevincinin zerinden
bir yl kadar sonra zehir gibi bir ha-
ber ulayor Bayburta. Akam dedem
eve geliyor, yemek bile yiyemiyor; y-
lesine mkedder. Babaannem, Hoca
ne oldu, neden byle huzursuzsun?
diyor. Hele bir dur imdilik, biraz
sonra sylerim..., biraz sonra syle-
rim..., diyor ve nihayetinde dayana-
myor Mderris Hac Hasan Efendi ve
srr if ediyor: Maya Hanm, di-
yor, Haber u ki, biz malup olmu-
uz, ordular-
mz teslim
olmu, Padiah efendimiz de buray
Ermenilere vermi!. Byle deyince,
babaannem ellerini dizlerine vurarak,
Eyvah! diye feryad ediyor; Eyvah!
Ermeniler yine geri mi gelecek? Bu-
nun zerine, dedem, en sona saklad
korkma htun; bir haber daha aldm,
inallah doru kar demi ve ekle-
mi Bir Mustafa Kemal Paa km
ve Olmaz yle ey!; Biz bunu kabul
etmeyiz.demi. Bunun zerine ba-
Mustafa Kemal Paann klncn kes-
kin et diye, gzyalar iinde, uzun-
uzun du etmi. Babaannemin, son
Osmanl kadnlarndan olan O mb-
rek insann, Cumhuriyetin ilk yllarn-
da arafndan dolay ok zulm gr-
dn biliyorum, ama, bir gn dahi
Mustafa Kemal Paa aleyhine kimseyi
konuturmadn da biliyorum.
Trkler Essah Bir Millet
Olduklarna Eminseler
mdi o dnemin sra-st liderle-
ri yerine, birbiriyle ene yarna gi-
rien, ii clk, kendi partisi iinde ik-
tidarn koruduunda bunu bir salta-
nata dntren, bir asker darbesi ve-
ya Azrail darbesi olmadan genel ba-
kanl devretmeyen, partisi iktidar-
dan dse bile iktidarn muhafaza
eden partilerin, iktidar ahs servet-
leri iin kullanan, lkesinin snrlar-
n ecneb devletlere kiraya vermekten
hay etmeyen siyasetileri olsayd, ne-
tice ne olurdu? Hepimiz biliyoruz ki,
bir alm paketi icadedilir ve ngiliz
veya Amerikan mandasnda birisinin
tahakkuku istikmetinde sonu aln-
maya allr ve alnrd da.
mdi; kahramanszlk faktrn-
den mad, bu ekilde kangrenlemi
bir problemin bu ekilde bir hl tar-
zna kavuturulma cihetine gidilme-
si, demokrasinin rhuna da radikal
olarak muhliftir. nki, artk ak-
a kendi kaderini tayin hakkn hiz
bir Krt mill topluluu, Trkiyenin
topraklarn ve Trklerin hkmran-
ln paylamak zere fiil olarak si-
ys temsilcileri ile Trklerle masaya
oturmaktadrlar.
mdi;
1- Eer Trkler bu memleketin her
tarafn bir btn olarak vatan topra-
kabul ediyorlar ise -zaten aksi ihti-
ml, zerinde konuulamayacak nok-
taya gelinmesi demektir- bilinmelidir
ki, vatan topra, asla pazarla bahse
mevz edilemez; nki, buras ml-
ktr. Ama kantiyen bir terimle sy-
lersek bir baba mlk (patrimoni-
um) deildir; yni bir met gibi pazar-
 S YLE

lklara konu tekl edilemez ve vata- tr ve bu da gnmzde sermayenin

nn herhangi bir ekilde pazarlk ko- ve iktidarn gc olarak teahhus et-
nusu yaplmas, Trk Demosunun mektedir ki, bunlarn herhangi birisi-
hakk da deildir. stelik Trklerin ne yanaan bir aydndan herhangi bir
byle bir hakk yoktur ve olamaz; ola- ie yarar bir eyler umulamaz, nite-
maz, zra, bir kere O, evvelen, bir pat- kim, hakik bir mill intelijansiyann
rimonium deildir dediydik; sniyen, tam da zamannn olduu u sralarda,
bu vatan atalarn kanlaryla brakt milliyeti -daha dorusu bugne kadar
mrastr ve llerin de diriler zerinde yle bilinen- aydnlarmzn bir ksm
hakk vardr, bu hakkn fs emnete apszlklar dolaysyla sade suya tirit
sadkattir. Ve kez, ayn ekilde, sli- ve ok defa da ileri daha da
sen, doacaklarn da yaayanlar ze- sarpa sardracak eyler ya-
rinde hakk vardr ve bu hak da, ev- zarken bir ksm da risk al-
ltlarmz, iin temiz, yni hr, msta- mak istemedii suskunlua
kil ve hkmran bir vatan brakmak- gmlm dururumdadr
tr ve bu hakkn fs da, kezlik, va- ve nc bir ksm ise yk-
tann hibir ekilde pazarlklara bah- selen trende uyum salama-
se konu edilmemesidir. Binnenaleyh, a alan taktik manevralar
Trk Demosunun byle bir pazarl- takip etmektedir.
a muvfakat vermesi Onun iktidr Hlbuki, essah bir mill
ve meriyeti dhilinde deildir; aksi, intelijan-
apa-ak ihnettir ve ecddn ve ahf- siya, b-
dn lnetine mruz kalmaktr. yk kriz
2- Yine, eer Trkler, kendilerinin dnemle-
essah bir millet olduundan emn rinde, si-
iseler, millet olmakln, ancak ve ys kah-
yalnz, hrriyet, istikll ve hkmran- ramanla-
lk (egemenlik) ile kaabil olacan ve rn m-
buna binen, millet olmann kanl- temmim
maz cb olarak, tpk hrriyetleri, is- czdr
tikllleri ve vatanlar gibi, hkmran- ve u an-
lklarnn da bir met olmadn ve da Trkiye bunun ele alr; o
binenaleyh, ksmen veya tammen, ktlnn sanclar- konuda
vazgeilebilir, devir ve temlik edilebi- n da ekmektedir. uzman ol-
lir, fergat ve fedkarlkta bulunulabi- nk, bir mille- mayan ti-
lir addedilemeyeceini ve bunun ken- tin ap, esas olarak pik bir Ba-
di demoslarnn meriyet alan d- Onun elitlerinin tl gibi ok
apyla orantldr ve s ve yan-
hilinde bulunmadn kabul etmeleri
bu elitlerin byk l eyler
kat srette arttr. Mkerreren, tabi-
ksmn da entellek- de syler,
ki, kendilerinin essah bir millet ol-
teller oluturur. ama say-
duundan emn iseler.
gl bir ifde kullanr. nc olarak
Bu noktada karizmatik lider ka-
dar mhim olan bir baka belirleyi- 2023- Yeniden bir Kuvaymilliye kahraman-ediplerden bahseder, r-
ci husus da, hi phesiz, entellek- ruhunun, milletin geleceinin kur- nek olarak da Shakespearei verir.
tel arkaplandr. Ve fakat lkemizin tarlmas balamnda, bu toplumun Krallar gelir, krallar gider; bir ksm
gerek kapasite ve gerekse de omurga iinden neet etme ihtimali yok mu- tahtan indirilir, bir ksm indirilmez,
salaml noktai nazarndan en za- dur? ama ngilizlerin -ki Carlyle bir s-
yf noktas, dier bir tbirle yumuak D. Hocaolu- O ihtimali bilmiyo- kotur - yle bir kahraman vardr ki
karn, aydnlardr. Bu noktada, daha rum, ama potansiyel fazlasyla vardr. hibir kimse onu tahttan indiremez...
felsef ve daha shhatli bir kavram olan Bu kahramann ad William Shakes-
entellektel kavramn, Trk(iye) pearedir. O ngilizlerin gnlne taht
2023- Belki o potansiyeli konu-
aydnnn vasat seviyesinin ok fev- kurmutur onun iin tahtan indirile-
mak lzm.
kinde olmas hasebiyle bilkast istimal mez. Shakespeare, ngilizlere ngiliz
D. Hocaolu- Evet; bu potansiyel
etmediimi de mkerreren htrlat- olduunu reten, kendilerine gven
fazlasyla vardr. imdi, biraz yukar-
mak isterim. Bu aydn makulesi iinde ve gurur duymalarn, bakalarnca da
da sylediim bir hususu bir kere da- sayg gsterilmesini salayan insandr.
mlm bir kesiminin zten ba hneri ha ele alalm, ksaca: Bir toplumun ka-
srekli ihnet iinde olmak olduun- te, ngiliz milletinin kalitesinin sevi-
litesi sokaktaki insann kalitesiyle de- yesini belirleyen kiilerden birisi odur:
dan onlarn lnet isimlerini bir hamle-
il, elitlerinin kalitesiyle llr. Bir William Shakespeare, sokaktaki adam
de geiyorum ve omurga olarak deil-
se de kapasite olarak en zayf kesimi- toplumun kalitesini hakknda bir ey deil. Bunun gibi, mesel sorarlar ada-
ne, milliyeti aydnlara geliyorum. Ne sorduunuz zaman, dikkat ediniz, ye- ma, bizim Kantmz var, sizin neyi-
var ki ibu mlm srecin, maalesef ve titirdikleri byk insanlarla cevap ve- niz var? diye. Buna mukabil, bizim
maatteessf, onlarn da epeyce htr- rirler. Thomas Carlyle, mesel kahra- de Frbmiz var diyebiliyor iseniz,
n saylr bir kesiminin omurgasn ez- manlar anlatrken alt balk altna mesele yok. Bizim Michelangelomuz
diini grmekteyiz. Bunu da bir yerde toplar onlar: Tanr-kahraman ile var, sizin neyiniz var? dendiinde de
anlalabilir -ama tasdk ve tasvb edi- balar, skandinavlarn Odinini r- bizim de Sinanmz var diyebiliyor
lemez- grmekteyim. nki, aydn ke- nek verir. kinci balkta kahraman- iseniz, bizim Napolyonumuz var,
simini en fazla ifsad eden ey g- peygamber olarak Peygamberimizi ya sizin? derlerse, bizim birka ta-

eyll ikibindokuz 37
 ne Napolyonumuz var, im- la konacak bir ekonomik kriz
di sayarsak smaz diyebili- veya ona mmsil birey de-
yorsanz, bizim Mozartmz il; ok sra-st bir kriz.
var, ya sizin? dediklerinde imdi bu noktada tekrar Gas-
de, mesel, bizim de Dede setye avdet edelim: O, Kit-
Efendimiz var diyebiliyor lelerin syn isimli muhal-
iseniz, mesele yok. te o za- led eserinde, Sradan insan -
man sizin de medeniyetiniz yni Onun tedvle srd
var, siz de bir milletsiniz de- terimle kitle-adam- dedi-
nir, nk medeniyet shibi imde kast ettiim ey dpe-
olmak, millet olmak sokak- dz alelde insandr; ama bu-
taki adamlarla deil, elitler- nunla, sdece, iileri, ifti-
le olur. Dikkat edelim ltfen: leri kastetmiyorum, ufku dar
Sradan adam bir kstas deil- olan herkesi kastediyorum
dir ve sradan insanlar muka- der ki ibu ufku dar olanlarn
yese ettiimizde, Trkn s- banda da ilim adamlar ge-
radan adam ile ngilizin in- lir. Hatt, O, ilim adamlarn,
san arasnda cidd bir fark kitle-adamn prototipi sayar.
da yoktur. Hatt baz husus- te, gnmzde, kitle-ada-
larda bizim sradan insanmz mn prototipi olan bu kiiler
daha bile kalitelidir diyebili- niversiteleri tka-basa dol-
riz; mesel bir Trk kzyla duruyor, ama bir ie yaram-
evlendikten sonra gurbete gi- yorlar. Benim lkem alev alev
derseniz, korkmaynz, kar- yanyor, niversitelerden ses
nz yatana bir baka erkei yok ve meydan, kitap oku-
almaz; bir Trk evinden k- madan otuz kitap yazan,
t zaman emindir ki, kars Necip Fazln tabiriyle, asln
onun namusunun bekisidir, grd hibir ey, posasn
ayrca bekiye hacet yoktur. grmedii hibir ey olan bu
Bu bakmdan, Trkiye ve me- zevata kalyor; Trkiyeye bu
sel Almanya arasndaki fark, bo adamlar gndem koyu-
iki lkenin sokaktaki adamlarnn ara- rak Cengize bakalm imdi de: Cen- yor, Babakan onlar kil adam ola-
sndaki farktan deil, elitlerinin ara- gizden nce, Moollar birbirleriyle di- rak kabul ediyor; yni, zihniyet dn-
sndaki farktan kaynaklanr. dien kabilelerden oluuyordu, Cengiz yamzn elitleri onlar! yle mi?
Bu noktada, sradan insanlarn ro- onlar dnyann efendisi yapt. Neden Eliti bunlar, kendi dar uzman-
ln bir misal ile aklayalm. Ziya baka zaman deil de, ill ki o zaman lk alannn dndaki fikirleri ocuk-
Gkalp, Hars ve Medeniyet isimli ve neden Cengiz? Evet, Cengiz, n- a olan, uzmanlk alan tam da bu ko-
eserinde der ki, Esnaf arsnda her k, hi kimsenin dikkatini ekmeyen nular olanlarn ise teknik bilgi dnda
esnaf kendi menfaati ahsiyesi iin sfl bir kavim olan Moollarn gs- zihn aktivitesi olmayan, olanlarn ise
sy gayret sarf eder. Ama onlarn lerindeki volkan ancak O indif etti- ya ard niyeti hayli kabark, ya da yre-
bu menfaati ahsiyelerinin mecbu ye- rebildi de ondan. Bu gibi insanlar, y- i yetmez olan, ortayerde filozof ola-
knundan menfaati mme hsl olur. ni kahramanlar, Allahn bir ltfu, bir rak endam arzedenleri ise gazeteci-ya-
Evet, aynen byledir: Tek tek insanlar vediasdr; onlar mektepten yetimez- zar olan zavall bir lke!
kendi ahs menfaatleri iin, akam ler, oy sandndan da kmazlar, ho- Bunlar elit deil.
evlerine rzk gtrmek iin alrken calar da yoktur; Cengiz, Cengiz ola- Elit olsalard, Trke ve Trki-
buradan toplumun menfaati kar, y- rak gelir, Napolyon Napolyon olarak, yeye bieycikler olmaz samaln
ni sradan insanlarn yeknu sra-st Fatih ise Fatih olarak, bir anlamda tekrar edip durmazlard. Ne demek
eyler olur. nk, millet, sradan in- peygamber gibidirler: Onlar, asln- oluyor ki, Trke ve Trkiyeye bi-
sanlardan oluur ama bir sradan in- da, gelmezler, gnderilirler Eer eycikler olmaz?
sanlar toplam deildir. Sradan in- Cenab- Hak bir milleti bir yere kart- Bir defa, zaten Trke olan olmu
san basittir ve Dickensn sdece siz mak istiyorsa Ona bir Cengiz gnde- da gren yok; saniyen, bu topraklar-
basit bir insansanz, her ey size ba- rir, bir Napolyon gnderir, bir Yavuz da yaam, saltanat srm dier ka-
sit gzkr aforizmasnda ifde edil- gnderir, onlar da insanlarnn nleri- vimlere ne olduysa Trke de olur,
dii gibi, dnyas da basittir; hereyi ne derler, alamazlar artr, yenil- Trkn herhangi bir imtiyaz yok ki;
basite indirger. Tarih bilgisi basittir, mezleri yendirir, bellilerin bellerini k- ve oluyor da nitekim.
hatt tarihsizdir, o, esas olarak yaa- rar, ballarn balarn edirirler ve u Anadolu toprandaki evvelki ka-
d n bilir, gemi ve gelecee uza- sonucu alrlar, ki kahramanlarn bel- vimlere neler oldu; kim zerinde te-
nan bir vizyonu yoktur, gemi ve ge- ki de en birinci vasf budur. Bir kah- fekkr ederek ders karyor? ok ey
lecek arasndaki imdiye hapsolmu raman, dnyann her yerinde, btn oldu onlara ve silindi gittiler.
olarak yaar, hemen hereyi snrldr, insanlara, milletinden ve lkesinden Tek bir rnek yeter mi acaba? Ana-
derinliksizdir, siliktir; her eyin mer- bahsederken, bilmecburiye, hrmet- doludaki en uzun siyas varlk, Hitit-
kezine kendisini, ocuklarn, ailesini kr bir lisan kullanmalar gereini - lerinkidir: 1400 yl! Bizim yekn var-
kor ve ilhir Ama bu sradan in- reten kiidir. lmzdan takrben beyz yl daha
sanlar nlerine tarih apnda bir adam te, sradan politikaclarn yapa- fazla: M.. 2000 il 600 aras. Muhte-
dt zaman bir volkana, bir tsuna- mayacaklar, aplarnn elvermeyece- em bir imparatorluk kurdular, salta-
miye dnebilir. Napolyon iin Vic- i budur. nat srdler, sonra paralandlar, son-
tor Hugonun ne dediinden bahset- imdi biz, u nda, sradan bir kriz ra yklp gittiler Hitit ahalisi uraya
tik; Doudan anlaml bir rnek ola- yaamyoruz; bu, yle ya da hle yo- buraya dald, mabetleri ykld, eser-

38 eyll ikibindokuz
 S YLE

leri saa sola sald, sonra da unu- du ve biz bu olup biteni okuyamadk. bizim iin bir g problemi km-
tuldular, hfzalardan silindiler. y- Olup biten uydu: Dnyada bir entel- tr; hl zlemeyen g problemi.
le ki, M.. 500lerde buraya Persler, lektel ve ilm akm douyordu, bu- Biz anlamadk meselenin knhn ve
yni Drann ordular, geldii zaman nun adna sonralar Rnesans dendi. bundan dolay da sanayi toplumu ola-
Hititlerden bahsedilmiyordu; art top- Temelleri daha evveline inen Rne- madk ve bylelikle, g problemini
ran altna ekilmilerdi. Dradan sans, Avrupann bin yllk uzun uyku- zemediimiz iin de srekli kaybet-
200 sene sonra skender geldiinde sundan uyan idi. Rnansn ardn- tik; toprak kaybettik, medeniyetimiz
de Hititlerden bahsedilmiyordu, Ro- dan XVI. asrn ortalarna doru sahici tahrip oldu ve en nihayetinde Anado-
mallar geldiinde de; fceten gitmi- bilim adamlar nesilleri gelmeye bala- luya sndk. Kaybediimizin, kl-
lerdi sanki, yer yarlm, yerin dibine d. Rnesansta filozof yoktur; Eras- memizin dier bir sebebi de tarihin ta-
umulard adet. XIX. asr sonlarna mus, Rabelais, filozof deil, d- bi akdr. Milliyetilikler uyanmaya
doru onlardan bahsedilmeye balan- nrdr, deneme yazardr ve bir de balaynca biz Trkler topraklarmz
yor, ancak XX. asrla birlikte yeniden sanatkrlar vard, onlar, birok bili- iinde bulunan ve hibir zaman asi-
kefediliyor. te Hititlerin maceras min temellerini atmtr. slm dnya- mile etmeyi dnmediimiz -asimi-
birka cmle ile bu; ders almaya yeter snn muazzam tesirleri olmutur bu le etmeyi dnseydik edebilir miy-
de artar bile. Trklerin mcerasnn akma; en basitinden, VI. asr ban- dik bahsi baka bir bahistir- tebaam-
byle noktalanmayacan kim hangi da Arap rakamlar bilinmiyordu, Arap zn milliyetiliklerinin uyanmas veya
hakla syleyebilir? Esasen bu gidi de rakamlar bilinmeyince de cebir geli- uyandrlmas, Anadoluya snmam-
o giditir. emiyor, yni yksek matematik or- z intc etmi oldu.
taya kamyordu. Ama asrn sonlar- mparatorluumuzu kltmek
na doru John Napier logaritmay ku- zorundaydk, nk imparatorluklar
Bu Corafya Byk Glerin ruyor; geri El Hrizm, El Cbir loga- a kapanyordu. Ve bu kapanan im-
Son Mana kt Yer ritmann, cebrin temellerini atmtr, paratorluklar anda ayn dinde ol-
ama, ilerleten Batllar olmutur. Yine mak bile kurtarmayacakt.
2023- Anadolu corafyas medeni- ayn asrn hitmna doru ve XVII. as-
yetleri yutar yni rn balarndan tibren byk limler
D. Hocaolu- Ortadou corafya- ve filozoflar skn ediyor; Galileo gi- Ayrma Ayrlmaya Yol Aar
s dnyann en kt corafyas, ay- bi, Kopernik gibi; artk felsefede Des-
n zamanda da en iyi corafyas. En cartes vardr, Bacon vardr ve sonra 2023- Araplar rneinde olduu gi-
iyi, zira, Osmanl, Orta Asyada ol- dierleri ve nihyet, ba dier devle- bi.
maz, burada olur. Kt corafya, bil- rin omuzlarnn stnde ykselen Isa- D. Hocaolu- Evet, aynen buyur-
hassa Anadolu! nk kavimlerin ge- ac Newton! Osmanlda ise duraksa- duunuz zre: Araplar rneinde ol-
i yeri; tam ana arter zerinde, o se- malar balamtr; Takiyddinin Ra- duu gibi. Aslnda bu gerei, bn-i
beple de den bir daha kalkamaz. Ve sathnesinin ykm, ykmn da m- Haldun alt asr evvel dile getirmitir.
bu corafya btn byk glerin son lddr, bir anlamda ve ok gemeden, Mterek din sahibi olmak mutlaka
mana kt yerdir. Dnyann lordu Bat ilmine ilk nceleri Frenk Fodul- ok kuvvetli bir ortak payda, bir din
olmak istiyorsanz, son byk man- luu denir. Artk, Ekmeleddin hsa- asabiye demektir; ancak, din asabiye
z burada yapacaksnz. Amerika dn- nolunun dile getiriiyle, Byk Ci- tek bana kifyetsiz kalmaktadr: Ay-
yann lordu olma mana burada kt hattan Frenk Fodulluuna gei ba- n dine inanmak, o dinin mminlerin-
ve sapland kald. Ne ileri gidebiliyor, lamtr ve bu da zamanla lmcl te- in hepsinin ayn devletin ayn derece-
ne kabiliyor. Buray ele geirirseniz sir yaratmtr. Batda ilmin ykseli- de sdk yeleri olmasn gerektirsey-
tam cihangir olursunuz. Buradan d- inin sonucu, dili arklarn dnmeye di, btn Mslmanlar bir tek devlet,
nerseniz klmeye balarsnz, ine balamasdr, yni sanyi a! Bun- btn Hristiyanlar da bir tek devlet
ine dibe iner ve kaybolursunuz, bura- dan byle de dnya, dili ark dnd- olurdu. Dinlerin byle bir iddias da
s ylesine netmeli bir corafya; y- renler ve dn-
le ki, dilinizi konuan bile kalmaz. Ro- dremeyen-
ma mparatorluunun yklmasndan ler olarak ikiye
yz yl sonra, bugn hl entellekt- ayrlm, dili
el ve akademik hayatta yaayan bir dil ark dndren-
ler, dndre-
olan Latinceyi konuan insanlarn,
meyenlerin a-
yni Romallarn buharlamasna
nna ot tkam,
kaybolmu olmas da bir baka ders-
medeniyetlerini
tir. Benim sylediim u: Burada bir
ykm, kltr-
dersek, yz yl sonra bu topraklar-
lerini tahrip et-
da da dilimizi konuan insanlar kal-
mitir. Bylece,
mayabilir.
ortaya
2023- Irakn igali bu toplum iin
yeterince uyarc olmad m? Trki-
yeyi size gre bak srt bir duru-
ma getiren en nemli saik nedir? Et-
nik milliyetiliin geldii durum mu?
ABnin, ABDnin dayatmalar m?
D. Hocaolu- yle cevap vere-
yim, msaade ederseniz. Bizim prob-
lemimiz, Cumhuriyet ile balamad ta-
bi ki; kkleri XVI. asra kadar iner.
XVI. asrda dnyada bir eyler oluyor-

eyll ikibindokuz 39
 yok, gc de yok. Tabiatiyle, burada,
din ile milliyetin hatt rkn idantik-
letii Yahdiliin ve monoteist-ek-
menik dinler ncesindeki, her mille-
tin ayr bir panteonunun bulundu-
u kavm/mill dinlerin, nevi ahsna
mnhasr hassalar sebebiyle istisn
tutulmalar gerektiini sanrm bilme-
yen yoktur. Din asabiyenin tek ba-
na kifyetsiz kalnn sebebi, dinlerin
- monoteist-ekmenik dinlerin yni -
ar derecede geni totaliteler olmas
hasebiyle mminlerinin soylarndan
soplarndan mstakillen hepsine ayn
derecede istikll meriyeti vermesi-
dir. mdi, Kadisiye muhrebesi nce-
sinde slm ordularnn, henz Ms-
lman olmam Araplara eli gndere-
rek, Ey Araplarn ocuklar! Frisle-
re kar bize yardm ediniz! talebini
iletmesi de gstermektedir ki, neseb
asabiyesinin gc ve nemi hemen
ekseriyetle din asabiyenin gcnden
ve neminden daha byktr. te biz
bu hakkati, ne yazk ki, ancak ok ac
tecrbelerle rendik; aksine, gerei
kabul etseydik, artk Trkenin ko-
nuulmad topraklarn Trkiye sa-
ylamayaca gereinden hareketle,
mparatorluumuzu kendimiz kl-
tr ve bir Ottoman Commonwealth
(Osmanl Milletler Topluluu) kurabi-
lirdik ki bu da, idaremiz altnda bulu-
nan Mslman milletlerle ve halklarla
kansz ayrlmamza sebebiyet verirdi
ve stelik onlarn stnde bir otorite-
miz de olurdu. Ama olmad; neticeten
ayrldk, nki ayrmtk; ayrma,
ayrlmay bizzarre intc eder. Ayrl-
dk, ama bu kanl ve husumetli, krgn-
lklar ve hayal krklklar yaratan ve
kanamas hl dinmeyen derin bir ya-
ra yaratan bir ayrlma oldu, arada hu-
sumetler dodu. teki trl olsayd,
bir defa, bu kadar enerjimizi kaybet-
mezdik, insan kaynaklarmz ve nfu-
sumuzu bu kadar hrpalamazdk. Os-
manl, sdece milyon civrnda in-
sann 1. Dnya Harbinde kaybetti;
ite bu kayp da olmazd. imdi Krt-
ler ile de ayn sknty yayoruz: Ayn
dinden olmak ok mhim, ama yetmi-
yor ite ve yetmez de. Aslnda, Krt-
ler ile topramz, stikll Harbinden
nce Biz, kendimiz ayrmalydk; ol-
mad ve imdi belsn nasl gsle-
yeceimizi bilemez hle geldik. Ge-
mi zamana yolculuk yapmak imkn
bulsaydm, Gazi Paaya gidip, Pa-
am Krtler ile topraklarnz ayrn
derdim. Vka o vakitler, ngilizleri mi
tercih edersiniz, Trkleri mi, denildi-
inde, Krtler, Trkleri tercih etmi-
ti ve muhtemelen Paay yanltan da
bu olmutu. Ve tabi, daha fazla top-
rak kaybetmeye tahamml edememe-
nin de, muhakkak ki, majr bir belir-
leyicilii vardr ve bu da Bizi onlar ile
40 eyll ikibindokuz
birlikte yaamaa mahkm etmitir;
bu, getirisi gtrsn kurtarmayan
bir mahkmiyet ve ekilir gibi deil
dorusu. Uyanan etnik bilin hereyi
mahvediyor; ite bu bambaka bir ey.
Geri bu da mhim bir mikyasta tel-
fi edilebilirdi, yni Krtler entegre edi-
lebilirdi, asimile edilmesinden bahset-
miyorum, ama en iyisi o olacakt p-
hesiz. Hi olmad da deil aslna ba-
karsanz; devlet tarafndan balatlan
ve yine devlet tarafndan durdurulan
bir aratrmann tam olarak aklan-
mam sonularnn zet yayn, PKK
isynna ramen, 2,5 milyon kadar
Krdn, kendilerine Krt denilme-
sini hakaret olarak kabul edecek ka-
dar Trklemi olduunu gstermek-
tedir, bu asimilasyondur ve asimila-
trler iin iyi bireydir phesiz -bu-
na mukabil bir hayli Trkn de Krt-
lemi, yni Krtler tarafndan asimi-
le edilmi olduunu da unutmayalm.-
Bunun haricinde, evlilik, birlikte uzun
mddet yaama gibi saikler de muay-
yen bir miktar entegrasyonu salam-
tr, ama bilumum entegrasyon dene-
meleri, ilerin krdme dnt- potens olarak dk iddette olsa da -
kritik noktada bekleneni vermiyor,
vermez / veremez; dahas bz hller-
de bumerang tesiri yaratarak aksi so-
nulara yol aabilir. Sz gelimi, Ana-
yasada yaplacak olan bir tdilt ile
Krtenin de Trke ile birlikte ikin-
ci resm dil olmasn ngre hkm
referanduma gtrlecek olursa, ibu
melez evliliklerden oluan aile efrad-
nn ezici ekseriyetinin evet oyu ve-
receini syleyebiliriz.
Trkiye Bkemedii Bilei
pmeye Hazrlanyor!
2023- Ksmen entegrasyon baarl-
d yni. Peki tam mnsyla bir baar
iin ne yapmak lzm?
D. Hocaolu- Bu ok nemli bir
eydir. Vka entegrasyon, bir cemi-
yeti bir baka cemiyetin iinde erite-
rek kendisine dntrmek olarak ta-
nmlayabileceimiz, birok yerde fark-
lkllar arasndaki salkl mnasebet-
ler rgsn anlatan bir terim olarak
kullanlrken bzlarnca konsensus-
un mteradifi olarak da anlalan, ve
kendisine benzetmek anlamn ta-
yan, bz yazarlar tarafndan benze-
mek eklinde Trkeletirilen asi-
milasyon kadar vuzuha kavumu
olmayan, tanm erevesi ok esnek
ve bu sebeple neredeyse adet herke-
sin kendisine gre anlamlandrd bir
kavram. Buna binen, entegrasyonun,
burada iddet kelimesini violence
anlamnda deil de magnitude anla-
mnda kullandm vurgulamaya ge-
rek grmekteyim- farkl etnik mens-
biyetlerden neet edecek gerginlik ve/
ya atmalar hv olduunu bilerek
yine de mill birlik ve btnlk asn-
dan ok faydal olduunu belitmeliyiz.
Ama bunun tam olarak baarlabilme-
si iin Trkiye Cumhuriyetinin en-
tegrasyon aralarnn gl olmas l-
zmd. Bu da sanayi toplumunun in
ve nfus harmanlanmas ile mmkn
olabilirdi. Burada nfus harmanlan-
mas, apayr bir ehemmiyet tamak-
tadr; lkenin muayyen bir blgesin-
de muayyen bir etnisitenin younluk
kazanmas, onlarda zamanla, kendine
yeterlilik hissi kazandrr ki bunun gi-
decei nokta eninde-sonuda ayrlk-
lktr. mdi, yukarda millet olmann
vasflarn tadt ederken, hrriyet,
istikll, kendine yeterlilik ve hkm-
ranlk olmak zere drt madde tesbit
etmitik; kendine yeterlilik, bir ba-
kasna yaslanmadan, kendi-kendisini
ynetebilmek, kendi iktidr ile ayak-
ta durabilmek demektir ki, felsef ola-
rak tam ve hakik anlamyla Tanrya
mahsustur, Onun tekelindedir; nite-
kim, slm akaidinde Allahn yedi s-
fatndan birisi de budur: Kyam bi-
nefsih, yni, kendine yeterlilik. Bu-
na gre, etnik bir nfusun muayyen
bir blgede ekseriyet oluturacak e-
kilde kmelenmesi kendine yeterlilik
hissini dourur ve besler; bu durumda
endstrilemek de ayrlklk taleple-
rini azaltmaz, arttrr bile hatt; n-
ki, bahse konu blge snletii tak-
 S YLE

dirde bir etnik burjuva ve etnik ii s- bir grup, kendi blgesi iinde bir o- rih risk faktrdr; yedinci olarak -
nflar da doacaktr ve modern milli- unluk oluturabilir. Bu durumda, bundan aas Amerikada olmayan
yetilik ise, snlemi cemiyetlerde birbirlerine yakn olmalar ve belli bir faktrlerdir - bahse mevz lke, k-
bir ortasnf ve daha da fazlasyla bur- alan zerinde denetim kurmu olma- resel byk aktrlerin menfaatleri ica-
juva ideolojisidir. Eitim de ayn bu- lar, ayrlk duygularn ve gleri- b tkatten drlmesi, ufalanmas
merang tesirini hsl eder, kez; mil- ni artrabilir. demektedir. Fakat Lip- gereken bir blge olarak grlyorsa
liyetilik hareketlerinin dim eitim sonun bu analizinde, beklediim de- risk artk zirveye trmanyor demektir;
seviyeleri yksek bir elit tabaka ara- rinlii bulamadm. Ben biraz daha de- buna ilveten, sekizinci olarak, o l-
snda balayp kitlevletiini anlamak taylandrmaa gayret ettim muhtelif ke, kendisini ufalamay planlayan g-
ve bu bumerang tesirinin gcn test yazlarmda; zeti yle: Bir lkedeki lere kar kacak gce sahip deil ve
etmek iin, smrgelerdeki milliyeti- belirli bir etnik nfusun oran, genel daha da kts, onlarla lublilik de-
lik hareketlerinin chil avam tabakas kabule gre, eer yzde 35i geiyor- recesine varan kontrolden km, t-
eliyle deil, smrgelerin am oldu- sa, o lke genellikle mozaik lke ola- bi-metb mnasebeti trnden i ie
u mekteplerde okuyanlar tarafndan rak adlandrlr. Kald ki, Trkiyedeki gemi, siyas, iktisad balar ile ba-
balatldna ve sonu aldna dikkat dil lmleri, nfusun yzde doksan- lanm ve binenaleyh, siys iktidar-
edilmesi yeterli olur sanrm. nn Trkeyi birinci dil olarak kabul lar kadar askerlerin dahi Ondan ic-
bu nfus harmanlanmasnn en ettiini gstermektedir. Bu tartma- zet almadan kendi lkelerinde politika
kt ve phesiz gayri insn ekli, el- ya devam etmek burann konusu de- gelitirmeleri muhl mertebesine vsl
bette srgn ve benzeri metodlardr; il; o sebeple ksa geerek asl syle- olmu ise, o lkenin ii bitmi demek-
bu metod nefret ve kin dourmaktan mek istediime geleyim. Yapm oldu- tir. Bu risk faktrleri daha da detayl
ve bir de hakllk kazandrmaktan da- um aratrmalar, unu gstermekte- aslnda, ama artk bitireyim: Nihyet,
ha teye bir netice hsl etmez. Bin- dir diyebilirim: Belirli bir etnik nfus, dokuzuncu olarak, yzbinlerce polis-
enaleyh, etnik nfus kmelenmesinin ayet, toplam nfusun yzde onuna - ten, askerden, binlerce tanktan, top-
izle edilmesi gerekirdi, yukarda bah- ki bu yzde on (%10) deerini eik tan, uaktan oluan muazzam bir as-
settiimiz hususlara dikkat ve riyet deer olarak tanmlyorum - yakla- ker-polis gcne karlk, eyrek asr-
ederek: Trkiyenin snlemesi, i- m ya da gemise, bu, cidd bir et- dr devam etnik bir isyn bastrlam-
a imknlarnn oluturulmas, gn, nik problemin en azndan potansiyel yor ise, o lkeyi hi kimse kurtaramaz
karlkl olacak ekilde -sdece Krt- olarak mevcudiyetinin gstergesidir; kolay-kolay; nk siyasette kuraldr:
lerin Trk-youn blgelere deil Trk- Trkiyede Krtlerin, Amerikada s- Kl eken kl ile drlemez ise, o
lerin de Krt-youn blgelere g- paniklerin durumu gibi. kinci ola- klc ekenle erge, ama mutlaka ma-
czibeli hle getirilmesi, Trk-Krt rak, bu nfus lkenin tamamna ho- saya oturulur.
evliliklerinin devlet tarafndan destek- mojene yakn bir ekilde dalm ol- te vazyet ksa budur ve zanne-
lenen sivil kurulular vstas ile -ama mayp, belirli bir alanda konsantre ol- derim artk ne demek istediim vu-
hakik sivil, NGO ve benzeri csus mu ise risk bir kat daha artm de- zuha kavumu olsa gerektir: Trki-
tekilatlar deil- daha da tevik edil- mektir; nc olarak, bu konsantre ye, bkemedii bilei pmeye hazr-
mesi, etnik nfusun yurt sathna iyice olmu blge lkenin daha rahat kont- lanyor!
dalmas, entegrasyonu daha da de- rol edilebilen i blgelerinde veya dz Thats it!
rinletirip kkletirecek, etnik atein ovalk blgelerde deil de u blgele-
hararetini mkul, tolere edilebilir bir rinde ve hele bir de dalk blgelerin- * Sayn Durmu Hocaolu ile gerek-
seviyeye drecek, zamanla da, agle- deyse risk daha da bymtr; dr- letirdiimiz bu sylei 100. saymzda,
b ihtiml ile, gnmzde, btn g- dnc olarak, bu blge tam da snr- dzeltmelerin yetimemesinden dolay
cn kaybeden komnistliin bir nos- da ise risk daha da bymtr, be- yer alamamtr. Zaman zaman sayfa-
taljiye dnmesine benzer bir kbete inci olarak, snrn te tarafnda ayn dan uzanan bir elin boaznz skt-
mruz brakacaktr. etnitiseye dayanan bir devlet ya da bir n hissederek okuduunuzu dnd-
Leslie Lipson, Demokratik Uygar- devlet oluumu var ise iler iyice a- mz bu uzun syleinin ne yaplma-
lkda, etnik nfusun muayyen bir bl- tallamtr; altnc olarak, bahse konu s gerektiine dair derinlikli analizlere
gede kesfet kazanmasndan bahse- etnik grup, otantik ise hkim unsura olan ihtiyac daha da belirginletirdii-
derken, ...ulusal apta aznlk olan igalci nazaryla bakar ki bu da ta- ne inanyoruz.

eyll ikibindokuz 41