ABT DURSUN Babam Turan Dursun

Grmeyi yapan: SONER YALIN

"Babamn ldrlmesinin zerinden be yl gemiti Turan Dursun, bir baba. e olmaktan km, topluma, toplumlara alt olmutu. Yolumuza devam etmeliydik Onun, 56 yllk mrnde rettii eserlerini kamuoyuna ulatrmak zorundaydk Aradan geen yllar ierisinde bunun nemli lde baarldn grmek, kukusuz ki, bizi olduka mutlu etti. Onca eser kitap haline getirildi, on binlerce, yz binlerce okur buldu. Bu arada kitaplarn basmn stlenen Kaynak Yaynlar da bu kitaplarn basm nedeniyle byk tehlikeleri gze ald, Yaynevi gerici glerin saldrsna urad, ylmadlar. Yollarna devam ettiler ldrlmesinin zerinden 1900 gn gemesine ramen babamn katlinin zerindeki esrar perdesi kaldrlmam, cinayet zlememiti Cinayet zlemedii ya da zlmek istenmedii gibi. vurulduu gn evinden alnan saysz alma ve zel eyas da yazl ve szl tm bavurularmza karn iade edilmemiti Bu nedenle de, babam bizim gzmzde ikinci kez ldrlmt ne yazk ki' Turan Dursun kimdi? Bilim adam, Aydnlanmac kimliinin dnda nasl biriydi? Nasl bir e Nasl bir arkada. Nasl bir baba.. Onun doa sevgisini onun insan sevgisini yaad topluma anlatmak ve gelecek kuaklara aktarmak bir bortu, bir grevdi Bu grevi, onunla otuz yl birlikte geirmi olan benim yerine getirmem gerekiyordu" Abit Dursun byle anlatyor kitabn yksn Kftapta Turan Dursun'un kendi kaleminden yaamyksun. yazlarn. ki iirini ve mektuplarn, lmnden sonraki gnlerde hakknda yazlanlar da bulacaksnz.

www.dinsizekitap.co.nr

"BABAM TURAN DURSUN" NASIL YAZILDI?

Babamn ldrlmesinin zerinden koca be yl gemiti. Onsuz geen bu be yl ierisinde, ben ve ailem, kimi zaman zldk, youn aclan tadk yreimizde. Kimi zaman ise, yaadmz kk mutluluklar sevince, neeye evirmeye abaladk. Ailecek birbirimize kenetlendik. Her olumsuz koula ramen ayakta kalmak zorundaydk. nk biz, yaad aa ve gelecek kuaklara olan "insan" olma sorumluluunu bir an olsun aklndan karmayan, bu yzden de insafszca yaam elinden alnan bir bilimcinin mirasn tayorduk. Tarihsel grevimizin neminin farkndaydk. Bu yzden olduka dikkatli olmak zorundaydk. Turan Dursun, bir baba, e olmaktan km, topluma, toplumlara ait olmutu. Birtakm duygusallklar kenara iterek, akln yol gstericilii ierisinde davranarak yolumuza devam etmeliydik. Onun, 56 yllk ksa ama z olan mrne sdrarak rettii eserlerini kamuoyuna ulatrmak zorundaydk. Aradan geen yllar ierisinde bunun nemli lde baanldn grmek, kukusuz ki, bizi olduka mutlu etti. Onca eser kitap haline getirildi; on binlerce, yz binlerce okur buldu. Bu arada kitaplarn basmm stlenen Kaynak Yaynlar da bu kitaplarn basmlar nedeniyle byk tehlikeleri gze ald. Yaynevi, gerici glerce saldrya urad, yakld, ykld, ylmadlar. Yollarna devam ettiler. Turan Dursun'un eserleri baslmt baslmasna ve yz binlerce okura da ulatrlmt yazdklar; ama bu yeterli miydi? Tabii ki, hayr!.. ldrlmesinin zerinden 1900 gn gemesine ramen babamn katilinin zerindeki esrar perdesi nedense (!) kaldnlmam, cinayet zlememiti. Cinayet zlemedii ya da zlmek istenmedii gibi, vurulduu gn evinden alnan saysz alma ve zel eyas da, yazl ve szl tm bavurularmza karn iade edilmemiti. Bu nedenle de, babam bizim gzmzde ikinci kez ldrlmt ne yazk ki!..

Bu arada bir avu sermayedarn elindeki medya da. Turan Dursun gereini grmemek iin srarla direniyordu' Bu diren sadece rengrenkl basnla, medyayla snrl kalsa glp geer, sermayenin para babalarnn doal yaklam derdik Oysa yle olmad Ileric basnda ne Turan Dursun vard ne de rettikleri Mcadelesi, o 56 yllk mr iensnde, grd onca baskya aldrmadan, ylmadan srdrd mcadelesi de grmezden geliniyor, adeta yok saylyordu Belki de babam hi yaamamt, kim bilir91... O gnlerde ilgintir, Cumhuriyet'le yat olmakla vnen bir gnlk gazete kard kitap ekinde verdii en ok okunan kitaplar listesini, babamn kitaptan liste ba diye yayndan kaldrmt Ama yine o gazetedeki onurlu bir kalem ise, kesinde srarla yazd Eer bugn o gazetede Turan Dursun un ad geiyor ise bunda sevgli Ekmeki'nin pay byktr Biz biliyorduk ki, Aydnlanma mcadelesi ne bir gnlk ne de be yllktr Bu uzun soluklu savamdr Yzlerce yldan bu yana sregelmi, yine yzlerce yl da srecektir Bu yolda nice yitiklerimiz olmutur Yzlerce yl once Bruno'larn, Nesm'lerin korkusuzluu olmasayd, belki de bugn Turan Dursun ile tanmayacaktnz Ben inanyorum ki, Turan Dursun'un Aydnlanma savam, gelecek alarda adalarna yeni Bruno'lan, Nesm'leri Ve Turan Dursun'lar tantracaktr Yeter ki, bizler tarihsel sorumluluumuzu unutmayalm Aradan bir be yl gemi, babam, uruna gzn krpmadan lume gittii dncesini, yaptlaryla insanla ulatrmt Ya Turan Dursun kimdi? Bilim adam, Aydnlanmac kimliinin dnda nasl biriydi? Nasl bir e. Nasl bir arkada Nasl bir baba. Onun doa sevgisini, onun insan sevgisini yaad topluma anlatmak ve gelecek kuaklara aktarmak bir bortu, bir grevdi Bu grevi, onunla otuz yl birlikte geirmi olan benim yerine getirmem gerekiyordu Gnlerce, aylarca hep bunu dndm Babam ile anmsadklarm zaman zaman kk kartklara yazdm Kimi zaman ise sayfalar dolusu yazyor, bazen beenmeyp yrtp atyordum. Bir gun yeniden gzden geirmek zere kimi sayfalar ise byk bir zenle saklyordum Austos aynn ortalaryd Babamn beinci lm yldnmne yirmi be gn vard Kzlay'daki bir kafede karlatm gazeteci

dostum Soner Yaln ile konuurken babam anlatan bir sylei yapmak geldi aklmza. Soner, Siyah Beyaz adl bir gnlk gazetenin Yayn Koordinatryd. Sonra sevgili Soner'le gnlerce sren bir almaya girdik. Adeta gazetenin bir eleman gibiydim. alanlarn scak ilgisi ile Soner'in gazeteyle olan onca younluuna ve yorgunluuna ramen gnlerce sren bu alma, bata yaz dizisi olarak dnlmt. Ama ben yaz ve belge tadka, bu almann diziden sonra kitap olmasna karar verdik. Kaynak Yaynlar'nn Turan Dursun'un eserlerini bastn biliyorsunuz. Bu almann da kitap olarak baslmas nerisi ayn yaynevinden gelince kitabn orada baslmas uygun grld. Bu kitabn yayna hazrlanmasnda bata Soner Yaln olmak zere. Kaynak Yaynlar'nn deerli yneticileri ilhan Krt ve ismet tc ile emei geen tm dostlara teekkr ederim. Abit Dursun

BABAM TURAN DURSUN

Maltepe'den bindiim taksinin srcsne, "Esenboa Havaalan'na ek" diyebiliyorum ancak. Bir an nce uaa yetimeliyim. Hzl, olabildiince hzl gitmesi iin, ofre yalvarr gzlerle bakyorum. Konumak istiyorum, sesim kmyor. Kulaklarm tkanm, boazm dmlenmi. Babamn ldne inanamyorum... ou kez grevli gidip geldiim Esenboa yolu bitmek bilmiyor. Saate bakyorum; 16.10. Sigara yakmak istiyorum, ceplerimi yokluyorum. Birden sigaray iki ay nce braktm anmsyorum. Midem bulanmaya balyor. Hava almak iin taksinin camn ayorum. eriye ot kokular doluyor. Ne ok severdi kr ieklerini... ilk sileti canlanyor gzmde...

Siyah Lastik izme Babam hi cppeli grmedim; sarkl ve sakall da... Ceket, pantolon, beyaz gmlek ve ince bir kravat, deimez kostmyd. Annem gmleine, ceketine srekli kola yapyordu. Yoksulduk. Ancak babam, annem ve ben, prl prl giyinirdik. Snop'un Trkeli ilesinde yayorduk. Buras babamn yeni srgn yeriydi. Tek odal bir evimiz vard, orman iinde. Ykk dkk bir evdi. Kapsn hi unutmuyorum. Tahtadand ve her an decek gibi dururdu. Babam ok alrd. Sk sk ile dna kard. Annem korkar, geceleri bana sarlp uyurdu. Vcudunun titrediini hissederdim. Ben de ona sarlrdm. Ben korkmazdm.

11

Annemi mezarlk korkuturdu. Evimiz mezarln bitiiindeydi. Sadece mezarlk olsa iyi; her hafta ormann iinden bir ceset karlrd. Sanki evrede herkes birbiriyle kanl baklyd. Kyller dmanlarn ya ormana getirip ldrrler ya da ldrdkten sonra ormana brakrlard. Alacakaranlkta mezarln iinden geerek, ileye inip babama gazete alrdm. Babam hep okurdu. Gazeteyi brakp kitab eline alrd, kitap bittiinde tekrar gazeteyi okumaya balard. Birka gnlne ile dna ktnda elinde mutlaka paketlerle gelirdi. Dndnde evdeki manzara hep aynyd. Merakla paketleri aardm: Kitap... Kitap... Kitap... Kzardm; "Baba niye baka bir ey getirmiyorsun?" Sakin, yumuak bir ses tonuyla hep ayn yant verirdi: "Baka ne getireyim olum?"' Yemeini yemeden kitaplarn bana kerdi. Evimizdeki tek odada, iki sedirimiz, iki kilimimiz ve ki penceremiz vard. Eya almak iin paramz yoktu. Kktm ama yoksul olduumuzu biliyordum. Kimseye syleyemediim tek bir isteim vard: Siyah lastik bir izme! O yllarda herkesin ayanda "Soukkuyu" denen naylon ayakkablar bulunurdu. Sadece ilenin nde gelen ailelerinin ocuklarnn siyah lastik izmeleri vard. Deniz kysna gidip ayamzla birbirimize su fkrtmak en gzel oyunlarmzdan biriydi. izmesi olanlar anslyd, ayaklar myordu. Benim ayam ise mosmor oluyordu. Sk sk hastalanyordum. Uyurken, siyah lastik izmeler ryalarma girerdi. Bir oyun dn eve girdiimde babamn yannda duran siyah lastik izmeleri yaamm boyunca hi unutamadm... Esenboa yolu bitmek bilmiyor. Ceplerimi yokluyorum, sigara imek iin. Ve yine hatrlyorum sigaray braktm. Midemin bulants gemiyor. Taksi ofr radyoyu ayor. Crtlak sesli bir kadn ark sylyor. Sinirleniyorum. Sesim kmyor... Babamla annem kavga ettiklerinde de sesimi karmaz onlar dinlerdim. Annem barrd, "Neyini seviyorsun u cce kadnn?" Sonra gider radyoyu kapatrd. Babam hrsla tua basp aard. Bu srekli tekrarlanrd. 12

Annem o yllarn popler kadn trkcs Beda Akartrk' kskanrd Bir gun annem yemek yapyor Radyoda arklar-turkuler syleniyor. Aaa. Bir baktm, annemin sevmedii kadn trk sylyor Aldm elime oklavay, radyonun zerine vurdum Oklava tua deince radyo kapand Barmaya baladm Anne, anne, o kadn oldurdum1' "Ltfen radyoyu kapatabilir misiniz", diyorum ofre Kapatyor Bir de sigara istesem m acaba? Yok hayr, babam sigaraya tekrar baladm duyarsa zlr Ama o artk yok ki.. "Komnist Mft..." Yl 1966 Souk bir k gn O her an yklacak gibi duran kapmz iddetle alnd Annem gitti kapy at Gelen k babam sordu Babam kapya gitti, gelen kiiyle birka dakika konutu Sonra ieriye gidip ceketini ald Adamla gittiler Olay daha sonra babamdan dinledik O yllarda babam Nurcularn buyuk tepkisini ekiyor Onlarla atma halinde Babama ok kzyorlar nk babam bir donem Said-i Nurs'ye sempati duyup ksa bir sre Nurcularn iine girmi Sonra ayrlm Bunlara veryansn ediyor Babamn ad o yllarda Trkiye'nin aydn muftusu" Ya olduka gen olan adam, babam vurmak iin evimize gelmi Genle babam gittikleri ormann iinde saatlerce sohbet etmiler Babam genci ikna etmi Bu arada gencin kalacak yerinin olmadn, karnnn a olduunu renmi Kalacak yer bulmu, stne giyecek alm, karnn doyurmu, cebine harln koyup gndermi Babam daha o yllarda dinci evrelerin hedefi haline gelmiti Hakknda sk sk dedikodu karyorlard "Komnist Mft Turan Dursun, Rusya'dan 20 bin lira ald'" Byk para' Bir gn ykk dkk tek odal evimize bir mufetti geldi O bir sedire, biz de ailecek kar sedire oturduk Misafire bir ey ikram etmek gerekiyor Ama bizim, brakn ikram, su verebileceimiz bardamz bile yok. Suyu tasla iiyoruz Konuk su istedi Ne yapacaz'' Annem metal srahi ile su getirdi verdi adama. Mfetti evin haln grdkten, babamla da sohbet ettikten sonra bizim hakkmzda Diyanet ilen Bakanl'na ok gzel bir rapor sunmu. 13

Trkeli'nde bize en ok yardm. Ah' arap adnda bir ilkokul retmeni ile kars yapt. Onlara da komnist diyorlar. Babam iinden "Ne iyi insanlar, keke komnist olmasalar" diye geirirmi. Bir gn karar veriyor, "u komnistlik nedir" deyip retmen Ali arap'dan kitap istiyor. Babamn ad komniste kmasn da kimin ksn? Bir kere ok okuyordu. Daha sonraki yllarda yaadmz ikinci bir olay ise babamn komnist olduunun en byk delili idi! Bir k gn. O gn akama doru tipi yerini ayaza brakm. Biz de annemle beraber sobann yanna oturmu babam bekliyoruz. Bir sre sonra kap alnd, atk. Gelen, babamd. Tir tir titriyordu. Annem hemen fark etti: "Paltonu ne yaptn?" Babam sanki hibir ey olmam gibi anlatt: Yolda gelirken, zerinde gmleinden baka bir eyi olmayan yoksul, yal bir kylye rastlam. Tutup paltosunu ona vermi. Olay anlatrken szlerinde ne bir tela, ne bir heyecan var. Sanki her gn yapt sradan bir i. Oysa paltoyu taksitle alm ve taksitleri binbr zorlukla demiti. Annem biraz bard ard, sonunda olay kapand. Ama babam bir deil, birka k ceketiyle idare etmek zorunda kald. Nihayet Esenboa'ya geliyoruz, ilk kontrol noktasnda fazla beklemeden kimliimi gsterip geiyorum. Alann, bilet sat blm olduka kalabalk. Kuyrua girecek zamanm yok. Hemen istanbul'a gitmeliyim, zaman kaybetmemem gerekiyor. ldn biliyorum ama yine de babama bir an nce kavumak istiyorum. Ona sarlp koklamak istiyorum. Bankonun gerisindeki odalardan birine giriyorum; heyecanlym, "efi grmek stiyorum". ri yar bir bayan gsteriyorlar, ona yneliyorum. Br rpda, babamn ldrldn, hemen ilk uakla stanbul'a gitmem gerektiini, bunun iin yardmc olmasn istiyorum. Alamaklym. ef anlattklarmdan etkilenmiyor. Donuk bir sesle, "Rezervasyon yaparm mydnz?" diye soruyor. Kzyorum ama yapabileceim bir ey yok. "Hayr" diyorum. Yine ayn donuk ses tonuyla, "Maalesef uaklarmz dolu" diyor! Babam, Turan Dursun ldrlm, kadn hi oral deil. iman kadnn duyarszl beni ok sinirlendiriyor. Hem kadna, hem de onun hakknda kt dndm iin kendime kzyorum. Babamn "nsanlar sevin" szn hatrlyorum, mahcup oluyorum. aresizim. Ne yapmalym? 14

Havaalannn i hatlar salonunda drt dnyorum. stanbul'a gidecek 17.00 uann rtarl olduunu reniyorum. Acele etmeliyim, bir yerlere bavurmalym. Mdre kmaya karar veriyorum. Yerini reniyorum; ikinci kattaki odasna koarak kyorum. Yok. Bir o odaya giriyorum, bir dierine; kimseler yok. kinci kattan baktmda, yolcularn bilet kontrol noktasna geldiini gryor ve iyice telalanyorum. Ne yapsam, rvet mi teklif etsem acaba?

"Buraya Ne Yaplacak?" Babam anneme her gn tembih ederdi: "Kimseden hediye almayacaksn. Ne getirirlerse kzp geri vereceksin." 60'l yllarda din adamlarndan hem korkulur, hem de sayg duyulurdu. zellikle kyller, imamlarn, mftlerin evlerine yourt, bulgur, bal, fndk, ceviz gibi yiyecekler gtrrlerdi. Babam bu tr hediyelerin evden ieri sokulmasna kesinlikle zin vermezdi. Annem gelenlerin hepsini geri gnderirdi. Esnaflar aralarnda para toplayp babam iin bir ev yapmaya karar vermiler. Babama srpriz yapmak iin temel atma srasnda dua okumasn istiyorlar. Babam gidiyor, tam duaya balayacak, soruyor: "Buraya ne yaplacak?" Kendisi iin ev yaplacan renince, "Siz benim onurumla m oynamak istiyorsunuz, bir devlet memuruna rvet mi veriyorsunuz" diye ortal birbirine katyor. Zor gnln alyorlar. Bir daha da byle eylere teebbs etmiyorlar. Havaalannn yolcu bekleme salonu boalm, sadece biletlerini okeyletmek isteyen birka kii var. Ben hl bir yetkili bulabilmi deilim. Sonunda rasgele girdiim odalardan birinde koyu takm elbiseli bir beyle burun buruna geliyorum. Bir ey sylemesine izin vermeden babamn stanbul'da vurulduunu anlatyorum. Terden srlsklam olmuum. Dudaklanm titriyor, alamamak iin kendimi zor tutuyorum. 40 yalarndaki bu grevli durumumu anlyor. Bana hibir ey sylemeden masasnn zerindeki telsizi eline alp, "Tercihli bir yolcu var, ua be dakika bekletin" diyor. O an sabahtan beri tuttuum gzyalaruna engel olamyorum. Hkra hkra alamaya balyorum. Hem alyor, hem de teekkr ediyorum. "Hemen aaya inin, biletinizi aln, uak sizi bekliyor" diyor. 15

Aaya bankonun nne gidiyorum. Bir adamla bir grevli tartyorlar. Grevli, "Bilet yok" diyor. Hafif iman adam ise srarla bilet istiyor. Tartma uzayp gidiyor. Araya girip yetkilinin talimatn sylyor ve bilet istiyorum. Grevli bir yere telefon ediyor, sonra biletimi veriyor. O srada iman adam, "Hani bilet yoktu" diyor? Hmla adama dnyorum, "Benim babam vurdular" diyorum. Sylediimi sanki ilk kez duyuyorum: "Babam vurdular." Yani babam artk yaamyor mu?.. Annem ve halamdan ne ok dinledim, lk'y, Nurettin'i ve Hamit'. lk ocuklarnn ad lk. Be yanda kzamktan lyor. Arkasndan bir erkek ocuk douyor: Nurettin. O da yanda, yine kzamktan gidiyor. nc ocuk, Hamit Aabeyim. Br gn ateleniyor, babam kucana alp doktora gtryor. Doktor gen biri, yanl bir ine vuruyor. Hamit, babamn kollan arasnda iki yanda can veriyor. Babam yllarca unutmam aabeyim Hamit'in lmn. Drdnc ocuk ben, Abit. Babaannem ryasnda grm, melekler sylemi, "Hamit ld, yerine doacak Abit yaayacak." Ben 1960 ylnda doduumda, 40 kyden, 40 bekr kzn elbisesinden birer para alnp bana yelek yaplm. Birka yl bu yelei srtmdan hi karmamlar, Abit yaasn diye... Bilet kontrol knn nnde bekletilen ve bizi uaa gtrecek otobse biniyorum. Otobs bir trl hareket etmiyor. Neden gitmiyoruz? Yoksa uak rtar m yapt? Birini mi bekliyoruz? Bir adam otobsn n kapsndan biniyor ve hareket ediyoruz. Uaa yaklayoruz; merdivenleri hzla kyor, hostesin yardm ile koltua oturuyorum. "Kemerlerinizi balayn" anonsunun ardndan havalanyoruz. Bu, uaa lk biniim. Hep merak etmitim uaa ilk kez binme duygusunu... Hep gemile ilgili anlarm canlanyor gzmde. Yolcularn okumas iin braklan THY dergisine bakyorum... Benim ocukluumda Cumhuriyet gazetesinin "Garth" diye bir izgi roman bant vard. izgi romann kahraman yoksullara yardm eden, olaanst gl, ktlerin badman biriydi. Her zorluun altndan kalkard. izgi roman kahramann babama benzetirdim...

16

"Ne arzu edersiniz?" Gleryzl iki hostes, iecek ve yiyecek servisi yapyor. Canm hibir ey istemiyor. Teekkr ediyorum, bir ey almyorum. imden muziplik yapyorum; "Orucum da..." Tam oru tutulacak gn...

TRT'de Ambar Memuru

Babamn, oru tutmam, namaz klmam ve camiye gitmem konusunda ne bir basks ne de talebi oldu. yi anmsyorum ocukluumdaki Ramazan gnlerini ve babamn namaz kln. Ne tuhaf, belki ocuklar babalarn namaz klarken taklit ederler, ben etmedim. Babam beni karsna alp din bilgisi vermedi. "Doruyu ve gzeli sen kendin bul" derdi.iyi hatrlyorum, 1967 ylnn Ramazan ayyd (Aralk). Babam huriyet gazetesinde "Dini Sohbetler" bal altnda, "Eski Sivas Mfts Turan Dursun" imzasyla ke yazlar yazyordu: "Bir toplumda orulular da bulunur, orusuzlar da. Bunlarn karlkl ilikilerine gelince: Eer orulu, orusuzdan sayg, orusuz da oruludan anlay grrse aralarnda normal ilikiler kurulmamas in sebep kalmaz. (...) Oruluorusuz ilikilerinde hogr ve anlayn bulunmad zamanlarda satamalar oalr ve sonunda iinden klmaz berbat bir durum meydana gelir." Babam o yllarda aydn bir mft. Allah'a ve Peygamber'e inanyor. 19 Aralk 1967 tarihli ke yazsnda bakn ne diyor: "Tanr buyurur ki, 'Oru benim iindir. Ve karln da ancak ben veririm.' Bu Tanrsal aklama, oruta bir zellik bulunduunu aka anlatr. Ayn aklamadan, Tanr katnda oruca biilen deerin hangi koula baland da kolayca anlalr: ten gelerek yalnzca T a n r iin tutulmu olmas." Babam yazlarnda ok fazla dini sohbetlere girmiyordu. Makalelerinde sosyal adaletsizlik zerinde ok duruyordu. 31 Aralk 1967 tarihli ke yazs bunun tipik rneidir: "Bayram geliyor diye herkeste youn bir hazrlk abas gze arpar. 'Bir ay dediin nedir ki. Ramazan gitti, oru bitti. Zenginin orucu bitti, fakirin orucu ise yeni balyor.' Herkes bir ey syler. Kimi dudak bker hazrl ol17

mayanlara, 'Ayol bu ne biim bayram karlay, evlerinde bir eyleri yokmu.' Paralan pullan olanlar rahatlkla, orta durumlular da kraraksararak ak vermeden hazrlklann yaparlar. Peki yoksullar, kszler, borlular, kimsesiz ve olanaksz olan kadnlar?" Babam allmadk bir din adamyd. Sivas'ta kyleri aalandrmak iin kampanya at: "Her imam 50 aa dikecek!" Trkeli'nde bamza gelen olay Sivas'ta da tekrarland. Babama mftlk lojman yaplmak istendi. Babam reddetti, "lojman yerine hastane yaplsn" dedi. imamlar iin kurs at. Kursiyerleriyle birlikte Atatrk'n antna elenk koydular. O tarihlerde, bir din adam olarak Trkiye tarihinin birok lkine imza att. Yerine kadn mft vekili tayin etti. Sekreterini kadndan seti. Sivas'n en byk kylerinden olan Kaln'daki kan davasn sona erdirdi. stelik "Kye gitme, onlara devletin gc yetmiyor; seni de ldrrler" demelerine ramen. Tm gazeteler bu haberleri birinci sayfalarndan verdiler. Sivas'n Hanzar Ky'nde su kayna var. Bent yaplsa herkes yararlanacak. Valiye gstermek in kylleri toplayp fotoraf ektiriyor babam. Ky ve Kyly Kalkndrma Dernei kuruyor. Olduka popler bir mft. 1962 ylnda Trkiye Milli Genlik Tekilat, 10 Kasm nedeniyle istanbul Atlas Sinemas'nda bir toplant dzenliyor. Kimler yok ki, konumaclar arasnda: Ekrem Alican (Babakan Yardmcs), Hasan Diner (Babakan Yardmcs), Turhan Feyziolu (Babakan Yardmcs), Orhan Hanerliolu (Yazar), Muzaffer Yurdakuler (Tabii Senatr), Prof. Tank Zafer Tunaya (Hukuk Profesr), Behet Kemal alar (air) ve babam Turan Dursun (Mft). Babam yllarca okumasnn karln alyordu. Ancak daha ortaokul diplomas bile yoktu. Derslerini dardan bitirerek diplomasn ald. Tank Zafer Tunaya'nn bakan olduu Devrim Ocaklar'nn kuruculan arasnda babam da vard. Kemalist, aydn bir mft olmas babamn devlet katnda itibar grmesine neden oluyordu. Cemal Grsel baz toplantlarna babam da armt. Bunlar perdenin nyd. Perde arkasnda ise, babamn kafasndan bir trl atamad sorular vard? Yava yava dine olan inancn yitiriyordu. nce Peygamber'e kuku ile bakt, Peygamber'e inancn kaybedince mftl brakt. Devam etse, ikiyzllk gsterse, 18

Cumhurbakan ile oturan. Babakan Yardmclar ile sohbet eden, basnn destekledii bir din adam olarak sanrm epey ykselirdi. O bunlar istemedi. Bir gn eve geldi, "Haydi Ankara'ya gidiyoruz" dedi. Tm eyalarmz bir battaniye iine koyup, sarmalayp bakentin yoluna dtk. Babam daha nce gelmi, Abidinpaa semtinde, ki oda bir salon, zemin katta bir daire kiralam bile. Bu arada belediyeye de plk iin bavurusunu yapm. Ancak bir arkadann yardm ile TRTde ambar memuru olarak greve balad. Ankara... ilk dikkatimi eken, ocuklarn ayandaki kunduralar... Mekanik sesi bir kez daha iitiyorum. stanbul'a geldiimizi duyuruyor. Neredeyim ben? Neden geldim stanbul'a? Babam... Uaktan hzla iniyorum. Yolcularn da benim gibi hzl davranmamalarna ierliyorum. Babam gzlerimin nnden hi gitmiyor. ldrldne inanamyorum. Havaalanndan kp bir an nce taksiye binmek istiyorum. Gzlerim taksi aryor. O srada nmde bir Mercedes duruyor. Arka penceresi alyor, Esenboa'da bilet in kavga eden adam. "Ltfen buyurur musunuz, gideceiniz yere kadar brakaym." Adama sylediim "Benim babam ld, senin de ld m" szm kendisini ok zm. Yol boyu, nasl byle bir kabalk yaptm diye zlm. Mercedes'e biniyorum. Sohbete balyoruz. Ne konutuk, neler syledim bilmiyorum. Ama babam, eriatlara kar yazlaryla mcadele ettiini anlattm hatrlyorum. Babamn hangi hastaneye gtrldn de sylemi olmalym ki, adam beni Haydarpaa Numune Hastanesi'ne getiriyor. Koar admlarla hastaneye giriyorum. Yetkililere soruyorum, babam yok. Aklma 2000'e Doru dergisine telefon etmek geliyor. Dan kyorum, bakyorum Mercedes bekliyor. Adam, ne oldu diye soruyor. Babam bulamadm, alt dergiye telefon edeceimi sylyorum. Beni dergiye brakmay neriyor ama kabul etmiyorum. Kartn uzatyor, bakmadan cebime koyuyorum. Aylar sonra adamn verdii kartviziti ceketimde buluyorum; byk bir irketin ynetim kurulu bakanym.

19

Derginin adresini biliyorum. "Karya geip yle telefon edeyim" diyorum. Haydarpaa'dan karya gemeden nce bfeden bir Maltepe sigaras alp yakyorum. Biliyorum, duysa babam ok kzacak. nsanlar... nsanlar... insanlar... Kalabalk. Bir baba olunu kucana alm yryor...

ki Turan Dursun Babam beni ocukluumda ka kez kucaklad? ok az. Birinde ata bindirmek, dierinde yzme retmek iin. Yzmeyi bana Trkeli'nde babam retti. Sahile piknie gider miydik, hi hatrlamyorum. Bildiim, annem denize girmezdi. Din adamnn kars mayo le denize girebilir miydi? iki babam var benim: Mft, din adam Turan Dursun, dieri aydnlanma savas Turan Dursun! Aydnlanmac Turan Dursun, iki olayn acsn yreinden hi koparamad: ocuklarn kucana alp sevememesi ve karsn dvmesi... Din adam Turan Dursun tam feodal aile reisiydi! Annemi zaman zaman dverdi. Trkeli'nde, babamn mftlk yapt yllarda yaadm bir olay yllarca belleimden karamadm. Br gn komusu anneme, "ok gzelsin, gel sana makyaj yapalm" diyor. Annem, babama gzel grnmek istiyor. Kabul ediyor. Komunun evine gidiyor. Kadn annemin bartsn ayor, salarn taryor. Gzlerine ve kalarna srme ekiyor. Akam oldu, babam eve geldi. Annemi yle grnce ok kzd, "Sen bilmem ne mi olacaksn" diye barp bir tokat att. Ve eline geirdii bir jiletle annemin kalarn tra etti! ikinci bir olay ise annemin izinsiz sinemaya gitmesiydi. Babam yine kzmt ve kavga etmiti annemle. Babam din adaml dneminde att bu tokatlan bir gn olsun unutmad. Aydnlanma dnemine girmesiyle anneme olan tutkusu balad. Babam anneme taklrd: "Hadi hadi. avdar Mehmet'i unutmadn!" Bunu syleyince babamla annem birlikte glerlerdi... Merak ediyorduk, kimdi bu avdar Mehmet? Babam anlatt. Annemle babam ayn kyden, Sivas'n arkla ilesine bal Yapaltn ky. 20

Annem, kyn en gzel kz. Bu avdar Mehmet de anneme k. Hatta babam acyor, annemi avdar Mehmet'e karmay planlyorlar. Sonunda arkadana karmak stedii kz, babamn ei oluyor, babam 19, annem 16 yanda iken evleniyorlar. Babam, anneme avdar Mehmet'i anlatarak taklr da annem bo durur mu; o da balyor babamn yaramazlklarn anlatmaya: Kyde bir nian gn. Tre gerei, erkekler evde, kadnlar bir baka yerde eleniyorlar. Babam annemi grmeyi kafasna koyuyor. Ancak henz nianl bile deil. Geiriyor kafasna araf, giriyor kadnlarn elendii dn evine. Tesadf bu ya, annem karlyor babam. Ho geldin diyor. Babam anneme sarlyor. Annem pheleniyor, araf kaldrnca l basyor. Erkek! Kadnlar babam gle oynaya kap dar ediyorlar. Annem! Ne yapyordur imdi... Babamn vurulduundan haberi var m? Umarm henz olmamtr; keke kardelerime sylememelerini tembihleseydim. Son yllarda sal ok ktleti. Eskiden ne ok alrd... Abidinpaa'daki evimiz iki odal. Amcam ve iki hatam da bizde kalyorlar. de renci. Babalan okumalar iin fazla ilgilenmiyor. Yk aabeylerinin zerinde. Babam ikisinin de okumasn istiyor. Kck evde alt kiiyiz. Babamn TRT'den ald para yetmiyor. Dedem oral bile deil, hi para gndermiyor. Amcam okul masraflarna katk olsun diye tabelaclk yapyor. Annemin krmz bir leeni var, srekli amar ykyor, yemek yapyor. Benimle bile ilgilenemiyor. stelik iki kardeim daha oldu: Bahtiyar ve Eren. Amcam ve halalarm aldklar eitim gerei yeterince yardm edemiyorlar. Ama daha sonraki yllarda halalarm annemin en byk yardmclar olacaklardr. Sabahtan akama kadar sokakta oynuyorum. Arkadalarm her gn ballandra ballandra Genlik Park'ndaki lunapark anlatyorlar. Grmeyi ok istiyorum. Para skntmz var, bu nedenle babama syleyemiyorum. Ancak babam skntm anlyor: "Kalk bakalm lunaparka gidiyoruz."

21

Nasl sevinliyim. Babam daha bileti almadan ben atlkarncann zerine biniyorum. Babam fotorafya beni gsteriyor. Yzmde bir k patlyor. Ne kadar oyun varsa hepsini oynadm. Ka saat kaldk bilemiyorum ama ok yorulduumu hatrlyorum. Daha sonraki yllarda rendim, babam o gn aylardr biriktirdii gmlek parasn harcam. Babam srekli okuyor. Okuduka aknl artyor. Her akam, kitap okurken bir elinin tersini dier elinin avucuna vurarak syledii szleri ezberliyoruz: "Dur dur, daha neler greceiz... Ben zaten anlamtm... Vay vay vay..." Amcamn, halalarmn atlaslarm inceliyor, dier kitaplarn okuyor. Din kitaplarnda yazan gn katlarn hesaplyor, glyor. Elinden cetvel, pergel dmyor... Abidinpaa'daki evin sahibi kiray artramadmz iin bizi kap nne koyuyor. ncesu mrahor Caddesinde kiraladmz bir eve tanyoruz. Yeni evi ok seviyorum. Yaammzda ilk kez balkonlu bir evimiz var. Eyalar yerletirirken saatlerce balkonda oturuyorum. Jeton aldm vapura bindim. st kattaki en u noktaya gidip oturdum. Hava scak. Terliyim. Mis gibi deniz kokusu var, hafif hafif rzgr esiyor. Sigara stne sigara yakyorum. Sabah iim ok buruktu, canm sklyordu, ie gitmemeyi bile dnmtm. Sabah iyerindeyim, akama doru istanbul'da. Ne tuhaf. Kafamda hep ayn soru: Ne anyonun burada ben? Ne iim var stanbul'da? TRT'de Mcadele Babam elimi smsk tutmu, koca istanbul'da kaybolmayaym diye, ilkokul nc snf daha yeni gemitim. Vapura ilk biniim. Koca demir suyun zerinde batmadan nasl duruyor? Ya batarsa? Ben de babamn elini skyorum. Cami cami dolayoruz. Babamn elinde eitli aletler var. Ses kaydediyor, bunlar radyoda yaynlyor. Benim ilgimi eken ne camiler, ne orada yaplan konumalar, ne de ekimler. Aklm, ilk kez otelde grdm telefonda...

22

Bir gn sabah erkenden kalkyoruz, ekimlere gideceiz. "Yorgunum" bahanesiyle otelde kalyorum. Gzm telefonda. Babam telefon ederken gzledim, nasl kullanldn biliyorum, ama dokunmaya cesaretim yok. Sonunda kararm verip telefonun ahizesini kaldryorum, karda bir ses: "Buyurun ne emretmitiniz?" ocuk cesareti, "ay" diyorum. On dakika sonra ay geliyor. iyorum. Ancak kafam ve gzm hl telefonda, bir kez daha ayorum. Yine ayn ses ve yine ayn yant: ay. Birka saat sonra babam merak etmi, "ocuk otelde tek bana ne yapyor" diye taksiye atlayp geliyor. Babam glyor mu, kzyor mu bilmiyorum. Bana ikide bir "eek spas" diyor. Olay sonradan anlyorum. Birka saat iinde tam 13 bardak ay imiim! stanbul'da birka gn daha kalp dnyoruz. Babamn radyo programlar ok ses getirirdi. Tehdit mektuplar da geliyordu, vg yazlar da. Torbaya doldurup akamlan eve getirirdi. Evde ailecek okurduk. Biri zarfn ine mermi ekirdei koyup yazmt: "Bunu kabak ekirdei sanma!" Bazlar abuk sabuk sorular sorard: "Yn pantolonla namaz kldm, kabul olunur mu?" lk takm elbisemi 7 yanda giydim. Babam beni terziye gtrd. ltler, numaralar aldlar. Ama benm enem durmuyor, terziye hep kk bir para cebi yapmasn istiyorum. steim krlmyor. Babam beni bazen radyoya gtrrd. ok kiiyle tantm ama birini hi unutmadm: zay Gnlm! O yllarda ok poplerdi. Belki ondan, hafzamdan o anm hi silinmiyor. Babam zay Gnlm'e taklrd: "Nasl senin koca papulu?" diye. O da hemen yant verirdi: " yok aabey, i yok." Babama sormutum: "Kim bu koca papulu?" diye. Tanrym! 6O'l yllarda aydn mft olarak tepki ve vg alan babam 70'li yllarda program yapmcs olarak benzer durumla karlamt. H unutmuyorum, babam radyoda program yapyor. Tpk imamlk, mftlk gnlerinde olduu gibi, yine bizim eve bazlar yiyecek ve giyecek gnderiyor. Ancak babam bunlar evden ieri sokmuyor. Erzaklar gnderenlerin imam, mft olduklarn reniyorum. yice meraklanyorum. i zyorum. Babam programnda sesi gzel olan mevlithanlara yer veriyor. Tm mevlithanlar babam tavlamak istiyorlar radyoya kmak

23

iin. Programa kmann yle br avantaj var: Adnz duyuluyor, nl oluyorsunuz, sizi mevlitlere aryorlar. Eh, cebinize de biraz para koyuyorlar. Ne kadar nl olursanz cebinize o kadar para giriyor! Mustafa Taova o yllarn papyon kravatl nl sosyete mevlithan. Astronomik paralarla mevlit okuyor. O dnemlerde televizyon yok, reklam yaplacak en iyi yer babamn program. Ad, "Din ve Ahlak Konumas". Bir akam kapmz alnd. Mustafa Taova evimize geldi. Biraz hobeten sonra niyet anlald. Taova cebinden o gne kadar benim grmediim mor bir binlik banknot kard. Babam ok kzd ama adam srar ediyor. Benim gzlerim falta gibi alm, keke babam u paray alsa diyorum. nk ok yoksuluz, kk evde amcam ve halalarmla alt kii kalyoruz. Babamn maa yetmiyor. Adam istiyor ki, babam paray alsn, programna devaml kendisini karsn. Babam paray almad. Taova gitti. Aradan ksa bir sre geti, annemin gzne kap eiine konmu bir palto iliti. Taova giderken babama hediye getirdii paltoyu sessizce brakp gitmi. Babam paltosunu yoksul kylye verdii gnden bu yana klan hl ceketi ile ie gidip geliyor. Taova, babamn palto alacak paras olmadn da bildii iin kafasnca kurnazlk yapyor. Babam ok sinirlendi. Hemen o akam gtrp paltoyu iade etti. K yine bir ceketle geirdi, insanlarn rvet vererek bir yerlere gelmesi babam ok kzdryordu. Kendisi her bulunduu noktaya trnaklan le kaza kaza gelmiti. TRT'ye ambar memuru olarak girmiti. Hi unutmam, ar bir nezleye yakalanmt. Adm atacak hali yoktu. O koullarda gitti, prodktr snavna girdi. Yz zerinden 98 alarak kazand. Kimselere boyun emedi. Bu nedenle hep dimdik ayakta kald. Gerektii zaman TRT Genel Mdrleri ile de kavga etti. 12 Mart darbecilerinin TRT'nin bana getirdii Musa n'le de kavga etti, CHP'nin TRT Genel Mdr ismail Cem'le de. Dnem 12 Mart. Her ey ok sk. Babam "dini program"lanna devam ediyor. Ancak programn ad dini program; ierii Trkiye'nin sosyal, ekonomik, kltrel yapsnn eletirisi. Babam aktrmadan 12 Mart darbecilerine eletiriler yapyor. Zaten bu durum 12 Martlarn gznden kamyor. Babam gnde birka kez Musa Paa'nn makamna kmak

24

zorunda kalyor. Ylmyor, bildii gibi yapyor. Bir gn yine Musa n makamna aryor. Gidiyor, Paa ok ar konuuyor. stelik kfr ediyor. Babam kfr duyunca masann zerindeki kl tablasn tam Musa n'e frlatacakken kolundan tutuyorlar. Babama bir ey yapamyorlar. nk 6O'l yllardan gelen "aydn mft" imaj var. Dostlar arasnda Atatrk subaylar var. smail Cem ile kavga etmesinn nedeni ise, mevlit olay: CHP hkmet olunca TRT'nin bana smail Cem'i getiriyor. Dinci ve sac basn Cem'e ate pskryor. stelik CHP'nin koalisyon orta, MSP. O gnlerde ismail Cem eriatlarn bile yapmaya cesaret edemedii bir program televizyondan naklen yaynlamaya karar veriyor: Mevlit. smail Cem'in amac mevlidi naklen yaynlayarak eriatlara irin grnp tepkileri azaltmak! Babam ve arkadalar nce smail Cem ile konuuyorlar. Bunun laiklikten taviz vermek anlamna geldiini, eriatlara cesaret vereceini anlatyorlar. smail Cem uyanlar dinlemiyor. Bu kez CHP Genel Merkezi'ne gidip genel sekreter Mustafa stnda'a durumu izah ediyorlar. Bir sonu alamyorlar. Babam Babakan Blent Ecevit'e mektup yazyor. Ancak CHP'liler konuya gerekli duyarll gstermiyorlar. Mevlit televizyondan canl yaynlanyor. Babam bir yandan TRTde alyor te yandan evde almalar yapyor. lk kitab, Mslmanlk ve Nurculuk'u TRT dneminde yazyor. Din ve Seks adl kitab da ayn yllarn rndr. nc almas ise Kutsal Kitaplarn Kaynaklar... Vapur, Eminn Iskelesi'ne geldi. Uaktan koar adm inmitim ama imdi yava hareket ediyorum. Yreim skyor. Babam nerede? O'nu morgda grmek istemiyorum. Belki bu nedenle yavatan alyorum. Vapurdan iniyorum. Karda telefon kulbesi var. Bir kk jeton alyorum. Tular eviriyorum: "Ben Abit, stanbul'a geldim. Eminn skelesi'ndeyim." Bunlar bir rpda sylyorum. Gelip beni alacaklar. Bir banka oturdum, bekliyorum. ok grltl. Kafamn ii zonkluyor. Bam aryor. Yoksa migrenim mi balyor?

25

Baham ve Dinsiz imam Babamn da migreni vard. ok zorlu geerdi. Evde kvranrd, terden srlsklam olur, kusard. Ama bir hastaln hi unutmam: Dedemle babam sk sk tartrlard. Benzer bir tartma babamn Altnda'da mftlk yapt dneme rastlar. -drt yalardaydm. Dedem, imam olarak babamn emrinde alyordu. Bir gn babam hasta, evde yatyor. Dedem geldi. Son bir aydr her gn tekrarlad szlerini yineledi: "Duran (Babama Turan deil, Duran derdi) lojmanda oturan imam Ankara dna gnder. O lojmanda ben oturaym!" Babam hasta yatanda zor konuuyor: "Baba nasl yaparm? oluu ocuu olan yoksul, gariban biri. Bu, byk hakszlk olmaz m? Babam olmak dnda senin o imamdan ne ayrcaln var?" Dedem, babamn son szlerini duyunca, zaten bir aydr isteini yapmamakta direnen olunun zerine, yatan yannda bulunan o eski kmrl ty tutup saldrd. Tam babamn kafasna ty vuracakken annem araya girdi. Annem baryor, ben annemin eteine sarlmm alyorum. Dedem vurmaktan vazgeti. Lojman konusu bir daha almamak zere kapand. Ama dedemle babamn tartmalar hi bitmedi... Babam TRT'de prodktr. Amcam, okumak in stanbul'da. Halalarmdan biri evlendi dieri dedemin yannda. Ekonomik durumumuz biraz dzelmi gibi. Babam Ankara'nn ilesi Sincan'da bir kooperatife giriyor. Ev sahibi oluyoruz. Ama kolay olmuyor, ok borlanyoruz. Olsun, evimiz var diye sevinliyiz. Babam artk ie banliy ile gidip geliyor. Bir akam dn, esmer, sakall, gz hafif a bir adam babamn yanna geliyor: "Siz Turan Dursun musunuz?" diye soruyor. Babam adn sylemekte tereddt ediyor. Ama sylyor. Adam memnun olduunu belirtip yanma oturuyor. "Kusura bakmayn, sizi rahatsz ediyorum. Siz Trkiye'nin en byk din limlerinden birisiniz. (Adam babamn artk ateist olduunu bilmiyor.) Kafamda birka soru var, izin verirseniz sormak istiyorum" diyor. Babam kabul ediyor, adam soruyor. Yol boyu konuuyorlar, Sincan'a geliyorlar ancak soh26

bet bitmiyor. Birka saat sonra adam adnn Mehmet Keskin olduunu ve imamlk yaptn sylyor. Meer imam Mehmet'in kafasnda da, babamn kafasnda yllar nce oluan sorularn benzeri varm. Veda edip ayrlrken mam Mehmet Keskin babama dnp, "Desenize, yllarca kldmz namaz bouna gitmi" diyor. Babamla imam Mehmet Keskin'in arkadal bitmiyor. Babam TRTde alyor ama Diyanet'te ok yakn arkadalar var. Baz tayin isteklerini Diyanet hemen yerine getiriyor, imam Mehmet Keskin'in Sincan'a tayinini yaptryor. Sincan imaml ise dedemin emeklilii nedeniyle birka aydr bo. Mehmet Keskin Sincan'da greve balyor, iyi, gzel de, yeni imam genlerle kahvede tavla, kt oynuyor. Namaz vakitleri camiyi amyor. Sincan'n mollalar soluu dedemin yannda alyor. "Bu imam ksa zamanda ileyi terk etmelidir." Ancak karlarnda babam var. Dedem babama yine ate pskryor, "Bu dinsiz adam mahallenin bana bela ettin" diye. Birka yl sonra babam istanbul'a tannca imam Mehmet Keskin'in tayini hemen bir baka yere kyor... Telefondan 15 dakika sonra dergiden arkadalar geldiler. Arabaya atladk. Dergiye gittik. Bugn yaammn birok "ilk"ini yayorum. Hep merak ederdim, 200'e Doru dergisini. (O dnemde ileri Bakanl'nn emri ile kapatlmt. Ancak 2000'e Doru, Yzyl ad altnda devam ediyordu.) Babam hep sylerdi: "Dergide ocuklar canla bala sabahlara kadar alyorlar. Hepsi ok fedakr insanlar." Dergi ortamn grmek, arkadalarla tanmak istiyordum. Ne yazk ki, bu steim babamn lm ile gerekleti! Drt katl bir binann nnde durduk. Merdivenleri ktm. Derginin giri kaps zrhl. zldm, bir basn organ hangi artlar altnda kyor, ieri girdim, adlarn hep dergide grdm arkadalarla tek tek tantm. Gzlerim masalarda, "Babam acaba hangisinde oturuyordu?" Vcuduma bir titreme geldi. Rahatlamam iin bir duble iki verdiler, iyi geldi, sakinletim. Babam zerine sohbet ettik. Ne konutum, arkadalar ne anlattlar anmsamyorum. Kendi dnyamdaym...

27

"Kur 1 an Ansiklopedisi" Maceras Bir program yapyor, srlyor, davay kazanyor, geri dnyor. Ka kez tekrarland bu olay. Babam da usand. Artk kendini tamamen almaya, yazmaya vermek istiyor. O gnlerde tek hayali var: Kimsenin bilmedii, grmedii bir maaray alma yeri yapp gnlerce oraya kapanmak! 12 Eyll darbesi dneminde eline bir frsat geiyor. Erken emeklilik yasas kyor, hemen yararlanyor. Zamannn byk bir blmn artk yazarak deerlendirmek istiyor. Projelerinden biri de "Kur'an Ansiklopedisi". Bu dncesini bir arkadana aklyor. Arkada, Trkiye'nin sayl reklam ajanslarndan birinin sahibi. Babama, "stanbul'a gel, sana alabilecein bir ev tutalm, almalarn orada srdr" diyor. Anlama yapyorlar; babamn yazdklar piyasaya kana kadar arkada ekonomik ynden destek verecek. Bu anlama babam ok mutlu etti. Sra istanbul'a tanmasna geldi. Bir daire tuttu: Soyta Bloklar, Mektep Caddesi, Adile Hanm Sokak, E Blok Daire 11, Kkyal. Sincan'daki evden birka kk eya gtrd. Annem yerlemesine yardmc oldu. Ancak stanbul'da fazla kalamad. nk kardelerimin okullar vard. Babam hep planl almtr. Bir gnnn bile plann yapard. Zaten bu durum ok kiiye garip gelmitir: Emekli maan bize gnderiyor. stanbul'daki giderlerini arkada karlyor. Babam ihtiyac olduu paray muhasebeciye bildiriyor. Ancak babamn muhasebeciden istedii paralarn tutan ilgin: 34 bin 235 lira veya 31 bin 840 lira gibi. Muhasebeci her defasnda babama soruyor: Turan Bey, neden hep ksuratl istiyorsunuz?" Muhasebeci demeyi ksuratl yapmak stemiyor. 34 bin 235 lira isteyince 35 bin lira vermek stiyor. Babam kabul etmiyor: "Hayr hayr, siz benim istediim paray verin. Ben hesapladm, bana tam o kadar para gerekiyor" diyor. Babamn Kkyal'da oturduu yllar, 1982-1987. Annem sk sk babamn yanna giderdi. Evde gerekli dzenlemeleri yaparak babama daha rahat alma olana salard. Ziyaretlerinden birinde kk kardeim Eren de var. Babam bizimkileri gezdirmek iin Knalada'ya gtryor. Sahile yakn bir aa altnda oturuyorlar. Eren bir 28

frsatn bulup denize giriyor Babam da dolamaya kyor Aradan u saat geiyor, on dakikalk yuruyu iin giden babamdan haber yok Annem, Eren telalanyorlar, evreyi aramaya balyorlar Bir yandan da baryorlar "Turan.. Baba. Turan Baba ' Sonunda babam kageliyor O da ne! Giysileri yrtlm, yz, ellen, kollan kanyor "Ne oldu Turan? Mesele anlalyor Babamn buyuk bir doa sevgisi vard Ksa bir yry yapaym derken ormann derinliklerine kadar giriyor Bu arada yrtc kularn saldrsna uruyor Aalardan kopard dallarla kendisini koruyor Kularla bouurken yolunu kaybediyor, kayboluyor Bir yandan yolu bulmaya alyor, dier yandan kulardan korunuyor Yksek bir yamaca geliyor Oradan inmeye alrken dyor Sonunda sahile inmeyi baaryor Sahil yolunu takp ederek annemleri buluyor Annemin ve Eren'n yzne glerek bakyor, "Kzacaksnz ama ok gzel bir macerayd" diyor Babamn Kur'an Anstklopeds'n yazmas ve yazdklarnn halka ulatrlmas da bir macera deil myd 7 Kur'an Ansiklopedisini bitiriyor i, kitabn halka ulatrlmasna geliyor Gazeteleri dolayor Gne gazetesi dnda hepsi "hayr" diyor Babam, Gne gazetesinden Mete Akyol ile prensipte anlayor Kur'an Ansiklopedisi faskul faskul karlacak Babam sevincinden uuyor Talihsizlik Gazeteyi Asl Nadir satn alyor Yem ynetim projeyi reddediyor. Babam umudunu yitirmiyor Amerika'da yaayan Prof ilhan Arsel babamn yakn arkadalarndan Gne gazetesinin anlamay feshettiini renince babama mektup yazyor. Zarfn iinde bir baka mektup daha var Prof Arsel o mektubu kardeinin ei, Vehbi Ko'un kz Sabahat Arsel e yazm Babama diyor ki, ' knc mektubu da senin okuman iin ak yazdm Bu mektubu Sabahat Hanmefendiye goturursen kitabnzn basm iin yardmc olabilir ' Babam mektubu gtryor Ancak Sabahat Hanm la gremiyor Telefonunu brakyor Birka gun sonra Sabahat Hanmdan telefon gehyor Ancak Sabahat Hanm'n slubu babam kryor Sabahat Hanm Kur'an Ansiklopedisinin nemini kavrayamyor Sadece Prof Arsel m 29

ricas nedeniyle birtakm yardmlarda bulunmak istiyor. Babam yardm reddediyor. Sabahat Hanm hatasn anlyor, "Gelin yz yze grelim" diyor, ama babam gitmiyor. Dergi kalabalklayor. Hava kararm. Amcam aramay unuttum. Nereden telefon edeceimi soruyorum. Gsteriyorlar. Telefon ediyorum, amcam karmda. Sesi ok heyecanl: -Abit neredesin? -Dergideyim. -Bekle, hemen geliyorum. Telefonu kapattktan ksa bir sre sonra amcam dergiye geldi. ok telal, sanki dergiye de gelip bizi ldrecekler gibi bir havas var. imden kzyorum. Heyecanla anlatyor. Olay renir renmez, babamn da yakn arkada avukat Hrrem Fila ile birlikte olay yerine komular. Babam yok, eve gitmiler, polisler kapy mhrlediklerini ieriye kimseyi alamayacaklarn sylemi. te o an hepimizin aklna sanyorum ayn soru geldi: Babamn yazdklarnn bana bir ey geldi mi? Saat ge oldu. Babamn evinin kaps mhrl, bir ey yapamayz. En iyisi yarn beklemek. Yine de nlem olarak baz arkadalar gidip babamn evinin kapsnda nbet tutacaklar. Akam amcamlarda kalacam. Eve geldik. Herkes alyor. Odada kimler var anmsamyorum Ancak biri bana "Allah rahmet eylesin" dediinde ok sinirleniyorum. Sanyorum birka kiinin kalbini kryorum. Babamn vurulduunu TRTnin haber olarak verdiini sylyorlar. ok kiinin artk haberi olmutur. Annemin... ' Hemen telefona sarlyorum. Kardeim Bahtiyar kyor. Anneme vurulduunu ancak lmediini sylemiler. Annem alyor telefonu, babamn saln soruyor. Ne diyeceim? Alamamaya alyorum, "iyi anne, doktorlar ba ucunda" diyebiliyorum. . Artk her on dakikada bir annem beni aryor: Aman olum doktorlara syle, u ilalar vermesinler, u ineyi yapmasnlar alerjisi var... Aman olum syle doktorlara, daha nce u hastal geirmiti... Nasl syleyebilirim anneme, babamn ldn. Oyun oynuyorum. Son yllarda babamla annem birbirlerine sanki daha da balanmlard. Gnde -drt kez telefonla konuuyorlard. Annemin sal iyi deildi. Babam hastalyla ilgili kitaplar okuyup anneme ne yapmas konusunda bilgi

30

-.eriyordu. Zaten son yllarda annem dedeme, "Eer Tanr varsa o senin olundur, ben ona tapyorum" diyordu, ilk dnemlerde babamn yaptklarna kar kan annem artk ona destek veriyordu. yle ki, babam en mutlu eden olay, 1985 ylnda, trban tartmalar srasnda annemin bartsn karp atmasdr! Annemin telefonlar sabaha kadar kesilmedi. Bir ya da iki saat uyudum. Amcam yanmdan ayrlmyordu. Birlikte sabah erkenden dergiye gittik. Kalabalkt. Ankara Bykehir Belediye Bakan Murat Karayaln telefon etmiti. Mezar yeri olarak istediimiz zel bir yer var myd? Babam doay ok severdi. "Bir aa alt olursa iyi olur" dedim. Babam camiye gtrmeyecektik. Yllarca dine kar mcadele veren bir aratrmacy camiye gtrmek, dualarla topraa vermek saygszlk olurdu. O'na ihanet etmekti bu. Ankara^dan Hasan Yaln gelmiti. Dou (Perinek) Aabey konumalarndan ve yazlarndan dolay Diyarbakr Cezaevi'ndeydi. Babam zerine sohbet ederken kap alnd. Gelen, Grbz Amca'yd...

Aristo'yu 12 Yanda Ezberlemi Yl 1979. Grbz Tfeki ODTde retim yesi. Atatrk'n Okuduu Kitaplar adl bir alma yapyor. bni Haldun'un Mukaddime kitabn okurken, gzne babamn ad taklyor. Babam Mukaddime'yi gnmz Trkesine uygun hale getirmi ve nszn yazmt. Grbz Hoca kitabn dilini ve nszn ok beeniyor. Babamla tanmak istiyor. Bir akam Sincan'daki evimize ei ile birlikte geliyor. Dostluklar o dnemde balyor. Artk baz almalarn ortak srdrmeye karar veriyorlar. Babam din konusunda ok bilgili. 14. yzyl Arapa'sn da biliyor. Peygamber dneminin 7. yzyl Arapa'sn da. Yunan dnyasndan, felsefesinden bilmedii yok. Aristo'nun kitaplarndan ounu daha 12 yanda ezberliyor. Krte'yi, erkeseyi de konuuyor. stedii dzeyde olmamasna ramen Franszca biliyordu. Babam bana hep "dil renmenin tekniini kaptan. Daha birok dil renebilirim" diyordu. 31

Babam ve Grbz Hoca iyi bir ikili oluturmulard. Cumhurbakanl Arivindeki baz belgeler zerinde alyorlard. Hi unutmam, babam Prof. Afet nan'a ok sitem etmiti. Prof. tnan'n Medeni Bilgiler kitabnda kimi arptmalar olduunu sylyordu. Atatrk'n el yazsyla "Arabn dini" olarak not ettii blmleri Prof. nan "slam dini" olarak kitaba almt. Hakl olarak, bunun ikisi arasnda anlam asndan byk farklar olduunu belirtiyordu. Babama gre, Atatrk'n dini inanc yoktu! Babam bazen Grbz Hoca' nn ODT deki Devrim Tarihi derslerine girerdi. Bir gn dersin ortasnda Grbz Hoca, "Atatrk'n gerekletirdii devrimlerin beyni laikliktir" deyince dayanamyor, alklyor. Amfide nce herkes aryor. Sonra birka renci babama elik ediyor. -drt saniye sonra amfide herkes Grbz Hoca'y alklamaya balyor. Babam ve Grbz Hoca yapacaklar almalar birbirlerine anlatrlard.

"Gelin, Turan Dursun la Tartn..." Grbz Amca ile kucaklatk. Bana tebessm ederek bakyordu. Ancak gzlerinin kzarmasndan anlamtm, gece boyu alamt. 2000'e Doru'nun yabancs deildi. Derginin nemli kaynaklarndan biriydi. Babam gibi onun da baz almalar dergide yaymlanmt. Grbz Amca Dou (Perinek).Aabey'Ie teyze ocuklaryd. Babam Dou Aabey ile tantran, Grbz Amca'yd. Dou Aabey babamdan ok etkileniyor, babam da ondan. "Dou Perinek'in beni anladn, yapmak istediim eyi ancak onunla yapabileceimi, sonuna kadar birlikte olacamz lk grmemizde anladm" diyordu babam. Dou Aabey dergiye yazmasn istiyor. Babam derin bir soluk alyor. Yllardr bekledii an gelmitir. Yazlarn kaleme alaca bir yayn organ bulmutur artk. nce Saak dergisine, sonra 2000'e Doru'ya yazmaya balyor... Babamn Grbz Amca vastasyla Dou Aabeyle tantn biliyordum. O yllarda yazdklarna imza atmyor. (Babam genelde Turan Dnyalgil, Eren Kutsuz, Serhat Eren imzalarn kullanyordu.)

32

Haberlere imza atlmyor, ancak ben 2000'e Doruyu okuduka, babamn hangi haberleri yaptn anlyorum. 1987 ylndan itibaren babamn, "Peygamberin Cinsel Hayat", "islam ve iddet", "Seni amurdan Yarattk", "Asl Kuran Yakld" gibi kapak haberlerini yazdn biliyorum. 2000'e Dorunun her kapak haberi Trkiye gndemine bomba gibi dyor. imdiye kadar Trkiye basnnda kimsenin cesaret edemedii tabularn zerine cesaretle gidiliyor. ok sert tartmalar yaplyor. Dou Aabey hakknda "katli vaciptir" fetvalar karlyor. Yazlarn uydurma olduu syleniyor, ama babam hepsinin kaynaklarn bir bir gsteriyor. Tartmalar uzaynca dergi slam bilginlerine ar yapyor. "Gelin, Turan Dursun'la tann." Trkiye'de ne kadar slam bilgini varsa hepsine teklif gtrlyor. Kimse babamla tartmaya yanaamyor. nk biliyorlar ki, babam bu konuda, brakn Trkiye'yi, dnyann sayl din bilginleri arasnda... Ksa dnem asker olarak anakkale'deyim. Hafta sonu izinlerinde ilk yaptm i, gidip bir bayiden 2000'e Doru almakt. Bir hafta sonu yine gidip bayiden bir dergi aldm. Babamn adn ve fotorafm grnce yanmdaki arkadaa gayri ihtiyar, "imdi yandk" dedim. Aradan birka gn geti. Babam ve annem askerde ziyaretime geldiler. Babamn gzlerinde mutluluk vard. Biliyordum, yazd in mutluydu. "Baba kendini koruyor musun, bana bir ey gelmesin" dedim. Sa eliyle daireler izerek, "Bo ver, hibir ey olmaz" dedi. Babam korkusuzdu.

"Bu Okulda Ya lnr, Ya da ldrlr" Yl 1977. Ulus Endstri Meslek Lisesi Elektrik Blm'nde renciyim. Okulda 15 sol grl, 100-150 kadar sac var. Ben tarafszm. Ancak saclar beni kendi yanlarna ekmek istiyorlar. Bror, dergi veriyorlar. Derneklerine aryorlar, gitmiyorum. br 15 renciye kendimi daha yakn hissediyorum. nk saylan az olmasna ramen yiite direniyorlar. Birbirleriyle arkadalklar ok iyi ve dzeyli. Dierleri ok tici geliyor. Sonunda 16. kii oldum! Tabii bir ey eklemem gerekir; ocukluumda Abidinpaa'da amcam

33

ve halalarmn konumalar beni ok etkilemiti. rnein hi unutamam, Deniz Gezmi arandnda bizimkiler "Gelse de bizim evde saklansa" derdi. Babam ise yakalandnda ok zlmt. "Bu adamlar gencecik ocuklar asacak" demiti. Boylu poslu biriyim. Kk grubun iinde ilk gze arpan benim. stelik dierleri yanlarna almak istemi, gitmemiim. Bir gn okuldan eve dnerken elektrik direine yaptrlm sa rgte ait bir afii yrttm. Hemen evremi sardlar, dvecekler. Ancak karda polisler var ekiniyorlar. Kimliimi aldlar, "Devlet Demiryolu Erkek renci Yurdu'na gel, al" dediler. Ben hemen TRT'ye babamn yanna kotum, durumu anlattm. "Sen eve git, ben alrm" dedi. Babam yurda gidiyor. O gnlerde yurt saclarn kontrolnde. Kendilerinden olmayanlar kapnn nnden bile geirmiyorlar. Babamn yurda girmesiyle barmas bir oluyor: "Hangi eek spas ald, benim olumun kimliini?" Herkes aryor. Kim bu deli adam? Hangi cesaretle yurda girip baryor byle? Babamn kararl tavrndan ekiniyorlar, kimlii veriyorlar. Babama bir ey yapamyorlar ama bana "ders" verecekler. Ertesi gn okul k Shhiye'deki tren garnda 9 kiinin hcumuna uruyorum. Yumruk, tekme, tokat, zincir, odun ne gelse vuruyorlar. Baylmm, tren raylarnn zerine brakp gitmiler. ans eseri lmden kurtuluyorum. 17.15 Sincan treni rtarl gelmese bugn hayatta olmayacaktm. ki askeri renci beni raylarn zerinden kaldryor. "Kim yapt" diye soruyorlar. Dayan okundaym: "Faistler" dememle beni oraya tekrar brakyorlar. Kendime geliyorum. "Bizimkilerin" elindeki Hacettepe Hastanesine gidiyorum. Hemen tedavi ediyorlar. Ancak elim, kolum, bam sarg iinde. Eve gidiyorum, hepsi balkonda ben bekliyor. ok geiriyorlar. Babam artk beni okula gndermemekte kararl, kna ediyorum. Bir art var: "Yarn birlikte gideceiz. Okulu bir de kendi gzlerimle greceim." Sabah okul yolundayz. Baheye girmemizle saldrya uramamz bir oluyor. Hem kavga ediyoruz hem de gzlerimle arkadalarm aryorum. Her birinin banda 5-6 kii. O sra bir renci cebinden silah kard, bir arkadaa dorulttu. Ben silah almak iin mdahale ederken babam kolumdan ekti. Ald beni koar adm mdrn odasna gtrd. Hmla odaya girdi. Mdr ve birka retmen sigara iiyor.

34

Babam baryor: 'Terbiyesiz adamlar! Ne oturuyorsunuz burada, ocuklar birbirlerini ldryor." retmenler ok oldular. Hepsi ayaa kalkp ceketlerini dmelediler. Babam susmuyor, devaml baryor. retmenler rencileri ayrmaya kotular. Babam hrsn alamad, ayn szleri kapda polis minibs iinde bekleyen gvenlik grevlilerine syledi. Babamn sert tavr her zaman etkili olmutur. retmenler gibi polisler de babamn "kodaman" biri olduunu dnmlerdi. Ancak bu olay benim okulda son gnm oldu. Babam, "Abit olum, bu okulda ya lnr, ya da ldlr" diyerek okula gitmemi yasaklad... Ankara Belediyesi'nde ise baladm. Liseyi dardan bitirdim. Biz sk solcuyuz. Sincan'daki evimizde arkadalarmla babamn tartmalar olurdu. Biz sk solcuyuz ama babam gibi ideolojimizle ilgili bir ey okuduumuz yoktu. Babam sakin, yumuak sesiyle, "Bakn ocuklar o yle deil" vb. sylyor ama bizim dinlediimiz yok. Babam yllar nce balam Marx'i, Lenin', Felsefenin Temel tikelerim okumaya. Babam iki kez oy kullanyor. Biri genliinde, 5C1 yllarn ortasnda. Oyunu Adnan Menderes'in partisi Demokrat Partite veriyor. Sonra Menderes'e ok kzyor. kinci oy, 20 yl sonra kullanlyor. Bu kez oyu Blent Ecevit'in Cumhuriyet Halk Partis'ne. O'na da kzyor ve bir daha hi kullanmyor... Amcam, Grbz Hoca, Babr (ubuku) Bey ve 2000'e Doru'nun mtiyaz Sahibi Mehmet Sabuncu, babamn zerinden kan zel eyalarn almak iin Altunizade Karakolu'na gittik. Karakol Amiri Erdal Ertekin yeni grevine on be gn nce atanmt. Narkotik. Sylediine gre yeni grevine apar topar atanmt! Ne demek istiyordu? Anlamamtm. 14.30'da olay haber aldklarn, olay mahalline gittiklerini, aratrma yapmak iin babamn evine girdiklerinde siyasi ubeden birka sivil polisin evden siyah naylon torbalar iinde "bir eyler" tadklarn bir rpda anlat vermiti. Sylediklerinin ne anlama geldiini bilmiyorum. Kafam kark. Bir an nce babamn evini grmek istiyorum. Eyalar bir tutanakla bana teslim ediliyor: Yanndan hi ayrmad koyu san renkli askl deri antas, sayfalan koparlm telefon rehberi, 33 bin Ura ve san basn kart...

35

"Ya ocuklar A Kalrsa?" 1976 yl Babam radyoda prodktr olarak grev yapyor Nice mcadelelerden sonra, basn kartn yeni almt Bir akam banliy treni ile Sncandaki evimize geliyor Kondktr babamdan bilet istiyor Babam kartn gsteriyor, "Basn" diyor Kondktr basn kartn alr, inceler "Bu gemez der Babam tane tane kartn renginin san olduunu. Babakanlk tarafndan verildiim, kart sahibinin kamunun ehir ii toplutam aralarna bedava bindiini syler Kondktr terbiyesizlik yapar, barmaya balar Cezal bilet keser Babam yaptnn yanl olduunu, su ilediini syler Dinletemez Cezal biletin parasn der Bir gun sonra cezal bileti de ekleyerek TCDD ye dileke verir Aradan on gun geer, yant gelir Kondktr disiplin kuruluna sevk edilmi ve k maa ceza kesilmitir Yant alan babam ok uzulur Ya adamn ocuklar a kalrsa, ya evinde hasta bin varsa7" Babam bir olaya kar ise, sonu alana kadar elinden geleni yapard TRTde Yasak Oyunlar adl film gsterilirken yansnda kesilip yayna baka bir program konulmutu TRT niye byle yapmt9 Yant ilginti 'Film Hristiyanlk propagandas yapt iin vatandalardan buyuk tepki gelmiti1 Babam filmin yayndan apar topar kaldnlmasna ve TRTnn verdii yanta sinirlenmiti Cumhuriyet Basavcl'na suduyurusunda bulunmutu zellikle laiklik ilkesini gvenceye alan Anayasann ilgili maddeleri inenmiti Mslmanlk propagandasna evet, Hristiyanlk propagandasna hayr' te TRT'nn anlad laiklik' Suduyurusu kabul edilmiti TRT yoneticleri grevlerini kotuye kullanmlard Polslerin de grevlerini kotuye kullandklarn ksa bir zaman sonra anlayacaktm Karakoldan aynldk, elimde babamn antas, evine gidiyoruz Kouyolu Tophanelolu Cad, Bntan Siteleri, B-2 Blok, No 66, Daire 12 Kapnn onunde gazeteciler var Herkesin gozunun onunde kapdaki muhuru sokuyoruz Kapdan ien girmemle sarslmam bir oluyor Olamaz' Evin alt ustune gelmi!Babamn almalar yrtlm yerlere atlm, kitaplar evin her tarafna savrulmu Eilip kitaplar topluyorum Hasan zzettin Dinamonun, Ulusal Kurtulu Sava'n anlatt Kutsal isyan uzerinde ayak z var!Ibm Haldun'un Mukaddme's uzerinde de ayak izi var Birka k bana yardm ediyor, toplananlan kitapla koyuyoruz. 36

Balkon ve salondaki iek sakslar bile devrilmi... Yatak odasna giriyorum. Babamn dei ikiye katlanm zerinde ise bir kitap: Amir Taheri'nin yazd Hizbullah... "Mesaj m verilmek isteniyor" diye dnyorum. Kk gardrobuna gz atyorum, iki gmlei var, tl. Bir de kuma pantolonu... Taklrdm babama. "Olunu elinden tut da arya gtr. Bak nianlandk hl nasl giyineceimizi bilmiyoruz. Nereden buluyorsun bu gzel kyafetleri?" Kulama iaret parma ile vurur, "Hadi eek spas, dalga geme" derdi. Aslnda ben dalga gemiyordum. Bana gre babam ok zevkli giyinirdi. Az giysisi vard, ama ok k giyinirdi Kyafetlerini kendine uygun olanlardan seerdi. Zaten babamn yaamndaki deiimler kyafetlerine de yansmtr, imam kyafetinden, kravatl takm elbiseden spor kyafetine uzanan bir sre... aknm, ev talan edilmiti. Vurulan Turan Dursun deil, vuran Turan Dursun'du galiba! Daktilosu masann zerinde duruyor. Dokunmamlar. Gzlerim doluyor. Doduumdan beri daktilolar benim ninnim olmutu. Babam tan aarncaya kadar atrd. Annem bazen sitem ederdi, "Yeter artk ocuk uyuyor!" Mutfaa gz atyorum. Buzdolabn ayorum. Gzme kk rak iesi taklyor. "Babam rak imez. Konuklan iin herhalde." Karmakark duygular iindeyim. Kk yemek masasnn zerinde bulaklar var. Babam bulak brakmazd. Evden acele mi kmt? Babamn yemeklerine glerdik. O ise yaptklarnn ok lezzetli olduunu sylerdi. ocukluunu yazd Kulleteyn kitabnda nasl yemek yediklerini ayrntlaryla anlatmt. Sebze, meyve, tatl, ac, tuzlu, ne varsa bir kabn iine koyup kartryordu. Al sana bir yemek! O'nu, ocukluunda bu tr yemee altrmt molla hocalar. Tekrar salona dnyorum. Gazeteciler fotoraf ekiyor. Polisler TESLiM tutanan getiriyorlar. Tutanaa bir ekleme yapt,nyoruz: "Evde bulunan eyalar ile dier kitap ve belgelerin saym yaplmadan itiraz hakknn sakl kalmas suretiyle teslim alacan beyan eden olu Abit Dursun'a anahtar teslim edilmitir."

37

Evinden Gtrlenler Evden neler gtrlmt? Ufak bir aratrma yaptk: Kur'an ansiklopedisinin "M" maddesinden "Z" maddesine kadar basma hazr, yazl dosyalar halinde 2 bine yakn metin. "Z" maddesinden sadece bir sayfay almay unutmulard! Kulleteyn adl kitabn basma hazr 5 ciltlik metni. Kutsal Kitaplarn Kaynaklar adl eserin 5 cildi. eriatByle isimli bitmi bir senaryo. Elde mevcut sayfalan olan farkl konulan ieren senaryo, inceleme ve ke yazlarnn metinleri. Mektuplar, banka czdan, salk karnesi, nfus czdan... Kayp eyalar ve kitaplar var myd, bilemiyorum. zerinde durduumuz, babamn eserleri. skdar Cumhuriyet Savcl'na suduyurusunda bulundum. Babamn eserlerinin, nceleme in alndn" dndmz ve hemen geri verilmesini istediimizi bildirdik. Yant 13 Kasm'da geldi: "Emniyet grevlilerinin grevlerini ktye kullandklarna dair haklarnda kamu davas almasn gerektirecek yeterlilikte delil bulunmad anlalmakla, haklarnda kovuturmaya yer olmadna karar verildi." Yine de seviniyorum, babamn yazdklarnn hepsini gtrememiler. Belli k, tayamamlar! Hemen metinleri ayr kolilere, kitaplar ayr kutulara yerletirdik. Paketlerin hepsine numara verdik. Ne olur ne olmaz diye, paketleri dergiden arkadalarla bltk. Kime ka numaral kutuyu verdik, kutunun iinde neler var, kaydettik. Babamn metinlerinin bulunduu paketleri ben aldm. Sanki macera filmi eviriyoruz, gzlerimiz sada solda. Ya birileri gelip elimizden zorla kutular alrsa? Kurtarabildiklerimizin bana bir ey gelsin stemiyoruz. Paketleri amcamn evine gtrdk. Bunlann daha gvenilir yerlere tanmas gerekiyor. Kimler bize yardm edebilir? En iyisi metinlerin oaltlmas. Fotokopi makinesi gerekiyor. Amcam "Ben hallederim" diyor. Hallediyor. imdi daha rahatladk. Kurulan gvenilir yerlere dattk. Hayflanyorum. Kendime kzyorum. Babam son aylarda bize sanki bir eyler anlatmak istiyordu. Dinlemiyorduk: "Aman baba.

38

baka zaman konuuruz." Oturup konusak, dertlesek belki bugn kaybolan eserlerinden ou da halka ulard. "Turan Dursun niversitesi" daha zengin olurdu.

lk Sayfa Yer Kkyal'daki babamn evi. Kur'an Ansiklopedisinin uzun sren hazrlk ve taslak almalar sonulanm, artk sra iin daktilo edilmesine gelmiti. Ev kalabalk. Hepsi babamn yakn dostlar. Hrrem Amca ve ei Seher Abla, Grbz Hoca, amcam, annem, Eren... tik beyaz kt daktiloya taklyor. Metni Seher Abla daktilo edecek. Silinti, kaznt, dzeltme olmayacak. Noktalama iaretleri, harfler eksiksiz bulunacak. Birinci sayfa ilk paragrafta pe atlyor. kinci sayfa yine pe, ncs de... Aradan bir hayli zaman geiyor. Henz ortada birinci sayfa yok. Bu arada laf atmalar, kahkahalar srp gidiyor. Seher Abla inat, birinci sayfay bitirmek istiyor. Tm srarlara ramen yerini kimseye brakmyor. Sonunda ilk sayfay eksiksiz yazyor ve evde bulunanlardan alk alyor... Herkes alklyor, kr iekleri atyor. Babam son kez dergisinin nne getiriyoruz. Babamn gle yzl fotorafn ereve yapmlar. "Keke morgda babamn yzne bakmasaydm" diye geiriyorum imden. Amcam bakp ok alaynca dayanamayp ben de baktm. Kalar atk, dudaklar mordu. Eer biri o dakikada bana bir silah verseydi, eriatlarn toplu bulunduu yere gidip hepsini kuruna dizerdim. Duygularma gre deil dncelerime gre hareket etmeyi bana reten babam deil miydi? Kukusuz byle bir olay yapamazdm. Babam souk odadan aldk. Dergiye gtrdk. iki kii Trk bayrana sarl tabutun banda, sayg duruunda. Birini tanyorum, ama nereden. Anmsadm; Musa Anter, 70'lik delikanl, babam iin sayg duruunda bulunuyor. im bir tuhaf oldu, gururlandm. Babli Yokuu'nda ki bin kii var. eitli konumalar yaplyor. Kendimden gemi gibiyim, kim ne konutu bilmiyorum. Ksa bir yry ardndan, babam Ankara'ya gtrmek iin polis nezaretinde ha39

vaalanna hareket ettik. lgimi eken polislerin tavrlar; son derece nazikler. Havaalannda zel bir odaya alndk. Hasan Yaln, ben ve amcam. Uan kalkmasn bekliyoruz. Hasan Yaln'la sohbet ediyoruz. Babamla derginin Ankara brosunda yapt bir konumay aktaryor. "Syledii u szleri hi unutmuyorum: "Din konusunda geree ulatmda kendime sordum. Rahat yaamak uruna gerei mezara m gtreyim; halka gerei anlatmak uruna lm m gze alaym?' Turan Dursun bir aydnlanma savas gibi yazdklaryla yantlad sorusunu." Biliyordum, babam lm yenmiti, lmn tesine oktan gemiti. Bu nedenle "Ben, yzyllarn dourduu lmm" diye yazmt... Uan harekete hazr olduunu sylediler. Odadan ktk, uaa bindik. Hareket ettik. Gkyzndeki bulutlara bakyorum. imde garip bir duygu var. Babamla ayn uaktayz. Birlikte bulutlarn zerinden uuyoruz. Ama o kargo blmnde, tabut iinde...

Turan Dursun Kz stiyor! Kz arkadam Nilgn'lel5. evlenmeye karar veriyoruz. Gelenek olmu; bizimkilerin gidip kz istemesi gerekiyor, iin en zor yan. Hayr benim iin iin gl yok. Sorun babam! Babam kz isterken ne diyecek? "Allah'n emri Peygamber'in kavli ile..." Babam bunu der mi? Babama gidip u szleri syleyeceksin denir mi? Denmez tabu. Kararlatrlan gn geldi. Ben takm elbisemi giydim. Annem gzelce giyindi. Babam tpk dergiye gider gibi spor Kyfetiyle nmze dt. Atladk bir taksiye, gittik. Kapda karladlar. Biraz hal hatr sormadan sonra baban konuya girdi: "Bakn ben buraya kz istemeye gelmedim. ocuklar tanmlar, yzklerini, bile. almlar,' evlenmeye karar vermiler. Ben buraya sizlerle tanmaya geldim." Nilgn'n aabeyi, "Efendim bize on-on be gn sre verin, dnelim" demez mi. Babam hemen,"Yahu bize, size ne oluyor? Ne dneceksiniz? ocuklarn cebinde yzkler bile var. Yani imdi bu iki gen bizim aklmza m muhta?" Eyvah, ortalkta sert rzgrlar esiyor. Byk aabey mutfaa arlyor. Sanyorum, uyarlyor.

40

Evin havas dzeldi Sra yzk takmaya geldi O saate kadar hi konumayan Nlgn'un babas, yuzuk takldktan sonra, sanyorum babamn eski muftu olduunu da bilerek, "Allah kabul etsin, bir Yasn okuyalm" demesin m 9 Babam ayaa kalkt, Abu seni severim bilirsin Ama ben gidiyorum. Yasn okunan bir yerde kalamam imdi sizin iin yllardan ben mcadelesini verdiim ilkellerimden tavz mi vereyim7" Aman baba, dur' Gonlunu aldk, oturmasn saladk Tabii Yasin okumaktan da vazgeildi Uak Esenboa Havaalan'na indi Babamn tabutunu alp doruca Cebeci Asr Mezarl na gtreceiz Cenaze arabasyla tamamak iin ambulans istemitik Bekliyoruz babam Ancak ortada bu1 terslik var Polisler 'cenazeyi tek k alacak, bizim nezaretimizde gtrlecek ' gibi anlamsz szler sarf ediyorlar ok sinirleniyorum Babam oldurulmu, evi talan edilmi ve emniyet gorevllen ise hl zorluk karyor Anladk Polisler cenazeyi karp, sanki babamn kimsesi yokmu gibi defnedecekler1 Cenazeyi aldk, ambulansa koyduk Ben ve amcam ambulansn arkasna. Hasan Yaln one oturdu Bu arada polislerin cenazeyi karaca, babam karlamak iin Esenboa ya kadar gelen 3-4 bin insan da kzdryor Yan ortada olay kmas iin hibir durum yokken, hangi grevlinin "dehas' ise, cenazeyi karmak gibi ancak bizim gibi lkelerde olacak bir uygulama, ortam sertletnyor Sonunda anlama yaplyor, ambulans nde, 20'y akn otobs arkada, havaalanndan Ankara'ya gidiyoruz Amcam ambulansn arkasnda hkra hi kra alyor Polislerin tavr beni zaten ileden karmt Ambulansn arka kapsn amak iin hareket ediyorum ve amcama serte, "Eer dmanlarmza aladn gostereceksen, kapy ap seni aaya atarm" diyorum stanbul dan zellikle bu durumu yaknlarma iletmek iin telefon etmitim "Cenaze srasnda kimse alamayacak Alayan olursa kesnlkle gelmesin ' Amcam alamay kesiyor Kortej eliinde gidildii iin aralar yava hareket ediyor Artk babamla ayrlma vaktinin giderek yaknlatn hissediyorum nmde, tabutun iinde uyuyor Tabutun zerinde kr iekleri var

41

"Maya Tuttu Abit..." Kr iekleri... Babam ne ok severdi kr ieklerim. Bir tatil gn. Babam stanbul'dan yeni gelmiti. Nianlmn ailesi ve bizimkilerle birlikte tuttuumuz br minibse dolutuk, piknie gittik. Gzel bir yer bulduk, oturduk. Babam hemen yanmzdaki kk bir tepeye karak, kr iekleri toplamaya balad. Babamn ocuk gibi tepeye kp kr iekleri toplamas nianlm ok artmt. Saatlerce o tepe senin bu tepe benim dolap durdu. Sonunda kucana toplad iekleri getirip nianlm Nilgn'e verdi. Yznde tatl, insan rahatlatan bir glmseme vard. "Biliyor musun Nilgn, ben senin kocan olacak bu adamdan tam 25 ya daha gencim" dedi. Sonra bana dnp, "Abit sen tam bir devlet memuru olmusun. Hi yerinden kalkmyorsun" deyivermiti. Oturduumuz Sincan Fatih mahallesinde oban emesi denen bir yer vard. Babam bazen bizimle, bazen de komumuz Kemal Beyle oraya piknie giderdi. oban emesi denilen yerde yle ok harika bir doa gzellii filan yok. Kra bir toprak, bir veya iki tane aa var. Babama sorardk, "Piknik yaplmak iin bile msait olmayan bu yerde saatlerce ne yapyorsun?" Glerdi: "Karncalarla sohbet ediyorum, toprakta yuvarlanyorum, doay kokluyorum." Babamn gzlerine bakp ilk kez korkmutum... 2 Eyll Pazar gn, annem telefonda: "Abit baban yarn istanbul'a gidecek, sizi grmek istiyor." 13 Austos'ta evlenmi, halayndan yeni dnmtk. Babam, annem dnden sonra ilk kez evimize konuk olacaklar. Telalanmtk. Ne yapalm, ne ikram edelim. Eim Nilgn babamn en sevdii yemei yapmak istiyor: "Abit babann en sevdii yemek nedir?" Bamya... Nilgn bamya yapmak iin mutfaa girdi. Ben de arya ktm. Babam iki imezdi ama dost ortamlarnda bir kadehe hayr demezdi. Sevdii ki, Buzba marka krmz arap! Niye Buzba arabn ok severdi bilmiyorum. Bildiim, en ucuz araplardan biri olduu. ar ar dolayorum Buzba arab yok. midimi kaybederken Ulus'ta khnemi bir bfede buluyorum Buzba arabn. Eve girmemle kap zilinin almas bir oldu. Babamn iki eli de yiye-

42

eklerle dolu. Babamn hibir zaman ok paras olmad. Ama hep cmertti. Yeni evliyiz, para skntmz vardr diye bir haftalk yiyeceimizi alm! Getirdikleri arasnda beni etkileyen hediyesi ise Kulleteyn kitabyd. "Nilgn ve Abit'e" diye imzalamt. ok duygulandm. Kitab verirken sylediini hi unutmuyorum: "Maya tuttu Abit." Oturduk sohbet ettik. Babam durgun ve dalgnd. Dikkatimi ekmiti: Eimden kahve istedi. ti. Bir daha istedi. Babamn yaamnda iki fincan kahveyi st ste itiine ilk kez tank oluyordum. Fazla kalmadlar. Uurlamak in sokan basma kadar gittim. Taksiye binerken hayatmda ilk kez babam iki yanandan ptm. Ara hareket ederken, babamn el sallarken bana bakndan korkmutum. Gzlerinde sonsuz bir yolculua kacann klan vard... Hasky giriinde polis aralar ambulans ablukaya ald. Yldrm Beyazt kavana birka kilometre kala ambulans, polis aralarnn sktrmas ile konvoydan ayrld. Polisler ambulans srcsn tehdit ediyorlar, hzl gitmesi iin. Ambulans hzland. Arkadan konvoydaki aralarn n polislerce kesildi. Polisin tavrn anlamak zor. Ne yapmak istiyorlar? Karmakark duygular iindeyim. Ambulans son srat mezarla girdi. Mezarln iinde ilerliyoruz. Babamn yeri neresi? Durduk. Ambulansn yanna polisler geliyor. Hibir ey dnemiyorum. Ne oluyor? Gayri ihtiyar ambulansn arka kapsn kilitliyorum. Polisler zorluyor, aamyorlar. Baryorum: "Konvoy gelene kadar amayacam." Zorlamyor!ar. Sakinleiyorum. Kitleyi bekliyoruz... nanmak zor, ama buras Trkiye. lkeye mal olmu, ldrlm bir yazarn cenazesi karlmak isteniyor... stanbul'da reniyorum: Babam ldrlmeden bir hafta nce kimlii bilinmeyen kiiler tarafndan karlyor. Babam yolda giderken, kii kollarndan tutup arabaya bindiriyorlar. Araba ile stanbul iinde dolatryorlar. stedikleri, babamn artk yazlarna son vermesi. Babam bu olay yakn bir arkadana anlatrken ekliyor: "Beni karanlar ikna ettim." Babam adamlar ikna edemediini herhalde artk renemeyecek...

43

Babamn dostlar geliyor Seslerini duyuyorum "Bilime Uzanan Eller Krlacak " "Turan Dursun Olumsuzdur " Sesler yaknlat onlar grebiliyorum Ambulansn kapsn atm, aratan indim ok kalabalk, seviniyorum, yalnz deilim Polisin tm engellerine ramen yine de bu kadar insan babam sonsuz yolculuuna uurlamaya gelmiti Babam ambulanstan indiriyoruz Babam brakmyorum, ben de tayorum Yataca yer gzel, buyuk bir aacn alt Grbz Amca, Hasan Yaln, Rfat Ara birer konuma yapyorlar Bedenim orada ama kafam ok uzaklarda. 1974 yl Sincan'daki evimize tanal bir yi! olmutu Ayn apartmanda Mnevver halamla. Gani enitemin de daireleri vard Ancak onlar Almanya'da alyorlard Oturup rahat etmeleri iin evlerini dedemle, babaanneme brakmlard Hatn'd, babaannemin ad Krt't Yaam boyu dedemden ok ekmiti Dedem srekli babaannemi aalard 'Krtler hep ekya olur deil m 9 Babaannem, He vallah, doru derdi Nefes almakta zorluk ekiyordu Zaman zaman hi nefes alamyormu gibi olurdu Hepimiz panikler, hastaneye kouurduk Babam, annesini ok severdi Onu ilerici bulurdu Her gun yanna urard Fkralar anlatr, gldrrd Bazen srtna alr, krlara gtrurdu Ban gsne koyar, dakikalarca kprdamadan dururdu Bir akam babaannem yine rahatszland Etimesgut Hastanes'ne gtrdler Oksijen adrna almlar Durumun dzeldiini sylediler Sabah balkonda kahvalt yapyoruz Haberi aldk, Hatn olmutu O'nu bir minibsn zerine koyup getirdiler Hemen minibsn zerine ktm, tabuta sarldm Alyordum Baz geceler bana trk sylerdi "Gn gordum, gnler gordum seni gordum " Beni tabutun zerinden alamadlar Babaannemle birlikte minibsn zerinde Sncan mezarlna gittik Dedem devaml dua okuyordu Babam, annesinin zerine ataca topra ufalyordu Hatn' beyaz kefenyle topraa verdik Mezarlktan ayrldk, eve donduk ok zgndk Akam oldu, uyuyacaz, ancak babam hl ortada gzkmyordu Bek ledk Yok Sabaha kar geldi Annem merakla nerede olduunu sordu. Babam, Anamn mezarnda yattm" dedi Babam sabaha kadar Hatn'n mezarnn zerine sarlm yatm1 Sonra birka gece daha gitti babam annesinin mezarnda uyumaya

44

Alklarla Uurladk... Adm sylediklerinde kendime geldim, Babamn mezar banda bir konuma yapmam istiyorlard: "Turan Dursun'un bir sz vard: 'Ben korkmuyorum karanlktan, ben korkmaktan korkuyorum.' nk korkan insan ya ylgnlar ya da saldrganlar. Babam ldrenler yzne bile bakmaya cesaret edemeden, kurunlan kahpece arkadan sktlar." Polisin tutumunu da knadm. Cenazeyi kardklar srada kardeim Eren sinirinden baylm ve hastaneye kaldrlmt. Babam alklarla topraa verdik. zerine toprak atarken O'nunla gurur duyuyordum. nk benim babam, Giordano Bruno'larn, Hallac Mansur'larn, Sokrates'lerin, Galile'lerin, Voltaire'lerin yanna gidiyordu. O, insan ve aydn olma sorumluluunu yerine getirmiti...

45

YAAMYKS, RLER, MEKTUPLARI, YAZILARI

YAAM YKM

1934 ylnda Sivas'n arkla ilesinin Yapaltn kynde dodum. Babam: Abdullah. Anam: Hatun. Ben be yandayken babam, ailemizi alp Ar'nn Tutak ilesine gtrd. Babasnn ve dedesinin yeriymi oralar. Kendisi oralarda imamlk yaparken beni de "byk din adam" olaym diye Arapa okutacak hocalarn yanna verdi. Tutak Mftsnde okudum bir sre. Sonra 8-9 yandayken "Krt Mollalan"nn ve nemli bir "Krt eyhi"nin bulunduu Kargalk kyne gtrlp brakldm. Arapa okurken "Krte"yi de rendim. Yememi-imemi "eyh" (eyh Ramazan) salyordu. Kyn camiinde yatp kalkyordum. Arapa dilbilgisinden "zarf' bitirdim. "Nahiv"den de epeyce okuduktan sonra baka kylere ve baka "'Molla'larn yanna gittim. Ve ky ky, o "Molla" senin, bu "Molla" benim; dolatm yllarca. Yalnzca An'nn deil; baka illerin de, rnein Erzurum'un, Mu'un il ve ilelerine bal kylerde de okudum. Genellikle "Krt" hocalarnda, biraz da "erke" hocalarnda okudum. Krteyi ok iyi, erkeseyi de olduka rendim. Ama Trkceyi ok az biliyordum artk. Bildiim Trkeye de "Trke" demek iin "bin tank" gerekliydi. 15 yama dein byle dolap okudum. "ok zeki" olduum ileri srlrd. nk o yaa dein, o yrelerde okutulan "islami lim ubelerinin hemen tm "metin"lerini ezberlemi, "erirlerini de anlayarak, ama "hzla" okuyup gemitim. Askerliime dein baka ! ve ilelerde de okuyup hocalardan "cazet" aldm. 1955-1957 aras askerliimi yaptm. "okuma-yazma"y askerlikte rendim, "ilkokul diplomas"n da "terhis"ten sonra "Mahmut Paa lkokulu"ndan (stanbul'da) -dardan snava girerek- aldm. 49

Bir sure, stanbul'da "yksek dereceli talebeler"e ve hocalara Arapa, Islami bilim dallarnda "ders"ler verdim. Kimi kurslarn organizasyonunda ok sayda "vaiz", "muftu" yetitirdik (Bugn de bu kurslarn ou sryor.) Ve sonra, snavlarna girip kazanarak, kendim de "Vaiz", "Mft" oldum, tik grevim Tekirda'da oldu Once Merkez Vaizlii, sonra Mftlk. Yl: 1958-1959. Sivas'n Gemerek Mftl. Yl: 1961. Sivas (Blge) Muftusu oldum ardndan 1962 bandan 1964 sonuna dein. Bu arada ortaokul bitirme snavlarna girip diploma aldm. Daha sonralar lise bitirmelere de girdim ama yazk ki, "bitiremedim". Sivas Mftlnde Nurcu ve Sleymanclarla savamlarda bulundum. Onlarla birlikte "Deveci" de karma kt. "Deveci" ok "zengin" birine deniyordu. Bu zengin, teki zenginlen de srkledi. Hepsi birlikte karma ktlar Val'y de yanlarna aldlar. Ve telgrafla srldm Manisa'ya, ardndan Tokat'a. Ama Paalar nakillerimi durdurup beni yeniden Sivas'taki grevime dndrdler (Sivas Turnen Komutan Cemal Paa ve Dou Menzil Komutan Fahri Paa.) unku 620 Imam-Harip'in (Vaizlerle birlikte) Cumhuriyet Bayram'na katlmalarn salamtm Ayrca Atatrk'n heykeli onunde sayg duruunda bulunmalarn gerekletirmitim "Atatrk Muftu" deniyordu istanbul'da Atlas Sinemas'nda "Atatrk' olum yldnmnde anma trenine" Babakan Yardmclar ve otek konumaclarla birlikte (konumac olarak) katlmtm (Trkiye Milli Genlik Tekilat'nn anls olarak.) Bu ve benzeri olaylar basnda (gazetelerin birinci sayfalarnda) yer alm, yanklar uyandrmt Sonra "Atatrk Plaketi" verilmiti. Basnda ok geni yer alan bir olay da, "cinayetler koyu" diye bilinen bir koyun (Kaln koyunun) bara kavuturulmasyd (Muftu olarak ve halk inandrarak baarmtm.) Ne var ki, butun bunlar, "Nurcu", "Sleymanc", "Deveci" ile "harekef'e geen evrelerin beni "Svas"tan "attnnalan"n nlemeye yetmedi. Bir ara nlenir gibi oldu. Ve ben Sivas'ta kalarak 40 gun sureyle "Gney il ve ilelerini (Diyanet ynnden) teft"le grevlendirildim. Ama oraya gnderildiim zaman Sivas Valisi Sivas'taki grevime "son vermiti" Bu yzden iki ay kadar maa alamamtm. Ve Bakan ibrahim Safvet Omay eliyle, "kardeim sen ne biim Mftsn, butun Sivas halkn ayaa kaldrdn, zerimize yrttn Senin alnman istiyorlar" biimindeki szlerle

50

alndm Sivas'tan. Byle dendii zaman "Sivas'n 30 mahalle muhtar binlerce imzayla biz Mftmz istiyoruz!" diyorlard. (Tm Partilerden vard). Vali'yse muhtarlar "dize getirmek" iin "Nezarete" aldrtma. Tmen'e arlan Vali'den hesap da sorulmutu, ama, bir yarar salamamt. Vali falanca Parti'den Senatr Adaylna ilikin sz almt, bunu bana aka da sylemi, beni sevdii halde beni attrmak isteyenlerle birlik olmak zorunda bulunduunu "ifade" etmiti. Paalar, Vali'nin Sivas'tan baka yere (Mara'a) naklen atanmasn saladlar. Ama benim artk Sivas'ta kalmam salayamadlar. Daha nice olaylar oldu ve ben Sivas'tan Altnda Mftl'ne, oradan da Sinop'un Trkeli Mftl'ne srldm. Maam ok azd, srlmeler beni altst etmiti. Durumumun TRTde "dzelebilecei"ni sylediler. Bir "mektup" yardmyla bu kuruma getim. Yl: 1966. TRTde bir sre Genel Evrak Kayt Memurluu yaptm. Sonra yayn kesimine alndm. "Dinsel Programlar" verildi. 1968'den 1976 ylna dein bu programlan yaptm ve ynettim. Bu arada "D Yaynlar"da da "Posta Kutusu, Dinleyicilerle Ba Baa, Din ve Ahlak" gibi programlar yaptm. (cretle.) Sonra snavna girerek Prodktr oldum. 1976 ylnda aban Karata'm "ta"yla Erzurum Radyosu'na srldm. Bu arada dinsel programlar da alnmt benden. Artk her "srgnler listesi'nde dzenli olarak yer alyordum. Liste olmad zamanlarda da. Ve srldm, srldm. "Dinsel Programlar" alnnca, "dinsel olmayanlar" yaptrld bana. Ne var ki, o da doru drst yaptrlmad. Yaptm programlar nedense kolay kolay "denetim"den gemiyordu. Yine de denetimden "kurtardklarm" oluyordu. Programlarm dinleyenlerce byk ilgi gryordu. "Dnce Tarihimiz'den Sayfalar" (kendi nerim), "Balangcndan Bu Yana nsanlk" (kendi nerim), "Vergi Program", "Akama Doru" gibi programlarn yapmcs olarak altm. "Dinsel Programlan" benden aldrtmay baaran "evre'ler, yine peimi brakmamt: "Din" ve "Diyanet" evreleri: "Bu adam dinsizdir, atn bu adam TRTden!" diyorlard. "Buyruk" veriyorlard. Hem de "Resmi Buyruk"! rnek: Diyanet ileri Bakanl Din leri Yksek Kurulu, 15 sayfalk bir "Karar" kaleme almt. Bu karan, Diyanet ileri Bakan Tayyar Altkula, boyunun ve kollarnn "uzun" olduunu gstererek, TRT Genel Mdr Dr. Cengiz Taer'e -br "edid" yazyla- gnderdi. Karar
il'

51

gerekten ok iddetliydi: "TRTden atlmam" isteniyordu. "Balangcndan Bu Yana nsanlk" adl dizi programm stne "ate pskrlyor"du. "Sapk Darwin Teorisi"ne yer verildii aklanyor, "dinsizlik" yapld gerekesiyle "Programn hemen yayndan kaldrlmas" ve "yapmcsnn da atlmas ya da en ar biimde cezalandrlmas" Duyuruluyordu. Dizi nce engellendi, sonra da yayndan kaldrld. "Cezalandrlmam" da olmad deil. Srldm. Ne var ki, TRTden "atlmamtm" daha. Program dizisine ilikin ynyle "buyruk"lan gerekletirilen Diyanet, "temsilcisi" araclyla bir Danma Kurulu Toplantsnda TRTye "resmen" "teekkr" etmitir! Diyanet buyruunun ve tm benzer evrelerin bana ilikin isteklerini daha byk apta yerine getiren, Doan Kasarolu ve ynetimi olmutur. Kasarolu gelir gelmez hemen Dou Karadeniz Blgesine gnderilmitim. Szm ona "inceleme ve aratrma yapmak" zere... (Oysa Prodktrdm ve byle bir grevim olamazd.) Oradaki grevim srasnda, Karata dnemindeki bir olay "bahane" edilerek 1980 ylnn ilk en ar "disiplin" cezas verildi. (Uydurma olay: 1976 ylna ait). Oradan gelip Ankara'daki grevime baladm. Ve 1 gn sonra, stelik 2-2,5 saat gibi brokrasi tarihinde belki de eine az rastlanr bir abuklukla stanbul'a srldm. Meer "kafay tmm". Yani "resmi" gereke, iine dtm ileri srlen "bunalm". ylesine derin bir "bunalm ine dmm" ki, "son aylarda ve evremle hi uyum salayamyor"muum ve "programlarm aksatyormuum". Oysa "son aylarda" ben "Program yapmyla ykml deildim. "Aratrma ve inceleme"yle ykmlydm. nsan ykml olmad eyi nasl "aksatr"? stanbul'da bir sre Prodktr olarak kaldktan sonra, yllarca emek verdiim, snavla kazandm bu grev de elimden alnd. "Uzman" oldum. Prodktrn Sar Basn Kart var, "Uzman"n yok. Peki "Uzman" ne yapar? Ben de imdi onu soruyorum. Dileke verip "i" istedim. Masamn banda "bo" bekliyorum. "Yaam ykm" ok uzun oldu. Elbette benden istenen bu denlisi deildi. Ho griilrsem sevinirim. Turan Dursun (Turan Dnyalgil) 52

YAAMADIM Yaamadm, Yaamadm dnyam. Yaam merdivenlerini: ocukluumu, Genliimi, Hibirini... Aclarn, alklarn dnda... Olgunluk a m? O da bitmede, batnda... Yaamadm yam, Grnemedim hi; Yatlarmn yanda. Daha iin banda; Gelip att kocamlk, "Krklkken" oldum "altmlk". Yaamadm, iviler, engeller vard yaam yolunda, Samda, solumda. Hem de tomar tomard. Engeller, engeller vard, Duvar duvard. Zlimler, haramiler vard, Katar katard. Tutup yutard bunlar insanlar, "GNE"ler bunlar iin doar, bunlar iin batard. Yaamadm, nk aamadm bun lan. nk snfsald y a a m a k .

53

Zlimler, haramiler ald tm gcm. Gcm yetersiz kald savaamadm. Synlp aradan svamadm da.. Szn z: yaamadm dnyamda, u kalle yaamda, Gerek anlamda. Yaamadm, Evet, yaamadm. 26.6.1980 Turan Dursun

54

O ZLMEDR SAVAIM Zaman zaman demiimdir kendime: -Nedir bunca sava, kime kar, kime? Buldum sonunda: Savam, eli kanl zlime. Eli kanl, Dili kanl, Yrei kanl, Duygusu-duncesi kanl, Sesi-nefesi kanl. Ah o bir dse elime! Kustururum itii kanlan. Nfusun yzde doksan kadar pay alarak, Vurgunlar vurarak, Vurarak, krarak, ldrerek tiklerini.. Dilerek, blerek, paralayarak yediklerini. Lime lime ederek... Lime lime... Ah bir dse elime! Soracam var o zlime. nsanlar zerinde gezer hep, Haklar ve halklar zerinde gezer, Neyi nasl emeceini sezer. Kan emer daha ok. Emer de emer, emer de emer! Zaman olur bakarsn "sevgi" dolu, nsancl olur, acmal bakar. Sever, okar... Ama aldanma.

55

Mutlaka vardr bir kar, Yrekten sever, acr sanma. Aldanma sakn aldanma, Duygusu-dncesi karadr onun. Dini-iman, derdi-dvas paradr onun. Solcu mu olmak gerekiyor? Solcu olur. Sac m olmak gerekiyor? Sac olur. O yolunu bulur, Bulur o bulur! Emmek in hep. Byk sanc, Haberci byk sanc, Ac ac kapy vuruyor: -Tak, tak, tak... Diye Kulak tkamak, dinlememek niye? Kapda duruyor. Sabrsz, Tm gcyle vuruyor: -Tak, tak, tak... Diye. Anlamamak niye? Haber veriyor: -ocuk doacak Diye Doacak mutlaka. Korkulsa da doacak, rklse de doacak. Bu ocuktan kalsa da bucak bucak, Doacak mutlaka. Kurtulu topu gibi bir ocuk... Ana karnnda olaylarla beslenmi, Aclar, uurumlarla glenmi, 56

Evreler, sreler geirmi. Doacak duruma gelmi artk. Haberci sanc ac ac vuruyor: -Tak, tak, tak. Haber veriyor: Kurtulu topu gibi bir ocuk doacak. Aclar dinecek, kurtulu olacak. Haklar alnacak, haklar yerini bulacak... Diye. Kulak vermemek niye? Tarihe bilir misin? Dilini anlamak iin bu yeter. Bu haberci salam konuur, Dayanaklar kesinliklerden oluur hep. Niceler dinlemediler. Dinlemek istemediler onu. Ama n'odu? Hak yerini buldu. Vakit-zaman doldu artk. Aman vermiyor sanc. Tm gvdeyi sarsarak vuruyor. -Tak, tak, tak. Hakkn almak iin Halk geliyor halk. -Tak, tak, takTuran Dursun

57

CUMHURYET GAZETESNE

Yunus Nadi Armaan Caalolu stanbul Gazetenizce alan 1980-1981 Yunus Nadi Armaan yarmasna, 2 yazyla katlyorum. 1- "Ne lde Yazabilirim" ve 2- "Dzenleyici" balkl yazlarmla birlikte "Yaam ykm" ve fotorafm iliiktir. Yarmaya konulmas iin gerekenin yaplmasn sayglarmla dilerim. 29.12.1980 Turan Dursun Not: "Turan Dnyalgil" takma adn kullandm. Her bir yaz, er nsha olarak sunulmutur.

59

YAAM YKM

1934 ylnda arkla'nn Yapaltn kynde dodum. Ortaokul mezunuyum. 1958 ylnda Diyanet leri Bakanlnda grev aldm. 1966 ylna dein eitli ile ve illerde Mft olarak altm. 1966 ylnda TRTye getim. Bir sre Evrak Kayt Memurluu yapaktan sonra yayn kesimine alndm. 1968 ylndan balayarak "Dinsel Yaynlar"n tm programlarn yaptm ve yrttm. Sonra, 1970'te snavna girip kazanarak Prodktr oldum. "Dinsel" programlarn yapmn srdrdm. 1976'da aban Karata eliyle dinsel yaynlardan uzaklatnldm. 1980 ylma dein, nerdiim ve nermediim birok programlar yaptm. Balcalar yle sralanabilir: "Dnce Tarihimizden Sayfalar" (kendi nerim), "Balangcndan Bu Yana nsanlk" (kendi nerim), "Vergi Program", "Akama Doru". Bu arada zel gnlere ilikin zel programlar yaptm. 1980 ylnda (Dou Karadeniz'de) "nceleme ve aratrmada bulunma" greviyle grevlendirildim. 1976 ylndan 1980 ylna dein geici ya da srekli atanmalarla Trkiye Radyo!anmn hemen hepsinde bulundum. 10.10.1980 tarihinde de Uzmanlk grevine atandm. Evli ve 3 ocuk babasym. 23.12.1980 Turan Dursun (Yarma yazsnda: Turan Dnyalgil)

60

YAZABLR MYM? Turan Dnyalgil ok ey var yazlacak Yazmak istiyorum Ama hangisini, hangi konuyu? Daha nemlisi Yazabilir miyim? "Dunumuz" ustune yazsam1 "Unumuz-nmz" ustune. "Kahramanlklarmz" stne "U ktada nasl egemen olduumuz" stne. Ele alnmal bu konu, "gemiteki gucumuz" dile getirilmeli. "Dnyay nasl titrettiimiz" ilenmeli. "Gvur"a nasl "el-aman!" dedirttiimiz anlatlmal Ama toplum ve ekonomik yapmz zerinde de durulmal bu arada. "Fetih'ler, "ganimetler" peinde koturulan nsanlarmzn nasl tketildikleri de belirtilmeli "Ganmet"e giderlerken kendi yurtlarnda nasl yoksun ve yoksul brakldklar ve bu yurtta bakalarnn nasl baka tur "ganimetler topladklar da dile getirilmeli Sonra o "hkim" grntsnde olduumuz zamanlar, gerekte nasl "mahkm" bulunduumuz da yanstlmal Yazlmal. O donemler, adlarn vnerek andmz ulularmzn "anl donemleri"ni iine alsa bile yazlmal zet de olsa. Ve "bugun"k kmazlarmzda "dunumz"n ne denli pay olduu vurgulanmal. Ama hayr, yazlamaz Yazlr, ama yazlamaz. Neden "yazlr", neden "yazlamaz1"' Bal bana bir konu. "Bugnmz" ustune yazsam! "Bugnk" yonumuz stne, yolumuz ustune. Yazlmal. Nereye gidiyoruz, nasl gidiyoruz? Gzden geirilmeli. Yolun, yokuun neresindeyiz? Ciddilikle ele alnmal kmaya yneldiimiz "duzluk" nedir, "dzle kabilir miyiz"; bu yolla kabi9 lir miyiz Titizce ncelenmeli "Gerek duzluk"le aramzda kimler var, hangi duvarlar var? Ak ve somut yazlmal. 61

Ama hayr, yazlamaz. Yazlr, ama yazlamaz. Neden "yazlr", neden "yazlamaz"? Ayr bir konu. "Gnmzn din ve mukaddesat ticareti" stne yazsam. Ve bir elikiyi ilesem: "eriat'n karsnda grnenler de "slam"! vyor. Oysa baka eyler deil bunlar. "tslam"n vgs, "eriat"vc\ vgsdr. yleyken en yetkili ve resmi azlar bile "Islam" vmekte saknca grmyor, vyor. Bunu yazp anlatsam. "Dn-iman fabrikalar'na deinsem. Diyanet ileri Bakanlna, bu kurumun nelere kartna deinsem. Yan kurulularna, el ele olduu evrelere deinsem. Okullarda iki ayr kafa (laik kafa, laik olmayan kafa) yetitirmenin sakatlna, zararlarna deinsem. Din renimi veren okullara, bu yerlerin rettiklerine deinsem. Ve tm "mukaddesatlar"a deinsem; "mukaddeslerin", bunlar elinde nasl kullanldna deinsem. Yazsam zet olarak... Ama hayr, yazlamaz. Yazlr, ama yazlamaz. Neden "yazlr", neden "yazlamaz"? Ayr bir konu. Bugnk "adalet", "demokrasi" stne yazsam. Engelleri, engelleri stne... Her zaman "yanan", hangi kesim oluyor; yazsam! Ama hayr, yazlamaz. Yazlr, ama yazlamaz. Neden "yazlr", neden "yazlamaz"? Ayr bir konu. Ya da hepsini brakp, bugnk "Atatrklk" stne, Atatrkler stne yazsam. Trleri zerinde dursam bunlarn. Ama hayr, yazlamaz. imdilik. Bir gn yazlacak elbet. Ne zaman yazlacak, "nasl" yazlacak? Herkes grecek zaman gelince. Tm bu konular ve daha niceleri yazlacak bir gn. Ama imdi? Yazabilir miyim? Ya da ne lde..?

62

"DZENLEYC" Turan Dunyalgil

"...Sonra bu toplumsal yaam, insanoluna gerekli olunca ve dnyann, ancak insanlar araclyla yaanr duruma geldii, bir gerek olarak belirince, nsanlar birbirlerine kar koruyacak bir 'dzenleyici' gereklidir unku, insanlarn hayvanlk eilimlerinde, doutan dmanlk ve zulm (eilimleri) vardr..." ibni Haldun byle diyor. (1332-1406.) nl yapt Mukaddime'sinde... (Turan Dursun evirisi, s.142.) Demek ister ki, bir yar var toplumsal yaamda. nsanlar birbirleriyle kyasya savamada... Glusuyle, gusuzuyle Karlmasa; gulu, gusuzu ezer, yer "Yar" olabilir, ama, "ezme", "yeme" olmamal. Bir dzene konmal yar Kurallara balanmal, herkesin uymas salanmal. Korunmal insanolu, insanoluna kar... Bir "dzenleyici" gerek. "Hakemlik" de yapabilecek bir dzenleyici. Unlu duunur, "hkim" szcn kullanyor burada. Bu szck, "hakem" ve "egemen" anlamlarn da ierir Bir "dzenleyici" olmal ki; onun "duzen"inde "ezen-ezilen" olmamal. Yaam da, yar da "insanca" olmal. "Ezen ezene.." olmamal. "Brakn yapsn, brakn gesin, nasl geerse gesin'" denmemeli. "Yapma"nn ve "geme"nin "insanca" kurallar olmal. Bunu salayabilen bir dzenleyici oluturulmal Demek istenen bu. Bu "dzenleyiciye "devlet" de denir. nsanla yaraan biimi: Bu gu, toplumsal yaam savamnda yaranlardan birine, bir kesime dayanmamak. Bir kesim zenginliin fzesine binerken; bir baka kesim yoksulluun zincirine takl bulunmamal. Durum buysa, "hakem" yok, ya da "yan tutuyor" demektir. "Du63

zenleyici"yi yalnzca bir kesim oluturmusa, ister istemez yan tutar o. "Hakem'in yan tuttuu yar, "insanca" olamaz. Ksacas: Koullar eit olmal. Deilse eit duruma getirilmeli. Ve "egemen" gcn yan tutmad kesinlikle belli olmal. "Demokrasi"li olmak m? Bu yetmez. lkan Yunan Site'lerinde de vard "demokrasi". Ama insana "tam yarar" deildi. Evet; "yurtta"lar yasalarn kendileri yapar, yarglarn ve yneticilerini kendileri atarlard. Savaa, bara karar verme yetkileri de vard onlarn. Ama kimdi "yurtta"? Ve "yurtta" olabilenler genel nfus iinde ne kadard? rnek: "Attik Blgesi". Nfusu yarm milyona varyordu. "Yurtta" snfndan olanlarn saysysa: 20-30 bin! alar geti, Rousseau'nun "mutlak (otoriter) demokrasi "sinden, bilmem kimlerin "klasik demokrasi"lerine dek, aama aama yaand. Ve gelindi; "insan Haklan Bildirimi" gibi belgelerin yer ald amzdaki biimlerine. Anayasalara ve Anayasamza "insanca" yansmalar oldu. Devletler ve devletimiz grev ald: "Herkes kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez, temel hak ve hrriyetlere sahiptir. "Devlet kiinin temel hak ve hrriyetlerini, fert huzuru, sosyal adalet ve hukuk ilkeleriyle badamayacak surette snrlayan siyasi, iktisadi ve sosyal btn engelleri kaldrr; insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlar." Anayasamzn 10. maddesi byle grev yklyor "dzenleyici"miz devletimize. ok "insanca". Ama..?!

64

ELLER NASIL KIRACAK, DiLLERi NASIL KOPARACAKSINIZ?*

Sayn brahim Elmal Diyanet len Bakan, Ankara 19.9.1966, Trkeli Sayn Bakanm, 18.9 1966 tarihli Yeni stanbul gazetesini, elime alp da, resminizle beraber yer alan ve birinci sayfann banda kocaman puntolarla, derhal dikkati eken haberi okuduum zaman, -inann 1 - hayretimden donakaldm unku; bu haberde Diyanet Tebli'nde bulunduu ilen srlen, yle ifadeler gze arpmakta idi ki; gerek slp, gerekse; muhteviyat ynnden bu ifadelerin, fkeden galeyana gelmi, gz dnm, ksacas, her an atlp saldrmas beklenen takn kii'ye has bir nitelik [.d, rahatlkla sylenebilirdi. Gerekten, Gazete'ye gore, Bakanlk bir tebli yaynlam ve iftiralar yapldn ileri srerek" -Mtecaviz eller krlacak! -Salyal her dil koparlacak' Gibi; tehdit dolu cmleler de, bu teblide yer alm! Nasl inanlr buna 9 Geri iftiralara cevap verilmesi, normaldir Ama, -sebep ne olursa olsun- el krmak, dil koparmak gibi; ancak, eli silahl aklere yakan davranlara ozenildn ifade edecek tarzda, karlk verilemez. * T Dursun'un 1966'da Trkel Mfts iken Diyanet len Bakan brahim Elmal'ya mektubu (Y N) 65

Hele, bu tarz karlk; her eyden nce arballk, olgunluk ve hogr isteyen bir makamn tebliinde, asla, yer alamaz. Ve hibir Bakan da buna meydan verme hakkn, kendinde gremez. Esasen, sz konusu akl almaz ifadeleri iine alacak ekilde tebli yaynlattracak derecede, lgnlk emareleri gsteren bir kimseyi -sanrm- bulunduu makamdan alr, bir tedavi kliniine gnderirler. Belki, yanhyorum; ama, bence bu; byledir. Onun iin; ben, "Mukaddes" bir Makam'da oturduunu ve bu Makam'n kiisel hislerin gerei olan hiddet ve iddet'e alet edilemeyeceini bilen Sayn Bakanm gibi. Muhterem bir zatn bylesine acayip bir tebli yaynlattracana -inanmak yle dursun- ihtimal vermek, hatta; dnmek bile istemiyorum. Bu sebeple de, temsil ettiiniz Makam'in onurunu kurtarmak iin, -mukaddesat geinen bir gazete de olsa- haberi, tekzip edeceinizi umuyorum. Evet, bence; mmkn olan en ksa zamanda, -Bakanlmz, halk oyuna saldrgan olarak tantan- bu haberi tekzip etmelisiniz. Hi tereddt etmeden sylenebilir ki: Bu haber, Diyanet'imize imdiye kadar indirilmi ve indirilebilecek darbelerin en byn ve zararlsn tekil etmektedir. Sonra; efendim iftira denilen itham ne? "Halifelik zentisi" snad deil mi? O halde bunun aksini ispat etmek veya iftira edenleri mahkemeye vermekle yetinmek dururken, adeta bu zenti, itiraf edilircesine: -Eller krlacak, -Salyal her dil koparlacak eklinde tehditler savurmaa ne hacet? ayet bu gibi tehditler ortaya atlrsa, o zaman demezler mi ki: Mademki, halifelik hayalini veya herhangi bir teokratik dzen zentisini tamyorsunuz; yle ise; szn ettiiniz elleri nasl kracak ve dilleri nasl koparacaksnz? Bu imkn nerede, nasl bulacaksnz? (Yahut da) Krma ve koparma iini kim yapacak? Peki, ama; bu ve daha birok sorulan, ister stemez akla getiren haberi, sayfalarnn en gze arpan yerine, -hem de; Bakan'n fotoraf ile birlikte- koyan gazete, nasl olur da, mukaddesat geinir? Diye, durup dnmeye de lzum yok.

66

nk; bu tip gazetelerin Diyanet Tekilatna verdikleri zararlar, daha nce de ok grdk ve altk. te; bu alanda pek eski olmayan ac rneklerden biri: Efendim, hatrlarsnz: Bir zamanlar Diyanetteki nakil ve iten karma ilemleri zerine, Bakanln avukatln yapar grnen bu malum gazeteler, en ufak vicdan muhasebesi yapmadan, u utan verici haberi, byk bir iftiharla takdim ediyordu: -Diyanet'teki solcular temizleniyor! Neye dayanarak veriyorlard bu haberi? Yoksa; kaynak. Diyanet yetkilileri miydi? Bu nitelikteki habere kaynaklk etmeye, Bakanlk sorumlularnn, haklan ve yetkileri var myd? Evet o zaman da, bu manadaki sorularn, kafalara taklmasna yol ayordu; mukaddesat (!) basn hazretleri! Sayn Bakanm! O zamanki durumu, bir dnelim; Sayn Bakanm! Ne tyler rpertici bir durumdu; o? Yllarca; ylmadan Tekilatta hizmet gren, mrn-emein mesleine veren, masum ve namuslu kiiler; bir yandan yerlerinden alnp atlyor, br yandan da, aalk damgalarla damgalanyorlard. Mukaddesatlk ddiasnda olan gazeteler, tekzip edilmemenin rahatl ve markl ile, yalan ve iftiralarna hz verirlerken; fesad, kar sermayesi yapan ithama evre de, tabii; bo durmuyordu. Bu evrelerin cihat icab saydklar kutsal grevleri de uydu: Yalan haberlerle ykl gazete veya dergileri alp, birer gereklik belgesi imi gibi; Mslman halka gstermek ve; te efendim, bakn; biz falan kimselere, solcu, komnist diyorduk da, szmz pek ciddiye alnmyordu. imdi; u haberleri gzlerinizle okuyun da, szlerimize, bir daha inanmamazlk etmeyin! Gibi yaygaralarla ortal bulandrmak... imdi; iyice dnelim, Muhterem Bakanm: Bu iftira kampanyasndan zarar gren, sadece; tasfiye ve tecziye listesindeki madur birka kiiden mi ibaretti? Aalk itham selinden, tm tekilat, hatta; btn bir millet zararlandrlm olmuyor muydu? Kimdi buna sebebiyet veren? Solcu denilen yayn organlar m, yoksa, bbrlene bbrlene Komnizm'in dman olduklarm ileri sren mukaddesatlarn bizzat kendileri mi?

67

Ben o kanaatteyim ki, Komnizm'e de, teki zararl ideolojilere de en ok faydal olanlar, bu akmlarla mcadele etmesini bilemeyen ve beceremeyen, szde kahramanlardr. Bunlar hibir dmann alp da, salamay baaramayaca ortam, -farknda olmasalar bile- kendi elleriyle hazrlamaktadrlar. Nasl m? Bir milletin yaamasn temin eden fertler arasndaki karlkt gven duygusunu, zihinlere soktuklar phe kurtlarna yedirmekle!.. Sayn Bakanm, ite; bu hususlar dikkate alarak mensuplarnz haksz bir ekilde sulayan haberleri yalanlayacanz, -buseniz- o zaman da, ne kadar beklemitik. Hatta; biz, o srada belki biraz da ileri giderek yle dnmtk: Hak-ins ve iftiralara kar da, pek hassas olduu sylenen Sayn Bakanmz: 1- Mensuplarnn haklarn korumak; 2- Yaplan ilemlerin, solculuk falan gibi, herhangi bir ideolojik sebebe dayanmadm gstermek; 3- Makam ve yneticileri, "yalan habercilerle ibirlii eden kaynaklar" durumundan veya byle bir zandan kurtarmak. Hulsa; Bakanln bata gelen bir grevini yerine getirmek iin: Diyanet'tek solcular temizleniyor... eklindeki haberlere, en uyarc tekzipleri gndermekte gecikmeyecektir. Fakat, yazk ki; Bakanlmz, baz nemli meselelerden vakit bulup da, tekzip falan gnderemedi. Tekrar sadede gelelim ve soralm: O zaman daha yaygn ve daha hakszca olan, stelik; sadece. Sayn Bakanmz deil, birok Diyanet mensubunu lekeleyen iftiralar karsnda; sert bir tebli yle dursun, yumuak bir tekzibe bile vakit bulamad anlalan Sayn Bakanmz, nasl olur da, sertin de stnde iddeti grlen tebliler yaynlam olabilir? Buna kim inanr, deil mi, Sayn Bakanm? Byle ok iddetli bir teblii zat- linize mal etmeye kalkanlara, ok kzdm dorusu. Hem Sayn Bakanm bilmez mi ki, gerekleri gstermek iin, o kadar iddetli teblileri yaynlamaya dinen lzum da, imkn da yoktur. Ve gene Sayn Bakanm grmez mi ki, vurmak, krmak ve koparmak usulleri slam'n mcadele usulne ve ruhuna uymaz. Bakanm izin verirseniz, birka ayet hatrlamaya alalm ve pek uzun kaan bu mektuba, ilahi kelmlarla son verelim: 68

"Rabbnn yoluna hikmet ve gzel tte davet et; onlarla en gzel usulle tart. phesiz; Rabbn, yolundan sapanlar, daha iyi bilir. O, yolunda olanlar da, en iyi bilendir." (Sure: Nahl. Ayet: 125.) "Allah'tan gelen bir rahmet sayesinde onlara (kar) yumuak (ve tatl) olabildin. Eer kat yrekli (ve kaba tavrl) olsaydn; onlar, etrafindan, elbetteki, hep dalrlard..." (Sure: li tmran. Ayet: 158.) "(Musa ve Harun (A.S.lara hitaben:) Gidin fir'av'na. O ki, azmtr. O'na yumuak szler syleyin. Belki, ilahi kudreti hatrlar veya Allah'a kar sayg duyar." (Sure: ThS. Ayet: 43-44.) "iyilikle, ktlk bir deildir. Sen fenal, en gzel ekilde sav! O zaman, seninle arasnda dmanlk bulunan kiinin; yakn bir dost gibi olduunu grrsn. Bu davran, ancak, sabredenlere vergidir. Bu davran, ancak; byk hazz tadanlara vergidir." (Sure: Fussilet. Ayet: 34-35.) Bu gibi ilahi telkinleri iitmemi veya anlamam olanlar, ancak; benim Yksek Diyanet leri Bakanl'mdan, hm ve tehdit ykl bir tebliin kacana inanr. Sizce de, yle deil mi, saygdeer Bakanm? Banz arttm iin affnz diler, sayglarm sunarm efendim! Turan Dursun Trkeli Mfts

69

DYANET LER BAKANLII "EYHLSLAMLIK'1 ROL OYNAMA ABASINDA*

Sayn Babakanm, Trkiye Radyolar iin Ankara Radyosunda dini yaynlarla ilgili grev yapan prodktrm TRTnn dini yaynlarnda imdiye dek laik dnce egemendi Bu dnce dorultusunda yayn yaplyordu Dini duygular gen dnceleri iin smrmek isteyenlere frsat verilmiyordu Bugn bu olana yitirmek zere bulunduumuzu, zlerek duyurmak i s ten m Diyanet len Bakanl'nn bugn banda bulunanlar "eyhlislamlk" rolunu oynama abasndalar O arl vermeye alyorlar Osmanl dneminin eyhulslamlndak zihniyeti, her frsattan yararlanarak yerletirme peindeler Yazk ki, aydn grnen Bakan in kendisi de bu abann iindedir Yine zlerek, Sayn Babakan Yardmcsnn da ayn ynde abalan olduuna, kendileriyle yaptm grmede tank olduumu soyleyeblrim Sayn Babakanm, Bu akam (25 7 1974'te) yaynlanacak olan mevlidin stanbul'da camiden naklen yayn" iin hazrlk var Sayn Babakan Yardmcsnn bu yolda buyruu olduu ilen srlyor Denetimi mumkun olmayan bir mevlit yayn yaplacak Bu mevlitte duygular, heyecanlar istenen yne kolaylkla yneltilebilecek Hem de Kbns olaylar gibi nemli olaylarn heyecan yaanan bir gnde' Oysa konumasndan duasna kadar laik dnceyle hazrlanp banda alnm bir mevlit var Bu mevlitte Diyanet len Bakan'na
* Turan Dursun un TRTde prodktr iken dnemin Babakan Blent Ecevte gnderdii mektup (Y N)

71

da konumac olarak yer verilmi bulunuyor. Mevlit band yayna hazr durumda bekliyor. Ama son andaki bir buyrukla bu mevlidin yerine "macera mevlidi" yaynlattrlacak. Mevlidin naklen yayn iin "Kbrs olaylar" gereke olarak ileri srlyor. Oysa Kbrs olaylar, byle bir mevlidi daha da sakncal klar. nk meczuplara neler sylettirilerek barttrlaca nceden bilinemez. Sylenen szler, barmalar, armalar olduu gibi yaynlanacaktr. Bilgilerinize sunarm. En derin sayglarmla. 25 Temmuz 1974 Turan Dursun

72

LAKLN VE BARIIN "OLMAZSA OLMAZ"LARI*

Turan Dursun Belirlemelere gore Atatrk unlar sylemitir: "Tanr'ya krler olsun hepimiz Muslumanz, hepimiz inanm kimseleriz ( ) Bizim dinimizin elinde bir l vardr Bu lyle, neyin dine uygun, neyin dine aykn olduunu kolayca kestirebilirsiniz Hangi ey ki, akla, manta, ulusun yksek karlarna uygundur; biliniz ki, o, bizim dinimize de uygundur Bir ey, akla, manta, ulusun karlarna uygun dyorsa, kimseye sormadan bilin ki, o ey, dinin de istedii, ho grd eydir Eer bizim dnmz bu kadar akla, manta uygun olmasayd, dinlerin en sonuncusu ve en eksiksizi olmazd "** Bu szler, Atatrk'n 16 Mart 1923te Adana esnafyla yapt konumasnda yer almaktadr Atatrk bu szleri sylerken, "laiklik yaps", daha bitirilmemiti Cumhuriyet bile ilan edilmemiti Ekimin 29'u gelecek, Cumhuriyet ilan edilecekti 3 Mart 1924 gelecek. Halifelik kaldrlacakt Ayrca "eitim ve retimin birletirilmesi" (tevhid- tedrist) gerekletirilecekti 8 Nisan 1924 gelecek, eriye Mahkemeleri kaldrlacakt 30 Kasm 1924 gelecek, Tekke ve zaviyelerle trbeler kapatlacakt 4 Ekim 1926 gelecek; Trk Medeni Yasas yrrle girecekti 9 Nisan 1928 gelecek, 20 Nisan 1924 tarihli Anayasa'dak "Trkiye devletinin dini. Dini slam'dr'
* Turan Dursun'un bu yazs, Atatrk' Anma ve ODT Atatrk Haftas Sempozyumu Bildirileri 1O-11- 12 Kasm 1985 (Derleyen Gurbuz D Tfek Orta Dou Teknik niversitesi Yaynlan, Ankara, 1987. s 81-99) adl kitaptan alnmtr (Y N } Atatrk Sylevleri, Ankara, 1968. Ankara niversitesi Basmevi. TDK Yaynlan, s 110

73

atlacak, yerine hibir din de konmayacakt. Ayrca, "dinsel ant ime" biimine de son verilecekti. Bylece "laiklik yaps" bitmeye yakn bir duruma getirilecekti. Bylece de son aamaya gelinmi olacakt. Atatrk yukardaki szleri sylediinde bunlardan hibiri daha gereklememiti. Bir slam inann ("M'min") niteliiyle konumutu. Atatrk'n bu tr konumalar vardr. Bunlar, belirli bir aamaya zgdr. Laiklik yolundaki duraklarn ok balarnda syledii szlerdir. Atatrk de, laiklik de, kt yolda hzla ilerlerken bunlar amtr. Ne var k, Atatrk' srekli bir "islam inann" gsterme abasnda olanlar, bu konumalann tarihine aldrmazlar, devrim yolculuundaki aamalar grmezlikten gelirler. Ve bu tr szleri alp alp kullanrlar. Bir "dinci", "slamc", bir baka anlamyla da "eriat Atatrk" uydurup sergilerler. Radyo ve televizyonda bile bu sergilemeyi yapmaktan ekinmezler. Atatrk buysa, slam'n aynlmaz bir paras, hatta kendisi olan eriat' neden brakt, neden din kurallar yerine ada yaam kurallarn koydu?" sorusunun karln ne dnmek, ne de dndrmek isterler. "Din ve eriat Atatrkleri" diyebileceimiz bu evrelere gre Atatrk, "dinli", "dinci" gsterilirse "yceltilmi" olduu gibi, "din" yerine "insan akln, saldrya uramam bir akl", bilimi, uygarl koyan laik kiiliiyle gsterilirse "kltlm" olur. Bu evrelere Atatrk'n kim olduu, nasl bir kiilikte olduu deil, kendi lleri iinde nasl bir kimlikte olmas gerektii nemlidir. Oysa Atatrk unlar da sylemitir: "Ulusun, varln srdrebilmek iin bireyleri arasnda dnd ortak ba, yzyllardan beri srp gelen biimini, niteliini deitirmi; ulus bireylerini, din ba, mezhep ba yerine, Trk ulusuluu bayla toplam, bir araya getirmitir... Cumhuriyet Trkiye'sinde, eski yaama kurallarnn, eski hukuk ilkelerinin yerini, bugn, yeni hukuk ilkelerinin alm olduu", bilinen bir gerektir.'" Atatrk bu szleri, 5 Kasm 1925'te, Ankara Hukuk Fakltesi'nin al srasnda, dinsel kurallara dayal hukuk yerine, ada hukuku yerletirme abalarn belirtirken sylemitir.
I Atatrk'n Sylev ve Demeleri, c.2, Ankara, 1981, T..T.E.M. Yay., c.2, s,237, 238. * Bildirimizdeki alntlar bugnk dille Trkeletnlmitir. (T D.)

74

Burada ok ak seik belirtiliyor ki, "ulusun bireyleri arasnda olmas istenen ortak ba, din ba, mezhep ba deildir" artk. "Yzyllardan beri srp gelen ba, biimini de, niteliini de deitirmi"tir. Bundan byle bireyleri bir araya toplayp birbirine balayacak olan ba, "Atatrk miliyetilii'dir. Osmanlnn "dincilii-mezhepilii" de, srlsklam "dincilik" demek olan "milletilii" de atlm, yerine "Trk ulusuluu" konmutur. Artk eskiden olduu gibi "Hangi millettensin?" sorulduunda: "brhim Halilullah milletindenim!" denmeyecek. nk bylesi bir yant, "millet"in "din" anlamnda kullanld Kur'an'n ve hadislerin, yani islam'n gereidir. Bu geree uyulmayacak; "Trk milletindenim!" karl verilecektir. Bireyler, "slam" atsnda yer almann deil, "Trk" olmann, daha dorusu "Trkiye halkndan" olmann ve en dorusu "insan" olmann onuruyla ortaya kacaktr. "Gk ls" yerine, "nsann kendi yaam iinde kendi koyduu l" konup geerli klnmtr. Yzyllardan beri nsanlara giydirilegelen, yamana yamana asl belli olmayan ve gelien yaam gerekleri karsnda tmyle yetersiz kalan ilkel giysi, bu giysinin "gksel terzi"si, terzileri braklm; insann kendisi iin ve kendi adna diktii giysiler ve terzileri seilmitir. Cumhuriyetin ve Cumhuriyet Trkiye'sine temel yapt laiklii kuran Atatrk ite bunu dile getirmektedir. Bunu dile getiren daha birok szleri vardr. Bu nitelii ortadayken, Atatrk, "dinci" ve "slamc" olarak sunulabilir mi? Ama yazk ki, sunulduunu grmekteyiz. Ayn yl, yani 1925'te, "devrimlerin amac"n aklarken yle demektedir: "Yaptmz ve yapmakta olduumuz devrimlerin amac; Trkiye Cumhuriyeti halkn, tamamen acl ve btn anlam ve biimiyle olgun bir toplum durumuna getirmektir. Devrimlerimizin temel amac budur. Bu gerei kabul etmeyenleri perian etmek, zorunludur. imdiye dek milletin beynini paslandran, uyuturan ve bunu ister durumda olanlar olmutur. Her durumda, zihinlerdeki bo inanlar, tmyle atlacaktr. Onlar karlmadka, gerein, k2 larn alama olana yoktur" "Dinci ve slam'a" bir Atatrk'n bu szleri sylemi olabilecei dnlebilir mi?
2 (ikdam gazetesi, 1 Eyll 1925.

75

Bu szleri syleyen ve daha nice benzer szlerle yeni Trkiye'nin insanlara bitii insanca lleri dile getiren Atatrk, bunlar syledii zaman, laikliin nne kan engellerden birounu temizlemitir artk. Ve daha baka trden engellemeleri temizlemeye de kararldr, yreklidir, bilinlidir. Ayn yl, "iki bin yllk dsturlardn, yani bu denli eski llerin, kurallarn, yasalarn neden braklmas gerektiini ve bunlarn yerine hangi lnn ve yol gstericinin konulmas gerektiini belirtirken unlar sylediini grmekteyiz: "Dnyada her ey iin, maddiyat iin, maneviyat iin, yaam iin, basan iin en gerek yol gsterici (mrid), bilimdir, fendir. Bilim ve fennin dnda yol gsterici aramak, aymazlktr, bilgisizliktir, sapklktr. Yalnz bilim ve fennin yaadmz her dakikadaki aamalarnn gelimelerini alglamak ve ilerlemelerini zaman iinde izlemek arttr. Bin, iki bin yl nceki dsturlar bugn olduu gibi uygulamaya kalkmak; elbette ki, bilim ve fennin iinde bulunmak deildir."3 "Bin, iki bin yl nceki dsturlar", "dinsel kurallar, yasalar ve ller"dir. Anayasa'daki "Trkiye devletinin dini, Dini islam'dr" karldktan, yani 9 Nisan 1928'deki deiiklikten sonra da, artk "Trkiye'nin resmi dini olmadn" duyurmaktadr herkese: "Trkiye Cumhuriyet'inde, herkes, Allah'a, istedii gibi ibadet eder. Trkiye Cumhuriyeti'nin resmi dini yoktur."4 Atatrk bunu sylemi midir, sylememi midir? Sylemitir. Hibir kuku yok. Kimdir Atatrk? Trkiye Cumhuriyeti'nin de, laikliin de kurucusu. yleyse baka trls ileri srlemez: "Trkiye Cumhuriyeti'nin resmi dini yoktur".
3 Mustafa Baydar. Atatrk Diyor ki, stanbul. 1981, Varlk Yay., s.73. 4 Afel inan, M. Kemal Atatrk 'ten Yazdklarm, Ankara, 1969. s.4 [; Baydar, ayn eser. s.69.

76

Oysa kimi azlara ve yasa deiikliklerine baklacak olursa, "Trkiye Cumhuriyeti'nin resmi dini vardr ve slam'dr". Aka sylenmese de, ok ak olarak bu sergilenmektedir. "Atatrklk" de ileri srlerek, Atatrk'e meydan okurcasna. Laiklik yolunda leriye doru admlar atla atla ve engeller temizlene temizlene gelindi 1937 ylna. Ne oldu bu ylda? Laiklik ilkesi resmen Anayasa'ya kondu. "Laiklik yaps", btnyle bitirilip sonulandrlm oldu. Kurucusu, itenlikle savunucusu, gsn gererek koruyucusu olan Atatrk, ite bu ylda unlar sylemektedir: "Bzm devlet ynetiminde izlediimiz ilkeleri, gkten indii sanlan kitaplarn dogmalaryla hibir zaman bir tutmamak gerekir. Biz, ilhamlarmz, gkten ve gaipten deil; dorudan doruya hayattan alm bulunuyoruz."5 Kurucusu ak seik ortaya koyduu ve erevesini izdii halde, laiklik, zaman zaman karmaaya getirilmektedir: Kimine gore bir "muz"dur, soyulup yenir. Ve yenmektedir. Kimine gre "fil"dir, her yan bir yarata benzemektedir. O nedenle herkes bir yanndan alp benzettii y;ye gre yorumlamakta. Kimine gre "anka kuudur" ve "Kaf dann ardnda aranmaldr. "Ad olmal, ama kendi olmamaldr. Bu duruma sokulmak istenmektedir. Peki nedir belirginleen? Laiklik gerekte ve kurucusuna gre nedir? Neden vazgeilemezlii vardr? Neden ve kimler eliyle hrpalanmtr? Neden hrpalanmamas, yaatlmas, glendirilmesi gerekmektedir. Ve olmazsa olmazlar nelerdir?

1. Laiklik ve Olmazsa Olmazlar A- Laiklik: 1- Szck Olarak: Yunancada bir "laca" szc bulunuyor. "Halk, kalabalk" anlamnda. Bundan "laicoz" tremi "Halka, kalabala ilikin" anlamnda. Bundan
5 Baydar, ayn eser. s 67.

77

Franszcaya "laique", dilimize de "laik" geip yerlemi. Balangtaki szckle belirtilmek istenilen "din adamlar kesiminde olmayan" anlamndadr. 2- Tanm: Sayn Celin zek; "Laiklik, genellikle: 'Devlet ile din lerinin ayrl, dinsel ve siyasal iktidarlarn bamszl' olarak tanmlanr" der. Ancak bu tanmn yetersizliini hakl olarak belirtir. zellikle "dinin her alana kart bir gerek olan slam'n ar bast lkelerde".6 zek, u tanm uygun grr: "Laiklik, siyasal iktidarn, siyasal iktidar din ilikileri asndan belirli bir biimleni sistemidir. Siyasal iktidarn, dinsel kurallara gre sistemlendirilmemesi ve dinsel emirlerle bal bulunmamasdr".7 Ne var ki, yine kendinin de zerinde durduu noktalar ele alndnda bu tanmn da eksiklii grlr. Bu tanm da laikliin iermesi zorunlu olan anlam ve koullan iine almamaktadr. etin zek bir de "devletin siyasal bir kurulu olarak dinsel kurallara gre oluturulmamas ve kiilere inan zgrlnn tannmas" biiminde de tanmlanabileceini savunmaktadr.8 Ne var ki, bu tanmda da laikliin olmazsa olmazlarndan kimi bulunmamaktadr. Dolaysyla eksiklik vardr. Hilmi Ziya lken'e gre: "Laiklik, dini inanla devletin ayrlmas yahut dinin devlet ilerine karmamas, devletin de dini inanlara kar sayg ve vicdan hrln gstermesi "dir.9 Byle bir tanm, tmyle yetersizdir-ve bu yetersizlii zek de belirtmektedir. Leon Duguit de yle tanmlar: "Laik devlet, din konusunda tamamen tarafsz olup bakan ve memurlar istedikleri dini tamakla beraber, kendisi devlet olmak haysiyetiyle bir din tutmayan ve hibir din treni yapmayan ve kendi adna da yaptrmayan devlettir." 10
6 etin zek, Devlet ve Din. stanbul. Ada Yay., s. 15. 7a.g.y. s.14. 8a.g.y. s.16. 9 Hilmi Ziya lken, "Laiklik", 50. Yl. lahiyat Yay., No: 117, Ankara, 1973, s.59. 10 Leon Duguit, Laiklik, s.44; Bkz. Mehmet Toplamacolu, "Laiklik tikeleri ve Trkiye'deki Dunun", ilahiyat Fakltesi Dergisi, 1963, s.36.

78

Ernest Lavisse de yle der. "Laiklik, geici olan dinlere, devam edici olan insanl idare etme hakla vermemek, dinlerin lham ettii garaz ve ayrlk ruhunu ortadan kaldrmaktr Laik olmak, insan dncesinin hareketsiz olan bir din kuralna katlanmamas ve anlalmaz bir ey nnde hakkndan vazgememesi ve hibir bilgisizlie raz olmamasdr. Hayatn yaamaya deer olduuna inanmak, bu yaam sevmek (..). gzyalarnn iyilik getirici olduunu kabul etmemek, azabn bir Allah emri olduuna inanmamaktr. laiklik, hibir sefaletten, acdan yana olmamaktr "" Bu anlatlanlarn hepsinde, laikliin eleri bulunmaktadr. Ama tmyle mi? Laikliin tanmnn ne lde eksiksiz yaplabildiinin anlalabilmesi iin, "olmazsa olmazlarna bakmak gerekir. Laikliin turn eleri tanm iinde yer almal, tersi ya da ilgili olmayanlar, dnda kalmal ki, tanm eksiksiz olabilsin Bilindii gibi tanmda eksiksizliin bilimsel koulu budur. (Tanm, "efradn cmi, ayarn mn" olmaldr.) Aada zerinde durmaya allaca gibi, u vazgeilmezler sz konusudur burada: Devlet ve toplumsal kesim dn-dlk; yanszlk, din kesiminde kiisellik; insan, akl, bilim temellerinde gerekli kurumlama; bu alanda gerekli gvence. Bunlardan biri bile eksik olsa laiklik olmaz. Bunlar olmad zaman laikliin olmayaca, olamayaca konusunda hukukular birlemektedirler. Trkiye'de ve Atatrk'n nderliinde kurulan "laiklik yaps", bu vazgeilmezlerden oluturulmutur. ok ak seiktir bu. yleyse laiklik, Trkiye'de, kurucusunun da yaplatrd biim ve anlamyla. "Devletin; ynetimde toplumsal yaamn her kesiminde, insan akl, bilim temelleri zerinde gerekli kurumlan oluturup gelitirerek ve salam gvenceler salayarak din d kalmas, turn inanlara, inanszla kar yansz (ayn uzaklkta) bulunmas ve dini, kiisellik alanna itip orada tutmasdr" diye tanmlanabilir. Atatrk laiklik vicdan zgrldr, hogrdr, siyasal ve her trden dnsel zgrlktr * Biz bu almamzda daha ok laikliin dinsel yonu zerinde duracaz.
11 Toplamacolu, a.g y s 36 * Afet nan. Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatrk'n El Yazilar, s 56-59.

79

B- Olmazsa Olmazlar. 1-Din-DlkLaiklii benimseyen devlet, ynetimde ve toplumsal yaamda "dind" kalmak zorundadr. Bunun gerekleri de unlardr a) Din kurallar ustune kumlu olmamas u ya da bu biimde dayal da olmamas. Benimsedii ilkelerden, oluturduu kurallardan kimileri dinnklerle akabilir Devlet, dinin gereidir, dinde vardr diye deil; benimsedii iin kendi ilkelerine ve kurallarna dayanmaldr, tikeler ve kurallar, "gkten indii sanlan kitaplarn dogmalar"ndan deil; yaamn gereklerinden alnp oluturulmaldr Atatrk, "Bizim devlet ynetiminde izlediimiz ilkeleri, gkten indii sanlan kitaplarn dogmalanyla bir tutmamak gerekir Biz ilhamlarmz], gkten ve gaipten deil; dorudan doruya hayattan alm bulunuyoruz" derken bunu dile getirmektedir. b) Devletin, "resmi din"inn olmas, devletin bir dini, "resmi din" olarak benimsemesi durumunda, laikliin zararna ok nemli sonular dourur Byle durumda, devlet, dinsel kurallara yle ya da byle uymaktan kendini alamaz Din, ynetimde ve toplumsal yaamda etkinleir. Eitim o dorultuda olur. Ayrca, belirli bir din, baka dinlere, inanlara ustun tutulmu, dn-inan ayrm yaplm olur Din d dnce ve yasama frsat verilmemi olur. Olmas gereken zgrlk yok edilmi olur. Atatrk'n, "Trkiye Cumhuriyeti'nin resmi dini yoktur" demesi, bundandr; yani kurduu Cumhuriyette hem "resmi dn"tn olmamasndan, hem de olmamas gerektndendir Ne var ki, 1982 Anayasasnn, 24 maddesiyle, "din eitim ve oretimi"nin ilk ve orta retim kurumlarnda okutulan zorunlu dersler arasnda yer verdii ve bylece, bir eit "resmi din"in benimsenme yoluna gidildii grlmektedir. c) Dinin, toplumsal yaamda etkin duruma getirilmemesi Ynetimin ve toplumsal yaamn her kesiminin din etkinliinden arndrlmas. 2- Yanszlk: Devletin, turn inanlara ve inanszla kar yansz olmas, ayn uzaklkta bulunmas da, "laiklii benimsedim'" diyebilmesinin vazgele-mez koullarndandr "nsan haklan "na sahip kmann, ana haklardan olan zgrln de gereidir bu nsan Haklan Evrensel Bldrisi'nin 2 maddesinde, "din, inan ayrm gozetilemeyecei" hkme balanmtr stelik ayn hukum, 1982 Anayasasnn 14. maddesinde de yer almaktadr.

80

3- Dinin Kiisellii. Dinde kiisellii salamak ve srdrmek de laiklii benimsemi bir devletin grevlen arasndadr Laik devlet, "dini, (o din "slam" da olsa) "kiisellik" alanna itmek ve bu atanda tutmak zorundadr. a) Laik devlet, "din"e, "toplumsal ilev" veremez, vermemek zorundadr. Dm, kiilerin kendi i ve bireysel dnyalar erevesinde kalmaldr. etin zek yle demektedir: "Laik devlet sistemlerinde, 'din1, kamu hizmeti olarak kabul edilemez Laik devlet, kiilerin dinsel inanlarna uygun davranabilmek haklarn gvence altna almakla ykmldr, fakat, devlet, dorudan doruya bir cemaatn dinsel gereksinmelerine ynelik hizmeti yklenemez."12 Kukusuz dorudur bu. Ne var ki, ayn yaptnda Sayn zek, bu dorunun hemen ardndan, bununla badaamayacak nitelikteki bir yargyla yle de diyebilmektedir: "Bu kural, doal olarak lkenin kendi zelliklen ne gre deiir." Oysa bu yaklam, demokrasinin dnda yer alm, ama iinde gibi grnme abasnda olan ynetimlerin bandakilerin; "Her lkenin kendine gore bir demokrasisi vardr, bizim demokrasimiz de byledir!" trnden ileri srd sava yakr bir yaklamdr. ok iyi bilinir ki, "laik devlet sistemlerinde 'din', kamu hizmeti olarak kabul edilemezse ve devlet dorudan doruya bir cemaatin dinsel gereksinimlerine ynelik hizmeti yuklenemezse", bu, laik devlet ynetiminin geerli olduu falan lkede de byledir, filan lkede de byledir. Laiklie uygun ve "doal" olann, "bu kuraln lkeden lkeye deimesi" deil, deimemesdr. Demokraside olduu gibi Sayn zek, slam'n zellii ve lkemizde arlkl olmasndan dolay. Diyanet ileri Bakanh'na devlet btesinden denekler ayrlarak devlet atsnda yer verilmesine hogryle baklmasndan yana olabilir ve bu nedenle byle bir sav ileri srebilir. Ancak savn savunulamazl ortadadr. Yine bilinmektedir ki, ceza yasas uygulamalarnda da. Diyanet len Bakanlndaki grevlilerin grevleri, 12 zek, a.gy s 17 81

bir "kamu grevi" saylmamaktadr rnek imam Dursun Kahraman'n grevi, bir kamu grevi saylmad gerekesiyle, Tekirda Ar Ceza Mahkemes'nin 9 9 1968 gun ve 86/96 sayl karan bozulmutur ( Y C G K 201 1969E 693 YYBK 69-17), Vaz"e, 'muftu"ye ve otek "Diyanet gorevllen 'ne olan ya da olduu ileri srlen 'hakaret"ler de "grevli memur"a, ' kamu grevlisi' ne hakaret trnden saylmamtr Yargtay'n kararlan arasnda bunun birok rneklen vardr Faruk Erem'in, Abdullah Pulat Gozubuyukun Turk Ceza Yasasna ilikin aklamalarnda da bu konu, ilgili maddelerinde grlmektedir rnein T C Y n le denmektedir "Ceza kanunu bakmndan memur, kamu grevim yerine getiren kimsedir Halbuki imam, hatip, vaiz gibi dm hizmetlilerinin yaptklar vazifeler kamu grevi mahiyetinde olmadndan, bunlar ceza kanunu uygulamasnda memur kabulne imkn yoktur " 1 3 alas bir eydir ki, Trkiye Cumhunyeti'nin yarglarnn "kamu grevi" yapyor saymad bir Diyanete ayn lkenin yasa ve yrtme kesiminde, kamu grevi yapyor gibi yer verilmekte ve dolu dolu denekler ayrlmaktadr Diyanet ilen Bakanl'na devlet rgtnde yer venlmel mdr 7 Tartmaldr Al Fuat Bagl gibi dnenler de, buna kar kmaktadrlar Ama ayr alardan Yam laikliin vazgeilmez koullan asndan deil Dinsel kayglarla unku bu evreyi ilgilendiren yalnzca "din"dir. Laiklie de "dn"e yararl olduu surece sahip karlar Ve yorumlarn bu dorultuda yaparlar rnein Al Fuat Bagl, Diyanet len Bakanl na devlet rglnde yer verilmemesini isterken, sz konusu bakanln devlet denetiminden uzak bamsz bir cemaat olarak rgtlenmesini istemitir "Laik devlet dm ilerini denetleyemez!' demitir Laiklii gerekten savunanlarca da Diyanet len Bakanlnn devlet rgtnde yer almas ve bteden destek grp beslenmesi, yan devlet gcyle ayakta tutulmas, kolay savunulamayacak bir durumdur Ancak ne
13 Abdullah Gzbyk, Mukayeseli Trk Ceza Kanunu Aklamas. Ankara, 1976, c III, 279 Madde, s 236 , Carraud, Traite, c IV, No 1487, s 313

82

yaplabilirdi? Konunun tartmas uzun yer tutaca iin zerinde daha fazla durulmayacaktr. Ancak u sylenebilir. Laiklii btn biim ve anlamyla benimsemi bir devlette, buna da bir zm bulunabilir. Konu, yazk ki, laikliin zararna zlmtr. Yani bugn tank olunan zm, laik dorultuda bir zm saylamaz kolayca. b) Laik devlet, dini, kiisel alana itmekle kalmaz, bu alanda tutmak zorundadr da. "Dnce" ve "vicdan" zgrlklerinin gerei de budur. nk "din", kendi bana brakld, "deneo'm"den uzak tutulduu zaman, bundan yararlanmak isteyenlerce saldrgan hale getirilir. zellikle, yaamn tm alanlarna el atm olan; devlete, "Sen elini ek ben yneteceim!" diyen ve her alanda sav olan islam gibi bir din, denetimden uzak kald zaman, kesinlikle "zgrlk" tanmaz. Tand zgrlk, yalnzca kendi lleri iindeki zgrlktr. Bu ller iindeyse, saldrya uramam insan aklnn ve yansz dnce ve bilimin llerine yer yoktur. nan ve dnce zgrl isteniyorsa ve korunacaksa, din, laik ller iinde, yani inanana inancnda ve ibadetinde bask yoluna gitmeden denetlenmeli, kiisel llere braklacak biimde snrlandrlmaldr. Sayn Mmtaz Soysal, "laik olmayan", "laiklik kart" olan dncelere de serbestlik vermenin "laikliin gerei" olduu grn savunur.14 Byle bir sav ileri srmek, Trkiye'deki durumu, slam', Atatrk devrimlerinin oluturulmas srasnda meydana gelen olaylar ve daha bir nice olguyu bilmemektir stelik. 4- Laik Oluumu Kurumlatrma: Devletin her kesiminde, yasamada, yrtmede, yargda; toplumsal yaamn her kesiminde, bata eitimde, siyasal kesimde "gksel"Iii ("semavilii") deil; insan yaratmasn, insan akln, bilimi, bilimsellii temel alan kkl dzenlemelerle laiklii kurumlatrmak, kkletirmek ve dilden dnceye, giyim kuamdan ekonominin, retimin her boyutuna dein yaygnlatrmak, korumak; laik devletin savsaklayamayaca temel grevidir. Atatrk Devrimlerinin ve ilkelerinin dorultusu da budur. Grbz Tfeki, "Laiklik, Atatrk ilkelerinin
14 Mmtaz Soysal, Yz Soruda Anayasa'nn Anlam, Gerek Yay., s.176.

83

beynidir" der I5 Bu beyin, salam bir korunakla, salkl kurumlarla sarslmaz ancak Turk toplumunu adalatrmak iin kurulmu olan ve sz konusu beyni de korumak-korunacak durumunda bulunan devrimlerden eksik yanlar varsa tamamlanmal, boluklar doldurulmaldr. Oysa kurucusundan sonra, devrimlerden, laikliin kurumlarndan, srekli talar sokulup atldna tank olmaktayz Laikliin altyaps ylesine salam yaplmal ve kurumlan oturtulmaldr ki, kimse sarsamasn yle olmal ki, ne din 'chad"clan, ne saldrya getii bilimi, din ve politika yaran na kullanmakta usta olan "lm adamlar", ne Atatrk'n ve ilkelerinin aslnda dman Atatrkler, ne hukuksuz hukukular, ne karanlka aydnlar, ne "ltfak" solcu ve saclar, ne de "eli slahh"lar sarsabilsin Byle bir durumu salayabilecek altyap ve kurumlar, gerek anlamndaki "laik hukuk devlea"nde gerekleebilir ancak 5-Guvence ve Odunsuzluk Laik devlet, laiklik ilkelerine, yan "olmazsa olmaz"lanna ballk konusunda gvence vermek zorundadr Bu da ayr bir "olmazsa olmaz"dr Bu gvence, balca k yolla verilebilir a) Gerekli dzenlemeler ve uygulamalarla oluturulan koklu kurumlar Bata eitim kurumlar b) Laiklie aykr tutum ve davranlara gz atrlmamas ve dnsuzlk Odun verme bir kez balad m sonu gelmez Ne odunu alan doyar, ne de odunu veren o noktada durur Nice rneklerine tank olmuyor muyuz 9 Odun koparanlarn bavurduklar ok eitli yollar vardr Bunlar, iyi niyetli kesimden bile odun koparmay baarabilmilerdir rnein, dinsel dnce ve inanlara saygy ilen srerler Sonra da alacaklarn alrlar Laikliin kurucusu bu konuda da gerekli uyanda bulunmutur "Frka efkr ve tikadat diniyeye hrmetkardr dsturunu bayrak olarak eline alan zevattan, hsnniyete intizar olunabilir myd 7 Bu bayrak, asrlardan ben, cahil ve mutaasplan, hurafeperestler ifal ederek hususi maksatlar teminine kalkm 7 olanlarn tadktan bayrak deil myd Turk milleti, asrlardan
15 Grbz D Tfeki, Atatrk n Dnce Yaps. Atatrk 'n 100 Doum Yl Armaan, Tes-l Fed Yay , Ankara, 1981 s 168

8'

ben, nihayetsiz felaketlere, iinden kabilmek iin buyuk fedakrlklar istilzam eden, mlevves bataklklara, hep bu bayrak gsterilerek sevk olunmam myd17"16* Laiklik yapsnn kurucusu byle uyarmaktadr ite Laik devlet, inanlara ve inanszla kar yansz kalrken, laikliin yannda yer alr, almaldr Dinin ve teki yiyicilerin laiklii ve olmazsa olmazlarn yemelerine seyirci kalamaz, kalmamaldr Yoksa laiklik, "anka kuu' na dner, dondurulur C Laiklik ve Gncel Durumu 1-Yasama Kesiminde ok arpc rnei, 1982 Anayasasna, 24 maddesine konulan laiklik d hkmdr Bu hukum, yasa maddesinin kendisiyle, hem de 14 maddede yer alan hkmle elimektedir 24 maddenin banda yle denmektedir "Herkes, vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir "14 madde hkmlerine aykr olmamak artyla, ibadet, dini ayn ve trenler serbesttir." 14 maddede, birok hkm yannda, "Anayasada yer alan hak ve hrriyetlerin hibirinin , 'temel hak ve hrriyetleri yok etmek iin kullanamayaca', aynca "din ve mezhep ayrm"nn da yaplamayaca amir hukum" olarak belirtilmektedir Sonra 24 madede 'Din kulturu ve ahlak retimi, ilk ve orta retim kurumlarnda okutulan zorunlu dersler arasnda yer alr" denmektedir Maddenin gerekesine bakyoruz, "Uuncu fkra hkmne gore, istismar ve suustmali nlemek amacyla, din ve ahlak eitim ve retimi devletin denetimi ve gzetimi altna alnmtr Keza bu eitim, ilk ve orta retimde zorunludur Gayr Mslimler, tek tabn olarak, bu zorunlu eitimin dnda braklmlardr" dendiim gryoruz 16 Kemal Atatrk, Nutuk, c II, s 889 890
* "Tart dinsel dnce ve inanlara saygldr' szlerini ilke edinip bayrak gibi kullanan kiilerden iyi niyet beklenebilir myd' Bu bayrak, yzyllardan ben bitimsizleri, banazlar ve bo inanlara saplanm olanlar aldatarak, zel karlar salamaya ynelm kimselerin tadklar bayrak deil myd1* Trk ulusu yzyllardan ben, sonu gelmeyen ykmlara, iinden kabilmek iin byk zveriler isteyen pis bataklklara, hep bu bayrak gsterilerek srklenmemi iniydi7"

85

imdi dnelim: Devlet, yurttana diyor ki: "Din, mezhep ayrm yapmayacaksn!" Anayasada yer alan hibir hrriyetin, bu ayrm yapmak iin de kullanlamayacan hkme balyor. Sonra kendisi "din eitimi "ni '"zorunlu"
yapyor.

"Eitimi yaplan din" belli deil midir? Kukusuz bellidir: slam. Maddenin gerekesinde, "gayri mstimler"in ayr tutulduu anlatlyor olmas da buna ayrca aklk kazandrmaktadr. Demek "eitimi zorunlu klnan din", yalnzca slam'dr. Dahas: Devletin resmi kurulular arasnda yer alan Diyanet ileri Bakanl'nda olduu gibi, din eitimini verecek olanlarn ve verenlerin bal bulunduklar belirli bir mezhep de vardr. Yzde yz demeyelim, ama bu belirli mezhep yanllarnn yzde doksan dokuzu "Snni" ve "Hanef"dir. Peki imdi devletin kendisi "din ve mezhep ayrm" yapm olmuyor mu? Bu laiklie aykrysa, ktyse, zararlysa, yurttatan yaplmamasn isterken kendisi nasl yapyor? Trkiye Cumhuriyeti laik olduu, laik bir devlette "resm din" olamayaca, devletin hibir dine, nanca arka kamayaca konusunda hukukular birletii ve laikliin kurucusu Atatrk de; "Trkiye Cumhuriyeti'nin resmi dini yoktur" dedii halde, Trkiye Cumhuriyeti'nin Anayasasnn 24. maddesinde yer verilen bir hkmle, belirli bir dine sahip klm ve eitimi "zorunlu" yaplmtr. Konunun bir baka yn: Maddenin gerekesinde, "gayri mslimlerin tek tabiri olarak" (ne demekse?) "bu zorunlu eitim dnda brakldklar" 17 ileri srlmektedir. Ne var ki, maddenin kendisinde, "gayri mslimler'n, szkonusu "zorunlu dinsel eitim"in dnda brakldklarna ilikin bir hkm bulunmamaktadr. Yani Trkiye'de falanca kentte, kasabada ya da kyde oturan ve filanca okula giden "gayri mslim" (yani mslman olmayan) bir yurttan ocuuna da rahatlkla bu "zorunlu din eitimi" uygulanr. Buna engel hibir ey yoktur. stelik zerinde durulan maddedeki hkmn gereidir bu uygulama. Bir baka yn: Ayn maddenin banda, "herkes, vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir" deniyor. 25. maddenin banda da; "Herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir" denmektedir. 26. maddede de "dnce ve kanaati aklama hrriyetine" yer verilir.
17 Kani Ekolu Gerekeli Anayasa, 1982, Yasa Yay., s.41.

86

"Din eitimi", hem de belirli bir dinin eitimi"zorunlu"yken, "vicdan, dini inan ve kanaat hrriyeti"nden, "dnce humye"nden nasl sz edilebilir? Mslman olmayann "dini inan ve kanaati" yok mudur7 Varsa "hurriyet"i nerede kalmaktadr? Hibir dini inanc olmayann "duunce va kanaati yok mudur9 Varsa "hrriyet"! nerede kalmaktadr? Demek ki, 24 maddeye konulan sz konusu hukum, yan "din eitiminin zorunlu klnmas", hem maddenin kendi iindeki bir baka hkme, hem baka maddelerdeki hkmlere aykrdr. Bu maddenin sz konusu hkmyle, laiklik alannda, daha once Atatrk'n nderliinde atlan admdan "geriye dnlmtr" Bunun tersi ilen srlemez Cumhuriyet Anayasasnda byle bir hkme yer verilmesine, "din istismarn nleme amac gdld" yolundaki sav da "gereke" olamaz Kald ki, "din istismarnn nlenmediini, tersine "glendii"m, bu glenmekte soz konusu hukmun de paynn az olmadn olaylar ortaya koymutur. "Denetim altna" alnaca ileri srlen yasad "Kur'an kurslar" azalaca yerde oalmtr. Birou da kendisine "yasal klf uydurmay, "Atatrk kelen" bile yaparak "istsmar"m srdrmeyi bilmitir Bu durum, resmi devlet rgtlerinin, Milli Gvenlik rgutleri'nn "raporlarna gemitir 18 Aynca son zamanlarda ceza yasasnda yaplan, laik dnceyi kskaca alan, "dn"e ("slam"dan bakas deildir) ve dince kutsal saylanlara laf sylettirmeyen, "hrriyet"ler olarak Anayasaya koyulduu halde, kendisine soluk bile aldrlmak istenmediini grdmz laik dnceyi bomaya ynelik olduu izlenimim veren deiiklikler de grlmektedir Oysa bugn. Cumhurbakanl Kknde Atatrk Muze'snde bir kitap vardr "Din Yok Milliyet Var" Yazan: "Ruen". Bu kitab Atatrk okumu, incelemi, sayfalarnn kylarna notlar koymu, kendi duuncelerini de iaretlerle de gstermi bulunmaktadr Bunlar arasnda "aferin", "alklar" szckleri de var Atatrk'n beendii, "aferin" dedii "alklad" eyler arasnda yleleri var ki, TCK'nda grlen zellikle son deiikliklerden sonra, bunlar sylemek, aklamak, kimsenin yeltenebilecei bir i deildir artk.19
18 Bkz Gne gazetesi, 9 Ekim 1985 19 Din Kaimi iin bkz.'Tfeti Atatrk'n Okuduu Kitaplar. Ankara, 1983, \<j Bankas Yay . s 170-171

87

Unutulduunu dnebileceimiz bir ey var Hukukun genel ilkelerinin ve Atatrk Trkiye'sinde, kurucusunun eliyle kurulmu 7kelenn stnl, geerlik sralamasnda, yasalar, anayasa bile bunlarn stnde deildir 2- Yrtme Kesiminde Siyasal iktidarlar eliyle laiklikten ne dnler verildii ve verilmekte olduu, rnekleriyle buraya sdrlamaz Milli Eitim rneini almak bile, dununu ortaya koymaya yeter Bir yanda, "din renimi veren" ve birer fabrika gibi alan "alakl-yuksekl' okullar, kurslar mam-Hatip okullar, Yksek islam Enstitleri (imdi hepsi ilahiyat Fak), ilahiyat Faklteleri, "resmi"li resmsz Kur"an kurslar, ile eitli adlar altnda din retimi yaptran kurumlar (butun bunlarn dnda grevli bulunduklar yerleri, camileri de taarak, her yerde ve her zaman 'dnszler"le savaan bu arada beyinleri din alaryla istedikleri yne yneltme "gayret"nde olan kesimler) Obur yandaysa sozum ona "laik okullar" Yan ayn lkede, k ayr kafay yetitirmeye ynelik k ayr kesim Dinci kafada, laik kafa da Atatrklk adna yetitirilegelmtr iki ayr kafann atmas olmayacak myd, olmas doal deil myd9 Oldu da Elbette ki, tm atmalar, kavgalar bu nedene balanamaz Ama bunun pay hi yok mudur? Bu kurumlarla "din tutkunu', "din chadcs" yetitirmi olmann, atmalardak pay yok saylabilir m? 3- "lim Adamlar" Kesiminde "ilim adamlaryla "bilim adamlar' n kartrmamak gerekir Bunlar Trkiye'de hep ayr ayr niteliklerde ve konumlarda olagelmilerdir "Ilm adamlan"nda geerli olan "lm", ya Kur'an ve hadislerde de kullanlan ve tmyle "din bilgisi" anlamna gelen "lm"dr; ya da 'bilimsel ahlaktan" uzaklatrlp "dn"n buyruuna sokulmu olan "bjlim"dr Bir kesimi tmyle "dindar' olarak grnrler, bir kesmyse yle grnmekten ok, kendilerine ada bir grnm verirler, ada bilim adam klna brnrler ks de boldur lkemizde iki turun de laiklik konusunda birletikleri tutum udur* Laiklik, ilkeye sahip k sa bile, dinin yararna kullanlmaldr. "Her ey din ve mukaddesat iin" Kendilerine gore taktkleri vardr "ilim adamlar", laiklii kendi anlaylarna gore tanmlarlar "Dn" akl ve bilimle badatrma abasnda olanlar, laikliin, "dn"de de,

islamda da bulunduunu ileri srerler. Laiklik, dinde var grlnce, en teokratik ynetimlerde, rnein Osmanl ynetiminde bile niin olmasn sonucuna varrlar. Haftann gnlerinin ounda, radyoda ve televizyonda islamiyet zerine programlar dzenleyen, yaptran TRT de laiklii, bu tr "ilim adamlarna yorum tatmaktadr. Fetvay vermektedirler: -"Din"de laiklik var mdr? -"Elcevap": slam'da vardr. -Osmanl ynetiminde laiklik var myd? -"Elcevap": Vard. Peki slam'da laiklik vard da, Atatrk'n yapt neydi? Atatrk eriat neden kaldrd? slam'da laiklik nasl var? Hilmi Ziya lken'e gre: slam'da laiklik vardr. nk: "Muamelt" blm, teki blmlerden ayrlmtr. Muamelt blmyse "farz"lardan deildir.20 Bir kez "muamelt"n, slam'da "farz"lardan olmad doru deildir. Her alandaki hkmleriyle islam bir btndr. Hepsi islam'daki temel kaynaklara, Kur'ana ve hadislere dayandrlr. Kimileri zorlanarak bile olsa. Yani kapal slamc "ilim adamlarnn leri srdnn tersine, "muamelt", slam'daki kayna ve geerlilii ynnden tekilerden ayr deildir. Baka kesimdeki "farz"lar naslsa, "muamelt" kesimindeki "farz"lar da yledir. Hibir fark yoktur. "Aktan IslanVc"lar da bunu byle kabul ederler. rnein Din ve eriat Karsnda Laiklik adl kitabn yazan Ahmet Selm, bu kesimden bir yazar olarak kitabnda yle demektedir: "Din; sadece iman, ibadet, ahlak ve vicdana tealluku olan, yeri se mabet ve insanlarn gnl bulunan bir ey deildir. Peygamberler eliyle beeriyete teblii yaplan ilahi dinin tamam, ayn zamanda topyekn dnya ve dolaysyla devlet ilerini nizamlyan bir bnyenin sahibi olarak varlk belirtir..."21
20 lken, ayn eser, s.64,65. 21 Ahmet Selami, Din ve eriat Karssnda Laiklik, istanbul, 1976, s.59-60.

89

Al Fuat Bagl de "dn'le "devlet"n "birleik" olduu zaman atmann olmayacan, 'din' le 'devlet"n ayr olmas durumunda "atacak" larn, "brbrlerin kovma" yoluna gideceklerini yazar 22 Ksacas din 'in, zellikle de "Yahudilik ve "Islam"m "laiklikle badamayaca, son derece aktr Baka turlu yorumlar, zorlamal ve amal yorumlardr Yahudilik ve daha once de belirtildii gibi slam, yaamn her kesimine el atmtr ve ayn arlkta "Tanrn'dandr" diye hkmlerini ortaya koymutur "Ceza" hukukuyla, "miras" hukukuyla ve teki hkmleriyle. Ben varm! Dnyadaki yaam da ben dzenlerim, ben ynetirim'" demektedir. Bu nedenle insanlar ve toplumlar seimlerini yapmak zorundadrlar. Ya, "laik devlet" ya da "islam" Bir baka deyile, devlet ya butun biim ve anlamyla 'laik' olacak, ya da "teokratik' olacak. Karmas, -hele atmasz- dnlemez Hilmi Zya Ulken'e gore Osmanl ynetiminin de laiklik dnda gsterilmesi ve "teokratik bir devletti1 diye nitelenmesi yanltr unku "Fatih'ten Selm'e dein Halifelik yoktur, Selm'den sonra birdenbire teokratik olmamtr", "Fatih'in dinlere ve mezheplere kar hogrs vardr" ^ Demek ki, Ulken'n mantna gre, yeryznde "laik olmayan hibir devlet olmamtr", olmayacaktr da yle ya, islam ve Osmanl ynetimi "laik diye nitelendiine gore, laik olmayan hangi ynetim 7 dnlebilir ' Oysa "din kurallarna dayal olan bir ynetime laik' demek, ya hukuku bilmemek, ya da bilmezlikten gelmek, belirli bir ama iin laiklii saptrmak ve "bilim namusu"ndan ok uzaklamakla olabilir Din kurallarna bal bir ynetime "laik" diyebilecek bir hukukuya dnyada rastlanamaz Bir bilim adam ve aydn kiiye de . Ama lkemizde rastlanmakta Hem de TRT yaynlarnda, televizyonda. Dizi dizi Ve her zaman olduu gibi Atatrklk adna D- Laikliin Gerekesi 1- Din-slam Kurallarnn, insanln Gereksinimlerine Yetmezlii Medeni Yasann gerekesinde, zamann Adliye Vekili Mahmut Esat yle der 22 Ali Fuat Bagl. Din ve Laiklik, s 86-87 23 lken,ayn eser, s 66 90

"Mecelle'nin temeli ve ana izgileri dindir. Oysa nsan yaam her gn, dahas her an, kkl deimelere urar. Onun deimelerini, yryn hibir zaman bir nokta evresinde ivilemek ve durdurmak mmkn deildir. Yasalar dine dayal devletler, ksa bir zaman sonra, lkenin ve ulusun gereksinimlerini doyuramaz duruma gelirler. nk dinler, deimez hkmleri ileri srerler. Yaamsa yrr, gereksinimler hzla deiir. Din kurallar, yasalar, kesinlikle, ilerleyen yaamn karsnda biimsel ve l szlerden te bir deer, bir anlam tamazlar. Deimemek, dinler iin bir zorunluluktur..."* zeti u: Din kurallarnda "deimezlik" temeldir. Kurallar duraandr, insanlar ve toplumlarsa, yaamlaryla birlikte srekli bir deime iindedirler. Deimeyen kurallar, her an deien ve gelien yaamn gereksinimlerine karlk veremezler. Karlk veriyormu gibi gsterilseler de. nl Mslman yazar ehrestni (1076-1153) bile, daha 12. yzylda, yaam karsnda dinsel kurallarn yetersizliini ortaya koyan gre yer verir. Bu gr; "Dinsel kurallarn sonlu olduunu", buna karlk, "yaam ve gereksinimlerin sonsuz bulunduunu", "sonlu olan bir eyin ise, sonsuz olan kavrayp ine alamayacan" savunur. Ta 12. yzylda bu byle, hem de Mslman yazarlarca belirlenedursun; amzn islamc "ilim adamlan"na ve bunlar kaynak gstererek yorumlar yapan kimi "ada bilim adamlarna gre "slam, devrimci gelimelere de aktr'", "kimi yorumlarla, islam, an gereklerine karlk verir duruma getirilebilir", nk islam'da "zamann deimesiyle hkmler de deiir" ilkesi kabul edilmitir. ada klkl aydnlar eliyle bile sergilenen bir aldatmacadr bu! nemli Bir Baka Aldatmaca: Sayn etin zek, yukarda szn ettiim kitabnda "slam'n Geliimci ve Devrimci Gc" diye bir balk koymu. "Devrimci" szcn trnak ine alm. Yazar yle diyor: "Kitap (Kur'an), kiisel davran ve toplumun ynetimiyle ilgili ilkeleri kesin ve deimez olarak belirlememi, temel kurallar
* 743 Sayl T.M.K. gerekesinden, bugnk dille Trkeletrilmilir. (T.D.)

91

nda, bunlarn yorumla aa ve koutlara gore deieblrlin benimsemitir Zamann deimesiyle ahkm da deiir' ilkesi, hadiste kabul edilmi ve 'fkh'n genel kurallarndan olmutur Nitekim belirtilen nitelikleri nedeniyle, slam'n devrimci rol oynayabileceini one suren dnceler ortaya atlm ve amzn deien koullan iinde bu gce dayanmann gereklilii savunulmutur " 2 4 "Kitap (Kur'an), kiisel davran ve toplumun ynetimiyle ilgl ilkeleri kesin ve deimez olarak belrlememi"m' slam'n bu 'kutsal kitabnda, 'kiisel davran larla ilgili hkmler de, "toplumun yonem"yle ilgili hkmler de kendi boyutlar iinde ayrntyla "kesin ve deimez olarak" belirlenmitir oysa. "Kitabn", yan Kur'an'n "hukumlen"ni kim, kimler "deitirecek" islam'a gore9 Kime, kimlere verilmi bu yetki9 Kukusuz ve kesin olarak hi kimseye1 "Muhkem ' ayetlerin "hukum lerin deitirebilecek yetkide, slam da hibir kimse ve makam yoktur Bu tartlamaz bile ' Zamann deimesiyle ahkm da deiir" kuralna gelince Bu kural Mecelle'de ve slam usul- fkhnda yer almtr Doru Once, bu hadis deildir Sonra, bu kurala yer verenlerin kendileri de belirtmilerdir ki, "deiecei' sylenen "hkmler", temelde olanlar deildir "Farz"lara, "haram"lara, dahas ' vacb"lere, bile ilikin olmayan hu-kumlerdr Bu kuraln alnd kaynak olan "El Ebah Ve'n-Nezr de olsun, tekilerde olsun, "zamann deimesiyle hkmlerin de nasl deece"ne, bununla ne amalandna rnek de verilmektedir u rnek Eskiden camilerin kaplarn kapamak doru bulunmazd Bununla ilgili ayet ve hadis yoktur Ama camnn kapsnn ak tutulmas daha uygun grlrd Sonra "zaman deiti" Hrszlklar oald imdi artk camnn kaps kapatlabilir, kilitlenebilir de te "Usul-u fkh ta, yan slam hukukunda verilen rnek bu ve benzen br-k kuuk ayrnt islam'n "deimelere ak olduu" aldatmacasn pazarlayanlara katlmak imkanszdr "slam'da her turlu hukmun, zamann deimesiyle deiebilecei" dunlebilirmi gibi, hatta byle bir olgu varm dncesini savunanlara sormak gerekir slam'n temel hkmlerinden hangisi zamann deimesiyle 9 deiebilir kendi kurallar iinde "Namaz"a, "onc"a, "hacc"a, "zekt' a 24 zek, ayn eser, s 243-244 92

ilikin olanlar m1* "Nkh"a (evlenmeye), "talak"a (boanmaya), 'mras"a, "had"lere (eitli cezalara) ilikin olanlar m 9 Hangisinin, slama gore, zamann deimesiyle deiebilecei ilen srlebilir9 ileri srlemez Bu aldatmacalar nicelerim yanltmtr slam hukuku bir uzmanlk iidir zek daha sonra "kelam okullarna, "lm- kelam"a giriyor Buradan da sonular karmakta, ayrca, kimilerince ' ilerici' gsterilen Cemaleddn Afganiy birtakm nitelemelerle sunmaktadr Cemaleddn Afgan, Muhammed Abduh, Seyyd Rad Rza, Musa Carullah, lkemizde de Hayreddn Karaman, "islam yemhklen"nden saylrlar Bunlar slam', 'akl ve bilim le badatrma abasnda olan kimselerdir ve 'iskolastik' yntemin temsilcileridir Bat'da bu yntem oktan braklmken, douda yeni diye piyasaya srlmektedir Bu olay slam'da bile yem deildir Afgan'de ve tekilerin dilinde yer alan "emperyalzm"se zel, dinsel anlam tamaktadr Bunlarn yaptlar dorudan okunabilir ve "hareket"len zlenebilirse ancak anlalabilirler 2 Dinin Sava ve Saldrganlk Kayna Oluu: Atatrk laiklik yapsn yapp bitirirken, gerek bizim gemiimizdeki gerek baka uluslarn tarihlerindeki "facia lardan, strap lardan sonular karp deerlendirdiini belirtmektedir 25 'Tarihteki bnbr facia ve strap'in kaynanda "din", arlkl olarak bulunmaktadr Gemiteki kanl olaylarn, savalarn ya dorudan nedeni, kayna olmutur, ya da nedenlere ara yaplmtr Yok saylamaz, yadsnamaz bir gerektir bu Yahudiler ilk Hrstyanlara gz atrmak istememiler, tyler rpertici zulm ve ikenceler uygulamlardr Ate havuzlan ap yakmlardr birok Hristiyan inann Bugn devletleri de bir terr orgutu gibi dehet" salmakta, gozunu krpmadan soykrmlar yapp sergilemekte Bunda, Yahudiliin birinci derecede pay vardr Kutsal kitab olsun, onun aklamalar olsun, srekli, "Vurun, krn, yakn, ykn, oldurun1" diyor inanrlarna. Tanrs Yehova, ulusal Tanrs'dr ve eli silahl, az kanldr Hristiyanlar, ellerine gu geirince, baka din inanrlarna yapmadktan ktlk brakmamlar, ktlk ve ikence uygulamalarnda Yahudilerden gen kalmamlardr Kilise babalan, "iman bozan"lann, "kalpazanlar" gibi sulu olduklarn ve en ar cezayla, lmle cezalan25 Bkz Baydar, agy, s 67 93

dnlmalan gerektiini sylemilerdir. Nicelerini diri diri yakmlardr. "atete yanann, sulu olduu kant"na dayanan "engizisyon" yarglamalanndaki insanlk d rnekler,26 ciltleri doldurmaktadr. ncil'de "Kim senin sa yanana vurua, ona tekini de evir"* denmiyor mu? Deniyor. Ama bunun ilerliini sfra indiren yorumlar da yaplyor. Ayrca sa, ak ak yle diyor: "Yeryzne bar getirmeye geldim sanmayn! Ben bar deil; kl getirmeye geldim. nk ben, kiiyle babasnn, kzla ana-snn, gelinle kaynanasnn arasna ayrlk koymaya geldim."** Mslmanlar da glenince teki din inanrlarna ktlk yapmlardr. Ebubekir dneminde, "peygamberin fetvas var" denerek, insanlar atee atlp yaklmlardr. Benzer olaylar, Ali dneminde de olmutur. "Peygamberin" dneminde bile insanlar, hayvan boazlanr gibi boazlanmlardr. Bir olayda, damad Ali'nin de cellatlar arasnda bulunduu bir adam kesme gsterisinde bir sr eli kll cellat, bir gn boyunca tutsaklarn kafalarn kesmiler ve yorulmu, dinlendikten sonra yeniden kesmilerdi. "Peygamber"in buyruuyla!!! Kur'an'da "Nerede bulursanz orada ldrn!" deniyor.*** nanlarndan dolay insanlarn ldrlmeleri isteniyor. "Kfir", "Putatapar" olduklar iin. Oysa, yine Kur'an'n tanklyla Putataparlar, "asl tek Allah'a inandklarn, putlara da, asl Allah'a yaklatrsn diye kulluk ettiklerini" sylemektedirler. * * * * Mslmanlar, yalnzca "kfir'leri deil, birbirlerini bile keserek ldrmlerdir. Saysz rneklerinden biri. Cemal Olay'nda meydana gelmitir (9 Aralk 656'da): iki kesim savayor, iki kesimde de bulunanlar, yalnzca Mslmanlar, iki kesimde de Peygamberin yaknlar ve arkadalar var. Dahas, "salklarnda cennetle mjdelenmi on kii "den kiiler de var bunlar arasnda. Ve dahas: Savaan iki kesimden birinin banda Mu26 Atatrklk. I. Kitap. Atatrk'n Gr ve Direktifleri, Gen. Kur. Bk. Yay., Ankara, 1982. Mustafa Kemal Atatrk'n El Yazlan ve Yazdrdklar, Taassupsuzluk BJm.s.691-612. Matta, 5:39. * Matta, 10:34, 35; ayrca bkz. Luka, 12:40, 51. * Kur'an, Bakara Suresi, ayet 191; Nisa Suresi, ayet 89; Tevbe Suresi, ayet 5. *** Zumer Suresi, ayet 3.

94

hammed'in kars (daha dorusu kanlarndan biri olan) Aie, br kesimin bandaysa sevgili damad Al bulunuyordu iki kesim kyasya savat Sonu 15 bin olu Aie kesiminden 13 bin k. Al kesiminden de 2 bin k kesilip ldrlmtr "Din" adna, Tanr akna 27 slam'n kendi inanrlarn bile Tanr adna kesmekten ekinmeyen ve yalnzca bir savata 15 bin k ldureblm olan bir "slam cemaat", bakalarn ldrmekten ekinir m 9 Suniler halinde -eh silahl- ortaya dkld zaman neler yapmaz 9 Ve neler yapmamtr7 te laiklik bunun iin son derece nemlidir ve bunun iin gerekletirilmitir 3 Uygarla, nsana, Bilime Yneli Laikliin kumcusu bu yapy kurarken ada uygarl, insan akln ve bilimi temel aldn birok aklamasyla belirtmitir "Tekkelerin amac, halk meczup ve aptal yapmaktr Halbuki halk, meczup ve aptal olmaya karar vermemitir ( ) "Biz dnya uygarl ailesi iinde bulunuyoruz Uygarln butun gereklerini uygulayacaz " 2 8

n. irtica
rtica gerek anlamyla "geriye dn" demektir "Geriye dn" ileriye adm atm olan iin sz konusudur Atatrk ve arkadalar, Trkiye iin laiklii setiler insan daha ada klmak, aklc, bilimsel temeller zerinde yaatp gelitirmek iin Eer daha sonra bu ilkenin olmazsa olmazlarndan "dnler yaplmsa "irtica" eyleminde bulunulmu demektir Bu tur irtica, genci evrenin gericilii deildir nk bu evre ileri adm atm deildir ki, "gen dn" sz konusu olsun Genci evrelerin gericiliklerine mecaz olarak "irtica" denmektedir; ve alasdr, asl yaknlan da "irtica in bu turudur Demokrasinin vazgelemezlerinden ok partili donemde, laiklik andrlagelmtr 29
27 Neet aatay-ibrahimm Agh ubuku, islam Mezhepleri Tarihi Ankara, 1965, s !0 28 Baydar ayn, ankr A A 3181925 s 67 29 Atatrk'n Ayn, c 3, s 75-76

95

Atatrklkten sapmalar nedeniyle de genlik teki ideolojilerin arpk dncelerinde snak aramak zorunda kalmtr. Sonunda daha birok nedenle birlikte, lke insanlar an sa ve an sol akmlarn oluturduu fraksiyonlarn ak duran kucana itilmitir. Burada birinci srada yer alanlar arasnda Tanr adna din man pazarlayan "dinci"nin "eriat"run, tarikatnn tuzana drlmtr. Trkiye'yi paralamaya ynelen gler, bylece, kaderci kesimde younlamtr. rnein kk kasabalarda, kylerde bile "imam-hatip" okulu ama yoluna gidilmitir. Daha yksei olan okullarn says da artrlmtr. Ayrca baka adlar altnda da "din eitim ve retimi" yaptrlmtr. Hele "Kur'an kurslar", resmisi ve resmi olmayan. Yurdumuz batan ba$a bunlarla doldurulmutur. Ayrca yine Trkiye'mizi batan baa saran "tarikat a" rmcek andan beter durum almtr. Atatrk ise ne demiti: "Efendiler, ey millet! yi biliniz ki, Trkiye Cumhuriyeti, eyhler, derviler, mritler, mensuplar memleketi olamaz. En doru, en hakiki tarikat, uygarlk tarikatdr..."30 Bu olgular sonunda an sa ve sol dorultuda, laiklik kart rnler elde edildike yeni rnler iin yeni retimlere ynelinmitir Salanan yeni rnler yine lkemiz geneline datlmtr. Bu rnlerin hemen tm, "dine snmaya" hazr, aresiz kesimin payna dmtr.

m. Bar ve Sonu Bar gkten gelmez. Evrene ve nsana doru bak sorunudur. Geni anlamyla uygarlamaya ve hogrye dayal olarak gerekleir. Laikliin olmazsa olmazlar, barn da vazgeilmezleridir. Bir lkede laiklik yoksa, o lkede bar salanamaz. Yani bansn, bir nice kouluyla birlikte hogrnn de eksiksiz olmas gerekir. Olabildiince mi? Hayr, Atatrk devrimlerinin kstlamas ve dnsel ba iinde.
30A.g.y.,c2.,s.215.

96

Olmazsa olmazlarn kartlar sergilenirse, doal olarak bar deil, sava elde edilir urun olarak Bar, byle bir durumdan sonra, ' ne yaplrsa yaplsn" gen getirmek de mumkun olamaz Genlik, laikliin, yan vicdan zgrlne dayal bansn -hogrl bansn- koullarnn gerekletild salkl bir ortamda, duunce asndan da salkl biimde gelitirilebilir ancak Baka ortamda bu mumkun deildir Atatrk un "Cumhunyeti emanet ettii" genlik, ulusalc (milli) egemenlii benimsemi, Turk ulusunu yceltecek ada uygarla balayacak olan devrimlerin (inklaplarn) erginliine ulatrm genliktir Ne "din' uyuturucu!annn etkisiyle Hasan Sabah'n fedaileri durumuna getirilmi, ne de snf ayrcalklarnn tuzaklarna drlerek -her iki kesimde de- ellerine silah verilip vuruturulmu, sonra yine ayn tuzaklara dme tehlikesiyle kar karya braklm olan genliktir Dnce ve beden salna zenle baklm, en deerli varlklar olarak yetitirilmesine, gereksinimleri yerine getirilerek allm olan genliktir o genlik 31

Kemal Atatrk Nutuk, s897-898

97

TURAN DURSUN HAKKINDA BRKA YAZI

TURAN DURSUN. Uur Mumcu

slamc terr bir can daha ald Once Prof Muammer Aksoy, sonra Gazeteci etin Eme ve srcs Snan Ercan ve imdi de eski muftu ve yazar Turan Dursun. Bu cinayette de katiller susturucu kullandlar Namlularna susturucu taklm silahlarla adam ldrme yntemine son zamanlarda Trkiye'de sk sk rastlanyor 14 Mart 1990 gunu istanbul da Atatrk Havaalan yaknlarnda ranl retim uyes M Rza Akhvanjan da namlu ucuna susturucu taklm bir silahla yaralanmt iran gizli haber alma rgt "Savamak" ve "Hzbullah" 1980 ylndan bu yana butun dnyada terr estiriyorlar Savamak, Trkiye'ye snan ah'n adamlarn bulup teker teker olduruyor. Albay Ahmed Hamd, Albay Hasan Mansuri, Albay Hamd Azz ve Binba ahverdulu, Albay Murad, Muhammed Yaltan 1983-87 yllan arasnda Trkiye'de art arda ldrldler ah yanls subaylar kimlerin oldurduu belirlenemedi Byk olaslkla Trkiye'de rgtlenen ah ordusunun nde gelen liderleri "Savamak" tarafndan ldrldler rdn'n Ankara Bykelilii 1 Ktibi Sait J Sait'in de iran yanls "islam' Cihad' rgt tarafndan ldrld ilen srld Brksel'de k yl once silahl saldrya urayan "Rabta" rgt Avrupa Temsilcisi Abdullah El Ehdel'n de ranl terristlerce ldrld ileri srlyor 101

Suudi Arabistan'n Ankara Bykelilii Askeri Ataelii'nde grevli Abdullah El Sirevi'nin de arabasna patlayc madde konuldu. Sirevi, patlama sonucu ar yaraland. Ayn bykelilikle alan Bidevi adndaki bir diplomat da Ankara'da ldrld. Turan Dursun'u ucuna susturucu taklm silahlarla ldrenler iranl slamc terristler midir? Bu konuda bu aamada kesin bir yargya varmann elbette olana yok. Ancak cinayetlerde kullanlan susturucular bu kukuyu douruyor. Trkiye'de ah yanls subaylarn, ularna susturucu taklm silahlarla ldrlmeleri bu kukulan arttryor. ran Televizyonu, Turan Dursun'un ldrlmesini birinci haber olarak veriyor. Bu ilgi de kukulan arttryor. Tabii bunlar yalnzca "kuku"dur; "kant" deil; kant olmadan da bu konularda kesin yarglara varmak olanaksz. Btn bunlar aratrp ortaya kartmak Emniyet Genel Mdrl ile MTin grevidir. "Faili mehul kalan" her cinayet, terr rgtlerinin cesaretlerini artrr. Artrd ve artryor da!.. Trkiye, zellikle son alt-yedi yldr eitli yabanc terr rgtlerinin kolayca at oynatabildikleri bir alan olmutur. Turan Dursun'u kimler ldrd? Kimlerin ldrd ad ad bilinmiyor. Belki katillerin kimlikleri hi bilinmeyecek de!.. Ama slam dinini eletiren bir eski din adamn kimlerin, niin ldrebilecekleri herhalde biliniyor. Katiller, byk olaslkla slamc terr rgtlerinin militanlardr. Bu rgt "Hizbullah" rgt mdr, "Islami Cihad" m; "Trkiye slam Kurtulu Cephesi" mi, yoksa ad duyulmam bir baka rgt m?.. Devletin duyarl kesimlerinde militanlar olan, srtn gl yerlere dayadn sanan bir yerli rgt m? Yoksa, son zamanlarda eylemlerini arttran Krt slamclar m... Hangisi? Cumhuriyet. 6 Eyll 1990.

102

"ERAT-LAK DZEN" KAVGASINDA BR ONURLU YAAM DAHA... Yaln Doan

Aydnln ve erdemin simgesi... Bilge insan Turan Dursun... Hogrnn, nezaketin ustas, din biliminin derin hocas Turan Dursun... 12 Eyll dnemi... Cumhurbakan Kenan Evren'e bir Nakibendi eyhinden Arapa yazl bir mektup geliyor. Mektubun sadece Arapa olmas deil, ayn zamanda ieriinde kullanlan ifadeler, semboller, deyimler, mektubun evrilmesinde rol oynayaca iin, mutlaka bir "din bilginine" bavurulmasn zorunlu klyor. Evrenin yaverlerinden biri, nceki gn alaka bir cinayet sonucu yitirdiimiz Turan Dursun"u aryor. nk, "din felsefesi asndan mektubu en iyi evirecek ve yorumlayacak olan kii" Turan Dursun'dur devletin arivine gre... Yaverle Ankara'da bir pastanede buluan Turan Bey, Evren'e eyhten gelen mektubu hemen orada eviriyor ve yorumluyor. Turan Bey'den dinlediim kadaryla, mektupta eyh, Evren'i eletirerek "konumalarnda dana fazla din temasnn ilenmesi gerektiini" belirtiyor. Bu olay geenlerde grtmzde bana aktaran Turan Bey, yle srdryor gzlemini; "Gerekten, o mektuptan sonra Evren'in konumalarnda bir deiiklik oldu ve dinsel sorunlar daha fazla dile getirmeye balad." Gerektiinde devletin "bilgisi nedeniyle" kendisine bavurduu Turan Dursun'^ devletin neleri reva grd, Turan Bey'in yaamyla zde. Yoksul bir aileden gelen Turan Bey (biz eski arkadalar ona hep Turan Bey der ve onun bizlere gsterdii nezaketi ancak yle karlaya103

bildiimizi sanrdk), Anadolu'da yoksul aile ocuklarnn ounluu gibi, kendini mahallenin imamnda buluyor "okumak" adna. Her okuduunu stn baaryla geride brakrken, bir ara Anadolu'da eitli medreselere giderek "eitti hocalardan ders alyor". Din bilgisi giderek derinleiyor. Bilgi derinletike, her bilimde olduu gibi. Turan Bey de islamiyete ynelik sorular sormaya balyor. Metafizikten bilime uzanyor. zgr dnceye ulayor. Felsefi adan, dnyann her anda ve her yerinde olduu gibi, zgr dnce, kutsal kitaplarn eletirisiyle geliiyor. Dinsel eitim almasna karn, Turan Bey yakalad zgr dnce mantyla kutsal kitaplarn ve peygamberlerin eletirisine giriyor. Onlara ilikin sorularm korkusuzca yazmaya balyor. Ve bylelikle, Trkiye'deki "eriat temsilcilerinin, onlarn karanlk rgtlerinin bir numaral dman" haline geliyor. Yaamnda en kk sorunlarla bile bkmadan usanmadan mcadeleyi zevk edinmi olan Turan Bey, Trkiye'yi tehdit eden akmlarla, stelik o derin din bilgisiyle mcadele etmesin, mmkn m bu?.. Belki kulland dile, verdii rneklere itiraz edebilirsiniz. Grlerini paylamayabilirsiniz, ancak "bir insan olarak sz konusu hakkm sonuna kadar kullanma azmi ve sabr karsnda" saygyla eilirsiniz. Trkiye'de "en byk tabulardan biri" olan Kur'an ve Peygamber eletirisine bylesine yalnkl girmesi, onun "gerek bir aydn. zgr bir kafa tadnn " en net gstergesi, laik dncenin nde gelen bir kalemi.,. Tpk etin Eme ve Muammer Aksoy gibi. Turan Bey de ayn karanlk kurunlarn hedefi. Gerekte, o kurunlar Trkiye'deki laik dzeni hedefliyor. Arkalarndaki rgt hep ayn. Dolaysyla, bugnk siyasal ortamda "bire bir balant" artk gzle grnr biimde toplumda pervaszca kol geziyor. Saddam'n Krfez'i igali Trkiye'deki "eriat zlemcilerini" belki bir sre in unutturuyor. Ama, onlar kendilerini bylesine hunhar cinayetlerle topluma yeniden anmsatyor. nk, onlar kavgalarnda kararl. Onlarn diliyle konumakta yarar var: "Allah'n verdii can yine Allah alr". O zaman Turan Bey'den ne istiyorlar?.. O zaman Allah'a olan inanlarn iledikleri cinayetlerle kendileri inkr etmi ol104

muyorlar m?.. Hayr, onlarn istekleri "Trkiye'ye ad bir dzen getirmek". Baka bir ey deil. Buna kar kan ve simgelemi kiileri de tek tek ldrerek, toplumu sindirmeye almak... Ve "devletin, dncesine kar olduu halde, bilgisi nedeniyle bavurmak zorunda kald" Turan Bey'in cesedini, bir ambulansla tamak yerine, bir kamyonete koyan emniyete yazklar olsun. Turan Dursun'un bilgisi, hogrs, kltr ve bir btn olarak yaam nnde saygyla eilmek, her aydnn, her laik vatandan grevidir. Milliyet, 6 Eyll 1990.

105

ZGRL YED YERNDEN VURDULAR... Necati Doru Turan Dursun'u da susturucu taklm silahlarla yedi yerinden vurup ldrdler. zgr dnceye yedi pis kurun daha skld. Emekli bakomiser ibrahim alar' da kahvede be yerinden vurup ldrdler. Terrsz bir Trkiye hayaline be pis kurun daha skld. Sinsi sinsi ykselen bir terr var. Herkes imdi onu gremiyor. Ama herkes onu grd zaman belki de 12 Eyll ncesinde olduu gibi i iten gemi olacak. Terr niin sinsi sinsi ykseliyor ve hangi sinsi rgtleniten hzn alarak yorulup ekilleniyor? Nokta dergisinin 23. saym herkesin bulup, kapak konusunu yeniden defalarca okumasn neririm. Okununca grlecektir ki, yeni Turan Dursun'larn kanl kahpe kurunlarla ldrlmesini nlemek, eer istenirse, mmkn olabilir. Turan Dursun'lar ancak yz ylda bir geliyor. ok zor yetiiyor. Onun lsn "Tanr'yla kavga eden bir adamd" dncesiyle olsa gerek kamyonetin arkasna kesilmi koyun gibi atmlar. ok baarl bir mft olduktan ve icazet alacak seviyeye geldikten sonra "Kuran'daki, ncil'deki, Tevrat'taki ve ilk dinlerdeki akl ve bilim dlklar" bulup bunu ismini koyarak yazabilmek, ok kalem sahibine nasip olmayacak bir yazarlk yrekliliidir. Bu yreklilik de yazarn yaman bir bilimsel vicdan ve zgr dnce takipisi olduunu gsterir. Byleleri de ancak 100 ylda bir, 200 ylda bir ya kar ya kmaz. "Dinsizdir, Tanr dmandr" demek yerine toplumun, "her hazr yargy yeniden didik didik inceleyen" yazarlara da byk ihtiyac var diyebilmek bir laik devlet anlaydr.

106

Laik devlet, eer varsa, kurunlanmadan birka gun once "Kfr de, tehdit de yreksizliin, tkenmiliin urunudur ve bounadr Tabular zerine gidi srecek ' diyen Turan Dursun'un katillerim ve onun arkasndaki gc mutlaka bulmaldr Emekli Bakomser'n de katillerini bulmaldr. etin Eme ve Prof Muammer Aksoy ve dierlerinin de Ama Turan Dursun' unkini mutlaka bulmaldr Yazar Turan Dursun'un ldrlmesi 'Krfez kizinn Trkiye'ye getirecei belalardan"ek daha nemlidir Ve butun toplum bata ilahiyat faklteleri "slam dininin kanl katillere teslim edilmi gibi gsterilmek istenmesini nlemek iin" ayaa kalkmaldr Butun toplum "ozgur dnceyi katletmek isteyenlerin mutlaka bulunmas" iin isyan etmelidir Turan Dursun'a sklan kurunlar 1990 ylnda ozgur dnceye sklmtr Ozgur dnce ldurulurse kimse ozgur sz sylemeye cesaret edemez Milliyet, 6 Eyll 1990

107

KARANLIKININ AYDINLIA SIKTII KURUN... lhan Seluk Turan Dursun ldrld. Her yaamn br anlam vardr; lm ilk bakla anlamsz grnr, ama her lmn de anlam vardr. skdar Kouyolu'ndaki evinden nceki gn saat 15.00 sularnda kt Dursun; yrmeye balad. Gzel bir eyll ikindisi yaanyordu. stanbul'un sonbaharna doyum olmaz. Dursun'un niyeti alveri etmekti. Evden biraz uzaklamt ki, pusu kuran terrclerin apraz ateine tutuldu. Siyah renkli bir arabayla uzaklaan katiller silahlan na susturucu takmlard; evreyi ayaa kaldracak kadar grlt olmad. Turan Dursun yere ylmt; ceset nce gazetelerle rtld; sonra otopsi iin morga yolland. Bu lmn anlam neydi? * Turan Dursun, arkla'nn Altn kynden. Doumu 1934. Babas imam. ocuu "gvur okulu"na gndermiyor. Dursun'un anadili Krte. Trkeyi askerde reniyor. I955'te stanbul'a geliyor. Dardan snava girerek ilkokul diplomas alyor. Din retiminden geiyor. Vaizlik snavna girip kazanyor. 14 yl vaizlik yapyor. 1965'te TRTye giriyor. nce evrak memurluu. Arkasndan dinsel yaynlar prodktrl. Sonra yazarlk yaam balyor. Nasl bir yazarlk? zgr dnceyi savunmak, banazla kar kmak, akln ve bilimin yolunda yrmek... Turan Dursun yazyor: "-Ben hi zinay tanmadm. kiyi tanmadm. Kumar tanmadm. Zaten hibir oyunu bilmem. Benim baham da imamd. Babam beni bir hedef iin altrm. Ona gre, ben bir kahraman olmalydm. slam kahraman, din kahraman olmalydm," 108

Dursun kahraman oldu. Ama din kahraman deil, zgr dnce, demokrasi ve laiklik kahraman... Dergilerde kan yazlan yznden tehdit mektuplar alyordu Turan Dursun, hibirine metelik vermedi, omuz silkti, yolunda yrd. Yolun bandaki levhada ne yazyordu: Aydnlanma yolu!.. Voltaire, Diderot, Rousseau ve daha niceleri daha 18. yzylda o yoldan gemilerdi. Fransa'da balayan o yolun talarn demek iin nice nsan yaamn hie saymt, bu uurda lm, ldrlmt. Yolun yapm kolay deildi, yol zor deniyordu. Trkiye'ye ulancaya kadar 200 yl gemiti. Yolun Anadolu'ya denmesi Atatrk devrimleriyle hzland; ama pusular, tuzaklar, kundaklar, saldrlar sryor; yolun yapm gleiyor. Turan Dursun, aydnlanma yolunun Trkiye'ye denmesi iin alan fikir emekilerinden biriydi. Bu yzden ldrld. Eski din adamnn aydnlanmasndan ve evresini aydnlatmasndan korkan karanlk gler, apraz atee tuttular eski vaizi... * zgr dnce, dinsel banazlktan bamszlam; geree, akl ve bilim yolundan ulalacan alglam kafann rndr. Bat'da yzlerce yl nce savamn verdi zgr dnce, insan aydnlatt, demokrasiyi tretti, hogry pekitirdi. Toplum yaamnda zgrlk ve demokrasi gerekleti mi, en sofu kii bile her eit dnceye hogryle bakar; zorbalkla deil, tartarak karsndakini inandrmaya alr; cinayeti aklnn ucuna bile getirmez. Cinayet, "eytan Ayetleri" romannn yazan Salman Rtt iin Humeyni'nin kard fetvada karanlklaan ortaa kafasnn rndr. ngiltere, Almanya, Fransa, Avrupa, Bat; Salman Rdi'ye sahip ktlar. Trkiye Turan, Dursun'a sahip kyor mu? Dursun'un katilleri belki bulunamayacak; ama bu cinayetin "faili mehul" deildir. Aydnla sklan silahn tetiini eken elleri tanmayan kald m?.. Cumhuriyet, 7 Eyll 1990. 109

TEHLiKELi GELMELER Ali Sirmen ANAP grubu byk bir ounlukla Meclis'in devredemeyecei yetkisinin hkmete, daha doru deyile sorumsuz yetkili durumundaki T'ye devredilmesi olayna onay verip kanmzca Anayasay tayir fiiline katlr, yarg stndeki basklar bamszl ve gvenceyi daha da ortadan kaldrc biimde artarken stanbul'un sokaklarnda siyasal terr de trmanmaya balad. nce 2000'e Doru ve Yzyl dergilerinin yazan Turan Dursun ldrld, hemen ardndan da emekli bakomiser brahim alar vuruldu. kinci cinayeti Dev-Sol rgtnn stlendii belirtiliyor. Bir noktay hemen vurgulamak gerek. Terrn hepsi ayndr. Eer demokrasi iinde yaamak istiyorsak terr eylemleri arasnda kaynaklarna ya da hedeflerine bakarak ayrm yapma yanlna dmemeye byk zen gstermek zorundayz. Ancak Turan Dursun'un lm, Trkiye'de imdiye dek ilenen cinayetlerin yan sra zerinde durulmas gereken baka zellikleri de beraberinde getirmi, baz olaylar konusunda da delil deilse bile bir kan uyandracak belirtileri ortaya karmtr. Turan Dursun cinayeti artk Trkiye'deki laiklik kart evrelerin kanl eylemlere giritiklerini gstermektedir. Bu eylemlerin yurtdnda, byk bir olaslkla ran'da planlanm olmas da eriat yandalarnn arak laik gler karsnda saldrya gemi olduklar gereini deitirmiyor. ran televizyonunun Turan Dursun'un lmn mjde verir gibi ilk haber olarak yaymlamas, olaydaki ran parma kukularn artryor. Ancak akla hemen u soru geliyor: "Bir yabanc rgt ieride destek bulmasa, kendi bana bu denli boyutlu olaylar baarabilir mi?" 110

te yandan iran kkenli eitli rgtlerin Trkiye'de kimi ah yandalarna ynelik olan bunca eylemi birbiri ardndan gerekletirip, bir trl yakalanmamalar da, bunlar engellemekle grevli olanlarn ilerini savsaklayp savsaklamadklar sorusunu getiriyor gndeme. Bu arada istanbul'un Hac Emniyet Mdr bilmelidir ki, vatandata, rgtnn laik olanlar ile olmayanlara ayr muamele yapt izlenimi yice kklemi bulunmaktadr ve stanbul Emniyet rgtnn slamc kadrolarn elinde bulunduu herkese bilinmektedir. Turan Dursun'un lmyle ilgili bir noktay daha vurgulamakta yarar var. Yaamnn ilk blmnde bir din adam olan Turan Dursun daha sonra koyu bir Tanrtanmaz olmutu ve yazlan da geirdii deiim dorultusundayd. Nitekim bu yzdendir ki. Tahran, Turan Dursun'un kiiliinde bir Salman Rd grmekteydi. Kimi evreler Turan Dursun'un Tanrtanmazln vurulmasnn mazereti olarak gstermeye alacaklardr, her eyden nce u noktay belirtmekte yarar var: Dursun'un mminleri tedirgin ettiini sandmz yazlan, hibir zaman hakaret snrna varmamt. Byle bir davran olsayd onun yasal yaptrmlar vard. Kald ki, belirttiimiz gibi bu snr alm olsayd bile onu kovuturmak yasa snrlar iinde yetkili mercilerindi. te yandan, laik bir toplumda yaamann kural, inanmlarn, inanmamlarn birbirlerine sayg gstermeleri, hibirinin grsn brne zorla kabul ettirmeye almamasdr. Ayn gereke, inanm ama inanml eriat dzeninin egemenliini ermeyen laikler ile eriat zleyicileri iin de geerlidir. Laik toplumda devletin grevi ise yalnzca dini devlet ilerine kartrmamak deil, ama ayn zamanda tm inanlar karsnda yansz ve eit uzaklkta kalmaktr. Ama bu tanm laikliin edilgin (pasif) tanmdr. Etkin (aktif) laiklik ise devletin nan sahiplerinden herhangi birinin ya da bir grubun, inanlar brlerine zorla baskyla kabul ettirmeye kalkmas halinde bunu engellemektir. Trkiye zorunlu din dersleri, bakanln btesini bir anda katlayan Diyanet leri ve tm devlet kadrolarn doldurmu olan eriat yanls, kktenci gr sahipleriyle dolu bir lke olarak edilgin laiklikten bile uzaklam durumda olduuna gre artk ynetimden etkin laikliin gereini yerine getirmesini beklemenin bir anlam kalmyor. 111

Nitekim de yle oluyor, devlet iindeki kimi gler brakn zorla gr kabul ettirmek isteyenlere kar kmay, onlara yanda oluyorlar ve bu ortamda kktenciler grleri holarna gitmeyenleri herkesin gzleri nnde teker teker vuruyorlar ve ellerini kollarn sallayarak ekip gidiyorlar. u anda aka syleyebiliriz ki. Turan Dursun, etin Eme ve Muamer Aksoy'un katilleri bulunmayacaklardr ve Trkiye, tarihinin en byk tehlikesinin eiini amak zeredir. Cumhuriyet, 7 Eyll 1990.

112

BAIIKLIIMIZ YOK
Teoman Erel Hibir zaman lkemizde kk kaznamayan ve her on ylda tehlikeli salgnlara yol aan gerginlik virs imdi de hukukularn zihinlerine musallat oldu. Adli yln al iin dn iki ayr ve kart tren yapld. Ana muhalefet lideri, Yargtay'da yaplan treni, kendisine ve temsil ettii siyasete Yargtay Bakan tarafndan nezaketsizlik yapld kanisiyi a terk etti. Bu olay siyasetteki yetki tartmasyla da st ste geldi. Asker thal ve ihrac iin hkmete verilen yetkinin Anayasaya aykr olduu iddias hararetle tartlrken baz sabit fikir sahipleri muhalefetin parlamentoyu terk etmesi nerisini tekrar canlandrmaya alyorlard. Baz esrarengiz katiller ise sosyalist bir dergide din aleyhinde sistemli yazlar yazan eski bir mft ile emekli bir siyasi polisi kurunluyorlard. "Bir o yandan bir bu yandan" kurban seenler, belki de ayn amac gdyorlard: Toplumda gerilimi arttrp, atma ve cepheleme yaratmak... Sonra da gelsin bask rejimi! Yoksa "gerginlik virs" toplumun eitli kesimlerine birileri tarafndan kasten mi serpitiriliyordu? Eer bir asker, semenlerin yaklak te ikisi savaa kar karken "milletin btnnn harbin zaruretine inanc ve azmi bata gelen $arttr" diyorsa bunu doru anlamak gerekiyor. Bu mesajlarn altnda "Eer sava mecburiyeti varsa, milleti bir btn olarak buna inandrn" tavsiyesi ileniyor olabilir... Acaba milletin btn bugnk koullarda sava fikrinde nasl birletirilebilir? Oy taban yzde 30'un altna inmi olan iktidar birlik 113

salayamyor. Hatta Anayasay zorlayan hatal yntemler mmkn olan diyalogu da tkamaktadr. Bu durumda iyi saatte olsunlar hangi areyi dnebilir? Br milleti demokratik yntemlerle sava dncesinde birletirmek mmkn olmuyorsa, her kafadan ayr ses kmasn nleyip milli duygulan ykseltmeyi deneyenler olmutur. Komnist diktatr Stalin bile, halkn Almanlara kar savaa hazrlarken, otoritesini pekitiren tedbirlerin yan sra, gurur uyandran dev bina ve antlarn yapmna ve milli airlerin itibarlarn iade etmeye arlk vermiti. u anda lkemizde bu tr tedbirlerin kudret sahipleri tarafndan bir kampanya gibi devreye sokulduunu iddia etmiyoruz. Ama her yanda artan, ya da arttrlan gerginlik de dorusu kuku yaratyor. Krfez'de sava kmasndan yaran olan baz lkelerin gizli rgtleri de iimizde cepheleme yaratacak ve sonunda bask ve macera getirecek tahriklere ynelebilirler. Bizim rejimimiz, Vietnam'da, Falkland'da ya da Golan tepelerinde ordular savarken zgr sistemlerini ayakta tutabilen Amerika, ngiltere ve srail demokrasileri kadar gl deildir. Gerginlik virsne baklk salayamadmz in de lkemizin "li menfaatleri" ile birlikte demokrasimizi de korumak iin dikkatli olmalyz. Gne, 7Eylll99O.

114

GAZETECNN OLUMU Bekir Cokun Gazetec-yazar Turan Dursun'u da vurdular Televizyonda "cinayet" sekizinci haber olarak verildi. Gazetelerde de genelde eteklerde ya da i sayfalarda Gazetecilerin ldrlmesi 'haber" olmaktan kyor mu ne 9 Yine de gazetecinin yerde yatan resmini koymular iyi ki ZERiNE gazeteler rtlm rtlen gazeteler kan emmi kzllam Kafasnda da bir kurun delii Ellerinden gelse dnen her beyne byle bir kurun skacaklar Ki dnmesin Ne Prof Muammer Aksoy'un ne etin Emen ne de ldrlen dierlerinin katilleri bulunamad Turan Dursun'unk de bulunamaz Bu ldrlenlerin tmunun ortak yan Atatrk olmalar ve rtcaya karg kmalar... Ne buyuk su . Bunlar ldrlmez de ne yaplr Muammer Aksoy da. etin Eme de. Turan Dursun da birer Atatrk hayranydlar Her uu de, irtica yanllarna kalemleri ile kar koyuyorlard Bu yzden ldrldler ldrenlerin kim olduklar belli deil Ama Atatrk dman, eriat yanls olduklar kesin . Bir de orgut olduklar . Bir de srtlarn salam bir yerlere dayadklar Ki polis bulamyor, yakalayamyor Solcu niversite rencilerini yakalayp yakalayp TV'ye kartyorlar Forum dzenleyenleri, duvarlara yaz yazanlar, miting yapanlar hemen enseliyorlar 115

Ama eriat dzeni kurulmasna kar kan Atatrkleri ldrenleri nedense kimse bulamyor... Kimsenin umurunda da deil... Kllar bile kprdamyor... Katillerin kim olduu, kimler olduu belli deil... Ama Trkiye'yi "eriat dzenine kar kan Atatrk'lerin tek tek ldrld" bir lke haline kimlerin getirdii ortada... Bakn ran Radyosu Turan Dursun'un ldrln birinci haber olarak ve sevin iinde veriyor... Aylarca her gece Atatrk'e kfreden de o radyo idi... Atatrk'e kfredilen gecenin sabah Trkiye'ye gelen iranl babakan bizimkiler srayla pp, barlarna bastlar... Eh... Tarikatlar kol-kanat gererken... eriat yanllar devleti adm adm ele geirirken... Atatrk ve laiklik dmanlar yreklenip sokaa karken keyiflenip sesini kartmayanlar, Atatrkler bir bir ldrlrken ne yapabilirler?.. Nasl bunun hesabn sorabilirler?... Bu cinayetler srecek... Nerede dnen bir beyin varsa, birer kurun skacaklar... Kim bilir sra kimde?... Sabah, 7 Eyll 1990.

116

KORKAKLAR Mehmet Alton Hangi konuda olursa olsun, dokunulmas zor "kutsal tabular" oluturmak aka ilan edilmi bir korkunun ifadesidir yle olmasa "tabu", dnce rzgrlarnn dnda braklan "yasakl BLGELERiN ad olmazd Doruluundan emin olduunuz dnceleri ve inanlar neden rahata tartmaktan korkasnz ki 7 Hatta tam tersine, gven duyduunuz dncelerin yaylmasn salamak iin tartma ortamlarn kendiniz keyifle yaratrsnz Trkiye'de her yeni dnce, "tabulara ve manca" ekilmi bir kl muamelesi gryor Ya sokaklarda vuruluyor, ya da hapislerde uryorsunuz Turan Dursun'u kimin vurduu belli deil, ama kendisi "dinsel tabular" hedeflemese bugn hayatta olacakt Birisi kalkacak, 'Muhammed nceleri bir ktn zerine kp hutbe okurdu Sonra hutbe iin minber yapld Muhammed'n kendisinden ayrlacan anlayan kutuk ise gebe develer gibi alayarak, inlemeye balad " diye yazacak Sonra da bu yazlanlar zorla tabulatrlacak.. 7 Turan Dursun "kutuk deve gibi ses karp alar mym ' diye sorarsa, yan zorbalkla kabul ettirilmeye kalklan inanc sorgularsa, vurularak ldrlecek Bu dpedz korkaklk deil m 9 Korkutuyorsan tart Yok, korkuyorsan, sylediklerini tartmaktan rkuyorsan da, onlar boyun eilmesi zoraki kutsal tabular haline neden getiriyorsun? Turan Dursun'un, inancn tabulatrlmasna kar kt iin yaamyla dedii yazlarn yaynlad "2000 e Doru" Genel Yayn Muduru Dou Perinek de bir baka "tabu" nedeniyle Diyarbakr Cezaevinde yatyor. 117

2OOO'e Doru Dergisi ise kapatlm durumda. Kapatlan bu derginin manevi mirasn "Yzyl" dergisi stlendi. Bu yeni derginin Genel Yayn Ynetmenliini yrtmekte olan Hasan Yatn geenlerde yle yazyordu: "Krt sorununu hassas konu lan eden devlet tutumunu benimseyerek demokrasi savunuculuu yaplamaz. Dou Perinek'in tutuklanmasn da o hassas konunun iine yerletirip susarak demokrat yazar olunamaz. Bir genel yayn ynetmeni fikirleri yznden hapisteyken kimse 'fikir syleyen gazeteci1 kimlii tayamaz. Krt sorununun ve zmlerinin tartlmas bugn Trkiye'de dnceyi aklama zgrlnn ve demokrasinin kilit sorunudur. Perinek bu zgrl kulland iin ierdedir, Krt sorununu zgrce tartamadmz, her zm korkusuzca gndeme sunamadmz srece, baka hangi konu olursa olsun dktreceimiz yazlar, syleyeceimiz fikirler icazetin damgasn, korkunun glgesini tar." Galiba Trkiye'deki tabular numaralamamak; tabular iinden bazlarn yeniden "tabulatrmamak" lazm. Hasan Yaln yukardaki yazy yazarken "dinsel tabular" hedef alan Turan Dursun'un ldrleceini bilebilir miydi? Tabular bir btndr. Bir tek "tabu" kalsa bile orada zgrlk olmaz, dnce olmaz. bilim olmaz. Onun iin de tabularn her trlsne ba kaldran her abay saygyla anmak gerek... nk zgrln, dncenin, bilimin aydnl iin uraanlar "karanln korkakl" ayrt etmiyor. Sabah, 7 Eyll 1990.

118

BR NKRIN ANATOMS Hekimolu smail Yllar ncesi, hapishane hamamnda ykananlardan biri espri yapmt: -Komnistler temizleniyor. Buna benzer espriyi bir bakas tekrarlad: -slm lemi bir dmann kaybetti, diye. Malum, kaybedilen ey kymetlidir. Acaba slm dmanlarnn Mslmanlar in bir kymeti var m? Her ey zddyla geliir. slm dmanlar olmasa Mslmanlar almaz. Bunun iin dman, Mslmana hz verir, gndz geceye nasl muhtasa, Mslman da dmana yle muhtatr. Evvela 2000'e Doru dergisinde sonra Yzyl'da slama iftira eden Turan Dursun'dan bahsediyorum. ldrlm... Bu ahs mftlk gibi vazifelerde bulunmu, sonra sola kaym, ordan dinsiz olmu ve Islama olan iftiralarn itim ad altnda ilemi. Sola kaynca din dman olmasnn altn izmek gerek. Her zaman sylediim gibi, gnahla sevap beraber yrmyor. Bir ahs din grevlisi de olsa, gnaha kayd m evvela basireti kapanyor devam ederse, ibadetlerden uzaklayor, yine devam ederse dncesi tersine dnyor, dn ak dediine bugn kara demeye balyor. te Turan Dursun da bunlardan biridir. Zaman zaman onun yazlarn okurdum. "Samalklar" diye yazd eylerin "limler ve Yorumlar, lm Yokluk mudur. Ben Bir Mslmanm Neye Nasl nanrm?" isimli kitaplarmda ispat ettiimi aklamtm. Bir seferinde insann amurdan yaratldn bildiren yete itiniz ettiini grp senin ve on sene doacak ocuun amurdan yaratldm ve yaratlacan deneyle ispata hazrm demitim, sesi kmamt. 119

ilim, Allahn sfatdr, herkesin zerine rahmet gibi yaar. Nasl ki, yamurla, diken de, gl de byrse, ilim dnyasnda kfirler de, mminler de ileri gidebilir. Turan Dursun, ilmi, inkrna alet ettii iin insanlk adna su ilemiti. Nasl ki, gbreden balar ve baheler ne v nema oluyorsa. Turan Dursun'un inkrlar da bir ksm Mslmanlarn uyanmasna sebep olmalyd. Mesela o, melekleri inkr ediyorduysa, meleklerin varln fizik, kimya formlleri, cebir denklemleri ve geometri teoremleri gibi ispat edecek Mslmanlarn yetimesi gerekirdi. Bylece "her ey zddyla geliir" hikmetine tbi olurduk. Turan Dursun'un safndakiler "Dnceye silahl sansr" dediler. Bu sansr hibir zaman Hlgu'nun Abbasileri yerle bir etmesi. Franklarn Endls Emevi devletini tarihten silmesi, Ruslarn Afganistan' igal etmesi, srail'in Filistinlilere ikencesi ve 163. maddenin on binlerce masumu srndrmesi kadar dehetli deildir. Talihsiz bir yazar yle demi: "Turan Dursun'a sklan kurunlar, karanln aydnla skt kurunlardr." Ne zaman ki, elektrikle aydnlananlar nura dman oldular, o zaman Islamiyete karanlk, inkra aydnlk dediler. Bu hal menfinin hkimiyeti'ndendir. Bir Mslman, islamiyet in cann ve maln verebilir. Savalarda olduu gibi silahl mcadeleye de girebilir. Fakat asl nemli olan hayatn Islama vermesidir. Bunun iin Mslman Arabca renecek, ilmini artracak, ibadette ileri gidecek, hem yaayarak, hem de anlatarak slama hizmet edecektir. Bu hal bir mrboyu devam ederse, "Hayatn slama vermi" saylr. lme veya ldrme bu hal karsnda ok cz' kalr. Turan Dursun'un dinsizlie hizmet ettii kadar slama hizmet eden Mslmanlarn says ok azdr. Adam, mevkisini, makamn, hretini ve evresini dinsizlik iin feda etti. Kendisine sylenen szleri kaale almad, tehditlere kulak asmad, bildii yolda yrd. te yanda bir ksm Mslmanlar ufack bir tenkit alacaklar diye, slm rknlerden vazgeiyor. Sonra bu din dmannn yapt aratrmalar, yazd yazlan(ka din grevlisi, slama hizmet etmek iin yapabiliyor? 120

Her ey zddyla bilinir: Hizmetin ne olduunu anlamak iin byle dinsizlerin almasna baknz. Sonra her gn kahveye gidenlere, meyhanelerde ryenlere, kumarhanelerde mahvolanlara baknz. Cehenneme gitmek isteyenlerin gayretini grnz, cennete gitmenin bedelini anlaynz. Menfi cephenin kahramanlar her zaman dikkatimi eker. Zehire, dikene, taa, karanla ok dikkat ederim. Ztlar olmasayd neden alaym? Neden uykusuz kalaym, neden almamn yetersizlii le kvranaym? Dinde ileri giden ok az, amma kfrde ileri gidenler o kadar ok ki, onlara bakp evke ve gayrete geliyorum. Zaman. 7 Eyll 1990.

121

ZGR DNCEYE 7 KURUN... Oktay Akbal "Akl ve bilim lleri bakadr. Dindeki konular akl ve bilim llerine vurulduunda iin iinden klamaz. "slamn Amentsnde yer alan man esaslarn ele alalm. Hibiri akl ve bilim llerine smaz. Tanrya inan da, Tanryla nsanlar arasna girmi grnen Peygambere inan da, ahiret gnne inan da, kadere inan da..." "slamn temelindeki yalanlar" adl dizi yazlarndan birinde byle diyordu Turan Dursun... aramba sabah evinin yaknlarnda yedi kurunla ldrlen yazar Turan Dursun, birka yldr islamlk konusunu bilimsel bir adan inceleyen yazlar yaynlyordu. Bu yazlar banaz evreleri ve kiileri fkelendiriyordu. Kendisi de biliyordu. nk srekli gzda mektuplar alyordu. Bir din adamyd Turan Dursun. Tutucu bir evreden yetimiti. Din okullarnda renim grmt. Yllarca vaiz olarak grev yapmt. rdeledii konuyu iyi biliyordu. Gerek slamln banazlktan, daha dorusu yobazlktan deiik olduunu anlatmak istiyordu. 2000'e Doru'da, son haftalarda da Yzyl adl dergide srekli yaynlanan "Din Bilgisi" kesinde kan aydnlatc yazlan ilgiyle okunuyordu. Kimi beenerek, kimi de dmanca duygularla... Turan Dursun'u vuranlar kimse grmemi, stanbul Emniyet Mdr Ardal, "grg tan yok" diyor. Oysa 13 yandaki Arhan "Siyah renkli araba arkadan geldi. Sonra adamn yere ykldn grdm" diyor. apraz atee tutularak ldrlen Dursun'un katilleri de bulunamayacak m? Daha nceki cinayetlerde olduu gibi Aksoy'un, Eme'in katillerinin bulunamamas gibi... 122

Vanl bir iadamndan bir mektup alm son gnlerde. "Senin iin stanbul'a kii gnderiyorum" diyormu. Dursun bu tr gzda mektuplarna kar yle yant vermi Mays 1990 gnl dergide: "Kfr ve tehdit yreksizliin, tkenmiliin rndr, bounadr. imdiye dek yalanlarla rtlegelmi karanlklarda, gllerin yararna saklanm gizli sakl din konulan varsa bir bir ortaya dklp sergilenecektir. Buna kimsenin kukusu olmasn. Daha gzel bir dnyann, kl dnyann, zgrlklerin, nsan akl ve bilimin tm boyutlaryla geerli olduu bir dnyann kurulmas iin bu tr abalar su kadar, hava kadar gereklidir" diyordu. Turan Dursun'un yazlarnn bir blmn masama serdim. Odan burdan cmleler okuyorum. Kur'an'daki elikilerden sz ederken diyor ki: "slam, tm nsanlar Mslman olana dek, yeryzn bir sava alan sayar. Bar ve hogr de eer gerekiyorsa savan gerei olan hile iindir." "Tanr bildi anlad ki" yazsndan: "Kur'an'n Tanrs nce bir ey yapyor, bir hkm ortaya koyuyor, sonra bir gelime olunca grn, dolaysyla hkmn deitiriyor, yani bir baka hkm koyup bir ncekini geersiz klyor." Turan Dursun'un ldrlme nedeni ite bu tr grlerdir. Bilim asndan Kur'an' yorumlamak, demek ki, byk bir su, ldrlme gerektirecek kadar ar bir su! Tahran Radyosu, Dursun'un ldrlmesini sevinle bildirmi, yle demi: "Hatrlatmak gerekir ki, Turan Dursun yazlarnda yce slam dini ve Hazreti Muhammed'e defalarca ihanet ve edepsizlikte bulunmutu." imdi anlalyor mu, yedi kurunun nerden, hangi kaynaktan atld? Grg tan yok, katillerden iz yok, hibir ey yok, ama ldrlme nedeni ok ak: Bilim kafasyla din konularn incelemek, irdelemek... Son haftalarda iki kitab kmt Dursun'un. Kulleteyn'de kiisel anlarn ve yetime yaamn anlatyordu. Bu ilgin kitab daha okumaya balamadan yazarnn korkun bir cinayete kurban gitmesi yazgnn bir oyunu mu? , Dursun'u ldrenleri szde kimse grmemi, ama emekli komiser brahim alar' ldrenleri grenler var! O kadar ki, katillerin resimleri hemencecik izilip kamuoyuna sunulmu. Ama Turan Dursun in byle bir alma yok. Bu bile epey anlaml deil mi? Cumhuriyet, 8 Eyll 1990. 123

TURAN DURSUN'UN LS, DRSNDEN GLDR Mustafa Ekmeki Yzyl yazarlarndan Turan Dursun'un ls, dirisinden gl kt. yle olaca bilinen bir gerekti. Dorulan syleyenler. yle olurlar. lleri, dirilerinden gl olur. Turan Dursun'la tanma olana bulamadm. O, stanbul'dan yazp iziyordu. 25 Austos'ta imzalayp, yollad Kulleteyn adl kitabna "Sn. Mustafa Ekmeki'ye sayg ve sevgilerle" diye yazm. 2000'e Doruda, sonra Yzylda kan yazlarn srekli okurdum. Cemal Sreya'nn yazlarn da. Cemal Sreya ld, Turan Dursun ldrld. Turan Dursun, kanmca imdi yaamaya balyor asl. Onu tanmayanlar, daha iyi tanyacaklar imdi. Muammer Aksoy'un, etin Eme'in, Abdi peki'nin lleri, dirilerinden daha gl kmad m? Dnceye, silahla kar kp, onu cezalandracaklarn sananlar, aptallar bilmezler ki, asl cezalandrdklar kendileridir, sakat, yanl yollandr. nsanlara kukuyu retenler, cezalandrlr m hi? Turan Dursun, yurtdna, Almanya'ya gitmeye hazrlanyormu; arlar alm, konumalar yapacakm Avrupa'da Gericiliin fokur fokur kaynad yer oralar. Trkiye'de yuvalanamayanlar, Avrupalardaki zgrlk havasndan yararlanarak dkyorlar zehirlerini. Onlarn foyalarn ortaya karmak iin Turan Dursun gibi yrekli, bilgili biri gerekliydi. Yazk! Oradakiler de buradakiler de yoksun kaldlar Turan Dursun gibi bir beyinden. Yzyl'n son saylarndan birinde, "Domuz eti" konusuna deiniliyordu. yle deniyordu: "Mustafa Ekmeki, Cumhuriyetteki kesinde yllardr duruyor bu konunun zerinde. Btn bilimsel verileri ortaya dkt. Sonu, Trk milletinin domuz etiyle beslenmesi halinde kazanlarnn uzun bir listesi!.. Beslenme ve metabolizma uzman Dr. stn Korugan da zerine basa basa domuz etinin protein ve B vitamini asndan yararl ve besin deeri yksek bir et cinsi olduunu sylyor ve 'Do124

muzda parazit olduu syleniyor. Hangi hayvanda yok ki' diye de ekliyor. Dergimizin yazarlarndan Turan Dursun ise baka bir boyutuna deinerek slamiyet ve Yahudilikte domuz etinin 'haram' ilan edilmesinin, Putatapclk dnemlerinden kaldn vurguluyor. Domuzun aslen bir Totem' hayvan olarak kabul edildiini, 'yasak'n nedeninin buralardan kaynaklandn belirtiyor Dursun. Sahi, Hintliler, inek etinin hangi zararlar zerinde duruyorlar acaba?" (Yzyl, 26 Austos 1990, say: 4.) Ayn sayda. Turan Dursun, Suudi Arabistan'daki Amerikan askerlerine deinerek ""Efendi Tanr'nn Evi'ni melekler mi, 'kfirlerin uaktan m koruyacak?" diye soruyor; yazsnn sonunda da yle diyordu: "Muhammed bir 'hadis'inde yle der: "Medine'nin kaplarnda ve giri-k yerlerinde melekler vardr; Medine'ye ne tn (veba salgn), ne de deccal girebilir." Ve yine Muhammed u aklamay da yapyor: "Hibir belde (lke) yoktur ki deccal oray ineyecek olmasn. Mekke ve Medine, bunun dnda yalnzca. Medine'nin her kapsnda, her giri ve knda sra sra olmu melekler vardr. Bu melekler oray korurlar..." Muhammed'in bu tr aklamalar ve inanrlarna gvence vermeleri srp gider. Ve imdi Mslmanlarca birer "deccal" saylan "kfir"lerin askerlerini gryoruz sz edilen "kutsal beldeler"de. "Deccal uaklar "m da "sema"lannda... Hadislerde bildirilen u "koruyucu melekler nerede" diye sormaz msnz?" Sen misin soran? Yedi el kurun atp, taryorlar Turan Dursun'u. inan zgrlnden sz edenler, onu dnce zgrlyle bir tutarlar. Yanltr, inan zgrlnden anladklar, "Benim inandma inanmayanlar, yaatlmazlar!" demektir. Skmabalar, "Bam rtmenin nedeni, inancmdandr efendim, onun bir simgesi" derler, yalandr, inan zgrl, baka inanlarda olanlara da, nanmayana da zgrlk demektir. Hani, nerede? Turan Dursun, gerek bir kahramandr! (...) Cumhuriyet, 9 Eyll 1990.

125

TURAN DURSUN lham Soysal Turan Dursun milyonlarca, milyarlarca insan iinde bir insand Bir karncayd Karnca gibi alkand Dur-durak bilmez, srekli alr, okur, yazar, aratrr ve tartrd Sanrz Sinop Mftl nden ayrld yllarda tanmtk Once Ankara da TRTde sradan bir grev ald, sonra snavlara girip kazanarak prodktr oldu Bir sure radyo ve televizyonda dini yaynlarn hazrlanmasnda alt Aklc, saduyulu, kilkl bu" insand "Ulema"dan geinen nice sozum ona din bilginini cebinden karacak kadar dm bilgisine sahipti nceki hafta bir akam zen, ara haberlerinde televizyonda Turan Dursun'un stanbul'da evinden karken vurulup ldrldn duyduumuzda ok uzuldk ama hi armadk Sanki, bylesi bir haberi bekliyorduk Sanyoruz Turan Dursun da bekliyordu ok deil, bundan bir, brbuuk ay kadar once Caalolu nda Diyanet len Ktabev nn vitrinleri nnde kitaplara bakarken karlam, ayak zen u-be dakika konumu, Turkjyede laikliin her geen gun biraz daha yok edilmesi konusundaki kayglarmz karlkl dile getirmitik. Turan Dursun, ok da nemsemeden srekli tehdit mektuplar aldndan da bu arada soz etmiti ve karlkl guluup ayn konuda, ayn szckleri kullanmtk "Havlayan kpek srmaz' " Turan Dursun bu arada. Nihayet istediini de \enne getiriyorum Dergi ve gazete kelerinde unutulup gidecek dediin yazlarm kitap kstrmaya baladm. Yaknda ilk kitabm kacak, bunu ikincisi, uncusu de izleyecek, bir yaynevi ile anlatm" demiti "Kitaplarm kar kmaz sana kendim getireceim." Kullete\n adl bir roman tadandaki ilk kitab ktnda biz istanbul'da deildik, karlaamadk Dm Bu adl ikinci kitabnn yaymlanp ya-

126

ymlanmadn grd m bilemiyoruz, nk hemen o gnlerde havlayan kpeklerin arada bir srdklarna da tank olduk Turan Dursun yedi kurunla "faili mehul" cinayetler serisinin bir halkas oldu gitti ldrlmeseydi u gnlerde Almanya'da olacak, Frankfurt, Stuttgart ve sonra da svire'ye geip Bern'de 'Trkiye'de slamiyet ve Laiklik" konularnda bir dizi konferans verecekti. ldrldnde cebinden pasaportu km 12 Mart 1971 faist darbesi dneminde TRTdeki grevinden kzaa alndnda bir buyuk abaya girimiti Tek bana byk bir islam Ansiklopedisi hazrlamaya balamt Yirmi ciltlik bir ansiklopedi. Dev bir i. Gerekte bu yaamnn en buyuk yaptyd. Belki yirmi yla yakn bir sure almt. Ne var ki, bastracak buyuk ve gl bir yaynevi bulmak olanakszd eitli kaplan almt. Biz de kimi yaync ve yaynevleri ne bu konuda arac olmaya almtk. Ama olmad, bu dev yapt yaymlanamadan kald. Ondan sonra da Turan Dursun, 2000'e Doru dergisi, Yzyl dergisi gibi kimi dergilerde islamn z kaynaklarna dayanan, bunlar akl ve bilim llerinde eletiren yazlar yaymlamaya balad Ak ak syleyip yazyordu: "Yazp sylediklerimi ulema geinen herkesle tartmaya hazrm!.." Ne var ki akln, bilimin ve gerekten ei az bulunur bu bilgi birikiminin karsna kimse karlyordu Sadan-soldan bol bol svgu geliyordu ama. Turan Dursun'un karsna hi kimse kamyordu. Ondan, onun bilgisinden korkuyorlard. Korktuklar iin de onu ldrdler Turan Dursun aydnln sesiydi, akln, bilimin, mantn ve bilginin sesi... Onu aydnlktan korkanlar oldurdu. Karanl sevenler, bulank suda balk avlamasn sevenler. Turan Dursun"un katilleri de tpk Muammer Aksoy\n, tpk etin Eme'in katilleri gibi bulunamayacak. Bulunacan, bu cinayetlerin aydnla kacan sananlar aldanr. Bugn 12 Eyll 1980, faizm darbesinin yldnm O darbenin zerinden on yl geti Bulundu mu o darbeye sozum ona gereke diye gsterilen bir dizi cinayetin faili? Ne oldu Cavit Orhan Tutengl\nt Unut Doanay'n, Kaftanc'nn, lhan Darendelolu ya da ismail Gereksz'un ve bunlar gibi onlarca, yzlerce kiinin katilleri?

127

Turan Dursun'un da katili ya da katilleri bulunmaz. Hele hele 12 Eyll faizminin sreeni olan ve dikta zlemleri iindeki u ANAP iktidar gibi iktidarlar dneminde hi mi hi bulunmaz. nk bylesi iktidarlar da aydnlktan korkarlar. Yzleri karanla dnktr, aydnla deil!.. Ama fazla karamsar olmak da doru deildir. nsanlar ldrlebilir ama fikirler, grler ve hele yazya dnmler, hi mi hi ldrlemez. sterse yasaklamalar, toplatma kararlan alnsa bile. Ve gn gelir bu aydnlk yeni yeni Turan Dursun larda u verir. nk her ey yok edilebilir de, dnce edilemez!... Milliyet, 12 Eyll 1990.

128

SONSOZ Soner Yaln Tarih, 4 Eyll 1990 Saat 14.15 Turan Dursun, istanbul Kouyolu, Tophanelolu Caddesi, Kkkmaz sokak. Bntan Siteleri, B-2 Blok 12 numaral dairesinde, once kardeinin eiyle, ardndan 2000'e Doru'nun imtiyaz Sahibi Mehmet Sabuncu ile telefon grmesi yaptktan sonra, dergi brosuna gitmek iin evden kyor Apartmandan 30 metre uzaklaabiliyor Arkasndan ate alyor 7,65 mm. apnda susturucu taklm tabanca (veya tabancalarla) yedi el ate ediliyor. Geco marka mermilerden be tanesi Turan Dursun'un srtna saplanyor Polis olay yerine 14.30'da geliyor. 13 yandaki A A. adl ocuun grgu tan olduu aklanyor. ocuun ifadesine gore, katiller siyah renkli Renault otomobille kayorlar. Katillerin ka k olduu renilememiti. Emniyet yetkilileri, olaydan sonra klasik aklamalarn yaptlar "Soruturma srdrlyor. Katiller en ksa zamanda yakalanacaktr." Katiller yakaland m? Turan Dursun cinayetiyle ilgili ilk arpc haber, 2000'e Doru dergisinde kt. Dergi, 26 Nisan 1992 tarihli saysnda, devletin istihbarat kurumlarna yakn olan bir retim grevlisinin anlatmna yer veriyordu retim grevlisine gore, stanbul Emniyet Mdrl Cinayet Masas ekipleri katilleri koruyordu! 16 Ekim 1992 tarihli Aktel dergisi bir baka nemli habere yer verdi. Haber yle. "1992 yaznda ilgin bir olay yaand. Bursa'da otomobili alnan bir ahs polise gidip durumu bildirdi. Aylar sonra, alnan bu otomobil, istanbul'un arka semtlerinden birinde bulundu. Arabadan 7,65 apnda bir silah kt Silahn balistik muayenesi yapld Tabanca, Turan Dursun'un ldrlmesinde kullanlmt Po-

129

lislerden ekip oluturuldu. Aratrmalar yapld. Silah Avrupa lkelerinden birinde retilmi, 80'li yllarn ikinci yansnda ran'a ihra edilmiti. ran'dan istanbul'a nasl geldii ise renilememiti." Bu haberler karsnda devletin kl kprdamad. Zaten polisler olaydan onca zaman gemesine ramen ne Turan Dursun'un alt dergiden, ne de ailesinden kimsenin ifadesine bavurmutu! Tek grg tan ise kaybolmutu! Polis, ifadesine bavurmak istemi, ancak A.A.'y bulamamt!.. Tarih, 24 Ocak 1993. Gazeteci, yazar Uur Mumcu, otomobiline yerletirilen bombann patlamasyla katledildi. Artk bardak tayordu. Muammer Aksoy, Bahriye ok, Turan Dursun, etin Eme'ten sonra, imdi de Uur Mumcu kurban edilmiti. nfial bykt. Devletin bir eyler yapmas gerektii, ktidar makamlarnca da hissedilmeye balanm. Hkmet, bu ihtiyacn karlanmas iin Emniyet glerine bask yapt. Birdenbire baz eriatlar yakalanmaya baland... Dnemin iileri Bakan smet Sezgin, 4 ubat 1993 tarihinde stanbul'da bir basn toplants dzenledi. Baz faili mehul cinayetleri aydnlattklarn syledi. Bakann dediine gre, stanbul Emniyeti baz pheli ahslan takip etmi, baz adresler saptam, dzenledii operasyonlarla o gne kadar ad san duyulmam bir radikal rgt aa karmt: Islami Hareket rgl. Turan Dursun'un katilleri de bu operasyonlar sonucu yakay ele vermiti. Bakan Sezgin'in sylediine gre, rgtn elemanlar yle yakalanyordu: Bir ahs, stanbul Gayrettepe'de grd bir arabay, plakas farkl olduu halde, "Bu benim arabam" diye bir trafik polisine ihbar ediyor. hbardan sonra da ekip gidiyor! Bakan aynen bunlar anlatyor. Devam edelim: Trafik polisi arabaya yaklayor, src koltuunda oturan ahstan ehliyet ve ruhsat istiyor. Trafik polisi evraklar incelerken, src koltuundaki ahs, "Arabay bankaya babama brakacaktm" diyor. Ne anlaml bir sz deil mi? Bunlar anlatan, ileri Bakan! Durun bitmedi. Babasna arabay brakacan syleyen ahs aratan iniyor, ekiyor gidiyor. Polis hibir ey demiyor! Sonra, aracn alnt olduu anlalyor. stelik, yaplan aramada iki tabanca, bir MP-5 uzun

130

namlulu tfek ve susturucu bulunuyor. Bakan'n anlatt bu inanlmaz olay, 11 Ekim 1990'da gerekleiyor. Yani Turan Dursun'un ldrlmesinden 36 gn sonra. Bakan, bu aklamay yapmak iin iki buuk yl beklemiti! Biz yine Bakan'n aklamasna dnelim: alnt arata bulunan MP-5 silahnn menei le ilgili olarak yaplan aratrmada, silahn 1977 ylnda Federal Almanya tarafndan ran MOD tekilatna satld renilmiti. Bakan, bunlar Aktel'in haberinden 10 ay sonra aklyordu. Bakan'n u szleri anlamldr: "Konuyla ilgili almalar srerken..." yakalanan Nezih Beyrit'e ait eitli sahte hviyet, ehliyet ve fotoraflar, yaplan soruturmada ele geirilmiti. Bakan, "yaplan aratrmalar" konusunda bilgi veremeyeceini sylyor! Sahte belgelerin ele geirildii evde, "enol Devrim" sahte kimlikli Gudbettin Gk adl kii. Turan Dursun'un, rgt mensubu Mehmet Ali eker tarafndan vurulduunu sylemiti. Gudbettin Gk, Turan Dursun'un ldrlmesi olaynda "Kemal", "Arif, "Mesut" kod adl kiilerin de grev aldn itiraf etmiti. Sanklarn davalar bugn hl stanbul Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde devam etmektedir. Gudbettin Gk ve Mehmet Ali eker hakknda, "Devletin laik dzenini dini esaslara dayandrmak amacyla silahl rgt kurmak. rgte ye olmak, rgt adna eylemlerde bulunmak" sularndan idam cezas istenmektedir. Yazmz, 2000'*? Doru'nun 26 Nisan 1993 tarihli haberi ile bitirelim: "Devlet, Turan Dursun'un katillerini biliyordu..."

131

Turan Dursun. 10 Eyll 1964'te Tire'de, Nurculukla lgili bir konferans verirken.

135

stte, veremle ilgili bir konferansta. Altta 1962'de Sivas Mfts iken dzenlenen imamlar kursunda.

136

/>'

stte Svastak kursun konumasn yaparken Turan Dursun'un solunda grlen (gzlkl) dnemin Sivas Valisi Mehmet Vannl'dir (J 962) Altta 1962 Sivas imam-retmen akoturumu

137

stte1 2 ubat 1964. Elmal Vahap Ummi n On sra (Sadan) imam Adil Hafz ve ocuu. Turan Dursun. Abdullah Ekli. Selahaddin Akakus Arka sra; (Sadan) imam AN Hafz. Hseyin Orhan. idris Trki. ismail Akn (gazete bayii) Altta- TRT'de prodktr olduu d n e m d e Genlik Park'nda arkadalaryla bir akam yemeinde.

138

Turan Dursun (solda) Sivas Muftusu iken Antalya Antik Aspendos Tyatrosu'na yapt tur gezi srasnda arkadalaryla

Turan Duun. Kouyolu'ndaki evinde akrken.

alma odasnn ldrldkten sonraki durumu

?*&

6 Eyll 1990. 2OQ0'e Doru (Yzyl) dergisi nnde cenaze treni.

i.