'

,1

Volum i trete FRUR 1928 Numur 4

=======

DITURIJA
PERKOHESHrviE SHQlPETRE

Del nje here rze muaj

DREJONJES: --u ?ENDO

-------

MBAN:
'

Udhetaret Shqtp.iiri .f!.ier nii jurti tii sltelciit te 19-te.

huni ni!
kombit foni!. ruaja. D;at!ze: i bute'
- bardlzc. Magjiti dhe
praktikat tjera. -- Biblingrafi.

-------

TIRANt
LIBRARIJA LUMO DO
1927
 DITURIJA E PRKOHSHME SHQ I PTARE
,.,.

Del nj her n muaj

~

Volum i tret FRUR 1928 Numur 4 ' .. j.

Udhtart e huaj n Shqipri

gjer n funt t shekllit t XIXt
..t
(Vijon nga numnri 3)

Excursions in Albania, prej Capt. J J. Best, London 1842.

Autori - e thot vet n parthnjet - ka qn gjasht vjet si
javer i zheneralit Douglas, n Korfus, ka br dy udhtime t mdhenj n
Shqipri, ne ky vnt magnifik, po i pan;ohur, me qllim gjutije, dhe lv-'
d6n shum~ pasunin e gjahut t kli vndi. Shtitjen e par e bn n
nntor 1838, bashk metre of icer englez t tjer, dhe n shoqri t jaoi
Caruhit, nj Sulot q de._ t'u shrbe j si drogman , me qn se flet shqip;
greqisht, italisht dhe anglisht. Jahtort shkelin tokn e Shqipris n
Sajadh, dhe jo pa nj far ndruajtje: tet muai m par princi Pierre
Napoleon, biri i Luc ien Bonaparte-il, q edhe ay gjuante n ni vnt
afr Sajadhs, kishte pasur ni zihje me Shqiptart; u-zbraz pushk!,
dhe dy vnds u plagosn rnd; mbi kt autoritetet englez t Shtat
Nisivet kishin prer do vajtje-ardhje me ShqipErin: dhe at qi:! venin
n Korfus, ngl zalli i prkundrejt, bnin nj karantin shtat gjer m
njzet e nj di1sh Kapiteni Best me shok ishin t part Englez q
dilnin n Shqipri, pas asaj ngjarjeje; po, 5hn6n autori, do n kt
udhtim t par, do n t dytin, nuk psuan as m t vogln
vshti rsi.
Nga Sajadha ven drejt n Fi lat. Kan dy incidente: 1Q ushtari,
ose suvarija q kan me vethe, duke u-falur lathitet mbi drejtimin
e Qabes dhe nj shok i. tii, e shtrngon t nisnj pr hern e dyt
namazin t tr; 2 njerzit q kan me vethe s'duan~ t nisen nga
Filati, pretendojn t rrin~ atje pr nat, nga shkaku se nj kal qn-
ka aluar. Englezt ndajn barrn e asaj kafshe mbi kuajt e tjer~ dhe
 Faqe 124 DITURI.JA Nr. 4.

Ne nj kaptin tjatr dften se nj her e ata~uan tet Shqip-

tar, ,.Mall!sor barbar" duke krkuar barut, dhe duke u-kanosur
me pushkat e tyre. T ktilla msyjtje, thot, ngjasin shpesh, se Shqi-
plart kan' nevoj t madhe pr barut dhe duan t prokurojn soje
me do mnyr q t jef. Nj dit nj Shqiptar i math, dy metra i
gjat dhe me supa t gjer, trdhi s prapsmi, n nj dushk t vogl,
i kapi pushkn dhe, me dorn e d jatht, i vuri jataganin n krahror.
Situa ta qe fort e kritikshme, se gjahtori ndodh~ sh vetm dhe lark
shokvet t tij, sikur t mos kishte mundur t shpiegoj gjiganti, ba-
llin e tij: nj qen i Englezit kishte hyr n dhnt dhe po ndiqte shqe--
ratl Auto ri pat nj mnd iden t nxjer shpag nga bariu pr kuxi-
min q pat; po j fali temeritetin se malsori kishte ni siellje kaq t
elur, me vetij t mir, dhe ekspresife, dhe ishte kaq lark t'u shm-
bllente atyre t tjervet me pamje t keqe, shpt:sh t tak uar n kt
vnt gjysm barbar dhe mbi fytyrn e t cilvet sht shkruar kthiell-
tazi mos-besimi, egrsija gjaksore, njerivrasja. Kta ngjajn fort pak
m njeri. Shkrimtari yn shtoo se, prpara ati njeriu q kuxonte ta,
atakonte n nj mnyr kaq tr ime. do !imir dhe inat u-shua q at
ast, sa pa lindur mir.
Autori n historin e gjabut t asaj dite, na thot se e ka dashur
kurdo h er gjutin, ka qn nj sportman q n djalrf t tii, po, kurr
s'do t haroj plqimin e rendjevet n tokn shqiptare, do pr shu-
micn e gjahut, do pr bukurfn e vndit. do pr aventurat q ngjajn
me Shqiptart, edhe, pas do dite t s!Jkuare n bredhje e n lodhje, _
veth en t' ime e ndjenja, thot, m t leht, m t gzuar, m t
lumtur. Pak m tut je rrfen qysh nj dit dimri, t~k edhe Spinata
e Korfuzit mbajti katr dhe ps dit vdor, u- gjen !n n Shqipri pr-
para nj fenomeni t rall: n moal kishte rn nj e vrter re ro-
sash, q po krkonin nj mprojtje kundr thllimit: gjutart s' bnin
ve se t mbushin dhe t zbrazin armt, pa mbledhur ~hpendt q
binin m do flak. Po, n kt koh zagart (spaniels) zun t ndjej-
n efektin e t ftohtit dhe t ers q frynte: tre qen vdiqn atje, njri
duke vajtur n kaike . dhe i psti n mes zallit t Shqipris dhe t
Korfuzit; t tjert i shptuan duke u dhn raki dhe duke i marr
n prehr.
Kaptina e pst e librs tillon me nJ udhtitn nga Saranda ne
S tamboll: kapiteni Best, bashk me kapitenin Spencer, n shokri t
Sulotit jani Caruhi, dalin n skel t siprlhn, n Mai 1839. l(t>t e
quan udhtimin e dyt t tij n Shqipri, i pari me qn ay q pr-
shkruam shkurtazi: n janin dhe Nart e Prevez. Sa pr gjah un En.:..
 Nr. 4 DITURIJA Faqll 12S
========================================~====

glezi yn ka kujdes t na caktoj se, ps vjet me radh vizitoj bre-

:gun e Shqipris, do me thn amrin.
Natn e par udhtart e shkojn n Delvin: fusha e ktf ayteti
u duket uditrisht e punuar mir, vepr e bre prej grave! t krish
tere (ose greke, si thot' autori). M tutie Delvinaqit bujtin ne nj han
mbi udh, nj far quari t Cllin qen t shtrnguar t ndajn me nje
lop. Po, n mngjes, bukuri e naturs q kishin prpara syvet, i bri q
t regretojn t ndahen kaq shpejt nga nj krahin aq t bukur.
N manastir t Zics, nj prt>j kallojervet u .thot se e mbame mnt
lord Byron-in, dhe i pyet n me t vrtet ky ka shkruar gjsendi pr
.Zicn. Nga Manastiri i famshm (prej vjershat e poetit) ven' n ja-
nin, ku vndi!J e pashajt q giendsh n Laris , e k1shte zn nj
Kajmekam bej, Nga ish-kryeqytet i Ali pashs udhtart ven' n
Pi nd, nga nj udh e goditur prej tiranit t janins; me kl rasje
shkrimtari yn shnon se, Ali pasha, sado i keq dhe i egre q ka
qn, i ka shrbyer vndit, dhe ka mbajtur drejtsin, duke mos u
dhn lej t tjervet t bjn t liga, dhe padyshim Shqiprija ishte
m e iumtur nn sunimin e tij se sa me administratn tyrke. Ohe,
m tutje, duke zbritur nga Pindi n fush t Thesalis, autori kujton
fjalt e Adam Sm1thit ,Fanatisma dhe mnyra shtypse e qeveris, dhe
jo murtaja, sht -shkaku, q Tyrqija ka hum bure popullsin' e sai",
iial q~ i gjen fort t drejta pr Shqiprin.
,
Me an t Thesalis, Katerins, udhtart arrijn n Selanik; po,
pa ardhur kt autori flet prap mbi Shqiptart, admir6n pamjen
fisnike, independente, kryenalt t tyre dhe kujton prap bukurit na-
turale t Shqipris, ku, tho.t, notin e mparm (1838) zoti J F. Le-
wis, i njohuri akuarelist kishte vajtur, dhe padyshim do t ket br
piktura t bukura t .vndit.
Nuk do t ndiekim historin e udhtimit gjer n Stamboll. Po
edhe n Selanik a.u tori ka rasjen t flas pr S hqiptart, dhe pr ni ,
..shtje fort tragjike: Pak' ka.Q para se t arrij kapiteni Best, nj vra-
sje katr personash kishte ngjar n qytet; autoritetet tyrk, duke mo s
gjetur gjurm pr asasint, vendosin t marrin ne burg dhe t tortu-
rojn gjith banort e rrugs ku gjendsh fhtpija n t cilt u-b
krimi. T dy oficert Englez msuan se, ps Shqip tar, t ares-
tuar n kt mnyr~, ishin vn' n tortur, n burg; me bahshish mun-
tn t hyjn nj mngjes n vndin e arestimit: a]o q pan, sado q
~ prshkruar n disa faqe, nuk munt t rrfehet me go j; autori thot
se shum detaje s' kuxon t' i thot, aq jan mishdrdhse. T ps t
mjert ishin br si skelet, ,gjysm t vdekur, dhe do nat nj evre,
 :f.:aqe 126 DITURIJA Nr, 4 -

i paguar~ pr k~ti! pun, vente t' i eksponoj~ n tortura gjithnj t

ra. T indignuar nga pamja q d~shmuan, te dy ofic-ert>t bn~ de-
marshe pran qeveritarit, me an t konsulit, dhe patn klinaqsin t~
nxn lirimin e t ps viktimevet.

Libra e kapitenit Englez ka qn' e para shkruar pr gjutit ne

Shqipri (m vonil, n mbarim t ksai seri- artikujsh, do t gjejm
dhe nj libr similare t till, prej autorit franos Lafont): Vepra q
analizuam, ve vlefts qts e mojn amatort e gjahut, na dften
edhe n ' mnyr, pr shkak bregu i Shqipllris kishte nj fam>
aq t madhe pr eficert Englfz t Korfuzit dhe pr do t- huaj q~
shkonte nga t Shtat Nisil.

*
Reiseschilderungen und Umrisse aus sdliclzen Gegenden *, P,rej
Alfred Reumont, Stuttgart 1835.
Libra tregon nj udhtim n Itali, n Malt, n Stamboll n Gre-
qi; nj kaptin, me gjith kt, titullohet ,Nj vizit n zall t Shqi-
P,ris". Au lori si t parn pik n tokn Shqiptare sheh Prevezn,
ku arrin pas nj furtune s madhe nrmiet Aia Mavra dhe Pargs, n:-
t cilt mnd u-mbyt anijeja. Prevezn e- gjen 1 rn nga bukuri e
pare, t popullsuar, t ulur n grade t nj katundi, kaq sunimi i-
Tyrqis qe pak' i favorshm pr prosperite! dhe lulzim. Kt rrin
m t shumt e konsujvet t huai pr Shqiprin, t oilt mbase do
t donin m mir t banojn n janin sikur ay qytet t mos kishte
humbur dhe ay madhrin e par, dhe sikur sigurija t ishte rr e TPadhe.
Autori rri vetm tri dit nt> Preve.z, nuk shtit ve se Nikopo-
lin dhe hidhet n Korfuz; ky qytet, thot, pr ata q vijn nga Gre--
qija dhe Shqiprija, prfaqeson t parin pik ku fiHon bota e qytet-
ruart>, se, n Greqi pt>rve Naupli s, s' ka no nit> qytet vt>rtet denj,
pr kt' emr, t pakn pas kuptimit t njerz.vet t Europs.

*
Albanien, Rumelien und die Osterreiahisoh montenegrische Gr"nze,.
prej Dr. Joseph Mller, Prag 1844. _
Autori i ksaj libre duket q ka shtitur n Shqipri, ka mble-
dhur nj material t math, ka br vrejtje te shuma, dhe ka prdo -

* Nj volum 195 faqesh, e psta cope e koleks-io-n;it me tit.uH: Reisc und

Landerbescflreibungen der ii/leren und neuesten Zlf.
 Nr. 4. DJTURIJA ~'aqe 127

rur gjith literaturn relatife mbi Shqiprin q dihsh gjer n koh!

t tij. Mjerisht vepra e tij s' sht Hdaktu:n n form udhtimi, me
rrfim l visevet e par do dit: sht nj libr q munt ta quajm
shkencore dhe serioze, me informata t vlefshme pr gjendjen shoq-
nore dhe ekonomike t vndit tn n gjysm t par t shekullit t!
kaluar: lnda e saj si statistik, st edhe nga pikpamja e topografis,
e bujqsis, e kulturs, e tregtis dhe industris munt t quhet edhe
s ot e vlefshme.
Autori na prshkron Shlwdrn, Tivarin, Ulqinin, Zadrimn, lsh-
min, Kavaj n, Peqinin, Elbasanin, Ohrin, Dibrn, Tirann, Mirditn ,
Dukagjinin, lpekun, Jakovn Ha sin, Pukn, Prisn nin, Manastirin.
Si nj shmbll do t qitim nga kjo libr copn q i tak6n Ti-
rans: Qyteti ka 8000 banor, l njohur si dinak, dhe pr t cilt
sht br fjala: Tiran, viran. M par motit 1830 dhe trazimevet t
brndshm, Tirana paska pasur 13000 njers, me 1000 shtpi,
727 dyqan, sot m t shumt t zbrazu r, kshtu q qyteti paraqit nj
pamje t pikllushme, pa tregti, pa industri; ka tet xhami, prej t
cilavet ajo e quajtur? Mektebxhami, pran sheshit t pallatit (Schloss),
sht m e shquara. Tri l katrta ore prej qytetit, n jugperndim t~
tij, duket nj teqe (tyrbe) fort e kandshme dhe e buk~r e ajanit t
par t Tirans. Tyrqit ~an nj dikton q thot: Perndija l ruajt
nga ifuti i Se,Ianikut, nga Tyrku i Egribozit, nga Greku i Athins
dhe nga Shqiptari i Tirans" . Pailat i Abdurrahman beut n~rihet nga
ana jugperndim t qyretit, n nj truall moal: atje sht shtpi e
qeve ris dhe haremllku.

Goja e kombit t' on.

Orueja dhe martesa.

Kur lind vajz nxihet dheu. (t)

N Mirdit e ndr shum malsina t Shqypnis s' Eper kur fn
dial giindt e shpis pre; gzimit shprazin pushk, e pr vajz jo.
Kur lind vajz nxihen qepret dhe qeramidhet- (V/one) pse
upa sht der' e bots - (t)
 DITURIJA Nr. 4

" .i Vajza sht darka e shejtanit.- (Shkodr)

upa t~ shpje n der t gjakut - (t) dhe
Erzi lyp pushkn - (Shkodr)
Keq me burr, keq pa burr--. {t)
Keq me burr, keq pa burr, keq t mos marionesh kurr -
(Kurvelesh)
Qajn t rej at, qajn~ t vejat, qajn dhe t martuarat- ( Vlon)
Shum martohen, po pak g~ohen - (t)
Shpirt o zjarr, shpirt o burr! (Kor)
Zjarm e drit e burr' e shpirt - (Shkodr}
Burri mrrela e grues - (Shkodr)
Grueja ka Perendf burrin- (t)
Kush u martua e s' u gzua? - ( t)
U martosh e mos u pendosh - (Shkodr)

.i.
. U mar tove, diqe e shkove -(Shkodr)
Kje vajz e kje beg,
U fejova, u bna mbret,
U mart0va, u bna dreq - (Shkodr)
N sa rri plhur pa indu~ aq rri djal pa u martue- (Shkodr)
N sa rri kal pa u shilue aq rri d :al pa u martue - ( 7 iran)
Nga mukajeti mbeti pa martuar - (t)
Beqari sht si ari - (Shkodr) por thohet edhe
Beqari sht si shkopi i qorrit- (Shkodr)
Shp ija grash - (Shkodr)
S i pelhurs anen, kqyri s bijs t' amen --- (Shkodr)
Kur ble mal! nxitohu, po kur merr grua mejtohu - (Kurvelesh)
Merr grue prej fisit e qen prej stamt - (Shkodr)
Orueja listt e grueja ftsit- (Shkodr)
Grueja rodit ndo t ln djal, ndo fjal- (Kurvelesh)
Gruaja nga shtpija e mir o flet fJaln, o bn djaln - (Vlor )
Shit shtpin e zgjidh sojlin; n mos t thnt fjaln, do t bnj
~.
djaln - (Kurvelesh).
Bukurija sht nji dit se mandrj lypen veprat- (Shkodr)

1) Me g~rmen (t) shenjohen fj alt e pleqvet q kemi mbledhur n~

Shqiperin Jugore.
 ~r. 4. DITURIJA Faqe : 129

Paret n'ark e dreqi n dark 2 (Shkodr)

:j
:J
Lum shpija qi i qer e mjer shpija yi i pret- (Shkodr)

Thohet pr n;ato varza qi e shkojn m t shumen e dits pa

pr'ek pun me dor e rrin kat e !allen tuf bisedue me shoqe te dera
e oborrit; ase tu; ndj nder dritore per me shikiue -rrugen i! mahi!.
Plasi dheu dolli dushku, in i math dhndri nga krushku. _;_"Kor
Kjo fjal e popullit sht m jort n; eptgram qt u siz\krepet
n!a.ty ne qi martohen t moem e marrin ptr grue nii va;z t r.
Prit rend e gjj vend _:_ (Shkodr) .
Nepji djalit e jo hambarit- (Shkodr)
Martesa e disave thn gjetht e lisave. (Shkodr)
Martesa n shpi dJepi n sergji- (Shkodr)
Me trim n gjak rasha, me horjat krushqi rr.os bsha - (Shkodr}
E lumja un per shka po ndi, e mjera un per shka po shof e ker-
cu na un pr shka do t hjek - (Shkodr)
(Shih prrallen) . 'J

.Yekshi i nan.s vloft~, kurr i mi mos pushof t - (Shkodr) .

Mos t qit Zoti n grue t keqe e n pushk t keqe.- (Shkod~)
~ Trimi i mir gruenekeqe dhe pushken ~ . keqe i bn t mini - (Shkodr)
Mos t mb ift sherri n vatr- (t) .: ,
(mos hassh n grue t keqe.) ,,
Mos t qit Zoti ne sherr t grues- (Shkodlh) : .)

(Shih prrallen).
... . 'j
Sherr pa grua nuk bnet- (t)
Perendija na ruajt nga sherri i grua_?- (1)
.Zoti na ruejt prej sherrit t grues- (Shkodr)
'Rut"jna Zot. sherrit t grues! - (Shkod1) pse
'Sherri i grues s rr baron kurr _: 1Shkod1)
Derra jan, dosa kan - (t)
Si vegshi, rrasa - (Shkodr) .,
Si Hysa, Hasa; si vegsni, rrasa - (Shkodr)
Ka has rrasa vegsh in - (Shkodr)
Ka gjet eshi eshin, si rrasa vegshin- (Shko dr)
Gjeti kudhja mbulesen - (t)
 DITURIJA Nr. 4,

Gjeti kudhja kapakun - (Vlo n >

Gjeti t,t nxherja kapakun - (Vlon
U rrukullis tenxherja e gjeti kapakun - (Shkod1 )

Prqpren kto fjal pppullore kur burr e grue i giasin shoqt-

shqjt pr f. meta trupi e i kan t njajta veset e barbet e dobta .
Burr e gru si mish e thu - (Shkodr)

l). m. th. do t jen dy vehtje t padame, do t shkqin mir

e n' a.rmoni m.e shoqishojn pr m muejt me pas te mbar ]amilja,
pa t ellen nuk ka jet morale n shoqn.
Grueja e burrit t mir njifet n rrug t madh e - ( Shkodr ) pse-
Bushtra po s luejtl bishtin nuk e ndjekin qjt (ShkoclerJ
Shaks kur t Jos bishtin i vehen qjt mrapa -- (Shkodr )
Grueja do t'a dru en burrin m fort l< ur s' e ka n shp i se kur e
ka- (8hkoder)
Gruen nen vedi e }.s in mbi vedi -- (Shkod~r l
Grueja rrahet me dr e burri me f]a l - (Shkodr !
Grueja e mushka rrahen me dr e burri rrahet me fj a l - ( <!9hkor)

1 tzlla fjl t _mome s' i kan vetem shqyptart, par edhe ko-
mrt e tjera- Nit shkrimtar fanez, Etienne Rey, lhote: s duhet mee
rrah me dr - Perslant kan ket jjal t lasht: Grdt jan si halijat,
duhet me i rrah shpesh. ltaliant thon : Donne, asini -e noci,
vogliCin le mani atroci.
Grueja leshgjat e mend pak - (Shkodr )

Gruaja sht lesh gjat e mend shkurtr- (t)

Grueja s' sht mir me il gojen por kur t han - (Shkoili!.l')

Kuvendi i g;ave ndf r trima s' sht gj. (Shkodr )

N shum vise t Shqypnis, e sidomos ndr malsina , grdt nak-
marrin pjes n kuvnd te burrave.
Polisit e grues s' i x het bes - (Sh kodr)
Mier kush bes grues i ka xn - (Shko d1)
Grues kush t'i xn bes ju bft kordha kmes - (Shkodr;

fmns n i a ndigiosh fjalen e par, t dyten mos i a ndigi o -

(Sh1mdr)
Kush ndigion gruen, kurr nder s qe t - (Shkodr)

N nji qind fjal degjo dhe gruan- (t)

 Nr. 4. DITUR1JA Faqe 131

Gruan d~gjo, por mos e beso- (t)

Kalit qi ndjerset e grues qi kjan mos i xn besl:i- rShkoder)

Grues s v e nat~s s dimnit s' i xhet bes - (Shkodl!r) pse

Gruaja e v e ka mendjen t~ gjat si nara Shn Andr - (Kore )
Mendt e grues s v si nata n Shna Ndr- (Shkodl!r)
Gruja ka shti shejtanin n shishe - (Shkodr)

Sa t'a durosh nj grua aq m shumi' t merr npl:irkmb-

( Vlon)

Kur fjalosen dy gra shajn shoqen e tyre- ( Vlonl!)

Dy gra, dy bela - (Shkodr)

Grat kur jan ndj flasin shum e lan shpin pa pun- (Shkodr)
Vegashi, lugashi, m rnir un qi s pipull (Shkodl!r)
(Shih pl!rrallen)

Fjala e plaks qi i a thot nuss pr t mir, nuss i bhet spec-

- (Shkodl!r) por edhe

Nusja e mir pelset vjehrren - (Shkodr)

Kush e b~ri fajin? Nusja- (t)
Kndo me krushq e kjaj me nuse - (Shkodl!r)

_ Tu nusja han e pin, tu dhandri gj s~ din - I F>!~kodl!r)

Q nga j? Nga fshati i gruas- (t)

Po, po, nan pr balta e nuse mjalta- (Shkodl!r )

Kshtu pat thCm n Snllak, ma/si e Shkodi'rs, nji nan plq_l(

qi u x me t birin, pse ky i jepte arsye t shoqes, nonse ish rpe jaj,._
e jo prinds.
Nji qyme e flokut t grues ka m shum fuqi se gjasht kual -
rShk(Jdl!r )
Por n Kurvelesh thon: M e nevojshme kripa se mjaltt.
(Shih prrallen)

Grues i dhem ashti e nans palci - (Shkodl!1'

Fshati digjet e nusja krihet- (t)

Stambolli digjet e kurva krihet - (t)
Nga dhembja e lindjes harroi burrin- (t)
Rrini e m qani burrin se un do vele n dasm - (t)
 Faqe !32 DIT TJ BIJA Nr. 4

Dhima e burrit, dhima e brrylit- (Shkode1)

Nana e t~imit kjn e k~ndon- (Shkod,)
Mma e tri mit o 'qan o qesh - ( Vlon)
Bija e kthye!lle si qrrja e thyeme- (Shkodr)
M par rreno nji kish, se prish nji vajz -- (Shkodr)
A y martonet, ky ghonet- (t)
, N u bfsha prsr} nuse do t di si t nusronj -
Pr dhndrin . pjell edhe kndesi- (t)
Pr dhendrin kodon kndesi - (t)
(Shih prrallen)

Dhandri .sixhiri : arit- (Shkodr)

M mir n pl eh t t'im bir se sa n k nd t t'im dhendr. (Kor)
: 1 M mir e rrahuna e djalit se e puthuna e dhandrit- (Shkodr)

Prralla
(Mbledh nga popu!li)

P~r dhendrin k~ndon kndesi.

Nj djalf nj her i tha s' ms t theri nj kndes t ri. q kish

n shtpi, q t'a hai- Mma i tha: ,Nuk e theri dot, biro, sepse e-
qh~ s ka knduar".

. \. Pas disa kohe t vajti dh~ndri ph dark; e vjehra, qe_ t'a gostisi;'
i a theri kndesin. I biri u qa ather sepse s i a theri atij kur e
krkoi.
' ,. ,.Bir6, tha e ma, sot mezi kndoi s parit kr.desi."
Nga kjo prrall ka mbetun fjala ,_pr , dhnd~il1 kndon kqdesi
e thuhet pr ato vjehra q duan dp~ndrin m tepr s t birin e vet.

Sherri grues.

Nj i njeri, tuj fol me t' birin, i tha: .Eh! more bir, mos t qitt
Zoti n sherr t grues!,. ,Le, or tat - i tha i biri - se une sherrin e
grues s' e drue aspak., .Mir, more bir - i tha i ati - del pra nesr
e k!rkoje sherrin e grues, e mbassi tl! hasish n t, eja e m kallxo,
 Nr. 4 DITURIJA l<' aqe 133
========================~~

si t ka dal puna., N' e nesre 11 ue i biri e duel me kerkue sherrin

grues. E x mjesdita n nji katund e i a syni nji shpis. e eila kishte
pas puntort tuj mih n'ar. Voit e hini mbrnd e i gjet puntorl!~
gati tuj e krye bukrn. E pvetne kah ishte nis, e ai u tha se kishte
dal me e krkue sherrin e gruEs. Puntoret, tuj ndi ket fjal, luejtne
kryet e s' bne z.
E zoja e shpis. grue e r e e hishme, i ndjeu edhe ajo kto fjal
e tna me vedi: ,Mbassi paske dal me e kerkue sherrin e grues, s'ke
pse lodhesh kot me shkue m larg, se po t'a kallxoj vet".
Mbassi mbaruen s hangunit buk, i zoti i shpis i tha s shoqes.
me i ndreq buk mikut, e vet duel me puntor me mih n' ar. E
zoja e shpis, tuj i ndreq buk, x me fol e me qesh me t, e u
shti kinse po e kishte lakmi, e aq fort i a rrjtl menden ati djalit, sa
aj mbrrini me v dor n t e me e prek pr t keq. Grueja, kur e
preku, brtiti n kup t qiells. N brim t grufs puntort kapen ar-
mt e ran t gjith kah shpija. U pr djali e pik gja!w n ftyr s'
mbet. Kur erdhne puntort te shpija , grueja kapi katroven e ujit e i.
thot mikut: ,Pi uj, pi uj!" E pveten puntort:t pse kishte bertit, e:
ajo u prgjegji: .1 ka mbet mikut kashata n fyt." ,Uha e mbrapsht,
t kjoft ty edhe mikut. Na kujtuem se dishka t gjet". Kshtu than
puntort e k!hyem tuj qesh n' ar.
Mbassi shkuen puntort, i tha grueja atij dja!it: .,A e pae tash;
or t; djal sh!lrrin e grues." .,Prze e pash - mire mjaft- i prgje-
gj i djali. , Tash pra - i tha grueja - ik e shko n shpi t'ande, pse,
s' k shka me e kerkue m tpr" .
Djali kthej n shpi e i kal lxoi t'et se si kishte has n sherr t~
grues e si i kishin dalun fjalt e tija .

Vegashi, lugashi, m rnir un qi s pipull.

Kish in kn nji her~ tri motra t pamartueme, t cilave u merre F

goja.- Vo jti nji d it nji shkuese n shpi t tyne pr me muejt me fe-
jue m t madhen.
lsh te dimn e b te t ftoht . Tri ;notrat kishin ndez nji zjarm .
mad h e ishin tuj ndj afr votrs. N vo tr po vlote edhe nji vegsh
M e madhja, m sa ishte tuj bisedue me gruen e huej, v oroe se
vegs hi po qit te shkumb, e prandej u suell kah mo.tra e dyt pr me
i than ~ qi t kqyrte vegshin, mos t derdhej gjella, por prej ngutit i u ..
muer goja e n vend qi me than vegsh in, tha: Vegcshi.
 Pqe 134 DITURIJA Nr. 4.

E dyta desht me i than motrs s vogl qi t merrte lugen e

t przite g 1ellen, por edhe kio u ngut e tha: lugashi.
E vogla e pa se t dyjave i u muer- goja e gabuen e tuj dasht
me than pr vedi qi sa mir un qi s pipllova, tha: m mir un qi
s pipull.
Shkuesja ndj sa ndj, e mandej u ue pa xn fjal se pr shka
l{ish ardh un, pse i pa t mbetat qi kishin e, kshtu, s muejt me pel-
.qye asnjnen.

M e nevojshme kripa se mjaltt.

Nder koh t vjetra jetonte nj nn me nj djal t vetm. Ojali

>U rrit edhe u martua. Mma e tij ish nj grua me zemr t mir, por
s i a pritte mendia thell dhe pandehte se i biri nuk e donte sa gruan.
Nj nat tek rrinin pran zjarrit i thot te birit: ,0 djal, qysh
m do muil?. - Ojali i tha: "Ty t dua si kripn. .,Po gruan qysh
e do?"' ,Gruan e dua s.i mjaltin"' i u pergjegj i biri. Kto fjal e z.em-
ruan shum t' emn. Por i biri q ish nj djal i mnm desh t i a
rpl:ovonfe s' ms ate fjal q i tha. Prandaj n mengjes kur u n~rit per
t shkuar n pun e porositi t' men q t bnte pr dark disa gjetlra
pa krip dhe bashk me 'to t gjendej edhe nj pjat me mjalt.
E ma, pas porosis t birit, pregatiti gjellrat dhe m s fundi
vajti n qilar qiti dhe nj pjat me mjalt dhe pastaj i rradhoj t gjitha,
kshtu q, kur t vij i biri, t' i gjn ga ti.
Kur ktheu i biri nga puna. i tha s' ms q t' i binte bukn dhe
.gjellrat. E ma vajti i a suall t gjitha me rradh, po t han ?
Me gjith q e ma ish munduar t' i bnte gjellt t mira, ato s ha-
heshin. M s fundi erdhi mjalti. Mjalt hengrn mjaft, por kur u ngri-
tn nga tryeza q t lajn duart dhe gojen, i u duk sikur s kishin
hengr mjalt fare.
E ma nuk mund t kuptonte se 'donte t tregoj i biri me kt
gj q bri, Por i biri, pas buke, u su el! nga e ma dhe i tha: ,A e p,
o nn, se gjellt pa kripl! s' u hengern dot?
Mjaltt q sht e mbl e hengerm, por kur lam duart dhe go-
jn ajo mblsi vajti dhe tashti po na duket sikur s kemi ngren mjalt
;fare. Pra sht m e nevojshme kripa se mjal~t." E ma u gzua shum
-dhe q pas asaj dite e desht t birin m tep~r.
 Nr. 4: DITU~fJA Faqe 135

E .Jumja un per shka po ndi, e m.iera un per shka po shof

e kercuna un pr shka do t hjek.

lshin tre djelm t cilt jetojshin s bashku pa tjetr rob n ta-

milje. Tuj pa nevojen pr nji grue qi t ju bj sherbim n shpf, dane
-me martue vllan m t madh. Kta tre vllazen me veshl:! e mbath
delshin jasht t kerpitun m s miri e fjalt e kornamet e tyne ishin
-aq t mdha sa nji qi s' i njifte per s' afrmi, kujtote shpin e tyue pE!r-
njimend e kish resh Zoti me gjith t mirat.
Martesa u b edhe erdhi dita qi nusja t shkoj tu e ma. E ma
sikur t giith nanat , e pveti t bijn se si po g)indej n konak t shoqt.
E bija, tuj lshue nji t fshame, ! tha: ,Moi nan, p~r shka po ndi
me vesh e lumja un, por pr shka po shof me sy e mjera une.
,Per nat kur mblidhen tre vllaznit, s flasin tjetr n sy t'm ve
se pr dnga miellit, orizit, kafjet e gjnash tjera qi don me bl pr
shpi. - Per gJi rh mbramje bin me vedi t pshtjel!un ndr letra mostra
miellit, orizit, kat)et e m' i napin mue me i godit, tuj than se kto gj
na duhet me i provue para s~ me i bl me shumic. Deri m sot s
kan pr kurr gj me shumic tu shpija, as nuJ.: shof mbrnd kurrnji
t mir; pranhej, moj nan, s di m7 t than tjeter ve se e lumja un
tpr shka po ndi, e mjera un per shka po shof e kercuna un per shka
do t hjek."
Kol Kamsi

. .
Djath 1 but 1 bardh
N numrin e m parshm t ksajt! riviste, midis prshkrimeve
1~ disa lloj djathnave, palm prmndun dhe djathin e but t bardh.
Mbassi ky djath prdoret m shum prej popullit, e pam t' ar-
syeshme t prshkruejm mnyrn e fabrikimit e tl! ruejtunit e 'tij ra-
cjonalisht, me shpres se ka pr l sjell nji prmirsim n r:nnyr~n
e pregatitjes.
Si mbas t ruajturit, ky djath ndahet n diath i bardh i bute~
11et, i iuijavet, i teneqevet dhe ay i kaupevet. Prej djathit t bardh
 ~qe :36 DlTL'RIJA

ti! Ql,llevet fabrikobet pak dhe rubet mbtnda n bute, me gjitb sh-
llirn e 'tij; prdoret pr fmij ast pr sbitje tregtarvet t vegj l.
Ojathi q sbtihet nr fui dhe mbyllet, fabrikohet n sasi m t ma-
dhe dhe u sbitet tregtarvet t mdhenj pr t'a eksportuari! jasht. Fu-
iat duhet t ruben ndr vnde nndb~s. Ky djath, kur fabrikohet
e - ~uhet mirll, bnet shum i sbijshim dhe sbt shurr. i krkueshm 'n.
tregie, por q t ndodhij kjo ndibet nevoja e vndevet t ftoft, pse
vetm me kl do t jt e mundur nj ruajtje e miri! e ktij tipi djatbi ~
Ay i kaupevet fabrikobet nll sasi t vogl, dhe t thuasb vetm
ndi!r male; ky lloj transportobet me lehtsi.
M n fund kemi djath q rubet n teneqe, q ta sh ti n fund
sht tuei u-prdor n nji shkall t madbe.
Kondita naturale dhe ekonomike pr jabrikimin e djathit t but".
Fabrikimi i ktij djatbi n dimr, n fusha q kan nji komunikacjon
t inir me qendra treR1are, volit fort shum, .pse n kt koh mun-
gojn' kta lloj djatbra; prandaj i pari q del n treg paguhet shtrjt,
pse n kt kob krkobet sbum pr t' u drgue ja sht, si n' Egjypt
edhe n' Amerik.'
Si mbas provavet qi kemi, fabrikimi i ktij djathi n kt koh
sht ay qi na intereson m sbumfi, prej mimit t lart qi paguhet; ve
ki!saj ka dbe t mirn q mund t shitet 10-15 d it pas fabrikimit t
tij, tue marr n kt mnyr nji sasi t bollash t eilat mund t 'pr-
doren pr ndonji nevoj tjat~r t shpejt .
Ksbillobet fabrikimi i ktij djatbi n dimr dhe n muaj t par
t prndvers, ndr fusha, pse ruajtja 'tij n ver sbt shum e z or ~
shme Prandaj tashti do t diftojm mnyrn m t mir~ t pregatitjes
pse sbt mkat q n Sbqipni mos t babel dja tb i mir, kurse bag-
tija prbn pasunin komb iare m t madhe .

Fabrikimi i djathit t but

Pr t bmunit e ktij djathi, m e shuma e obanjvet, nll k i ja-

pin ndonji randsi, pse e konsiderojn sikur sbt m i lehti nga t,
gjitb t tj~rt; po, dhe ky paraqet disa yshtirsina. pse rezikohet
gjitb p rodhimi po qe se nuk vreben me kujdes regullat e fabrikimlt
e t ruejiurit t tij . ';)

Shum her nuk jepet as-nji randsi zgjedbjes s majas (mu-

llz) pr t piksur; pastrtija nuk mbahet n konsideracjon, dhe . si re-
zultat
.
shiben n tregje djathna t ktij tipi, por me gjyra dhe aspekte.J
 Nr. 4. DITURIJA Faqe 137
====================~================~

tl! ndryshme. Disa jar t but, disa jan l fort si klqere ,. l tjr
kan shitj t mir, dhe t tjer t keqe, o me er t lig.
Qumshti dhe t piksurlt e 'til Qumshti i prdorur pr fabrikimin
e ktij djathi sht i dhnvet, dhe nga nji her i prziem me l dhis.
Disa obaj bjn kt djath edhe vetm me qumsht t dhis, por sht
i cilsis s dobl, i fort dhe djegs, n barasim me at q fabrikohet
me qumshtin e deles. T 'bequrit e kajmakut nga qumshti qi do bhet
djath i but, sht nj gj q nuk vjen pr hesap: m par pse djathi
blhet i nji cilsije m t dobt dhe prodhon pak. Kjo shpjegohet se
gjalpt e qumshtit ka nji aftsi l mbj nji sasi t madhe uji. Qum-
shti i mjelun sh pihet n qumshtore ku kullohet me nji plhur leshit
e lidhun me nji spago t trash n gryke t kazanit. Si t mbaroj ku-
llimi hiqet plhura e lesht dhe shtrydhet; pastaj nga sasija e qumshtit
n kazan hiqet n nji en ijatr nji sasi prej 2-3 pr qint, e eila i
bidhet hirrs pr t prega titur gjizn e but; po q s' kemi n mnd
t bjm k.t (prgjithsisht gjiza e but nuk bhet pse nuk del hesapi).
Pa~ kullimit i hidhet mja tmullza); sasia qi duht t' i hedhim qi t
mundim t kemi njt' t piksur n nji or e gjysm, caktohet nga pra-
ktika e obanit, i cilli pr eksperjenc~ cakton nj sasi q e sheh t'ar-
syeshme si pas qumshtit q k n dispozit; mandej przihet pr pak
koh me nji drfi, dhe n~ funt lihet n qetsi, duke e mbuluar me nji
plhur. Por me kt m~nyre lihen mbas doret dy arsye q nfluen:-
cojn mbi cilsin, mbi mirsin dhe mbi daljen e mir t djathit: d~
m. th. temperatura q duhet t ket qumshti kur t' i hidhet maja. d'be
sasia e mjas. Pr sa i prket kohs mbrnda s cills duhet t pikset
qumshti, dultet l marrim parasysh q prodhimi i fundit do t it aq-
m shum i but sa m shutn t zgjatij koha e t piksurit. Por ouk
mundet t kalohet kufini 1 pse dim~ fare mir se qumshti q rri shum-
koh hapt, nil kontakt me ern, lehU!sisht thartohet, pr dis arsyera _
kimie, dhe sidomos kur temperatura e ambientit sht e nalt lnxeht)~
N dfmn, koh~ e t piksurit nuk duhet t zgjatij m se 1 gjer m 1'/s
or~. dhe n ve'r vet~m 1 or.
Pramlej tue pasun parasyesh q majaja nuk k gjithnji nji soj for-
c~n p~r t piksun, i takon eksperjencs' s obnit t prdorij nj sa&
s{ fare, si mbas nevojs dhe konditavet t qumshtit.
Duhet t'i je pet randlsi e madhe nxehtsis q duhet t kt qumshti
n~ kohn e t bjedhunit t maj~s. Kur qumshti sht taze dhe i pastir
duhet q~ U! kt nji nxehtsi prej 25-27 graM. Kur qumshti i mngje-
zit prziehet me at t darks, at-her nxehtsija q duhet t k~t sht
22-24 grad. Kjo tempuatur~ caktohet me 'tetmometra t veanta qi ku-
 P':aqe \38 DITURIJA Ni. 4:

shtojnr 10 12 Lk 0bnl t' an gjykojn t piksurit equmshlit l<om-

plekt at-llere kur t preket me kurrizin e gjishtit diilus q!! mos t :
jt i lagt, nnk ngjitet qumshti i piksur n l, ose, edhe kur t . futim
nj dr mhrnda e t'a lvizim me kadal, do shoHm se ahet mir.
Prerja e s piksurs. Si t'jt piksur mir qumshti duhet bm prerja
e 'fij, por kur sasija nuk sht e madhe hidhet drejt pr drejt me nji
lug t rn 1dhe . dai kadal, nper kullesat e ttdryeshme (na pa) q l ku-
lloj hirra. T preril e s piksures, kur sasija asht e shum~, bbet me
nji thik t madhe drunit, por shl dhe kjo e lehl se pre! copa me
madhsi t ndryshme, kurse n dim nji pun . l mir duhet q . t
piksurit t'a coptejm rregullisht, l ciln pun mund l'a bjm me nji
thik i madhe hekurit.
Mbassi t jl coptuar lihet n qelsi p~r 5 gjer m 10 minuta q
t lirohet nga sasija e madhe e hirrs .
Kullimi i s ptksurs. Mbas ktyne 5-10 minutash e piksura hi
dhet n1r kullojse le~hit o linit, pr kt veprim duhet U! kemi kujdes
q mos t mbushim prnjheresh kullesat, por nga 3-4 lug m ' do
kulles; n mbarimin e tyne t fillojn srifht nga e para, dhe kjo pr
t pasur nji kullim m t plot. Gjat kullimit, obani nga nj her
z napat na buza e tyne e i tund pr t lehtsuar kull1min e hirrs n
mes. Ky veprirn do br me shum ku.dcs q mos t ngjitet nr napa
djathi, o'se q mos t ahet (e sidornos kur napat jan t ra dhe brumi
i djathit sht i but).
Te art e djathit sht i damshm pse humb hirra nga mbrnda,
e eila prmban shum gjalp; kjo metod e kullimit H! djathit sht
shum !! mir, pse bhet shpejt dhe sht shum e ieht; por kjc meny
r sht e mir gier sa kemi nj sasi t pakt dhe q shitet drejt pr
s drejti n treg t vndit.
Por kur djathi sht i destinuar pr tregti dhe ~sht i shum, at-
her duhet t prdorim metodn pr t'a ruajtur n fuia dhe kjo mnyr
ruajtje, po q djathi sht i napavet, l shum vnt t zbrazur, pse sht
me forma t ndryshme. N praktik kto boshllqe mbushen me copa
djathi t vogla, por kto copa konsiderohen si t humbura pse kur
shitet n sasira t vogla, blersi nuk i pranon. Pra pr t' u larguar nga
nj e till bumbje sht mir~ t prdorim djath me forma t regullta
t eilat mundemi me i pas me n metalike: hekuri t xinkuara dhe
me nj lartasi prej 20-25 cm; diametri i rubrendshm i ktyne for-
mave duhet te jet 2-3 cm. m i vogl nga ai i fundit t fuijavet ku
do vihet, pse djathi, si t jt vn brnda, zgjerohet he fryhet; kshtu
mbush plotsisht,fuin. Kullimi me ki'to .forma paraq~.t t metp, pse .do
 " Nr. 4 'DITURIJA Faqe i3Q

in tepr koh' , para kohs ~ krkon mnyra: me napa; por ksaj ~

mete n pra ktike i bhet ball' tu ke mos 'rn bshttr format ' t t;a pr-
njhresh, por gradualisht sikur .se tham per napa, 'n mnyr q t-
\lehtsojm tf ikrit e hirrs. Shum -her ~r kt arsye preferohen for-
ma me nj lailsP in t vogi.
Ti kripurit. Pas kullimit djathi, si at t kallpvet (t formavet)
ashtu dne at l na pavel, vihet n nj tryez. (banko) dhe pritet copa
copa m nj . madhsi q dshrojm~; pastaj l<eio copa vihen njra afr
tja~rs q mo> t ln ndonj brazsi, i hidhet mandej nj shtres e
l:loll kryp t' imt, sa q mos l dukot djathL N qoft se koha sht
e Hof t lihet ashtu gjer nesr n mngjes dhe kthehet nga ana tjatr
iuke e krypur si m par. Po qe se koha sht e ngroht ather kry-
pet, dhe mbas 23 orve kthehet.
T kripurit kshtu prsritet dhe dy her pas 12 or njera tjatrs,
n mnyr qt' do pjese kryp'et tri her. Djathi kshtu i kripur Jihet n
banko pr 2-3 dit, dhe po qe se kemi vnd t bollim mund t'a lm
dhe rr. shum dit. Kurr nuk duhet t kripim d]a1hin pr-njheresb,
ose t vlhet n bute o fui me nji" her q ditn e par. Po qe se nuk
ndodhen banka t shuma dhe jemi t detyruar t shtiem djathin n
but me nj her, pas t krypurit, at-her duhet q dita me dit t
ndrroj'll djathin nga nj but n tjatr, gje sa t vihet n fuia ose
teneqe. Preferohen fuiat n vnd t buteve q, t mos humbas dja-
thi formn e tij, por dhet q dhe ktu t vepwjm si n but tuke e
ndruar nga nj fui ne lJalra.
T vuemit e djathit n bui. Buti q do vlej pr depozitimin e
-djathit ti! but, duhet t lahet m par me uj t nxeht, pastaj me ui
t ftoht, tuke e frkuar me nj fLJrc; pas!aj hudhet n~ fund te tyne
nj shtres krype; merret m n funt_ djathi i prer n copa dhe vihen
rtjra afr tjatrs Si tf:' mbushet sh!resa e par i hidhet nj tja tr shtres
dhe kshtu gjer n fund, tuke krypur kurdohn gjer ~a t mbushet buti,
ose gjer sa t mbarohet djathi. Hirra q~ del lihet brnda, po qe se djathin
qo t' a lm n but per prdorim n fmij, ose do t' a shesim pr
pak dil; nd.yshe i hiqet. Si t kemi mbaruem t kripurit, vihet mbi
djath nj qhogi:' rrumbullakr, me disa: gur mb1 t, n mnyr q
gjith d jathi t jt i mbuluar nga ~jll_lira. Shum hr hiqen _dhe pjes
djathi t ~ mbdha q ndalojn fu!jen e djathit nn sh~:llir rregu\llisht.
Nevoja e 1'\lbulimit rregullisht HHljathihm;e shtlllr sht pr t ndaluar
shvillimin e disa mikroorganizmave dhe disa paraziteve t dmshm.
, Diathi q : ndodhet np_ ~h-Jlir~, n ditt e par~ , sht mir q,, t
kthehet, dhe ktij qllimi mundet t' i mrrihet tue ndrue nga nj but
 i'aqe 140 DITURIJA Nr. 4:

nl! tjat~r. Ky veprim ka pl!r ql!llim me lehtsue nJe fermentacion t

regullt, n menyr~ ql! n~ fund t kemi nj djathl! tl! but, t~ shiju-
eshml! e jo djegs.
Kur djathin do t'a harxhojm~ pas nj~ periudhe shum~ t~ gjat!,.
si n~ vnd ku sht b~r ose edhe gjetk~, sbt mir q t' a v~m n!r
teneqe ose fuija.
Mnyra q duhet vn diathi n juija. Djathi lihet nr bute nn
sbllir, pr 6-10 dit, ku ndodh fermentacioni i par. Kur ndodb q
t vn djathin nr fuija, nj dit m par label mir fundi i do fu-
ije dhe, pr tl! ndaluar ngatrime, shnohen me nj~ numur si fundi, st
edhe fuija.
Fuijat me gjith fundet lahen mir me uj t nxeht, shplahen
me uj U! ftoft dhe u lihet gjer sa t hedhim djatht n 'to, n m-
nyr q dhogat e fuis t pihen me uj e mos t humbasim hirrn.
obani merr nga buti copal me djath dhe i v n nj n me uj t
ftofl e t kulluar, i frkon nj nga nj me nj furc me qime t buta
pr t pastruar mir djathin. Pastaj shplahet prsri dhe ja ep shokut
q t' a vr me regull n fui. Po t sbikoj:n mir do shohim se nj-
pjes~ e vogl e ujit mbetet mbi syprfaqen e djathit; pr kt gj k-
shillohet q, mbassi t~ jt lar, t vihet pr ca koh n~ banka q t-
thahet. Me copat e vogla t djathit frkobet fundi dhe syprfaqja e
mbrendshme e gjith fuis; pastaj vihet djathi shtresa shtresa gjer sa
mbushet; po t mbeten vnde t zbrazur t mjafl, mbushert me co-
pat e vogla, ose dhe me gjiz.
obani duhet t kujdesohet q fundi me t ciln do mbyllet mos
t prij n djath. Por sa t mbushet fuia, i hiqen dy rrethet e.
sipl!rm dhe i vihet fundi: mandej i vihen prsri rrethet e hequr dhe
shtrngohen mir prsri. Fuit ruben n vnde t ftoftl! dhe nga nj
her obani i heq tapn q t dalin gazet q jan shvilluar dhe pas.
disa minutave vulos~t prsri.
Vjen mande; diathi i kaupevet (t shakullit) t cilin n vnd q~
t' a mbajm n fui e fusim n shakull qengji o keci. Ukurt, para
se H! bhen kaup, u hlqen qimet, gj q obejt e bjn fare mir,
pastaj lahen me uj t kripur mir. obejt t' an hedhin djathin nr
kaupe 10-15 dit pas pregatitjes, edhe, si t~ jt kripur si ay i fuie-
vet. Djathi kshtu i pregatitun lahet e pritet copa copa me nj madh-
si q t hyj ni! grykn e kaupit. Dai ka dal mbush kaupin dhe
i hidhet shllira e krypur me 10/0 kryp. Disa obenj, n~ vend t
sMllirs i hedhin qumsht t ftoft, m par i zier e i krypur me 8%
 "Nr. 4 DITURIJA Faqe 141

krip~. Pastaj lidhet kaupi e hidhet mbi t nj sasi krip e holl pr

t'a mprojt nga ndo nj parasit.
Kaupet ruben n vende t freskt, t mbshtetur mbi nj dra~;
nga nj her sht mir!! q t kthehen e t mbushen me shllir~ gjith
sa her q firasin.

Prodhimi: Prodhimi i qumshtit t dhenvet n djath t but

mvaret nga stina n t ciln ndodhemi, nga mnyra e fabrikimit dhe
nga mnyra e t ruajturit.
Nga provat e bra rezulton q n dimr e gjer nr ditt e para
1 Marsit, kur koha sht e ftoft dhe qumshti me shum gjalp, pro-
.<Jhimi sht '1/ 8 d. rn th. Ire kilo qumsht mund t japin nj kilogram
djath t but, 10 dit pas fabrikimit tij. Ndaj prendvern gjer n di-
tt e para t qershorit, qumshti tuej qn pak m i holl~, duhen kg.
3 1/ , qumsht p~r 1 kg. djath. Ndaj ver~s qumshti sht i trash dhe
pr~dhon si n dimn nj soj, por n kt ras duhet qi djathin t'a
ruajm n vnd t fresk~t e me temperatur jo m t nalt se 15 gra-
d, sepse nxeht~sija pakson sas!n e ujit q prmban dja thi e at-her
prodhimi sht n 1/, e shpesh her 1;, , ~ 0 P~rkundrazi kur depozitua
'sht shum e freskt (pr sh. me temperatur 4-8 grad S.) at- her
djathi ka aftsi me thith shum shllir~ dhe prodhimi shtohet e mrrin
qi ep '/3
Prdorimi i hirrs: Tuej qen se kjo sht shum e varfr nuk
.interson t babel as gjiz, prandaj ndr n u hidhet qenvet t rojs,
.edhe n vnde tjer derravet.
Analizimi i ktii diathi, si pas krkimevet t laboratorit Lodi, n
:Milano:

Land t gjenduna Djath i buU! i Djath i butl! i njl!

n 100 kilogram Gjinokastrs qumshtoreje nl! Janin

Uj 53,45 45,12
T' lyen 18,54 26.-
'Land azoti 17,90 19,25
Kryp 7,50 7,50
Krypna t nd11-yshme
dhe land minerale 2,61 2,13

*
 -F.aqe 142 DIXUR.IJA Nr. ~

Cilt jan faktort m me rndsi.pr daljen ~ mit

t djathit

Shum her thuhet pse djatht e Shqipnis nuk sht i mir, ku,r
se n vnde t 1jer bhen djathra t mir. Gjegjia nuk sM e zor~
shime: Djatht t'on nuk sht i mir dhe nuk mohet, si ng ne Shqt-
ptart ashtu dhe nga konsumatort e jashtm, pse n fabrikimin e 'tii
nuk merren parasysh disa kondHa e faktot me rndsi pr daljen e
mir t tij edhe pse u mungon dijenia.
Shum djathar kujtojn se sht nj pun e leht transformimi
i qumshtit n djath dhe prdorio do lloj maja pa mar parasysh na.-
' tyrn e qumshtit, mbasi shum !~nd~ n t' ndryyshojn kimikisht.;.
kt ndryshim na i jep anaiizimi i qumshtit dhe i djathit. )
Shum elemente q gjndeshin m prpara n qumsht nuk gjp-
den n djath, ose gjnden n forma t tjera;. gjith ashtu mund t the,
mi se elemente q gjnden n djath nuk gjndeshin as pak n qur
msht. Pra t gjith kta ndryshime i detyr0hen disa mikrobve t ci,..
lt transformojn EJUmshtin n djath me shija t mira; mirpo q t~
veprojn si duhet kta mikrobe, djathari duhet q t' u ndihmojr, tuke J.
dhn gjith ata mjete q' i duhen pr shvillimin e 'tyre, p. sh. nx~htsil)
e nevojshime pr shrbimin dhe rojtjen e 'tyre; lags-htinn e du 7
hur, maja t mir, pastrti t teprt etj. Kta mikrobe prgjithsisllt
jan shum delikat e po qe se nuk u nepen konditat e duhura nuk
zhvillohen; prkundrazi zhvillohen disa mikrobe t tier q . jao t
dmshim t cilt, tuke prfituar nga mos shvi!Hmi s tjerve,.shkaktojn
t prishurit e djathit. N t till raste, pr t shptuar djathin. prdoret
shum kryp, e eila vepron si. antis~ptike dhe. ndalon veprimi~ edam-
shim t mikrobevet damprus, po n' at koh dhe veprimin e mikro~
bevet t dobishm, tue ndalue kso dore nj fermentacion t mii pr
djathin q kishte pr t' i dhn nj shij t bukur ..
Prej t gjitha ktyre arsynave kuptohet se sa sht e nevojshime
q t merren parasysh faktort e n<!Itprmndur.
Nj nga faktort me rndsi, q lot nj roi t math n daHen e-
mir t djathit, sht me do fi m.os pastrtija, pse nga pastrtija e ,qu-
mshtit, e veglavet t fabrikimit t. cli~thit, t Iokalit etj. varet tl thuash
50 % dalja e mr e djathravet.
Ent q prdoren pr qumshtin duhet mos t jen me shum
knde por t lahen e t shplahen m lehtsi dhe shpeiti. T lart e k-
tyre enve bhet me uj t nxeht dhe jo me uj t ftoht, pse jo ve-
tm q nuk lahen por edhe qelben dhe ndihmojn kshtu shvi!Jimin e-
mikrobevet darrprus.
 Nr. 4 DITURIJA l<'aq<! 143
-=
Hirra nuk duhet t prdoret me as nj mnyr n pa~trtin e
cnvet t qurnshtit si kur se bei n disa djathar.
Qumshti kur mrin n djathore duhet t kullohet mire me ku-
Boise t veanta, dhe kur nuk gjnden kt6, me 5-6 cop plhura nj pas
nj, por -si do q qoft, posa vjen qum shti na grazhdi, duhet t ku1lo-
het me nj her pr t hequr shu micn e pislleqeve q ododhin, pse
po t mbesin mbrnda gjer sa t arrij n djathore e dmtojn shum
qumshtin.
Qu'Tlshti prgjithsisht mvlepset (infektohet) shum kollaj, si rga
balta q formohet n stan dh e kur mielen me shi , se ujt q kullon na
lesht e delevet mbrn-da nr en t qumshtit prmbao 'do lloj mik-
rop t Mms'hirn.
N vnde t tjer stanet jan mbuluar dhe shtruar si mbas nevojs.

Maja

Fktor tjatr me rndsi pr daljen e mir t djathit sht pr-

dorimi i majas s mir.
T gjith bujqit dh at q merren me bagti do ken vene re se
stomaku i disa bagtive sht i prbr prej katr piessh; pjesa e fun-
dit e stomakut t qingjravet, t vievet dhe t kecrvet, ka nj lan d
q quhet maja, e C1l a ka fuqi t piksii qumshtin. Kjo maja q pr-
dorin prgjithsisht obenjH! t' an nuk sht e mir, pse prmban disa
sende t tier q jan t damshim pr djathin. Nga t gjitha kto
arsyra n vnde t prparuar ku bin djath t mir, krejc nga l-
kura e stomakut majan' e mir dhe hedhin posht gjith sendet e kqij
q ndodhen s bashkut. Mnyra q ndiekin pr t br majan e
mir sht kjn: Merret stomaku i qingjavet, kecrvet, virvet dhe zbri;i
zen krejt landt q prmban brnda dhe i hedhim posht, mandej
. fryn mullzn boshe dhe varen n nj vnd q t' i rahii era gier sa t
th ahet mir.
Pasi t ien fhar lidhen 5-10 s bashku dhe priten copa copa
t vogla. Nga kto copa marrim 100 drhem dhe i vrr n tri ok
uj t vagt, t kripur me 10% kryp, i hidhet dhe nj sasi prej 5%
,acid borik, kshtu q pjest e maias q ndodhen mbrnda n'uj 4-5 dit
lshoin n solucionin e kripur majan.
N solucionin ost\ langun e syprrr. i ~hiohet dhe 10 Ofo alkool
(shpino) dhe kullohet me nj l<art t ve<:nt si letr thithtsija e q
barnatort e quajn le tl r kul!ojse.
Lng.u q kullon melidhet n nj shishe dhe mbyllet q mos f ;i
 Faqe 144 DITURIJA Nr. 4

daHj shpirtua dhe prdoret si mbas nevojs pr t piksurit e qumshtit.

Sendet q mbeten mbi kart hidhen posht.
M3ja e lngshme q'sht pregatitur me mnyrn e !art treguar ka
nj. fuqi t madhe, se me nj sasi fare t vogl pikset nj sasi e ma-
dhe qumsht; ve ksaj, po qe se ruhet mir ruan fuqin e 'saj p~r
shum koh dhe mund t caktojm kohn mbr~nda s cils duhet
pikset qumshti, gj q esht shum e dobishme pse disa lloj djathra
d1:1het m nj koh t shkurtr dhe t caktuar, dhe disa lloj t tjer n
ni koh t. gjat.
Kjo maja preferohet se sht e pastrt dhe nuk sht frika q~
t molepset djathi nga ndo nj mikrob i damshim, por pr kundrazi
ndihmon zhvillimin, e disa mikrobeve t dobishm q regullojn fer-
mentacionin e 'tij. Nga kjo maja me mjete shientifike nxirret maja e
ngurt e eila i ngjan miellit dhe shitet nr kutija, dhe kjo ka nj fuqi
shum 1 madhe.
Shum nga djathart insistojn se kjo maja nuk sht e mir~.
t>Of kta kan nj gabim t madh; kjo rjedh nga mos dijenija e 'lyre
pr prdorimin e 'saj dhe nga prdorimi i majavet q nuk jan mbajtur
mir dhe kan humbur vleftn e 'tyre.
Kutit duhet t ruben mbrnda n nj kas ku duhet t ndodhet
dhe pak klqere e pa shuar pr t thitur lagshtinn. Kto maja duhet
U! blehen H! mira dhe nga shtpi tregtare serijoze e t njohura.
Maja e mir duhet t je \ e that, t ket nj ngjyr~ t bardh
t thell dhe nj er t mir.
Maja e logshme ruhet m kollaj se shitet me shishe t mbyllura:
kjo maja sht m e mir pr djath t but (djath i bardh) kurse
ajo e forta sht e mir pr kashkavall etj
Kto lloj maja shiten n tregje bashk me kshillat e duhura pr
prdorim.
Si duhet t prdorim majan? Pr t caktuar sasin e rnajasl' n~
1 piksur t qumshtit, duhet t marrim parasysh nxehtsin dhe natyrn e
qumshtit d. m. th. n sht i thart a por taz, me shum a me pak
gjalp, nxehtsin e ambientit etj.
a) Sa m i nxeht t jet qumshti aq m pak maja duhet pr-
dorur, dhe, prkundrazi kur sht i ftoht;
b) Sa m i freskt sht qumshti aq m shum maja duhet t
hidhet, dhe, prkundrazi kur s' sht i freskt;
c) Sa m i pasur me gjalp sht qumshti aq m shum maja
i hidhet.
Pr kta he sende duhet t kujdesohen djathart dhe n baz t
tyne t caktojn sasin e majas e kohn mbrnda t cils duhet t pik
 Nr. 4. DITURIJA Faqe 145

set. N djathore sht e nevojshime q t ndodhet kur- do-her nj ter-

mometr. T piksurit e dits s par do regulloj dhe t piksurit e ditvet
t~ tjera, por nga nj her takon q i prishet majaja dhe athere duhet
bhet nj prov pr t caktuar fuqin.
Ojatht e fort (kashkavalli) pikset n 33 gradt! santigrad nxeh-
sije dhe mbrnda gjysm ors; me kto kondita prdoret nj lug e vogl
me maja pr 40-45 ok!:! qumsht; lu ga ndodhet kur-do- bert! mbrnda
n kutin e majas.
Maja e ngurt~ prdoret dhe pr djath t but, por nxehtslja e
qumshtit nuk dunet t jet m shum se 22-24 grad s . n kt m-
n yr t piksurit bhet mbrnda '/ 2 ore.
Kur dshrojm t piksim qumshtin me nxehtsi n e syprme
.dhe mbrnda asaj kobe me maja t lngt, athere prdoren 10 dr-
h em maja pr 100- ok~ qumsht.
Me rast q mund t kemi n disposicion t'n t dy lloj majat,
duhet t preferojm majn e lngt pr djath t but dhe at t ngur-
-tn pr djath t fort.
Majaja q do t prdoret, m par przjehet me 4-5 her m sh-
m me qumsht dhe mandej hidhet mbrnda n qumsht q do pikset;
ajo e ngurta, o pluhur, duhet t shkrihet mir n 100-200 drhem uj.
Maja duhet t hidhet pak nga pak n qumsht dhe t przjehet
tuj u-hedhur, pastaj mbulohet q t mos ftohet.
jo m me pak rndsi pr daljen e mir t djath it sht dhe
menyra e fabrikimit dhe ndrtesa ku bhet Q t jen pak o shum t
sistematizuara dhe jo si kur se jan Sflt ndr ne m t shumat e hers
ahure. Prandaj e shohim shum t' udhs q n disa vende ku bhet
shum djath, t bahen disa djathore me randsi dhe pak o shum t
sistemuara q t' i avitet pr sa t jet e mundur alyre t viseve t huaj
.dhe t aritet mir-dalja e djathravet.
Gjith' ashtu influencon shum n mos daljen e mir H! djathit
dhe mungesa e disa depove adapt pr fermentacion dhe konservacionin
e djathravet.
:E q uajm t tepr ktu tt! prshkruajm si jan djathoret racio-
nale kur se n konditat e sotme q ndodhet mjeshtria e blegtoris
d he industria e qumshtit nuk sht e mundur q t aplikohet.

K os i
Kosi mund t thoni se bhet kudo n Shqipni dhe strt i njohur
qysh prej kohravet m t mome.
'Kosi ~sht~ nj ushqim shum i shndoshtt! dhe i ushqyshm e pr-
.d.oret shum n muajt" e dimrit, e prndvers, kur . sht i bollim qu-
 Faqe 146 DlTUlUJA Nr. 4.

mshti i dh~nvet i cili sht m shum i prdorun pr fabrikimin e ktij.

Qumshti q do vlejn pr fabrikimin e kosit duhet t jet i am-
bl dhe i thjesht pr me i qndrue t vlumit; kur nxehet qumshti du-
het t przjehet q mos t digjet, por kjo mundet me u-ndalue tuj nxeb
qumshtin n uj t vlum. Mbassi t ket zier qumshti hiqet nga
zjarmi dhe vihet n nj vnd t ftoht e m mir po- qe q t vihet n
uj t ftoht pr me ul temperaturn.
Bujku yn beson se koha me e mit pr t hedhurit e majasl'!
sht athere kur ay mu nd t futij gjishtin mbrnda e q mos t'a dje-
gij. femperatura q duhet t ket qumshti pr t hedhurit e majas
sht 45-50 grad s. Maja e kosit nuk sh t tjatr ve Ee nj sasi e
vogl kos a majtur mir; sasija q duhet t prdoret sht nj lug
ngrnjeje pr tri ok qumsht. Kio sasi maja shkrihl n nj piato
me pak uj dhe pastaj hidhet e gjitha n qumsht tuee p rzjerl! me
qetsi. Masi t' i jet hedhur maja ena me qumsht vihet n nj vnd t
nxeht dhe mbulohet me disa roba leshit.
Mbas tri katr or qumshti sht i piksur aq sa mundet t pritet
copa. Si t jet ftohur kosi kshtu i pregatitur, sht gati pr ushqim ;
pr t ruajtur kosin vihet n vnde t freskt.
Grigor Vavako

--------------------
Magjit dhe praktikat e tjera
Bm fjal pr besimet dhe 2akonet e popullit, n Tiran. * Sot
po shnojm pra!<tikat q bjnt: plakat, dhe m tepr' akoma jevgat ~
magji, ose sihr dhe tall, sikundr q i emrojn ktu, mbas dy fjalve
tyrqishte.
Nuk bjm nj studim mbi prak!ikat e magjis, as ni barasim
me zakone similar t vndevet t tjer, fq inj ose t largt, q t kr-
kojm origjinn e lyre. Mjaftojm vdm me t radhitur H1t1 , at 6 q
kemi mundur t mbledhim n Tiran.
Kndonjsi ka vn re se, n hartim t shkrimevet tan mbi de-
gat e ndryshme t folk-lorit, jemi kufizuar vetm m nj krahinl.l. Kt
e kemi br pr dy shkake dhe me dy qllime: 1. se kemi pasur m
tepr lehlsi n t mshtiell prej popullit q kemi afr, at6 q duam
t nxm; 2. me qn se, si pas do krahine ndryshojn zakonet dhe

Shikoni ,Diturija" vol. III. Nr. 2, faqe 62, dhe Nr. 3, faqe 105.
 Nr. 4. DITURfJA .l<'aqe l~T

besimet e gji_ndjes, deshn q t japim nj kadro n dor t krkim-

tarvet dhe t studimtarvat, q, pas ksaj shmblle, t mundin dhe
at t mbledhin t voliten t gjejn prej popullit tn.
N redaktim t artikullit t sotrn kemi takuar disa vshtirsi,.
nga shkaku se regullat dhe brjen e magjis e dijn pak veta, dh~,.
at q i kan nxn s dgjuari, shum her i kallzojn n mnyr
dhe form t ndryshme. Shum zonja q kemi pyetur - se n reali,...
tet vett:Sm grat interesohen dhe quhen t ken br n;ohje me kt6 t~
pshehta - kur i pyetnim, rrfehshin t skandal izuara . ose bnin sikur
s' kishin d!!gjuar kurr pr 16
Nga ky shkak, rr. mir akoma nga kta shkake, edhe artikulli yn
do t jet i paplot, ca shnime pr t gjetur udhn n kt labirint t
gjer.
E shohim pr detyr k 'ti t falnderojm Zonjat Q, V. dhe K. si
edhe arsimtart e Tirans, q patn mirsin t na nd ihmojn pr kt
artikull , dhe veanrisht zotin Ramazan Dema dhe Xhemal K{ i q m-
sh 'uall pjesn m t madhe t lnds.
T brat e magjis do t' i ndajm m ps kategod: pr da-
shuri; 2 pr mni; 3 ilae t ndryshm; 4 kundr syut t keq; S.
praktika t ndryshme.
Magjit bhen prgjithsisht prej jevgavet, padyshim si nj prak-
tik dhe besim i huaj, ardhur nga largsinat e Asis, rr.mdheu i k-
saj rce s prhapur pakz tekd6 n Shqipri. N kt rasje sht
pr t besuar se k16 magJi do t jen identike tekd6 ku i ekzers6n
jevga, n do vnt q t jet. Prve gravet sy-zeza shpesh jipen
mbas t bravet fuperst'cioze edhe plaka1 shqip1are, n mir' akoma
katund;uet. Po, pr prishjen e fatkeqsis q na vjen prej kf6 br-
jeve, i vetmi q ka fu qi sht hoxha, shehu, prifti: gj q rrfn luf-
timin e besimit, ose besimevet t mom, me fet m moderne. Nga nj
her hoxha dhe shehu e prifti japin nuska q~ kan nj efekt magjis-
tar, po vetm pr dashuri dhe kurr pr mni. T pakP, nga sa pyet-
m, s' msuam gj t till mbi fetart 1o.

1. Praktikatl! pi!r dashur,i

Pr t siguruar dashurin e nj gruaje, ose n qoft grua 1 nj~

burri, mjeti m i sigurt sht hiri i Jakuriqit: shtazn e vogl t na-
ts duhet t zm t gjall , dhe t diegim n zjar, duke pasur kujdes
q hini f tij t mos phziehet mt at q l6hon thngjilli ose druja_i
Landn e vlefshme e marri rn dhe e m'b?jm mbi veH he to, dh,e pre-
sim rasjen, gjer sa t 'takojin. n rrilg~ per~<?nn pr t ciln di~jemi~
 I<'aqe 148 DITURIJA Nr. 4.

athere j hedhim prapa, duke thn: Ubfsh si hini i lakuriqit mbas meje.
Ky mjet sht dor-me-nji, nuk lathit fare.
*
Gruaja qi don t ket dashurin e burrit, ose burrl qi dishr6n ta
don gruaja, mban mbi vedi, si nusk, nj cop kalarnit (nj metal).
Kalamita munt t vihet edhe n prak t ders, t asaj persone
q duam t na doj.
*
Zhiva (engj~rdhija, hidrargjiri) ka nj efekt t mir pr dashurin:
jo veH!m i bn burrin dhe gruan t duhen, po edhe ndal6n vepri-
met e t lidburit (shikoni n kaptin 2). Pandaj n Tiran nuseja dhe
dhandri mbajn pak zhiv metalike (t zez, si i thon ktu): hidra-
gjiri vihet n nj pupl pule ose pate, dbe vrimn e pupls e zn me
dyll. Kt nusk e mbajn m tepr f qepur na sqetull 1
*
Nj goce kur fjohet varr n qaf nj dryn t voglli , elsin e t
cilit j ka br nj kova beqar, pa j rrfye kujt. Ky dryn elet natn
e martess
*
Shum her nj djal bje n sevda me nji goc prej fisit m t
nalt ose m t pasun, dhe prindt e sai e refuzojn. Athere, i dishprum
dhe do dit m tepr dashnor, s'ka ve se t shkoj ke nji sheh ose
hoxh. Ky i shkron nji nusk me gjakun e nji pullumbi. e eila nusk
do shti nn pragun e nj porte ku do t kaloj goca. Bashk me kH!
' ho>-.ha (ose shehu) shkron edhe nj qlri, q nga fitili e gjer ne fundi:
djaloshi e ndez q irin dhe rri prpara, e shikon gjer sa t digjet i tr.
*
Nusk me dua munt t hedhim edhe n uj q pin ay ose ajo,
q duam t na doj.
Kt6 nuska duan shkruar ke nji hoxh ose sheh i provum *.

2. Praktikat pr mni

Pr t ftofur dy dashnor, amantin nga metresa e tii, ose vice-

'Versa, prdoret uj farke: kt uj do ta bj kovai tue qn lakuriq
si ka le nga nana (ip1lak), ka~li. Esht pra nj lnk i posam, br
me nj qllim magjije duke ftohur nj hekur n uj t pastr: kt e

1
Mnyra m e mir e ksaj hajmalije sht q t vihet n mushamba
lbashk me dyzet kokra ereoti (kokra t zeza t~ nj bari) dhe nj cop kalamit
Kan qn, ose jan t tilH!, n Tiran: Shen Dyrri, Salih efendi Kasa,
Sheh Muharremi, Hoxh Shkodra ....
 Nr. 4. DITURIJA Faqe 149

hedhim mbi gruan, ose mbi burrin, q~ duam~ t~ neveretim prej subiek-
tit t dashuris' s~ tyne.
*
Uj~t e fark~s~ b~n efekt edhe kur lagim teshat atyreve q~ dua-
m t~ urrehen~; ose kur u a japim, pa dijenin e tyre, dhe lajn~ fytyrn.
*
Nj mjet edhe m i sigurt~ ~sht~ dhjami i derit q 1 ken k~n
duar~ tre priftr: me k~t~ !~nd~ f~rkojm petkat e dy dashnorvet.
Dasht~nija ftofet~ dor-me-njil
*
Pr t mbyllur~ fa tin e nj~ goce ose t~ nj~ djali (q~ t~ iTIOS mun-
din t~ gjejn burr a nuse) marrim nj pe dhe matim nj~ gomar nga
kryeja e ne bishti, pastaj edh nga kurizi, ij m ij; kt pe e vm
n~ nj hok (kuti), duke th~n~ tri her: ,.MbyB fatin e aksecilit, ose
aksecil~s~!" Kutin e mbajm t~ mbyllur, dhe dit~n e Shngjergjit e
hedhim n~ grop~ t nevojtores.
*
Kur martohete burri hern e dyt~ passi i vdes e shoqeja, shum-
her~ fisi i gruas' s~ par~ d~shr6n q~ t~ mos ket~ fmij nga martcsa
e re. At~here ven~ dhe thyejn mbi varrin e s~ vdekurs nj shyte, nj
katruv~" me uj.
*
Q~ t kapinj njerin~ (burr ose grua) e keqeja q i dsh~rojm,
gruja magjistare hipn ditn e .Shngjergjit, pa le dielli, mbi tiegullat:
sht lakuriq kalli, dhe rnban nn sqetull nj~ ve lluk~. Bn nijet, i d~
shir6n t lig dokujt, dhe ven~ e flak prposb n obor.
E keqeja q bP.het nljet n k~t~ mnyr~ reusit kurdoher~!
*
Ni m~nyr similare: Sihirbazeja (ma2jistareja) lakulq kalli, vete
n~ kopsht kur kndon hoxha (ezani) n mngjes, dhe zbret hnn pr-
posh, mbi tok, dhe i krkon ~ t~ doj~.
Kio praktik~ t!sht' e rezikshme p~r at ql! e bn: hana e djek
njerin. Kshtu, kt mot, n Tiran, jevga Lije, pati gjysmn e fytyrs
t prclluar.
*
Ati q~ i kemi m~ni (ose asaj) i bjm t~ keqe edhe duke marr
pak~ flok (lesh t kok~s) dhe vemi j shtiem n nj~ varr, duke
th~n~: ,.U-b~fsh si i vdekuril"
Flokt~ munt t' i hedhim edhe n nj~ pus t~ thell.
Pandaj kur presim leshrat duhet t mos i flakim posht, po t' i
diegim, ose t' i vm n nj vrim muri. Ndryshe eksponohemi n rre-
zlket e magjis.
 Faqe !50 DlTBI:J

(Edhe thonjt~- lypset 1' i sht'em n nj br,rn muri, se na i kr-

kojn n al dynja).
Nga ky shkak edhe kur presim nj kmish, copn q del nga
qafa, nuk' lem ashtu n form g]yrr.s-hane, o e qokim me gr-
.shane, q t mos muntnj kush _t bj magji mbi t.

*
Njeriut q i kemi mri se na ka br no nj t keqe, i bjm
magjin e mposhtme:
Marrim nj d~ll ujku dhe e avitim dai ka dai ke ziari. Delli, kur
fillon t d1gjet nis dhe mshtillet, dredhet. Ather~:: themi: "U-msh-
tiellsh si dt lli i ujkut, ti q m bre t Jig!" Edhe ay mblidhet galzcun.

*
Kur u kemi frik ni far njersve, se jan t l'q dhe t push-
tetshim, athere prpiqemi t mprohemi nga lig~si e lyre, me kl ma-
gji: Marrim nj katruv (stamn), edhe shtiem brnda zhur (zall) duke
thn pr do gur se sht aksecili, me emrin. e Iii, n qofshin t shu-
m at prej t cilvet trmbemi. Kt katruve pastaj e hedhim, me
gryk tatpjet, n pus t nevojloe~. duke thn tri her: .Si t kam
shti un' n katruve, ashtu t shtifsha n dh".
Kjo do br m mir ditn e Shngjergjit.

*
Po, magjija s cils i zn bes n gjith Orient dhe -!indien e
Europs, prej s cils trmbet dokush, shtl! t lidhurit.
Kjo p raktik bhet m tepr prej nakari (haseti) ose prej mnije
q nj tjatr prson ka dshruar m par t martohet me dhn-
drin, a me nusen.
Pr t lidhur zgjidhet nj shkoz n pyll, dhe magjistari, ay q
ka mri, hipn n lis; kap dy dega; i afr6n ke njra tjatra, dhe i lith
me pe t ni s shkrete, do me thn pe q le n bosht, prmes, nj
grua e vdek ur.' Kur a y q!( ekzerson magjin sht' okupuar n list, nj
shok i tij e pyet s poshtmi: " bn aty ?" l pari prgjigjet: "Litb
aksecili n me akseciln !"
Me perin e s shkrets q tep,r6n nga degat, verni lidhin edhe
kufin, gurin q ndan dy ara, dy pronja, dul<e thn: "Po i lith dorn
e akkuj t, po i li th gojn e akkujt."
Pr t prisl:l:r!! shorlen e lidnm'~H; duhet q t vej kush t
zgithnj ' de'gat ri; pyll, bse ni ,u" ,"' htmali hoxhe a shehu, ose
zhlva e ze~. '! . - ,:: . . cJ -; , , .. : -
 }114-r. 5 OJTURlJA Faqe 151
=============================================
3. llae t ndryshm~

Ay q ka shndetin e lik dhe dshron q t forcohet, del ditn

~ Shngjergjit cine qafon nj lis. caraci, duke thn:
Car-aco, im vila
. Vila s' 1 kam e vila t zaj
T ligat e mia ktu po t' i laj.
Pastaj kthehet nga Dajti dhe i thot:
. 0 mal i Dajtit
M' mar:;h t ligat e shtatit!
*
Nj mjet tjatr pr t pasur shndet gjilh molin sht dhe ky:
Do ngritur beret 11 mngjes, pa gdhir; marrim nj sasi ngjits
<ihe lis (dy bim) i shtlem n uj, dhe me kt uj lajm ftyrn. Pas-
tai shkoqim flett e trndafilit t bardh dhe at6 l trndaf!lit t i!.uq,
ne nj uj tjatr, me t cilin laim faqet, q t na bhfn t bardha
:si trndafil i bardh, dhe t kuqe si trndafili i kuq.
Mbi kt bjm nj kuror me ngjits dhe e vm mbi kryet: kjo
na mpron nga dhmbjet e koks.
Edhe t' u-lart me uj ku ka zjer zrbel (nj tjatr bim) i jep
shndet njeriut.
jevgat shtrihen' n bar. Gocat, kur dalin n Shngjergj bjn
kt lutje:
0 Shgjergji ngushullti,
Kur t vijsh t m gjejsh martti.
l(

Gruaja q dshron t ngjallet do me thn t jet' e majme, vete

n mngjes dhe pushton grykn e pusit.
*
Kundr ikris (epilepsi, ajo smundje pun here, ajo e bots) ilai
m i mir' ~sht lkura e b611it (gjarpn; frngjisht couleuvre) sikundr
.q e le shtaza, po e pa kputnr: do br hajmali dhe duhet varur n qaf.
*
Kundr ikris, bar tjatr:
Kur bje trmet me vrap t nxjere dokush kafshatn q munt t
ket n goj dhe t' j koj ati q e z smundja. T brt e ksaj ve-
pre sht nj sevap i math. Tjatri e glltit dh~ kshtti shr~het.
*
Akoma: NJi cop e vogl e litarit me ) t cilin asht vjerr dokush,
kndohet ke hoxha, ose ke shehi, . e mshtiell\n n rnushamba, dhe j
varrin n qaf. dja.Iit me epilepsi. Esht nj ila q . nuk lathit. Pandaj
 Faqe 152 DITURIJA Nr. 4.

iltari i t varrunit bhet grirn-grirn dhe u ndahet atyreve q ndo-

dhen prezent.
Ose:
Disa dit para Shngjergjit porosiSirn katundart me zan ndonji
gjarpn pr ila; katundart rnbajn n xhep nj big, dhe, sa t basin
n shtazn q shkaravitet, j shtie ndrmjet veshvet, pastaj e beth n
nji katruve dhe j bijn ati q e porositi pr derman.
Ai hallexhi, drekn e Shngjergjit el katruven dhe prgj6n gjarp-
nin me nj rnash-dysh; kur qit kryen e kap dhe e rn ban n tokt!;.
pastaj i shtie n syt nji gjylpan me fije lars (nj fill i kuq dredh me
nj fiU t bardh) dhe j'a qit nga syu tjatr. Sa ban kt>t pun j'a,
pret kryet me nji thik dhe j'a varr n qaf t fmijs, rnshtiellun mi:
nji mushamba. r
Dormenji 1
P.opulli kur e prmerit kt srnundje thot me tmerr: ,Larg nesb,
dhe larg pjells e toksl"
*
Kundr dhrnbjes' s koks prdoret syn i, dashit t kurbanit q~
varret dyzet dit n kamastr, mbi tyrn. Ksh tU. j, tbat shtihet n uj1
dh me at uj do lagur kryet.
*
Pr djalin qi d he s' i kan dal dhambt, kerni nj ila t l'eh1~
dhe t rnir: kur Jen hana psrnbdhiet e rnerr frnjjn nana dhe e-
mban para hans, duke thn tri her: Hana, han' e re, shyqyr qi dolle>
e u-pel T' ap nji djal pa dharnb, m' ep nii djal me dhambl
*
Shyt, i thon smundjes q ka pr shkak t enjturit e gjandr a-
vet n rrh t noflls; frngjisht oreillon. Kl't srnundje e shl'roj m~
duke u-ngritur tri dit me radll pa aguarl', dhe frkojrn shytat me
nji starnn shyte. Ditn e tret verni n trirrugat dhe e thyejrn shy-
tn para se t lindnj dielli.
*
AH! q e kan zan ethel dirnrin, pret te psrnbdhjettn dit' e .
marsit, dhe pi uj shiu q bie pas asaj dite; kjo bhet edhe pr t
psmbMhjeH!n e prillit ose t majit.
*
Anz, ans, anz sht nj smundje fyti e kalamanjvet q ngr~
hitin duke marr fryrn, dhe u bie djers.
Pr t shruar anz{ln ka disa ilae:
Presirn ryiin* e nj daci dhe e thajm n tym, pastaj e vm n~
ye (n lfyt) t ibrikut nga i cili i . japim djalit t pij uj.

Laringun, frngjisht 'larynx.

 Nr. 4 DITURIJA Paqe 153

ose:
E shpieml! djalin n vorr tl! nil! vrami dhe atje e lajm me uj.
ose akoma:
Atje ku ka flejtur kalamani, n truall t ods, ngulim nj kor-
dh: me kt mnyr e tr~mbim dhen i cili merr smundjen e fmijs.
*
K1ndrl! prdhesit, ru :natisms, ose nevralgjis, kemi nj ila t s-
grt: marrim nga varri rashtin e nj t vdekuni prej plagr, do rpe
thn. q e kan pas plagosun anmiqt' e tij; e mira sht t illarrim
nj cop skelet kambe dhe nj rasht dore Me kt6 cop frkojm
gjymtyrn e trupit.
*
Pr t ngjallur shpnetkn marrim nj shpnetk deleje, -n qoft
grua, ose nj t dashit n qoft~ burr; e kndojm ne nj frymaxhi,
pastaj e masim me shpnelkn e t smurit, duke e aplikuar mbi
barkun e tii; kt shpnetk mbasandej e varrim n kamas'r (zinxhiri
q~ mban enn mbi zjar) duke thn:
Si tretet shpnetka ni! kamas tr, ashtu u- trett edhe shpne1ka
ime n bark!".
*
Po ilai ma i mir pr do smundje sht t drgojm kmishn
tn ke Dervish Hadixheja ose ne xpami e Tetovs, ta leml! nj nat
dhe pastaj t veshim.
Me kull!

Kundr passrreglls (t fikt, vilani) digjen fijet e elemins (en-
nemins) dhe lymoset ay ose ajo q ka humbur vethen{l.
*
Kur v njeriu kryet keq, n gjum{l, i dhmb nj an e . ba !lit: k-
saj i thon gjandr' e diellit. Pr t shruar marrim nj nagae (spat
t vogl) t re, dhe shikojm nga bira e ts diell in q lind, tue e ta-
kuem hekrin mbi syun, n' at' an~ q na dhemb.

Gruaja q s' ka fmij dhe dshron q t ket nj(l trashgimtar

shkon dhe lahet, lan gjith trupin e saj, n{l flet t mullinit gjaksur ,
drekn e Shngjergjit.
*
Gruaja qi dshron tl! ket fmij gjen tri kokra ve dallnysheje,
dhe, ditn. e Shngjergjit, nj grua me qum~sht n gj, j kon duke i
shkuar nga reze e ders: gruaja e par mban prpara gojls l;lrim(!n
e rezes, dh& tjatra j kon. -
. ~: Faqe 154 DITUiilJA .' Nr. 4

"'
Pr t b~r fmii~ n Tiran konsiderohet si nj hila me efekt

..
t shkuart n IHxhet (banjot) e Elbasanit, ose n banjo deti n Durrs .

Pr at qi lakmojn t ken fmij sht mir t pin uj~ nga

nj pus 1 ri, qi sapo ~sht el.
*
ay mjet q shikohet fare 1 sigurt sht organe! e lundr~s
Po
(vidr), t cilt i han prgjysm burri dhe gruaja.
Nga ky shkak H!kura e vidrsl', me organet mashkullor' (q k-

..
....r
shtu tt! mos mbetet dyshim n autentikri t tij) shitet fort shtrnjt~ .

Gruaja me yzr 1 (shtatzan, me bur) pl'r t mos pl'suar gi ka-

. lamani q ka n bark, pr H! mos e zan sihiri i t tiervrt, shkon ke
jevgu dhe bn nj dryn me els. Jevgu duke br drynin dhe lsln
dtfhet t jet iakurlq kalH. Kjo plakll mbahet si hajmali prej nantis'
sl! pritmlt, pa e larguar kurr. dhe, kur vjen koha t lefteriset 1 , e el
vet drynin: Undja bl'het e Jeht dhe pa aksident.
"'
Gruas ,q s' i rroin fmija, kur vien dita e lindjes' s kalamanit,
varr .n qaft! t sai tri kokra rrapl. Fmijs q .. vjen nll bot j vn' em-
rin Rrap, ose Rrapush. .. -
*
Mmn e fmijs e lyejn me bukvale qi mos ' t' i bhen njolla
. n fytyr.

N at shtpi qi ka nji grua shtazan pisha e ndezme 'nuk flket,
as zhytet me h, se prishet foshnja n bark t nans.
Kt praktik e observojn et!he kur ka nji lop me barr n at
shtpi, q t mos damtohet vii.
*
Pr t shptuar nga magjija q na sht btn s' kemi ve se
dy mjete :
1a Shkojm ke hoxha ose ke shehi i cili nntdhjet e nant pr
qint, na thot: T kan b11 sihir, dhe sihiri nuk prishet pa u-kalp
dora q e ka gatit. Por, me gjith kt po t bajm nji vefk.
Mnyra e dyt, m e prdorume dhe m efektife, llsht t tretu-
nit plump: Marrim plumba pushke t rini, dhe i shkrijm n zjar, br~
da n nj teneqe, m mir ditn e Shngjergjit. 1 smuri, ose e s-

1. Fjal tyrqisht: nj skuze me shkak t vl!rtct. - 2. Fjall! greqisht- ~

~ ..~ .' -r
prdorur ni! Tiran!!: tl! liruar, t shptuarl!.
mura, rri ndenj, me nj qilim ose jorgan n kryet. Plumbin e shkrim e
derdhim n nj tas me uj, moi kryet e t smurit; pastaj e shkrijm
prap plumb in dhe p rsrittm seremonin mbi krahnorin, pastaj nj
her t tret mbi kambet.
Ujt n t cilt u-derdh tri her plumbi e prdorim pr t la-
gur robat, kryet dhe flokt e t~ ~mur.it. Plumbin verni dhe e hedhim
n nj udh kryq, n katr' udht: ay q t kaprxej m i pari, merr
sihirin, ose lngatn q ka lindur prej sihirit.

Kundr ethevet kemj nj ila t mir: Gjejm nj kmish gjar-
pni, q t jet' e kputur, e die~m n zjar dhe Jymosemi me tymin
e saj.
*
Ann, do-me-thn kmishn me t dln iindin do foshnje, e
thajm e palosim dhe e mshtiellim n mushamba q ta kemi si haj-
mali: na mpron nga plumbi i arm_vet_!

4. Kundr! syut te -keq.

Ka syn' e keq m tepr' a y qi ka pi sii dy her, do me- than qi
e ama, passi e zvjerth nji her, i j-ep qumsht edhe pr hern e dyt.
*
Kundr syut t keq:
Lkura e ferrs' s bardh varret .n qaf si hajmali:
Akoma mjet kundr synit:
Nj djal me kunor (i vluar) kput nj deg caraci big, q t
mbs e -dij i kujt asht druni: kjo big do varrur n qaf si nusk.
Prdotet prap:
Brtham hurmaje e br n form nallna (sandal dras) dhe e
varur n qaf prej nj brime.
8isht )iepuri, kacabung, ruza kali qepen ose varren mbi ks,u-
lat, ose edhe mbi petkat e kala11anjvet q t mos i zr syni i keq.
Vetm rur:at e kalit duan vjedhur nga nj. .kapistr t paprdorume.
*
Li si i caracit prdoret dhe n nj form tjatr, me nj variant t
vogl: .
Dokush pret nj ashkl prej nj dru ni q s' e di e kujt asht; i
bjm nj biruc dhe e varrim n qf. Ruan nga syni i keq: jo vetm
djemt dhe gocat, po .edhe kafsht.

*
Kundr syut kndohet: ;, , , . .' .'
 Fiqe 156 ' l>ITURIJA .

Nazar l u-ka b,
prfol i uka b,
G ra e kan ngojuel
gra e kan resue'
Plain syt' e kqij
dalshin detin e z,
Defi turbullue
. . . ' u-ftillue 1
si ari , si gjan i
si hirra e si tambli!
Nie mnyr tjatr e kndimH:
Daj-e, .prdaj-e
oj e, kaptoj- e !
ke s' kndon gjel e pul,
ke s' ngitet ka e plur,
ke s'han e ke s' pin,
ke s' folin e ke s' ligjrojo,
ke s' marrin e ke s' apin.

5. T ndryshme.
N duam q punt t hecin mbar, q t jemi njeri kujt i shkon
dhe i dgjohet fjala, duhet t mbajm me vethe syun e djatht t
ujkut, t thar dhe t mshtiell n nj mushamba: kjo hajmadi na
jep fuqi dhe fat.
*
Kur duan q . nj fmij H! bhet e menme, kapin nj kagzog
t vogl (gjarpn q s' bn dm} dhe j shtin' n goj, e mbajn pak,
pastaj e qisin dhe e hedhin mbi tok.
*
Kagzoga hyn m pun edhe pr me i msue ment dhe zonjri
shtpije gocavet: e marrim dhe j'a siellim qark mezit, tri hu.
*
Kur dishrohet qi djali t flas bukur, i vihet n goj nji
gjinkall.
*
F!!mijs q lint, i shtien n ujt me t cilin do t lahet, kryp
dhe sheqer, q t bhet i ambl dhe 1 lezem.
. *
1
Fjall! tyrqisht: t part!, do-me-thne te rl!n sysh.
2
Me prfol, me e zan ngoje pr keq.
s Me pas nakar, hased .
Do thn' emrin e djalit.
1 Me u-kt~iellu, me u-ngjall, me u-sheru.
 Dl'l'URIJA faqe t51--

NH~ sihir q i ngjan k~ti i!sh dhe ay q~ b~het nt:! t kimit e

hardhis : kihenl! n mbarlm t hans 's kallnorit (ia narit), n tri dega,
dhe maja e tyne lyhet me sheqer, m' u- b rrushi i ambl si sheqeri.

Shum fmf . vonojn i" hecin, bojn~ sikur kan frik . Athere e
ama beton ndr fqi ku ka plhur n mbarim; e rnerr fmin e shtjen
ke shlesi; kur t presi plhurn ke shpata, nj grua e pyet: ,' ban
ashtu?" Ajo i prgjegj : ,Pres frykn e ... (si ta ket emnin)!"
*
Ni~ mnyr tjatr e t premit t friks:
Lidhim do karthija (thupra, shufra t thata) prapa kurriz.it t ka
lamanit, n nj mnyr q t takojn n tok; e shpiem' masandaj ne
pragu i ders, dhe, me nj supat t vogl presim pjesn e thupravet
qe tepronte mbi tokn, duke 1hn: ,Po pres frikn e ... "
*
Do fmijve t vogjl u ku lion Il ga goja jarg. E a ma gjen nj djal
qi ka emnin si edhe fmija e vet; ky merr nji pal grshan, dhe, tyke
pas fijet e jargs n 16, e ama e fmis e pyet : ,'bn asht. Met?"
.Po pres jargt e Metit!" Kjo pytje dhe prgjigje prsritet tri her.
*
Si t vdesi njani, burri a gruaja, dhe martohet ay q mbett:t
gjall, gjindja i te vdekunit, ose i s vdekuns, shkon dhe i !ag me
uj vorrin, me qet!!sue pik!!llimin pse u-martu shoqi.
*
Asht mkat' e madhe me e ndez pish~n n dy ant, pse i bi t
parit t shpis dame t mdhenj. Pr kt n Tiran asht fjala popullore:
1 ka marr pisha n dy krentl do me thn ka fillue me hup
pasunin.
*
Drut n zjar i vm nga ana e kryes (nga ana e rranjs) dhe
jo nga maja, pr mos me hangr kryet e t parit t shpis.
*
N qoft se druja q kena shti n zjar gjindet e trash tepr
dhe nuk ndizet, s' mundim me .e a, passi e ka djeg zjari , se na del
qerosa n kryet!
*
Kur kena varr n kamastr nj gjym, dhe kur marrim sijsh uj
t nxeht, duhet t kemi kujdes qi t mos shlaret (t rros lukundet)
kamastra: ndryshe i pari i shpis mbushet me borxh, dhe asht vshtir
me i la.
 -==============-==="'-==--=======
--- ~-~
Kur fushn misrin e ri p(lr t part!n her ri kathi:c (koek), hyu
m e para ndr grat 'e shpfs mbrenda n't, me nji kokr gozhde, 'nH
kalli dhe nji sqepgr n dor. Kjo plak e njeh vehten si kizri, dhe
nj grue tjatr, s jashtmi e pvet tri lier: , po ban asht, o Hi zr?"
Aio i prgjigjet: ,Po gozhdonj -gojn -e miut, t hyj' e -t dal, t baj
qef e mos te haj."
*
Kur i pres.im tmis se ,vogt thonit pr :hetn e par ma-_rim qe-
sen e tats' plot me pare edhe fusim, do~n e kalainat~it: sa pr~ t -k~pi
fmija jan t vetat. N qoft se kap pare shum, ay kalam del pun-
tr, n qoft se kap pa_k, del prtac.
Ktt! e bajn edhe -q t mos bhet vjedhs djali k'r t rit-et:
*
Nj nj~riu q i ka vdekur . dokush i dashtut1 dhe esht tep'r' i
dishprum e i pikllurrt i hedhin uj ___t teprum prej t'la mit t' vd~ ku nit,
qi t'i shuhet helmi.

* ,',
'-'

.Kur hup nji send mundim ta gjejm dt~ke vazhdue disa regulla:
Thresim nj jevg .qi njihet si sihirbaze: ajo meshtiell n' odt ~
gjith persona! prej t cilvet ka dyshim vet , ose n t cilt i shkon
mendia asaj qi e ka hupun. jevga mbi kt, bie nj set (sit) dhe e
sieil (e dret-h) ine dor: prpara ati q ta ket-vjedh plakn e hu.pur,
sita qndron vet.
Mnyra e dyt:
Mirret nj shosh edhe e mbajn dy veta me nji grshr, tue th~
n: Pr Shinpal e pr Shinpjetr, e ka marr aksecili (do thn em-
rin e njrit pr t cilin t sb!wn mendia). Kio praktik duhet p~rsrit,
. duke zn ngoje do her nj emr t ri: kur fillon dhe shillet shoshi, .
ay njeri njifet se ka vjedh.
Ose akoma:
Hoxha merr nj parur (buk e holl, rrumbullake) dhe e shkron;
pastaj u j~:p me hangr ka nji kafshat njerzvet qi don t' i provoj.
Kujt t' i mbetet n gryk paruri, ay sht vjdhsi.

BIBLIOGRAF
L' Albania economica, botuar prej ds' s tregtis italo-ot'}en- .
tale, n Bari -( 1927).
Nj
.
vepr me rndsi pr neve, q duhet knduar, dhe stu
~

diuar, si do send q na prek drejtsisht: e kemi detyr q t mos

 DITURIJA Faqe 159

rriml! a ignorenc kur sht fjala pr interesat tona si komb, si rac,

si Shtet.
, Vepra ka nj hyrje t interesatshme, prej s cils qitim kto cop:
Shqipi-ija' ka n'j rndsi politike t veant pr Ttalin me qn~
se gjendet mbi Adriatikun , dhe m tepr' akoma nga shkaku i Vlors
q" sht si kyi i ati deH, dhe i cili duhet t jet nj det italian. Nga
pikpa,ja tregtare Sbqfprija okuo6n nj radh pa rndsi t madhe
sot: mezi ni shkmbin plakash 60 miliu'l liretash, kur se me vndet e
tjer t Ballkanit kjo shifr arrin dhe kaprzen nj miliar, pra afro 6%
_ mbase dhe 5 / 0 , t tregtis q bn ltalija me Balkant. Kio varfri
blerje-shitjesh i detyrohet shkalls jo qytetnore n Ir cilt gjendet
-sot Shqiprija, dhe kjo pr dy shkake: gjeografik dhe etporgrafik. 1
pari e ka ndaluar Shqiprin t~ ket udh dhe marredhanje t lehta;
i dyti e bn Shqiptarin q t mos i plqej shum tregtija dhe t
mos ket~ asnj qendrim n institucion.et politik. Nga ky shkak Shqip-
rija - e mbetur e varfr ~ nuk munt t shvillohet dhe t prpa-
roj ve se me kepitale t huaj., dhe kta kapitale duhet til jen' italian,
q t mos vij no ni Shtet tjatr dhe t siRuroj burrimet ekonomik
t Shqipris. E'dhe n mes t punvet q projektohen do t ket nj
vleft t madhe udhehekurt q do t shkoj nga Shqiprija dhe e cita
do ta bashkoj Sinisin ballkrtike. -
Viioin pas ksai par1.'1hn~le, shnime mbi siprfaqen e Shq:p-
r'is, etnografin, popullsin, gjeografin, klimn. Faqet mbi bujqsin
regjistrQjn shkalln e pashviituar t sotme t ksai industrije, q ku-
fizohet vetm me t punuar kollomoqin , grurin dhe orizin, dhe ka
ln oothua fare n negligienc duh.anin. pambukun. linin, ashfu si edhe
vneshtn, ullin, limon dhe portokallet, arrat. me gjith q klima dhe
!oka shqiptare jan t favorshme p!ir kt6 kultura. Esht p!r t vn
re se libra nuk zl! fare ngoje baiamet, pem, e eila pas mndjes s'ime,
ka nji! pritm fort t begam , n i dhnshim pak mundim.
Kaptins' si! pyjevet autort e !ibrs i kan dhn ni vt'rejtje m
t madhe, pa dyshim prej shpresat~ q jep sfrytim i lanMs shqip~tare
pr Italintl.
Duke folur pr qet, dhnt, derrat, shnohet vogl~sf e ksaj
kafshe s par q e bn t pa fuqishme pr bujqsin dhe t pa fitim-
shme si shtaz qumshti ose. mishi, kur se dhnt' e Shqip!ifis t pa-
kn kan cilsin t moajn nj sasi t madhe gjalp (6 &/ 0), prmbi
proporcionin ordinar.
shtja e bujqsis siell problemin e toks: propriete! i math
dtle , prqprit~t i vog-1~, iflik!, marredhanjet nrmiet bujkut dhe-. pro-


Faqe lRO DITUR!JA Nr.

=============================================
prietarit (giysm~ p~r gjysm, nj e tret , ose dy t~ treta t~ prodhimit),
dhe. auteri nuk~ mnon t~ vllr re me arsye se, proprietetet e m-
: dhenj, iflekt, nuk munt t prmirsohen, ng-a shkaku, q proprie-
tarl interesohen m nj mnyr absolute. N kt6 kondita. mejton
libra ; mjeti m i mir pr vleftsimin e toHs do t ishte q~ ta blen'l-
talijant dhe ta eksploatojn; po, me qn se ligji ni! Shqipri ndal6n
blerjen e dheut prej t huajvet, sot vetm me qira mu nt t mirren tokai(!.

Me nj fial Shqiprija sht nj vnt fort i volitshm pr bujq-

si, me klim t mir~ dhe tok fort t begam~ n azot, fosfor, potas,
t tre elementet q i duhen m tepr dheut, dhe q m t rall gjen-
den t mjafl. Me giith kt lumtri t naturs, me gjith se ullinjt
- tr duke mos par as nj shrbim - jan fort prodhimtar, v~ndi
sot sht' i varfr nga shkaku se nuk bhet as ni~ sforcim, as nj~ kuj-

des per bujqsin . . Mbase q t prparoj bujqsija dhe t begatohet~
vndi, do t jt nevojl! edhe copetimi dhe t ndart e toks~ midis
atyreve q e punojn vet bujqsin; po edhe kjo duhet br me ni
prudenc dhe m'e ngadale, edhe kurdoher duke vshtruar q toka e
ndar t punohet, dhe jo t~ rrij djerr, se athne prodhimi pakso-
het edhe m tepr nga ' sht sot.

Prve ksaj, autort e veprs q kemi prpara, kujtojn edhe

nevojn e pastrimit, t tharjes~ t atyre vndeve moal: kt6 mbuloj-
n ni siprfaqe 172,200 hektarsh (afrl 1.720,000 dynym ), prej t cil-
vet 39,100 hektar (390,000 dynym) sot jan kurdoher~ rn tij .

(Libra bje n nj gabim, si edh gjith botime t !illi', duke p an-
dehur se. shkolla e bujqsis n Lushnj ekzist6n kurdoher: ekzls-
tonte vrtet nje koh, dhe Shqiprija pritte dobi soje; po,. . pr faqe t
zez tn, ;~jo shkoll sot sht nj kujtim).

Pas ktyre vrejtjeve me nj importenc kryesore pr neve, libra

. fl et mbi minerale! dhe petrole! e Shqipris, pr mjetet e komunikime-
vet (udh, urr etj ). financat e Shtetit, gjendja - bankore, M posht i
llsht konsakru er tregtis shqiptare me vndet e huaj, importime
dhe eksportimevet, ku rrfehet pozita e shndosh q ka marrfl lta!ija
n jetn ekon o mike t Shqipris, q, nga koha e Tyrqis e thu, sht
ngjitur nga radha e psl ne shkalla e par . N funt libra mbaron
me nj kqyrje t trataktit tregtar ndrmiet t dy Shteteve.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - --
SHTYPURl1 Ni! SHTYPSHKRONJf!.T .MBROTHSIJA" KRISTO P. LUARASI - 'I:IRANt
 Faqe shitur p~r reklam
'

STAM.LES
.(")
i
1
;:.
VAZHDONI l
o.
0

"0
.~
'1

(
1 1
=<1J
..Q
li
lt c tl! pini cigaret Stamles, harmani i tyreve (l)

1 .<i Il
0 sht b'rl! me duhane t vjetr dhe t zgje- "'"0
..,
0 dbur t Shkodrs, Elbasanit, Kasharit. Sei- (l) Il
li ~-
0
- cili gjen shijn e vet n markat me fam o. l
f

~
(l)
0 ::s
Il
N l fabriks Stamle's' : - ....." 1
;!
1: '-
' ;;;:::
' 1. .
)j
1;
~ President 0
.... i
"'::
(!):

1 !- Kor 1-
........
. ::
0Cl>:
1
Q)

>
D fri rn -
:::!.
3
Q)

~
Triumf
Q)
Egypt .
..::.::
Sen at
:Q)

1 1
Special
...
~

=
..s::
1
Republik
0 l
~lllllllllllliii Disa prej pajtirntarvet na qahfn se n vista u
~ vete pa regull, ose, nga ni her, s'u vete fare.
Ne kemi detyr t nxjerim Dit uri n ~ me regull, dhe t'
bjm paqeta e t vm adresn e pajtimtarvet. Pastai e hedhim
n post. Kt e kemi n dor t'~n. Po s' kemi fuqi pr t ven
regull n postl!t! Pra ankimet t b~hen n zyrat kompetente.
1 Kemi shpres q edhe Drejtori ~ Prgjithi!shme e Post
' dhe Telegrafvet do 1~ heq vrejtjn e npunsvet mbi kt pik.
''="""~====="'~~==="="'=== ~-=~============~===d~
 l''aqe 122 DITuRIJA ~r. 4.
==~=========== ======= ===================
marrin udh: pa shkuar dhjet minuta u vien edhe kali i thn i al,
pa asnj c~n.
Krahina q shkelin, sidomrs Shkalla, u duket fort romantike, me
oj bukuri t vrtet; po edtie tepr e zbrazur. ,Kjo rnunges e po-
pullsis, rallsi e katundevet, e udit at q vjen prej nj yndi t Ev-
rops ku njerzija sht kaq' e shpesht".
T nesrmet i z nj shi i math; t lagur dhe t urtuar arrijn
n nj han; bh~shin gati tl:! han buk, kur dgjojn pushk: nj tri-
dhjet Shqiptar po afrohen(l, duke mos e' pushuar zjarin Englezt z-
n pozit, dhe marrin masat e duhura pr luft, me pushkat e tyre t
mira. Pamja e dy grave n mjedis t luftarvet i le t mahnitur, dhe
s' dijn si t shpiegojn prezenc(ln e tyre n mes t sulmusvet, kur ]a-
ni Caruhi u rrfen, duke qeshur, se ata q vijn jan krushq dasme!
Dht>ndri vjen dhe u puth dorn Englezvet, dhe nuseja, nn duvakun
e sai, duket jo m tepr se pesmbdhjft vje, as edhe e shmtuar.
N janin udhtart arrijn me nj shi nga gjymi; ishte errur;
autori ecnte m kmb, q t ngrohet, dhe n krye t shokvet, kur
nj bajone1 i tfaqet prpara krahrorit. Fatkfqsija ishte se kishin t
bjn me nj ush rar tyrk q s' fliste shqip, dh e asni prej njersvet q~
kishte marr kapiteni me vethe n Saiadh, s' dinte tyrqisht. Nj burr
q shkonte rrugs kthiellon shtjen: N jan i n~ esht ndaluar t dal
njeriu pas darke pa fener; rruajtsi i zuri pra n delikt e sipr, dhe
tani jan prizoner. Arsyet, shpiegimet nuk hyjn n pun. Giith
inirsi e ushtarit tyrk kufizohet t' i shpier gjahtort tn n nj han,
dhe t vr nj ruajts ke porta! sht' e tepr l prmndim thot
autori pr hanin, pr odn e tyre t shtruar n:e rogos t kalbur, per
shrbtorin e vogl q duksh si lips. Edhe tr natn udhtar(lt tan
pandehnin se m do ip t kti bani ishte pshehur mrtaja, aq
shum frik dhe tmerr kishin marr nga kjo lngat q nuk i largo-
hbh Tyrqis. Lumtrisht ditn e nesrmet, q n mngjes, vjen dhe i
merr n shtpi t tij agjenti i. Anglis, zoti Klerici, nj Italian, mjek i
vjetr n ushtrf t Napoleonit, nJ origjinal.
J ~ inn e gjen n dekadenc , vetm me njze t mij banor, n
vnt t p sdhjet mijvet q ka pasur n kohn e Ali pashs; dhe,
shum gjurm, nj tok mbeturina d~shmojn pr splendorn e saj t
shkuar. Autori jep pastaj nj skie~ t mveshjes shqiptare, t ciln
s' e gJen pa eleganc, dhe, sidoq t jet, fort t konvenitshme n
Qlnyrn e rrojtjes q ka populli. Duke folur pr petkat e gruas
shn6n edhe fuqi n ekstraordinare q ka seksi i bukur n Shqipri,
zotsin' e tyre pr t bartur pesh t rnda mbi shpin: nj dit ki-
 'Nr. '4 DITURIJA Faqe 123

shin vrar nj derr t' egr dhe krkonin nj kal pr t' e shpn ne
:anija, tri or lark; at q kisbin pran u than se nuk gjejn dot ka-
-1~, po do t siellin nj grua, e Cla e morri thin mbi sup dhe e barti
rpa no nj mundim t math; e varfra mbase dhe u-udit duke marr
n~! shprblim q s' i duksh n barasim me nj pun q e bnte
do dit.
Kaptina e dyt e librs, fillon me nisin' e liqenit, prej kund qy-
t eti dhe kalaja kan nj parnie t bukur; vazhdon me nj ide mbi ra-
mazanin dhe mnyrn me t ciln punojn myslimant n kt muaj,
Q natn e bjn dit, aq sa edhe qeveritar i Janins, Myshir Mus-
tafa pashai, natn i pranoj t huajt. Autori na jep oj prshkrim t
pashajt, t odavet ku e priti, si edhe nj id pr nj od allaturka,
~;prgjithstsht; na flet mbi kt pr ~amamt, nj gj e nevojshme,
thot, n kt vnt ku popullsija sht kaq' e ndyr.
Qyteti i dyt q viziton . pas janins' sht Narta; udha gjer atje
i duket e -shtruar mir me gur. po vodi tepr pak i banuar. Du-
Jket se -au-tori merr nj prshty pje shkretsije nga ky ip i Shq ipris .
.Nga Narta n Prevez shkrim ta ri yn s'na rrfen gi, vetm cakt6n se,
nga ky qytet fundit u-hoth n Aja Mavra, dhe s' andejmi n Korfus;
;po, me qn se i duh sh br sh tat dit karantin, kt koh vete e
.shkon me anijen e vogl t tij n liman Paganja, t Shqipris. Nje-
-r~zija q rro jn rreth kti qy teti, thot, jan pirat, hajdut deti q
veshin do bark q munt t atakojn, Koh~n q ndnj n n Paga-
nja, miqt tan e prdorn me t gjuajt ur.
Gjahu n breg t Shq ip ris duket fort i begam : thi, sorka-
, dhe (fallow deer), thllnza me l<mb t kuqe, shkurta (woodcock); .
n moalet gjendet nj numur i p3besuarshml:! shapka, dhe n liqen
tl:! Vivarit me miliarde rosa (ducks, widgeon, teal). ,Me nj fjal, thot~
teksti, s'mund t~ gjendet nj m i mir vrd pr nj njerf q dashu-
roo sportin; dhe i lumtur sht' ay q, n t tre muajt e dimrit ka nj
yacht n komand t tij, gjysm duzinl:! zaga r, dhe koh t lir".
Autori hyn me nj amor t veant n hollsina mbi gjahun e
shaptorevet dhe t rosavet, dhe shton se, shoku i tij, vrau nj dit, m
dy or' e gjysm, tridhjet e dy par, i cili e pushoj gjahun se kishte
. djegur tr f1sheket; gjith ay oficer, me nj kunat' t tiL nj her tja-
tr~. vran gjashtMhjet e gjasht par shaptore (snipe); faqe t shuma u
jan konsakruar gjahut t math, me shok t shum dhe tr~ ditn;
midis historis kapiteni englez na kujton zihjet q munt t dalin me
Shqiptart ose me qent e tyre, q t dy frika dhe tmerri i Grekvet t
oi~ivet joniane, dhe kjo jo pa t drejt, njri duke q~n gjysm bar-
, bar, dhe sb taza nj trashgimtare e ndershme e qenit Molos.