Suat Gökhan ÖZKAYA-17.07.2013

TEK AIKLIKLI YIMA KEMER KPRLERN (ORDU, SARPDERE
KPRS) GME YKLERNN SONLU ELEMANLAR

YNTEM LE NCELENMES
Suat Gkhan ZKAYA
Yksek Lisans Tezi

Yap Ana Bilim Dal
Do. Dr. Abdulkadir Cneyt AYDIN
2013
Her hakk sakldr
ATATRK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
YKSEK LSANS TEZ
TEK AIKLIKLI YIMA KEMER KPRLERN (ORDU,

SARPDERE KPRS) GME YKLERNN SONLU
ELEMANLAR YNTEM LE NCELENMES
Suat Gkhan ZKAYA
NAAT MHENDSL ANA BLM DALI
ERZURUM
2013
Her hakk sakldr

T.C.
ATATRK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
TEZ ONAY FORMU

KPRS) GME YKLERNN SONLU ELEMANLAR YNTEM LE
NCELENMES
Do. Dr. Abdulkadir Cneyt AYDIN danmanlnda, Suat Gkhan ZKAYA

tarafndan hazrlanan bu alma ........./......../........ tarihinde aadaki jri tarafndan
naat Mhendislii Ana Bilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak oybirlii/oy
okluu (/) ile kabul edilmitir.
Bakan : Prof. Dr. Rstem GL mza :
ye : Prof. Dr. Ensar OUZ mza :
ye : Do. Dr. Cneyt AYDIN mza :
Yukardaki sonucu onaylyorum
Prof. Dr. hsan EFEOLU

Enstit Mdr
Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaklardan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak
olarak kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.
ZET
Yksek Lisans Tezi

KPRS) GME YKLERNN SONLU ELEMANLAR YNTEM LE
NCELENMES
Suat Gkhan ZKAYA
Atatrk niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
naat Mhendislii Ana Bilim Dal
Danman: Do. Dr. Abdulkadir Cneyt AYDIN
Bu almada, yma kemer kprlerin gme yklerinin hesaplanmasnda kullanlan

mevcut yntemler incelenmi ve tek aklkl yma kemer kprlerin belirli ykler
altnda gstermi olduu davranlar statik analiz yntemiyle incelenmitir.
almada kullanlan model, 3 boyutlu olarak ANSYS paket program ile oluturulmu
ve analiz sonular yine bu program kullanlarak elde edilmitir. Oluturulan model,
Ordu ilinde bulunan tarihi Sarpdere Kprsnn birebir lleri kullanlarak elde
edilmitir. Elde edilen sonular literatrdeki mevcut almalar ile uyum gstermitir.
Ayrca, kpr boyunca farkl yerlere uygulanan yklerin sistem zerindeki etkisi
incelenmi, tek aklkl yma kemerlerin uygulanan ykler altndaki davranlar
deerlendirilmitir.
2013, 112 sayfa
Anahtar Kelimeler: Yma kemer kprler, Gme yk, Sonlu elemanlar, Statik
analiz
i
ABSTRACT
Master Thesis
THE ANALYSIS OF COLLAPSE LOADS OF SINGLE-SPANNED MASONRY

ARCH BRDGES (ORDU, SARPDERE KPRS) BY THE METHOD OF
FNTE ELEMENTS
Suat Gkhan ZKAYA
Atatrk University
Institute of Science
Department of Civil Engineering
Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Abdulkadir Cneyt AYDIN
In this study, current method used to calculate collapse loads of masonry arch bridges
have been investigated and analysis of behaviour of single-spanned masonry arch
bridges under certain loads with static analysis method has been carried out.
The model used in the study has been three-dimensionally formed with ANSYS
package programme and the result of analysis has been obtain using the same
programme. The formed model has been relaised using the same dimensions of historic
Sarpdere Bridge in Ordu. The results have been in accord with current studies in
technical literature.
Also, the effects of appled loads along the bridge in diffirent places on the system have
been investigated, the behaviour of single spanned masonry arch bridges on the system
has been evaluated.
2013, 112 pages
Keywords: Masonry arch bridge, Collapse loads, Finite elements, Static analysis
ii
TEEKKR
Atatrk niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dalnda

yksek lisans tezi olarak hazrladm bu almada, aratrmalarm ynlendiren ve her
trl destek, tevik ve yardmlarn esirgemeyen tez danmanm Sayn Do. Dr.
Abdulkadir Cneyt AYDINa itenlikle teekkrlerimi sunarm.
almalarm sresince yapt yardmlardan dolay, Sayn Yrd. Do. Dr. lker
KAZAZa, teekkr ederim.
Ayrca almalarm sresince, gstermi olduklar byk sabr ve zveriyle bana destek
olan ok kymetli aileme kranlarm sunarm.
Suat Gkhan ZKAYA

Temmuz 2013
iii
NDEKLER
ZET.................................................................................................................................. i
ABSTRACT ...................................................................................................................... ii
TEEKKR .....................................................................................................................iii
NDEKLER ................................................................................................................ iv
SMGELER ve KISALTMALAR DZN ...................................................................... vi
EKLLER DZN......................................................................................................... vii
ZELGELER DZN .................................................................................................... xi
1. GR ............................................................................................................................ 1
1.1. Genel .......................................................................................................................... 1
1.2. Kltrel Varlklarn Korunmas ................................................................................ 4
1.3. Yapsal Sistemler in Yapm Teknikleri ve Yma Malzemeler .............................. 6
1.3.1. Doal ta ................................................................................................................. 6
1.3.2. Har ......................................................................................................................... 7
1.4. Yma Formlarnn Geliimi ...................................................................................... 8
1.5. Kemerler................................................................................................................... 10
1.5.1. Ta kemer kprlerin karakteristik zellikleri ...................................................... 11
1.5.2. Kemerin yapsal formlar ...................................................................................... 13
1.5.3. Kemer eitleri ...................................................................................................... 14
2. KURAMSAL TEMELLER ........................................................................................ 20
2.1. Yma Kemer Kprler zerine Yaplan lk almalar ........................................ 20
2.2. Ta Kemer Kprnn Yapm ................................................................................. 25
2.3. Kemer Formunun lk rnekleri ............................................................................... 26
2.3.1. Kpr ve su kemerlerinde kemerin kullanm....................................................... 27
2.3.2. Trkiye deki kpr rnekleri ............................................................................... 29
2.4. Kemer Kprlerdeki Kstlamalar ............................................................................ 32
2.5. Kemer Kprlerin Avantajlar ................................................................................. 32
2.6. Kemerlerin alma Prensipleri ve Yapm zellikleri ............................................ 33
2.7. Yaplar Etkileyen Ykler ........................................................................................ 33
2.8. Yma Kemer Kprlerinde Uygulanan Analiz Yntemleri ................................... 36
iv
2.8.1. Elastik analiz yntemleri ....................................................................................... 37
2.8.2. Plastik analiz yntemleri ....................................................................................... 37
2.8.3. Analitik Yntemler................................................................................................ 38
2.9. Tarihi Yaplarn Yapsal Analizinde Karlalan Sorunlar ..................................... 40
2.9.1. Modelleme stratejileri ........................................................................................... 41
3. MATERYAL ve YNTEM........................................................................................ 42
3.1. ANSYS Sonlu Elemanlar Program ......................................................................... 42
3.1.1. ANSYS sonlu elemanlar yazlmnn tantlmas .................................................. 42
3.1.2. Solid65 eleman..................................................................................................... 42
3.1.3. ANSYS program ile sonlu eleman analizi ........................................................... 43
4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA ........................................................... 56
5. SONU ..................................................................................................................... 105
KAYNAKLAR ............................................................................................................. 108
ZGEM .................................................................................................................. 112
v
SMGELER ve KISALTMALAR DZN
D : Byklk Alannn Dm Noktalarndaki Vektr

E : Elastisite Modl
F : Kilit Ta le zengi Hatt Arasndaki Uzaklk
F : U Kuvvet Vektr
Fc : evre artlar Faktr
Fc : Derz Faktr
Fm : Malzeme Faktr
Fp : Profil Faktr
Fsr : Aklk Faktr
K : Sabitler Matrisi
kg : Kilogram
kN : Kilonewton
L : zengi Noktalar Arasndaki Aklk
M : Eilme Momenti
m : Metre
m : Metrekare
m3 : Metrekp
N, N0, N1 : Normal Kuvvet
P : D Kuvvet Vektr
q : iddet
R : Yk Vektr
R : Dengelenmemi Yk Vektr
s : Sabit Mesnet le Mafsal Noktas Arasndaki Kemer Uzunluu
t : Ton
V : Kesme Kuvveti
X : Yatay Uzaklk
Y : Dey Eksen
: A
d : Deplasman Vektr
vi
EKLLER DZN
ekil 1.1. Fairy Bridge Kprs (Anonymous 2013a) ..................................................... 2

ekil 1.2. Tushuk Tash (Shipton s Arch) (Anonymous 2013e)....................................... 2
ekil 1.3. Sarp dere kprs (Anonim, 2013b) ................................................................ 5
ekil 1.4. Eski yma yap rnekleri a) Kbrstaki bir kyden, ar kovan eklindeki
evler (M.. 5650), b) Iraktaki bir kyden, dikdrtgen eklindeki evler
(M.. 5500-6000)(Loureno 1996) ................................................................ 9
ekil 1.5. Msrn bakenti Thabeste duvarclk rnei (Loreno 1996) ...................... 10
ekil 1.6. Kemer elemanlar............................................................................................ 12
ekil 1.7. Kemer geliim emas (zer 2006) ................................................................ 13
ekil 2.1. Zincir erisi ve zincirin dndrlmesiyle elde edilen kemerler (Dabanl 2008)
....................................................................................................................... 24
ekil 2.2. Ta kpr yapm aamas (Anonymous 2013d) ............................................. 26
ekil 2.3. Cendere Kprs (Anonim 2013f) ................................................................. 27
ekil 2.4. Bozdoan su kemeri (Anonymous 2013) ...................................................... 28
ekil 2.5. Gard kprs (Anonymous 2013c ) ............................................................... 29
ekil 2.6. Misis kprs (Anonim 2013e) ...................................................................... 30
ekil 2.7. Uzun kpr (Anonim 2013d) ......................................................................... 31
ekil 2.8. Akkpr (Anonymous 2013g) ........................................................................ 32
ekil 2.9. Dey yk ....................................................................................................... 34
ekil 2.10. Yatay yk ...................................................................................................... 34
ekil 2.11. Tekil ve izgisel yk .............................. Hata! Yer iareti tanmlanmam.
ekil 2.12. Yayl yk ..................................................................................................... 35
ekil 2.13. Modelleme teknikleri (Jafarov 2012) ........................................................... 41
ekil 3.1. Solid65 eleman (Anonymous 2013b) ............................................................ 43
ekil 3.2. Model oluturma nesneleri (ANSYS 2003).................................................... 44
ekil 3.3. Serbest elemanlara blme ............................................................................... 46
ekil 3.4. Planlanm elemanlara blme ........................................................................ 46
ekil 3.5. Tipik kemer rnei ........................................................................................ 48
ekil 3.6. Dzgn yayl ykle ykl mafsall bir kemer .......................................... 49
vii
ekil 3.7. Kemerin herhangi bir kesitindeki i kuvvetler ............................................... 49
ekil 3.8. Newton Raphson metodunda zmn ilerleyii ........................................... 53
ekil 3.9. Deitirilmi Newton Raphson metodu .......................................................... 54
ekil 4.1. Sarpdere kprs (Anonim, 2013b) ............................................................... 56
ekil 4.2. Sarpdere kprsnn boyuna ve enine kesit grnleri ............................... 57
ekil 4.3. Sarpdere kprsnn boyutlu sonlu eleman modeli .................................. 58
ekil 4.3. Dm noktalarnn zmnde Y bileeninin yer deitirmesi durumu ...... 59
ekil 4.4. Dm noktalarnn zmnde toplam vektrel yer deitirme durumu ..... 60
ekil 4.5. Modelin yklemeden sonraki deformasyona uram durumu ...................... 60
ekil 4.6. Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve krlmalarn durumu .............. 61
ekil 4.7. Dm noktalarnn zmnde toplam vektrel yer deitirme durumu ..... 61
ekil 4.8. Modelin yklemeden sonraki deformasyona uram durumu ...................... 62
ekil 4.9. Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve krlmalarn durumu .............. 62
ekil 4.10. Modele ykleme ve mesnetleme yaplmas durumu .................................... 63
ekil 4.11. Dm noktalarnn zmnde Y bileeninin yer deitirmesi durumu .... 63
ekil 4.12. Dm noktalarnn zmnde toplam vektrel yer deitirme durumu ... 64
ekil 4.13. Modelin yklemeden sonraki deformasyona uram durumu .................... 64
ekil 4.14. Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve krlmalarn durumu ............ 65
ekil 4.16. Dm noktalarnn zmnde Y bileeninin yer deitirmesi durumu ... 66
ekil 4.24. Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve krlmalarn durumu ........... 70
ekil 4.25. Modele ykleme ve mesnetleme yaplmas durumu ................................... 70
viii
ekil 4.34. Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve krlmalarn durumu ........... 75
ekil 4.38. Modelin yklemeden sonraki deformasyona uram durumu ................... 77
ix
ekil 4.63. Dm noktalarnn zmnde toplam vektrel yer deitirme durumu . 90
ekil 4.70. Modele ykleme ve mesnetleme yaplmas durumu .................................. 94
ekil 4.77. Dm noktalarnn zmnde toplam vektrel yer deitirme durumu .. 97
ekil 4.83. Modelin yklemeden sonraki deformasyona uram durumu .................. 100
ekil 4.84. Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve krlmalarn durumu .......... 101
ekil 4.88. Modelin yklemeden sonraki deformasyona uram durumu ................. 103
ekil 4.89. Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve krlmalarn durumu .......... 103
ekil 4.90. Modele ykleme ve mesnetleme yaplmas durumu .................................. 104
x
ZELGELER DZN
ATATRK NVERSTES ......................................................................................... 3

FEN BLMLER ENSTTS .................................................................................... 3
Tablo 1.1. Grnlerine gre kemer eitleri (Anonim, 2013c)................................... 14
Tablo 1.2. Geometrilerine gre kemerler (Anonim, 2013c)........................................... 17
Tablo 1.3. Erisel formlu kemerler (Anonim, 2013c) .................................................... 18
Tablo 4.1.Teorik analizlerde dikkate alnan malzeme zellikleri (Bayraktar vd 2007)58
Tablo 4.2. izgisel yk grafii ....................................................................................... 78
Tablo 4.3. Tekil yk grafii............................................................................................ 91
Tablo 4.4. Yayl yk grafii ........................................................................................ 104
xi
1
1. GR
1.1. Genel
lkemizde gemiten gnmze kadar ulaan farkl dnemlere ait, aklklar ve

ekilleri farkl birok ta kemer kpr mevcuttur. Bu kprler, sosyal ve ekonomik
amalarn yan sra stratejik amalar iin de yaplmtr. Eski zamanlarda kullanlan
emniyetli tasarm metotlar sayesinde, bu kprlerin ounun kme riski olmadan
gnmz trafik yklerini tayabilecekleri kabul edilir.
Tarihi kprlerin ou byk depremlere maruz kalm olsalar bile gnmze kadar
ayakta kalmay baarmlardr. Bu kprlerin ayakta yklmadan kalmalarnn arkasnda
iki neden vardr. Birincisi duvar yapmnda kullanlan malzemenin ok dayankl
olmas, ikincisi ise kaliteli iiliktir.
Eski ustalarn herhangi bir mhendislik bilgisi olmadan bu kadar muazzam eserler
yapmalar hayranlk uyandryor. Akllara ilk gelen bu eserleri yapmadan nce ellerinde
benzer rnlerin nasl yapldklar veya yaplacaklar hakknda bilgi olup olmaddr.
Belki de eski ustalar eserleri olutururken ilham kaynaklarn doadan almlardr.
nk aklklar gemek iin tasarlam olduklar yma kprlerin benzer bir biimi
doada zaten var olan ekillerdir (Loureno 1996; zer 2006).
2
ekil 1.1. Fairy Bridge Kprs (Anonymous 2013a)
ekil 1.2. Tushuk Tash (Shipton s Arch) (Anonymous 2013e)
inde bulunan doal ekiller adeta kemer kpr grnmndedirler. Yukardaki

rnekler ve daha bunlar gibi birok rnek; eski ustalara kprlerin hem uzunluk hemde
estetik adan farkl formlar hususunda ilham kayna olmu olabilir.
3
Uzun srede ina edilen kprlerin bazlar gnmze kadar yklmadan ulamtr.
Ancak bu hi yklmayacaklar anlamna gelmez. Kemerlerin yapsal ykleri tayp
tayamayacaklar kontrol edilmelidir. nk aralarn arlklar giderek artmakta ve
bu nedenle de kprlerin glendirilme gereksinimleri domaktadr. Eski yma
kprlerin gerekten glendirme gereksinimlerinin olup olmadn belirlemek iin,
biz mhendislerin ilk grevi kmeye neden olacak kritik ykleri belirlemektir.
Yap elemanlar ve yap sistemlerinin eitli yklemeler altndaki davranlarnn

incelenmesi iin deneysel almalarn gereklilii tartlmazdr. Deneysel almalara
ait bilgisayar modellerinin oluturulmas ve model analizinden elde edilen sonular ile
deney sonularnn karlatrlmas yoluyla yaplan deneylerin tahkik edilmesi
karmza kmaktadr. Modelleme kimi zaman bir tasarmn uygulamaya
konulmasndan nce yaplan bir alma olarak ele alnr. rnein, uak reten bir
firmann tasarlad uak modellerinin bilgisayar ortamnda eitli statik ve dinamik
ykler altnda davrann analiz etmesi ve en uygun tasarm retime geirmesi olabilir.
Deneysel almalara balamadan nce, deney dzeneinin bir bilgisayar modelinin

oluturulmas avantajldr. Mesela, deney dzeneine ve deney numunelerine ait l ve
parametrelerin belirlenmesi, test edilecek deney numunesi saysnn belirlenmesi, deney
srasnda verilerin elde edilecei kritik noktalarn belirlenmesi gibi hususlar, sonlu
eleman modellemeleri ve bu modellerin zmlenmeleri ile mmkn olabilir. Bu tr
modeller sayesinde, test edilecek deney numunesi saysnn en aza indirgenmesi ve buna
bal olarak malzeme, i gc ve zaman ynnden olduka nemli derecede ekonomik
avantajlar salanabilir.
Sonlu elemanlar metodu uygulamalar iin kiisel bilgisayar programlar

hazrlanabildii gibi mevcut paket programlar da kullanlmaktadr. Sonlu eleman
modellemeleri iin ANSYS, SAP (Structural Analysis Program), ABAQUS gibi paket
programlar mevcuttur. Bu tr paket programlar ok sayda mhendis ve bilgisayar
programcsnn uzun yllar sren ortak almalar sonucu hazrlanmtr. Karmak
problemlerin sonlu eleman modellemeleri iin kiisel analiz programlar yazmak
4
olduka zordur. Ayrca kiisel programn hazrlanmasnda ki maddi boyut

dnldnde mevcut paket programlarn kullanlmas daha avantajl olmaktadr
(Dede 2006).
Bu alma da ANSYS paket program kullanlmtr. ANSYS programnda modelleme

srasnda ihtiya duyulabilecek ok sayda hazr eleman modlleri mevcuttur. Bu
modller yardmyla tek aklkl kemer rnei ANSYS program kullanlarak
modellenmitir. Ve sonrasnda farkl byklklerde ve farkl yerlere uygulanan yklerle
modelin yapsal davranlar incelenmitir.
1.2. Kltrel Varlklarn Korunmas
Tarihi eserler oluturulduklar malzemeleri, ilevleri, yap sistemleri, ina edildikleri

zemin cinsleri ve benzeri birok bakmdan ok geni bir erevede
deerlendirilmelidirler. Gemiten gnmze kadar ulaan ou tarihi yapnn
restorasyona ihtiyac vardr. rnek olarak alma kapsamndaki Sarp Dere Kprs 18.
Yzylda elenk Zade Hac Mehmet Aa tarafndan yaptrlm ve gnmze kadar
ulamtr. Yakn zamanda restorasyon almalar balamtr (Anonim 2013b).
5
ekil 1.3. Sarp dere kprs (Anonim, 2013b)
Tarihi eserlerin korunmas ve onarm denildiinde her trl doal afetler ve dardan
gelen zararlar dikkate alnmaldr. rnein depremler yapnn yklma veya hasar grme
riskini artrrken, kt iilikte yapya zarar verebilecek durumlar arasndadr.
Gnmze kadar ulam tarihi yaplarn incelenip, gemii ve son durumu gz nnde
bulundurularak uygun glendirme yntemleriyle salamlatrlmalar gerekmektedir.
Aksi takdirde yanl onarm ve glendirme yapya zarar verebilir.
Gemi ile gnmz arasnda bir kpr grevi gren tarihi yaplar eski ustalarmzn
tecrbelerini aktarmada ara olmulardr. Bu yzden tarihi yaplar ne kadar doru
yorumlanrsa, yeni tasarmlara da o kadar yol gsterici olacaklardr. Ne yazk ki,
Trkiyedeki tarihi yaplarn ou iyi durumda deildir. Birok yapnn tayc
elamanlarnda nemli atlaklar bulunmaktadr. Kltrel bir miras olan tarihi yapnn
6
onarm almalarndan nce yap hakkndaki tm bilgilerin edinilmesi gerekmektedir.

Bu tr yaplarn yk tama mekanizmasn bilmek, yapda kullanlan malzemelerin
zelliklerini renmek ve sonrasnda yaplacak ilere karar vermek gerekmektedir.
Ayrca restorasyon almalarna balamadan nce yapnn lleri gereine uygun
ekilde bilgisayar ortamnda tasarlanabilir. Sonrasnda ise zerine geree yakn ykler
yklenerek analizler yaplabilir. Bylece onarm ve glendirme iin daha az riskle
karar vermi olunur (en 2006).
1.3. Yapsal Sistemler in Yapm Teknikleri ve Yma Malzemeler
Gnmzde kullanlan yma malzemeler ok eitlidir. Bunlara ta, tula, har rnek
verilebilir.Unutulmamaldr ki kullanlan deiik zelliklere sahip karmak yap
malzemeleri doada bulunan ham maddelerin ilenmesi ile elde edilir. rnein eski
insanlar korunma ve barnma iin kolay elde edilebilir gevek ta paralar ve anm
kaya paralar kullanmlardr. Maaralarda yaayan insanlar, yaadklar yerleri
kemerli kaya paralaryla, ta ve kavisli kaplamalarla kaplamlardr. Buradan da
anlalaca gibi insanlar yapt ilerde doay taklit etmilerdir (zer 2006).
1.3.1. Doal ta
Doada bulunan ya da ta ocaklarndan karlan, homojen yapl, atmosfer etkilerine

dayankl olan doal ta, akc kvamdaki magma tabakasnn zamanla soumas ve
sertlemesi sonucunda oluan bir malzemedir. Basn kuvvetine kar dayankl, ekme
kuvvetine kar zayf bir malzeme olan ta, bu zelliklerinden dolay kusursuz bir yma
yap eleman malzemesidir. Doada da bolca bulunmasndan dolay basnca alan
kemer, kubbe ve tonozlu yaplarda sklkla kullanlmtr. Tatan yaplm yap
elemanlarnn dayanmn genellikle ta ve har birleiminin ortak davran belirler.
Tan salam ve doa koullarna kar en dayankl malzeme olmasna ramen tala
allmas zordur ve daha ok iilik gerektirir (Gngr 1967)
7
Eski uluslar ta yaplarn tayc sistemlerinde kullanmlardr. rnein Hitit, Asur ve

Msrllar granit, kire ta ve kum tan balca tapnaklarnn tayc sistemlerinde
kullanmlar ve yzeyini mermerle kaplamlardr (Kuban 1998; nay 2002).
1.3.2. Har
Har; ta, tula gibi yma yap malzemesinin birim elemanlarn bir arada tutarak
birleik bir yap eleman oluturur. Balayc malzeme, kum ve su ieren har, balayc
malzemenin cinsine gre adlandrlr. Balayc malzeme olarak genellikle kire
kayma, snm kire, ya da Portland imentosu kullanlr. Al harc, kire harc,
puzzolan harc, imento harc, Horasan harc ve kark (kire- imento karm) har
gibi eitleri vardr. Kerpi ve tulann yap malzemesi olarak kullanld blgelerde
balayc olarak kullanlan amur, ilk kullanlan hartr. amurun ardndan, kire
harc kullanlmaya balanmtr. Kire, kum ve su karmndan oluan kire harcnn ilk
olarak Msrllar tarafndan kullanld tahmin edilmekle birlikte Romallar tarafndan
kullanld bilinmektedir. Romallar, ta ve tula duvarlar kire harcyla birletirmi,
kubbe ve tonoz yapmnda ise beton gibi dklerek yaplan puzzolan harc
kullanmlardr. Puzzolan harcnn ana malzemesi, volkanik kkenli bir kl olan
puzzolan ve kiretir. erisine eitli byklklerde krlm ya da tlm tula
paralar, tula tozu, odun kmrnn de eklenmesiyle kullanlacak yere gre har
eitleri gelitirmilerdir. Kire harlar hidrolik ve hidrolik olmayanlar olarak iki
grupta tanmlanmaktadr. Hidrolik olmayanlar, kire ile agregalarn karmyla elde
edilmektedir. Bu harlar; kirecin, havann karbondioksiti ile kalsiyum karbonata
dnmesi sonucu sertlemektedir. Hidrolik harlar ise hidrolik kire kullanlarak veya
saf kire ile puzzolanlarn kartrlmasyla elde edilmektedir. Hidrolik kire
kullanlarak elde edilen harlar, kirecin kalsiyum karbonata dnmesi ve iinde
bulundurduu kalsiyum alminat silikatlarn su ile kalsiyum silikat hidrat ve kalsiyum
alminat hidratlarn oluturmas sonucu sertlemektedir. Puzzolan kullanlarak elde
edilen hidrolik harlarda ise kire, puzzolanlar ile reaksiyona girerek kalsiyum silikat
hidrat, kalsiyum alminat hidrat vb. rnleri oluturur. Hidrolik harlarn
8
mukavemetleri, oluan bu rnlerden dolay hidrolik olmayanlardan daha byktr

(Topu vd. 2005; Mahrebel 2006).
Seluklu ve Osmanl dnemi yaplarnda ise kire ve kum karmna tlm tula
katlmas ile yaplan Horasan denilen har kullanlmtr. Yap elemannn basn,
kayma ve ekme dayanmlarn byk lde etkileyen harcn basn dayanm,
balayc malzemenin ve su miktarnn oranna gre deiir (Kuban 1998; Akman
2003).
1.4. Yma Formlarnn Geliimi
Duvarclkta kullanlan ilk malzeme muhtemelen tat. Ta veya tula bloklarn birbiri
zerine konulup har ile balanmasyla oluturulan duvarclk teknii, sadelii ve
salaml ile kendini spatlamtr (zer 2006). Duvarclk, ara ve gerelerin
kullanlabilirliklerinin ve zelliklerinin geliimine paralel zellik gstermitir. rnein
eski yakn douda, evlerin geliimi kulbelerle balamtr. Sonralar opsidal ev tipine
geilmitir. En sonunda evler dikdrtgen ekilde yaplmtr. Eski yakn dounun tarih
ncesi ta mimari rneklerinden bazlar;
(a)
9
(b)
ekil 1.4. Eski yma yap rnekleri a) Kbrstaki bir kyden, ar kovan eklindeki
evler (M.. 5650), b) Iraktaki bir kyden, dikdrtgen eklindeki evler (M.. 5500-
6000)(Loureno 1996)
Ta kullanmna ek olarak kerpi tulalar, duvar malzemesi olarak kullanlmaya

balanmtr. Eski a ve lk ada gnete kurutulmu tulalar kullanlmtr. Gerek
kesilmeyi gerektiren talarn oluu gerekse kerestenin az oluu gibi nedenler tulann
geliimine n ayak olmutur. Tulann inaat malzemesi olarak kullanlmasnn
nedenlerini yle sralayabiliriz;
Tatan daha hafif oluu,

Kalba kolay dklmesi,
Tulann daha iyi yerletirilmesi,
Yangna kar daha dayankl oluudur.
Msrda (M.. 5000) hkmdarlar zamanndan, Roma tarihine kadar (M.S. 50),
duvarclkta ana malzeme olarak daha ok Nilde bulunan kurutulmu amurdan tulalar
kullanlmtr (Loureno 1996).
10
ekil 1.5. Msrn bakenti Thabeste duvarclk rnei (Loreno 1996)
1.5. Kemerler
Ta ya da tula paralarnn yan yana yay eklinde dizilmesiyle yalnz basnca alarak
zerine gelen ykleri yanlardaki iki mesnede ileten kemerler, aklklar gemek iin
kullanlmtr. Birbirine dayanarak akl rten iki ta paras, en ilkel kemer olarak
bilinmektedir. Ters v eklinde birbirine dayanarak oluturulmu ilkel kemer
rneklerine ilk olarak Msrda rastlanmtr (M.. 2700-2250). Fakat ta rneklerinden
nce, Msr ve Mezopotamyada kk kerpi ve tula paralaryla kemerler
oluturulmutur (Gngr 1967).
ki ta bloun birbirine dayanmas eklindeki kemerler, kap boluu gibi kk

aklklarn geilmesinde kullanlmtr. Sonralar bloklarn birbiri zerinde akl
kapatacak ynde kaydrlmas ile bindirme kemerler elde edilmitir. Bir kiriin alt
yzeyinde ekme gerilmesi oluurken, konsol kirite tam tersine st yzeyde ekme
oluur. Ancak, bindirme kemerde konsol yapan her ta, dierinin zerinden ok az
kma yapt iin ekme gerilmesi son derece dktr.
11
Bindirme kemerlerin balangc Msr ve Mezopotamyaya dayanr. M. . 2500de ina

edilmi olan kk aklk geen dz kemerlere Msrda rastlanr. Anadoludaki en
eski kemer ise M.. 13-14. yzylda yapld bilinen, Hititlerin bakenti Boazkyn
giriindeki Kral Kapsdr. Parabol biiminde yaplan bu kemer erilii verilmi
talarn st ste yerletirilip tepe noktasnda birlemesinden olumutur. Yunanllar,
Msr ve Mezopotamyadan rendikleri kemer yerine tayc eleman olarak dz atk
kullanmlardr. Roma dnemine kadar kemerler, kk aklklarn geilmesinde
kullanlm ve ok fazla gelitirilememitir. Romallar ise geni aklklar gemek iin
kemeri, rt eleman olarak tonoz ve kubbeyi en gelimi ekliyle kullanmlardr. yle
ki, Romada uygulanan yapm teknikleri, tarih sayfalarnda yerini almtr (Loureno
1996; Croci 1998; Ktrezschmer 2000).
1.5.1. Ta kemer kprlerin karakteristik zellikleri
Kemer biim olarak, kemere gelen btn kuvvetlerin kemerin zengilerinde, kemerin
mesnetlerine iletilmesini salamak iin tasarlanmtr. Kemer zerine gelen yk, kemer
elemanlar tarafndan basn eklinde birbirlerine aktarlarak kemerin kaplad akln
iki yakasna aktarlr. Mesnetlere aktarlan yklerin dorultusu dey deildir. Bu
ekilde mesnet, bu eik ykle kendi arlnn bilekesini karlayacak boyutta ve
biimde yaplmaktadr (Baylke 1992; amlbel 2000).
Bir kemerde, kemer rg ta olarak zengi, kilit ta ve kemer ta olmak zere

eleman bulunmaktadr. zengi ta kemerin balama ta olarak bilinir. Kilit ta
kemerin dey ekseninde bulunan kendisi ve dier zengi talar arasnda kilit grevi
gren elemana denir. Ykler kilit tann zerine ynlenir ve formdan dolay kemer
talarna aktarlr. Kemer talar ise zengi talar ile kilit talar arasnda kemeri
oluturmak iin kullanlan talara denir.
12
ekil 1.6. Kemer elemanlar
Kemer elemanlar ekilde gsterilmitir. Dier kprlerle ilgili teknik terimler ise ksaca
yledir;
Kemer akl : Kemerin oturduu iki ayak ve duvar arasndaki akla denir.
Kemer gz : Kemerin ve ayaklarnn arasndaki bolua verilen denir.
Kemer kilidi : Kemerin i tarafnda kemer talarnn meydana getirdii ibkey
yzeydir (Baylke 1992; Heyman 1999; amlbel 2000; Mahrebel 2006).
13
1.5.2. Kemerin yapsal formlar
Kap- pencere gibi kk aklklarda kesme ta, moloz ta ve tuladan kemerler

yaplmtr. Su kemeri gibi byk aklklarda ise kesme tatan rlm yarm daire
biiminde kemerler kullanlmtr.
Bugnk kemer formuna gelinceye kadar eitli ekillerde kemer formlar yaplmtr.
Bunlara rnek olarak ters v eklinde kemer, dz kemer, bindirme kemer, Hitit kemeri,
beik kemer, sivri kemer verilebilir (zer 2006).
Ters v eklinde kemer Bindirme kemer Dz kemer
Hitit kemeri Beik kemer Sivri kemer

ekil 1.7. Kemer geliim emas (zer 2006)
14
1.5.3. Kemer eitleri
Kemerler grnlerine gre ve geometrik yaplarna gre iki gruba ayrlmaktadr.

Grnlerine gre kemerlerin bazlar unlardr; Abank kemer, Armudi kemer, Atnal
kemer, Beik kemer, Bursa kemeri, atma kemer, Dilimli kemer, Ka kemeri, Keli
kemer, Mzrakucu kemer, Peni kemer (Hasol 1998; zer 2006).
Tablo 1.1. Grnlerine gre kemer eitleri (Anonim, 2013c)
Abank kemer: zengi talarnn farkl

dzlemlerde olduu kemer trdr.
Armudi kemer: Erisellii armudiye

benzeyen kemer trdr.
Atnal kemer: ekil olarak at nalna

benzeyen kemer trdr (Anonim,
2013c).
15
Tablo 1.1 (devam)
Beik kemer: Yarm daire biiminde

olan kemer trdr.
Bursa kemeri: Yan taraflar eyrek

dairelerden oluup tepe taraf ise dz
talardan oluan kemer trdr.
atma kemer: Ters v eklinde yaplan

kemer trdr.
Dilimli kemer: Eri ekseni boyunca

ardk birok eri parann
birletirilmesiyle oluturulan kemer
trdr (Anonim, 2013c).
16
Tablo 1.1 (devam)
Ka kemer: Drt eri parasnn bir

araya gelmesiyle oluan kemer trdr.
Eri elemanlarn iki tanesinin merkezi
kemer yaynn iinde, dier ikisinin ki
de kemer yaynn dnda kalr.
Keli kemer: Kemer yaynn erisel

elemanlar deil de onlarn yerine
dorusal elemanlar kullanlarak
oluturulan kemer trdr.
Mzrakucu kemer: Adeta mzrak ucuna

benzetilerek yaplan iki taraf ikin,
yukarya doru gittike sivrileen kemer
trdr.
Peni kemer: Kemerin zengi ekseninin

be eit paraya blnp yalnzca
ortadaki iki parann merkez alnarak
oluturulduu kemer trdr.
17
Geometrilerine gre kemerler unlardr; Dorusal formlu kemerler, Erisel formlu

kemerler, Karma kemerler (Hasol 1998; zer 2006).
Tablo 1.2. Geometrilerine gre kemerler (Anonim, 2013c)
Dz kemerler: Genellikle kap-

pencere boluklarn gemek iin
kullanlan kemer trdr.
gen kemerler: Genellikle

kk aklklarn kullanmnda
tercih edilen dar al kemer
trdr.
Keli kemer: Dz ve gen

kemerlerdeki zelliklerin
birleiminden meydana gelen
kemer trdr (Anonim, 2013c).
18
Tablo 1.3. Erisel formlu kemerler (Anonim, 2013c)
Parabol Zincir erisi Sikloid
Tek erilikli kemerler: Bu kemerler parabol, sikloit, zincir erisi gibi tek bir eri
yayndan oluan kemer trdr.
ki merkezli sivri profilli kemer ok merkezli dilimli kemer
Erilik merkezleri ayn ynde olan kemerler (Hasol 1998; zer 2006)
19
Tablo 1.3 (devam)
Erilik merkezleri farkl ynde olan kemerler (Hasol 1998; zer 2006)
20
2. KURAMSAL TEMELLER
Bu blmde, yma kemer kprlerin yapsal davrann anlamak iin yaplan ilk
almalar ve gnmzde bu yaplarn analizinde kullanlan yntemler anlatlacaktr.
Ayrca, yma kemer kprlerin mevcut analiz yntemlerine yeni yaklamlar getirmek
ve yeni yntemler gelitirmek amacyla yaplan almalara yer verilecektir.
2.1. Yma Kemer Kprler zerine Yaplan lk almalar
Erdik ve Durukal, ortalama 15 yzyldr yklmadan gnmze ulaan Ayasofya

Mzesini incelemilerdir. Sap90 kullanlarak yaplan sonlu eleman modeli iin 363
ereve eleman, 720 kabuk eleman, 2826 kat cisim eleman kullanlmtr.
Tanmlanan 5000e yakn dm noktas yaklak 17000 serbestlik dereceli bir sistem
oluturmutur. Model yapda gerekletirilen titreim deneyleri sonularna gre
dzeltilmitir. 1992 Karacabey depremi, Ayasofyada bulunan ivmeler ile kayt
edilerek gerek dinamik davrann belirlenmesinde etkili olmutur. Sonlu elemanlar
modelinde kullanlan analizler sayesinde mzenin yapsal zellikleri ve elemanlar
arasndaki etkileim belirlenmitir. Modelin dinamik analizinin titreim deneyleri ve
deprem kaytlar sonularyla uyum iinde olmas, saysal model almalarnn nemini
bir kez daha gstermitir (Erdik ve Durukal 1993).
akmak vd. yaplndan itibaren sekiz yz yl sre ile dnyann en byk kubbeli
mekn olan Ayasofya mzesinin mevcut durumundaki deprem davrann
incelemilerdir. Yapnn saysal modeli sonlu eleman yntemiyle oluturulmutur.
Disiplinler aras yaklam Ayasofyann dinamik davran ile ilgili almalara
uygulanarak, yapsal analiz, geoteknik ve malzemeye ynelik yaplan aratrmalarla
birletirilmitir. Malzeme alanndaki almalar yapda kullanlan harcn
karakteristikleri ve tula duvarn younluk, rijitlik ve dayanm hakknda fikir sahibi
olunmasn salamtr. Bu disiplinler aras alma Ayasofyann deprem davrann
21
kontrol etmek ve glendirmede yaplmas gerekenleri detaylandrmak iin nemlidir

(akmak vd 1994).
Boothby, dolgulu kemer kprlerin ara ykleri altndaki davranlarn deneysel olarak
ve sonlu elemanlar yntemiyle aratrmtr. Be farkl kpr iin, kemer karnna
yerletirilen LVDTler (linear variable differential transformer) yardmyla, farkl ara
ykleri altnda oluan yer deitirmeler llmtr. Sonra bu kprlerden drt tanesi
ANSYS programyla analiz edilmitir. Bu almalar sonucunda kemerin yklere
tepkisinin dorusallnn, kemerin kapasitesinin nemli bir ls olduu, dorusal
olmayan tepkilerin har ya da talardaki hasarlardan kaynakland, kemer st
duvarlarnn ve kemer st dolgusunun rijitletirici etkisinin kemer davrannda ok
etkili olduu sylenmitir. Program sonular gerek yer deitirme deerlerine olduka
yakn kmtr (Boothby 1998).
Thavalingam et al., sonlu elemanlar, ayrk elemanlar ve sreksiz deformasyon analizi

yntemlerini karlatrmak amacyla Edinburgh niversitesinde kemeri deneysel
olarak analiz edilip incelenmilerdir. DIANA FE, PFC ve DDA programlar
kullanlmtr. Elde edilen gme ykleri, deneysel gme yknn, srasyla %128,
%112 ve %84 civarnda hesaplanmtr. Sonu olarak her analiz metodunun
salam ve gereki gme yk deerleri verdii belirtilmitir. Ayrca dolgu ve dolgu-
kemer ilikisinin modellenmesinin ve analize dhil edilmesinin nemli olduu
sylenmitir (Thavalingam et al. 2001).
Frunzio et al., talyada Roma mparatorluu dnemine ait Pont St. Martin Kprsn
boyutlu sonlu elemanlar yntemiyle analiz etmilerdir. Kemerin sadece l ykler
etkisindeki analizi ANSYS programyla yaplarak, kemerin gvenlik faktr
hesaplanmtr. Analiz sonucunda elde edilen, yer deitirme ve gerilme dalm
verilerinin kemerlerin restorasyon almalar iin nemli olduu ancak, doru bir
analiz iin gerekli olan, malzemelerin mekanik zelliklerinin, tarihi yaplarda
belirlenmesinin zorluu vurgulanmtr. Hesaplanan en byk gerilme deeri, ta ve
22
dolgu malzemesinin dayanmlarndan olduka kk kmtr. Bylece kemerde

malzeme dayanmna bal bir gme olmayaca kabul edilmitir (Frunzio et al. 2001).
Timur, 1562 -1565 yllar arasnda ina edilmi ve eitli depremlere maruz kalm
Edirnekap Mihrimah Sultan Camisini incelemitir. Yapnn serbest titreim modlarn
belirlemek amac ile sonlu eleman modeli oluturulmutur. Hasar tespiti yapldktan
sonra, 1999 Marmara Depremine ait iki ayr ivme kayd kullanlarak analizi yaplmtr.
Analiz sonularna gre yapnn kuzey cephesinin, gney cephesine oranla daha az
yatay yer deitirme yapt grlmtr. Bylece bu cephenin daha rijit olduu, gney
cephesinin daha ok zorland ve hasarn byk ksmnn burada olutuu grlmtr
(Timur 2001).
Gler vd., M.S. 527 -536 yllar arasnda ina edilmi ve stanbulda kullanlabilir
durumdaki en eski yaplardan biri olan Kk Ayasofya Camisini incelemilerdir.
Caminin onarm ve glendirilme almalar iin yaplan bir alma olmutur. Model
SAP2000 sonlu elemanlar paket program kullanlarak oluturulmutur. Yerekimi ve
deprem yklerine maruz kalan binada oluan hasarlar ile gerekte yapda var olan
hasarlarla uyumluk gstermitir. Bu alma caminin onarm ve glendirme almalar
iin nceden nasl bir yol izlenecei hususunda kolaylk salamtr (Gler vd. 2004).
zcan, MS. 558 -562 yllar arasnda Sakarya nehrinin eski yata zerine ina edilen
Tarihi Sangarius (Sakarya) Kprsn incelemitir. Bu almada kullanlan malzeme
parametreleri yapya ait ta ve balayc numuneler zerinde yaplan basn testlerinden
belirlenmitir. Yapnn dinamik analizlerinde sonlu eleman yntemi kullanlmtr.
Kpr gvdesinin boyutlu modeli SAP2000 program ile oluturulmutur. Yapnn
Sonlu Eleman yntemi kullanlarak serbest titreim periyotlar ve 1999 Marmara
depremine cevab incelenmitir (zcan 2004).
Teomete ve Akta, Urla Kamanl Camii zerinde aratrmalar yapmlardr. Yapsal

analizleri sonlu eleman yntemi ile gerekletirilmitir. Yapnn test ve gzlemler
sonucu elde edilen geometrik ve malzeme verileri bu modelde kullanlmtr. Yapnn
23
sonlu eleman analizi, LUSAS program ile yaplmtr. Yapya z yk, sismik ykler ve
olas oturma senaryolar iin elastik lineer analizler uygulanm ve yapdaki sorunlu
blgeler irdelenmitir. Ayrca dorusal olmayan analizler sayesinde yapdaki mevcut
durum aklanmaya allmtr (Teomete ve Akta 2004).
Rizede bulunan tek aklkl tarihi iki kemer kpr, Grer ve arkadalar tarafndan
sonlu elemanlar yntemiyle statik adan incelenmi ve gerilme analizleri yaplmtr.
Bir boyutlu zmleme yapan bir sonlu elemanlar program olan Franc2d program ile
yaplan analizler neticesinde birtakm sonular elde edilmitir. Bunlardan birincisi
kemer kprlerin kritik noktas olan kilit ta blgesine uygulanan tekil yklerden
dolay, en yksek gerilmelerin bu ksmlarda younlam olmas dieri ise meydana
gelen gerilmelerin neredeyse her blgede basn gerilmeleri oluudur (Grer vd. 2007).
Kant ve Ik, yaptklar almada deiik geometrilere sahip model tula kemerlerin
deney sonular ile saysal analiz sonularn yma yaplarn saysal analizlerindeki de
gz nnde bulundurarak karlatrma yapmlardr. Model olarak adet kemer kpr
kullanlmtr. Saysal analizler iin FLAC3D ve Udec programlar kullanlmtr. Elde
edilen sonularn deneysel sonulara olduka yakn olduu belirlenmitir (Kant ve Ik
2007).
Dabanl, geometrik olarak doru kemer eklini elde etmek zere yaygn olarak zincir
erisine bavurmutur. ki ucundan tutularak serbest braklan zincir, kendi arl
altnda btn kesitlerde ekme oluacak ekilde bir geometri kazanr. Bu eklin ters
evrilmi halinde ina edilecek olan kemerde hi ekme gerilmesi grlmeyecektir.
Bylece tamamen basnca alan bir kemer elde edilmi olur ve ekil 2.1de grld
ifade edilmitir (Dabanl 2008).
24
ekil 2.1. Zincir erisi ve zincirin dndrlmesiyle elde edilen kemerler (Dabanl 2008)
Bayraktar vd., Malatya-Elaz karayolu zerinde bulunan Kmrhan Kprsnn

analitik ve deneysel olarak elde edilen dinamik karakteristiklerinin karlatrlmas iin,
kprnn modelini SAP2000 program ile modellemi ve dinamik karakteristiklerini
analitik olarak elde etmilerdir (Bayraktar vd. 2009).
Sayn vd., almalarnda Malatya ilinin Darende ile merkezindeki tarihi Uzunok
kprsnn dorusal ve dorusal olmayan dinamik analizlerini yapmlardr. Kpry
boyutlu sonlu elemanlarla modellemi, dorusal ve dorusal olmayan zmlerden
elde edilen sonular birbirleri ile karlatrarak kprnn sismik davrann
incelemilerdir (Sayn vd 2011).
Korkmaz vd., yaptklar almada, ta kemer kprlerin deprem davranlarnn

belirlenmesi amacyla Rize-Ardeen amlhemin karayolu zerindeki, 19-20. yy
Osmanl dnemine ait Timisvat ta kemer kprsn SAP2000 programnda kat
eleman ile boyutlu modelleme yaparak ele almlardr. Model zerinde deprem ivme
kaytlar ile zaman tanm alannda dinamik analizler gerekletirilmitir. Zaman tanm
25
alannda yaplan analizler sonucunda her bir deprem kaydna ait yer deitirme ve
gerilme deerleri bulunmu ve elde edilen sonular karlatrmal olarak
deerlendirilmitir (Korkmaz vd 2013).
Rafiee and Vinches, yaptklar almada Romallar dnemine ait gney Fransa daki
Pont Julien ta kemer kprsnn statik ykler altndaki mekanik davranlarn
incelemilerdir. Model 3 boyutlu olarak ele alnmtr. Model 1219 adet kat elemandan
olumutur. Saysal hesaplamalarda NSCD(Dzgn Olmayan Dinamik Etki) metodu
kullanlmtr. Bu metod Montpellier niversitesinin Mekanik ve naat Mhendislii
Laboratuarnda gelitirilen LMCG90 koduna dayanr. Bu kod ayrtrma veya sktrma
gibi taneli malzemelerin davranlarnda kullanlmtr (Rafiee and Vinches 2013).
Yaplan analizlerde kprnn mevcut durumuyla maruz kalabilecei etkilere kar

tepkisi incelendii gibi, temellerdeki onarmlarn yaplarak tamamlanmas durumlar ve
dere yatandaki zemin kotunun deimesi durumlarndaki tepkileri de incelenmektedir.
Yapsal modelde altlarnda ahap zgaralar olan temeller bu zgaralara oturtulmutur.
Gerekletirilen yapsal analizlerde kpr sonlu elemanlar yntemiyle modellenmitir.
Sonlu Eleman Yntemi; yaplarn boyutlu dorusal ve dorusal olmayan, statik ve
dinamik analizlerinin yaplabildii saysal bir yntemdir. Sonular saysal ve grafik
ortamda elde edilebilmektedir.
2.2. Ta Kemer Kprnn Yapm
Kemer, dey ykler altnda sktrlan blok ekillerinden oluur. Kemer, kilit ta
yerletirilinceye kadar kendi arln tayamayacandan dolay balangta ahap bir
kalp zerine ina edilir.
26
ekil 2.2. Ta kpr yapm aamas (Anonymous 2013d)
Ahap kalbn kaldrlmasnn hemen sonrasnda kemerin aaya doru ok hafif yer
deitirmesi geveme olarak adlandrlr ve bylece elemanlarn birbirine basmasndan
dolay elemanlar arasndaki har skm olur. Geveme kemerde ayrma atlaklarn
nlemeye yardmc olur. Kemer dayatlan ykleri karlayacak gce ulamadan ahap
kalp kaldrlmaz. nk kalbn erken kaldrlmas kemer kmesine neden olabilir
(zer 2006).
Eski ustalarn baarlar hafife alnmamaldr. nk gerek ara gere eksiklii, gerek
malzemeyi elde etme zorluklar, gerekse ekonomik yetersizliklere ramen eski ustalar
muazzam yaplar yapmay baarmlardr (Loureno 1996).
2.3. Kemer Formunun lk rnekleri
Kemer formunun ilk rnekleri M. . 3000 li yllarda Mezopotamya da Smerlere ait

yeralt mezarlarnda grlmtr. Msrllara ait olan bu rnekler, bu uygarlnda ayn
dnemlerde kemer formunun yapsal potansiyeli hakknda bilgi sahibi olduklarnn
27
gstergesidir. Ancak her ne kadar kemer formunu bulan Smerler olsada bu iin baarl
almalarn yapanlar Romallar olmutur. Trkiye deki Cendere Kprs,
Karamaara Kprs Roma devrinden kalan yaptlar arasndadr (Ural 2005).
ekil 2.3. Cendere Kprs (Anonim 2013f)
2.3.1. Kpr ve su kemerlerinde kemerin kullanm
En byk kpr ustalar antik Romallardr. nemli gelimelere imza atmlardr. Doal
imentoyu kefedip birok alanda kullanmlardr. Su kenarlarnda veya su seviyesinin
altnda kaz yaplabilmesi iin uygulanan tahkim iine yada suyun inaat sahasna
girmesini nlemek amacyla ina edilen batardolar gelitirmilerdir. Ayrca yma ta
kpr uygulamalarn gelitirmilerdir (zer 2006).
Romallar su kemerlerini derin ve dik vadilerden ehirlere su getirmek iin

kullanmlardr (Swift 1951). Roma imparatorluuna ait stanbul daki Bozdoan Su
Kemeri gnmze kadar ulam tarihi Roma yaplarndandr (Anonymous 2013m).
28
ekil 2.4. Bozdoan su kemeri (Anonymous 2013)
Romallar eimlerdeki su basnlarn azaltmak iin su kaynaklarn borularla

blmlerdir. Su, geleneksel Roma tf kesme tandan ina edilmi kemerlerle
tanmtr. Gney Fransa da Nimes yaknlarndaki Gard kprs, Romallar tarafndan
yaptrlan baarl su kemerlerinden biridir. Gard rmandan Nimes ehrine su getirmek
iin yaptrlmtr. Ortalama boyu 270 metre olan kpr sra kemerden olumaktadr.
Ve zerindeki kanal yass ta bloklarla kaplanmtr (Anonymous 2013c).
29
ekil 2.5. Gard kprs (Anonymous 2013c )
2.3.2. Trkiye deki kpr rnekleri
Roma ve Bizans dnemine ait kprler:
Roma ve Bizans dnemine ait birok kpr vardr. Misis Kprs, Ceyhan nehri
zerinde yer almaktadr. Anadolunun ilk Roma kprs olarak bilinmektedir. IV.
Yzylda Roma imparatoru II. Flavius Julius Constantinus tarafndan yaptrlmtr.
Kpr dokuz gzl olarak ina edilmitir. Seluklular, Bizansllar be Hallar arasndaki
savalara ahitlik eden kpr, Ramazanolu Beylii ve Osmanl dnemlerinde iddetli
depremlerle tahrip olmu ama farkl dnemlerdeki onarmlarla ayakta kalmay
baarmtr. Kprnn toplam uzunluu 132, 7 metre ve genilii ise 6, 5 metredir.
Dokuz akl olan kprnn en byk akl 11,0 metredir (Anonim 2013e).
30
ekil 2.6. Misis kprs (Anonim 2013e)
Ayrca Roma ve Bizans dnemine ait Trkiye de bulunan kprlere Justinianus

kprs, Gvercin Kprs, Asi nehri Kprs rnek olarak verilebilir (Ural vd 2007).
Osmanl dnemine ait kprler:
Osmanl dnemine ait ok sayda kpr vardr. Bunlara Kapaa Kprs, Kanuni
Sultan Sleyman Kprs, Odaba Kprs, Sokullu Mehmed Paa Kprs,
Yalnzgz Kprs rnek olarak verilebilr. II. Muratn Ergene Nehri zerine 1426-
1443 yllar arasnda Mimar Mslihiddine yaptrd Uzun Kpr, 1,392 metre
uzunluunda ve yer yer 6.80- 6.90 metre geniliindedir. Bu kpr 174 gzden
olumaktadr (Anonim 2013g).
31
ekil 2.7. Uzun kpr (Anonim 2013g)
Seluklular dnemine ait kprler:
Seluklular dnemine ait de yma kprler bulunmaktadr. Bu dneme ait kprlere

Tekgz Kprs, Yeilrmak Kprs, anl Kprs, Kesik Kpr, Kzlrmak
Kprs rnek olarak verilebilir (ulpan 1975).
Seluklu dnemine ait nemli kprlerden birisi de ubuk ay zerinde bulunan

Ankarada ki Akkprdr. Kpr yedi gzden olumaktadr. Kemerler sivri formludur.
Kpr Anadolu Seluklu sultan Alaaddin Keykubad tarafndan mimar Bedreddine
yaptrlmtr (Anonim 2013d).
32
ekil 2.8. Akkpr (Anonim 2013d)
2.4. Kemer Kprlerdeki Kstlamalar
Kemer kprlerin baarl gemiine ramen, gnmzde pek fazla ina edilmemitir.
Bunun nedenlerini yle sralayabiliriz;
Balangtaki maliyeti,
Gnmz iilerinin iilik konusunda yetersiz kal
Mhendislerin kendilerini gvende hissetmelerine bal olarak bilinen daha dayankl
malzeme kullanma istekleridir (Rezaei 2010).
2.5. Kemer Kprlerin Avantajlar
Kemer kprlerin avantajlarn yle sralayabiliriz;
Balang maliyetlerinin yksek olmasnn yann da uzun dnemde dnldnde,

hem bakm masraflarnn az oluu hem de daha uzun mrl oluu (Begimgil 1997),
33
Grsellie hitap etmesi,

Yapmda kullanlacak malzemelerin kolay temin edilebilecek nitelikte olmasdr.
2.6. Kemerlerin alma Prensipleri ve Yapm zellikleri
Kemer oluturulurken talarn uygun biimde krlmas ve uygun alarn yakalanmas

durumunda kendiliinden dayanak olarak alacaktr. Basn kuvvetleri altnda alan
tarihi yaplarda basn dayanm zellikle nemlidir. Yma almalarn basn
dayanmlarn etkileyen yma birimlerin ve harcn su emme kapasiteleri, derz genilii,
birimler ve har arasndaki ba iilii gibi faktrler vardr (Hendry 1998). Kemerlerde
kullanlan ta veya tulann basnca kar yeterli mukavemeti olsa da ekmeye kar
direnci yok denecek kadar azdr. Bundan dolay ekmeye kar mukavemetinin olmad
kabul edilir. Ta ve tuladan yaplan tayc sistemlerde ekme gerilmesinin olmamas
gerekir. Bunun iinde tayc sistemlerin her bir kesitinde sadece eksenel basn
kuvvetinin etkimesi yada eksenel basn kuvveti ile birlikte bir miktar eilme
momentinin etkimesi gerekmektedir. Kemer ekseni uygun ekilde dzenlenerek hibir
kesitinde eilme momentinin meydana gelmemesi veya normal kuvvletle birlikte
etkiyecek eilme momentinde ekme gerilmelerinin olumamas salanabilir (Ekiz
1995; Roth 2000; Usta vd 2001; Uluengin vd 2007).
2.7. Yaplar Etkileyen Ykler
Yaplar farkl trdeki yklere maruz kalabilirler. Mhendislik asndan yapya etkiyen
yk, kavram olarak ok nemlidir. nk yapya etki eden ykler ve bu yklerin yapya
olan etkilerin hesaplanmas yap inas bakmndan nemlidir. Bunun yan sra doal
yollarla oluan ve yapya dorudan veya dolayl olarak etki eden kuvvetler de vardr.
Bunlar rzgr, deprem, kar ykleridir. Bunlarn ierisinde yapya en ok etki eden
deprem ykdr. Deprem yknn yaplardaki ykc etkilerinden dolay, deprem
etkilerinin azaltlmas iin eitli aratrmalar yaplmtr.
Yap yklerini farkl gruplara ayrabiliriz.

34
Ynne Gre Ykler
Dey Ykler: Yapya yerekiminin etkisiyle, yukardan aaya doru ynlenmi

kuvvetlerdir. (Arlk kuvvetleri)
ekil 2.9. Dey yk
Yatay Ykler: Yaplara yatay dorultuda etkiyen kuvvetlerdir. rnek olarak barajn
arkasndaki su, rzgr ya da deprem ykleri verilebilir.
ekil 2.10. Yatay yk

35
Etkime Biimine Gre Ykler
F Tekil Ykler: (Mnferit

yk) Yapya tek noktadan
aktarlan yklerdir.
F F F F F F F F F izgisel Ykler: Yapya

bir izgi boyunca yaylm
yklerdir. Bir tula
duvarn; zerine oturduu
demeye aktard ykler
rnek olarak verilebilir.
ekil 2.11. Etkime biimine gre tekil ve izgisel yk
F F F F F F F F F F F
ekil 2.12. Yayl yk
Yayl Ykler: Bir salonda birikmi kalabalk, demenin zerine ylm kum, bir
istinat duvarnn arkasndaki toprak itkisi, kar yk gibi alana yaylm yklerdir.
Zamana Bal Ykler
Statik Ykler: iddeti, yn ve yeri anlk olarak deimeyen, yapya her zaman
ayn biimde etki eden yklerdir. Statik ykleri iki temel kategoride inceleyebiliriz.
l Yk (Zati yk): Yap zerinde her zaman var olan, hibir deiim gstermeyen
yklerdir. rnein kolon, kiri, deme, duvar gibi yap elemanlarnn kendi arlklar.
36
letme Yk (Hareketli yk): Yapya sonradan yklenen, uzun bir zaman diliminde
yava bir eklide deiim gsteren yklerdir. Ev ierisinde bulunan eya ve yaayan
insanlar rnek olarak verilebilir.
Dinamik Ykler: Yapya anlk etkiyen ve ok ksa sreler ierisinde ok byk

deiimler gsteren kuvvetlerdir. rnek olarak kprden hzla geen tr, fabrika
ierisinde almakta olan byk titreimli makine ve patlamalar verilebilir. Ykn
dinamik olmas yaplar zerinde ok karmak ve byk etkilerin olumasna neden
olur. rnein bir yapya ani olarak yklenen bir cisim kendi arlnn birka kat
byklnde etkiler oluturabilir.
Rzgr yk: Rzgr etkisiyle oluan ve yapnn farkl elemanlarn emme veya
basn eklinde etkileyen yatay kuvvettir. Rzgr iddeti ve yn, deiebilen iklimsel
nedenlerle artp azalan bir yktr. Belirli periyotlarda dzenli rzgr esintilerine sahip
blgeler nadiren olsa da genel olarak dzensiz ykler snfna dhildir.
Deprem Yk: Deprem yk ya da deprem kuvveti, yapya etki ettiinde yapnn
formu, tayc sistemi, ktlesi, doluluk boluk oran gibi eitli etkenlere bal olarak
yapy olumsuz ynde etkiler. Yapnn karakteristik zelliklerinin deprem kuvvetine
ykc ynde tepki vermesi ou zaman felaketlerle sonulanmtr. Ayrca yapnn
deprem karsnda ne gibi davranlar sergileyeceini nceden tahmin etmemiz
durumunda, alacamz tedbirler yapy bu kuvvete kar korumamzda bize yardmc
olacaktr. Bundan dolay yapnn her bir blmnn ayr ayr deprem kuvvetleri
karsnda nasl altn incelememiz gerekmektedir (Hasol 1998).
2.8. Yma Kemer Kprlerinde Uygulanan Analiz Yntemleri
Tarihi yaplarn korunmas ve restorasyonu zel eitim gerektiren bir itir. Gelien
malzeme ve yapm teknikleri, geleneksel yapm tekniklerinin ok abuk unutulmasna
neden olmakta ve yaplarn restorasyonunda modern yapm tekniklerinin kullanlmasn
zendirmektedir. Ta veya tula yma yapm teknii ile yaplm yaplar iin eitli
37
analiz yntemleri uygulanmaktadr. Belli bal yapsal analiz teknikleri, elastik analiz,
plastik analiz ve analitik yntemlerdir. Tarihi yaplarn korunmas ve onarm iin
yaplacak analizlerde, ilk olarak elastik hesap yaplmas daha uygundur. Dorusal
elastik analiz yapan bilgisayar programlarnn kullanm daha yaygn, sonularnn
yorumlanmas daha kolay ve bu programlarda hata yapma riski daha azdr. lk analiz
sonucunda belirlenen zayf blgeler, daha sonra bu blgeler iin hazrlanan, dorusal
olmayan malzeme zellikleri ve geometrik dzensizliklerin gz nne alnd ayrntl
modeller ile tekrar analiz edilebilir. zellikle atlaklarn ilerlemesini gzlemek
amacyla, yma yap sistemini oluturan ta veya tula gibi birim elemanlarn birbirine
balayan har, baz zel balant elemanlaryla modellenebilir.
2.8.1. Elastik analiz yntemleri
Bu metotla ilk olarak Castigliano, ikinci olarak Pippand son olarak ta Hughes birok
alma yapmtr. Buradaki en nemli metotlardan birisi MEXE/MOT yntemidir. (
Military Engineering Experimental Establishment) . Bu yntem Hareketli yk hzl bir
ekilde verir. Bu yk aada belirtilen faktrlerle arplr (Orhan 2010).
Aklk faktr(Fsr)
Profil faktr( Fp)
Malzeme faktr( Fm)
Derz faktr( Fc)
evre artlar faktr( Fc)
2.8.2. Plastik analiz yntemleri
Herhangi bir yma kemer kprnn kme yknn hesaplanmas nclerinden olan
Heyman tarafndan incelenen analiz plastik analiz yntemidir. Heyman a gre;
Bitiik kargir yap elemanlarnn arasnda kayma krlmas olumaz.

38
Kemerde ekme dayanm yoktur.

Kemerde basn dayanm vardr (zer 2006).
2.8.3. Analitik yntemler
Analitik yntemlere dorusal ve dorusal olmayan sonlu elemanlar rnek verilebilir.
Sonlu elemanlar yntemi:
Yma yaplarn ayrntl yapsal analizlerinde genellikle sonlu elemanlar analizi

yntemi kullanlr. Yapsal analiz, yapnn tamam ya da belirli bir elemannn
matematiksel modelinin hazrlanmasyla balar. Bu ileme yapnn ayrtrlmas denir.
Yap, ayrtrma srasnda, analizin amacna uygun bir ekilde ve ok sayda sonlu
elemanlara ayrlr. Yapy oluturan tayc elemanlar, yapnn geometrik boyutlar,
yap zerine etki eden ykler, mesnetlerin ve elemanlarn birleim noktalarnn hareket
yetenekleri ve serbestlik derecesi gz nne alnarak model ierisinde tanmlanr.
Matematiksel modellemenin amac, yapnn tamamnn, belli bir blmnn ya da
tayc elemanlarnn eitli ykler veya fiziksel etkiler altnda gerek davrannn
gzlenmesini salamaktr. Yapnn gerek davran genellikle ok karmaktr. Bu
nedenle, yapy modellemek iin birok sadeletirmenin yaplmas zorunludur. Yaln ve
basit bir model elde etmek iin, yap elemanlarn oluturan malzemenin mekanik
zelliklerinin de uygun ekilde tanmlanmas gereklidir (zer 2006).
En temel ekliyle Sonlu Elemanlar Ynteminde sistem temel olarak aadaki matris
formuna dntrlr.
[K] . [D] = [R] 2.1
Burada [D] byklk alannn dm noktalarndaki bilinmeyen deerleri temsil eden

vektr (vektr matrisleri stn eklindedir), [R] bilinen yk vektr ve [K] ise bilinen
39
sabitler matrisidir. Daha basite indirgersek R snr artlarn (dardan etkiyen ykler
vs) K sistemin yapsn temsil eder (kat, akkan, gaz vs zellikleri), D ise aranan
dm noktalar stndeki deerlerdir (gerilme, kuvvet vs). Buradan anlalaca zere
D matrisinin bulunabilmesi iin sistemi temsil eden byklklerin verilmesi gerekir (K
matrisi) ayrca dardan etkiyen snr artlarnn da bilinmesi gerekir (R matrisi) (zer
2006).
Matematiksel modellemenin temel prensipleri unlardr;
En iyi sonucu veren model her zaman en basit olandr. Analizin amacnn ve
kapsamnn dna kan daha ayrntl ve karmak modeller hata riskini artrr.
Matematiksel modeli oluturan elemanlarn boyutlar seilirken, analiz iin gerekli
olan btn tayc sistem etkileri gz nnde bulundurulmaldr. rnein, bir kemerin
analizinde eer burulma momentinden dolay oluan deformasyon hesaplanacaksa,
modelde kemeri tanmlayan eleman, eksenel kuvvet, kesme kuvveti, eilme momenti ve
burulma momenti deerlerini verecek ekilde boyutlandrlmal ve kesit zellikleri bu
deerlerin sonularn verecek ekilde tanmlanmaldr.
Yapnn tamamn tanmlayan byk bir modelin bir blmn ayrarak yaplan
model, o blmn ya da elemann ayrntl davrann incelemek iin yeterli deildir
(Toker vd. 2004).
Ayrntl davran iin snr koullarn ve balant ekillerini doru bir ekilde
tanmlayan modeller gereklidir. Bir yapnn matematiksel modelini oluturmak iin
aada belirtilen temel aamalar izlemek gerekmektedir:
Malzeme davran ile ilgili olarak yaplan kabuller, diferansiyel eleman olarak da
bilinen, malzemenin ok kk bir parasnn davranna gre belirlenir. Diferansiyel
eleman malzeme modelini oluturur. Malzeme modelinde, malzemenin gerilme-birim
deformasyon zellikleri gz nne alnr.
40
Yapnn snrlar belirlenmi bir blmn tanmlayan ve sonlu eleman olarak

adlandrlan elemanlarn davrann sergilemesi iin diferansiyel elemanlar
btnletirilir.
Bir sonraki aama, yapnn tamamnn davrann yanstmas iin sonlu elemanlarn
bir araya getirilmesidir.
Son aamada ise, snr koullar, mesnetlerin ve dm noktalarnn hareket
yetenekleri ve model zerine etki edecek olan ykler belirlenir.
Sonlu elemanlar analizinde ncelikle modeli oluturan elemanlarn bireysel davran,

sonra da matematiksel modelin tamamnn davran nemlidir. Kusursuz bir model
oluturmak iin malzeme davran ve elemanlarn bireysel davrannn ok iyi
incelenmesi gereklidir (nay 2002).
2.9. Tarihi Yaplarn Yapsal Analizinde Karlalan Sorunlar
Tarihi yaplarn analizlerinde birok sorunla karlalabilir. Bunlar yle

sralayabiliriz;
Geometrik boyutlarla ilgili veri eksiklii,

Olduka byk kesit boyutlarna sahip yap elemanlarnn dardan grnmeyen i
blmlerinin malzeme zellikleri,
Yap malzemelerinin zelliklerinin belirlenmesindeki glkler,
Ayrntl laboratuar analizlerinin yksek maliyeti,
Yapm tekniinden ve doal malzeme kullanmndan kaynaklanan veri eitlilii,
Yapm sresinin ok uzun olmas nedeniyle ayn eleman kesiti iinde bile
deiebilen malzeme zellikleri,
Yapm srecinin ve srasnn tam olarak bilinmemesi,
Yapdaki mevcut hasarn neden olduu genel stabilitenin ve dayanm srekliliinin
tam olarak saptanamamas,
ada yap malzemesi, yapsal analiz, tasarm ve yk artnamelerinin
uygulanamamasdr (Croci 1998).
41
2.9.1. Modelleme stratejileri
Tarihi yaplarn modelleme ve analiz stratejileri Laureno tarafndan e ayrlmtr.

Bunlar makro modelleme, mikro modelleme ve basitletirilmi mikro modellemedir.
ekil 2.13. Modelleme teknikleri (Jafarov 2012)
Modelleme teknii olarak genelde makro ve mikro modelleme yaklam tercih

edilmektedir. Makro modellemede, yma birim ve harcn zellikleri homojenletirme
ilemlerine tabi tutulmak artyla yma, kompozit bir malzeme olarak
dnlmektedir.Mikro modellemede ta ve har elemanlar birbirinden bamsz olarak
dnlmektedir (Ural 2009). Basitletirilmi mikro modelleme ise mikro
modellemenin kullanlabilirliini artrmak iin tasarlanm modelleme tekniklerinden
biridir (Loureno 1999).
42
3. MATERYAL ve YNTEM
3.1. ANSYS Sonlu Elemanlar Program
ANSYS sonlu elemanlar programyla yaplan analizler dier sonlu elemanlar

programlaryla yaplan analizlere benzer ekilde yaplmaktadr. Fakat her yazlmn
kendine zg eleman tipleri ve malzeme zellikleri vardr. Ancak unutulmamaldr ki,
ANSYS ve benzeri sonlu elemanlar programlarn kullanabilmek iin eleman davran,
malzeme davran, sonlu elemanlar metodu gibi konulara hakim olmak gerekmektedir.
3.1.1. ANSYS sonlu elemanlar yazlmnn tantlmas
ANSYS genel amal sonlu elemanlar paket programdr. Ve ierisinde ok sayda

eleman tipi bulunur. Paket program ierisinde belirli bir soruna ynelik hazrlanm bir
model veya eleman olamayabilir. Bu yzden bizler elemanlarn kombinasyonu veya en
iyi eleman seimini dikkatlice yapmalyz.
Model almalar sayesinde ta, beton gibi krlgan malzemelerin modellenmesinde

ANSYS programnda (SOLD65) eleman kullanlr. Yma kemer model
almalarnda bu eleman kullanlmtr. Bu almamda da benzer ekilde SOLD65
eleman kullanlmtr.
3.1.2. Solid65 eleman
SOLD65, 8 dml hacimsel eleman olarak ANSYSte gelitirilmitir. Bu elemann

herbir dm noktasnda adet serbestlik derecesi vardr. Bu eleman, ekme
gerilmelerinde atlama, birbirine dik eksende krlma, plastik ekil deitirme gibi
zelliklere saahiptir. SOLD65 elemannn genel geometrisi ve dm noktalarnn
durumlar ekilde grlmektedir.
43
ekil 3.1. Solid65 eleman (Anonymous 2013b)
3.1.3. ANSYS program ile sonlu eleman analizi
Sonlu elemanlar modeli aslnda fiziksel sistemin matematiksel bir modelini oluturma
demektir. Bu model; fiziksel sistemin geometrisini, modeli oluturan eleman ve dm
noktalarn, sistemde kullanlan malzemelere ait zellikleri, deplasman snr artlarn ve
dier zellikleri kapsar.
Modellemeye balamadan nce; fiziksel sistemin geometrisinin tanmlanmas,

modellenmenin iki boyutlu mu yoksa boyutlu mu olacana karar verilmesi, snr
artlar ve yklerin nceden belirlenmesi, hangi tr analize ihtiya duyulduunun
nceden kararlatrlmas gerekir. Genel olarak sonlu elemanlar blmde
incelenmektedir.
Preprocessing: Problemin tanmlanmas
Keypoint/ Line/ Area/ Volume tanmlanmas

Eleman tipi ve malzeme/geometri zelliklerinin tanmlanmas
Gerekli izgi/ alan/ hacimlerin sonlu elemanlara blnmesi
Solution: Yklerin ve snr artlarnn belirlenmesi ve zmn gerekletirilmesi

44
Postprocessing: Sonularn grntlenmesi

Preprocessing Mens;
Preprocessing blmnde yer alan Line iki keypoint noktas ve bunlar birbirine
balayan dorudan medyana gelir. Area ise en az Line dan oluur. Volume ise
en az drt Area dan oluan kapal bir hacimdir.
ekil 3.2. Model oluturma nesneleri (ANSYS 2003)
Bunlar ANSYSte model oluturma nesneleridir. Preprocessing mensnde ikinci

olarak eleman tiplerinin belirlenmesi ve malzeme/geometri zelliklerinin tanmlanmas
yer alr.
Modelde kullanlacak eleman tipleri nceden tayin edilmelidir. ANSYS kullanlacak her
bir elemana farkl numara vermektedir. Bu elemanlar genellikle yapsal analiz, termal
analiz, elektromanyetik analiz gibi analizleri gerekletirebilmek iin tasarlanmtr.
Yap analizlerinde kullanlan en yaygn eleman tipleri arasnda solid, shell, beam, plane
yer almaktadr. ANSYS te bu elemanlarn iki boyutlu, boyutlu, lineer, non-lineer
gibi trleri mevcuttur. Elemanlar genel olarak nokta, izgi, alan, hacim ekilleri iin
geerlidir. Nokta, dm noktasyla tanmlanan bir elemandr. izgi, bir doru veya
45
yay ile birlikte iki veya daha fazla dm noktasn birbirine balayan elemandr. Alan,
drtgen veya gen elemandr. Ayrca shell( kabuk) eleman da alan elemandr. Son
olarak hacim ise boyutlu kat elemandr. Her elemana ait anahtar seenekleri
mevcuttur. Bunlara key option denir. Her bir anahtar seenei iin bir deer vermek
mmkndr. Kullanlacak her malzeme tr iin bir malzeme modelinin oluturulmas
gerekmektedir. Ve her malzeme trne geerli olabilmesi iin bir numara verilmelidir.
Lineer- elastik bir malzeme iin izotropik, ortotropik veya anizotropik seeneklerinden
biri seilmelidir. Non-lineer bir malzeme iin elastik, inelastik veya viskoelastik
seeneklerinden biri seilmelidir. Ayrca analiz yapmaya balamadan nce malzemenin
elastisite modl, poisson oran, younluk, termal iletkenlik gibi zellikleri
tanmlanmaldr.
ANSYS programnda Drucker-Prager malzeme modeli parametre ile tanmlanr.

Bunlar, kohezyon deeri(sfrdan byk olmal), i srtnme as ve genleme asdr.
Akmadan dolay malzeme hacminde meydana gelen genlemenin miktar genleme
as ile kontrol edilebilir. Eer genleme as ile srtnme as ayn ise akma kural
ilikili akma kural / associated flow rule tipindedir. Eer genleme as sfr ise
(veya srtnme asndan kkse), akma srasnda malzeme hacminde art yoktur
veya azdr ve akma kural ilikisiz akma kural / nonassociated flow rule tipindedir
(Calayr ve Karaton 2004).
Preprocessing mensnde son olarak gerekli izgi, alan, hacimlerin sonlu elemanlara
blnme ilemi yer almaktadr. Sonlu elemanlara blme ilemine mesh etme denir.
Elemanlara blme ilemi iki ekilde olmaktadr.
Serbest elemanlara blme

Planlanm elemanlara blme
Serbest elemanlara bmodelin ekline bal olarak blnme ileminde, blme ilemi
ANSYS tarafndan elemann ekline, modelin geometrisine bal olarak otomatik
ayarlanr (Ansys 2003).
46
ekil 3.3. Serbest elemanlara blme
Planlanm elemanlara blme ilemi ise modelin ekline bal olarak blnecek
drtgenlerde bir simetri yakalama abasdr.
ekil 3.4. Planlanm elemanlara blme

47
Solution Mens;
Burada yklerin ve snr artlarnn belirlenmesi ve zmn gerekletirilmesi ilemleri

yer alr. Eer maddesel bir yk uygulanrsa ivmelenme balar. Ve bu ivmelenme srekli
devam eder. Bir snr art uygulanana kadar bu ivmelenme devam eder. ANSYSte bir
modelin mesnet artlarn tanmlamak; ilgili dm noktalarna deplasman yklemeyle
salanabilir. lgili dm noktasnda hangi deplasman engellendiyse o deplasman sfr
olarak verilir. Bir snr art btn ynlerde (X, Y, Z) olabilecei gibi yalnzca belirli
bir ynde de olabilir. Snr art, simetri veya antisimetri eklinde de olabilir.
Yklemeler noktasal basn eklinde, gerilme analizlerinde yer deitirme eklinde,

termal analizlerde scaklk eklinde akkan analizlerinde ise hz eklinde olabilir.
Ykler bir noktaya, bir izgiye, bir kenara, bir yzeye hatta toplam cisme uygulanabilir.
Ancak yklenecek yk malzeme zelliklerinde ve model geometrisinde kullanlan
birimlere gre belirlenmelidir. Son olarakta oluturulan model ve yklemeler
dorultusunda zm balatlr (Aydn 2010).
Analiz
ANSYS program ile dorusal ve dorusal olmayan yap analizi yaplabilmektedir.

Analiz tipi modelde kullanlan malzeme modeline ve eleman tipine baldr. Dorusal
olmayan bir malzeme tanmnn yaplmas analizi nonlineer yapacaktr. Ayrca deiken
rijitli elemanlar tanmlamak ta analizin nonlineer olmasna neden olacaktr. Dorusal
veya dorusal olmayan olan Statik veya Dinamik analiz yapmak mmkndr. Zaman
kontrol, hem statik hem de dinamik analiz iin tanmlanabilir. Dorusal statik bir
analizde zaman admlar gereksizdir. Dorusal olmayan statik analizinde ise zaman
admlar ykleme aralklarn tanmlar. Dorusal olmayan dinamik analizinde, dinamik
denge denklemleri kullanlr ve bylece hz ve ivme gibi dinamik parametreler analizde
hesaba katlm olur.
48
Statik analiz
Geometrik nonlineerlii uygulamak iin Large Displacement Static, ihmal etmek iin
ise Small Displacement Static analizi kullanlr. Malzeme nonlineerlii malzeme modeli
oluturulmas srasnda tanmlanr.
Bir analizde birden fazla Yk Adm (Load Step) bulunabilir. Her bir yk admnda,
ykn balang deerinden itibaren belirli art admlar (Substep) ile ykleme yaplr
(Lineer bir analizde 1 yk art adm yeterlidir). Art admlar zamana bal olarak,
zaman adm veya art adm says olarak verilebilir. Zamana bal art adm
tanmlanmas dinamik analiz yaplaca anlamna gelmez. Bir statik analiz iin, zaman
adm yk art adm olarak dnlmektedir.
mafsall kemerlerin dzgn yayl dey ykler altndaki statik analizi
ki mesneti sabit mesnet olan ve zerinde bir mafsal bulunan kemerlere mafsall
kemerler denir. Tipik kemer rnei aada verildii gibidir (Atmtay 1989; akrolu
vd 1998).
ekil 3.5. Tipik kemer rnei
f: Kilit ta ile zengi hatt arasndaki uzaklk

L: zengi noktalar arasndaki aklk
Akl L, basklk oran f/L olan ve q iddetinde dzgn yayl ykle ykl mafsall
bir kemer ekil 3.6da gsterilmitir.
49
x
L
ekil 3.6. Dzgn yayl ykle ykl mafsall bir kemer
Kemerde normal kuvvet (N), kesme kuvveti (V) ve eilme momenti (M) olarak oluan
i kuvvetler (X ve )nn fonksiyonu olarak forml (2), (3), (4) te verilmitir. kemere
herhangi bir noktadan izilen teetin yatay eksenle yapm olduu a, X ise o noktann
sabit mesnete olan yatay uzakldr.
V(x,)
M(x)
N(x,)

z(x)
qL2
8f x
qL
2
ekil 3.7. Kemerin herhangi bir kesitindeki i kuvvetler
Kuvvetlerin teet zerindeki izdmlerinin toplamnn sfr olmas gerektii artyla

yola klarak forml 3.1 elde edilir.
50
3.1
Kuvvetlerin teete dik eksen zerindeki izdmlerinin dengesinden yararlanlarak

kemerin herhangi bir kesitindeki kesme kuvvetini veren forml 3.2 elde edilir.
3.2
mafsall kemerin herhangi bir kesitindeki eilme momentini veren ifade ise Xin
fonksiyonu olarak forml 3.3 ile oluturulabilir.
3.3
mafsall kemerin eri ekseninin z(X) [4f.X(L-X)]/L eklinde ikinci dereceden bir
parabol iermesi durumunda forml 3.3 ve 3.4te gerekli dzenlemeler yaplarak
kemerin herhangi bir kesitindeki kesme kuvveti ve eilme momentinin sfr olduu
grlebilir(Can 2002). Bylece bu tip kemerlerde yerdeitirmelerin hesaplanmas
sadece normal kuvvete bal olarak hesaplanabilir.
Gerek yklemenin olduu sistemlerde kemerin sabit mesnetinden x(0xL/2) gibi bir
uzaklkta meydana gelen normal kuvvet N(X, ), forml 3.4 deki gibi yazlabilir.
3.4
Kemerin mafsal noktasndaki dey yerdeitirmeyi hesaplamak iin sistemdeki gerek

d ykler kaldrlp o noktaya P1 kNluk bir tekil yk uygulannca kemerin sabit
51
mesnetinden x(0xL/2) gibi bir uzaklkta oluan normal kuvvet N(X,) forml 3.6 gibi
oluturulabilir.
3.5
Kemerin mafsal noktasnn dey yerdeitirmesi forml 3.6 kullanlarak elde edilebilir.
Bu formlde s, sabit mesnet ile mafsal noktas arasndaki kemer uzunluudur.
3.6
Forml 3.6deki ifadeyi X deikenine bal olarak kullanabilmek iin 3.7

formlndeki dnm uygulanmaldr.
3.7
Forml 3.7deki ifade forml 3.6de yazlrsa ve gerekli dzenlemeler yaplacak olursa
forml 3.8 elde edilir.
3.8
Forml 3.8daki tan forml 3.9da olduu gibi yazlabilir.
3.9
52
3.9da yer alan ifade forml 3.9da yerine konularak hesaplanrsa 3.10 forml elde
edilir.
3.10
Bu forml kullanlarak mafsall kemerlerin orta noktasndaki dey yerdeitirme

deeri hesaplanabilir (Uar ve akar 2011).
Analiz Prosedrleri
ANSYS sonlu eleman program, geometrisi veya malzeme gerilme-birim deformasyon

ilikisi dorusal olmayan sistemlerin zmnde eitli iterasyon prosedrleri kullanr.
Herhangi bir seim yaplmad takdirde otomatik olarak Newton-Raphson yntemini
kullanr. ANSYS sonlu eleman program, dorusal olmayan analiz zmleri iin
Newton-Raphson yntemini kullanr. Newton-Raphson ya da deiken rijitlik prosedr
olarak da bilinen bu yntem, d ykler etkisinde deplasman yapan sistemin dm
noktalarnda oluacak kuvvet farkn dikkate alr. lk deplasmanlar yapnn deforme
olmam konumunda hesaplanan rijitlik matrisinden bulunur. Daha sonraki her
iterasyon admnda yapnn deforme olmu hali dikkate alnarak teet rijitlik matrisi
hesaplanr. Newton-Raphson prosedr dengelenmemi yk vektrn (uygulanan d
kuvvet ile elemanlar zerindeki gerilmeyi oluturan kuvvet arasndaki fark) kullanarak
dorusal zm yapar. Yaknsama olup olmamasna gre dengelenmemi yk vektr
yeniden hesaplanr. zm yaknsama salanncaya kadar devam eder. Yaknsama
salanamazsa daha kk yk artlar kullanlr.
53
ekil 3.8. Newton Raphson metodunda zmn ilerleyii
Her iterasyon iin rijitlik matrislerinin yeniden oluturulmas hem zaman kaybna hem
de verilerin fazlalndan dolay saklama alan gibi sorunlar douracaktr. Bu sorunlar
azaltmak amacyla Deitirilmi Newton Raphson Yntemi gelitirilmitir. Bu
yntemde, her iterasyon iin balangta ki sistem rijitlii kullanlr. Bylece her yk
art iin bir kereye mahsus oluturulan ve depolanan rijitlik matrisi srekli
deitirilmemektedir. ANSYS programnda Deitirilmi Newton Raphson yntemi
zellikle statik ve dinamik analizler iin nerilmektedir. zm sreci Newton Raphson
yntemine gre daha ok zaman kaybna neden olsa da kullanlan matris ilemi daha
azdr. Nonlineer zm yntemlerinden birisi de Balang Rijitlii yntemidir. Bu
yntem ile Deitirilmi Newton Raphson yntemi birbirine benzemektedir.
54
ekil 3.9. Deitirilmi Newton Raphson metodu
Newton Raphson yntemleri
Yaplarn nonlineer zmnde ardk yntem olarak eitli Newton-Raphson

(NR)yntemlerinden, Newton-Raphson, Dzeltilmi Newton-Raphson (MNR), Tam
Newton-Raphson (FNR) veya Balang Gerilme Yntemlerinden (ISM) biri
kullanlmaktadr. Denklem (3.1)de nonlineer problemlerin ardk formlasyonu
verilmitir. Denklem (3.2) denklem (3.1) de yerine konulursa denklem (3.3) elde edilir.
(3.11)
(3.12)
(3.13)
Burada;
[ ]: Tanjant rijitlik matrisi {R}: Dengelenmemi yk vektrdr.

{d}: Deplasman vektr {P}: D kuvvet vektr {F}: U kuvvet vektr
55
Dier taraftan, ardk ilem teknii tek nokta zm salar. Uygulamada ise, yapnn
yk-deplasman davran bir btn izlemek istenir. Bunun iin, artmsal ve ardk
zm prosedrlerinin bir arada kullanlmas gerekir. Ardk/Artmsal zm iin
denklem (3.4) de grld gibi {P} d yk vektrnn orantsal deeri uygulanr.
(3.14)
Burada; yk parametresidir.
Postprocessing Mens;
Postprocessing blm, sonularn okunduu ve yorumland blm olarak bilinir.

Sonular tablo eklinde, grafik eklinde yada modelin deformasyona uram biiminde
olabilir (Nuhoolu 2004; ng 2005; Dede 2006).
56
4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA
alma kapsamnda, Ordu'nun Ulubey ilesine bal ahinkaya ile Akoluk kyleri
arasnda bulunan Sarpdere Deresi zerindeki tarihi kprnn belirli ykler altnda
gstermi olduu davranlar incelenmitir. Blgenin geleneksel kemerli ta
kprlerinden biri olan Sarpdere kprs yaklak 200 yllk bir gemie sahiptir. Sabit
yarapl tek aklkl kemere sahip olan kpr yma yap olarak ina edilmitir.
Kpr, tayc kemer ksm, yan duvarlar, dolgu malzemesinden olumaktadr.
ekil 4.1. Sarpdere kprs (Anonim, 2013b)

57
ekilde tarihi kemer kprnn boyuna ve enine kesit grnleri verilmektedir.

Kprnn toplam boyu 15.6m olup, toplam kemer akl ve ykseklii srasyla 8.2m
ve 5.8mdir. Kprnn yan duvarlar 0.5m kalnlnda ta duvarlardan olumaktadr.
ekil 4.2. Sarpdere kprsnn boyuna ve enine kesit grnleri

58
Tablo 4.1. Teorik analizlerde dikkate alnan malzeme zellikleri (Bayraktar vd 2007)
Malzeme Elastisite Poisson Oran Ktle

Modl(N/m) Younluu(kg/m)
Ta kemer 3.0E9 0.2 1600
Yan duvarlar 2.5E9 0.2 1400
Dolgu 1.5E9 0.25 1300
Tarihi kprler gibi gemiten gnmze uzanan yaplarn teorik analizlerinde dikkate
alnmas gereken malzeme zelliklerinin doru olarak belirlenmesi olduka nemlidir.
Bu tr yaplarn malzeme zelliklerinin tespit edilmesindeki zorluklar nedeniyle,
literatrde benzer almalar incelenmi ve dikkate alnan malzeme zellikleri
belirlenmitir (Frunzio et al. 2001). Bu almada Sarpdere Kprs iin Tablo 4.1de
verilen malzeme zellikleri kullanlmtr.
Kprnn sonlu eleman modelinde 7680 adet boyutlu kat eleman kullanlmtr.
Kprnn ANSYS sonlu eleman program (ANSYS 12.1) kullanlarak oluturulan
boyutlu sonlu eleman modeli ekil 4.3te verilmektedir.
ekil 4.3. Sarpdere kprsnn boyutlu sonlu eleman modeli

59
Analizlerde tekil, izgisel ve yayl ykler kullanlmtr.Modelin uygulanan ykler

karsnda gstermi olduu davran hareketleri incelenmitir.
izgisel Yklemeler
Analiz 1in toplam maksimum yk tama kapasitesi 48.97 t/m olup analizden elde
edilen sonular detayl bir ekilde aada verilmitir.
ekil 4.3. Dm noktalarnn zmnde Y bileeninin yer deitirmesi durumu

60
ekil 4.4. Dm noktalarnn zmnde toplam vektrel yer deitirme durumu
ekil 4.5. Modelin yklemeden sonraki deformasyona uram durumu

61
ekil 4.6. Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve krlmalarn durumu
Analiz 2nin toplam maksimum yk tama kapasitesi 32.3 t/m olup analizden elde

62

63
ekil 4.10. Modele ykleme ve mesnetleme yaplmas durumu
Analiz 3n toplam maksimum yk tama kapasitesi 27.5 t/m olup analizden elde

64

65
66

67

68
Analiz 5in toplam maksimum yk tama kapasitesi 33.1 t/m olup analizden elde edilen
sonular detayl bir ekilde aada verilmitir.

69

70

71
Analiz 6nn toplam maksimum yk tama kapasitesi 41.5 t/m olup analizden elde

72

73

74

75
Analiz 8in toplam maksimum yk tama kapasitesi 28.5 t/m olup analizden elde edilen
76

77

78
Yaplan izgisel yk analizlerinin grafiksel olarak gsterimi aada verildii gibidir.
Tablo 4.2. izgisel yk grafii

79
Tekil Yklemeler
Analiz 9un toplam maksimum yk tama kapasitesi 31.98 t olup analizden elde edilen

80

81
Analiz 10un toplam maksimum yk tama kapasitesi 21.7 t olup analizden elde edilen

82

83

84
Analiz 11in toplam maksimum yk tama kapasitesi 41.2 t olup analizden elde edilen

85

86
Analiz 12nin toplam maksimum yk tama kapasitesi 23.2 t olup analizden elde edilen

87

88

89
Analiz 13n toplam maksimum yk tama kapasitesi 40.01 t olup analizden elde

90

91
Yaplan tekil yk analizlerinin grafiksel olarak gsterimi aada verildii gibidir.
Tablo 4.3. Tekil yk grafii

92
Yayl Yklemeler

93

94
Analiz 15in toplam maksimum yk tama kapasitesi 36.94 t/m olup analizden elde

95

96
Analiz 16nn toplam maksimum yk tama kapasitesi 10.4 t/m olup analizden elde
97

98

99

100

101
102

103

104
Yaplan yayl yk analizlerinin grafiksel olarak gsterimi aada verildii gibidir.
Tablo 4.4. Yayl yk grafii

105
5. SONU
Ta yma yap teknii ile ina edilmi tarihi yaplarn korunmas veya restorasyonu iin
yapsal davrannn belirlenmesi ve eitli yk etkileri altnda oluacak gerilme ve
kuvvetlerin hesaplanmas amacyla yapsal analizlerinin doru bir ekilde yaplmas ok
nemlidir. ok karmak geometrik zelliklere ve malzeme eidine sahip bu tr
yaplarn matematiksel modelleri iin zel yntemler kullanlmaldr. Betonarme, elik
ve ahap yaplar iin uygulanan modelleme teknikleri yma yaplar iin geerli
deildir. Bu tr yaplarn gerek davrann anlayabilmek iin dorusal-elastik olmayan
malzeme ve geometrik zelliklerini dikkate alan hesap yntemleri gereklidir. Ancak,
ok karmak ve zel bilgisayar programlar gerektiren bu hesap yntemleri iin ok
dikkatli bir ekilde hazrlanmas gereken ayrntl matematiksel modellere gereksinim
vardr. Yma yapm teknii ile ina edilmi tarihi yaplarn tayc sistemlerinin
davrann incelemek iin, anlalmas kolay ve ok belirgin bir yk aktarma
mekanizmasna sahip olan kemerli ta kprler en uygun yap trdr.
alma kapsamnda kemerli yaplarn genel durumlar ve eitli ykler altnda

oluabilecek atlak ve krlmalar iin dorusal olmayan analizler yaplmtr. Bu
analizlerde, dorusal olmayan sonlu eleman modelleri ANSYS program yardmyla
oluturulmu ve analizleri yaplmtr. Modelde ANSYS programnda bulunan Solid65
tipi betonarme eleman kullanlmtr. ANSYS analizinin kemer kprnn tayabilecei
maksimum yke yaklaldnda artk zme ulaamad ve analizin durduu
gzlenmitir. Bu nedenle, maksimum yk noktasndan sonraki kemer davrannn
incelenmesi mmkn olmamtr. ANSYS analizinde karlalan benzer yaknsama
problemlerine Miller et al. deinmilerdir. Miller et al. test sonras analizleri iin
ANSYSten baka bir program kullanmaya karar vermilerdir (Miller et al. 2001).
Yaplan kemer kpr modeli analizleri dikkate alndnda, bir yma yap elemannn
sonlu eleman modeli, ANSYS programnda Solid65 sonlu eleman kullanlarak
oluturulduu zaman bir dorusal olmayan statik itme (pushover) analizi ile
ulalabilecek son nokta, maksimum ykleme noktas veya bu yklemeden daha nceki
106
bir nokta olacaktr. Bylece, ANSYS ile yaplacak modellemelerin kendi bana bir
deneysel modelin yerini tutmas ve maksimum ykleme sonrasndaki davrann
incelenmesinde kullanlmasnn mevcut almalar nda mmkn olmad sonucuna
ulalabilir. Ayrca uygulanan farkl trdeki yklemelerin sonularna gre, kritik
noktalar belirlenmitir.
Kemerin orta noktasndan -5.6 metre uzaklkta 17 dm noktasna uygulanan izgisel

yayl yk 48.97t/m, kemerin orta noktasndan -4.6 metre uzaklkta 17 dm noktasna
uygulanan izgisel yayl yk ise 32.3t/m olarak hesaplanmtr. Burada kme yknde
%34lk bir azalma olmutur. Kemerin orta noktasndan -3.6 metre uzaklkta 17 dm
noktasna uygulanan izgisel yayl yk 27.5t/m, kemerin orta noktasndan -2.3 metre
uzaklkta 17 dm noktasna uygulanan izgisel yayl yk ise 28.5t/m olarak
hesaplanmtr. Bu iki analiz arasnda %15lik bir artma olmutur. Ve bu art kemer
orta noktasna kadar devam etmitir. Burada kemer orta noktasna -0.6 metre uzaklkta
17 dm noktasna 33.1t/m ve kemer orta noktasnda ise 41.5t/m deerinde izgisel
yayl yk uygulanmtr. Gme yknn ilk artmaya balamasndan kemer ortasna
kadar olan yk artna kadar yaklak olarak %51lik art meydana gelmitir. Bu
gme ykndeki kemer uzunluunun L/4lk ksmnda meydan gelmitir. Sonrasn da
yaplan analizlerde gme yknn deerinde tekrardan bir azalma meydana gelmitir.
Kemerin sol tarafna uygulanan ykler ile sa tarafna uygulanan ykler arasnda
%4lk bir fark olumutur. Kemer orta noktasndan 0.6 metre ve 1.15 metre uzaklkta
uygulanan izgisel yayl ykler ise srasyla 34.4t/m ve 28.5t/m olarak hesaplanmtr.
Burada kme yknde kemer ortasndaki yke oranla yaklak olarak %33lk bir
azalma meydana gelmitir.
Kemerin orta noktasndan -5.2 metre uzakla kadar 153 dm noktasna uygulanan
dzgn yayl yk 20.25t/m iken -4.6 metre uzakla kadar 136 dm noktasna
uygulanan dzgn yayl ykn deeri 15.57t/m olarak hesaplanmtr. Kemerin L
boyunun tamamna kadar olan ksmnda 272 dm noktasna uygulanan gme yk
20.25t/m olarak hesaplanmtr. -L/2 ile Lnin tamamnda hesap edilen gelen gme
yk arasnda %43lk bir fark olumutur. Kemerin orta noktasndan 5.2 metre
107
uzakla kadar 153 dm noktasna uygulanan dzgn yayl yk 36.94t/m iken 4.6
metre uzakla kadar 136 dm noktasna uygulanan dzgn yayl ykn deeri
22.2t/m olarak hesaplanmtr. L/2 ile Lnin tamamnda hesap edilen gelen gme yk
arasnda %10luk bir fark olumutur. Kemerin sol yarsnda hesaplanan gme yk ile
sa yarsnda hesaplanan gme yk deeri arasnda da %10luk bir farkn olduu
ortaya kmtr.
Tekil ykler ise kemerin L/4lk, L/2lik ve orta ksmna uygulanmtr. Kemerin orta
noktasnda hesap edilen gme yknn deeri 31.98t olarak hesaplanmtr. Kemerin
orta noktasna -2.3 metre mesafede uygulanan tekil ykn deeri 21.7t olarak hesap
edilmitir. -4.6 metrede uygulanan tekil yk ise 41.2t olarak hesap edilmitir.
Yukardaki analizlerde olduu gibi L/2lik ksmda ykte azalmann balad ve
L/4lk ksmdan kemer ortasna kadar ykn artt grlmektedir. L/2lik ve L/4lk
ksmlardan elde edilen gme ykleriyle kemer ortasndan elde edilen yk arasnda
srasyla %29 ve %47 fark vardr. Kemerin sa tarafnda L/2lik ksmda oluan ykn
deeri 40.01t, L/4lk ksmda oluan ykn deerinin ise 23.2t olarak hesap edilmitir.
L/2lik ve L/4lk ksmlardan elde edilen gme ykleriyle kemer ortasndan elde
edilen yk arasnda srasyla %25 ve %38 fark vardr. Burada da grlyor ki kemerin
sol ve sa yarsnda elde edilen gme ykleri arasnda yaklak olarak %5lik bir fark
vardr.
Yaplan tekil ve izgisel ykler genel olarak incelendiinde L/2lik ksmda oluan
yklerin kemer orta noktasna doru azald, L/4lk ksmndan sonra ise tekrardan
artmaya balad grlmektedir. Son olarakta kemerin sana ve soluna eit uzaklkta
uygulanan yklerin dolgu ve yan duvarlardan dolay az da olsa farkl olduu
gzlenmitir.
108
KAYNAKLAR
Akman, S., 2003. Yap Malzemelerinin Tarihsel Geliimi, Trkiye Mhendislik

Haberleri, Say 426.
Anonim, 1992a. Temel Britannica, Ana Yaynclk, Cilt 15.
Anonim, 2013b. http://www.orduulubey.gov.tr/sayfa-menu-sarpdere_koprusu-detay-
16,109,73,0-1.html (15.04.2013).
Anonim, 2013c. http://anibal.gyte.edu.tr (20.06.2013).
Anonim, 2013d. http://webdeyim.net/tr/e_kitap/ankara-buyuksehir-belediyesi/tarih-
icinde-ankara/1/170 (15.04.2013).
Anonim, 2013e. http://www.edirnetarihi.com/edirnenin-tarihi-kopruleri.html
(10.01.2013).
Anonim, 2013f. http://www.turizmtrend.com/foto-galeri/adiyaman-cendere-
koprusu/403/sayfa-7/ (12.02.2013).
Anonim, 2013g. http:// wowturkey.com (01.10.2013).
Anonim, 2013h. http://www.forums.clubelele.com/Cevaplar.aspx?BaslikID=42832
(10.03.2013).
Anonim, 2013. http://ibb.gov.tr/ (03.03.2013).
Anonymous, 2013a. http://www.naturalarches.org/big-FairyBridge.htm (20.05.2013).
Anonymous, 2013b. http://mostreal.sk/html/elem_55/chapter4/ES4-65.htm#T4.65-2
(05.05.2013).
Anonymous, 2013c. http://www.travlang.com/blog/pont-du-gard-bridge-an-amazing-
man-made-aqueduct/ (01.01.2013).
Anonymous, 2013d. http://www.past-inc.org/historic-bridges/image-
masonryarchconstruction.html (11.01.2013).
Anonymous, 2013e. http://www.naturalarches.org/ (08.02.2013).
Anonymous, 2013f. http://tr.wikipedia.org/wiki (03.03.2013).
Ansys Kullanm Klavuzu, 2003.
Atmtay, Ergin., 1989. Yap Sistemleri Cilt 1, 210 s, Ankara.
Aydn, A.C., 2010. obandede Kprs Analiz Raporu, Erzurum.
Bayraktar, A., Altunk, A.C., Trker, T., Sevim, B., 2007, Tarihi Kprlerin Deprem
Davranna Sonlu Eleman Model yiletirilmesinin Etkisi, Altnc Ulusal
Deprem Mhendislii Konferans, 16-20 Ekim, stanbul.
Bayraktar, A., Altunk, A.C., Trker, T., Sevim, B., 2009. Kmrhan Kprsnn
Sonlu Eleman model yiletirilmesi, MO Teknik Dergi, 4675-4700.
Baylke, N., 1992. Yma Yaplar, T.C. mar ve skn Bakanl Deprem Aratrma
Enstits, Ankara.
109
Begimgil, M., 1997. Donatsz kemer kprlerin tasarm, Trkiye naat Mhendislii
14. Teknik Kongresi, zmir.
Boothby, T.E., 1998. Service load response of masonry arch bridges. Journal of
Structural Engineering, 124 (1), 17-23.
Calayr, Y., Karaton, M., 2004, Kemer Barajlarn Drucker-Prager Yaklam Kullanarak
Lineer Olmayan Dinamik Analizi, Teknik Dergi (MO), 15, 3085-3103.
Can, H., 2002. zml rneklerle Yap Statii, Birsen Yaynevi, stanbul, 2002.
Croci, G., 1998. The Conservation and Structural Restoration of the Architectural
Heritage. Computational Mechanics Publications, 272 p, Southampton, UK.
akrolu, A., etmeli, E., 1998. Yap Statii, Cilt I, Beta Basm Yaym Datm A..,
stanbul.
akmak, A. ., Moropoulou, A., Mullen, C. L., 1994. Interdisciplinary Study of
Dynamic Behavior and Earthquake Response of Hagia Sophia, Department of
Civil Engineering and Operations Resarch, Princeton Universty, Princeton, NJ
08540, USA National Technical Universty of Athens, Greece.
amlbel, N., 2000. Yaplarn Tama Gcnn yiletirilmesi, Birsen Yayn Evi,
stanbul.
ng, F., 2005. elik Kiri Kolon Birleimlerinin Sismik Tasarm Parametreleri in
Bir Yazlm, Trkiye Mhendislik Haberleri, 435-2005/1.
ulpan, C., 1975. Trk Ta Kprleri; Ortaadan Osmanl Devri Sonuna Kadar, Trk
Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.
Dabanl, ., 2008. Tarihi Yma Yaplarn Deprem Performansnn Belirlenmesi,
Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, stanbul.
Dede, F.T., 2006. Tersinir-Tekrarlanr Ykleme Altndaki Betonarme erevelerin
Ansys Program ile Nonliner Sonlu Elaman Analizi, Yksek Lisans Tezi, Fen
Bilimleri Enstits, Seluk niversitesi, Konya.
Ekiz ., 1995. Yap Statii 1, Se Yayn Datm, stanbul.
Erdik, M., Durukal, E., 1993. Ayasofyann Deprem Davran, 2. Ulusal Deprem
mhendislii Konferans, stanbul.
Frunzio, G., Monaco, M., Gesualdo, A., 2001. 3D F.E.M. Analysis of a Roman Arch
Bridge, Historical Constructions, Guimaraes.
Gler, K., Salamer, A., Celep, Z., Pakdamar, F., 2004. STRUCTURAL and
EARTHQUAKE RESPONSE ANALYSIS of THE LITTLE HAGIA SOFHIA
MOSQUE, 13th World Conference on Earthquake Engineering, Vancouver,
B.C., Canada.
Gngr, .H., 1967. Kgir Yap Cilt 1. Yazarn Kendi Teknik Yayn, 212 s, stanbul.
Grer, C., Akbulut, H., etin, S., 2007. Tek aklkl kemer sistemli Rize kprlerinin
sonlu elemanlar yntemi ile analizi, 1. Kpr ve Viyadkler Sempozyumu,
Antalya.
Hasol, D., 1998. Ansiklopedik Mimarlk Szl, Yem Yaynlar, stanbul.
Hendry, A.W., 1998. Structural Masonry, MacMillan Publisher.
Heyman, J., 1999. The Stone Skeleton, Structural Engineering of Masonry Architecture.
Cambridge University Press, 160 p, Cambridge, UK.
Jafarov, O.,Kksal. H.O.,Doran.B.,Karako. C.. 2012. An nvestigation on the
Nonlinear Behavior Of Unreinforced Masonry Walls, Journal of Engineering
and Natural Sciences, 30, p. 133-143.
110
Kant, R. ve Ik, N.S., 2007. Tula Kemerlerin Deneysel Davran ve Bilgisayar

Modeli Analizleri, G.. Mh. Mim. Fak. Der., 22 (1), 13-20.
Korkmaz, K.A., Zabin, P., arhaolu, A.I., Nuholu, A., 2013. Ta Kemer Kprlerin
Deprem Davranlarnn Deerlendirilmesi: Timisvat Kprs rnei, leri
Teknoloji Bilimleri Dergisi, 2 (1), 66-75.
Kretzschmer,F., 2000. Antik Romada Mimarlk ve Mhendislik, Arkeoloji ve Sanat
Yaynlar, stanbul.
Kuban, D., 1998. Mimarlk Kavramlar, Yap Endstri Merkezi Yaynlar. stanbul.
Loureno, P.B., 1996. Computational Strategies for Masonry Structures. Ph.D. Thesis,
Dissertation, Delft University of Technology, Delft, The Netherlands.
Loureno, P.B.,1999. Historical Structures:models and Modelling, Proceeding of
EPMESC VII:Computational Method in Engineering Science, p. 433-442.
Mahrebel, H.A., 2006. Tarihi Yaplarda Tayc Sistem zellikleri, Hasarlar, Onarm
ve Glendirme Teknikleri, Yksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstits, .T..,
stanbul.
Miller, C., Hofmayer, C., Wang, Y., Chokshi, N., Murphy, A., Kitada, Y., 2001,
Prediction of NUPECs Multi-Axis Loading Tests of Concrete Shear Walls,
Conference Transactions, International Association for Structural Mechanics In
Reactor Technology SMRT 16, Washington DC, August.
Nuholu, A., 2004. Kablolu sistemlerin Geometrik Nonlineer Statik Hesab, DE
Mhendislik Fakltesi Fen ve Mhendislik Dergisi, 1, 17-38.
Orhan, S.N., 2010. Tek Aklkl Dairesel Kgir Kemer Kprlerin Gme Yklerinin
Limit Analiz Yntemleriyle Hesaplanmas, Yksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri
Enstits, Atatrk niversitesi, Erzurum.
zcan, Z., 2004. Tarihi Sangarius (Sakarya) Kprs zerine Bir alma, Sixth
International Congress on Advances in Civil Engineering, Bogazici University,
stanbul.
zer, O., 2006. Assessment of Masonry Arch Bridges by Mechanism Method, MS
Thesis, Boazii University, stanbul.
zer, S.S., 2006, Geleneksel Yma Yaplarda Strktrel Elemanlarn Analizi, Yksek
Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstits, Erciyes niversitesi, Kayseri.
Rafiee, A., Vinches, M., 2013. Mechanical Behaviour of a Stone Masonry Bridge
Assessed Using an Implicit Discrete Element Method, Engineering Structures,
48, 739-749.
Rezaei, R.S., 2010. Beton Kemerlerin Modellenmesi, Yksek Lisan Tezi, Fen Bilimleri
Enstits, Gazi niversitesi, Ankara.
Roth L.M., 2000. Mimarln yks, Kabalc Yaynevi, stanbul.
Sayn, E., Karaton, M., Yn, B., Calayr, Y., 2011. Tarihi Uzunok Kprsnn Yap
Zemin Etkileimi Dikkate Alnarak Dorusal Olmayan Dinamik Analizi, 1.
Trkiye Deprem Mhendislii ve Sismoloji Konferans, ODT, 11-14 Ekim,
Ankara.
Swift, E.H., 1951. Roman Sources of Chiristian Art. Columbia University Press, New
York.
en, B., 2006. Modeling and Anlysis of the Historical Masonry Structures, M.S. Thesis,
Boazii University, stanbul.
111
Teomete, E., Akta, E., 2004. Structural Assessment of a Historical Masonry Structure:
Urla Kamanl Mosque, Sixth International Congress on Advances in Civil
Engineering, Bogazici University, stanbul.
Thavalingam, A.,Bicanic, N., Robinson, J.I., Ponniah, D.A., 2001. Computers and
Structures vol. 79 issue 19 July, p. 1821-1830.
Timur, T., 2001. Edirnekap Mihrimah Sultan Camii Tayc Sistem Davrannn
incelenmesi, Yksek Lisans Tezi, YT n. Mh. Blm, stanbul.
Toker, S., nay, A.., 2004. Mathematical modelling and finite element analysis of
masonry arch bridges. G.. Fen Bilimleri Dergisi, 17 (2), 129-139.
Topu, .B., Canbaz, M., Karanfil, H., 2005. Horasan Har ve Betonunun zellikleri,
Yap Mekanii Semineri-2005, Orta Dou Teknik niversitesi-Osmangazi
niversitesi, Eskiehir.
Uar, T., akar, G., 2011. Kemerlerin Statik Analizi iin Basitletirilmi Bir Yaklam,
Dumlupnar niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi, 24.
Uluengin F., Uluengin B., Uluengin M.B., 2007. Osmanl Ant Mimarisinde Klasik
Yap Detaylar, YEM Yaynlar, stanbul.
Ural, A., 2005. Tarihi kemer kprlerin sonlu elemanlar metoduyla analizi, Deprem
Sempozyumu, Kocaeli.
Ural, A., 2009. Yma Yaplarn Dorusal ve Dorusal Olmayan Davranlarnn
ncelenmesi, Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstits, KT, Trabzon.
Ural, A., Oru, ., Doangn, A., Tuluk, .., 2007. Turkish historical arch bridges and
their deteriorations and failures, Engineering Failure Analysis, 15 (2008), 43-53.
Usta, G.K., Usta, A., Tuluk, .., 2001. Anadolu Trk Mimarl iin Grsel Szlk,
Sonbahar Matbaaclk,Trabzon.
nay, A.i., 2002.Tarihi Yaplarn Depreme Dayanm, ODT Mimarlk Fakltesi
Basm birlii, Ankara.
112
ZGEM
1983 ylnda Erzurumda dodu. lk, orta ve lise renimini Erzurumda tamamlad.
Karadeniz Teknik niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii
Blmnden mezun oldu. 2009-2010 retim ylnda Atatrk niversitesi Fen
Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans renimine
balad.
2010 ylndan bu yana Ardahan niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii

Blmnde Aratrma Grevlisi olarak almaktadr.

Suat Gökhan ÖZKAYA-17.07.2013

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Suat Gökhan ÖZKAYA-17.07.2013

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEK AIKLIKLI YIMA KEMER KPRLERN (ORDU, SARPDERE

KPRS) GME YKLERNN SONLU ELEMANLAR

Suat Gkhan ZKAYA

Yksek Lisans Tezi

YKSEK LSANS TEZ

TEK AIKLIKLI YIMA KEMER KPRLERN (ORDU,

Suat Gkhan ZKAYA

NAAT MHENDSL ANA BLM DALI

Her hakk sakldr

TEZ ONAY FORMU

TEK AIKLIKLI YIMA KEMER KPRLERN (ORDU, SARPDERE

Do. Dr. Abdulkadir Cneyt AYDIN danmanlnda, Suat Gkhan ZKAYA

Bakan : Prof. Dr. Rstem GL mza :

ye : Prof. Dr. Ensar OUZ mza :

ye : Do. Dr. Cneyt AYDIN mza :

Yukardaki sonucu onaylyorum

Prof. Dr. hsan EFEOLU

Yksek Lisans Tezi

TEK AIKLIKLI YIMA KEMER KPRLERN (ORDU, SARPDERE

Suat Gkhan ZKAYA

Danman: Do. Dr. Abdulkadir Cneyt AYDIN

Bu almada, yma kemer kprlerin gme yklerinin hesaplanmasnda kullanlan

2013, 112 sayfa

THE ANALYSIS OF COLLAPSE LOADS OF SINGLE-SPANNED MASONRY

Suat Gkhan ZKAYA

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Abdulkadir Cneyt AYDIN

2013, 112 pages

Atatrk niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dalnda

Suat Gkhan ZKAYA

D : Byklk Alannn Dm Noktalarndaki Vektr

ekil 1.1. Fairy Bridge Kprs (Anonymous 2013a) ..................................................... 2

ATATRK NVERSTES ......................................................................................... 3

lkemizde gemiten gnmze kadar ulaan farkl dnemlere ait, aklklar ve

ekil 1.1. Fairy Bridge Kprs (Anonymous 2013a)

ekil 1.2. Tushuk Tash (Shipton s Arch) (Anonymous 2013e)

inde bulunan doal ekiller adeta kemer kpr grnmndedirler. Yukardaki

Yap elemanlar ve yap sistemlerinin eitli yklemeler altndaki davranlarnn

Deneysel almalara balamadan nce, deney dzeneinin bir bilgisayar modelinin

Sonlu elemanlar metodu uygulamalar iin kiisel bilgisayar programlar

olduka zordur. Ayrca kiisel programn hazrlanmasnda ki maddi boyut

Bu alma da ANSYS paket program kullanlmtr. ANSYS programnda modelleme

1.2. Kltrel Varlklarn Korunmas

Tarihi eserler oluturulduklar malzemeleri, ilevleri, yap sistemleri, ina edildikleri

ekil 1.3. Sarp dere kprs (Anonim, 2013b)

onarm almalarndan nce yap hakkndaki tm bilgilerin edinilmesi gerekmektedir.

1.3. Yapsal Sistemler in Yapm Teknikleri ve Yma Malzemeler

Doada bulunan ya da ta ocaklarndan karlan, homojen yapl, atmosfer etkilerine

Eski uluslar ta yaplarn tayc sistemlerinde kullanmlardr. rnein Hitit, Asur ve

mukavemetleri, oluan bu rnlerden dolay hidrolik olmayanlardan daha byktr

1.4. Yma Formlarnn Geliimi

Ta kullanmna ek olarak kerpi tulalar, duvar malzemesi olarak kullanlmaya

Tatan daha hafif oluu,

ekil 1.5. Msrn bakenti Thabeste duvarclk rnei (Loreno 1996)

ki ta bloun birbirine dayanmas eklindeki kemerler, kap boluu gibi kk

Bindirme kemerlerin balangc Msr ve Mezopotamyaya dayanr. M. . 2500de ina

1.5.1. Ta kemer kprlerin karakteristik zellikleri

Bir kemerde, kemer rg ta olarak zengi, kilit ta ve kemer ta olmak zere

ekil 1.6. Kemer elemanlar

1.5.2. Kemerin yapsal formlar

Kap- pencere gibi kk aklklarda kesme ta, moloz ta ve tuladan kemerler

Ters v eklinde kemer Bindirme kemer Dz kemer

Hitit kemeri Beik kemer Sivri kemer

1.5.3. Kemer eitleri

Kemerler grnlerine gre ve geometrik yaplarna gre iki gruba ayrlmaktadr.