DZENLEME KURULU

Prof. Dr. M. Hulusi ZKUL (Bakan)

Prof. Dr. Turan ZTURAN
Prof. Dr. Fevziye AKZ
Rezan BULUT
Nusret SUNA
Yrd. Do. Dr. Hasan YILDIRIM
Yrd. Do. Dr. zkan ENGL
Sevil KARINCALI



BLM KURULU

Prof. Dr. Sheyl AKMAN (Bakan)
Prof. Dr. Saim AKYZ
Prof. Dr. Blent BARADAN
Prof. Dr. Turhan ERDOAN
Prof. Dr. akir ERDODU
Prof. Dr. Abdurrahman GNER
Prof. Dr. Erbil ZTEKN
Prof. Dr. Turan ZTURAN
Prof. Dr. Kambiz RAMYAR
Prof. Dr. Mehmet Ali TADEMR
Prof. Dr. Canan TADEMR
Prof. Dr. Mustafa TOKYAY
Prof. Dr. Fikret TRKER
Prof. Asm YENOBALI
Do. Dr. Ylmaz AKKAYA
Do. Dr. Mustafa KARAGLER
Do. Dr. . zgr YAMAN
Do. Dr. Nabi YZER

DANIMA KURULU

Taner YZGE MO
Cemal GKE MO
Haluk ZEN MO
Yakup DOST Karayollar 17. Blge
Recep Yener BRLKER Karayollar 1. Blge
Cneyt GEREK DS 14. Blge
H. brahim ZMEN DLH Marmaray Blge
Ercan YAZICI stanbul Bayndrlk ve skan Mdrl
Adnan NEBEKL TMB - YF
Ayhan PAKSOY THBB
Ferruh KARAKULE THBB
Volkan ARDA KB
Erdal EREN TMB
Kksal ANADOL TPB
Nazm AYGN TMSE
Orhan TURHAN MSAD
Cneyt ERTURUL AGB
40. DNEM YNETM KURULU YELER


Oda Ynetim Kurulu yeleri

TANER YZGE (Bakan)
H. SERDAR HARP (II.Bakan)
AHMET GKSOY (Sekreter ye)
ZBER AKGL (Sayman ye)
D.GALP KILIN (ye)
ALAETTN DURAN (ye)
NECLA AYDINTRK (ye)


ube Ynetim Kurulu yeleri

CEMAL GKE (Bakan)
REZAN BULUT (Sekreter ye)
NUSRET SUNA (Sayman ye )
CEMAL NAN (ye)
SMAL UZUNOLU (ye)
NERGZ VASFIOLU (ye)
M.CEM KAFADAR (ye)
Sponsor kurululara katklarndan dolay teekkr ederiz.






Resmi Sponsorlar

Trkiye imento Mstahsilleri Birlii (TMB)
Beton ve Har Kimyasal Katk Maddeleri reticileri Birlii (KB)
stanbul Beton Elemanlar ve Hazr Beton Fabrikalar San. ve Tic. A. (STON)
AKANSA imento San. ve Tic. A..
YOLAAN Hazr Beton San. ve Tic. A..





Ana Sponsorlar


SOYAK Yap n. San. ve Tic. A..
LAFARGE Beton A..
BOAZ Beton San. ve Tic. A..
BOSCH San. ve Tic. A..





Destekleyen Kurulular


OYAK Beton San. ve Tic. A..
EPO Yap Kimya
NUH Beton A..
BURSA Beton
SET Beton Madencilik San. ve Tic. A..
BEKSA A..
DANI Beton





Kongre Dzenleme Kurulu




NSZ

Bu yl 7.si dzenlenmi olan Ulusal Beton Kongresi 28-30 Kasm 2007 tarihleri
arasnda gereklemektedir. 1. Ulusal Beton Kongresi 1989 ylnda yaplmt; bylece
ilkinin zerinden 18 yl gemitir. lk kongreden sonra zel temalara ynelinmi ve
yksek dayanml beton, hazr beton, mineral ve kimyasal katklar, drabilite ve yksek
performansl betonlar konular ele alnmtr. 7. Kongrede ise Beton Teknolojisinde
Gelimeler ve Uygulamalar konusu ilenmektedir.
Yurdumuzda son yllarda zellikle MOnun nclnde inaat mhendisliinin
deiik alanlarnda ok sayda kongrenin dzenlenmekte oluu sevindirici
gelimelerdir.Beton konusu da yurdumuzda dzenlenen bir ok ulusal ve uluslararas
toplantlarda ele alnmaktadr; ancak yine de meslektalarmzn MOnun dzenledii
Ulusal Beton Kongrelerine zel bir nem verdikleri bilinmektedir.
Betonarme, yurdumuzda uygulanan en yaygn yap sistemidir ve beton bu sistemin en
nemli iki malzemesinden birincisidir. Marmara depreminden (1999) sonra hazr
betonun kullanmnn artt ve zellikle Marmara Blgesinde talep edilen beton
snflarnn ykseldii bilinmektedir. Bayndrlk Bakanlnn yaynlad Yap
Malzemeleri Ynetmelii ile bir ok yap malzemesi CE iaretlemesi kapsamna
alnmtr; ancak beton uluslararas dzeyde tanabilir bir malzeme olmad iin bu
kapsamn dnda tutulmutur. Bayndrlk Bakanl, beton gibi CE kapsam dnda
kalan baz rnleri ulusal dzeyde bir gvenlik iaretlemesi (G iareti) kapsamna alm
ve beton iin CEye benzer ekilde sistem ve rn denetimini ieren bir yaplanma
ngrmtr. Meslektalarmzn bu sistemin dnsz bir ekilde uygulanmasnnn
salanmas iin duyarl olmalar beklenmektedir.
Kongremizde uluslararas dzeyde tannm iki bilim adam arl konumac olarak
yer almaktadr. Prof. Dr. Yoshihiko Ohama Japonyann Nihon niversitesinde uzun
yllar altktan sonra bu yl emekli olmu ve u anda G. Korenin Kangwon Ulusal
niversitesinde konuk retim yesi olarak bulunmaktadr. Kendisinin zellikle
polimer betonlar konusunda nemli aratrmalar vardr ve ok sayda yksek lisans ve
doktora rencisi yetitirmitir. Prof. Ohama, ayrca International Congress on
Polymers in Concretes (ICPIC) adl ve ylda bir tekrarlanmakta olan uluslararas
kongrenin Yneticiler Kurulunda uzun yllar bakanlk yapmtr.
kinci arl konumacmz ise A.B.Dnin Massachusetts Institute of Technology
(MIT) niversitesinde yllardr grev yapan .T.. naat Fakltesi 1963 mezunu Prof.
Dr. Oral Bykztrkdr. Kendisi son yllarda Trkiyeye sk sk ziyaretlerde
bulunmakta ve deiik niversitelerimizde dersler vermektedir. Prof. Bykztrk
genel olarak malzeme ve yap konularnda, zel olarak betonun deiik konularnda
deerli aratrmalar yapm ve ok sayda yksek lisans ve doktora tezleri ynetmitir.
Kendisi sonlu elemanlar yntemini betonarmeye uygulayan nc aratrmaclardan
biridir. Ayrca, betonlarn ve kompozitlerin mekanik ve drabilite zellikleri, yaplarn
depreme kar glendirilmesi ve ykntsz deney yntemleri konularnda zgn
almalar yapmtr.
7. Ulusal Beton Kongresinde 42 adet bildiri yer almaktadr. Bu bildiriler yurdumuzun
deiik niversitelerinden bilim adamlar ve uygulamadan gelen mhendisler tarafndan
hazrlanmtr ve kongre temalarna uygun konular ele almaktadr. Kongremizin
meslektalarmz ile beton ve ilgili sektrlerdeki alanlara yararl olacan umut
etmekteyiz.
1. Ulusal Beton Kongresi, o yllarda kaybettiimiz, Yap Malzemesi anabilim dalnn
lkemizdeki ilk retim yesi ve beton konusunda zgn aratrmalar yapm olan Prof.
Bekir Postacolu, 6. Kongre yine beton konusunda nemli almalar yapm olan Prof.
Dr. Yaar Atan ansna dzenlenmiti. Bu ylki kongreyi ise 2006 ylnn Eyll aynda
kaybettiimiz deerli hocamz Prof. Dr. Mehmet Uyann ansna dzenlemi
bulunuyoruz. Prof. Uyan, bandan beri tm Ulusal Beton Kongrelerinde Bilim Kurulu
yelii yapm ve bu kongrelerde bildiriler sunmutur. Hocamz .T.. naat Fakltesi
Yap Malzemesi Anabilim Dalnda retim yesi ve Yap Malzemesi Laboratuvar
sorumlusu iken geen yl aramzdan beklenmedik bir ekilde ayrlmtr. Prof. Uyan 1968
ylnda .T..nin naat Fakltesinden mezun olmu, daha sonra 1975 ylnda doktora
almasn tamamlamtr. 1982 ylnda doent ve 1988 ylnda profesr unvann almtr.
Bylesine bilimsel bir toplantda, hocamzn beton konusunda yapt almalar
belirterek anmann daha anlaml olacan dnerek, deneylerini de kendisinin
gerekletirdii baz almalara deinmek istiyorum.
Doktora Tezi
Beton ve Harlarda Klcallk Olay balkl doktora almasnda (1975) betonun klcal
geirimlilii zerine imento dozajnn, su/imento orannn, agrega gronlometrisinin, beton
kvamnn ve saklama sresinin etkileri incelenmitir. Ayn zamanda bu almada su itici
kimyasal katklarn ve uucu kl kullanmnn beton ve harlarn klcallna etkisi
aratrlmtr. Ayrca almada har faznn klcall ile betonun klcall arasnda ilikiler
incelenmitir.
Aratrmada 3 farkl kvamda (kuru, plastik ve akc kvaml), 4 farkl imento dozajnda (200,
250, 350 ve 400 kg/m
3
) ve 3 farkl granlometrik agrega bileiminde (Eski DIN 1045
Standardna gre D, E ve F erileri) betonlar retilmitir. Betonlara su itici katk olarak stearat
esasl bir malzeme (%10 etkin maddeli) imento dozajnn %4, %8 ve %12si oranlarnda
katlmtr. Uucu kll karmlarda imento dozajnn %10, 20 ve 30u orannnda ilave olarak
uucu kl kullanlmtr. Ayrca en byk agrega boyutu 1 mm olan harlara imentonun %5 ve
10u oranlarnda ayn su itici katk katlarak karmlar hazrlanmtr. 10x10x50 cm boyutlu
prizma eklinde retilen beton numuneler ilk 7 gn su iinde tutulduktan sonra 28. ve 90. gne
kadar iki farkl kr sresinde laboratuvar ortamnda saklanmlardr. Prizmalardan 10x10x3,5
cm boyutlu numuneler kesilerek klcallk deneyi yaplmtr.
Deney sonular incelendiinde imento dozaj arttka klcallk katsaysnn azald, ancak bu
azalmann D erisine sahip karmlarda 300-350 kg/m
3
dozajndan sonra yavalad
belirlenmitir. Agrega granlometrisinin D E erisi arasnda kalmas klcallk asndan en
olumlu etkiyi yapmaktadr. Beklendii ekilde su/imento oran ile klcallk arasnda dorusal
bir iliki bulunmutur.
Su itici katkl betonlarda klcallk deney sonular incelendiinde (ekil 1) %4 stearat katks
ieren betonda klcallk katsaysnn byk bir oranda dt, artan katk oranlarnda (%8 ve
%12) ise bu dn yavalayarak srd gzlenmitir. lgin bir sonu olarak bir beton
dnda denenen tm betonlarda %12 katk oran iin difzyon (klcallk) katsaysnn yaklak
ayn mertebeye (3x10
-5
) dt belirtilmitir. Bu almada su itici katkl betonlarla ilgili
olarak, katknn belirli bir orann zerinde kullanlmas durumunda klcal geirimlilik zerinde
en nemli etkenin katk kullanm olduu, denenen dier parametrelerin ikinci planda kald
sonucuna ulalmtr.











ekil 1. Klcal difzyon katsaysnn su itici katk oran ile deiimi (350 kg/m
3
dozajl
ve E erisine uygun gronlometrili betonlar)

Doentlik Tezi
Prof. Uyan, Isl ilem Uygulamas ile Birlikte Katk Kullanmnn Beton zeliklerine
Etkisi balkl doentlik tezinde (1982) 3 hzlandrc (A:Kalsiyum klorr esasl, B:
Sodyum aluminat esasl, ve NaOH) ve bir akkanlatrc (sodium linyoslfonat esasl-
C katks) olmak zere 4 farkl katknn sl ilem uygulanan betonlarda etkilerini
incelemitir. Deneylerde 400 kg/m
3
dozajl, 8 mm en byk agrega boyutuna sahip ve
su/imento oran 0,525 olan katksz ve katkl betonlar hazrlanmtr. Akkanlatrc
kullanlan betonlarda su/imento oran 0,46ya dmtr. Hzlandrc katklar imento
arlnn %3-4 ve akkanlatrc ise %0,4 orannda kullanlmtr. Basn ve
eilme deneyleri 70x70x280 mmlik prizmatik numunelerde, rtre deneyleri ise
0
10
20
30
40
50
60
0 2 4 6 8 10 12 14
Su itici katk oran (%)
D
i
f

z
y
o
n

k
a
t
s
a
y

x
1
0
-
5

(
c
m
2
/
d
a
k
)
28 gn
90 gn
40x40x160 mmlik numuneler zerinde yaplmtr. ahit dndaki numunelere n
bekleme sresinden sonra 40, 55 ve 70
o
C sl ilem scaklklarnda kr uygulanmtr.
ahit numuneler ve sl ilem uygulanan numuneler deney gnne kadar 20
o
C scaklkta
ve %78 bal nemde bekletilmitir. Rtre numuneleri ise yine ayn scaklkta ve %59-65
bal nemde tutulmutur.
ekil 2de katkl ve katksz betonlarn 1 ve 28 gnlk bal basn dayanmlarnn
(katksz ve 20
o
C scaklkta tutulan betonun 28 gnlk dayanmna gore) sl ilem
scakl ile deiimi verilmitir. 20
o
C scaklkta saklanan numunelerde, tm katklarn
(hzlandrc ve akkanlatrc) 1 ve 28 gnlk dayanmlar artrd grlmektedir.
Dier taraftan tm betonlarn 1 gnlk basn dayanmlarnn sl ilem scakl ile
birlikte ykseldii anlalmaktadr. Ancak bazik esasl iki katkl (B katks ve NaOH)
betonlarda 1 gnlk










ekil 2. Bal dayanmn (28 gnlk 20
o
C scaklkta kr edilmi beton dayanmna gre)
kr scakl ve katk cinsi ile deiimi.
dayanm 40
o
Cnin zerindeki scaklklarda art gstermemitir. 28 gnlk dayanmlar
incelendiinde ise A katkl betonda 60
o
C, C katkl (akkanlatrc) ve katksz
betonlarda ise 40
o
C sl ilem scaklklarnda en yksek dayanmlar elde
edilmitir.Bazik esasl katklarn ise 20
o
Cnin stndeki kr scaklklarnda basn
dayanmn drdkleri gzlenmitir.
ekil 3de verilen 90 gnlk rtre sonular incelendiinde akkanlatrc dndaki
tm katklarn normal scaklkta ve denenen sl ilem scaklklarnda rtreyi katksz
betona (ahit) gre artrdklar grlmektedir. Akkanlatrc katkl betonda ise durum
farkldr; bu betonlar sl ilem grm numunelerde katksz betondan biraz daha kk
rtre yapmtr. Akkanlatrc katkl betonlardaki bu farkllk dier betonlara gre
daha dk su/imento oranna sahip olmalarna balanabilir. te yandan katkl-
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0 20 40 60 80
Kr Scakl (
o
C)
B
a

l

D
a
y
a
n

m

(
%
)
ahit
A-Katk
B-Katk
NaOH
C-Katk
katksz tm betonlarda genel olarak sl ilem scakl arttka rtre deerlerinin
azald sylenebilir.
Lifli Har ve Hamur ile lgili alma
Prof. Uyann Prof. Yaar Atan ile birlikte yaptklar ve 1979 ylnda yaynladklar
Cam Liflerle Pekitirilmi imentolu ve All Malzemelerin Tek ve ki Eksenli
Ykleme Halindeki Davranlar adl almada (Teknik Rapor, 1979) 3 farkl boydaki
(17, 34 ve 50 mm) cam lifleri ile %0,5, %1 ve %1,5 oranlarnda takviye edilmi imento
harc (imento/kum oran: 3,71 ve su/imento oran 0.75) ve al hamuru (su/al
oranlar 0,55 ve 0,585) kompozitlerinin mekanik zellikleri aratrlmtr. Cam lifleri
ile takviye edilmi imento harc ve al hamuru kompozitleri zerinde tek eksenli
basn, yarma, eilme ve











ekil 3. Bal rtrenin (28 gnlk 20
o
C scaklkta kr edilmi beton rtresine gre) kr
scakl ve katk cinsi ile deiimi.
arpma deneyleri yaplmtr. arpma deneyinde farkl arlklar belirli yksekliklerden
drlm ve zel bir dzenek yardmyla numunelerin krlmas srasnda harcanan
enerjiler llmtr. Cam lifi takviyeli har kompozitlerde ayrca iki eksenli deneyler
gerekletirilmitir.
Harlar zerinde yaplan iki eksenli basn deneylerinde iki elik paradan oluan zel
bir dzenek kullanlmtr (ekil 4-6). Burada grlebilecei gibi, normal bir basn
aleti yardmyla uygulanabilecek P dey kuvveti alt ve st paralar yardmyla iki
ynde bileenlerine ayrlarak deney numunesine aktarlmaktadr. Deney dzeneindeki
alt ve st paralar farkl konumlara getirilerek iki dorultuda uygulanan basn
0
50
100
150
200
250
0 20 40 60 80
Kr Scakl (
o
C)
B
a

l

R

t
r
e

(
%
)
ahit
A-Katk
B-Katk
NaOH
C-Katk
kuvvetleri arasndaki oran deitirilebilmektedir. Asal dorultulardaki ekil
deitirmeler deformasyon lerler ve indktif transdser yardmyla llmtr.
Bu almada aadaki sonular elde edilmitir.
- Cam lifi takviyesinin olumlu etkisi en ok eilme ve arpma dayanmlarnda
grlmtr. Eilme dayanm harlarda %30, al hamurlarnda %400
mertebelerinde artmtr. arpma dayanmnda ise harlarda %200, al
hamurunda daha da fazla art llmtr.
- Cam liflerinde en etkin lif boyu 34 mm olarak elde edilmitir. Optimum lif oran
al hamurlarnda %1 ve %1,5 arasnda kalrken imento harlarnda %1,5un
zerinde kmtr.


- Cam lifi katkl imento harlarnn iki eksenli basn halindeki gme snr
(zarf) erileri, yaln har iin bulunanlara benzerdir. Boyuna dorultudaki
dayanmn tek eksenli basn dayanmna gre art 1 ve 2 dorultularndaki
asal gerilmeler orannn 0,50-0,60 deerlerinde maksimum olmaktadr. Bu
maksimum basn dayanm artlar, yaln harta %24 ve %0,5, %1 ve %1,5
cam lifi katkl imento harlarnda srasyla %24, %36 ve %74 olarak
gereklemitir.
ekil 4. ki eksenli deney dzenei
Prof. Uyann bunlarn dnda bir ok almas bulunmaktadr. 4 tane doktora ve
25nin zerinde Y. Lisans tez almas ynetmitir. Prof. Uyan aratrmalarnda
betonun deiik konularn ele almtr; bunlar arasnda liflerle takviye edilmi beton ve
harlar, betona sl ilem uygulanmas, deiik puzolanlarn betonda kullanlmas, tula
duvarlarn mekanik davran, hazr beton, hazr betonda tama sresi etkisi, kimyasal
beton katklar, uucu kll betonlarda etkinlik kavram, beton karma suyu zellikleri,
ve su alt betonlar saylabilir.
Deerli hocamz ve arkadamz Prof. Dr. Mehmet Uyan sevgi, sayg ve zlemle
anyoruz.

Prof. Dr. M. Hulusi zkul
Dzenleme Kurulu Bakan



ekil 5. ki eksenli basn deney dzenei
ekil 6. ki eksenli basn deneyinde yklemesiz nc dorultudaki ekil
deitirmelerin okunmas
SUNU


naat Mhendisleri Odas adna stanbul ubesi tarafndan dzenlenen 7.Ulusal Beton
Kongresini, 28-29-30 Kasm 2007 tarihinde gerekletirmi olacaz.

naat Mhendisleri Odas stanbul ubesi olarak sadece beton konusunda deil, inaat
mhendislii alann ilgilendiren her konuda eitli sempozyumlar ve kongreler
dzenliyoruz. 2007 yl ierisinde 7.Ulatrma Kongresini, 6.Ulusal Deprem
Mhendislii Konferansn, 4.naat Ynetimi Kongresiyle birlikte, Teoride ve
Uygulamada Zemin-Yap Etkileimi Sempozyumunuda gerekletirmi
bulunmaktayz.

Yaplarn tayc iskeletini oluturan ve lkemizde olduka yaygn bir ekilde
kullanlan Betonarme Yap Sistemleri, zellikle 17 Austos 1999 Krfez
Depreminden sonra da inaat sektrnn ve inaat mhendislii alannn nemli
konularndan birisini oluturmutur. Durum byle olunca depremin ortaya karaca
zararlar en aza indirecek depreme dayankl yaplarn retilmesi iin ana halkas olarak
karmza kyor. Ne yazk ki, bugne kadar lkemizin farkl farkl yerlerinde meydana
gelen depremlerde karlatmz sonular, hi de i ac olmamtr. ou kez
depremin kendi bykl ile orantl olmayan can ve mal kayplar ortaya kmtr.

Tayc sistem tasarm asndan betonarme yap retiminde kullanlan betonun
standartlara uygun olmas, yksek kalite ve mukavemet snflarnda bir betonun
retilmi olmas son derece nemli bir yap sistemi olarak gndemdeki yerini
korumasn da salyor.

Ayrca, 1. Ulusal Beton Kongresini Prof.Dr. Bekir POSTACIOLU, 6.Ulusal
Beton Kongresinin Prof.Dr. Yaar ATAN ve 7.Ulusal Beton Kongresini de 2006
ylnda kaybettiimiz Prof.Dr. Mehmet UYAN ansna dzenlemi olmamzn da ok
ayr bir anlam bulunmaktadr. naat mhendislii alanna nemli katklar yaptklarna
inandmz meslek byklerimizi her zaman saygyla anacaz. Odamz gerek
akademik dzeyde, gerekse inaat mhendislii alannda lkemize ve mesleimize
nemli katklar salayan bilim insanlarn ve inaat mhendislerini her zaman saygyla
anmay, onlar unutmamay nemli bir grev olarak grmektedir.

7.Ulusal Beton Kongresinin ana balnn Beton Teknolojisinde Gelimeler ve
Uygulamalar olarak seilmi olmas da ayr bir nem tamaktadr. Ayrca, yksek
nitelikte betonlarn gelii gzel kurulan ve iletilen hazr beton antiyelerinde retilmesi
de mmkn deildir. Bu kapsamda; yksek nitelikte beton retecek hazr beton
antiyelerinin, Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan ulusal dzeyde bir Kalite
Gvence Sistemi ierisinde denetimlerinin yaplmasnn istenmesi de, son derece
nemli bir konu olarak gndeme gelmektedir.







Gnmzn beton ve yap retimi anlaynn srdrlebilir bir gelime erevesinde
olmas, son derece nemli bir konudur. Doal evre ile insan yaamnn kalitesinin
korunmas, gelitirilmesi, iyiletirilmesi sadece bugnn sorunu olarak karmza
gelmiyor. Dnyamzdaki ve lkemizdeki kaynaklarn giderek tkendii, bugn varolan
kaynaklarn gelecek kuaklar da yakndan ilgilendirdii, yaplarn sadece deprem
gvenlii asndan deilde, uzun mrl ve dayankl olmas, evreci olmasnn
yannda estetik olmas da nem kazanmaktadr. Ayrca, beton teknolojisindeki
gelimelerin uzun mrl, gzel grnml evreye uyumlu yap elemanlarnn
retimine imkan vermesi, ayrca nemsenmesi gereken temel konulardan birisi olarak
gndeme gelmektedir.

Sonu olarak 7.Ulusal Beton Kongresinin gereklemesinde emei geen bata
dzenleme kurulumuzun bakan ve yelerine, bilim kurulumuza, kongremize
bildirileriyle katlan tm katlmclara, ayrca; kongremizin dzenlenmesinde bizleri
maddi katklar ve gnlden destekleyen kii, kurum ve kurululara ok teekkr
ediyoruz.

7.Ulusal Beton Kongresinin kalc sonular dourmasn diliyoruz.



Cemal GKE

TMMOB naat Mhendisleri Odas
stanbul ubesi Bakan




Sra No NDEKLER Sayfa No

Bildiri 1 Recent Research and Development of Polymer-Modified Mortar
and Concrete in Japan 21
Yoshihiko OHAMA

Bildiri 2 Farkl PVAlarla retilen Byk Boluklarndan Arndrlm
imento-Polimer Kompozitlerinin Suya Kar Direnlerinin
ncelenmesi 33
zgr EKNCOLU, Hulusi ZKUL, Leslie J. STRUBLE

Bildiri 3 Farkl Kimyasal Yapdaki Kr Malzemelerinin Su Kaybn nleme
ve Yapma Davranlarnn ncelenmesi 43
Bar ZER, Nazmiye PARLAK, A.Raif SALAM, M.Hulusi ZKUL

Bildiri 4 Kendiliinden Yerleen Mimari Betonlarda Pigment Katksnn
Etkileri 55
Mustafa KARAGLER , Senem SUNGUR

Bildiri 5 Kendiliinden Yerleen Betonlarda Polipropilen ve elik Lif
Kullanlmasnn lenebilirlie Etkisi 65
Hasan YILDIRIM, Burcu SERTBA, Volkan BERBERGL

Bildiri 6 Katk Dozaj ve Taze Beton Scaklnn Kendiliinden Yerleen
Beton zelliklerine Etkisi 77
Cenk KILIN, Ylmaz AKKAYA

Bildiri 7 Mineral Katklar Kullanlarak Elde Edilen Kendiliinden Yerleen
Betonlarn zellikleri 87
Mehmet GESOLU, Erhan GNEYS, Erdoan ZBAY

Bildiri 8 Otojen Deformasyonu nlemede Hafif Agrega Kullanmnn
Yksek Performansl Harlarn Yapsna Etkisi 99
Burcu AKAY, Mehmet Ali TADEMR

Bildiri 9 Isl lem Grm Lifli Betonlarda Gerilme ekil Deitirme likileri 109
Osman NAL, Mehmet UYAN, Tayfun UYGUNOLU

Bildiri 10 Yk Gemii ve Donatnn Beton Dayanm zerindeki Etkileri 119
Ahmet DURMU, Ayegl DURMU, enol GRSOY

Bildiri 11 Sinterleme Scaklnn Uucu Kl Hafif Agregalarn zelliklerine
Etkisi 133
Niyazi Uur KOKAL, Turan ZTURAN

Bildiri 12 Nevehir Bims Agregasndan Kendiliinden Yerleen Hafif Beton
retilmesi 145
Hicran AIKEL, Murat GNAYDIN

Bildiri 13 Genletirilmi Polistrenli Hafif Beton Uygulamas 155
Mustafa ERDOAN, Serdar KARABLEN, Serpil ULU

Bildiri 14 Eilmede Hafif Beton-Donat Aderansnn ncelenmesi 165
Ahmet DURMU, Mehmet Emin ARSLAN,
Hasan Tahsin ZTRK

Bildiri 15 High Performance Concrete: Fundamentals and Application 177
Oral BYKZTRK, Denvid LAU

Bildiri 16 Yksek Performansl imento Esasl Kompozitlerin Tasarm,
Mekanik Davran ve Uygulama Alanlar 199
Giray ARSLAN, Kadir Serdar TAFLAN, Sevtap HABERVEREN,
Mehmet Ali TADEMR

Bildiri 17 elik Lif erii, Scak Kr ve Lif Korozyonunun imento Esasl
Yksek Performansl Kompozitlerin Mekanik Davranna Etkisi 215
dris BEDRHANOLU, Alper LK, Yasin CANDAN,
Mehmet Ali TADEMR

Bildiri 18 Hiper Akkanlatrc Katkl Kendiliinden Skan Betonun zmitte
eitli Projelerde Uygulamas 225
Mehmet SIMSIKI, Mehmet MUTLU

Bildiri 19 Olumsuz Hava Koullarnda retilen Astana shim Nehri Kprs
ngermeli Prekast Kirilerindeki Beton Kalitesi 233
Selahattin DZBASAN, Erol YAKIT, Sleyman ULUZ,
Mustafa CAMCIOLU

Bildiri 20 Uluabat Kuvvet Tneli Projesindeki Segment retimi
Mustafa ERDOAN, alar DN, Serpil ULU 243

Bildiri 21 Donma-zlmenin Farkl Kr Grm Kendiliinden Yerleen
Betonlar zerindeki Etkisi 251
irin KURBETC, akir ERDODU, Ali Recai YILDIZ

Bildiri 22 Metakaolin Katkl Betonlarn Slfat Dayankllnn ncelenmesi 259
Erhan GNEYS, Mehmet GESOLU, Kasm MERMERDA

Bildiri 23 Yksek Scaklk Etkisinde Kalan Betonun Basn Dayanm-Renk
Deiimi likisinin Yapay Sinir Alar Yntemi le Tahmini 271
Nabi YZER, Blent AKBA, Ahmet B. KIZILKANAT

Bildiri 24 Yksek Frn Crufu Katkl Betonlarn Klorr Etkisinde Korozyona
Kar Performans 281
A. Grkem SARAN, . Anl DOAN, M. Hulusi ZKUL

Bildiri 25 Doal ve Endstriyel Mineral Katklar eren Betonlarn Tasarm,
Mekanik zelikleri ve Drabilitesi 291
zkan ENGL, Mehmet Ali TADEMR, lker KO,
Muhittin TARHAN, Teoman ERENOLU

Bildiri 26 imento Tipinin Donat Korozyonuna Etkisi 301
lker Bekir TOPU, Ahmet Raif BOA

Bildiri 27 Yzer Deniz Tatlarnda ve Offshore Yaplarnda Beton
Kullanm 313
Reyhan ZSOYSAL, Yaln NSAN
Bildiri 28 Beton Basn Dayanmnn Yapsal Davrana Etkisi 323
Fuat DEMR, Armaan KORKMAZ, Mustafa GENOLU,
Hamide TEKEL

Bildiri 29 Beton Snfnn Yap Performans Seviyesine Etkisi 333
Taner UAR, Mutlu SEER

Bildiri 30 Kireta ve Cam Tozunun Briket Yapmnda Kullanlmas 343
Paki TURGUT

Bildiri 31 elik Tel Donatl Betonlarn Kullanlabilirlik ve Tama Gc Snr
Durumlarna Gre Tasarm 353
Muhsin YALIN, Canan TADEMR, smail GKALP, Hakan EKM,
Mehmet YERLKAYA

Bildiri 32 elik Tel ve Matris Dayanmlarnn Betonlarn Krlma Enerjisine
Ortak Etkisi 363
Yua AHN, Fuat KKSAL

Bildiri 33 Karma Lifli Kendiliinden Yerleen Betonlarn Mekanik Davranna
Agrega Oranlarnn Etkisi 373
Cengiz ENGL, Mehmet Ali TADEMR, Naci YILMAZ,
Giray ARSLAN

Bildiri 44 Uzun Sre Kartrmaya Maruz Uucu Kl ve Silis Duman eren
Betonlarda Akkanlatrc le Kvam yiletirmesi 383
Caner ARSLANTRK, akir ERDODU, irin KURBETC

Bildiri 35 Uucu Kl ve Yksek Frn Crufunun imento retiminde Katk
Olarak Kullanm 395
lker Bekir TOPU, Cenk KARAKURT

Bildiri 36 Sugz Uucu Klnn Beton Katks Olarak Kullanlabilirlii 405
Okan KARAHAN, Cengiz Duran AT

Bildiri 37 Kpr ve Tnel Glendirme naatlarnda KYB Kullanm 417
Engin EKLYURT, Bekir Ylmaz PEKMEZC

Bildiri 38 Pompalanabilir C 100/115 Snf Beton Tasarm 427
Mehmet MUTLU, Mehmet GENMEHMETOLU, Erbil ZTEKN

Bildiri 39 Karo Mozaik Deme Kaplama Plak retiminde Atk Mermer
amurunun Kullanlabilirlii 437
Krat Esat ALYAMA, Ragp NCE

Bildiri 40 Cem III Tipi imentolarn Betonda Kullanmnn Teknik ve
Ekonomik Ynlerinin Deerlendirilmesi 447
Oktay KUTLU, Meri DEMRZ

Bildiri 41 Yksek Scaklk Uygulama Sresinin Har zelliklerine Etkisi 455
lker Bekir TOPU, Abdullah DEMR

Bildiri 42 Barit Agregasyla retilen Ar Bir Betonun zelikleri 465
Yasemin AKGN, Ayegl DURMU, Ahmet DURMU





22
GENERAL TRENDS IN RESEARCH AND DEVELOPMENT ACTIVITIES

In the Japanese construction industry, polymer-modified mortar and concrete which
are made by using polymeric admixtures were developed in the early 1950s, and
became the dominant construction materials in the late 1960s. Commercially available
polymeric admixtures in Japan are classified into polymer dispersions, redispersible
polymer powders, water-soluble polymers and liquid polymers. The polymeric
admixtures widely used at present are polymer dispersions such as styrene-butadiene
rubber (SBR) latex, poly(ethylene-vinyl acetate) (EVA) and polyacrylic ester (PAE)
emulsions, and redispersible polymer powders such as poly (vinyl acetate-vinyl
versatate-acrylic ester)(VA/VeoVa/AE), poly(ethylene-vinyl acetate) (EVA) and
poly(vinyl acetate-vinyl versatate) (VA/VeoVa) powders. The polymer-modified
mortar is most widely used for repair and finish works, but the polymer-modified
concrete is employed only in limited applications.

REPAIR SYSTEMS FOR DETERIORATED REINFORCED CONCRETE
STRUCTURES

In Japan, the early deterioration of reinforced concrete structures has become a big
social problem in recent years. In the construction industry, the development of
effective repair materials and their execution systems comes to an increasingly
important issue from the viewpoint of the longevity of infrastructures at present.
Repair materials for the deteriorated reinforced concrete structures include
impregnants for concrete quality modification and improvement, corrosion-inhibiting
coating materials for reinforcing bars, patch materials, surface preparation materials,
coating materials for finish and protection, and grouts for concrete cracks. Figure 1
illustrates the typical application or execution systems of the repair materials using
polymer-modified pastes and mortars for deteriorated reinforced concrete structures.
The corrosion-inhibiting coating materials using polymer-modified pastes such as
SBR-, PAE- and VA/VeoVa/AE-modified pastes containing corrosion inhibitors, e.g.,
calcium nitrite and lithium nitrite are used for the treatment of the reinforcing bars.
The patch materials are employed for the back filling of the damaged portions of the
concrete. Shotcrete systems using such materials are applied for repair work with large
areas (Hayakawa et al., 2005), (Yokoyama et al., 2005).

The important quality requirements for the patch materials are as follows : (1) Good
adhesion or bond to the concrete substrates, (2) Long-term durability or weatherability,
(3) Almost the same elastic modulus and coefficient of thermal expansion as the
concrete, and (4) Good dimensional stability (small drying shrinkage). Most
polymer-modified mortars using polymer dispersions such as SBR and chloroprene
rubber (CR) latexes, EVA, VA/VeoVa and PAE emulsions, and redispersible polymer
powders such as EVA, VA/VeoVa, PAE and VA/VeoVa/AE powders meet the above
quality requirements for the patch materials. In recent years, the adhesion or bond
(to the concrete substrates) (Yamabe et al., 2001), and long-term durability (Park et al.,
2005), (Inoue et al., 2005), (Makishima and Uomoto, 2006) of the polymer-modified
mortars for the patch materials have actively been investigated with an increase in the
demand for such polymer-modified mortars. Surface preparation materials and coating
materials for finish and protection are applied on surfaces after the patch work. The
polymer-modified mortars or pastes with special mix design are generally used for
such materials. Polymer-modified pastes or slurries are also applied for grouting
cracks with widths of 1.0mm or more on the concrete substrates.

23
STRENGTHENING OR RETROFITTING METHODS FOR EXISTING
REINFORCED CONCRETE STRUCTURES

Existing reinforced concrete structures such as slabs and beams (or girders) have often
been strengthened with overlays to increase their thickness (or depth) by the troweling
or shortcreting work of polymer-modified mortars on the bottom surfaces of the slabs
and beams(or girders) (Satoh and Kodama, 2003). Figure 2 represents the concept of
the additional thickness (or depth) overlay strengthening methods using the
polymer-modified mortars. Existing reinforced concrete columns and shear walls have
recently been retrofitted with the troweling or shortcreting work of polymer-modified
mortars for seismic strengthening methods (Miyauchi and Kuroishi, 2005), (Sugiyama
et al., 2005). The application of the seismic strengthening methods provides a good
shear reinforcement effect, and markedly improves the seismic performance of the
existing reinforced concrete structures.

ADHESIVES OR BONDING AGENTS FOR EXFOLIATION (OR
DELAMINATION) PREVENTION METHODS

In Japan, the exfoliation(or delamination) of concrete lumps due to the deterioration of
reinforced concrete structures has recently caused serious accidents, and become a big
problem in the construction industry. Most conventional exfoliation (or delamination)
prevention methods are applied to the reinforced concrete structures by the externally
bonding of continuous organic or inorganic fiber sheets with epoxy resin-, acrylic
resin- and rubber-based adhesives or bonding agents to the concrete substrates. The
disadvantages of the conventional exfoliation (or delimitation) prevention methods are
poor adhesion to the concrete substrates due to moisture in concrete and the
apprehensive weatherability due to the degradation of the polymeric adhesives or
bonding agents. To overcome such disadvantages, new exfoliation(or delamination)
prevention methods using polymer-modified pastes and mortars for adhesives or
bonding agents with vinylon (Ido et al. 2003), aramid, (Ido et al. 2003), polyethylene
(Tanimoto et al., 2004) and alkali-resistant glass fiber sheets

(Takeuchi and Sugiyama,
2005) in recent years. Figure 3 shows the concept of the new exfoliation or
delamination prevention methods using the polymer-modified pastes and mortars. The
great advantage of the new methods is easy application to wet concrete substrates.

LIQUID-APPLIED MEMBRANE WATERPROOFING SYSTEMS

In comparison with conventional membrane waterproofing systems such as asphalt
membrane waterproofing systems and liquid-applied membrane waterproofing
systems with organic solvents, liquid-applied membrane waterproofing systems using
polymer-modified mortars or slurries are free from poisonous organic solvents or
gases with disagreeable odors, and do not pollute the atmosphere. The waterproofing
systems are also called polymer-modified cement (cementitious) membrane
waterproofing systems. Figure 4 exhibits the standard execution procedures for the
polymer-modified cement membrane waterproofing systems. In general, the
polymer-modified mortars or slurries for the polymer-modified cement membrane
waterproofing systems are prepared at polymer-cement ratios of 20 to 300% by using
PAE and EVA emulsions or SBR latex, and have tensile strengths of 0.7 to 8.0MPa,
elongations of 25 to 400% and adhesions to the concrete substrates of 0.75 to 2.8MPa
as waterproofing membranes(Hayashi et al., 2002). In Japan, the polymer-modified
cement membrane waterproofing systems are annually used in new construction work
of ca. 4.0 million m
2
(ca. 8180t) and in repair work of ca. 3.3 million m
2
(ca. 7350t)

24
for deck roofs, verandas, reservoirs, underground interior and exterior walls (Tsuchida
et al., 2002).

HIGH-GRADE REDISPERSIBLE POLYMER POWDERS

In recent years, the quality of redispersible polymer powders has markedly been
improved, in particular, in their film formation characteristics, and the properties of
polymer-modified mortars using the redispersible polymer powders have become
similar to those of polymer-modified mortars using polymer dispersions. As a result,
in the manufacture of polymer-modified mortar products, the replacement of polymer
dispersions by the high-grade redispersible polymer powders, i.e., the change of
two-packaged systems to one-packaged systems is promoted in Japan. Commercial
high-grade redispersible polymer powders are EVA, PAE, poly(styrene-acrylic
ester)(SAE), VA/VeoVa and VA/VeoVa/AE powders. The merits of the one-packaged
polymer-modified mortar products using the high-grade redispersible polymer
powders are as follows : (1)Manufacture of high-quality polymer-modified mortars
due to the holding of precise mix proportions by factory production, (2)High
productivity of polymer-modified mortars due to rational materials handling, mixing
and execution procedures on the basis of the incorporation of mixing water only on
job site, (3)As derived from (2), a reduction in construction cost due to possible easy
construction management and short construction period, and (4)Reduced wastes such
as metal and plastics cans on job site due to the uses of paper bags only, silos for
storage and containers for transportation. The polymer-modified mortars using the
redispersible polymer powders are used in the fields of coating materials for textured
finishes, surface preparation materials for coatings, self-leveling materials, tile
adhesives and repair materials. The authors group has developed a poly(oxyethylene)-
poly(oxypropylene)- monooleylether-based antifoamer and a polyethylene
glycol-based shrinkage-reducing agent to improve the relatively large air content and
drying shrinkage of the polymer-modified mortars using the redispersible polymer
powders (Ohama and Matsumoto, 2003).

INTELLIGENT REPAIR MATERIALS

Hardener-Free Epoxy-Modified Mortars with Autohealing or Self-Repairing Function
Conventional epoxy-modified mortars and concretes have an inferior applicability due
to the two-component mixing of the epoxy resin and hardener, the toxicity of
hardeners such as polyamine and polyamide and the obstruction of cement hydration
by the hardeners. The authors group found out that even without any hardeners the
epoxy resin can harden in the presence of the alkalis or hydroxide ions produced by
the hydration of cement in the epoxy-modified mortars as expressed by the following
formula (Ohama et al., 1992).
This means the development of the epoxy-hydraulic cement systems of new concept.
In hardener-free epoxy-modified mortars with polymer-cement ratios of 20% or less,
the hardening degree of the epoxy resin is 50 to 90% (Ohama et al., 1995), and
unhardened epoxy resin exists. It is considered that the unhardened epoxy resin may
be sealed with hardened epoxy resin phase in the epoxy-modified mortars. The epoxy
resin phase forms self-capsuled epoxy resin. The self-capsuled epoxy resin can be
broken under loading in the epoxy-modified mortars, and the unhardened epoxy resin
in the self-capsuled epoxy resin may fill microcracks in the mortars after loading.
Then the unhardened epoxy resin filling the microcracks may harden by hydroxide
ions in the mortars. Therefore, the microcracks are autohealed or self-repaired with the

25
epoxy resin in the epoxy-modified mortars (Ohama et al. 2001). The same system can
be applied to hardener-free epoxy-modified concretes. Figure 5 shows the simplified
model for the autohealing or self-repairing mechanism of the microcracks in the
hardener-free epoxy-modified mortar and concrete. Such hardener-free
epoxy-modified mortars and concretes have a autohealing or self-repairing function
for the microcracks, and may be intelligent materials.

Polymer-Modified Mortars with Nitrite-Type Hydrocalumite
Nitrite-type hydrocalumite 3CaO Al
2
O
3
Ca(NO
2
)
2
nH
2
O (n=11~12)] is a
corrosion-inhibiting admixture or anticorrosive admixture which can adsorb the
chloride ions (Cl
-
) causing the corrosion of reinforcing bars and liberate the nitrite ions
(NO
2
-
) inhibiting the corrosion as expressed by the following formula, and

3CaOAl
2
O
3
Ca(NO
2
)
2
nH
2
O + 2Cl

3CaOAl
2
O
3
CaCl
2
nH
2
O+2NO
2

provides excellent corrosion-inhibiting property to the reinforcing bars in reinforced
concrete (Tatematsu and Sasaki, 2000). Figure 6 illustrates the chloride ions
adsorption mechanism of the nitrite-type hydrocalumite in reinforced concrete.
Polymer-modified mortars using polymer dispersions and redispersible polymer
powders with the nitrite-type hydrocalumite (calumite) have superior
corrosion-inhibiting property and durability, and attract notice as effective repair
materials for deteriorated reinforced concrete structures (Ohama et al. 2006). Figure 7
represents the calumite content vs. the corrosion rate of the reinforcing bars embedded
in the polymer-modified mortars with the calumite. The calumite contents of around 5
to 10% are recommended to make effective repair materials for deteriorated reinforced
concrete structures (Ohama et al., 2006).

APPLICATION OF ACCELERATED CURINGS

The application of autoclave curing(180C and 1.01MPa in pressure) to
polymer-modified mortars and concretes has not been conducted till now because of
possible thermal degradation of polymers in them during the autoclave curing. The
application of the autoclave curing to SBR-modified concrete with a slag content of
40% and a polymer-binder ratio of 20% provides about three times higher tensile
strength and twice higher compressive strength than unmodified concrete (ordinary
cement concrete) (Joo et al., 2004). Accordingly, the autoclave curing can be applied
to SBR-modified concretes using slag for precast products. The feasibility study to
examine hardener-free epoxy resin as a polymeric admixture for the accelerated curing
of cement concrete shows that the application of a 120C-autoclave curing or 90 C
steam curing plus 120 C heat curing to hardener-free epoxy modified mortars with
polymer-cement ratios of 10 to 20% develops about twice to three times higher
flexural strength and about twice higher compressive strength than unmodified
mortar(ordinary cement mortar)(Ohama and Takahashi, 2003).

OH
Hardened epoxy resin
OCH
2
CHCH
2

n
OCH
2
CHCH
2
O
Epoxy resin
CH
2
CHCH
2
OCH
2
CHCH
2
O
O OH
n
from cement
hydration
OH

OH
Hardened epoxy resin
OCH
2
CHCH
2

n
OCH
2
CHCH
2
O
Epoxy resin
CH
2
CHCH
2
OCH
2
CHCH
2
O
O OH
n
from cement
hydration
OH

26
PAVEMENT APPLICATIONS

Semiflexible pavements are executed by grouting the voids of open-graded asphalt
concretes with polymer-modified pastes or slurries. The pavements are applied to
heavy traffic roads, intersection pavements, bus stops, parking lots and airport
runways because of their excellent rutting resistance, load spreadability, abrasion
resistance, oil resistance and colorability (Uematsu et al., 1991). The drainage
pavements coated with polymer-modified pastes containing photocatalyst(anatase-type
titanium dioxide) have recently been developed to effectively decompose car exhaust
gases with nitrogen oxides on road surfaces by the action of the photocatalyst and
prevent air pollution (Ishimori et al., 2000). The pavements have high abrasion
resistance to car traffic, and therefore semipermanently hold their air purification
function.

CONCLUSIONS

In Japan, recent technical innovations in the construction industry have brought about
the active research and development of polymer-modified mortar and concrete as
high-performance and multifunctional construction materials. From the viewpoint of
sustainable development in the construction industry, environment-conscious
polymer-modified mortar and concrete have been developed with a great interest in
recent years. The polymer-modified mortar and concrete with high performance,
multifunctionality and sustainability are expected to become the promising
construction materials in Japan in the 21st century.

REFERENCES

Hayakawa, K., Hayakawa, T., Kiroku, K. and Tottori, S. (2005), Pumpability of
polymer cement mortar for wet spraying (in Japanese), Proceedings of the
Japan Concrete Institute, 27 (1), 1555-1560.
Yokoyama, K., Kano, Y., Shidara, K. and Miura, K.(2005), Experimental study
on performance evaluation of sprayed mortar (in Japanese), Proceedings of the
Japan Concrete Institute, 27 (1), 1603-1608.
Yamabe, T., Koga, K., Kinugasa, H. and Yamamoto, K. (2001), A study on
bonding durability for patching materials (in Japanese), Proceedings of the
Japan Concrete Institute, 23 (1), 439-444.
Park, D., Kanematsu, M. and Noguchi, T. (2005), The change in resistance to
mass transfer of repair materials under cyclic accelerated environmental
conditions (in Japanese), Journal of Structural and Construction Engineering,
Architectural Institute of Japan, No.592, 27-34.
Inoue, K., Mitsui, K., Yanagibashi, K., Ikeo, Y. and Miyoshi, T. (2005),
Prediction of prolonged service life of concrete after repair with repair
materials (in Japanese), Journal of Structural and Construction Engineering,
Architectural Institute of Japan, No.592, 7-12.
Makishima, O. and Uomoto, T. (2006), A study on quality and durability of
repair materials (in Japanese), Proceedings of the Japan Concrete Institute,

27
28 (1), 1751-1756.
Satoh, K. and Kodama, K. (2003), Study on peeling behavior of bond interface of
concrete members retrofitted by surface overlaying with polymer cement
mortar(in Japanese), Journal of Materials, Concrete Structures and Pavements,
JSCE, No.732/V-59, 77-87.
Miyauchi, K. and Kuroishi, Y.(2005), Seismic performance of RC column
repaired by polymer cement mortar with drying spray system(in Japanese),
Proceedings of the Japan Concrete Institute, 27 (2), 1501-1506.
Sugiyama, T., Matsuzaki, Y., Nakano,K. and Matsushima, M.(2005), Structural
performance of the RC column with sidewalls retrofitted with polymer-cement
mortar (in Japanese), Proceedings of the Japan Concrete Institute, 27 (2),
1123-1128.
Ido, K., Tomokiyo, T., Ebato, T. and Kawai, Y. (2003), Evaluation of advanced
treatment technique to delamination and spall of concrete structures (in Japanese),
Proceedings of the Japan Concrete Institute, 25 (1), 1571-1576.
Tanimoto, T., Miyazato, S., Maeda, T. and Rokugo, K. (2004), Evaluation of
exfoliation prevention method of concrete structures using ECC and fiber
sheets (in Japanese), Proceedings of the Japan Concrete Institute, 26 (1),
1743-1748.
Takeuchi Y. and Sugiyama, M. (2005), Evaluation of concrete exfoliation
prevention method using mortar and alkali-resistant glass fibers (in Japanese),
Proceedings of the Japan Concrete Institute, 27 (1), 1561-1566
Hayashi, M., Ogawa, H., Katsuki, T., Kato, K. and Matsubara, T. (2002),
Investigation on polymer-modified cement waterproofing membrene, Part 2
Investigation on physical properties(in Japanese), Summaries of Technical Papers
of Annual Meeting Architectural Institute of Japan 2002, A-1 Materials and
Construction, Architectural Institute of Japan, 249-250.
Tsuchida, Y., Miura, I., Kashima, K. and Kobayashi, S. (2002), Investigation on
polymer-modified cement waterproofing membrene, Part 1 Investigation of the
actual conditions of their applications(in Japanese), Summaries of Technical
Papers of Annual Meeting Archtectural Institute of Japan 2002, A-1Materials and
Construction, Architectural Institute of Japan, 247-248.
Ohama, Y. and Matsumoto, S.(2003), Effect of type of powdered antifoamer on
properties of polymer-modified mortars using redispersible polymer powders with
powdered shrinkage-reducing agent, Proceeding of the 4th Asia Symposium on
Polymers in Concrete, Kangwon National University, 81-87.
Ohama, Y., Demura, K. and Endo, T.(1992), Strength properties of
epoxy-modified mortars without hardener, Proceedings of the 9th International
Congress on the Chemistry of Cement, Vol.V, Performance and Durability of

28
Concrete and Cement Systems, National Council for Cement and Building
Materials, 512-516.
Ohama, Y., Demura, K. and Uchikawa, H.(1995), Interaction between epoxy resin
and cement hydrates in epoxy-modified cementitious compositions(in Japanese),
JCA Proceedings of Cement & Concrete, No.49, Japan Cement Association,
252-257.
Ohama, Y., Demura, K. and Katsuhata, T.(2001), Investigation of micocracks
seif-repair function of polymer-modified mortars using epoxy resins without
hardeners, Proceedings of the 10th International Congress on Polymers in
Concrete(CD-ROM), The University of Texas at Austin.
Tatematsu, H. and Sasaki, T.(2000), Studies on diagnosis and repair for
reinforcing bar corrosion by salt injury, Transactions of the Japan Concrete
Institute, 22, 211-220.
Ohama, Y., Ota, M. and Tatematsu, H. (2006), Properties of polymer-modified
mortars using redispersible polymer powders with nitrite-type hydrocalumite
(in Japanese), Cement Science and Concrete Technology, No.59/2005, 461-468.
Ohama, Y., Ota, M. and Tatematsu, H. (2006), Properties of polymer-modified
mortars with hydrocalumite for intelligent repair materials, Proceedings of the
International Conference on Concrete Repair, Rehabilitation and Retrofitting,
Taylor & Francis/Balkema, 931-937.
Joo, M., Ohama, Y. and Yeon, K. S.(2004), Strength properties of autoclaved and
combined wet/dry-cured SBR-modified concretes using ground granulated
blast-furnace slag, Magazine of Concrete Research, 56 (9), 513-521.
Ohama, Y. and Takahashi, S.(2003), Effects of accelerated curing conditions on
strength properties of epoxy-modified mortars without hardener, Proceedings of
the 7th International Symposium on Brittle Matrix Composites, Institute of
Fundamental Technological Research, Polish Academy of Science, 533-541.
Uematsu, S., Ishikawa, K., Ishimasa, K. and Arai, A.(1991), Development of
premixed grouting materials for semiflexible pavements(in Japanese),
Hoso(Pavement), 26 (2);8-11.
Ishimori, M.(2000), Photo-road with the function to remove car exhaust gas by
photocatalyst(in Japanese), Cement &Concrete, No.639, 18-23.

29



















Figure 1 Typical application or execution systems of repair materials using
polymer-modified pastes and mortars for deteriorated reinforced
concrete structures.












Figure 2 Concept of additional thickness (or depth) overlay strengthening
methods using polymer-modified mortars.















Figure 3 Concept of new exfoliation or delamination prevention methods
using polymer-modified pastes and mortars.
Reinforcing Bar
C
o
n
c
r
e
t
e
-
Reinforcing Bar
C
o
n
c
r
e
t
e
Coating Material for
Finish and Protection
Coating Material for
Surface Preparation
Patch Material
Corrosion Inhibiting
Coating Material
Impregnant
Grout for Cracks
Reinforcing Bar
C
o
n
c
r
e
t
e
-
Reinforcing Bar
C
o
n
c
r
e
t
e
Coating Material for
Finish and Protection
Coating Material for
Surface Preparation
Patch Material
Corrosion Inhibiting
Coating Material
Impregnant
Grout for Cracks
RC Beam (Girder)
Polymer-Modified Mortar (or Paste)
Continuous Fiber
Sheet
RC Beam (Girder) RC Beam (Girder)
Polymer-Modified Mortar (or Paste)
Continuous Fiber
Sheet
RC Slab RC Beam (Girder)
Overlay Using Polymer- Modified Mortar
RC Slab RC Beam (Girder) RC Slab RC Slab RC Beam (Girder)
Overlay Using Polymer- Modified Mortar

30



















Figure 4 Standard execution procedures for polymer-modified cement
membrane waterproofing systems.
























Figure 5 Simplified model for autohealing or self-repairing mechanism of
microcracks in hardener-free epoxy-modified mortar and concrete.
Substrate Treatment
Primer Coating
Application of Polymer-Modified Mortar (or Slurry)
Bonding of Reinforcing Fabrics
Application of Top Coat for Finish and Protection
Completion of Execution
Mixing of Polymer-Modified
Mortar (or Slurry)

31


















Figure 6 Chloride ions adsorption mechanism of nitrite-type hydrocalumite
in reinforced concrete.





















Figure 7 Calumite content vs. corrosion rate of reinforcing bars
embedded in polymer-modified mortars with calumite.



0 5 10
20.0
40.0
60.0
80.0
100.0
0 5 10
Polymer-Binder
Ratio (%)
SBR Latex
C
o
r
r
o
s
i
o
n

R
a
t
e

(
%
)
Calumite Content (%)
VA/VeoVa Powder
10
5
0
15
20
Polymer-Binder
Ratio (%)
10
5
0
15
20
0 5 10
20.0
40.0
60.0
80.0
100.0
0 5 10
Polymer-Binder
Ratio (%)
SBR Latex
C
o
r
r
o
s
i
o
n

R
a
t
e

(
%
)
Calumite Content (%)
VA/VeoVa Powder
10
5
0
15
20
Polymer-Binder
Ratio (%)
10
5
0
15
20
: Nitrite -type
Hydrocalumite
: Corrosion
Inhibition Area
by Nitrite Ions
Cl
-
: Chloride Ions
NO
2
-
: Nitrite Ions
Crack
Concrete
Crack
Cl - Cl -
Cl - Cl -
Cl -
Cl -
Cl -
Cl -
Cl - Cl -
NO
2
- NO
2
-
NO
2
- NO
2
-
Cl -
Cl -
NO
2
-
NO
2
- NO
2
-
Cl-
NO
2
-
Cl- Cl-
Cl- Cl-
NO
2
-
NO
2
-
Cl- Cl-
NO
2
-
Cl -
Cl-
NO
2
-
Reinforcing Bar
Cl-
3CaO

Al
2
O
3

Ca(NO
2
)
2

nH
2
O+2Cl
?
(adsorb) (liberate)
(Nitrite - type Hydrocalumite)

3CaO

Al
2
O
3

CaCl
2

nH
2
O+2NO
2
?
: Nitrite -type
Hydrocalumite
: Corrosion
Inhibition Area
by Nitrite Ions
Cl
-
: Chloride Ions
NO
2
-
: Nitrite Ions
: Nitrite -type
Hydrocalumite
: Corrosion
Inhibition Area
by Nitrite Ions
Cl
-
: Chloride Ions
NO
2
-
: Nitrite Ions
Crack
Concrete
Crack
Cl - Cl -
Cl - Cl -
Cl -
Cl -
Cl -
Cl -
Cl - Cl -
NO
2
- NO
2
-
NO
2
- NO
2
-
Cl -
Cl -
NO
2
-
NO
2
- NO
2
-
Cl-
NO
2
-
Cl- Cl-
Cl- Cl-
NO
2
-
NO
2
-
Cl- Cl-
NO
2
-
Cl -
Cl-
NO
2
-
Reinforcing Bar
Cl-
Crack
Cl - Cl -
Cl - Cl -
Cl -
Cl -
Cl -
Cl -
Cl - Cl -
NO
2
- NO
2
-
NO
2
- NO
2
-
Cl -
Cl -
NO
2
-
NO
2
- NO
2
-
Cl-
NO
2
-
Cl- Cl-
Cl- Cl-
NO
2
-
NO
2
-
Cl- Cl-
NO
2
-
Cl -
Cl-
NO
2
-
Reinforcing Bar
Cl-
3CaO

Al
2
O
3

Ca(NO
2
)
2

nH
2
O+2Cl
?
(adsorb) (liberate)
(Nitrite - type Hydrocalumite)

3CaO

Al
2
O
3

CaCl
2

nH
2
O+2NO
2
?
3CaO

Al
2
O
3

Ca(NO
2
)
2

nH
2
O+2Cl
?
(adsorb) (liberate)
(Nitrite - type Hydrocalumite)

3CaO

Al
2
O
3

CaCl
2

nH
2
O+2NO
2
?

32




33
Farkl PVAlarla retilen Byk Boluklarndan
Arndrlm imento-Polimer Kompozitlerinin Suya Kar
Direnlerinin ncelenmesi


zgr Ekinciolu Hulusi zkul
T naat Fakltesi Yap Malzemesi
Anabilim Dal 34469 Maslak/stanbul
Tel: (212) 285 3768-285 3762
E-Posta: ekincioglu@itu.edu.tr-
T naat Fakltesi Yap Malzemesi
Anabilim Dal 34469 Maslak/stanbul
Tel: (212) 285 3768-285 3762
E-Posta: hozkul@ins.itu.edu.tr

Leslie J. Struble
Illinois niversitesi (Urbana-Champaign) naat ve evre Mhendislii Blm
2129 Newmark Lab, Mc 250, 205 N. Mathews, Urbana, Illinois, 61801
Tel: (+1 217) 333-2544
E-Posta: lstruble@uiuc.edu


z

1980li yllarn balarnda ngilterede Birchall ve arkadalar tarafndan gelitirilen ve
literatrde Macro-defect-free (MDF) cement olarak adlandrlan imento-polimer
kompozitleri, imento, su ve suda znen polimerler kullanlarak retilebilen
malzemelerdir ve ok yksek eilme dayanmlarna sahip olmalar en nemli
zellikleridir. Normal imento hamuru ancak 5-10 MPa eilme dayanmna sahip
olmasna karlk bu malzemenin eilme dayanm 200-300 MPa deerlerini rahatlkla
bulabilmektedir. Birbirine ters ynde dnen elik merdanelerin arasndan geirilerek
tabakalar halinde retilen ve arlka % 80 civarnda imentodan oluan bu kompozitin
ok yksek eilme dayanmna sahip olmasnn nedeni, polimer ve imento iyonlarnn
apraz ba oluturarak birlemesine ve uygulanan retim ynteminin malzeme iindeki
byk boluklar azaltmasna dayandrlmaktadr. te yandan ok yksek eilme
dayanmlarna sahip olan bu kompozitlerde drabilite problemleri sz konusudur.
zellikle bu malzemenin suyla temas etmesi halinde dayanm byk oranda
dmektedir. Bu almada, farkl hidroliz derecelerine sahip polivinil alkol aseatat
(PVAc) kopolimerleri kullanlarak 3 farkl yntemle retilen byk boluklarndan
arndrlm imento-polimer kompozitlerinin (MDF) su etkisi altndaki davranlar
incelenmitir. Polimerin hidroliz derecesi % 90n zerine ktnda retim zorlam,
retilebilen kompozitlerin dayanmlarnda da su etkisi altnda dierlerine gre daha
yksek dler gzlenmitir.

Anahtar szckler: imento, polimer, PVAc, MDF, kompozit.


Giri

Joseph Aspdinin 1824 ylnda Portland imentosu olarak adlandrlan hidrolik
imentonun patentini almasndan sonra imento, kolay retilebilirlii ve
uygulanabilirlii, betonarmeye elverililii ve fazla maliyetli olmamas gibi nedenlerle
yaygn olarak kullanlan bir yap malzemesi haline gelmitir. imento esasl malzemeler
34
(beton, har, imento hamuru ve dier kompozitler) yksek basn dayanmlarna sahip
olmalarna karn heterojen ve boluklu yaplar nedeniyle ekme dayanmlar basn
dayanmlarnn ancak 1/7 1/8i mertebesindedir. Deiik yntemlerle basn
dayanmlar artrlabilmesine ramen basn dayanmnn ekme dayanmna oran
yaklak ayn kalmaktadr. Betonun ekme gerilmesini artrmak iin nerilen ultra
incelikte homojen olarak dalm ve aralarndaki boluk minimum olacak ekilde
boyutlar ayarlanm tanelerden oluan ve Densified Small Particle (DSP) olarak
adlandrlan malzemenin eilme dayanm en ok 50 MPa dzeyine kabilmitir.

imento esasl bileimlerde dayanm zerinde birinci derecede etkili olan faktr boluk
orandr. Dayanm boluk oranna balayan bantlarda boluk miktarn temsil etmek
zere su/imento oran kullanlmaktadr. Bu nedenle beton dayanmn artrmaya
ynelik almalarda sperakkanlatrc katklar kullanlarak beton ilenebilirliini
ktletirmeden su miktar dolaysyla su/imento oran drlmeye allmakta, ayn
zamanda ok ince puzolanlar ile boluklar doldurulmaktadr. Son yllarda gelitirilen
kendiliinden yerleen beton teknolojisinde de dk su/imento oranlarnda bile iyi
yerleebilen beton retmek amalanmtr. te yandan beton teknolojisinde polimer
kullanlarak beton zelliklerini gelitirmek de denenen yntemlerdendir. Bu
yaklamlarda bir polimer reinesi imento yerine balayc olarak kullanld gibi
polimer reinesi sertlemi betona emdirilebilmekte, ya da lateks veya emlsiyon esasl
polimer portland imentolu betonun iine kartrma aamasnda katlmaktadr. Ancak
bu yntemlerin malzemenin basn ve zellikle ekme dayanm zerine etkileri snrl
kalmaktadr.

Byk Boluklarndan Arndrlm imento-Polimer Kompozitlerinin (MDF
imentolar) Ortaya k

1980li yllarn banda Londrada Birchall ve di. (1983) tarafndan boluk miktar
byk oranda azaltlm, dolaysyle sadece basn dayanm deil ayn zamanda ekme
dayanm da artrlm, yeni bir imento-polimer kompoziti gelitirilmitir. Byk
boluklarndan arndrlm imento (Macro defect free cement) olarak adlandrlan bu
yeni kompozit malzemede imento ile polimer belirli oranlarda kartrlrken
su/imento oran da ok kk deerlere inebilmektedir. Dk su/imento oranna
ramen karm kauuk retiminde kullanlan kalender aletine benzer iki silindirik
merdane arasndan geirilerek uygulanan kayma gerilmeleri altnda boluklar byk
oranda azaltlabilmektedir. Bu kompozitte boluk orannn ok kk olmas hem
su/imento orannn dklnden hem de uygulanan retim ynteminden ileri
gelmektedir.

Elde edilen bu yeni malzemenin en nemli zellii, ok yksek eilme dayanmlarna
sahip olmasdr. 150 MPadan daha yksek eilme dayanmlar bu yntemle rahatlkla
elde edilebilmektedir. MDF imentonun mucitleri bu yksek eilme dayanmn retim
srasnda yaplan kalenderleme ileminin (ekil 1) malzemenin byk boluklarn
azaltmasna balamlardr. Fakat daha sonra yaplan almalar, bu malzemelerin
yksek eilme dayanmna sahip olmasnn tek nedeninin boluklarn azaltlmas
olmadn, kullanlan polimerin imentoda bulunan iyonlarla apraz ba yapmasnn da
nemli rol olduunu ortaya koymutur (Rodger ve di., 1985). retim srasnda
malzemeyi basn altnda kre tabi tutmann da eilme dayanmn artrmada ok
nemli rol oynad anlalmtr.

35













ekil 1: MDF imentolarn kalenderleme yntemi ile retilmesi.

Birchall tarafndan balangta byk boluklarndan arndrlm (Macro-Defect-
Free) olarak adlandrlm olan bu malzemede kullanlan polimerin de etkin bir rol
olmasndan dolay bu ismin bu malzemeyi tam olarak karlamad dnlm ve
eitli isimler nerilmitir. Literatrde Organo-imento kompozitleri, polimer imento
kompozitleri veya yksek eilme dayanml polimer-imento kompozitleri isimlerine de
rastlanmaktadr (Drabik ve Slade, 2004) Bununla birlikte bu ksaltmalar henz fazla
kullanlmamaktadr ve bu malzemeler hala MDF imentolar olarak adlandrlmaktadr.

ok yksek eilme dayanmlar elde edilebilen bu imento-polimer kompozitlerinin ok
nemli bir kusuru vardr. Bu malzeme ksa sreli de olsa su etkisinde kald zaman
mekanik dayanmlar, suya maruz kalmayan numunelere gre nemli oranlarda
dmektedir. MDF imentolar zerinde yaplan almalarn byk bir ksm, su
etkisinde kaldnda dayanmnda oluan dmeyi azaltmaya veya mmknse ortadan
kaldrmaya ynelik olmutur.

MDF imentolarn sudan etkilenmesini engellemek iin yaplan almalarn byk
ksm, polimerin imesinden sorumlu olduu dnlen, kullanlan polimerde bulunan
suya dkn (hidrofilik) alkol gruplarn takviye etmeye yneliktir. Bu yaklamlar: (1)
polimerin kristal yapsn starak glendirmek (Russell, 1991), (2) karmda
kullanlan polimer miktarn azaltmak (Russell, 1991), (3) retim ilemi srasnda
aktifleen apraz ba yapc katklar kullanmak (Russell, 1991), (4) retim
tamamlandktan sonra eitli kimyasallarda (borik asit gibi) bekletmek (Atkinson ve
Walsh, 1986) ve (5) sttktan sonra polimer emdirmek (Shandrashekhar ve Shafer,
1989) gibi yntemlerdir. MDF imentolarn 120
O
Cden fazla scaklklarda stlmas
suretiyle yaplan iyiletirme abalar baarsz olmutur, nk imentonun
hidratasyonu sonucu oluan alkalin ortamdan polimer zarar grmektedir. Kullanlan
polimer miktarnn azaltlmas elde edilen dayanmn da dmesine neden olmutur.
Ayrca su etkisinde grlen dayanm azalmasn etkilememitir. Borat iyonlar ve
organokromyum gibi kalenderleme ilemi srasnda aktif hale geen apraz ba yapc
katklarn kullanm da olumlu sonu vermemitir nk kullanlan bu malzemeler
boluk orann artrmtr. Desai, (1992) PVAnn arlka % 3 orannda karma
katt isopropil alkolde znen bir isoproksi titanium chelate kullanarak yapt
almada suya maruz braklan malzemenin dayanmnda gzlenen azalmada d
olduunu belirlemitir. Daha sonra yaplan bir almada Lewis ve Boyer (1995),
imento tanelerini retimden nce organotitanlarla kaplam ve bu ekilde rettikleri
36
malzemenin suya kar daha direnli olduunu gzlemilerdir. 200 gn boyunca suda
bekletilmi numunelerin dayanmlar hemen hemen sabit kalmtr. Bununla birlikte bu
kompozitlerin ilk bataki eilme dayanm standart olarak retilen numunelere gre
olduka dktr. Daha sonra yaplan bir almada (Pushpalal ve di., 1997), ise su
itici (hidrofobik) bir polimer kullanlarak suya ve sya kar daha dayankl bir MDF
imento gelitirilmitir. Bu almada alminli imento, alkol bazl bir zcde
znen fenolik resol reinesi ile kartrlmtr. Son yllarda yaplan bir almada
(Mojumdar ve di., 2004) ise, MDF imento retiminde en ok kullanlan polimer olan
PVAnn dnda yeni baz polimerler denenmi ve polibutil akrilat (PBA) kullanlan
numunelerin su etkisine kar en yksek dayanm gsterdikleri belirtilmitir. En son
Chowdhurrynin (2004) yapt ve Kasm 2004de patentini ald bir almaya gre de
MDF imento retimine katlan aktif karbonun kullanlan polimeri hidrofobik hale
getirdii ve bu sayede retilen MDF imentolarn su etkisine kar tamamen dayankl
hale geldii belirtilmitir. Bu da zerinde daha fazla aratrlmas gereken yeni bir
almadr.

Polimer ve imentonun birlikte kullanlmas disiplinler aras bir malzeme
dourmaktadr. Birok inaat mhendisi polimerler hakknda birok polimer uzman da
inaat mhendislii hakknda ok az ey bilmektedir, polimer uzmanlar ve yap
malzemesi uzmanlarnn yapaca ortak almalarla endstrinin bekledii kaliteli yeni
malzemeler elde etmek mmkn olabilecektir. Bir imento-polimer kompoziti olan
MDF imento da gzard edilemiyecek kadar yksek eilme dayanmlarna sahiptir ve
gnmz polimer teknolojisinde grlen gelimelere paralel olarak zerinde ok daha
fazla alma yaplmay hakeden bir malzemedir.

MDF retiminde Kullanlan Malzemeler

Birchall ve arkadalar rettikleri MDF imentoda hacimce % 25den daha az su, % 1-
15 arasnda polimer ve % 60-70 oranlarnda imento kullanmlardr. Uygun bir MDF
imentosu retebilmek iin suda znebilen bir polimere ihtiya vardr. Bu sayede
rettikleri numunelerle 177 MPa eilme dayanmna kadar ulaabilmiledir. Daha sonra
yaplan almalarda ise 300 MPa civarlarnda eilme dayanmlarna (Russell, 1991;
Desai, 1990 ve Desai, 1992) ulalarak nerdeyse eliklerin dayanmna yaklalmtr.
Sulu ortamda dayanmda oluan azalmann nedenlerini bulabilmek ve bu olumsuz
durumu ortadan kaldrabilmek iin MDF imento retiminde kullanlan temel
malzemelerin zelliklerinin iyi bilinmesi gerekir.

imento

imento olarak daha yksek eilme dayanmlar elde edilebilmesini saladndan
dolay genel olarak alminli imento bazen de Portland imentosu tercih edilir. Bununla
birlikte cruflu imento kullananlar da olmutur. Yaplan almalar incelendiinde
(Birchall, ve di., 1983; Russell, 1991; Desai, 1990; Desai, 1992) aluminli imentolarn
iinde en ok % 70 civarnda Al
2
O
3
oranna sahip olanlarn kullanld anlalmaktadr.
Temel alminli imento snflar Tablo 1de grlmektedir. Bununla birlikte
imentonun Al
2
O
3
miktarnn bu kompozitler zerinde etkisini aratran fazla alma
yoktur.



37
Snf Tip Al
2
O
3
CaO Fe
2
O
3
SiO
2
Renk
Dk CAC 40 37-42 36-40 11-18 3-8 Koyu gri
Orta CAC 50 49-52 39-42 1,0-1,5 5-8 Ak gri
Yksek CAC 70-80 68-80 17-20 0-0,5 0-0,5 Beyaz

Tablo 1: Temel Aluminli imento snflar ve tipik kimyasal ierikleri (%) (ODriscoll, 2000)

Sinclair ve Groves (1985) ve Santosun (1997) yaptklar almalara gre, Portland
imentosu ve Polyacrylamid kullanlarak retilen MDF imentolar, yksek alminli
imento ve PVA kullanlarak retilen MDF imentolarlardan daha dk eilme
dayanm vermektedir. Bununla birlikte bu kompozitler su etkisinde kald zaman
dayanmlarnda Alminli imento-PVA kullanlarak retilenlere gre daha az dme
grlmektedir.

Polimer

Birchall MDF imentolarla ilgili olarak ald patente kullanlabilecek polimer tipleri
olarak suda znen veya dalan (ko)polimerleri belirtmitir. MDF imento retiminde
en ok kullanlan polimerler polivinil alkol, poliakrilamid ve selloz trevleridir.
Bunlarn arasnda da en ok polivinil alkol asetat kopolimerleri (PVAc)
kullanlmaktadr. Polivinil alkol, vinil asetatn younlamas sonucunda elde edilen
polivinil asetatn ksmi veya tam olarak hidrolize olmasyla elde edilen sentetik uzun
zincirli bir polimerdir. Polimerizasyon derecesine ve kalan asetat miktarna gre deien
farkl derecelerde PVAclar vardr. Bu durum farkl znrlkte malzemeler elde
edilmesine yarar.

PVAcn zellikleri polimerizasyon derecesinden ve hidroliz derecesinden byk lde
etkilenir. PVAcn suda znrl polimerizasyon ve hidroliz derecelerine baldr,
zellikle hidroliz derecesinin etkisi daha fazladr. Hidroliz derecesi arttka polimerin
oda scaklnda znme zellii ortadan kaybolmaktadr. Bununla birlikte hidroliz
derecesinin artmas ile su emme zellii azalmaktadr. Bu durum Tablo 2de
grlmektedir.

Polimerizasyon derecesi Hidroliz derecesi

Yksek
1700-2400
Dk
500-600
Yksek
98-99
Dk
87-89
znrlk

Sulu zeltinin viskozitesi

Film dayanm

Su emme zellii

: Performans zerinde ok etkili : Performans zerinde az etkili

Tablo 2:Polimerizasyon derecesi ve hidroliz derecesinin PVAcnn zellikleri zerine
etkisi [1].
38
Deneysel alma

Malzemeler

Polivinil alkol-asetat (PVAc)

Hidroliz derecesinin PVAclarn su emme zellii zerindeki byk etkisinden dolay,
bu almada, MDF imentolar 7 farkl tipte polivinil alkol asetat kopolimerleri
kullanlarak retilmi ve bu polimerlerin hidroliz derecelerinin deimesinin kompozitin
su etkisi altndaki dayanmna etkisi incelenmitir. PVAclarn hidroliz dereceleri %
79.6 ve % 99.1 arasnda deimektedir.

Kullanlan polimer tipleri Tablo 3de grlmektedir. Sadece N 300 tipi PVAc tam
olarak hidrolize, KH17 ve GH20R ksmi olarak hidrolizedir. Dierleri ise karboksil
veya asetoasetil gibi baz gruplarla takviye edilerek oda scaklndaki znrlkleri
artrlm PVAclardr.

Table 3: MDF imento retiminde kullanlan PVAclarn zelikleri.

rn kodu
Hidroliz derecesi
(mol, %)
pH zelik
KH 17 79.6 5.5 Ksmi hidrolize
GH 20R 87.1 5.5 Ksmi hidrolize
Z 320 92.7 4.7 Aseto asetil takviyeli
T 330 96.0 7.0 Karboksil takviyeli
Z 410 97.9 4.9 Aseto asetil takviyeli
N 300 98.4 5.9 Tam hidrolize
Z 100 99.1 5.0 Aseto asetil takviyeli

imento

Kullanlan imento Lafarge firmas tarafndan Secar 71 adyla retilen imentodur ve
% 70 orannda Al
2
O
3
, % 29.2 orannda da CaO iermektedir.

Su ve katk

Kullanlan su musluk suyudur ve miktar imento arlnn %11i ila % 20si arasnda
deimektedir ve ilenebilirlii artrmak iin % 1den daha az oranda gliserol
kullanlmtr.

Deneysel Yntem

farkl tipte retim yntemi kullanlmtr. lki literatrde sz edilen geleneksel
retim yntemidir ve ilk nce imento, su, polimer ve gliserol har mikserinde
kartrlm ve daha sonra bu karm birbirine ters ynlerde dnen iki elik mil
(kalender) arasndan defalarca farkl hz ve aklklarda geirilmek suretiyle tabakalar
halinde elde edilmitir. Daha sonra bu tabakalar 10 dakika boyunca 80
0
C scaklk ve 5
MPa basn altnda, ardndan da 24 saat 80
0
C scaklktaki etvde bekletilmitir.

39
kinci retim ynteminde ise polimer oda scaklnda suda znmediinden ilk
aamada polimer-su zeltisi oluturularak bu zelti polimer tipine bal olarak 70-90
0
C scaklkta stlarak zelti hazrlanmtr. Onun dnda retim yntemi ilk yntemde
anlatlanla ayndr. Bu yntemin denenmesindeki ama starak PVAclarn
znrln artrmaktr. nk zelikle yksek hidroliz derecelerine sahip
PVAclarda znrln azald bilinmektedir.

nc yntemde ise retim srasnda karma amine tipi adipil hidrazit katlmtr.
zellikle Z tipi PVAclarn apraz ba yapma kapasiteleri amin veya aldehitlerle
artmaktadr ve bu sayede MDF imentolarn apraz ba yapma kapasitelerinin
artrlmasna allmtr.

Bu yntemler ksaca u ekildedir:

1. yntem: Russel (1991) tarafndan PVAc ve yksek alminli imento iin optimize
edilen geleneksel retim yntemi.
2. yntem: Balangta polimer zeltisinin 70-90
0
C scakla stlarak karmda
kullanld yntem.
3. yntem: Karma apraz balanmay artrc adipil hidrazidin katld yntem.

MDF imentolar kullanlan PVAc tipinin yanna retim yntemine gre -1, -2, -3
eklenerek kodlanmtr. Tablo 4de bu kodlamalar gzkmektedir.

ki Eksenli Eilme Dayanm Deneyleri

retilen numunelerden retimden bir gn sonra elmas testere ile yaklak 31,5 mm
apnda dairesel numuneler kesildi. Daha sonra bu numuneler iki gruba ayrlarak yars
desikatrde yars da su ierisinde olmak zere deney gnne kadar sakland. zel
olarak yaplm iki eksenli eilme dayanm erevesi kullanlarak eilme deneyleri
Instron marka niversal eilme deney aleti ile 7 ve 28. gnlerde ASTM F-394 [2]
standard esaslarna gre gerekletirildi. Deney srasnda 1 kNluk yk hcresi
kullanlrken ykleme hz 0,5 mm/dak. olarak gerekletirildi.

Her 3 yntemle elde edilen btn sonular Tablo 4 ve ekil 5de grlmektedir. Tablo
4de grlen kuru dayanmlar desikatrde saklanan numunelerin eilme dayanmn ya
dayanmlar ise suda saklanan numunelerin eilme dayanmlarn gstermektedir.
Dayanm azalmas ise desikatrde saklanan ve suda saklanan numuneler arasndaki
dayanm kaybn gstermektedir.

Deney Sonular ve Deerlendirme

Deney sonular incelendiinde en byk dayanmlarn GH20-1 ve KH17-1 de elde
edildii grlmektedir. Her iki hdroliz derecesinde de 1. retim ynteminin baarl
sonu verdii anlalmaktadr. Buna karlk en dk dayanmlar tm polimerler iin
apraz balayc katlan retimlere aittir. te yandan apraz balama ileminin suya
kar dayankll artrmada KH 17 polimerli kompozitlerde daha baarl olduu ancak
dayanmlarndaki dn yine de % 50nin zerinde kald anlalmtr. Hidroliz
derecelerine gre incelendiinde ise hidroliz derecesi dk olan KH 17 ve GH 20
polimerlerinin hem eilme dayanm hem de sudan daha az etkilenme alarndan daha
40
baarl olmutur deerlendirmesi yaplabilir. te yandan tam hidrolize olan polimer
(N300) ile % 96 hidroliz derecesine sahip T 330 polimeri ile retim yaplamamtr.

Tablo 4: ki eksenli eilme dayanm test sonular.

7 gnlk 28 gnlk
Kodlar Su/im. polimer/im.
Kuru
Dayanm
(MPa)
Ya
Dayanm
(MPa)
Dayanm
azalmas
(%)
Kuru
Dayanm
(MPa)
Ya
Dayanm
(MPa)
Dayanm
azalmas
(%)
KH17-1 0,11 0,07 199 109 45 208 64 69
KH17-2 0,11 0,07 167 65 61 156 56 64
KH17-3 0,11 0,06 168 54 68 150 65 57
GH20-1 0,13 0,07 172 114 34 218 65 70
GH20-2 0,13 0,07 147 47 68 124 47 62
Z320-1 0,15 0,07 151 41 73 164 30 82
Z320-2 0,15 0,07 170 47 73 156 48 69
Z320-3 0,15 0,07 141 47 67 154 39 75
Z410-1 0,2 0,07 119 35 71 136 33 76
Z410-2 0,2 0,07 141 47 67 165 50 70
Z410-3 0,2 0,07 102 29 71 118 28 76
Z100-1 0,15 0,07 161 32 80 161 45 72
Z100-3 0,15 0,07 119 31 73 - - -





















ekil 5: Desikatrde ve suda bekletilen numunelerin 7 ve 28 gnlk eilme dayanmlar.






%79,6 hidroliz derecesi % 99,1
0
50
100
150
200
250
KH
17-1
KH
17-2
KH
17-3
GH
20-1
GH
20-2
GH
20-3
Z320-
1
Z320-
2
Z320-
3
Z410-
1
Z410-
2
Z410-
3
Z100-
1
Z100-
2
Z100-
3
7-kuru 28-kuru 7-yas 28-yas
41
Genel Sonular

MDF imentolar 7 farkl hidroliz derecesine sahip PVAlar ile retilmeye alm
bunlardan 5i ile retim baarl bir ekilde gerekletirilebilmitir.
MDF imentolar % 98,4 (N 300) hidroliz derecesine sahip ve tam hidrolize olarak
adlandrlan PVA ile ve % 96 (T 330) hidroliz derecesine sahip karboksil takviyeli
PVA ile retilememitir.
En yksek eilme dayanmlar ve suya kar en iyi diren gsteren MDF imentolar
% 79,6 (KH 17) ve % 87,1 (GH 20R) hidroliz derecesine sahip PVAlar kullanlarak
retilenlerdir.
MDF imento retiminde kullanlan PVAlarn hidroliz derecelerinin artmas ile bu
kompozitler sudan daha olumsuz etkilenmilerdir. Buna gre hidroliz derecesi
%90dan fazla olan PVAlarn MDF retiminde kullanlmamas gerektii
sylenebilir.
MDF imentolarn retimi iin literatrde bahsedilen yntemin dnda PVAnn
karma 70-90
0
C suda zldkten sonra katld yntem de (-2 kodu ile
gsterilen retimler) denenmi ve baarl sonu alnmtr. Ancak bu kompozitlerin
suya kar direnlerinde kayda deer bir deiim olmamtr.
apraz balanmay artrmak iin karma amin tipinde adipil hidrazitde eklemenin
suya kar direnci iyiletirmedii gzlennmitir (-3 kodu ile gsterilen retimler).
Kullanlan PVA tipine gre deimekle birlikte 7. gn ve 28. gnler arasnda kayda
deer bir dayanm farkll yoktur ve sudan etkilenmeleri de ok az deimitir.
Buna gre dayanm kaybnn hzl bir ekilde ilk gnlerde gerekletii daha sonra
kayda deer bir deiimin olmad sylenebilir.

Teekkr

Yazarlar, bu almann Illinois niversitesinde (Urbana-Champaign)
gerekletirilebilmesi iin ilk yazara salad burstan dolay TBTAKa teekkr
eder.


Kaynaklar

Atkinson A. W. and Walsh A. T. (1986) Treatment of cementitious products, Europan
patent number GB2168692.

Birchall, J. D ve di. (1983) Cement composition and product. United States Patent No:
4,410,366.

Chowdhury B. (2004) Investigations into the role of activated carbon in a moisture-
blocking cement formulation, Journal of Thermal Analysis and Calorimetry, Vol 78, pp.
215226.

Desai R. A. (1990) An investigation into the moisture resistance of macro-defect-free
composites. M. S. Thesis, University of Illinois at Urbana-Champaign, USA.

Desai P. G. (1992) Cement polymer interactions in macro-defect-free composites. M. S.
Thesis. University of Illinois at Urbana-Champaign, USA.

42
Drabik, M. ve Slade, R.C.T. (2004) Macrodefect-free materials: Modification of
interfaces in cement composites by polymer grafting. Interface Science, 12, pp. 375-
379.

Lewis J. A. ve Boyer M. A. (1995) Effects of an organotitanate cross-linking additive
on the processing and properties of macro-defect-free cement. J. of Advanced Cement
Based Materials, Vol. 2, pp 27.

Mikhailov, K.V. ve di. (1992) Polymer concretes and their structural uses, Stroiizdat,
Moscow.

Mojumdar S. C. ve di. (2004) Synthesis, moisture resistance, thermal, chemical and
SEM analysis of macro-defect-free (MDF) cements. Journal of Thermal Analysis and
Calorimetry, Vol 78, pp. 135-144.

Nanavaty, P.K., (2002) Polymer ndustry a new decade. IPI Annual Day Program,
Reliance Industries Limited, Mumbai.

ODriscoll, Mike, (2000) Alumina cements-lining up against steel&sewage, Industrial
Minerals, pp. 35-45.

Pushpalal G.K.D. ve di. (1997), High alumina cement-phenol resin composite: water
resistivity and effect of post hydration of unreacted cement on durability. Cement and
Concrete Research, Vol 27, No 9, pp. 13931405.

Rodger, S, A. ve di. (1985) High strength cement pastes-Part 2: Reactions during
setting. Journal of Materials Science, 20, pp. 2853-2860.

Russell, P.P. (1991) Processing studies of macro-defect free cement and investigation of
chemical modifiers to improve the water resistance of the composite. M. S. Thesis,
University of Illinois at Urbana-Champaign, USA.

Santos, Rosemar Sant'Anna dos (1997) Materiais Cimentosos Isentos de Macro Defeitos
Utilizando lcool Polivinlico (PVA) e Silicato de Sdio: Influncia da Massa Molar
Mdia e do Grau Hidrlise do Polmero, PhD. Thesis. Universidade Estadual De
Campinas.

Shandrashekhar G. V. ve Shafer M. W. (1989) Polymer impregnation of macro-defect-
free cements. J. Materials Science, 24, pp. 3356-3360.

Sinclair, W. ve Groves, G., W. (1985) High strength cement pastes-Part
1:Microstructures. J. of Materials Science, Vol. 20, pp. 28462852.

[1] http://poval.jp/english/poval/tec_info/ti_01.html

[2] American Society For Testing And Materials (1996) ASTM F 394 78 (Reapproved
1996) Standard test method for biaxial flexure strength (modulus of rupture) of ceramic
substrates. USA

43
Farkl Kimyasal Yapdaki Kr Malzemelerinin Su Kaybn
nleme ve Yapma Davranlarnn ncelenmesi


Bar zer, Nazmiye Parlak, A.Raif Salam
Sika Yap Kimyasallar,
stanbul

M.Hulusi zkul
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi
stanbul



Z

Betonun buharlama yolu ile karma suyunu kaybederek bal neminin %80in altna
dmesi dayanm ve dayankllnn geliimini salayan imento ve su arasndaki
hidratasyon reaksiyonlarnn durmasna neden olur. Bu sorun betona kaybettii suyun
telafisini salayacak slak kr ile ya da betonun suyunu balangta kaybetmesini
engelleyecek mekanizmalar yardmyla alabilir. Su kr doru uygulandnda uygun
bir zm olmakla birlikte yzeyin slanma-kuruma evrimlerine maruz kalmayacak
ekilde srekli ve homojen olarak nemli tutulabilmesi pratikte olduka gtr. Betonun
suyunu kaybetmesini engelleme prensibine dayanan kr malzemeleri uygulama
kolaylklar ile bu noktada ne kmaktadr. te yandan, kr malzemeleri beton zerine
yaplacak boya ve sva gibi ilemler iin ayrc bir tabaka oluturabileceinden uygun
bir tipin seilmesi ok nemlidir.
Bu almada farkl kimyasal esasl kr malzemeleri, uygulandklar betonlarda birincil
ilevleri olan su kaybn nleme etkinlikleri ve bunun yannda zerlerine herhangi bir
kaplama uygulandnda yapma zellikleri ynnden incelenmitir.

Anahtar szckler: Kr maddeleri, Su kaybn nleme, Yapma dayanm, Parafin,
Akrilik, Hidrokarbon reine


GR

Beton ve harcn kr, yerletirme ileminin hemen sonrasnda imentonun
hidratasyonunun optimum ekilde gelimesine olanak verecek uygun nem ve scaklk
koullarnn salanmas srecidir. Bu nem ve scaklk koullarnn salanmas kritik
nemdedir; nk tm imento esasl malzemelerde hidratasyon ancak uygun nem
koullarnn var olmas ile ilerleyebilir. Normal olarak taze betondaki nem miktar,
imento hidratasyonu iin gerekenden fazladr, ancak ortamdaki su buharlar ve bal
nem %80in altna derse imento hidratasyonu durabilir (Neville, 1997)[1].
imentonun hidratasyonu ilerledike dayanm artar ve geirimlilik azalr. Hidratasyon
durduunda dayanm ve dayankllk geliimi de durur (Whiting, Snyder, 2003)[2].

44
Scak, dk nemli ve rzgarl havalarda beton dkm, beton neminin korunmas
anlamnda daha da byk nem kazanr, nk bu hava koullarnda beton yzeyinden
buharlaan nem miktar artacaktr. Bilindii gibi beton yzeyinden suyun buharlama
hz beton suyunun terleme hzn aarsa, beton yzeylerinde plastik rtre atlaklar
oluur. Bu ise betonun geirimli olmasna, dolaysyla drabilitesinin dmesine neden
olur. Betona ideal kr uygulama metodu, 7 gn ve tercihen 14 gn srekli nemli
tutulmasnn salanmasdr. imentonun hidratasyon geliimi inceliine, karmak
bileenlerinin oranlarna ve puzolan ierip iermediine bal olmakla birlikte ilk 7
gnde hidratasyonun %60-80ini tamamlad sylenebilir; bu nedenle zellikle ilk
gnlerde kr nemlidir.


Farkl Kr Yntemleri

Betona dardan su verme (slak kr) ve betondaki karma suyunun kaybn nlemek
gibi iki temel prensip zerine kurulu olan kr ilemleri farkl ekillerde uygulanabilir.

Islak Kr Yntemleri

Su Pskrtme

Beton yzeyine srekli su pskrtme ya da yzeyin gllendirilmesi ile gerekletirilir.
Ancak betonun ykanmamas ve su basnc nedeniyle zarar grmemesi salanmaldr.
Kullanlan kr suyu ile beton scakl arasndaki farkn sl oka veya betonda byk
scaklk farklarna neden olmamas iin 11 Cnin altnda kalmas salanmaldr.
Aslnda, betona kesintili su kr uygulandnda yzeyin slanma-kuruma evrimlerine
maruz kalmas nedeni ile baka problemlere yol aaca unutulmamaldr. Ancak
su/imento oran ok dk karmlarda (s/ << 0,4) i kurumann (self-desiccation)
nlenmesi iin slak kre ihtiya duyulaca unutulmamaldr (Whiting, Snyder,
2003)[2].

Islak Kaplama Tabakas Oluturmak

Islak telis uval yannda slak kum, saman ya da ahap tala ile kaplama gibi metotlar
uygulanabilir (Neville, 1997) [1]. Bu yntemler etkin bir kr salamakla birlikte iilik,
maliyet ve zaman gibi nedenlerden tr ou zaman tercih edilmezler (Wang, 2007)
[3]. Kullanlan malzemenin homojen yayldndan, srekli nemli tutulduundan ve
beton yzeyine yapmadndan emin olunmaldr.

Karma Suyunun Kaybn nleyen Yntemler

Plastik rtler

Betonun mevcut suyunun kaybnn engellenmesi polietilen ve polivinil esasl plastik kr
rtleri ile salanabilir (Neville, 1997) [1]. Plastik rtler ve zel katlar kullanlarak
yzeyin kaplanmas ile yaplan kr ileminin gerek iilik maliyeti gerekse rzgarl
havalarda kullanlamama gibi dezavantajlar vardr.



45
Kr bileikleri (malzemeleri)

Kr malzemeleri kolay kullanmlar, uygulanmalarndan sonra iilik gerektirmemeleri
gibi avantajlara sahiptir (Wang, 2007) [3]. Tipik olarak bir reine ve zcden oluan
kr malzemeleri uygulanma sonras zcnn yzeyden uzaklaarak geride kalan
reinenin yzeyde geirimsiz bir film tabakas oluturmas prensibine dayanr. Ancak
bu kr malzemelerinin betondaki etkinlii, oluan filmin kalitesine, kalnlna ve
uygulanm yzeydeki homojenliine baldr. Yzeyine kr malzemesi uygulanmam
beton yollarda yzey zellikleri ile i tabakalarn zelliklerinin birbirinden farkl
olduu, ancak kr malzemesi uygulanm betonlarda i ve d zelliklerin uniformluk
gsterdii belirtilmitir (Wang, 2006) [4].

Laboratuvar ve saha gzlemleri drt hafta boyunca muhafaza edilen etkin bir film
tabakasnn 14 gnlk srekli nem krne e sonu verdiini gstermitir (Murdock,
1991) [5].

Kr malzemelerinin uygulanmasnda dikkat edilmesi gereken noktalar vardr:
- Malzemenin yzeye niform biimde ve sreksizlik iermeyecek ekilde uygulanmas
gerekir.
- Uygulama zamannn doru seilmesi nemlidir. Membran oluturan kr
malzemesinin etkinlii, kr malzemesininin uygulama zaman ve cinsine bal olduu
belirtilmitir (Wang, 1994) [6]. Terlemenin durduu, yzeyde serbest su kalmad ve
yzeyin parlakln kaybettii an optimum uygulama zaman olarak kabul edilir.
Tamamen kurumu yzeye uygulanm kr malzemesi yzey tarafndan emileceinden
d tabakann hidratasyonuna engel olacak, yzeyde de suyu tutmaya yarayan geirimsiz
tabaka olumam olacaktr (Neville, 1997) [1]. Dier taraftan kr malzemesi henz
terlemesi devam eden betona uygulanr ise beton yzeyine yakn blgede su/imento
oran artacak ve devam eden terleme ile geirimsiz tabaka zarar grecek ve ilevini
kaybedecektir (Wang, 2007) [3].
Kr malzemeleri kimyasal yaplarna bal olarak beton yzeyine yaplacak
kaplamalarn aderansn olumsuz etkileyebilirler. Bu nedenle bu tr aderans olumsuz
etkileyen kr malzemelerinin kaplama yaplmadan nce yzeyden uzaklatrlmas
gerekir.


Yaygn Olarak Kullanlan Kr Malzemesi Tipleri

Parafin Emlsiyonu Esasl

Parafinin uygun bir emlgatrle su iinde datlm versiyonudur. Trkiyede
kullanm en yaygn kr malzemelerinden biridir. Emlsiyonun iindeki suyun
yzeyden buharlamas ile oluan film tabakas, daha sonraki uygulamalar iin ayrc
bir tabaka oluturur. Yzeye yaplacak sonraki sva, ap, ikinci beton tabakas gibi
uygulamalarn aderansn olumsuz etkileyebilir. Ayn zamanda, kaydrc etkisi nedeni
ile havaalan ini ve kalk pistlerinde kullanm sorun yaratabileceinden, baz
artnamelerde nerilmemektedir.

46
Akrilik Dispersiyon Esasl

Bu malzemeler de, bileiin iindeki suyun buharlamas ile beton yzeyinde akrilik bir
film tabakas olumasna dayanr. Bir sonraki uygulamann aderansn olumsuz
etkilemesi beklenmez. Su esasl olmas nedeniyle kapal alanlarda kullanm idealdir.

Hidrokarbon Reine Esasl

Uygun solventlerde znebilen termoplastik reinelerdir. Solventin buharlamas
sonucu krlgan ve zayf bir film oluur. Bu film, mekanik etkiler ve UV altnda
ksa srede yzeyden kalkar. Bu zellii ile havaalan pist ve apronlarda kullanm
yaygndr. Kapal ortamlarda kullanlacak ise, dk organik uucu madde (VOC)
zelliine sahip solventlerde znmesi tavsiye edilir. Sonradan yzeye bir uygulama
dnlyorsa mekanik olarak veya solvent ile silinerek yzeyden uzaklatrlmas
tavsiye edilir.

Akrilik Reineler

Bu malzemelerde uygun solventlerde znerek uygulanr ve solventin buharlamas ile
gl bir film oluur. Akrilik reinenin kimyasal yapsna gre, oluan film eer
yapma zelliine sahip deilse, yzeyden mekanik olarak kaldrlmas tavsiye edilir.
Baz akrilik tipleri kullanlan monomer cinsine gre bir sonraki uygulama ile daha iyi
aderans salayacak zellie sahip olabilir.

Silikat Esasl Kr Malzemeleri

Kr etkinlii zayf olmakla beraber, tozumay engelleme zellii ile kr maddesi olarak
kullanlabilmektedir.


ASTM C 309a Gre Kr Malzemeleri

Betonun krlenme ilemi iin likit membran oluturma prensibine dayal olarak alan
kr malzemelerinin tipleri, snflar ve salamalar gereken genel gereklilikler, ASTM C
309da u ekilde verilmektedir [7].

Tanmlanan Tipler ve Snflar

Tip 1 - Ak veya yar saydam (boyasz)
Tip 1 D - Ak veya effaf (uucu boyal)
Tip 2 - Beyaz Pigmentli
Snf A - Kstlama olmayan genel snf
Snf B Reine bazl karmlar

Genel Gereklilikler

niform bir grntye sahip olmaldr,
Yzeyde sreksizlik iermeyen bir membran oluturmaldr,
Betonla, betona zarar verecek bir reaksiyona girmemelidir,
47
Prizini alm ya da uygulamaya diren gsterebilecek lde sertlemi beton
yzeyine yapmaldr,
Su kayb 72 saatte 0,55 kg/m
2
yi amamaldr (ASTM C156),
Tip 2nin gn yanstma kapasitesi %60tan az olmamaldr (ASTM E 1347),
Kuruma sreleri 4 saati amamaldr.


Deneysel alma

Kr malzemeleri

Bu almada 4 farkl tipte kr malzemesi kullanlmtr. Bunlar parafin, akrilik
dispersiyon, hidrokarbon reine ve akrilik reinedir. Bu maddelerin grnm ve
kimyasal yaplarna ait baz bilgiler srasyla Tablolar 1-4te verilmitir.

Parafin Esasl Kr Malzemeleri

Tablo 1 Parafin esasl kr malzemelerinin grnm ve kimyasal yaplar.

zellikler
P1 P2 P3
Grnm
Beyaz homojen
emlsiyon
Beyaz homojen
emlsiyon
Beyaz homojen
emlsiyon
Aktif madde (%)
36 54 33
Kimyasal Yaps
Parafin emlsiyonu
Parafin
emlsiyonu
Parafin
emlsiyonu

Akrilik Dispersiyon Esasl Kr Malzemeleri Su Bazl Sistem

Tablo 2 Akrilik Dispersiyon esasl kr malzemelerinin grnm ve kimyasal yaplar.

zellikler A1 A2 A3 A4 A5 A6
Grnm
Beyaz
homojen
emlsiyon
Beyaz
homojen
emlsiyon
Beyaz
homojen
emlsiyon
Beyaz
homojen
emlsiyon
Beyaz
homojen
emlsiyon
Beyaz
homojen
emlsiyon
Aktif madde (%) 25 25 25 25 25 25
Kimyasal Yaps
Akrilik
emlsiyon
Akrilik
dispersiyon
Sitren akrilik
dispersiyon
Akrilik
dispersiyon
Akrilik
dispersiyon
Akrilik
dispersiyon

Hidrokarbon Reine Esasl Kr Malzemeleri Solvent Bazl Sistem







48
Tablo 3 Hidrokarbon reine esasl kr malzemelerinin grnm ve kimyasal yaplar.

zellikler HR1 HR2 HR3 HR4 HR5
Grnm
Ak kahverengi
likit
Ak Kahverengi
likit
Ak
Kahverengi
likit
Ak
Kahverengi
likit
Beyaz
Viskoz
emlsiyon
Aktif Madde (%) 35,5 36 21 17 27
Kimyasal Yaps
Hidrokarbon reine

Hidrokarbon
reine ve akrilik
reine karm

Hidrokarbon
reine
Hidrokarbon
reine
Hidrokarbon
reine,
pigment ve
emulgatr

Akrilik Reine Solvent Esasl Kr Malzemeleri

Tablo 4 Akrilik Reine esasl kr malzemelerinin grnm ve kimyasal yaplar.

zellikler
SR1 SR2 SR3 SR4 SR5
Grnm
Renksiz
Berrak likit
Renksiz
Berrak likit
Ak
Kahverengi
likit
Sarms
berrak
likit
Sarms
berrak
likit
Aktif Madde (%)
10 20 25 10 10
Kimyasal Yaps
Stiren akrilik
reine
Akrilik reine
Hidrokarbon
ve akrilik
reine
karm
Stiren
akrilik
reine
Stiren
akrilik
reine

Su Kaybn nleme Etkinliinin Belirlenmesi

Deneyler ASTM C 156-05 standardna uygun olarak yaplmtr [8].

Agrega

Har retiminde tane boyutu dalm Tablo 5te verilen kum kullanlmtr.

Tablo 5 Har agregas granlometrisi.

Elek Akl Elek zerinde Kalan (%)
1,18 mm 0
0.500 mm 7
0.300 mm 78
0.150 mm
99
Pan 100

imento

Har retiminde CEM I 42,5 R tipi imento kullanlmtr.
49
Har Bileimi ve Hazrlanmas

Har 0,40 su/imento ve 1,25 kum/imento oranlarnda hazrlanmtr. Har 20 dm
3

beton mikserinde 6 dakika boyunca kartrldktan sonra 15 x 30 cm boyutlu metal
kalplara iki tabaka halinde 50 kez tokmak ile sktrlarak yerletirilmitir. Deneyler
er adet numune zerinde gerekletirilmitir.

Kr Malzemesinin Uygulanmas

Kalplara yerletirilen har numuneleri kr kabinine konularak burada yzey
parlakln kaybedinceye kadar muhafaza edilmitir. Yzeyin suyunu kaybetmesinden
hemen sonra har ve kalp aras blge, oluacak nem kaybn nleyebilmek iin
parafinle izole edilmitir. Bu ilemin hemen ardndan numuneler tartlarak ilk arlklar
belirlenmi ve yzeylere kr malzemeleri uygulanmtr. Kr malzemesi uygulamasnn
ardndan numuneler tekrar kr kabinine yerletirilmitir. Kr kabini 37,81C ve %
322 bal neme ayarlanmtr.
Tartmlar 0,1 g duyarllktaki terazide 1, 2, 3, 4, 24, 48, 72. saatlerde yaplmtr.

Yapma Dayanm Tayini

Kr malzemeleri TS EN 1323e uygun olarak hazrlanm alt betonlar zerine
uygulanmtr [9]. Numuneler 3 hafta boyunca 221C ve %5010 bal neme sahip
laboratuvar ortamnda muhafaza edilmitir. Bu sre sonunda, kr malzemesi
uygulanm olan ve referans olarak kullanlmak zere zerine herhangi bir uygulama
yaplmam olan iki farkl alt betona iki ayr tipte kaplama yaplmtr. Kaplamalardan
bir tanesi al esasl sva ve dieri de imento esasl polimer modifiye bir yzey
dzeltme harc olarak seilmitir. Kaplamalar srasyla 10 mm ve 5 mm kalnlklarnda
yaplmtr.

28 gn boyunca 221C ve %5010 bal neme sahip laboratuvar ortamnda saklanan
numuneler zerinde ekme (pull-off) testi uygulanarak kr malzemesinin kaplamann
alt yzeye yapma dayanm zerindeki etkisi aratrlmtr.


Deney Sonular ve rdelenmesi

Su Kaybn nleme Etkinlii

Kr malzemelerinin su kaybn nleme etkinlikleri, zerlerine uygulandklar harlarn
arlk kayplar (M
K
), kr malzemesi uygulanmam referans numunede meydana gelen
arlk kaybna (M
R
) kyaslanarak aadaki formle gre belirlenmitir:
M
R
-M
K

Su Kaybn nleme Etkinlii (%) = x 100
M
R

50
Bu oran 100e yaklatka etkinlik ideal duruma ulamaktadr.

Parafin Esasl Kr Malzemeleri

Parafin esasl kr malzemelerinin su kaybn nleme etkinlikleri ve sarfiyat miktarlar
Tablo 6da, su kaybn nleme etkinliklerinin zamana bal deiimi ise ekil 1de
verilmitir.

P1 kodlu parafin esasl kr malzemesinin zellikle 24 saat sonunda en baarl sonucu
verdii ve 24 saatten sonra ise dierlerine gre daha fazla buharlamaya yol at, bu
nedenle baarsz olduu gzlenmektedir. P1 kodlu uygulamada aktif madde %36 olup
P2den daha azdr; ancak P3e gre biraz daha fazladr.

Tablo 6 Parafin esasl kr malzemeleri su kaybn nleme etkinlikleri (%).

Su Kaybn nleme Etkinlii (%)

Sarfiyat
(g/m
2
)
1
Saat
2
Saat
3
Saat
4
Saat
24
Saat
48
Saat
72
Saat
P1 88 78 77 77 58 54 53
P2 86 88 89 91 93 92 91
P3
180
66 78 81 86 91 89 86



ekil 1 Parafin esasl kr malzemelerinin su kaybn nleme etkinliklerinin zamanla
deiimi.

Akrilik Dispersiyon Esasl Kr Malzemeleri

Akrilik dispersiyon esasl kr malzemelerinin su kaybn nleme etkinlikleri ve sarfiyat
miktarlar Tablo 7de, su kaybn nleme etkinliinin zamana bal deiimi ekil 2de
verilmitir. Akrilik dispersiyonu A1in dier akriliklerden daha baarl olduu, ancak
ilk 1 saatte etkinlie tam olarak ulaamad grlmtr.





51
Tablo 7 Akrilik dispersiyon esasl kr malzemeleri su kaybn nleme etkinlikleri.

Su Kaybn nleme Etkinlii (%)

Sarfiyat
(g/m
2
)
1 Saat 2 Saat 3 Saat 4 Saat 24 saat 48 Saat 72 Saat
A1 246 36 57 66 69 72 70 68
A2 246 36 49 55 56 53 48 47
A3 246 60 49 56 58 58 57 54
A4 246 64 62 64 64 55 52 49
A5 246 67 46 53 53 50 46 44
A6 246 76 66 63 59 64 58 55

0
10
20
30
40
50
60
70
80
1 2 3 4 24 48 72 Saat
S
u

T
u
t
m
a

E
t
k
i
n
l
i

i

(
%
)
A1
A2
A3
A4
A5
A6


ekil 2 Akrilik dispersiyon esasl kr malzemelerinin su kaybn nleme etkinliklerinin
zamana bal olarak deiimi.

Hidrokarbon Reine Esasl Kr Malzemeleri

Hidrokarbon reine esasl kr malzemelerinin su kaybn nleme etkinlikleri ve sarfiyat
miktarlar Tablo 8de, su kaybn nleme etkinliklerinin zamana bal deiimi ekil
3te verilmitir. lk 4 hidrokarbon reine esasl kr malzemesinin daha baarl olduu,
buna karlk pigment ve emlgatr ieren karmn (HR5) baarsz sonu verdii
grlmektedir. Bu durumun emlgatrn oluturduu kpkten ileri geldii
dnlebilir.

Tablo 8 Hidrokarbon reine esasl kr malzemeleri su kaybn nleme etkinlikleri.

Su Kaybn nleme Etkinlii (%)

Sarfiyat
(g/m
2
)
1
Saat
2
Saat
3
Saat
4
Saat
24
Saat
48
Saat
72
Saat
HR1 180 79 88 89 91 83 78 76
HR2 200 72 84 88 90 91 88 85
HR3 200 77 85 88 90 90 87 85
HR4 200 66 81 84 86 82 76 72
HR5 200 18 17 26 31 25 22 21


52


ekil 3 Hidrokarbon reine esasl kr malzemelerinin su kaybn nleme etkinliklerinin
zamana bal olarak deiimi.

Akrilik Reine Esasl Kr Malzemeleri

Akrilik reine esasl kr malzemelerinin su kaybn nleme etkinlikleri ve sarfiyat
miktarlar Tablo 9da, su kaybn nleme etkinliklerinin zamana bal deiimi ekil
4te verilmitir.

Tablo 9 Akrilik reine esasl kr malzemeleri su kaybn nleme etkinlikleri.

Su Kaybn nleme Etkinlii (%)

Sarfiyat
(g/m
2
)
1
Saat
2
Saat
3
Saat
4
Saat
24 saat 48 Saat 72 Saat
SR1 156 48 49 51 50 42 32 30
SR2 134 74 77 78 77 67 62 60
SR3 156 86 87 87 86 71 64 61
SR4 156 44 46 41 36 22 20 20
SR5 156 46 61 50 49 36 29 28



ekil 4 Akrilik reine esasl kr malzemelerinin su kaybn nleme etkinliklerinin
zamana bal olarak deiimi.

SR1, SR4 ve SR5in zellikle 24 saat sonrasnda su kaybn nleme zelliini belirgin
biimde drd, ayrca bu reinelerin ilk saatlerde de dier iki reineye (SR2 ve
53
SR3) gre daha az suyun buharlamasn engelledii grlmektedir. Daha baarl olan
SR2 ve SR3te aktif madde miktar dierlerine gre 2 ve 2,5 kat daha fazladr. Ayrca
SR3 hidrokarbon iermektedir.

Yapma Dayanm

Kr malzemesi uygulanm yzeylere al ve imento esasl har tabakalarnn yapma
dayanmlar llm ve kr maddesi uygulanmam yzeyde llen yapma
dayanmlar ile oranlanarak rlatif yapma deerleri hesaplanm ve sonular Tablo
10da gsterilmitir. Elde edilen sonular incelendiinde alnn parafinli yzeylere
imento esasl hartan daha iyi yapt anlalmaktadr. Hidrokarbon esasl kr
malzemeleri gz nne alndnda genel olarak alnn daha iyi yapma gsterdii,
ancak HR2 tipi kr maddesinde her iki kaplama malzemesinin de baarl sonu verdii
belirlenmitir. Akrilik reine esasl kr malzemesi uygulanm yzeylerde al ve
imento esasl har kaplamalarnn yapmalarnn SR 4-5 dnda genel olarak benzer
olduu ve dzey olarak krsz yzeyin yapmasnn altnda kald gzlenmitir. te
yandan akrilik dispersiyon esasl kr maddelerinin hem al, hem de imento esasl har
uygulamalar iin en iyi yapmay salad, baz tiplerinde kr maddesiz yzeylerden
daha iyi davrand, bu nedenle bir tr aderans artrc zellik gsterdii sonucuna
varlmtr.

Tablo 10 Rlatif yapma dayanmlar.

Rlatif
Yapma
P
1

P
2

P
3

A
1

A
2

A
3

A
4

A
5

A
6

H
R
1

H
R
2

H
R
3

H
R
4

H
R
5

S
R
1

S
R
2

S
R
3

S
R
4

S
R
5

K
a
t
k

z

Al
Sva
1
0
9

1
4
3

9
1

8
7

8
3

9
6

1
2
6

1
5
7

1
4
3

1
0
9

7
0

2
6

1
4
3

4
8

5
2

*
*

1
7
4

1
8
7

1
0
0

imento
Esasl
Bitirme
Harc
8

6
7

9

1
4
9

1
2
1

1
3
5

5
2

9
4

*

0

1
0
9

0

6
7

0

5
8

0

2
2

1
5
5

1
2
3

1
0
0


* Test edilmedi.
** Deney yeterli sayda ekme numunesi alnamadndan iptal edilmitir.


Sonular

1- Parafin esasl kr malzemeleri suyun buharlamasn nlemek asndan denenen
dier farkl esaslardaki kr malzemelerine gre genel olarak baarl sonu
vermitir.
2- Beton kr malzemeleri farkl kaplamalarda genellikle farkl yapma zellikleri
gstermitir. Parafin esasl kr malzemelerine al kaplamalar iyi yapma
gsterirken, imento esasl harlar baarsz olmutur.
54
3- Akrilik dispersiyon esasl kr malzemelerinin denenen tipleri birbirine yakn su
kaybn nleme zellii gstermitir.
4- Akrilik dispersiyon rnler yapma asndan aderans artrc astar madde gibi
davranm, hem al hem de imento esasl har iin kr malzemesi
uygulanmam yzeylere gre daha iyi deerler elde edilmitir.
5- Hidrokarbon reine esasl kr malzemeleri su tutucu zellik gstermitir. Ancak
emlgatr ve pigment ilavesi etkinlii azaltmaktadr.
6- Baz hidrokarbon reine esasl kr malzemeleri uygulanm yzeylerde hem al
hem de imento esasl har ile baarl sonular alnrken dier baz tiplerinin
sadece alda baarl olduu belirlenmitir.
7- Stiren reine esasl akrilik kr malzemeleri etkin madde miktar belirli bir
deerin zerinde kullanlmak koulu ile su kaybn nleme etkinlii ynnden
baarl kabul edilebilir.


Kaynaklar

[1] Neville, A.M. (1996), Properties of Concrete. J. Wiley, New York.

[2] http://mnconcretecouncil.org/2003meetings/03-Nancy%20paper_MCC.pdf
(Whiting N.M., Snyder M.B. (2003), A Study of the Effectiveness of Portland Cement
Concrete Curing Compounds)

[3] Wang, K. ve di. (2007), Beton Yol Kr Kimyasallarnn Etkinliinin ncelenmesi.
2. Yaplarda Kimyasal Katklar Sempozyum ve Sergisi, Bildiriler Kitab, s. 333-356.
[4] Wang, K.J. ve di. (2006) Evaluation of pavement curing effectiveness and curing
effects on concrete properties. J. Materials in Civil Eng., Vol. 18, No.3, pp. 377-389.

[5] Murdock, L.J. ve di. (1991). Concrete Materials and Practice. Edward Arnold,
London.

[6] Wang, J., ve di. (1994) Membrane Curing of Concrete. Cement and Concrete
Research, Vol. 24, No. 8, pp. 1463-1474.

[7] ASTM C 309-06, Standard Specification for Liquid Membrane-Forming
Compounds for Curing Concrete

[8] ASTM C 156-05, Standard Test Method for Water Retention by Liquid-Membrane
Forming Curing Compounds for Concrete

[9] TS EN 1323, (1997), Yaptrclar- Karo Yaptrclar - Deneylerde Kullanlan
Beton Plaka
55
K Kendiliinden Yerleen Mimari Betonlarda
Pigment Katksnn Etkileri


Mustafa Karagler Senem Sungur
Do. Dr. stanbul Teknik niversitesi ,
Mimarlk Fakltesi,Mimarlk Blm
Yap Bilgisi A.B.D
stanbul
(212)2931300/2340
karagulerm@itu.edu.tr
n.Y.Mh.stanbul Teknik niversitesi ,
Mimarlk Fakltesi,Mimarlk Blm
Yap Bilgisi A.B.D
stanbul
(212)2931300/2340
karagulerm@itu.edu.tr



z

Mimari beton retiminde betonun renklendirilmesi iin; retimde renkli agregalar
kullanmak, zel olarak renklendirilmi renkli imentolardan yararlanmak, beyaz
ve/veya gri renkte normal portland imentosu kullanmak, beyaz imentoya pigment
katmak veya yukardaki seeneklerin bazlarn bir arada kullanma olanaklar vardr.

Pigmentlerin miktar yannda, tr de beton zellikleri zerinde etkilidir. Bu amala, bu
almada imento arlna kyasla deiik oranlarda inorganik toz pigmentlerin beton
zelliklerine olan etkisi; renk katks, pigment kullanlmadan retilen betonlarn
zellikleriyle karlatrmal olarak incelenmitir.

Deneysel aratrmada kimyasal katk ve pigment kullanlarak kendiliinden yerleen
beton retimi gerekletirilmitir. n deneyler sonucu deney serilerinin imento dozaj,
katk ve pigment ierikleri belirlenmitir. Normal Portland imentosu ile retilen
rneklerde katk oran imento arlnn %1.5i iken Beyaz Portland imentosu ile
retilenlerde bu oran %2 olmutur. Hem Normal Portland imentosu, hem de beyaz
imento kullanlarak retilen beton rneklerde imento arlnn %3 orannda
pigment kullanlmtr. Taze betona kvam deneyi uygulanarak ilenebilirlik, birim
hacim arl deneyi ile de boluk miktar kontrol edilmitir. Fiziksel deneyler
kapsamnda 28 gnlk sertlemi beton rneklere kapiler su emme ve ardndan
atmosferik basn altnda su emme deneyi uygulanmtr. 4416 cm boyutlarndaki
rneklerin bzlme miktarlarn belirleyebilmek iin rtre lmleri 42 gn sreyle
yaplmtr. rnekler zerinde 7. ve 28.gnlerde eilme-ekme ve basn deneyleri
gerekletirilmitir. Durabilite deneyi kapsamnda ultraviyole etkisi altnda, pigment,
kimyasal katk ve beyaz imentonun birlikte renk tonunun sabitliini devam ettirebilme
zellikleri kontrol edilmitir.
Pigment katks; klcallk katsays ve su emmeyi arttrmakta, rtre ise azalmaktadr. 7.
gnde ekme dayanm art grlmekte, UV etkisinde 28.gnde renk deiimleri
grlmemektedir.

Anahtar Szckler: Pigment, Renkli Beton, Kendiliinden Yerleen Beton, Mimari
Beton.

56
Giri

Mimari beton deyimi ile retilen beton veya betonarme elemann d yzeye yansmas,
yap d kabuunda bir kaplama tabakas kullanlmadan grnr hale gelmesi durumu
ifade edilmektedir. Bu nedenle mimari betona; Brt beton veya Grnen beton gibi
tanmlamalar da yaplmaktadr. Baz durumlarda yapnn i mekanlarnda da grnen
beton kullanlmaktadr. Mimari betona pigmentler katlarak renk ve doku vermek
mmkndr. Renkli beton retiminde normal bir betondan beklenen ilenebilme,
dayanm ve dayankllk zellikleri yannda estetik kayglar da nemlidir. Renkli
betonlarda; kullanlan pigmentlerin imentonun prizine etkisi, renk sabitlii, ortam
koullarna dayankll, mekanik zelliklere etkisi, sya dayankllk ve suda
znebilir tuz miktar gibi zellikler nem kazanmaktadr. Bu saylan zelliklerin
kontrol edilmesi yannda baarl bir renkli beton uygulamas iin kullanlan kalp
sistemi ve kalp ayrclarn nemi de gz ard edilmemelidir. Karagler (2002) ve
Karagler (2003).

Renkli betonlarn yapda tayc elemanlarda kullanlmas halinde ilenebilme, dayanm
ve dayankllk zellikleri daha fazla nem kazanmaktadr. Bu tip betonlarn retiminde
kimyasal katklar kullanarak KYB retmek; vibrasyon gerekmeden istenilen yere
yerleebilen, ilenebilirlii ve homojenlii yksek olan, ayrca terleme ve ayrma
problemlerinin yaanmad, geirimsizlii ve dolaysyla durabilitesi yksek
betonlardr, zkul (2005). Pigment ve akkanlatrc katksnn birlikte kullanlmasnn
saylan zelliklere olas yan etkilerinin ve ortam koullarna bal olarak renk
sabitliinin nasl etkileneceinin lkemizde retilen beyaz ve normal imentolarla
uygunluunun da gz nne alnarak aratrlmas ncelik kazanmaktadr,

Bu amala toz pigment ve akkanlatrc katklarn birlikte kullanmnn, retilen
betonlarn fiziksel, mekanik zelliklerini ve ortam koullarna dayanklln ne ynde
etkileyebilecei deneysel olarak aratrlmtr, Sungur (2006).


Deneysel alma

Kullanlan Malzemeler

Deneysel alma kapsamnda retilen rneklerde BP 32,5 beyaz imento ve NP
42,5 kullanlmtr. Karmlarda agrega olarak Sakarya dere kumu kullanlmtr.
Agrega karmnda maksimum dane ap 8 mmdir. Agrega karmnn granlometrisi
TS 706da verilen referans erilerin arasnda kalacak ekilde ayarlanmtr. Agrega
karmnn granlometri erisi ekil 1de verilmitir.








57

ekil 1 -Agrega karmnn granlometri erisi

Renk katks olarak inorganik toz pigmentler kullanlmtr. Krmz, siyah ve sar
renkler Fe
2
O
3
, yeil renk Cr
2
O
3
ve Ultramarin mavisi ise Co(CrAl)
2
O
4
esasldr. Tablo
1de pigmentlerin teknik zellikleri verilmitir.

Tablo 1-Pigmentlerin teknik zellikleri. (*)

Su
emme
Gr.
Yo. 45-m elek Bileim
Suda
z. Younluk
Baskn
partikl Pigment
Tr
(g/100g) (g/cm)
stnde kalan
% tuz %'si %
boyutu
(m)
Krmz110C
35 0,7-1,1 0,06
94-96 %
Fe
2
O
3
0,5 5,0 0,09

Siyah 330 C
34 0,8-1,2 0,1
92-95 %
Fe
2
O
3

1,5 4,6 0,15

Sar 920 C
80 0,3-0,5 0,04
85-87 %
Fe
2
O
3

0,5 4,1 0,1 x 0,6

Yeil GX
19 1,0-1,3 0,1
98,5-99,5
% Cr
2
O
3

0,3 5,2 0,35
(*) norganik Pigmentler Toz pigmentler teknik bilgi fy.

Renk
Gr.
Yo. 0.125mm elek Is Ik Asit Alkali
Tonu (g/ml)
zerinde kalan
% Dayanm Dayanm Dayanm Dayanm
U.Marin
Mavi

Standart
1,15-
1,35
< 0,5 Var Var Yok Var


Deney rneklerinin Karm Esaslar ve retim Koullar

Deneylerde retilen tm rnekler 4 x 4 x 16 cm boyutundadr. Bu rnekler yalnzca
karlatrma amal kullanlmtr. Karmda; NP 42,5 imento kullanlarak, 1 m
3

karm iin 220 kg su, 550 kg imento, 1563 kg agrega ve % 1,5 orannda hiper
akkanlatrc beton katks bulunacak ekilde1.kontrol karm hazrlanmtr. kinci
58
kontrol karmnda ise 1 m
3
karm iin 220 kg su, 550 kg imento, 1563 agrega ve %
2 orannda hiper akkanlatrc beton katks kullanlmtr.

Karmlarda kontrol serisi olarak yukarda belirtilen karmlar retilmitir. Beyaz
imento kullanlarak retilen ikinci kontrol karmna krmz, siyah, sar, yeil ve mavi
pigmentler imento arlna oranla %3 olarak katlmtr. Toplam 7 seri retilmitir.
Her seride adet rnek zerinde 28. gnde klcallk ve su emme deneyleri yaplmtr.
Her seride adet rnek zerinde 28. gnde eilme-ekme ve basn deneyleri
gerekletirilmitir. Her seride adet rnek zerinde 28. gnde klcallk ve su emme
deneyleri yaplmtr. Deney serileri iin retilen adet rnek zerinde 42. gne kadar
rtre lmleri yaplmtr. Ultraviyole etkisini grebilmek iin retilen adet rnein
yars alminyum folyo ile kaplanm ve 28. gn sonunda renk deiimleri gzlenmitir.

Taze betonlarn retimi srasnda kum ve pigment kuru olarak kartrlm ardndan
imento eklenerek tekrar kuru olarak kartrma ilemi yaplmtr. Kuru kartrma
ilemleri yaklak 20 sn srmtr. Karma su ilave edildikten sonra 2 dakika bir el
mikseri kullanlarak kartrma ilemi gerekletirilmitir. Taze karmlar zerinde
kme konisi kullanlarak kme-yaylma deneyi uygulanm, kme-yaylma deeri ve
50cm apl daire iin yaylma sresi llmtr. Taze betonlar kalplandktan sonra
titreim masasnda 15 sn titreim uygulanmtr. Kalptan karlan rnekler 1 hafta sre
ile nemli ortamda krlenmitir. Daha sonra ise laboratuvar ortamnda bekletilmilerdir.
Rtre rnekleri ise srekli olarak %50 relatif nemlilikte ve + 20 C 3 C scaklkta
ortam koullarnda bekletilmitir.

Deney Sonularnn Deerlendirilmesi

Taze Beton Deneyleri

Taze beton deneyleri kapsamnda yaplan kvam (yaylma) deneyi sonular Tablo 2de
verilmektedir.

Tablo 2 -Taze betonda kvam deneyi sonular

RNEK ADI BRM HACM
AIRLII
Kg/dm3
T50 SRES
(Sn)
TOPLAM
YAYILMA
(cm)
NP % 0 2.34 4 70,5
BP % 0 2.25 4 50
BP Krmz 2.36 4 59,5
BP Siyah 2.33 3 67
BP Mavi 2.41 3 66
BP Yeil 2.27 1 68
BP Sar 2.30 1 64,5

kme-yaylma deney sonularna gre; pigment katksnn toplam yaylma
miktarlarn arttrd, T50 srelerini azaltt grlmektedir.
59

Fiziksel Deneylerin Deerlendirilmesi

Sertlemi betonlar zerinde 28. gnde klcallk (kapilarite) ve atmosferik basn altnda
su emme deneyleri gerekletirilmitir. Elde edilen sonular Tablo 3de, pigment
katksna bal olarak her iki zelliin deiimi ise ekil 3 ve 4de grlmektedir.

Tablo 3-Atmosferik basn altnda su emme yzdesi ve klcallk deneyi sonular.

DENEY
NP BP Krmz Siyah Mavi Yeil Sar
SERS
0% 0% 3% 3% 3% 3% 6%
Su emme %'si
Atm. bas.
1,20 1,26 1,58 1,49 1,27 1,23 1,46
Ort Kl. kat.
(N)(cm/dak.)
0,00276 0,002350 0,00451 0,003680 0,003130 0,002110 0,00183



ekil 3- Pigment etkisine bal olarak klcallk katsaysnn deiimi

Kapiler su emme deneyi sonular incelendiinde, pigment katksnn beyaz imentolu
ve pigment katksz betona oranla klcallk katsaysn arttrd grlmektedir. Krmz
seri en byk klcallk katsaysna sahipken, sar serinin en dk deeri ald
grlmektedir. Genel olarak pigment kullanm, beyaz imentolu betonlarda klcallk
katsaysn arttrc ynde etkimektedir. Pigment katksnn atmosferik basn altnda su
emme yzdelerini arttrc ynde etki ettii ve bu artn klcallk sonularyla uyumlu
olarak krmz pigmentte en fazla, yeil pigment kullanmnda ise en az olduu Tablo 3
den grlmektedir. Baka bir almada da benzer sonular elde edilmi ve pigment
katksnn su emme yzdelerini arttrd sonucuna varlmtr, Terzi (2004).






60



ekil 4- - Pigment etkisine bal olarak atmosferik basn altnda
su emmenin deiimi

Rtre Deneyi Sonularnn Deerlendirilmesi

Deney rnekleri zerinde 42. gne kadar serbest rtre lmleri yaplmtr. Pigment
cinsine ve yzdesine bal olarak rtrenin deiimi ekil 5de grlmektedir.



ekil 5-rneklerin 42 gnlk serbest rtre lm deerleri

Rtre lmleri karlatrldnda tm deney serilerinde 42 gnlk rtre deerlerinin
azald grlmektedir. Pigment katksnn kullanlmas rtrenin azalmasna neden
olmaktadr. Bu konuda yaplm ve yukardaki maddede sz edilen tez almasnn
sonularna gre pigment katksnn rtreyi azaltma ynnde etkiledii ve pigment
oranndaki artn rtreyi azaltt vurgulanmtr, Terzi (2004).




0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
S
e
r
b
e
s
t

R

t
r
e

(
1
0
-
6

)
Pigment%0 Krmz%3 Siyah%3 Mavi%3 Yeil%3 Sar%3
61
Mekanik Deney Sonularnn Deerlendirilmesi

Deney serileri zerinde 7 ve 28. gnde eilme-ekme deneyi ve basn deneyleri
gerekletirilmitir. Eilme-ekme deneyi tek noktada ykleme ile gerekletirilmi ve
deney sonucu elde edilen paralar zerinde basn deneyi yaplmtr. Yedinci gnde
elde edilen eilme-ekme ve basn dayanm sonular Tablo 4de, elde edilen verilere
bal olarak izilen grafikler ekil 6 ve 7de grlmektedir.

Tablo 4- 7 gnlk rneklerin eilme-ekme ve basn deneyi sonular

Deney
NP
42,5
BP
32,5 Krmz Siyah Mavi Yeil Sar
Serisi 0% 0% 3% 3% 3% 3% 3%
Eilme Day.
(N/mm)
6,82 7,15 7,62 7,19 8,44 9,39 7,96
Basn Day.
(N/mm)
61,83 67,01 64,35 62,64 46,67 67,02 70,42



ekil 6- 7 gnlk eilmede ekme deneyi sonular

28 gnlk rnekler zerinde yaplan eilme ekme deneyi ve basn deneyi sonular
Tablo 5 de ve bu sonulara bal olarak izilen grafikler srasyla ekil 8 ve ekil 9 da
verilmektedir.


Eilmede ekme Deneyi Grafii -7Gn
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
O
r
t
.
7
G

n
l

k

E

i
l
m
e

D
a
y
a
n

N
/
m
m
2
NP%0 BP%0 KIRMIZI%3 SYAH%3 MAV%3 YEL%3 SARI%3
62


ekil 7- 7 gnlk basn deneyi sonular

Tablo 5- 28 gnlk rneklerin eilme-ekme ve basn deneyi sonular

Deney
NP
42,5
BP
32,5 Krmz Siyah Mavi Yeil Sar
Serisi 0% 0% 3% 3% 3% 3% 3%
Eilme Day.
(N/mm)
9,68 9,18 9,70 9,05 9,43 10,43 9,71
Basn Day.
(N/mm)
51,99 80,81 81,80 73,96 66,02 81,10 71,70



ekil 9- 28 gnlk eilmede ekme deneyi sonular


Eilmede ekme Deneyi Grafii-28 Gn
8
8.5
9
9.5
10
10.5
11
O
r
t
.
2
8
G

n
l

k

E

i
l
m
e

D
a
y
a
n

N
/
m
m
2
NP%0 BP%0 KIRMIZI%3 SYAH%3 MAV%3 YEL%3 SARI%3
Basn Dayanm Grafii-7Gn
0
10
20
30
40
50
60
70
80
O
r
t
.
7

G

n
l

k
B
a
s

D
a
y
a
n

N
/
m
m
2
NP%0 BP%0 KIRMIZI%3 SYAH%3 MAV%3 YEL%3 SARI%3
63


ekil 10- 28 gnlk basn deneyi sonular

Mekanik deney sonular incelendiinde pigment katksnn rneklerin 7.gnde
eilmede ekme dayanmn arttrc ynde etkiledii gzlenmektedir. 7.gn basn
dayanm sonular incelendiinde ise mavi serinin dier rneklere gre olduka dk
bir deer ald dikkatten kamamtr. Dier rneklerin sonularnn ise pigment
katksna bal olarak fazla deimedii grlmektedir.
28 gnlk rneklerin eilmede ekme deerlerine gz atldnda pigment katksz BP
32.5 ile retilen seride ve siyah pigment ile retilen rneklerde dk dayanmlar elde
edildii, yeil serinin de ortalamann zerinde bir deere ulat grlmektedir.
28 gnlk rneklerin basn dayanm deerlerinden NP 42.5 ile retilen rneklerin
dier tm rneklerden daha dk deere ulat ekil 10dan grlmektedir.

Ultraviyole Etkisi Deneyi Renk Sabitlii

Deney rneklerinden her bir seri iin er adet rnek 400 Watt gcnde bir ultraviyole
lambadan 75 cm uzaklkta yer alacak ekilde erisel bir yzey zerine yerletirilmitir.
Deney rnekleri 28. gne kadar ultraviyole etkisinde kaldktan sonra alminyum folyo
kaldrlarak karlatrmal olarak renk deiimleri gzlenmitir. Kontrol ilemi; be
farkl gzlemcinin gzle kontrol etmesi eklinde yaplmtr. Elde edilen sonulara gre
28. gn sonunda renk tonlarnda plak gzle fark edilebilen bir deiim
gzlenmemitir.

SONULAR

Deneysel alma sonucunda elde edilen sonular aada toplu halde verilmektedir.

kme-yaylma deneyi sonular gz nne alndnda pigment katkl rneklerin
pigment katksz rneklere gre 50 cm.lik yaylma oluturma (T50 ) srelerinin daha
ksa olduu grlmektedir.
Toplam yaylma miktarlarna bakldnda BP 32.5 ile retilen pigment katksz
rnekler iin miktarn NP 42.5 ile retilen rneklere gre daha az olduu
Basn Dayanm Grafii -28 Gn
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
O
r
t

2
8

g

n
l

k

b
a
s

d
a
y
a
n

m

N
/
m
m
2
NP%0 BP%0 KIRMIZI%3SYAH%3MAV%3 YEL%3 SARI %3
64
gzlenmektedir. En az yaylma BP 32.5 ile retilen pigment katksz beton
rneklere aittir.
Taze betonda kvam tayini kapsamnda yaplan birim hacim arlk deneyinde
pigment katkl ve katksz rneklerin sonular birbirine yakn deerlerdedir.
Kapiler su emme deneyi sonular incelendiinde, krmz seri en byk klcallk
katsaysna sahipken, sar serinin en dk deeri ald grlmektedir. Genel olarak
pigment kullanm beyaz imentolu betonlarda klcallk katsaysn arttrc ynde
etkilemektedir.
Su emme yzdeleri ele alndnda ise, yine klcallkta olduu gibi, krmz seri en
yksek deere ulamtr. Pigment katksnn su emme yzdelerini arttrc etkisi
olduunu sylemek mmkndr.
Pigment katks beyaz imentolu betonlarda 42. gndeki rtreyi azaltc etki
yapmaktadr.
Mekanik deney sonular incelendiinde pigment katksnn; 7.gnde tm pigment
katkl serilerde eilmede ekme dayanmn arttrc ynde etkiledii, basn
dayanmn ise mavi seri hari fazla etkilemedii grlmtr.
28 gnlk eilmede ekme deerlerinin pigment katksndan dolay azalmad
sonucuna varlmtr.
28 gnlk rneklerin basn dayanmlar ise mavi, sar ve siyah pigment katkl
karmlarda srasyla %18, %11 ve %8 gibi azalmalar gstermekle birlikte, dier
pigmentli serilerde nemli bir deiim gzlenmemitir.
Utraviyole nlar etkisi altnda 28. gnde renk deiimleri gzlenmemitir.
Renkli beton retiminde pigment kullanmnn beton zellikleri zerinde olas yan
etkileri zellikle tayc yap elemanlarnn tasarm halinde daha zenle
aratrlmaldr. Bu almada tek tr beyaz imento kullanlmtr. Ancak lkemizdeki
dier imento fabrikalarnda retilen rnler (beyaz imento) kullanlrken n deneyler
yaplarak pigmentler ve akkanlatrc katklarla uyumu ve olas yan etkiler gzden
geirilmelidir.


Kaynaklar

Karagler, M.,(2002) Mimarlkta Beton, Mimari Beton, THBB Hazr Beton Dergisi,
Say 53, sayfa: 56.

Karagler, M.,(2003) Mimari Beton ve Kalp, THBB Hazr Beton Dergisi, Say 57,
sayfa: 68.

zkul H., (2005) Kendiliinden Yerleen Betonlarn Genel zellikleri Yaplarda
Kimyasal Katklar / Bildiriler.

Sungur, S., (2006) Kendiliinden Yerleen Mimari Betonlarda Pigment Katksnn
Etkileri Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits.

Terzi, F.,(2004) Mimari Betonda Renk ve Doku Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri
Enstits.
65
Kendiliinden Yerleen Betonlarda Polipropilen ve elik Lif
Kullanlmasnn lenebilirlie Etkisi


Hasan Yldrm Burcu Sertba
stanbul Teknik niversitesi -ST. Yksel Yap Elemanlar A..-ST.

Volkan Berbergil
stanbul Teknik niversitesi ST.


z

Kendiliinden yerleen beton (KYB) gerek ilenebilirlik zellikleri, gerek dayanm ve
dayankllk zellikleri asnda zel bir beton tr olup yksek performansl beton
snfna girmektedir. zellikle rtre nedeniyle oluan mikroatlaklarn nlemek bylece
ileriki yalarda betonun geirimliliini azaltp durabiliteyi arttrmak amacyla kullanlan
polipropilen ve elik liflerin KYBlarda ilenebilirliini olumsuz etkilemesi
kanlmazdr. Bu almada KYBlarda polipropilen lif ve elik lif kullanlmasnn
betonun ilenebilirlii zerindeki etkisini aratrmak amacyla her iki lif iin biri ahit
olmak zere lif oran farkl drt seri beton retilmitir. Her seri iin farkl firmadan
temin edilen ayn kimyasal zellie sahip polikaroksilat esasl yeni nesil
sperakkanlatrc katk kullanlm olup btn karmlarda su /balayc oran 0.47
olarak sabit tutulmutur. Toplamda 21 karm zerinde taze beton deneyleri olarak
serbest yaylma, V hunisi, L-kutusu ve U-kutusu deneyleri yaplarak betonun
ilenebilirlik kayb incelenmi , alnan numuler zerinde 28 gn kr uygulanarak basn
dayanm,eilme dayanm,utrases gei hz ve elastisite modl deneyleri yaplarak da
sertlemi beton zelikleri incelenmitir.

Anahtar Szckler: Kendiliinden yerleen beton, ilenebilirlik, polipropilen lif, elik
lif.


1. Giri

Kendiliinden yerleen betonlar yksek ilenebilirlikleri sayesinde herhangibir
vibrasyon gerektirmeksizin kendi arl ile istenilen yere boluksuz yerleebilen, bu
ilem srasnda ve sonrasnda terleme ve segregasyon gibi problemlere neden olmayan
betonlardr. lk olarak 1980lerin sonuna doru Japonyada H.Okamura tarafndan
gelitirilmitir (Okamura, 1997). Vibrasyon gerektirmedii iin grlt kirliliinin
ortadan kaldrlmas, iiliin azaltlmas, daha hzl retime olanak salamasnn
yannda iri agrega hacminin snrlandrlmas, en byk agrega dane boyutunun
azaltlmas ve etkin bir sperakkanlatrc kullanlmasyla akclk kazanp sk
donatlar arasndan geerek dar kesitlerde alma imkan ve istenilen kalpta boluksuz
beton retimi salamaktadr (Gaimsler ve Dixon, 2003). Snrlandrlm iri agrega
miktar, azaltlm en byk agrega dane ap, mikrofiller kullanlarak arttrlm toplam
66
ince malzeme miktar, viskozite arttrc katk kullanlarak arttrlm segregasyon
direnci KYBlarn bileim zellikleridir. Bileimlerinde kullanlan sperakkanlatrc
katk ile dk su/imento orannda hem yksek dayanma hem de stn durabiliteye
sahip olmas nedeniyle KYBlar yksek performansl betonlar snfna girebilmektedir
(zkul, 2002; Salam ve di., 2005).

1980 lerden itibaren polimer esasl, 1990 lardan itibaren de polikarboksilat eter esasl
sperakkanlatrclarn gelitirilmesi ile KYB zelliinin temelini oluturan dk
su/balayc orannda yksek ilenebilirlikte beton retmek mmkn olmas ile KYB
retiminde byk gelime salanmtr. Yeni nesil sperakkanlatrc olarak
adlandrlan bu katklar geleneksel sperakkanlatrclarn elektrostatik etkisinin
yannda uzun polimer zincirleri ile sterik etki de yaratarak imento tanelerini birbirinden
ayrp betonda ilenebilirlii arttrmaktadr (Gaimsler ve Dixon, 2003). KYBlarda
yksek ilenebilirlik sperakkanlatrclarla salanrken ayrmaya (segregasyona)
kar diren salamak ve betonun kararlln (stabilitesini) korumak amacyla viskozite
arttrc katk kullanm ve/veya ince malzeme miktarn arttrlmas uygulanan
yntemlerdir. nce malzeme 0,125 mm den kk dane apl malzeme olarak tanmlanr
ve imento, krma kum, tabii kum ve bunun yannda mikrofiller malzemeler bu tanma
girer. Mikrofiller malzeme olarak genelde uucu kl, silis duman tercih edilir. Bylece
iri agregalar aras mesafe doldurularak isel srtnmeler azaltlp betonun akclnn
artmasyla reolojik zellikler olumlu ynde etkilenmektedir (Gaimsler ve Dixon, 2003;
zkul, 2002)

Gevrek bir malzeme olan betona karm srasnda lif ilave edilmesiyle daha snek bir
yap oluturularak betonun baz mekanik zelliklerinde iyileme beklenir. Lifler; tipi,
boyutu, narinlik oran (boy/ap), geometrisi, miktar , ekme dayanm, yzey zellikleri
ve lif-matris aderans gibi birok parametreye bal olarak betonda dayanm, atlak
kontroln, ekil deitirme kapasitesini, darbe dayanmn ve durabiliteyi arttrr.
Sentetik lif eidi olan polipropilen lifler ise zellikle rtre atlaklarnn nlenip
durabilitenin arttrlmas amacyla kullanlr. Betonun yangna kar dayanmn da
arttrd da bilinmektedir. Betonun mekanik zelliklerini iyiletirip yksek
deformasyon deerlerinde betonun tama kapazitesini koruyarak enerji yutma
kapazitesini arttran elik liflerden ise beklenen performans lif boyu, narinlik oranna,
lif geometrisine, dayanmna ve lif- matris aderansna byk lde baldr (ACI
544.1R-96, 1996). KYBlarda su/balayc orannn dk olmas, terlemeyi nleyici
katk kullanlmas ve uucu kl veya silis duman kullanlarak ince malzeme miktarnn
arttrlmas ve bylece terlemenin neredeyse tamamen yok olmas betonu plastik
rtreye kar hassas bir duruma getirmektedir. Bu nedenle oluabilecek plastik rtre
atlaklarn nlemek amacyla ok az miktarda da olsa polipropilen lif kullanlmas
atlaklar nlemede ve betonun durabilitesinin artmas ynnde nemli yararlar salar
(Alkan G., 2004 ).

Lif takviyeli KYBlarn ilenebilirlii lif uzunluuna ve miktarna bal olmakla beraber
kullanlan katk miktar ile kontrol edilerek istenilen dzeyde tutulabilir. Bu alma
kapsamnda sabit 0,47 su/balayc oranna sahip, farkl firmann retimi olan 3
farkl polikarboksilat eter esasl yeni nesil sperakkanlatrcs kullanlarak 3 seri
beton retilmitir. Her seride kullanlan polipropilen lif miktarlar 3.5, 5, 7 kg/m , elik
lif miktar 30, 45 ve 60 kg/ olarak belirlenerek biri ahit olmak zere toplam 21 beton
karm hazrlanm; taze beton zellikleri olan yaylma, gei ve ayrma direnci
llm her karmdan numune alnarak sertlemi beton zelikleri incelenmitir.
67
2. Deneysel almalar

2.1 Ama

Bu almada KYBlarda polipropilen ve elik lif kullanlmasnn KYBnin en nemli
zellii olan kendiliinden yerleme zelliini ne ynde etkiledii ve kullanlan
akkanlatrc miktarnn lif miktarna bal olarak artmasyla ilenebilirliin ne
lde korunabildii aratrlmtr.

2.2 Kullanlan Malzemelerin zellikleri

2.2.1 imento ve Uucu Kl

Deneysel almalarda balayc olarak P 42,5 (CEM I) tipinde imento (SET
imento) ile imento miktarn azaltmak ve kohezyonu salamak amacyla uucu kl
(Seyitmer) kullanlmtr. Kullanlan imentonun ve uucu kln fiziksel ve kimyasal
zellikleri Tablo 2.1 de verilmitir.
Tablo 2.1. imento ve Uucu Kln zellikleri.
Fiziksel zellikler MENTO
UUCU
KL
Kimyasal
zellikler MENTO
UUCU
KL
Blaine zgl Yzey cm/gr 3504 4242,67 MgO % 1,25 4,67
200 elekte kalan % - 28,9 SO3 % 3,18 0,7
90 elekte kalan % 1,9 11,3 Cl % 0,01 -
45 elekte kalan % 18,98 28,9 SiO2 % - 53,22
Priz Balangc saat 3:51 Al2O3 % - 19,96
Priz Sonu saat 4:46 Fe2O3 % - 11,44
Hacim Genlemesi mm 1 1 CaO % - 3,79
zgl Arlk gr/cm 3,16 2,1 K2O % - 2,69
Na2O % - 0,37
Basn Dayanm SCaO % - 0,02
2 Gnlk Mpa 26,5 -
Kzdrma
Kayb % 2,47 1,92
7 Gnlk Mpa 41,4 -
znmeyen
Kalnt % 0,25 -
28 Gnlk Mpa 53,3 -

2.2.2 Agrega

Deneylerde iri agrega olarak % 50 1 nolu krmata, ince agrega olarak da % 25 tabii
kum ve % 25 krma kum kullanlm olup agregalarn fiziksel zellikleri ve elek analizi
Tablo 2.2 de verilmitir.









68
Tablo 2.2: Agregalarn Elek Analizi Sonular.


Elekten Geen (%)
Su
Emme zgl Arlk
Elek Gz Akl 0.25 0.5 1 2 4 8 16 (%) (gr/cm)
Doal Kum 16 99 100 100 100 100 100 1,2 2,64
Krma Kum 19 30 42 70 98 100 100 1,4 2,70
Krma Ta No:1 0 0 1 1 8 63 100 0,5 2,71
Karm 9 32 36 43 54 82 100

2.2.3 Kimyasal Katklar

Akkanlatrc olarak farkl firmadan temin edilen ayn kimyasal zellie sahip
farkl yeni nesil sperakkanlatc kullanlmtr. Bununla beraber her karmda
terlemeyi ve segregasyonu nlemek amacyla % 0,2 sabit oranda vizkozite arttrc katk
kullanlmtr. Kimyasal katklarn teknik zellikleri Tablo 2.3 de verilmitir.

Tablo 2.3 : Kullanlan Kimyasal Katklarn Teknik zellikleri.

ZELLK G W V Stravis 2006L
Younluk (gr/cm) (20) 1,08 1,07 1,07 1,011
Klor % (EN 480-10) < 0,1 < 0,1 < 0,1
Viskozite - - - 700
Grnm Amber, sv Kahverengi, sv Ak kahve, sv effaf, sv
Homojenite Homojen Homojen Homojen Homojen
Kimyasal ierii Modifiye Karboksilat Esasl Sentetik Polimer

2.2.4 Polipropilen Lif ve elik Lif

Bu almada bir sentetik lif eidi Polifer 635 cinsi polipropilen lif ile Dramix RC80 /
60 BN cinsi elik lif kullanlm olup teknik zellikleri Tablo 2.4de verilmitir.

Tablo 2.4 Liflerin Teknik zellikleri
Teknik zellikler Polifer 635
Dramix
RC80/60 BN
Tel uzunluu (mm) 35 60
Tel genilii (mm) < 2 0.75
Tel kalnl (mm) 0,2 0.75
zgl arlk (gr/cm) 0,95 7,48
ekme dayanm (N/mm) 700 1050
Elastisite (Kn/mm) 3,8 -
Esneklik (%) 10 -
Erime Noktas (C) 180 -
Renk Gri -


69

2.3 Beton retimi

Beton karmlarnda 350 kg/m imentoya ilave olarak 150 kg/m uucu kl kullanlm
ve btn karmlarda su/balayc oran 0.47 olarak sabit tutulmutur. Yaplan deneme
retimlerinde ahit numuneler zerinde her 3 katk iin 60-70 cm aras serbest yaylma
deeri verebilecek optimum katk oranlar tespit edilmitir. Kullanlan lif miktarlar
polipropilen lif iin balayc miktarna gre %0.7 (3.5 kg/m), % 1.0 (5.0 kg/m) ve
%1.4 (7.0 kg/m) ; elik lif iin ise 30, 45 ve 60 kg/m olarak belirlenmitir. Her
karmda min. 60 cm serbest yaylma deeri elde edilmesi amalanm ve bu amala
artan lif miktarna bal olarak kullanlan katk oran arttrlmtr. Kendiliinden
yerleen betonun doldurma yeteneini belirlemek iin serbest yaylma ; gei yetenei
iin v-hunisi deneyleri yaplm ; donatlar arasndan betonun akclnn ve gei
yeteneinin incelenmesi amacyla da L-kutusu ve U-Kutusu deneyleri yaplmtr. Her
karmdan silindir ve prizma numuneler alnarak basn dayanm, eilme dayanm,
ultrases gei hz ve elastisite modl deneyleri yaplarak polipropilen ve elik lifin
kendiliinden yerleen betonun sertlemi haldeki zelliklerine etkisi incelenmitir.
retilen betonlarn teorik bileimleri Tablo 3.1de verilmitir.

Tablo 2.5 : Teorik Beton Bileimleri.
imento
U.
Kl Su
Tabii
Kum
Krma
Kum
Krma
Ta
No:1
Akkan
-latrc
Katk
Viskozite
Arttrc
Katk
Poli-
propilen
Lif
elik
Lif
NUMUNE
KOD (kg) (kg) (kg) (kg) (kg) (kg) (%) (%) (kg) (kg)
G0 350 150 235 369 377 757 0,7 0,2 - -
GP0.7 350 150 235 367 374 751 0,9 0,2 3,5 -
GP1 350 150 235 364 372 747 1,1 0,2 5 -
GP1.4 350 150 235 362 370 743 1,3 0,2 7 -
G30 350 150 235 362 370 751 0,8 0,2 - 30
G45 350 150 235 361 371 747 0,85 0,2 - 45
G60 350 150 235 360 372 745 1 0,2 - 60
W0 350 150 235 369 377 757 0,6 0,2 - -
WP0.7 350 150 235 366 375 752 0,7 0,2 3,5 -
WP1 350 150 235 365 373 750 0,75 0,2 5 -
WP1.4 350 150 235 363 372 746 0,8 0,2 7 -
W30 350 150 235 364 372 752 0,7 0,2 - 30
W45 350 150 235 362 370 749 0,7 0,2 - 45
W60 350 150 235 364 372 752 0,8 0,2 - 60
V0 350 150 235 367 375 754 1,2 0,2 - -
VP0.7 350 150 235 364 373 748 1,3 0,2 3,5 -
VP1 350 150 235 363 371 746 1,35 0,2 5 -
VP1.4 350 150 235 361 370 742 1,4 0,2 7 -
V30 350 150 235 364 372 752 1,25 0,2 - 30
V45 350 150 235 363 371 749 1,3 0,2 - 45
V60 350 150 235 362 369 747 1,4 0,2 - 60


70
3. Deney Sonularnn ncelenmesi
3.1 Taze Beton Deney Sonular

Taze beton zerinde gerekletirilen deneylerin sonular her beton karm iin tablo
3.1 de verilmitir.

Tablo 3.1 : Taze Beton Deney Sonular.





















3.1.1. Serbest Yaylma Deney Sonular

Yaplan almalarda kme-yaylma deeri 60-70 cm arasnda olan numuneler
kendiliinden yerleen beton olarak kabul edilmi olup bu yaylma deerini elde
edebilmek iin ahit numunelerde kullanlan katk oran W serisinde %0,6 ile en dk
deerde iken , %5,6 ile V serisi en yksek deeri vermitir. Polipropilen lifli
numunelerde ise lif miktarna bal olark katk %sindeki art G serisinde %85 , W
serisinde %33, V serisinde ise %20ye ulamtr. elik lifli numunelerde ise bu art
srasyla %42, %33 ve %16 dr.









L BOX
T1 T2 NUMUNE
KOD
Katk Oran
%
V FUNNEL
(sn) H2/H1 sn sn
U BOX
H1-H2
(cm)
G0 0,7 3,17 0,98 1 1,8 0
GP0.7 0,9 4,39 0,82 1,6 2,2 4
GP1 1,1 4,32 0,8 2,68 4,01 X
GP1.4 1,3 4,93 0,45 3,5 5,2 X
G30 0,8 6,5 0,04 1,5 2,5 62
G45 0,85 6,85 X X X X
G60 1 X X X X X

W0 0,6 5,98 0,63 0,58 2,05 4
WP0.7 0,7 5,15 0,8 1,78 5,33 4
WP1 0,75 12,47 0,15 2,38 11,48 X
WP1.4 0,8 12,82 0 0 0 X
W30 0,7 5,39 0,12 2,6 6,54 X
W45 0,7 7,51 0,06 3,49 7,65 X
W60 0,8 12,3 X X X X

V0 1,2 4,57 0,8 1,59 3,73 3
VP0.7 1,3 5,84 0,61 1,68 3,7 11,5
VP1 1,35 9,86 0,24 3,48 10,39 X
VP1.4 1,45 10,1 0 0 0 X
V30 1,25 5,57 0,2 X X X
V45 1,3 5,09 X X X X
V60 1,4 6,21 X X X X
71

3.1.2 V-Hunisi Ak Sresi lm

0
2
4
6
8
10
12
14
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6
POLPROPLEN LF MKTARI (%)
A
K
I

R
E
S

(
s
n
)
G
W
V

0
2
4
6
8
10
12
14
0 10 20 30 40 50 60 70
ELK LF MKTARI (kg)
A
K
I

R
E
S

(
s
n
)
G
W
V


ekil 3.1: Lif Miktar - V- Hunisi Ak Sresi Deiimi.

ekil 3.1 deki V hunisi ak sresi deney sonular incelendiinde ahit numunelerde en
dk ak sresi deerinin G0 numunesinde olduu ve btn serilerde lif oran arttka
ak sresinin de artt grlmektedir. Bu art polipropilen lif iin G serisinde %55 ile
en az seviyede iken W ve V serilerinde srasyla %114, %121 olarak ok farkl
deerlere ulamtr. elik lif iin ise G serisinde %46 , W serisinde %48, V serisinde
%73 dr. elik telin max dozajda kullanld G60 numunesinde ise lif uzunluu
betonun dar kesitten geebilmesini engellediinden tkanma olumu ve deneyden
sonu alnamamtr. Bu deerler incelendiinde grlmektedir ki G serisi numunelerde
lif orannn artmas, buna bal olarak da katk miktarnn artmas ak sresinin artn
dier iki seri numunelere gre minimum dzeyde etkilemektedir.
3.1.3 L-Kutusu Deney Sonular
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
0 2 4 6 8
Lif Oran (kg)
H
2
/
H
1

O
r
a
n

G Kodlu Numuneler
W Kodlu Numuneler
V Kodlu Numuneler

ekil 3.2: Polipropilen Lif Miktar - L-Kutusu Deneyi H2/H1 Oran Deiimi.
72
L Kutusu deneyi KYBnun donatlar arasndan geip ak yeteneinin llmesi
amacyla uygulanmakta olup deney sonunda iki haznedeki beton seviyelerinin oran
0,8-1 arasnda olmas kriteri aranmaktadr. Deney sonular incelendiinde btn
serilerde lif miktar arttka donatlar arasndan geemeyip tkanma oluturan lifler
betonun homojenliini ve ak srekliliini bozduu, bylece de ak orann drd
grlmektedir. Lifsiz numunelerde G0 numunesinin dier numunelere gre daha
homojen bir yap oluturup yatay hazne boyunca aknn srekli olduu, bylece de
ak orannn %98 ile en yksek deerde olduu grlmektedir W ve V serisinde ise
%1,4 orannda lif kullanlan WP1,4 ve VP 1,4 numuneleri deney srasnda donatlar
arasndan geemeyerek tkanma yaratm bu nedenle de bu numunelerden sonu
alnamamtr. elik lifli numunelerde ise min dozajda lif kullanlmas durumunda bile
lif geometrisinin betonun akn ve gei yeteneini azaltarak donatlar arasnda
tkanma oluturmasyla deneyden sonu alnamamtr.

T20 , T40 sreleri incelendiinde ak sresinin en dk G serisinde grld, lif
oran arttka da dier numuneler gre rlatif olarak daha az bir art gsterdii
grlmtr.

ekil 3.3: VP1,4 ve GP1,4 Numunelerinde L-Kutusu Deneyi Srasnda Betonun
Donatlar Arasndan Geemeyip Tkanma Olumas.

3.1.4 U-Kutusu Deneyi

KYBnin doldurma kapazitesini ve donatlar arasndan gei yeteneini lmek
amacyla uygulanan U-kutusu deneyinde betonun donatlar arasndan geerek ikinci
hazneyi doldurmas sonras llen beton seviye farknn 0-30 mm arasnda olmas
beklenen deney sonunda elde edilen veriler incelendiinde lifsiz numunelerde G0
numunesinin homojen bir yap oluturup donatlar arasndan tamamen geerek ikinci
hazneyi tamamen doldurduu, bylece iki hazne arasndaki beton seviye farknn 0
olduu grlmektedir. W0 ve V0 numuneleri iin de benzer zellik gsterdii
sylenebilir. Lif orannn artmasyla betonun donat ubuklar arasndan rahat gei
salayamayp ylma oluturmas ile hazneler arasndaki beton seviye farknn artt
grlmektedir. . V serisinde ise V0 kodlu lifsiz numune ile VP 0,7 kodlu %0,7 lif
ieren numunede deney sonucunda ayn deerler elde edilmi fakat lif orannn
arttrlmasyla dier VP1 ve VP1,4 numunelerinde donatlar arasnda tkanma meydana
gelmi ve deneyden sonu alnamamtr. W serisi betonlarn da V serisi ile benzer
zellik gsterdii ve hacimce %3,68 den daha fazla oranda lif ieren numunelerde U
kutusu deneyinden sonu alnamayaca grlmtr.
73
U-Kutusu deneyinde genel olarak G serisi betonlarn ak zelii dier iki seriye kyasla
daha iyi olduu tesbit edilmitir. elik lifli numunelerde ise btn numunelerde
donatlar arasnda tkanma olumu ve deneyden sonu alnamamtr.


ekil 3.4: Polipropilen ve elik lifli numunelerde U-Kutusu Deneyi Srasnda Liflerden
Dolay Donatlar Arasnda Tkanma Olumas.

3.2 Sertlemi Beton Deneyleri

Uygulanan btn sertlemi beton deney sonular Tablo 3.2 de verilmitir.

Tablo 3.2: Sertlemi Beton Deney Sonular
Eilme
Dayanm
Ultrases
Gei
Hz
Elastisite
Modl Numune
Kodu
Kp Basn
Mukavemeti
(Mpa)
Silindir
Basn
Mukavemeti
(Mpa) (Mpa) (km/sn) (Gpa)
G 0 51,5 49,5 4,6 4,93 30,07
GP 0,7 50,8 46,8 5,1 4,81 30,53
GP 1 52,8 43,5 5,3 4,8 29,2
GP 1,4 53,9 44,5 5,2 4,64 30,59
G30 54,11 49,07 6,7 4,64 27,9
G45 53,8 48,95 8,9 4,61 28,1
G60 55,6 48,6 10,5 4,56 28,8
W 0 52,8 48,4 6 4,61 26,26
WP 0,7 64,7 52,6 7 4,92 30,38
WP 1 64,9 58,8 7,1 4,88 30,49
WP 1,4 59,5 51,1 7,8 4,59 30,25
W30 49,22 49,02 6,96 4,45 25,67
W45 53,22 51,71 8,56 4,62 28,58
W60 51,23 46,76 10,9 4,56 26,28
V 0 60,5 47,2 7,7 4,74 30,42
VP 0,7 63,9 51,6 8,6 4,76 29,86
VP 1 62,1 52,9 8,8 4,82 29,45
VP 1,4 68,2 51,3 8,9 4,81 29,03
V30 50,05 43,47 8,54 4,56 25,66
V45 50,55 42,34 9,29 4,54 23,77
V60 53,6 47,75 9,43 4,54 27,05
74

Su/balayc oran eit olan btn numunelerde C40-50 arasnda basn dayanmlar
elde edilmitir. Su/imento oran btn numuneler iin eit olduundan betona katlan
lif miktarnn artmasnn Tablo 3.2 de grld gibi basn dayanm zerinde fazla
bir etkisi olmamtr.

0
2
4
6
8
10
0 1 2 3 4 5 6 7 8
POLPROPLEN LF MKTARI (kg)
E

L
M
E

D
A
Y
A
N
I
M
I

(
M
P
a
)
G SERS
W SERS
V SERS

0
2
4
6
8
10
12
0 10 20 30 40 50 60 70
ELK LF MKTARI (kg)
E

L
M
E

D
A
Y
A
N
I
M
I

(
M
P
a
)
G SERS
W SERS
V SERS

ekil 3.5: Lif Oran- Eilme Dayanm Deiimi.
Tablo 3.2 de kendiliinden yerleen beton numunelerinde lif miktarna bal olarak
eilme dayanmlarndaki deiim grlmektedir. Lifsiz numuneler incelendiinde G0
numunesinin 4,6 MPa ile en dk eilme dayanmna sahip olduu, bunun yannda V0
numunesinin ise 7,7 MPa ile en yksek deerde olduu grlmektedir. ekil 3.2deki
grafik incelendiinde btn serilerdeki polipropilen lifli numunelerde max 7 kg kadar lif
ilave edilmesinin eilme dayanmn ortalama %20 kadar arttrd, elik lifli
numunelerde ise bu artn G serisinde %130 iken W serisinde %80, V serisinde ise
%20 de kalmtr. Yaplan eilme deneyinde lifsiz numunelerin krlmalarnn ani ve
erken olduu, lifli numunelerde ise betonun daha snek bir yap kazanmas sonucu
krlmann daha ge ve snek bir krlma zelliinde olduu deney srasnda
gzlemlenmitir.

Silindir numunelere basn deneyi uygulanmadan nce numunelerin dey yer
deitirmelerini lmek amacyla her bir silindir numuneye ereve takld. ereve
zerinde bulunan kompratr yardmyla her 25 kN luk yke karlk gelen dey yer
deitirme deeri okunarak elastisite modlleri hesapland. Tablo 3.2ye bakldnda
elastisite modlnn polipropilen lifli numunelerde ortalama 29-30 GPa , elik lifli
numunelerde ise 25-29 GPa arasnda olduu grlmektedir.




75
4. Genel Sonular
KYB da sabit su/imento orannda lif ilave edilmesiyle ilenebilirlii arttrmak
kullanlan sperakkanlatrcnn miktarn arttrlmasyla salanaca ve lif
miktarnn artmasyla da katknn kullanm miktarnn da artaca grlmtr.
Bunun yannda betonda fazla miktarda lif ve buna bal olarak katk kullanm
segregasyon problemini ortaya karmaktadr. Yaplan deneysel almada serbest
ortamda %1,4 ( 7 kg/m) polipropilen lif, 60 kg/m elik lif kullanlmas durumunda
ilenebilirliin katk miktarn uygun snrlarda arttrlarak korunabildii bu
deerden daha yksek miktarda lif kullanlmas durumunda ilenebilirliin
bozulduu grlmtr.
Donatl bir ortamda ise polipropilen lifin 3,5 kg/ e kadar kullanlmas ilenebilirlii
olumsuz anlamda fazla etkilemedii ancak bu deerden daha fazla kullanlmasnda
betonda ciddi yerleme problemi yarataca dlmekte olup betonun kendiliinden
yerleme zellii sz konusu olmamaktadr. elik lifte ise kullanlacak lif boyutu bu
noktada nem kazanmakta olup donat aralna uygun boyutta lif seilmesi halinde
daha farkl sonular elde edilebilinecei dnlmektedir.
Sabit 0,47 su/balayc oranna sahip betonlarda polipropilen lif miktarnn deiimi
basn dayanm ve elastisite modl zerinde nemli bir etkisi olmad, 235 kg/m
su ve 350 kg/m imentoya ilave 150 kg/m uucu kl kullanlarak C40-C50
deerinde betonlar retmek mmkn olduu grlmtr.
Eilme dayanmlarnda farkl sperakkanlatrc katk ile retilen betonlarda lif
miktarnn artmasyla artmasyla G ve V serisinde %15, W serisinde ise %30 luk bir
art grlmtr. Gevrek bir malzeme olan betonun lif katlmasyla snek bir yap
kazand bilinmektedir. Yaplan noktal eilme deneyinde lifsiz numunelerin ani
krlma gzterdii lifli numunelerin ise daha snek bir krlma oluturduu
grlmtr. Daha somut bir veri elde edilebilmesi asndan enerji deneyi yaplarak
betonun krlma enerjisinin belirlenmesi ekil deitirme kapasitesinin incelenmesi
gerekir.

Kaynaklar

ACI 544.1R-96, 1996. State of the Art Report On Fibre Reinforced Concrete.

Alkan G., 2004. Polipropilen Lifli Betonun Mekanik zelliklerinin ncelenmesi,
Yksek Lisans Tezi, .T.. Fen Bilimleri Enstits, stanbul.

Gaimster, R. and Dixon, N., 2003. Self-Compacting Concrete, in Advanced Concrete
Technology.

Okamura, H., 1997. Self Compacting High Performance Concrete, Concrete
International, V.19, No:7, 50-54.

zkul, M.,H., 2002. Beton Teknolojisinde Bir Devrim: Kendiliinden Yerleen-Skan
Beton, 52, 64-71.

Salam, R.,A., Parlak, N., Doan, A., . ve zkul, M.,H., 2005. Kendiliinden
Yerleen Betonda imento Katk Uyumu, 6.Ulusan Beton Kongresi, T, stanbul, 16-
18 Kasm 2005, s. 213-224.
76



77
Katk Dozaj ve Taze Beton Scaklnn Kendiliinden
Yerleen Beton zelliklerine Etkisi


Cenk Kln Do. Dr. Ylmaz Akkaya
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi
Maslak, stanbul
E-Posta: cenkkilinc@gmail.com

z

Bu almada, katk dozajnn ve taze beton scaklnn kendiliinden yerleen beton
zelliklerine etkisi incelenmitir. Laboratuvar ortamnda, scakln etkisini aratrmak
iin farkl scaklkta 15C, 20C ve 30C beton retilmitir. Katknn etkisini
aratrmak iin 15C de imento arlna gre %1, %1.05, %1.10 oranlarnda, 20C
de %0.90, %1.00, %1.10 oranlarnda ve 30C de %0.95, %1.0, %1.10 oranlarnda
katk kullanarak 9 farkl beton retilmitir. Alnan numunelerle, taze beton zellikleri ile
sertlemi beton zellikleri arasndaki iliki incelenmitir. Bununla birlikte beton
numunelerden alnan kesitlerdeki iri agrega dalm, agregalar aras mesafeler
hesaplanm, taze ve sertlemi beton zellikleriyle ilikisi incelenmitir.

Anahtar szckler: Kendiliinden Yerleen Beton, Kimyasal Katk Dozaj,
Segregasyon, Taze Beton Scakl, lenebilirlik

1. Giri

Kendiliinden yerleen betonlar (KYB) vibrasyona gerek duymadan istenilen yere
yerleebilen, yksek ilenebilirlie sahip, terleme ve ayrma probleminin yaanmad,
homojenlii yksek betonlardr (Grnewald, Walraven, 2001). Kendiliinden yerleen
betonun akkanl ve ayrma dayanm, yksek seviyede homojenlik, minimum beton
boluklar ve niform beton dayanmn garanti eder ve yap iin daha stn seviyede
dayankllk ve bitirme potansiyeli salar.

KYB yksek miktarda ince malzeme ierdii iin karm suyu byk oranda ince
malzeme tarafndan emilir. Su/toz madde orannn dk olmasna ramen betonda
akkanl salamak iin akkanlatrc katklar kullanlr. Bylece hem homojen bir
imento dalm salanr hem de segregasyon nlenir. Dayanm ve dayankllk
zellikleri bakmndan normal betona gre KYB daha avantajldr (Felekolu ve di.,
2005).

Kendiliinden yerleme yetenei parametre ile tanmlanabilir, doldurma yetenei,
ayrmaya kar diren ve gei yetenei. Uygun doldurma yetenei, sper
akkanlatrc katk kullanarak ve dengelenmi su/balayc oran ile imento hamuru
faznn deformasyon yeteneinin arttrlmas ile salanabilir. Bununla birlikte karm
tasarmnda dk kaba agrega hacmi ve kullanlan agrega ve imentoya gre uygun
deerde gradasyon ile uygun doldurma yetenei salanr. Uygun ayrma direnci,
azaltlm en byk agrega tane ap, dk su/balayc oran ve viskozite arttrc ile
kat maddelerin ayrlmasn azaltarak salanr. Dk su ierii, dk su/balayc
78
oran, yksek yzey alana sahip balayclar ve viskozite arttrclar ile serbest terleme
minimize edilerek ayrma direnci salanr. Uygun gei yetenei iin, dk
su/balayc oran ve viskozite arttrc ile agrega ayrmasn azaltarak kohezyonu
arttrmak veya dk kaba agrega hacmi ve dk en byk dane apl agrega seilerek
uygun iri agrega kullanmak etkili olacaktr (Skarendahl, Petersson, 2000).

Beton karmn scaklnn artmas ve evredeki scak hava koullar, betonun
ierisindeki suyun daha abuk buharlamasna, imento ile su arasndaki reaksiyonlarn
daha hzl olmasna ve hidratasyon ssnn daha byk bir hzla aa kmasna,
ilenebilirliin kaybna yol amaktadr.

Taze beton scaklnn artmas karmn akkanln azaltarak kme kaybn
arttrmaktadr. Bu durum her zaman geerli olmamaktadr. Scaklk art sper
akkanlatrc katknn tutunma orann arttrdndan akkanlkta artma salayabilir.
Fakat scakln artyla tutunma orannn artmasnn tutarl bir sonu olmad dier
aratrmaclar tarafndan belirtilmitir (Ramyar, 2007). Beton scaklnn artmas priz
sresini hzlandrmaktadr. Yksek scaklkta imento ve su arasnda hzl reaksiyon
meydana geldii iin priz sresi azalmaktadr. Bir baka problem ise yksek scaklkta
yerleme problemi yaanmasdr. Hidratasyon ss yksek beton scaklnda ortalama
25C ve 30C lerde hzl ekilde artmaktadr. Bu da betonun yerlemesini olumsuz
etkiler. (Schindler, McCullough, 2002).

Beton karm oranlarnda hidratasyon ve snn etkisini nemli lde etkileyen
kimyasal ve mineral katklar kullanlmaktadr. Deneysel almalara gre, karm
ncesi scaklk s orann nemli lde etkilemektedir.

2. Deneysel almalar

Beton karmlarnda CEM III B tipi yksek frn curuflu imento kullanlmtr.
Karmda imento dozaj 525 kg/m tr. Kullanlan imentonun zgl arl
2,92gr/cm
3
olarak bulunmutur. imentonun fiziksel ve kimyasal zellikleri Tablo 2.1
de gsterilmitir.
Tablo 2.1: imentonun Fiziksel ve Kimyasal zellikleri

imento
zglArlk (g/cm
3
) 2,92
45dan geen (%) -
ncelik
Blaine (cm
2
/g) 4070
2-gn
7-gn
12.2
26,7
Basn Dayanm,
MPa
28-gn 41,3
200
Fiziksel
zellikler
Priz sresi (dak)
Balama
Bitme 235
Kimyasal
zellikler
Serbest kalsiyum oksit (CaO) (%)
Magnezyum oksit (MgO) (%)
Slfr trioksit (SO
3
) (%)
Klor (Cl) (%)
Potasyum oksit (K
2
O) (%)
Na
2
O (%)
znmeyen kalnt (%)
Kzdrma kayb (%)
45,92
4,88
1,32
0,016
0,65
0,38
1,46
1,67

79
Deneysel almada su ihtiyacn byk oranda azaltan, kendiliinden yerleen betonlar
iin retilmi yeni nesil bir sper akkanlatrc katk maddesi olan, Grace ADVA
Flow 450 katk maddesi kullanlmtr. Karmda, ince malzeme olarak Ergren- ile
doal kumu ve Kancata Maden Gebze krma kumu kullanlmtr. ri agrega olarak
Kancata Maden Gebze Krma ta II nolu ve Krma ta I nolu agregalar kullanlmtr.
Agrega karmnda %27 doal kum, %23 krma kum, %22 krma ta I ve %28 orannda
krma ta II kullanlmtr. Krmata I, II, krma kum ve doal kumun zgl arlklar
srasyla 2.71, 2.72, 2.70 ve 2.60 Mg/mdr. Su emme oranlar ise srasyla, % 0.50,
0.40, 0,80 ve 1.0dir.

Bu almada katk yzdesi ve scaklk deitirilmi dier bileenler sabit tutulmutur.
Su/imento 0,31 deerinde hesaplanmtr. Scakln kendiliinden yerleen beton
zelliklerine etkisini belirlemek iin 15, 20, ve 30C de taze beton retilmitir.
Kimyasal katknn etkisini belirlemek iin laboratuvar ortamnda farkl katk
dozajlarnda beton retilmitir. 15C de imento arlnn %1, 1.05 ve 1.10
oranlarnda, 20C de %0.90, 1.00, ve 1.10 oranlarnda, 30C de %0.95, 1.0, ve 1.10
oranlarnda katk kullanarak 9 farkl karm retilmitir. retilen betonun karm
dizayn 1 m iin Tablo 2.2 de belirtilmitir.

Tablo 2.2: Beton Karm Dizayn

Malzemeler

Hacim(dm) Arlk(kg/m)
imento 180 525
Su 162 162
Doal Kum 171 445
Krma Kum 146 389
Krmata I 139 376
Krmata II 177 480
Katk(HRWR) 5,0 5,25
Hava erii 20 -
Toplam 1000 2383

Tablo 2.3 de laboratuvarda retilen beton numunelerde adlandrma yaplrken beton
scakl, S harfi ve rakamla derecesi katk miktar ise K harfi ve rakamla dozajn
gstermektedir.
Tablo 2.3:Laboratuvar Numune Kodlar ve Aklamas
Numune Kodlamas Aklamas

S15_K1,00 Scaklk 15C ve Katk Dozaj %1,00
S15_K1,05 Scaklk 15C ve Katk Dozaj %1,05
S15_K1,10 Scaklk 15C ve Katk Dozaj %1,10
S20_K0,90 Scaklk 20C ve Katk Dozaj %0,90
S20_K1,00 Scaklk 20C ve Katk Dozaj %1,00
S20_K1,10 Scaklk 20C ve Katk Dozaj %1,10
S30_K0,95 Scaklk 30C ve Katk Dozaj %0,95
S30_K1,00 Scaklk 30C ve Katk Dozaj %1,00
S30_K1,10 Scaklk 30C ve Katk Dozaj %1,10




80
3. Deney Sonular

3.1 Taze Beton Deney Sonular

Taze beton deneylerinden, serbest yaylma, T
50
sresi, U kutusu deneyi, birim arlk
deneyi ve hava miktarnn llmesi testleri yaplmtr. Deney sonular Tablo 3.1 de
gsterilmektedir.
Tablo 3.1: Yaylma - T
50
Deney Sonular

Karm
No
Yaylma
mm
Yaylma (60 dk sonra)
mm
T
50
sn T
50
(60 dk
sonra) sn
S15_K1,00 450 610 * 17,3
S15_K1,05 470 550 * 16
S15_K1,10 510 705 14 10
S20_K0,90 405 475 * *
S20_K1,00 555 700 9 7,1
S20_K1,10 645 750 6,5 5,9
S30_K0,95 465 430 * *
S30_K1,00 585 645 7,9 8,2
S30_K1,10 600 745 9,3 7,5
(* ) 50 cm yaylma gereklememitir.

Taze beton kendi arl ile yaylrken betonun 50cmye yaylma sresi, nceden
izilen 50 cm apl daire yardmyla llm ve T
50
olarak kaydedilmitir. Deney
karmdan 1 saat sonra tekrarlanmtr. Sonular Tablo 3.1 de gsterilmitir.

Birim arlk deneyi, U kutusu deneyi ve taze beton hava ierii sonular Tablo 3.2 de
gsterilmitir. Birim arlk deneyi, karmdan hemen sonra ve 1 saat sonra, U kutusu
ve hava miktar karmdan 1 saat sonra yaplmtr. U kutusu deneyi ile betonun
doldurma zellii llmtr.

Tablo 3.2: Birim Arlk- U kutusu-Hava miktar Deney Sonular

Karm
No
Taze Birim
Arlk
kg/m(Karmdan
sonra)
Taze Birim Arlk
kg/m(Karmdan 60
dk sonra)
U Kutusu
(60 dk
sonra) mm
Hava miktar
(Karmdan
60 dk sonra) %
S15_K1,00 2395 2396 345 1,9
S15_K1,05 2386 2385 330 1,8
S15_K1,10 2393 2380 345 1,5
S20_K0,90 2383 2386 280 1,5
S20_K1,00 2391 2413 345 1,1
S20_K1,10 2399 2436 342 0,6
S30_K0,95 2389 2388 270 2,1
S30_K1,00 2369 2408 335 1,4
S30_K1,10 2398 2419 301 1

3.2 Sertlemi Beton Deneyleri

Silindir numunelere 28. gn basn dayanm, 7. gnde yarma ekme dayanm
deneyleri uygulanmtr. Yarma ekme dayanm, ap 150 mm ykseklii 300 mm olan
silindirlerden kesilen adet 150x100 mm boyutunda disklere uygulanmtr. Basn
dayanm ve yarma - ekme deneyi sonular Tablo 3.3 de verilmitir
81
Tablo 3.3: Disk Yarma ekme ve Basn Dayanm Deney Sonular

7 GnlkYarma- ekme Dayanm
(Mpa) Numune No
28 gnlk
Basn
Dayanm(Mpa) st Orta Alt
S15_K1,00 66,91 4,20 4,30 4,79
S15_K1,05 66,09 3,94 3,71 4,28
S15_K1,10 61,72 3,50 3,67 3,95
S20_K0,90 59,33 4,91 4,80 4,21
S20_K1,00 64,42 3,08 4,24 4,87
S20_K1,10 60,43 5,20 5,00 5,10
S30_K0,95 53,39 3,48 4,28 3,87
S30_K1,00 56,15 4,25 3,80 3,94
S30_K1,10 48,00 4,51 4,63 4,38

3.3 Yzey Grnt Analizi

Grnt analizi, retilen silindir numunelerin dik olarak kesilmesiyle elde edilen
150x300mmlik alandaki agregalarn beton ierisindeki dalmnn imageJ program
ile analizidir. Ktle merkezi ve alan hesaplanarak excell ortamnda matris oluturularak
her ta arasndaki mesafeler hesaplanm minimum mesafeler belirlenmiitr. ekil 3.1
de beton kesiti grlmektedir.



ekil 3.1: ImageJ Program ile Yzey Analizinin Yaplmas

4. Deney Sonularnn Deerlendirilmesi

4.1 Basn dayanmna katk dozaj ve scaklk etkisi

15, 20 ve 30C scaklndaki betonlarda %1,0 oranda katk kullanldnda maksimum
basn dayanm salanmtr. 15Cde retilen betonda katk oran %1,0den %1,05e
karldnda basn dayanmnn deimedii, %1,10 a karldnda basn
dayanmnn %8 azald grlmtr.
20C de retilen betonda katk miktar, %1den %1,10a arttrldnda basn
dayanmnda %7 orannda azalma grlm, % 0,90 a drldnde, basn
dayanmnda %9 orannda azalma grlmtr. Katk miktarnn gerekli lden fazla
eklenmesi veya az olmas basn dayanmn olumsuz etkilemektedir. Bu bakmdan her
karm iin en uygun katk dozaj belirlenmelidir.
30C scaklndaki betonda katk oran, %1den %0,95e drldnde basn
dayanm % 5 orannda azalm, %1,10 a arttrldnda basn dayanm %17 orannda
azalmtr. 30Cde retilen betonda basn dayanmnn dier scaklklardaki
betonlardan daha dk olduu grlmtr.
82

0,00
10,00
20,00
30,00
40,00
50,00
60,00
70,00
80,00
S
1
5
_
K
1
,
0
0
S
1
5
_
K
1
,
0
5
S
1
5
_
K
1
,
1
0
S
2
0
_
K
0
,
9
0
S
2
0
_
K
1
,
0
0
S
2
0
_
K
1
,
1
0
S
3
0
_
K
0
,
9
5
S
3
0
_
K
1
,
0
0
S
3
0
_
K
1
,
1
0
15C 20C 30C
Scaklk&Katk Miktar
B
a
s

M
u
k
a
v
e
m
e
t
i

(
M
P
a
)

ekil 4.1: S15- S20- S30 Kodlu Numunelerin Basn Mukavemetlerinin Deiimi

Beton scakl hari dier etkenlerin eit olduu %1,0 orannda katkya sahip beton
karm incelendiinde maksimum basn dayanm 15C de grlmtr. 20Cdeki
beton da yksek performans gstermitir. 30C deki beton 15C de retilen betona
gre %19 orannda daha dk dayanm gstermitir. ekil 4.2 de beton scaklnn
basn dayanmna etkisi grlmektedir.

20
30
40
50
60
70
S15_K1,00 S20_K1,00 S30_K1,00
Numune Kodu
B
a
s

M
u
k
a
v
e
m
e
t
i

(
M
P
a
)

ekil 4.2: Beton Scaklnn Basn Dayanmna Etkisi

4.2 Yarma ekme dayanm agrega yzey alan karlatrmas

ekil 4.3 de 15C de %1,0 1,05 ve %1,10 oranlarnda farkl oranda katk
kullanlarak retilen betonlardan alnan silindir numunelerden elde edilen disklere ait
yarma ekme mukavemetlerindeki deiim grlmektedir. Grnt analizi sonucuna
gre kesitteki toplam agrega yzey alan hangi blmde fazla ise yarma ekme
dayanm da ayn blmde yksek olduu grlmtr. Segregasyon olumas sebebiyle
agregalar beton ierisinde homojen dalmad iin silindirin st ve alt blmdeki
agrega miktarlar farkllklar gstermitir. Katk oran %1 iin alt blm st blme
gre %12 daha dk yarma ekme dayanm gsterirken yzey alan st kesitten % 45
daha azdr.
83
0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
6,00
S15_K1,00 S15_K1,05 S15_K1,10
Numune Kodu
Y
a
r
m
a

M
u
k
a
v
e
m
e
t
i
(
M
P
a
)
ST
ALT
0
10
20
30
40
50
60
S15_K1,00 S15_K1,05 S15_K1,10
Numune Kodu
T
o
p
l
a
m

A
g
r
e
g
a

A
l
a
n

(
c
m

)
st
Alan
Alt
Alan

ekil 4.3: S15 Kodlu Numunelerin ekil 4.4: S15 Kodlu Numunelerin Alt-st
Yarma ekme Mukavemetlerinin Kesit Yzey Alan Deiimi
Deiimi

ekil 4.4 da 15C retilen farkl katk oranlarnda agrega yzey alan deiimi
gsterilmitir. %1,05 katk oran iin yarma ekme dayanm alt blm st blme gre
%9 art gstermi yzey alan %11 orannda artmtr. %1,1 katk oran iin yarma
ekme dayanm alt blm st blme gre %12 art gstermi yzey alan %7
orannda artmtr.

ekil 4.5 de 20C de ve %0,90 1,0 ve %1,1 orannda farkl katk ile retilen silindir
numunelerin st ve alt blmlerinden elde edilen disklere ait 7 gnlk yarma ekme
mukavemetlerindeki deiim grlmektedir. %0,90 katk oran iin alt blmde st
blme gre %9 daha az yarma ekme dayanm grlmtr. Agrega yzey alan st
blme gre %3 daha azdr.
0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
6,00
S20_K0,90 S20_K1,00 S20_K1,10
Numune Kodu
Y
a
r
m
a

m
u
k
a
v
e
m
e
t
i
(
M
P
a
)
ST
ALT
0
10
20
30
40
50
60
S20_K0,90 S20_K1,00 S20_K1,10
Numune Kodu
T
o
p
l
a
m

A
g
r
e
g
a

A
l
a
n

(
c
m

)
st
Alan
Alt
Alan

ekil 4.5: S20 Kodlu Numunelerin ekil 4.6: S20 Kodlu Numunelerin Alt-st
Yarma ekme Mukavemetlerinin Deiimi Kesit Yzey Alan Deiimi
0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
6,00
S30_K0,95 S30_K1,00 S30_K1,10
Numune Kodu
Y
a
r
m
a

M
u
k
a
v
e
m
e
t
i
(
M
P
a
)
ST
ALT
0
10
20
30
40
50
60
S30_K0,95 S30_K1,00 S30_K1,10
Numune Kodu
T
o
p
l
a
m

A
g
r
e
g
a

A
l
a
n

(
c
m

)
st
Alan
Alt
Alan

ekil 4.7: S30 Kodlu Numunelerin ekil 4.8: S30 Kodlu Numunelerin Alt-st
Yarma ekme Mukavemetlerinin Deiimi Kesit Yzey Alan Deiimi

84
Genel olarak farkl scaklkta farkl katk oranlarnda retilen silindirlerin st ve alt
blmlerinden kesilerek elde edilen disklerde yarma ekme dayanm incelendiinde
agrega yzey alan fazla olan blmde yarma ekme dayanm daha yksektir.

4.3 Taze beton scakl ve katk miktar - yaylma ap ilikisi

Laboratuvarda farkl katk dozajlarnda ve farkl scaklklarda yaplan deneysel
almalara gre, yaylma sresi ile katk miktar karlatrldnda katk miktar
arttrldnda beton daha akc duruma geldii iin yaylma hz artmakta buna bal
olarak 500 mm yaylma sresi azalmaktadr.

Deneysel almalarda, scaklk art yaylma hzn arttrd grlmtr. Scaklk
art normal betonlarda kme kaybna sebep olurken KYB da scaklk art sper
akkanlatrc katknn tutunma orann arttrmasyla akkanlkta artma
salayabilmektedir. Ancak yeterli miktarda katk kullanlmad taktirde scakln
olumlu etkisi grlmeyebilir. 30C scaklkta %0,95 orannda katk kullanldnda, 500
mm yaylma olmamtr. Fakat %0,90 katk kullanlan 20C de retilen betonda
yaylma ap 600 mm dir.

Kimyasal katknn taze betonda akkanlatrc etkisi, karmdan 1 saat sonra daha
fazla olduu ekil 4.10 da grlmektedir. Karmdan 1 saat sonra 30C de retilen
betonda dier scaklklara gre bu etkinin daha az olduu grlmektedir. Scaklk
katknn tutunma etkisini arttrarak daha ok yaylmasna sebep olurken, dier taraftan
betonda zamanla kvam kaybna da neden olduu dnlmektedir.

%1,0 katk iin
0
100
200
300
400
500
600
700
800
15 20 30
Scaklk (C)
Y
a
y

l
m
a

a
p

(
m
m
)
Karmdan 60 dk
sonra
Karmdan
hemen sonra


ekil 4.10: Beton Scakl Yaylma ap likisi

4.4 Karm scakl katk oran ile hava miktar ve doldurma yetenei ilikisi

Taze beton retildikten 1 saat sonra basn metodu ile llen hava miktarlar,
scaklk deeri iin de azalmtr. 20C betonda katk oran %0,9 dan %1,1 e ktnda
hava miktarnda %60 azalma olduu grlmtr. 30C de retilen betonda katk
miktar %0,95 den %1,1e ktnda hava miktarnda %52 azalma grlmtr. 15C
de retilen betonda katk oran %1den %1,1 oranna ykseldiinde hava miktarnda
%21 azalma olduu grlmtr. Doldurma yetenei 20C de ve 30C de katk oran
arttka artmtr. Fakat % 1 katk oranndan sonra scaklkta da doldurma yetenei
deimemektedir. Deneysel almada retilen betonda doldurma yetenei en uygun
olarak % 1 katkda grlmtr. Sonu olarak, en uygun katk miktarndan sonra
doldurma yeteneinde nemli deiiklik grlmemektedir.
85
t=15C beton
0
20
40
60
80
100
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9
d' (cm)
M
e
s
a
f
e

A
d
e
t

Y

z
d
e
s
i

(
%
)
K 1,00 ST
K 1,10 ST
K 1,05 ST
ST
ORTALAMA
t=15C beton
0
20
40
60
80
100
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9
d' (cm)
M
e
s
a
f
e

A
d
e
t

Y

z
d
e
s
i

(
%
)
K 1,00 ALT
K 1,10 ALT
K 1,05 ALT
ALT
ORTALAMA

4.5 ImageJ Program le Yzey Grnt Analizinin Deerlendirmesi

Katk oran arttka agregalar aras mesafe adet yzdesi homojen dalm olmayan
S15_K1,10 numunesinde ortalama deerden daha fazla sapma meydana gelmitir.









ekil 4.11: S15 Kodlu Numunelerin Farkl Katk Oranlar in st Kesitteki (solda) ve
Alt Kesitteki (sada) Agregalar Aras Mesafe Adet Yzdesi

Ayn karmn alt blm disk yarma ekme dayanm ve silindir basn dayanm dier
karmlara gre daha dk olduu grlmtr. ekil 4.11 de S15 kodlu numunelerin
st ve alt kesitlerine ait agregalar aras mesafe adet yzdesi grlmektedir. Alt kesitte
farkl katkda da agregalar aras mesafe ortalama deere yakndr. Agregalar aras
mesafe en yakn olan S15_K1,05 numunesinde yarma ekme dayanm dier
karmlardan daha yksektir. Silindir basn dayanm yksektir. S20_K1,00
numunesinde silindir st blmnde agregalar birbirinden ortalama deere gre fazla
uzak olmamasna ramen yarma ekme dayanm st kesitte alt blme gre belirgin
ekilde dktr. Ayn silindire ait grnt analizinde st blmde ince agregalarn
younlukta olduu grlmektedir. ekil 4.12 de 30C scakla sahip betonda silindirin
alt blmne ait agregalar aras mesafe dalm grlmektedir. Ortalama deerden
sapma grlmekte ve agregalarn dzensiz dald grlmektedir. Basn dayanmnn
30C de daha dk sonu vermesinde homojen olmayan dalmn da etkisi olduu
dnlmektedir.

t=30C beton
0
20
40
60
80
100
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8
d' (cm)
M
e
s
a
f
e

A
d
e
t

Y

z
d
e
s
i

(
%
)
K1,10 ALT
K1,00 ALT
K0,95 ALT
ALT
ORTALAMA


ekil 4.12: S30 Kodlu Numunelerin Farkl Katk Oranlar in Alt Kesitteki Agregalar
Aras Mesafe Adet Yzdesi
86
5. Genel Sonular

Betonda yksek performans elde edebilmek iin, beton en uygun katk dozajyla
retilmelidir. Beton scakl katknn akkanlatrc etkisini katk dozajna bal
olarak etkilemektedir. Deneysel almada en yksek basn dayanm %1 orannda
katk ile retilen betonda grlmtr. Beton scakl hari dier parametrelerin eit
olduu %1 katkya sahip karm incelendiinde, maksimum basn dayanm 15C
de grlmtr. 20Cdeki betonda da yksek dayanm grlm, fakat 30C de
retilen beton 15C deki betondan %19 orannda daha dk dayanm gstermitir.

Taze betonda scaklk art sper akkanlatrc katknn tutunma orann
arttrdndan katknn akkanlk etkisi 30Cde daha fazladr. Ayrca katk oran
arttka akkanlk da artmaktadr. Beton scakl katknn akkanln olumlu
etkilerken, 30C de retilen beton ayn akkanla sahip 15C ve 20C de retilen
betonlardan daha dk basn dayanm gstermektedir. Deneysel almada kullanlan
kimyasal katk karmdan 60 dakika sonra daha yksek performans gstermektedir.
Betonun doldurma yetenei, ak kabiliyeti, karmdan 60 dakika sonra daha fazladr.

ImageJ program ile yzey grnt analizi sonularna bakldnda, 15C ve 20C de
retilen betonlarda katk oran arttka (%1 den sonra) iri agregalarn kmesi sonucu
alt kesitte toplam iri agrega alan st kesitten daha fazladr. Yarma ekme dayanm, iri
agregann ok olduu kesitte yksektir. Katk dozaj farkl oranlarda kullanldnda
basn dayanmnda nemli bir deime grlmemitir. Ancak grnt analizinde,
segregasyon sonucu ayn numune zerinde st ve alt blmde agregalarn farkl
oranlarda dald, yarma-ekme dayanm sonularnda farkllk olduu saptanmtr,
Bu sebeple betonda blgesel kusur olutuu ve atlak riski meydana geldii
anlalmtr.

Kaynaklar

Grnewald, S., Walraven, J. C., (2001) Parameter-study on the influence of steel fibers
and coarse aggregate content on the fresh properties of self-compacting concrete.,
Cement and Concrete Research 31 (12): 1793-1798 Dec. 2001.

Felekolu, B., nal, O., zden, G., (2005) Kendiliinden Yerleen Betonlarn Boluk
Yapsnn Normal Betonla Karlatrlmas, 6. Ulusal Beton Kongresi, stanbul

Skarendahl, A., Petersson, O., (2000) Self Compacting Concrete, State-of-the- Art
Report of RILEM Technical Comittee 174-SCC

Okamura, H., Ouchi, M., (2003) Self Compacting Concrete, Journal of Advanced
Concrete Technology Vol. 1, No. 1, Japan Concrete Institute.

Ramyar, K., (2007) Portland imentosu Sper akkanlatrc Katk Uyumunu
Etkileyen Faktrler, 2. Yaplarda Kimyasal Katklar Sempozyumu ve Sergisi

Schindler, A.K., McCullough, B.F., (2002) The Importance of Concrete Temperature
Control During Concrete Pavement Construction in Hot Weather Conditions, A paper
offered for publication at the Annual Meeting of theTransportation Research Board,
Washington, D. C
87
Mineral Katklar Kullanlarak Elde Edilen Kendiliinden
Yerleen Betonlarn zellikleri


Mehmet Gesolu Erhan Gneyisi
naat Mhendislii Bolumu, Gaziantep niversitesi,27360, Gaziantep, Trkiye
Tel: (342) 317 24 23; 360 24 26
E-Posta: mgesoglu@gantep.edu.tr; guneyisi@gantep.edu.tr

Erdoan zbay
Kilis MYO naat Program, Kilis 7 Aralk niversitesi,79000, Kilis, Trkiye
Tel: (348) 813 26 67
E-Posta: ozbay@gantep.edu.tr



z

Mineral katklarn imento ile belirli oranlarda yer deitirilmesi ile beton retilmesi,
beton endstrisinin evresel koullarnn salanabilmesi, retim maliyetlerinin
azaltlabilmesi ve betonun dayankllnn artrlabilmesi iin kullanlan en etkili
yntemlerden biridir. Bu almada, uucu kl (UK), yksek frn crufu (YFC) ve
metakaolinin (MK) imento ile tek, ikili ve l olarak belirli oranlarda yer
deitirilmesi ile kendiliinden yerleen betonlar retilmitir. Beton karmlarnda
su/balayc oran 0.32 ve toplam balayc miktar 550 kg/m
3
olarak seilmi ve bu
ekilde 22 farkl karm tasarlanmtr. UK ve YFC % 20, 40 ve 60, metakaolin ise %5,
10 ve 15 oranlarnda imento ile arlka ikame edilerek kullanlmlardr. retilen taze
betonlarn yaylma aplar 703 cmde sabit tutulmutur. Taze betonlar zerinde T
50

yaylma zaman, V hunisi akma sresi, L-kutusu ykseklik oran, priz balang/biti
sresi tayini ve viskozite deneyleri yaplmtr. Sertlemi beton numuneler zerinde ise
basn dayanm ve hzl klorr geirimlilii deneyleri gerekletirilmitir. Deney
sonularna gre UK ve YFCnun kendiliinden yerleen betonlarn taze zelliklerini
iyiletirip, viskoziteyi azaltp priz balang ve biti srelerini uzattklar grlmtr.
MK kullanlarak elde edilen betonlarda ise viskozitenin nemli oranda artt
gzlenmitir. MKin bu zararl etkisini azaltmak iin YFC ve/veya UK ile birlikte
kullanlmasnn daha uygun olduu tespit edilmitir. Kullanlan mineral katklarn
tamam KYBlarn klorr geirimliliini belirgin bir ekilde azaltmtr.

Anahtar szckler: Uucu kl, Kendiliinden yerleen beton, Metakaolin, Yksek frn
crufu


Giri

Kendiliinden yerleen beton (KYB) kendi arl ile sk donatl dar ve derin kesitlere
yerleebilen, i ve d vibrasyon gerektirmeksizin kendiliinden skabilen, bu
zelliklerini salarken, ayrma ve terleme gibi problemler oluturmakszn
kohezyonunu koruyabilen, yksek akabilme ve geebilme zelliklerine sahip zel bir
88
yksek performansl beton trdr (Okamura ve Ouchi, 2003). KYBlara bu zellikler
yeni kuak sperakkanlatrclar, viskozite dzenleyici katklar ve mineral katk
malzemelerinin tamamnn ayn anda veya bazlarnn retimde birlikte kullanlmas ile
kazandrlabilmektedir. naat alannda grlt azalmas, imalat sresinin ksalmas,
iilik maliyetlerini drme, evre ve alma koullarnda iyileme, retim kalitesi ve
verimlilik art KYBlarn kullanlmas ile elde edilebilen faydalardan bazlar olarak
sralanabilir.

Literatrde, mineral katk malzemelerinin kullanlmas ile KYBlarn taze zelliklerinin
nasl gelitiini gsteren birok alma mevcuttur. Sonebi (2004) ince tlm uucu
kl ve kireta tozu katk maddelerini kullanarak istenen yaylma deerinin daha az
superakkanlatrc ile de elde edilebileceini gstermitir. Ayrca mineral katklar
kullanlarak elde edilen betonlarn reolojik zelliklerinin iyiletiini ve klcal atlaklarn
azaldn belirtmitir. Bouzoubau ve Lachemi (2001) yksek miktarda (50%) uucu kl
kullanarak ekonomik, ayn zamanda 35 MPadan daha yksek dayanma sahip KYBlar
retmilerdir. UKn priz sresini uzatt ve zellikle erken dayanm drd,
YFCnun priz sresini uzatt fakat betonun mekanik zellikleri zerinde olumsuz bir
etki yapmad, MKnin ise betonun mekanik ve dayankllk zelliklerini iyiletirirken
(Bai ve di. 2000; Gneyisi ve di. 2007), ok ince tanecik yapsna sahip olmas
nedeniyle taze beton zelliklerini ktletirdii ile ilgili literatrde bilgiler mevcuttur
(Brooks ve di. 2001; Naik ve Singh, 1997). Ancak, mineral katklarn imento ile tek,
ikili ve l yer deitirilmesinin KYBlarn zellikle taze beton ve klorr geirimlilii
zelliklerini nasl etkiledii literatrde yeteri kadar yer bulamamtr.


Ama

Bu almada, UK, YFC ve MKin imento ile tek, ikili ve l olarak belirli oranlarda
yer deitirilerek kullanlmas ile elde edilen KYBlarn T
50
yaylma zaman, V hunisi
akma sresi, L kutusu ykseklik oran, priz balang/biti sresi tayini, viskozite,
basn ve klorr geirimlilii deerlerinin nasl deitiinin belirlenmesi amalanmtr.
Taze beton zellikleri irdelenirken tm karmlarda yaylma ap 703 cmde sabit
tutulmutur.


Deneysel alma

Malzemeler

Tm deneylerde Adana imento Sanayi Aden salanan CEM I 42.5 R portland
imentosu, Ceyhan-Yumurtalk Termik Santralinden elde edilen F-snf uucu kl,
OYSA skenderun imento Sanayi Aden salanan yksek frn crufu ve ABDden
temin edilen metakaolin kullanlmtr. Tablo 1 de portland imentosu, uucu kl,
yksek frn crufu ve metakaolinin fiziksel ve kimyasal zellikleri verilmektedir. nce
agrega olarak doal ve krma kum karm, iri agrega olarak ise maksimum tane ap 16
mm olan doal dere akl kullanlmtr. Agregalarn zellikleri Tablo 2de
sunulmaktadr. KYB serilerinde polikarboksilik eter esasl yeni nesil bir
sperakkanlatrc kullanlmtr (Glenium 51).

89
Tablo 1 imento ve mineral katklarn zellikleri.
Analiz [%] P UK YFC MK
CaO 62.58 4.24 34.12
0.78
SiO
2
20.25 56.2 36.41
52.68
Al
2
O
3
5.31 20.17 10.39
36.34
Fe
2
O
3
4.04 6.69 0.69
2.14
MgO 2.82 1.92 10.26
0.16
SO
3
2.73 0.49 -
-
K
2
O 0.92 1.89 0.97
0.62
Na
2
O 0.22 0.58 0.35
0.26
Kzdrma kayb 3.02 1.78 1.64
0.98
zgl arlk 3.15 2.25 2.79
2.50
zgl yzey [m
2
/kg] 326 287 418
12000

Tablo 2 Agrega zellikleri.
nce agrega
Elek akl (mm)
Doal kum Krma kum
ri agrega
16 100 100 100
8 100 100 31.5
4 86.6 95.4 1.0
2 56.7 63.3 0.5
1 37.7 39.1 0.5
0.5 25.7 28.4 0.5
0.25 6.7 16.4 0.4
ncelik modl 2.87 2.57 5.66
zgl arlk 2.66 2.45 2.72
Su emme [%] 0.55 0.92 0.45

Karm Oranlar

Beton karmlarnda su/balayc oran 0.32 ve toplam balayc miktar 550 kg/m
3

olarak seilmi ve bu ekilde 22 farkl karm tasarlanmtr. Kontrol betonu
karmnda balaycnn tamam portland imentosu iken, tekli sistemlerde (UK, YFC
ve MK) uucu kl ve yksek frn crufu %20, 40 ve 60, metakaolin ise %5, 10 ve 15
oranlarnda imento ile arlka yer deitirilerek kullanlmlardr. kili sistemlerde
ise, (UK+YFC, UK+MK ve YFC+MK) UK ve YFCnun imento ile birlikte
kullanmnda toplam mineral katk miktar iki eit paraya ayrlarak kullanlmtr.
Ayrca, MKin UK veya YFC ile ikili kullanmlarnda MKin tekli kullanmdaki
yzdesi sabit tutulmu, UK ve YFCnun miktarlar ise tekli kullanmlarndaki
miktarlarndan MK yzdesi karlarak elde edilmitir. l sistemde ise
(UK+YFC+MK) MK miktar, tekli sistemlerdeki yzdesinde kullanlm, UK ve YFC
ise bu katklarn tekli sistemdeki yzdelerinden MK yzdesinin karlmas sonucu elde
edilen miktarlarn eit paylatrlmas sonucu elde edilmitir. Bylece, toplam 22 KYB
karm elde edilmitir (Tablo 3). Tm karmlarda serbest yaylma EFNARC (2005)
snrlarn salayacak ekilde (703 cm) yeterli miktarda sperakkanlatrc katk
maddesi kullanlarak salanmtr.
90
Btn KYBlarn hazrlanmasnda ayn yntem izlenmitir. ncelikle iri ve ince
agregalar 1 dk sresince standart bir mikserde kartrldktan sonra karm suyunun
3/4' eklenerek kartrma ilemine bir sre daha devam edilmitir. Sonrasnda,
kimyasal katk geriye kalan karm suyuna katldktan sonra iyice kartrlp, miksere
ilave edilerek 3 dk daha kartrlmtr. Kartrma ilemi tamamlandktan sonra serbest
yaylma llm ve amalanan yaylma salannca, V-hunisi akma sresi, L-kutusu
ykseklik oran, priz alma sresi ile viskozite llmtr. Ayrca, basn dayanmnn
belirlenmesi iin her bir karmdan 6 adet 150 mmlik kp ve hzl klorr geirimlilii
deneyi iin ise 2 adet 100x200 silindir numuneler retilmitir. retilen numuneler 24
saat sonra kalptan karlm ve 28. gne kadar 202
0
C scakla sahip su havuzunda
bekletilmitir.


Deney Yntemleri

Tablo 3de verilen KYBlarn hazrlanmasndan hemen sonra akclk ve ilenebilirlik
zelliklerini belirlemek amac ile yaylma ap ve yaylma zaman ile viskozitesi ve
akcl hakknda bilgi sahibi olmak iin V-hunisi deneyleri, dar kesitlerden geebilme
yeteneini belirlemek iin L-kutusu deneyi gerekletirilmitir. Bahsedilen taze beton
deneyleri, Avrupa Kendiliinden Yerleen Beton alma Grubu tarafndan hazrlanan
(EFNARC) standardna uygun olarak gerekletirilmitir (EFNARC 2005).

Priz balama ve biti sresi deneyleri ASTM C403/403M-99a (1999) uygun olarak
ELE penetrasyon direnci aleti ile yaplmtr. retilmi olan KYBlarn 5 mm elekten
elenmesiyle taze har elde edilmi ve bu har 100 mmlik kp kalplara yerletirildikten
sonra 23
0
C scaklktaki bir ortamda bekletilmitir. Penetrasyon direnci cihaznn
standart inesi har yzeyinden 25 mm derinlie kadar daldrlarak cihaz zerindeki
skaladan bu derinlie karlk gelen kuvvet okunmutur. Daldrma ilemi belirli
aralklarla yaplarak penetrasyon direnci-geen zaman erileri izilmitir. Buradan priz
balama ve biti sreleri hesaplanmtr. Penetrasyon direnci 3.5 ve 27.6 MPa olan
daldrma zamanlar srasyla priz balama ve biti srelerini gstermitir.

Viskozite lmleri Brookfield DV-E model bir cihaz kullanlarak gerekletirilmitir.
Viskozite deneyleri priz balama ve biti deneyinde olduu gibi KYBun 5 mmlik
elekten elenmesi ile elde edilen har kullanlarak yaplmtr (Gesolu ve zbay, 2007).
Harlarn viskozitesi 1, 2.5, 5, 10, 20, 50 ve 100 devir/dk asal hzlarda ve kartrma
ileminden hemen sonra llmtr. Bylece, her bir KYB karm iin farkl asal
hzlardaki viskozite deerleri (cP) elde edilmi ve viskozite-asal hz grafikleri
izilmitir.

KYB karmlarnn basn dayanmlarnn belirlenmesi iin her bir karmdan 6 adet
150 mmlik kp numuneler hazrlanmtr. Deneyler 0.1 kN duyarlkl, 3000 kN
kapasiteli basn aleti kullanlarak 28 ve 90. gnde yaplmtr.

Hzl klorr geirimlilii deneyi betonun elektriksel iletkenlii esasna dayanan bir
deney yntemidir. Deney, ap 100 mm boyu 200 mm olan silindir numunelerden
kesilerek kartlan 100 mm ap, 50 mm kalnlktaki disk numuneler zerinde
gerekletirilmitir. Deney gerekletirilmeden ince, disk numunelerin yan yzeyleri
elektrik iletmeyen bir malzeme ile kaplandktan sonra numunelere 3 saat boyunca
vakum uygulanmtr. Vakum haznesine su doldurularak numunelerin vakum etkisinde
91
1 saat su emmesi salandktan sonra numunelerin, su iine yerletirilerek deney
balangcna kadar suya doygun halde kalmas salanmtr. Numuneler, hzl klorr
geirimlilii deneyinde iine doldurulan zeltilerin numuneyle temasna izin veren ve
kullanlan disk numunelere uygun boyutlara sahip olacak ekilde tasarlanan hcreler
arasna yerletirilmitir. Deney iin, hcrelerden birisi sodyum klorr, dieri ise sodyum
hidroksit zeltisi ile doldurulduktan sonra, 60 V sabit potansiyel fark uygulanarak
beton diskten geen elektrik akm iddeti miktar 15 dklk aralklarla kaydedilmitir.
Alt saat sren deney sonunda numuneden geen akm iddetizaman grafii izilerek
eri altnda kalan alann hesaplanmas yardmyla, bu srede iletilen elektrik akm
miktar coulomb cinsinden hesaplanmtr (ASTM.C 1202, 1997; zkul ve Doan,
2003).

Tablo 3 KYBlarn karm oranlar (kg/m
3
).
Karm no s/b Su P UK YFC MK
Doal
kum
Krma
kum
ri
Agrega
SP
Kontrol-P
0.32 176 550 0 0 0 522 206 935 8.43
20UK
0.32 176 440 110 0 0 512 202 917 7.43
40UK
0.32 176 330 220 0 0 502 198 899 7.43
60UK
0.32 176 220 330 0 0 492 194 881 6.67
20YFC
0.32 176 440 0 110 0 520 205 931 10.43
20YFC
0.32 176 330 0 220 0 518 204 928 10.00
60YFC
0.32 176 220 0 330 0 516 204 924 8.89
5MK
0.32 176 522.5 0 0 27.5 520 205 932 11.00
10MK
0.32 176 495 0 0 55 519 205 929 11.00
15MK
0.32 176 467.5 0 0 82.5 517 204 927 11.00
15UK5MK
0.32 176 440 82.5 0 27.5 513 202 919 8.00
30UK10MK
0.32 176 330 165 0 55 504 199 903 6.00
45UK15MK
0.32 176 220 247.5 0 82.5 495 195 887 6.80
15YFC5MK
0.32 176 440 0 82.5 27.5 519 205 929 8.00
30YFC10MK
0.32 176 330 0 165 55 516 204 924 8.00
45YFC15MK
0.32 176 220 0 247.5 82.5 513 202 919 8.00
10UK10YFC
0.32 176 440 55 55 0 516 204 924 8.00
20UK20YFC
0.32 176 330 110 110 0 510 201 913 7.50
30UK30YFC
0.32 176 220 165 165 0 504 199 903 4.44
7.5UK7.5YFC5MK
0.32 176 440 41.25 41.25 27.5 516 204 924 8.00
15UK15YFC10MK
0.32 176 330 82.5 82.5 55 510 201 913 7.00
22.5UK22.5YFC15MK
0.32 176 220 123.75 123.75 82.5 504 199 903 7.00

Deney Sonularnn rdelenmesi

T
50
Yaylma Sresi, V-Hunisi Akma Zaman ve L-Kutusu

Kendiliinden yerleen betonlarn yaylma aplar, T
50
yaylma sresi, V-hunisi akma
sresi ve L-kutusu ykseklik oranlar Tablo 4de verilmitir. Tm KYB karmlarnda
hedeflenen yaylma ap kullanlan sperakkanlatrc miktar deitirilerek
92
salanabilmitir. Tablo 3de grld gibi UKl karmlarda sperakkanlatrc
miktar azalrken, MK ve YFC ieren karmlarda kontrol betonuna gre
sperakkanlatrc miktar artmtr. T
50
yaylma zaman, KYBlarn yaylma ap
llrken betonun yaylma apnn 50 cmye ulamas iin geen sreyi
gstermektedir. KYBlarn T
50
sreleri 1.2 ile 7 sn arasnda deimektedir. Tablo 4de
aka grld gibi UK ve YFCnun kullanm KYBlarn T
50
yaylma srelerini
kontrol betonuna gre azaltmtr. UK miktarnn %20 den %60a kmas T
50
sresini 4
snden 2.2 snye drmtr. Benzer ekilde, %20 YFC ieren KYBun T
50
sresi 3.2
sn iken bu deer %60 YFC ieren KYB da 1.2 snye dmtr. Ancak, MK miktarnn
%5den %15e kmas ile T
50
sresi 5 snden 7 snye ykselmi, %15 MK ieren
karmda ise T
50
sresi kontrol betonunun T
50
sresini amtr. UK+MK ve YFC+MK
ieren KYBlarn T
50
sreleri genel olarak UK ve YFC ieren betonlarn T
50
srelerine
gre uzamtr. UK+YFC ikili sisteminde ise toplam mineral katk miktarnn %20 den
%60a artmas ile T
50
sresi deimemi ve 2 sn de sabit kalmtr. UK+YFC+MK
ieren l sistemlerde T
50
sresi dalgal bir dalm gstermesine ramen, bu grup
betonlarn T
50
sresi kontrol betonuna gre nemli azalma eilimi gstermitir.

KYBlarda V-hunisi akma zaman genel olarak 6.3 sn ile 22 sn arasnda deimektedir.
EFNARC tarafndan hazrlanan kriterlere gre V-hunisinden akma sresi 6-12 sn
arasnda olmaldr. Buna gre Tablo 4de grld gibi hazrlanan KYB karmlarnn
ou bu snrlar salamamaktadr. MKnn portland imentosu ile tekli kullanmnda
MK miktarnn artmas ile V-hunisi akma sresinin artt, UK+MKnn porland
imentosu ile ikili kullanmnda ise V-hunisi akma sresinin toplam mineral katk
miktarnn artmas ile azald gzlenmitir. UK+YFC ikili sisteminde ise genel olarak
EFNARC limitlerinin saland grlmtr.

retilmi olan tm mineral katkl KYBlarn L-kutusu ykseklik oran EFNARC
tarafndan nerilen (0.8-1) snrlar salamakta olup kontrol betonunun L-kutusu
ykseklik oran deeri ise alt snr olan 0.8 deerinin bir miktar altnda kalmtr. Buna
gre retilen tm mineral katkl betonlarn kendi arl ile sk donatl dar ve derin
kesitlere vibrasyona ihtiya olmadan yerleebilecei sylenebilir.

Priz Balama ve Biti Sresi Tayini

ekil 1de KYBlarn priz balama ve biti sreleri sunulmaktadr. ekilden da aka
grld gibi, UK veya YFCnun portland imentosu ile tekli kullanm ile KYBlarn
priz balang ve biti srelerinin kontrol betona gre nemli oranda uzad tespit
edilmitir. Ayrca, kullanlan mineral katk miktarnn artmas ile bu etkinin daha
belirgin olduu da tespit belirlenmitir. MKnn portland imentosu ile tekli
kullanmlarnda ise MK miktarnn %5ten %10a artrlmas ile priz srelerinin uzad,
fakat MK miktarnn %15e artrlmas ile priz sresinde ksalma olduu gzlenmitir.
Bu betonlarn priz balama ve biti sreleri kontrol betonuna gre daha uzun olmakla
birlikle, UK veya YFCnin portland imentosu ile tek olarak yer deitirilmesi ile elde
edilen betonlarn priz srelerine oranla olduka azdr. MKnin, UK+MK ve YFC+MK
ikili sistemlerinde kullanm ile bu betonlarn priz sreleri, sadece UK ve YFC ieren
betonlara kyasla nemli azalma eilimi gstermitir. Buna ramen, MK kullanmna
gre nemli bir art gzlenmemitir. lgin bir ekilde UK+YFC nun ikili sistemde
kullanmyla betonun priz sreleri, tekli sistemde UK ve YFC ieren betonlara gre
azalmtr. UK+YFC+MK l sistemlerinde toplam mineral katk miktarnn artmas
93
ile priz srelerinin ksald gzlemlenmekle birlikte, neredeyse tm betonlarn priz
balang ve biti sreleri kontrol betonuna gre bir miktar art gstermitir.

Tablo 4 KYBlarn taze zellikleri.
Yaylma L-kutusu
V-hunisi
akma zaman Karm no
T
50
[sn] ap[cm] H
2
/H
1
[sn]
Kontrol-P 6 67 0.788 14
20UK 4 73 0.929 17
40UK 2.21 73 0.963 7
60UK 2.2 73 0.904 14
20YFC 3.2 70 0.882 11
40YFC 3.3 70 0.938 15
60YFC 1.2 73 0.951 13
5MK 5 72.5 0.904 18
10MK 6 73 0.890 18
15MK 7 69 0.901 22
15UK5MK 4 73 0.915 15.4
30UK10MK 4.4 71 0.915 13.4
45UK15MK 2.5 69.5 0.915 8
15YFC5MK 3 73 0.975 15
30YFC10MK 4 72.5 0.829 20
45YFC15MK 4 70.5 0.904 13.2
10UK10YFC 2 73 0.963 8.1
20UK20YFC 2 73 0.938 12.2
30UK30YFC 2 73 0.976 6.3
7.5UK7.5YFC5MK 3 73 0.928 15
15UK15YFC10MK 6 70 0.917 18
22.5UK22.5YFC15MK 2.5 73 0.902 17

0
200
400
600
800
1000
1200
K
o
n
t
r
o
l
-
P
C
2
0
U
K
4
0
U
K
6
0
U
K
2
0
Y
F
C
4
0
Y
F
C
6
0
Y
F
C
5
M
K
1
0
M
K
1
5
M
K
1
5
U
K
5
M
K
3
0
U
K
1
0
M
K
4
5
U
K
1
5
M
K
1
5
Y
F
C
5
M
K
3
0
Y
F
C
1
0
M
K
4
5
Y
F
C
1
5
M
K
1
0
U
K
1
0
Y
F
C
2
0
U
K
2
0
Y
F
C
3
0
U
K
3
0
Y
F
C
7
.
5
U
K
7
.
5
Y
F
C
5
M
K
1
5
U
K
1
5
Y
F
C
1
0
M
K
2
2
.
5
U
K
2
2
.
5
Y
F
C
1
5
M
K
Karm ad
P
r
i
z

a
l
m
a

s

r
e
s
i

[
d
k
]
Biti
Balama
ekil 1 KYBlarn priz balama ve biti sreleri.
94
Viskozite

KYBlarn viskozite-asal hz erileri tek, ikili ve l sistemler iin sras ile ekil 2
ve 3de verilmitir. ekil 2 ve 3de de grld gibi asal hzn 1 devir/dk dan 100
devir/dk ya belirli bir oran ile artrlmasyla KYBlarn viskoziteleri dzenli bir ekilde
azalmaktadr. ekil 2de grld gibi UK ve YFC ieren tekli sistemdeki betonlarn
viskozite deerleri kontrol betona gre daha dktr. Ayn zamanda UK ve YFC
miktarlarnn %20den %60a ykselmesi viskozite deerini sistematik olarak
azaltmtr. MK ierentekli sistemlerde ise durum tam tersine dnm, MK miktarnn
%5den %15e artmas ile viskozite deeri nemli lde bir ykselme gstermitir.
Ayrca, MK ieren KYBlarn viskozite deerleri kontrol betona gre daha yksektir.
kili sistemde retilen UK+MK ve YFC+MK ieren KYBlarn viskozitelerinin,
MKnin viskoziteyi artrma etkisi ile UK ve YFC ieren betonlarn viskozitelerine
oranla artt grlmtr. Bu ykselme eilimi MK miktarnn artmasyla daha belirgin
hale gelmitir. Ayrca, UK+YFC ieren ikili sistemdeki betonlarn viskozite deerleri
UK ve YFC ieren tekli sistemdeki betonlara gre nemli bir deiim gstermemitir.
Ancak, betonlarn l sistemde retilmesi ile (UK+YFC+MK), viskozitenin MK ieren
ikili sistemli betonlara kyasla bir miktar artt grlmtr.

Basn Dayanm

Mineral katklarn tek, ikili ve l kullanm ile KYBlarn 28 ve 90 gnlk basn
dayanmlarnda grlen deiim Tablo 5 ve ekil 4de gsterilmitir. ekil 4de aka
grld gibi retilmi olan tm KYBlarn 90 gnlk basn dayanm 28 gnlk
basn dayanmlarna gre bir miktar art gstermitir. Tablo 4de grld gibi 28.
gne oranla 90 gnlk basn dayanmnda en yksek art %36.4 ile %60 UK
kullanlan P+UK tekli sistem karmnda gzlenmitir. En yksek basn dayanm
28. gnde 98.6 MPa ve 90. gnde 111.1 MPa olarak %15 MK ieren beton
karmlarnda elde edilmitir. UK ieren tekli sistem karmlarnn 28 ve 90 gnlk
basn dayanmlarnn kontrol betonun basn dayanmlarna gre belirgin bir ekilde
azald grlmtr. Ancak, YFC ieren karmlarn basn dayanmlar kontrol
betonuna gre her iki yata da nemli bir deiim gstermez iken, MK ieren betonlarn
ise kontrol betona gre daha yksek basn dayanmlarna ulat grlmtr. kili
sistemler incelendiinde, UK orannn dk olduu betonlarda MK ve YFC miktarnn
artmas ile bu betonlarn basn dayanmnn kontrol betonun basn dayanmna
ulalabildii grlmtr. UK+YFC+MK l sisteminde kullanlan toplam mineral
katk miktarnn artmas ile her iki test zamannda da basn dayanmnda sistematik bir
azalma meydana gelmi fakat bu azaln UK tekli sistemi ile karlatrldnda ok
daha dk mertebede olduu grlmtr.

Hzl Klorr Geirimlilii

Mineral katklarn tek, ikili ve l kullanmnn KYBlarn klorr geirimlilii
zerindeki etkisi Tablo 5 ve ekil 5de verilmitir. Tablo ve ekilden de grld gibi
mineral katklarn kullanm ile klorr geirimlilii deerleri kontrol betona gre nemli
lde d gstermitir. Ayn zamanda karmlardaki mineral katk miktarnn
artmas ile klorr geirimlilii miktarndaki azal daha belirgin hala gelmitir. ASTM C
1202 (1997) standardna gre mineral katk kullanlarak retilmi olan tm KYBlar ok
dk klorr geirimliliine sahip betonlar olarak snflandrlabilmektedir. Tablo 5 ve
ekil 5den grld gibi MKnin tekli kullanm, UK ve YFCnun tekli
95
kullanmlarna gre, klorr geirimlilii bakmndan ok daha etkilidir. Kontrol betonun
klorr geirimlilii 1009 coulomb iken bu deer %15 MK ieren KYBda 164 coulomb
mertebesine dmtr. MKnn UK ile ikili kullanmlarnda, MKnn klorr
geirimliliini daha fazla azaltc etkisi sonucu, UK+MK karmlarnn klorr
geirimlilii deerleri UK tekli sistemlerine gre belirgin olarak azalmtr. rnein,
%60 UK ieren karmn klorr geirimlilii deeri 715 coulomb iken bu deer
45UK15MK ieren karmda 186 coulomba dmtr. UK+YFC ikili sistemdeki
betonun klorr geirimlilii deeri, tekli sistemde UK ieren betona gre belirgin bir
ekilde azalm olmasna ramen YFC ieren betona oranla gre ok az miktarda bir
art gstermitir. Buna gre, UK+YFC ikili sistemlerinde YFCnin klorr
geirimliliini azaltc etkisi belirgin olarak ortaya kmtr. Ayrca, UK+YFC+MK
l sistemdeki betonlarn klorr geirimlii deerleri ile UK+MK ve YFC+MK ikili
sistemdeki betonlarn klorr geirimlii deerleri arasnda nemli bir fark
grlmemitir.
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
1,0 2,5 5,0 10,0 20,0 50,0 100,0
Asal hz (devir/dk)
V
i
s
k
o
z
i
t
e

(
c
P
)
Kontrol-PC
20UK
40UK
60UK
20YFC
40YFC
60YFC
5MK
10MK
15MK


ekil 2 Kontrol ve ikili sistemli KYBlarn viskozite deiimleri.
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
1,0 2,5 5,0 10,0 20,0 50,0 100,0
Asal hz (devir/dk)
V
i
s
k
o
z
i
t
e

(
c
P
)
Kontrol-PC
15UK5MK
30UK10MK
45UK15MK
15YFC5MK
30YFC10MK
45YFC15MK
10UK10YFC
20UK20YFC
30UK30YFC
7.5UK7.5YFC5MK
15UK15YFC10MK
22.5UK22.5YFC15MK

96
ekil 3 Kontrol, l ve drtl sistemli KYBlarn viskozite deiimleri.

Tablo 5 Basn dayanm ve klorr geirimlilii deney sonular.
Basn dayanm [MPa] Klorr geirimlilii
Karm no
28.gn 90.gn Coulomb Derece
Kontrol-PC
80.9 91.1
1009 Dk
20UK
69.8 84.4
679 ok dk
40UK
60.9 77.9
666 ok dk
60UK
47.5 64.8
715 ok dk
20YFC
75.1 86.8
509 ok dk
40YFC
80.1 92.6
293 ok dk
60YFC
78.1 89.2
264 ok dk
5MK
96.3 103.5
381 ok dk
10MK
91.4 100.1
174 ok dk
15MK
98.6 111.1
164 ok dk
15UK5MK
81 95
353 ok dk
30UK10MK
84.2 91.2
228 ok dk
45UK15MK
67.5 81.3
186 ok dk
15YFC5MK
89.7 106.2
312 ok dk
30YFC10MK
81.2 103.7
188 ok dk
45YFC15MK
83.1 94.5
206 ok dk
10UK10YFC
77 94.9
554 ok dk
20UK20YFC
62.3 82.8
370 ok dk
30UK30YFC
69.4 79.2
231 ok dk
7.5UK7.5YFC5MK
91.2 97.9
383 ok dk
15UK15YFC10MK
85.4 95.7
219 ok dk
22.5UK22.5YFC15MK
76.5 87
208 ok dk
-50.0
-40.0
-30.0
-20.0
-10.0
0.0
10.0
20.0
30.0
2
0
U
K
4
0
U
K
6
0
U
K
2
0
Y
F
C
4
0
Y
F
C
6
0
Y
F
C
5
M
K
1
0
M
K
1
5
M
K
1
5
U
K
5
M
K
3
0
U
K
1
0
M
K
4
5
U
K
1
5
M
K
1
5
Y
F
C
5
M
K
3
0
Y
F
C
1
0
M
K
4
5
Y
F
C
1
5
M
K
1
0
U
K
1
0
Y
F
C
2
0
U
K
2
0
Y
F
C
3
0
U
K
3
0
Y
F
C
7
.
5
U
K
7
.
5
Y
F
C
5
M
K
1
5
U
K
1
5
Y
F
C
1
0
M
K
2
2
.
5
U
K
2
2
.
5
Y
F
C
1
5
M
K
Karm ad
B
a
s

d
a
y
a
n

n
d
a
k
i

y

z
d
e

d
e
g
i

i
m28 gn
90 gn

ekil 4 KYBlarn basn dayanmnn kontrol betonuna gre yzdesel deiimi.
97
-90.0
-80.0
-70.0
-60.0
-50.0
-40.0
-30.0
-20.0
-10.0
0.0
2
0
U
K
4
0
U
K
6
0
U
K
2
0
Y
F
C
4
0
Y
F
C
6
0
Y
F
C
5
M
K
1
0
M
K
1
5
M
K
1
5
U
K
5
M
K
3
0
U
K
1
0
M
K
4
5
U
K
1
5
M
K
1
5
Y
F
C
5
M
K
3
0
Y
F
C
1
0
M
K
4
5
Y
F
C
1
5
M
K
1
0
U
K
1
0
Y
F
C
2
0
U
K
2
0
Y
F
C
3
0
U
K
3
0
Y
F
C
7
.
5
U
K
7
.
5
Y
F
C
5
M
K
1
5
U
K
1
5
Y
F
C
1
0
M
K
2
2
.
5
U
K
2
2
.
5
Y
F
C
1
5
M
K
Karm ad
K
l
o
r

r

g
e

i
r
i
m
l
i
l
i

i
n
d
e
k
i

y

z
d
e

d
e

i
m

ekil 5 KYBlarn klorr geirimliliinin kontrol betonuna gre yzdesel deiimi.

Sonular

Bu alma kapsamnda elde edilen sonular aadaki gibi zetlenebilir:

1. Uucu kl ve yksek frn crufunun portland imentosu ile tek ve ikili kullanmnn
KYBlarn taze zelliklerini nemli lde iyiletirdikleri fakat MKnn portland
imentosu ile tek kullanmnn taze beton zellikleri zerinde olumsuz bir etkiye
sahip olduu grlmtr. MKnn tek kullanmlardaki olumsuz etkisi UK ve YFC
ile ikili ve l kullanmlarda giderilebilmitir.
2. retilen KYBlarn neredeyse tamamnn EFNARC tarafndan belirtilen yaylma
ap, T
50
yaylma zaman ve L-kutusu ykseklik orann salad halde ounun
istenen V-hunisi akma zaman snr deerlerini salamad grlmtr.
3. UK ve YFCnun portland imentosu ile tek kullanmlarnn KYBlarn priz
balang ve biti srelerini kontrol betona gre nemli lde uzatt, ayn
durumun MK kullanlan tekli sistemlerde de grld, fakat priz srelerindeki
artn UK ve YFC kullanlan betonlara oranla ok daha az olduu belirlenmitir.
4. UK ve YFCnun portland imentosu ile tek ve ikili kullanmlar KYBlarn
viskozitesini nemi lde azaltmtr. MKnn portland imentosu ile tekli veya
UK ve YFC ile ikili ve l kullanmlar viskoziteyi artrmtr. Ayrca asal hzn
art ile viskozitenin dt gzlemlenmitir.
5. MKin portland imentosu ile tek ve/veya UK ve YFC ile ikili ve l kullanmnn
28 ve 90 gnlk basn dayanmlarn kontrol betona oranla arttrd, UK
kullanmnn basn dayanmn azaltt, YFC nun tek kullanmnn ise basn
dayanmn nemli lde deitirmedii grlmtr.
6. Kullanlan mineral katklarn tamam KYBlarn klorr geirimliliini kontrol
betona gre nemli lde azaltmtr. Ayrca klorr geirimliliindeki en belirgin
dn MK kullanm ile elde edilebildii grlmtr.

98
Teekkr

Yazarlar metakaolini salayan OTS inaat Ltd.ti, imentoyu salayan Adana
imento sanayi A.. ve yksek frn crufunu salayan OYSA imento fabrikasna
katklarndan dolay teekkr ederler.

Kaynaklar

ASTM C 403/403M-99 (1999) Standard Test Methods for Time of Setting of
Concrete Mixtures by Penetration Resistance, Annual Book of ASTM Standards.
ASTM C 1202-97 (1997) Standard Test Method for Electrical Indication of
Concretes Ability to Resist Chloride Ion Penetration , Annual Book of ASTM
Standards.
Bai I., Sabir B.B., Wild S. and I. Kinuthia (2000) Strength development in concrete
incorporating PFA and metakaolin. Magazine of Concrete Research, 52, 153-162.
Bouzoubaa, N. and Lachemi, M. (2001) Self-compacting concrete incorporating
high volumes of class F fly ash preliminary results. Cement and Concrete Research,
Vol. 31, No. 3, pp. 413420.
Brooks, J.J., Megat Johari, M.A. and Mazloom, M. (2000) Effect of admixtures on
the setting time of high strength concrete. Cement and Concrete Composites, Vol.
22, No. 4, pp. 293301.
EFNARC (2005) Specification and Guidelines for Self-Compacting Concrete,
www.efnarc.com.
Gesolu, M. and zbay, E. (2007) Effects of mineral admixtures on fresh and
hardened properties of self-compacting concretes: binary, ternary and quaternary
systems. Materials and Structures, DOI 10.1617/s11527-007-9242-0.
Gneyisi E., Gesolu M. and K. Mermerda (2007) Improving strength, drying
shrinkage, and pore structure of concrete using metakaolin. Materials and
Structures, (in press), DOI 10.1617/s1/527-007-9296-z.
Naik, T.R. and Singh, S.S. (1997) Influence of fly ash on the setting and hardening
characteristics of concrete systems. ACI Material Journal, Vol. 94, No. 5, pp. 355360.
Okamura, H. and Ouchi, M. (2003) Self compacting concrete. Journal of Advanced
Concrete Technology, Vol. 1, No. 1, pp. 5-15.
zkul, H. ve Doan, .A. (2003) Kendiliinden yerleen betonlarn geirimlilik
zellikleri. Beinci Ulusal Beton Kongresi, Bildiriler Kitab, stanbul, s. 111-122.
Sonebi, M. (2004) Medium strength self-compacting concrete containing fly ash:
modelling using factorial experimental plans. Cement and Concrete Research, Vol.
34, No. 7, pp. 11991208.

99
Otojen Deformasyonu nlemede Hafif Agrega Kullanmnn
Yksek Performansl Harlarn yapsna Etkisi


Burcu Akay Mehmet Ali Tademir
stanbul Teknik niversitesi, naat
Fakltesi, 34469, Istanbul
Kocaeli niversitesi, naat Mhendislii
Blm, 41040, Kocaeli
Tel: (212) 285 38 55
E-Posta: akcayburcu@yahoo.com
stanbul Teknik niversitesi, naat
Fakltesi, 34469, Istanbul
E-Posta: tasdemir@itu.edu.tr



z

Yksek performansl imentolu malzemelerde erken yalarda oluan otojen
deformasyonu nlemek iin nceden suya doyurulmu hafif agregalar su rezervuar
olarak kullanld. Sabit bir dk su/imento oranna sahip silis duman katkl harcn
otojen deformasyonunu nlemek iin, agrega toplam hacminin %10, 20, ve 30luk
blm hafif agrega ile yer deitirildi. Kullanlan hafif agrega hacminin harlarn
otojen deformasyonuna, hidratasyon zeliklerine ve boluk boyut dalmna etkileri
incelendi. Sonular, hafif agregalarn isel krleme suyunu srkleyerek otojen
deformasyonu azalttn gstermektedir. Hafif agrega miktar arttka hidratasyon ss
artmaktadr. imento tanecikleri isel krleme ile hidrate olacak suyu daha kolay
bulmakta, bylece hidrate olmu imento miktar artmaktadr. Buharlaamayan su
miktarnn sabit deere ulama zaman hafif agrega kullanm ile artmaktadr. Bunun
nedeni, yksek hidratasyon derecelerinde oluan rnlerin boyutlarnn byk olmas ve
kalsiyum silika hidrat (CSH) yapsna suyun tanmasnn zaman almasdr. Kullanlan
hafif agregann hacmi arttka jel boluklarnn miktar artarken, kendiliinden
kurumann nlenmesi nedeniyle ince kapiler boluklarn miktar azalmtr.

Anahtar szckler: Boluk yaps, Hafif agrega, Hidratasyon, Isel krleme, Otojen
deformasyon.




100
Giri

Son yllarda yeni kuak sper akkanlatrclar ve silis duman gibi puzolanlarn
yaygn kullanm ile su/imento oran byk lde drlm ve yksek
dayanml/yksek performansl betonlar (YDB/YPB) retilmeye balanmtr.
YDB/YPBlar yksek miktarda imento kullanlarak retilmektedir. Bundan dolay
byle malzemeler normal betona gre daha youn ve homojen olmaktadrlar. Bu
betonlarda hidratasyon srecini tamamlayacak miktarda su bulunmad gibi betonun
geirimsiz karakteri nedeniyle dardan su girii de nlenmektedir (Weber ve
Reinhardt, 1997). Hidratasyon rnlerinin olumasyla birlikte imento hamurunda
zamana bal hacim deiimleri ok erken yata balar (Sadouki ve Wittmann, 2001).
Suyla dolu olmayan boluklarn kimyasal rtre ile olumas menisklerdeki apn
dmesinin ana sebebidir. Bu azalma, boluk suyundaki kapiler gerilmenin artmasna
sebep olarak kendiliinden kurumaya neden olur. Suyla dolu olmayan boluklarn
olumas ve kendiliinden kuruma boyunca devam etmesi hidratasyon kinetiini etkiler.
Bu etki, hidratasyonun en son derecesini ve dolaysyla son dayanm kstlar.
Geleneksel kr yntemleri ortamdaki bu bal nem kaybn azaltmada etkili olmaz. Yeni
kuak yksek dayanml ve yksek performansl betonlarn en nemli sakncalar erken
yalarda oluan otojen deformasyon ve kendiliinden kuruma olarak grlmektedir.
Betonun ekil deitirme kapasitesi erken yalarda i ve d kstlamalarla oluan
gerilmeleri karlamak iin yeterli olmadndan, otojen deformasyon atlak oluturma
eilimindedir. Erken yalarda oluan bu atlaklar drabilite problemlerine yol aar. Bu
deformasyonu nlemek iin nceden suya doyurulmu hafif agregalarn su rezervuar
olarak kullanlmas ilk olarak Philleo (1991) tarafndan nerilmitir. Bu teknik ile ilgili
gelimeler birok aratrmac tarafndan tartlmtr (Bentz ve Snyder, 1999; Kohno
ve di., 1999; Takada ve di., 1999; Bentur ve di., 2001; Lura ve di. 2004; Akay ve
Tademir, 2005; Akay ve di., 2005; Akay ve Tademir, 2006a; 2006b). te yandan
hafif agrega ve matris ara yzeyinin normal agregadan daha iyi olduu bilinmektedir.
Bu iyiletirilmi ara yzey bal nem ve scaklk etkileri altndaki boy ve hacim
deiimlerini nler (Kayali ve di., 1999).


Materyal ve Yntem

Su/balayc malzeme oran 0.28 olan, imento arlnn %10u kadar silis duman
ieren imento hamuru ve har numuneleri ile 2-4 mm arasndaki normal agregalarn
hafif agrega ile yer deitirilmi harlarn karm oranlar ve baz taze hal zelikleri
Tablo 1de verildi.
Hafif agregalarn suya doyurulma derecesi 30 dakikalk su emme deerlerine gre
yapld. Hazrlanan bu karmlar zerinde otojen deformasyon lmleri ve cval
porozimetre ile boluk dalm deneyleri yapld. Ayrca, imento hamuru faznn
hidratasyon ss ve hidratasyon derecesi (buharlamayan su miktarna gre) ASTM
C186 (1998) standard kullanlarak belirlendi. Hidratasyon ss belirlenmesi srasnda
silis dumannn asit zeltisinin scaklna etkisini belirleyebilmek iin silis duman
iermeyen ve arlka %10 silis duman ieren imento hamurlar zerinde yaplan
deneyler bu miktardaki silis dumannn zelti scakln deitirmedii grld.




101
Tablo 1 Hamur ve har numunelerinin 1m
3
iin karm oranlar
PREF MREF MV10L24 MV20L24 MV30L24
imento, kg 1464 610 605 610 609
Silis duman, kg 146 61 61 61 61
Su, kg 451 188 186 188 188
sel krleme suyu, kg 0 0 19 39 58
Sper akkanlatrc, kg 9 12 12 12 12
Silis unu , kg 0 207 206 207 207
Doal kum (0-2 mm), kg 0 630 626 631 630
Krma kum (2-4 mm), kg 0 638 422 213 0
Hafif agrega (2-4 mm), kg 0 0 58 118 176
Hava, % 0.5 2.5 3 2.5 2.6
Birim arlk, kg/m
3
2070 2345 2196 2080 1941

Otojen deformasyon hacimsel ve lineer olmak zere iki farkl yntemle llebilir.
Hacimsel otojen deformasyon deneyinde taze halde elastik bir membran iine
yerletirilen numune su dolu bir kapta Arimet prensibine gre tartlarak hacim
deiiklileri elde edildi. Her 15 dakikada bir alnan lmler 48. saatte sonlandrld.
Ayn anda numunelerin scaklk deiimleri 0.1C hassasiyetle yar-adiyabatik ortamda
kaydedildi. Lineer yntemde ise dkm anndan itibaren ortamdan izole edilen
numuneler zerinde l boyu 200 mm ve hassasiyeti 0.001 mm olan ekil deitirme
lerlerle bir yl boyunca yapld ve sunulan sonular drt numunenin ortalamas
alnarak bulundu.


Sonular ve Deerlendirme

Lineer Otojen Deformasyon

Hafif agrega miktarnn lineer otojen deformasyon zerindeki etkisi ekil 1de
grlmektedir. Sonular normal agregann %10luk ksmnn hafif agrega ile yer
deitirilmesi durumunda bile referans harca gre otojen deformasyonun nemli lde
nlendiini gstermektedir. Dier yandan, hacimsel deiim oran %20ye vardnda
erken yalarda otojen ime olduu anlalmaktadr. Bu durumun olas nedeni, imento
hamurundaki boluklarn yarapnn erken yalarda, ileri yalara gre daha byk
olmas nedeniyle isel krleme suyunun hamur ierisinde kolayca ilerlemesedir. Devam
eden hidratasyon ile olas ilerleme mesafesi azalacak ve ayn zamanda yeni oluan
kk boluklarn isel nem kaybn karlayacak yeterli suyu kolayca bulamayacaktr.
Bylece otojen bzlme davran hafif agrega ieren harlarda tekrar grlmektedir.
Daha yksek hafif agrega kullanmnda ise harlarn (MV30L24) otojen ime
davrannn her zaman sergiledii grlmektedir. Otojen ime, imentolu
malzemelerde otojen bzlme gibi sakncalar oluturabilir. Bu durum, otojen
deformasyonu nlemek iin kullanlacak hafif agrega miktarnn optimize edilerek
bulunmas gerektiini ortaya koyar (Akay ve Tademir, 2006a).


102
-600
-400
-200
0
200
400
0 4 8 12 16 20 24 28
L
i
n
e
e
r

O
t
o
j
e
n

D
e
f
o
r
m
a
s
y
o
n
,

D

Zaman, gn


-800
-600
-400
-200
0
200
400
0 60 120 180 240 300 360
MV30L24
MV20L24
MV10L24
MREF
L
i
n
e
e
r

O
t
o
j
e
b

D
e
f
o
r
m
a
s
y
o
n
,

D

Zaman, gn


ekil 1 Hafif agregalarn harlarn lineer otojen deformasyona etkisi

Hacimsel Otojen Deformasyon

Agregalarn elastik membrana zarar verebilmesi sebebiyle harlarn hacimsel otojen
deformasyon lmleri ok dikkat edilerek yaplmtr. ekil 2den grld gibi
hacimsel otojen deformasyon erilerinde herhangi bir anormallik grlmemesi,
membranlarn su geiini nleyebildiini, dolaysyla elde edilen sonularn gvenilir
olduunu gstermektedir. Verilen her bir sonu, iki numunenin ortalamasdr.
Beklenildii gibi harlarn hacimsel otojen deformasyonu hamurun otojen
deformasyonundan ierisindeki imento hamuru miktarnn az olmas nedeniyle daha
dktr. Hafif agrega miktar arttka hacimsel otojen deformasyon deeri
azalmaktadr. Normal agregann hacimce %10, 20 ve 30 ksmlarnn hafif agrega ile yer
deitirmesi hacimsel otojen deformasyonun 24 saatlik deerinde referans harca
(MREF) gre srasyla % 46, 72 ve 84 orannda azalma salamtr.


-1.2
-1
-0.8
-0.6
-0.4
-0.2
0
0 8 16 24 32 40 48
MV30L24
MV20L24
MV10L24
MREF
PREF
H
a
c
i
m
s
e
l

O
t
o
j
e
n

D
e
f
o
r
m
a
s
y
o
n
,

%
Zaman, saat

10
20
30
40
50
60
0 8 16 24 32 40 48
PREF
MREF
MV10L24
MV20L24
MV30L24
S

c
a
k
l

k
,

C
Zaman, saat

ekil 2 Hamur ve har fazlarn hacimsel otojen deformasyon ve scaklk deiimleri
Yar adiyabatik ortamda hamur ve har fazlarnn scaklk deiimleri ekil 2de
grlmektedir. Tablo 2de de verildii gibi artan hafif agrega miktar ile en yksek
scaklk deerleri azalrken, bu deere ulama zaman artmaktadr. Buradan hafif
MREF
MV10L24

MV20L24
MV30L24

103
agregalarn ayn zamanda imentolu malzemelerin sl deformasyonunu da nlemede
etkili olduu sylenebilir.

Tablo 2 Hamur ve harlarn yar adiyabatik ortamda llen en yksek scaklklar ve
bu deere ulama zamanlar

PREF MREF MV10L24 MV20L24 MV30L24
En yksek scaklk, C 57.6 31.9 30.8 30.7 29.1
En yksek scakla ulama zaman, saat 14.25 15.5 17.5 18.5 19.25

Hidratasyon Iss

Har numunelerinin hidratasyon slarn belirleyebilmek iin agregalardan ayrlan
hamur fazlar kullanlmtr ve numuneler silis unu ve doal kum da ierdiinden bu
bileenler iin hesaplamalarda kk dzeltmeler yaplmtr. Silis unu ve doal kumun
kalorimetre kabndaki hidratasyon slar srasyla 5.9 ve 41.6 J/g iken, kuru
imentonun hidratasyon ss 2264.9 J/g olarak bulunmutur. ekil 3den de grld
gibi imento hamuru (PREF) ve har (MREF) numunelerinin ayn bileimde hamur
fazna sahip olmalarna ramen hidratasyon derecelerinin farkl olduu grlmektedir.
Bu yzden hafif agregalarn hidratasyon ss zerine etkisi referans harca (MREF) gre
deerlendirilmektedir. ekil 3de grld gibi hafif agrega miktar arttka
hidratasyon ss artmaktadr. imento tanecikleri isel krleme ile hidrate olacak suyu
daha kolay bulmakta ve bylece hidrate olmu imento miktar artmaktadr.


200
300
400
500
0.1 1 10 100 1000
PREF
MV30L24
MV20L24
MV10L24
MREF
H
i
d
r
a
t
a
s
y
o
n

I
s

,

J
/
g
Zaman, gn

ekil 3 Hafif agregann harlarn hidratasyon ssna etkisi

Buharlaamayan su miktar ve hidratasyon derecesi

Hamur ve har numunelerinin buharlaamayan su miktarlar (g
su
/ g
imento+silis duman
)
Tablo 3de verilmitir. Hidratasyon ssna benzer olarak referans har ve hamur
numunelerinin deerleri birbirinden farkl bulunmutur.

Tablo 3 Buharlaamayan su miktarnn (g
su
/ g
imento+silis duman
) zamanla deiimi
Buharlaamayan su miktar (g
su
/ g
imento+silis duman
)
10 saat 1 gn 7 gn 28 gn 100 gn
PREF 0,031 0,068 0,104 0,097 0,126
MREF 0,024 0,081 0,087 0,098 0,125
MV10L24 0,034 0,082 0,089 0,104 0,152
MV20L24 0,059 - 0,067 0,115 0,153
MV30L24 0,061 0,097 0,101 0,130 0,155

104
Buharlaamayan su miktarnn sabit deere ulama zaman hafif agrega kullanm ile
artmaktadr. Bunun nedeni, yksek hidratasyon derecelerinde oluan rnlerin
boyutlarnn byk olmas ve CSH yapsna suyun tanmasnn zaman almasdr. Hafif
agrega miktarnn, buharlaamayan su miktarndan elde edilen hidratasyon derecesine
etkisi ekil 4de grlmektedir. Beklenildii gibi hidrate olan imento tanecii miktar
isel krleme ile artmakradr.

Hafif agregann imento hamurunun hidratsyona etkisini gsteren Mnnig (2003)in
simlasyon sonular, bulunan sonular desteklemektedir. Mnnig (2003) hafif
agregann hidratasyon derecesinde kk bir etkisi olduunu, nk su tanmasnn
yerel basn deiimine dayanan Darcy yasasna bal olduunu belirtir. Bu durumda
adiyabatik sistemde su ve buhar tanm olamayacaktr.


0
20
40
60
80
100
0 20 40 60 80 100 120
MV30L24
MV20L24
MV10L24
MREF
H
i
d
r
a
t
a
s
y
o
n

d
e
r
e
c
e
s
i
,

%
Zaman, gn

ekil 4 Hafif agregann harlarn hidratasyon derecesine etkisi

Cval Porozimetre Deneyi

Referans imento hamuruna ait yml olarak yaynan cva hacmi ve kritik boluk
ap erileri ekil 5de grlmektedir. Sonular ilerleyen hidratasyonla nfuz eden cva
miktarnn ve kritik boluk apnn azaldn gstermektedir. ekil 5den de grlecei
gibi 7, 28 ve 100. gnlerde yml cva hacmi kullanlan deney aletinin kapasitesi
aldndan asimptotik deere ulaamamtr.



0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
1 10 100 1000 10000 100000
Boluk ap, nm
PREF 1 day
PREF 2days
PREF 7 days
PREF 28 days
PREF 100 days
K

m
a
l
a
t
i
f

n

f
u
z

e
d
e
n

c
i
v
a
,

c
c
/
g


105

0
0.05
0.1
0.15
0.2
1 10 100 1000 10000
Boluk ap, nm
PREF 1 day
PREF 2days
PREF 7 days
PREF 28 days
PREF 100 days
d
V
/
d
l
o
g
D

ekil 5 Referans imento hamurunun yml olarak nfuz eden cva hacmi ve kritik
boluk apnn 1, 2, 7, 28 ve 100. gnlerde deiimi

Tablo 4de grld gibi bu deerlere karlk gelen kritik boluk aplar
belirlenememitir. Tablo 4de ayn zamanda hafif agrega ilavesiyle yml cva
hacminin artt grlmektedir. Bunun olas nedeni silindire yakn ekilde ayrlan
imento hamuru paralarnda ponza ve hamurun aderansnn yksek olmas nedeniyle
bir ksm ponzann hamur faznda kalm olmasdr. Ponzalarn gzenekli yaps
sebebiyle yaynan eden cva hacmi de artmtr. Bu nedenle hafif agrega ieren harlara
ait sonular kendi aralarnda deerlendirmek daha anlaml olacaktr. Hafif agrega
kullanm ile kritik boluk apnn zellikle 100. gnde dt grlmektedir. Dier
yandan MV20L24 numunesinin 28 gnlk sonularnda da dier verilere uymayan
deerler grlmektedir.

Tablo 4 Toplam nfuz eden cva hacmi ve kritik boluk apnn zamanla deiimi
Deney
ya, gn
PREF MREF MV10L24 MV20L24 MV30L24
1 0,0864 0,0288 0,0463 - -
2 0,0412 - - - -
7 0,0315 - - - -
28 0,0261 0,018 0,0425 0,0729 0,0717 T
o
p
l
a
m

n

f
u
z

e
d
e
n

c

v
a

h
a
c
m
i
,


c
c
/
g

100 0,0173 0,0128 0,0474 0,0476 0,0461
1 42,29 27,14 34,07 - -
2 16,81 - - - -
7 10,26 - - - -
28 < 7,06 22,57 27,8 54,38 26,93
K
r
i
t
i
k

b
o

l
u
k

a
p

,

n
m

100 < 7,56 23,3 19,51 34,74 13,98
Boluk Boyut Dalm

Boluklarn dalmn belirleyebilmek iin kmlatif nfuz eden cva hacmi
erilerinden normalize edilmi boluk dalm elde edilmitir. Dalm sonular >200,
100200, 10100 ve <10 nm olmak zere drt farkl boluk boyutunda
deerlendirmitir. 10 nmden kk olan boluklar ok kk jel boluklarn temsil
etmektedir. 10-100 nm boyutu kapiler boluu 100-200 nm byk kapiler boluu
tanmlamak iin seilmitir. Kapiler boluklar eer boluklar birbirleriyle balantl ise
tanm srecinde etkili olurlar. 200nmden byk olan boluklar ise imentolu
malzemelerin dayanm ve geirimlilik zelikleriyle ilgilidir. Hafif agrega ieren
harlarn boluk dalmlarnn verildii ekil 6dan grld byk kapiler boluk
miktar 28. gnde hafif agrega hacmi ilavesiyle azalrken, ok kk jel boluklarnn
miktarnda artma grlmtr. Bu durum, hidrate olmu imento miktarnn ve

106
dolaysyla jel boluklarnn arttn gsterir. Bu olumlu etki 100. gnde de
grlmtr.


0
2
4
6
8
28 100 28 100 28 100
MV10L24 MV20L24 MV30L24
> 200 nm 100-200 nm 10-100 nm < 10 nm
K

s
m
i

b
o

l
u
k
,

%
Ya, gn

ekil 6 MV10L24, MV20L24 ve MV30L24 serilerinin 28. ve 100. gnde ksmi boluk
dalm


0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
28 100 28 100 28 100
MV10L24 MV20L24 MV30L24
> 200 nm 100-200 nm 10-100 nm < 10 nm
B
o

l
u
k

d
a

Ya, gn

ekil 7 Hafif agregal harlarda ok kk, kk, byk kapiler ile byk boluklarn
toplam porozite ierisindeki dalm
Hafif agrega ieren numunelerdeki boluklarn kendi ilerindeki dalm ise ekil 7de
grlmektedir. Azalan hafif agrega miktar ile 10-100 nm aras boluklar kendiliinden
kuruma nedeniyle artmtr. ekil 7den de grld gibi 200 nmden daha kk olan
boluk miktarnn artan hafif agraga hacmi ile azaldn yani isel krlemenin
hidratasyonun ilerlemesini salad grlmektedir.


Sonular

1. Lineer ve hacimsel lmler, imentolu malzemelerde otojen deformasyonun
retimden birka gn iinde atlak riski oluturacak nemli deerlere ulatn
gstermitir. Otojen deformasyonu azaltmak iin nceden suya doyurulmu hafif
agrega kullanm etkili olmu ve hafif agregalarn otojen deformasyon nleme
kapasitesi imento hamurunun geirimsizliinin artmas nedeniyle zamanla

107
azalmtr. Bunun nedeni hafif agregann su ilerlettii boluklarn boyutlarnn
hidratasyon rnlerinin olumaya devam etmesiyle klmesidir.
2. Harlarn yar adiyabatik ortamdaki en yksek scaklk deerleri hafif agrega
miktar arttka derken, bu deere ulama zaman uzamtr.
3. Hafif agrega miktar arttka hamur faznn hidratasyon ss bir miktar artmtr.
imento tanecikleri, isel krleme ile reaksiyona girecek suyu daha kolay
bulabilmi, bylece hidratasyon derecesi artmtr.
4. Cval porozimetre deneyinde hafif agrega miktar arttka isel krleme
sayesinde, kritik boluk ap referans harca gre zellikle ilerki yalarda
azalmtr. Bu durum isel krleme ile geirimsizlii daha iyi hamur fazlarnn
elde edilebileceini gsterir.
5. Har numunelerinde boluk dalm incelemeleri hafif agrega hacmi azaldka
10-100 nm aralndaki ince kapiler boluk miktar kendiliinden kuruma ile
oluan boluklar nedeniyle artmtr. Bunu yan sra, hafif agrega miktarnn
artmasyla 10 nm den kk olan jel boluklarnn miktarnn artm olmas
isel krleme sayesinde hidratasyon derecesinin arttrdn gstermektedir.


Teekkr Bu alma T naat Fakltesinde DPT-2003K120630 projesi destei ile
tamamlanmtr.


Kaynaklar

Akay, B. ve Tademir, M.A., (2005) Yksek Performansl Betonlarda Otojen Rtrenin
nlenmesi. XIV. Ulusal Mekanik Kongresi, Bildiriler Kitab, Hatay, s. 45-54.

Akay, B., Pekmezci, B.Y. ve Tasdemir, M.A., (2005) Utilization of artificial
lightweight aggregates in hardened cement paste for internal water curing. fib Keep
Concrete Attractive, In: Balazs and Borosnyoi (Eds), Vol 1 Budapest, pp. 374-380.

Akay, B. ve Tademir, M.A., (2006a). Effects of Lightweight Aggregates on
Autogenous Deformation in Concrete, 16
th
European Conference of Fracture (ECF16),
Measuring, Monitoring, and Modeling Concrete Properties: MMMCP in Honor of
Surendra P. Shah, plenary lecture. In: Konsta-Gdoutos (Ed), Greece, pp.163-170.

Akay, B. ve Tademir, M.A., (2006b). Influence of lightweight aggregates on internal
curing and fracture of concrete, International RILEM Conference, Volume Changes of
Hardening Concrete: Testing and Mitigation, In: Jensen, Lura, and Kovler (Eds),
Lyngby, Denmark, PRO 52, pp. 31-40.

ASTM C186, (1998). Standard Test Method for Heat of Hydration of Hydraulic
Cement.
Bentur, A., Igarashib, S-I. and Kovler, K., (2001) Prevention of autogenous shrinkage in
high-strength concrete by internal curing using wet lightweight aggregates. Cement and
Concrete Research, Vol. 31, pp. 1587-1591.
Bentz, D.P. and Snyder, K.A., (1999) Protected paste volume in concrete extension to
internal curing using saturated lightweight fine aggregate. Cement and Concrete
Research, Vol. 29, pp. 1863-1867.


108
Kayali, O., Haque, M.N. and Zhu, B., (1999) Drying shrinkage of fibre-reinforced
lightweight aggregate concrete containing fly ash. Cement and Concrete Research, Vol.
29, pp. 1835-1840.

Kohno, K., Okamoto, T., Isikawa, Y., Sibata, T. and Mori, H., (1999) Effects of
artificial lightweight aggregate on autogenous shrinkage of concrete. Cement and
Concrete Research, Vol. 29, pp. 611-614.

Lura, P., Bentz, D.P., Lange, D.A., Kovler, K. and Bentur, A., (2004) Pumice
aggregates for internal water curing. International RILEM Conference on the Advances
in Concrete Through Science and Engineering, Evanston, IL, pp. 137-151.

Mnnig, S., (2003) Modelling of the hydration of high performance concrete with
normal- and lightweight aggregates. Otto-Graf-Journal, Vol. 14, pp. 79-90.

Philleo, R., (1991) Concrete science and reality. Materials Science of Concrete II,
American Ceramic Society, Westerville, 1-8.
Sadouki, H. and Wittmann, F.H., (2001) Numerical Investigations on damage in
cementitious composites under combined drying and shrinkage and mechanical load.
4th Int. Conference on Fracture Mechanics of Concrete and Concrete Structures
(Framcos), In: de Borst et al. (Eds), Cachan, France, pp. 95-98.

Takada, K., Van Bruegel, K., Koenders, E.A.B. and Kaptijn, N., (1999) Experimental
evaluation of autogenous shrinkage of lightweight aggregate concrete. International
Workshop Autoshrink98. In: Tazawa, E-I. Ed., Hiroshima, Japan, pp. 229-239.

Weber S. and Reinhardt H.W., (1997) A new generation of high performance concrete:
Concrete with autogenous curing. Advanced Cement Based Materials, Vol. 6, pp. 59-
68.

109
Isl lem Grm Lifli Betonlarda Gerilme ekil Deitirme
likileri


Osman nal Mehmet Uyan
Yrd.Do.Dr.AK Teknik Eitim Fakltesi
Yap Eitimi Blm
AFYONKARAHSAR
(272)2281311/345
unal@aku.edu.tr
Prof.Dr. .T.. naat Fakltesi
Yap Malzemesi A.B.D
STANBUL

Tayfun Uygunolu
r.Gr. AK Teknik Eitim Fakltesi
Yap Eitimi Blm
uygunoglu@aku.edu.tr



z

Bu almada beton karm ierisine belirlenen oranlarda lif katlarak retilen lifli
betonlarn gerilme ekil deitirme ilikileri aratrlmtr. elik lifler hacmca %0, %5,
%8 ile %11 oranlarnda karmlara katlarak retilen numunelerde imento dozaj ve
optimum su miktar sabit tutulmutur. retilen numunelere 20,65 ve 80C scaklk
ortamnda evrim uygulandktan sonra normal laboratuar ortamnda kr uygulanmtr.
Her seriden silindir eklindeki numuneler zerinde sertlemi beton deneyleri yaplarak
betonlarn gerilme ekil deitirme erileri izilmitir. Eriler zerinden elastisite
modulu, maksimum dayanmlar, poisson oranlar sreksizlik snrlar ve krlma ekil
deitirme ii hesaplanmtr. Elde edilen sonularn deerlendirilmesinden karm
ierisine %5 ile %8 orannda lif katlarak retilen betonlarn daha iyi sonular verdii
grlmtr. Bu adan zellikle eilme etkisinde kalan elamanlarda atlak oluumunu
geciktirecei iin karmlarda elik lif kullanlmas dayanma olumlu ynde etki
yapabilecei sylenebilir.

Anahtar szckler: Lifli Beton, Basn Dayanm, ekil Deitirme, Isl lem,
Elastisite Modl.


Giri

Beton zelliklerini olumlu ynde deitirilerek iyiletirmek amacyla taze beton
ierisine eitli yntemlerle deiik miktarlarda katlan, belirli boy/ap (narinlik oran)
oranna sahip olan metalik, polimerik, mineral veya tabii yapdaki malzemelere lif
(fiber) denilir. Lifler elik, plastik, cam gibi deiik malzemelerden farkl tip ve
boyutlarda retilmektedir .

ACI Committee 544 (Anon..1997)e gre lifli beton;imento, agrega ve ounlukla
sreksiz dal liflerin su ile kartrlmasyla meydana gelen beton olarak
tanmlanmaktadr. elik lif katkl betonlar son yllarda karayollarnda, tnel
110
kaplamalarnda, beton bz borularda ve betonarme erevelerinde, beton dayanmna
olan olumlu etkileri ve enerji yutma kapasitelerinin fazla olmas nedeniyle pek ok
uygulama alanna sahiptir(Topu ve Boa,2004).

Lifli betonlarda, btn lif eitlerinde salanmas gereken en nemli zellik liflerin
beton ierisinde homojen olarak dalmas ve bu dalmn beton kartrldktan sonra
da bozulmamasdr. niform bir ekilde dalan lifler, beton ierisinde oluan atlaklar
nlemekte ve atlaklarn beton ierisinde ilerlemesini yavalatarak betonu daha
dayankl hale getirmekte ve uygulanan maksimum ykten sonrada artan
deformasyonlar sonucunda ykn azalma hz, normal betona gre ok daha
yavalamaktadr(nal ve di.,2006;Altun ve ark.,2004;Song and Hwang,2004).

Liflerin en byk etkisi, atlaklarn ilk oluum annda, atlak sonlarndaki gerilmeleri
kendi stlerine ve salam alanlara transfer ederek ilevlerini yerine getirmeleridir.
Ayrca iersine elik liflerin katlmas ile performansnda byk artlar grlen
betonun tokluk, ilk atlak dayanm, kavitasyon-erozyon dayanm, yorulma dayanm
ve arpma dayanm gibi zellikleri ilev asndan daha farkl davran gstermektedir.
Ancak liflerin betonun basn dayanm zerinde nemli bir etki etmedii de literatrde
belirtilmitir (Ezeldin and Balaguru,1992; nal ve di.,2005).

Basn etkisi altnda mekanik davranlara elverili olan yap malzemelerinin, ekme ve
eilme etkisi altndaki davranlar ou zaman yeterli olmamaktadr. Bu malzemelerin
elverili olmayan mekanik zelliklerinin iyiletirilmesi yap mhendisliinin konular
arasndadr. Gnmzde nemli yap malzemesi olma zelliini koruyan betonarme
betonunun lif katklaryla iyiletirilmesi nemli bir aratrma konusu olarak karmza
kmaktadr. Genel olarak yorulma, anma, ekme, atlama sonras yk tama
dayanmlar ve enerji yutma kapasitesi bakmndan zayf olan normal betonun bu
zelliklerini iyiletirmek amacyla beton katk malzemeleri ilave edilebilmektedir. Lifler
de bu malzemelerden birisidir. Lifli betonun retilmesinde ama; malzemenin
tokluunun, darbe yklerine kar direncinin, eilme dayanmnn ve dier mekanik
zelliklerinin artrlmasdr(Altun,2006).

Gnmzde betonlarda en yaygn olarak kullanlan lifler elik, polipropilen ve alkali
direnli camlardr. 1960l yllardan bu yana yaplan almalarda beton iersine
konulan lifler betonda oluan atlaklarn ilerleme hzn azaltmtr. Ayrca; en byk
ykten sonra lifli betonlarda artan deformasyonlar sonucunda, ykn azalma hz,
normal betona gre ok daha yavatr. Dolaysyla lifli betonun tokluu normal betona
gre daha fazladr.

Beton basn dayanm arttka betonun krlmas srasnda bal olarak daha az enerji
yuttuklar bilinmektedir. elik lif donatl betonlarda ise, yksek enerji yutma
kapasitelerine sahip, krlma annda daha snek davran sergileyen malzemelerdir. Bu
zelliklerinden dolay elik lif kullanlarak sneklii artrlm yksek performansa
sahip betonlara talep artmaktadr.

Betonun ksa sreli basn altndaki davran inelastiktir. Bunun nedeni, agrega- har
faz arasndaki ba atlaklar olduu eklinde genel bir kabul olmakla birlikte, har
faznn davranna veya imento hamurunun yapsna bal olduu eklinde grler de
vardr(Oktar ve di.,1984).

111
elik tel donatl betonlar karakterize eden en nemli zelikler, tokluk ve dinamik
yklere dayanmdr. Baka bir deile, betonun enerji yutma kapasitesindeki byk
arttr. Basn ve eilmede ekme gerilmeleri elik tellerin rolnden ziyade beton
kalitesine, tokluk ise elik tellerin performansna baldr. Betonun tokluu arttka
betonun deprem ykleri altndaki davran da daha snek hale gelmektedir
(Yerlikaya,2003).

elik lif katkl betonlarn basn altndaki gerilme-ekil deitirme davranlar zerine
yaplan almalarda lif tipi ve miktarnn betonlarn tokluk deeri zerinde nemli bir
derecede etkiye sahip olduu belirtilmitir [(Fanella and Naaman,1985; Ding and
Kusterle,2000).

Dier taraftan gelien teknolojiye bal olarak yap dalnda da retim hz giderek
artmakta ve bu arta ekonomik bir ekilde zm bulabilmek amacyla seri retime
geilmesi gerek duyulmaktadr. Bu amala lifli betonun beton boru, kanalet, bordur ve
panel gibi prefabrik yap elaman retimlerinde sertleme ve ksa srede dayanm
kazanma hznn artrlmas amalandnda sl ilem uygulamalarndan
yararlanlmaktadr(ztekin,1977).


Materyal Ve Yntem

Yaplan almada eit krmata agregas ile kum kullanlmtr. Krmata agregalar
0-4mm, 4-8mm ve 8-16mm tane boyutlarna sahip olup granlometri deerleri ve
fiziksel zellikleri tablo 1de verilmektedir.

Tablo 1 Agrega zelikleri.

Elekten Geen (%)
Agrega
cinsi
0.25
(mm)
0.50
(mm)
1.0
(mm)
2.0
(mm)
4.0
(mm)
8.0
(mm)
16.0
(mm)
zgl
Arlk
(kg/m
3
)
Kum 10 78 84 100 100 100 100 2620
KTT 5 18 36 57 99 100 100 2680
KTI 0 0 0 0 8 71 100 2710
KTII 0 0 0 0 0 4 100 2700
Karm 4 27 32 39 52 75 100


Karmda kullanlan agrega oranlar kum %/30, KTT %20, KTI %35 ve KTII %15
olarak A16-B16 referans erileri arasnda kalacak ekilde belirlenmitir.

Beton bileimde pilye eklinde iki ucu bkl narinlik oran 60 olan elik lif
kullanlmtr. Bu lifin en belirgin zellii ekme srasnda kopmadan diren
gstermesidir. Lifin zellikleri tablo 2de lif tipi de ekil 1de verilmitir.

Tablo 2 elik Lifin zellikleri.

Lif Tipi
Boy
(mm)
ap
(mm)
Narinlik
Oran
ekme
Dayanm
(Mpa)
Elastisite
Modl
(Mpa)
zgl
Arlk
(kg/m
3
)
Kg.daki
Lif Says
(Adet)
112
ZP 30/0,5
30 0,5 60 1250 200000 7480 21770



ekil 1 Karmlarda kullanlan lif tipi

Beton karmnda balayc olarak P32.5 portland imentosu kullanlmtr. Lifli
betonlarn retiminde maksimum agrega tane boyutu 16 mm olarak seilmitir. Btn
beton bileimlerinde imento dozaj 350 kg/m
3
olarak sabit alnmtr. Karma lif
katlmas halinde, ilenebilmeyi kolaylatrmak ve yerletirme esnasndaki zorluklar
aza indirebilmek amacyla su/imento oran 0.63 olarak belirlenmitir. Karma katlan
lif oranlar da hacm olarak %0.0 ,%0.5, %0.8 ve % 1.1 olarak seilmitir.

Hazrlanan karmlar silindir kalplara yerletirildikten sonra 20C de normal kr ile
tablo 3 de verilen sl ilem scaklklar, n bekleme sreleri ve souma sreleri
birbirinden farkl olan eit sl ilem uygulandktan sonra deney gnne kadar,
scakl 20C ve rutubeti %605 olan klima odasnda bekletilmilerdir.

Tablo 3 Isl ilem evrimleri.

evrim Tr
n Bekleme
sresi
(Saat)
Isnma ve Souma
Hz
(C /saat)
lem
Scakl
(C)
lem
Scaklnda
Geen Sre
(Saat)
20C de Kr ----- --- 20 24
Yumuak evrim 4 10 50 12
Ilml evrim 2 20 65 4
Sert evrim 1 30 80 3


Isl ilem uygulanm ve sl ilem uygulanmam silindirik beton numunelere ait ksa
sreli basn deneylerine gre elastik ve inelastik zelikleri belirlenmitir. Bunun iin
MFL marka, servo kontrollu elektro-hidrolik reglatre bal Amsler marka 5000 KN
kapasiteli pres kullanlarak ykleme hz kontroll deneyler yaplmtr(ekil 2).


113

ekil 2 Eksenel ve yanal ekil deitirme lme dzenleri
Boyuna ekil deitirmelerin lmlerinde, numune zerine taklan ve eksende
250mmlik l boyutuna sahip deformasyon erevesinden yararlanlmtr. ereveye
taklan transdser ile boyuna ekil deitirmeler llmtr. Yanal ekil deitirme
deerleri, HBM marka, WIT/2 tipi indktif transdseri ile llmtr. Gerilme ekil
deitirme erileri Hewlett-Packard marka 7044 a tipi X-Y kaydedici yardmyla srekli
olarak kaydedilmitir. Yanal ekil deitirmeler 150 Dluk boyuna ekil deitirme
aralklarnda HBM marka, KWS/II-5 tipinde bir Amplipikatrden okunmutur.
Numuneler zerinde yk altndaki boyuna ve yanal ekil deitirmeler llerek
Elastisite modul, sreksizlik ve zlme snr ile krlma ekil deitirme ii(Tokluk)
deerleri hesaplanmtr.

Sreksiz snrn (
D
)ye bulmak iin, nce yanal ekil deitirme deerlerini boyuna
ekil deitirme deerlerine blerek poisson oranlar hesaplanmtr. Buradan gerilme-
poisson oran deiimine ait eri izilmitir. Bu eriler zerinde Poisson orannn
belirgin bir ekilde artmaya balad gerilme deeri sreksizlik snr olarak alnmtr.
Bunun iin u ekilde hareket edilmitir. Yk bir kademe arttrldnda poisson oran en
az 0,003lk bir art gsteriyor ve bu art en az bu deerde artarak devam ediyorsa,
artn meydana geldii ykten bir nceki kademeye karlk gelen gerilme deeri
sreksizlik snr olarak kabul edilmitir.

zlme snrn, tekrarsz yklemede betonun hacminin artmaya balad gerilme
deeri olarak belirtilmektedir(Oktar,1977). Bu deeri bulmak iin tepe noktasna kadar
150 Dluk boyuna ekil deitirme (
b
) aralklarnda okunan yanal ekil deitirme (
g
)
deerleri yardmyla bunlara kar gelen hacimsel ekil deitirmeler (
g
-2
g
) eklinde
hesaplanmlardr. Hacimsel ekil deitirmenin yn deitirdii yani hacmin azalmaya
balad gerilme deeri zlme snr (
L
) olarak saptanmtr.

Basn dayanm (f
c
) tepe noktasndaki gerilme deeri olarak, basn dayanmndaki
ekil deitirme (
u
) ise bu gerilmeye karlk gelen ekil deitirme deeri olarak eri
zerinden okunmulardr.

Elastisite modlnn (E) saptanmasnda gerilme-ekil deitirme diyagramnda basn
dayanmnn 1/3ne kadar olan noktalardan geen en olaslkl dorunun eimi En
Kk Kareler Yntemiyle hesaplanmtr.

Tekrarsz yklemede numunenin krlmasna kadar birim hacim bana yaplan ie
Krlma ekil deitirme ii denilmektedir. Bunun deeri olaan gerilme-ekil
deitirme erisinin altnda kalan alana eittir (Postacolu,1981 ve Tademir,1982). Bu
almada da retilen betonlara ait krlma ekil deitirme iinin hesaplanmas bir
planimetre yardmyla (-) erisinin altndaki alanlar llerek bulunmutur. Tepe
noktasndan nceki ekil deitirme ii T
I
ile tepe noktasndan sonraki de T
II
ile
gsterilmitir. Ancak erinin kaydedilebilen ksm retilen betonlarda tepe noktasndaki
ekil deitirmenin 2-3 kat arasnda deimekte olduundan, 2
u
ya kadar olan ksm
btn karmlarda ortak olduundan, T
II
olarak
u
ile 2
u
arasnda kalan alan dikkate
alnmtr (nal,1994).




114



Deney Sonular Ve Deerlendirilmesi

retilen numunelere ait 1m
3
beton karmnda bulunan gerek malzeme miktarlar ve
taze beton zelliklerine ait sonular izelge 4de verilmektedir.

Tablo 4 1 m
3
beton karmnda bulunan gerek malzeme miktarlar

Taze Beton zelikleri
kme Ters
Koni
Hava
boluu
Beton
Tr

(kg)
Su
(kg)
Lif
miktar
(kg)
Kum
0-4mm
(kg)
KTT
0-4 mm
(kg)
KTI
4-8 mm
(kg)
KTII
8-16 mm
(kg)
(cm) (sn) (%)
LB0 349 220 0 512 347 616 264 15 4.1 1.4
LB5 350 220 37.4 507 346 611 260 12 7 1.9
LB8 348 219 59.4 503 344 606 260 9 8 2.3
LB11 350 220 74.7 506 343 609 259 7.5 12 2.1


Isl ilem uygulanmam ve sl ilem uygulanm silindirik beton numunelere ait ksa
sreli basn deneyleri sonunda elde edilen elastik ve inelastik zelliklere ait toplu
sonular tablo 5 de verilmitir (nal,1994).


Tablo 5 28 Gnlk Silindir Numunelere Ait Sertlemi Beton Deneyi Sonular

Beton Tr
Krlma ekil
Deitirme i
x10
-3
(N/mm
2
)
Kr V
f

D
(N/mm
2
)

L
(N/mm
2
)
f
c
(N/mm
2
)

u
(
D)
E
(N/mm
2
)
T
I
T
II
T
0 20,1 23,5 23,8 2400 23800 4,1 5,1 9,2
5 18,4 24,6 24,8 2550 21824 4,4 5,4 9,8
8 18,5 24,8 25 3750 19326 5,5 6 11,5
20 C'de
Saklama
11 18 25 26 3450 17280 6 6,1 12,1
0 19,2 22 23,2 2550 19600 4,3 4,8 9,1
5 16,6 22,8 23,7 2700 19500 4,2 5,1 9,3
8 16,3 23,2 23,9 2850 19125 4,1 5,4 9,5
Yumuak
evrim
11 15,8 23,4 23,6 3000 18975 4,6 5,2 9,8
0 18 23,8 24,3 2850 20670 4,4 4,1 8,5
5 16,7 24 24,5 2750 19374 4,7 4,6 9,3
8 16,3 24,5 25,8 2850 18330 4,2 5,1 9,3
Ilml
evrim
11 15,6 23 23,4 3000 18867 4,6 5 9,6
0 17,2 23,7 24,1 2550 22867 4,3 4,3 8,6
5 16,1 23,9 24,6 2850 19135 4,1 4,8 8,9
Sert
evrim
8 15,6 25 25,3 3300 17330 5,3 5,6 10,9
115

11 15,3 23,6 24,2 4300 16700 6,1 5,3 11,4


Betonun ksa sreli basn altndaki davran inelastiktir. Bunun nedeni, agrega- har
faz arasndaki ba atlaklar olduu eklinde genel bir kabul olmakla birlikte, har
faznn davranna veya imento hamurunun yapsna bal olduu eklinde grler de
vardr(nal,1994;Oktar ve di.,1984).

Kompozit malzeme olan lifli betonlarn elastik ve elastik olmayan zelliklerine, yani
sreksiz snr ve zlme snrndaki gerilme deerlerine, basn dayanmndaki birim
ksalmaya, sreksizlik snr/basn dayanm oranna ve krlma ekil deitirme iine
sl ilem uygulanmasnn etkisi aratrlmtr. retilen betonlarn 28 gnlk ksa sreli
basn altndaki davranlarnn sl ilem evrimlerine ve lif yzdesine bal olarak
deiimleri incelendiinde aadaki sonular ortaya kabilir.

28 gnlk numunelerde sreksizlik snrnn sl ilem evrimlerine gre deiimi
incelendiinde, hem ahit hem de lifli betonlarda sl ilem scakl ykseldike
sreksizlik snrnn azald anlalmaktadr.


28 gnlk sreksizlik snr
10
14
18
22
0 5 8 11
lif hacm(%)
N
/
m
m
2
20
yumuak evrim
lml evrim
sert evrim

28 gnlk basn dayanm
16
20
24
28
0 5 8 11
lif hacm(%)
N
/
m
m
2
20
yumuak evrim
lml evrim
sert evrim


ekil 3 Sreksizlik Snr Ve Basn Dayanmnn Lif Miktarna Gre likisi


20
o
C de saklanan ve sl ilem grm numunelerde sreksizlik snr, genel eilim
olarak lif hacmi arttka azalmaktadr (ekil.3). Bu azalma 20
o
C de ve 80
o
C lik sert
evrim uygulamasnda genel olarak birbirine paralel bir davran gstermektedir. Isl
ilem grm ve 20
o
C de saklanan numunelerde sreksizlik snrnn lif miktar artna
bal olarak azalmasnn nedeni, betona lif katlmas ile betonun boluk yapsnn
deimesine ve kusurlu bir yap oluturmasna ve lif miktarnn artmasyla yeni lif-
matrix ara yzlerinde oluan mikro atlaklar kusur etkisi yaparak ilk atlak dayanmn
azaltmakta olduu sylenebilir..

Isl ilem evrimlerinin hem basn dayanmna hem de sreksizlik snrna olan etkileri
bir arada deerlendirildiin de, basn dayanmndaki deiim, sreksizlik snrndaki
deiimlerden genel olarak daha byktr. Yani sl ilemler ahit ve lifli betonlarn
sreksizlik snrn basn dayanmna oranla daha fazla azalmaktadr. Bu azalmann
nedeni de, sl ilemin oluturduu kusurlarn lif-matrix ara yzlerini daha fazla
etkilemesine baldr.

116


28 gnlk Elastisite modulu
10000
14000
18000
22000
26000
0 5 8 11
lif hacm(%)
N
/
m
m
2
20
yumuak evrim
lml evrim
sert evrim

28 gnlk tokluk
4
6
8
10
12
14
0 5 8 11
lif hacm(%)
N
/
m
m
2
20
yumuak evrim
lml evrim
sert evrim


ekil 4 Elastisite Modl Ve Tokluk Deerlerinin Lif Miktarna Gre likisi

te yandan 20
o
C de saklanan ve sl ilem grm numunelerin Elastisite modllerinin
lif miktarna gre deiimleri incelenecek olursa, lif miktar arttka Elastisite
modlnn azalmakta olduu sylenebilir(ekil.4). zellikle 20
o
C deki azalma 80
o
C
lik sert evrime gre daha belirgin olmaktadr. Bu azalmann nedeni ise lif miktarnn
artmasndan meydana gelen boluklu yapnn beton i yapsn zayflatmasna
balanabilir. Bu boluklar ekil deitirmelerin artmasna neden olarak Elastisite
modln azaltmaktadr.

Krlma ekil deitirme iinin 20
o
C ve sl ilem grm lifli beton numunelerde
deiimi incelenecek olursa, lif yzdesi arttka hem 20
o
C de hem de sl ilemlerde
artt grlmektedir(Tablo 5). Bu sonu u ekilde aklanabilir. Yk eksenine dik olan
lifler yanal deformasyonlar, yksek ekme dayanmlar ve lif-matrix ara yzeylerinde
srtnme ile oluan aderans nedeniyle azalmakta olduundan, sonuta krlma ekil
deitirme iinin artt sylenebilir. Liflerin balca rolnn betonda oluan atlaklarn
matrix iersinde ilerlemelerin yavalatlmas olduu daha nceki almalarda
belirtilmektedir. Bu suretle maksimum ykten sonra, lifli betonlarda, artan ekil
deitirme oranna kar ykn azalma hz normal betonlara gre daha yavatr.
Dolaysyla liflerin matrixden ayrlmalar ve uzamalar nedeniyle emilen enerji lifli
betonlarda olduka fazladr. Ayrca ahit ve lifli betonlarda daha dk olmas da,
liflerin betonun snekliini arttrd eklinde aklanabilir.



ahit evrim
0
5
10
15
20
25
30
0
4
5
0
9
0
0
1
3
5
0
1
8
0
0
2
2
5
0
2
7
0
0
3
1
5
0
3
6
0
0
4
0
5
0
4
5
0
0
4
9
5
0
Boy uzamaX10-6
g
e
r
i
l
m
e

N
/
m
m
2
f 0 f 5
f 8 f 11

sert cevrim
0
5
10
15
20
25
0
4
5
0
9
0
0
1
3
5
0
1
8
0
0
2
2
5
0
2
7
0
0
3
1
5
0
3
6
0
0
4
0
5
0
4
5
0
0
4
9
5
0
boy uzamax10-6
g
e
r
i
l
m
e

N
/
m
m
2
sc 0 sc5
sc 8 sc11


ekil.5 ahit Ve Sert evrimin Gerilme-ekil Deitirme likileri
117

Gerilme ekil deitirme erilerine gre belirli miktarlarda elik lif katlmasyla gerilme
ekil deitirme yetenei art eilimi gstermitir. Ancak lif miktarnn artmas basn
dayanmlarnda azalmaya sebep olmutur. Isl ilem evrimlerinin lifli betonlarn
gerilme ekil deitirme ye etkisi ise olumlu olmutur.


Sonular

Beton ierisine katlan lif miktarnn artmasyla birlikte betonun kmesi azalm ve ters
koni sresi artmtr. Ayn zamanda artan lif miktar hava boluunu da artrmtr.
Dolaysyla betonun ilenebilirliine belirli bir orandan sonra lifler olumsuz etki
yapmaktadr.

Betonda kullanlan elik lifler betonun gerilme ekil deitirme yeteneini nemli
derecede arttrmtr. Lifler, betonlarn basn dayanmlarna ynelim ve
dalmlarndan dolay hem olumlu hem de olumsuz ynde etki etmilerdir.

Beton ierisine katlan lif miktarnn artmasyla betonun tokluu da art gstermitir.
Lifsiz betonun tokluu, betona ilave edilen elik lifler sayesinde %30 orannda artmtr.
Lifli betonlarn normal beton ierisine ilave edilen elik lifler sayesinde lif miktarna
bal olarak betonun ekil deitirme yetenei ve tokluu lifsiz betonunkinden fazladr.
Betona kazandrlan bu zellik sayesinde deprem kua zerinde bulunan yaplardaki
betonlarn sneklilii de nemli derecede arttrlm olacaktr. Bu sayede gerek can
kayb gerekse binalarn yklmasndan dolay oluacak olan ekonomik kayplar da daha
aza indirilecektir. Ayn zamanda sl ilem scaklna bal olarak da betonlarn
zelliklerinde olumlu artlar elde edilmitir. Dolaysyla prefabrik retiminde lif katkl
elamanlarn ksa srede servise sunulmalar halinde ekonomik yarar salanacaktr.


Teekkr

Bu almann yapld dnemde bana her trl destei salayan kymetli hocam
Merhum Prof Dr. Mehmet UYAN a bir kez daha teekkrlerimi sunarm.


Kaynaklar


Anoymymous,1997.ACI 544.IR-96,State-of-the-Art Report on Fiber Reinforced
Concrete, American Concrete Institute (ACI) Committee544.

Altun, F.,zcan,D.M,Vekli,M. Ve Karahan,O.2004.elik Lif Katkl C20 Betonun
Mekanik zelliklerinin Deneysel Aratrlmas,AK Fen Bilimleri Dergisi, Cilt-4,Say
1-2,Ekim,Afyonkarahisar.

Altun,F.2006.elik Lifli Hafif Betonun Deneysel Aratrlmas,P Mhendislik
Bilimleri Dergisi, Cilt.12, Say:3, Ss:333-339.

118
Ding,Y. And Kusterle,W.2000.Compressive Stres-Strain Relationship Of Steel Fiber-
Reinforced Concrete At Early Age, Cement And Concrete Research 30,1573-1579.
Ezeldin,A.S. And Balaguru,P.N.1992.Normal-And High-Strengh Fiber-Reinforced
Concrete Under Compression,Mat.Civil Eng.,(4) 415-427.

Fanella,D.A. And Naaman,A.E.1985. Stres-Strain Properties Of Reinforced Concrete
n CompressionACI,82(4)475-483.

Okyar,O.N.,Moral,H.ve Akyz,S.1984.Beton Ve Harlarn Basn Altndaki Ksa
Sreli Davranndaki imento Hamuru Yaps Ve Agraga Granlometrisinin
Etkileri,.T.., naat Fakltesi Teknik Rapor No.44.

ztekin, E.,1997.Beton Sertlemesinin Hzlandrlmasnda Kullanlan Isl
lemler.Eilme Dayanmna Etkileri,Do.Tezi,K.T..

Song, P.S. And Hwang,S.2004.Mechanical Properties Of High-Strengh Steel Fiber-
Reinforced Concrete,Construction And Building Materials 18,669-673.

Topu,.B ve Boa,A.R.2004.Prefabrik Beton Borularda elik Liflerin Kullanm,
Beton Prefabrikasyon Dergisi, Say:73,Ss.13-20.

nal,O.,Uygunolu,T.ve Genel,O.2007.elik Liflerin Beton Basn Ve Eilme
zeliklerine Etkisi,P Mhendislik Bilimleri Dergisi, Cilt.13, Say:1, Ss:23-30.

nal,O.,Uygunolu,T.ve Genel,O.2006.Lif Tipinin Betonun Tokluu zerindeki
Etkisinin Aratrlmas,V.GAP Mhendislik Kongresi Bildiriler Kitab, Cilt 2,Ss.941-
947.

nal,O.,Uygunolu,T.ve Elmac,.2005.Lif Katkl Betonun Elastisite zerine Kr
Ortamnn Etkisi, MO. 6.Ulusal Beton Kongresi(Yksek Performansl Betonlar),16-18
Kasm,Ss.157-168.stanbul.

nal,O 1994.Isl lem Uygulamasnn Lifli Beton zelliklerine Etkisi,Dr.Tezi,
T.naat Fakltesi.stanbul.

Yerlikaya,M.2003.elik Tel Donatl Betonlarn Deprem Etkisi Altnda
Davranlar,Deprem Sempozyumu,Kocaeli.
119
Yk Gemii ve Donatnn Beton Dayanm zerindeki
Etkileri


Ahmet Durmu Ayegl Durmu
Karadeniz Teknik niversitesi 61080,
Trabzon
(0462) 377 26 59
durmus@ktu.edu.tr
Karadeniz Teknik niversitesi 61080,
Trabzon
(0462) 377 22 84
aysgld@hotmail.com

enol Grsoy

Karadeniz Teknik niversitesi Gmhane Mh. Fak. 29020, Gmhane
(0456) 233 74 25
sgursoy@ktu.edu.tr



z

Bilindii gibi onarm ve glendirme almalarnda olduu gibi daha birok durumda
yaplarda mevcut beton dayanmnn belirlenmesi gerekli olmaktadr. Bu belirlemede,
dier yntemlere gre daha salkl sonu verdiinden, en yaygn olarak kullanlan
yaplardan eitli byklkte karot numuneler alarak bunlarn yrrlkte bulunan
standartlara gre bir eksenli basn dayanmlarn belirlemektir. Bu suretle elde edilen
bulgularn deerlendirilmesi ile yapda kullanlan beton snfna karar verilmeye
allmaktadr. Ancak beton snflar ideal koullarda retilen, saklanan, iinde donat
bulunmayan ve daha nce hibir yk etkisinde kalmam olan standart numunelerin
dayanmlar cinsinden tanmlanmaktadr. Durum byle olunca karot dayanmlarnn
standart numune dayanmna dntrlmesi gerekmekte ve bu dnmlerde karot
dayanmn etkileyen parametrelerin tmnn dikkate alnmas kanlmaz olmaktadr.
Oysa anlan dnmler yaplrken donat ve yk gemiinin beton dayanm zerindeki
etkileri genellikle gz ard edilmektedir.

Bu bildirinin temel amac; donat ve yk gemiinin karot numune dayanm zerindeki
etkilerini incelemektir. Bu inceleme saklama koullar farkl, donatl, donatsz, belirli
srelerle gme yknn eitli oranlarnda eilme ve merkezi basn etkisinde kalm
deney numunelerinden alnan karotlar zerinde deneysel olarak gerekletirilmitir.

Anahtar szckler: Beton karot dayanm, Yk gemii, Donat etkisi.


Giri

Betonarme yaplarda mevcut olan beton dayanmnn belirlenmesi, zellikle
depremlerde hasar gren ya da hasarsz olduu halde deprem emniyeti bulunmayan
yaplarn onarm ve glendirilmelerinde olduu gibi daha birok durumda da gerekli
olduu bilinmektedir. Bu belirlemede daha gvenilir olduundan en yaygn kullanlan
120
yaplardan, yrrlkte bulunan standartlara gre, eitli ap ve narinlikte silindir
eklinde karot ad verilen beton numuneler alma yntemidir (Aka, 1991; Arolu ve
Arolu, 1998; Bahadr, 1984). Sz konusu karotlar uygun ekilde balklandktan sonra
laboratuvarda basnta krlmakta ve elde edilen dayanmlar standart numune basn
dayanmna dntrlmek suretiyle, kalibrasyonlar karot dayanmlarna gre yaplm
tahribatsz yntemlerden elde edilen bulgularn birlikte deerlendirilmesiyle yapda
kullanlan betonun potansiyel dayanmna, dolaysyla da beton snfna karar verilmeye
allmaktadr (Durmu ve Durmu, 1997b; Filiz, 2006; Gzaan, 2002). Ancak
bilindii gibi beton snflar ideal koullarda retilen, saklanan, iinde donat
bulunmayan ve daha nce hibir yk etkisi altnda kalmam olan standart numunelerin
merkezi basn dayanmlar cinsinden tanmlanmaktadr.

Bu bakmdan yukarda da belirtilmeye alld gibi karot dayanmlarnn standart
numune dayanmlarna dntrlmesi zorunlu olmaktadr. Durum byle olunca
dnmlerde beton karot dayanmna etkiyen etmenlerin tmnn dikkate alnmas
kanlmaz olmaktadr. Oysa dnmler yaplrken yk gemii ve donatnn beton
dayanm zerindeki etkileri genellikle dikkate alnmamaktadr (Durmu, 1996;
Durmu, 1976; Tam ve di., 1978).

Bu bildirinin temel amac yk gemii ve donatnn beton karot numune dayanm
zerindeki etkilerini incelemektir. Bu inceleme saklama koullar farkl, donatl,
donatsz belirli srelerle eitli dzeylerde ykler altnda eilme etkisinde kalm
kiriler ve belirli dzeylerde merkezi basn etkisinde kalm standart numunelerden
alnan karotlar zerinde deneysel almalarla gerekletirilmitir.


Yapda Sertlemi Beton Dayanmnn Belirlenmesini Gerektiren
Haller

Yaplarn inas srasnda antiyelerde retilen betonlardan, bunlarn tasarmlarnda
istenen dayanma ulalabildiini denetlemek iin, alnan standart numunelerin bazen bu
betonlar yeteriyle temsil etmedii bilinmektedir. Zira bazen numune alndnda yapda
kullanlandan daha kaliteli bir beton retildii oysa antiyelerde betonun retiminin,
tanmasnn, yerine konmasnn ve bakmnn ideal olmamas, standart numunelerde
donatnn bulunmamas ve bunlarn deneyden nce hibir yk etkisinde kalmam
olmas dayanmlarnn antiyelerde retilip, yaplarda kullanlanlarnkinden farkl
olmasna neden olmaktadr. Bu husus yapda sertlemi beton dayanmnn
belirlenmesinin temel gerekelerinden birini oluturmaktadr. Bu belirlemeyi gerektiren
dier balca durumlar ise:

a) Beton dkm srasnda kalite denetiminin yaplmam olmas,
b) Taze betondan alnan standart numune dayanmlarnn tasarmda ngrlen
dayanmdan kk kmas,
c) Yapda birtakm hasarlarn meydana gelmi olmas,
d) Yapnn kullanm amacnn deitirilmesi ve/veya ilave kat yapmak ihtiyacnn
domas ve
e) Yapda beton dayanmnn yangn, deprem gibi nedenlerle azalm olabilecei
kukusuyla dey ve/veya yatay yklere kar onarlp glendirilmesinin gerekli olup
olmadna karar verilmesi ya da betonarme yaplarda bugn geerli olan
121
ynetmeliklerde ngrlen koullarn salanp salanmadnn belirlenmesi ihtiyac
eklinde sralanabilmektedir (Erdoan, 2003; TS-10465, 1992).


Yapda Sertlemi Beton Dayanmnn Belirlenmesinde Kullanlan
Yntemler

Yaplardaki sertlemi beton dayanmnn belirlenmesinde kullanlan yntemleri;
tahribatsz (hasarsz/ykmsz), yar tahribatl ve tahribatl yntemler olmak zere
snfta toplamak mmkn olmaktadr (Durmu ve Durmu, 1997a; Nevil, 1977).

Bunlardan Trkiyede olduka yaygn olarak kullanlan beton test ekici (Schmidt
ekici) ve ultrasonik test cihaz yntemleri tahribatsz, sertlemi betondan beton karot
numuneler alma ise tahribatl yntemler snfna girmektedir (BS-1881, 1983; Lewis,
1976; Yip, 1982; Campbell and Tobin, 1967).

Yukarda da belirtilmeye alld gibi karot numune alma ynteminde yapdan zel
aygtlarla, emniyetine en az zarar verecek ekilde, kesilerek belirli ap ve narinlikte
karot ad verilen silindirik beton numuneler alnmakta ve yapda kullanlm olan beton
kalitesi bu numuneler zerinde gerekletirilen merkezi basn deneyleriyle
belirlenmektedir. Oysa uygulamada beton dayanmnn standart numune dayanm
(potansiyel dayanm) cinsinden tanmland bilinmektedir. Durum byle olunca yapda
mevcut beton snfn belirlemek iin bu yapdan alnan karot dayanmlarnn potansiyel
dayanma dntrlmesi gerekli olmaktadr. Bu dnmn gerekletirilebilmesi iin
de karot dayanmna etkiyen tm etmenlerin dikkate alnmas kanlmaz olmaktadr.
Karot dayanmna etki eden balca etmenlerin:

karot ap,
karot narinlii,
karot alma dorultusu,
karot alnan yer,
karot kr,
karot nem durumu,
karot ya,
karot iinde kalan donat,
karot almada kesme etkisi,
karot alnan betonun dayanm dzeyi,
balk kalitesi ve ykleme hz olduu kabul edilmektedir (Bhargava and
Meininger, 1967; Bungey, 1979).

Halbuki betonarme yaplarda, ykleme boaltmayla betonun elastisite modlnn
azald (ekil 1) ve betondaki rtre ile snmenin serbest olmad bilinmektedir. Bu
durum yk gemii ve donat etkisinin de beton dayanm zerinde etkili olan etmenler
arasnda bulunmas gerektiini dndrmektedir.






122





Yaplan almalar

Standart beton numunelerde donat bulunmadndan bunlarda rtre ve snme olaylar
serbeste meydana gelmektedir. Halbuki betonarme yaplarda bu olay serbeste
meydana gelememekte dolaysyla da betonla donat arasnda birtakm gerilmeler
olumaktadr. Dier taraftan standart numuneler daha nce herhangi bir yk etkisinde
kalmadan deneye tabi tutulmakta, oysa yapdan alnan karotlar deneye tabi tutulmadan
nce yapda birtakm yklerin etkisinde kalarak rselenmi bulunmaktadr. Durum
byle olunca yapdan alnan karot dayanmlarnn standart silindir numune dayanmna
(potansiyel dayanm) dntrlmesinde bunlarn etkilerinin de dikkate alnmasnn
zorunlu olduu dnlmektedir. Bu inceleme nce beton yapmnda kullanlan
agregalarn fiziksel, petrografik, mekanik zelikleri, granlometrik bileimi, kullanlan
imento ve karma suyu zelikleri, beton bileimi ve retimi, karot alnan numunelerin
retiminde kullanlan donat zelikleri zerinde durulmaktadr. Daha sonra karot alnan
numunelerin zelikleri, retimleri, saklanmalar, deney anndaki yalar, karot alm,
deneyler, deneylerden elde edilen bulgular ve bunlarn irdelenmesiyle varlan sonu ve
neriler sunulmaktadr.

Beton retiminde Kullanlan Agregann Fiziksel ve Mekanik zelikleri

Agregalarn fiziksel zelikleri ve grnen kum edeerlilii (TS-3526, 1980; TS-3529,
1980; TS-8536, 1990; TS-8537, 1990) izelge 1de, mekanik zellikleri izelge 2de,
granlometrik zellikleri izelge 3de verilmektedir. Anma ad kalker olan agregann
laboratuvarda petrografik yapsnn ksmen yal mikrofosiller ieren mikritik imentolu
kireta ve %1den az opak minerallerden ibaret olduu belirlenmitir.



123
izelge 1. Beton retiminde Kullanlan Agregann Fiziksel zelikleri ve Grnen Kum
Edeerlii(ESV).

zgl ktle
(kg/m
3
)
Agrega
Tane boyutu
(mm)
Gevek
birim
ktle
(kg/m
3
)
Kuru Doygun
Su emme
(%)
ri(>4mm) 1400 2658 2670 0,42
nce(<4mm) 1450 2626 2640 0,52
ESV 95

izelge 2. Beton retiminde Kullanlan Agregann Mekanik zelikleri.

Karot
boyutu
(mmxmm)
Ortalama
basn
dayanm
(MPa)
Standart
sapma
(MPa)
Elastisite
modl
(MPa)
Poisson
oran
75 x 150 73,4 3,2 60000 0,17
Not: Agregann basn dayanm, betonun krlma
mekanizmasn aklayabilmek iin, retildii kayatan
alnan karotlar yardmyla belirlenmitir.

izelge 3. Beton retiminde Kullanlan Agregann Granlometrik Bileimi.

Tane snflar (mm)
Toplam ktlenin
(%)si
0,5-1,00 10
1,00-2,00 15
2,00-4,00 20
4,00-8,00 25
8,00-16,00 30


Betonun retiminde Kullanlan imento ve Karma Suyu zelikleri

imentonun fabrikasnca belirlenen fiziksel ve mekanik zelikleri izelge 4de, karma
suyu zelikleri izelge 5de ve mutlak hacim yntemine gre belirlenen betonun
birleimi izelge 6da verilmektedir (TS-802, 1985; TS-3114, 1980).





124
izelge 4. Beton retiminde Kullanlan imentonun zelikleri.

Fiziksel zelikler Mekanik zelikler
zgl ktle (g/cm
3
)
3.05 Gn
Eilme
dayanm
(MPa)
Basn
dayanm
(MPa)
zgl yzey (Blaine),
cm
2
/g
3285 2 3,30 15,40
Balang 2,20 h 7 5,10 27,70
Priz sresi
(vicat)
Biti 3,20 h 28 6,50 35,90


izelge 5. Beton retiminde Kullanlan Karma Suyunun Kimyasal zelikleri.

Bileenler Miktarlar (mg/l)
Na
+

50,00
K
+

0,80
Ca
+2

100,80
Mg
+2

6,72
Fe
+3

3,00
Cl
-

125,00
SO
4
-2
45,00
HCO
3
-
210,00
NO
3
-
9,50


izelge 6. Beton Bileimi.

Su/imento
oran
imento
(kg/m
3
)
Su (kg/m
3
)
Toplam
agrega
(kg/m
3
)
Doyma
suyu
(kg/m
3
)
0,50 350 175 1842 9,2

Betonarme Numunelerin retiminde Kullanlan Donat zelikleri

Donatnn, beton, dolaysyla da karot dayanm zerindeki etkilerini belirleyebilmek
iin karot alnan standart kp ve kiri numunelerin bir ksm donatl olarak retilmitir.
Kullanlan donatlar zerinde yaplan ekme deneylerinden (TS-138, 1978) elde edilen
baz mekanik zelikler izelge 7de retilen donatl kp numunelere ilikin kalp ve
donat plan ekil 1de, kiri numunelere ilikin olanlar ise ekil 2de verilmektedir.


125
izelge 7. Betonarme Numunelerin retiminde Kullanlan Donat zelikleri.


Donat ap
Ortalama Akma
Dayanm
(MPa)
Ortalama ekme
Dayanm
(MPa)
8 330 480
14 406 605



ekil 2. Kp numunelerin kalp ve donat plan.



ekil 3. Kiri numunelerin kalp ve donat plan.
126
Karot Alnan Numunelerin zelikleri, retimleri, Saklanmas ve Deney Anndaki
Yalar

Yk gemii ve donatnn beton dayanm dolaysyla da karot dayanm zerindeki
etkilerini belirleyebilmek amacyla 75mm x 150mm boyutunda donatlar kesmeden
karot almaya imkan verebilen donatl ve donatsz numuneler retilerek bunlarn; suda,
laboratuvarda ve antiyedeki yapnn iinde bulunduu koullar temsil etmesi
bakmndan darda olmak zere farkl ortamda saklanmalar planlanmtr.
Frekans 2800devir/dakika olan sarsma tablas zerine yerletirilen kalplara beton
aamada dklm ve her bir aamada 15s sreyle sarslarak sktrlmtr. Kalplardan
1 gn sonra karlan numunelerden bir ksm scakl 20
o
C2
o
C olan suda 27 gn, bir
ksm scakl 20
o
C2
o
C olan suda 7 gn saklandktan sonra karlarak scakl
24
o
C2
o
C ve bal nemi %755 olan laboratuvar ortamnda 20 gn daha, bir ksm da
yap betonunun antiyede iinde bulunduu koullar temsil etmesi bakmndan darda
27 gn saklanmtr.

Yk gemiinin karot dayanm zerindeki etkisini belirleyebilmek amacyla da karot
alnan donatl ve donatsz kp ve donatl kiri numuneler karot almadan nce belirli
srelerle(72 saat) krlma yklerinin (Fr) belirli oranlarnda yklemelere tabi
tutulmulardr. Bunlardan donatsz 28 gnlk kp numunelerden bir ksm krlma
yklerinin %30u, bir ksm da %25i altnda, donatllarn ise bir ksm krlma
yklerinin %20si, bir ksm da %25i altnda 72 saat yk etkisinde braklmtr.
Bunlardan donatsz kp numunelerden suda, laboratuvar ortamnda ve darda
saklananlarn merkezi basntaki krlma ykleri srasyla 640kN, ve 480kN olarak
belirlenmitir. Donatl 28 gnlk kiri numunelerin bir ksm karot almadan nce
krlma yklerinin %30u, bir ksm %40, bir ksm %50si ve bir ksm da %80i
altnda 72 saat orta noktalarndan tekil yk etkisinde braklmtr (bkz. ekil 2).
Ortalarndan tekil olarak yklenen bu donatl kiri numunelerin krlma ykleri
ortalama 78kN olarak belirlenmitir. Karotlar numunede beton dkme ynne dik
dorultuda alnmtr (TS-10465, 1992).



ekil 4. Numuneden karot alma dorultular.



127
Deneyler Ve Bulgular

Farkl koullarda saklanan deiik yk dzeylerinde yklenen eilme etkisindeki
donatl ve donatsz kiriler ve standart kp numunelerden alnan 75 mm x 150 mm
boyutundaki karotlar zerinde gerekletirilen basn deneylerinden elde edilen sonular
izelge 8.de verilmektedir.

izelge 8. Saklama Koullar ve Yk Gemileri Farkl Donatl, Donatsz Kp ve
Donatl Kiri Numunelerden Alnan 75mmx150mm Boyutlu Karotlarn Ortalama
Basn Dayanmlar.

Numune
ad
Karot
alnan numune tipi
Numune
boyutlar
(mmxmmxmm)
Saklama
Koulu
Ykleme
dzeyi
(F/F
r
)
f
cm

MPa
DKRS Donatl Kiri 150x200x1000 Suda Yksz 20
DKRS
30

Donatl kiri 150x200x1000 Suda 0,30 21
DKRS
50

Donatl kiri 150x200x1000 Suda 0,50 23
DKRD Donatl kiri 150x200x1000 Darda Yksz 17
DKRD
40

Donatl kiri 150x200x1000 Darda 0,40 20
DKRL Donatl kiri 150x200x1000 Laboratuvarda Yksz 17
DKRL
30

Donatl kiri 150x200x1000 Laboratuvarda 0,30 9
DKRL
50

Donatl kiri 150x200x1000 Laboratuvarda 0,50 16
DKRL
80

Donatl kiri 150x200x1000 Laboratuvarda 0,80 23
BKRD Donatsz kiri 150x200x1000 Darda Yksz 18
BKRL Donatsz kiri 150x200x1000 Laboratuvarda Yksz 21
DKS Donatl kp 150x150x150 Suda Yksz 27
DKS
20

Donatl kp 150x150x150 Suda 0,20 20
DKD Donatl kp 150x150x150 Darda Yksz 14
DKD
20

Donatl kp 150x150x150 Darda 0,20 15
DKL Donatl kp 150x150x150 Laboratuvarda Yksz 10
DKL
20

Donatl kp 150x150x150 Laboratuvarda 0,20 16
DKL
25

Donatl kp 150x150x150 Laboratuvarda 0,25 21
BKS Donatsz kp 150x150x150 Suda Yksz 34
BKS
30

Donatsz kp 150x150x150 Suda 0,30 27
BKD Donatsz kp 150x150x150 Darda Yksz 20
BKD
30

Donatsz kp 150x150x150 Darda 0,30 23
BKL Donatsz kp 150x150x150 Laboratuvarda Yksz 20
BKL
25

Donatsz kp 150x150x150 Laboratuvarda 0,25 22
BKL
30

Donatsz kp 150x150x150 Laboratuvarda 0,30 23


128
Donat Etkisi

izelge 8de grld gibi donatl suda saklanan kp numunelerden (DKS) alnan
karotlarn ortalama basn dayanmlarnn ayn koullarda saklanan donatsz kp
numunelerden (BKS) alnanlarn dayanmlarna oran 0,79 , saklanma koulunun
darda olmas halinde ise (izelge 8de verilen DKD ve BKD numunelerinde) bu oran
0,70 deerini almaktadr.

Donatl suda saklanan kiri numunelerden (DKRS) alnan karotlarn ortalama basn
dayanmlarnn ayn koullarda saklanan donatsz kiri numunelerden (BKRS) alnan
karot dayanmlarna oran 0,86, saklanma koulunun darda olmas halinde (izelge
8de verilen DKRL ve BKRL numunelerinde) bu orann 0,80 deerini ald
grlmektedir.

Donatl numunelerden alnan karot dayanmlarnn donatszlardan alnanlarnkinden
daha kk kmas, donatda bulunmayan betondaki snme ve rtre olaylarna
atfedilebilmektedir. Zira beton numunelerde rtre ve snme olaylar betonarme
numunelerinkinden daha serbest olmaktadr. Dolaysyla bu numunelerde, beton donat
arasndaki aderans nedeniyle meydana gelen zararl gerilmeler olumamaktadr.
Bu husus bunlarn dayanmlarnn daha byk kmasn salamakta ve doal olarak
saklama koullar ideal koullardan uzaklatka aradaki fark da bymektedir.

Yk Gemiinin Etkisi

Yine izelge 8de grld gibi donatsz suda saklanan yksz kp (BKS) ve krlma
yknn %30u altnda 72 saat bekletilen (BKS30) numunelerden alnan karotlarn
ortalama basn dayanmlarnn sras ile 34MPa ve 27MPa olduu dolaysyla bu
dzeydeki yk gemiinin etkisinden dolay %20 civarnda bir dayanm azalmas
meydana gelmektedir. Saklama koulu d ortam olduunda (BKD ve BKD30) karot
dayanmlar srasyla 20MPa ve 23MPa olmaktadr. Bu da %15 civarnda bir dayanm
artna karlk gelmektedir.

Bu bulgular yk gemiinin karot dayanmlar zerindeki etkisinin karot bal neminden
bamsz olmadn dolaysyla da yapda kullanlan beton dayanmnn tahmininde bu
iki faktrn birlikte deerlendirilmesi gerektiine iaret etmektedir.

Donatl ve yksz suda saklanm kiri (DKRS) numunelerden, krlma yknn
%30u altnda 72 saat bekletilenlerden (DKRS30) ve krlma yknn %50si altnda
ayn sreyle bekletilenlerden (DKRS50) alnan karotlarn basn dayanmlar srasyla
20MPa, 21MPa ve 23MPa olmaktadr. Bu husus ykleme dzeyi arttka karot
dayanmnn da arttn gstermektedir. Ancak betonun davran dikkate alndnda
ykleme dzeyinin belirli bir deerinden sonra yk gemiinin karot dayanm arttrmak
yerine azaltacann doal olarak karlamak gerekmektedir.

Donatl ve yksz suda saklanan kp (DKS) numunelerden ve krlma yknn %20si
altnda bekletilen kp numunelerden(DKS20) alnan karotlarn ortalama basn
dayanmlar srasyla 27MPa ve 20MPa olmaktadr. Bu da eilmedekinin aksine kp
numunelerdeki merkezi ykleme dzeyinin %20 olmas karot dayanmnda %26
civarnda bir de neden olmaktadr.

129
Bu bulgularn birlikte irdelenip deerlendirilmesi yk gemii ve donat etkisini dikkate
almadan yaplarn sertlemi betonlarndan alnan karot dayanmlarndan tasarmlarda
kullanlan beton snfna doru olarak gemenin mmkn olamayacana iaret
etmektedir.


Sonular Ve neriler

Bu almann temel amac; yapdaki sertlemi betondan alnan karot dayanmna
etkidii bilinen ve bylece beton dayanmnn belirlenmesinde dikkate alnan;

Karot ap,
Karot narinlii,
Karot alma dorultusu,
Karot alnan yer,
Karot kr,
Karot nem durumu,
Karot ya,
Karot iinde kalan donat,
Karot almada kesme etkisi ve
Karot alnan betonun dayanm

etmenlerine ilaveten bu belirlemede genellikle dikkate alnmayan ya da, elde gvenilir
sonular olmadndan, alnamayan yk gemii ve donat etkisinin de dikkate
alnmasyd.

Bu amala gerekletirilen bu almadan karlabilen balca sonu ve neriler aada
zetlenmektedir:

1. Karot alnan numune ekli, boyutlar, ykleme durumu ve saklama koullar ne
olursa olsun donatnn karot dayanm zerinde daima etkisi olmaktadr.

2. Yk gemii; karot bal nemine, ykleme dzeyine, ykleme ekline,
numunenin ekline ve boyutlarna, donatl ve donatsz oluu ile saklama kouluna
bal olarak deimekle beraber, karot dayanm zerinde her zaman etkili olmaktadr.

zetle, bu almadan elde edilen bulgularn irdelenip birlikte deerlendirilmesi yapda
sertlemi beton dayanmnn belirlenmesinde kullanlan tahripkar yntemlerden biri
olan karot alma ynteminde yk gemii ve donatnn da karot dayanm zerinde etkili
olduunu ortaya koymutur. Ancak bu sonularn bu almaya konu olan numune ve
deney numuneleri ile almann gerekletirildii koullarda geerli olduu aktr. Bu
bakmdan bu sonular gvenilir klarak genelleyebilmek iin bu konudaki almalar
arttrarak yaygnlatrmak ve bunlar eitli periyotlardaki evrimsel ykler altnda da
yapmakta yarar bulunmaktadr. Bu hususlar bu konudaki aratrmalarmzn devamn
salayabilecektir.


Teekkr Karadeniz Teknik niversitesi Aratrma Birimi bu almaya destek
vermitir.

130

Kaynaklar

Aka, A. (1991) Beton mukavemetinin belirlenmesinde kullanlan karotlarn
mukavemetine etki eden faktrlerin incelenmesi. Yksek Lisans Tezi, KT Fen
Bilimleri Enstits, Trabzon.

Arolu, E. ve Arolu, N. (1998) st ve alt yaplarda beton karot deneyleri ve
deerlendirilmesi. Evrim Kitapevi, stanbul, Trkiye.

Bahadr, M. (1984) Beton mukavemetinin karotlar yardmyla saptanmas. Yksek
Lisans Tezi, KT Fen Bilimleri Enstits, Trabzon.

Bhargava, J.K. and Meininger (1967) Discussion on core and cylinder strength of
natural and lightweight concrete. ACI Journal, Vol. 64, No. 10, pp. 692-694.

Bloem, D.L. (1968) Concrete strength in structures. ACI Journal, Vol. 65, No. 3, pp.
176-187.

Bungey, J.H. (1979) Determining concrete strength by using small diameter cores.
Magazine of concrete research, Vol. 31, No. 107, pp. 91-98.

British Standard Institution (1983), BS 1881: Method for determination of the
compressive strength of concrete cores, London.

Campbell, R.H. and Tobin, R.E. (1967) Core and cylinder strengths of natural and
lightweight concrete. ACI Journal, Vol. 64, No. 4, pp. 190-195.

Durmu, M. (1996) Yk gemii ve donatnn beton karot numune dayanm zerindeki
etkileri. Yksek Lisans Tezi, KT Fen Bilimleri Enstits, Trabzon.

Durmu, A. and Durmu, M. (1997a) Effect of load history and reinforcement on core
strength. Proceedings of the Fourth International Conference on Civil Engineering,
Tehran, 3, pp. 373-382.

Durmu, A. ve Durmu, M. (1997b) Yk gemii ve donatnn beton karot numune
dayanm zerindeki etkileri. Trkiye naat Mhendislii 14. Teknik Kongresi,
Bildiriler Kitab, zmir, s. 437-445.

Durmus, A. (1976) Contrubition letude, des criters de ruine delements de structures
en bton-application aux piece armes. These de Docteur Ingenieur, Universite Paul
Sabatier, INSA, Na dordre 556, Toulouse, France.

Erdoan T.Y. (2003) Beton, METU Press, Ankara, Trkiye.

Filiz M.H. (2006) Beton karot dayanmlar ile standart silindir dayanmlar arasndaki
ilikinin kr koullarna bal olarak belirlenmesi. Yksek Lisans Tezi, KT Fen
Bilimleri Enstits, Trabzon.


131
Gzaan, A. (2002) Beton karotlar yardmyla yaplardaki beton dayanmnn daha
gereki olarak belirlenmesi. Yksek Lisans Tezi, KTU Fen Bilimleri Enstits,
Trabzon.

Lewis, R.K. (1976) Effect of core diameter on the observed strength of concrete cores.
Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization, Report Malbourne, 50,
13.

Malhotra, V.M. (1979) In-situ strength evaluation of concrete. Concrete international
design and construction, 1, 9.

Nevil, A.M. (1977) Testing of hardened concrete. Pitman Publishing.

Peterson, N. (1971) Recommendation for estimation of quality concrete in finished
structures. Materials and Structures Research and Testing, Vol. 4, No. 24, pp. 379-397.

Sinha, B.P., Gerstle K.H., and Tulin, L.G. (1964) Stress strain relations for concrete
under cyclic loading. ACI Journal, Vol.61, No. 2., pp. 195-212.

Tam, C.T., Ooi, C.S. and Ooi, K.L. (1978) Factors influencing strength of concrete
cores. Our World in Concrete & Structure, 3RD. Conference, Shangri-La Hotel,
Bangkok, Thailand, pp. 607-1179.

Yip, W.K. (1982) Strength evaluation of small diameter cores. MSC Thesis, National
University Singapore.

Trk Standartlar Enstits (1978) TS 138: ekme deneyleri- metalik malzeme iin.
TSE, Ankara.

Trk Standartlar Enstits (1980) TS 3114: Beton basn mukavemeti tayin. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (1980) TS 3526: Beton agregalarnda zgl arlk ve su
emme oran tayin. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (1980) TS 3529: Beton agregalarnn birim arlk tayini.
Ankara

Trk Standartlar Enstits (1985) TS 802: Beton karm hesaplar. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (1990) TS 8536: Kum temizliinin %10 ince eleman ihtiva
eden kum edeerliiyle tayini metodu. Ankara

Trk Standartlar Enstits (1990) TS 8537: Kum Edeerlii tayini. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (1992) TS 10465: Beton deney metodlar-yap ve yap
bileenlerinde sertlemi betondan numune alnmas ve basn mukavemetinin tayini
(Tahribatl metot). Ankara.
132



133
Sinterleme Scaklnn Uucu Kl Hafif Agregalarn
zelliklerine Etkisi


Niyazi Uur Kokal, Turan zturan
Boazii niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii Blm
Bebek, stanbul
Tel: (0 212) 359 64 23
E-Posta: kockal@boun.edu.tr ; ozturan@boun.edu.tr



z

Uucu klden retilen hafif agregalar kullanlarak hafif beton tasarm ve retimiyle
daha ekonomik ve daha evre dostu beton retmek mmkndr. Bu ekilde lkemizde
ok miktarda retilen uucu kllerin inaat sektrnde daha yksek oranda kullanm
salanm olacak ve bu kllerin depolanma ve bertaraf edilmesi ile ilgili yaratlan evre
problemleri de azaltlm olacaktr. Sinterlenmi uucu kl agregalarnn tane dayanm,
zgl arlk ve su emme gibi zellikleri ile bunlarla retilen hafif betonlarn eitli
zellikleri sinterleme scaklndan nemli oranda etkilenmektedir.

Bu almada, deiik scaklklarda sinterlenmi hafif uucu kl agregalarnn baz
zellikleri ve mikro yaplar incelenmitir. Laboratuvarda uucu kll hafif agrega
retiminde 40 cm apnda ve 15 cm yksekliinde peletleme diski kullanlmtr. Daha
nceki almalar optimum peletleme artlar iin diskin eiminin 43, dn hznn ise
45 devir/dakika olmas gerektiini gstermitir. Peletlenen agregalar nce etvde 110C
de kurutulmu, sonra 1100C, 1150C ve 1200C scaklklarda bir saat boyunca frnda
sinterlenmilerdir. Frndan alnan agregalar zerinde zgl arlk, su emme, krlma
yk tayini deneyleri yaplm ve mikroyaplar incelenmitir.

Deney sonular, sinterleme scakl dtke agregalarn zgl arlk ve krlma
dayanmnn azaldn, su emme yzdesinin arttn gstermitir. Mikroyap
incelemeleri, sinterleme scakl artka suyun eriebilecei boluk miktarnn
azaldn ve bu boluklarn sreksiz, balantsz ve yaltlm olduunu gstermitir.

Anahtar szckler: Sinterleme scakl, uucu kl hafif agregas, krlma dayanm, su
emme, zgl arlk, mikroyap


Giri

lkemizde ve dnyada termik santrallerin at olan uucu kl, depolama sorunlar
nedeniyle, hava ve sular kirleterek evreye byk zararlar vermektedir. Trkiyedeki
termik santraller ylda 15 milyon tonun zerinde uucu kl ortaya karmaktadr. Dnya
genelinde ise 1998 ylna kadar yaklak olarak 360 milyon ton uucu kln depoland
bildirilmektedir (Bentli ve di., 2005). Ancak, bu kadar byk bir retime karn uucu
kllerin ok az bir ksm inaat sektrnde kullanlmaktadr. ou lkede uucu kln
ok fazla miktarnn kullanlmadan kalmas, uucu kln hafif agrega retiminde
134
kullanlmasnn bu miktarn azaltlabilmesinde ne kadar nemli olabileceini
gstermektedir.

ounlukla doal veya yapay eitli hafif agrega kullanmyla retilen hafif betonlarn
inaat sektrnde ok ynl kullanm gittike nem kazanmaktadr. Yaplarn
hafifletilerek depreme dayankllklarnn arttrlmas, yap kullanm alannn
arttrlmas, mesnet aklklarnn bytlmesi ve izolasyon zelliklerinin gelitirilmesi
baz rnek uygulama alanlardr. Uucu kl kullanlarak hafif agrega retimi son
yllarda youn olarak aratrlmakta ve baz ticari rnler de gelitirilmektedir. Hafif
agregalarn sinterleme yoluyla zelliklerinin iyiletirilmesi de eitli aratrma ve
uygulamalara konu olmaktadr. Bu meyanda uucu kln dier yapay hafif
agregalardan stn yan, kldeki mevcut karbonun peletlerdeki nemi buharlatrmak
iin gerekli scakl salamada ve peletleri sinterleme scaklna tamada salad
kolaylktr.

Scaklk uygulamalarndan dolay mineralojik deiimler camn alkali miktaryla
yakndan ilikilidir. Bu yzden, deiik bileimli uucu kllerle farkl davranlar
grlmtr (Wasserman ve Bentur, 1997). Hafif uucu kl agregalar imento, kire ve
bentoniti balayc olarak kullanarak Ramamurthy ve Harikrishnan (2006) tarafndan
retilmitir. Balayclar agregalarn kimyasal bileimlerini deitirmemi, agregalarn
mikroyapsn olumlu ynde etkilemitir. Wasserman ve Bentur (1997), ticari hafif
uucu kl agregasnn zelliklerini ve yapsn scaklk ve polimer uygulamalaryla
deitirmilerdir. Agregalarn porozitesinin azalmasnn her zaman krlma dayanmnn
artyla ilikilendirilemeyeceini, mineralojik deiiklikler ve dahili sl gerilmelerin
etkili olabileceini belirtmilerdir. Baz aratrmaclar da, sinterlenmi atk su amuru
kl ve kat atk kl peletlerini ticari bir hafif uucu kl agregasyla karlatrmlar
ve rettikleri agregalarn stn ynlerini rapor etmilerdir (Cheeseman ve di., 2005,
Cheeseman ve Virdi, 2005).

Boazii niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii Blm Yap
Malzemesi laboratuvarnda daha nce de souk balanm yani sinterleme yaplmam
uucu kl hafif agregas retilmi (Dven, 1998) ve bu agregalarn zelliklerini
iyiletirerek bu agregalar ile arzulanan zellikte hafif betonlar retmek amacyla
almalar yaplmtr (Gesolu, 2004, Gesolu ve di., 2004). Bu almann amac ise
yksek performansl hafif beton retiminde kullanlmak zere uucu kl peletlemesi
yntemiyle retilen agregalarn baz fiziksel ve mekanik zelliklerinin ve
mikroyapsnn (morfoloji ve kristal yap) farkl scaklklarda sinterleme ileminden ne
ekilde etkilendiini incelemektir.


Malzeme, retim Yntemi, Deney ve Analizler

almada Kullanlan Malzemelerin zellikleri

Uucu kl, Zonguldak atalaz Termik Santralinden temin edilmitir. Uucu kln
puzolanik aktivite ve basn dayanm tayini testlerinde kullanlan imento Akansa
imento Fabrikasnda retilen CEM I 42,5R imentosudur. Uucu kl ve imentonun
kimyasal bileimleri Tablo 1de, fiziksel zellikleri ile TS 639a gre tayin edilen
basn dayanm ve puzolanik aktivite test sonular srasyla Tablo 2 ve Tablo 3de
135
verilmektedir. Tablo 4te grld gibi kullanlan uucu kl ASTM C 618de
belirtilen F snf uucu kl zellii tamaktadr.

Tablo 1 Uucu kl ve imentonun Kimyasal Kompozisyonu (% arlka).

















Tablo 2 Uucu Kl ve imentonun Fiziksel zellikleri.

CEM I 42,5R Uucu Kl
45m 12,0 45,2
90m 1,7 25,3
Elek stnde Kalan (%)
200m 0,1 6,5
zgl Arlk (gr/cm
3
) 3,16 2,06
zgl Yzey (cm
2
/gr), Blaine 3750 3890
lk 139 -
Priz Zaman (dak.)
Son 188 -

Tablo 3 Basn Dayanm ve Puzolanik Aktivite Deneyleri.

Malzemeler (gr)
imento
Basn
Dayanm
Uucu Kl
Basn
Dayanm
Uucu Kl
Puzolanik
Aktivitesi
imento Miktar 450 450 293
Uucu Kl Miktar - 112 104
Kum Miktar 1350 1238 1350
Su Miktar 225 225 199
2 gnlk 26,9 28,8 -
7 gnlk 40,9 43,9 -
Basn
Dayanm
(N/mm
2
) 28 gnlk 54,0 59,8 42,6
2 gnlk (%) 107,06 -
7 gnlk (%) 107,33 -
28 gnlk (%) 110,74 78,89


Oksit (%) CEM I 42,5R Uucu Kl
SiO
2
20,55 59,00
Al
2
O
3
4,78 19,58
Fe
2
O
3
3,64 7,23
CaO 63,94 0,54
MgO 1,50 4,64
SO
3
2,77 0,69
Na
2
O 0,25 0,48
K
2
O 0,77 5,95
Cl
-
0,0350 0,0114
Kzdrma Kayb 1,24 0,49
CaCO
3
+MgCO
3
- -
znmeyen Kalnt 1,36 -
Serbest CaO 1,25 -
136
Tablo 4 Uucu Kln Kimyasal zellikleri ve Snr Deerler.

zellikler Uucu Kl ASTM C 618 (Class-F)
SiO
2
+Al
2
O
3
+Fe
2
O
3
(%) 85,81 70 (min)
MgO (%) 4,64 5 (max)
CaO (%) 0,54 <10
SO
3
(%) 0,69 5 (max)
Kzdrma Kayb (%) 0,49 6 (max)

retim Yntemi

Agregalar 40 cm apnda ve 15 cm derinliindeki peletleme diskinde retilmilerdir.
nceden yaplan alma (Dven, 1998) baz alnarak, diskin as 43 ve hz 45
devir/dak. alnmtr. lk olarak, uucu kl peletleme diskine konulmu ve sonrasnda
kresel peletler elde etmek iin toplam malzemenin % 24 miktarnda su dnen diskte
bulunan uucu kl zerine spreyleme yoluyla ilave edilmitir. Peletleme ileminde
kullanlan su miktarnn az olmas peletleme ilemini zorlatrrken, gereinden fazla
suyun kullanlmas da olduka dzensiz ve byk tanelerin olumasna yol amaktadr.
Bu yzden, peletleme iin gerekli su miktar, peletleme yntemi ve karmdaki
malzeme karakteristiiyle etkilenmektedir. Suyun ilavesinden sonra, kresel peletler
oluana kadar (20 dak.) disk dnmeye devam etmitir. Btn peletlemelerde karma
giren malzeme miktarlar ve peletleme zaman niform agregalar elde edebilmek iin
sabit tutulmutur. Peletleme ilemi bittikten sonra, agregalar etvde 110Cde
kurutulmu ve daha sonra stma oran 6.7
o
C/dak. olan yksek scaklk frnnda
farkl scaklkta (1100, 1150 ve 1200C) 1 saat tutularak sinterlenmilerdir. Daha sonra,
frn scakl oda scaklna ininceye kadar agregalar frn iinde soumaya
braklmlardr. Hafif agrega retiminin ematik olarak gsterimi ekil 1de verilmitir.



ekil 1 Hafif Uucu Kl Agrega retimi.

Diskte pelet retimi
Sinterleme ncesi peletler
Frndaki peletler
1100
o
Cde sinterlenmi

1150
o
Cde sinterlenmi

1200
o
Cde sinterlenmi

137
Agregalar zerinde Uygulanan Deneyler ve Analizler

Krlma Dayanm Deneyi

Doal iri agregalarn dayanmlar genelde kaya numunelerini test ederek elde edilir
ancak ayn metodu yapay hafif agregalara uygulamak pek mmkn deildir. Hafif
agregalarn dayanmlar ounlukla Los Angeles anma testi (ASTM C 131), sertlik
testi ve agrega krlma deeri testi (BS 812-110) gibi deneylerle belirlenir.

Bu almada, agrega tane krlma dayanm tespiti iin ekil 2de grld gibi
peletlenen tane birbirine paralel iki plaka arasna konulmu, krlma yk deeri 4.5 kN
kapasiteli ykleme halkas yardmyla llmtr. Gerilme deerleri, kresel
agregalarn karlkl noktalarndan plakalarla yk uygulandnda krlma dayanmnn
aadaki gibi hesaplanabileceini gstermitir:

2
X *
* 8 , 2

P
= (i)

Bu bantda X iki ykleme noktas arasndaki mesafeyi, P ise krlma ykn
gstermektedir (Cheeseman ve Virdi, 2005; Cheeseman ve di., 2005; Li ve di., 2000;
Yashima ve di., 1987).



ekil 2 Krlma Dayanm Deney Dzenei.


Su Emme ve zgl Arlk Deneyleri

Hafif agregalarn su emme ve zgl arlk deneyleri ASTM C 127ye uygun olarak
belirlenmi olup zgl arlk ve su emme oran aadaki ifadelere gre hesaplanmtr.

st Plaka
Alt Plaka
Pelet
138
s d
k
m m
m

(gr/cm
3
) (ii)

k
k d
m
m m
x100 (%) (iii)

Bu ifadelerde, m
k
agregann etv-kurusu arl, m
d
24 saatlik doygun kuru yzey
arl, m
s
ise agregann su iinde asl arldr.

SEM ve XRD Analizleri

Agregalarn gzenek dokusu ve morfolojisini incelemek amacyla krlm agrega
yzeyinde 20 kV ivmelendiren voltajl geri salm elektron (BSE) ve gazl ikincil
elektron (GSE) dedektrleri bal Philips XL30 ESEM-FEG marka tarama elektron
mikroskobu (SEM) ile grntler alnmtr. almadaki SEM grntleri daha iyi
kontrast oluturmas iin BSE ile elde edilmitir.

Agregalarn mineral bileimi ve kristal yapsnn tayini iin de X In Difraksiyon
(XRD) analizleri yaplmtr. Agregalar bir havanda tlerek toz haline getirilmi ve
difraktogramlar 2
o
-75
o
aralnda Cu K radyasyonlu Rigaku D/MAX-Ultima+/PC X-
Ray diffractometer cihaz kullanlarak elde edilmitir.


Deney Sonular ve rdeleme

Agregalarn retim homojenlii; zgl arlk, su emme ve krlma deney sonular ile
SEM analiz sonularnn tutarll ve gzle muayene ile izlenmitir. Agrega
zelliklerinin homojenlii beton zelliklerinin daha tutarl olmasn salarken,
deikenlik nihai rn kalitesinin dmesine neden olmaktadr.

Deiik scaklklarda sinterlenmi agregalarn renklerinde farkllklar gzlenmi olup,
scaklk artyla agregalarn renkleri koyulamtr (ekil 1). Sinterleme srasnda dk
scaklk art sonucu karbonun yanmas ve miktarnn azalmas nedeniyle agregalarn i
ve d ksmlarndaki renk ve younluun ayn olduu tespit edilmitir. Baz
aratrmaclar (Adell ve di., 2007; Aineto ve di., 2005) agregalarn i ve d ksma
yakn yerlerinde renk ve boluk yapsnda farkllklar gzlemlemilerdir. Tek adml ya
da hzl sinterleme sonucunda agregann i ksmnda siyah ekirdeklenme (black coring)
denilen olay gereklemektedir. Bu renk fark, agregann merkezinde yanmadan kalan
karbon miktarndan kaynaklanmaktadr. Sadece kabua yakn ince bir katmanda karbon
tamamen yanma imkan bulduundan bu ksmda renk daha ak olmaktadr.

Scakln Agrega zelliklerine Etkileri

Sinterleme scaklnn agregalarn zgl arlk, su emme ve krlma dayanm
zerindeki etkileri ekil 3 a, b ve cde verilmitir.



139
a)













b)













c)


ekil 3 Sinterleme Scaklnn Agrega zelliklerine Etkisi a) zgl Arlk
b) Arlka Su Emme c) Krlma Dayanm

ekil 3ten grld zere, sinterleme scaklndaki artla zgl arlk ve krlma
dayanm artarken arlka su emme azalmaktadr. Uucu kl hafif agregalar 1100
o
C,
1150
o
C ve 1200
o
Cde sinterlendiklerinde zgl arlklar srasyla; 1.51, 1.74 ve 1.92
gr/cm
3
, arlka su emme oranlar srasyla %18.4, 10.4 ve 2.2 ve krlma dayanm da
srasyla 5.1, 8.6 ve 19.3 MPa olmutur. Sonulardan da grld gibi, su emmedeki
azalma ile dayanmdaki art 1150 Cden sonra daha belirgin olmutur.
140
Sinterleme scaklnn artyla bilhassa yzeye yakn blgede ve i ksmlarda youn
cams yap olumakta ve uucu kl taneleri eriyerek birbirlerine yapmas sonucu
youn bir mikroyap elde edilmektedir. Agrega tanelerinin artan zgl arlk ve krlma
dayanm ile azalan su emme deerlerinin bu oluumla ilgili olabilecei
dnlmektedir.

Agrega Morfolojisi ve Mineral Kompozisyonu (SEM ve XRD)

almada kullanlan uucu kl tanelerinin ounlukla kresel bir morfolojiye sahip
olduu ekil 4te grlmektedir.



ekil 4 Uucu Kln Farkl Byklklerde SEM Grntleri (X1000, X2000).

Farkl scaklklarda sinterlenmi uucu kl hafif agregalarn SEM grntleri ekil 5, 6
ve 7de verilmitir. SEM grntlerinden de anlalaca gibi 1100
o
Cde sinterlenen
agregalarn i yapsnda ak ve birbiriyle balantl boluklar ounluktadr. Bu
scaklkta uucu kl taneleri yeterince eriyememi ve birbirlerine bu yzden zayf bir
ekilde balanmlar ve aralarnda nemli oranda boluklar kalmtr. Bu nedenle de
agrega su emmesi yksek, zgl arl ve dayanm dk olmutur. 1150
o
Cdeki
agregalar ksmen daha fazla eriyerek ak poroziteyi kapal hale getirmeye balam,
daha youn bir iyap olumu ve bunun neticesinde daha dk su emme, daha yksek
zgl arlk ve dayanm elde edilmitir. Bu deiim, 1200
o
C de sinterlenen
agregalarda kendini tamamen gstermi, uucu kl taneleri btnyle eriyerek olduka
youn bir matriks oluturmu ve boluklar birbiriyle balantsz ve sreksiz hale
gelmitir. Bylece agrega zelliklerindeki iyilemeler daha etkin hale getirilmitir.



ekil 5 1100
o
Cde Sinterlenmi Hafif Uucu Kl Agregas (X500, X1000).

141


ekil 6 1150
o
Cde Sinterlenmi Hafif Uucu Kl Agregas (X500, X1000).



ekil 7 1200
o
Cde Sinterlenmi Hafif Uucu Kl Agregas (X500, X1000).

Uucu kln temel kristal fazlarnn X n difraktogramlarndan mulit (A
6
Si
2
O
13
) ve
kuvars (SiO
2
) olduu grlmektedir (ekil 8). Uucu kl peletleri sinterlendiinde bu
temel kristal fazlara ilaveten spinel (MgAl
2
O
4
) ve anortit (CaAl
2
Si
2
O
8
) pikleri de
gzlenmitir (ekil 9). Uucu kl ve sinterlenmi agregalarda kristal formasyonu ve
amorf faz da grlmektedir. Difraksiyon spektrumunda 23
o
civarlarnda oluan kavis
cams yapnn olduuna iaret etmektedir.

Agregalarda scaklk artyla kuvars miktarnn azald grlmektedir. Agregalardaki
anortit oluumu ve kuvars miktarnn scaklkla azal baz aratrmaclarn bulgularyla
paralellik gstermaktedir (Wasserman ve Bentur, 1997, Adel ve di., 2007).

ekil 8 Uucu Kln X-In Difraksiyon Spektrumu.
q: Quartz, syn-SiO2
m: Mullite, syn-Al6Si2O13
142

ekil 9 Deiik Scaklklarda Sinterlenmi Uucu Kl Hafif Agregalarn XRD
Spektrumu.


Sonular

atalaaz uucu klnn peletlenmesiyle elde edilen uucu kl hafif agregalarnn
farkl scaklklarda sinterlenmesi sonucunda agrega tanelerinin i ve da yakn
ksmlarnda renk ya da boluk yapsnda farkllk grlmemitir. Bunun nedeni
sinterlenme srasnda scaklk art orannn yava olmasdr. Hafif uucu kl
agregalarnda sinterleme scakl arttka arlka su emme oran azalm, zgl
arlk ve krlma dayanm artmtr. Su emme ve dayanmdaki art oran 1150
o
Cden
sonra daha belirgin olmutur. Uucu kl taneleri yksek scaklklarda tamamen eriyerek
pelet agregada youn bir iyap oluturmu ve suyun ulaabilecei boluk miktarn
azaltmtr. Yine yksek scaklklarda yzeye yakn yerlerde cams dokunun
oluumuyla balantsz boluklarn art zelliklerinde iyilemeye yol amtr.
Agregalarn sinterlenmesi sonucunda uucu klde mevcut olan kristal fazlarn yan sra
spinel (MgAl
2
O
4
) ve anortit (CaAl
2
Si
2
O
8
) pikleri de gzlemlenmitir. Scaklk artyla
kuvars miktarnda azalma olmutur.


Teekkr

Bu almay 07A402 Nolu Proje kapsamnda destekleyen Boazii niversitesi
Bilimsel Aratrma Projeleri Koordinatrlne teekkr ederiz.





q: Quartz, syn-SiO2
m: Mullite, syn-Al6Si2O13
s: Spinel, syn-MgAl2O4
a: Anorthite-CaAl2Si2O8

143
Kaynaklar

Adell, V., Cheeseman, C.R., Doel, A., Beattie, A. and Boccacini, A.R. (2007)
Comparison of rapid and slow sintered pulverised fuel ash. Fuel, (Article in press).

Aineto, M., Acosta, A., Rincon, J.M. and Romero, M. (2005) Production of lightweight
aggregates from coal gasification fly ash and slag. ACAA/University of Kentucky 1st
Bi-Annual World of Coal Ash.

Bentli, ., Uyank, A.O., Demir, U., ahbaz, O. ve elik, M.S. (2005) Seyitmer termik
santrali uucu kllerinin tula katk hammaddesi olarak kullanm. Trkiye 19.
Uluslararas Madencilik Kongresi ve Fuar, zmir, Trkiye.

Cheeseman, C.R., Makinde, A. and Bethanis, S. (2005) Properties of lightweight
aggregate produced by rapid sintering of incinerator bottom ash. Resources
Conservation and Recycling, Vol. 43, pp. 147-162.

Cheeseman, C.R. and Virdi, G.S. (2005) Properties and microstructure of lightweight
aggregate produced from sintered sewage sludge ash. Resources Conservation and
Recycling, (Article in press).

Dven, A.T. (1998) Lightweight fly ash aggregate production using cold bonding
agglomeration process. Ph.D. Thesis, Boazii University, stanbul, Trkiye.

Gesolu, M., (2004) Effects of aggregate properties on mechanical behavior of cold-
bonded fly ash lightweight aggegate concrete, Ph.D. Thesis, Boazii University,
stanbul, Trkiye.

Gesolu, M., zturan, T. And Gneyisi, E., (2004) Shrinkage cracking of lightweight
concrete made with cold-bonded fly ash aggregates, Cement and Concrete Research,
Vol. 34, pp. 1121-1130.

Li, Y., Wu, D., Zhang, J., Chang, L., Fang, Z. and Shi, Y. (2000) Measurement and
statistics of single pellet mechanical strength of differently shaped catalysts. Powder
Technology, Vol. 113, pp. 176184.

Ramamuthy, K. and Harikrishnan, K.I. (2006) Influence of binders on properties of
sintered fly ash aggregate. Cement and Concrete Composites, Vol. 28, pp. 33-38.

Wasserman, R. and Bentur, A. (1997) Effect of lightweight fly ash aggregate
microstructure on the strength of concretes. Cement and Concrete Research, Vol. 27,
No. 4, pp. 525-537.

Yashima, S., Kanda, Y. and Sano, S. (1987) Relationship between particle size and
fracture energy or impact velocity required to fracture as estimated from single particle
crushing. Powder Technology, Vol. 51, No. 3, pp. 277282.




144



s


145
Nevehir Bims Agregasndan
Kendiliinden Yerleen Hafif Beton retilmesi


Hicran Akel, Murat Gnaydn
Seluk niversitesi, Mh. Mim Fak.n.Mh.Bl. Konya
0332.2232256, 03323240660
hacikel@selcuk.edu.tr, muratgunaydin@hotmail.com



z

Bu almada, normal arlkl olarak retilen ve kullanm gittike yaygnlaan
kendiliinden yerleen betonun, lkemizin zengin doal hafif agrega kaynaklarna sahip
olmas sebebiyle, hafif agrega ile retilmesi amalanmtr. Deneylerde Nevehir Bims
Agregas kullanlmtr. Uucu kl ve sper akkanlatrc katk maddeleri de
kullanlarak retilen taze betonlara kendiliinden yerleen beton deney yntemlerinden;
kme yaylma deneyi, V hunisi ak deneyi, L kutusu deneyi uygulanm, taze beton
zellikleri tespit edilmitir. retilen betonlardan alnan kp, silindir ve kiri numunelere
basn, yarlma ve eilme deneyleri yaplm, sonular irdelenmitir. Sonu olarak,
kendiliinden yerleen beton deney yntemleri ve dayanm zellikleri dikkate
alndnda kendiliinden yerleen hafif beton retilebilecei kanaatine ulalmtr.

Anahtar Szckler: Kendiliinden yerleen beton, uucu kl, sper akkanlatrc,
hafif agrega, hafif beton, kendiliinden yerleen beton deney yntemleri.


Giri

Beton kalitesi tasarm, retim, tama, yerletirme, sktrma ve bakm aamalarndan
etkilenir. Bu aamalarn her birinde ayn ve yeterli zen gsterildiinde istenen sonu
alnabilir. Aksi halde beton kalitesi istenen dzeyin ok altnda kalabilmektedir. Bu
aamalardan biri olan vibrasyon, antiye yetkililerinin sorumluluu altnda yerine
getirilmesi gereken bir ilemdir. Ne yazk ki gnmzde bu ilemin nemi konusunda
yeterli bilincin olutuu ve bu sektrde vibrasyonun doru ve gerektii biimde
yapld sylenemez (Ylmaz ve Canpolat 2002).

1980li yllarn banda Japonyada betonarme yaplarda kalclk sorunlar incelenmi
ve bu sorunlarn en nemli sebeplerinden birinin, taze betonun yeterli sktrma ilemi
uygulanmadan yerletirilmesi olduu saptanmtr. zellikle taze betonun sktrlmas
iin gerekli kalifiye ii yetersizlii, yerletirilen betonun kalitesini olumsuz
etkilemektedir. te yandan ii ne kadar eitilmi olursa olsun, taze betona homojen
sktrma enerjisi verilebilmesi, zellikle ilenebilirliin dk olmas halinde pratikte
mmkn deildir. Bu problemi zmek amacyla sktrma enerjisine ihtiya olmadan
kendi arl ile skarak yerleebilecek zel tip beton retilmesi tasarlanmtr.
Kendiliinden yerleen beton (KYB), kendi arl ile sk donatl, dar ve derin
kesitlere yerleebilen, i veya d vibrasyon gerektirmeksizin kendiliinden skabilen,
146
bu zelliklerini salarken ayrma ve terleme gibi problemler oluturmayarak,
kohezyonunu (stabilitesini) koruyabilen, ok akc kvaml zel bir beton trdr
(Felekolu ve Baradan 2004).

Geleneksel beton dkmnde vibrasyon, yani yerletirme ve sktrma ilemi, betonun
iindeki hava miktarn dar atmak, bylece dayanm ve dayankll daha yksek ve
ayn zamanda daha dzgn yzeyli bir beton elde etmek iin zorunludur. Vibrasyon
uygulanmam betonlarn basn dayanmlarnda, vibrasyon uygulanm olanlara gre
%30lara varan dler grlmektedir. Ayrca salkl vibrasyon yaplmam beton
elemanlarda yzey bozukluklar grlebilir. zellikle binalarn depreme kar
glendirilmesi iin yaplan glendirme projelerinde tm bu etkenlere dar beton
kesitleri ve sk donat eklenince, vibrasyon uygulamas daha da zahmetli, bazen de
imkansz hale gelir. Oysa KYB, kendi kendine skma yetenei sayesinde vibrasyon
gerektirmez ve tm olumsuz etkenleri elimine ederek, iilikten ve zamandan tasarruf
salar (Grdal ve Yceer 2004).

Bir yapda deme ve dey elemanlarn retiminin, geleneksel betonla retim yerine
KYB kullanlmas durumunda 1/5 orannda daha ksa srede gerekleebilecei
belirtilmitir. Dzgn yzey elde edilmesine imkan vermeleri ve retim srasnda
vibratr gerektirmemeleri nedeniyle prefabrike eleman endstrisinde de kullanlmalar
yaygnlamaktadr (Salam ve ark. 2004).

KYBnin en yaygn kullanm alan, vibratrlerin ulaamad ve donatlarn ok youn
olduu elemanlarn retimidir. Betonarme yaplarn onarm ve glendirme ilemlerinde
ve yksek perdelerin retiminde KYB kullanlmas avantajldr. Vibratr ihtiyacn
ortadan kaldrp grltnn zararl etkilerini nler, yerleim blgelerinde gece retim
yaplmasna imkn salar. KYBnin dier bir yarar iilii azaltp yapm hzn
artrmasdr. Ancak tm bu olumlu etkenlere ramen KYBnin tm inaatlarda yaygn
olarak kullanlmasna geilememitir. Bu durumun en nemli nedeni olarak sz konusu
betonlarn maliyetlerinin henz istenilen dzeylere indirilememi olmas saylabilir.

KYBlerin dier kullanm alanlar aadaki gibi zetlenebilir: (Grdal ve Yceer 2004)
1. Estetik kalp tasarmlarnda
2. Zor ve ulalmaz alanlarda
3. Vibratr kullanmnn imkansz olduu yerlerde kullanlmaktadr.

Hafif betonun tayc elemanlarda kullanlmas, hafiflii, s yaltm, yangna kar
dayankll ynnden nem kazanmaktadr. Is yaltkanlnn yannda, donma-
zlmeye ve atee kar dayankl olmas ve bu betondan yaplan yaplarn zati
arlnn azalmasndan dolay depremden doacak yatay tesirlerin azalmas, hafif
betonlarn stnlklerinden bazlardr (Akel 1995).

Kendiliinden yerleen hafif beton (KYHB) kullanmnn yapnn mrne getirecei
katklar, bakm ve onarm harcamalarndaki azalmalar, yapm sresinin ksalmas ve
iiliin azalmas, grlt faktrnn drlmesi gibi avantajlar da gz nne
alndnda, KYHBda ayrma problemi dikkate alnmak kouluyla normal arlkl
KYBye gre daha ekonomik olaca dnlmektedir.

147
Btn bu zellikler gz nnde bulundurulduunda, bu almada kullanm gittike
yaygnlaan normal arlkl kendiliinden yerleen betonun, hafif agrega kullanarak
retilmesi amalanmtr. Hafif agrega olarak Nevehir Bims agregas kullanlmtr.


Deneysel almalar

Deneysel almada; Nevehir Bims Agregas ile uucu kl ve sper akkanlatrc
katk maddeleri kullanlarak iki farkl granlometride, drt farkl dozajda olmak zere
toplam 8 farkl karmda KYHB retilmitir.

Kullanlan Malzemeler

Agregalar

Bu almada kullanlan Nevehir Bims agregas, Konyada hafif beton briket imalat
yapan Termobims Is Yaltml Hafif Yap Elemanlar ve Madencilik naat Sanayi ve
Tic. A. agrega deposundan alnmtr. Agregalar Nevehir ili Kavak blgesinden temin
edilmektedir. Tuvenan hafif agregada miktar yetersiz olduu belirlenen 0-2 mm
malzeme iin 1. seri KYHB karmnda yine ayn blgeden kartlan ve sva ilerinde
kullanlan hafif agrega , 2. seri KYHB karmnda ise 0-2 mm malzeme iin Konyann
Karapnar ilesi Merdivenli yresinden kartlan ve sva ilerinde kullanlan ince kum
kullanlmtr. 1. ve 2. seri KYHB karmnda kullanlacak olan agrega granlometrisi,
TS 3234de bims agregalar iin verilen elverili granlometrik blgelerle
karlatrlm ve 1. seri KYHB karm iin 0-2 mm ince hafif agrega %30, 0-4 mm
ince hafif agrega %40 ve 4-16 mm iri hafif agregann %30 orannda kullanlmas uygun
bulunmutur. 2. seri olarak retilecek olan KYHB karm iin ise 0-2 mm ince kum
%30, 0-4 mm ince hafif agrega %40 ve 4-16 mm iri hafif agregann %30 orannda
kullanlmas uygun bulunmutur.

Granlometri deneyleri TS 130a gre yaplm, agregalarn ve karmlarn elekten
geen malzeme yzdeleri Tablo 1 ve Tablo 2de verilmitir.

Tablo 1 1. seri KYHB iin kullanlan agrega ve karmlarn elekten geen malzeme
yzdeleri.
Elek ap (mm)
Malzeme
0.25 0.5 1 2 4 8 16 31.5
0-2 mm ince hafif agrega 49 67 83 100 100 100 100 100
0-4 mm ince hafif agrega 1 3 11 43 100 100 100 100
4-16 mm iri hafif agrega 0 0 0 0 0 65 99 100
1.seri KYHB 15 21 29 47 70 90 100 100

Tablo 2 2. seri KYHB iin kullanlan agrega ve karmlarn elekten geen malzeme
yzdeleri.
Elek ap (mm)
Malzeme
0.25 0.5 1 2 4 8 16 31.5
0-2 mm ince kum 17 60 85 100 100 100 100 100
0-4 mm ince hafif agrega 1 3 11 43 100 100 100 100
4-16 mm iri hafif agrega 0 0 0 0 0 65 99 100
2.seri KYHB 6 19 30 47 70 90 100 100

148
KYHB retiminde kullanlan agregalarn zelliklerinin belirlenmesi iin, TS 3529a
gre ince, iri ve tuvenan agregada skk birim arlk ile gevek birim arlk tayini
deneyleri, TS EN 1097-6ya gre iri ve ince agregada zgl arlk ve su emme oran
tayini deneyleri yaplm, Tablo 3de gsterilmitir.

Tuvenan hafif agregann skk birim arl 729 kg/m
3
, gevek birim arl 684
kg/m
3
dr.

Tablo 3 Agregalarn skk ve gevek birim arlk, zgl arlk ve su emme oran
deneyi sonular.



Agrega
Skk
birim
arlk
(kg/m
3
)
Gevek
birim
arlk
(kg/m
3
)
Kuru zgl
arlk
(kg/m
3
)
Doygun
kuru yzey
zgl
arlk
(kg/m
3
)
Grnen
zgl
arlk
(kg/m
3
)
Su emme
oran (%)
0-2 mm
ince kum
1654 1472 2270 2330 2410 2.5
0-2 mm
ince hafif
agrega
1228 1039 1850 1960 2080 6.0
0-4 mm
ince hafif
agrega
759 714 1280 1440 1520 12.4
4-16 mm iri
hafif agrega
703 654 1040 1240 1290 18.5

imento

KYHB retiminde, zgl arl 3.06 kg/dm
3
olan CEM I 42.5 N imentosu
kullanlmtr. Konya imento A.. tarafndan retilen imentonun TS EN 197-1e
uygunluu, fabrika laboratuarnda test edilmitir. Bulunan deerler ve TS EN 197-1e
uygunluu Tablo 4de verilmitir.

Tablo 4 imentoya ait kimyasal ve fiziksel deerler ve TS EN197-1de istenendeerler.
zellik
Elde edilen
deerler

TS EN 197-1de (TS 19)
istenen deerler

Kimyasal zellikler En az En ok
Kzdrma kayb (%) 4.33 5.00
znmeyen kalnt (%) 0.26 5.00
Kkrt trioksit (SO
3
) (%) 2.85 3.50
Klorr (Cl) (%) 0.0120 0.10
Fiziksel zellikler
2 gnlk basn dayanm (Nt/mm
2
) 22.7 10.0
7 gnlk basn dayanm (Nt/mm
2
) 35.0
28 gnlk basn dayanm (Nt/mm
2
) 45.3 42.5 62.5
Priz balangc (min) 145 70
Hacim genlemesi (mm) 1 10

Uucu Kl ve Silis Duman

KYHB retiminde kullanlan mineral katk maddesi, Tunbilek Termik Santrali uucu
kl olup, zgl arl 1.77 kg/dm
3
dr. Tunbilek uucu kl iin Bata imento
149
A. laboratuarnda deney sonucunda bulunmu deerler ve TS EN 450ye uygunluu
Tablo 5de verilmitir.

Tablo 5 Bata imento A. laboratuarlarnda bulunan deerler ve TS EN 450de
istenen deerler.
Kimyasal zellik Elde edilen deerler TS EN 450de istenen deerler
SiO
2
(%) 53.66 > 25
Al
2
O
3
(%) 18.93
Fe
2
O
3
(%) 11.2
CaO (%) 2.32
MgO (%) 6.95
SO
3
(%) 1.41 < 3
Cl (%) - < 0.10
Na
2
O (%) 0.16
K
2
O (%) 1.27 < 1
P
2
O
5
(%) 0.14
TiO
2
(%) -
Mn
2
O
3
(%) 0.18
Kzdrma Kayb (%) 0.4 < 5
Toplam (%) 96.2

Kimyasal Katk

KYHB retiminde kimyasal katk maddesi olarak, modifiye polikarboksilat esasl, ak
kahverengi renginde, 1,07 kg/l younluunda, sv, nc nesil sper akkanlatrc
beton katk maddesi kullanlmtr.

Su

KYHB retiminde beton karma suyu olarak Ykselen havzasndan temin edilen ve
iilebilir zellikteki Seluk niversitesi Alaaddin Keykubat Kamps ebeke suyu
kullanlmtr.

Beton Karmlar, retimleri ve Yaplan Deneyler

Bu almada laboratuarda 350, 400, 450 ve 500 kg/m
3
olmak zere 4 farkl dozajda
KYHB retilmitir. Beton karm hesaplar TS 2511e gre yaplmtr. 1. ve 2. seri
karmlarda ncelikle hafif agrega mikserin ierisine konulmu ve kartrlmtr. 1.
seri karmda hafif agregann arlnn %10u kadar, 2. seri karmda ise %13
kadar su mikserin ierisine ilave edilerek agregaya 30 dakikalk bir n emdirme
uygulanmtr. Daha sonra karma imento ve ilgili literatrlerdeki neriler de dikkate
alnarak imentonun arlka %47si orannda uucu kl ilave edilmitir. Kuru
karmdan sonra karm suyu ve akkanlatrc katk maddesi ilave edilerek mikserde
en az 4 dakikalk bir karm uygulanmtr. Su ve akkanlatrc katk maddesi
miktarlar, taze KYB zelliklerini salayacak ekilde n deneyler ile tespit edilmi,
gerek karmlar belirlenmi, beton bu deerlere gre retilmitir.

Her karmda retilen betonlar iin EFNARC 2002ye gre kme yaylma deneyi, V
hunisi ak deneyi ve L kutusu deneyleri yaplmtr. Kendiliinden yerleen beton
deney koullarn salayan KYHBlere hibir ekilde sktrma ilemi uygulanmadan
kalplara yerletirilmitir. KYHBlerin kartrlmas srasnda herhangi bir ayrma
150
problemi ile karlalmamasna ramen, kalplara yerletirildikten sonra agrega
younluunun dk olmas ve betonun ok akc kvamda olmas sebebiyle, hafif
betonlarn vibrasyonunda olduu gibi, iri agregalarn bir ksm en st yzeyde
toplanmtr. Agregann yzeye kmasnn, daha kat kvaml beton elde edilerek
nlenmesi dnlmtr. Bu sefer de KYB zellikleri salanamamtr. nce agrega
miktarnn yksek oranda seimi ve uucu kl kullanm, dk su/balayc oran,
azaltlm en byk agrega tane ap, uygun ayrma direncini salamak iin seilmitir.
1 gn sonra kalptan kartlan KYHBler 5. veya 26. gne kadar oda scaklndaki su
ierisinde bekletilmi, 7. veya 28. gnlerde deneye tabi tutulmutur. KYHBlerin
karm oranlar Tablo 6da, kendiliinden yerleen beton deney yntemlerinden elde
edilen sonular ise Tablo 7de verilmitir. Kp biimindeki numune boyutlar 15x15x15
cm olan; 7 gnlk basn dayanm deneyi iin 3er numune, 28 gnlk basn dayanm
deneyi iin 3er numune, silindir biimindeki numune boyutlar 15/30 cm olan; 28
gnlk silindir yarma deneyi iin 3er numune, kiri biimindeki numune boyutlar ise
10x10x50 cm olan; 28 gnlk eilme dayanm deneyi iin 3er numune kullanlmtr.
Ayrca sertlemi betonun etv kurusu arlnn belirlenmesi iin 3er adet numune
kullanlmtr.

Tablo 6 1. ve 2. seri KYHB karmdaki beton bileimleri.
Dozaj kg/m
3

1. seri karmdaki beton bileimleri
350 400 450 500
imento (kg/m
3
) 350 400 450 500
Uucu kl (kg/m
3
) 165 188 212 235
Uucu kl/Toplam balayc (%) 32 32 32 32
Su (kg/m
3
) 252 253 252 250
Su/Toplam balayc (%) 49 43 38 34
0-2 mm ince hafif agrega (kg/m
3
) 288 270 253 238
0-4 mm ince hafif agrega (kg/m
3
) 282 265 248 233
4-16 mm iri hafif agrega (kg/m
3
) 182 171 160 150
Islatma suyu 75 71 66 62
Sperakkanlatrc (SA) (kg/m
3
) 6.70 8.82 9.93 13.23
SA /Toplam balayc (%) 1.3 1.5 1.5 1.8
Ortalama taze birim hacim arlk (kg/m
3
) 1521 1541 1595 1610
Ortalama etv kurusu birim hacim arlk
(kg/m
3
)
1393 1408 1437 1531
Dozaj kg/m
3

2. seri karmdaki beton bileimleri
350 400 450 500
imento (kg/m
3
) 350 400 450 500
Uucu kl (kg/m
3
) 165 188 212 235
Uucu kl/Toplam balayc (%) 32 32 32 32
Su (kg/m
3
) 227 235 225 221
Su/Toplam balayc (%) 44 40 34 30
0-2 mm ince kum (kg/m
3
) 367 341 327 310
0-4 mm ince hafif agrega (kg/m
3
) 302 281 270 255
4-16 mm iri hafif agrega (kg/m
3
) 195 182 174 165
Islatma suyu (kg/m
3
) 65 60 58 55
Sperakkanlatrc (SA) (kg/m
3
) 6.18 8.82 7.94 9.56
SA /Toplam balayc (%) 1.2 1.5 1.2 1.3
Ortalama taze birim hacim arlk (kg/m
3
) 1649 1684 1689 1743
Ortalama etv kurusu birim hacim arlk (kg/m
3
) 1541 1546 1551 1664
151
Tablo 7 1. ve 2. seri KYHB iin kendiliinden yerleen beton deney yntemlerinden
elde edilen sonular.
1. seri taze KYHB karm deney sonular Dozaj kg/m
3

llen zellik 350 400 450 500
Yaylma ap (650-800 mm olmal) 690 695 700 740
50 cm apa ulamas iin geen sre (2-5 sn
olmal)
2.60 2.67 3.49 4.07
V-Hunisinde ak sresi (6-12 sn olmal) 9.93 8.60 10.45 10.86
L Kutusunda 20 cmye ulama sresi 0.55 0.58 0.60 0.62
L Kutusunda 40 cmye ulama sresi 1.15 1.18 1.20 1.23
L Kutusunda h
2
/h
1
oran (>0.8 olmal) 0.88 0.91 0.90 0.95
2. seri taze KYHB karm deney sonular Dozaj kg/m
3

llen zellik 350 400 450 500
Yaylma ap (650-800 mm olmal) 720 730 750 780
50 cm apa ulamas iin geen sre (2-5 sn
olmal)
2.20 2.73 2.78 3.32
V-Hunisinde ak sresi (6-12 sn olmal) 10.10 10.48 9.54 11.60
L Kutusunda 20 cmye ulama sresi 0.53 0.55 0.60 0.62
L Kutusunda 40 cmye ulama sresi 1.14 1.16 1.19 1.23
L Kutusunda h
2
/h
1
oran (>0.8 olmal) 0.89 0.91 0.92 0.96

TS 2941e gre her karm iin er numunede taze beton birim hacim arl tayini
deneyi yaplmtr. TS 3114e gre basn dayanm tayini deneyi, TS EN 12390-5e
gre eilme dayanmnn tayini ve TS EN 12390-6e gre yarmada ekme dayanmnn
tayini deneyleri ve ayrca TS 3234e gre kuru birim hacim arlk deneyleri
yaplmtr.

Sertlemi beton deneylerinden, basn dayanm tayini, silindir yarma deneyi ve kiri
eilme deneyi sonular Tablo 8de verilmitir. Ayrca taze beton birim hacim arlk ve
sertlemi beton etv kurusu birim hacim arlk deney sonular Tablo 8de verilmitir.

Tablo 8 1. ve 2. seri KYHB iin basn, silindir yarma, eilme, taze beton birim hacim
arlk ve sertlemi beton birim hacim arlk deneyi sonular
Karm
imento
dozaj
Basn
dayanm
f
ck,28
(N/mm
2
)
Yarmada
ekme
dayanm
f
ct
(N/mm
2
)
Eilme
dayanm
f
cf
(N/mm
2
)
Taze beton
birim hacim
arl
kg/m
3

Sertlemi
beton
birim
hacim
arl
kg/m
3

350 21.0 1.22 3.25 1521 1393
400 21.1 1.59 3.39 1541 1408
450 24.3 1.68 3.72 1595 1437
1. seri
KYHB
500 24.8 1.66 4.51 1610 1531
350 21.7 1.19 3.15 1649 1541
400 27.6 1.33 3.40 1684 1546
450 29.2 1.78 3.93 1689 1551
2. seri
KYHB
500 33.2 2.08 4.70 1743 1664
152
Deney Sonularnn rdelenmesi

Tuvenan haldeki Nevehir bims agregasnn skk birim arl 729 kg/m
3
, gevek
birim arl 684 kg/m
3
dr. Gevek birim arlnn en byk deeri, 684 kg/m
3

olduundan TS 1114e gre hafif agregadr. nce kumun su emme deeri %2.5 iken,
hafif agregann su emme deeri ince agregada %12.4, iri agregada %18.5 deerine
ulamtr. Yksek su emme deeri hafif agregalarn bilinen zelliidir. Hafif agregalar
su ile temas ettiklerinde, hemen su emmeye balarlar. Ancak doyma haline tam
ulaamadklarndan, hafif agregalar donma ve zlmeden etkilenmezler.

EFNARCn KYBler iin belirlemi olduu ltlere gre, KYBlerde yaylma apnn
650 ile 800 mm arasnda, yaylma apnn 50 cm ye ulama sresinin 2 ile 5 sn arasnda
ve V hunisinden akma sresinin 6 ile 12 sn arasnda olmas gerekmektedir. Ayrca L
kutusu deneyinde kutunun her iki tarafndaki seviye orannn 0.8den byk olmas
istenmektedir. Bu almadaki yaylma testi deerlerine gre karmlarn yaylma
genilikleri 690 ile 780 mm, 50 cm genilie ulama sresi 2 ile 5 sn arasnda
deimektedir. Yaylma deneyi sonularna gre her iki karm da KYB zellii
gstermektedir. Ayn dozajdaki 1. seri KYHBlerde yaylma ap deerlerinin 2. seri
KYHBlere gre daha az olmas 1. seri KYHBlerin younluunun daha az olmas ile
aklanabilir.

V hunisinden akma sresi tm karmlarda 9 ile 12 sn arasnda deimektedir. L
kutusunda h
2
/h
1
oran 0.9 ile 1.0 arasnda bulunmutur. V hunisi ve L kutusu deneyi
sonularna gre de karmlar KYB zellii gstermektedir.

KYBnin yaylma ve yerleme zelliinin betonun arlna bal olduu
bilindiinden, younluun azalmasyla yaylma ve yerleme zelliklerinin de azalmas,
beklenen sonutur. Her iki seri KYHBlerde younluk arttka yaylma ap da
artmtr. Yaylma apnn artmasyla 50 cm genilie ulama sresinin de artt
grlmtr. Younluun artmas genel olarak V hunisinden ak sresinin artmasna
sebep olmutur. Ayrca 1. ve 2. seri KYHBlerde younluun artmasyla birlikte L
kutusu deneyinde betonun 20 cm ve 40 cmye ulama sreleri artm, h
2
/h
1
orannn
ykseldii grlmtr.

TS EN 206-1e gre hafif beton, etv kurusu durumdaki younluu 800 kg/m
3
veya
daha byk olup, 2000 kg/m
3
gemeyen beton olarak tanmlanmaktadr. Buna gre
retilen tm betonlar hafif beton snfna girmektedir.

Her iki seri KYHBde toplam balayc miktarnn artmas basn dayanmn
artrmtr. Literatrdeki katk maddesiz hafif beton ile ilgili almalar ile kyaslama
yapldnda, bu almada tm karmlara ilave edilen uucu kln basn
dayanmlarn artrd sylenebilir. Ayrca 1. ve 2. seri KYHBler birbirleriyle
kyaslandnda 2. serideki karmlara ilave edilen normal arlkl ince kumun betonun
basn dayanmn artrd gzkmektedir. Silindir numunelerdeki yarmada ekme ve
orta noktadan yklenen kiriteki eilme dayanmlar incelendiinde, beklenildii gibi, 1.
ve 2. seri KYHBlerde basn dayanm ve younluk arttka ekme dayanmlar da
ykselmitir.


153
Sonular Ve neriler

Bu almada, Trkiye doal agrega ynnden zengin malzeme yataklarna sahip
olduu iin, Nevehir Bims Agregas kullanlarak, kendiliinden yerleen hafif beton
retilmesi amalanmtr.

Bu almadaki tm karmlar, KYB zellii gstermektedir. Younluun artmas
yaylma apn da artrmtr. Yaylma apnn byk olduu betonlarda 50 cm genilie
ulama sresinin artt grlmtr. Younluun artmas genel olarak V hunisinden
ak sresinin de artmasna sebep olmutur. Ayrca L kutusu deneyinde betonun 20 cm
ve 40 cmye ulama srelerinin ve h
2
/h
1
orannn ykseldii grlmtr.

Yaplan almada KYHBde yksek akclk, akkanlatrc kimyasal katklar yardm
ile; betonun ayrma direnci ise, ince malzeme miktar ok yksek tutularak
gerekletirilebilecei grlmtr.


KYHBnin doldurma zelliinin yannda, donatlar arasndan kolayca geebilir zellikte
olmas da gerekmektedir. Bu zelliin, su miktarn artrarak salanmas durumunda
betonun ayrma direnci bozulmaktadr. Bu nedenle ayrmann gstergesi olan
viskozite zellii ok klmemelidir. KYHBlerin bu zelliklerini dk su/ince
malzeme oranlarnda saladklar gzlenmitir. nce maddenin yani uucu kln
balayc zellikte seilmesi durumunda dayanmlarn artt grlmtr. Tm
karmlara ilave edilen uucu kln basn dayanmlarn artrd sylenebilir. Ayrca
2. seri KYHBlerde kullanlan ince kumun dayanm artrd gzlenmitir.

Silindir numunelerdeki yarmada ekme ve orta noktadan yklenen kiriteki eilme
dayanmlar incelendiinde, beklenildii gibi, basn dayanm arttka ekme
dayanmlar da ykselmitir.

KYHBnin salad faydalarn net olarak grlebilmesi iin uygun tasarm yaplmal,
uygun malzemeler ve uygun beton kalplar kullanlmal ve beton dkm eitimli
iiler ile gerekletirilmelidir.

Kaynaklar

Akel H., 1995, Karapnar Volkanik Agregasndan (TS 4047 ye uygun) Hazr
Deme ve at Plaklar mali, Doktora Tezi, Seluk niversitesi Fen Bilimleri
Enstits, Konya.

EFNARC 2002 Specifications and Guidelines for Self-Compacting Concrete.

Felekolu, B., Baradan, B., 2004, Kendiliinden Yerleen Betonlarn Mekanik
zellikleri, Beton 2004 Kongresi Bildirileri, pp.234-243, 10-12 Haziran 2004,
stanbul.

Grdal, H., Yceer, Z., 2004, Trkiye ve Dnyada kendiliinden Yerleen Beton
Uygulamalar, Beton 2004 Kongresi Bildirileri, pp.244-254, 10-12 Haziran 2004,
stanbul.

154
Salam, A.R., Parlak, N., Doan, .A., zkul, M.H., 2004, Kendiliinden Yerleen
Beton ve Katk-imento Uyumu Beton 2004 Kongresi Bildirileri, pp.213-224, 10-12
Haziran 2004, stanbul.

TS 130/Nisan 1978, Agrega Karmlarnn Elek Analizi Deneyi in Metot.

TS 1114 EN 13055-1/Nisan 2004, Hafif Agregalar-Blm 1: Beton, Har ve erbette
Kullanm in.

TS 2511/ubat 1977, Tayc Hafif Betonlarn Karm Hesap Esaslar.

TS 2941/Ocak 1978, Taze Betonda Birim Arlk, Verim ve Hava Miktarnn Arlk
Yntemi ile Tayini.

TS 3234/Eyll 1978, Bimsbeton Yapm Kurallar, Karm Hesab ve Deney Metotlar.

TS 3529/Aralk 1980, Beton Agregalarnn Birim Arlklarnn Tayini.

TS EN 197-1/Mart 2002, imento-Blm 1: Genel imentolar-Bileim, zellikler ve
Uygunluk Kriterleri.

TS EN 206-1/Nisan 2002, Beton-Blm 1: zellik, Performans, malat ve Uygunluk.

TS EN 450/Nisan 1998, Uucu Kl-Betonda Kullanlan-Tarifler, zellikler ve Kalite
Kontrol.
TS EN 1097-6/Mart 2002, Agregalarn Mekanik ve Fiziksel zellikleri iin Deneyler
Blm 6: Tane Younluu ve Su Emme Orannn Tayini.

TS EN 12390-5/Nisan 2002, Beton-Sertlemi Beton Deneyleri-Blm 5: Deney
Numunelerinin Eilme Dayanmnn Tayini.

TS EN 12390-6/Nisan 2002, Beton-Sertlemi Beton Deneyleri-Blm 5: Deney
Numunelerinin Yarmada ekme Dayanmnn Tayini.

Ylmaz, K., Canpolat, F., 2002, Etkin Vibrasyonun Beton Kalitesindeki nemi,
DE Mhendislik Fakltesi Fen ve Mhendislik Dergisi Cilt. 15, Say. 2, ZMR


155
Genletirilmi Polistrenli Hafif Beton Uygulamas



Mustafa Erdoan Serdar Karablen
Bursa Beton Sanayi ve Ticaret A.. Ulu
Cadde No: 20 Osmangazi / Bursa
Tel: (224) 251 21 90
E-Posta: m.erdogan@bursabeton.com.tr
Bursa Beton Sanayi ve Ticaret A.. Ulu
Cadde No: 20 Osmangazi / Bursa
Tel: (224) 251 21 90
E-Posta: s.karabolen@bursabeton.com.tr


Serpil Ulu
Bursa Beton Sanayi ve Ticaret A.. Kalite Kontrol ve Ar-Ge Laboratuvar
Bursa zmir yolu 20. km. Grkle / Bursa
Tel: (224) 483 31 50
E-Posta: s.ulu@bursabeton.com.tr



z

Bursa Merinos Fabrikasnn Atatrk Kltr Merkezi ve Merinos Kltrpark olarak
dzenlenmesi kapsamnda, yapnn tayc ereve sistemi korunmak kaydyla,
yaplm olan statik hesaplar neticesinde mevcut deme kaplamas kaldrlarak, yerine,
tama gc olmayan ancak sisteme en az yk getirecei planlanan ve ayn zamanda s
yaltm vazifesi gsterecei ngrlen hafif beton tercih edilmitir. Yaplan laboratuar
denemeleri sonucunda istenen zelliklere uygun tasarm belirlenmi ve endstriyel
retime geilmitir. Bu almada, firmamz tarafndan temin edilen granle stiroporlu
hafif beton uygulamas detayl bir ekilde irdelenmektedir.

Anahtar szckler: Genletirilmi polistren, Hafif beton, Birim arlk, Is yaltm
















156
Giri

Gnmzde, tm dnyada olduu gibi lkemizde de kentsel dnm projeleri nem
kazanmaktadr. Bazen ekonomik mrn tamamlam yaplarn ilevleri deitirilerek
nitelikli ve kaliteli yeni bir deer oluturulabilirken, baz durumlarda da var olan
kaldrp gereinde yeniden ina etmek ve kente yeni eklemeler yapmak ada bir
planlama yntemi olarak kabul grmektedir.

Cumhuriyet Trkiye'si sanayi devriminin simgelerinden biri olan Bursa Smerbank
Merinos Ynl Sanayi Dokuma Fabrikas Kasm 1935 tarihinde temeli atlm, 2 ubat
1938 tarihinde Mustafa Kemal Atatrk tarafndan hizmete almtr. 1970'lere kadar
gelierek ve byyerek son derece verimli bir ekilde alan fabrika bu dnemden
sonra eski verimini devam ettiremeyip, zarar eden bir iletme durumuna gelmitir.
Smer Holding A.. mlkiyetinde bulunan fabrika, zelletirme Yksek Kurulu'nun
25.10.2004 tarihli karar ile eitim, halka ak kltr, sanat ve rekreasyon amalarnda
kullanlmak zere Bursa Bykehir Belediyesi'ne devredilmitir.

Toplam 261 806 m
2
yzlml Merinos fabrika alannn Atatrk Kltr Merkezi ve
Merinos Kltrpark olarak dzenlenmesi; Bursa ve yakn evresini dorudan
ilgilendirdii gibi tm lkenin de ilgi oda olacak ok nemli bir kamu yatrm ve
ulusal lekte dier kentlere de rnek oluturabilecek bir dnm projesidir (Bkz
Resim 1 2 3 ) [3].




Resim1 Projenin Vaziyet Plan




157


Resim 2 Maket Grn. Resim 3 Maket Grn.


Proje kapsamnda, Koruma Kurulu kararna gre tescil edilen 11 adet ve korunmas
tavsiye edilen 2 adet olmak zere toplam 13 adet yapnn restorasyonu
gerekletirilecek ayrca tm ak alan kamusal kentsel park oluturma amacna
ynelik olarak Kltrpark biiminde dzenlenecektir. Ana Bina Kongre Kltr
Merkezi olarak deerlendirilecek, dier binalar ise kltr ve rekreasyon amal
dzenlenecektir. lave yaplacak yaplarn projeleri hazrlanp bununla birlikte alanda
bulunan mevcut yaplarn rleveleri kartlarak restorasyon amal n projeleri
hazrlanp koruma kurulu onay alnmtr. 20.03.2006 tarihinde uygulama ihalesi
yaplm olup ihaleyi kazanan mteahhit firmalar tarafndan almalara balanmtr.

Mteahhit firmann kongre binasna dntrecei ana bina olan fabrika binasnn
toplam alan 109 424 mdir. Bu yapnn tayc ereve sistemi korunmak kaydyla,
yaplm olan statik hesaplar neticesinde mevcut deme kaplamasnn kaldrlarak,
yerine, tama gc olmayan ve sisteme en az yk getirecei planlanan ve ayn zamanda
s yaltm grevi gsterecei ngrlen hafif beton tercih edilmitir.

Mteahhit firma, bu balamda, firmamzdan birim arl 850 950 kg/m , 28 gnlk
basn dayanm en az 3 MPa ve sl iletkenlik katsays en fazla 200 mW/mK olan hafif
beton talep etmitir.


















158
Hafif beton kullanlmasn gereke klan sebebe bakacak olursak;

Eski Durum









Yeni Durum






Yeni projeye gre deme kotunun ykseltilmesi neticesinde beraberinde arlk
problemi de getirecei iin; yukardaki kesitlerden de grlecei zere; hafif beton
yerine normal beton kullanlmas durumunda;

900 x 0,15 = 135 kg/m yerine 2400 x 0,15 = 360 kg/m ilave yk oluacaktr. Bu art,
toplam arln 685 + (360 135) = 910 kg/mye kmasna ve yapnn statik adan
riskli duruma gelmesine sebebiyet vermektedir. Hafif beton kullanlmas durumunda
ise; sadece 37 kg/m fazladan arlk ile bu sorun alrken, yap 360 135 = 225 kg/m
fazla ykten kurtulmu olacaktr.

Yaplan kot taramas sonucu ortalama 15 cm. kalnlkta uygulanmas ngrlen hafif
beton miktar yaklak olarak 10 000 m olup, tebliin hazrland sralarda 7.075 m
dklm durumdadr.







Toplam arlk = 648 kg/m
Toplam arlk = 685 kg/m

159
Uygulama

Deneysel alma

nceki yllarda da ( 2003 ylnda ) benzeri projelerde fiili uygulamas gerekletirilen
hafif betonun bu projedeki endstriyel retimine balamadan nce, mteahhit firma
tarafndan talep edilen beton zelliklerini karlamak amacyla; birim arlk, hava
ierii, 30 dakikalk kvam kayb, sl iletkenlik katsays, 3 7 28 gnlk basn
dayanmlar ve granle ekspande polistrenin younluundaki deikenlikleri kapsayan
bir seri deneysel alma yaplmtr. Yukarda bahsi geen deneyler 15.12.2006
19.01.2007 tarihleri arasnda firmamzn Grklede kurulu Kalite Kontrol ve Ar-Ge
laboratuarnda gerekletirilmitir.

Denemelerde, 20 2 cm. kvam hedef alnm olup, yaplan karmlara ait veriler
Tablo 1 de grlmektedir.

Tablo 1 - Beton deneme karmlar tablosu.

Deney tarihi 15.12.2006
Karm No K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10
imento (CEM I) (kg/m) 310 320 330 340 350 360 370 380 390 400
Uucu kl (kg/m) 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50
Krma kum (kg/m) 420 405 385 370 365 345 345 325 310 310
Kimyasal katk
(sper ak.) (%)
1,0
Kimyasal katk (hava
sr.) (%)
1,2
Granle EPS (kg/m) 10,45 10,50 10,60 10,60 10,50 10,50 10,45 10,40 10,50 10,35
Su/imento 0,41 0,40 0,39 0,39 0,38 0,38 0,37 0,37 0,36 0,36
Beton sc. (C) 19 19 20 18 18 19 19 19 18 18
Hava sc. (C) 14 15 16 14 13 12 11 11 10 9
kme (cm.) (bal.) 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18
kme (cm.) (30 dk.) 16 17 16 16 16 17 16 16 15 16
Birim arlk (kg/m) 906 912 913 878 893 932 902 885 897 921
Hava (%) 20 19 19 22 21 18 20 22 21 18
3 gn 0,9 1,0 0,8 1,2 1,6 1,4 1,5 1,4 1,6 1,5
7 gn 1,3 1,6 1,6 2,1 2,9 3,2 3,0 3,0 3,4 3,5
Basn
dayanm
(MPa) 28 gn 2,2 2,5 2,8 2,9 3,8 4,3 4,0 4,4 4,2 4,7

Yaplan laboratuvar almalar iinden seilen 5 adet farkl karma ait deney
numuneleri sl iletkenlik deneyi (TS 825, TS 388, TS ISO 8301, TS EN 12667)
gerekletirilmek zere zocam A.. Ar-Ge laboratuarna gnderilmi olup buradan
elde edilen deerler Tablo 2de verilmektedir (Yldz ve Kaya, 2004).

Tablo 2 Isl iletkenlik deney tablosu

Numune no
Isl iletkenlik
(mW/mK)
Birim Arlklar
(kg/m
3
)
K 5 161,3 893
K 7 180,4 902
K 3 172,3 913
K 4 154,3 878
K 6 198,0 932

160
Malzemeler

imento

Denemelerde Bursa imento Fabrikas A.. tarafndan retilen CEM I tipi imento
kullanlm olup zellikleri Tablo 3 de grlmektedir.

Tablo 3 - Kullanlan imentonun zellikleri.

Basn dayanm (N/mm)
zgl
arlk
Blaine zgl
yzeyi
(cm/gr)
45
m
st
Kzdrma
kayb (%)
SO
3
(%)
Cl
(%) 1 gn 2 gn 7 gn 28 gn
3,15 3485
%
12
3,45 2,47 0,011 12,8 22,7 41,4 53,4


Mineral Katk

Orhaneli Termik Santralinden temin edilen uucu kl kullanlmtr. Kullanlan uucu
kln fiziksel ve kimyasal zellikleri Tablo 4 de grlmektedir.

Tablo 4 - Kullanlan mineral katknn zellikleri.

zgl arlk 2,05
ncelik (45 m elek st, %) 31,2
28 gn 80,8 Puzolanik aktivite
indisi (%) 90 gn 97,3
Kzdrma kayb (%) 0,46
Klorr (%) 0,009
SO
3
(%) 2,87
Serbest CaO (%) 2,13
Genleme (mm) 3

Agrega

Grsu / Bursa blgesinden temin edilen krma kum kullanlmtr. Kullanlan agregann
zellikleri Tablo 5de grlmektedir.

Tablo 5 - Kullanlan agregann fiziksel zellikleri.

Fiziksel zellikler
5,6 mm. 100
4 mm. 92
2 mm. 64
1 mm. 43
0,5 mm. 30
0,25 mm. 21
0,125 mm. 14
Elekten geen (%)
0,063 mm. 9
ncelik modl (F.M.) 3,36
zgl arlk (DKY) 2,64
Su emme (arlka, %) 1,33
Metilen mavisi deeri 0,5

161

Genletirilmi Polistren

retici firmadan temin edilen granl haldeki genletirilmi polistrenin birim arl
20 kg/m
3
dr.


Kimyasal Katk

Deneme karmlarnda iki farkl kimyasal katk kullanlmtr. Bunlardan ilki karm
suyunu azaltmak amacyla kullanlan sper akkanlatrc katk (ligno+naftalin
slfonat esasl); ikincisi ise betonu hafifletmek amacyla kullanlan sodyum tuzlar
karmndan oluan hava srkleyici katkdr. Kullanlan kimyasal katklara ait fiziksel
ve kimyasal veriler Tablo 6da grlmektedir.

Tablo 6 - Kullanlan kimyasal katklarn zellikleri.

Katknn cinsi Sper akkanlatrc Hava srkleyici
Grnm, renk Koyu kahverengi sv Koyu kahverengi sv
Younluk (gr/cm) 1,190 1,008
Kuru madde (%) 39,1 3,6
pH 8,4 8,6
Suda znr klorr (%) < 0,1 < 0,1
Alkali miktar (%, Na
2
O) < 5,0 < 5,0



Endstriyel retim

Endstriyel retimin gerekletirilmesi amacyla hafif betonun kullanlaca antiyeye
(Atatrk Kltr Merkezi ve Merinos Kltr Park) mesafesi en yakn (8km) ve retim
kapasitesi 60 m
3
/saat olan tesis seilmitir. Endstriyel olarak retilen betonlara birim
arlk, hava miktar, kvam, kvam kayb ve basn dayanm deneyleri uygulanmtr.
retim prosesinde, her transmikser doluma girmeden nce gerekli EPS miktar
yklenmi, dier bileenler konvansiyonel betondaki gibi santralde yklenmitir. Bu
ekilde bir transmikserin dolumu toplam 30 dakikay bulmutur. Ancak, betonun
hafifliinden dolay kolay ve az zamanda gerekleen dkm sresi gz nne
alndnda toplam srenin konvansiyonel beton dkm sresinden farkl olmad
ortaya kmaktadr. Ancak, retim esnasnda yaplan zemin kodu okumalar neticesinde
zaman zaman kalp hacmi ile sevk edilen beton hacmi arasnda farkllklar
gzlemlenmitir. Bunun nedeni olarak, granle haldeki EPS reticisinden temin edilen
hammaddedeki (fabrikadaki retiminden kaynaklanan) younluk deikenlii ve
ngrlen hava miktarndaki deikenlik n plana kmtr. Bu deikenliklerden
dolay, endstriyel retim iin ngrlen beton karm oranlarnn sk sk gzden
geirilmesi gerei ortaya kmtr.







162
Tablo 7 8 9 da endstriyel retime ait bilgiler yer almaktadr.

Endstriyel retim sresince alnan 76 takm taze beton numunesine ait verilerin
ortalama deerlerini ve istatistiksel bilgileri ieren tablo aada grlmektedir.



Tablo 7 Taze ve sertlemi GPHB deney sonular

Birim
Arlk
Hava
erii kme
kme
Kayb
(30
dk.)
Beton
Scakl
Hava
Scakl
Basn
Dayanmlar
(MPa)
Standart
Sapma
Hafif Beton
(kg/m) (%) (cm) (cm) (C) (C)
3
gn
7
gn
28
gn
Minimum 811 17 12 1 19 5 0,9 1,8 2,8
Maksimum 923 32 25 4 32 23 1,4 2,4 3,9

28

Ortalama 865 28 16 2 27 12 1,1 1,9 3,5 0,11



Tablo 8 Isl iletkenlik ve younluk deneylerine ait istatistiksel deerler

Isl letkenlik
Katsays
Geniletilmi
Polistren
Younluk
Hafif Beton
(mW/mK) (kg/m)
Standart Sapma
Minimum 167,1 17
Maksimum 190,3 22

28

Ortalama 176,8 19 0,8



Tablo 9 GPHB karm tablosu.

BETON BLEENLER ( kg / m )
imento Su W/C Kimyasal Katk-1 Kimyasal Katk-2 EPS Mineral
Ta
Kumu
Toplam
Miktar
(kg)
Tipi (kg) (kg) (%) CNS (kg) (%) CNS (kg) Katk ( kg )
0/5
(kg)
(kg/m)
350 CEM I 140 0,38 4,00 1,00 DARACEM 4,80 1,20 AE 3 10,5 50 335
42,5 R 556 E

894








163
Sonular ve Deerlendirme

Gelien toplumlarda, sosyo-ekonomik seviye ykseldike deien tketici talepleri,
reticileri tketicilerin beklentilerini karlayacak yeni rnler retmeye zorlamaktadr.
Tketicinin ihtiyalarna cevap veremeyen firmalar ise rekabet ortamnda ciddi
skntlar yaamaktadrlar. zellikle son 20 ylda, dnyada ve Trkiye'deki genel nfus
art, byme ve uluslararas haberleme ve ticaretin artmasna paralel olarak,
tketiciler daha kaliteli ve ihtiyaca ynelik rnleri talep etmilerdir.

Bu balamda Atatrk Kltr Merkezi ve Merinos Kltrpark projesinde kullanlmak
zere talep edilen hafif betonun nceki yllarda da retiminin gerekletirilmi olmas
ve beraberinde edinilen tecrbelerin bahsi geen projedeki hafif beton uygulamasnda
ciddi katks olmutur. Buna ramen retilen hafif betonun birim hacmindeki sk
deiimler, retici olarak bizi bunun sebeplerini aratrmaya itmitir. ncelemelerin
sonucunda ekspande polistren retiminden kaynaklanan hammaddedeki younluk
deikenlii ile hava srkleyici katknn betonun transferi esnasnda geen sreye
bal olarak gsterdii performansdaki deikenliin hedeflenen beton hacminin elde
edilmesindeki farkllklarn en nemli sebebi olarak grlmtr.

Trkiyede balca EPSli hazr beton uygulamalar arasnda en byklerinden biri
olarak yer alan bu almada talep sorunsuz bir ekilde karlanmtr. Bylelikle hazr
beton sektrnde alternatif bir rn pazara tantlm ve kazandrlmtr. Tablo 7ye
bakldnda, talep edilen; birim arl 850 950 kg/m , 28 gnlk basn dayanm
en az 3 MPa ve sl iletkenlik katsays en fazla 200 mW/mK olan hafif beton retilmi
ve yerine yerletirilmitir. Eer birim arl 2300 kg/m
3
olan donatsz bir beton bu
projede tercih edilseydi, m
2
ye ilave 345 kg yk gelecei gibi, sl iletkenlik katsays da
1740 mW/mK olacakt. Bu anlamda zellikle deprem blgelerinde binalar gereksiz
yklemelerden korumak iin granle EPSli hafif beton uygulamasnn optimum bir
zm olduu sylenebilir.


Teekkr Yaplan bu deneysel almalarda gerek yardmlarn, gerek teknik
desteklerini esirgemeyen Ginta A..ye teekkr ederiz.


Kaynaklar

TS 388 (1977), Plaka Metodu ile Is letkenliinin Tayini, Trk Standartlar Enstits.

TS 825 (1998), Binalarda Is Yaltm Kurallar, Trk Standartlar Enstits.

TS EN 12667 (2003), Yap Malzemeleri ve Mamullerinin Isl Performans-Mahfazal
Scak Plaka ve Is Ak Sayac Metotlaryla Isl Direncin Tayini-Yksek ve Orta Isl
Direnli mamuller, Trk Standartlar Enstits.

TS ISO 8301 (2002), Is Yaltm - Kararl Halde Isl Direncin Ve lgili zelliklerin
Tayini - Is ak Tayini in Metotlar, Trk Standartlar Enstits.

Yldz, S. ve Kaya, A. (2004), Styropor Kullanlarak Elde Edilen Hafif Betonlarn
Fiziksel zelliklerinin Deneysel Olarak Aratrlmas, Frat niversitesi Fen ve
Mhendislik Bilimleri Dergisi, 16(2),357366.

164





165
Eilmede Hafif Beton-Donat Aderansnn ncelenmesi


Ahmet Durmu Mehmet Emin Arslan
Prof. Dr. Ing. Karadeniz Teknik niversitesi,
naat Mh. Bl. 61080 Trabzon
Tel: 0 (462) 377 26 5949
E-Posta: durmus@ktu.edu.tr
Ar.Gr. Karadeniz Teknik niversitesi,
naat Mh. Bl. 61080 Trabzon
Tel: 0 (462) 377 26 5949
E-Posta: eminarslan81@yahoo.com

Hasan Tahsin ztrk
Ar. Gr. Karadeniz Teknik niversitesi, naat Mh. Bl. 61080 Trabzon
Tel: 0 (462) 377 26 68
E-Posta: htozturk@gmail.com



z

Bugn iin hafif betonlarn zelikleri geleneksel betonlarnki kadar iyi bilinmemektedir.
Gnmzde yrrlkte bulunan ulusal ve uluslararas betonarme ynetmelikleri
genellikle karakteristik basn dayanmlar en ok 50 MPa ve birim ktleleri ise en az
2000 kg/m
3
civarnda olan betonlar zerinde gerekletirilen deneysel ve teorik
inceleme sonularnn ortaklaa deerlendirilmesiyle hazrlanmtr. Sz konusu
ynetmeliklerde verilen bantlarn ve yaplan nerilerin hafif betonlar, zellikle
tayc hafif betonlar iin de geerli olduunu belirtmek, elde bu konuda yeterli
dzeyde gvenilir bilgiler olmadndan, bugn iin maalesef mmkn olmamaktadr.
Oysa son yllarda birok betonarme yap tayc hafif betonlar kullanlm ve
kullanmlarna devam edilmektedir. Bu yaplarn varlklarnn beton ile donat
arasndaki aderansa borlu olduu da reddedilemez bir gerektir.

Bu bildirinin temel amac, eilmede hafif beton-donat aderansnn geleneksel beton-
donat aderansyla karlatrmal olarak incelemesidir. Bu amala gerekletirilmi
alma bulgularnn irdelenmesinden elde edilen sonular, retilen tayc hafif beton-
donat aderansnn geleneksel betonunkinden nemli derecede dk olduunu,
dolaysyla da tayc hafif betonlarla ina edilen yaplarn tasarm iin bugn
yrrlkte bulunan ulusal ynetmeliklerimizde aderans konusunda verilen kurallarn
pek geerli olmadna iaret etmektedir.

Anahtar Szckler: Beton-Donat Aderans, Eilmede, Hafif Beton, Geleneksel Beton,
Nervrl Donat, Deneysel ve Teorik, Karlatrma


Giri

Geleneksel betonlarn tayc zeliklerinin yksek olmasna karlk, birim ktlelerinin
fazla oluu, yksek yaplarn inasnda dey tayc elemanlarn boyutlarn ok
byttnden problem olmaktadr. Dier taraftan bu tr yaplarda temel maliyeti
artrmakta, hatta pratik hayata geirilmesi gerekli, normale gre byk aklklarda,
166
bazen bu betonla yaplan eilme elemanlar kendi z ktlelerini bile tayamaz hale
gelmektedir. Deprem ykleri de ktle ile doru orantl olduundan geleneksel
betonarme yaplara gelen deprem ykleri de byk deerler almaktadr (Hsem ve
Durmu, 1993; Hsem, 1995).

Yukarda belirtilmeye alld gibi bugn yrrlkte bulunan ynetmeliklerde
yaplarn tasarm iin nerilen bantlar, ounlukla geleneksel betonlar zerinde
gerekletirilen deney sonularndan esinlenerek elde edilmilerdir. Bu bantlarn, son
yllarda kullanm alan giderek yaygnlaan hafif betonlar iin ne derece geerli olduu
henz yeteri kadar aydnlatlamamtr. Bu bildiride hafif betonlar konusunda baz
hatrlatmalar takiben, retilen tayc hafif betonun eilmede Standart Belika Mafsall
Kiri Deneyiyle belirlenen donatyla aderans geleneksel betonunkiyle karlatrmal
olarak incelenmektedir.


Eilmede Hafif Beton-Donat Aderans

Hafif Betonlar Hakknda Baz Hatrlatmalar

Hafif betonlarn; imento hamurunun genletirilmesi, beton bileiminde sadece iri
agrega kullanlmas ya da geleneksel agrega yerine hafif agregalar kullanlmas suretiyle
de retildikleri bilinmektedir. Tayc hafif betonlarn retiminde zellikle hafif agrega
kullanm tercih edildii de bir gerektir. Kullanlan balca hafif agregalar; pomza,
volkanik tf, volkanik cruf gibi doal agregalar ya da genletirilmi kil, ist, perlit,
uucu kl ve yksek frn crufu gibi yapay agregalardr (Durmu ve di, 1996).

Hafif betonlar, genellikle kullanm amacna gre yaltm betonu, yar tayc hafif beton
ve tayc hafif beton olarak snflandrlmaktadr. Tayc hafif betonlarn
snflandrlmasnda zgl ktlenin yannda karakteristik basn dayanm da dikkate
alnmaktadr. Baz ynetmeliklere gre tayc olarak kullanlabilecek hafif betonlarn
zgl ktleleri ve 28 gnlk standart silindir karakteristik basn dayanmlar izelge
1de zgl ktlelerine gre kullanm alanlar ise izelge 2de verilmektedir (Durmu ve
di, 1996; Snmez ve di., 2004; Ak, 2006).

izelge 1. eitli standartlara gre tayc hafif betonlarn zgl
ktleleri ve basn dayanmlar
Standartlar zgl Ktle
(Kg/m
3
)
Standart Silindir Karakteristik Basn
Dayanm (MPa)
DIN 1045 2000 16
ASTM C 330 1840 17
CEB-FIB < 1900 16
TS 2511 < 1900 16
ACI 213R03 < 1840 17

izelge 2. Hafif betonlarn kuru zgl ktlelerine gre kullanm alanlar
Kullanm Alanlar Kuru Halde zgl Ktlesi (kg/m
3
)
Yaltm Betonu Olarak 300 kg/m
3

800 kg/m
3

Yar Tayc Hafif Beton Olarak 800 kg/m
3

1400 kg/m
3
Tayc Hafif Beton Olarak 1400 kg/m
3
1900 kg/m
3

167
Hafif Betonlarn Geleneksel Betonlara Gre Balca stnlk ve Sakncalar

Hafif betonlarn geleneksel betonlara gre stnlk ve sakncalar aada
zetlenmektedir.

a) stnlkleri
Is iletkenlik katsaylar daha dktr.
Genellikle retilen elemanlarn boyutlar kldnden kullanmlar
ekonomik de olmaktadr.
Ktlenin azalmas durumunda bu yaplara gelen deprem ykleri de
azalmaktadr.
Yangna dayankllklar daha yksektir.
Bu betonlarn kalba uyguladklar basn daha dktr.

b) Sakncalar
Dayanmlar geleneksel betonlarnkinden daha kktr.
Anmaya kar daha dayankszdrlar.
retim ve yerletirilmeleri daha fazla zen gerektirmektedir.
Neme kar kesinlikle yaltlmalar gerekmektedir.

Donat-Beton Aderansnn Belirlenmesinde Kullanlan Deneyler

Yirminci yzyln bandan bugne kadar, aderans dalmn dolaysyla da kenetlenme
boyunu etkileyen parametreleri belirlemek iin birok deney tr gelitirilmitir.
Bunlardan en basiti merkezi ekip karma (pull-out test) deneyidir. Bu deneyde, silindir
ya da prizmatik beton numuneler ierisine yerletirilen donatya merkezi yk
uygulanarak bunlarn betona gre syrlmas llmektedir. Bu deney basit olmasna
ramen, numunelerde donatya dik kesme kuvvetlerinin bulunmamas, mesnette gerilme
ylmalarnn meydana gelmesi, beton rt kalnlnn ok byk oluu ve betonda
ekme atlaklarnn olumamas donat-beton aderans ynnden gerek davran tam
olarak yanstmamaktadr. Bu nedenle merkezi ekip-karma deneyi kenetlenme
boyunun belirlenmesi iin pek uygun olmamakla birlikte farkl snf donatlarn betonla
aderanslarnn kolayca karlatrlmas iin uygun olmaktadr. Merkezi ekip-karma
deneyinin yukarda belirtilen sakncalarn ortadan kaldrmak amacyla daha farkl
birok deney dzenei gelitirilmitir. Dmerkez ekip-karma deneyi bunlardan bir
tanesidir (Ersoy ve zcebe, 2001). Bu dzenek, dey konumda olmas nedeniyle,
kirilerdeki sehimleri temsil etmemesi dnda, donatya dik kesme kuvvetlerinin
bulunmas, eilmeden dolay atlama meydana gelmesi, donat civarnda yerel basn
gerilmelerinin olumamas ve pas paynn daha gereki olmas nedeniyle, dier ekip-
karma deneylerine gre daha gerekidir. ekip-karma deneylerinin hibiri,
eilmeye alan bir elemandaki donat-beton aderansn tam olarak temsil
etmediinden bu deneyler yerine kiri deneyleri gelitirilmitir. Bu deneylerden en
yaygn olarak kullanlanlar Texas kmal Kiri, ngiliz Standard, Hollanda ve
Standart Belika Mafsall Kiri adyla bilinen deneylerdir. Bu deneylerden Texas
Deneyinin en byk sakncas, kenetlenme boyu incelenen donatnn ok geni bir beton
ktle ierisine gmlm olmasdr (Arda, 1968). Eilme durumunda aderans
davrann belirlemede kullanlan ngiliz Standard Deneyinde, kesme krlmalarn
nlemek amacyla ok sayda etriye kullanlmas nedeniyle aderans dayanm ve
kenetlenme boyunun doru olarak belirlenmesini gletirmektedir (Hsem ve Durmu,
1995; Dahil, 2001). Yukarda da belirtilmeye alld gibi, kiri deneylerinden biri de
168
Standart Belika Mafsall Kiri Deneyidir. Bu deneyin ngiliz Standard Deneyinden
fark kiriin ortasnda bir mafsaln bulunmu olmasdr. Bu mafsal, donatda oluan
kuvvetin doru olarak hesaplanmasna imkn tanmaktadr. Hollanda Deneyi ise
Standart Belika Mafsall Kiri Deneyine benzer bir deneydir. Bu dzenekte, bir
numune zerinde iki farkl donatnn aderans belirlenebilmektedir (Arda, 1968). Bu
almada gerekletirilmesi zor ancak zelikle eilmede donat-beton aderansn doru
olarak belirlemeye imkn tanyan Standart Belika Mafsall Kiri Deneyi yaplmtr.

retilen Betonlar ve Eilmede Aderans Deneyleri

Kullanlan Agregalarn Fiziksel ve Mekanik zelikleri

Hafif beton retiminde kullanlan sar renkli biyotitli dasitik tfn fiziksel zelikleri
izelge 3de, geleneksel beton retiminde kullanlan gri renkli kalker agregasnn
fiziksel zelikleri izelge 4de ve her iki agregann baz mekanik zellikleri ise izelge
5de verilmektedir. Burada kullanlan hafif agregann TS 1114 EN 13055-1de aranan
zelikleri tad belirtilmelidir.

izelge 3. Kullanlan hafif agregann fiziksel zelikleri
zgl Ktle (kg/m
3
)
Tane
Boyutu
(mm)
Sk
Birim
Arlk
(kg/m
3
)
Gevek
Birim
Arlk
(kg/m
3
)
Kuru Doygun
Ktlece
Su
Emme
(%)
ri >4mm 1170 1010 1930 2121 10
nce 4mm 1235 1045 1850 2093 13

izelge 4. Kullanlan kalker agregasnn fiziksel zelikleri
zgl Ktle (kg/m
3
)
Tane
Boyutu
(mm)
Sk
Birim
Arlk
(kg/m
3
)
Gevek Birim Arlk
(kg/m
3
)
Kuru Doygun
Ktlece
Su
Emme
(%)
ri >4mm 1584 1430 2616 2640 0,9
nce 4mm 1627 1460 2571 2600 1,1

izelge 5. Hafif ve Geleneksel Agregalarn Baz Mekanik zelikleri

Kaya
Tr
Ortalama
Basn
Dayanm
(MPa)
Standart
Sapma
(MPa)
Karakteristik
Basn
Dayanm
(MPa)
Balang
Elastisite
Modl
(MPa)

Poisson
Oran
Biyotitli Dasitik Tf 38,3 2,10 35,6 6830 0,08
Kalker 74 2,33 71,02 46.000 0,17

Betonlarn retimi, Kalplara Yerletirilmesi, Bakm ve Deney Anndaki Yalar

retilen hafif ve geleneksel betonlarn bileimleri izelge 6da verilmektedir. Bu
bileimdeki betonlarn agregalar nceden nemlendirilmi 60 lt kapasiteli eik eksenli
betonyere konmu ve doyma suyu ilave edilerek dakika karlmtr. imento ilave
edildikten sonra dakika daha karlarak sonra betonyer alr durumda iken karma
suyu ilave edildikten sonra da iki dakika daha karlmtr. Bu ekilde retilen beton,
kiri kalplarna 2800 devir/dakika frekansl sarsma tablas her tabaka iin 10 saniye
sre altrmak suretiyle 3 tabaka halinde yerletirilmitir.
169
izelge 6. Hafif ve geleneksel betonlarn bileimi
Elek Gzenek Aklklarna
Gre Agrega Miktarlar
(kg/m
3
)
Aklklar (mm)


Beton
Tr
0,51,0 1,02,0 2,04,0 4,08,0 8,016,0
Doyma
Suyu
Miktar
(kg/m
3
)
Karma
Suyu
Miktar
(kg/m
3
)
imento
Miktar
(kg/m
3
)
GB 277,65 277,65 277,65 462,75 555,3 7,404 175 350
HB 223,57 223,57 223,57 372,61 447,13 164,95 175 350

Deney kirilerinin kalplarndan karlp kr havuzuna tanmas ve deney anna kadar
yaplacak olan tamalarda aderans dayanm incelenen boyuna donatlarn beton
ierisinde burulmasn ve eilmesini nlemek iin bu donatnn her iki yanna beton
ktleleri birbirine balayacak 8 lik donat ubuklar konmutur (Arslan, 2007).
retilen betonlarn mekanik zeliklerinin denetlenmesi iin retimde er adet standart
silindir numune alnmtr. retimlerinden bir gn sonra kalplarndan karlan kiri ve
beton numuneler 21 gn sre ile scakl 22 C 2 C olan kr havuzunda daha sonra
deney anna kadar scakl 23 C 3 C ve bal nemi %75 %5 olan laboratuar
ortamnda saklanmlardr. Deney annda kiri ve tank numuneler 28 gnlkt. retilen
betonlarn fiziksel zelikler izelge 7de, mekanik zelikler ise izelge 8de
verilmektedir. Burada retilen hafif betonun TS 2511de aranan zelikleri tad
belirtilmelidir.

izelge 7. Hafif ve geleneksel betonlarn fiziksel zelikleri
zgl Ktle (kg/m
3
)

Beton Tr

W/C
Etv
Kurusu
Hava
Kurusu
Doygun
Ktlece
Su Emme
(%)
Hafif Beton 1700 1810 1995 17
Geleneksel Beton

0.5 2340 2380 2441 4

izelge 8. Hafif ve geleneksel betonlarn mekanik zelikleri
(
co
beton dayanmna

karlk gelen birim ksalmay gstermektedir)

Beton
Tr

S/
Oran
Ortalama
Basn
Dayanm
(MPa)
Karakteristik
Basn
Dayanm
(MPa)
Balang
Elastisite
Modl
(MPa)

Poisson
Oran

10
3
*

co
HB 0,50 19,2 18,5 11.650 0,11 2,2
GB 0,50 32,5 31,2 24.900 0,23 2,0

Eilmede Donat-Beton Aderans Deneyleri

Daha nce de belirtildii gibi, Standart Belika Mafsall Kiri Deneyi, kiriin ortasndan
uygulanan dey bir d yk altnda, kiriin ekme blgesindeki donatnn betondan
syrlmasnn belirlenmesine imkn veren bir deneydir (ekil 1). Dey olarak
uygulanan ve yk hcresi (loadcell) yardmyla okunan d ykn donatda oluturduu
ekme kuvvetine bal olarak akma, kopma ya da aderans sklmesi anndaki ekme
gerilmeleri belirlenmektedir. Deney kirilerinin yklenmesinde 200 KN kapasiteli,
hidrolik ykleme ilkesine gre alan bir dzenek kullanlmtr. Deney kirileri biri
sabit dieri hareketli olan iki mesnet zerine oturtulmu ve orta noktasndan
yklenmitir (bkz. ekil 1).
170

ekil 1. Standart Belika Mafsall Kiri Deney anndan bir grnm

Uygulanan dey ykler yk hcresi yardmyla okunmutur. Kiri numunesinin her iki
ucunda ise donatnn betondan syrlma miktarn lmeye yarayan 0,013 mm lme
hassasiyetine sahip yerdeitirme lerleri (LPDT) kullanlmtr. Yk hcresinden
okunan yklere karlk gelen syrlma deerleri 32 kanall, 4 ana aktarcdan oluan
lm aygtyla bilgisayar ortamna aktarlmtr (Arslan, 2007). Kiriin orta ksmnda,
aderans incelenen donatya etkiyen kuvvetin daha kesin bir ekilde tespit edilmesini
salayan, elik mafsal yerletirilmi ve donatnn beton ile temas ettii
b
l
kenetlenme
boyu, donatnn u ksmlarna plastik klflar kullanlmak suretiyle snrlandrlmtr.
Aderans incelenen donatnn iki tarafnda 8 mm apl donatlar yerletirilmitir. Bu
donatlarn kullanmndaki ama, kiri numunelerin kalplarndan kartlp kr
havuzuna ve deney anna kadar olan tanmalar srasnda donatnn eilmesini ve
burulmasn nlemektir (Arslan, 2007).

Bu bildiride donatnn betona gre 0,25 mmlik syrlmasna karlk gelen aderans
gerilmesi emniyetli aderans gerilmesi olarak alnmtr. Burada, Lige niversitesi
standartlarnda ise donatnn betona gre 3 mm syrlmas donat-beton aderansnn
zlmesi olarak kabul edildii belirtilmelidir.

Aderans gerilmesi
b
,
s
donatdaki gerilmeyi,
b
l kenetlenme boyunu ve donat apn
gstermek zere;

s b b
. 4.l = (1)

bantsyla hesaplanmaktadr.

Deney Serileri ve Bulgular

Eilmede hafif beton-donat aderansn belirlemek iin Standart Belika Mafsall Kiri
Deneyi iki seri olarak gerekletirilmitir. Birinci seri deneyler kenetlenme boyu 20
geleneksel beton kiriler, ikinci seri deneyler ise hafif beton kiriler zerinde
yaplmtr. Deneylerde, 8, 10, 12 ve 14 mm apl nervrl donatlar kullanlm ve her
bir donat ap iin adet olmak zere iki seride toplam 24 kiri numunesi denenmitir.




171
Geleneksel Betonla Gerekletirilen Birinci Seri Deneyler

Birinci seri deneylerde, geleneksel betonla aderans incelenen 8 mm apndaki donatda
betona gre herhangi bir syrlma kaydedilmeden donat kopmutur. ap 10 mm olan
donatda akma dayanmna kadar syrlma meydana gelmemi ancak kopmadan nce
0,052 mm civarnda kk bir syrlma olumutur. ap 12 mm olan donatda da akma
dayanmna kadar herhangi bir syrlma olumam, donatnn koptuu andaki syrlma
ise 0,142 mm de kalmtr. 14 mm apndaki donatda betona gre syrlma akma
dayanmndan nce balayp akma dayanmnda 0,077 mmye ulam, yklemeye
devam edildiinde donat kopma dayanmna ulamadan kiri tama gcn kesme
krlmasyla kaybetmitir. Bu kirite ulalabilen maksimum gerilmeye karlk gelen
syrlma deeri 0,233 mm olarak kaydedilmitir.

Hafif Betonla Gerekletirilen kinci Seri Deneyler

kinci seri deneylerde, hafif betonla aderans incelenen 8 mm apndaki donatda akma
dayanmndan nce herhangi bir syrlma olumam ve donatnn kopma annda 0,103
mm civarnda bir syrlma llmtr. ap 10 mm olan donatda syrlmalar akma
dayanmndan nce balam ve akma dayanmnda 0,052 mm deerini alm, donat
koptuu anda ise syrlma 0,223 mmye ulamtr. ap 12 mm olan donatda da
syrlmalar akma dayanmndan nce balam ve akma dayanmnda 0,262 mm
deerine ulaarak emniyetli aderans gerilmesine karlk gelen syrlma deeri olan
0,250 mm deerini amtr. Yklemeye devam edildiinde syrlma deeri artm ve
kopma dayanmnda 0,496 mm deerini almtr. Deneye tabi tutulan 14 mm apndaki
donatda betona gre syrlma deeri donat akma dayanmna ulamadan kiri tama
gcn kesme krlmasyla kaybederken syrlma deeri 4,134 mm olarak llmtr.

Bu deneylere ilikin bulgular aadaki izelge 9da verilmektedir. izelgede verilen,
sf
syrlmann balad anda donatdaki ekme gerilmesini,
yk
f donatnn
karakteristik akma dayanmn,
yk
g donatnn akma dayanmna karlk gelen
syrlmay,
su
f donatda ulalabilen en byk ekme gerilmesini,
su
g donatda oluan
en byk ekme gerilmesine karlk gelen syrlmay,
sr
f kopma annda donatdaki
ekme gerilmesini,
sr
g kopma annda donatda meydana gelen syrlmay,
bf

syrlmann balad anda oluan kayma gerilmesini,
bu
ulalabilen en byk kayma
gerilmesini ve
br
kopma annda oluan kayma gerilmesini gstermektedir.













172

b
r

(
M
P
a
)

6
,
1
2
5

6
,
1
8
8

5
,
8
1
3

3
,
1
8
1

6
,
1
2
5

6
,
1
8
8

5
,
8
1
3

2
,
9
8
0

b
u

(
M
P
a
)

7
,
1
2
5

7
,
2
5
0

7
,
0
0
0

6
,
4
8
1

7
,
1
2
5

7
,
2
5
0

7
,
0
0
0

5
,
2
0
2

b
f

(
M
P
a
)

-

6
,
8
8
3

6
,
3
6
8

5
,
3
4
3

6
,
4
2
8

6
,
1
2
7

5
,
6
4
0

4
,
1
5
6


f
s
r
/
g
s
r

(
M
P
a
/
m
m
)

4
9
0
/
0

4
9
5
/
0
,
0
5
2

4
6
5
/
0
,
1
4
2

2
5
4
,
5
/
3
,
8
9
0

4
9
0
/
0
,
1
0
3

4
9
5
/
0
,
2
2
3

4
6
5
/
0
,
4
9
6

2
3
8
,
3
9
1
/
4
,
1
3
4


f
s
u
/
g
s
u

(
M
P
a
/
m
m
)

5
7
0
/
0

5
8
0
/
0
,
0
3
9

5
6
0
/
0
,
1
1
6

5
1
8
/
0
,
2
3
3

5
7
0
/
0
,
1
0
3

5
8
0
/
0
,
1
7
1

5
6
0
/
0
,
4
0
5

4
1
6
,
1
2
5
/
0
,
3
7
6


f
y
k
/
g
y
k

(
M
P
a
/
m
m
)

5
1
0
/
0

5
2
0
/
0

4
8
0
/
0

4
7
0
/
0
,
0
7
7

5
1
0
/
0

5
2
0
/
0
,
0
5
2

4
8
0
/
0
,
2
6
2

-

s
f

(
M
P
a
)

-

5
5
0
,
6
7
6

5
0
9
,
4
7
3

4
2
7
,
4
6
1

5
1
4
,
2
6
9

4
9
0
,
1
9
7

3
9
7
,
3
5
7

3
3
2
,
5
1
3


K
e
n
e
t
l
e
n
m
e

B
o
y
u

(
m
m
)

1
6
0

2
0
0

2
4
0

2
8
0

1
6
0

2
0
0

2
4
0

2
8
0


D
o
n
a
t

a
p

(
m
m
)

8

1
0

1
2

1
4

8

1
0

1
2

1
4

K
u
l
l
a
n

l
a
n

B
e
t
o
n
u
n

K
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k

B
a
s

D
a
y
a
n

(
M
P
a
)


3
1
,
2
2


1
8
,
5

i
z
e
l
g
e

9
.

S
t
a
n
d
a
r
t

B
e
l

i
k
a

M
a
f
s
a
l
l

K
i
r
i

D
e
n
e
y

s
e
r
i
l
e
r
i
n
d
e
n

e
l
d
e

e
d
i
l
e
n

b
u
l
g
u
l
a
r


D
e
n
e
y

S
e
r
i
l
e
r
i


G
e
l
e
n
e
k
s
e
l

B
e
t
o
n

S
e
r
i
s
i


H
a
f
i
f

B
e
t
o
n

S
e
r
i
s
i


Geleneksel ve hafif betonlar zerinde gerekletirilen deneylerden elde edilen ekme
gerilmesi-syrlma diyagramlar 8, 10, 12 ve 14 mm apndaki donatlar iin srasyla
ekil 2, 3, 4 ve 5de verilmektedir. Burada ap 8 mm olan donatlarn kullanld
geleneksel beton kirilerde herhangi bir syrlma olmadndan karlatrma
yaplmadn belirtilmek uygun olmaktadr.
173
Syrlma, g (mm)
0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 0,12 0,14
G
e
r
i
l
m
e
,

s

(
M
P
a
)
0
100
200
300
400
500
600
Hafif Beton


ekil 2. ap 8 mm. Olan Donatlarn Kullanld Hafif Betonlar in
Tipik Gerilme-Syrlma Diyagram

Syrlma, g (mm)
0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25
G
e
r
i
l
m
e
,

s

(
M
P
a
)
0
100
200
300
400
500
600
700
Geleneksel Beton
Hafif Beton


ekil 3. ap 10 mm. Olan Donatlarn Kullanld Hafif Betonlar in
Tipik Gerilme-Syrlma Diyagram


174
Syrlma, g (mm)
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
G
e
r
i
l
m
e
,

s

(
M
P
a
)
0
100
200
300
400
500
600
Hafif Beton
Geleneksel Beton


ekil 4. ap 12 mm. Olan Donatlarn Kullanld Hafif Betonlar in
Tipik Gerilme-Syrlma Diyagram

Syrlma, g (mm)
0 1 2 3 4 5
G
e
r
i
l
m
e
,

s

(
M
P
a
)
0
100
200
300
400
500
600
Hafif Beton
Geleneksel Beton


ekil 5. ap 14 mm. Olan Donatlarn Kullanld Hafif Betonlar in
Tipik Gerilme-Syrlma Diyagram

Sonular ve neriler

Bu almadan karlabilen balca sonu ve neriler aada zetlenmektedir:

1) Bu almada kullanlan geleneksel betonun elastisite modl, hafif betonunkinin
yaklak olarak iki katdr. Bu durum, kesit boyutlar, donat konum ve zelikleri
birbirine eit olan geleneksel ve hafif betondan retilmi iki farkl yap elemanndan
175
hafif betonla retilmi olann eilme rijitlii daha dk olacandan, ayn yk altnda
daha fazla ekil deitirme yapacan gstermektedir.

2) Geleneksel betonlarn nervrl donatlarla kenetlenmelerinin salanabilmesi iin
20 uzunluundaki kenetlenme boyu, kullanlan drt farkl donat ap iin de, yeterli
olmaktadr. ap 14 mm olan donatlarda ise aderans zlmesi olumadan akma
dayanmna ulalmakta ancak donatdaki gerilmeler ekme dayanmna ulamadan kiri
tama gcn kesme krlmasyla gevrek olarak kaybetmektedir. Bu durum, kirilerdeki
enine donatlarn krlma mekanizmas zerindeki etkinliini ortaya koymaktadr.

3) Hafif betonlarn nervrl donatlarla kenetlenmelerinin salanabilmesi iin 20
uzunluundaki kenetlenme boyu, 8 ve 10 mm apndaki donatlar iin yeterli
olmaktadr. ap 12 mm olan donatlarn kullanld kirilerde akma dayanmndaki
syrlma deeri 0,262 mmye ulamak suretiyle emniyetli aderans gerilmesine karlk
gelen 0,250 mmyi amaktadr. Emniyetli aderans gerilmesine karlk gelen syrlma,
14 mm apndaki donatlarda, akma dayanmna ulalmadan almakta ve bu kiriler
geleneksel beton kirilere gre daha dk ykler altnda tama glerini yine kesme
krlmasyla gevrek olarak kaybetmektedirler. Bu durum, hafif beton kirilerin kesme
dayanmlarnn daha dk olmasna atfedilmekte ve yine kirilerdeki enine donatnn
nemine iaret etmektedir.

4) Geleneksel beton kirilerde ilk syrlma annda oluan ekme gerilmeleri (
sf
), hafif
beton kirilerinkinden, 10, 12 ve 14 mm apndaki donatlar iin srasyla %12.3, %28
ve %29 orannda daha byk olmaktadr.

5) Hafif betonla retilmi kirilerde aderans incelenen donatlarda oluan en byk
ekme gerilmelerine karlk gelen syrlmalar geleneksel betonlara gre, 10 mm
apndaki donatlarda 4,4 kat, 12 mm apndaki donatlarda 3,5 kat ve 14 mm apndaki
donatlarda 1,61 kat daha fazla olmaktadr. Geleneksel beton kirilerle aderans
incelenen 8 mm apndaki donatlarda betona gre herhangi bir syrlma
olumamaktadr. Hafif betonla retilen kirilerde ise 8 mm apl donatdaki en byk
ekme gerilmesine karlk gelen syrlma 0.103 mm civarnda olmaktadr.

Bu almaya konu olan tayc hafif betonlarn basn dayanmlar su/imento orann
drmek ve kimyasal katk maddeleri kullanmak suretiyle artrlabilecei ve bylece
aderans dayanmnn da artaca aktr. Bunun yannda, tayc hafif betonlarn
elastisite modllerinin dk olmas, eilme rijitlikliini azalttndan, bu betonlarla
retilen betonarme yap elemanlar, ayn yk altnda geleneksel betonla retilen yap
elemanlarndan daha fazla yerdeitirme yapaca beklenmektedir. Bu durum, ayn yap
davrannn salanabilmesi iin tayc eleman boyutlarnn bytlmesini
gerektirmektedir. Bu nedenle, tayc hafif betonla ina edilen yap ktlelerinin
geleneksel betonlarla ina edilenlerinkinden daha dk olup olmayacan peinen
belirtmek mmkn olmadndan bu durumun kapsaml bir incelemeyle belirlenmesi
gerekli olmaktadr. Bu hususlarn aratrlmas almamamzn devamn
salayabilecektir. Burada bu sonularn, almaya konu olan beton ve betonarme deney
numuneleri ve alma koullar iin geerlii olduu, daha farkl malzemeler ve
koullarda retilen deney elemanlarnn denenmesinde yarar bulunduunu belirtmek
uygun olmaktadr.


176
Kaynaklar

Arda, T. S. (1968) Betonarmede Aderans Konusunda Bir Derleme, 1. Bask, .T..
Matbaas, stanbul.

Arslan, M. E. (2007) Eilmede Tayc Hafif Beton-Donat Aderansnn Geleneksel
Beton-Donat Aderansyla Karlatrmal Olarak ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi,
K.T.., Trabzon.

Ak, M. (2006) Structural Lghtweght Concrete Wth Natural Perlte Aggregate And
Perlte Powder, Master Thesis, M.E.T.U., Ankara.

Dahil, H. (2001) Yksek Performansl Beton-Donat Aderansnn Geleneksel Beton-
Donat Aderansyla Karlatrmal Olarak ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, K.T..,
Trabzon.

Durmu, A., Arslaner M., Hsem M. ve Kolayl H. (1996) Karadeniz Blgesi Hafif
Agrega Yataklarnn Belirlenmesi ve Bunlarn Yekpare ve Prefabrike Beton Yaplarda
Kullanlabilirlik ve Yararlarnn Aratrlmas, 1. Bask, Trabzon.

Ersoy, U. ve zcebe, G. (2001) Betonarme: Temel lkeler TS-500-2000 ve Trk
Deprem Ynetmeliine (1998) Gre Hesap, Geniletilmi Yeni Bask, Evrim Yaynevi,
stanbul.

Hsem, M. ve Durmu A. (1993) Karadeniz Blgesi Hafif Agregalaryla retilen
Tayc Hafif Betonlar, naat Mhendisliinde Gelimeler, 1. Teknik Kongre Bildiriler
Kitab,Cilt 1, Gazi Mausa-KKTC, s. 580-589.

Hsem, M. (1995) Dou Karadeniz Blgesi Doal Hafif Agregalarndan Biriyle
Yaplan Hafif Betonun Geleneksel Bir Betonla Karlatrlmal Olarak ncelenmesi,
Doktora Tezi, K.T.., Trabzon.

Hsem, M. ve Durmu A. (1995) Hafif Beton-Donat Aderansnn Geleneksel Beton
Donat Aderansyla Karlatrlmal Olarak ncelenmesi, Trkiye naat Mhendislii
XIII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitab, stanbul, s. 341354

Snmez, R., Demir, M. ve Ekim, H. (2004) Stiropor Hafif Agregal Beton, Beton 2004
Kongresi, Bildiriler Kitab, stanbul, s. 688-696.



177
High Performance Concrete: Fundamentals and Application

Oral Bykztrk* and Denvid Lau**
Department of Civil and Environmental Engineering
Massachusetts Institute of Technology
77 Mass. Ave., Room 1-280
Cambridge, Massachusetts 02139

Abstract
When the general performance of concrete is substantially higher than that of
normal type concrete, such concrete is regarded as high performance concrete (HPC).
Three of the key attributes to HPC are discussed in this paper. They are: strength,
ductility and durability. In order to know the intrinsic differences between normal type
concrete and high performance concrete, micro-structure and composition of HPC are
studied. Stress strain behavior of HPC under biaxial and triaxial loading are described.
Finally, the application of HPC in tall building construction is discussed. This paper
provides a general overview of the development of HPC, covering the topic from the
laboratory testing to the industrial application.

1 Introduction
Traditionally, high performance concrete (HPC) may be regarded as synonymous with
high strength concrete (HSC). It is because lowering of water-to-cement ratio, which
is needed to attain high strength, also generally improves other properties. However, it
is now recognized that with the addition of mineral admixtures HPC can be achieved by
further lowering water-to-cement ratio, but without its certain adverse effects on the
properties of the material. Hence, it is important to understand how concrete
performance is linked to its microstructure and composition. In fact, performance can
be related to any properties of concrete. It can mean excellent workability in fresh
concrete, or low heat of hydration in case of mass concrete, or very quick setting and
hardening of concrete in case of spray concrete which is used to repair roads and
airfields, or very low imperviousness of storage vessels. However, from a structural
point of view, one understands usually that high strength, high ductility and high
durability, which are regarded as the most favorable factors of being a construction
material, are the key attributes to HPC. Decades ago, HSC was only tested in
laboratory without real applications because there were still many uncertainties on the
structural behavior of HSC at that time. Up to the present, HPC has been widely used
* Professor
** Graduate Student

178
in tall building construction. In this paper, the key attributes will be evaluated in
details so as to better understand how HPC differs from normal strength concrete (NSC).
These key attributes are strength, ductility and durability. Interrelationships between
microstructure and properties of HPC will be discussed. Finally, the application of
HPC in tall buildings will be shown through the example Taipei 101.

2 Composition of High Performance Concrete
The composition of HPC usually consists of cement, water, fine sand,
superplasticizer, fly ash and silica fume. Sometimes, quartz flour and fiber are the
components as well for HPC having ultra strength and ultra ductility, respectively. The
key elements of high performance concrete can be summarized as follows:
Low water-to-cement ratio,
Large quantity of silica fume (and/or other fine mineral powders),
Small aggregates and fine sand,
High dosage of superplasticizers,
Heat treatment and application of pressure which are necessary for ultra high
strength concrete after mixing (at curing stage).

3 Comparison between the Microstructure of HPC and NSC
What makes HPC to be different from NSC? In order to answer this question, the
microstructure of the material should be studied. Interrelationships between
microstructure and properties of both HPC and NSC need to be established. The
microstructure of concrete can be described in three aspects, namely composition of
hydrated cement paste, pore structure and interfacial transition zone. The hydrated
cement paste is in fact the hydration products when cement is reacted with water. The
pore structure refers to the gel pores, capillary pores and voids, as well as their
connections within the hardened concrete. The interfacial transition zone refers to the
boundaries between the cement paste, and aggregates or particles of admixtures. The
composition of NSC is relatively simple, which consists of cement, aggregate and water.
Figure 1 shows the microstructure of NSC.







Figure 1: Microstructure of NSC
The hydrated cement paste is referred to as cementitious calcium silicate hydrate
Aggregates
Cement Pastes
Voids
Interfacial
Transition
Zone

179
(C-S-H) gel which is the main product of hydration of cement and water. The hydrated
cement paste of NSC is dominated by amorphous C-S-H gel which is intrinsically
porous. The porosity in concrete is due to gel pores, capillary pores and voids.
Hence, C-S-H gel is low density phase which is space filling, but strength limiting.
For concrete with strength below 50MPa, the increase in strength is primarily attained
by reducing the capillary porosity alone. However, only reducing the capillary
porosity is not enough to generate a concrete strength higher than 50MPa. The gel
porosity should also be reduced together with the capillary pores so that there is a
substantial reduction in the total porosity of concrete. Further reductions in gel
porosity require a change in chemistry to convert C-S-H to more crystalline phases,
which eventually leads to the production of HPC [1].
While total porosity of the cement paste matrix has a great influence on the
strength of concrete, the pore structure and its connectivity have a significant impact on
permeability. A high permeability usually means low durability as the inner part of
concrete is more readily to be attacked by surrounding chemicals. However, with a
high permeability, the concrete can get a higher early strength using suitable curing
process because continuous hydration can be carried out with the permissible flow of
water within the pore network. The porosity and the pore connectivity of NSC are
usually higher than that of HPC due to the absence of fine particles (see Figure 2).








(a) (b)

Figure 2: Pore Connectivity in (a) NSC and (b) HPC

In concrete, the zone of cement paste adjacent to the surface of embedded
components, like aggregates and steel fibers, has a modified structure when compared to
C-S-H gel. This is called the interfacial transition zone, which is about 2-3mm wide
on average. This zone is characterized by a higher porosity than the bulk paste matrix
as a result of poor packing of cement particles adjacent to the embedment surface. The
higher porosity interfacial transition zone is subjected to accumulation of water leading
to a locally higher water-to-cement ratio in these regions. Therefore, the interfacial
transition zone in NSC may be weaker than other regions in the concrete system.
: Aggregates : Sand : Cement Pastes : Voids : Silica Fumes
Voids are disconnected due to the presence of silica fume.
Voids are connected with each other.

180
Various interfacial transition zones may adversely affect the permeability of the bulk
material. With prolonged moisture curing, the interfacial transition zone may
gradually be filled up with hydration products. This process may improve the bonding
between the paste and the embedded materials. However, the strength of the
interfacial transition zone is still the lowest after moisture curing. As a result, the
interfacial transition zone in normal strength concrete promotes bond cracking along the
boundaries of aggregates under external loading.
In order to improve the concrete performance, the following three aspects are
considered: (a) the hydrated cement paste should be strengthened, (b) the porosity in
concrete should be lowered, and (c) the interfacial transition zone should be toughened.
These three aspects are evaluated one by one as follows. Firstly, the hydrated cement
paste can be strengthened by reducing the gel porosity inside the paste. As mentioned
previously, the crystalline of C-S-H gel has a lower gel porosity compared to amorphous
C-S-H gel. By adding suitable admixture (e.g. silica fume), crystalline C-S-H gel can
be achieved. Secondly, the porosity in concrete can be lowered by adding suitable fine
admixture which can fill up the empty space inside concrete. In HPC, very fine
admixture, such as silica fume or fly ash, is added into the design mix so that the empty
space inside concrete can be reduced significantly. Meanwhile, the pore connectivity
is lowered because the very fine particles effectively block the capillary network as
shown in Figure 2. Thirdly, the interfacial transition zone can be toughened by
lowering the locally high water-to-cement ratio and by improving the particle packing in
this zone. Superplasticizer is added into the concrete mix so that a very low
water-to-cement ratio (less than 0.2) become feasible to be adopted. Fine admixtures,
like silica fume or fly ash, is added as well to improve the particle packing in the
interfacial transition zone. It is noticed that in order to improve the concrete
performance, admixture is a necessary component which must be added into the design
mix in order to generate HPC. Hence, its microstructure is quite different from that of
NSC. Figure 3 shows the microstructure of HPC. Three most important admixtures
are mentioned here: superplasticizer, fly ash and silica fume. Their properties and
impacts on the concrete performance are discussed in the following.







Figure 3: Microstructure of HPC

Toughened
Interfacial
Transition
Zone
Sand
Cement Pastes
Voids
Silica Fume

181
Superplasticizer
Superplasticizer can increase the workability of concrete mix and reduce the
amount of water needed. Therefore, it enables the use of very low water-to-cement
ratio and thus produce HPC. The principal active components in superplasticizer are
surface-active agents. During mixing, these agents are absorbed on the cement
particles, giving them a negative charge which leads to repulsion between the particles
and results in a more uniform dispersion of cement grains. With the addition of
superplasticizers, concrete can be successfully produced and placed with a water-to
cement ratio as low as 0.2. However, this value is not the lowest possible value in
concrete. Further lowering of water-to-cement ratio can be achieved by adding other
mineral admixtures, like fly ash or silica fume.

Fly ash
Fly ash with suitable spherical morphology can improve the workability and
permits lowering the water-to-cement ratio to 0.3 in favorable cases. Fly ash should
have low alkali contents and should not exhibit cementitious properties on their own,
which means that the early formation of hydrates, leading to a negative impact on flow
behavior, can be prohibited. Cement pastes containing fly ashes also develop a finely
divided capillary pore system. The super fine fly ash, having a specific surface of
2000-4000sq.m/kg, was found to have a significant improvement on the compressive
strength, tensile strength, permeability, acid resistance and chloride resistance compared
with the NSC [2]. Recently, it has been found that volcanic ash, which is similar to fly
ash but is more abundant in volcanic disaster areas, can also be used as partial cement
replacement material to manufacture HPC [3]. In fact, the most important effects on
cementitious paste microstructure due to these fine particles are changes in pore
structure produced by the reduction in the grain size caused by the pozzolanic reactions
and the obstruction of pores and voids by the action of the finer grains [4] as shown in
Figure 2(b).

Silica Fume
Silica fume, which has a similar function as fly ash, is very effective in lowering
the water-to-cement ratio needed for workable concrete in conjunction with
superplasticizers because its sub-micron particle size allows it to pack between the
cement grains [5]. The spaces between cement grains that would normally have to be
occupied by water are now partially filled with other solid particles. This is the basis
of castable densified with small particle (DSP) systems, which can have a
water-to-cement ratio as low as 0.16 with a compressive strength more than 150MPa [6,
7]. In such a high strength concrete, the C-S-H gel formed by conventional hydration
reacts with silica fume at high temperature to form crystalline hydrate which is a dense

182
phase without intrinsic porosity. It is found that the workability of high strength
concrete can be maintained when 6% of the cement (by weight) is replaced by silica
fume [8]. In pastes with higher water-to cement ratios, silica fume is adept at
subdividing the pore system [9]. Very fine silica fume is effective in eliminating the
interfacial transition zone because of its good particle packing characteristics. It is
found that the silica fume, in combination with superplasticizers, improves the bonding
between paste and aggregate due to the formation of a dense microstructure in the
interfacial transition zone [10]. Hence, there is little or no interfacial porosity resulting
in a strong paste-aggregate bond in HPC.

It is noticed that the admixtures and the sand present in HPC are all very fine.
The small sizes of these particles are essential in generating HPC. The basic concept
of adding fine particles into the concrete mix is based on packing theory. It is found
that packing density of concrete governs the performance of concrete to a large extent.
Effective particle packing depends on the relative size of particles and the number of
different sizes [11]. Ternary systems can give denser packing configurations than
binary system (see Table 1). In principle, calcined clays, such as metakaolin, should
be able to achieve dense packing configurations. However, these materials are not as
effective because of their plate morphology, in contrast to the spherical morphology of
silica fume particles.

Table 1: Comparison of Packing Densities [1]
Type of Packing Size Ratios Relative Density
Binary 1 : 7
1 : 10
0.86
0.88
Ternary 1 : 7 : 7
1 : 10 : 10
1: 100 : 100
0.88
0.89
0.92
Quaternary 1 : 7 : 7 : 7
1 : 10 : 10 : 10
1: 100 : 100 : 100
0.91
0.93
0.94

4 Key Features of High Performance Concrete
HPC should have a better performance when compared to normal strength concrete.
Three of the key attributes to HPC are discussed in this part. They are: strength,
ductility and durability. We identify these three areas for discussion because they are
the most important performance that a construction material should possess.


183
4.1 Strength
In practice, concrete with a compressive strength less than 50MPa is regarded as
NSC, while high strength concrete (HSC) may be defined as that having a compressive
strength of about 50MPa. Recently, concrete with the compressive strength of more
than 200MPa has been achieved [12, 13]. Such concrete is defined as ultra high
strength concrete. As the compressive strength of concrete has been steadily
increasing with ample experimental validation, the commercial potential of high
strength concrete became evident for columns of tall buildings in 1970s in the U.S. [14].
In general, the addition of admixture does not improve the concrete strength only.
Usually, other aspects of performance, like ductility and durability, are also enhanced.
Hence, the characteristics of HSC are very similar to those of HPC. Table 2 shows the
characteristics of different type of HSC with various compositions. To illustrate the
composition of the ultra high strength concrete, two examples are given in Table 3 [12,
13].

Table 2: Characteristics of High Strength Concretes
Regular High Strength Very High Strength
Compressive Strength (MPa) <50 50-100 100-150
Water-to-cement ratio >0.45 0.45-0.30 0.30-0.25
Chemical admixtures Not required Water-reducing
admixture or
superplasticizer
Superplasticizer
Mineral admixtures Not required Fly ash Silica fume
Permeability (m/s) >10
-12
10
-13
<10
-14


Table 3: Composition (by weight) of Concrete with Compressive Strength of 200MPa
Sauzeat et al. [12] Aitcin and Richard [13]
Cement 1 1
Water 0.28 0.15
Superplasticizer 0.06 0.044
Silica fume 0.33 0.25
Fine sand 1.43 1.1
Quartz flour 0.3 N/A

HSC is considerably more brittle than NSC. Meanwhile, HSC has a larger
Youngs modulus than NSC and the post-peak softening branch is steeper [15]. HSC
behaves linearly up to a stress level which is about 90% of the peak stress, whereas

184
lower strength concrete shows nearly no linear part at all [16]. When the peak stress
has been reached, the stress decays rapidly in high strength concrete. A qualitative
comparison of uniaxial compressive stress-strain curve of HSC with that of NSC is
given in Figure 4.








Figure 4: Schematic of Stress-strain Curve in (a) HPC and (b) NSC under Uniaxial
Compression

In reality, concrete is usually in a biaxial or triaxial stress state rather than under
uniaxial compressive stress. In the following, the structural behavior of HSC under
biaxial and triaxial stress states are discussed. Biaxial testing with brush loading
platen has been reported by Hussein and Marzouk [17]. Three concrete grades have
been tested with all the combinations of compression and tension in the two major axes.
Figure 5 shows the biaxial strength envelops for three types of concrete. There are two
important aspects that can be noticed in pure tensile or combined tension-compression
loading. The tensile strength decreases with respect to the compressive strength with
higher concrete grade, and decay of compressive strength due to a simultaneous lateral
tensile stress is large for high strength concrete. In the compression-compression
regime, with a stress ratio of 1.0, NSC shows an increase of 20%, while the HSC only
shows a 10% increase. This means again that a confining stress is less effective in
HSC.
Strain Strain
(a) (b)
Stress
E.L.
Stress
E.L.

185
















Figure 5: Biaxial Strength Envelops for Three Types of Concrete

It is known that compressive strain in the loading direction is accompanied by
tensile strain in the lateral direction due to Poissons effect. When the HPC is confined
in the lateral direction either by active loading or passive constraint, the ultimate load is
increased. The main effect of lateral constraint is to suppress cracks from opening and
extension. Hence, it is anticipated that normal strength concrete benefits more from
lateral constraint than high strength concrete does. Such expectation has been
confirmed in triaxial confined test [18]. A model for evaluating the triaxial strength of
concrete has been proposed by Newman [19]:
B
c
conf
c
c
f
A
f
f

+ = 1
0 0

(1)
Here f
c
= triaxial strength, f
c0
= uniaxial strength,
conf
= confining pressure, A and
B are empirical constants. For high strength concrete, B = 0.45, and for normal
strength concrete, B = 0.63. This means that the relative strength increase is smaller
for high strength concrete than for normal strength concrete. For practical purposes, a
simplified relation can be used which is similar to the classical one proposed by Richart
et al. [20]:
0 0
3 1
c
conf
c
c
f f
f

+ = (2)
This linear relationship is a lower bound of results from numerous tests.
When high strength concrete is confined by lateral compressive stresses, the
Normal Strength Concrete
High Strength Concrete
Ultra High Strength Concrete
f
c
/f
c0
f
c
/f
c0
1.50

1.00

0.50
0

-0.1

1.50

f
t
/f
c0
f
t
/f
c0
1.00

0.50

0

1.00

0.50
-0.1


186
material becomes more ductile. Triaxial tests on a high strength concrete with cube
compressive strength of 80MPa have been carried out using brush loading platens either
with two equal lateral stresses [16]. The setup of the test is shown in Figure 6. The
loading condition is equivalent to that of the specimen which is initially under
hydrostatic stresses, and tested to failure by increasing the stress in the axial direction.
Figure 7 shows the relation between the applied stress in axial direction which equals
the stress difference
1

3
, and the displacement in three directions. When comparing
some existing data from uniaxial and hydrostatically triaxial experiments, it is found
that the displacements increase by two orders of magnitude with lateral confining stress
100MPa [16].









Figure 6: Experimental Setup of the Triaxial Test (Schematic)

2
=

3

Concrete Specimen

2
=

3


187


















Figure 7: Stress-displacement Curve of High Strength Concrete in Hydrostatic Loading

4.2 Ductility
HPC is usually more brittle when compared with NSC, especially when high
strength is the main focus of the performance. Based on the above discussion, it is
known that the ductility can be improved by applying a confining pressure on HPC.
Besides confinement, the ductility of HPC can be improved by altering its composition
through the addition of fibers in the design mix. Concrete with fibers inside is
regarded as fiber reinforced concrete (FRC). The mechanical behavior of FRC can be
categorized into two classes by their tensile response: high performance FRC and
conventional FRC. The conventional FRC made by adding fibers in NSC only
exhibits an increase in ductility compared with the plain matrix, whereas high
performance FRC made by adding fibers in HPC exhibits substantial strain hardening
type of response which leads to a large improvement in both strength and toughness
compared with the plain matrix (see Figure 8). Because of this increased improvement
in terms of ductility, high performance FRC is referred to as ultra ductile concrete as
well. In order to examine the scope of high performance FRC, it is useful to identify
two performance related parameters: a) elastic limit, and b) strain hardening response.
The elastic limit refers to the point of first cracking. The strain hardening response
refers to the plastic region.

2
=
3
= 50MPa
axial strain (
1
)
lateral strain (
2
=
3
)

2
=
3
= 10MPa

2
=
3
= 100MPa
unconfined concrete
400MPa
0.08
0.04

1

3

0.04

188











Figure 8: Mechanical Behavior of FRC Compared with Plain Matrix

Elastic Limit
Traditionally, it was assumed that the elastic limit of FRC is influenced by the
tensile strength of the matrix itself and that the fibers primarily control deformation
after cracking. Recently, it was reported that fibers can enhance the elastic limit
provided that they effectively bridge the matrix microcracks [14]. The effectiveness of
the fiber-bridging action will depend on volume fraction, length, diameter, and
distribution of fibers, as well as the properties of the fiber matrix. It was found that the
inherent tensile strength and strain capacity of the matrix itself was enhanced when
small fibers were used [12]. When 4% (by volume) of carbon fibers were added, the
first cracking, indicating the elastic limit, was observed at about 30% of the maximum
tensile load [21].

Strain Hardening
Strain hardening is caused by the process of multiple cracking which occurs after
the start of the first crack. In the post-peak region, the number of cracks remains
constant while crack widths increase. Failure is obtained by fiber pullout and fiber
rupture. Uniform distribution of the fibers affects the stress distribution in the matrix
and hence, higher stress is required to propagate the crack [22]. After the first crack
starts, distributed multiple matrix cracking follows. The width of the cracks is usually
between 1-3mm [21]. The multiple cracking process exhibits a ductile behavior which
causes strain hardening phenomenon of the high performance FRC.

To increase the elastic limit of high performance FRC and achieve strain hardening
response, the volume content of the fibers should be increased as well. Meanwhile, the
fibers should be closely spaced and well distributed [23, 24, 25]. However, it is
difficult to mix such a high content of fibers in the matrix with conventional mixing
Tensile Stress
Strain
High Performance FRC
Conventional FRC
Plain Matrix

189
methods. In practice, there are two commonly adopted processes to produce high
performance FRC, namely, cast and extrusion processes. In the extrusion process a
stiff mixture is forced through a die with desired shape. The effect of processing, cast
and extrusion, has been studied using two different types of fibers [26]. It was
reported that the FRC obtained from extrusion exhibits substantial higher strain
hardening response, higher toughness and higher flexure and tensile strengths when
compared with that obtained from cast processing. Under the scanned electron
microscope (SEM), it is found that extruded composite has longer fibrils and the
rougher fiber surfaces when compared with the cast composite. This indicates that
there is a stronger fiber-matrix bond in the extruded composite. Meanwhile, it is
known that the size and amount of pores are significantly higher for the cast FRC. It is
concluded that the strong fiber-matrix bond and the low porosity of the extruded FRC
lead to a better mechanical performance.
The effect of fiber length on tension and flexural behavior of cast and extruded
composite has also been studied [27]. It was found that the decreasing fiber length
significantly enhances the tension and flexure response of the extruded FRC. In
general, short fibers are advantageous when using cast process because they are easier
to handle during mixing and result in less broken fibers and better dispersion in the FRC.
It was also found that the distribution of the smaller fibers in the extruded FRC
cross-section was more homogeneous than that of larger fibers. The same trends but to
a lesser extent were observed with the cast FRC [28].

4.3 Durability
Many researchers have conducted investigations related to concrete durability and
have identified that the majority of concrete durability problems are related to the
resistance of concrete to permeation of water and chemical ions. Such problems
include corrosion of steel reinforcement, freeze-thaw damage, and alkaline-silica
reaction. The durability evaluation of concrete may be inferred by measuring the
resistance of cover layer to transport mechanisms such as diffusion coefficient,
coefficient of permeability, rate of absorption, concrete resistivity and corrosion rate [27,
28].
The permeability of concrete is a key factor influencing the durability of concrete.
Concrete permeability is dependent on permeability of each constituent material and its
geometric arrangement. The permeability of cement paste is primarily related to pore
structure, which includes porosity, pore size and connectivity; while pore structure is a
function of the water-to-cement ratio and the degree of hydration. The aggregates
have a much lower permeability than cement pastes. However, they affect the
permeability of concrete in four ways: dilution, tortuosity, interfacial transition zone and
percolation [29]. The dilution effect occurs because the aggregates are less permeable

190
than the paste. As a result, the aggregate particles block the flow paths and effectively
reduce the permeable area in a cross section of concrete. The tortuosity effect occurs
as a result of the impermeability of the aggregates which forces flow around the
aggregate particles, and therefore increasing the length of flow paths and decreasing the
flow rate. As discussed in section 3, the interfacial transition zone has a high
permeability due to the high porosity in this region. The term percolation describes the
flow path connecting the interfacial transition zones. The degree of percolation mainly
depends on the aggregate volume, size and spacing.
In view of the durability characteristic of HPC, it is proposed that to achieve a
durable concrete, three criteria may need to be considered in concrete mix design. The
three criteria are strength, permeability and crack resistance [30]. A strength criterion
ensures that concrete can resist the design stress without failure. A permeability
criterion ensures that concrete has a limited flow penetration rate so as to minimize
vulnerability to water and chemical ion attack during the design period of service life.
A crack resistance criterion ensures that concrete has a minimum capability to resist the
cracking due to environmental conditions, such as thermal and moisture shrinkage.
In HPC, the interfacial transition zone effect may be reduced as a result of the
improved aggregate interface properties. In addition, the effects of dilution, tortuosity
and percolation can be reduced as the permeability of cement paste approaches that of
aggregate. Therefore, the permeability of concrete can be best controlled by governing
the permeability of the cement paste. It was demonstrated that a decrease in the
water-to cement ratio was accompanied by lower porosity [31]. A decrease in the
porosity means that the there is a decrease in pore size and a disconnection among pores.
The permeability of concrete decreases accordingly. The addition of mineral
admixtures, especially silica fume, can improve both the pore structure and interfacial
transition zone. It turns out that there is a drastic reduction in permeability. Although
HPC generally demonstrates an increased strength and a decreased permeability, HPC
may not be durable due to early age shrinkage cracking. Hence, besides a good
concrete mix, it must be emphasized that good construction practice, including good
curing, is essential to produce durable concrete. Self-desiccation in HPC can be very
harmful to the durability if it is not controlled in the early phase of the development of
hydration reaction. HPC must be cured differently from NSC. It has been
demonstrated that insufficient curing increases permeability and cause surface cracking
[32]. Due to the lower permeability of HPC, water curing must be applied on HPC for
at least seven days after casting [33].
It is argued that water will not be able to penetrate from outside into the dense
matrix of HPC and thus will not reach most cement in the interior of the structural part
because of the low permeability of HPC. In order to solve this problem, it is suggested
to cure the concrete from the inside core. It is found that autogenous curing is very

191
effective in improving the durability of HPC [34, 35]. Lightweight expanded clay
aggregates with high moisture content are added as an internal water reservoir so as to
support the continuous hydration. This kind of concrete is named as self-curing
concrete. In practice, self-curing concrete does not require external curing. It means
that external curing due to inadequate workmanship would not impair the concrete.


5 Application of HPC in Tall Buildings
Since 1960, with the advent of high- and ultra-high-strength concrete, there has
been a growing realization that building a concrete or composite column is more
economical than building the column with pure steel. In fact, studies in North
America indicate that concrete or composite columns are four to five times less
expensive than all-steel columns [36]. The favorable economics of HPC combined
with its high performances has led to its marriage with steel, which has its own
advantages namely strength, speed of construction, long span capability and lightness.
In tall building structures, the dead load plays a very
severe effect on structural members, especially the columns
near the ground level which are required to resist a
tremendous axial load which is mainly due to the
accumulated dead load from all the floors above. In fact, in
a normal medium rise building (20-30 stories high), the size
of the column at the ground floor may have a diameter more
than three meters when normal strength concrete is used. It
can be imagined that there will be no space in the ground
level if normal strength concrete is used for a very tall
building (more than 60 story). Hence, it is a normal trend to
adopt HPC in tall building construction due to its advantages,
such as high strength, high ductility and high durability.
HPC may be used in all structural components of tall
building, such as slabs, beams, columns and foundations; and
it is usually combined with structural steel to form a
composite structural element which is more effective in
resisting load. The application of HPC in tall building
structures can be best described through case studies. In
this paper, Taipei 101 is used as an example to demonstrate
how HPC is adopted in a tall building construction.
Currently, Taipei 101 Tower in Taipei, the capital city of
Taiwan, R. O. C, still holds the records for the highest
structural top, highest roof and highest occupied floor. These heights are: 509m at the
Figure 9: Frame
5
0
9
m


192
top of the structural spire (see Figure 9), 449m at the highest roof, and 439m at the
highest floor (101
st
floor) respectively. It should be noticed that these records were
achieved despite the towers location which is in one of the most active seismic and
typhoon regions in the world. In order to reach these heights and still meet the rigidity
and flexibility demands of the extreme lateral loads (earthquakes above magnitude
seven and winds above 60m per second), a design of composite high rise building
construction using steel and HPC was adopted.
For tall buildings, both gravity and lateral loads are very critical for the vertical
members, like columns and shear walls. In Taipei 101, gravity loads are carried
vertically by a variety of columns; while lateral forces will be resisted through a
combination of braced frames in the core, outriggers from core to perimeter,
super-columns and moment resisting frames in the perimeter and other selected
locations. Within the core, sixteen columns are located at the crossing points of four
lines of bracing in each direction. The columns are box sections constructed of steel
plates, filled with concrete for added strength as well as stiffness at the 62
nd
floor and
below. On the perimeter, up to the 26
th
floor, each of the four building faces has two
super-columns, two sub-super-columns, and two corner columns. Each face of the
perimeter above the 26
th
floor has the two super-columns continuing upward. The
super-columns and sub-super-columns are steel box sections, filled with 10,000psi
(about 70MPa) HPC on lower floors for strength and stiffness up to the 62nd floor;
while the columns above level 62 are steel columns for reducing the gravity loads.
The balance of perimeter framing is a sloping Special Moment Resisting Frame (SMRF)
which is a rigidly-connected grid of stiff beams and H shape columns following the
towers exterior wall slope down each 8 story module (see Figure 9). At each setback
level, gravity load is transferred to super-columns through a story-high diagonalized
truss in the plane of the SMRF. The topmost section of the building above the 91st
floor is much smaller in plan. The loadings on these floors transfer to the core
columns directly. Two typical floor framing plans of low story and high story are
shown in Figure 10 which describe the locations of columns.
It is noticed that the super-columns are the most critical structural element in Taipei
101 to make the structure stands vertical on the ground with more than half kilometer
and HPC plays an important role in the fabrication of these columns. Steel box
column serves as the form of filled-in concrete while the overall column stiffness and
strength are enhanced by the concrete. The cross section of a typical super-column at
lower level is shown in Figure 11. Even though HPC is used in these super-columns,
the size of the column is still 3m2.4m. The design strength of high performance
filled-in concrete of the Taipei 101 is 10,000psi. However, high concrete strength is
not the only performance which HPC used in Taipei 101 possesses. Many tests were
performed to confirm that the concrete mixture proportion is able to meet the design

193
requirements on the strength, shrinkage and other performance. For the construction,
the high performance concrete was pumped from the bottom of the column, so the
flowability is crucial to ensure there is no air trapped underneath the continuity steel
plates. A high slump flow of 6010cm is specified to ensure good workability.
Bleeding and segregation are also not permitted. Design age is 90 days to keep
autogenous shrinkage to as low as 30010
-6
m/m and increase durability through low
water and low cement usage. Two mock-up tests were performed prior to construction
to confirm the quality and workability of the concrete. The actual concrete proportion
is listed in Table 4 and the actual slump flow is 65~70 cm. Concrete strength at the
design age is about 12,000psi (about 83MPa) and still increasing.
Level 10 Tower Framing Plan
Super-columns
(typical)
54m
54m

194















Figure 10: Typical Floor Framing Plans [37]
48m
Super-columns
(typical)
Level 32 Tower Framing Plan
48m

195















Figure 11: Typical Cross-section of Super-column at the level between 8
th
and 17
th

Floor. [37]

Table 4: 10,000psi Concrete Mixture Proportion used in Taipei 101 [37]
Slump
Slump
Flow
Max. Dia.
of Coarse
Aggregates
Unit Quantity (kg/m
3
)
Cementitious Materials Aggregates
Water
Water
Cementitious
Ratio
Cement Slag
Silica
Fume
Coarse
Agg.
Fine
Agg.
Limestone
Admixture
Design
Strength
(90days)
(cm) (cm) (in)
W W/(C+F) C F1 F2 G S LS HP
252 6010 0.5 160 0.31 340 150 30 760 957 -- 6.24 10,000psi
(HPC) 252 6010 0.5 160 0.31 340 130 30 772 920 80 7.25

Undoubtedly, the structural innovations in the Taipei 101 Tower cannot be
accomplished without the use of HPC. The use of HPC allows that reasonable free
floor space in tall building can be maintained. As a result, it gives a possibility to
construct a tall building which has a height more than half kilometer. Such height is
impossible to be achieved if normal strength concrete is used. In the coming few years,
newer buildings in Dubai and China will be constructed and these buildings probably
will cede the various height crowns from Taipei 101. New structural and material
innovations will be required for the construction of tall buildings higher than Taipei 101.
Notes: Thickness of Steel Plate = 80mm
Unit in mm.
3000
2400
Shear Studs
Internal Cross-ties
Stiffener
Rebar and Rebar Cage

196
6 Conclusion
This paper provides an overview of the fundamentals of high performance concrete
(HPC) and its application in tall buildings. The microstructure of HPC and its influence
on concrete performance is presented. In manufacturing the material the use of
densified small particle systems contribute to the high strength and low permeability of
HPC. The three key attributes of HPC, strength, ductility and durability are discussed.
Fly ash, silica fume and superplasticizer are important ingredients to manufacture high
strength concrete. In order to produce HPC with high ductility, fiber is a critical
element which should be present in the design mix. In order to create durable HPC, it
is necessary to use a proper mix design and apply an effective curing. It is suggested
that three criteria should be considered to produce durable concrete. These criteria are
strength, permeability and cracking resistance. Because of its advantageous
characteristics, HPC is now widely used in tall building construction. In this paper,
Taipei 101 is used as an example to demonstrate the application of HPC in tall building
construction.

7 References

[1] Young, J.F. (2000), The Chemical and Microstructural Basis for High Performance
Concrete, Proceedings of High Performance Concrete Workability, Strength and
Durability, Hong Kong, v 1, 2000, p 87-103
[2] Malathy, R. (2003), Role of super fine fly ash on high performance concrete, Role
of Concrete in Sustainable Development - Proceedings of the International
Symposium dedicated to Professor Surendra Shah - Celebrating Concrete: People
and Practice, 2003, p 425-434
[3] Hossain and Lachemin (2007), Strength, ductility and micro-structural aspects of
high performance volcanic ash concrete, Cement and Concrete Research, v 37, p
759-766
[4] Isaia, G.C., Gastaldini, A.L.G. and Moraes, R. (2003), Physical and pozzolanic
actions of mineral additions on the mechanical strength of high performance
concrete, Cement and Concrete Composite, v 25, p 69-76
[5] Kwan, A.K.H (2000), Use of condensed silica fume for making high-strength,
self-consolidating concrete, Canadian Journal of Civil Engineering, v 27, n 4, Aug,
2000, p 620-627
[6] Wise, S., Satkowski, J.A., Scheetz, B., Rizer, J.M., McKenzie, M.L. and Double,
D.D. (1985), The development of a high strength cementitious tooling/molding
material, Proceedings of Materials Research Society Symposium, v 42, p 253-264
[7] Richard, P. and Cheyrezy, M. (1995), Composition of reactive powder concretes,
Cement and Concrete Research, v 25, n 7, p 1501-1511

197
[8] Hsieh, H.Y. (1992), Packing Characteristics and Interfacial Microstructure of DSP
Cement Mortars, MS Thesis, University of Illinois, Urbana IL.
[9] Sellevold, E.J. and Nilsen, T. (1987), Condensed silica fume in concrete: a world
review, Supplementary Cementing Materials for Concrete, ed. By V.M. Malhotra,
CANMET, Ottawa, Canada, p167-246
[10] Lee, K.M. and Buyukozturk, O. (1995), Fracture toughness of mortar-aggregate
interface in high-strength concrete, ACI Materials Journal, v 92, n 6, p 634-642
[11] Gray, W.A. (1968), The Packing of Solid Particles, Chapman & Hall, London,
U.K.
[12] Sauzeat, E., Feylessoufi, A., Villieras, F., Yvon, J., Cases, J. and Richard, P. (1996),
Textural analysis of reactive powder concretes, 4
th
International Symposium on
Utilization of High-strength / Highperformance Concrete, Paris.
[13] Aitcin, P. and Richard, P. (1996), The pedestrian/bikeway bridge of Sherbrooke,
4
th
International Symposium on Utilization of High-strength/High-performance
Concrete, Paris.
[14] Shah, S. and Ahmad, S. (1994), High performance concrete applications, Edward
Arnold, London.
[15] Dahl, K.K.B. (1992), A constitutive model for normal- and high-strength concrete,
ABK Report No. R 287, Dept. Struct. Eng., TU Denmark, Lyngby.
[16] van Geel, E. (1998), Concrete Behavior in Multiaxial Compression, Experimental
Research, Doctorate Thesis, TU Eindhoven.
[17] Hussein, A. and Marzouk, H. (2000), Behavior of high-strength concrete under
biaxial stresses, ACI Materials Journal, v 97, n 1, p 27-36
[18] Setunge, S., Attard, M.M., Darvall, P. and Le, P. (1993), Ultimate strength of
confined very high strength concrete, ACI Structural Journal, v 90, n 6, p 632-641
[19] Newman, J.B. (1979), Concrete under complex stress, Chapter 5 in Developments
in Concrete Technology-1, ed. By F.D. Lydon, Appl. Sci. Publ., Barking, p 151-219
[20] Richart, F.E., Brandtzaeg, A. and Brown, R.L. (1929), Failure of plain and spirally
reinforced concrete in compression, Bulletin 190, Illinois Eng. Exp. St., University
of Illinois, Champain.
[21] Shao, Y and Shah, S.P. (1997), Mechanical Properties of PVA Fiber Reinforced
Cement Composites Fabricated by Extrusion Processing, ACI Material Journal, v
94, n 6, p 555-564
[22] Kazuhisa, S., Noayoshi, K. and Yasuo, K. (1998), Development of carbon fiber
reinforced cement, Advanced Materials: The big Payoff National SAMPE Technical
Conference, Publ by SAMPE, Covina, CA, U.S.A, p 789-802
[23] Land, D.A., Ouyang, C. and Shah, S.P. 1996, Behavior of cement based matrices
reinforced by randomly dispersed microfibers, Advanced Cement Based Materials,
v 3, p 20-30

198
[24] Bentur, A. (1989), Fiber reinforced cementitious materials, Material Science of
Concrete, ed. by J.P. Skalny, The American Ceramic Society, p 223-279
[25] Balaguru, P.N. and Shah, S.P. (1992), Fiber Reinforced Cement Composites,
McGraw Hills, Inc., Publishers, New York.
[26] Shah, S.P. (2000), High performance concrete: past, present and future,
Proceedings of High Performance Concrete - Workability, Strength and Durability,
Hong Kong, v 1, p 3-29
[27] Dhir, R.K., Jones, M.R. and Ng, L.D. (1993), PFA concrete: chloride diffusion
rates, Magazine of Concrete Research, v 45, n 182 p 1-9
[28] Francy, O. and Francois, R. (1998), Measuring chloride diffusion coefficient from
non-steady state diffusion tests, Cement and Concrete Research, v 28, n 7 p
947-953
[29] Wang, K., Igusa, T. and Shah, S.P. (1998), Permeability of concrete relationships
to its mix proportion, microstructure, and microcracks, Material Science of
Concrete: Sidney Diamond Symposium, Special Volume, Wiley.
[30] Shah, S.P. and Wang, K. (1997), Microstructure, Microcracking, Permeability, and
Mix Design Criteria of Concrete, The Fifth International Conference on Structural
Failure, Durability and Retrofitting, p 260-272, Singapore, November 27-28, 1997.
[31] Powers, T.C. and Brownyard, T.L. (1948), Studies on the physical properties of
Hardened Portland Cement Paste, PCA Research Bulletin 22, March 1948.
[32] Guse, U. and Hilsdorf, H.K. (1995), Surface cracking of high strength concrete,
High Performance Concrete: Material Properties and Design, ed. by F.H. Wittmann
and P. Schwesinger, Aedificatio, Freiburg, Germany.
[33] Aitcin, P.C. (2003), The durability characteristics of high performance concrete: a
review, Cement and Concrete Composite, v 25, p 409-420
[34] Weber, S. and Reinhardt, H.W. (1997), A new generation of high performance
concrete: concrete with autogenous curing, Advanced Cement Based Materials, v 6,
p 59-68
[35] Reinhardt, H.W. and Weber, S.(1998), Self-curing high performance concrete,
Journal of Materials in Civil Engineering, Nov 1998, p 208-209
[36] Taranath, B.S. (1998), Steel, Concrete, & Composite Design of Tall Buildings,
McGraw-Hill
[37] Shieh, S.S., Chang, C.C. and Jong, J.H. (2003), Structural Design of Composite
Super-columns for the Taipei 101 Tower, Proceedings of International Workshop
on Steel and Concrete Composite Constructions, National Center for Research on
Earthquake Engineering of Taiwan, 8-9 October 2003, p 25-33
199
Yksek Performansl imento Esasl Kompozitlerin
Tasarm, Mekanik Davran ve Uygulama Alanlar



Giray Arslan, Kadir Serdar Taflan, Sevtap Haberveren
STON, stanbul Beton Elemanlar ve Hazr Beton Fabrikalar Sanayi ve Ticaret A..
Tel: (212) 537 82 00
E-Posta: iston@iston.com.tr

Mehmet Ali Tademir
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, 34469 stanbul
Tel: (212) 285 38 55
E-Posta: tasdemirm@itu.edu.tr



z

Bu almada, Yksek Dayanml/Yksek Performansl Betonlarn i yaplarna ynelik
bir deerlendirme verilmekte, elik tel donatl betonlarn snflandrlmas yaplarak
mekanik davranlar incelenmektedir. Gelitirilen karma lif ieren Yksek Performansl
Lif Donatl imento Esasl Kompozitler (YPLDK)ler ile yaplan ve kent alt
yapsnda kullanlan yamur suyu zgaras ve rgar kapa gibi prefabrike elemanlara ait
deney sonular verilmekte ve uygulamadaki rnekleri aklanmaktadr. 90
o
Clik buhar
krne kyasla 200
o
Clik yksek scaklkta krn basn dayanmnda %50lik bir art
salad sonucuna varlmaktadr. Ayrca, dkme demire gre daha ekonomik olan ve
yksek dayanma eriebilen YPLDK ile retilen yamur suyu zgaras ve rgar
kapaklarnn yaplabilecei gsterilmektedir.

Anahtar szckler: Yksek Dayanml Beton, Silis Duman, Yksek Performansl
Beton, elik Tel, Elastisite Modl, Basn Dayanm, Krlma enerjisi, Yamur Suyu
Izgaras, Rgar kapa.


Giri

Yksek dayanmla birlikte stn drabiliteye sahip olan Yksek Performansl
Betonlarn (YPB) gereklemesinde iki nemli itici gcn olduu bilinmektedir.
Bunlardan biri yeni kuak sper akkanlatrclarn dieri ise ultra incelikteki mineral
katklarn kullanmdr. Bu iki gelime sayesinde boluklar azaltlmakta zellikle
betonda en zayf halka olarak bilinen imento hamuru-agrega arayzeyleri
iyiletirilmektedir. YPBler normal betona kyasla daha gevrek davran
sergilediklerinden tokluu arttrmak iin bunlara elik teller eklenmektedir. Son yirmi
ylda gelitirilen Yksek Performansl Lif Donatl imento Esasl Kompozitler
(YPLDK) yaplarn onarm ve glendirilmesine ynelik laboratuvar deneylerinde
baar salamakta ve zellikle depreme ynelik uygulama potansiyelinin
deerlendirilmesi beklenmektedir. Ayrca, baz zel prefabrike elemanlarn
retilmesinde, zararl endstriyel atklarn depolanmasnda ve koruyucu stratejik
200
yaplarda da kullanlabilecei beklenmektedir. Sunulan bu almada, yksek
dayanml/yksek performansl betonlarn i yaplar aklanmakta, imento esasl
kompozitlerin snflandrlmas yaplmakta, mekanik davranlar verilmekte, yamur
suyu zgaras ile rgar kapa uygulamalar gsterilmekte ve yaplan deney sonular
tartlmaktadr.


Yksek Dayanml - Yksek Performansl Betonlar (YDB-YPB)

Tanmlar

Yksek Performansl Beton (YPB) drabilite koulunu da salayan yksek dayanml
betondur (Shah ve Ahmad, 1994). ABDdeki Stratejik Otoyol Aratrma Programna
gre Yksek Performansl Beton, aadaki gibi tanmlanmtr (SHRP-C/FR-91-103,
1991):
i) YBP aadaki zeliklerden birine sahip olmaldr:
4 saatlik basn dayanm 17,5 MPa ise ok erken dayanml beton,
24 saatlik basn dayanm 35 MPa ise ok yksek erken dayanml beton,
28 gnlk basn dayanm 70 MPa ise ok yksek dayanml beton,
ii) YBP nin drabilite arpan %80den byk olmaldr (donma-zlmenin 300
tekrarndan sonra),
iii) YBP nin su/balayc oran 0,35den kk olmaldr.

Boluklarn azaltlarak youn i yapnn elde edilmesi

Yksek incelie sahip silis duman (SD) ieren imento hamurunda SD ok etkilidir ve
sk bir dizili salar (FIP,1988; Hjorth,1983). Hjorth (1983) tarafndan belirtildii gibi,
Portland imentosunun ok ince SD ile yer deitirilmesi sonucu yksek dayanml
betonlarda mkemmel bir dizili elde edilir. Bu olay ematik olarak ekil 1de
gsterilmektedir.

Silis duman ieren betonlar zerine ilk deneyler 1950li yllarn balarnda Norve
Teknoloji Enstitsnde yaplmtr. Bir ilk uygulama olarak, silis dumannn betonda
kullanm 1971de yine Norvete gerekletirildi. Daha sonra, betonda silis dumannn
pratik kullanmnda ve aratrmalarda giderek art grld (FIP,1988). Az miktarda
silis dumannn yeni tip sperakkanlatrc katklarla birlikte kullanm, betonda
ilenebilirlikle beraber basn dayanmlarnn da ciddi olarak artmasna neden oldu. Son
15 yl boyunca, yksek dayanml beton zerine ok sayda aratrma yapld. Bu
aratrmalara gre, artnamelerin kapsamnn genilemesine ve basn dayanm snflar
C100 aan betonarme yaplarn tasarmna izin verilmektedir (Walraven,1999).

201


ekil 1. imento hamurunda silis dumannn doldurma etkisi (Hjorth,1983).

Lif iermeyen yksek dayanml ve ok yksek dayanml betonlar yar-gevrek veya
gevrek malzemelerdir (De Larrard ve di.,1987; Tademir ve di., 1999) Bu
malzemeler, dk ekme, elastisite modlne ve krlma enerjisine sahiptirler.
Elastisite modl ve krlma enerjisi, dayanm arttka dayanmn art hzndan daha
dk oranda olmak zere artar. Buradan, dayanmlarn imento hamurunun yapsna
duyarl olduu, fakat elastisite modlnn mikroyapya duyarl olmad sonucuna
varlabilir (Oktar ve di., 1996a ve 1996b).

Silis duman (SD) ieren betonlarn zeliklerini gznne alarak SDnn iki ekilde
kullanldn hesaba katmak gerekir: a) drabilitenin ykseltilmesi ve hidratasyon
hznn azaltlmas gibi nedenlerde imento miktarnda bir miktar azaltma yaparak,
imento ile yerdeitiren bir malzeme olarak kullanlmas, b) hem taze ve hem de
sertlemi halde beton zeliklerini gelitirmek iin bir mineral katk olarak
kullanlmasdr (FIP,1988).

Silis duman yksek performansl beton ve harlarn nemli bir bileeni olup
ilenebilmeyi arttrr, kalsiyum hidroksitle reaksiyona girerek imento hamuru ile agrega
taneleri arasndaki aderans arttrr, sonuta betonun dayanm ve drabilitesi artar.
Ancak, SDnn betonda kullanlmasndaki problem fiyatdr; fiyat, imento fiyatnn
yaklak be katdr ve her yerde bulunmas gtr. Dier taraftan, baz stratejik
yaplarda kullanlacak yksek performansl beton ve harlarn uzun sreli
performanslarnda oluan gelime de hesaba katlmaldr (Tademir ve di., 2004).

Mikroyapsal ncelemeler

Silis duman iermeyen betonlarn agrega-imento hamuru temas yzeylerinde bol
miktarda Ca(OH)
2
=CH kristalleri mevcuttur. CH kristalleri sadece ktlesel olmayp,
yer yer 20 mikron boyutunda, ounlukla sralanm ve ynlenmi durumdadrlar. Bu
herhangi bir mineral katk iermeyen betonlar iin karakteristik bir durumdur. CHe
baka ekil 2ada grld zere temas yzeyi blgesinde baz tabakal monoslfat
AFm (3CaO.Al
2
O
3
.CaSO
4
.12H
2
O) kristalleri de saptand. ekil 2bde EDX spektrumu
yardmyla AFmnin varl grlmektedir.

imento
SD ile imento
Silis duman
imento tanesi
imento tanesi
202

(a) (b)
ekil 2. (a) Silis duman iermeyen betonlarda imento hamuru-agrega temas yzeyinde
SEM mikrograf, (b) Monoslfatn varln gsteren EDX spektrumu
(Tademir ve di., 1998).



ekil 3. Silis duman iermeyen betonlarda imento hamurunda SEM mikrograf,
imento hamurundaki boluklarn CH kristalleriyle dolu olduu grlmektedir
(Tademir ve di., 1995).

ekil 3de grld zere silis duman iermeyen betonda imento hamurunda
boluklar tamamen CH kristaller ile doludur. Genel olarak silis duman iermeyen
betonlarda imento hamuru C-S-H (Kalsiyum Silikat Hidrate), CH, AFm bazen de
etrenjit AFt (3CaO.Al
2
O
3
.3CaSO
4
.32H
2
O)den oluur ve boluklu yapya sahiptir.
Erken yalardaki AFt oluumu ileri yalarda AFmye dnebilir (Sarkar, 1994).

ekil 4ada grld zere, silis duman ieren betonlarda agrega-imento hamuru
temas yzeyi youn C-S-Hdan olumaktadr. Ayrca, hava boluklar ve dier
boluklar bu temas yzeyi blgesinde tamamen bo olup, CH iermedikleri
grlmektedir. ekil 4bde silis duman ieren betonlarda temas yzeylerin EDX
spektrumu grlmektedir. Bu spektrumdan grld zere Ca ve Sidan baka Al, S
ve Kda C-S-Hda mevcuttur. te yandan, yaplan mikroyapsal incelemeler sonunda,
silis duman ieren betonlarn arayzey mikroyapsnn imento hamuru mikroyapsna
203
zde olduu grlmtr (Tademir ve di., 1995, 1998, 1999). Bu betonlarda,
imento hamuru veya agrega-imento hamuru arayzeyinde basn dayanmlar 1-2
N/mm
2
mertebesinde dk olan CH, AFm ve AFt kristallerine rastlanmamaktadr.
Bundan dolay yapnn daha youn ve homojen olduu, sonuta dayanmn yksek
kaca beklenir.


(a) (b)
ekil 4. (a) Silis duman ieren betonlarda agrega-imento hamuru temas yzeyinde
SEM mikrograf, (b) Temas yzeyindeki Sinin ykselmesi bu gei
blgesinde C-S-Hnn daha youn olduunu kantlar (Tademir ve di., 1998).
Ca ve Sidan baka az da olsa Al, S ve Kda C-S-Hda vardr (Tademir ve
di., 1999).

Elde edilen bu mikroyapsal incelemeler baka aratrmaclarn elde ettikleri sonularla
da uyum halindedir (Skalny, 1989; Bentur, 1991; Mindess and Shah, 1988; Maso, 1992;
Larbi, 1993). Silis dumannn betonda kullanlmasyla sadece arayzeyler deil,
imento hamuru matrisi de daha youn ve homojen yapya sahip olmaktadr. Silis
duman gibi ultra incelikte bir malzemenin sadece puzolanik etkisinin deil, boluklar
doldurma (mikrofiller etki) etkisinin de nemli olaca bilinmektedir (Goldman ve
Bentur, 1993, 1994; Detwiller ve Mehta, 1989). Bylece, silis duman ve
sperakkanlatrc ieren YDBlerin daha youn, daha az heterojen yapya sahip
olmalarndan dolay tek eksenli basn, eilme-ekme, tek eksenli ekme ve burulma
hallerinde daha az mikro atlama oluur (Tademir ve di., 1998).

imento Esasl Kompozitlerin Snflandrlmas

Gnmzde imento esasl kompozitlerin snflandrlmas ekil 5deki gibi yaplabilir
( JCI-DFRCC Committee, 2003).

LDSK ekme ve basn altnda belirgin sneklikle birlikte ekil deitirme sertlemesi
ve eilmede karmak atlak yaps gsterir. LDSK, Lif Donatl imento Esasl
Kompozitlerin (LDK) karmak atlama gsteren bir alt snfdr. Karmak atlama
sneklik, tokluk, krlma enerjisi, ekil deitirme kapasitesi, ekme, basn ve eilme
altndaki ekil deitirme kapasitesi gibi zeliklerin gelimesine yol amaktadr.

204

ekil 5. imento esasl kompozitlerin snflandrlmas (JCI-DFRCC Committee, 2003)

LDSK: Lif Donatl imento Esasl Snek Kompozitler, YPLDK: Yksek
Performansl imento Esasl Kompozitler, RPB: Reaktif Pudra Betonu,
YKLHB:Yksek Oranda elik Lif eren imento Har Bulamac, YALHB:
Yksek Oranda A eklinde Lif eren Har Bulamac, MTK :Mhendislik zelikleri
Tasarlanm imento Esasl Kompozit, LDK: Lif Donatl imento Esasl Kompozit,
LDB: Lif Donatl Beton ve LDH:Lif Donatl Har


ekil 5de grld gibi, LDSK, YPLDK snfnn bir st snfdr. LDK alt snf
olarak lif donatl beton (LDB) ve lif takviyeli har (LDH) gibi tm LDK snflarn
kapsar. Mhendislik zelikleri Tasarlanm imento Esasl Kompozitler (MTK),
bileimi mikromekanik esasna gre optimize edilmi zel bir YPLDK tipidir. MTK
tipik olarak % 3den daha fazla bir ekme ekil deitirme kapasitesine sahiptir.
Mikroyap optimizasyonu sonucunda MTKdeki lif ierii %2-3den daha az olacak
ekilde snrlandrlmtr.

elik Tel Donatl Betonlar (TDB)

Mekanik davran asndan, TDBlar performanslarna gre iki ksma ayrlrlar: i)
geleneksel TDBlar, ve ii) Reaktif Pudra Betonlar (RPB) gibi Yksek Performansl
Lif Donatl Kompozitler (YPLDK). Geleneksel TDBlar, gevrek matrisle
kyaslandnda snek davran gstermektedir, ancak eilme ve ekme dayanmlar ok
yksek deildir ve zellikle bu malzemelerin basn dayanmlar pratik olarak elik lif
hacmiyle deikenlik gstermez. Ancak YPLDKlar byk ekil deitirme sertleme
kapasitesine sahiptirler ve ekme ile basn dayanmlar geleneksel TDBlara kyasla
olduka yksektir ( Alee, 2002).




RPB
YALHB
LDSK
YPLDK
MTK
YKLHB
LDK
LDB, LDH
imen Esasl Kompozitler
Beton,
Har,
imento
hamuru
imento Esasl Kompozitler
205
Reaktif Pudra Betonlar (RPB)

RPBleri stn mekanik ve fiziksel zeliklere, mkemmel sneklie ve olduka dk
geirimlilie sahip ultra yksek dayanml imento esasl kompozitlerdir
(Walraven,1999; Alee, 2002). Bu malzemeler, ilk kez 1990l yllarn balarnda
Pariste Bouyguesin laboratuarlarndaki aratrmaclar tarafndan gelitirildi. Reaktif
Pudra Betonlar kp basn dayanmlar 200 ve 800 MPa arasnda, ekme dayanmlar
25 ve 150 MPa arasnda ve krlma enerjileri yaklak 30000 J/m
2
ve birim arlklar
2500-3000 kg/m
3
aralnda deien yeni kuak betonlar temsil etmektedir (Richard ve
Cheyrezy, 1994) Reaktif Pudra Betonunun i yaps daha sk tane diziliine sahip olup,
mikro yaps yksek performansl betonlara kyasla en kuvvetli imentolu hidrate
rnlerin varlyla glendirilmektedir.

Bu dikkate deer performansa aadaki aamalarla eriilmektedir:

Optimum younluktaki matrise varmak iin karmdaki btn tanelerin
dalmnn hassas biimde ayarlanmas,
Betonun homojenlii iin agrega tanelerinin en byk boyutunun azaltlmas,
Betondaki su ieriinin azaltlmas,
Yksek incelie sahip silis dumannn hem puzolanik zeliklerinden hem de
doldurma etkisinden yararlanlmas,
Btn bileenlerin optimum bileimi,
Sneklik iin ksa kesilmi elik tellerin kullanm,
ok yksek dayanmlara erimek iin basn altnda ve ykseltilmi scaklk
koullarnda sertletirme (Walraven,1999; Richard ve Cheyrezy, 1994)

Reaktif pudra betonlarnda kullanlan agregalarn boyutlar imentonunkine yakndr. Bu,
hidrate olmam imento tanelerinin de tane iskeletine uygun olmas ve malzemenin
dayanmna katkda bulunmas demektir. Bu betonlarda su/imento oran ok dk
olup 0,15 mertebesindedir. lenebilme fazla miktarda kullanlan yeni kuak bir
sperakkanlatrc ile salanmaktadr. ekil 6da grld gibi, gereken taneli
karm karakterize eden bal younluk parametresini (d
o
/d
s
) kullanarak optimum su
ierii elde edilmitir; burada d
o
kalp alnmas aamasndaki beton younluunu
gstermektedir. d
s
ise sktrlm olduu varsaylan taneli karmn kat younluunu
ifade etmektedir. A noktasnda, minimum su-balayc (S/B) orannda bal younluk
elde edilmektedir. S/B oran arttka, hapsolmu hava ilave suyla yer deitirmektedir.
B noktasnda, karmda hapsolmu hava kalmamaktadr. S/B oran tekrar arttrldnda
d
o
/d
s
azalmaktadr (C noktas). ki optimum nokta bulunmaktadr; E noktasnda, D
noktasna kyasla daha iyi bir mekanik performans elde edilmektedir; nk E
noktasnda, numune daha az hava, ancak hidratasyon sonras ksmen kat fazla entegre
olacak olan daha fazla su iermektedir ( Richard ve Cheyrezy, 1995)


206


ekil 6. Bal younluk-su/balayc (S/B) ilikisi ( Richard ve Cheyrezy, 1995)

RPB 200 ve RPB 800 iin bileimler ve mekanik zelikleri (Richard ve Cheyrezy,
1994) tarafndan verilmektedir. stenilen dayanmlara erimek iin, hem bileen
malzemelerin zelikleri hem de bunlar mikserde kartrma srasnn ve sresinin
nemli olduunu aklda tutmak gerekir. Normal dayanml, yksek dayanml ve reaktif
pudra betonlarna ait bir karlatrma Tablo 1da yaplmaktadr.

Tablo 1. Normal dayanml beton (NDB), Yksek dayanml beton (YDB) ve RPBlerin
karlatrlmas

Mekanik zelikler NDB YDB RPB
Basn dayanm (MPa) 20-60 60-100 200-800
Eilme dayanm (MPa) 4-8 6-10 50-140
Krlma enerjisi (J/m
2
) 100-120 100-130 10000-40000
Elastisite modl (GPa) 20-30 35-40 60-75

Bu tabloda grld gibi elik tellerin eklenmesiyle eilme dayanmlarnda 50-140
MPa arasnda deien deerler elde edilmektedir. Bu betonlarn krlma enerjileri ise
10000 J/m
2
den 40000 J/m
2
ye kadar deimektedir. Eilme dayanmlarnda ve krlma
enerjilerindeki deime eklenen elik tellerin yzdeleriyle orantldr. RPB 200n
noktal eilme halinde, maksimum eilme gerilmesi ilk atlaktaki gerilmenin iki katna
kadar ulamaktadr. Bylece, reaktif pudra betonunun byk bir ekil deitirme
sertlemesi sergiledii grlmektedir. Maksimum gerilmedeki sehim ilk atlaktaki
sehimin yaklak on katdr (Richard ve Cheyrezy, 1994).

Minimum
Optimum
0,11
0,16
0,86
0,88
0,84
W/B
A
D
B
E
C
d
o
/d
s

207
Krlma enerjisi, gerilme-akln ortasndaki sehim erisi altnda kalan alann
hesaplanmasna dayanmaktadr. llen krlma enerjisi RPC 200 iin 30000 J/m
2
ve
normal har iin 110 J/m
2
dir Bylece, retilen bir reaktif pudra betonunun krlma
enerjisinin normal harcnkinin yaklak 300 kat kadar olduu sonucuna varlabilir
(Richard, 1994).

Karma Lifli Betonlar (KLB)

KLBler elik tel donatl betonlarda tek tip ve boyutta lif kullanm yerine birden fazla
tip ve boyutta lif kullanlarak retilen yeni tr imento esasl kompozitlerdir. Betonda
hamur (veya ince har) ve har fazlar ile beton kompozitinin atlamasna kar srasyla
mikro, mezo ve makro lifler kullanlmaktadr. Bylece, hem dayanm hem de krlma
enerjisi yksek betonlar elde edilmektedir (Tademir ve di., 1994).

Yksek Oranda elik Lif eren imento Har Bulamac (YKLHB)

YKLHB (Yksek oranda ksa kesilmi elik lif ieren imento har bulamac (veya
SIFCON) lif hacmi %5 ten %20 ye kadar deien zel bir lif donatl kompozittir.
Ancak, geleneksel lif donatl kompozitlerde lif hacmi genellikle %2 ile snrldr. Bu
uygulamada matris, kaba agrega iermemektedir. Karm; imento, imento-uucu kl,
imento silis duman, imento-kum-uucu kl veya imento-kum-silis duman ierebilir
(Balaguru ve Shah, 1992). YKLHBnin ekme davran Fritz (1991) tarafndan
incelenmitir; deikenler i) %5-%13.5 aralnda lif hacmi, ii) 0,35-0,45 arasnda su-
imento orann iermektedir. almada kanca ulu teller kullanlmtr. Tablo 2de
grld gibi betonun krlma enerjisi SIFCONunkine yakn olan 100 J/m
2
deeri
alnrsa (Tablo 2), geleneksel betondan 1340 kat daha fazla enerji yuttuu grlebilir.
YKLHB (Slurry Infiltrated Mat Concrete=SIMCON) yksek oranda a eklinde elik
tel ieren imento harc bulamac) retiminde ise, elik lif yerine nceden kalba
yerletirilmi a eklindeki elik tel kullanlmaktadr.

Tablo. 2 YKLHBnin mekanik zelikleri (Fritz, 1991)

Su-imento oran
(s/)
Lif hacmi (%)
ekme dayanm
(N/mm
2
)
Uzama (mm)
Krlma enerjisi
(J/m
2
)
0,45 8,5 9,2 19 30500
0,35 8,5 12,5 14,1 57100
0,45 13,5 14,1 34,9 134100


YDB ve YPLDK Mekanik Davran Bakmndan Arasndaki Fark

Yksek dayanml entikli prizmatik yaln beton kiriler zerinde yaplan ksa sreli
tekrarl ykleme altnda elde edilen tipik yk-sehim erisi ekil 7de verilmektedir.
Tepe noktas aldktan sonra, en byk ykn yaklak %40 civarnda ilk ykleme
boaltma evrimi ayn bir F odak noktasnda kesimektedir. Ayn anda, yk-atlak az
alma deplasman iin de benzer bir odak noktas elde edilmitir. Byle bir odak
208
noktas orjine ne kadar yaknsa malzeme o kadar gevrektir. Sonuta odak noktasnn
orijine yaknl gevrekliin uzak oluu ise daha az gevrekliin veya srekliliin bir
ls olarak gz nne alnabilir (Tademir ve di., 1999).

ekil 7. Yksek dayanml yaln betonun ksa sreli tekrarl ykleme altndaki davran
(Tademir ve di., 1999)

Tipik bir YPLDK retiminde nominal imento dozaj 1000 kg/m
3
, silis duman: 254
kg/m
3
, en byk boyutu 2 mm olan kum: 575 kg/m
3
, sperakkanlatrc: 99 kg/m
3
, su:
228 kg/m
3
, dayanm 2200 MPa olan ksa kesilmi dz elik telden (narinlii 40, ap
0,15 mm) ve kancal ulu elik telden 609 kg/m
3
kullanlmtr. retilen entikli kiriin
eilme halinde ve ksa sreli tekrarl ykleme altndaki davran ekil 8de
grlmektedir. Bu ekilde grld zere kompozitin atlak olutuktan sonra byk
ekil deitirme sertlemesi sergiledii anlalmaktadr. Ayrca, ykleme boaltma
srasnda elde edilen luplarn eimi yk-sehim erisinin balangtaki ykselen ksmnn
eimine paraleledir. Sonuta, ekil 8deki gibi tepe noktas aldktan sonra kalan
dayanm azalsa da balangtaki eim ayn kalmaktadr. Bu da YPLDKnin tipik
davrannn sergilendiini gstermektedir (Gvensoy ve di., 2005). ekil 8in iinde
grld TDBnin ksa sreli tekrarl ykleme altndaki davran da ekil 7de
verilen yksek dayanml betonlarnkine benzememekte, yani bir odak nokta meydana
gelmemekte olup ve YPLDKne daha yakn sonu elde edilmektedir. Sonuta, ilk
atlak yk ile tepe yk arasndaki byk ekil deitirme sertlemesi blgesinin
olmas yksek performansn gstergesidir (Bayramov ve di., 2004).


Sehim (), mm
Y

k

(
P
)
,

k
N

0.5 1.0
0
F[-
0
,-P
0
]


1.0

0.5
Sehim,
Y

k

,

P


F [-
0
, -P
0
]
y
209
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0 2 4 6 8 10
Sehim, mm
Y

k

k
n

ekil 8. YPLDK ile retilen betonun eilme halinde ve ksa sreli tekrarl ykleme
altndaki davran (Gvensoy ve di., 2004)

YPLDK ile Yaplan Baz Prefabrike Elemanlar

YPLDK kullanlarak dkme demire alternatif olarak STONda retilen yamur suyu
zgaras ve rgar kapa rnekleri aada sunulmaktadr. retilen 9 adet kompozit
karmn bileimindeki ilk alt bileenin imentoya oranlar: imento:Kum (0-0.5
mm):Kum(0.5-2mm):Silisduman:Sperakkanlatrc:Su=1:0,340:0,227:0,250:0,120:
0,120, kullanlan elik tellerin imentoya oranlar ise aadaki tabloda verilmektedir.

Tablo 3. YPLDK kompozitlerinde kullanlan elik tellerin imentoya oranlar.

Karm
Kodu
Dz elik Tel
l /d=40, d=0,15 mm
Kancal Ulu elik
Tel
l /d=55, d=0,55 mm
Kancal Ulu elik Tel
l /d=80, d=0,75 mm
M1 0,500 0,240 0,097
M2 0,500 0,143 0,050
M3 0,500 0,070 -
M4 0,400 0,240 0,050
M5 0,400 0,143 -
M6 0,400 0,070 0,097
M7 0,300 0,240 -
M8 0,300 0,143 0,097
M9 0,300 0,070 0,050
SFRC [14]
0
2
4
6
8
0 2 4 6 8 10
(Bayramov ve di., 2004)
Y

k
,

k
N

Y

k
,

k
N

Sehim, mm
Sehim, mm
210


l /d = narinlik, d = elik tel ap, dz elik telin ekme dayanm 2200 MPa, kancal
ulu elik tellerin ekme dayanm ise 1100 MPadr.

Bu YPDKin mekanik zelikleri ise yledir:
Basn dayanm: 220 MPa, Net eilme dayanm: 37 MPa, Yarlma-ekme dayanm:
38 MPa ve Krlma enerjisi: 17220 J/m
2
dir. Normal imento harcnn krlma enerjisi
yaklak 60 J/m
2
olarak gznne alnrsa incelenen YPLDKnin krlma enerjisi
yaklak 300 kat artmaktadr.



(a) Yamur suyu zgaralar (b) Rgar kapa

ekil 9. YPLDK kullanlarak retilmi prefabrik elemanlar

ekil 9da YPLDK ile retilen yamur suyu zgara ve rgar kapa takmlarnn yerinde
uygulamalar grlmektedir.

STONda retilen ve YPLDK ile yaplan prefabrike rnler zerinde numunelerin
evresi boyunca serbeste oturtularak zmbalama deneyleri yaplmtr. Tablo 4de
verilen zmbalama yklerinin ortalamas 522 kN olup TS 1478 EN124deki Grup 4,
D400 snfna kar gelmektedir. Bu prefabrike elemanlarn matrisi olarak retilen
YPLDKlerden alnan bir kenar 10 cm olan kp basn dayanmlar da yine Tablo
4te verilmektedir.

Beton kp numunelere iki farkl kr rejimi uygulanmtr: i) Buhar kr rejimi:
numuneler retildikten sonra bir gn kalplarnda tutulmu ve iki gn 20
o
Cde kirece
doygun kr havuzunda bekletildikten sonra 3 gn sreyle 90
o
C scaklkta buhar kr
uygulanm, daha sonra tekrar 20
o
Cde kirece doygun su iine alnarak 22 gn daha bu
ortamda braklmtr. ii) kinci kr rejiminde ise birincideki buhar kr yerine
200
o
Clik scak kr ilemi uygulanmtr. Bunun iin kalbndan alnan numuneler iki
gn sreyle birincideki gibi kr havuzunda tutulmular, daha sonra iki kat scaa
dayankl polimer ile kaplanm, bunun zerine yine iki kat alminyum folyo ile
sarlarak saatte 30
o
C arttrlarak 200
o
Cye getirilmi, bu scaklkta 72 saat tutulmu ve
yine 6 saatte scaklk 20
o
Cye drlmtr. kinci rejimden sonra numuneler 28. gne
kadar 20
o
Cde kirece doygun su iinde tutulmutur. Bu iki kr rejimine gre elde edilen
basn dayanm sonular da Tabloda verilmektedir.

Tablo 4de grld gibi 200
o
Clik scak kr etkisi buhar kr grm numunelere
kyasla basn dayanmnda yaklak 1,5 kata varan art kaydedilmitir. Yksek
scakln normal imento hidratasyonu srasnda aa kan kalsiyum hidroksit ile
karmdaki silis duman arasndaki reaksiyonu hzlandrd bilinmektedir (Alee, 2002).
211
te yandan, yksek scaklkta ok ince tlm silisli kum ve kalsiyum hidroksit
arasnda da reaksiyon gerekleebilir (Massaza ve Costa, 1986).

Tablo 4. Deneye tabi tutulan yamur suyu zgaras ve rgar kapa takmlar zerinde
elde edilen zmbalama ykleri ve retim srasnda alnan YPLDK larn kp basn
dayanmlar

Kp basn dayanm (MPa) Karm
Kodu
Dairesel kapaklarn zmbalama
dayanm (kN) 90 C buhar kr 200 C etv kr
M1 575 187 280
M2 515 192 306
M3 455 160 259
M4 565 199 311
M5 495 210 299
M6 595 186 309
M7 545 196 303
M8 525 222 305
M9 425 200 270
Ortalama 522 195 294

Yamur suyu zgaralarnda ise elde edilen ortalama zmbalama yk 460 kN ve kp
basn dayanmlar ise 90
o
C scaklkta buhar kr uygulamalarnda 250 MPaa ve
200
o
C etvde yksek scaklk krne tabi tutulanlarda ise 350 MPaa varmaktadr.
Bylece, yamur suyu zgaralarnn kalitesi de TS 1475 EN 124deki D400 snfn
salamaktadr.

Sonular

1. retilen Yksek Performansl Lif imento Esasl Kompozitler krlma srasnda
normal imento harcna kyasla yaklak 300 kat daha fazla enerji yutmaktadr.
Basn dayanmlar da olduka yksek olup zellikle scak kr etkisinde iken 270-
311 MPa arasnda deien deerler elde edilebilmektedir.

2. Uygulanan 200
o
C yksek scaklk krnn 90
o
Clik buhar krne kyasla incelenen
imento esasl kompozitlerin basn dayanmnda yaklak %50 kadar bir art
salad grlmektedir.

3. Yksek performansl elik donatl imento esasl kompozitlerin eilme halinde
yk-sehim erisinde elde edilen en byk ilk atlak ykn belirgin biimde
amakta ve ilk atlak yk ile tepe yk arasnda belirgin ekil deitirme
sertlemesi sergilemektedir. Byle bir davran yksek performansn tipik
gstergesi saylmaktadr.

4. Yksek performansl elik tel donatl imento esasl kompozitlere eilme halinde
ksa sreli tekrarl yk uygulandnda ykleme-boaltma erilerinin eimlerinin
balangtaki ykselen ksmnn eimine paralel kaldklar, yksek
dayanml/yksek performansl betonlardaki gibi orijine yakn bir odak noktasnn
olumad, dolaysyla bu kompozitlerin snek davran sergiledikleri
anlalmaktadr.
212
5. Mevcut uygulamadaki dkme demir ile yaplm yamur suyu zgaras ve rgar
kapa rnlerine alternatif olarak retilen kompozitlerle yksek kalitede rnlerin
yaplabilecei kantlanmaktadr.


Teekkr Bu alma, TBTAK Kamu Kurumlar Aratrma ve Gelitirme Projeleri
Destekleme Program(1007) kapsamndaki 105G097 nolu projede elde edilen baz
sonulara dayanmaktadr.


Kaynaklar

Alaee, F.J., Retrofitting of Concrete Structures using High Performance Fiber
Reinforced Cementitious Composite (HPFRCC), Ph.D. Thesis, University of Wales,
Cardiff, 220 pp.

Balaguru, P.N. and Shah, S.P., Fiber-Reinforced Cement Composites, McGraw-Hill,
Inc., 1992, 530pp.

Bayramov, F., Tademir, C. and Tademir, M.A. Optimisation of Steel Fibre
Reinforced Concrete by Means of Statistical Response Surface Method, Cement and
Concrete Composites, Vol. 26, 2004, pp. 665-675.

Bentur, A., Microstructure of High Strength Concrete, Darmstadter Massivbau-
Seminar, THD, Darmstadt, 6, 1991, pp. 1-16.

De Larrard, F., Boulay, C. and Rossi, P., Fracture Toughness of High-strength
Concretes, Proc. Symp. Utilisation of High Strength Concretes, Stavanger, Norway,
15-18 June 1987, pp. 215-223.

Detwiller, R.J. and Mehta, P.K., Chemical and Physical Effects of Silica Fume on the
Mechanical Behaviour of Concrete, ACI Materials Journal, 86, 1989, pp. 609-614.

FIP, Condensed Silica Fume in Concrete, The State of the Art Report, Thomas
Telford, London, 1988, 37p.

Fritz, C., Tensile Testing of SIFCON, In First International Workshop on HPFRCCs,
23-26 June 1991, Mainz, RILEM, Eds. H.W.Reinhardt and A.E. Naaman, pp. 518-528.

Goldman, A. and Bentur, A., The Influence of Microfillers on Enhancement of
Concrete Strength, Cement and Concrete Research, Vol. 23, 1993, pp. 962-972.

Goldman, A. and Bentur, A., Properties of Cementitious Systems Containing Silica
Fume or Non-Reactive Microfillers, Advances in Cement Based Materials, 1., 1994, pp.
209-215.

Gvensoy, G., lki A., Bayramov, F., Sengl, C., Tademir, M.A., Kocatrk, N., and
Yerlikaya, M., Mechanical Behaviour of Ultra High Performance Steel Fibre
Reinforced Concretes under Cyclic Loading Condition, International Symposium on
Ultra-High Performance Concrete, 13-15 September 2004, Kassel, pp. 649-660.
213

Hijorth, L., Development and Application of High-Density Cement-Based Materials,
Phil. Trans. Roy. Soc., London, A310, 1983, pp.167-173.

JCI-DFRCC Committee, DFRCC Terminology and Application Concepts, Journal of
Advanced Concrete Technology, Vol. 1, No.3, Nov. 2003, pp.335-340.

Larbi, I.A., Microstructure of the interfacial zone around aggregate particles in concrete,
Heron, Delft, 38, 1, 1993.

Maso, M. (Ed.), Interfaces in cementitious composites, Proc. RILEM International
Conference, Touluse, E. and F.N. Spon, London, 1992.

Massaza, F., and Costa, U., Bond: Paste-Aggregate, Paste-Reinforcement and Paste-
Fibers, 8th International Congress on the Chemistry of Cement, Rio de Janerio, Brasil,
1986, pp.158-180.

Mindess, S. and Shah, S.P. (Eds.), Bonding in Cementitious Composites, Proc. Sym.,
MRS, Pittsburgh, 1998.

Oktar, O.N., Moral, H. and Tasdemir, M.A., Sensitivity of Concrete Properties to the
Pore Structure of Hardened Cement Paste, Cement and Concrete Research, Vol.26,
No.11, 1996, pp.1619-1627.

Oktar, O.N., Moral, H. and Tasdemir, M.A., Factors Determining the Correlations
between Concrete Properties, Cement and Concrete Research, Vol.26, No.11, 1996,
pp.1629-1637.

Richard, P. and Cheyrezy, M.H., Reactive Powder Concretes with High Ductility and
200-800 MPa Compressive Strength, Bouygues, Internal Report, 1994. 15p.

Richard, P. and Cheyrezy, M., Composition of Reactive Powder Concrete, Cement
and Concrete Research, Vol.25, No.7, 1995, pp.1501-1511.

Sarkar, S.L., The Importance of Microstructure in Evaluating Concrete, In Adavances
in Concrete Techonology, ed. V.M. Malhotra, Second Edition, CANMET, Ottawa,
1994, pp. 125-160.

Shah, S.P. and Ahmad, S.H. (Editors), High Performance Concretes and Applications,
Edward Arnold, London, 1994, 403pp.

SHRP-C/FR-91-103, High Performance Concretes, a State of the Art Report,
Strategic Highway Research Program, National Research Council, Washington DC,
1991.

Skalny, J.P. (Ed.), Materials Science of Concrete, 1., The American Society,
Westerville, OH, 1989.

Tademir, M.A., Karihaloo, B.L., Bayramov, F., Yerlikaya, M., and Snmez, R.,
HS/HPC, HPFRCC, and SCC for Repair and Retrofitting of Concrete Structures, The
214
14th ERMCO, European Ready Mixed Concrete Organization Congress, 12-18 June
2004, Helsinki, 34 pp.

Tademir, M.A., Tademir, C., Akyz, S., Jefferson, A. D., Lydon, F.D. and Barr,
B.I.G., Evaluation of Strains at Peak Stresses in Concrete: A Three-Phase Composite
Model Approach, Cement and Conrete Composites, 20, 1998, pp.310-318

Tademir, C., Tademir, M.A., Mills, N., Barr, B.I.G. and Lydon, F.D., Combined
Effects of Silica Fume, Aggregate Type, and Size on the Post-Peak Response of
Concrete in Bending, ACI Materials Journal, Vol.96, No.I, January-February 1999,
pp.1-10.

Tademir, C., Sarkar, S.L., Tademir, M.A., Akyz, S. and Koca, C., Effect of Silica
Fume on the Brittleness of High Strength Concretes under Compression, Proceedings
of 11th European Ready Mixed Concrete Congress, 1995, pp. 444-452.

Tademir, C., Tademir, M.A., Grimm, R. and Knig, G., Microstructural Effects on
the Brittleness of High Strength Concretes, FRAMCOS-2: 2nd International
Conference on Fracture Mechanics of Concrete Structures, Vol. 1, Ed. F.H. Wittmann,
Aedificatio Publishers, 1995, pp. 125-134.

Walraven, J., Structural Concrete, Journal of fib, Vol.P1, No.1, March 1999, pp.3-11.













215
elik Lif erii, Scak Kr ve Lif Korozyonunun imento
Esasl Yksek Performansl Kompozitlerin Mekanik
Davranna Etkisi



. Bedirhanolu A. lki Y. Candan M.A. Tademir
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, stanbul
Tel: (212) 285 38 38
E-Posta: ailki@ins.itu.edu.tr



z

Bu deneysel almada; scak kr uygulamasnn, elik liflerin nceden suda
ayrtrlmasnn, elik liflerin ksa sre ile nemli ortamda saklanmas sonucu korozyona
uramasnn ve elik lif ieriinin yksek performansl imento esasl kompozitlerin
mekanik zeliklerine etkileri aratrlmtr. Monoton artan ve tekrarl eksenel basn
deneyleri sonucunda numunelerin gerilme-ekildeitirme ilikileri elde edilmitir.
Bunlardan yararlanarak numunelerin basn dayanmlar, elastisite modlleri ve
sneklikleri saysal olarak belirlenip, deney deikenlerinin bu mekanik zelikler
zerine olan etkileri irdelenmitir. Basn ykleri altnda denenen numunelere zde
numunelerin yarma deneyleri sonucunda da, bu numunelere ait ekme dayanmlar
belirlenmi ve deney deikenlerinin ekme dayanmna olan etkileri irdelenmitir.
Deneysel alma sonucunda scak krn ekme dayanmn arttrd gzlemlenmitir.
Liflerin az miktarda korozyona uratlmasnn mekanik zelikleri pratik olarak
etkilemedii grlmtr. elik lif orannn art ekme dayanm, sneklik ve tokluk
gibi mekanik zelikleri olumlu ynde etkilemesine karn basn dayanm ve elastisite
modl gibi mekanik zelikleri etkilemedii grlmtr.

Anahtar szckler: elik lif, imento, Kompozit, Scak kr, Yksek performans.


Giri

Son yllarda beton teknolojisindeki ilerlemeler dorultusunda, yksek dayanma sahip
zel betonlarn retilmesine olanak salanmtr. Ancak, yksek dayanml betonlar
tipik olarak gevrek davran sergiler. Yaplan almalarda, bu olumsuzluk, beton
karmnn iine lifler katlarak giderilmeye allmtr. Bylece; lif donatl imento
esasl kompozit (FRCC), lif donatl beton (FRC), lif donatl har (FRM), snek lif
donatl imento esasl kompozit (DFRCC), yksek performansl lif donatl imento
esasl kompozit (HPFRCC), yksek oranda a eklinde elik tel ieren imento
bulamac (SIMCON), yksek oranda ksa kesilmi elik tel ieren imento bulamac
(SIFCON), reaktif pudra betonu (RPC) ve tasarlanm imento esasl kompozit (ECC)
gibi yeni malzemeler gelitirilmitir (Tademir ve di. 2004). elik lif katkl
kompozitlerin retimi ve kullanm alanlar zerine yrtlen pek ok alma
216
sonucunda; elik lif kullanmnn, eleman davrann zellikle sneklik ve enerji yutma
kapasitesi bakmndan iyiletirdii bir ok aratrmac tarafndan gzlenmitir
(Bayramov ve di. 2004, Falkner ve di. 1995, zyurt ve di. 2005, Tademir ve di.
2002, Vandewalle 1996).

Bu almada yksek performansl elik lif takviyeli imento esasl kompozit
(HPFRCC) panellerin retiminde kullanlacak harcn mekanik zeliklerini gelitirmek
amac ile bir deneysel alma yaplmtr. Deneysel almada scak kr, liflerin
karma katlmadan nce ayrtrlmas, liflerin korozyona uratlmas ve elik lif
miktar deiken olarak kullanlmtr. Bu amala retilen standart silindir ve standart
disk numuneleri eksenel basn ve yarma ekme deneylerine tabi tutulmutur. Bu
deneyler sonucunda scak krn, liflerin nceden ayrtrlmasnn ve elik lif orannn
ekme dayanm, sneklik ve tokluk gibi mekanik zelikler zerinde etkili olduu
grlmtr. elik lif orannn artmasnn basn dayanm ve elastisite modl
zerinde etkili olmad grlmtr.


Deneysel alma

Numune zelikleri

Bu deneysel almada yksek performansl imento esasl kompozitlerin mekanik
zeliklerini iyiletirmek amac ile deiik zeliklere sahip 11 (M1-M11) dkm
yaplmtr. Her dkmde 3 adet 150 mm apnda 300 mm yksekliinde standart
silindir ve 6 adet 150 mm apnda 60 mm kalnlnda standart disk numunesi
retilmitir. Genel olarak numuneler, standart olarak 7 gn lk kr havuzunda (~20C)
bekletilmitir. Ilk krden sonra numunelere farkl krler uygulanmtr. M1 ve M2
karmlarnda er adet standart disk numunesi 7 gn lk krden sonra denenmi, geri
kalan standart disk ve standart silindir numuneler ise deney ncesi 7 gnlk lk krden
sonra 3 gn scak suda (~90C) sonra 5 gn daha lk suda bekletilmitir. M3 ve M4
karmlarnda btn numuneler lk krden sonra 3 gn scak (~90C) suda bekletilmi
ve daha sonra tekrar lk suya (~20C) alnarak 5 gn bekletilmitir. M5-M11
karmlarnda her karmdan 3er adet standart disk numunesi scak krden sonra 5
gn lk suda bekletildikten sonra denenmitir. Dier standart disk numuneleri ve
silindir numuneleri scak krden sonra 18 gn daha lk suda bekletildikten sonra
denenmitir. Btn karmlara ait malzemeler ve karm miktarlar Tablo 1de
verilmitir. Ayrca, Tablo 1de karmlara uygulanan kr zet bir ekilde verilmitir.
M1 karmnda elik lifler ayrtrlmadan harcn iine katlmtr. M1 karm
dndaki btn karmlarda elik lifler nceden suyun iinde ayrtrlarak kurutulmu
ve sonra harcn iine atlmtr. M3 ve M4 karmlarnda lifler nceden suda
ayrtrlm ve nemli ortamda srasyla 3 ve 6 gn korozyona maruz braklmtr. M5-
M11 karmlar elik lif miktarnn etkisini incelemek zere dklmtr.

Malzeme zelikleri

Bu almada Dramix ZP305/0,55 tipi elik lifler kullanlmtr. Liflerin ap 0,55 mm,
uzunluklar 30 mm ve ekme dayanmlar 1100 MPadr. Bu almada; imento ile
yerdeitiren bir malzeme olarak, Elkem tarafndan retilmi olan 2,25 kg/dm
3
zgl
arla sahip, maksimum ap 500 mikrondan kk silis duman kullanlmtr. Silis
duman kalsiyum hidroksitle girdii reaksiyon sonucu, betondaki en zayf blge olan
217
imento hamuru ile agrega taneleri arasndaki aderans arttrr. Sper akkanlatrc
olarak YKS-Degussa Glenium 51 kullanlmtr. Sperakkanlatrc ve silis duman
gibi ultra incelikteki mineral katklarn birlikte kullanlmas, iyi bir dalm elde
edilmesine de yardmc olur. almada iecamdan temin edilen silis kumu ve
elenmi dere kumu kullanlmtr. Silis kumunun maksimum ap 500 mikrondan kk
olup, zgl arl da birbirine eit ve 2,66 kg/dm
3
dr. Dere kumunun maksimum ap
1000 mikrondan kktr. ekil 1de kumlar iin elek analizi sonular verilmitir.
imento olarak Nuh imento tarafndan retilmi olan P 42,5 normal portland
imentosu kullanlmtr.

Tablo 1 Karmlara Ait Malzeme Miktarlar ve Birim Hacim Arlklar

Karmlar M1,
M2
M3,
M4
M5 M6 M7 M8 M9 M10 M11
elik lif oran %4 %4 % 0 %1 %2 %3 %4 %5 % 6
imento (kg/m
3
) 924,9 924,9 967,9 957,0 946,3 939,2 924,9 917,7 907,0
Silis kumu (kg/m
3
) 557,0 557,0 578,6 575,0 568,6 562,8 557,0 550,0 545,0
Kum (kg/m
3
) 278,5 278,5 289,3 287,5 284,3 281,4 278,5 275,0 272,5
Silis duman (kg/m
3
) 185,7 185,7 192,8 192,8 189,3 189,3 185,7 182,1 181,8
Su (kg/m
3
) 203,5 203,5 210,7 210,7 208,5 207,1 203,5 203,5 200,0
Sper ak. k. (kg/m
3
) 33,6 33,6 35,0 34,6 33,9 33,9 33,6 33,2 32,9
elik lif (kg/m
3
) 314,2 314,2 0,0 78,5 157,0 235,5 314,0 392,5 471,0
Birim hacim
Arlklar (kg/m
3
)
2492 2492 2246 2318 2372 2440 2492 2503 2634
Ilk kr (20
0
C) (gn) 12 12 25 25 25 25 25 25 25
Scak kr (90
0
C)
(gn)
3 3 3 3 3 3 3 3 3

0
20
40
60
80
100
0 125 250 375 500 625 750 875 1000
Elek Akl(mm)
G
e

e
n

(
%
)
Dere Kumu
Silis Kumu

ekil 1 Elek analizi

Deney dzenei

Basn deneylerinde ykleme iin 5000 kN kapasiteli Amsler ykleme aygt, standart
disk yarma deneylerinde 1000 kN kapasiteli Amsler ykleme aygt kullanlmtr. Yk
deerleri Amsler cihaznn gstergesinden okunmutur. Basn deneyleri srasnda
elastisite modlnn belirlenebilmesi amacyla TML CM15 lm erevesi
(kompresometre) kullanlmtr. Standart silindirin lm boyundaki (ykseklik
boyunca ortadaki 150 mm) yerdeitirmeleri lmek zere, lm erevesine bal
konumdaki iki adet yerdeitirmeler (TML CDP5), tm boydaki (300 mm)
yerdeitirmeleri lmek zere de iki adet yerdeitirmeler (TML CDP25)
kullanlmtr, ekil 2.
218



ekil 2 Standart yarma ekme ve basn deneyleri

Deney Sonular

Numunelerin ekme dayanmlar Denk. 1 yardm ile belirlenmitir. Bu denklemde; f
cts

numunenin yarma ekme dayanmn, P deneyde llen yarma ykn, d disk apn
(standart yarma diskleri iin 150 mm), l ise disk boyunu (standart yarma diskleri iin
~60 mm) simgelemektedir. Basn deneyleri srasnda elastisite modllerinin bulunmas
iin numune kapasitesinin te biri dzeyinde ykleme ve boaltma uygulanmtr.
Elastisite modl bu ykleme boaltma evrimleri srasnda elde edilen gerilme-
ekildeitirme erisinin dorusal ksmnn eimi olarak hesaplanmtr. Elastisite
modlnn hesab iin kompresometreden llen deerler kullanlmtr.
Kompresometre numunenin orta te birlik blm olan 100 mm lm boyundan
lm almaktadr. Aada verilen gerilme ekildeitirme diyagramlarnn elde
edilmesinde numune dna konulan iki adet yerdeitirmeler kullanlarak 300 mm
lm boyundan alnan lmler kullanlmtr.

l . d .
P 2
f
cts

=


Scak Kr ve Liflerin Har ine Katlmadan nce Suda Ayrtrlmas
Scak krn elik lifli betonun ekme dayanm zerindeki etkisi M1 karm ile
incelenmitir. Deneyler sonucunda elik lifli betonun scak krden nceki 7 gnlk
ekme dayanm ortalamas 10,5 MPa, scak krden sonraki 15 gnlk ekme dayanm
ortalamas ise 14,1 MPa olarak llmtr. Betonun ekme dayanmndaki bu artn
sadece 8 gnlk zaman farkndan kaynaklanmad dnlm, scak krn betonun
ekme dayanmna nemli lde katk salad sonucuna varlmtr. Yaplan deneyler
sonrasnda elik liflerin iyi ayrmayp beton ierisinde tam olarak dalmad
grlmtr. Bunun zerine elik liflerin karma katlmadan nce ayrtrlmasnn
elik lifli betonun mekanik zelikleri zerindeki etkisi M2 karm ile incelenmitir.
Bunun iin elik lifler nceden scak su yardmyla birbirinden ayrtrlm ve karma
bu ekilde ilave edilmitir. M2 karmnn, birinci karmdan tek fark elik liflerin
nceden ayrtrlmasdr. M2 karmnn scak krden nceki 7 gnlk ekme
dayanm ortalamas 11,1 MPa, scak krden sonraki 15 gnlk ekme dayanm
ortalamas ise 15,9 MPa olarak llmtr. Her iki karma ait standart silindir
deneylerinden elde edilen gerilme-ekildeitirme ilikileri ekil 3de verilmitir.
ekme dayanm sonular incelendiinde M2 karmnn M1 karmna gre az
miktarda daha yksek ekme dayanmna sahip olduu grlmtr. ekil 3de
grld gibi M2 deneme karm kullanlarak retilen numunelerde daha snek
davran elde edilmi, buna karlk basn dayanmlar M1 karm ile retilen
numunelerin bir miktar altnda kmtr. elik liflerin ayrtrldktan sonra beton
(1)
219
0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)
0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)
ierisinde daha iyi bir dalm gstermesi ekme dayanm ve sneklik asndan
salanan gelimenin gerekesi olarak dnlebilir.











ekil 3 a) M1 b) M2 karm iin gerilme-ekildeitirme ilikileri

Liflerin Korozyona Uratlmas

M3 ve M4 karmlarnda lifler 3 ve 6 gn nemli olarak laboratuvar ortamnda
saklanm ve liflerin az dzeyde korozyona uramas salanmtr. Her iki karmda
kullanlan malzemeler ve miktarlar, ilk iki karm ile ayndr. M3 ve M4
karmlarndan elde edilen gerilme ekildeitirme ilikileri ekil 4de, yarma ekme
deney sonular ise Tablo 2de verilmitir. ekil 4 ve Tablo 2de grld gibi
korozyonun artmas ile beton basn dayanmnda ve sneklikte nemli bir deiim
olumamtr. Bu deneyler sonucunda, dk dzeyde korozyonun elik lifli betonun
mekanik karakteristiklerini etkilemedii anlalmtr.
0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)
0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)

(a) (b)

ekil 4 a) M3 ve b) M4 karmlar iin gerilme-ekildeitirme ilikileri

Tablo 2 M3 ve M4 Karmlarna Ait Yarma ekme Deneylerinin Sonular

Yarma
numuneleri
ekme dayanm (MPa)
Yarma
numuneleri
ekme dayanm (MPa)
M31 15,4 M41 13,9
M32 16,3 M42 16,2
M33 14,9 M43 15,1
M34 15,1 M44 15,0
M35 15,8 M45 14,1
M36 14,8 M46 13,9
Ortalama 15,4 14,9
(a)
(b)
220

elik Lif eriinin Mekanik zeliklere Etkisi

elik lif orannn deiiminin betonun mekanik zeliklerine etkisini incelemek
amacyla; elik lif oranlar %0, %1, %2, %3, %4, %5, %6 olan dkmler (M5, M6, M7,
M8, M9, M10 ve M11) yaplmtr. Her bir dkme ait numuneler kullanlarak 12.
gnde 3 adet yarma ekme deneyi yaplmtr. Geriye kalan numuneler ise 28. gnde
yarma ekme ve standart silindir deneylerinde kullanlmtr. Bu deneyler sonucunda
numunelerin ekme dayanm, basn dayanm ve gerilme-ekildeitirme ilikileri
belirlenmitir. Basn deneyi iin hazrlanm olan standart silindir numunelerden ikisi
monoton artan ykler altnda, dieri ise tekrarl ykler altnda denenmitir. %0-%6
deneme karmlarna ait gerilme-ekildeitirme ilikileri ekil 5.a-gde verilmitir.
Her karm temsil eden birer numune iin gerilme-ekildeitirme ilikileri ekil toplu
olarak 5.hda verilmitir. Ayrca bu karmlar ile ilk retilen numunelerin 28. gn
standart silindir basn dayanmlar, elastisite modlleri ile 12. ve 28. gn ekme
dayanmlar Tablo 3de verilmitir. Bu tabloda grld gibi, ayn karma ait
numuneler iin elde edilen basn dayanmlar ve elastisite modlleri arasnda ok az
fark bulunmaktadr. Tablo 3 incelendiinde elik lif orannn artmas ile ekme
dayanmnn artt, buna karlk basn dayanm ve elastisite modllerinin ok
deimedii grlmektedir. Frakl lif oranlarna sahip karmlar iin yaplan standart
silindir basn deneylerinden elde edilen karakteristik ekildeitirme deerleri, Tablo
4de sunulmutur. Bu tabloda
c,(fco)
, ilgili standart silindir numunesinin gerilme-
ekildeitirme erisinde maksimum yk seviyesine kar gelen ekildeitirme
deerini,
c,(0,85fco)
ise ilgili standart silindir numunesinin gerilme-ekildeitirme
erisindeki den kol zerinde maksimum ykn 0,85i seviyesine karlk gelen
ekildeitirme deerini, sneklii (
c,(0,85fco)
/
c,(fco)
) ve
ort
elde edilen sneklik
deerlerinin ortalamasn simgelemektedir. Bu ekildeitirme deerleri basn
deneyinde 300 mm lm boyundan alnan yerdeitirme deerleri kullanlarak izilen
gerilme-ekildeitirme ilikilerinden elde edilmitir. elik lif iermeyen karmlara ait
standart silindir numuneler, maksimum yk seviyesine ulaldnda ani olarak
dayanmlarn kaybettikleri iin
c,(0,85fco)
deerleri tespit edilememi ve bu numunelere
ait sneklik deerleri hesaplanamamtr. Tablo 4 incelendiinde elik lif orannn
artmasyla snekliin genel olarak artt grlmektedir. Ancak, % 6 lif oranna sahip
numunelerde ekme dayanm artarken sneklikte bir d gzlemlenmitir. Bu
karmda lif orannn ok yksek olmas dkm srasnda yerleimde sorunlar
yaanmasna neden olmutur. Yaplan standart kme konisi deneyinde de harcn hi
dalmad ve yn halinde durduu gzlemlenmitir. Bu durumda bu karma ait
standart silindirlerin dier numunelere gre daha fazla boluklu olma olasl ok
yksektir. Bu boluklar yerel baz blgelerde ekme dayanmn zayflatt ve sneklii
drd dnlmektedir. Bu karmda snekliin dmesine ramen, ekme
dayanmnn yksek kmasnn gerekesi ekme deneylerinde kullanlan numunelerin
yksekliklerinin (60 mm) standart silindir numunelerinin yksekliinden (300 mm)
daha kk olmas olabilir. Bilindii zere byk bir blgede yerel zayflklarn
bulunma olasl daha yksektir.


221

0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)

0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)

(a) (b)
0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)

0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)

(c) (d)
0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)

0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)

(e) (f)
0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)

0
20
40
60
80
100
120
140
0 0.01 0.02 0.03 0.04
ekildeitirme
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)
%6
%4
%5
%2 %3
%0

(g) (h)
ekil 5 Deiik oranlarda elik lif ieren karmlar iin gerilme-ekildeitirme
ilikileri, a) %0 b) %1, c) %2, d) %3, e) %4, f) %5, g) %6, h) karlatrma

222

Tablo 3 Basn Deneylerinin Sonular

Hacimce
elik
lif oran
Standart
Silindir
Beton Ya
(Gn)
Basn
Dayanm
f
c
(MPa)
Ort.
Basn
Dayanm
f
c,ort

(MPa)
12. ve 28.
gn ekme
dayanmlar
Elastisite
Modl
E
c
(GPa)
Ort.
elastisite
Modl
E
c,ort
(GPa)
28-1 28 118,2 40,6
28-2 28
116,3 40,7 %0
28-3 28 111,0
115,2
6,7-7,2
40,5
40,6
28-1 28 106,0 38,6
28-2 28 109,4 38,8 %1
28-3 28 116,9
110,8
8,5-8,3
37,7
38,4
28-1 28 119,5 41,0
28-2 28 108,8 39,8 %2
28-3 28 126,0
118,1
11,1-13,6
*
40,4
28-1 28 123,2 41,4
28-2 28 120,7 41,3 %3
28-3 28 114,4
119,4
14,2-14,1
40,8
41,2
28-1 28 119,9 40,5
28-2 28 119,9 39,7
%4
28-3 28 108,8
116,2
14,2-13,8
38,1
39,4
28-1 28 116,0 38,8
28-2 28 121,6 39,0
%5

28-3 28 118,2
118,6
17,2-15,6
39,4
39,1
28-1 28 130,7 41,7
28-2 28 132,9 41,8 %6

28-3 28 133,5
132,4
18,6-17,7
43,3
42,3
* Bu veri salkl alnamad

Tablo 4 ekildeitirme Deerleri



Hacimce elik lif oran Standart Silindir
c,(f'co)

c,(0,85f'co)

ort

28-1 0,0054 0,0058 1,04
28-2 0,0049 0,0065 1,34 %1
28-3 0,0050 0,0051 1,02
1,13
28-1 0,0052 0,0055 1,05
28-2 0,0050 0,0061 1,22 %2
28-3 0,0058 0,0058 1,00
1,09
28-1 0,0068 0,0077 1,14
28-2 0,0059 0,0067 1,14 %3
28-3 0,0054 0,0062 1,14
1,14
28-1 0,0081 0,0091 1,13
28-2 0,0075 0,0083 1,12 %4
28-3 0,0063 0,0076 1,19
1,15
28-1 0,0058 0,0083 1,43
28-2 0,0062 0,0091 1,46 %5
28-3 0,0060 0,0082 1,38
1,42
28-1 0,0094 0,0117 1,24
28-2 0,0071 0,0087 1,24 %6
28-3 0,0074 0,0115 1,54
1,34
223

Sonular

Bu deneysel almadan elde edilen sonulardan ne kanlar burada zetlenmeye
allmtr. Scak krn ekme dayanmn nemli derecede arttrd grlmtr.
elik lif orannn zellikle sneklik, tokluk ve ekme dayanmn arttrd
gzlemlenmitir. Karmdaki elik lif orannn %6ya kadar arttrlmas %1 elik lifli
karma gre sneklikte ortalama % 25, ekme dayanmnda ise ortalama % 145 art
salamtr. elik liflerin hafif ekilde korozyona uramasnn mekanik zelikleri pratik
dzeyde etkilemedii grlmtr. Basn dayanmnn ve elastisite modulnn elik lif
ieriinden etkilenmedii grlmtr. ekil 5te grld gibi tekrarl yklemenin
davran zerinde nemli bir etkisinin olmad grlmtr.

Teekkr Yazarlar bu almaya verdikleri destekten dolay Beksa elik Kord San. ve
Tic. A..ye, BASF YKSye ve iecama, alma srasndaki yardmlarndan dolay
Orkun ncecik ve stajyer rencilere teekkr etmeyi bir bor bilir.

Kaynaklar

Bayramov F., Tademir C., Tademir M.A. (2004) Optimisation of Steel Fibre
Reinforced Concretes by Means of Statistical Response Surface Method. Cement and
Concrete Composites, V. 26, No. 6, pp. 665-675.

Falkner H., Huang Z., Teutsch M. (1995) Comparative Study of Plain and Steel Fiber
Reinforced Concrete Ground Slabs. Concrete International, V. 17, No. 1, pp. 45-51.

zyurt, N., Mason, T.O., Shah, S.P. (2005) Lif Donatl Beton Kirite Lif
Ynlenmesinin Tahribatsz Muayenesi iin Elektriksel Bir Yntem: Alternatif Akm
Empedans Spektroskopi (AS-ES). 6. Ulusal Beton Kongresi, Yksek Performansl
Betonlar (Prof. Dr. Yaar Atan Ansna), TU, stanbul, 16-18 Kasm, pp. 125-137.

Tademir M.A., Bayramov F., Kocatrk N.A., Yerlikaya M. (2004) Betonun
Performansa Gre Tasarmnda Yeni Gelimeler. Beton 2004 Kongresi, stanbul, 10-12
Haziran.

Tademir M.A., lki A., Yerlikaya M. (2002) Mechanical Behaviour of Steel Fibre
Reinforced Concrete Used in Hydraulic Structures. Hydro 2002 International
Conference on Hydropower and Dams, Kiris-Antalya, November 4-7, pp.159-166.

Vandewalle L. (1996) Influence of the Yield Strength of Steel Fibres on the Toughness
of Fibre Reinforced High Strength Concrete. Proceedings, the CCMS Symposium
Chicago, Worldwide Advances in Structural Concrete and Masonry, pp. 496-505.
224




225
Hiper Akkanlatrc Katkl Kendiliinden Skan Betonun
zmitte eitli Projelerde Uygulamas



Mehmet Smsk
Dou Marmara Bl. Kalite Mh.
n.Mh.MBa
Nuh Beton A..
Kocaeli, Trkiye
Mehmet Mutlu
Kalite Mdr
n.Yk.Mh.
Nuh Beton A..
stanbul, Trkiye

z

Yurdumuzda, son yllarda karmza kan Kendiliinden Skan Beton (KSB)-Self
Compacting Concrete (SCC) kavram artk gnmz beton yaplarnda giderek daha
fazla telaffuz edilmeye ve kullanlmaya balanmtr. KSB, kendi arl ile hibir
vibrasyon etkisine gerek kalmadan, ok sk donat aralndan ayrmaya uramadan
kalba yerletirilebilme zelliine sahip olduundan gelecein betonu olarak kabul
edilmektedir. Gnmzde artk btn beton firmalar KSB beton gereini kabullenmi,
ada gereksinimlere cevap verebilmek iin AR-GE almalarna hz vermilerdir.
Yeni nesil sper katklarn yardm ile retilen KSB, hem iilik maliyetlerini
azaltmakta, ayrmay engellemekte, dk Su/Balayc
(Ed.)
deeri sayesinde de su
geirimsizlii artrmakta, ok sk donatl yerlerden rahat geebilmekte, kolay
yerletirilebilme ve ilenebilirlik salamakta, durabiliteyi artrmak gibi birok
zelliklere de sahip olmakta.
Anahtar szckler: KSB, kme-yaylmas, T 50 sresi, hiper akkanlatrc, onarm.

Giri

Uzuntarla-zmitte, Elimsan Sna Mamuller tarafndan metal muhafazal modler
hcreleri korumak ve ypratc evre koullarndan orta gerilim sistemlerini
saklayabilmek iin beton trafo kklerinin retimi yaplmaktadr (ekil 1). Bu beton
kkleri 2,5 m geniliinde, et kalnl 10 cm, ykseklii 3,2 m ve uzunluklar 2,5 ile
6,5 m arasnda deimektedir. Firmann daha nce yapm olduu uygulama; bu
kklerin antiye alannda beton dkm yapmak ve i ksmdaki elektronik aksamn
yine antiyede montajn uygulamak eklindeydi. Bu uygulama ekli baz skntlar
dourmaktayd. Beton asndan yaanan problemlerin banda, beton hacminin az ve
temininin gl gelmekteydi. Ayrca i ksmda bulunan elektronik aksam antiye
alanna tanmas srasnda zarar grmekte ve montaj daha zor olmaktayd. Firma
Trkiyenin eitli illerine hizmet gtrdnden ve artan i hacimlerinden dolay; seri
bir retim, daha kaliteli ve daha ekonomik bir iilikten dolay bu kklerin kendi
tesislerinde retimini ve montajn yapma ihtiyacn duymutur. Bu kkler d
ortamlarda uzun seneler scak ve souk hava artlarna dorudan maruz kalaca iin
dayankll yksek bir beton snf C 35/45 uygun grlmtr.
226
ekil 1: Trafo Kk

Dier proje ise Kullar zmitte 1999 ylna kadar faaliyet gsteren ve 17 Austos 1999
depreminden itibaren atl durumda olan bir fabrikann tekrar restorasyonu iin
kolonlarn glendirme projesidir. Bu projede 50 x 50 cm boyutlarnda, yaklak 9 m
yksekliindeki 30 adet kolonun (ekil 2) glendirmesi (kolon boyutlarnn
75 x 75 cme karmak) ve yapnn geri kalan ksmlarnn tamamlanmas iin C 40/50
beton snf kullanlmtr.


















ekil 2: Glendirmesi yaplacak
kolonlarn Kalplarnn hazrlanma
aamas
Ama

Projelerin talebi olan C 35/45 ve C 40/50 snf betonlar uygun ve ekonomik olarak
tasarlayarak, retimini yapp yerine yerletirilmesi ama edinilmitir. Bu retimlerde,
zellikle 10 cm kalnlndaki dar eper iindeki donatlardan yzeyde ayrma olmadan
betonun kalba uygun yerleimini salamak hedeflenmitir. KSB yeni bir rn olduu
iin iilerin ilk balarda acemilik ekecekleri dnlerek ilk dnemlerde antiye
alanndaki gzlemlerin ve denetimlerin nemi byk olmaktayd.
227
Beton retiminde Kullanlan Hammaddeler

Agrega

Beton retiminde deiik gradasyonda dere kumu (Doal Kum), dolomitik kire
talarnn silindirik deirmen iinde krlp ykanmasyla elde edilen Krma Kum ve yine
dolomitik kire tann konkasrde krlmasyla elde edilen (I No Mcr) krma ta
agrega olmak zere 3 deiik gradasyona sahip agrega tercih edilmitir. Agregalarn
fiziksel ve kimyasal zellikleri Tablo 1, Tablo 2 ve Tablo 3de gsterilmitir.

Tablo 1: Agregalarn fiziksel test sonular
nce Agrega ri Agrega
zellikler Doal Kum Krma Kum I No Mcr
zgl Arlk, g/cm
3
2,60 2,59 2,78
ncelik Modl 2,65 3,42 -
Su Emme , % 1,6 1,6 0,5
Maks. tane ap, mm 5 7 12

Tablo 2: Agregalarn kimyasal test sonular
nce Agrega ri Agrega
Kimyasal Bileenler Doal Kum Krma Kum I No Mcr
Klorr Oran, % 0,000013 0,009 0,00019
Slfat Oran, % 0,017 0,07 0,085
Alkali Agrega Azalmas,
(TS 2517e gre) m.mol/litre
110 142 128
znen silis,
m.mol/litre
60 97 49

Tablo 3: Agregalarn petrografik test sonular
nce Agrega ri Agrega
Mineral Bileenler Doal Kum Krma Kum I No Mcr
Kuvars, % 78 80 57 65 -
Feldspat, % 6 7 7 8 -
Kalsit, % 10 12 8 10 20 22
Amfibol + Piroksen, % 1,5 2 5 6 -
Epidot, % 0,5 2 -
Grna, % 0,5 3 4 -
Muskovit, % 0,5 3 4 -
Opak Mineral, % 1 2 2 3 8 10
Dolomit, % - - 68 72
228
imento

Beton retiminde kullanlan imento CEM I 42,5 R tipindedir. imentonun 2006 yl
istatiksel deerlendirme sonucunda 28 gnlk mukavemeti ortalama 57,0 MPa
mertebesinde olup, standart sapmas 1,7 MPadr. Kimyasal bileim incelendiinde C
3
A
miktarnn olduka dk (%5in altnda) olduu grlmektedir. imentonun bu
zellii, slfat atana kar bir garanti salarken, betonun ileri yalarnda da
mukavemet kazanmasna olanak vermektedir(Tablo 4).

Tablo 4: imentonun ve uucu kln 2006 yl kimyasal ve fiziksel deneylerinin test
sonularnn ortalamalar
Bileenler ve zellikler
imento
%
Uucu Kl
%
SiO
2
- 49,3
Al
2
O
3
- 16,0
Fe
2
O
3
- 8,7
CaO - 18,2
MgO - 2,3
SO
3
2,6 1,8
Toplam Alkali 0,5 -
C
3
S 58,2 -
C
2
S 15,5 -
C
3
A 4,6 -
C
4
AF 11,8 -
zgl Arlk (g/cm
3
) 3,22 2,23
Blaine, ncelik (cm
2
/g) 3.173 2.333
ncelik, 45 m, Maks. - 38,0
Kzdrma Kayb 1,8 0,3

Kimyasal Katk

Beton retiminde, standartlara uygun (TS EN 9342) olan, Polikarboksili esasl hiper
akkanlatrc kullanlmtr (Tablo 5).

Tablo 5: Kimyasal katk test sonular
ZELLK Standart Snr Deerler Test Sonucu
Suda zlen klorr, % Maks 0,10 0,07
Alkali, % Maks 3,00 0,47
zgl arlk, g/cm
3
1,08 0,02 1,07
Kat madde, % 38,0 40,0 38,5
pH, % 3,0 5,5 4,6
229
Beton Tasarm ve retimi

Her iki projede de donat sklnn ok ve kesitin dar olmasndan dolay karmlarda
maksimum tane ap 12 mm olacak ekilde karmlar tasarlanmtr.

C 35/45 snf betonda mterinin zel istei dorultusunda ilk retimlerde 400 kg
imento ile retime balanlm ve balayc miktarnn %1,3i kadar kimyasal katk
kullanlmtr. Su/Balayc
(Ed.)
miktar 0,42dir ve 0,45in altnda olduu iin (XS3)
evre etki snfn karlamaktadr. lk tasarmda ince malzeme miktar (doal kum +
krma kum) yksek oranda (toplam agregann %58 kadar) tutulmutur. Santrallerde
arlkl olarak 70 5 cm kme yaylmas (slump flow) ile betonun retimi
yaplmtr. Santralden retimi ile 30 90 dakika aralnda deien tama ve bekleme
sreleri sonunda firmann retim alanna ulaan KSB nin kvam kayb laborantlar
tarafndan dkm sahasnda izlenmektedir. KSB, hava ve zaman durumuna gre yapm
olduu kvam kaybn tekrar salamak iin ikinci dozaj (hiper akkanlatrc katk ile)
yaplmak suretiyle kalba 70 5 cm yaylma ile dklmektedir. Genelde akam
saatlerinde dkm yaplan bu kklerin kalbnn bir sonraki sabah alnabilmesi iin
tp yaklmak suretiyle s kr yaplmaktadr. lerleyen dnemlerde ksmen yaanan
ayrma sorunlarndan dolay betonun T 50 sresi (betonun 50 cm lik apa ulat
zaman) zerinde durulmaktadr(2). Yaplan deneyler sonucunda T 50 sresi 2,5 sn olan
betonun vizkozitesini artrmak iin doal kum oran toplam agregann %27den %17ye
drlmtr. Ayrca daha dzgn bir yzey elde etmek iin 400 kg olan imento
miktar 380 kg a ekilip karma 40 kg uucu kl ilave edilmitir. Mterinin kalp
skme sresinin uzamamas iin karma daha fazla uucu kl ilvesinden
kanlmaktadr. Yeni karmda kimyasal katk miktar ise imentonun %1i kadar
kullanlmtr. Bylece betonun T 50 sresi 2 saniyelerden 56 saniyelere km, ilk
dnemlerde ksmende olsa yaanan ayrma sorunlarna nlem alnmtr. Beton retimi
yine aynen 70 5 cm yaylma ile yaplmakta ve dkm yerine ulancaya kadar geen
sredeki kvam dleri yine ikinci dozaj yapmak suretiyle artrlmaktadr. Her iki
karmn malzeme miktarlar (kg/m) aada gsterilmektedir.

Karm
No
Su/Balayc
(Ed.)
imento Su
Uucu
Kl
Kimyasal
Katk
Doal
Kum
Krma
Kum
I No
Mcr
1 0,42 400 165 - 5,200 487 528 771
2 0,42** 380 165 40 3,800 308 520 939
**Su : 165 + 3,8 x 0,7 = 165 + 2,7 = 167,7 ; [0,7 : Katk iindeki su oran, %70]
Balayc : 380 + 40x0,4 = 396 Su/Balayc
(Ed.)
= 167,7 / 396 = 0,42

C 40/50 snf betonun tasarmnda donat sklklarnn fazlalndan dolay yine tane
ap 12 mm olan forml tasarm yaplmtr. C 35/45deki tecrbelerden yararlanarak
tasarm aamasnda betonun T 50 sresinin nemi zerinde itina ile durulmu,
karmdaki agrega oranlar bu durum gz nnde bulundurularak dizayn edilmitir.
Karmda 405 kg imento ve 60 kg uucu kl kullanlmtr. Bu karmda kalp alma
sresinin ok nem tekil etmesinden dolay uucu kln yarataca geciktirici etki
dnlerek yine miktar ok fazla tutulmamtr. nce agrega miktarn %46da
tutulup, kimyasal katk imento orann %1,2si kadar kullanlmtr. C 35/45 betonunda
olduu gibi retim 70 5 cm kme yaylmas ile retim hedeflenmitir. Bu betonun
retimi k ayna denk gelmesi ve antiyenin tesise yakn olmasndan dolay retim
sresinden pompalanma sresine kadar geen zamanda beton 5 ile 15 cm arasnda
deien yaylma kaybna uramtr. Tesis laborant ve antiye yetkilileri tarafndan
230
kme yaylmasna bakldktan sonra kvam kaybna gre imentonun yaklak %0,05
ile %0,1 aras deien miktarlarda ikinci dozaj yaplarak kalba 70 5 cm yaylma ile
kalba betonun dkm yaplmtr. Dolays ile dk kvam ve buna bal olarak
yerletirme sorunu yaanmamaktadr. Mteri istei dorultusunda kalp sresinin tayini
iin 15 cm kp numuneleri, betonun 7 ve 28 gnlk basn dayanmlarn lmek
amacyla da 15 x 30luk silindir numuneleri alnmtr. Kp numuneleri krm sresine
kadar kalbn hemen yannda muhafaza edilmitir. Silindir numuneler ise ilk gnlerini
antiyede +20C ortamda 1 gn saklandktan sonra 7 ve 28. gnlerine kadar tesisin kr
havuzunda bakm yaplmtr. Karma giren miktarlar (kg/m) aada gsterilmitir.

Su/Balayc
(Ed.)
imento Su
Uucu
Kl
Kimyasal
Katk
Doal
Kum
Krma
Kum
I No
Mcr
0,39 405 163 60 4,860 301 474 952

retimlerin Deerlendirilmesi

04 Aralk 2006 ile 20 Austos 2007 tarihleri arasnda, toplam 5.000 m C 35/45
betonuna ilikin zet veriler Tablo 6da yer almaktadr. Tabloda taze betondan alnan
15 cmlik kp kalplara alnan numunelerin yaylmalarnn, scaklklarnn ve sertlemi
beton numunesinin 7 ve 28. gnde elde edilen basn dayanmlarnn maksimum,
minimum, ortalama ve standart sapma deerleri yer almaktadr.

Tablo 6 : C 35/45 snf KSBye ilikin taze ve sertlemi beton deney sonular
Basn Dayanm
(MPa)
Taze Beton
zellikleri

7 Gn 28 Gn
7/28
Deeri
kme
Yaylma
(cm)
Beton
Scakl
(C)
Minimum 36,0 48,3 0,67 62,0 8,7
ORTALAMALAR 42,5 54,5 0,78 69,8 20,2
Maksimum 52,3 69,1 0,87 78,0 33,2
Numune Says 93 93 93 93 93
Standart Sapma 3,2 3,6 0,04 2,5 6,1
Karakteristik Dayanm 54,5 1,48 x 3,6 = 49,2 > 45 MPa

Bu dnemler arasnda taze betonun kme yaylmas ortalama 69,8 ile hedef olan 70 5
cm tutmutur. Beton scakl 8,7 ile 33C ler arasnda deiiklikler gstermitir.
Toplam 5.000 m
3
betondan alnan 93 parti 15 cm kp numunelerinin son 15 tanesinin
28 gnlk basn dayanm ortalamas (f
cm
): 56,4 MPa ve son 35 tanesinin standart
sapmas (
35
): 3,7 MPa dr. TS EN 206-1de belirtilen basn dayanm uygunluk
kriterine gre deerlendirilir ise:

f
cm
f
ck
+ 1,48 x

;
56,4 45,0 + 1,48 x 3,7 ; 56,4 >> 50,5

C 35/45 snfnn gereken karakteristik ortalama dayanm (f
cm
) kriterini salamaktadr.
En dk basn dayanmnn 48,3 MPa olduu grlmektedir. Standarttaki bir dier
uygunluk kriterine gre bakldnda da

231
f
ci
f
ck
- 4
;
48,3 45,0 - 4 ; 48,3 >> 41,0
gereken karakteristik minimum dayanmn (f
ci
) rahat bir ekilde saland
grlmektedir.

04 Aralk 2006 tarihinden 8 ubat 2007 tarihleri arasnda, toplam 900 m olan C 40/50
snf betondan alnan 35 parti numuneye ilikin veriler Tablo 7de gsterilmitir.

Tablo 7: C 40/50 snf KSBye ilikin taze ve sertlemi beton deney sonular,
Basn Dayanm
(MPa)
Taze Beton
zellikleri

7 Gn 28 Gn
7/28
Deeri
kme
Yaylma
(cm)
Beton
Scakl
(C)
Minimum 40,4 50,1 0,73 63,0 10,7
ORTALAMALAR 45,1 56,0 0,81 70,6 15,5
Maksimum 53,9 70,8 0,89 78,0 20,2
Numune Says 35 35 35 35 35
Standart Sapma 3,2 4,0 0,04 3,9 2,7
Karakteristik Dayanm 56,0 1,48 x 4,0 = 50,1 >> 40 MPa


15 x 30luk silindir kaplara alnan C 40/50 betonun yine kvam, scaklk, 7 ve 28 gnlk
basn dayanmlarnn minimum, maksimum, ortalama ve standart sapmalar
grlmektedir. Sz konusu dnemde beton scakl 10,7 ile 20,2C arasnda
deimektedir. Taze betonun kme yaylmasnn ortalamas 70,6 cm ile hedef deer
70 5 cm tutmutur. Partilerin ikisinde 76 ve 78 cm st snr hedefi 75 cm alm, bir
partide de 63 cm ile alt deer hedefi 65 cm nin altnda kalnmtr. antiye alannda
ikinci dozaj yapma sureti ile dk kvaml betonun akkanl artrlmtr.

35 parti 15 x 30luk silindir numunesinin son 15 tanesinin 28 gnlk basn dayanm
ortalamas (f
cm
): 54,1 MPa ve son 35 tanesinin standart sapmas (
35
): 4,0 MPadr.
TS EN 206-1de belirtilen basn dayanm uygunluk kriterine gre deerlendirilir ise:

f
cm
f
ck
+ 1,48 x
;
54,1 40,0 + 1,48 x 4,0 ; 54,8 >> 45,9

C 40/50 snfnn gereken karakteristik ortalama dayanm (f
ck
) kriterini salamaktadr.
Ayrca en dk basn dayanmnn 50,1 MPa olduu grlmektedir. Standarttaki bir
dier uygunluk kriterine gre bakldnda da

f
ci
f
ck
- 4
;
50,1 40,0 - 4 ; 50,1 >> 36,0

gereken karakteristik minimum dayanmn (f
ci
) burada da ok rahat saland
grlmektedir.

retilen betonlarn TS EN 206 1e gre istatiksel deerlendirmesi yapldnda, her
iki snf (C 35/45 ve C 40/50) betonun da bir st snfn dahi koullarn salad
grlmektedir. zmit Tesisinin KSB retimlerine yeni balamasndan dolay, ilk
gnlerde olas hatalar karlamak zere ok ok emniyetli yaplan bu tasarmlar,
zamanla istenilen beton snf koullarna ekilmitir.
232
Sonu

Gnmz ve gelecein betonu olarak kabul edilen KSBnin farkl iki alanda
kullanmna ilikin verilerin aktarld bildiride, yazarlarn varm olduu sonular
aadaki gibi zetleyebiliriz.

1. KSBnin retiminde kullanlan hammaddelerin ok sk kalite kontrolnn yaplmas,

2. retimin kalite kontrolnn ok titizlikle gerekletirilmesi,

3. Kalp aralnn az ve donat sklnn fazla olduu uygulamalarda KSBnin
kvamnn sadece kme yaylmas ile tespit edilmeyip, betonun yaylma hznn,
dolays ile ayrma-pompalanabilme gibi kriterlerin gstergelerinden olan T 50
deerinin de llmesinin ve belirli kriterlere uygun hale getirilmesinin zaruri olduu,

4. Pompalanabilecek kadar akkan ancak ayrmayan bir KSB iin doal kum
yzdesinin nemli etkiye sahip olmas nedeniyle deneysel almalarda zerinde
titizlikle durulmas gerektii dnlmektedir.


Kaynaklar

1. TS EN 206 1 / Nisan 2002 Beton Blm 1: zellik, performans, malat ve
Uygunluk, Trk Standartlar Enstits, Ankara
2. EFNARC, Specification and Guidelines for SelfCompacting Concrete








233
Olumsuz Hava Koullarnda retilen
Astana shim Nehri Kprs ngermeli Prekast
Kirilerindeki Beton Kalitesi


Selahattin Dzbasan Erol Yakt
naat Mhendisi naat Mhendisi
Ilgaz naat Tic. Ltd. ti. Ilgaz naat Tic. Ltd. ti.
Piyade Sokak No:13 ankaya - Ankara Yenice - Mersin
Tlf: 0312 4418700 Pbx Tlf: 0324 651 4029 Pbx
E.Posta: s.duzbasan@ilgazinsaat.com E.Posta: erol.yakit@ilgazinsaat.com

Sleyman Uluz Mustafa Camcolu
Kimya Mhendisi naat Mhendisi
Ilgaz naat Tic. Ltd. ti Ilgaz naat Tic.Ltd.ti
Yenice Mersin Organize Sanayi Polatl
Tlf: 0324 6514029 Pbx Tlf: 0312 6265038- 39
E.Posta:s.uluoz@ilgazinsaat.com E.posta:camcioglumustafa@yahoo.com



z

Kazakistan Astana shim nehri kprsnn inaat srasnda; I 150 tipinde, 25 m
hacminde ve 31,6 m uzunluunda 380 adet ngermeli prekast kiri retilmitir.
retimler 25 metre apnda 192 metre boyunca yarm silindirik elik konstrksiyon
eklindeki adr ierisinde yaplmtr. Kiri retimine balanlmadan nce yaplan
aratrmada, 2003- 2004 yllar k mevsiminde hava scaklnn - 40Ce kadar
dt tespit edilmitir. Taze beton scaklnn teslim annda en az +5C olmas
gerekmekte ve d ortam scaklnn +5 Cden daha dk olmas durumunda,
olumsuz hava koullarnn beton kalitesini bozmasn nlemek iin tedbirler alnmas
gerekmektedir. ngermeli kiri retiminin, k mevsiminin olumsuz hava koullarnda
da yaplabilmesi iin, retimin eitli aamalarnda alnan tedbirler sayesinde; Gndz
30C gece -40Clik d ortam scaklnda, Kazakistanda yrrlkte olan Gost
standartlar, proje kriterleri ve TCK Otoyol leri Teknik artnamesine uygun kalitede
retim yaplmtr.

Anahtar szckler: ngermeli Prekast Kiri, Gost Standartlar, TCK Otoyol leri
Teknik artnamesi, Ykleme testi, -30C Hava Scakl.


Giri

Beton ve betonarme yaplarn iletmedeki servis mrlerini olumsuz ynde etkileyen en
nemli parametrelerden birisi,retimleri srasnda etkisi altnda kalacaklar olumsuz
hava artlardr. +5 Cden daha dk scaklktaki hava artlarnda yaplan retimlerde
gerekli tedbirlerin alnmamas durumunda, artnamelerde ngrlen kalitede beton
elemann retimi mmkn olamadndan, bu ekilde retilen beton elemanlar
234
iletmedeki ekonomik servis mrleri dolmadan kullanlmaz duruma gelmektedir [1].
Aratrmamzda; Kazakistan Astana shim nehri kprsnn yapmnda kullanlan, 380
adet ngermeli prekast kiriin, gndz -30C gece -40Cdeki olumsuz hava
koullarnda retimi srasnda alnan tedbirler incelenmitir.


Proje ve ngermeli Kiri retim Tesisinin Tantm

Projenin Tantm

Kazakistan Astana shim nehri zerindeki kprnn yapm 2006 ylnda
gerekletirilmitir. Kprnn yapmnda kullanlan ngermeli prekast kirilerin
karakteristik zellikleri Tablo 1de verilmitir.

Tablo 1 ngermeli Prekast Kirilerin Karakteristik zellikleri.
ngermeli prekast kiri miktar 380 adet Beton hacmi 25 m
Tipi I 150 Beton markas M 550
Uzunluu 31,6 m imento cinsi M 500 D0

ngermeli Kiri retim Merkezi

ngermeli prekast kiri retimi; shim nehrinin aka gre sol tarafnda kurulan, zel
olarak tasarlanan adr ierisinde yaplmtr. retim adr, 25 metre apnda 192 metre
uzunluunda yarm silindirik elik konstrksiyon eklinde dizayn edilmi ve zeri
yanstabilen zel brandayla rtlmtr. Drt kiriin ayni anda retildii retim
holnde, 35 ton kaldrma kapasiteli 2 adet portal vin mevcut olup ray aralklar 16
metre, ray uzunluu ise 192 metredir. retim merkezindeki grntler ekil 1 ve 2de
verilmitir.


ekil 1,2 retim merkezinden grntler


ngermeli Prekast Kiri retiminde Yaplan almalar

retimden nce Yaplan almalar

Betonun hazrlanmasnda kullanlacak; Agrega, imento ve beton kimyasalnn temin
edilebilecei yerler tespit edildikten sonra, bunlarn Kazakistanda yrrlkte olan Gost
standartlar ile Trk Standartlarnda belirtilen limit deerlere uygunluu yaplan
laboratuar testleriyle tespit edilmitir. retimler srasnda karlalmas muhtemel
235
hususlar da dikkate alnarak, laboratuar artlarnda yaplan beton deneme karmlar ile
retimde kullanlacak beton karmlar tespit edilmitir.

Agrega

Krma agrega Beton santralinde kullanlan krma agregalarn akl blmnde zgl
arlklar 2,48 g/cm 2,70 g/cm arasnda deien, farkl renk ve grnmde agrega
tanecikleri ile krma kumun ierisinde deiik renkli blmlerin olduu tespit edilmitir.
Agregadaki problemin nedenlerini tespit etmek amacyla konkasr tesisi, kaya oca ve
krma agrega stoklarnda yaplan incelemede; Kaya ocann st ksmndaki altere
olmu kayatan retilen agregann kart tespit edilmitir. Bunun yan sra, konkasr
tesisinin n eleme sistemi altrlmadndan kaya bantlar arasndaki kilin, krma
kumun bnyesine girdii tespit edilmitir [2].

Dere kumu Beton santrallerinde kullanlan kumun byk bir ksm demir yoluyla
yzlerce kilometre uzaklktan getirilerek tupik denilen yerlerde depolanmakta ve talep
edilen yerlere sevk edilmektedir. Beton santrali stoklarnda yaplan incelemede; Dere
kumunda farkl boyutlarda, yabanc maddelerin karm olduu tespit edilmitir.
Beton retiminde agregadan kaynaklanacak kalite problemlerini nlemek amacyla;
a- Krma agregann temin edildii konkasr tesisindeki n eleme sistemi altrlmaya
balanlm ve kaya ocann alt ksmdaki altere olmayan ksm kullanlarak krma
agrega retilmeye balanlmtr.
b- Dere kumundan kaynaklanacak kalite bozukluuna engel olmak amacyla; Dere
kumu bunkeri zerine sk aralkl elek monte edilmi, beton talebi yaplmadan nce
bunkerin dere kumu blm boaltlarak, kum stok sahasnn daha kaliteli blmndeki
dere kumu kullanlmtr. Dere kumu ierisindeki yabanc maddelerin miksere gitmesini
nlemek amacyla; agrega bunkerinin zeri ve tartm bandyla konveyr bandnn
arasnda grevlendirilen personel tarafndan yabanc maddeler seilmitir. Beton
santralinde kullanlan agregalarn fiziksel zellikleri Tablo 2de verilmitir.

Tablo 2 retimde Kullanlan Agregalarn Fiziksel zellikleri.
Agregann cinsi
Krma akl Test parametreleri Krma
kum nce ri
Dere
kumu
zgl arlk g /cm 2,600 2,646 2,680 2,620
Su emme % 2,80 0,4 0,3 1,4
200# Elekten geen ince madde % 9,2 0,4 0,3 1,1
Organik madde rengi - - - Renksiz
100 Devir % - 4,2 3,8 - Los Angeles
Anma kayb 500 Devir % - 21,6 19,8 -
Na2 SO4 don kayb % 9,2 8,8 8,7 9,8

imento

Gost 10178 85 standardna gre portland imentolar, 28 gnlk basn dayanmlar
dikkate alnarak; M 400 D0, M 500 D0, M 550 D0, M 600 D0 olarak tanmlanmakta,
portland imentonun ierisine konulan yksek frn crufu, puzzolan, gibi maddelerin %
miktarlarna gre de M 400 D5, M 400 D10, M 400 D20 olarak adlandrlan dier
imento snflar elde edilmektedir. Bunun yan sra; Gost 2663391e gre M 350
marka betondan daha yksek snftaki betonlarda M 500 D0 imentosunun kullanlaca
ifade edilmesine ramen, Kazakistanda retilen imento, ihtiyac karlayamadndan
236
binlerce kilometre uzaklktaki baka lkelerden getirilen imentolar kullanlmaktadr.
Bundan dolay, projelerde kullanlmas ngrlen kalitedeki imentonun temini olduka
zor, bazen de imknsz olmaktadr. Yaplan gzlemlerde, beton santrali imento
silosunda gn ierisinde farkl imento fabrikas retimi imentonun bile kullanld
tespit edilmitir. Yukarda belirtilen nedenlerden dolay, beton santrallerinde homojen
kalitede beton retmek ok zor olduundan, projelerdeki kalite kontrol elemanlarnn
beton kalitesini daha titiz ekilde takip etmesi gerekmitir. Beton santrali imento
silosunda ayni gnn farkl saatlerinde bulunan imentolarn kimyasal ve fiziksel
zellikleri Tablo 3de verilmitir.

Tablo 3 imento Silosundan Alnan Numunelerdeki Test Sonular.
imento fabrikas imento fabrikas
Parametre Karaganda skemen

Parametre Karaganda skemen
Tarih 25.9.2005 25.9.2005 K2O % 0,38 0,61
Saat 10.30 18.00 Toplam alkaliler 0,79 0,97
imento cinsi M 400 D0 M 500 D0 Serbest CaO % 0,51 1
SiO2 % 20,78 17,75 z. arlk g/cm 3,1 3,03
Al2O3 % 5,97 5,28 Blaine cm/g 2990 4080
Fe2O3 % 4,21 3,63 Mukavemetler
CaO % 64,0 61,69 2 Gn N/mm 15,9 15,1
MgO % 0,50 0,64 7 Gn N/mm 29,5 26,3
SO3 % 2,05 4,25 28 Gn N/mm 39,7 38,9
Mn2O3 % 0,23 0,15 imento modlleri
TiO3 % 0,29 0,25 Almina 1,42 1,46
K. kayb % 1,55 3,13 Silikat 2,04 1,99
Na2 O % 0,54 0,57 Hidrolik 2,07 2,31

Beton Kimyasal

ngermeli kiri retiminde naftalin slfonat esasl sper akkanlatrc beton
kimyasal kullanlmtr.

Beton Karm Suyu

Beton retiminde; Kimyasal zellikleri tablo 4 de verilen su kullanlmtr.

Tablo 4 Beton Karm Suyu Kimyasal Test Sonular.
pH Cl HCO3 CO3 SO4 NH4 NO3
7,2 3,3 mg/l 250 mg/l 0 mg/l 120 mg/l 0,1 mg/l 0,7 mg/l

Beton Tasarm almalar

Beton bileenlerinin tanmlama testleri tamamlandktan sonra, retimde kullanlacak
beton karmnn tespiti amacyla, laboratuar deneme karm almalar yaplmtr.
Beton santraliyle kiri retim merkezi arasndaki mesafe, gzerghtaki trafik skkl,
souk hava koullar ve uygulama srasnda karlalmas muhtemel dier riskler
dikkate alnarak;
a- Laboratuar tipi betonyerde hazrlanan beton 10,20,30 dakika kartrldktan
sonra beton kvamlar tespit edilerek, geen sreyle kvam kayb arasndaki
iliki tespit edilmitir.
b- Redozlama yapldktan sonra beton kvam tekrar tespit edilerek, retimde
kullanlacak beton kvam belirlenmitir.
237

Aratrma kapsamnda yaplan deneme karm almalarnda; 90 adet 15 cm lik kp
numune ve 24 adet 60x15x15 cm prizma numunesi alnarak test edilmitir. Projede
kullanlacak kiriler, olumsuz k artlarndan dolay donma zlme riski altnda
kalacaktr. Bundan dolay, deneme karmlarna ait sonularn deerlendirilmesinde;
S/, prizini alm betondaki su emme yzdesi en dk, beton birim hacm arl,
beton yarma, eilme ve basn dayanmlar en fazla olan beton karmnn kiri
retiminde kullanlmasna karar verilmitir. Kiri retiminde kullanlan beton karm
Tablo 5de karakteristik zellikleri Tablo 6da verilmitir.

Tablo 5 retimde Kullanlan Beton Karm.

Beton bileenleri
1m Beton retimi iin arlklar
( Agregalar DKY durumuna gredir. )
Dere kumu 450 kg
Krma kum 429 kg
Krma ince akl 410 kg
Krma iri akl 505 kg
imento 480 kg
Beton kimyasal 6,75 kg
Su 170 l
S/ 0,354

Tablo 6 retimde Kullanlan Betonun Karakteristik zellikleri.
Basn dayanm
N/mm
Eilme dayanm
N/mm
Yarma dayanm
N/mm
Su emme
%
7 gn 28 gn 7 gn 28 gn 7 gn 28 gn 28 gn
51 60 5,0 7,3 2,4 3,9 2,9


Souk Hava Koullarna Kar Alnan Tedbirler

ngermeli kiri retiminin k mevsiminde de yaplmas planlandndan dolay, retim
srasnda alnmas gereken tedbirleri belirlemek amacyla yaplan aratrmada, hava
scaklnn 2003 ve 2004 yllarnda -40Ce kadar dt tespit edilmitir. retimler
srasnda alnan tedbirler sayesinde Tablo 7den grlecei zere -30Cdeki hava
scaklnda ngermeli kiri retimi gerekletirilmitir.

Tablo 7 Kiri retimlerinde Hava Scaklklar.

retim tarihi
Hava scakl
(C )

retim tarihi
Hava scakl
(C )
05.07.2005 25 22.12.2005 - 15
04.08.2005 20 08.01.2006 - 30
02.09.2005 16 25.02.2006 - 17
29.10.2005 2 02.03.2006 - 10
26.11.2005 - 5 08.04.2006 - 4


Beton Santralinde Alnan Tedbirler

Beton retiminde kullanlacak agregalar kapal alanda muhafaza edilmitir.
Agrega bunkerlerinin zeri, yaltml panelle kapatlp ierisinde smak yaklm
ve bunkerlerin sac ksm su buharyla stlmtr.
238
Konveyr bandnn zeri kapatlmtr.
Katk ve su tank kapal yerde muhafaza edilmitir.
Bunkerler en fazla % 75 orannda doldurulmutur.
Doal kum mmkn olduunca kullanlmamtr.
Beton karm suyu 50 Ce kadar stlm ve betonu tayan transmikserlerin su
depolarna scak su konulmutur.
Betonun hazrlanmas srasnda mikserdeki karm sresi artrlmtr.
Agrega ierisindeki yabanc malzemelerin seilmesi amacyla; Agrega
bunkerlerinin st ksmyla tartm band ve agrega konveyr bandnn birleim
yerinde personel grevlendirilmitir.
Transmikserdeki betonun olumsuz hava koullarnda kalma sresini en aza
indirebilmek iin, transmikserin yol gzerghnda trafiin en youn olduu
yerde personel grevlendirilmitir.

Kiri retim Tesisinde Alnan Tedbirler

retimin yapld adrn deiik blmlerinde smaklar yaklmtr.
Donat demirleri ve ngerme halatlar kapal ortamda stoklanm ve donat
hazrlama ilemi retim merkezi ierisinde yaplmtr.
Kiri kalplarna beton yerletirilmeden nce, kalplarn zeri buhar kr holyle
kapatlp, kalbn d ksmndaki serpantin borulardan su buhar geirilerek, kiri
retim kalbyla ierisindeki donat ve ngerme halatlar stlmtr.
Transmikserler retim merkezine gelene kadar kiri kalplarnn zeri buhar
holyle kapal durumda bekletilmitir.
Buhar jeneratrnn arzalanabilecei dikkate alnarak yedek buhar jeneratr
hazr durumda bekletilmi, ayrca elektrik kesintisine kar elektrik jeneratr
faal durumda hazr bekletilmitir.
Sath ve ie vibratrlerinden yeterli sayda yedek bulundurulmutur.

retim Srasnda Alnan Tedbirler

Hava scaklklarndaki azalma miktar dikkate alnarak, tablo 8de grld
zere imento dozaj % 20e kadar arttrlmtr.

Tablo 8 Hava Scakl ve imento Dozajnn Deiimi.

Tarih
Scaklk
C
imento
Dozaj

Tarih
Scaklk
C
imento
Dozaj
05.07.2005 25 480 22.12.2005 - 15 535
02.09.2005 16 490 08.01.2005 - 30 560
26.11.2005 - 5 520 25.02.2006 - 17 540

Kiri retim hol drt kiri retecek ekilde tasarlanmtr. retimi tamamlanan
kiri kalbnn zeri buhar kr holyle kapatlm, aamal olarak su buhar
verilerek ortam scakl 3035 Ce getirildikten sonra, dier kiriin retimi iin
beton talebi yaplmtr.
retimin gndz yaplmasna zen gsterilmi, retim srasnda birden fazla
transmikserin beklemesine msaade edilmemi, transmikserler kapal alanda
bekletilmitir.
239
Kalp ierisine yerletirilen beton, 35 C deki i ortam scaklnda 3 saat
dinlendirildikten sonra, ortam scakl 3 saatte 6065Ce karlmas
gerekirken, bu sre 2 saatte gerekletirilmitir.
5 saat boyunca uygulanmas gereken 6065Clik su buhar kr, 7 saate
ykseltilmi ve bu scakln drt kirilik retim hol ierisinde homojen olmas
salanmtr [3].
Buhar kr tamamlandktan sonra 3 saat ierisinde buhar hol ierisindeki
scakln d ortam scaklna drlp hollerin kaldrlmas gerekmektedir.
Fakat retim merkezi ierisindeki souk havann kiri betonuna s oku etkisini
nlemek iin, buhar hol ierisine aamal azaltacak ekilde buhar verilmi ve
buhar hollerini kaldrma sresi Tablo 9da grld zere uzatlmtr.

Tablo 9 Hava Scakl ve Buhar Kr Holnn Kaldrma Sreleri.

retim tarihi
retim srasnda
hava scakl
C

Buhar holnn kaldrma sresi
Saat
05.07.2005 25 5
02.09.2005 16 5
26.11.2005 - 5 18
22.12.2005 - 15 26
08.01.2006 - 30 47
25.02.2006 - 17 27
02.03.2006 - 10 20
08.04.2006 - 4 16


ngermeli Prekast Kiri retiminde Beton Kalitesi

Beton santralinden hazrlanan betonun kvam, 15cm iken, transmikserin retim
merkezine gelmesine kadar geen srede 78 cme dtnden, betonu kiri
retiminde kullanmak mmkn olmamaktadr. Bundan dolay beton retiminde
kullanlmas ngrlen % 1,5 oranndaki beton kimyasalnn % 0,7si beton santralinde
konulmu, geriye kalan % 0,8 lik ksm ise, transmikser, retim merkezine geldiinde
ilave edilmek suretiyle, redozlama yaplmtr.

ngermeli Prekast Kiri retiminde Yaplan Testler

retim merkezine getirilen betonlarn scaklklar llerek 10Cden dk scaklktaki
betonlar retimde kullandrlmamtr. Betonun kvam; Beton santralinde hazrlannca
ve transmikser retim merkezine geldiinde tespit edilmitir. Transmikserdeki betonun
kvam dikkate alnarak yaplan redozlama ile betonun kvam yaklak 15 cm olmas
salanmtr.

Prizini Alm Betonda Yaplan Testler

Basn Dayanm Kazakistanda inaat sektrnde kullanlan beton snflar Gost
2663391de belirlenmitir. ngermeli kiri retiminde M 550 ( B40) marka betonu
kullanlm olup, kullanlan beton snflar Tablo 10da verilmitir. Kiri retimi
srasnda, her kiri iin alnan 12 adet 15 cm lik kp numuneden; 6 adedi kirilerle ayn
artlarda buhar krne tabi tutulduktan sonra ngerme tellerinin kesilebilmesi iin
transfer dayanmnn tespitinde kullanlmtr. Alt adedi ise sertifikat olarak
240
adlandrlan bamsz laboratuarlarca test edilerek 7 ve 28 gnlk beton basn
dayanmlar tespit edilmitir. retimler srasnda alnan numunelerdeki beton basn
dayanmlar Tablo 11de istatistiksel deerlendirilmesi Tablo 12de verilmitir.

Tablo 10 Gost 2663391e Gre Beton Snf ve Markalar.
Beton
snf
Basn
dayanm
kgf/cm
Beton
markas
Beton
snf
Basn daynm
kgf/cm
Beton
markas
B 20 261,9 M 200 B 40 523,9 M 550
B 22,5 294,5 M 250 B 45 589,4 M 600
B 25 327,4 M 300 B 50 654,8 M 700
B 30 392,9 M 400 B 60 785,8 M 800
B 35 453,4 M 450 B 65 851,5 M 900

Tablo 11 Beton Basn Dayanmlar.

Beton basn
dayanm
kgf/cm
*

Beton basn
Dayanm
K g /cm
*



retim tarihi



retim
Srasnda
Hava
scakl
C 7
gn
28
gn



retim tarihi

retim
Srasnda
Hava
scakl
C 7
gn
28
gn
05.07.2005 25 427 568 22.12.2005 - 15 440 546
04.08.2005 20 412 538 08.01.2006 - 30 402 584
02.09.2005 16 445 588 11.01.2006 - 27 335 563
29.10.2005 2 469 604 14.01.2006 - 13 379 583
26.11.2005 - 5 455 610 25.02.2006 - 17 392 584
* Gost 26663-91 e gre 28 gnlk beton basn dayanm 523,9 kgf/cmdir.

Tablo 12 Basn Dayanmlarnn statistiksel Deerlendirilmesi.

retim dnemi
Basn dayanm
(28 gn)
kgf /cm

Standart sapma
kgf /cm

Varyasyon katsays
%
Temmuz 590 19,3 3,3
Austos 580 20,5 3,5
Eyll 585 21,5 3,7
Ekim 620 22,0 3,6
Kasm 615 24,8 4,0



2005
Aralk 577 25,6 4,4
Ocak 572 27,3 4,8
ubat 587 24,6 4,2
Mart 599 23,3 3,9
Nisan 635 23,3 3,7


2006
Mays 620 20,6 3,3

Eilme ve Yarma Dayanm ngermeli prekast kiri retimi srasnda taze betondan
alnm olunan numuneler kr havuzunda 28 gn bekletildikten sonra eilme ve yarma
dayanmlar tespit edilmitir. Yaplan testlerde elde edilen sonular, retime
balanlmadan nce laboratuar artlarnda alnm olunan numunelere uygulanan test
sonunda elde edilen sonularla birlikte mukayeseli olarak Tablo 13de verilmitir.
Sonularn tetkikinden de grlecei zere; Eilme dayanmnda % 0,28 orannda,
yarma dayanmnda ise % 1,0 orannda azalmann olduu tespit edilmitir.



241
Tablo13 Eilme ve Yarma Dayanmlar.
Eilme dayanm
N/mm
Yarma dayanm
N/mm
retim
Tarihi

retim
Srasnda
Hava scakl
C

r
e
t
i
m

a
h
i
t

F
a
r
k

%

r
e
t
i
m

a
h
i
t

F
a
r
k

%

05.07.2005 25 7,3 7,3 0 4,0 3,9 2,6
02.09.2005 16 7,4 7,3 1,4 3,9 3,9 0
26.11.2005 - 5 7,2 7,3 - 1,4 3,9 3,9 0
08.01.2006 - 30 7,2 7,3 - 1,4 3,8 3,9 2,6
25.02.2006 - 17 7,3 7,3 0 3,8 3,9 2,6
Ortalama 7,28 7,3 0,28 3,88 3,9 1,0

Su Emme Yzdesi retim srasnda alnan numuneler 28 gnlk iken su emme testleri
yaplm olup, beton deneme karm almalarnda alnan numunelerde yaplan
testlerde elde edilen sonularla birlikte mukayeseli olarak Tablo 14de verilmitir.

Tablo 14 Beton Numunelerde Su Emme Yzdesi Test Sonular.
Su emme
% retim tarihi

retimdeki Hava scakl
C


retim

ahit

Fark
05.07.2005 25 2,9 2,9 0
02.09.2005 16 2,9 2,9 0
26.11.2005 - 5 2,9 2,9 0
08.01.2006 - 30 2,9 2,9 0
25.02.2006 - 17 2,9 2,9 0
Ortalama 2,9 2,9 0

Ykleme testi ngermeli prekast kiri ykleme testinde; Kirie uygulanacak test
ykne 10 aamada ulaldktan sonra 5 dakika beklenilmekte ve 5 aamada da yk
azaltlmaktadr. Maksimum test ykndeyken kirite meydana gelen sehimin, yk
boaltldktan sonra en az % 90nn geri gelmesi gerekmektedir. 08.01.2006 tarihinde
-30 Clik hava scaklnda retilen ngermeli prekast kirie uygulanan ykleme
testinde maksimum ykte iken meydan gelen sehimin, yk kaldrldktan sonra %
96,6lk blmne geldii tespit edilmitir. Dolaysyla olumsuz hava koularnda
yaplan ngermeli prekast kiri retiminde alnan tedbirler sayesinde ykleme testi
sonucu bakmndan TCK Otoyol leri Teknik artnamesine uygun olduu tespit
edilmitir[4].


Sonu

Aratrmamzda; Astana shim nehri kprsnn yapmnda kullanlan 380 adet
ngermeli prekast kiriin olumsuz k artlarnda yaplan retimleri srasnda;
Betonun retimi, nakledilmesi, kiri retimi srasnda gerekli tedbirler alnmtr.
Olumsuz hava koullarnn ngermeli prekast kirie olan etkisinin tespitine ynelik
olarak yaplan aratrma srasnda iki aamada testler yaplmtr.
Aratrmamzn birinci aamasnda; ngermeli prekast kiri retim artnamelerinde
olmayan eilme dayanm, yarma dayanm ve su emme yzdesi tespiti amacyla testler
yaplmtr. Testler sonunda elde edilen sonular, laboratuar artlarnda retilen
betondan alnan numunelere uygulanan testlerdeki sonularla mukayese edildiinde;
242
Eilme dayanmnn % 0,28 orannda azald, yarma dayanmnn % 1,0 orannda
azald fakat betondaki su emme yzdesi test sonucunun deimedii tespit edilmitir.
Aratrmann ikinci aamasnda; ngermeli prekast kiri retimiyle ilgili artname ve
standartlara gre beton basn dayanm ve ngermeli prekast kiri ykleme testi
yaplmtr. Gost 26663-91e gre ngermeli kirilerdeki basn dayanm 523,9
kg/cmdir. retimler srasnda alnan 1140 adet beton numunenin 28 gnlk basn
dayanm sonucu deerlendirildiinde, Gost 2666391 ve proje teknik artnamesinde
belirtilen 523,9 kg/cm lik basn dayanmdan daha yksek olduu tespit edilmitir.
TCK Otoyol teknik artnamesine gre; Kirilere ykleme testinde uygulanan yk,
maksimum test ykndeyken kirite meydana gelen sehimin, yk boaltldktan sonra
en az % 90nn gelmesi gerekmektedir. Yaplan testte, ykte iken meydana gelen
sehimin yk boaltldktan sonra % 96,6 snn geri geldii tespit edildiinden, ykleme
testi sonucunun standartlara uygun olduu tespit edilmitir.

Yukarda belirtilen sonular dikkate alndnda; -30 Cdeki olumsuz hava koullarnda
bile, gerekli tedbirlerin alnmas kaydyla; Gost 2666391, proje kriterleri ve TCK
Otoyol leri Teknik artnamesine uygun kalitede ngermeli prekast kiri retmek
mmkn olmaktadr.

Teekkr

Yazarlar, aratrma srasnda katklarndan dolay; Ilgaz naat Tic.Ltd. Genel
Mdrl ile Fil naat Makine ve Sanayi Tic.Ltd.ti Genel Mdrl st
Ynetimine, TSE Adana rn Belgelendirme Mdrlnden Krat ONURa, OYAK
Beton Akdeniz Blge Mdr Nevzat ULUZe, BASF Yap kimyasalndan
Nizamettin GNEL, Nuhay ZEL, Saule BAYTJAUNOVA ve Yakup TMEN e
teekkr eder.

Kaynaklar

1. ULUZ,S., TAYAKISI,A., (2003) 1960 1966 Yllar Arasnda retilerek Sulama
ebekelerinde Kullanlan Prefabrik Kanaletlerin 2000 Ylndaki Mevcut Kalitesi,
Beinci Ulusal Beton Kongresi, Bildiriler Kitab, stanbul Teknik niversitesi,
stanbul, s. 545-554
2. DZBASAN,S.,ULUZ,S.,YAKIT,E., ( 2004 ) Krma Agregadaki Ta Unu ve Kil
Miktarnn Beton Kalitesine Etkisi., Beton 2004 Kongresi, Bildiriler Kitab, Trkiye
Hazr Beton Birlii,stanbul, s. 697-706.
3. DZBASAN,S.,YAKIT,E.,ULUZ,S.,(2005) Deniz Yaplarnda Mikro Silika
Kullanm, Altnc Ulusal Beton Kongresi Bildiriler Kitab, stanbul Teknik
niversitesi, stanbul, s. 191-200.
4. TCK Otoyol leri Teknik artnamesi
5. Aratrmada kullanlan standartlar; TS EN (12390-5,12390-6,12390-7, 197-1,196-2,
933-9, 1367-2, 1097 -2, 12350-2, 12350-7, 206-1/Nisan 2002), TS 3530 EN 933-1,
TS 706 EN 12620, TS 3286, TS 1248, Gost 10178 85, Gost 26633 -91



243
Uluabat Kuvvet Tneli Projesindeki Segment retimi




Mustafa Erdoan alar Din
Bursa Beton Sanayi ve Ticaret A.. Ulu
Cadde No: 20 Osmangazi / Bursa
Tel: (224) 251 21 90
E-Posta: m.erdogan@bursabeton.com.tr
Bursa Beton Sanayi ve Ticaret A..
Grkle Hazr Beton Tesisi
Bursa zmir yolu 20. km. Grkle / Bursa
Tel: (224) 483 31 50
E-Posta: c.dinc@bursabeton.com.tr

Serpil Ulu
Bursa Beton Sanayi ve Ticaret A.. Kalite Kontrol ve Ar-Ge Laboratuvar
Bursa zmir yolu 20. km. Grkle / Bursa
Tel: (224) 483 31 50
E-Posta: s.ulu@bursabeton.com.tr



z

narck Baraj ve Uluabat Kuvvet Tneli projesi Enerji Piyasas Dzenleme
Kurumunca (EPDK) zel sektr tarafndan ayn kaynak zerinde ina edilmek zere
gelitirilen HES projelerinden biri olup, ihalesi 14.03.2005 tarihinde yaplmtr. Proje
kapsamnda 2x50 MW gcnde kurulu bir hidroelektrik santrali ve beraberinde 11450
m uzunluunda ve 4m i apa sahip bir tnel, derinlii 86m olan bir dengeleme bacas
ayrca 65m uzunluunda iki adet dengeleme tneli bulunmaktadr. Bu almada;
kuvvet tneli ierisine montaj yaplan beton segmentler zerinde hem laboratuvar
ortamnda hem de endstriyel anlamda retilen betonun mekanik zellikleri ile tnel
gzerghndaki zeminin kimyasal ve fiziksel zelliklerine gre mteahhit firma
tarafndan talep edilen betondaki geirimsizlik kriteri irdelenmitir. Ayrca bu
almada, segmentteki donat skl nedeni ile betonun uygun kvamda yerletirilmesi
ve kalptan erken alnmasna ynelik yaplan uygulamalara ait deneysel almalara yer
verilmektedir.

Anahtar Szckler: Kuvvet tneli, Segment, Donat, Erken dayanm.




244
Giri

Uluabat Kuvvet Tneli ve Hidroelektrik Santrali, Bursa ehir merkezinin 55 km
gneybatsnda Mustafa Kemal Paa ilesinin en nemli kollarndan olan Orhaneli
aynn aa havzasnda yer almaktadr. Proje gerei kuvvet tnelinin yapmna
ncelik verilmitir. Hidroelektrik santrali yapm ise tnel inaatnn bitiminin hemen
ardndan 2008 yl banda tamamlanmas ngrlmektedir.

Her ne kadar projenin esas amac mevcut doal kaynaktan elektrik elde edilmesi olarak
ngrlse de ileriye ynelik olarak tnelin k azna braklacak bir branman
vastasyla Bursa iline ilave su kayna temini de amalanmtr.

Bu almamza konu olan 11.450 m boyundaki tnelin projelendirilmesi esnasnda
tnel gzerghnn getii blgenin depremsellii, tnelin derinliine bal olarak tnel
zerinde oluacak d basn ve tnel iinde oluacak i basn, ayrca tnel gzergh
boyunca yeraltnda oluabilecek kimyasal ataklara kar alnmas gereken nlemler gz
nnde bulundurularak segmentlerin beton snf C 45/55 olarak ngrlmtr.

Tnel yapm hakknda ksa bir bilgi verecek olursak; tnel amada kullanlan ana
ekipman TBM (Tunnel Boring Machine-Tnel Ama Makinesi) olup cihazn bal
dakikada 10 tur atarak kazy yapmakta ve hafriyat kafann iine almaktadr. Daha
sonra kafann iindeki hafriyat vidal konveyr tarafndan makinenin iine doru
ynlendirilerek hafriyat bant konveyre aktarlmakta ve bant konveyr tarafndan
tanarak tnel makinesinin arkasnda beklemekte olan hafriyat kovalarna
doldurulmaktadr. Kaznn tamamlanmas ile birlikte lokomotifin ektii hafriyat
kovalar dar karlarak boaltlmaktadr. Tnel ama makinesinin kaz ap
5,05mdir.Makine tnel kazsn 1,20mlik blmler halinde yapmakta olup makinenin
1,20mlik kazsnn tamamlanmas ile birlikte daha nceden prekast olarak hazrlanm
olan segmentler makine iinde denmektedir. Segment betonu, kendinden vibrasyonlu
6 adet farkl tipte kalba dklerek 25cm kalnlnda ve 120cm uzunluunda 6 adet
farkl tipte segment elde edilmektedir. Bu farkl segmentlerin bir araya getirilmesi ile i
ap 4,30m d ap 4,80m olan bir ring oluturulmaktadr (Kramer ve Gregor 2003).
Yaklak olarak her segmentte 135kg demir bulunmaktadr.



ekil 1 TBM. ekil 2 Segment malat.
245

Farkl tipteki segmentlerin sralamalarnn deitirilmesi ile makinenin n siper ve arka
siper arasnda bulunan ynlendirme pistonlar vastasyla makineye yn
verilebilmektedir. Segmentlerin makine bilgisayarnn verdii dzende yerletirilmesi
ile birlikte kaz tekrar balamaktadr. Makine, yerletirilen segmentlere basarak kendini
ileri doru itmekte ve kaz yapmaya devam etmektedir. Kazlan zemin ile ring d ap
arasnda kalan 25cmlik bolua enjeksiyon betonu baslarak ringler yerlerine
sabitlenmektedir (Herrenknecht ve Bppler 2003).

Segmentlerin yapmnda kullanlmas ngrlen beton snf C45/55 olarak
belirlenmitir. Projede yer alan farkl beton snflar arasnda kullanm en youn olan
C45/55 betonunun sahip olduu donat skl nedeni ile betonun yerletirilmesi
esnasnda yaanacak problemlerin nlenmesi ve kalplarn erken alnmas iin beton
karmnda yeni nesil sper akkanlatrc kullanlmas uygun grlmtr. Buna ek
olarak segment betonlardaki su ileme derinlii proje gerei 3,0 cmden az olmas ve
doal olarak bunun beraberinde getirdii W/C orannn 0,45in altnda olmas talebi
karmlarda kullanlacak katk tipinin polikarboksilik eter esasl katk olmas
gerekliliini ortaya karmtr. Bu amala laboratuvar denemeleri yaplm ve en uygun
karmn belirlenmesi iin farkl W/C oranlarnda beton karmlar hazrlanarak basn
dayanmlar ve su geirimlilik zellikleri aratrlmtr.



ekil 3 Segment. ekil 4 Kuvvet Tneli













246

Uygulama

Deneysel alma

Endstriyel retim balamadan nce, Bursa Beton Kalite Kontrol ve Ar-Ge
Laboratuvarnda deneme karmlar yaplarak balayc miktar, kimyasal katk tipi ve
dozaj ile birim arlk, hava ierii, 30 dakikalk kvam kayb gibi taze beton zellikleri
incelenmitir. Bunun yan sra su ileme derinlii tayini [1] ve 1 3 7 28 gnlk
basn dayanmlarnn belirlenmesi iin bir seri deneysel alma gerekletirilmitir.
Denemelerde, 22 2 cm. kme hedef alnm olup, yaplan karmlara ait veriler
Tablo-1de grlmektedir.

Tablo1 Beton deneme karmlar tablosu

Beton Snf C 45/55
Karm No Karm 1 Karm 2 Karm 3
Ad Fluxer GTS 04-A
Katk
Kullanm Oran (%) 1,2 1,2 1,2
Tipi CEM II / A-M (P-L) 42,5 R
imento
Kg/m 380 400 420
Uucu Kl Kg/m 60 50 45
Su/imento 0,41 0,40 0,39
D
max
22 22 22
Ta Kumu (0/4) 49 48 47
Mcr No.1 (4/12) 25 25 25 Agrega (%)
Mcr No.2 (12/22) 26 27 28
Beton 24 24 24
Scaklk (C)
Hava 21 21 20
Balang 22 23 23
Slump (cm.)
30 dakika 22 22 23
Birim Arlk Kg/m 2394 2378 2383
Hava % 0,8 1,0 0,9
1 Gn 207 203 239
3 Gn 383 398 427
7 Gn 465 500 544
Basn
Dayanm
(kgf/cm)
28 Gn 642 671 698







247

Karm1,Karm2 ve Karm3 koduna ait karmlardan alnan beton numunelerinin
su ileme derinliklerini gsteren tablo aada grlmektedir.

Tablo2 Su ileme derinlii tayini deney tablosu

Karm
No
Numune
Ya

Maksimum Su leme
Derinlii, (MSD)
(cm)

K 1
34
1,20
K 2
34
1,10
K 3
34
0,09


Malzemeler

Agrega

Bursa Kayapa blgesinden temin edilen krma kalker kumu kullanlmtr. Kullanlan
agregann zellikleri Tablo-4te grlmektedir.

Tablo4 Kullanlan agregann fiziksel zellikleri

Fiziksel zellikler

Kum 1 no mcr 2 no mcr
22,4mm
- - 100
16mm
- - 72
11,2mm
- 100 15
8mm
- 85 -
5,6mm
100 42 -
4mm
99 9 -
2mm
77 1 -
1mm
50 - -
0,5mm
30 - -
0,25mm
17 - -
0,125mm
8 - -
Elekten Geen (%)
0,063mm
3 - -
ncelik Modl ( F.M. )

3,19 - -
zgl Arlk ( DKY )

2,63 2,69 2,69
Su Emme (arlka % )

1,64 0,5 0,32
Metilen Mavisi Deeri

0,7 - -
248


imento

Denemelerde Bursa imento Fabrikas A.. tarafndan retilen CEM II / A-M (P-L) 42,5 R
tipi imento kullanlm olup zellikleri Tablo-3te grlmektedir.

Tablo3 Kullanlan imentonun zellikleri

Basn dayanm (N/mm) zgl
arlk
Blaine
(cm/gr)
45
st
Kzdrma
kayb (%)
SO
3
(%)
Cl
(%) 1 gn 2 gn 7 gn 28 gn
3,03 4400 % 6,8 4,22 2,71 0,009 12,7 21,9 38,0 51,2


Mineral Katk

Tunbilek Termik Santralinden tedarik edilen uucu kl kullanlmtr. Kullanlan
uucu kln fiziksel ve kimyasal zellikleri Tablo-5te grlmektedir.

Tablo5 Kullanlan mineral katknn zellikleri

zgl arlk 2,05
ncelik (45 elek st kalan, %) 24,8
28 gn 82,9 Aktivite indisi
(%) 90 gn 95,6
Kzdrma kayb (%) 0,93
Klorr (%) 0,0017
SO
3
(%) 0,81
Serbest CaO (%) 0,17


Karm Suyu

Hazr beton tesisi iinde yer alan artezyen suyu kullanlm olup, yaptrlan su
analizinin sonucu Tablo-7de grlmektedir.

Tablo7 Kullanlan karm suyunun analiz tablosu

Analizler Nitel Birim Bulunan
Standart
(TS EN 1008)
pH - 6,90 pH 4
Klorr mg/l 24,0 1000 mg/l
Slfat mg/l 72,2 2000 mg/l
Alkali ( Na
2
O ) mg/l 242 1500 mg/l
inko mg/l 0,01 100 mg/l
Fosfatlar mg/l 1,03 100 mg/l
Nitrat mg/l 25,4 500 mg/l
Kurun mg/l 0,01 100 mg/l
Askda kat madde ml yok maks. 4 ml


249
Kimyasal Katk

Deneme karmlarnda kimyasal katk olarak yeni nesil sper akkanlatrc katk
kullanlmtr. Kullanlan kimyasal katkya ait fiziksel ve kimyasal veriler Tablo-6da
grlmektedir.

Tablo6 Kullanlan kimyasal katklarn zellikleri

Katknn cinsi
Yeni nesil sper
akkanlatrc
Grnm, renk Amber renkli sv
Younluk (gr/cm) 1,0719
Kuru madde (%) 35,756
pH 3,97

Endstriyel retim

Mteahhit firmann antiye sahasnda kurulu hazr beton santrali firmamz tarafndan
devralnm ve endstriyel retime balanmtr. 2006 yl bandan bu yana beton
dkmne devam edilmektedir. Beton snflarndan en youn olan C45/55 snfnn
dkmne ise 2006 yl Mays aynda balanm olup halen devam etmektedir.
Endstriyel olarak retilen betonlara da kme, birim arlk, hava ierii, kme kayb
ve basn dayanm deneyleri uygulanmtr. Santralin antiyede kurulu olmas kme
kayb yaanmamasn salamtr.
Dklen betonlara ait numunelerin fiziksel ve mekanik zellikleri Tablo-8de
grlmektedir.

Tablo8 Beton numunelerinin fiziksel ve mekanik zellikleri

Scaklk (C) Basn Dayanm (N/mm)
S
t
a
n
d
a
r
d

s
a
p
m
a

Slump (cm)
beton hava 24 saat 7 gn 28 gn
N
u
m
u
n
e

s
a
y

(
s
e
t
)

min maks ort min maks ort min maks ort min maks ort min maks ort min maks ort

28

308 15 25 21,5 13 33 25 -1 35 18 22,7 26,5 25,2 45,8 62,7 54,0 57,6 69,7 64,4 2,42


Tablo9 C45/55 betonun bileimi

BETON BLEENLER ( kg / m )
MENTO KMYASAL KATKI
MNERAL
KATKI
TA
KUMU
(kg)
KABA
MALZEME (kg)
TOPLAM
AGREGA
GENEL
TOPLAM
MIX
NO
BETON
SINIFI
MKTARI
(kg)
TP
SU
(kg)
W/C
kg. % CNS (kg) 0/4 5/12 12/22 ( kg/m ) ( kg/m )
420 CEM II A - M 171 0,39 5,58 1,2 GTS 45 805 435 490 1730 2372 1 C 45/ 55

(L - P) 42,5 R

04-A

250

Sonular ve Deerlendirme

Tnelin uzunluunun 11450m olmas, topografyadan dolay tnelde tek azdan kaz
yaplmas zorunluluu ayrca jeolojik koullarn zor olmas ve projenin sresi gerei
planlanan gnlk ortalama 25mt/gn kaznn yaplabilmesinde tnel kaz yntemi
olarak, TBMnin (Tunnel Boring Machine) tercih edilmesinde belirleyici etken
olmutur. Tnel kazsnn balad tarihten itibaren bugne kadar 2,7 kmsi
tamamlanm olup 8.75 kmlik kalan ksmn kazs ve segment retimi ile montaj
devam etmektedir. ncelikli olarak seilen imento tipinin ve beraberinde kullanlan
uucu kln yan sra dk W/C orannda ( 0,40 ) beton retimine olanak salayan
polikarboksilik eter esasl kimyasal kullanm projede mteahhit firma tarafndan talep
edilen maksimum 30mm su ileme derinlii artn salamada en nemli etkenler
arasnda yer almtr. Bunun yan sra yine benzer etkenler sayesinde erken mukavemet
ve sk donatya karn betonun homojen bir ekilde kalba yerletirilmesi ve kalp gren
yzeylerde przsz bir doku elde edilmesi anlamnda stnlkler salamtr.


Teekkr: Yaplan bu deneysel almalarda gerek yardmlarn, gerek teknik
desteklerini esirgemeyen Tinsa A..ye teekkr ederiz.


Kaynaklar

Herrenknecht, E.h.M. ve Bppler, K. (2003), Segmental Concrete Lining Design and
Installation.Soft Ground and Hard Rock Mechanical Tunneling Technology Seminar,
Colorado School of Mines (CSM).

Kramer, G.J.E. ve Gregor, T. (2003), Segment Design For Tunneling Productivitiy, Los
Angeles, California, Chapter 62.

TS EN 123908 (2002) Sertlemi Beton Deneyleri-Blm:8 Basn Altnda Su leme
Derinliinin Tayini, Trk Standartlar Enstits.










Donma-zlmenin Farkl Kr Grm Kendiliinden
Yerleen Betonlar zerindeki Etkisi

irin Kurbetci, akir Erdodu, Ali Recai Yldz
KT Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blm, 61080 TRABZON
Tel: (0462)3772052
E-Posta: kurbetci@hotmail.com


z

Bu almada farkl oranlarda silis duman ve/veya uucu kl ieren ve farkl koullarda
kr gren kendiliinden yerleen betonlar zerinde donma-zlmenin etkisi
aratrlmtr.

Mineral katk maddesi iermeyen bir adet, silis duman ieren adet, uucu kl ieren
adet ve hem silis duman hem de uucu kl ieren adet olmak zere toplam 10
farkl bileimde kendiliinden yerleen beton retilmitir. Toplam balayc miktar 550
kg/m
3
, su/balayc oran 0.37 olarak sabit tutulmutur. Deneylerde 100x100x400 mm
prizmatik kalplar kullanlmtr. Standart dayanm belirlemek amacyla her bir
retimden 15 cm kp ahit numuneler de hazrlanmtr. Kalplarndan karlan
numunelerin bir ksm 20
o
C de suda, bir ksm laboratuvar ortamnda havada 28 gn kr
grdkten sonra 300 hzl donma-zlme evrimine tabi tutulmulardr. Donma-
zlme evrimi ncesi ve sonras numuneler zerinde ultrases hz lmleri
gerekletirilmi ve basn dayanmlar belirlenmitir.

alma sonunda kr koullarndan bamsz olarak mineral katk ieren betonlarn
basn dayanm kayplarnn daha az olduu saptanmtr. Mineral katk trnden
bamsz olarak, laboratuvar ortamnda hava kr ardndan donma-zlme evrimi
uygulanan numuneler daha az dayanm kaybna uramtr.


Anahtar szckler: Donma-zlme; Kendiliinden yerleen Beton; Kr; Mineral katk



Giri

Kendiliinden yerleen betonlar (KYB), geleneksel betona oranla birtakm avantajlar
ieren, beton teknolojisindeki son yeniliklerdendir. Yerletirme iin vibrasyon
gerektirmeyen, kendi arlyla akabilen ve kalbn doldurabilen ve bu zellikleri
ayrma olmadan salayabilen bir betondur. Bylece youn donatl blgelerde
yerletirme sorunu olmaz ve yapm ii hzlanr. Onarm ve glendirme projelerinde, sk
donatl elemanlarda, estetik kalp tasarmnda, zor ve ulalmaz kalplarda, vibrasyon
yapmann mmkn olmad uygulamalarda kullanm ok uygun olan bir betondur
(Bouzoubaa, Lachemi, 2000). Ancak KYB lerin istenen performans salamas; uygun
malzeme tip ve oranlarnn seimi, retim srasnda malzeme tip ve oranlarndaki
deiimin minimize edilmesi, ortam koullarnn etkisinin gz nne alnmas ve taze
beton zelliklerinin srekli kontrol ile mmkndr (Felekolu, Baradan, 2004).
251

KYB retiminde daima gl bir sperakkanlatrc, fazla miktarda toz malzeme
ve/veya viskozite dzenleyici katk maddesi kullanlmaldr. Sperakkanlatrc,
betonun akkanln arttrrken toz malzeme veya viskozite dzenleyici katk maddesi
karmn stabilitesini salamak suretiyle terlemeyi ve ayrmay nlemektedir (Zhu,
Bartos, 2002). KYB retiminde toz malzeme olarak genellikle kireta tozu, uucu kl,
granle yksek frn crufu ve silis duman kullanlmaktadr (Persson, 2001).

Literatrde KYB`lerin reolojisi ile ilgili pek ok aratrma mevcut olmasna ramen
bunlarn donma-zlme direnleriyle ilgili yaplan aratrma snrldr (Persson, 2003;
Nehdi, 2004; Corinaldesi, 2004). Oysa KYBlerin bu anlamda davranlarnn bilinmesi
son derece nemelidir. Bu almada, ierdikleri mineral katk maddesi itibariyle farkl
bileimde retilen ve farkl koullarnda saklanan kendiliinden yerleen betonlar
zerinde donma-znmenin etkisi aratrlmtr.


Deneysel alma
Kullanlan Malzemeler

Deneylerde maksimum tane ap 16 mm yresel bazalt agregas ve P42.5 Portland
imentosu kullanlmtr. Mineral katk maddesi olarak F tipi bir uucu kl ve silis
duman kullanlmtr. Kimyasal katk maddesi polikarboksilat bazl, zgl arl 2.15
olan yeni nesil bir sperakkanlatrcdr. Kullanlan imento, uucu kl ve silis
dumanna ait kimyasal bileimler ve baz fiziksel ve mekanik zellikler Tablo 1de
verilmitir.

Tablo 1. imento, uucu kl ve silis dumanna ilikin baz zellikler.

Kimyasal Bileim (%)
Bileen Ad imento Uucu Kl Silis Duman
CaO, toplam 63.41 3.80 1.09
CaO, serbest 1.20 -- --
SiO
2
, toplam 20.22 55.18 76.66
Al
2
O
3
5.67 19.55 0.25
Fe
2
O
3
2.91 10.58 0.65
MgO 0.96 5.86 7.98
SO
3
2.92 0.70 1.61
Na
2
O -- 0.48 1.38
K
2
O -- 1.50 4.43
Mn
2
O
3
-- -- 0.09
TiO
2
-- 0.89 0.22
Kzdrma kayb 3.32 1.04 4.75
znmeyen kalnt 0.93 -- --
Fiziksel ve Mekanik zellikler
zgl arlk 3.07 2.09 2.40
ncelik (Blaine, cm
2
/g) 3564 2550 --
2-gn 26.8
7-gn 37.9
Basn
Dayanm
(MPa) 28-gn 46.1



252
Deney Program

Mineral katk maddesi iermeyen bir adet, silis duman ieren adet, uucu kl ieren
adet ve hem silis duman hem de uucu kl ieren adet olmak zere toplam 10
farkl bileimde kendiliinden yerleen beton karm hazrlanmtr. Toplam balayc
miktar 550 kg/m
3
, su/balayc oran 0.37 olarak sabit tutulmutur. Deneylerde
100x100x400 mm prizmatik kalplar kullanlmtr. Standart dayanm belirlemek
amacyla her bir retimden 15 cm kp ahit numuneler de hazrlanmtr.

Uucu kl (UK) ikame oranlar %10, %20, %30; silis duman (SD) ikame oranlar %6,
%9, %12; her iki mineral katknn birlikte kullanld deneylerde ikame oranlar %6 SD
ve %24 UK, %9 SD ve %21 UK, %12 SD ve %18 UK olmutur. Tm retimlerde
toplam balaycnn %2 si orannda sperakkanlatrc katk maddesi kullanlmtr.
retilen betonlarn karm oranlar ve ilenebilirlik zellikleri Tablo 2`de verilmitir.

Her retimde 5 adet prizma, 2 adet kp numune hazrlanmtr. Prizmalardan 3 tanesi ve
kp numuneler standart kr grm; 2 tanesi laboratuvar koullarnda ( 232 C
scaklk ve yaklak %65 nem) havada kr edilmitir. 28 gn sonunda kp numuneler
zerinde basn dayanm ve standart kr gren prizmalardan biri zerinde de eilmede
ekme ve basn dayanm deneyleri uygulanmtr. Standart kr gren ve havada kr
gren prizmalardan birer tanesi ise donma-zlme deneyine tabi tutulmutur
(SKR+D ve HAVA KR+D). Dier prizmalar ise donma-zlme deneyi bitene
kadar kendi kr koullarnda bekletilmitir(SKR ve HAVA KR). Deney srasnda
prizmalar eilmede ekme deneyi sonucu iki paraya ayrlm ve ayrlan paralar
zerinde basn dayanm belirlenmitir.

Donma-zlme deneyinde TS3449 standardna uygun olarak -20C de 2 saat havada
donma ve +5C de 1 saat suda zlme eklinde 300 evrim gerekletirilmitir.
Donma-zlme evrimi ncesi ve sonras numuneler zerinde ultrases hz lmleri
gerekletirilmitir.

Tablo 2- Betonlarn karm oranlar ve ilenebilme zellikleri.

retim
imento
(kg)
Uucu
Kl
(kg)
Silis
Duman
(kg)
ri
Agrega
(kg)
nce
Agrega
(kg)
kme-
Yaylma
(mm)
t-500
(sn)
V-
Hunisi
(sn)
KATKISIZ 550 0 0 800 771 700 5.2 12.2
%6 SD 517 33 0 794 765 680 5.2 5.8
%9 SD 500.5 49.5 0 790 762 650 4.5 5.5
%12 SD 484 66 0 787 759 630 4.3 5.2
%10 UK 495 0 55 788 760 710 5.8 9.6
%20 UK 440 0 110 776 749 730 6.2 10.3
%30 UK 385 0 165 765 737 735 7.3 17.8
%6 SD+%24 UK 385 33 132 765 739 740 4.6 5.6
%9 SD+%21 UK 385 49.5 115.5 766 738 630 4.1 6.2
%12 SD+%18 UK 385 66 99 766 739 610 4.2 5.1

Deney Sonular ve rdeleme

Tablo 2`den grld zere, silis duman ikame miktar arttka kme-yaylma
mesafesi, t-500 sresi ve V-hunisi sresi azalmaktadr. Uucu kl ikame miktar arttka
ise bunun tersi bir durum olumaktadr.
253
Tablo 3, retilen betonlarn 28. gnde ve uygulanan kr sonunda numuneler zerinde
llen basn dayanmlarn ve ultrases hzlarn gstermektedir.

Tablo 3. Betonlarn 28. gndeki ve kr sonundaki basn dayanmlar ve ultrases hzlar.

Basn Dayanm (MPa) Ultrases hz
retim Kr Koulu
28. gn Kr sonu 28. gn Kr sonu
HAVA KR+D 52.5 4256 4316
SKR+D 66.5 4551 4462
HAVA KR 65.5 4237 4276
KATKISIZ

SKR 69.5 79.5 4551 4596
HAVA KR+D 62.0 4256 4378
SKR+D 73.5 4551 4462
HAVA KR 67.0 4179 4217
%6 SD
SKR 71.0 82.0 4551 4619
HAVA KR+D 61.5 4179 4222
SKR+D 68.5 4551 4378
HAVA KR 66.0 4208 4296
%9 SD
SKR 71.5 78.0 4528 4619
HAVA KR+D 61.0 4217 4317
SKR+D 71.5 4551 4462
HAVA KR 67.0 4217 4256
%12 SD
SKR 71.0 81.0 4528 4596
HAVA KR+D 63.0 4296 4378
SKR+D 71.0 4551 4506
HAVA KR 70.5 4237 4257
%10 UK
SKR 71.0 81.5 4485 4666
HAVA KR+D 59.5 4179 4399
SKR+D 68.0 4484 4357
HAVA KR 67.0 4237 4256
%20 UK
SKR 63.0 82.0 4484 4619
HAVA KR+D 56.0 4051 4296
SKR+D 65.0 4420 4378
HAVA KR 63.0 4033 4050
%30 UK
SKR 60.0 74.5 4460 4573
HAVA KR+D 50.0 4068 4161
SKR+D 61.0 4420 4316
HAVA KR 53.5 4123 4161
%6 SD
+
%24 UK
SKR 59.5 67.0 4442 4506
HAVA KR+D 53.0 4141 4318
SKR+D 60.5 4357 4236
HAVA KR 59.5 4086 4104
%9 SD
+
%21 UK
SKR 58.5 69.0 4420 4506
HAVA KR+D 54.5 4115 4215
SKR+D 62.5 4378 4292
HAVA KR 60.0 4132 4179
%12 SD
+
%18 UK
SKR 57.5 72.0 4399 4484


Basn Dayanm

ekil 1, 2 ve 3 srasyla silis duman, uucu kl ve her iki mineral katknn birlikte
ikame edildii numunelerin 300 donma-zlme evrimi sonunda llen basn
dayanmlarnn, bu evrim sresince standart kr koullarnda bekletilen deney
numunelerinin basn dayanmlarna orann gstermektedir. Bu grafiklerde ayrca tm
254
deney sresi boyunca havada kr edilen numunelerin basn dayanm oranlar da
verilmitir. ekil 1deki en dk dayanm oranlar 28 gn havada kr edildikten sonra
donma-zlmeye tabi tutulan numunelere aittir. Standart kr grdkten sonra donma-
zlme uygulananlara ait dayanm oranlar en yksektir. ekil 2den grlecei gibi
bal basn dayanmnda en fazla azalma hava koullarnda bekletilip donma
zlmeye maruz braklan numunelerde gzlenmektedir. Bu durum yetersiz
hidratasyondan sonra boluklu yapya sahip numunelerin dier numunelere oranla
donma-znme etkisinden daha fazla etkilenmesinden kaynaklanm olabilecei
dnlmektedir. Ayn eilim ekil 3te de grlmektedir. Yani basn dayanm kayb
en ok olan numuneler havada krden sonra donma-zlme uygulananlardr. Bunu
srasyla havada kr ve standart krden sonra donma-zlme uygulananlar
izlemektedir.

0.50
0.55
0.60
0.65
0.70
0.75
0.80
0.85
0.90
0.95
1.00
Katksz 6 SD 9 SD 12 SD
retimler
HAVA+D
SKR+D
HAVA

B
a
s

D
a
y
a
n

O
r
a
n

(
%
)


ekil 1. Basn dayanm oranlarnn silis duman ikamesine bal deiimi.


0.50
0.55
0.60
0.65
0.70
0.75
0.80
0.85
0.90
0.95
1.00
Katksz 10 UK 20 UK 30 UK
retimler
HAVA+D
SKR+D
HAVA
B
a
s

D
a
y
a
n

O
r
a
n

(
%
)

ekil 2. Basn dayanm oranlarnn uucu kl ikamesine bal deiimi.
255
0.50
0.55
0.60
0.65
0.70
0.75
0.80
0.85
0.90
0.95
1.00
Katksz 6SD+24UK 9SD+21UK 12SD+18UK
retimler
HAVA+D
SKR+D
HAVA
B
a
s

D
a
y
a
n

O
r
a
n

(
%
)


ekil 3. Basn dayanm oranlarnn her iki mineral katk ikamesine bal deiimi.

ekil 1, 2 ve 3ten grld gibi mineral katk ikamesinden bamsz olarak, en ok
dayanm kayb HAVA+D numunelerinde en az dayanm kayb ise SKR+D
numunelerinde olmutur.

Ultrases Hz

ekil 7, 8 ve 9da srasyla silis duman, uucu kl ve her iki mineral katknn birlikte
ikame edildii numunelerin 28. gn ve donma-zlme evrimi sresi sonundaki
ultrases hzlarnn oran grlmektedir.
90
92
94
96
98
100
102
104
106
108
Katksz 6 SD 9 SD 12 SD
retimler
U
l
t
r
a
s
e
s

H

D
e

i
m
i
(
%
)
HAVA+D
SKR+D
HAVA
SKR

ekil 7. Silis duman ikame edilen numunelerin 28 gn ve tm evrim sonundaki
ultrases hzlar oran.

Her ekilden de sadece 28 gn standart kr ardndan donma-zlme uygulanan
numunelerdeki ultrases hz orannn azalarak ortalama %98 olduu grlmektedir.
256
Beton, standart kr srasnda hidratasyonun nemli blmn tamamlam, donma-
zlme olaynn etkisiyle yaklak olarak %2lik bir kayp olumutur. Mineral katk
trnden bamsz olarak dier tm kr koullarnda bu oran %100 n zerine kmtr.

90
92
94
96
98
100
102
104
106
108
Katksz 10 UK 20 UK 30 UK
retimler
U
l
t
r
a
s
e
s

H

D
e

i
m
(
%
)
HAVA+D
SKR+D
HAVA
SKR


ekil 8. Uucu kl ikame edilen numunelerin 28 gn ve tm evrim sonundaki ultrases
hzlar oran.

28 gn havada krn ardndan donma-zlme uygulanan tm numunelerde ise ultrases
hz oranlar en yksek olmutur. Bu art uucu kl ikameli betonlarda en fazla
olmutur ve uucu kl ikame oranna bal olarak artmtr.

90
92
94
96
98
100
102
104
106
108
Katksz 6 SD+24 UK 9 SD+21 UK 12 SD+18 UK
retimler
U
l
t
r
a
s
e
s

H

z

D
e

i
m
i
(
%
)
HAVA+D
SKR+D
HAVA
SKR


ekil 9. Silis duman + uucu kl ikame edilen numunelerin 28 gn ve tm evrim
sonundaki ultrases hzlar oran.
Bu durum, donma-zlme olaynn olumsuz etkisine ramen donma-zlme
evrimleri boyunca olan su ile temasn bile hidratasyona katkda bulunarak boluklarn
hidratasyon rnleriyle dolmasnn bir sonucu olarak yorumlanabilir.
257

Sonular

Bu almada kendiliinden yerleen betonlarn 300 hzl donma-zlme evrimi
sonundaki baz mekanik ve fiziksel zellikleri aratrlmtr. retilen betonlar standart
ve laboratuar olmak zere iki farkl kr koulunda bekletilmitir. Mineral katk maddesi
olarak uucu kl, silis duman ve her iki mineral katknn kombinasyonlar
kullanlmtr. Donma zlme evrimleri ncesinde ve sonunda basn dayanm ve
ultrases hz deerleri belirlenmitir. almada elde edilen sonular aada
zetlenmitir.

1. ster standart kr koullarnda, ister laboratuvar ortamnda havada bekletilmi
olsun mineral katk maddesi ieren numunelerin donma-zlme sonras basn
dayanm kayplar mineral katk iermeyen beton numunelerin dayanm kayplarna
oranla daha azdr.
2. Beton karmna uucu kl ikamesi ak direncini drerek kme-yaylma
mesafesini arttrrken yaylma sresi de artmtr. Silis duman ilave edildiinde ise ak
direnci artarak kme-yaylma mesafesi ve yaylma sresi azalmtr.
3. Mineral katk ieren tm betonlarda standart dayanma oranla en yksek basn
dayanmn 28 gn standart kr ardndan donma-zlme uygulanan numuneler
vermitir. Bunu srasyla sadece havada kr grenler ve hava krnn ardndan donma-
zlme uygulanan numuneler izlemitir.
4. Donma-zlme evrimi ncesi ve sonras llen ultrases hzlar birbirine
oranlandnda mineral katk trnden bamsz olarak standart kr gren numunelerde
azalma olmu, en yksek oranlar havada krn ardndan donma-zlme
uygulananlarda grlmtr.

Kaynaklar

Bouzouba, N. and Lachemi, M. (2001) Self-compacting concrete incorporating high
volumes of class F fly ash: Preliminary results. Cement and Concrete Research, Vol.31,
No. 3, pp. 413-420.

Corinaldesi,V. and Moriconi,G. (2004) Durable fiber reinforced self-compacting
concrete. Cement and Concrete Research, Vol. 34, No. 2, pp. 249-254.

Felekolu B., Baradan B. (2004) Kendiliinden Yerleen Betonun Mekanik
Performans. THBB Beton 2004 Kongresi, stanbul, s.234-243.

Nehdi,M., Pardhan,M. and Koshowski,S. (2004) Durability of self-consolidating
concrete incorporating high-volume replacement composite cements. Cement and
Concrete Research, Vol. 34, No. 11, pp. 2103-2112.

Persson, B. (2001) A comparison between mechanical properties of self-compacting
concrete and the corresponding properties of normal concrete. Cement and Concrete
Research, Vol.31, No. 2, pp. 193-198.

Persson, B. (2003) Internal frost resistance and salt frost scaling of self-compacting
concrete. Cement and Concrete Research, Vol.33, No. 3, pp. 373-379
258
Metakaolin Katkl Betonlarn Slfat Dayankllnn
ncelenmesi


Erhan Gneyisi Mehmet Gesolu
Gaziantep niversitesi, naat Mhendislii Blum, 27310, Gaziantep
Tel: (342) 317 24 26; 317 24 23
E-Posta:; guneyisi@gantep.edu.tr; mgesoglu@gantep.edu.tr

Kasm Mermerda
Gaziantep niversitesi, naat Mhendislii Blum, 27310, Gaziantep
Tel: (342) 317 24 21
E-Posta:;mermerdas@gantep.edu.tr



z

Betonda yaygn olarak grlen en nemli bozulma nedenlerinden birisi slfat etkisidir.
Yksek younlukta slfat iyonlarna maruz kalan beton tamamen tahrip olabilmektedir.
Bu almada, deiik oranlarda metakaolin (MK) katkl betonlarn slfat dayankllk
zellikleri zerine su-balayc orannn, balang krnn ve balang kr sonras
farkl ortam koullarnn etkisi karlatrlmal olarak incelenmitir. Su-balayc oran
0.35 ve 0.55 olan toplam alt farkl karm ierisinde balayc olarak yalnz portland
imentosu ve portland imentosu ve metakaolin birlikte kullanlmtr. Bu karmlarda
metakaolin arlka %10 ve %20 orannda portland imentosu ile yer deitirilerek
kullanlmtr. Her bir karmdan 108 adet 100x100x100-mm boyutlarnda kp
numuneler retilmitir. retilen numuneler 24 saat sonra kalptan kartlm ve 28 gn
buyunca iki farkl balang krne tabi tutulmutur. Birinci balang krndeki
numuneler srekli havada ikinci balang krndeki numuneler ise srekli suda
bekletilmilerdir. 28 gnlk balang kr sonras numuneler eit gruba ayrlm ve
farkl ortam kouluna maruz braklmtr. Birinci koulda, numuneler deney
zamanna kadar suda braklm (kontrol numuneleri), ikinci koulda ise, numuneler
%10 Na
2
SO
4
zeltisinde srekli olarak bekletilmi, dier nc koulda ise
numuneler ayn zeltide ancak slama-kuruma etkisine maruz braklmlardr. Islama-
kuruma evrimi her 10 gnde bir periyodik olarak yaplmtr. Daha sonra, 0, 60, 90,
180, 270 ve 365 gn su ve sodyum slfat etkisine maruz braklan numunelerde basn
dayanmndaki deiimler saptanmtr. Elde edilen sonulara gre, beton retiminde
MK kullanm betonun slfat direncini nemli lde artrd grlmtr. Ayrca,
zellikle suda kr edilmi MK katkl betonlarda MK katk orannn %20ye ulat
betonlarn performanslarnda nemli dzeyde iyileme tespit edilmitir. Islama-kuruma
evrimine maruz kalan beton numunelerde daha olumsuz sonular elde edilmitir.

Anahtar szckler: Beton, Dayankllk, Islama-Kuruma, Metakaolin, n kr, Slfat
Direnci



259
1. Giri
Slfat etkisi betonarme yaplarn uzun sreli dayanklln ktletiren en nemli
evresel etkilerden biridir. Slfat etkisi betonda genilemeye, dayanmn zaman iinde
giderek dmesine ve ktle kaybna neden olmaktadr. Bu da temel, kpr aya, beton
borular gibi inaat mhendislii yaplarna zarar vermektedir (Al-Akhras, 2006). Ayrca,
dk seviyeli nkleer atklar da belli dzeylerde slfat iyonu ierdiinden dolay
zellikle yer alt yaplarnda ciddi korozyon hasarna neden olmaktadr.
Slfatn betona etkisi, hidrate Portland imentosu ile slfat iyonlar arasnda meydana
gelen kimyasal reaksiyonlar yoluyla olur (Al-Amoudi, 1997; Neville, 2004; Nehdi ve
Hayek, 2005). Slfatlarla, imento arasndaki nemli bir etkenin de slfatn katyonunun
cinsinden kaynakland unutulmamaldr (Kln ve Uyan, 2003). Topraktan, yer alt
suyundan, deniz suyundan, yamur suyundan ve atk sulardan gelen slfat iyonlar;
potasyum, sodyum, magnezyum gibi baz katyonlarla birlikte kombine bir halde
bulunurlar (Al-Akhras, 2006). Slfat iyonlarnn kalsiyum hidroksit ile
reaksiyonlarndan sonra oluan altann yan sra katyon tipine bal olarak Mg(OH)
2
,
NaOH gibi hidroksitler olumaktadr. Bunlarn ortamda bulunmas etrenjit oluumunu
ve slfatn etki mekanizmasn ciddi ekilde etkiler. rnein, ok dk znrlk
deerine sahip olan magnezyum hidroksit ortamn pH deerini 10.5 mertebelerine
drebilmektedir ve C-S-H jeli ile etrenjitin stabilitesini bozabilmektedir (Al-Amoudi,
1997; Kln ve Uyan, 2003). Bu da sertlemi imento hamurunun yumuamasna ve
bozulmasna neden olur. Ksacas slfat iyonunun etkisi katyon tipinden bamsz
dnlemez.
Slfatn betonda oluturduu hasarlar ve bunlar en asgari dzeye indirme konusu uzun
yllardan beri aratrmaclarn ilgisini ekmi ve bu konuda eitli almalar yaplmtr
(Lee ve di., 2005). zellikle, silis duman, uucu kl, cruf gibi mineral katk
maddeleri kullanlarak betonun slfat direncinin arttrlmas ynndeki almalar
yaygndr (Irassar ve Batic, 1989; Lawrance, 1992; Bonen, 1993; Trker ve di., 1997;
Biricik ve di., 2000). 90l yllarn ortalarndan bu yana beton teknolojisinde
kullanlmaya balanan metakaolinin betonun mekanik zellikleri ve dayankll
zerindeki etkileri youn bir biimde aratrlmaktadr (Bai ve di., 2000; Poon ve di.
2006; Mermerda, 2006; Gneyisi ve Mermerda, 2007; Gneyisi ve di., 2007; Kim ve
di., 2007). Baz yazarlarn almalarnda metakaolinin betonun slfat direncini de
iyiletirdii grlmtr. rnein, Al-Akhras (2006), almasnda %5lik NaSO
4

zeltisi etkisine maruz brakt beton prizmalarnn boylarndaki deiimi lm ve
MK miktarnn genilemeyi nemli lde drdn tespit etmitir.
Bu almada, su-balayc orannn, balang krnn ve balang kr sonras farkl
ortam koullarnn yaln ve metakaolin katkl betonlarn slfat direnci zerine etkileri
karlatrmal olarak aratrlmtr. Metakaolin arlka %20 oranna kadar kademeli
olarak portland imentosu ile yer deitirilerek kullanlmtr. Slfat etkisine maruz
braklan numunelerin basn dayanmndaki deiimler 365. gne kadar peryodik
olarak llmtr.


260
2. Deneysel alma

2.1. Kullanlan malzemeler ve zellikleri

Bu almada, TS EN 197-1 standardna uygun portland imentosu (CEM I 42.5R) ve
Hindistan orijinli toz metakaolin kullanlmtr. imentonun ve metakaolinin fiziksel ve
kimyasal zellikleri Tablo 2.1de verilmitir. Betonlarn retiminde maksimum tane
ap 16 mm olan I ve II numara doal dere akl, ince agrega olarak ise doal ve krma
kum karm kullanlmtr. Agregalarn granlometresi ve baz fiziksel zellikleri
Tablo 2.2de verilmitir. Kimyasal katk olarak naftalin slfonat esasl
sperakkanlatrc kullanlmtr. Katk sv halde olup koyu kahverengi ve zgl
arl ise 1.22 g/cm
3
tr. Slfat etkisine maruz braklacak betonlar iin %10luk
Na
2
SO
4
zeltisi hazrlanmtr. Bunun iin sanayii tipi kristal Na
2
SO
4
kullanlmtr.


Tablo 2.1. Portland imentosunun ve metakaolinin fiziksel ve kimyasal zellikleri

Analiz raporu
Portland
imento
Metakaolin
SiO
2
(%) 19.73 51.8
Al
2
O
3
(%) 5.09 45.8
Fe
2
O
3
(%) 3.99 0.35
CaO (%) 62.86 0.01
MgO (%) 1.61 0.03
SO
3
(%) 2.62 -
Na
2
O (%) 0.18 0.13
K
2
O (%) 0.80 0.06
Cl
-
(%) 0.01 -
znmeyen kalnt (%) 0.24 -
Kzdrma kayb (%) 1.90 0.91
Serbest kire (%) 0.57 -
zgl arlk (g/cm
3
) 3.14 2.60
Vikat sresi Balama/Son (saat) 2-46/3-44 -
Hacim sabitlii (mm) 1 -
zgl yzey (m
2
/kg) 327 8600
Renk Gri Beyaz


2.2. retilen betonlarn zellikleri ve kr koullar

Bu alma kapsamnda, biri 0.35, dieri ise 0.55 su-balayc oranna sahip iki farkl
beton grubu tasarlanmtr. Metakaolin modifiyeli beton retmek iin, her iki beton
grubunda imentonun arlka %10 ve %20si kadar metakaolin imento ile yer
deitirilerek kullanlmtr. Bylece, 6 farkl beton karm elde edilmitir. retilen
betonlarn karm detaylar Tablo 2.3de verilmitir. Btn betonlar iin agrega
gradasyonu sabit tutulmutur. Beton karmlar, 0.35 ve 0.55 su-balayc oranna sahip
betonlar iin srasyla 140 20 mm ve 180 20 mm kme miktarn verecek ekilde
tasarlanmtr. Bu amala, karm suyuna yeterli miktarda sperakkanlatrc
katlmtr. Beton retiminde ASTM C192 standardlarna uygun 50 dm
3
kapasiteli
mikser kullanlmtr. retilen taze betonlar 100x100x100-mm boyutlarndaki
261
kalplarda, laboratuar ortamnda 24 saat boyunca bekletilmitir. Sonrasnda, kalplardan
kartlan numuneler iki farkl balang krne tabi tutulmulardr. Bunlar srasyla
aada verilmektedir:

a) Hava Kr (HK): Numuneler srekli olarak 202
o
C scaklkta ve bal nemi
%50 ile %80 arasnda deien bir ortamda bekletilmitir.

b) Su Kr (SK): Numuneler suyun iinde 202
o
C scaklkta bekletilmilerdir.


Tablo 2.2. Agregalarn zellikleri

nce agrega ri agrega Elek ap
(mm)
Dere
kumu
Krma
kum
No I No II
16.0 100 100 100 100
8.0 100 100 31.5 1.9
4.0 86.6 95.4 1.0 1.1
2.0 56.7 63.3 0.5 1.0
1.0 37.7 39.1 0.5 0.9
0.50 25.7 28.4 0.5 0.9
0.25 6.7 16.4 0.4 0.8
ncelik modl 2.87 2.57 5.66 5.93
zgl arlk 2.66 2.45 2.72 2.73



Tablo 2.3. Beton karm oranlar (kg/m
3
)

Beton gruplar
Grup I
(su-balayc=0.35)
Grup II
(su-balayc=0.55)
Malzemeler
MK0 MK10 MK20 MK0 MK10 MK20
imento 450 405 360 350 315 280
Metakaolin 0 45 90 0 35 70
Su 158 158 158 193 193 193
Dere kumu 724 720 717 726 723 721
nce
agrega
Krma kum 233 232 231 234 233 232
No I 611 608 605 612 610 608
ri agrega
No II 241 240 239 242 241 240
Sperakkanlatrc 7.9 10.1 12.4 3.5 4.4 6.1




262
2.3. Slfat etkisi

Slfat etkisinin irdelenmesi amacyla, her bir numune grubu balang krne (HK ve
SK) tabi tutulduktan sonra eit gruba blnmtr. Birinci gruptaki numuneler deney
zamanna kadar su ierisinde saklanmlardr (kontrol numuneleri). kinci gruptaki
numuneler, arlka %10 Na
2
SO
4
zeltisine test edilecei gne kadar srekli olarak,
nc gruptaki numuneler ise ayn zeltide ancak 10 gnlk aralklarla slama-
kuruma etkisine maruz braklmtr (ekil 2.1).

10 20 30 365
2. grup: Srekli slfat etkisi
1. grup: Kontrol
3. grup: Islama-Kuruma evrimli slfat etkisi
Bekletme Sresi
(gn)


ekil 2.1. Numunelerin slfat etkisine maruz braklma biimleri


retilen beton numuneleri, kr koullar ve slfata maruz kalma biimleri aadaki ak
emasnda zetlenmitir (ekil 2.2).


ekil 2.2. retilen beton gruplar ve kr koullar
Su-balayc oran
0.35
0.55
MK0 MK10 MK20
28 gnlk hava kr 28 gnlk su kr
Srekli SO
4
etkisi
Islama-kuruma evirimli
SO
4
etkisi

Su ortam

263
Yukarda belirtilen koullarda slfata maruz braklan numunelerin 0, 60, 90, 180, 270
ve 365 gn sonunda basn dayanmlarndaki deiimler belirlenerek slfat etkisi,
balang kr ve metakaolinin etkisi incelenmitir. Basn dayanm ASTM C39
standardna uygun olarak yaplmtr. Basn deneyi 0,1 kN hassasiyete sahip, 3000 kN
kapasiteli basn aleti kullanlarak yaplmtr. Kontrol numunelerinin basn
dayanmlarndaki deiimler Tablo 2.4de verilmektedir. Slfat etkisine maruz braklan
betonlarn basn dayanmlarndaki deiimleri denklem (1) kullanlarak yzde
cinsinden hesaplanmtr.
Basn dayanmndaki azalma (%) = 100

o
s o

(1)
o
= Kontrol betonlarnn basn dayanm
s
=Slfat etkisine maruz braklan betonlarn basn dayanm


Tablo 2.4. Kontrol numunelerinin basn dayanmlar,
o


Test zamanlarna gre basn dayanmlar (MPa) Su-
balayc
oran
Balang
kr 0. gn 60. gn 90. gn 180. gn 270. gn 365. gn
SK 68.5 72.0 76.8 83.3 86.7 89.3
0.35
HK 60.3 64.1 69.3 82.1 84.5 87.1
SK 45.3 50.7 54.4 56.3 58.6 60.3
0.55
HK 38.7 43.6 42.5 45.5 46.9 48.3


3. Deney Sonularnn rdelenmesi

Farkl balang kr koullarna ve slfat etkilerine maruz braklan her iki beton
grubundaki numunelerin basn dayanmlarndaki deiimleri, ekil 3.1-3.4de
grlmektedir. 1 yllk slfat etkisi sonunda yaln betonun basn dayanmndaki azalma
su-balayc oranna balang krne ve slfatn etki biimine bal olarak %21 ile
%36 arasnda deiirken bu oranlar metakaolin modifiyeli betonlarda metakaolin
miktarna bal olarak %8 ile %30 arasndadr. ekil 3.1-3.4 den anlalaca zere her
iki su-balayc oran iin de, metakaolin kullanm neredeyse btn test zamanlarnda
ve kullanm dzeylerinde olumlu etki gstermi ve betonun slfat direncini yaln betona
kyasla arttrmtr. rnein, SKne tabi tutulmu yaln betonun basn dayanmndaki
maksimum azalma %28.2 iken, metakaolin modifiyeli betondaki maksimum azalma
%20.4dir. Metakaolinin slfat direncini arttrabilme zellii, boluk yapsn
iyiletirmedeki etkisinden ve puzzolonik zelliinden kaynaklanmaktadr. Bunun yan
sra, metakaolin, ortamdaki Ca(OH)
2
tketimini salayarak etrenjit oluumunu azaltarak
genilemeye bal atlak oluumunu nlemektedir (Courard ve di., 2003).

Slfatn betondaki kimyasal etkisinin yan sra (alta ve etrenjit oluumu) fiziksel
etkisinin de olduu bilinmektedir (Neville, 2004). Islama-kuruma evrimine maruz
braklan numunelerin basn dayanmlarndaki azalma srekli slfat etkisindeki
numunelerdekinden genellikle daha fazla olduu gzlemlenmitir. Balang krne
264
bal olarak, slama-kuruma evrimine maruz braklan 0.35 ve 0.55 su-balayc
oranna sahip yaln betonlarda basn dayanmndaki azalma srasyla %20-27 ve %28-
36 deerleri arasnda iken metakaolin katkl olanlarda bu deiimler %14-19 ve %16-
29 dzeylerine debilmektedir. Bu durum, slama-kuruma evrimi srecindeki tekrarl
kristallemelerin boluklardaki eper basncn srekli artrmas sonucunda, betonun i
yapsnn daha ok zarar grmesi ile aklanabilir (Mehta ve Monterio, 1993). Bylece,
slfatn kimyasal etkisinin yan sra fiziksel etkisinin de beton dayankll zerinde
nemli rol oynad grlm olur.

Balangta hava krne (HK) tabi tutulan beton numuneler su krne (SK) tabi
tutulanlara kyasla slfattan daha ok etkilenmilerdir. Bir baka deyile, basn
dayanmndaki d daha fazladr. rnein, su-balayc oran 0.35 olan, HKne ve
SKne tabi tutulan betonlarn basn dayanmlarndaki azalma (ekil 3.1 ve 3.2)
srasyla %12-27 ve %8-21 arasnda metakaolin miktarna ve slfatn etki biimine bal
deimitir.

Bu bilgiler nda, metakaolin kullanmnn srekli veya evirimli slfat etkisine tabi
tutulan betonlarn basn dayanmlarndaki d azaltt ortaya kmtr. Bu durum
dk ve yksek su-balayc oranna sahip betonlarn her ikisi iin de geerlidir.
Ayrca, metakaolinin HKnn olumsuz etkisini indirgemede de etkili olduu
grlmtr. rnein, 0.55 su-balayc oranna sahip HKne tabi tutulmu yaln
betonlarn basn dayanmlarndaki azalma %28-36 arasnda iken, metakaolin
modifiyeli betonlarda bu oran %22-30 arasndadr (ekil 3.3).

4. Sonular

Bu almadan elde edilen sonular aadaki gibi zetlenebilir:

1. Metakaolinin belli dzeylerde imento ile yer deitirmesi betonun slfata kar
direncini olumlu ynde etkilemitir. Basn dayanmndaki en kk dler
MKnin imento ile arlka %20 yer deitirdii betonlarda gzlemlenmitir.

2. Slfatn kimyasal etkisinin yan sra fiziksel etkisinin de betonda ciddi hasarlar
oluturabilecei slama-kuruma eviriminden elde edilen sonular neticesinde
grlmtr. Ancak, metakaolin kullanmnn bu zararl etkiyi de azaltabilecei
grlmtr.

3. Su kr uygulanan betonlarn, hava kr uygulanan betonlardan slfat etkisine
kar ok daha direnli olduklar gzlemlenmitir. zellikle, su kr uygulanm
betonda metakaolinin, betonun slfat direncini nemli dzeyde iyiletirdii
grlmtr.

4. Su-balayc orannn, gerek yaln ve gerekse metakaolin katkl betonlarn slfat
direnci zerinde nemli rol oynad grlmtr. 0.55 su-balayc oranna
sahip betonlarn, balang kr koullarndan ve slfatn etki biiminden 0.35 su-
balayc oranna sahip betonlara kyasla daha ok etkilendii grlmtr.
265

0
10
20
30
40
50
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Bekleme sresi (gn)
B
a
s

D
a
y
a
n

n
d
a
k
i

A
z
a
l
m
a

(
%
)
MK0-SO4
MK0-SO4/Islama-Kuruma evirimi
MK10-SO4
MK10-SO4/Islama-Kuruma evirimi
MK20-SO4
MK20-SO4/Islama-Kuruma evirimi



ekil 3.1. 0.35 su-balayc oranna sahip ve HK balang krne tabi tutulmu
betonlarn zamanla basn dayanmndaki deiimler






0
10
20
30
40
50
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Bekleme sresi (gn)
B
a
s

D
a
y
a
n

n
d
a
k
i

A
z
a
l
m
a

(
%
)
MK0-SO4
MK0-SO4/Islama-Kuruma evirimi
MK10-SO4
MK10-SO4/Islama-Kuruma evirimi
MK20-SO4
MK20-SO4/Islama-Kuruma evirimi

















ekil 3.2. 0.35 su-balayc oranna sahip ve SK balang krne tabi tutulmu
betonlarn zamanla basn dayanmndaki deiimler




266

0
10
20
30
40
50
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Bekleme sresi (gn)
B
a
s

D
a
y
a
n

n
d
a
k
i

A
z
a
l
m
a

(
%
)
MK0-SO4
MK0-SO4/Islama-Kuruma evirimi
MK10-SO4
MK10-SO4/Islama-Kuruma evirimi
MK20-SO4
MK20-SO4/Islama-Kuruma evirimi



ekil 3.3. 0.55 su-balayc oranna sahip ve HK balang krne tabi tutulmu
betonlarn zamanla basn dayanmndaki deiimler























ekil 3.4. 0.55 su-balayc oranna sahip ve SK balang krne tabi tutulmu
betonlarn zamanla basn dayanmndaki deiimler




0
10
20
30
40
50
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Bekleme sresi (gn)
B
a
s

D
a
y
a
n

n
d
a
k
i

A
z
a
l
m
a

(
%
)
MK0-SO4
MK0-SO4/Islama-Kuruma evirimi
MK10-SO4
MK10-SO4/Islama-Kuruma evirimi
MK20-SO4
MK20-SO4/Islama-Kuruma evirimi

267
Teekkr

Deneysel almada kullanlan imento Adana imento Fabrikasndan, kimyasal katk
ise Grace Yap Kimyasallar San. Tic. A..den temin edilmitir. Yazarlar ad geen
kurum ve kurululara katklarndan dolay te r ederler.


Kaynaklar

Al-Akhras N.M. (2006) Durability of m
ekk
etakaolin concrete to sulfate attack. Cement and
Concrete Research, 36, 17271734.
Al-Amoudi O.S.B. (1997) Sufate attack and reinforcement corrosion in plain and
blended cements exposed to sulfate environments. Building and Environment, 33, 53-
61.
Bai I., Sabir B.B., Wild S. and I. K ) Strength development in concrete
incorporating PFA and metakaolin. Magazine of Concrete Research
inuthia (2000
, 52, 153-162.
Bonen D. (1993) A microstructural study of the effect produced by magnesium sulphate
on plain and silica fume bearing portland cement mortars. Cement an Concrete
Research, 23, 541-553.
Biricik H., Akz F., Trker F. and Berktay . (2000) Resistance to magnesium sulfate
and sodium sulfate attack of mortars containing wheat straw ash. Cement and Concrete
Research, 30, 1189-1197.
n M., Ferauche F., Willem X. and Degeimberie R.
(2003). Durability of mortars modified with metakaolin. Cement and Concrete
Courard L., Darimont A., Schouterde
Research, 33, 1473-1479.
Gneyisi E. and K. Mermerda (2007) Comparative study on strength, sorptivity, and
chloride ingress characteristics of air-cured and water-cured concretes modified with
metakaolin. Materials and Structures, (in press), DOI 10.1617/s11527-007-9258-5.
Gneyisi E., Gesolu M. and K. Mermerda (2007) Improving strength, drying
shrinkage, and pore structure of concrete using metakaolin. Materials and Structures, (in
press), DOI 10.1617/s1/527-007-9296-z.
Irrasar F. and O. Batic (1989) Effect of low calcium fly ash on sulfate resistance of OPC
cement. Cement and Concrete Research, 19, 194-202.
Kln K., Uyan M. (2003) Beton karm suyundaki slfat tuzlarnn imento harc
zelliklerine etkisi. 5. Ulusal Beton Kongresi, Bildiriler Kitab, stanbul, s. 393-402.
Lawrance C.D. (1992) The influence of binder type on sulfate resistance. Cement and
Concrete Research, 22, 1047-1058.
Lee S.T., Moon H.Y., Hooton R.D. and J.P. Kim (2005). Effect of solution
concentrations and replacement levels of metakaolin on the resistance of mortars
exposed to MgSO
4
solutions. Cement and Concrete Research, 35, 13141323.
268
Mehta P.K., and Monterio P.J.M. (1993) Concrete, 2nd Edn. McGraw Hill, New York.
Mermerda, K. (2006) Effectiveness of metakaolin on the strength and durability
properties of air-cured and water-cured concretes. Yksek Lisans Tezi, Gaziantep
Nehdi M. and M. Hayek (2005) Behavior of blended cement mortars exposed to sulfate
niversitesi, Trkiye.
solutions cycling in relative humidity. Cement and Concrete Research, 35, 731742.
Neville A. (2004) The confused world of sulfate attack on concrete. Cement and
Concrete Research, 34, 12751296.
Poon C.S., Kou S.C. and L. Lam (2006) Compressive strength, chloride diffusivity and
pore structure of high performance metakaolin and silica fume concrete. Construction
and Building Materials, 20, 858-865.
Trker F., Akz F.,Koral S. and N. Yzer (1997) Effects of magnesiun sulfate
concentration on the sulfate resistance of mortars with and without silica fume. Cement
and Concrete Research, 27, 205-214.
269





270
Yksek Scaklk Etkisinde Kalan Betonun Basn
Dayanm-Renk Deiimi likisinin Yapay Sinir Alar
Yntemi le Tahmini


Nabi Yzer Blent Akba
YT naat Fakltesi, Beikta/stanbul GYTE Mimarlk Fakltesi, Gebze/Kocaeli
Tel: (212) 259 70 70 Tel: (262) 605 10 00
nyuzer@yildiz.edu.tr akbasb@gyte.edu.tr

Ahmet B. Kzlkanat
YT naat Fakltesi, Beikta/stanbul
Tel: (212) 259 70 70
bkkanat@yildiz.edu.tr



z

Yksek scaklk etkisinde kalan betonun mekanik zelliklerinde olduu gibi renk
zelliinde de nemli deiiklikler olmaktadr, ancak betonun dayanm ile renk
deiimi arasndaki ilikiler ve bu ilikilerden nasl yararlanlaca ak deildir. Bu
almada yksek scakln ve sndrme trnn betonun fiziksel ve mekanik
zelliklerine etkileri deneysel olarak aratrlm, Yapay Sinir Alar ynteminden
yararlanlarak, renk deiimi ve ultrases gei hz ile basn dayanm arasndaki
ilikiler aratrlmtr. Bu amala CEM I 42.5 R imentosu, kalker esasl agrega ve %10
ikameli olarak katlan silis duman, uucu kl, cruf gibi farkl puzolanlar kullanlarak
retilen betonlar 100, 200, 300, 600 ve 900C gibi farkl scaklklara maruz braklm,
soutma ilemi havada ve suda olmak zere iki grupta gerekletirilmitir. Oda
scaklna kadar soutulan numunelerde kontrol deneyleri yaplm, bu numunelerde
rengin bileenleri olan tr, deer ve doymuluk, tayfsal kler ile saysal olarak
belirlenmitir. Deney sonular, yksek scakla maruz kalan betonun renginde,
ultrases gei hznda ve basn dayanmnda benzer deiikliklerin olduunu
gstermitir. Betonun basn dayanm ile ultrases gei hz ve renk deiiklii
arasnda, geri yaynm algoritmas yardmyla eitilerek kurulan ve test edilen ileri
beslemeli ve ok katmanl bir yapay sinir a modeli kullanlarak iliki kurulmutur. Bu
almada kullanlan yaklamn, yksek scakla maruz betonun basn dayanmn
olduka iyi tahmin edebildii gsterilmitir. Sonular bir baka yapay sinir a
uygulamas ile de denenmi ve benzer sonular elde edilmitir.

Anahtar szckler: Basn dayanm, Renk, Ultrases gei hz, Yapay sinir alar,
Yksek scaklk


Giri

Herhangi bir nedenle yksek scaklk etkisine maruz kalan betonun mekanik
zelliklerinde olduu gibi renginde de birtakm deiiklikler grlr (Andrade ve di.,
2003). rnein renk, pembe veya krmz ise scakln 300-600Cye, gri ise
271
600-900Cye, sarmtrak bej ise 900-1000Cye ykseldii ifade edilmektedir
(Andrade ve di., 2003; Neville, 2000). Dier bir almada pembe renkli betonun,
dayanmnn ve elastisite modlnn nemli derecede azald, beyazms-gri veya
sarms-bej renkli betonun ise zayf ve gevrek olduu belirtilmitir. Renkteki bu
deiimin nedeni demir ieren bileenlere balanmtr (Andrade ve di., 2003).
Scaklk 600Cye ulatnda beton, dayanmnn %50sini, 800Cye ulatnda ise
yaklak %80ini kaybettii gz nne alnrsa, renk incelemesi ile betonun hangi
scakla maruz kald, dolays ile basn dayanmnda meydana gelen deiim
hakknda fikir edinilebilir. Buradan yksek scaklk etkisinde kalan betondaki renk
deiiminin nemli bir parametre olduu anlalmaktadr (Neville, 2000).

Cisimlerin fiziksel zelliklerinden olan renk, eitli renk dizgeleri ile deerlendirilir.
Bunlardan Munsell Renk Dizgesinde, rengin tr, deer ve doymuluk bileeni yaklak
olarak eit alglama admlar ile ondalk say dizgesine oturtularak numaralanmtr. Tr,
krmz, sar, yeil gibi bir rengin teki renklerden ayrt edilmesini salayan bileendir.
Deer, rengin aklk ve koyuluunu, doymuluk ise bir rengin iindeki gri miktarn
belirten bileendir (Luke, 1996; ASTM 1535-68, 1974).

Yukarda temel zellikleri ksaca verilen renk dizgesi kullanlarak yaplan nceki bir
almada yksek scakln silis duman katkl ve katksz harlara olan etkileri
aratrlm, harlarn maruz brakld her scaklk iin yzey rengi ve basn
dayanmlar belirlenmi, rengin tr bileeni ile basn dayanm arasnda bir iliki
kurulabilecei sonucuna varlmtr (Yzer ve di., 2004). Short ve di. (2001)
tarafndan yaplan baka bir almada beton numunelerde farkl scaklklar iin basn
dayanmlar ve yzey renkleri llm, silis esasl agrega kullanldnda renk ile
basn dayanm arasnda bir iliki kurulabilecei grlmtr. Bir dier almada
yksek scaklk etkisine maruz braklan harlarn yzey renginde krmz orannn
artt tespit edilmitir. Ayn almada 600C ve 1000Cye maruz kalan numunelerde
EDS analizi yaplm, silisyum, oksijen ve kalsiyum elementlerinin oranlarnn nemli
lde deitii tespit edilmitir (Luo ve Fin, 2007). Tm bu verilerin nda, yksek
scaklk etkisine maruz kalan betonun yzey renginin deitii ve bu renk deiiminin
betonu oluturan bileenlerdeki elementlerin oranlarnn deiimi sonucu meydana
geldii anlalmaktadr. Sonu olarak yksek scaklk etkisine maruz kalan betonun
basn dayanmnn tahmininde renk lmnden yararlanabilecei sylenebilir.

Yazlm ve bilgisayar teknolojisindeki gelimeler karmak mhendislik problemlerinin
zmnde Yapay Sinir Alar (YSA) analizi ile dorusal olmayan ilikiler
kurulmasna olanak salar (Garret ve di., 1997). zellikle son yirmi ylda YSA
yntemi inaat mhendisliinde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr (Flood, 1989;
Cladera ve Mari, 2004; Zhao, 2005; Chiang ve Yang, 2005; Yzer ve di., 2007). Bu
almann amac yksek scaklk etkisine maruz kalan betonun basn dayanm,
ultrases gei hz ve rengin tr, deer ve doymuluk bileenleri arasnda, geri yaynm
algoritmas yardmyla eitilerek kurulan ve test edilen ileri beslemeli ve ok katmanl
YSA modeli ile bir iliki kurmaktr. Yukarda ad geen girdi parametrelerinin
belirlenmesi amac ile farkl puzolanlar ve daha nceki almamzdan (Yzer ve di.,
2007) farkl olarak kalker esasl agrega ile hazrlanan drt seri beton numunesi yksek
scaklk etkisine maruz braklmtr. Kontrol deneylerinden elde edilen veriler
kullanlarak YSA yardm ile basn dayanm, ultrases gei hz ve renk deiimi
arasnda bir iliki kurulmutur.

272
Deneysel alma

Deneysel alma, numune retimi, kr, stma-soutma sreci, fiziksel ve mekanik
deneyler olmak zere drt aamada gerekletirilmitir. Numune retiminde maksimum
dane ap 16 mm olan kalker esasl agrega, zellikleri Tablo 1de verilen CEM I 42.5 R,
silis duman, uucu kl ve cruf kullanlmtr. Numuneler, kullanlan puzolan tr ve
soutma ekline gre Tablo 2de gsterildii gibi kodlanmtr. Puzolan malzemelerin
her biri imento arlnn %10u orannda ikameli olarak katlmtr. Her scaklk iin
alt adet olmak zere toplam 126 adet 100 mm apnda 200 mm yksekliinde silindir
beton numune retilmitir. Betonda su/balayc oran 0.5 ile sabit tutulmu, kmenin
sabit tutulmas amac ile %0.5-0.6 oranlarnda, kat madde oran %35,8 olan
polikarboksilat esasl hiper akkanlatrc katk maddesi kullanlm, TS EN 206-1e
uygun olarak retilen betonlar 24 saat sonra kalptan karlm, 28. gne kadar 202C
scaklktaki suda saklanmtr.

Tablo 1 imento ve puzolanlarn kimyasal analizi ve fiziksel zellikleri.

Kimyasal zellikler (%) CEM I 42.5 R
Silis
Duman
Uucu
Kl
Cruf
CaO
SiO
2
Al
2
O
3
Fe
2
O
3
MgO
SO
3
Kzdrma Kayb
64,05
20,95
4,98
3,24
1,29
2,59
1,35
1,42
92,73
1,30
0,28
0,75
0,19
1,44
1,90
60,13
19,00
8,98
4,77
0,95
1,69
34,20
41,11
13,74
1,16
5,81
2,23
0,00
zgl Arlk (g/cm
3
) 3,19 2,33 2,21 2,91
zgl Yzey (Blaine,cm
2
/g) 3620 --- 3545 3335

Tablo 2 Numune kodlar.

Soutma Tr
Puzolan Tr
Havada (A) Suda (W)
Katksz (O) OA OW
Silis Duman Katkl (Ms) MsA MsW
Uucu Kl Katkl (F) FA FW
Yksek Frn Crufu Katkl (S) SA SW
Scaklk(C):Kod 20:0 100:1 200:2 300:3 600:6 900:9

Istma ve soutma sreci, numunelerin yksz olarak istenilen scaklk derecesine kadar
stlmas ve oda scaklna kadar soutulduktan sonra kontrol deneylerinin yaplmas
prensibine gre planlanmtr. 28. gnde sudan karlan numuneler, nce etvde
1005Cde 48 saat bekletilmi, sonra snma hz 84C/dk olan frnda 100, 200, 300,
600 ve 900C scaklklara kadar stlmtr. Havada soutmada, frndan karlan
numuneler zgaralar zerine yerletirilerek btn yzeylerinin hava ile temas
salanmtr. Suda soutmada ise numuneler, iinde oda scaklnda durgun su bulunan
deney kaplarna konulmu, su deitirilmek sureti ile oda scaklna kadar
soutulmutur.
273
Dayanmda ve renkte meydana gelen deiimlerin karlatrlmas amac ile stma ve
soutma srelerinden sonra numunelerin yzeyinde rengin bileenleri tayfsal kler
ile llm, ayn numunelerde ultrases gei hzlar belirlenmi ve basn deneyi
yaplm, sonular Tablo 3-4te verilmitir.


Yapay Sinir A Modeli

YSAlar basit matematiksel yaplar olarak deerlendirilir ve birok parametre arasnda
gvenli bir iliki kurulmasnda olduka uygun aralardr. YSAlar olduka yksek
dereceden dorusal olmayan problemleri kolaylkla zebilirler. Bir YSA modeli ana
bileenle tanmlanabilir: transfer fonksiyonu, a yaps ve renme kural. YSAlarn
baz temel avantajlar yle sralanabilir: (1)YSA modelleri, girdi verilerinin hatal veya
eksik olmas durumlarnda bile anlaml sonular rneklerden ve tecrbelerden renir
ve genelletirme yapar; (2)YSA modelleri zamanla yeni zmlere uyarlanabilir ve
deien koullardan dolay oluan deiiklikleri telafi edebilir; (3)YSA modelleri
gemi tecrbelerden iyi ve gvenli teorik, deneysel veya ampirik verileri veya bunlarn
kombinasyonlarn deerlendirebilir (Rafiq ve di., 2001). Tipik bir n girdi nodlu, m
gizli nodlu, bir kt nodlu, katmanl ve ileri beslemeli YSA modeli ekil 1de
grlmektedir. YSA modeline sunulan veriler girdi nodlaryla, modelin ktlar ise kt
nodlaryla gsterilir. Gizli nod ise YSA modelinin ktsn girdi rneklerinin faydal
zellikleri yardmyla hatrlamaya ve elde etmeye yarayan bir arayz grevi grr
(Rafq ve di., 2001; Gnaydn ve Doan, 2004).


ekil 1 Tipik bir YSA modeli

Tipik bir YSA modeli bir grup ileme elemanndan (E) oluur ve bu elemanlar sinirler
olarak adlandrlr. Bir E, temel bileenli bir bilgi ileme birimi olarak tanmlanr:
(1) bir sinaptik seti; (2) bir toplayc; (3) bir aktivasyon fonksiyonu. E,
arlklandrlm girdilerin toplamn hesaplamak, toplamdan bu girdilerin eik deerini
karmak ve elde edilen sonular aadaki gibi bir fonksiyonla transfer etmek olarak
tanmlanabilir (Haykin, 1994):

=
=
n
j
i j ij i
x w u
1
) ( (1)

Denklem (1)de u
i
, bir Enin ktsn; w
ij
, i. E ile ilgili sinaptik arlklar; x
j
girdi
sinyalini;
i
, Enin eik deerini; ve (.), dnm (aktivasyon) fonksiyonunu temsil
etmektedir. Btn Eler bir sonraki katmandaki dier Elere balanmtr ve paralel
274
olarak ilerler. Aktivasyon fonksiyonu, bir Enin girdisindeki aktivite seviyesi
cinsinden ktsn tanmlar ve dorusal veya dorusal olmayan bir formda olabilir.
Dorusal bir aktivasyon fonksiyonun kts basit haliyle girdisine eit olacaktr.
YSAlarnn kurulmasnda en yaygn olarak kullanlan aktivasyon fonksiyonu, -1 ve 1
arasnda kt deerleri reten aadaki gibi bir hiperbolik tanjant fonksiyonudur
(Neuro Solutions, 2003):

) ( ) (
i i
x tanh x f = (2)

Denklem 2de fonksiyonun eimini kontrol etmektedir. Genellikle, an stabilitesini
denemek amacyla gizli katmandaki E saysn deitirerek bir parametrik alma
yaplmas tavsiye edilmektedir (Neuro Solutions, 2003).

Bu almada, YSA modelleri admda oluturulmutur: modelleme, eitim ve
snama. Deneysel alma, renkteki ve ultrases gei hzndaki deiikliklerin
tanmlanmas ve i kurallar modelleme aamasnda deerlendirilmitir. Verilerin
hazrlanmas ve eitim iin renme kurallarnn uyarlanmas, eitim aamasnda
gerekletirilmitir. Son olarak kurulan modelin tahmin edebilme doruluu (gerek ve
tahmin edilen beton basn dayanmlar) ise snama aamasnda deerlendirilmitir.

YSAnn Modellenmesi

Girdi katmannda, betonun basn dayanmn (kt verisi, Y
1
) deerlendirmek amacyla
drt girdi parametresi seilmitir (Tablo 3). Bu parametreler X
1
, X
2
, X
3
ve X
4
tr.
1. parametre tr (hue), 2. parametre deer (value), 3. parametre doymuluk (chroma),
4. parametre ultrases gei hzdr. Bu girdi parametrelerinin deiim aralklar
Tablo 3te verilmitir. Btn girdi parametreleri YSA modeline yukardaki gibi
girilmitir.

Tablo 3 Girdi parametreleri.

Girdi
Parametresi
Tanm Deiim Aral
X
1
Tr (Hue) 21.7-48.4
X
2
Deer (Value) 4.6-7.9
X
3
Doymuluk (Chroma) 0.10-0.68
X
4
Ultrases Gei Hz (mm/sec) 0.14-4.64
Y
1
Basn Dayanm (N/mm
2
) 7.44-42.10

retilen betonda ise 47 olay kullanlmtr. Tablo 4, betonda her olay iin kullanlan
girdi parametrelerini gstermektedir. Basn dayanmlar (kt verisi, Y
1
) ve betondaki
47 olay iin girdi deikenleri iki ayr sete ayrlmtr. Setlerin birisi YSA modelinin
eitiminde kullanlm (Tablo 4teki ilk 38 olay), dier set ise eitilen an snanmas
iin ayrlmtr. Snama amacyla, tm verilerin %20si (9 olay) her eitim evriminde
snama amacyla rasgele seilmitir (Tablo 4teki kesik izgilerin altndaki olaylar).
Snama amacyla seilen verilerin en byk ve en kk deerler arasnda olmasna
allmtr. Eitim ve snama amacyla ayrlan setler YSA modeli iin ilk olarak
normalletirilmilerdir.
275
Tablo 4 YSA modelinin kurulmasnda kullanlan olaylar.

Olay No. Numune (X
1
) (X
2
) (X
3
) (X
4
) (Y
1
) (Y
NN
)
1 O0 45.2 6.1 0.11 4.34 33.01 31.51
2 O1A 43.6 6.1 0.15 4.40 29.40 34.16
3 O2A 38.0 5.3 0.20 4.31 34.28 34.84
4 O3A 39.6 5.5 0.16 4.39 37.88 35.65
5 O6A 21.7 6.1 0.27 3.56 33.61 33.79
6 O9A 21.9 7.7 0.56 1.95 18.00 16.77
7 O0W 45.2 6.1 0.11 4.34 33.01 31.51
8 O1W 47.0 5.7 0.12 4.37 31.84 32.55
9 O2W 36.0 5.5 0.16 4.36 33.80 34.61
10 O3W 40.5 5.6 0.10 4.28 32.03 31.37
11 O6W 23.2 4.6 0.28 3.70 22.74 23.07
12 O9W 22.2 7.5 0.54 0.15 7.44 7.71
13 Ms0 48.4 5.7 0.10 4.53 35.86 36.98
14 Ms1A 44.6 5.5 0.12 4.51 37.65 37.72
15 Ms2A 42.9 6.3 0.14 4.58 42.10 39.36
16 Ms3A 46.1 6.2 0.13 4.64 40.38 41.05
17 Ms6A 22.5 6.3 0.23 3.09 33.08 32.88
18 Ms9A 25.3 7.6 0.38 0.98 15.83 16.05
19 Ms0 48.4 5.7 0.10 4.53 35.86 36.98
20 Ms1W 45.4 6.3 0.16 4.50 40.01 38.14
21 Ms2W 40.8 5.1 0.11 4.53 39.55 38.03
22 Ms3W 47.7 5.7 0.14 4.54 40.61 39.88
23 Ms6W 26.8 6.3 0.23 3.25 23.81 24.37
24 Ms9W 26.1 7.9 0.40 0.14 8.82 8.63
25 F1A 41.7 5.6 0.16 4.22 29.97 29.52
26 F2A 37.3 6.0 0.11 4.40 31.24 32.94
27 F6A 28.1 5.7 0.17 3.67 28.18 27.28
28 F9A 22.6 6.9 0.53 1.83 22.57 17.82
29 F2W 42.6 5.8 0.10 4.27 28.05 30.95
30 F3W 39.0 5.4 0.12 4.19 28.93 30.51
31 F6W 25.3 5.3 0.33 3.67 20.58 20.33
32 S9W 23.6 7.2 0.68 0.16 9.21 9.32
33 S9A 23.4 6.7 0.50 1.77 18.37 18.06
34 S6W 24.1 6.5 0.38 2.51 22.67 22.07
35 S1A 38.9 5.5 0.13 4.49 33.57 37.05
36 S3A 40.8 5.9 0.12 4.28 34.49 31.23
37 S2W 39.7 5.3 0.13 4.36 37.30 33.71
38 S6A 24.2 5.6 0.45 3.66 30.52 30.66
39 S2A 38.8 5.4 0.12 4.37 32.83 33.45
40 S0 40.3 5.6 0.13 4.43 34.97 35.16
41 F3A 33.0 6.0 0.16 4.32 33.55 32.88
42 S0 40.3 5.6 0.13 4.43 34.97 35.16
43 S1W 33.9 5.4 0.18 4.35 32.37 35.45
44 S3W 39.4 5.7 0.13 4.20 34.83 30.36
45 F0 40.3 5.6 0.11 4.21 32.38 30.59
46 F1W 35.3 5.7 0.12 4.34 34.56 32.53
47 F0 40.3 5.6 0.11 4.21 32.38 30.59


276
YSAnn Eitimi

Bu almada, YSA modelinin eitimi iin standart geri yaynm algoritmas
kullanlmtr (Neuro Solutions, 2003). Bu almadaki NN modelleri, 4 girdi
parametresine karlk gelen 4 tane birbiriyle bal El ve hedef olarak seilen bir kt
katmanna karlk gelen 1 El bir girdi katmanyla oluturulmutur. Birka denemeden
sonra bir gizli katman ve aktivasyon fonksiyonu olarak da hiperbolik tanjant
fonksiyonunun kullanlmasna karar verilmitir.

YSAnn Snanmas

Snama aamas, YSA modelinin performansn gstermektedir. Snama, eitim
srasnda elde edilen en iyi arlklarla gerekletirilir. Arlk arpanlar bu aamada
deimez. YSA modelinin eitilmi arlk arpanlarnn geerlilii eitilen YSA
modelinin tahminlerinin doruluunun snanmas iin ayrlan verilerle yaplr. Bu
almada YSA modelinin performans, aadaki gibi basn dayanm hata yzdesi
(EPE
CS
) ile llmtr:

% 100
) (
) ( ) (
x
i X
i X i x
EPE
CS

= (3)

Tm YSA modelinin performans ise arlkl hata (WE) yardmyla aadaki gibi
tanmlanabilir (Hegazy ve Ayed, 1998):

(%)WE = 0.5 (Eitim seti iin ort. EPE
CS
) + 0.5 (Snama seti iin ort. EPE
CS
) (4)

Kalker esasl agrega ile retilen bu betonda 9 snama olay iin ortalama EPE
CS
, %4.92,
38 eitim olay iin ise %4.39 olarak hesaplanmtr. WE ise %4.66 olarak bulunmutur.
ekil 2 a ve b srasyla snama ve eitim olaylar iin tahmin edilenle gerek basn
dayanmlar arasndaki hata yzdelerini gstermektedir.


-10
-5
0
5
10
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Olay No.
E
P
E
C
S
-10
0
10
20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738
Olay No.
E

i
t
i
l
e
n

o
l
a
y
l
a
r
d
a
k
i

h
a
t
a

y

z
d
e
s

a b
ekil 2: Tahmin edilen ve gerek basn dayanmlar arasndaki hata yzdeleri
a) 9 snama olay iin, b) 38 eitim olay iin.


Tablo 4teki son kolon (Y
NN
), eitim ve snama setleri iin YSA modeli ile tahmin
edilen basn dayanmlarn gstermektedir. Tahmin edilen veriler (Y
NN
) ile deney
sonular (Y
1
) karlatrldnda (ekil 3), korelasyon katsays yksek dorusal bir
iliki elde edilmitir.
277

0
10
20
30
40
50
0 10 20 30 40
Gerek Basn Dayanm (MPa)
T
a
h
m
i
n

E
d
i
l
e
n

B
a
s

D
a
y
a
n

(
M
P
a
)



50
R=0,97


ekil 3 Tahmin edilen basn dayanm ile gerek dayanmlarn karlatrlmas.

Sonular bir baka YSA uygulamas ile de snanm ve benzer sonular elde edilmitir
(Hegazy ve Ayed, 1998). Hegazy ve Ayedin ynteminin kullanld bu uygulamada
eitim ve snama olaylar iin EPE
CS
srasyla %2.62 ve %2.76 bulunmu, WE ise
%2.69 olarak hesaplanmtr.

0
10
20
30
40
50
60
70
Tasarm Parametreleri
H
a
s
s
a
s
i
y
e
t

(
%
)
Hue
Value
Chroma
Pulse Velocity

ekil 4 Hassasiyet analizi sonular.

Hassasiyet analizi, YSA modelindeki her bir girdi parametresinin modelin kts
zerindeki etkisi hakknda nemli bilgiler vermektedir. Bylece modeli kullananlar,
modelin boyutunu azaltmak iin nemsiz girdi kanallarn modelden karabilme
seeneine sahip olurlar. Hassasiyet analizi srasnda, modeldeki girdiler hafife
kaydrlr ve ktdaki deiiklikler toplam %100 olacak ekilde yzde cinsinde ifade
edilir (Neuro Solutions, 2003).

Ultrases gei hz %65.0 ile basn dayanm zerindeki en etkin parametre olarak
bulunmutur (ekil 4). Value ise %5.96 ile en az nemli parametre olmutur. Hue ve
Chromann etkileri ise srasyla %9.91 ve %19.13 olarak belirlenmitir.



278
Sonu

Yksek scakln ve soutma trnn, kalker esasl agrega ve farkl puzolanlar ile
retilen betonun basn dayanm ve renk deiimine etkilerinin aratrld bu deneysel
almadan elde edilen sonular aada verilmitir:

Bu almada, 4 girdi parametresi kullanlarak oluturulan iki Yapay Sinir Alar (YSA)
modeli yardmyla yksek scakla maruz betonun basn dayanm belirlenmeye
allmtr. YSA modelini eitmek iin 38 olay kullanlmtr. Snama ise 9 olayla
gerekletirilmitir. Elde edilen sonularda %95.34 ortalama doruluk saptanmtr.
Sonular ayrca betonun basn dayanmnn 4 girdi parametresi yardmyla olduka
doru bir ekilde tahmin edilebileceini gstermitir.

Yksek scaklk etkisine maruz kalan betonda renk lm yaplarak betonun maruz
kald scaklk belirlenebilir. Betondan karot numune alnarak, betonun rengindeki
deiiklikler, derinlie bal olarak incelenebilir, betonun yzeyden itibaren maruz
kald scaklk ve donatnn eritii scaklk tahmin edilebilir. Buradan, betonun basn
dayanmnda ve aderans dayanmnda meydana gelen kayplar hakknda fikir
edinilebilir. Sonu olarak yksek scaklk etkisine maruz kalan betonarme yaplarn
yzeyindeki renk deiimi, betonun kalan dayanmnn tespitinde bir tahribatsz
muayene yntemi olarak kullanlabilir.


Teekkr Yazarlar, ITAG-1682: Yangna Maruz Yaplarda Beton Basn Dayanm-
Renk Deiimi likisinin Aratrlmas adl Aratrma Projesini destekleyen
TBTAKa teekkr eder.


Kaynaklar

ASTM D 1535-68 (1974) Standard Method of Specifying Color by the Munsell System.

Andrade, C., Alonso, C., Khoury, G.A. (2003) Relating microstructure to properties.
Course on Effect of Heat on Concrete. International Centre for Mechanical Sciences
(CISM), Italy.

Chiang, C.H. and Yang, C.C. (2005) Artificial neural networks in prediction of concrete
strength reduction due to high temperature. ACI Materials Journal, Vol.102, No.2, pp.
93-102.

Cladera, A. and Mari, A.B. (2004) Shear design procedure for reinforced normal and
high-strength concrete beams using artificial neural networks. Part I: Beams without
stirrups. Engineering Structures, No.26, pp. 917926.

Flood, I. (1989) A neural network approach to the sequencing of construction tasks.
Proceedings of the Sixth International Symposium on Automation and Robotics in
Construction, Construction Industry Institute, Austin, Texas, pp. 204-11.

279
Garret, J.H., Gunaratham D.J. and Ivezic N. (1997) Artificial Neural Networks for Civil
Engineers: Fundamentals and Applications, In: Kartam N., I.Flood (Ed.), ASCE,
pp. 1-17.

Gnaydn, H.M. and Doan S.Z. (2004) A neural network approach for early cost
estimation of structural systems of buildings. International Journal of Project
Management, Vol. 22, pp. 595-602.

Haykin, S. (1994) Neural Networks: A Comprehensive Foundation. Macmillan College
Publishing Company, Inc. NJ.

Hegazy, T. and Ayed A. (1998) Neural network model for parametric cost estimation of
highway projects. Journal of Construction and Engineering and Management, Vol. 124,
No.3, pp. 210-218.

Luke, J.T (1996) The Munsell Color System: A Language for COLOR. Fairchild
Publications, USA.

Luo, H.L. and Fin D.F. (2007) Study the surface color of sewage mortar at high
temperature. Construction and Building Materials, Vol. 21, No. 1, pp. 90-97.

Neuro Solutions, Neurodimension, Inc., Version 4.24., 2003.

Neville, A.M. (2000) Properties of Concrete. Fourth Edition, Longman Scientific and
Technical, pp. 581-585, NY, USA.

Rafiq, M.Y., Bugmann G.and Easterbrook D.J. (2001) Neural network design for
engineering applications. Computers and Structures, No.79, pp. 1541-52.

Short, N.R., Purkiss J.A.and Guise S.E. (2001) Assesment of fire damaged concrete
using colour image analysis. Cement and Concrete Research, Vol. 15, No. 1, pp. 9-15.

Yzer N., Akz F.and ztrk L.D. (2004) Compressive strengthcolor change relation
in mortars at high temperature. Cement and Concrete Research, Vol. 34,No. 10, pp.
1803-1807.

Yzer N., Akba, B. and Kzlkanat A.B. (2007) Predicting the compressive strength of
concrete exposed to high temperatures with a neural network model. TMB, 3rd
International Symposium, Sustainability in Cement and Concrete, Vol 1, pp. 455-464.


280
Yksek Frn Crufu Katkl Betonlarn Klorr Etkisinde
Korozyona Kar Performans


A. Grkem Saran, . Anl Doan
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, 34469, Maslak, stanbul
Tel: (212) 285 37 69
E-Posta:gorkemsaran@gmail.com, adogan@ins.itu.edu.tr

M. Hulusi zkul
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, 34469, Maslak, stanbul
Tel: (212) 285 37 62
E-Posta:hozkul@ins.itu.edu.tr



z

elik donat korozyonu, betonarme yaplarn kullanm mrlerini belirleyici en nemli
etken olmas nedeniyle zerinde en ok allan konulardan biridir. Dier taraftan,
beton teknolojisinde olduka yaygn olarak kullanlan ve ounluu endstri yan rn
olan puzolanlar betonun d etkilere kar dayanklln gelitirmektedir. Uucu kl,
yksek frn crufu ve silis duman en ok kullanlan yapay puzolanlardr.

Beton ierisindeki elik, betonun yksek derecede alkali zellie sahip olmas nedeniyle
korozyona kar korunmaktadr. Bu koruma iki yolla ortadan kalkabilir; klorr iyonu
girii veya paspaynn karbonatlamas. En fazla deniz yaplarnda karlalan beton
ierisine klorr iyonu girii, betonun suya doygun olmamas durumunda, su emme ve
difzyonun birleik etkisinden dolay daha hzl gereklemektedir.

Bu almada, toplam balayc miktar (imento + cruf), su/balayc oran ve yksek
frn crufu ikamesinin klorr etkisinde korozyon oluumuna ve beton basn
dayanmna etkisi incelenmitir. Seilen zellikler zerinde etkin olan parametrelerin
bulunmasnda faktryel analiz yaklam kullanlmtr. Karm parametrelerinden
toplam balayc miktar (x
1
), su/balayc oran (x
2
) ve YF crufu/balayc oran (x
3
)
saysal, kr koullar da kategorik olmak zere drt adet bamsz deiken seilmitir.
Saysal bamsz deikenlerin snrlar srasyla x
1
iin 300kg/m
3
-400kg/m
3
, x
2
iin
0.48-0.57 ve x
3
iin 0.17-0.68 olarak belirlenmitir. retilen numunelerin yars kirece
doygun su ierisinde, dier ksm da laboratuvar ortamnda akta 90 gn bekletilmitir.
Kr sresi sonunda basn dayanmlar ve hzl klorr geirimlilii deneyleri
gerekletirilmi, ayrca ierisinde donat bulunan numunelerin 1 M NaCl zeltisinde
slanma kuruma evrimlerine balanmtr. Bu numuneler, 7 gn zelti ierisinde
tutulduktan sonra izleyen 7 gnlk srede laboratuvar ortamnda kurutulmu ve
ardndan korozyon hz, korozyon potansiyeli ve zdiren gibi korozyon lmleri
gerekletirilmitir. ncelenen parametrelere bal olarak, basn dayanm, toplam
geen akm (coulomb) miktar ve korozyon hz matematiksel olarak modellenmitir.

Anahtar szckler: Dayankllk, donat korozyonu, klorr geirimlilii, yksek frn
crufu, faktryel analiz.
281
Giri

Silis ve almin esasl, kendi bana ok az veya hi balayclk zellii olmayan fakat
ortamda su bulunmas durumunda kalsiyum hidroksit ile reaksiyona girerek balayc
zellik gsteren malzemeler olan mineral katklar, dier bir adyla puzolanlar, esas
olarak doal ve yapay olmak zere ikiye ayrlr. Uucu kl, silis duman ve yksek frn
crufu, farkl endstrilerin atklar olan puzolanlarn beton retiminde kullanlmas
birok bakmdan kalknmann srdrebilirliine katkda bulunmaktadr. Bir taraftan
betonun en zayf unsuru olan Ca(OH)
2
i balayarak daha youn, dolaysyla dayankl
ve yksek performansl beton retmeye yarayan puzolanlar dier taraftan imentonun
bir blm yerine kullanlarak hem CO
2
yaynmn hem de enerji tketimini azaltarak
srdrebilir kalknmada olumlu rol oynamaktadr.

Yksek frn crufu ve uucu kl ulalabilirlik ve maliyet asndan daha fazla tercih
edilmektedir. imento ile yerdeitirmek amacyla kullanlacak YFCnun tlmesi
iin gerekli enerji miktar imento iin gerekli olann %25i kadardr (Song ve
Saraswathy, 2006). Neville, (1993) verimli olabilmesi iin YFCnun en az %50, hatta
tercihen %60-70 civarnda imento ile yerdeitirmesi gerektiini belirtmitir. Mangat
ve Molloy (1991) crufun donat korozyonuna kar etkili olabilmesi iin %40dan daha
yksek oranlarda kullanlmas gerektii sonucuna varmlardr. Aldea ve arkadalar
(2000) arlka yksek frn crufu yerdeitirme miktarnn %25 seviyesine kadar
basn dayanmnda arta, bu seviyeyi gemesi durumunda azalmaya neden olduunu,
%50 oranndan sonra kontrol karmnn da altna dtn fakat i yap zelliklerini
ve klorr ileme derinliini, artan cruf miktarnn srekli olumlu ynde deitirdiini
gzlemlemilerdir. Bir baka almada (Thomas ve Bamforth, 1999) 100 yllk bir
servis mr gz nne alndnda YFC veya uucu kl ile retilen betonlarn difzyon
katsaylar sadece portland imentosu ile retilenlere kyasla 1-2 mertebe (10-100 kat)
daha dk bulunmutur. Dier taraftan yksek scaklklara sahip iklim koullar altnda
YFC kullanlan betonlarn geirimlilikleri ancak su kr uygulanmas durumunda
sadece portland imentosu ile retilen betonlardan daha dk bulunmutur (Robins ve
di., 1992). Ayn basn dayanmna sahip, cruf ieren ve iermeyen betonlarn
korozyon performanslar incelendiinde artan cruf miktarnn hem karbonatlama
derinliinde hem de korozyon hz ve potansiyelinde nemli lde azalmaya neden
olduu grlmtr (Pal ve di., 2002). farkl su/balayc oran (0,26-0,30-0,34)
kullanlan daha kstl bir almada ise %30 orannda YFCnun imento ile ikame
edilmesi durumunda klorr geirimlilik katsaylar yaklak %50 orannda azalmtr
(Leng ve di., 2000).

Bu almann amac balayc dozaj, su/balayc oran ve yksek frn
crufu/balayc orannn betonlarn basn dayanm, klorr geirimlii ve klorr
uyarl korozyon hzna etkisini incelemektir. Ayrca ASTM C 1202 standardna gre
llen klorr geirimlilik deerleri betonlarn dorudan korozyon performanslar ile
karlatrlmtr.


282
Deneysel alma

Malzemeler

Balayc olarak CEM I/42,5 R normal portland imentosu ve granle yksek frn
crufu kullanlmtr. imento ve yksek frn crufunun zellikleri Tablo 1de
verilmitir. nce agrega olarak, srasyla 2,65 kg/dm
3
ve 2,70 kg/dm
3
zgl arlklara
sahip doal ve krma kum ile birlikte iri agrega olarak 25 mm. maksimum boyutlu ve
2,72 kg/dm
3
zgl arlnda krmata kullanlmtr. Kimyasal katk olarak
polikarboksilat esasl bir sperakkanlatrcdan faydalanlmtr. Agrega karm
oranlar ve taze beton kvamlar tm betonlarda sabit tutulmutur.

Tablo 1 Yksek frn crufu ve imentonun fiziksel ve kimyasal zellikleri
imento YF Crufu
zgl Arlk
(g/cm
3
)
3,15 2,92
45dan geen (%) 92,1 99,7
ncelik
Blaine (cm
2
/g) 3683 4520
2-gn
7-gn
26,8
39,4
-
-
Basn Dayanm,
MPa
28-gn 52,1 -
2:22 -
Priz sresi (s:dak)
Balama
Bitme 3:11 -
Fiziksel
zellikler
Aktivite test deeri (N/mm
2
) - 13,3
Silisyum dioksit (SiO
2
)
Alumiyum oksit (Al
2
O
3
)
20,14
5,04
38,02
10,12
Demir oksit (Fe
2
O
3
) 3,78 2,75
Kalsiyum oksit (CaO)
Magnezyum oksit (MgO)
Slfr trioksit (SO
3
)
Sodyum oksit (Na
2
O)
Potasyum oksit (K
2
O)
Serbest kire
63,92
1,35
2,84
0,23
0,84
1,35
34,06
10,16
3,13
0,52
1,10
-
Kzdrma kayb (%) 1,35 0,00
Kimyasal
zellikler
Bogue karma
oksitleri
C
3
S
C
2
S
C
3
A
C
4
AF
54,23
16,91
6,97
11,50
-
-
-
-

Beton Karmlar ve Uygulanan Yntem

Bu almada merkezi kompozit tasarm (MKT) adnda bir istatistiksel yntem
kullanlmtr. Karm parametrelerinden toplam balayc miktar (x
1
), su/balayc
oran (x
2
) ve YFC/balayc oran (x
3
) olmak zere adet bamsz deiken
seilmitir. Bamsz deikenlerin snrlar srasyla x
1
iin 300kg/m
3
-400kg/m
3
, x
2
iin
0.48-0.57 ve x
3
iin 0.17-0.68 olarak belirlenmitir. Merkezi kompozit tasarm
ynteminde; k=3 adet bamsz deiken, her deikenin snr deerlerinin tm
kombinasyonlarn temsil eden 2
k
=8 adet faktryel nokta, her bir deikenin merkez
noktasndan kadar uzaklkta iken dierlerinin merkezde olduu 2k=6 adet eksen
noktas ve deneysel hatann belirlenmesi amacyla merkez noktasnn 6 kere
283
tekrarlanmasndan meydana gelen 20 adet karmdan oluur. Deikenlerin aralklar ve
kodlanm deerleri Tablo 2de verilmitir.

Tablo 2 Bamsz deikenler, deiim aralklar ve kodlanm deerleri
Kodlanm deerler
Deikenler Birim
-1.68 -1 0 1 1.68
Balayc (x
1
) kg/m
3
266 300 350 400 434
Su/Balayc (x
2
) - 0.45 0.48 0.525 0.57 0.60
YFC/Balayc (x
3
) - 0 0.17 0.425 0.68 0.85

Tm karmlar rasgele sralandktan sonra her bir karm 40 dm
3
hacmindeki mikserde
kartrlmtr. Yeterli ilenebilirlik iin 162 cm kme deeri esas alnm ve katk
dozaj buna bal olarak deitirilmitir. Bylece imento arlna gre %0-1,7
aralnda katk kullanlmtr. Her karmdan basn dayanm deneyleri iin 150 x 150
x 150 mm boyutlarnda kp ve hzl klorr geirimlilii deneyleri iin 100 x 200 mm
boyutlarnda silindir numuneler retilmitir. Ayrca korozyon lmleri iin ortasna
10 nervrl elik donat yerletirilen 100 x 200 mm boyutlarnda (lolipop) silindir
numuneler hazrlanmtr. Kalplardan sklen numunelerin yars 90 gn boyunca
232
o
C scaklndaki kirece doygun su ierisinde, dier yars da % 655 B.N. ve
222
o
C scaklktaki laboratuar koullarnda havada saklanmtr. Kr sresi sonunda
basn dayanm ve klorr geirimlilii deneyleri gerekletirilmi, lolipop numunelerin
ilk korozyon lmleri yaplm ve ardndan 7 gn 1 M NaCl zeltisinde, 7 gn havada
tutulmaktan oluan iki haftalk evrimler uygulanmtr. Her evrim sonunda, zeltiye
daldrlmadan nce lineer polarizasyon yntemi ile korozyon hz lmleri yaplmtr


Deney Sonular ve Deerlendirme

Tm karmlarn kme deerleri, her iki kr koulu iin 90 gnlk basn dayanmlar
(BD), hzlandrlm klorr geirimlilikleri (HKG) ve bir yl sonundaki korozyon hz
deerleri Tablo 3te verilmitir. Burada, retilen betonlar arasndaki tek YFC
kullanlmayan karm 51,2 MPa gibi yksek saylabilecek bir basn dayanmna sahip
iken HKG deneyinde toplam 3366 Coulomb akm geirmitir. te yandan, %85
orannda YFC ieren karmda basn dayanmnn %50 civarnda dmesine ramen
klorr geirimlilii yaklak 3,5 kat (980 C) azalmtr. Buna gre, dayankl bir beton
retmek iin mutlaka yksek dayanma sahip olmas gerekmedii veya her yksek
dayanma sahip betonun dayankl olmayabilecei bir daha ortaya kmtr. Yine ayn
betonlarn klorr geirimlilik deerleri iki kr koulu iin incelendiinde, yksek
oranda YFC ieren (%85) betona su kr uygulanmamas durumunda geirimlilii 9 kat
artarken cruf iermeyen betonda sadece 2,5 kat art gzlenmitir. Sadece Portland
imentosu kullanlarak retilen betonlarn olumsuz kr koullarna daha toleransl
olduu, ancak puzolan kullanlmas durumunda yeterli su kr uygulamann gereklilii
(zer ve zkul, 2004) burada da ortaya kmtr.

Bu almada, tasarm ve analiz iin hazr bir bilgisayar program kullanlmtr. Hzl
klorr geirimlilii, 90 gnlk basn dayanm ve bir yl sonundaki korozyon hz
deerleri ayr ayr modellenmitir. Deikenlerin anlam, her model zerine etkisi ve
birbirleri arasndaki ilikileri varyans analizi (ANOVA) ile hesaplanmtr. 90 gn
boyunca su ierisinde kr edilen ve akta saklanan numunelerin varyans analizi
sonular srasyla Tablo 4 ve 5te ayr-ayr verilmitir.
284
Tablo 3 Karm oranlar ve deney sonular
Beton bileenleri Kr Deney sonular Sra
Balayc
(kg/m
3
)
S/B YFC/B kme

(cm)
90-gn BD
(MPa)
HKG

(Coulomb)
Korozyon
hz
(A/cm
2
)
Hava 32.7 2310 0,045
1 400 0.48 0.68
Su
18
43.2 241 0,030
Hava 40.3 9488 0,170
2 400 0.57 0.17
Su
18
46.9 1397 0,048
Hava 50.8 2174 0,028
3 300 0.48 0.17
Su
18
52.7 754 0,021
Hava 53.9 5430 0,119
4 400 0.48 0.17
Su
18
60.2 1411 0,032
Hava 16.0 8922 0,149
5 350 0.525 0.85
Su
13
24.9 980 0,106
Hava 48.4 1238 0,132
6 350 0.525 0.425
Su
18
51.3 383 0,052
Hava 46.4 1209 0,116
7 350 0.525 0.425
Su
18
51.8 387 0,080
Hava 46.2 1224 0,120
8 350 0.525 0.425
Su
18
51.1 385 0,052
Hava 30.4 2819 0,144
9 300 0.57 0.68
Su
16
39.9 387 0,080
Hava 49.3 1400 0,110
10 350 0.525 0.425
Su
17
53.8 427 0,100
Hava 31.4 8876 0,154
11 350 0.60 0.425
Su
17
42.2 621 0,061
Hava 52.5 831 0,058
12 350 0.45 0.425
Su
18
57.4 274 0,022
Hava 42.1 4175 0,057
13 434 0.525 0.425
Su
18
53.8 527 0,029
Hava 25.9 6624 0,179
14 400 0.57 0.68
Su
16
29.6 1046 0,098
Hava 46.8 8483 0,090
15 350 0.525 0
Su
15
51.2 3366 0,037
Hava 47.0 4658 0,051
16 300 0.57 0.17
Su
18
50.8 1129 0,021
Hava 43.2 1005 0,142
17 300 0.48 0.68
Su
16
50.4 151 0,041
Hava 47.9 1595 0,021
18 266 0.525 0.425
Su
14
53.7 273 0,021
Hava 47.8 1204 0,117
19 350 0.525 0.425
Su
17
49.6 439 0,101
Hava 47.1 1426 0,097
20 350 0.525 0.425
Su
17
52.2 435 0,064


285
Tablo 4 Suda saklanan betonlarn varyans analizi sonular
Basn Dayanm
(R
2
=0.97)
HKG
(R
2
=0.91)
Korozyon hz
(R
2
=0.84)
Deiken
F Deeri Prob>F F Deeri Prob>F F Deeri Prob>F
Model 37.69 < 0.0001 29.06 < 0.0001 5.87 0.0053
x
1
3.35 0.0972 5.18 0.0391 0.93 0.3579
x
2
74.89 < 0.0001 4.62 0.0495 9.67 0.0111
x
3
150.36 < 0.0001 55.44 < 0.0001 16.06 0.0025
x
1
2
1.75 0.2150 - - 15.77 0.0026
x
2
2
1.73 0.2174 0.20 0.6592 6.88 0.0255
x
3
2
82.89 < 0.0001 78.48 < 0.0001 0.029 0.8692
x
1
* x
2
6.41 0.0297 - - 0.94 0.3552
x
1
* x
3
13.57 0.0042 - - 0.45 0.5194
x
3
* x
2
2.36 0.1552 - - 3.84 0.0784

Tablo 5 Havada saklanan betonlarn varyans analizi sonular
Basn Dayanm
(R
2
=0.95)
HKG
(R
2
=0.89)
Korozyon hz
(R
2
=0.93)
Deiken
F Deeri Prob>F F Deeri Prob>F F Deeri Prob>F
Model 56.24 < 0.0001 21.86 < 0.0001 27.08 < 0.0001
x
1
9.34 0.0085 15.16 0.0016 9.37 0.0091
x
2
60.49 < 0.0001 33.84 < 0.0001 48.93 < 0.0001
x
3
143.50 < 0.0001 3.36 0.0882 22.44 0.0004
x
1
2
- - - - 33.26 < 0.0001
x
2
2
5.76 0.0309 8.58 0.0110 - -
x
3
2
65.07 < 0.0001 51.69 < 0.0001 - -
x
1
* x
2
- - - - 18.92 0.0008
x
1
* x
3
- - - - 29.56 0.0001
x
3
* x
2
- - - - - -
x
1
: Balayc miktar, x
2
: su/balayc oran, x
3
: YFC/balayc oran,

Tablo 4 ve 5de verilen varyans analizinde hesaplanan Prob>F deerinin 0,05ten kk
olmas halinde o deikenin anlaml, yani deney sonucu zerinde etkili olduu
anlalmaldr. Anlaml deikenler tabloda koyu yazlmtr. ANOVA sonucunda her
iki kr koulu iin elde edilen modellerin katsaylar Tablo 6da verilmitir.

Tablo 6 Elde edilen modellerin katsaylar
Basn Dayanm Hzl Klorr
Geirimlilii
Korozyon Hz Deiken
Hava kr Su kr Hava kr Su kr Hava kr Su kr
Sabit -93.47 -149.60 +1.049 x 10
5
-3965.57 +0.11 -1.897
x
1
-0.0417 +0.293 +25.676 +3.078 +2.24 x 10
-3
+3.71 x 10
-3
x
2
+704.26 +581.736 -4.426 x 10
5
+18536.95 -3.077 +4.889
x
3
+37.64 +159.97 -32391.63 -9561.68 +0.902 -0.335
x
1
2
- +2.826 x10
-4
- - -9.4 x 10
-6
-6.868 x 10
-6
x
2
2
-783.03 -346.886 +4.622 x 10
5
-14576.53 - -5.598
x
3
2
-81.99 -74.717 +35319.09 +8925.62 - -0.0112
x
1
x
2
- -0.806 - - +0.011 +2.5 x 10
-3
x
1
x
3
- -0.207 - - -2.35 x 10
-3
-3.039 x 10
-4
x
3
x
2
- -95.97 - - - +0.991
286
Tablo 3de verilen deney sonularnn analizi sonrasnda hesaplanan matematiksel
modellerle (Tablo 6) ekil 1-3de verilen tepki yzeyleri elde edilmitir. ekil 1de %20
orannda imentonun YFC ile yer deitirildii betonlarda S/B oran ve balayc
miktarnn basn dayanm zerindeki etkisi grlmektedir. Ancak suda kr edilen
betonlarda puzolanik reaksiyonun tamamlanabildii bilinmektedir. Puzolanik
reaksiyonun tamamlanabilmesi ise daha youn bir matris faznn varl anlamna
gelmektedir. Bu nedenle dk S/B oran ile retilen betonlarda artan balayc
miktarnn yksek dayanml matris faznn hacmini artracandan betonun basn
dayanmn da ykseltmesi anlalabilir. Su kr gren betonlarda S/B orannn
artmasyla balayc miktarnn etkisinin ortadan kalkmas ise %20 oranndaki crufun
gerekletirdii puzolanik reaksiyonun klcal ve arayzey boluklarn doldurmada
yeterli olmadn gstermektedir. Laboratuar ortamnda akta saklanan numunelerde
ise kr sresi boyunca karma suyu haricinde dardan su temini olmamas nedeniyle
agrega konsantrasyonu basn dayanm zerinde etkili hale gelmekte, azalan balayc
miktar ile basn dayanm bir miktar artmaktadr.



Cruf/Baglayici = 0.20
Su kr













ekil 1 Cruf/Balayc oranlar 0,20 olan betonlarn her iki kr koulu iin elde edilen
basn dayanm deney sonular















ekil 2 Toplam balayc miktar 350 kg/m
3
olan betonlarn her iki kr koulu iin elde
edilen hzl klorr geirimlilii deney sonular
49.2
52.1
55.0
57.8
60.7


D
a
y
a
n
i
m


300
325
350
375
400
0.48
0.50
0.52
0.55
0.57
X
1
: Toplam Balayc
X
2
: Su/Baglayc
Cruf/Baglayici = 0.20
Hava kr
52.2
48.5
44.8
41.1
55.9

0.48
0.50
300
325 0.52
350
0.55
375
400 0.57
X
1
: Toplam Balayc
X
2
: Su/Baglayc
Su kr
Toplam Baglayici = 350
91
462
833
1204
1574


H
K
G


0.17
0.30
0.43
0.55
0.68 0.48
0.50
0.52
0.55
0.57
X
3
: Cruf/Baglayici
X
2
: Su/Baglayici
Hava kr
Toplam Baglayici = 350
527
2221
3915
5609
7303
0.17
0.55
0.30
0.52
0.43
0.50
0.55
0.68 0.48
0.57
Cruf/Baglayici
Su/Baglayici

287
Hzl klorr geirimlilii deerlerinden elde edilen tepki yzeyleri incelendiinde (ekil
2) 90 gn sresince suda saklanan numunelerde S/B orannn etkisinin dk fakat
YFC/B oran etkisinin olduka yksek olduu grlmektedir. Havada tutulan
numunelerde ise S/B oran 0,57den 0,48e drldnde geirimlilik yar yarya
azalmaktadr. Dier taraftan, her iki kr koulunda da en dk klorr geirimlilii iin
optimum YFC/Balayc oran kolayca fark edilebilmektedir. Bu oran suda kr edilen
betonlarda %55 iken havada saklananlarda %45 seviyesine dmtr. ekil 2den
karlan tm bu sonularn kaynakland en nemli nokta havada saklanan
numunelerde bulunan crufun, ortamda yeterli su bulunmamas nedeniyle etkinliini
suda saklanan numuneler kadar gsterememesidir.

Su kr uygulanmayan betonlarn YFC iermemesi veya yksek oranda iermesi
durumunda, S/B oran ve toplam balayc miktarna bal olarak klorr etkisinde
korozyon oluumuna kar performanslar ekil 3den karlatrlabilir. Bu artlar
altnda eer YFC kullanlmayacaksa bir yl sonunda en yksek performans elde etmek
iin imento dozaj 300 kg/m
3
deerini amayacak ekilde ayarlanmaldr. Yksek
oranda (%85 gibi) YFCnun karmda bulunmas halinde ise toplam balayc
miktarnn mmkn olan en yksek oranda kullanlmas gerekmektedir. Cruf iin
dkmden bir sre sonra gereken suyun bulunmamas nedeniyle, crufa gre ok daha
erken balayclk zellii gsteren imentonun en ok bulunduu karmlarn
korozyona kar en yksek direnci gstermeleri olduka mantkl grnmektedir.



















ekil 3 Akta saklanan , YFC/B oran 0 ve 0,85 olan numunelerin 1 yl sonundaki
klorr etkisinde korozyon hz deerleri.


Sonular

Betonarme yaplarn hizmet sreleri ounlukla betonun geirgenliinin yksek olmas
yznden ierisindeki elik donatnn paslanmas neticesinde sona ermektedir. Betonun
geirimlilii ve korozyon oluumuna kar direnci ise her zaman basn dayanm ile
doru orantl olmayabilmektedir.
Hava kr
YFC/Balayc = 0
0.0059
0.040
0.087
0.133
0.179


K
o
r
o
z
y
o
n

H

300
325
350
375
400
Hava kr
YFC/Baglayici = 0.85
0.039
0.075
0.111
0.148
0.184
300
325
350
375
400
0.48
0.50
0.52
0.55
0.57
Toplam Baglayici
Su/Baglayici
0.55
0.52
0.50
0.48
0.57
Toplam Baglayici
Su/Baglayici
288

Bu almada kullanlan yksek frn crufu basn dayanmn drse de klorr
geirimliliini byk oranda azaltmtr. Ancak sz konusu faydann salanabilmesi
iin imentoya oranla olduka yava ilerleyen yksek frn crufunun hidratasyon
reaksiyonu sresince ortamda yeterli su bulunmaldr. Aksi takdirde, yani betonun
uygun ekilde kr edilmemesi durumunda yaplarn ksa zamanda kullanlamaz hale
gelmesi olaan bir durumdur.

Seilen deikenlerden su/balayc oran beklenildii gibi btn beton zellikleri
zerinde etkili olmutur. Yksek frn crufu/balayc oran ise sadece kr
uygulanmayan betonlarn hzl klorr geirimlilikleri dndaki dier tm zellikler
zerinde anlaml bir etkiye sahip olduu saptanmtr.

Bu almada, su kr uygulanmayan betonlarda yksek frn crufu kullanlmamas
durumunda en yksek performans incelenen araln alt snr olan 300 kg/m
3
imento
dozajyla elde edilmitir. Bu sonu literatrde balayc miktarnn beton geirimliliine
etkisi zerine yaplm almalarla uyumludur (Dhir ve di., 2000). Dier taraftan, bu
betonlarda yksek oranda YFC kullanlmas durumunda ise tm reaksiyonun ilk
gnlerdeki imentonun reaksiyonuna bal olmasndan dolay seilmesi gereken karm
en fazla balayc yani en fazla imento ieren karmdr.


Kaynaklar
Aldea, C.M., F. Young, K. Wang and S.P. Shah (2000) Effects of curing conditions on
properties of concrete using slag replacement, Cement and Concrete Research, Vol. 30,
pp. 465-472.
Dhir, R.K., P.A.J. Tittle and M.J. McCarthy (2000) Role of cement content in
specifications for durability of concrete a review, Concrete, Vol. 34, 10, pp.68-76.
Leng, F., N. Feng and X. Lu (2000) An experimental study on the properties of
resistance to diffusion of chloride ions of fly ash and blast furnace slag concrete,
Cement and Concrete Research, Vol. 30, pp. 989-992.
Mangat, P.S. and B.T. Molloy (1991) Influence of PFA, slag and micro silica on
chloride induced corrosion of reinforcement in concrete, Cement and Concrete
Research, Vol. 21, pp. 819-834.
Neville, A.M. (1993) Properties of Concrete, Longman Scientific & Technical, Harlow,
Essex.
zer, B. and M.H. zkul (2004) The influence of initial water curing on the strength
development of ordinary Portland and pozzolanic cement concretes, Cement and
Concrete Research, Vol. 34, pp. 13-18.
Pal, S.C., A. Mukherjee and S.R. Pathak (2002) Corrosion behavior of reinforcement in
slag concrete, ACI Materials Journal, V. 99, No. 6, pp. 521-527.
289
Robins, P.J., S.A. Austin and A. Issaad (1992) Suitability of GGBFS as a cement
replacement for concrete in hot arid climates, Materials and Structures, Vol. 25, pp.
598-612.
Song, H.W. and V. Saraswathy (2006) Studies on the corrosion resistance of reinforced
steel in concrete with ground granulated blast-furnace slag An overview, Journal of
Hazardous Materials, Vol. B138, pp. 226-233.
Thomas, M.D.A. and P.B. Bamforth (1999) Modelling chloride diffusion in concrete:
Effect of fly ash and slag, Cement and Concrete Research, Vol. 29, pp. 487-495.

290
Doal ve Endstriyel Mineral Katklar eren Betonlarn
Tasarm, Mekanik zelikleri ve Drabilitesi


zkan engl Mehmet Ali Tademir
T naat Fakltesi
Tel: (212) 285 37 56, 285 37 70
E-Posta: osengul@ins.itu.edu.tr, tasdemir@itu.edu.tr

lker Ko Muhittin Tarhan Teoman Erenolu
Akansa imento San. Ve Tic. A..
Tel: (212) 866 10 63
ilker.koc@akcansa.com.tr, muhittin.tarhan@akcansa.com.tr, teoman.erenoglu@akcansa.com.tr



z

imentonun bir ksmnn doal veya endstriyel mineral katklar ile yerdeitirilmesiyle
retilen betonlar giderek yaygnlamaktadr. Bu malzemeler ile taze ve sertlemi beton
zeliklerinde iyileme salanmaktadr. Kullanlan puzolann kimyasal yaps, tane boyut
dalm, incelii, puzolanik aktivitesi beton zeliklerini etkileyen nemli etkenlerdir.
Sunulan bu almada .T.. naat Fakltesi Yap Malzemesi Anabilim Dalnda
puzolanik malzemelerin beton zeliklerine etkileri konusundaki tamamlanm veya
yrtlmekte olan baz aratrma projelerinin sonular irdelenmektedir.


Anahtar szckler: Uucu kl, tlm yksek frn crufu, Silis duman,
Metakaolin, Tras.


Giri

Cembureau verilerine gre 2006 yl dnya toplam imento retimi 2,5 milyar ton
olmutur ve bu deerin 2030 ylnda 2,8 milyar tona ulaaca tahmin edilmektedir.
imento retiminin nemli evresel etkileri bulunmaktadr. Bir ton Portland imentosu
retimi sonucunda yaklak bir ton CO
2
gaz aa kar, bunun yannda zararl baz
dier gazlar da atmosfere salverilmektedir. imento retimine bal olarak dnya
apnda yllk yaklak 1,4 milyar ton CO
2
retilmektedir ve bu miktar dnyadaki yllk
CO
2
retiminin yaklak % 7sini oluturmaktadr (Mehta, 2002). Bu sera gaz
emisyonunun yaklak yars imento retimi srasnda kalkerin piirilmesi sonucu aa
karken dier yars da retim enerjisi iin fosil yaktlarn yaklmas sonucu oluur.
imento endstrisi de evreye verdii zarar azaltmak iin almalar yapmaktadr.
Ayrca, betonun ana bileenlerinden olan imentonun maliyetinin beton maliyetinde
nemli bir yer tuttuu da bilinmektedir.

291
evreye verilen zararlarn azaltlmas ve imento maliyetlerinin drlmesi amacyla
daha verimli retim teknolojileri aratrlmakta ve uygulanmaktadr. Daha evre dostu
ve dk enerji gerektiren imentolarn gelimesi, retim srelerinde tasarruflarn
yaplmas, malzemelerin daha verimli kullanm, yaplarn ve kentsel altyapnn servis
mrlerinin uzatlmas, geri kazanm ve eitli atk malzemelerin kullanmyla birlikte
imento ve betonun evreye verdii zararlarn azalaca beklenmektedir. imentonun
bir ksmnn eitli mineral malzemelerle yerdeitirilerek katkl imentolar
retilmesiyle hem daha ekonomik, hem de daha evreyle uyumlu beton retimi
gndemdedir. Gnmzde Portland imentosunun pazarda en byk paya sahip
olmasna ramen katkl imento retim ve kullanmnn ileri yllarda daha da artarak
devam edecei tahmin edilmektedir. imento ve beton endstrisinde kullanlmakta olan
puzolanik malzemelerden uucu kl ve yksek frn crufu lkemizde ok miktarda
bulunmaktadr. Bunlarn yannda tras, silis duman, metakaolin gibi eitli mineral
malzemelerin kullanlmas da sz konusudur.

Uucu kl, termik santrallerde kmrn yaklmas sonucu, bacalardan kan kln
toplanmas ile elde edilen bir atk malzemedir. Uucu kln kimyasal bileimi ve
zelikleri kullanlan kmrn yaps ve bileimine ve kln olutuu yaklma ilemine
bal olarak deiir. Uucu kln incelii puzolanik aktivitesini nemli lde etkiler.
Uucu klller, F tipi ve C tipi olarak snflandrlabilir. Trkiyede aktif olarak alan
12 adet termik santral vardr. Ancak, bunlardan sadece 1 tanesinden (atalaz Termik
Santraliden) F tipi uucu kl elde edilmektedir, dier tm santrallere ait kller ise C
tipidir. lkemizdeki yllk uucu kl retim kapasitesi yaklak 15 milyon ton
civarndadr. tlm Yksek Frn Crufu (YFC) ise, demir retimi srasnda
ortaya kan bir yan rndr. Ham demir retiminde atk malzeme olarak elde edilen
yksek frn crufu yksek frnlarda, daha hafif olmasndan dolay, ham demirin
zerinde yer alr. Demir filiz gang, kok ve kiretann yanma sonras atklar yksek
frn crufunu meydana getiriler. Yksek frn crufunun Portland imentosunun
inceliine yakn derecede tlerek imento ve beton endstrisinde kullanlabilir.
Crufun soutulma ileminin, cams malzeme ieriinin ve inceliinin puzolanik
aktiviteyi nemli derecede etkiledii bilinmektedir.

Silis duman tane boyutlar portland imentosu tanelerine gre yaklak 100 kat daha
kktr ve ortalama tane aplar 0,1 0,2 m civarndadr. ok yksek incelii ve
yksek puzolanik reaktivitesi nedeniyle silis dumannn betonun i yapsna nemli
etkileri vardr. Silis duman kullanmyla birlikte betonun boluk yapsnda iyileme
salanabilir ve betonda en zayf halka olan agrega imento hamuru glendirilebilir.
Mineral malzemelerin arayzey zeliklerini iyiletirmede iki temel etken vardr;
puzolanik etki ve boluklar dolduma etkisi. Farkl tane boyutlarnda malzemelerin
seilmesiyle daha sk bir tane dizilii elde edilerek boluk oran azaltlabilir ve bunun
sonucu mekanik zelikler iyiletirilebilir. Betonda kullanm son yllarda giderek artan
metakaolin ise uygun kilin yksek scaklklarda kalsine edilmesi sonucu elde edilir.
Reaktif silis ieren bu malzemenin tane boyutlar ve puzolanik reaktivitesi silis
dumanna benzer.

Uucu kl, tlm yksek frn crufu ve silis duman bir endstriyel retim
sonucunda oluan atk ya da yan rn olarak elde edilen malzemelerdir. Metakaolin ise
kilin ilemden geirilmesiyle elde edilir. Bu nedenle tm bu puzolanik malzemeler
yapay veya endstriyel mineral katk olarak snflandrlabilir. Tras ise bunlardan farkl
olarak doal bir puzolandr ve lkemizin eitli blgelerinde bulunmaktadr.
292

stn mekanik zeliklere ve yksek drabiliteye sahip yksek performansl beton elde
edebilmek iin puzolanik malzemelerin kullanlmas etkili yntemlerden bir tanesidir.
imentonun bir blmnn bu malzemelerle yerdeitirilmesi taze ve sertlemi
haldeki beton zeliklerini iyiletirirken imento miktarnda azalma salayabildii iin
beton maliyetini de drebilir. Kullanlan puzolanik malzemenin kimyasal yaps, tane
boyut dalm, incelii ve puzolanik aktivitesi beton zeliklerini etkileyen nemli
etkenlerdir. Bunlara ilave olarak kr koullar da puzolan ieren betonlarda byk
neme sahiptir.

Sunulan bu almada .T.. naat Fakltesi Yap Malzemesi Anabilim Dalnda
tamamlanm veya yrtlmekte olan puzolanik malzemelerin beton zeliklerine
etkileri konusundaki baz aratrma projelerinin sonular irdelenmektedir. Sz konusu
almalarn temel amac mineral katk malzemeleri kullanlarak yksek dayanml ve
yksek drabilite zeliklerine sahip betonlar elde etmektir. almalarda farkl
zeliklerde puzolanik malzemeler kullanlarak beton ve har numuneleri hazrlanm ve
farkl yalarda mekanik ve drabilite zelikleri incelenmitir. Elde edilen sonular
deerlendirilerek optimum karm oranlar belirlenmitir.


Mineral Katklarn Mekanik zeliklere Etkileri

Uucu kllerin beton zeliklerine etkilerini incelemek amacyla yaplan bir almada
atalaz termik santralinden elde edilen F tipi uucu kl kullanlarak retilen
numunelerde basn dayanmlarnn geliimi incelenmitir (Demir ve di., 2002).
almada uucu kl bilyal deirmende farkl srelerde tlerek Blaine yzey alan
222 m
2
/ kg dan 604 m
2
/kga kadar deien 5 farkl incelikte uucu kl elde edilmitir.
Ayn bileime sahip ancak farkl inceliklerde uucu kl ieren har karmlarnn
basn dayanmlar ekil 1de verilmektedir. Arlka %30 orannda uucu kl ieren
bu karmlarda uucu kl incelii arttka basn dayanmlar da artmaktadr. rnein
28. gnde; Blaine yzey alan 222 m
2
/ kg olan kl ieren karmn basn dayanm
33,5 MPa iken incelii 604 m
2
/kg olan karmn basn dayanm 50,7 MPaa
ulamtr.
0
20
40
60
80
0 50 100 150 200
Kr sresi, gn
B.Y.A: 222 m2/kg
B.Y.A: 337 m2/kg
B.Y.A: 460 m2/kg
B.Y.A: 538 m2/kg
B.Y.A: 604 m2/kg

B
a
s

D
a
y
a
n

,

M
P
a

ekil 1. Uucu kl inceliinin basn dayanmna etkisi.
293

Uucu kln inceliinin yannda kullanm oran da betonun zeliklerini etkilemektedir.
Yaplan dier bir almada ise imento ok ince tlm (Blaine yzeyi alan 604
m
2
/kg) uucu kl ile % 70a kadar ksmi yer deitirilmi ve retilen harlarn eitli
yalarda basn dayanmlar elde edilmitir (engl ve di., 2005a). ekil 2de
grld gibi zellikle erken yalarda, uucu kl miktar arttka basn dayanmlar
azalmaktadr. Daha ileri yalarda ise belirli bir orana kadar dayanmlar yaklak ayn
kalmakta ancak daha yksek oranlarda azalma grlmektedir. rnein 56 gn ve
sonraki yalarda; % 40 yer deitirme oranna kadar uucu kl ieren numunelerin
dayanmlar uucu kl iermeyenler ile ayn hatta daha yksek olmaktadr. Bu miktarn
tesinde ise dayanmda d grlmektedir.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
-10 0 10 20 30 40 50 60 70 80
Uucu kl oran, %
B
a
s

d
a
y
a
n

,

M
P
a



.

2 gn 7 gn 28 gn
56 gn 120 gn 365 gn

ekil 2. Uucu kl miktarnn basn dayanmna etkisi.
tlm yksek frn crufu kullanlarak retilen betonlarn basn dayanm
geliiminde de uucu kllerdeki duruma benzer bir sonu elde edilmitir. Blaine yzey
alan 600 m
2
/ kg olan tlm yksek frn crufu kullanlarak yaplan almada
portland imentosu %60a kadar eitli oranlarda cruf ile ksmi yerdeitirilerek basn
dayanmlar belirlenmi ve elde edilen sonular ekil 3de gsterilmitir. Bu sonularda
7 gnlk dayanmlar incelenirse; sadece portland imentosu ieren betonlarn basn
dayanmlar 65 MPa iken %60 orannda ince tlm yksek frn crufu ieren
betonlarn dayanmlarnn 53 MPa olduu grlr. 7. gnde basn dayanmndaki
azalma sadece %20 kadardr. 28. gnde ise sz konusu dayanm azalmas % 11 olup,
%60 orannda ince tlm yksek frn crufunun basn dayanm 66,1 MPadr ve
bu beton yksek dayanml beton olarak snflandrlabilir. ekilden de grld gibi
180. gnde ise ince tlm yksek frn crufu ieren betonlarn dayanmlar normal
betonun dayanmndan bir miktar yksektir.





294

50
60
70
80
90
0 1 2 3 4 5
Yksek frn crufu, %
B
a
s

d
a
y
a
n

,

M
P
a





.
180 gn
28 gn
7 gn
% 0 20S % 40 % 60 20S % 20
0 20 40 60


ekil 3. tlm yksek frn crufu orannn basn dayanmna etkisi.

ekil 4de tlm yksek frn crufu inceliinin beton basn dayanmna etkisi
verilmektedir (Tademir ve di., 1998). Bu almada ayn yksek frn crufu farkl
inceliklerde tlm, ardndan ayn bileimlere sahip betonlar retilmitir. ekilden
grld gibi inceliin artmasyla birlikte basn dayanmlar da artmtr. Puzolanik
reaksiyon tanelerin yzeyinde balar. tme sonucu daha byk yzey deerleri elde
edilir ve buna bal olarak puzolanik reaksiyon da artar. Mineral katklarn filler
etkilerinin puzolanik etki kadar nemli olduu ortaya konmutur; hatta baz
aratrmaclara gre filler etkisi puzolanik etkiden daha nemlidir (Goldman ve Bentur,
1993).
40
45
50
55
60
240 260 280 300 320 340 360 380
Blaine zgl yzeyi, m
2
/kg
B
a
s

d
a
y
a
n

,

M
P
a






.

ekil 4. tlm yksek frn crufu inceliinin beton basn dayanmna etkisi.

295
Silis duman ve metakaolinin etkilerini incelemek amacyla imento arlka %8 ve
%16 oranlarnda silis duman ve metakaolin ile ksmi yerdeitirilmi ve 2, 7 ve 28.
gnlerde basn dayanmlar belirlenmitir (Hamal ve di., 2007). ki gnlk
dayanmlar karlatrldnda silis duman veya metakaolin ieren numunelerin basn
dayanmlarnn sadece portland imentosu kullanlarak retilen numunelerden dk
olduu grlmtr. Ancak, yerdeitirme oran %8den %16ya ykseltildiinde 2
gnlk dayanmlardaki d belirginlemektedir. rnein, %16 orannda silis duman
ile retilmi karmlarn dayanmlar kontrol karmndan %19 daha dktr. ekil
5de gsterildii gibi ileri yalarda ise silis duman veya metakaolin ieren karmlarn
basn dayanmlar sadece Portland imentosu ile retilmi karmlardan % 10 ila % 20
daha yksektir.

30
40
50
60
70
80
0 5 10 15 20 25 30
Kr sresi, gn
B
a
s

d
a
y
a
n

,

M
P
a






.
P
M8
M16
S8
S16

ekil 5. Silis duman ve metakaolinin basn dayanmna etkisi

nce tlm (Blaine zgl yzey alan: 605 m
2
/kg) tras kullanlarak retilen har
karmlarnn basn dayanmlar ise ekil 6da verilmektedir. Tras orannn artmasyla
birlikte zellikle ileri yalarda basn dayanmlarnda bir miktar artma olduu
grlmektedir.
40
50
60
70
80
90
-8 0 8 16 24 32
Tras oran, %
B
a
s

d
a
y
a
n

,

M
P
a




.
2 gn
7 gn
14 gn
28 gn

ekil 6. Tras orannn har basn dayanmna etkisi

296


Mineral Katklarn Drabilite zeliklerine Etkileri

Betonun drabilitesi boluk miktar ve yaps ile yakndan ilgilidir. Boluk miktar ve
boluklarn birbirleri ile olan balantlar arttka eitli zararl malzemelerin ve suyun
beton iine girmesi ve tanm kolaylar. Bunun sonucu olarak ise beton daha kolay
hasar grr. Betonun durabilitesinin arttrlarak daha uzun servis mrlerine sahip
yaplar elde edilebilmesi iin ncelikle betonun boluk miktarnn azaltlmas gereklidir.
Betonun su/imento orannn drlmesiyle birlikte betondaki klcal boluklar
azalmaktadr. Klcal boluklarn azalmas sonucu ise betonun dayanm artar ve
geirimlilii der. Uygun zeliklerdeki puzolanik malzemelerin betonda kullanmyla
da boluklarn azaltlmas mmkndr. Puzolan imentonun hidratasyonu sonucu aa
kan kire ile reaksiyona girerek kalsiyum silikat oluturur. Bunun sonucu betonun
boluk yaps deiir.

Su/imento oran ve puzolanik malzemelerin etkilerinin incelendii bir almada
(engl ve di., 2005b), imentonun bir blm ince tlm yksek frn curufu
veya uucu kl ile yksek yer deitirme oranlarnda yerdeitirilmitir. Sz konusu
almadan elde edilen sonular betonda uygun zelikte puzolan kullanmnn
su/imento orannn azaltlmasna gre ok daha etkili olduunu ortaya koymutur.
Su/imento orannn drlmesi sonucu klor geirimliliklerinde 2 - 3 kat azalma elde
edilirken puzolan kullanlan betonlardaki geirimlilik deerleri 10 ila 20 kat arasnda
azalmtr. Betonda mineral katk kullanm sertlemi imento hamurunun boluk
yapsn deitirir; daha ince bir boluk yaps oluur, toplam boluk miktar azalr ve
daha youn bir i yap elde edilir. ekil 7 ince tlm yksek frn crufunun
elektriksel zdirence etkisini gstermektedir. Cruf ierii arttka zdirencin hzl bir
biimde artmas betonun daha boluksuz bir hale geldiini gstermektedir.
20
40
60
80
100
120
0 20 40 60
Yksek frn crufu, %

z
d
i
r
e
n

,

K
o
h
m
.
c
m






.

ekil 7. tlm yksek frn crufu orannn elektriksel zdirence etkisi

ekil 3de verilen deney sonular incelenirse, sadece portland imentosu ile retilen
betonun 28 gnlk basn dayanmnn 74,5 MPa, imentonun %60 orannda ince
tlm cruf ile yerdeitirilen 60C karmnn dayanmnn ise 66,1 MPa olduu
grlr. Ayn karmlara ait ekil 7de verilen elektriksel zdirenlerde ise; Portland
imentolu karmn zdirenci 30 Kohm.cm, 60C karmnn ise 110 Kohm.cmdir.
297
Balayc olarak sadece Portland imentosu ieren betonun basn dayanm yksek
olmasna ramen elektriksel zdirenci en dktr. Yksek oranda cruf ile retilmi
60C karmnn ise basn dayanm dk olmasna ramen zdirenci kontrol
karmndan 4 kat yksektir. Elde edilen bu sonular istenilen drabilite zeliklerinin
salanabilmesi iin sadece yksek basn dayanm elde edilmesinin yetersiz olduunu
gstermektedir. Sadece basn dayanmnn yksek olmasnn drabilite zeliklerinin de
yksek olaca anlamna gelmedii sonucuna varlabilir. Yksek basn dayanml
betonu yksek performansl beton olarak snflandrmak doru bir yaklam deildir.

Betonda metakalin kullanmnn klor geirimliliine etkisi ekil 8de gsterilmektedir.
Sadece portland imentosu ieren betonlarda su/imento orannn 0,45den 0,35e
drlmesi sonucunda klor geirimlilii 1968 coulombdan 1320 coulomba azalmtr.
Su/imento oran 0,45 olan betonda imentonun %8 orannda metakaolin ile
yerdeitirmesi durumunda bu deer 559 Coulombdur. Ayn su/balayc oran iin
%16 orannda metakaolin ieren betonlarda ise klor geirimlilii daha da azalarak 110
Colulomb olmutur ve elde edilen bu deer ASTM C1202 standardnda verilen
snflandrmaya gre klor geirimlilii ihmal edilebilir betonlar snfna ok yakndr.
Elde edilen bu deneysel sonular da betonda uygun puzolan kullanmnn su/imento
orannn azaltlmasna gre daha etkili olduunu ortaya koymaktadr.

0
500
1000
1500
2000
0 8
Metakaolin ierii, %
H

z
l

k
l
o
r

g
e

i
r
i
m
l
i
l
i

i
,

C
o
u
l
o
m
b



.
16
su/balayc oran 0,45
su/balayc oran 0,35

ekil 8. Metakaolinin klor geirimliliine etkisi

Silis duman ve metakaolinin elektriksel zdirence etkileri ise ekil 9da verilmektedir.
Grld gibi ilk birka gndeki zdirenler birbirlerine olduka yakn iken daha
sonraki gnlerde metakaolin veya silis duman ieren karmlarn zdirenleri ok daha
yksektir. rnein, 28. gnde %16 metakaolin ieren karmn zdirenci kontrol
karmndan yaklak 7 kat fazladr.

ekil 8 ve 9 incelenirse zdiren klor geirimlilii ilikisi grlebilir. zdiren
arttka klor geirimlilii azalmaktadr. Elektriksel zdirenci etkileyen en nemli
faktrlerden bir tanesi betonun boluk yapsdr. eitli zararl maddelerin beton
ierisine girii ve tanm da yine beton boluk yapsyla ilgilidir. zdirencin artmas
beton iyap zeliklerinin iyiletiinin ve boluk miktarnn azaldnn gstergesidir.
Bu nedenle zdiren lmleri betonun kalite kontrol iin kullanlabilecek bir
yntemdir.
298
0
20
40
60
80
100
120
0 5 10 15 20 25 30
Kr sresi, gn

z
d
i
r
e
n

,

k
o
h
m
.
c
m






.
P
M8
M16
S8
S16

ekil 9. Metakaolin ve silis dumannn elektriksel dirence etkisi

Mineral Katklarn Optimum Kullanm Oranlarnn Belirlenmesi

Uygun zelikere sahip doal veya endstriyel mineral katklarn betonda kullanmnn
mekanik zeliklere ve drabiliteye etkileri yukarda zetlenmitir. Elde edilen sonular
uucu kl veya yksek frn crufu ieren betonlarn basn dayanmlarnn zellikle
erken yalarda normal betona gre dk olduunu gstermektedir. Uygun kr koullar
salanmasyla birlikte mineral katk ieren karmlarn basn dayanmlar zellikle
sonraki yalarda kontrol betonuna gre yksek olmaktadr. Silis duman veya
metakaolin ieren betonlarn erken yalardaki dayanmlar ise normal betona yakndr.
Mineral katk ieren karmlarn sonraki yalardaki geirimlilik zelikleri ise sadece
portland imentosu ieren karmlara gre ok daha azdr. Bu betonlarn
geirimlilikleri normal betona gre 20 kata varan oranlarda dk kmaktadr.

Uzun servis sresine sahip bir yap iin ncelikle durabilitesi yksek beton
kullanlmaldr. Bunun iin ise betonun basn dayanmnn yksek, geirimliliin ise
dk olmas istenir. Daha ekonomik bir karm elde etmek iin maliyetin minimum
tutulmas da amalanr. Dayanm, geirimlilik, maliyet ve baz durumlarda dier eitli
kriterleri ayn anda gznnde bulunduran bir optimizasyon yntemi kullanlarak uygun
karm zelikleri belirlenebilir. Bylece verilen snrlamalar iin en uygun bileim elde
edilir. Optimizasyon iin eitli kriterler bir arada gznne alnarak eldeki veriler ve
zlmek istenilen probleme bal olarak farkl optimizasyon yntemleri kullanlabilir.
retilecek betonlarn basn dayanmlarnn maksimum, hzl klor geirimlilii ve
maliyetlerinin ise minimum yaplmas iin kullanlabilecek yntemlerden bir tanesi ok
amal simltane optimizasyon tekniidir.

Yaplan bir almada imento %70 oranna kadar farkl oranlarda ince tlm
uucu kl ile ksmen yerdeitirilmi ve retilen karmlarn basn dayanmlar ile klor
geirimlilikleri elde edilmitir (engl ve di., 2003). Bu sonular kullanlarak optimum
karm oranlar belirlenmitir. almada beton basn dayanmnn maksimum, hzl
klor geirimlilii ve maliyetinin ise minimum olmas temel kriterler olarak seildi.
Kullanlan ok amal simltane optimizasyon sonucu en uygun yerdeitirme oran
%40 olarak belirlenmitir. imentonun %40 orannda ince tlm uucu kl ile
yerdeitirilmesi sonucunda dayanm maksimum, klor geirimlilii ve maliyet ise
minimum olmaktadr. nce tlm yksek frn crufu ieren betonlar zerinde
yaplan dier bir almada ise %50 orannda cruf ieren karm optimum bileim
299
olarak belirlenmitir (engl ve di., 2005b). Silis duman veya metakaolin ieren
karmlarda ise bu malzemelerin optimum kullanm oranlar ok daha azdr.
imentonun bir blmnn %16ya kadar silis duman veya metakaolin ile ksmen
yerdeitirmenin yapld deneysel bir almann sonunda optimum bileimin % 8 silis
duman ieren karmn olduu grlmtr.

Sonular

Bu almadan elde edilen sonular aadaki gibi zetlenebilir.
1. Puzolanik malzemelerin incelii beton performansn nemli oranda etkilemektedir.
tmeye bal olarak tane yzey alan arttka puzolanik aktivite de artmakta,
bunun sonucunda daha yksek basn dayanmlar elde edilebilmektedir.
2. Mineral katk ieren karmlarn dayanmlar erken yalarda bir miktar daha dk
olabilmektedir, ancak uygun kr koullar salanrsa sonraki yalarda bu betonlarn
dayanmlar kontrol karmlarna yakn veya daha yksek kmaktadr.
3. Beton geirimliliini azaltmak amacyla mineral katk kullanlmas su/imento
orannn azaltlmasna gre ok daha etkilidir.
4. Mineral katklarn kullanm oranlar da beton performansn nemli oranlarda
etkilemektedir. Uucu kl ve tlm yksek frn crufu betonda yksek
oranlarda kullanlabilirken, silis duman ve metakaolin dk oranlarda kullanlsa
bile yeterince etkili olmaktadr. Uygun karm oranlarn belirlemek iin eitli
optimizasyon teknikleri uygulanabilir.

Kaynaklar

Demir, M., Erenolu, T., Ekim, H. ve Tademir, M.A. (2002) Effects of Fineness and
Amount of Fly Ash on Strength Development of Concrete. Fifth International Congress
on Advances in Civil Engineering, stanbul,

Goldman. A. ve Bentur, A. (1993) The Influence of Microfiller on Enhancement of
Concrete Strength. Cement and Concrete Research, Vol.23, pp.962-972.

Hamal, Y., engl, ., Ko, ., Tarhan, M., Erenolu, T. ve Tademir, M.A. (2007)
Mechanical and Permeability Properties of Concretes with Metakaolin and Silica Fume.
TCMA 3
rd
Int. Symposium, Sustainability in Cement & Concrete, Istanbul, pp.409-419.

Mehta, P.K. (2002) Greening of the Concrete Industry for Sustainable Development.
Concrete International, July, pp.23-28.

engl, ., Tademir, M.A. ve Snmez, R. (2003) Yksek Oranda Uucu Kl eren
Normal ve Yksek Dayanml Betonlarn Klor Geirimlilii. 5. Ulusal Beton Kongresi,
TMMOB naat Mhendisleri Odas stanbul ubesi, stanbul, s. 75-85.

engul, ., Tademir, C., ve Tademir, M.A. (2005a) Mechanical Properties and Rapid
Chloride Permeabilites of Concretes with Ground Fly Ash. ACI Materials Journal, Vol.
102, No.6, pp. 414-421.

engl, ., Tademir, M.A. ve Yceer, Z. (2005b) Uucu Kl ve Cruf eren
Betonlarn Klor Geirimliliine Kar Optimizasyonu. 6. Ulusal Beton Kongresi,
TMMOB naat Mhendisleri Odas stanbul ubesi, stanbul, s.181-190.

Tademir, M.A., Tademir, C., Hacikamilolu, M., zbek, E. ve Altay, B. (1998)
Fineness Effect of GGBS on the Mechanical Properties of Concrete. 12th European
Ready Mixed Concrete Congress, Lisbon, pp.660-672.
300
imento Tipinin Donat Korozyonuna Etkisi


lker Bekir Topu, Ahmet Raif Boa
Eskiehir Osmangazi niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi,
naat Mhendislii Blm, 26480 Bat Meelik-Eskiehir
Tel: (222) 2393750
E-Posta: ilkerbt@ogu.edu.tr, ahmetrb@ogu.edu.tr



z

Beton iindeki eliin korozyonu betonarme yaplarn bozulmasnda ve yapsal olarak
gmesinde en nemli sebeplerden birisidir. Korozyondan dolay yaplarn gmesini
nlemek iin eitli mineral katklar kullanlarak geirimsiz ve kaliteli betonlar
retilmelidir. Bu almada farkl tip imentolar (CEM II/B-M (P-L) 32.5 R ve CEM I
42.5 R) ile uucu klsz ve % 10, 20 oranlarnda uucu kll (UK) olarak retilen
betonlarn iindeki eliklerin korozyon performanslar aratrlmtr. almada
numunelere 28 ve 180 gn olmak zere iki farkl kr uygulanmtr. retilen betonlarn
mekanik zelikleri belirlenmi ve ayrca beton iine donatlarn dikildii betonarme
eleman eklinde retilen numunelerde hzlandrlm korozyon deneyleri yaplarak
betonlarda hasar oluum sreleri belirlenmitir. Hzlandrlm korozyon deneylerinden
sonra betonarme elemanlarn ierisindeki donat kartlm ve Clarke zeltisi ile
temizlendikten sonra korozyon sonras donatda meydana gelen arlk kayplar
bulunmutur. Ayrca korozyona uratlan donatlar zerinde ekme deneyleri yaplm
ve korozyon sonrasnda donatlarn ekme ve akma dayanmlarndaki deiimler
incelenmitir. Yaplan almalarn sonucunda kompoze imento kullanmnn ve
imento yerine belli oranlarda uucu kl kullanmnn korozyona kar dayankllk
asndan olduka yararl olduu sonucuna varlmtr.

Anahtar szckler: Beton, Dayankllk, Uucu kl, Hzlandrlm korozyon


Giri

Betonarme dnyada kullanlan en yaygn yap malzemesidir (Sideris ve Sava, 2005).
Betonarmenin dayankll karbonatlama, korozyon, alkali-silika reaksiyonu ve
donma-zlme gibi evresel artlara baldr (Sakr, 2005; Yeau ve Kim, 2005). Beton
iindeki eliin korozyonu betonarme yaplarn bozulmasnda ve yapsal olarak
gmesinde en nemli sebeplerden birisidir (Saraswathy ve Song, 2007; Elsener, 2005).
Beton iine gml eliin korozyonu betonarme yaplarn dayankllnda ve servis
sresinin tahmininde ok nemli rol oynar (Parthiban ve di., 2005). Klorr ve
karbondioksit gibi zararl maddelerin bulunduu ortamlarda, yeterli pas pay ve iyi
kaliteli beton ok az veya hi bir bakm gerektirmeden servis sresi boyunca iindeki
donaty korozyona kar korumaktadr (Sideris ve Sava, 2005). Portland imentosu ile
retilen betonlar, ierisine gnlm donatlar hem kimyasal olarak hem de fiziksel
olarak ok iyi bir ekilde korumaktadr. Kimyasal koruma ilk nce eliin
elektrokimyasal olarak pasif hale geldii boluk suyunun yksek alkalinitesinden
salanmaktadr. Beton kimyasal korumann yan sra ierisindeki elie zararl olan klor
301
ve karbondioksit gibi maddelerin zararl etkilerini geciktirerek koruma salar (Gneyisi
ve di., 2007). Beton ierisine giren zararl iyonlar rnein klor iyonlar elik donatnn
yzeyindeki doal pasiviteyi bozar ve sklkla betonarme yaplarda donatnn
korozyonuna neden olur (Sakr, 2005). eliin korozyonu sonucu pas rnleri oluur, bu
pas rnleri eliin hacminden 3-8 kat daha fazla hacme sahip olduklarndan dolay
betonun ierisinde gerilmeler oluur. Bu gerilmeler betonun atlamasna beton pas
paynn dklmesine sebep olur ve korozyonu hzlandrr (Ann ve di., 2006).
Korozyon problemini nlemek iin geirimsiz beton retmek, elii kaplamak, betonu
kaplamak, katodik koruma ve korozyon inhibitrlerinin kullanlmas gibi eitli nleyici
yntemler uygulanmaktadr. Ayrca beton retimi srasnda imento yerine uucu kl,
yksek frn crufu, silis duman gibi mineral katklar katlarak beton geirimliliinin
azaltlmas suretiyle donatnn korozyona kar dayankll arttrlmaktadr (Grten ve
di., 2007; Parande ve di., 2006; Hossain ve Lachemi, 2004).

Yaplan bu almada iki farkl tip imento ile uucu klsz ve % 10, 20 oranlarnda
uucu kll olarak retilen betonlarn iindeki eliklerin korozyon performanslar
aratrlmtr. retilen betonlarn mekanik ve fiziksel zelikleri belirlenmi ve ayrca
beton iine donatlarn dikildii betonarme eleman eklinde retilen numunelerde
hzlandrlm korozyon deneyleri yaplarak betonlarda hasar oluum sreleri
belirlenmitir. Korozyon deneyleri srasnda her bir numuneden geen korozyon
akmlar zamana bal olarak veri toplama sistemi vastas ile toplanm ve zamana bal
olarak korozyon akm grafikleri oluturulmutur. Hzlandrlm korozyon
deneylerinden sonra numuneler ierisindeki donatlar kartlm ve Clarke zeltisi ile
temizlendikten sonra korozyon sonras donatlarda meydana gelen arlk kayplar
bulunmutur. Korozyona uratlan donatlar zerinde ekme deneyleri yaplm ve
donatlarn ekme ve akma dayanmlarndaki deiimler de incelenmitir.


Deneysel almalar

Kullanlan Malzemeler

imento ve Uucu Kl

Deneysel almalarda Eskiehir imento Fabrikasnn retmi olduu TS EN 197-1
standartl CEM I 42.5 R Portland imentosu ve CEM II/B-M (P-L) 32.5 R Portland
Kompoze imentosu kullanlmtr. CEM II/B-M (P-L) imentosu toplam olarak
ktlece % 21-35 orannda doal puzolan ve kalker iermektedir. CEM I 42.5 R ve CEM
II/B-M (P-L) 32.5 Rnin zgl arlklar srasyla 3.14 ve 2.85dir. Deneylerde
Tunbilek Termik Santraline ait F snf uucu kl (UK) kullanlmtr. Bu imentolara
ve uucu kle ait kimyasal ve fiziksel analiz sonular Tablo1de gsterilmitir.

Agregalar

Deneylerde Eskiehir-Osmaneli kumu ve St Zemzemiye krmatalar kullanlmtr.
Agregalarn en byk tane bykl 31.5 mmdir. Yaplan deneyler sonucunda
kumun, krmata I ve krmata IInin zgl arlklar sras ile 2.62, 2.71 ve 2.71 olarak
bulunmutur. Skk birim hacim arlklar ise sras ile 1550, 1720 ve 1770 kg/m
3

olarak bulunmutur. Karm granlometrisinde kum, krmata I ve krmata II srasyla
% 35, 30 ve 35 oranlarnda kullanlmtr.
302
Tablo 1 imentolarn ve uucu kln kimyasal ve fiziksel zelikleri.
imento Tipi Kimyasal
Bileim, % CEM I 42.5R CEM II/B-M(P-L)32.5R
Uucu
Kl
SiO
2
20.74 30.88 58.25
Al
2
O
3
5.68 8.01 16.66
Fe
2
O
3
4.12 3.57 12.91
CaO 63.70 47.78 1.95
MgO 1.22 1.30 5.08
Na
2
O 0.17 0.12 0.33
K
2
O 0.53 1.33 1.37
SO
3
2.29 1.67 0.41
Cl 0.019 0.011 0.002
Kzdrma kayb 1.34 6.20 2.09
znmeyen Kalnt 0.57 0.27 -
Serbest Kire 1.29 1.31 0.16

Demir Donatlar ve NaCl zeltisi

Korozyon deneylerinde kullanlan donatl beton numunelerin hazrlanmasnda 14 mm
apnda nervrl S 420a betonarme elii kullanlmtr. TS 708e gre bu eliin en
dk akma dayanm 420 MPa, en dk ekme dayanm 500 MPadr. Korozyon
deney dzeneindeki NaCl zeltisinde sanayi tipi sodyum klorr tuzu kullanlmtr.

Karm Oranlar

Hazrlanan beton karmlarnda CEM II/B-M (P-L) 32.5 R ve CEM I 42.5 R olmak
zere iki farkl tip imento kullanlmtr. Her bir imento yerine arlka % 0, 10 ve 20
orannda uucu kln kullanld seriler retilmitir. retilen numuneler 28 ve 180 gn
olmak zere iki farkl kr sresinde tutulmutur. 1 m
3
betonda kullanlan malzeme
miktarlar Tablo 2de gsterilmitir.

Tablo 2 1 m
3
betonun karm oranlar (kg/m
3
).
imento
Tipi
UK,
%
imento Kum
Krma
Ta I
Krma
Ta II
Su UK
kme,
cm
0 300 678 603 704 150 --- 9
10 270 675 601 701 150 30 11
CEM I
42.5 R
20 240 672 598 698 150 60 12
0 300 669 593 692 150 --- 9
10 270 667 591 690 150 30 10
CEM
II/B-M
32.5 R
20 240 665 590 688 150 60 13
*Karmlarda balayc arlnn % 0.4 orannda sperakkanlatrc katk kullanlmtr.

Hazrlanan Numune Tipleri ve Yaplan Deneyler

retilen numunelerin mekanik zeliklerini belirlemek iin basn, yarmada-ekme ve
korozyona kar dayanklln belirlemek amacyla betonarme eleman eklinde retilen
numunelerde hzlandrlm korozyon deneyleri yaplmtr. Basn deneyleri
150x150x150 mm boyutlarndaki kp numuneler, yarmada-ekme deneyleri 150x300
303
mm boyutlarnda silindir numuneler zerinde yaplmtr. Hzlandrlm korozyon
deneyleri ise ierisine 14lk bir donatnn 250 mmlik blmnn gmld 150
mm apnda, 300 mm boyundaki silindir numuneler zerinde yaplmtr. Btn
numuneler dkmden 24 saat sonra kalplarndan kartlm 20 2 Cdeki su
havuzlarna konulmutur. Betonarme numunelerde akta kalan donatlara herhangi bir
koruyucu kaplama uygulanmadan numuneler su havuzlarna koyulmutur. Su
havuzlarnda bekletilen numuneler zerinde basn ve hzlandrlm korozyon deneyleri
28. ve 180. gnlerde yaplm yarmada ekme deneyleri ise 28. gnde yaplmtr.

Hzlandrlm Korozyon Deney Dzenei

Hzlandrlm korozyon deneyi betonun geirimlilik zellii hakknda dolayl olarak
bilgi veren bir yntemdir. Bu deney dzenei doru akm kapasiteli bir g kayna,
verilerin toplanmasnda kullanlan bir data logger, ierisinde % 4lk NaCl zeltisi ve
iki adet paslanmaz elik plaka bulunan bir plastik kap ve deney numunesinden
olumaktadr. Deney dzenei ekil 1de gsterilmitir.

150 mm
Plastik Kap
Paslanmaz elik Plaka
% 4 NaCl zeltisi
14lk elik Donat Betonarme Eleman
G kayna
3
0
0

m
m

5
0

m
m

+
_
Data
Logger
10
ekil 1 Hzlandrlm korozyon deney dzenei.

Sisteme sabit 30 volt gerilim uygulayan doru akm kaynann pozitif kutupuna donat
ubuu (alan elektrot) ve negatif kutupuna plakalar (kart elektrot) olacak ekilde
balanmlardr. Bu devrede donat ubuu anot, plakalar katod ve NaCl zeltisi de
elektrolit grevini grmektedir. Hzlandrlm korozyon deney dzeneinde doru akm
g kaynana bal numunelere hasar oluuncaya kadar potansiyel uygulanmtr.
Hasar oluumlar gzle kontrol edilmitir. Hasar oluum sreleri belirlenirken lt,
numune yzeyinde veya yan yzeylerinde 0.5-1 mm mertebesinde atlak oluumu
olarak belirlenmitir. Bylece numunelerde oluan hasar sreleri belirlenmitir. 0.5-1
mm mertebesinde atlak oluumu ile ilgili numune takibe alnm ve korozyon
akmlarnda ani artlar gzlemleyebilmek iin deneyler bir sre daha devam
ettirilmitir. Ayrca hzlandrlm korozyon dzeneinde her bir hazneden geen
korozyon akm deerleri her 5 dakikada bir data logger tarafndan toplanm ve
korozyon akm grafikleri izilmitir.


304
Deney Sonular ve Deerlendirilmesi

Basn, Yarmada-ekme Dayanm ve Hasar Oluum Sresi Sonular

Tablo 3te basn, yarmada-ekme dayanm sonular ve hzlandrlm korozyona
uratlan numunelerdeki hasar oluum sreleri verilmitir. Basn dayanm sonular 28
ve 180 gnlk numunelerde genel olarak incelendiinde, CEM I 42.5 R imentosu ile
retilen numunelerin basn dayanm sonularnn CEM II/B-M 32.5 R imentosu ile
retilen numunelerin basn dayanm sonularndan daha yksek olduu grlmektedir.
Uucu kl miktarnn art ile birlikte 28 gnlk basn dayanm sonularnn azald
grlmektedir. Bunun nedeni UK gibi mineral katklarn puzolanik reaksiyonlarn 28.
gnde tam olarak tamamlayamamasndandr (Erdoan, 2003). 180 gnlk baz serilerde
UK miktarnn art ile birlikte basn dayanmlarnn artt grlmektedir. Her iki
imento ile retilen betonlarda kr sresinin artmas ile birlikte UK puzolanik
reaksiyonlarn tamamlam ve basn dayanmlarnda artlar olmutur. Tablo 3 genel
olarak incelendiinde CEM I 42.5 R imentosu ile retilen numunelerin yarmada-ekme
dayanmlar birbirine olduka yakn kmtr. En dk dayanmlar CEM II/B-M (P-L)
32.5 R imentosu ile retilen serilerden elde edilmitir. UK miktarnn art ile birlikte
CEM II/B-M (P-L) 32.5 R imentosu ile retilen serilerde yarmada-ekme dayanmlar
azalrken dier imento ile retilen serilerde artmtr. Hzlandrlm korozyon deneyi
sonrasnda numuneler iinde bulunan donatlar korozyona uram ve numunelerde
hasarlar olumutur. Hasara urayan numunelere ait grntler ekil 2de gsterilmitir.
Korozyon rnlerinin (pasn) hacmi, korozyonda rol alan demirin hacminden 3-8 kat
daha byk olduundan bu pas rnleri sertlemi betonun ierisinde ok byk
gerilmeler oluturmaktadr. Artan i gerilmeler karsnda sertlemi beton atlayp
paralanmaktadr (Erdoan, 2003; Yzer ve di., 2003; Topu ve Boa, 2006).

Tablo 3 Basn, yarmada-ekme dayanm ve hasar oluum sreleri.
Basn Dayanm
MPa
Hasar Oluum Sresi
Saat/Gn
imento Tipi
UK
%
Yar.-ekme
Dayanm
MPa
28
gnlk
180
gnlk
28
gnlk
180
gnlk
0 2.36 36.7 38.9 291/12.13 368/15.33
10 2.24 33.8 41.6 311/12.96 381/15.88
CEM II/B-M
32.5 R
20 1.80 31.2 38.3 325/13.54 394/16.42
0 3.20 46.5 48.2 279/11.63 303/12.63
10 3.34 43.7 49.2 310/12.92 324/13.50
CEM I 42.5
R
20 3.42 42.6 48.1 319/13.29 327/13.63


ekil 2 Hasar oluan numunelere ait grntler.
305
Tablo 3 incelendiinde genellikle, UK miktarnn ve kr sresinin artmas ile birlikte
orozyon Akm Sonular
e CEM I 42.5 R imentolar ile retilen, imento yerine
hasar oluum sreleri artmaktadr. Hasar oluum sreleri 11 ile 17 gn arasnda deiim
gstermektedir. 28 ve 180 gn boyunca kr edilen numunelerin hasar oluum sreleri
incelendiinde CEM II/B-M 32.5 R imentosu ile retilen numunelerden daha iyi
sonular elde edilmitir. Kr sresinin uzamas ile birlikte uucu kln kirele
reaksiyona girerek oluturduu CSH jeli miktar daha da artarak betonlarn
geirimsizlii iyice artmtr. Sonu olarak betonlar daha geirimsiz hale geldiklerinden
dolay hasar oluum sreleri uzamtr. Beton basn dayanmlar ile geirimlilik
arasnda genel olarak bir iliki vardr. Basn dayanm yksek olan betonlarn
geirimliliinin daha dk olduu bilinmektedir (Erdoan, 2003; Topu, 2006a, 2006b,
2006c). Basn dayanm yksek olan ve dolaysyla geirimlilii dk olan betonlara
Cl
-
iyonlar daha ge srelerde girecek ve hasar oluum sreleri uzayacaktr. Ancak
Tablo 3de CEM II/B-M 32.5 R imentosu ile retilen betonlarn basn dayanmlar
daha dk olmasna ramen hasar oluum sreleri daha uzun olarak elde edilmitir.
Ancak yaplan almalarda uucu kl, yksek frn crufu, silis duman ve puzolanlarn
klor iyonunu balayp klor geirimliliini azaltt bilinmektedir (Yeau ve Kim, 2005;
Hossain ve Lachmi, 2004; Shah and Ahmad, 1994; Hussain and Rasheeduzzafar, 1994).
CEM II/B-M (P-L) 32.5 R kompoze imentosu ile retilen betonlar yksek oranda
puzolanik reaksiyona girmemi doal puzolan ve uucu kl iermeleri sebebiyle daha
boluklu ve geirimli olmalarna ramen, bunlarn klor iyonunu balamalarndan dolay
bu betonlarda klor geirimlilii daha dk olmutur. Klor geirimliliinin dk
olmasndan ve klor iyonlarnn balanmasndan dolay betonlarda korozyon nedeniyle
oluan hasar sreleri uzamtr. Hasar oluum sreleri incelendiinde rnein CEM
II/B-M 32.5 R imentosu ile retilen ve 180 gn boyunca kr uygulanan serilerde UK
miktarnn artmas ile birlikte hasar oluum sreleri 15.33, 15.88 ve 16.42 gn olarak
bulunurken bu seriler 28 gn boyunca kr edildiinde hasar oluum sreleri 12.13,
12.96, 13.54 gn olarak bulunmutur. Bu sonulara gre UK miktarnn artmas ile
birlikte hasar oluum srelerinde belli artlar olmu fakat bu art miktarlar birbirine
olduka yakndr. Yaplan bir almada da portland imentosu yerine kullanlan UK
miktarnn artmas ile birlikte numunelerde oluan hasar srelerinin birbirine ok yakn
deerler ald grlmtr (Ha ve di., 2007). Ancak kr srelerinin arttrlmas ile
birlikte hasar oluum srelerindeki artlarn daha anlaml olduu gzkmektedir.

K

EM II/B-M (P-L) 32.5 R v C
arlka % 10, 20 orannda UK kullanlan ve 28, 180 gn boyunca kr uygulanan
numunelerin zamana karlk korozyon akm deerleri ekil 3 ve 4te gsterilmitir.
ekil iindeki 32.5 ve 42.5 saylar imento tiplerini gstermektedir. % 0, 10 ve 20
oranlar da imento yerine kullanlan uucu kl miktarn gstermektedir. Hzlandrlm
korozyon deneyleri her bir seri iin 2 adet numune zerinde yaplmtr. Zamana bal
korozyon akm deiimleri her iki numunede de birbirine benzer davran
gsterdiinden iki deerin ortalamas alnarak korozyon akmlar elde edilmitir. ekil 3
incelendiinde CEM II/B-M (P-L) 32.5 R ve CEM I 42.5 R imentolar ile retilen
betonlarda imento yerine kullanlan uucu kl miktarnn artmas ile birlikte korozyon
akmlarnn azald 2, 3, 5 ve 6 erilerinden grlmektedir. Elde edilen bu sonulara
gre uucu kl kullanmnn olduka yararl olduu gzkmektedir. Uucu kln klor
iyonlarn balad yaplan almalarda da belirtilmitir (Shah and Ahmad, 1994;
Hussain and Rasheeduzzafar, 1994). Uucu kl ieren betonlarn balangta daha
dk akm ekmesinin bir nedeni de uucu kll betonlarn elektriksel direnlerinin
daha yksek olmasdr. Uucu kln klor iyonlarn balamas ile korozyon akmlar
306
ekil 3de grld gibi azalmtr. rnein CEM II/B-M (P-L) 32.5 R imentosu ile
UK katksz olarak retilen betonlar balangta 0.05 A akm ekerken, % 20 UK katkl
betonlar 0.02 A akm ekmektedirler. CEM I 42.5 R imentosu ile UK katksz olarak
retilen betonlar balangta srasyla 0.18 A akm ekerken, % 20 UK katkl betonlar
0.06 A akm ekmektedirler.
0,00
0,10
0,20
0,30
32.5 %0 (1)
0 50 100 150 200 250 300 350
Zaman, saat
K
o
r
o
z
y
o
n

A
k

,

A





.
32.5 %10 (2) 32.5 %20 (3)
42.5 %0 (4) 42.5 %10 (5) 42.5 %20 (6)

ekil 3 Korozyon akmnn zamanla deiimi (28 gnlk).
ekil 4 incelendiinde CEM I 42.5 R imentosu ile UK katksz olarak retilen
betonlarn 0.1 Ain zerinde korozyon akm ektikleri grlmektedir. Dier
numunelerin hepsi balangta 0.1 Ain altnda korozyon akm ekmektedirler. ekil
4den grld gibi imento yerine % 10 ve 20 orannda UK kullanm ile korozyon
akmlarnn olduka dt grlmektedir. Ancak en iyi sonular CEM II/B-M (P-L)
32.5 R imentosu yerine arlka % 10 ve 20 orannda UK kullanlan ve CEM I 42.5 R
imentosu yerine arlka % 20 UK kullanlan serilerden elde edilmitir.
0,00
0,10
0,20
0,30
32.5 %0 (1)
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Zaman, saat
K
o
r
o
z
y
o
n

A
k

,

A





.
32.5 %10 (2) 32.5 %20 (3)
42.5 %0 (4) 42.5 %10 (5) 42.5 %20 (6)

ekil 4 Korozyon akmnn zamanla deiimi (180 gnlk).
3
4
5
1
2
6
4
5
1
2
3
6

307
CEM II/B-M (P-L) 32.5 R imentosu ile retilen betonlarn 180 gnlk kr ile yeni
rlk Kayb Sonular
zlandrlm korozyon deneyleri sonrasnda hasara uram betonlar yarlm ve
CSH jelleri olumu ve betonlarn geirimlilii iyice azalmtr. Bu yzden daha az Cl
-
iyonu donatya ulam ve korozyon akmlarnda artlar grlmemitir. CEM I 42.5 R
imentosu ile retilen ve 180 gn boyunca kre uratlan numuneler % 0, 10 ve 20
orannda UK ierdiklerinde srasyla 0.12, 0.08 ve 0.04 Alik korozyon akmlar
ekerken ayn seriler 28 gn boyunca kre uratldnda srasyla 0.18, 0.12 ve 0.09
Alik akm ekmektedirler. Bu sonulara gre kr sresinin art ile birlikte
numunelerin ekmi olduu korozyon akmlarnn azald grlmektedir. ekil 3 ve
4teki 4 numaral eri ile gsterilen CEM I 42.5 R imentosu ile UK katksz olarak
retilen betonlarda grlen ani akm artnn nedeni bu numunelerde oluan atlaklarn
2-3 mm mertebesine ulamas ile birlikte Cl
-
iyonlarnn donatya direkt olarak
ulamasdr. Dier numunelerde 0.5-1 mm mertebesinde atlak olumu ancak 2-3 mm
mertebesinde atlaklar olumamtr. Deneylere son verilmeyip devam ettirili olsayd
bu numunelerde de bu ani artlar gzlemlenebilecekti. rnein CEM II/B-M (P-L) 32.5
R imentosu ile uucu kl iermeyen 28 gn kr edilmi betonda 0.5-1 mm
mertebesinde atlak 291 saat gibi bir srede elde edilmi olmasna ramen ani akm
artnn gzlemlenebilmesi iin deney 340 saate kadar devam ettirilmi fakat ani akm
art gzlemlenememitir.

A

H
ierisinden donatlar kartlmtr. Daha sonra korozyona uram bu donatlar Clarke
zeltisi ile temizlenmitir. Clarke zeltisi 1000 mL HCl, 24 g Sb
2
O
3
ve 71.3 g
SnCl
2
.2H
2
Odan olumaktadr. Bu zelti ile donatlarda korozyon nedeniyle oluan pas
rnleri giderilmitir. Sonrasnda donatlar tartlm ve oluan arlk kayplar
bulunmutur. Farkl beton karmlarnn ierisindeki donatlarn korozyona uramas
sonucu oluan arlk kayplar ekil 5te gsterilmitir.

0
1
2
3
4
5
6
7
32.5 %0 32.5 %10 32.5 %20 42.5 %0 42.5 %10 42.5 %20
Karm Tipi
A

r
l

k

K
a
y
b

,

%
28 gnlk
180 gnlk

ekil 5 Farkl beton karmlarnda korozyona urayan donatlarn arl plar.
ekil 5 genel olarak incelendiinde imento yerine kullanlan UKnn artmas ile
k kay

birlikte donatlardaki arlk kayb miktarlarnn azald gzkmektedir. CEM I 42.5 R

imentosu ile retilen numunelerin iinde korozyona urayan donatlarn arlk
kayplarnn CEM II/B-M (P-L) 32.5 R imentosu ile retilen numunelerin ierisinde
korozyona urayan donatlardan daha fazla olduu grlmtr. Kr sresinin artmas
ile birlikte baz serilerde arlk kayplar azalrken baz serilerde ise artmtr.



308
Akma ve ekme Dayanm Sonular
ine 40 cmlik donatnn orozyon numuneleri 15x30 cmlik silindir numunelerin ieris K
25 cmlik ksm gmlerek retilmitir. Bu yzden korozyon donatnn 25 cmlik
ksmnda olumutur. Btn donatlarda korozyon nedeniyle oluan pas rnleri
temizlendikten sonra oluan arlk kayplar bulunmu ve sonrasnda 40 cmlik
donatnn 15 cmlik korozyona uramayan ksm kesilmitir. Bylece 25 cm boyunda
korozyona uram ekme deneyi numuneleri hazrlanmtr. Bu numuneler zerinde
ekme deneyleri yaplm ve numunelerin akma ve ekme dayanmlar elde edilmitir.
ekme deneyleri sonrasnda korozyona uram donatlarn ekme dayanmlar
hesaplanrken donatlarn incelmi kesiti yerine gerekli karlatrmalarn yaplabilmesi
iin orijinal kesit kullanlmtr.

300
350
400
450
500
550
Kontrol 32.5 %0 32.5 %10 32.5 %20 42.5 %0 42.5 %10 42.5 %20
Karm Tipi
A
k
m
a

D
a
y
a
n

,

M
P
a
28 gnlk
180 gnlk

ekil 6 Farkl beton karmlarnda korozyona urayan donatlarn akma dayanm.
ekil 6da karm tiplerinde gsterilen kontrol ifadesinin anlam hi korozyona
uramayan donat grubunu gstermektedir. ekil 6 genel olarak incelendiinde
korozyon nedeniyle akma dayanmlar kontrol grubuna gre neredeyse btn serilerde
dmtr. CEM II/B-M (P-L) 32.5 R imentosunun kullanld serilerde akma
dayanm dlerinin daha az olduu grlmtr. imento yerine kullanlan UK
miktarnn art ile akma dayanmlarnda iyilemeler olduu grlmektedir. Kr
sresinin artmas ile birliktede akma dayanmlar daha iyi sonular vermitir.

400
450
500
550
600
650
700
750
Kontrol 32.5 %0 32.5 %10 32.5 %20 42.5 %0 42.5 %10 42.5 %20
Karm Tipi

e
k
m
e

D
a
y
a
n

,

M
P
a
28 gnlk
180 gnlk

ekil 7 Farkl beton karmlarnda korozyona urayan donatlarn ekme dayanm.
ekil 7 incelendiinde UK miktarnn ve kr sresinin art ile birlikte ekme
dayanmlarnn artt gzkmektedir. CEM II/B-M (P-L) 32.5 R imentosu ile retilen
serilerde ekme dayanmlarnn daha iyi olduu gzkmektedir. CEM II/B-M (P-L)
309
32.5 R imentosu ile retilen betonlarn iindeki donatlarn korozyon nedeniyle arlk
kayplar ekil 5de grld gibi dier imentolarla retilen betonlarn iindeki
donatlara gre daha az olmutur. Bylece bu donatlarn kesit kayplar da daha az
olmutur ve dolaysyla ekme dayanmlar daha yksek olarak elde edilmitir.

Sonular ve neriler

retilen numunelerin basn dayan asyla birlikte artmtr.
Kaynaklar

nn, K.Y., H.S. Jung, H.S. Kim, S.S. Kim, H.Y. Moon (2006) Effect of calcium nitrite-
mlar kr sresinin artm
CEM I 42.5 R imentosu ile retilen betonlarda en yksek basn dayanm sonular
elde edilmitir. Sonular genel olarak incelendiinde, kr sresinin ve imento yerine
kullanlan UK miktarnn artmas ile birlikte betonarme elemanlarda korozyon
nedeniyle oluan hasarlarn sresi uzamtr. UK miktarnn artmas ile birlikte hasar
oluum srelerinde belli artlar olmu fakat bu art miktarlar birbirine olduka
yakndr. Ancak kr srelerinin arttrlmas ile birlikte hasar oluum srelerindeki
artlarn daha anlaml olduu gzkmektedir. Numunelerin ektikleri korozyon
akmlarna bakldnda da uucu kl miktarnn art ile birlikte korozyon akmlarnn
dt grlmektedir. Arlk kayb, akma ve ekme dayanm sonularna
bakldnda da en iyi sonular CEM II/B-M (P-L) 32.5 R imentosunun ierisinde
korozyona urayan donatlardan elde edilmitir. Sonu olarak beton retiminde
kullanlan imento tipi ve uygulanan kr sresi betonlarn iinde gml donatnn
korozyonunu nemli lde etkilemektedir. Yaplan btn deneyler sonucunda
korozyona kar dayankllk asndan CEM II/B-M (P-L) 32.5 R tipi imento
kullanmnn ve kr srelerinin arttrlmasnn olduka yararl olaca grlmtr.

A
based corrosion inhibitor in preventing corrosion of embedded steel in concrete. Cement
and Concrete Research, Vol. 36, No. 3, pp. 530-535.

lsener, B. (2005) Corrosion rate of steel in concreteMeasurem E ents beyond the Tafel
law. Corrosion Science, Vol. 47, pp. 30193033.

rdoan, T.Y. (2003) Beton E . METU Press, Ankara, Turkiye.

neyisi, E., T. zturan, M. Gesolu (2007) Effect of initial curing on chloride ingress G
and corrosion resistance characteristics of concretes made with plain and blended
cements. Building and Environment, Vol. 42, No. 7, pp. 2676-2685.

rten, A.A., K. Kayakrlmaz, M. Erbil (2007) The effect of thiosem G icarbazide on
corrosion resistance of steel reinforcement in concrete. Construction and Building
Materials, Vol. 21, pp. 669676.

a, T.H., S. Muralidharan, J.H. B H ae, Y.C. Ha, H.G. Lee, K.W. Park, D.K. Kim (2007)
Accelerated short-term techniques to evaluate the corrosion performance of steel in fly
ash blended concrete. Building and Environment, Vol. 42, pp. 7885.

ossain, K.M.A. and M. Lachemi (2004) Corrosion resistance and chloride diffusivity H
of volcanic ash blended cement mortar. Cement & Conc. Res. Vol. 34, pp. 695-702.

ussain, S.E., Rasheeduzzafar (1994) Corrosion resistance performance of fly ash H
blended cement concrete. ACI Materials Journal, Vol. 91, No. 3, pp. 264-272.

310
Parande, A.K., B.R. Babu, M.A. Karthik, K.K.D. Kumaar, N. Palaniswamy (2006)
Study on strength and corrosion performance for steel embedded in metakaolin blended
concrete/mortar. Construction and Building Materials (Article in press)

Parthiban, T., R. Ravi, G.T. Parthiban, S. Srinivasan, K.R. Ramakrishnan, M. Raghavan
(2005) Neural network analysis for corrosion of steel in concrete. Corrosion Science,
Vol. 47, pp. 16251642.

Sakr, K. (2005) Effect of cement type on the corrosion of reinforcing steel bars exposed
to acidic media using electrochemical techniques. Cement and Concrete Research, Vol.
35, pp. 1820-1826.

Saraswathy, V. and H.W. Song (2007) Improving the durability of concrete by using
inhibitors. Building and Environment, Vol. 42, No. 1, pp. 464-472.

Shah, S.P., S.H. Ahmad (1994) High performance concretes and applications. Hodder
Headline Group, London.

Sideris, K.K. and A.E. Sava (2005) Durability of mixtures containing calcium nitrite
based corrosion inhibitor. Cement & Concrete Composites, Vol. 27, pp. 277287.

Topu, .B., A.R. Boa (2006) Uucu kll betonlarda donat korozyonunun
hzlandrlm yntem ile aratrlmas. 3. Ulusal Yap Malzemesi Kongresi ve Sergisi,
stanbul, Turkiye, s. 132-143.

Topu, .B. (2006a) Beton. Uur Offset, Eskiehir, Turkiye.

Topu, .B. (2006b) Beton Teknolojisi. Uur Offset, Eskiehir, Turkiye.

Topu, .B. (2006c) Yap Malzemesi ve Beton. ahvar Offset, Eskiehir, Turkiye.

Yeau, K.Y. and E.K. Kim (2005) An experimental study on corrosion resistance of
concrete with ground granulate blast-furnace slag. Cement and Concrete Research, Vol.
35, pp. 13911399.

Yzer, N., F. Akz, N. zhendeki (2003) Korozyon nedeni ile beton rty atlatan
donatdaki kesit kaybnn belirlenmesi. MO Teknik Dergi, Cilt 14, s. 2923-2934.
311




312
Yzer Deniz Tatlarnda ve Offshore Yaplarnda Beton
Kullanm


Reyhan zsoysal Yaln nsan
T, Gemi naat ve Deniz Bilimleri
Fakltesi, Ayazaa Yerlekesi, Maslak -
stanbul
Tel: (0212) 2856411
E-Posta: reyhanoz@itu.edu.tr
T, Gemi naat ve Deniz Bilimleri
Fakltesi, Ayazaa Yerlekesi, Maslak
stanbul
Tel: (0212) 2856409
E-Posta: unsany@itu.edu.tr



z

Gnmzde, gerek betonarme gerekse elik yap sistemlerinde kullanlan bir yap
malzemesi olan beton; retiminin kolayl, istenilen eklin verilebilmesi, yksek basn
dayanm ve ekonomik olmas nedeniyle ina sektrlerinde tercih edilmektedir. Gemi
ina ve denizcilik sektrnde de beton; duba ve tekne yapmnda, kk veya byk
tonajl gemilerin yanat, dolum ve boaltm yapt iskele ve limanlarda, mendirekler
ve marinalarda, LPG/LNG ikmal istasyonlar ile petrol ve doalgaz sondaj yapan
platform yaplarnn inasnda kullanlmaktadr.

Trkiyede, ekonomideki bymeye, deniz tamaclna verilen neme ve yaam
artlarndaki gelimelere bal olarak ok sayda liman ve iskele ina edilmektedir. Hzl
bir ekilde artan enerji kullanm, yeni LPG/LNG ikmal istasyonlarnn (terminallerinin)
inasn, gerek karada ve gerekse denizde petrol ve doal gaz arama almalarnn
hzlandrlmasn gndeme getirmektedir. Bu noktada deniz yaplarnda yap malzemesi
olarak kullanlan betonun; deniz artlarna dayanm, ucuz bakm masraf, yapsal
dzenlemelerde eitlilik, ok dk (cryogenic) scakllklara mkemmel diren,
patlama, yangn ve gemi/tekne arpmalarna kar gl diren, ilevselliini deniz
artlarnda iyi muhafaza gibi zelliklerini n plana kartmaktadr.

Bu bildiride, beton yap malzemesine, gemi ina ve denizcilik sektr asndan
deinilecek, beton gemiler ve ak deniz platformlarnda ana yap malzemesi olarak
kullanlan betonun avantaj ve dezavantajlar zetlenecektir. Daha sonra, Ukrayna klas
belgesine sahip Kocaeli-Karamrselde hizmet veren 35x12x3 boyutlarndaki yzer
beton iskelenin istenilen operasyon artlarnda gvenli alma analizine ait bilgiler
verilecektir. Yzer iskelenin yap malzemesi betondur. Klas belgesine sahip beton
malzemesine ait veriler bu bildiride sunulacaktr. Bildiride, analiz aamasnda hangi
yklerin ele alnd, gvenli almann salanabilmesi iin ne gibi analizlerin yapld
zetlendikten sonra, deniz dibine balama sistemlerinde kullanlan sinker (zincir
sistemini deniz dibinde tutan beton blok) betonlarna deinilecektir.

Anahtar szckler: Yzer iskele, Betonarme, Sinker betonu, Klas belgesi.

313
Giri

Gnmzde vazgeilemez bir yap malzemesi olan beton; kum, akl, mcr gibi taneli
mineral malzemeler (agrega) ile, balayc nitelikleri veren imento ve suyun
kartrlmas ve gerektiinde ek nitelikler kazandrmak iin baz katk maddelerinin
(kimyasal, mineral) eklenmesiyle retilen bir tatr. retiminin kolayl, yerel malzeme
kullanm, istenilen eklin verilebilmesi, yksek basn dayanm, yangna kar direnci,
ekonomik olmas gibi nedenlerle beton; zellikle ina sektrlerinde gemite olduu
gibi gnmzde de tercih edilen bir malzeme olmutur. Dnyada beton tketiminin
yaklak olarak 4 milyon m
3
civarnda olduu tahmin edilmekte olup, bu derece yksek
oranlarda tketilen dier bir malzemenin ise su olduu sylenmektedir (Yaman, 2007).

Taze halde ilenebilme, sertlemi halde yeterli mekanik mukavemet ve d ortam
etkilerine dayanm ve dayankllk (drabilite) beton malzemeden istenen vazgeilemez
zelliklerdir (Akman, 1992). Bunun dnda kullanm amacna bal olarak beton
malzemesinden anmaya, donmaya/zlmeye, ani scaklk deiimlerine dayankllk,
su altnda dkme elverililik gibi ek zellikler istenebilir. Yukarda zetlenmeye
allan zellikler etkin ypratc deniz ve evre artlarna maruz kalan deniz yaplarnn
inasnda da n plana kmaktadr. Deniz yaplar ina ileri bnyesinde; liman,
dalgakran inaatlarn, marinalar, deniz dolgular, ky tahkimat, mahmuz ilerini,
mendirekleri, yzer iskele, iskele ve rhtm inaatlarn, tersane ve/veya havuz inaatlar
ile ekek yeri inaatlarn, balk barnaklarn, denizalt iskelelerini, denizde kazk
ilerini, deniz st platform inaatlarn, deniz alt boru hatlarn, deniz ii tp
geitlerini, deniz dearj yaplarn, su alt kablo deme ilerini kapsamaktadr. Bu
deniz yaplarnn inaatnda ounlukla malzeme olarak yksek performansl beton,
betonarme, ngerilmeli beton, elik lifli beton kullanlmaktadr. Beton malzemelerden
ina edilen deniz yaplarndan;

Belirli ve/veya belirlenen kurallar erevesinde ina edilmesi,


na amacna ynelik istekleri servis mr boyunca karlamas,
Emniyet ve gvenilirlilik asndan benimsenmi, kabul grm ulusal ve/veya
uluslararas standartlar salamas beklenmektedir.

Gemi, deniz ve offshore endstrisinde uluslararas klas kurulular (loydlar) nemli bir
rol oynamaktadr. Bu kurulular son gelimelere ve yeni teknolojilere gre belirledikleri
ina kodlarna/kurallara ve standartlara; gemi, yzer havuz, yzer iskele, offshore v.b.
yaplarn uyup uymadn kontrol ederler. Yap veya sistemin kontrol aamas;
malzeme seiminden, ina ve retimine, yklerin belirlenmesine, kalite kontrol
testlerinin yaplmasna, lokal veya global analizlerin istenmesine kadar ok geni bir
yelpazede deneyimli uzmanlar tarafndan yaplmaktadr. Loydlar belirlenen ina
kurallarna, standartlara gre ina edilen yaplara klas belgesi verirler, bylece yapnn
yeterince gvenli bir ekilde ilev grebileceini belgelendirmi olurlar.

Bu bildiride, beton yap malzemesine, gemi ina ve denizcilik sektr asndan
baklacak, beton gemiler ve ak deniz platformlarnda kullanlan betonun avantaj ve
dezavantajlar zetlenecektir. Daha sonra; Ukrayna klas belgesine sahip Kocaeli-
Karamrselde hizmet veren 35x12x3 boyutlarndaki yzer beton iskelenin istenilen
operasyon artlarnda gvenli alma analizi ile sinker beton konusuna deinilecektir.
314
Beton Yaplar: Gemiler ve Ak Deniz Platformlar

Beton (betonarme) gemilerinin
balangc 1848 ylna dayanmaktadr.
Fransz Joseph Louis Lambot ferro-
beton teknolojisi kullanarak; ubuk
demirler zerine yerletirilen kmes
tellerle bir ereve oluturmu ve
bunun zerini kum imento harc ile
svayarak ekil 1de sunulan kay
ina etmitir.

Kaynak:http://www.concreteships.org/history/
ekil 1 1848de ina ettii ferro-beton kayk.

19. yzyln ikinci yarsnda bir ok tekne Lambotun teknolojisi ile retilmitir.
Betonarme, 20. Yzyln banda mavna ve duba inasnda kullanlmaya balanmtr.
lk uygulama bir talyan mhendisi, Carlo Gabelli tarafndan 1902 ylnda 50 tonluk bir
mavna ile balamtr. Deniz artlarnda alabilecek ilk beton mavna ise Norveli
mhendis, N.K. Fougner tarafndan 1917 ylnda denize indirilmitir. 182 DWT
(deadweight) tonluk 25.5 m uzunluunda Namsenfjord isimli mavna denemelerde
baarl olmutur.

I. Dnya Savanda; Alman denizaltlarnn
saldrs ile ok sayda ticaret filosu kaybeden
Amerika Birleik Devletleri elik sac askeri
amalara tahsis etmi, Acil Filo projesi ile 22
beton gemi yapm programlanm ve ancak
12 tanesi tamamlanarak denize indirilmitir.

Bu gemilerden en by; 130 m
uzunluundaki 6340 tonluk Selma gemisi
(ekil 2) en baarllarndan biri olmutur.
Kaynak:http://www.concreteships.org/history/
ekil 2 Selma gemisi.

Bu dnemde zel olarak ina edilen; 97 m uzunluundaki 4185 tonluk Faith gemisi,
okyanusta seyir edebilen ilk beton gemidir. (Erant, 1994).

Selmann yapmn tarihsel olarak nemli klan hususlardan birisi, bu geminin
betonlarnn genletirilmi eylden elde edilen hafif agregayla yaplm olmasdr.
Genletirilmi eyl agregas, tayc hafif beton yapmnda ilk olarak bu gemi iin
kullanlmtr. Beton karmnda bir miktar diatomlu toprakta yer almtr. Hafif agrega
kullanlarak retilen betonlarda 38 MPa basn dayanm ve 23000 MPa elastik modl
elde edilmitir. Geminin yapmyla beton dnyasna giren bir baka yenilik, yapm
esnasnda kullanlan betonlar iin ilk kez kme deneyi uygulamasdr (Erdoan ve
Erdoan, 2006).

Savan sona ermesi ticaret filosunun artmasna ve beton gemi yapmnn durmasna
neden olmutur. 1922 ylndan sonra yeni bir beton gemi ina edilmemi, betonun tekne
malzemesi olarak kullanlmasnda hibir gelime olmamtr. II. Dnya savann patlak
vermesi ile beton gemi inas yeniden gndeme gelmitir. 1941-1945 yllar arasnda
Amerikada projelendirilen 700 000 DWTluk beton gemiden 480 000 DWTluk ksm
315
yaplmtr. elikten azami tasarruf salama giriimlerine paralel olarak 1940 yllar
balarnda Almanyada retilen 500 tonluk bir dubaya n gerilme teknikleri
uygulanmtr. II. Dnya savandan sonra ngerilmeli betondaki gelimeler
erevesinde bilinen donat yerine atlaklarn geciktirilmesi ve en aza indirilmesi
amacyla yksek ekme mukavemetli eliin kullanlmas beton gemi yapmna yeni bir
boyut kazandrmtr (Erant, 1994).

Beton gemilerin gvdesinde ve gvertesinde oluan titreimlerin, elik
gemilerindekilerden daha az olmas, beton geminin yapmnn olduka ksa srede
tamamlanmas ve bakm masraflarnn ucuz olmas, iyi tasarlanm ve yaplm bir
beton geminin denizde karlaaca gerilmelere ok iyi dayanm gstermesi gibi
avantajlar olduu daha sonradan yaplan aratrmalarla belirlenmi olmasna ramen
20. yzyln ikinci yarsndan itibaren zellikle tanker, konteyner, tr yksek yk
kapasitesine sahip, uzun mesafede seyir eden gemilerin inasnda elik malzeme n
plana kmtr. Bunun en byk nedeni beton gemilerin toplam arlnn elik
gemilerinden daha fazla olmasdr. Belirlenen hzda seyir edebilmek iin beton
gemilerde daha byk makine seimine ihtiya duyulmas, ve zellikle daha az yk
tama kapasitelerine sahip olmalar gelmektedir.

II. Dnya Sava beraberinde teknolojik gelimelere neden olmu; zellikle enerjiye
olan ihtiyalarn karlanmas noktasnda derin sularda, ykc, ar, etkin deniz ve evre
artlarnda, gvenli ve verimli ak deniz platformlarnn inasn gndeme getirmitir.
lk ak deniz platformu elik malzeme kullanlarak 1946 ylnda Meksika Krfezinde
ina edilmitir. Bu platform kydan 8 km uzaklkta, suyun 4.5 m derinliinde
almaktadr. O gnden bugne gelindiinde ak deniz platformlarnn yapsnda,
saysnda, ilevselliinde, tiplerinde bir takm deiiklikler ve yenilikler olmutur.
Gnmzde bir ak deniz petrol veya gaz platformundan; rezervin bulunmas, delme
ilemi, rnn kartlmas, depolanmas, ak denizde ykleme yaplmas ve
tanmas/nakledilmesi admlarn karlayacak biimde ina edilmesi istenmektedir.
Sabit (fixed) veya yzer (floating) olarak ina edilebilen ak deniz platformlarndan
yukarda sralanan ilevsellikleri genelde gemi tipi yzer platformlar karlamaktadr
(FPSO; floating, production, storage and offloading units). 21. yzyln balarna
gelindiinde dnyada 90 adet serviste bulunan, 20 adet ise inas devam eden gemi tipi
FPSO platformunun bulunduu grlmektedir (Paik ve Thayamballi, 2007)

lk FPSO tipi ak deniz platformu uygulamas Endonezyada 1976 ylnda ARCO
(Atlantic Richfield Corporation) iin ina edilmi olan, Ardjuna Sakti LPG yzen beton
terminalidir (LPG gemisi).

Ardjuna Sakti (ekil 3) ngerilmeli beton
kullanlarak ina edilen mavna eklindeki
platform; Java Denizindeki petrol
kuyularndan petrol ile birlikte kan ve
kullanlmadan yanan gazn iindeki
propan ve btan svlatrarak byk
tanklarda depolamak iin yaplmtr.
Teknenin uzunluu 140 m, genilii 41 m
ve derinlii 17 m olup, deplasman 65000
tondur. Sv gaz, 6s gverte zerinde,
dier 6s tekne iinde olan 12 tank
iinde depolanmaktadr.
ekil 3 Ardjuna Sakti LPG terminali.
316
Depolanan gaz miktar 60 000m
3
veya younluu 0.6 ton/m
3
olan gaz iin 36 000
tondur. Ardjuna Sakti 30 seneden fazla bir sredir kesintisiz LPG terminali olarak servis
vermektedir (Berner and Gerwick, 2001)

Ak deniz platformlarnn inasnda ana yap malzemesi olarak elik kullanm beton
(n gerilmeli beton) kullanma oranla daha fazladr. Bununla birlikte gnmzde; deniz
tabanna sabitlenmi ngerilmeli betondan ak deniz platformlar olarak ina edilen
(GBS, Gravity Base Structures) LNG terminallerinin says gnden gne artmaktadr.
Son yaplan aratrmalar; ana yap malzemesi olarak ngerilmeli beton kullanlarak ina
edilen ak deniz LNG terminallerinin elikten ina edilenlere oranla bir takm
avantajlar olduunu belirlemitir. Bunlar; LNG tanklarnn yerletirilmesinde geni
hacim, deniz artlarna dayanm, ucuz bakm masraf, yapsal dzenlemelerde eitlilik,
ok dk (cryogenic) scakllklara mkemmel diren, patlama, yangn ve gemi/tekne
arpmalarna kar gl diren, ilevselliini deniz artlarnda iyi muhafaza olarak
sralanabilir. Dier yandan, elie oranla rlatif olarak az deneyim, yksek kaliteli beton
imalat, imalat alannda kalite kontrol zorluklar, malzeme bozulmas, LNG sznts,
tekne arpmas, patlama, yangn gibi eitli kaza senaryolar iin tasarm deneyim
noksanl, nakil ve yerletirme prosedrnn belirlenmesi ve az sayda, yetersiz
tasarm kod ve kurallarn bulunmas LNG betonarme terminallerinin tasarm, ina, nakil
ve yerletirilmesindeki ana sorunlar olarak zetlenebilir (Jiang ve di., 2004).

Bir ok lkede; beton malzemeden ina edilmi/ina edilecek LNG/LPG ikmal
istasyonlar, eitli amalar iin ina edilen deniz platformlar, beton yzer havuzlar,
dubalar gibi deniz yaplarnda kullanlan beton yap malzemesinin zellikleri, yapnn
ina kurallar, maruz kalnan ykleri, gvenilirlilik ve emniyet kriterleri bir takm
kurallara balanmtr. Klas kurulularna (loydlar) ait bu kriterler kendi iersinde baz
farkllklar gstermesine ramen, temelde ayn amaca hizmet etmekte; gvenilir,
uygulanabilir, kabul edilebilir ve servis mr boyunca ilevselliini srdrebilir
olmasna ynelik uluslar aras standart ve ina kodlarn baz almaktadr. Son gnlerde
Trk Loydu (TL) beton malzeme kullanlarak ina edilecek ak deniz yaplarna
(Offshore Structures) ait kurallarn belirlenmesine ynelik almalar yapmaktadr. Bu
amala Alman Loydunun (GL) beton deniz yaplarna ait kurallar baz alnmakta; beton
malzemesinin retiminde kullanlan agrega, su ve katk maddelerinin seiminden, kalite
kontrolnde izlenecek yollara, beton malzemesi iin kabul edilen gerilmeekil
deitirme ilikilerinden, ykleme nedeniyle oluan gerilme durumlarna ait gvenlik
faktrlerinin belirlenmesine kadar geni bir yelpazede bir kontrol mekanizmas
kurulmakta, kurallar belirlenmektedir. Bylece Trkiyede beton malzemeden ina
edilen ak deniz yaplarnn belgelendirilmesi Trk Loydu (TL) tarafndan
yaplabilecektir. TL; ACI Standartlar 318-95, ACI Raporu 357 R-84, ngiliz
Standartlar BS 8110, ve dier loyd kurallar gibi standartlar ve kurallar baz alan
kendine ait gvenlik yaptrmlarn belirlemektedir. Trk Loydu Alman Standarlar DIN
1045 ve DIN 4227yi (EN 206-1, EN 445, EN 446, EN 447) kullanarak betondan ina
edilen deniz yaplarnn gerek tasarm, gerek analiz ve gerekse imalat aamasnda
gvenli tasarm artlarnn salanmasn isteyecek ve bu standart ve kurallarn
kapsamad zel ina durumlarnda yine loydun/loydlarn kabul edebilecei snrlar
iersinde ek bir takm kurallar gndeme alacaktr.




317
Yzer Beton skele

Bu blmde Ukrayna klas belgesine sahip Kocaeli-Karamrselde hizmet veren
35x12x3 boyutlarndaki yzer beton iskelenin (betonarme ponton) yaps hakknda
bilgiler sunulacak, yaplan gvenli alma analizinde izlenen yollar zetlenecektir.


ekil 4de ana boyutlar ve genel
plan verilen betonarme ponton
(duba) Ukrayna gemi klas ve tescil
hkmlerine gre ina edilmi ve
ekici gemi yardm ile (romorkr)
Kherson limanndan zmit limanna
getirilmitir. Sekiz adet suya
dayankl blmeye ayrlm olan
betonarme ponton niversal kullanm
amac iin imal edilmitir. u anda
betonarme ponton gvenli ricat
mekanizmas ile ek olarak donatlarak
yzer iskele olarak Kocaeli-
Karamrselde kullanlmaktadr.



Ponton gvdesi dona dayankl
betonarmeden imal edilmitir. Gvde
imalatnda slfata dayankl Portland
imento kullanlmtr. Betonarme
pontonun inasnda kullanlan
ykanm kum ve krma ta zelikleri
Tablo 1a-bde sunulmutur.

Pontonun d borda, yan ve ke
blme duvarlarnn kalnl 80 mm,
gverte 110 mm, dibi ise 120 mmdir.
Gvde para para ina edilmitir.
Demir iskelet iin scak haddelenmi
demir iskelet elii kullanlmtr.
Gvdeyi koruma amac ile ponton
boyunca, gverte seviyesine 133x8
mm apta elik yar borulardan
karaya yanama kirii (travers)
yerletirilmitir.
ekil 4 Yzer beton iskelenin (ponton) ana
boyutlar ve genel plan.

Tablo 1a Ykanm kum zellikleri.
Malzeme tanm
Ykanm Kum
rn miktar 667.5
ncelik modl 2.7
Dkme younluu,
kg/m
3
1407
Gerek younluu,
kg/m
3
2630
Nem oran, % 4
Tanecikler, en fazla
5-10 mm, %
1.25
Tanecikler, en az 10
mm, %
0.5
Kil,dip amuru, % 1.5
Paracklarda kil
oran, %
0.1
GOST No. 8735-88
Radyasyon snf I

318

Tablo 1b Krma ta zellikleri.
Krma ta tane ieriinin standartlara uygunluu
Kontrol elei
Delik ap,mm d 0.5(d+D)

D 1.25 D
Elekte kalanlar en az 90 en az 30
Ktle oran.%
En fazla 10 En fazla 0.5
Gerek:
En az 5-10 mm en fazla 100 en fazla 80
96 0.0

9.78 0.0
Krma ta fizik-mekanik zellikler (ortalama gstergeler)
Ana gstergeler Standart Gerek
Younluk, kg/m
3
En az 1100 1320
ne, levha eklinde taneler, % En fazla 35 27.3
Zayf cins taneler,% En fazla 5 1.9
Souk dayankl, devre En az 15 150
Toz ve kil paralar,% En fazla 1 0.27
Kil ierii, % En fazla 0.25 0
12-16 1200
Salamlk (krma ls)
(kayp 12.31)



Gvertede, pontonun burun ve
k ksmnda en fazla 22.5 mm
apta halatlar iin ikier
balama direi (baba)
bulunmaktadr. Pontonun k
ksmna apa demiri loalar
yerletirilmitir. Gvertede
400x600 ebatlarnda menholler
bulunmaktadr (ekil 5).







ekil 5 Beton iskelenin babalarnn, usturmaalarnn
ve donatlarnn grn.

Yzer beton iskelenin elde edilen veriler erevesinde yaplan gvenli alma analizi;
Temel tasarm (dizayn) yklerinin belirlenmesi,



Sabitleme (zincir ve halat boyu) parametrelerinin hesab,
Hidrostatik ve stabilite hesaplar,
Mukavemet hesaplar (statik yapsal analiz ) admlarndan olumaktadr.

Temel tasarm (dizayn) ykleri; beton yzer iskelenin, deiik evre koullar altndaki
davrann ve demirleme sistemi dizaynn etkileyen yklerdir ve dalga ykleri, rzgar
ykleri, aknt ykleri, gemi arpmasndan ve yaslanmasndan doan ykler olarak
gruplandrlmtr. Yzer havuzun ilev grecei blgeye ait veriler kullanlarak ekstrem
evre yk olarak, belirgin dalga ykseklii, H
S
= 4 m, rzgar deeri 60 Knot ve aknt
deeri 1.5 Knot kabul edilmitir (1 Knot = 0.5144 m/sn).
319
Dalga, rzgar ve akntnn tm ynlerden ayn olaslkla geldii varsaylmtr. Daha
sonra yzer beton iskele zerine gelen aknt, rzgar ve dalga ykleri hz ve yn
deikenlerine bal olarak geni bir dalm ele alnmtr. Ayrca; gemilerin yanama
veya arpma ykleri hesaplanm ve btn bu hesaplamalardan sonra beton iskelenin
ba ykleri elde edilmitir.

Temel tasarm (dizayn) ykleri hesaplandktan sonra beton iskelenin sabitlenmesi iin
balanma parametreleri incelenmi, zincir ve halat boyutlar belirlenmitir. Bu
aamadan sonra, beton iskelenin salanan veriler erevesinde hidrostatik ve stabilite
deerlendirmesi yaplm ve yzer beton iskelenin alma artlar iindeki durumu
incelenmitir. Ayrca beton yzer iskelenin herhangi bir nedenle yaralanmas sonucunda
stnde bulunan malzemelerin kayb veya insanlarn herhangi bir tehlike yaamas gibi
istenmeyen bir durumla karlamamak iin yzer beton iskelenin st tarafnn suya
girip girmedii ve yzer beton iskelenin ar trim yapp yapmad aratrlmtr.
Betonarme yzer beton iskelenin mukavemeti incelemesinde; ncelikle yapsal model
elde edilmi ve sonlu elemanlar yntemi ile statik yapsal analiz gerekletirilmitir.
Tasarm (dizayn) ykleri i) hidrostatik basn ii) dalga ykleri iii) gemi arpma yk
olarak ayr ayr hesaplanm ve en kt durum analizi erevesinde ykler toplanarak
yzer beton iskeleye uygulanmtr.

Yzer beton iskelenin arl kaldrma
kuvveti ile dengelenmitir. Dalga ve
gemi arpma yk etkisi ile teleme
etkisinin ke noktalardan babalar
vastasyla balanarak engellendii
dnlm ve bu durum yzer beton
iskelenin gverte ke noktalardan
X,Y,Z eksenleri dorultusunda
tutularak modellenmitir. Ke
noktalarda dnmeler ise serbest
braklmtr (ekil 6).







0
0
0
= 0
= 0
= 0
Y
X
Z
ekil 6 Snr koullar.

Yapnn mukavemet analizi yaplrken sonlu eleman modeli hazrlanmtr.
Modellemede sadece yzey elemanlar kullanlm ve malzeme olarak yalnzca beton
malzeme dikkate alnmtr. Yaplan hesaplamalar sonucunda beton iskelenin Von
Mises gerilme deerleri incelenmitir (ekil 7). Sonuta maksimum basn gerilme
deeri 11.2 N/mm
2
, maksimum kme deeri ise yaklak olarak 7 mm hesaplanmtr.
En yksek gerilme deerleri snr koulu uygulanan ke noktalarda olduu
grlmtr. Ke noktalarnda hesaplanan maksimum gerilme deerinin nedeni o
noktalarda uygulanan snr koullardr. Uygulanan snr koullar ise yzer beton
iskelenin babalardan halat ve zincirle balanmasn modellemektedir. Gerekte yzer
beton iskelenin o noktalarda hareketli olmas nedeni ile daha da kk gerilme deeri
beklenmelidir. Ayrca yzer beton iskele yapsnda babalarn bulunduu blgeler destek
elemanlar ile kuvvetlendirilmitir. Bunlara gre yzer beton iskelenin mukavemetinin
yukarda belirtilen kabuller erevesinde yeterli olduu sonucuna varlmtr. Ukrayna
belgeli betonarme ponton Trk Loydu klas belgesi alarak (yzer duba) u anda gvenli
bir ekilde yzer iskele olarak hizmet vermektedir. Ayrca, yzer iskelenin sabitlenmesi
iin betonarme blok kullanlmtr.


320

ekil 7 Yzer beton iskele genel grnm, Von Mises gerilme dalm.

Tablo 2 Betonarme blok, teknik zellikler.
60 mm. ZNCR
Chain

8 1 Z in ci r ( C
h ai n )
6.5 TON APA HHP AC14
90 mm HALKA
c ap 400 mm
Ring inside dia 400mm
60 m
m
. ZNCR
Chain
3 Adet 60 lk apa kilidi
Anchor Shackle
70 lik Kenter Kilit
70 lik Kenter Kilit
70 lik Kenter Kilit
70 lik Kenter Kilit
70 lik Zincir ( Chain )
5 Kilit X 27.5 m. = 137.5 m.
5 Adet 81 lik apa kilidi
Anchor Shackle
5 Ton apa
Conventional type Anchor
5 Ton apa
Conventional type Anchor
Ring inside dia 500mm
Halka
En az 160 x 500 ap
D tipi 1 Adet 81 lik kilit
D Type Shackle
Takm Frdnd
el Swiv
1 Adet 81 lik Kenter kilit
Shackle
3.40m Gemi Balama amandras
Mooring Buoy
Deniz Seviyesi
Sea Level
260 lk apa kilidi
Anchor Shackle
260 lk apa kilidi
Anchor Shackle
6.5 TON APA HHP AC14
6.5 TON APA HHP AC14
70 lik Kenter Kilit
70 lik Kenter Kilit
3 Adet 60 lk apa kilidi
Anchor Shackle
60 m
m
. ZNCR
Chain
Ring inside dia 400mm
90 mm HALKA
c ap 400 mm
6.5 TON APA HHP AC14
60 mm. ZNCR Chain
5 Kilit X 27.5 m. = 137.5 m.
70 lik Zincir ( Chain )
70 lik Kenter Kilit
70 lik Kenter Kilit
2 Adet 60 lk apa kilidi
Anchor Shackle
2 Adet 60 lk apa kilidi
Anchor Shackle
Malzeme Beton
Beton koruyucu katman kalnl 2.5 cm
Nakliye demir tekerlii says 4
Nakliye demir tekerlii ap 25 mm
apa demiri halkalarn takviye
etme tekerlek says
1
apa demiri halkalarn takviye
etme tekerlek ap
45 mm
Demir halkas 26-2-1
GOST228-79
Uzunluk 2.0 m
Genilik 2.0 m
10 ton arlndaki betonarme bloa
ait teknik zellikler Tablo 2de
sunulmutur. Bu tr beton bloklar
(sinker bloklar) genelde amandra,
duba, yzer iskele gibi yaplarn deniz
dibine balama sistemlerinde
kullanlmaktadr. Deniz dibine
balama sistemlerinin olas ykleri
tayabileceinin ispatlanmas
gerekmektedir. rnek olarak ekil
8de amandralara ait dip balama
sistemi sunulmutur. Balama
sisteminde yere yatan zincir hattnn
dey ve yatay kararllnn olmas
gerekir. Zincir hattnn yatay
kararll genelde sal sollu simetrik
yerletirilen sinker betonlar
tarafndan salanmaktadr. ekil 9a
ve 9bde iki ayr sinker betonu kesiti
verilmitir. Sinker betonlarn
ortasnda birbirine dik olarak
yerletirilmi zincirler bulunmaktadr.
Bylece herhangi bir zorlama
karsnda zincirin betondan
kurtulmasnn engellenmesi
hedeflenmektedir. ekil 9bde kubbe
eklinde sinker betonu sunulmutur.
Kubbe eklindeki sinker betonun alt
ksm oyuk olup, tabanda vakum
etkisi yapmaktadr. Vakum etkisi
sisteme yaklak olarak 5 kat bir ek
tutunma kuvveti salamaktadr.
Beton boyu 1.10 m
Azami boy 1.345 m


















ekil 8 rnek amandra balama sistemi.
321










ekil 9a Sinker beton. ekil 9b Kubbe formunda sinker beton.

Sonular

Gnmzde vazgeilemez bir yap malzemesi olan betonun gemi ina sektrndeki
malzeme olarak kullanm 1878 ylndan beri devam etmektedir. O yllarda kk bir
kayn inasnda kullanlan beton, gnmzde ok eitli ak deniz yaplarnda,
platformlarda, yzer duba ve iskelelerde, sinker betonlarnda, marinalarda, limanlarda
vb. yaplarda tercih edilmektedir. Bu tip yaplarda genelde betonarme, ngerilmeli
beton, yksek performansl betonlar kullanlmaktadr.

Bu bildiride, yzer beton iskelenin deiik evre koullar altndaki davrann ve
demirleme sistemi dizaynn etkileyecek ne tip temel tasarm (dizayn) yklerinin
belirlenmesi gereklilii zerinde durulmu, iskelenin operasyon artlarnda gvenli
alma analizinin yaplabilmesi iin, balama sistemine ait hesaplarn yaplmas, zincir
ve halat boyu parametrelerinin hesab, hidrostatik ve stabilite hesaplar ile mukavemet
hesaplarnn gereklilii vurgulanmtr.


Kaynaklar

Akman, S. (1992) Deniz Yaplarnda Beton Teknolojisi. T, Say:1481,stanbul.

Berner, D. and Gerwick, B.C. (2001) Large Floating LNG/LPG Offshore Platform. U.S.
Papers for 24th UJNR/MFP (M. F. Panel), Session 3 - Offshore Structures and Systems.

Erant, E. (1994) ngerilmeli Beton ve elik Gemilerin Ekonomik Adan
Karlatrlmas. Doktora Tezi, T.

Erdoan, S.T. ve Erdoan, T.Y. (2006) Birinci Dnya Sava Yllarnda lk Kez Yaplan
Beton Gemiler, Hazr Beton, Mays-Haziran 2006, s.54-56.

Jiang, D., Wang, G., Montaruli, B.C. and Richardson, L. (2004) Concrete Offshore
LNG Terminals, A Viable Solution and Technical Challenges. ABS Technical Paper,
OTC-16124. pp.59-68.

Paik, J.K. and Thayamballi, A.K. (2007) Ship-Shaped Offshore Installations: Design,
Buildin, and Operation. Cambrige University Pres, USA.

Yaman, .. (2007) Meslekii Eitim Kursu. TMMOB, naat Mhendisleri Odas,
Ankara.
322
Beton Basn Dayanmn Yapsal Davrana Etkisi


Fuat Demir Armaan Korkmaz

Sleyman Demirel niversitesi Sleyman Demirel niversitesi
Mhendislik Mimarlk Fakltesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi
naat Mhendislii Blm, naat Mhendislii Blm,
Bat Kamps, Isparta Bat Kamps, Isparta
Tel: (246) 211 1194 Tel: (246) 211 1197
E-Posta:fudemir@mmf.sdu.edu.tr E-Posta:armagan@mmf.sdu.edu.tr

Mustafa Genolu Hamide Tekeli
stanbul Teknik niversitesi Sleyman Demirel niversitesi
naat Fakltesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi
Ayazaa Kamps, stanbul naat Mhendislii Blm, Isparta
Tel: (212)285 6792 Tel: (246) 211 1190
E-Posta:mgencoglu:@ins.itu.edu.tr E-Posta:hamidet@mmf.sdu.edu.tr



z

Gnmzde, mevcut betonarme binalarn deerlendirilmesinde statik itme analizi
yntemleri yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu yntemlerde ama, binann yatay yk
tama kapasitesinin belirlenmesidir. Binann yatay yk tama kapasitesi ise kiri ve
kolonlarn moment tama kapasitelerine gre belirlenmektedir. Binalarn deprem
gvenliinin salanmasnda nemli etkenlerden biri beton basn dayanmdr.
lkemizde meydana gelen depremlerde, oluan ar hasarl binalarn incelenmesi
sonucunda beton dayanmlarnn genellikle olduka dk olduunu gzlenmitir.
Mevcut yaplarn statik itme analizi ile deerlendirilmesinde beton dayanm yatay yk
tama kapasitesinde her zaman donat dayanm kadar etkili olmamaktadr. Dk
dayanml mevcut binalarda beton dayanmnn kapasiteyi fazla deitirmemesi
nedeniyle beton dayanmnn belirlenmesinin gereksiz olduu eklinde yanl bir
dnce doabilmektedir. Bu almada, beton dayanmn binalarn yatay yk tama
kapasitesi asndan deerlendirilmesi yaplmtr. 10 MPa ve daha dk beton
dayanmna sahip kesitlerin moment tama kapasitelerinin hesaplanmasnda yeni bir
dzenleme tavsiye edilmitir.


Anahtar Kelimeler: Beton basn dayanm, Mevcut yaplarn deprem davranlar ve
performanslar, statik artmsal itme analizleri
Giri

Gelien teknoloji ile birlikte gnmzde, yaplarn deprem davranlarnn
belirlenmesinde dorusal olmayan analiz yntemleri kullanlabilir hale gelmitir. Bu
analizler yaplarn dorusal olmayan davran hakknda fikir vermektedir. Dorusal
olmayan statik analiz yntemleri temel olarak, yapnn yatay kuvvet dayanmn temsil
eden yatay kuvvet-yer deitirme ilikisinin, malzeme ve geometri deiimi bakmndan
dorusal olmayan teoriye gre elde edilmesine ve bunun eitli parametrelere gre
323
deerlendirilmesine dayanmaktadr. tme erisi olarak isimlendirilen yatay kuvvet-yer
deitirme ilikisinin elde edilmesi sayesinde, yapnn zayf elemanlar ve bu
elemanlarn zayf blgeleri, olabilecek ksmi veya toptan gme mekanizma durumlar,
tm yapnn ve elemanlarn ekil deitirme talepleri belirlenebilmektedir. Ayrca,
belirli bir deprem seviyesi iin yapdan istenen performans hedefinin gerekleip
gereklemeyecei kontrol edilebilmektedir. Gnmzde bu analizler iin genellikle
gelien bilgisayar teknolojisinden yararlanlmaktadr. Ancak bu bir takm sorunlar da
beraberinde getirmitir. Gelien bilgisayar teknolojisine paralel olarak bir ok hazr
program ile yaplarn dorusal olmayan davranlar hesaplara dahil edilebilse de yeterli
yapsal bilgi birikimine sahip olmayan mhendisler sadece bilgisayar program
sonularna gre hareket ederek istenmeyen durumlarn ortaya kmasna neden
olabilmektedir (Demir ve di, 2006).

Binalarn deprem gvenliklerini etkileyen nemli parametrelerden biri beton
dayanmdr. phesiz ki, beton kalitesi deprem srasnda yaplarda meydana gelmesi
muhtemel hasarlarla dorudan ilikilendirilebilir. Yeni deprem ynetmeliinde de 1. ve
2. derece deprem blgelerinde beton dayanmnn C20 den daha dk olmamas
istenmektedir. Bu suretle beton dayanm asndan yeni yaplacak yaplar deprem
asndan gvenli konuma getirilmektedir. Mevcut yaplar incelendiinde ise genellikle
beton dayanm asndan deprem dayanmlarnn olduka zayf olduu gzlenmitir.

Trkiyedeki mevcut yaplarn nemli bir ksm deprem riski altndadr. zellikle son
yllarda yaanan depremlerle, mevcut yaplarn deprem gvenliinin yeterli olmad bir
kez daha anlalmtr. Deprem sonrasnda yklan veya eitli seviyelerde hasar gren
yaplar zerinde yaplan incelemeler; Trkiyedeki mevcut yaplarn beton kalitesinin
olduka kt olduunu ve birok binann yeni ynetmelikte verilen snr dayanmn
yarsn bile salamadn gstermektedir. zellikle Kocaeli, Adapazar depremleri
yaplarn deprem asndan deerlendirilmesini, yetersiz olanlarn ise glendirilmesi
gerektiini ortaya karmtr. Bunun doal sonucu olarak birok blgede bu amala
almalar yaplmaya balanmtr. Yeni Deprem Ynetmeliine yaplarn
performanslarnn deerlendirilmesi ile ilgili kriterlerin eklenmesi Trkiye de
kullanlan bir ok hazr programn bu esaslar erevesinde dzenleme yapmasn
beraberinde getirmitir. Binalarn mevcut durumlarnn deerlendirilmesi, bilgisayar
teknolojisindeki gelimelere paralel olarak bu programlarla kolay bir ekilde
yaplmasna imkan tanmaktadr. Mevcut binalarn deerlendirilmesi ile ilgili Yeni
Deprem Ynetmelii ve paket programlarda kullanlan esaslar genellikle Amerika ve
Avrupada verilen esaslarn Trkiye artlarna gre dzenlenmesinden ibarettir. Burada
belki en nemli husus; bu lkelerdeki yaplarn en dk beton dayanm ile
Trkiyedeki yaplarn en dk beton dayanmnn byk farkllklar gstermesidir.
Dolaysyla lkemizde, bu lkelerde kullanlmaya balanlan yntemlerin beton
dayanmnda belirli bir alt snr gstermeden uygulanmas ok byk yanl sonularn
ortaya kmasna neden olmaktadr. Bu almada mevcut yaplarn statik artmsal itme
yntemi ile incelenmesinde ortaya kabilecek bu problemler ele alnmtr. Yaplan
incelemelerden elde edilen sonular grafiklerle gsterilerek beton dayanmnn
betonarme binalarn yapsal davranna olan etkileri asndan deerlendirilmesi
yaplmtr. Beton basn dayanmnn dk olmas durumunda, moment tama
kapasitesinin hesaplanmasnda bir bant sunulmutur.


Dorusal Olmayan Yapsal Analizler
324

Gnmzde, mevcut betonarme yaplarda deprem srasnda meydana gelmesi muhtemel
hasarlarn belirlenmesi ve bu yaplarn deerlendirilmesinde yaygn olarak performansa
bal analiz yntemleri kullanlmaktadr. Performansa bal analiz yntemlerinde
kullanlmakta olan statik artmsal itme analizleri uygulamaya ynelik kolaylklar
sebebiyle zaman tanm alannda dinamik analizlere gre daha fazla tercih edilmektedir.
Bu yntem, yeni hazrlanm olan Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda
Ynetmelik 2006da yer almas nedeniyle Trkiyede kullanlan birok hazr programa
adapte edilmitir. Statik artmsal itme analizleri bu programlar aracl ile kolay bir
ekilde yaplabilmektedir.

Yaplarn deprem hareketi altndaki performanslarnn belirlenmesinde kullanlan
dorusal olmayan artmsal statik itme yntemleri, yapnn yatay kuvvetler altndaki
davrann temsil eden taban kesme kuvveti- at yerdeitirmesi ilikisinin malzeme ve
geometri bakmndan dorusal olmayan teoriye gre belirlenmesi ve deerlendirilmesi
esasna dayanmaktadr. Kapasite erisinden faydalanlarak, yapnn zayf elemanlar,
bunlarn yerleri, oluma blgeleri ve ksmi veya toptan gme mekanizmalar
belirlenebilmektedir. Ayrca yapnn belli bir deprem etkisi altnda kendisinden
beklenen performans hedefini gerekletirip gerekletiremeyecei kontrol
edilebilmektedir (FEMA, 1997).

Statik artmsal itme analizlerinin kullanlmasnda genellikle FEMA (Federal Emergency
Management Agency) ve ATC (Applied Technology Council ) tarafndan nerilen
esaslar etkili olmu ve yap performansnn statik artmsal yntemler kullanlarak
belirlenmesi iin deiik yntemler nerilmitir (FEMA, 1997, ATC,1996).

Statik artmsal itme analizinde ncelikle plastik mafsal oluabilecek kesitlere karar
verilerek sistem zerinde belirlenir. Daha sonra yapya etkiyen yatay ykler adm adm
arttrlarak plastik mafsallarn oluumu takip edilir. Her plastik mafsal oluumundan
sonra rijitlik matrisi yenilenerek hesaba devam edilir. Plastik mafsallarn oluumlar
srasndaki at kat yatay yer deitirmesine kar o andaki toplam taban kesme kuvveti
deerleri elde edilerek yapnn Kapasite Erisi izilir. Plastik mafsallarn oluumlar
betonarme kesitin boyutunun yan sra beton dayanm, donat dayanm, donat miktar
vs. deikenlerine bal olarak hesaplanmaktadr. Sadece eilme etkisindeki betonarme
bir kesitte moment tama kapasitesi (1) bantsyla hesaplanmaktadr (Celep,
Kumbasar, 2005, Ersoy, 1987).

M
r
= A
s
f
yd
(d k
1
c /2) + A
s

(d -d) (1)
Burada;

A
s
: ekme blgesi donats alan,
A
s

:basn blgesindeki donat,
f
yd
:donat tasarm akma gerilmesi,

:basn donats gerilmesi,

d : etkili derinlik,
d :beton rt kalnl,
c :tarafsz eksenin derinlii
k
1
:beton basn blok derinliinin tarafsz eksen derinliini gstermektedir.
325
Bu bant incelendiinde beton dayanm ile ilgili parametrenin sadece k
1
c olduu
grlebilir. Bu, eilme etkisindeki elemanlarn moment tama kapasitelerinin
belirlenmesinde donat kadar etkili olmadn gstermektedir.

Baz aratrmaclar bu denklem yerine

M
r
= A
s
f
yd
0.9d (2)

M
r
= A
s
f
yd
(d -d) (3)

bir hesaplamada hata orannn kk olduunu belirtmilerdir (Atmtay, 2000, Ersoy
1998, Kaltak ve di. 2000). Beton basn dayanmndaki %30luk bir deiim,
kiriin moment tama kapasitesinde %3lk bir deiime neden olmaktadr (Yac,
1999, Kaltak ve di. 2000). Halbuki donat akma dayanmndaki %30luk bir
deiim kiriin eilme dayanmnda da yaklak %30luk bir deiime neden
olmaktadr (Ersoy ve zcebe, 1998, Kaltak ve di. 2000). Bu yzden ayn banty
dk dayanml betonlar iin uygulamak son derece yanl sonularn ortaya kmasna
neden olabilir. nk beton ile donat arasnda tam bir aderans olduu kabulnn dk
dayanml betonlar iin de geerli olduu sylenemez. Bu durumda betonarme
hesaplarn kabul edilebilecei bir alt snrn belirlenmesi en uygun zm olacaktr.
Buna bal olarak yaplan performans hesaplarnda beton dayanm yatay yk tama
kapasitesini ok az deitirmektedir. Bunun sonucu olarak ok dk beton dayanml
betonarme yaplarn deerlendirilmesinde gvenli olduklar eklinde yanl neticeler
elde edilebilmektedir. Beton dayanmnn sadece eilme etkisindeki elemanlarn tama
kapasitesinin belirlenmesinde fazla etkili olmamas, binann deprem gvenlii hakknda
nemli bir katks olan beton dayanmnn belirlenmesine gerek olmad eklinde ok
yanl yorumlar yaplmasna neden olabilmektedir. Bu yzden beton dayanmnn 10
MPa ve daha dk olmas durumunda betonarme kesitlerin moment tama
kapasitelerinin belirlenmesinde, fc beton basn dayanm olmak zere (4) bantsnn
kullanlmas bu tr problemlerin azaltlmasnda son derece etkili olacaktr.


M
r
= [ A
s
f
yd
(d k
1
c /2) + A
s

(d -d) ],
(4)
( )

+
=
2
11
c c
c
f f
f
fc 10 MPa
=1 fc>10 MPa


Bileik eilme durumunda; kesitin normal kuvvet tama kapasitesi beton dayanmna
bal olarak belirlenebilmektedir. Eilme momenti kapasitesinin ise (4) bants ile
azaltlmas daha uygun olacaktr.

326
N

ekil 1. Seilen Kolon Eleman ve Kesiti

Bina performansnn hesab iin yaplan ilemleri ve beton dayanmnn davrana olan
etkisini daha kolay yorumlayabilmek iin ekil 1de verilen basit model rnek olarak
seilmitir. Kolon elemann kesit boyutu 400 400 mm ve 8 adet 16 donat seilmitir.
Sadece eilme momenti etkisi altnda iken S420 yerine S220 kullanlmas durumunda,
kesitin moment tama kapasitesi donat dayanmndaki azalma orannda dmektedir.
Ancak beton dayanmnn 20den 0a dmesi dayanmda sadece yaklak %20
azalmaya neden olmaktadr. Bu durumda ekil 2 de grlecei gibi beton dayanm
sfr dahi olsa kesitin 80 kNm moment ve sistemin 40 kN yatay yk tad gibi yanl
bir sonu ortaya kmaktadr.

0
20
40
60
80
100
120
20 16 10 5 2 0
Beton Dayan

(MPa)
M
o
m
e
n
t

(
k
N
m
)
S420
S220

ekil 2. Farkl Donat ve Beton Dayanmlar in Moment Tama Kapasiteleri

nerilen bant kullanlarak hesaplanan farkl beton dayanmlar iin moment tama
kapasiteleri donat snf S420 iin ekil 3te S220 iin ekil 4te verilmektedir. Bu
ekillerden grlecei gibi beton dayanm azaldnda kesitin moment tama
kapasitesi de azalmaktadr. Bu durumun gerek davran daha iyi yanstt
sylenebilir.


2m
P
327
0
20
40
60
80
100
120
20 16 10 5 2 0
Beton Dayan

(MPa)
M
o
m
e
n
t

(
k
N
m
)
Mevcut yakla

m
Sunulan yakla

m

ekil 3. Mevcut ve Sunulan Yaklam le Farkl Beton Dayanmlar ve S420 elik Snf
in Elde Edilen Moment Kapasiteleri
0
10
20
30
40
50
60
20 16 10 5 2 0
Beton Dayan

(MPa)
M
o
m
e
n
t

(
k
N
m
)
Mevcut yakla

m
Sunulan yakla

m

ekil 4. Mevcut ve Sunulan Yaklam le Farkl Beton Dayanmlar ve S220 elik Snf
in Elde Edilen Moment Kapasiteleri

Eilme momenti ve normal kuvvet etkisindeki kesit iin farkl beton dayanmlar
kullanlarak etkileim diyagramlar elde edilmitir. Bu diyagramlar, elik snf S420
iin ekil 5te, S220 iin ekil 6da gsterilmitir.

328
S420
-1000
-500
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
0 50 100 150 200
Moment (kNm)
N
o
r
m
a
l


K
u
v
v
e
t

(
k
N
)
C20
C16
C10
C5
C2

ekil 5. S420 ve Farkl Beton Dayanmlar in Normal Kuvvet- Moment likisi


S220
-500
0
500
1000
1500
2000
2500
0 20 40 60 80 100 120 140
Moment (kNm)
N
o
r
m
a
l


K
u
v
v
e
t

(
k
N
)
C20
C16
C10
C5
C2

ekil 6. S220 ve Farkl Beton Dayanmlar in Normal Kuvvet- Moment likisi

Farkl beton dayanmlar iin kesitin moment tama kapasitesi normal kuvvete bal
olarak deimektedir. Eilme momentinin etkili olduu blgelerde beton dayanmndaki
azalma moment tama kapasitesinde fazla etkili olmamaktadr. Hatta beton
dayanmnn 2 MPa olmas durumunda elik snf S420 iin moment tama kapasitesi
yaklak 80 kNm, S220 iin 50 kNm elde edilmektedir. Bu durumdaki kesitler dikkate
alnarak yaplan performans zmlerinde benzer yanllklarn ortaya kmas
kanlmazdr. Normal kuvvetin etkili olduu durumlarda ise beton dayanmndaki
farkllklar daha belirgin olarak ortaya kmaktadr. Sunulan ve mevcut yaklamla
329
farkl beton dayanmlar iin elde edilen normal kuvvet-moment ilikisi S420 iin ekil
7de, S220 iin ekil 8de verilmitir.

S420
-1000
-500
0
500
1000
1500
2000
0 20 40 60 80 100 120 140
Normal Kuvvet (kN)
M
o
m
e
n
t

(
k
N
m
)
MY C10
SY C10
MY C5
SY C5
MY C2
SY C2
MY: Mevcut Yakla

m
SY : Sunulan Yakla

m

ekil 7. S420 elik Snf ve Farkl Beton Dayanmlar in Mevcut ve Sunulan
Yaklamla Elde Edilen Normal Kuvvet- Moment ilikisi

S220
-400
-200
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
0 20 40 60 80 100
Normal Kuvvet (kN)
M
o
m
e
n
t

(
k
N
m
)
MY C10
SY C10
MY C5
SY C5
MY C2
SY C2
MY: Mevcut Yakla

m
SY : Sunulan Yakla

m

ekil 8. S220 elik Snf ve Farkl Beton Dayanmlar in Mevcut ve Sunulan
Yaklamla Elde Edilen Normal Kuvvet- Moment ilikisi





330

Sonu

alma kapsamnda yaplan analizlerden elde edilen sonular aadaki ekilde
sralanabilir;

Mevcut binalarn deprem gvenliinin belirlenmesinde beton dayanm son derece
nemlidir ve binann beton dayanmn belirlenmesi aamasnn kesinlikle yaplmas
gereklidir.

Yeni deprem ynetmeliine gre yaplan az katl yaplarda beton dayanmnn dk
olmas durumunda performans analizi sonularnn ok da gereki olmayabilecei
unutulmamal ve bu yzden kesitlerin moment tama kapasitelerinin belirlenmesinde
nerilen yaklamn daha uygun olduu dnlmelidir.

Binalarn performansa bal analizinde kullanlan bantlarn bir ounun ATC ve
FEMA gibi ynetmeliklerden alnd ve bu lkelerde dk dayanml beton gibi bir
problemin olmad, bu tr problemlerin bize has bir zellik olduu dikkate alnmaldr.

Beton dayanmnn eilme etkisi altndaki kesitlerde ok etkili olmamas nedeniyle
incelenecek yap zerinde malzeme deneylerinin yaplmas gereksiz olur gibi bir
dnce ok yanl sonulara neden olabilecektir.

zellikle 1975 ve ncesinde yaplan yaplarn performanslarnn dk olmas ou
zaman beton dayanmndan deil de mesnetlerde yeterli donatlarnn olmamasndan ve
S220 donat kullanlmasndan kaynaklanabilecei ve bu tr yaplarn incelenmesinde de
minimum bir beton dayanmnn gz nnde bulundurulmas gerektii unutulmamaldr.




Kaynaklar
Applied Technology Council, 1996. Seismic Evaluation and Retrofit of Concrete
Buildings, Vol. 1, ATC-40 Report, Applied Technology Council, Redwood City,
California.
Atmtay E. (2000) ereveli ve Perdeli Betonarme Sistemlerin Tasarm Temel
Kavramlar ve Hesap Yntemleri, Bizim Bro Basmevi, Ankara, Trkiye.
Celep Z., N. Kumbasar (2005) Betonarme Yaplar, Beta Datm, stanbul, Trkiye.

Demir F., A. Korkmaz, M. Genolu, H. Tekeli (2007) Beton Dayanmnn Betonarme
Yaplarn Glendirilmesi Asndan Deerlendirilmesi, TMMOB Antalya ube
Blteni, No.50, pp.7-12.

Ersoy U. (1987) Betonarme Temel lkeler ve Tama Gc Hesab, Evrim-Basm-
Yaym Datm, stanbul, Trkiye.

331
Ersoy U. (1998) Betonarme kiri ve kolonlarn moment kapasitelerinin saptanmas.
Teknik Dergi, Vol.9, No. 4, pp.1781-1997.

Ersoy U., G. zcebe (1998) Sarlm Betonarme Kesitlerde Moment Erilik likisi
Analitik Bir nceleme, Teknik Dergi, Vol.9, No. 4, pp. 1827-1998.
Federal Emergency Management Agency, 1997. NEHRP Guildelines for the Seismic
Rehabilitation of Buildings, Developed by the Building Seismic Safety Council for the
Federal Emergency Management Agency (Report No. FEMA 273), Washington, D.C.
Kaltak M.Y, H.H. Korkmaz, S.Z. Korkmaz (2001) Basit eilme etkisindeki betonarme
elemanlarn moment-erilik ve tasarm deikenleri zerine bir inceleme. Pamukkale
niversitesi Mhendislik Bilimleri Dergisi, Vol. 7, No. 1, pp.71-80.

Yac, A. (1999) Study on Moment Curvature Relationship in Reinforced Concrete,
Yksek Lisans Tezi, ODT, Trkiye.

332
Beton Snfnn Yap Performans Seviyesine Etkisi


Taner Uar Mutlu Seer
DE, Mimarlk Fak., Mimarlk Bl.,
Tnaztepe Kamps 35160, Buca zmir
Tel: (232) 412 83 92
E-Posta: taner.ucar@deu.edu.tr
DE, Mhendislik Fak., naat Mh. Bl.,
Tnaztepe Kamps 35160, Buca zmir
Tel: (232) 412 70 01
E-Posta: mutlu.secer@deu.edu.tr



z

Bu almada, beton snflarnn yapnn deprem performans zerine olan etkilerinin
aratrlmas amalanmtr. Artmsal itme analizi yntemi ve performans noktas
belirlenmesi iin kullanlan Deplasman Katsaylar Yntemi hakknda bilgi verilmitir.
almann saysal rnek ksmnda, be katl betonarme ereve sistemli bir binann
farkl beton snflar dikkate alnarak artmsal itme analizleri yaplm ve performans
seviyeleri belirlenmitir. Tayc sistem elemanlarnda meydana gelen plastik kesit
saylar, bu kesitlere ait maksimum plastik dnme deerleri, maksimum greli kat
telemeleri hesaplanm ve incelenen yap iin farkl beton snflar seilmesi
durumunda bu deerlerin karlatrlmas yaplmtr. Elde edilen sonular tablolar ve
grafikler halinde sunulmutur.

Anahtar szckler: Beton snf, Artmsal itme analizi, Deplasman katsaylar yntemi,
Deprem performans dzeyi.


Giri

Yap sistemlerinin yatay ykler altndaki analizlerinde, genellikle hesaplar byk
lde kolaylatran fakat yapnn gerek gme mekanizmasnn belirlenmesi
konusunda yetersiz olduu bilinen ve malzemenin dorusal elastik davrann esas
alan hesap yntemleri kullanlmaktadr. Malzemenin ve tayc sistemin elastik snr
tesindeki kapasitesinin daha etkin bir ekilde modellenebildii, malzemenin dorusal
olmayan davrannn ve geometri deiimlerinin denge denklemlerine etkisinin dikkate
alnd hesap yntemleri son yllarda olduka nem kazanmtr.

Bu yntemler arasndan en ok n plana kan dorusal olmayan artmsal itme analizi
yap sisteminin yatay ykler altnda dayanmn temsil eden kapasite erisinin
belirlenmesi esasna dayanmaktadr. Kapasite erileri ile yap elemanlarnda
oluabilecek hasar, ksmi veya toptan gme durumlar elde edilebilmektedir. Yapda
plastik mafsal oluma yerleri, yapnn gme durumuna ait limit yk deeri ve gme
anndaki yerdeitirme miktar, yap sisteminin ve elemanlarn deformasyon talepleri
belirlenebilmektedir. Ayrca, dikkate alnan deprem etki seviyesi iin, yapdan istenen
performans dzeyinin salanp salanmad kontrol edilebilmektedir.

Bu almada, beton kalitesinin yapnn performansna olan etkisinin irdelenmesi
amalanmtr. Bu amala uygulamada sk karlalan yap tiplerini temsil edecek
333
ekilde be katl betonarme ereve sistemli bir bina, yksek sneklilik dzeyi
koullarn salayacak ekilde TS 500 ve DBYBHY 2007 kurallar erevesinde
geometri ve malzeme bakmndan uygun bir eklide boyutlandrlmtr. C16 C30
beton snflar iin yapnn artmsal itme analizleri yaplm ve FEMA 440
ynetmeliinde yer alan Deplasman Katsaylar Yntemi kullanlarak her bir yap iin
performans noktas belirlenerek elde edilen performans dzeyleri karlatrlmtr.
Tayc sistem elemanlarnda meydana gelen plastik kesit saylar, bu kesitlere ait
maksimum plastik dnme deerleri ve maksimum greli kat telemeleri hesaplanm ve
incelenen yap iin farkl beton snflar seilmesi durumunda bu deerlerin
karlatrlmas yaplmtr.

Artmsal tme Analizi Yntemi

lkemizde son yllarda meydana gelen ykc depremlerde oluan hasarn ve ekonomik
kayplarn ok byk miktarda olmas, depreme dayankl yap tasarmnda hasar
kontrolnn, dolaysyla performansa dayal tasarm ve deerlendirmenin nemini
ortaya karmtr. Yap sistemlerinin deprem etkileri altnda performansa dayal
tasarm ve deerlendirilmesinde, yapnn dorusal olmayan davrannn belirlenmesi
gereklidir. Bu amala kullanlan yntemler ATC 40, FEMA 356 ve FEMA 440
ynetmeliklerinde sunulmu ve 2007 ylnda yrrle giren DBYBHY 2007 ile
lkemizde de yaplarn deprem performanslarnn belirlenmesi amacyla kullanlmaya
balanmtr.

Dorusal olmayan artmsal itme analizlerinde, yap sistemleri iki veya boyutlu
analitik modellerle temsil edilmektedir. Dorusal olmayan artmsal itme analizi
yntemi, dorusal elastik analiz yntemlerindeki yetersizlikler ve dorusal olmayan
dinamik analiz yntemlerinin karmaklklar ve uygulamadaki zorluklar arasnda bir
ara kesit oluturmaktadr. Yaplarn deprem ykleri altndaki dorusal olmayan
davranlarnn belirlenmesi iin kullanlan dorusal olmayan artmsal itme analizi
yntemleri, yapnn deprem ykleri altndaki dayanmn temsil eden taban kesme
kuvveti tepe noktas yerdeitirmesi ilikisinin, malzeme ve geometri deiimleri
bakmndan dorusal olmayan teoriye gre elde edilmesi ve deerlendirilmesi esasna
dayanmaktadr. Yatay ykler, her admda aralarndaki oran sabit kalacak ekilde
arttrlmakta ve belirli bir yerdeitirme veya gme durumuna eriilinceye kadar
yapya ait taban kesme kuvveti tepe noktas yerdeitirmesi ilikisi belirlenmektedir.
Pushover analizi olarak da bilinen dorusal olmayan artmsal itme analizi, yapnn
elastik tesi deformasyon yetenei ve hasar durumunu belirlemek zere, dorusal
olmayan artmsal itme analizlerden ibarettir. Yatay ykler aralarndaki oran sabit
kalacak ekilde arttrlmaya devam ederken, kesitlerin biri veya birka tama
kapasitelerine erimekte ve bu kesitlerde plastik mafsal olumaktadr. Yatay ykler
arttrlmaya devam edilerek, yapnn bir blmn veya tamamn mekanizma
durumuna getiren gme veya limit yk deerine ulalmaktadr. Dorusal olmayan
artmsal itme analizinden elde edilen tipik bir taban kesme kuvveti tepe noktas
yerdeitirmesi ilikisi ekil 1.de verilmektedir. Kapasite erisi yardmyla belirli bir
deprem tehlike seviyesi iin, yapnn talep edilen performans dzeyini salayp
salamad kontrol edilebilmektedir.
334


Elemanlara Ait
Hasar Durumu
Tepe Noktas Yerdeitirmesi
Yok
Hasar Az Hasar
Onarlabilir Hasar Byk Hasar Gme
T
a
b
a
n

K
e
s
m
e

K
u
v
v
e
t
i

H
e
m
e
n

K
u
l
l
a
n

m

C
a
n

G

v
e
n
l
i

i

G

m
e
n
i
n

n
l
e
n
m
e
s
i

Y
a
t
a
y

Y

k













ekil 1 Dorusal Olmayan Artmsal tme Analizden Elde Edilen Kapasite Erisi.

Yatay yk dalmndaki belirsizlikler nedeniyle, dorusal olmayan artmsal itme
analizi ynteminde uygulanacak yatay yk dalmnn seimi nem kazanmaktadr.
Genel olarak birinci mod etkilerinin hakim olduu dzgn yaplarda, yatay yk dalm
bu mod ekline benzer bir dalm olarak seilebilmektedir. Yksek mod etkilerinin
nemli olabilecei yaplarda ise, dorusal olmayan artmsal itme analizlerinde
kullanlacak yatay yk dalmlarnda, yksek modlarn katklar dikkate alnmaldr. Bu
yntemler literatrde dorusal olmayan modal artmsal itme analizi yntemleri olarak
adlandrlmaktadr. Dorusal olmayan statik artmsal itme analizlerinden elde edilecek
sonularn hassasiyeti, yapnn modellenmesindeki baarya ve bu modelin deiik
elemanlarn elastik tesi zelliklerini yanstmasndaki hassasiyete baldr.

Deplasman Katsaylar Yntemi

Deplasman Katsaylar Yntemi, belirli bir deprem hareketi iin yapya yklenen
yerdeitirme talebi ile yapnn yatay yk tama kapasitesinin birbirine baml olduu
esasna dayanmaktadr. Bu yntem ile yerdeitirme talebi yap sisteminin zelliklerine
bal olarak belirlenen katsaylar kullanlarak hesaplanmaktadr. Deplasman Katsaylar
Yntemi, kapasite erisinin belirlenmesi, maksimum yerdeitirmenin hesaplanmas ve
yapnn performans seviyesinin belirlenmesi aamalarndan olumaktadr.

Deplasman Katsaylar Ynteminde ilk olarak, taban kesme kuvveti (V
T
) ile yapnn
tepe noktas yerdeitirmesi () arasndaki ilikiyi belirleyen kapasite erisi elde
edilmektedir. Kapasite erisinin elde edilmesinde, yapnn birinci doal titreim
periyoduna ve etkin olan modlara bal olarak, uygun bir yatay yk dalm
seilmektedir. Sabit dey ykler ve aralarndaki oran sabit kalacak ekilde artan yatay
ykler altnda, malzeme ve geometri deiimi bakmndan dorusal olmayan teoriye
gre hesap yaplarak yapya ait kapasite erisi elde edilmektedir.

Yapya ait kapasite erisinin elde edilmesinden sonra, kapasite erisi birincisinin eimi
elastik rijitlii (K
e
), ikincisinin eimi ise elastik sonras rijitlii (K
s
) ifade eden iki doru
paras ile idealletirilmektedir. dealletirme ilemi yaplrken, gerek kapasite erisi
ile idealletirilmi kapasite erisi altnda kalan alanlarn eit olmasna ve K
e
eimli
335
doru parasnn kapasite erisini kestii noktann ordinatnn, K
e
ve K
s
eimli doru
paralarnn kesim noktasnn ordinatnn 0.60V
y
olmasna dikkat edilmelidir ekil 2.

V
T

Kapasite Erisi

y

t
(hedef yerdeitirme)
0.60V
y
V
y
K
e
K
s
K
i
A
2
A
1
A
3
A
1
A
2
+A
3














ekil 2 Kapasite Erisinin dealletirilmesi.

Kapasite erisi bu ekilde idealletirildikten sonra, yapnn efektif periyodu (T
e
)
denklem (1) ile hesaplanmaktadr (FEMA 440, 2004).

e
i
i e
K
K
T T = (1)

Burada; T
i
atlam kesit rijitlikleri kullanlarak hesaplanan birinci doal titreim
periyodu, T
e
efektif periyot deeri, K
i
elastik yanal rijitlii, K
e
elastik efektif rijitlii
gstermektedir.

Yapnn performans dzeyinin kontrolnn yaplaca hedef yerdeitirmesi (
T
)
denklem (2) ile hesaplanmaktadr (FEMA 440, 2004).

g
4
T
S C C C
2
2
e
a 2 1 0 T

= (2)

Burada; C
0
edeer tek serbestlik dereceli sistemin spektral yerdeitirmesini ok
serbestlik dereceli sistemin tepe noktas yerdeitirmesi ile ilikilendiren modal katlm
katsaysdr. Bu almada, C
0
katsays yerdeitirme kontrolnn yapld noktaya ait
birinci modal katlm arpan
1 , tepe 1
PF olarak alnmtr. C
1
dorusal elastik
yerdeitirmeler ile beklenen maksimum elastik olmayan yerdeitirmeleri
ilikilendiren katsaydr ve denklem (3) ile belirlenmektedir.

2
e
1
aT
1 R
1 C

+ = (3)

Denklem (3)de verilen a katsays FEMA 440 ile tanmlanan B, C ve D zemin snflar
iin srasyla 130, 90 ve 60 olarak alnmaktadr. R deeri ise elastik olmayan dayanm
336
talebinin akma dayanmna oran olarak tanmlanmakta ve denklem (4) ile elde
edilmektedir (FEMA 440, 2004).

m
y
a
C
W / V
S
R = (4)

Denklem (4)de S
a
yapnn birinci doal titreim periyoduna karlk gelen spektral
ivmeyi, V
y
iki doru paras ile idealletirilmi kapasite erisinin akma dayanmn
ifade etmektedir. C
m
ise efektif ktle arpan olup tayc sistem ile kat adedine bal
olarak FEMA 356dan alnmtr.

Histeretik eklin maksimum yerdeitirme davran zerindeki etkisini temsil eden C
2
katsays denklem (5) ile belirlenmektedir:

2
2
T
1 R
800
1
1 C

+ =
(5)

Dikkate alnan deprem hareketi iin hedef yerdeitirme deeri hesaplandktan sonra,
performans hedefinin gerekleip gereklemedii kontrol edilmektedir. Bunun iin
sisteme ait byklkler kendilerine ait snr deerler ile karlatrlmaktadr.

Saysal Uygulama

almada incelenen be katl ereve sistemli betonarme bina, yksek sneklik
koullarn salayacak ekilde TS 500 ve DBYBHY 2007 kurallar erevesinde
geometri ve malzeme bakmndan uygun bir ekilde boyutlandrlmtr. Seilen yapnn
beton snf C16 C30 arasnda deitirilmi ve beton elii snf S420 olarak
ngrlmtr. Yap nem katsays I= 1.0 olan bina tr yapnn birinci derece deprem
blgesinde bulunduu, zemin snfnn ise Z2 olduu varsaylmtr.

















A
A
5 m 5 m 5 m 5 m
1 2 3 4
5
A
B
C
D
E
5

m

5

m

5
x
3
m

5

m

5

m

ekil 3 Be katl betonarme ereve sistem plan ve kesiti.
337
Be katl ereve sistemli betonarme yapnn plan ve kesiti ekil 3, yapya ait
karekteristik zellikler ise Tablo 1de verilmitir.

Tablo 1 Be Katl Betonarme Yapnn Karakteristik zellikleri
Deprem Blgesi 1
Etkin Yer vmesi Katsays, A
0
0.40
Zemin Snf Z2
Yap nem Katsays, I 1
Tayc Sistem Davran Katsays, R 8
Beton Snf C16, C18, C20, C25, C30
Beton elii Snf S420
Deme Kalnl 12 cm
Kiri Boyutlar 25x50 cm
Kolon Boyutlar 50x50 cm
Kat Ktleleri 345.812 kNsn
2
/m

almada malzemenin dorusal olmayan davrann dikkate almak zere plastik
mafsal hipotezi kullanlmtr. Buna gre plastik ekildeitirmelerin plastik mafsal ad
verilen belirli blgelerde topland, bunun dndaki blgelerde malzemenin dorusal
elastik davrand kabul edilmitir. Kiri ve kolon elemanlara ait moment plastik
dnme bants pekleen rijit plastik olarak kabul edilmitir. Kiri ve kolon elemanlarn
atlam kesit rijitlikleri iin FEMA 356da nerilen deerler kullanlmtr (FEMA 356,
2000). lkemizde meydana gelen depremler sonucu hasar gren binalarn incelenmesi
ile eski yaplarn birounda etriye sklatrmas bulunmad, ak etriye kullanld
grmtr. Saysal uygulamada bu tr yaplarn davrann temsil etmek amacyla
sarg etkisi dikkate alnmamtr.

almada ele alnan yaplarn performans seviyelerinin belirlenmesi iin DBYBHY
2007de tanmlanan tasarm depremi etki seviyesi dikkate alnmtr. Tasarm depremi,
Yap nem Katsays I=1 olan binalar iin, 50 yllk sre iinde alma olasl %10
olan deprem etki seviyesini ifade etmektedir. Birinci derece deprem blgesi ve Z2
zemin snf iin tasarm depremine ait talep spektrumu ekil 4de verilmitir.


ekil 4 Z2 Zemin Snf Tasarm Depremi Talep Spektrumu.

Yaplarn performans deerlendirmesinde FEMA 356da verilen kiri ve kolonlarn
farkl performans dzeylerine ait snr plastik dnme deerleri ve ATC 40da
tanmlanan maksimum greli kat telemeleri dikkate alnmtr.

338
Be katl ereve sistemli betonarme binann be farkl beton snfna gre artmsal itme
analizleri gerekletirilmi ve analizlerden elde edilen kapasite erileri ekil 5de
gsterilmitir.
0,00
0,05
0,10
0,15
0,20
0,25
0,000 0,002 0,004 0,006 0,008 0,010 0,012 0,014 0,016 0,018
Tepe Noktas Yatay Yerdeitirmesi / Bina Ykseklii
T
a
b
a
n

K
e
s
m
e

K
u
v
v
e
t
i

/

B
i
n
a

A

r
l

C16
C18
C20
C25
C30

ekil 5 eitli Beton Snflar iin Kapasite Erileri.

Deplasman Katsaylar Yntemi kullanlarak be farkl beton snf iin yntemde
kullanlan katsaylar, talep yerdeitirmeler ve bu deerlere karlk gelen taban kesme
kuvveti deerleri Tablo 2de belirtilmitir.

Tablo 2 Deplasman Katsaylar Yntemi Hesap Deerleri.
Beton
Snf
C
0
C
1
C
2
S
a
(g) T
e
(sn)
T
(cm) V
T
(kN)
C16 1.275 1.023 1.008 0.568 0.811 12.2 3117
C18 1.280 1.024 1.008 0.572 0.804 12.1 3186
C20 1.286 1.023 1.007 0.576 0.797 12.0 3241
C25 1.297 1.008 1.008 0.592 0.770 11.7 3344
C30 1.294 1.026 1.008 0.602 0.755 11.4 3372

Deplasman Katsaylar Yntemi ile belirlenen performans noktas dikkate alnarak
uygulanan artmsal itme analizi sonucu elde edilen plastik kesitlerin dalm Tablo 3de
verilmitir. Kullanlan beton snf ykseldike kolonlarda oluan plastik kesitlerin
says azalmakta ve hasar dzeylerine gre plastik kesitlerin dalmlar deimektedir.

Tablo 3 Performans Seviyelerine Gre Plastik Kesitlerin Dalm.
Kiri Kolon Beton
Snf < HK HK-CG CG-G >G < HK HK-CG CG-G >G
C16 71 120 - - 3 22 - -
C18 80 120 - - 25 - - -
C20 74 126 - - 25 - - -
C25 66 134 - - 16 - - -
C30 78 122 - - 13 - - -


339
Be farkl beton snf iin kiri ve kolon elemanlarda meydana gelen plastik
kesitlerdeki maksimum dnme deerleri Tablo 4de sunulmutur. Kullanlan beton
snf ykseldike kolonlarda maksimum plastik kesit dnme deerleri azalmaktadr,
ancak kirilerde nemli bir deiiklie rastlanmamtr.

Tablo 4 Maksimum Plastik Kesit Dnmeleri.
Beton
Snf
Kiri Kolon
C16 0.0088 0.0030
C18 0.0088 0.0024
C20 0.0088 0.0019
C25 0.0085 0.0011
C30 0.0085 0.0009

Be katl ereve sistemli betonarme binann be farkl beton snfna gre maksimum
greli kat telemeleri ve buna bal olarak elde edilen performans dzeyleri Tablo 5de
verilmitir.

Tablo 5 Maksimum Greli Kat telemeleri ve Performans Dzeyleri.
Beton
Snf
Maksimum Greli
Kat telemesi (%)
Performans
Dzeyleri
C16 1.088 HK-CG
C18 1.070 HK-CG
C20 1.065 HK-CG
C25 1.041 HK-CG
C30 1.021 HK-CG

Sonular

almada be katl betonarme ereveli sistemli bina, yksek sneklikli yap
koullarn salayacak ekilde TS 500 ve DBYBHY 2007 kurallarna gre
tasarlanmtr. eitli beton snflar C16 C30 kullanlarak binalarn artmsal itme
analizleri gerekletirilmi ve deprem performans dzeyleri Deplasman Katsaylar
Yntemi kullanlarak belirlenmitir. Bu almaya gre elde edilmi sonular aada
maddeler halinde verilmitir.

1. Kapasite erileri deerlendirildiinde, beton kalitesinin artmasna bal olarak
binann ayn yerdeitirme deeri iin daha fazla yatay yk talep ettii grlmektedir.
almada incelenen binalarn performans noktalarndaki talep taban kesme kuvvetleri
dikkate alndnda beton snfnn C16 yerine C30 alnmas durumunda talep taban
kesme kuvvetinin %8 civarnda artt gzlenmitir.

2. ncelenen tm beton snflar iin performans dzeyleri Hemen Kullanm (HK) ile
Can Gvenlii (CG) arasndadr. Bu almada, sarg etkisinin dikkate alnmad
binalar iin performans dzeyinin beton snfnn deimesinden nemli lde
etkilemedii grlmtr.

3. ncelenen betonarme binada, beton snfnn artmas greli kat telemelerini olduka
dk bir miktarda azaltmaktadr. Beton snfnn C16 yerine C30 alnmas durumunda
340
greli kat telemelerinin %6 civarnda azald ve greli kat telemelerine bal olarak
yapnn performans dzeyinin deitirmedii gzlenmitir.

4. Bu almada elde edilen sonulara gre; beton snfnn ykselmesi ile kolonlarda
oluan plastik mafsal says ve maksimum plastik kesit dnmesi deerleri azalmaktadr.
Kolonlarda oluan plastik mafsal dalm dnldnde C16 beton kullanlmas
durumunda 22 adet plastik mafsal HK CG performans aralndadr ve 3 adet plastik
mafsal HK performans dzeyine ulamamaktadr. C18 ve C20 betonu kullanlmas
durumunda ise oluan 25 plastik mafsaln tamam HK performans dzeyinin altndadr.
Beton snfnn C25 ve C30 olarak dikkate alnmas durumunda ise kolonlarda oluan
plastik mafsal saylar sras ile 16 ve 13dr.

5. Boyutlandrma aamasnda kabul edilen beton snfnn antiye artlarnda farkl
olarak uygulanmas gibi zel durumlar iin bu almann bir fikir verebilecei
dnlmektedir.


Kaynaklar

Applied Technology Council. (1996). ATC 40, Seismic Evaluation and Retrofit of
Concrete Buildings, Washington DC.

Bayndrlk ve skan Bakanl. (2007). Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar
Hakknda Ynetmelik.

Chopra A.K. and Goel R.K. (2001). A modal pushover analysis procedure for
estimating seismic demands for buildings. Earthquake Engineering and Structural
Dynamics, 31, 561-582.

CSI SAP 2000 V-8.2.3. (2002). Integrated Finite Element Analysis and Design of
Structures Basic Analysis Reference Manual. Computer and Structures Inc., Berkeley.
California.

akrolu A. ve zer E. (1980). Malzeme ve geometri deiimi bakmndan lineer
olmayan sistemler. Ankara: Matbaa Teknisyenleri Basmevi.

Fajfar P. (2000). A nonlinear analysis method for performance based seismic design.
Earthquake Spectra, Vol.16., No.3, 573-592.

Federal Emergency Management Agency. (2000). FEMA 356, Prestandart and
Commentary for the Seismic Rehabilitation of Buildings. Washington DC.

Federal Emergency Management Agency. (2004). FEMA 440, Improvement of
Nonlinear Static Seismic Analysis Procedures. Washington DC.

zer E. (2004). Yap sistemlerinin lineer olmayan analizi ders notlar. 19 Aralk 2004,
http://www.ins.itu.edu.tr/eozer

Trk Standartlar Enstits. (2000). TS500 Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm
Kurallar.
341





342
Kireta ve Cam Tozunun Briket Yapmnda Kullanlmas


Paki Turgut
HR.. Mhendislik Fakltesi Osmanbey Kampusu-anlurfa
Tel: (414)3440020/1109
turgutpaki@yahoo.com



z

Atk kireta tozu, cam tozu ve az miktarda Portland imentosu, su ile nemlendirilerek
kartrlm ve elik kalp ierisinde sktrlarak yapay kireta numuneleri
retilmitir. Karm ierisinde, kireta tozu arlnn, % 10, 20 ve 30u orannda
cam tozu kullanldnda, cam tozunun karm ierisindeki puzzolanik etkisinden
dolay fiziksel, mekaniksel ve termal zelliklerde, cam tozu iermeyen kontrol
numunesine kyasla nemli derecede iyileme gzlenmitir. Kireta tozu ve cam tozu
kullanlarak retilen yapay kiretalarnn rengi ve dokusu doal kiretana benzemekte
olup, betonarme yaplara tarihi doku vermek amacyla, d cephe ve i mekn
kaplamalarnda kullanlmas tavsiye edilmektedir. Bu almada, kireta tozu ile cam
tozunun, yeni yap malzemelerinin retilmesi bakmndan byk bir potansiyele sahip
olduu gsterilmitir.

Anahtar Szckler: Cam tozu, Kireta tozu, imento, Yap malzemesi


Giri

Gnmzde, kaliteli ve ekonomik yap malzemelerine olan ihtiya her geen gn
artmaktadr. Bu nedenle, baz endstriyel atklarn yap malzemesi olarak
deerlendirilmesi gerek ekonomiklik gerekse evre sorunlarn zme bakmndan
byk nem kazanmaktadr. zellikle gelimekte olan lkelerde, toplanan baz atklarn
iyi kontrol edilememesi, evresel sorunlar da beraberinde getirmektedir. Bu atklarn
yap malzemesi olarak deerlendirilmesi, evre problemlerinin zmne ve yaplarn
ekonomik tasarmna yardmc olacaktr. Atk maddelerin yap endstrisinde uygun bir
ekilde kullanlabilmesi iin, bu atk maddelerden retilen yap malzemelerinin, ilgili
standartlardaki koullar salamas gerekmektedir. lkemizde, balca, iki atk malzeme
bol miktarda bulunmaktadr. Bunlardan birisi kireta tozu, dieri ise camdr.

Krmata agrega ve yap malzemesi olarak ocaklardan kesilen kireta bloklarnn
retimi srasnda kireta tozu elde edilmektedir. Krmata agrega retiminde, retilen
agregann arlnn yaklak olarak % 20si kadar kireta tozu elde edilmektedir.
Gerek krmata agrega retiminden, gerekse kireta bloklarnn kesilmesinden elde
edilen kireta tozu, ok ince taneli olduundan kullanm alan geni deildir. Kireta
tozunun depolanma maliyeti yksek olduu iin belediyeler bu konunun zmnde
yetersiz kalmaktadr. Bu nedenle, anlurfada, kireta tozlar kontrolsz bir ekilde,
doaya atk olarak terk edilmektedir. Kireta tozu ok ince taneli olduundan, yaz ve
sonbahar mevsiminde meydana gelen rzgrlarn etkisiyle havaya karmaktadr.
343
Kireta tozunun havaya karmas, hava kalitesini drmekte olup, astm gibi baz
solunum yolu hastalklarna sebep olmaktadr. Bir dier atk malzeme olan cam,
genellikle pencere, kap ve ie gibi rnlerden olumaktadr. lkemizde yllk olarak
120.000 ton civarnda atk cam birikmektedir (Topu ve Canbaz, 2004). Atk camlarn
renklerinin birbirinden ok farkl olmas nedeniyle, ok az bir ksm geri dnmde
kullanlmakta ve byk ounluu ise doaya atk olarak terk edilmektedir. Atk cam,
toprak ierisinde znmeyen bir maddedir ve atk camn doaya terk edilmesi evre
dostu bir zm yolu deildir. Dolaysyla, atk bir malzeme olan camn uygun
alanlarda kullanlmas byk nem tamaktadr.

Kireta tozu ve atk camn, yap malzemesi olarak kullanlmas zerine snrl sayda
aratrma yaplmtr. Galetakis ve Raka (2004), kireta tozu ile Portland imentosunu
kartrm ve su ile nemlendirerek, elde ettikleri taze karm i ap 50 mm olan elik
kalp ierisinde sktrmlardr. 5080 mmlik numunelerde, 7 MPadan daha byk
basn dayanm bulmulardr. Turgut ve Algn (2007) ve Turgut (2007a) kireta tozu
ve am aac kerestesi talan kartrarak dk arlkl ve s yaltm yksek bir
kompozit malzeme elde etmilerdir. Algn ve Turgut (2007) kireta tozu ve atk
pamuk kullanarak hafif ve s yaltm yksek yeni bir yap malzemesi retmilerdir.
Ramachandran ve Zhang (1986), Pera ve di. (1999), Larrard (1999) ve Petersson
(2001), belirli bir miktarda kireta tozunun kendiliinden yerleen betonlarda
kullanlmasnn, erken yalarda betonun dayanm geliimini hzlandrdn
bulmulardr. Shao ve di. (2000), 38 mden daha kk tane apl cam tozunun beton
ierisinde puzzolanik etki yaptn bulmulardr. Shayan ve Xu (2004) atk cam
tozunun beton durabilitesinde iyilemeler saladn gstermitir. Topu ve Canbaz
(2004), atk camlarn betonda iri agrega olarak kullanlmas durumunda, betonun
ilenebilirliini ve basn dayanmn bir miktar drdn belirtmilerdir. Shi ve di.
(2005), atk cam tozu kullanlarak retilmi harlar zerinde yapm olduklar
almada, alkali-silika reaksiyonunun azaldn ileri srmlerdir. Corinaldesi ve di.
(2005) ise, 100 mden daha kk tane apl cam tozu ile yaplan har ve betonlarda
alkali-silika reaksiyonunun hi grlmediini gstermilerdir.

Bu almada, imento miktar ve su/imento oran sabit alnarak, arlka % 10, 20 ve
30 orannda kireta tozu ile cam tozunun yer deitirilmesiyle retilen yapay kireta
briketlerden elde edilen test sonular verilmektedir. Ayrca, drt farkl kireta
ocandan alnan doal kiretalar zerinde yaplan testlerden elde edilen sonular ile
retilen yapay kireta briketlerden elde edilen sonular karlatrlmtr.


Deneysel Program

Malzemeler

Yapay briketlerin yapmnda kullanlan atk kireta tozu anlurfa ili, Akabe yresinde
bulunan doal kireta ocandan alnm ve zerinde herhangi bir ilem yaplmadan
karmlarda kullanlmtr. Atk cam tozu ise, bina d cephesi iin ssleme malzemesi
reten bir firmadan temin edildi. Karmda balayc olarak kullanlan CEM II/A-L
42,5 R tipi Portland imento, MSA tarafndan retilmi olup, TS EN 1971/A1
(2005) standardn salamaktadr. Karmlarda kullanlan kireta tozu, cam tozu ve
imentonun zellikleri Tablo 1de verilmektedir. Karmlarda normal musluk suyu
kullanlmtr.
344
Tablo 1 Karm malzemesi zellikleri.
zellikler Kireta tozu Cam tozu imento
SiO
2
(%) 0.26 70.22 19.20
CaO (%) 56.19 11.13 52.00
MgO (%) - - 1.00
Al
2
O
3
(%) 0.25 1.64 3.70
Fe
2
O
3
(%) 0.30 0.52 0.16
SO
3
(%) - - 2.80
Na
2
O (%) - 15.69 -
K
2
O (%) - - 0.27
Cl (%) - - 0.006
Kzdrma kayb (%) 42.65 0.80 8.20
Younluk 2.67 2.42 3.00
zgl yzey (m
2
/kg) 145 133 500

Tablo 2 Elekten geen yml %.
Elek boyutu 1.18mm 600m 300m 150m 75m
Kireta tozu 99.76 97.06 86.39 60.27 44.45
Cam tozu 99.80 96.90 85.60 69.10 48.87


Yapay Kireta Briketlerin retimi

Briket retiminde drt farkl karm serisi kullanlmtr. Kontrol numunesinde, sadece
kireta tozu ve imento kullanlmtr. Cam tozu ieren briket numunelerinde ise,
kireta tozu arlnn, % 10, 20 ve 30u orannda cam tozu kullanlmtr.
Karmlarla ilgili detaylar Tablo 3te verilmektedir. Cam tozunun, retilen
karmlardan elde edilen numunelerin zellikleri zerindeki etkisini bulabilmek iin,
karmlarn tmnde imento miktar ve su/imento (0.30) oran sabit alnmtr.

Numunelerin kartrlmas ileminde, 50 dm
3
lk bir pan mikser kullanld. Kontrol
karmnda, imento ve kireta tozu, cam tozu ieren karmlarda ise, imento,
kireta tozu ve cam tozu Tablo 2 de verilen oranlara gre mikser ierisine
yerletirildi. Mikser ierisindeki malzemeler ok ince taneli olduundan, mikser
dnerken meydana gelecek tozlanmay nlemek iin mikserin az, ortasnda 1 cm delik
bulunan uygun bir kapakla kapatld. Homojen bir karm elde etmek iin, mikser
ierisindeki malzemeler 1 dakika kuru olarak kartrld. Numune hazrlarken
karlalan en byk sorun, karm suyunun mikser ierisine bir anda dklmesi
sonucu karmda oluan topaklamayd. Karmda meydana gelen topaklamann bir
nedeni de, karm oluturan tm malzemelerin ok ince taneli olmasyd. Bu sorunu
ortadan kaldrmak iin, karm ierisine su pskrtlmtr. Su pskrtme ileminde,
hava kompresrne balanm zel bir azlk kullanlmtr. Bu azlk, ortasnda 1 cm
apnda delik bulunan kapaktan ieri sokulmu ve mikser dnerken 3 dakika boyunca
su, karm zerine pskrtlmtr. Toplam 4 dakikalk bir kartrma ilemi sonunda
mikser durdurulmu ve 3500 gr arlndaki taze karm, boyutlar 105150225
mm
3
olan elik kalp ierisine doldurulmutur. Kalp ierisindeki taze karmn
balang ykseklii 150 mm dir. Taze karm zerine 17 MPalk bir basn
uygulanarak, ekil 1 de gsterildii gibi, kalp ierisinde 1 dakikalk srede
sktrlmtr. Numunenin kalptan karlrken, ekil 1 de gsterildii gibi, numunede
herhangi bir krlma veya dklme gzlenmemitir. retilen briket numunelerinin tm,
24 saat boyunca oda scaklnda bekletildi ve bu srenin sonunda, 22
o
Clik su dolu kr
havuzu ierisinde 28 gn kalacak ekilde yerletirildi. Havuz iersindeki 28 gnlk
345
krden sonra, briket numuneler kurutulmak zere fanl frn ierisine yerletirilmitir.
Tablo 4te, retilen yapay kireta ve doal kiretalarnn boyutlar ve saylar
verilmektedir. Doal kiretalarnn testinde, kireta tozunun temin edildii yrede
bulunan drt farkl kireta ocandan elde edilen numuneler kullanlmtr. Yrede
bulunan kiretalar, bu yrede asrlar nce yaplm tarihi eserlerde tayc yap
malzemesi olarak kullanlmtr.

Tablo 3 Bir adet briket iin malzeme miktarlar.
Karm
No.
imento
(gr)
Su
(gr)
Kireta tozu
(gr)
Cam tozu
(gr)
Akkanlatrc
(gr)
Kontrol 376 113 3007 0 4
KC10 376 113 2706 301 4
KC20 376 113 2406 601 4
KC30 376 113 2105 902 4

Tablo 4 Yapay ve doal kireta numunelerin boyutlar ve says.
Yapay Kiretalar Doal Kireta Testler
Numune
boyutu
(mm)
Numune
says
Numune
boyutu
(mm)
Numune
says
Birim arlk, su emme 1059075 5 717171 5
Basn dayanm 1059075 5 717171 5
Eilme dayanm, ultrason hz 10575225 5 10257203 5
Anma direnci 717171 5 717171 5
Donma-zlme direnci 1059075 5 717171 5
Termal iletkenlik 2060100 3 2060100 3
Elastisite modl, Poisson oran 5080 3 5080 3
Toplam numune says 124* - 124**
* Toplam 4 seri numunede; **Toplam 4 farkl kireta ocanda.


ekil 1 Yapay kireta karmnn sktrlmas ve kalptan alnm durumu

Test Metotlar

Yapay kireta numuneleri zerinde yaplan su emme oran, birim arlk, basn
dayanm, eilme dayanm ve donma-zlme direnci testlerinde ASTM C 67 (2003) ,
elastisite modl ve Poisson oran testlerinde ASTM C 469 (2002), anma direnci
testinde EN138923 (2004) ve termal iletkenlikle ilgili testte ise, ASTM C 1113 (1990)
standard kullanlm olup, testlerin nasl yapld Turgut (2007b) tarafndan detayl
olarak verilmektedir. Doal kireta numunelerinin testinde ise, TS 699 (2000)
standard takip edilmi ve detayl bilgiler Turgut ve di. (2006) tarafndan verilmitir.

346
Test Sonular ve Tartmalar

Yapay Kiretalar Test Sonular

Tablo 5te, 28 gnlk yapay ve doal kiretalar testlerinden elde edilen ortalama
deerler verilmektedir. ASTM C 140 (2006)a gre, yk tayan veya tamayan yma
yap duvarlarnda kullanlacak briketler iin msaade edilen en fazla su emme deeri
0.288 gr/cm
3
tr. Tablo 5te verildii gibi, retilen yapay kiretalarnn su emme
deerleri, 0.288 gr/cm
3
deerinden daha kk olmutur. TS 406 (1988)da, yma
yaplarda kullanlacak briketlerin birim arlklarnn 2.20 gr/cm
3
ile 1.50 gr/cm
3

deerleri arasnda olmas istenmektedir. Tablo 5te verildii gibi, test sonucunda elde
edilen yapay kireta birim arlk deerleri, standartta verilen deerler arasnda yer
almaktadr.

Kireta tozu ve cam tozu kullanlarak retilen yapay kireta numunelerin mekanik
zellikleri, cam tozunun karm ierisindeki puzzolanik etkisinden dolay nemli
derecede artmaktadr. Sadece kireta tozu ve imento ieren kontrol numunesinin
ortalama basn dayanm 27.5 MPa olarak bulunmutur. ekil 2ada gsterildii gibi,
arlka % 10, 20 ve 30 orannda kireta tozu ile cam tozu yer deitirmesi
sonucunda, cam tozu ieren numunelerin kontrol numunesine kyasla basn
dayanmlar srasyla % 1.8, 7.3 ve 9.4 daha byk olmutur. Yapay kireta
numunelerden elde edilen basn dayanm deerleri, BS 6073 (1981), ASTM C 90
(2006) ve TS 705 (1985) standartlarn salamaktadr. BS 6073 (1981), ASTM C 90
(2006) ve TS 705 (1985) standartlar, yk tayan yma yap duvarlarnda kullanlacak
briketlerde basn dayanmlarnn srasyla, en az 7.0 MPa, 11.7 MPa ve 5.0 MPa
olmasn ngrmektedir. Tablo 5te, atk cam tozu iermeyen kontrol numunesinin
eilme dayanm deeri 4.15 MPa olarak bulunmutur ve bu deer de BS 6073
(1981)de ngrlen en az 0.65 MPa deerini salamaktadr. Karm ierisindeki cam
tozunun, numunelerin eilme dayanm ve elastisite modl deerine olan etkisi, basn
dayanmna olan etkisinden ok daha fazladr. ekil 2a da gsterildii gibi, arlka %
10, 20 ve 30 orannda kireta tozu ile cam tozunun yer deitirmesi sonucunda, cam
tozu ieren numunelerin kontrol numunesine kyasla eilme dayanmlar, srasyla %
85, 86 ve 87 daha byk olmutur. Arlka % 10, 20 ve 30 kireta ile cam tozunun
yer deitirmesinde, elastisite modl deerlerindeki artlar kontrol numunesinden
srasyla % 11.5, 22.8 ve 59.3 daha byk olmutur. Yapay kireta briketlerin Poisson
oran deerleri, 0.18 ile 0.20 deerleri arasnda deimektedir. Tablo 5te grld
gibi, cam tozunun sert yapsndan dolay, kontrol numunesine kyasla cam tozu ieren
yapay kireta numunelerin ultrason hz deerinde de bir art gzlenmektedir.

Tablo 5te, yapay kireta numuneleri zerinde yaplan anma testleri sonucu oluan
hacimce kayplar verilmektedir. Cam tozu ieren yapay kireta numunelerin, anmaya
kar direnleri nemli derecede artmtr. ekil 2bde gsterildii gibi, arlka % 10,
20 ve 30 orannda kireta tozu ile cam tozunun yer deitirmesi sonucunda, kontrol
numunesiyle kyaslandnda cam tozu ieren numunelerin anmaya kar direnleri
srasyla, % 48.7, 49.6 ve 50.2 daha byk olmutur. ASTM C 568 (2003)
standardnda, yaplarda kullanlacak doal talarn hacimce anma miktarnn 10
cm
3
/50cm
2
deerinden daha az olmas istenmektedir. Tablo 5te grld gibi, retilen
yapay kireta numunelerin tmnn anma deerleri, standartta verilen anma
deerinden daha az olmutur.

347
Tablo 5 Yapay ve doal kiretalar test sonular.
Yapay kiretalar
Testler
Kontrol KC10 KC20 KC30
Doal kireta
Basn dayanm (MPa) 27.5 28.0 29.5 30.1 17.8
Eilme dayanm (MPa) 4.15 7.69 7.70 7.76 4.90
Arlka su emme (%) 12.5 12.2 12.5 12.4 8.4
Su emme (g/cm
3
) 0.237 0.233 0.236 0.234 0.174
Birim arlk (g/cm
3
) 1.90 1.91 1.89 1.89 2.08
Hacimce anma kayb (cm
3
/50cm
2
) 8.95 4.59 4.51 4.45 27.76
Donma-zlme arlk kayb (%) 16.85 7.13 2.61 1.28 0.07
Termal iletkenlik (Wm
-1
K
-1
) 1.07 1.03 0.99 0.90 1.42
Ultrason hz (km/h) 2.80 3.06 3.11 3.15 3.40
Elastisite modl (MPa) 12110 13500 14875 19296 13975
Poisson oran 0.18 0.20 0.18 0.20 0.31

Cam tozu ieren yapay kireta numunelerinin, donma-zlme direnleri nemli
derecede iyilemektedir. Yapay kireta numuneleri zerinde yaplan 50 devirlik
donma-zlme ileminden sonra, numunelerin arlklarnda meydana gelen kayplar
Tablo 5te verilmektedir. ekil 2b de gsterildii gibi, kireta tozunun arlnn %
10, 20 ve 30u orannda cam tozu ieren yapay kireta numunelerin, donma-zlme
direnleri kontrol numunesiyle kyaslandnda srasyla % 57.7, 84.5 ve 92.4 daha
byk olmaktadr. ekil 3te, 50 devirlik donma-zlme ileminden sonra yapay
kireta numunelerinin genel durumu gsterilmektedir.

Yapay kireta numunelerin termal iletkenlik deerleri Tablo 5te verilmektedir.
Termal iletkenlik deeri, bir yap malzemesinin s yaltmnn niteliinin bir
gstergesidir ve yaplarn s yaltm hesabnda bu deer dorudan kullanlmaktadr.
Termal iletkenlii kk olan malzemelerin, s yaltm yksek olmaktadr. ekil 3te
gsterildii gibi, kireta tozunun arlnn % 10, 20 ve 30u orannda cam tozu
ieren yapay kireta numunelerin, termal iletkenlik deerleri kontrol numunesine
kyasla srasyla % 3.7, 7.5 ve 15.9 daha kk olmaktadr. Tablo 5te verildii gibi,
cam tozu iermeyen kontrol numunesinin termal iletkenlik deeri 1.07 Wm
-1
K
-1
olarak
bulunmutur. Camn termal iletkenlii ise yaklak 0.76 Wm
-1
K
-1
dir. Camn termal
iletkenlik deerinin, kontrol numunesinin termal iletkenlik deerinden kk olmas,
cam tozu ieren numunelerin de termal iletkenlik deerlerinin doal olarak kk
olmasna neden olmutur. Bylece, cam tozu ieren yapay kireta numunelerin s
yaltm, kontrol numunesine kyasla daha iyi olmutur.


a) Mekanik zellikler b) Termal ve fiziksel zellikler
ekil 2 Mekanik, fiziksel ve termal zelliklerdeki iyilemeler
348

a) Kontrol numunesi b) KC-10 numunesi c) KC-20 numunesi d) KC-30 numunesi
ekil 3 Donma-zlmeden sonra yapay kireta numunelerin grn

Doal ve Yapay Kiretalarnn Karlatrlmas

Doal kireta numuneleri, yrede bulunan drt farkl kireta ocandan alnm olup,
numunelerin test sonularnn ortalama deerleri Tablo 5te verilmektedir. TBTAK
projesi kapsamnda incelenen doal kireta numunelerinin kimyasal zellikleri, yapay
kiretanda kullanlan kireta tozu ile ayndr (Turgut ve di., 2006). Doal ve yapay
kiretalarnn, basn ve eilme dayanm deerlerinin bulunmasnda kullanlan
numunelerin boyutlar birbirinden farkldr. Doal ve yapay kireta numunelerinin
boyutlar kk olduu iin, karlatrmalarda boyutun dayanmlar zerine etkisi
dikkate alnmamtr.

Cam tozu iermeyen yapay kireta kontrol numunesinin basn dayanm, doal
kireta numunesinin basn dayanmndan yaklak olarak % 54 daha byktr. % 30
cam tozu ieren yapay kireta numunesinin basn dayanm ise, doal kireta
numunesinin basn dayanmndan % 69 daha byk bulunmutur. Cam tozu iermeyen
yapay kireta kontrol numunesinin eilme dayanm ise, doal kireta numunesinin
eilme dayanmndan yaklak olarak % 15 daha kk olmasna ramen, arlka %
30 cam tozu ieren yapay kireta numunesinin eilme dayanm, doal kireta
numunesinin eilme dayanmndan % 58 daha byk olmutur. Doal kiretann
elastisite modl deeri, yapay kireta kontrol numunesinin elastisite modl
deerinden % 15 daha byk olmasna ramen, % 30 cam tozu ieren yapay kireta
numunesinin elastisite modl deeri doal kiretann elastisite modl deerinden %
58 daha byktr. Arlka % 30 cam tozu ieren yapay kireta numunesinin su
emme miktar, doal kireta numunesinin su emme miktarndan % 34 daha fazladr.
Ancak hem doal kireta hem de yapay kiretalar, ASTM C 140 (2006)da verilen
en fazla 0.288 gr/cm
3
snr deerini salamtr. Yapay kire talarnn birim arlklar,
doal kiretalarnn birim arlndan yaklak olarak % 9 daha kk bulunmutur.
Byle bir durumda, yapay kireta ile yaplan yapnn arl, doal kireta ile
yaplan yapnn arlndan % 9 daha az olacaktr.

Doal kiretann hacim olarak anma kayb, cam tozu iermeyen kontrol
numunesinden 3 kat ve % 30 cam tozu ieren yapay kiretandan 6 kat daha byk
olduu grlmtr. Doal ve yapay kireta numuneleri zerinde yaplan anma
testlerinden elde edilen sonulara gre, yapay kiretalarnn anmaya kar
gsterdikleri diren, doal kiretann anma direncinden olduka fazladr.

Doal kiretann donma-zlme direnci, cam tozu iermeyen kiretann donma-
zlme direncinden ok daha iyidir. Ancak doal kireta iin, TS 699 (2000)
standard takip edilerek 25 devirlik bir donma-zlme testi yaplmtr. Yapay
kiretalarnn donma-zlme testinde ise, ASTM C 67 (2003) standard kullanlarak
349
50 devirlik bir donma-zlme testi yaplmtr. Bu durum dikkate alndnda, cam
tozu ieren yapay kiretalarnn iyi bir donma-zlme direnci salad sylenebilir.
Doal kiretann termal iletkenlik deeri, yapay kireta kontrol numunesinden % 33
ve % 30, cam tozu ieren numuneden ise, % 58 daha byktr. Elde edilen bu sonulara
gre, yapay kiretalarnn s yaltmnn, doal kiretalarnn s yaltmndan daha iyi
olduu sylenebilir.

Yrede bulunan doal kiretann yaps yumuaktr ve tabakalar arasnda klcal
atlaklar bulunmaktadr. Bu durum, kiretann ince plakalar halinde kesilmesini
zorlatrmaktadr. Doal kireta plakalar, en az 45 cm kalnla kadar
kesilebilmektedir. Yrede bulunan doal kiretann bir dier yetersiz taraf ise,
anmaya kar direncinin ok zayf ve basn dayanmnn dk olmasdr. TS 11137
(1993) standardnda, yma yaplarn yk tayc ksmnda kullanlacak doal
kiretann basn dayanmnn en az 49 MPa ve d cephe ve i mekan kaplamalarnda
kullanlmas durumunda ise, basn dayanmn en az 29.4 MPa olmas gerektii
belirtilmektedir. Yrede mevcut olan drt adet kireta ocandan alnan doal kireta
numunelerinin ortalama basn dayanm deeri, Tablo 5te verildii gibi 17.8 MPa dr.
Yine bu standarda gre, hacimce anma kaybnn, yk tayan ksmlarda en fazla 10
cm
3
/50cm
2
ve kaplama malzemesi olarak kullanlmas durumunda ise, en fazla 15
cm
3
/50cm
2
olmas ngrlmektedir. TS 11137 (1993) standardna gre, yrede bulunan
doal kiretalar hem tayc duvar malzemesi hem de d cephe ve i mekn
kaplamasnda kullanlamaz. Yrede bulunan doal kireta, betonarme yaplarn d
cephesi ve i mekn kaplamalarnda, ilgili standard salamamasna ramen
kullanlmaktadr.

Kireta tozu arlnn % 20si kadar cam tozu ieren yapay kireta numunenin
basn dayanm, 29.5 MPa ve hacimce anma kayb da 4.51 cm
3
/50cm
2
olarak
bulunmutur. Bu durumda, % 20 ve % 30 cam tozu ieren yapay kireta numuneleri,
TS 11137 (1993)da, d cephe ve i mekn kaplamas iin istenen basn dayanm ve
hacimce anma deeri kriterlerini salamaktadr. Yapay kiretann bir dier nemli
zellii de kaplama malzemesi olarak kullanlmas durumunda 1 cm kalnla kadar
retilebilmesidir. Bylece, betonarme yaplarn yapay kireta ile kaplanmas
durumunda, kaplama malzemesi arlnn az olmas nedeniyle, binaya gelecek ykler
azalacaktr. Yapay kiretann sktrld kalplara eitli desenler verilmesi
durumunda, kaplama malzemelerin yzeylerinde doal ta oymaclna benzer
grntler de elde edilebilecektir. retilen yapay kiretalarnn rengi ise, yrede
bulunan doal kiretana benzemektedir.

Sonular

Kireta tozu ve cam tozu kullanlarak retilen yapay kireta numunelerde, cam
tozunun puzzolanik etkisinden dolay mekanik ve fiziksel zelliklerde nemli derecede
iyilemeler gzlenmitir. Kireta tozunun arlka % 20 ve 30u kadar cam tozu
ieren yapay kireta numunelerinin tm zellikleri, doal kiretandan daha iyi
olmutur. Cam tozunun, yapay kiretalarnn mekanik ve fiziksel zelliklerini niin
etkili bir ekilde iyiletirdii zerine, SEM (Scanning Electron Microscope) yardmyla
daha ileri dzeyde yaplan almalar devam etmektedir.

Teekkr MAG-104I084 nolu projeyi destekleyen TBTAKa ve katklarndan dolay
Sn. Tanay Atasoya teekkrlerimi sunarm.
350
Kaynaklar

Algin, H.M, Turgut P. (2007) Cotton and limestone powder wastes as brick material.
Construction and Building Materials, http://dx.doi.org/ 10.1016/j.conbuildmat. 2007.
03.006.

American Society for Testing and Materials (1990) ASTM C 1113: Test method for
thermal conductivity of refractories by hot wire. Philadelphia.

American Society for Testing and Materials (2002) ASTM C 469: Standard test method
for static modulus of elasticity and Poissons ratio of concrete in compression.
Philadelphia.

American Society for Testing and Materials (2003) ASTM C 568: Standard
specification for limestone dimension stone. Philadelphia.

American Society for Testing and Materials (2003) ASTM C 67: Standard test methods
for sampling and testing brick and structural clay tile. Philadelphia.

American Society for Testing and Materials (2006) ASTM C 140: Methods of sampling
and testing concrete masonry units. Philadelphia.

American Society for Testing and Materials (2006) ASTM C 90: Standard specification
for load-bearing concrete masonry units. Philadelphia.

British Standards Institution (1981) BS 6073-Part 1: Precast concrete masonry units:
Specification for precast concrete masonry units. London.

British Standards Institution (1997) BS 1881-Part 203: Recommendations for
measurement of pulse velocity through concrete. London.

Corinaldesi, G.G., Moriconi, G., Montenero, A. (2005) Characteristic and puzzolanic
reactivity of glass powders. Waste Management, Vol. 25, No. 2, pp. 197201.

European Standards (2004) EN13892-3: Methods of test for screed materials.
Determination of wear resistance-Bohme.

Galetakis, M. and Raka S. (2004) Utilization of limestone dust for artificial stone
production: an experimental approach. Minerals Engineering, Vol. 17, No. 2, pp. 355
357.

Larrard, F. (1998) Concrete mixture-proportioning. A Scientific Approach, Modern
Concrete Technology Series, E & FN SPON, London.

Pera, J., Husson, S., Guihlot, B. (1999) Influence of finely ground limestone on cement
hydration. Cement and Concrete Composites, Vol. 21, No. 2, pp. 99105.

Petersson, O. (2001) Limestone powder as filler in self-compacting concrete-frost
resistance and compressive strength. Proceedings of the second RILEM international
351
symposium on self-compacting concrete Kochi University of Technology, COMS
Engineering Corporation, Japan, pp. 277284.

Ramachandran, V.H. and Zhang, C.M. (1986) Dependence of fineness of calcium
carbonate on the hydration behavior of calcium silicate. Durability of Building
Materials, Vol. 4, No. 1, pp. 4566.

Shao,Y., Lefort, T., Moras, S., Rodriguez, D. (2000) Studies on concrete containing
ground waste glass. Cement and Concrete Research, Vol. 30, No. 1, pp. 91100.

Shayan, A., Xu A. (2004) Value-added utilization of waste glass in concrete. Cement
and Concrete Research, Vol. 34, No. 1, pp. 8189.

Shi, C., Wu, Y., Riefler, C., Wang, H. (2005) Characteristic and puzzolanic reactivity of
glass powders. Cement and Concrete Research, Vol. 35, No. 5, pp. 987993.

Topcu, I.B. and Canbaz, M. (2004) Properties of concrete containing waste glass.
Cement and Concrete Research, Vol. 34, No. 1, pp. 267274.

Turgut, P., Yeilnacar, M.., ve Bulut, H. (2006) Yap malzemesi olarak Urfa ta'nn
mekanik, fiziksel ve teknolojik zelliklerinin tespiti. TBTAK-MAG Projesi
(104I084).

Turgut, P. (2007a) Cement composites with limestone dust and different grades of wood
sawdust. Building and Environment, Vol. 42, No. 11, pp. 38013807.

Turgut, P. and Algin, H.M. (2007) Limestone dust and wood sawdust as brick material.
Building and Environment, Vol. 42, No. 9, pp. 33993403.

Turgut, P. (2007b) Limestone dust and glass powder wastes as new composite brick
material. Materials and Structures, http://dx.doi.org/10.1617/s11527-007-9284-3.

Trk Standartlar Enstits (1985) TS 705: Fabrika tulalar-duvarlar iin dolu ve dey
delikli. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (2000) TS 699: Tabii yap talar muayene ve deney
metotlar. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (1988) TS 406: Beton bloklar ve briketler-duvarlar iin.
Ankara.

Turkish Standard Institution (2005) TS EN 197-1/A1: imento- Blm 1: Genel
imentolar-Bileim, zellikler ve uygunluk kriterleri. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (1993) TS 11137: Kireta-yap ve kaplama ta olarak
kullanlan. Ankara.

352
353
elik Tel Donatl Betonlarn Kullanlabilirlik ve Tama
Gc Snr Durumlarna Gre Tasarm



Muhsin Yaln, Canan Tademir
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, stanbul
Tel: (0212) 285 37 70
E-Posta: tasdemir@itu.edu.tr

smail Gkalp, Hakan Ekim
Akansa imento Sanayi ve Tic. A.., Betonsa Teknoloji Merkezi
Tel: (0212) 866 10 61
E-Posta: ismail.gokalp@akcansa.com.tr

Mehmet Yerlikaya
Beksa elik kord San. Tic. A.., Kocaeli
Tel: (0262) 316 85 00
E-posta: mehmet.yerlikaya@bekaert.com



z

elik tel donatl betonlarn performans snflarn belirlemek iin edeer eilme -
ekme dayanmlar hem Kullanlabilirlik Snr Durumuna (KSD), hem de Tama Gc
Snr Durumuna (TSD) gre hesaplanmaldr. Bu amala su-imento oran 0,55 olan
betonlar retilmi, farkl elik tel narinlii ve her narinlik iin farkl elik tel
ierii kullanlmtr. 150x150x750 mm boyutlarndaki entiksiz kiri numunelerinde
yk-sehim erileri elde edilmitir. Deney srasnda yk - sehim deerleri bilgisayar
destekli bir bilgi ak sistemi ile kaydedilmitir. Belirli bir elik tel narinlii iin elik
tel hacmi arttka, krlma enerjisi, KSD ve TSD iin edeer eilme ekme
dayanmlar belirgin bir biimde artmtr. Sz konusu durumlar iin elik tel donatl
betonlarn performans snflarnn elde edilmesi uygulamada byk yarar salamaktadr.

Anahtar szckler: Kullanlabilirlik Snr Durumu, Tama Gc Snr Durumu, elik
Tel, Beton Performans Snflar, Tel Narinlii, Edeer Eilme Dayanm.


Giri

Yksek performansl betonlar, yksek dayanmla birlikte stn drabiliteye sahiptir.
Ancak dayanm deeri arttka normal betona gre daha gevrek davran gsterirler. Bir
baka deyile; betonun dayanm arttka, sneklii azalr. Dayanm ve sneklik
arasndaki bu ters iliki ciddi bir sorun olmakta ve yksek performansl betonlarn
kullanmn snrlandrmaktadr (Balaguru ve di., 1992). Bu yzden, betonun
snekliini artrmak yksek performansl betonlar iin byk bir sorundur. Betondaki
sneklik elik teller kullanlarak salanabilir. Betonda elik tel kullanm, betonun
354
enerji yutma kapasitesini ve snekliini arttrmaktadr (Wafa ve Ashour, 1992). elik
tellerin betondaki esas etkisi atlak sonras davranta grlmektedir. Eer uygun bir
karm tasarlanrsa; ilk atlak olutuktan sonra matristeki rastgele dalm olan ksa
elik teller kprleme etkisi ile atlan ilerlemesini nler. Tellerin betondan syrlmas
srasnda, atlak genilemesi geciktirilmi ve atlan ilerlemesi nlenmi olur (Banthia
ve Trottier, 1995; Kurihara ve di., 2000). Tellerin matristen syrlarak kmas fazla
enerji gerektirdiinden toklukta belirgin bir art elde edilir (Barros ve Figueiras, 1999).
elik tel tipi, tel narinlii (boy/ap), tel hacmi, tellerin matris iindeki ynlenmesi ve
tellerin ekme dayanm matris zellikleri ile birlikte elik Tel Donatl Betonlarn
(TDB) performansn etkiler (Bayramov ve di., 2004a, 2004b; Kksal ve di., 2006).

TDBlarn kaplama, koruma, endstriyel zeminler, prefabrik elemanlar, ky ve liman
yaplar, glendirme projeleri, tnel kaplamalar, ev stabilizasyon ileri gibi olduka
geni kullanm alanlar vardr (Balagaru ve Shah, 1992). zellikle, TDBlarn ana
uygulama alanlar, kaplamalar ve dier tipteki deme ve plaklardr (TFHRC, 2000).
Kk endstriyel zeminler genellikle darbe ve dier mekanik yklere maruzdur.
Ancak, byk endstriyel zeminler ve byk saha betonlar (havaalan pistleri gibi)
mekanik ykler yannda rtre ve termal atlaklara kar da dayankl olmak zorundadr
(Gettu ve di., 2000).

Almanya Beton Birliinin nerileri (DBV, 1996) elik Tel Donatl Zemin Betonunun
tasarm iin kullanlmaktadr. ki farkl tasarm ynteminden; ilkinde elastik teori
kullanlrken ikincisi TDBnun enerji yutma kapasitesini hesaba katmaktadr.
Gnmzde enerjiye dayal baka tasarm yaklamlar da nerilmitir. rnein, Moens
ve Nemegeer (1991) tarafndan tokluk deerlerinin ve tama gc eilme
dayanmlarnn kullanlmas, ve Falkner ve di. (1995) tarafndan kiri deneylerinden
elde edilen edeer eilme dayanmlarnn kullanlmas yoluyla yntemler
gelitirilmitir. Bu almann amac, geleneksel TDBlarn performans snflarnn
edeer eilme dayanmlar yaklam ile belirlenmesidir.


Deneysel alma

Numune Karakteristikleri ve retim

elik tel ieren ve iermeyen tm karmlarda su/imento oran 0,55 alnm ve sabit
tutulmutur. Beton retimlerinde 80, 65 ve 55 gibi farkl tel narinlii (l/d)
kullanlmtr. Her bir narinlik iin % 0,13lk admlarla deien farkl tel hacmi
kullanlm ve toplamda tel iermeyen normal betonla birlikte 10 ayr karm
retilmitir. Tm karmlarda ayn agregalar (kum: 0 4 mm, kalker tozu: 0 4 mm,
krmata (kalker): 4 11 mm ve krmata (kalker): 8 22 mm) kullanlmtr.
Karmlardaki Portland imentosu (CEM I 42,5 R) miktar 350 kg/m
3
tr. Su azaltc
(sperakkanlatrc) kimyasal katk miktar, tm karmlarda kmeyi 100 130 mm
arasnda kalacak ekilde ayarlayabilmek iin, imento arlna oranla % 1,35 - % 1,60
arasnda deimektedir. Kartrma ilemine imento, kum, ta tozu ve krmatan kuru
olarak kartrlmasyla balanm, daha sonra kimyasal katknn yars ile suyun yars
baka bir yerde kartrlarak eklenmitir. Kimyasal katknn ve suyun kalan ksmlar
karma kontroll olarak eklenerek karmn homojenlii salanmtr. elik teller
karma en son aamada serpilerek eklenmi ve yeterince kartrlarak homojen olarak
dalmalar salanmtr.
355
Betonlar elik kalplara dklm ve vibrasyon masasnda sktrlmtr. Btn
numuneler ortalama 24 saat sonra sklm, kr havuzlarnda 20
0
Cde 28. gne kadar
tutulmu ve daha sonra 56. gne kadar laboratuvar ortamnda tutulmutur. Drt noktal
eilme deneyi iin hazrlanan kiri numunelerin boyutlar, 150x150x750 mm dir. Her
karm iin en az drt adet kiri numunesi deneye tabi tutulmutur. Yine her karm
iin adet 150 mm apnda ve 300 mm yksekliinde silindir numuneler, basn
dayanm ve elastisite modl deneyleri iin kullanlmtr. Alt adet 150 mm apnda
60 mm yksekliindeki disk numuneler yarma deneyi iin hazrlanmtr. Deney
numuneri ve boyutlar Tablo 1de verilmektedir.

Tablo 1. Deney numuneleri ve boyutlar

Deney Numune ller (mm) Mekanik zelikler
Basn Silindir 150, h=300 Basn dayanm (
c
f ), MPa
Elastisite modl (E), GPa
Yarma Disk 150, h=60 Yarmada ekme dayanm (f
yr
), MPa
Drt noktal
eilme
Kiri 150x150x750 Edeer eilme dayanm (f
e
), MPa
Eilme dayanm (f
e
), MPa

Deney Teknii

Standart dayanm deneyleri Avrupa Standartlarna (EN 206 ve EN 12390) gre
yaplmtr. Drt noktal eilme deneyi 150x150x750 mm boyutlarndaki kiri
numunelere ekil 1de grlen deney dzeneine gre uygulanmtr. Yaln beton iin,
kiri orta noktasndaki yerdeitirme hz 0,02 mm/dk deerinde sabit tutulmutur. elik
telli kiriler ise 0,5 mm sehime kadar 0,05 mm/dk, daha sonra 5 mm sehime kadar 0,1
mm/dk yerdeitirme hz ile deneye tabi tutulmutur.

Ykleme, kapal evrimli deplasman kontroll, 100 kN kapasiteli Instron 5500R deney
aleti ile yaplm ve yerdeitirmeler anlk olarak adet Dorusal Deiken
Deplasman Transdseri (LVDT) ile llmtr. Her bir kiri iin yk-sehim erileri,
kiri orta noktasndan elde edilen lmn ortalamas alnarak elde edilmitir. Yk-
sehim erileri, Kullanlabilirlik ve Tama Gc Snr Durumlarndaki (KSD ve TSD)
edeer eilme dayanmlarn elde etmek iin kullanlmtr. ekil 2de grld gibi
kiri orta noktasndaki yk-sehim erisinin altnda kalan alan her bir yerdeitirme iin
gerekli olan enerjinin bir ls olarak tanmlanmaktadr.

Karakteristik edeer eilme dayanm u ekilde hesaplanabilir:

2
.
bh
S T
f
i
i
e

=
(1)

Bu denklemde;
i
T , KSD ya da TSD iin yk-sehim erisi altnda kalan alan,
i
her bir
snr duruma karlk gelen yerdeitirmeyi; bxh (150x150 mm) ve S (600 mm)
srasyla kiriin kesit alannn boyutlarn ve akln gstermektedir.




356
Y

k
,

k
N

0

3.15

1

2

0.65
(a)













(b)

ekil 1. Drt noktal eilme deneyi numunesi (a), Edeer eilme-ekme dayanmnn
hesaplanmas iin belirlenen sehim deerleri (b)

Alman Beton Birliine (DBV, 1996) gre, elik tel donatl betonlarn edeer eilme-
ekme dayanmlar Tablo 2deki gibi tanmlanmaktadr.

Tablo 2. elik Tel Donatl Betonlar iin ekil Deitirme Blgeleri (DBV, 1996)

ekil Deitirme Blgesi Snr Durumu Sehim (mm)
I (kk sehim durumu) KSD
1
=

0
+ 0,65
II (byk sehim durumu) TDS
2
=

0
+ 3,15


Deney Sonularnn Deerlendirilmesi

Deneyler elik tel kullanmndaki temel deikenlerden narinliin ve elik tel hacminin,
KSD ve TSD iin tanmlanan edeer eilme-ekme dayanmlarn ve buna karlk
gelen krlma enerjilerini iyiletirmedeki etkisini aratrmak zere yaplmtr.

Basn Dayanm ve Elastisite Modl

Silindir numunelerden elde edilen basn dayanm (
c
f ) deney sonular Tablo 3te
verilmektedir.


75 mm
S= 600 mm
750 mm
75 mm
h

200 200 200
b
Sehim, mm
357
Tablo 3. Deney yaplan elik tel donatl betonlarn mekanik zellikleri

Karm
Kodu
(
c
f )
MPa
E
GPa
f
yr

MPa
f
e

MPa
(f
e
)
I

MPa
(f
e
)
II

MPa
NC 39,0 30,4 4,45 3,56 - -
80V26 39,3 30,5 4,47 3,99 2,49 2,51
80V38 37,9 31,0 4,51 4,40 3,22 3,70
80V51 39,9 31,1 4,70 5,26 3,54 4,21
65V32 37,5 30,3 4,32 4,07 2,75 2,42
65V45 37,0 31,7 4,44 4,38 3,11 2,82
65V58 38,4 31,3 4,48 4,81 3,60 3,53
55V38 37,3 31,7 4,41 4,03 2,76 2,37
55V51 36,8 30,2 4,51 4,30 3,03 2,78
55V64 37,3 30,1 4,56 4,58 3,32 3,02

Yaln betonla elik tel donatl betonlarn basn dayanmlar kyaslandnda nemli bir
farklln olmad grlmektedir. Beklenildii zere, elastisite modllerinde de kayda
deer bir fark sz konusu deildir. Sonuta, betona elik tel eklemenin basn dayanm
ve elastisite modl zerinde nemli bir deiiklik yapmad sylenebilir.

Yarma ekme Dayanm

Disk numunelere uygulanan yarma deneyi sonucu elde edilen yarmada ekme
dayanmlar Tablo 3te yer almaktadr. Sonular incelendiinde narinlii 80, 65 ve 55
olan tellerin kullanm miktarlar arttka yarmada ekme dayanmlarnn az da olsa
artt grlmektedir. Tel iermeyen betonla kyaslandnda en ok art, narinlii 80
olan telin kullanm ile elde edilmitir. Yarma dayanmnn 4,51 MPa deerine narinlii
55 olan telden % 0,51 orannda (40 kg/m
3
) kullanlarak eriilirken, ayn deer iin
narinlii 80 olan telden % 0,38 orannda (30 kg/m
3
) kullanmak yeterli olmaktadr.

Eilme Dayanm

Tablo 3teki eilme dayanm (f
e
) sonular incelendiinde, elik tel miktar arttka
eilme dayanmnn artt grlmektedir. Narinlii 55 olan tellerin hacmen kullanm
orannn 0dan % 0,64e kadar artmas eilme dayanmn % 29, narinlii 65 olan
tellerin hacmen kullanm orannn 0dan % 0,58e kadar artmas eilme dayanmn %35
ve narinlii 80 olan tellerin hacmen kullanm orannn 0dan % 51e kadar artmas ise
eilme dayanmn % 48 arttrmtr. Narinlii 80 olan tellerin daha az miktarda
kullanlmasna karn daha yksek eilme dayanm elde edilmitir. elik tel donatl
betonlarn krlma sreci, yava ilerleyen atlaklarn olumas esnasnda tellerin
betondan syrlmaya almas ile olur. Nihai gme, dzensiz atlak yaylmasyla
tellerin tamamen betondan syrlmas ve isel kayma gerilmelerinin tama gc
dayanmn amasyla gerekleir. Eilme dayanmnn artmasnn sebebi, matris
faznda ilk atlak olutuktan sonra tellerin betona gelen yk, tel ile beton arasndaki
aderans blgesinin atlamasna kadar tamasdr (Gao ve di., 1999).


Yk Sehim Erileri

Narinlii 65 olan tellerle retilen betonlarn deney sonularndan elde edilen tipik yk-
sehim erisi ekil 2de gsterilmektedir. Bu eriler, KSD ve TSD iin tanmlanan
358
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
0 1 2 3 4 5 6
edeer eilme-ekme dayanmlarn hesaplamak iin kullanlmtr. Her bir erinin
altnda kalan alan, malzemenin krlma enerjisinin deeri olarak tanmlanr. elik
tellerin oranlar arttka krlma enerjisi de artmaktadr. elik tel orannn %0,45 ve
%0,58 deerleri iin, ilk atlak olutuktan sonra erinin tekrar ykselmesi yksek
performansl imento esasl kompozit malzemelerin tipik bir davrandr. Benzer
sonular narinlii 80 ve 55 olan teller iin de elde edilmitir.



















ekil 2. Narinlii 65 olan elik tel kullanlan ve su/imento oran 0,55 olan karmlar
iin kiri orta noktasna ait tipik yk-sehim erileri

KSD ve TSD iin Edeer Eilme Dayanmlar

elik tellerin betonda kullanlmasnn en nemli yararlarndan biri krlma enerjisindeki
artn salanmasdr. Burada elde edilen sonular, yk-sehim erisinin belirli bir
sehime kadar olan ksmnn altnda kalan alan hesaplanarak elde edilmitir. KSD ve
TSD iin belirlenen sehimler srasyla 65 . 0
0
+ mm ve 15 . 3
0
+ mm dir. ekil 2de
grld gibi ykleme 5 mm sehime kadar devam ettirilmitir. ekil 2deki erilerde
grld zere bu sehim deerinde (5 mm) krlma enerjisinin tamam deildir.
Tablo 3 ve ekil 3de grld gibi elik tel donatl betonlarda, yksek snekliin bir
sonucu olarak tel narinlii ve hacmine gre deien yksek edeer eilme dayanmlar
elde edilmitir. Kullanlabilirlik ve tama gc snr durumlar iin elde edilen edeer
eilme dayanmlarndaki artn nedeni, kullanlan elik tellerin yksek kopma enerjileri
ve krlma srecinde tellerin betondan syrlrken yuttuu yksek enerjidir.









Y

k
,

N

Sehim, mm
V
f
= % 0,58
V
f
= % 0,45
V
f
= % 0,32
359
1
2
3
4
5
0,15 0,25 0,35 0,45 0,55 0,65
RC 80/60
RC65/60
RC 55/30
1
2
3
4
5
0,15 0,25 0,35 0,45 0,55 0,65
RC 80/60
RC 65/60
RC 55/30

















ekil 3. Farkl tel narinlikleri iin, KSD (a) ve TSD (b) iin eilme dayanm elik tel
hacmi grafikleri

ekil 3, elik tel narinliinin ve elik tel hacminin kullanlabilirlik ve tama gc snr
durumlarndaki edeer eilme dayanmlarn nasl etkilediini gstermektedir. Belirli
bir hacimdeki kancal ulu elik teller iin, elik tel narinlii arttka edeer eilme
dayanmlar ((f
e
)
I,
(f
e
)
II
) belirgin biimde artmaktadr. Narinlii 80 olan elik tellerin
hacmen kullanm oranlar arttka

(f
e
)
II
nin daha belirgin bir biimde artt
grlmektedir. Bu deney sonularnn, normal dayanml bir matriste ve kopma
dayanm 1100 MPa olan dk karbonlu elik tellerin kullanld durumda geerli
olduu gz nnde bulundurulmaldr (Bayramov ve di., 2002; Falkner ve di., 1999).
Kirilerin enerji yutma kapasitelerinin KSD ve TSD iin belirlenen
0
+ 0,65 ve
0
+
3,15 mm sehim durumlar iin olduka iyi olduu sylenebilir. Deneylerden elde edilen
sonular yar krlgan bir malzeme olan betonun, elik tellerin eklenmesi ile nasl snek
kompozit bir malzemeye dntnn ak bir gstergesidir.

Bu almada elde edilen deney sonularna dayanarak elik tel donatl betonlarn
performans snflar kk ve byk sehimler iin (KSD ve TSD) belirtilebilir. rnein,
su/imento oran 0,55 olan ve 80 narinliindeki elik tellerin % 0,51 orannda
kullanld 80V51 kodlu karmn performans snf C 30/37 F 3,54/4,21 eklinde
yazlabilir. Bu gsterimde C 30/37 elik tel donatl betonun basn dayanm snfn,
F 3,54/4,21 de elik tel donatl betonun performans snfn ifade etmektedir. Benzer
gsterimle 65V45 kodlu karm iin performans snf; C 30/37 F 3,11/2,82 eklinde
yazlabilir.

ekil 4a ve 4b su/imento oran ve elik tel hacminin, KSD ve TDS iin tanmlanan
edeer eilme dayanmlarna etkisini gstermektedir. Bu alma Yaln ve di.
(2007) tarafndan yaplm ve elik tel narinlii 80 olarak sabit tutulmutur. ekil 4a ve
4bde grld gibi; belirli bir tel hacmi iin su/imento oran azaldka,
kullanlabilirlik ve tama gc snr durumlar iin tanmlanan edeer eilme
dayanmlar belirgin ekilde artmtr.


K
S
D

i

i
n

(
f
e

)
I

,

M
P
a

T
S
D

i

i
n

(
f
e

)
I
I

,

M
P
a

elik tel hacmi (Vf), %
(a)
elik tel hacmi (Vf), %
(b)
360
1
2
3
4
5
0.15 0.25 0.35 0.45 0.55 0.65
w/c=0.45
w/c=0.65
1
2
3
4
5
0.15 0.25 0.35 0.45 0.55 0.65
w/c=0.45
w/c=0.65


















ekil 4. Farkl su/imento oranlar iin, KSD (a) ve TSD (b) iin eilme dayanm
elik tel hacmi grafikleri

ekil 5a ve 5b, bu almada olduu gibi, tel narinlii ve tel hacminin kullanlabilirlik
ve tama gc snr durumlarndaki edeer eilme dayanmlarn nasl etkilediini
gstermektedir. Bu grafiklerde kullanlan deney sonular Bayramov ve di. (2002)
tarafndan, Falkner ve di. (1999) tarafndan yaplan deneysel alma sonularna
dayanarak hesaplanmtr. ekil 5a ve 5b de grld gibi, belirli bir tel hacmi iin tel
narinlii arttka, edeer eilme dayanmlar ((f
e
)
I
veya (f
e
)
II
) da belirgin biimde
artmtr. Bu nedenle, elik tel hacminin ve elik tel narinliinin, elik tel donatl
betonlarn performans snflarn belirlemedeki ana deikenler olduu sylenebilir.

















ekil 5. Farkl tel narinlikleri iin, KSD (a) ve TSD (b) na gre edeer eilme
dayanm elik tel hacmi grafikleri


elik tel hacmi (Vf), %
(a)
elik tel hacmi (Vf), %
(b)
K
S
D

i

i
n

(
f
e

)
I

,

M
P
a

T
S
D

i

i
n

(
f
e

)
I
I

,

M
P
a

0
1
2
3
4
0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70
L/d = 80
L/d = 60
L/d = 45
0
1
2
3
4
0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70
L/d = 80
L/d = 60
L/d = 45
zz
elik tel hacmi (Vf), %
(a)
elik tel hacmi (Vf), %
(b)
K
S
D

i

i
n

(
f
e

)
I

,

M
P
a

T
S
D

i

i
n

(
f
e

)
I
I

,

M
P
a

361
Sonular

Bu almada elde edilen deney sonular ve literatrdeki dier almalarn deney
sonularna dayanarak aadaki deerlendirmeler yaplabilir:

1) Verilen bir tel narinlii iin elik tel ieriinin artmasyla birlikte Kullanlabilirlik
Snr Durumuna ve Tama Gc Snr Durumuna gre daha yksek edeer eilme
dayanmlar elde edilmektedir.

2) Yk sehim erilerinde ilk atlak olutuktan sonra eri tekrar ykselmektedir. Bu
durum yksek performansl imento esasl kompozit malzemelerin tipik bir
davrandr.

3) Bu almann kapsamnda elde edilen sonular tel ieriinin basn dayanm ve
elastisite modln etkilemediini gstermektedir. Tel ierii yarma ve eilme
dayanmlarn ise nemli oranda etkileyebilmektedir.

4) Tel ierii edeer eilme dayanmn etkilemektedir. Daha uzun elik tel
kullanlmas durumunda daha yksek edeer eilme dayanmlar elde edilmitir.
Sonuta, beton snf, elik tel ierii ve narinlie bal olarak elik tel donatl
betonlarn performans snflarnn elde edilebilecei gsterilmitir.


Teekkr

Bu alma stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesinde tamamlanmtr. Deney
numunelerinin retimi Akansa imento San. ve Tic.A.. Betonsa Teknoloji
Merkezinde gerekletirilmitir.


Kaynaklar

Balaguru, P., Narahari, R., Patel, M. (1992) Flexural toughness of steel fibre reinforced
concrete. ACI Mater. J. 89(6):541-6,.

Balagaru, P.N., and Shah, S.P. (1992) Fiber-reinforced cement composites. McGraw-
Hill INC., 530 p.

Banthia, N., Trottier, J.F. (1995) Concrete reinforced with Deformed Steel Fibres, Part
II: Toughness characterization, ACI Mater. J., 92(2):146-54.

Barros, J.A.O., Figueiras, J.A. (1999) Flexural behaviour of SFRC: testing and
modeling, J. Mater. Civ. Eng. 11(4):331-9.

Bayramov, F., Tasdemir, C., and Tasdemir, M. A. (2002) Optimum design of cement-
based composite materials using statistical response surface method, ACE 2002: Fifth
International Congress on Advances in Civil Engineering, 25-27 September Istanbul,
Turkey, Vol.2, pp.725-734,.

362
Bayramov, F., Ilki, A., Tasdemir, C., Tasdemir, M.A. (2004) An optimum design of
steel fiber reinforced concretes under cyclic loading. In: Proc. FraMCos-5, April 12-16,
Vol.2, pp.1121-1128, Vail, Colorado.

Bayramov, F., Tasdemir, C., and Tasdemir, M.A. (2004) Optimisation of steel fiber
reinforced concrete by means of statistical response surface method. Cement and
Concrete Composites, Vol.26, pp. 665-675.
DBV (1996) Recommendation: Basis for the design of industrial floor slabs out of steel
fiber reinforced concreteu Eigenverlag, Wiesbaden.,.

Falkner, H., Huang, Z., and Teutsch, M. (1995) Comparative study of plain and steel
fiber reinforced concrete ground slabs, Concrete International, January, pp. 45-51.

Falkner, H., Teutsch, N., and Klinkert, H. (1999) Leistungsklassen von stablfaserbeton,
Institut fr Baustoffe, Massivbau und Brandschtutz, TU Braunscweig, 36 pp.

Gao, J., Sun, W., and Morino, K. (1999) Mechanical properties of steel fiber reinforced,
high strength, and lightweight concrete, Cement and Concrete Composites, 19, 307-313.

Gettu, R., Schntgen, B., Erdem, E., and Stang, H. (2000) A state-of-the-art report,
Report of sub-task 1.2, Test and design methods for SFRC, Brite-EuRam Project BRPR
- CT98 0813 (DG, 12 BRPR) 55 pp.

Koksal, F., Ilki, A., Bayramov, F., and Tasdemir, M.A. (2006) Mechanical behaviour
and optimum design of SFRC plates, 16th European Conference of Fracture, MMMCP,
S.P. Shah Symposium, Alexandroupolis, Greece, July 3-7, Springer Verlag, 199-205.

Kurihara, N., Kunieda, M., Kamada, T., Uchida Y., Rokugo, K. (2000) Tension
softening diagrams and evaluation of properties of steel fibre reinforced concrete, Eng.
Fract. Mech. 65:235-45.

Moens, I, and Nemegeer, D. (1991) Designing reinforced concrete based on toughness
characteristics, Concrete International, November, pp. 38-43.

Yaln, M., engl, C., Tademir, C., Gkalp, ., Yceer, Z. ve Ekim, H. (2007)
Performance based design of steel fiber reinforced concrete, TCMA 3
rd
International
Symposium, Sustainability in Cement and Concrete, Istanbul, , pp 931 940.

TFHRC (2000) http://www.tfhrc.gov/structure/hcp2/chap5.htm, Turner-Fairbank
Highway Research Center, Library, Chapter 5 High Performance Concretes.

Wafa, F.F., Ashour, S.A. (1992) Mechanical properties of high-strength fibre reinforced
concrete, ACI Mater. J., 89(5):449-55.

363
elik Tel ve Matris Dayanmlarnn
Betonlarn Krlma Enerjisine Ortak Etkisi


Yua ahin, Fuat Kksal

Bozok niversitesi, Mh. Mim. Fakltesi, naat Mh.Blm, Yozgat/Trkiye
(0 354) 242 10 01-104
fuatkoksal@gmail.com



Z

Bu alma, su/imento oran 0.35, 0.45 ve 0.55 olan betonlara ayn performans
snfnda, fakat ekme dayanmlar farkl olan elik tellerin %0.33, %0.67 ve %1
oranlarda katlmasyla elde edilen numunelerin mekanik zeliklerinin aratrlmasn
iermektedir. Taze betonlar zerinde birim arlk, hava ierii ve ilenebilme (Ve-Be)
deneyleri yapld. Sertlemi beton numuneler zerinde ise basn, yarma ve eilmede
ekme dayanmlar elde edildi. Eilme deneyi EN14651 standartlarna uygun olarak
yapld. Ayrca basn dayanm deneyinden elastisite modl ve eilme deneyinden ise
yk-sehim erileri elde edildi.

Deneyler sonunda elde edilen mekanik dayanmlarn ve krlma enerjilerinin elik tel
dayanm, matris dayanm ve elik tel ieriine bal olarak deiimleri bulundu.
Ayrca elik tel kullanlmasyla betonlarn enerji yutma kapasitelerindeki artn
dorudan elik tel dayanm ve matris dayanmna bal olduu saysal olarak belirlendi.

Anahtar Szckler : elik tel, elik tel dayanm, Matris dayanm, Eilme dayanm,
Krlma enerjisi.


Giri

elik tel kullanlmasyla betonlarn mekanik zeliklerinde genel olarak iyilemeler elde
edilmitir. En belirgin ve nemli iyileme betonun krlma enerjisindeki art olmutur.
elik teller matris atlamas sonras kprleme etkisi ve etkin atlak kontrol ile
betonun tepe yk sonras davrann byk lde etkilemektedir. Matris atlamas
sonras atlaklar rastgele kesen elik teller atlak oluumunu geciktirmekte ve
yaylmasn yavalatmaktadr. atlak oluumu sonras ykler, matris tarafndan elik
tellere aktarlmakta ve teller bu ykler altnda ekil deitirme eilimi
gstermektedirler. elik teller artan ekil deitirme srasnda matristen syrlma veya
kopma davran gsterirler. Bu davran matris dayanmna, elik telin ekme
dayanmna ve atla kesen elik tel miktarna bal olarak deiir (Kksal, 2004).
elik tel kullanm ile yar-gevrek olan betonlarn daha snek bir yapya kavumas
salanmaktadr. Ani gmeyi nlemek iin byk enerji yutma kapasitesine sahip
betonlarn retilmesi elik tel kullanm ile mmkn olmaktadr (Banthia ve Trottier,
1995). elik tel donatl betonlar (TDB) endstriyel zemin betonlar, tnel kaplamalar
ve beton borular gibi zemine oturan elemanlarn retiminde geleneksel donatl
364
betonlarn yerine tercih edilebilir (Tademir ve di. 2006). elik teller, zellikle
depremde hasar riski dk olmas istenilen stratejik yaplarda klasik donat ile birlikte
kullanlabilirler (Tademir ve Bayramov, 2002). elik tellerin betonda kullanm ile
ilgili almalar ve betonlarn sneklii zerindeki iyiletirmeler zellikle byk bir
ksm deprem kuanda olan lkemiz iin ayr bir nem tamaktadr. TDBlar
normal betonlara oranla saladklar stnlklerden dolay kullanm alanlar gn
getike artmaktadr. Betonda elik tel kullanmnn betonun mekanik davran ve dier
zelikleri zerine etkileri, ayrca bu tr betonlarn tasarm ilkeleri konusundaki
almalar, bilgisayar teknolojisindeki ve yeni deney tekniklerindeki gelimelere bal
olarak devam etmektedir.
Bu alma, ayn performans snfnda, ancak farkl ekme dayanmlar olan elik
tellerin farkl matris dayanmna sahip betonlara deiik hacim oranlarnda katlmasyla
elde edilen numunelerin mekanik zeliklerinin aratrlmasn iermektedir. Bu amala
elik tel dayanm-matris dayanm-elik tel ierii ilikileri ortaya konulmaktadr.


Deneysel alma

Kullanlan Malzemeler ve Beton Bileimi

Beton retiminde CEM I 42.5R tipi Portland imentosu ve Antalya Ferrokrom
tesislerinden temin edilen silis duman kullanld. nce agrega olarak Krma Kum (0-4
mm), kaba agrega olarak Krmata I (4-12 mm) ve Krmata II (12-19 mm) kullanld.
almada Beksa elik Tel Kord Sanayi ve Ticaret A.. firmasndan temin edilen ayn
performans snfnda, ancak farkl narinlie (tel boyu/tel ap) ve ekme dayanmna
(f
su
) sahip RC 80/60 BN ve RC 80/60 BP tipi iki ucu kancal elik teller kullanld.
Kullanlan elik tellerin zelikleri Tablo 1de verildi. Referans ilenebilmelerin
salanmas iin yeni nesil akkanlatrc kullanld.

Tablo 1 elik Tellerin zelikleri.

elik Tel
Tipi
Boy, l
( mm )
ap, d
( mm )
Narinlik (l/d)
(uzunluk/ap)
Younluk
( g/ cm
3
)
ekme Dayanm,f
su

( N/mm
2
)
Dramix RC 80/60 BN 60 0.75 80 7.85 1050
Dramix RC 80/60 BP 60 0.71 85 7.85 2000

Bu almada su/imento oranlar 0.35, 0.45 ve 0.55 olan betonlar kullanld. Her bir
su/imento orann iin 1050 MPa ve 2000 MPa ekme dayanmna sahip elik tellerin
%0.33, %0.67 ve %1 hacimsel oranlarda betona katlmasyla elde edilen numuneler
retildi. Mekanik zeliklerin tayini deneyleri 28 gn standart bakma tabi tutulan
numuneler zerinde yapld. Kontrol gruplar dahil toplam 21 seri retim yapld. Taze
beton karm oranlar ve her bir seri iin kodlama Tablo 2de verildi (ahin, 2006).

Tablo 2 Taze beton karm miktarlar.

Su/
f
su

MPa
Kod
imento
kg/m
3
Su
kg/m
3
Ak.Katk
kg/m
3
V
f

%
Silis
Duman
kg/m
3
K. Kum
kg/m
3
K. Ta I
kg/m
3
K. Ta II
kg/m
3
0.55 - 55K 325 179 0,9 0 0 891 501 464
365
55T1V33 325 179 0,9 0,33 0 891 501 464
1050 55T1V67 325 179 0,9 0,67 0 891 501 464
55T1V100 325 179 0,9 1,00 0 891 501 464
55T2V33 325 179 0,9 0,33 0 891 501 464
2000 55T2V67 325 179 0,9 0,67 0 891 501 464

55T2V100 325 179 0,9 1,00 0 891 501 464
- 45K 396 178 1,35 0 19,8 842 474 439
45T1V33 396 178 1,35 0,33 19,8 842 474 439
1050 45T1V67 396 178 1,35 0,67 19,8 842 474 439
45T1V100 396 178 1,35 1,00 19,8 842 474 439
45T2V33 396 178 1,35 0,33 19,8 842 474 439
2000 45T2V67 396 178 1,35 0,67 19,8 842 474 439
0.45
45T2V100 396 178 1,35 1,00 19,8 842 474 439
- 35K 487 170 1,8 0 48,7 785 441 409
35T1V33 487 170 1,8 0,33 48,7 785 441 409
35T1V67 487 170 1,8 0,67 48,7 785 441 409 1050
35T1V100 487 170 1,8 1,00 48,7 785 441 409
35T2V33 487 170 1,8 0,33 48,7 785 441 409
35T2V67 487 170 1,8 0,67 48,7 785 441 409
0.35
2000
35T2V100 487 170 1,8 1,00 48,7 785 441 409

Taze Beton Deneyleri

Taze betonlar zerinde birim arlk, hava ierii ve Ve-Be deneyleri yaplmtr. Taze
beton deney sonular Tablo 3te verilmektedir.

Basn Dayanm ve Elastisite Modl Deneyi

Basn dayanm (f
c
) ve elastisite modl (E) deneyleri standart silindir (ap=150 mm
ve ykseklik=300 mm) beton numuneleri zerinde yapld. Deneylerde her bir seri iin
retilen adet silindir numunesi kullanld. Basn dayanm deneyi srasnda iki
numune zerinde elastisite modul deneyleri yapld. Basn dayanm numunenin,
elastisite modl iki numunenin deney sonucunun ortalamas olarak alnd. Deney
sonular Tablo 3te verildi.


Tablo 3 Taze ve sertlemi beton deney sonular.

S/
f
su
MPa
Seri Kodu
V
f
%
Ve-
Be
sn.
Birim
Arlk
kg/m
3

Hava
Miktar
%
f
c

MPa
E
GPa
f
st

MPa
f
net
MPa
G
F

N/m
- 55K 0 4 2235 1,6 47,2 38,6 5,78 3,3 -
55T1V33 0,33 8 2291 1,3 47,9 34,3 6,47 4,9 3413
55T1V67 0,67 22 2319 1,0 48,3 35 6,63 6,8 7387 1050
55T1V100 1,00 55 2337 0,8 49,2 32,9 6,66 11,7 12213
55T2V33 0,33 11 2279 1,3 49,4 36,2 6,57 6,4 6880
55T2V67 0,67 31 2324 1,0 47,5 33,7 6,94 8,3 10880
0,55
2000
55T2V100 1,00 95 2332 0,8 50,9 32,7 7,88 15 17627
- 45K 0 4 2265 1,4 56,8 35,3 5,9 3,8 -
45T1V33 0,33 5 2276 1,3 59,6 34,8 6,8 5,4 3440
45T1V67 0,67 12 2293 1,1 60,5 33,5 7,18 8,8 3547
0,45
1050
45T1V100 1,00 60 2321 0,9 59,9 32,3 7,74 12,1 12080
366
45T2V33 0,33 6 2298 1,3 56,9 35,3 7,06 10,7 14640
45T2V67 0,67 19 2322 1,0 59,4 36,9 8,1 15,7 18107 2000
45T2V100 1,00 41 2327 0,7 61,1 31,8 8,27 16,1 21600
- 35K 0 4 2236 1,3 71,2 36,7 6,03 4,4 -
35T1V33 0,33 4 2287 1,2 71,5 37,2 7,22 5,4 1707
35T1V67 0,67 5 2293 1,0 71,9 40,7 7,76 7,6 2853 1050
35T1V100 1,00 13 2350 0,8 72,3 39,5 8,05 14 9893
35T2V33 0,33 5 2285 1,2 74,9 42,5 7,68 11,5 13547
35T2V67 0,67 13 2318 1,0 71,3 41,6 8,79 16,5 17520
0,35
2000
35T2V100 1,00 25 2370 0,7 73,0 41,4 10,52 17,3 22027

Yarmada ekme Dayanm Deneyi

Yarmada ekme deneyleri ap 100 mm, kalnl 60 mm olan disk numuneler zerinde
yapld. Deneylerde adet disk numunesi kullanld. numunenin yarma
dayanmnn ortalamas, yarmada ekme dayanm (f
st
) olarak alnd. Deney sonular
Tablo 3te verildi.

Net Eilme Dayanm ve Krlma Enerjisi

Numunelerin net eilme dayanmlar ve krlma enerjileri (G
F
) her grup iin 2 adet
150x150x750 mm
3
boyutlarndaki prizmatik kiri numuneler zerinde EN14651
standartlarna uygun olarak orta noktalarndan yklenerek yapld. Ykleme kapal
evrim-geri beslemeli sehim kontroll cihazda 0.2 mm/dk. ykleme hznda yapld.
Eilme deney dzenei ekil 1de verilmektedir.

Betonlarn net eilme dayanm (f
net
) aadaki denklem ile hesapland.


2
) ( 2
3
a D B
PS
f
net

=
(1)
Burada, P, S, B, D ve a srasyla, en byk yk, mesnetler aras uzaklk, numunenin
genilii, numunenin ykseklii ve entik uzunluudur. Krlma enerjileri ise yk-sehim
erilerinden RILEM TC 50-FMC (1985) tarafndan nerilen yntemle belirlendi. Bu
yntemde krlma enerjisi ;

) (
) 1 (
2
0
a D B
g k m W
G
F

+
=


(2)
formlyle verilmektedir. Burada W
0
yk-sehim erisi altnda kalan alan (bu almada
W
0
, 10 mm sehime kadar yk-sehim (P-) erisi altnda kalan alan olarak alnmtr), m
mesnetler arasnda kalan numune arl, g yerekimi ivmesi (9.81 m/s
2
), aklk
ortasndaki sehim (bu almada , P- erisi iin 10 mm olarak alnmtr), B numune
genilii, D numune derinlii, a entik derinlii, k ise numune boyutlarna bal bir
katsay k=(U/S)-1 ve U numunenin boyu, S ise mesnetler aras mesafedir.


367


ekil 1 Eilme deney dzenei.

Krlma enerjisi deerleri her grup iin elde edilen 2 kiri numunesinin krlma enerjisi
deerlerinin ortalamas olarak alnd. Net eilme dayanmlar (f
net
), yk-sehim
erilerinden elde edilen krlma enerjileri deney sonular Tablo 3 te verildi.


Deney Sonularnn Deerlendirilmesi

Taze Beton zelikleri

elik tel ierii arttka taze beton birim arlnn artt belirlendi. elik tellerin
ilenebilirlii olumsuz etkiledii, elik tel miktarnn artmasyla ilebilirliliin azald
ve Ve-Be sresinin artt belirlendi.



Basn Dayanm ve Elastisite Modul

elik tellerin betonun basn dayanmna etkisi eilme ve ekme dayanmlarnda
yaptklar iyilemeye kyasla olduka azdr (Kksal ve di. 2002; Nataraja ve di.
2005). Basn dayanmlarna tel dayanmnn ve tel ieriinin etkisinin fazla olmad
gzlendi Bununla birlikte elik tel ieren betonlarn basn dayanmlar her bir tel
dayanm iin kontrol grubuna kyasla biraz yksek elde edildi. Yaplan almalarda
genel olarak, elik tellerin tek eksenli basn altnda betonun gerilme-ekil deitirme
erisini fazla etkilemedii ve elastisite modllerinde ok az deiiklik yapt
grlmtr. Hacimce %4 elik tel ieren betonlarda bile elastisite modlnn fazla
deimedii ifade edilmektedir (Shah ve di. 1978; Fanella ve Naaman, 1985)

Yarmada ekme Dayanm

elik tellerin betonlarn yarmada ekme dayanmlarn genel olarak iyiletirdii
bilinmektedir. Ancak bu iyileme betonun direkt ekme ve eilme dayanmlarndaki
iyiletirmeye oranla daha azdr. TDBlarn yarmada ekme dayanmlarn etkileyen en
nemli etkenler, elik tel miktar, narinlik ve elik tel-matris zelikleridir (Taylor ve
di. 1997; Kksal ve di. 2002).

368
Deneysel alma sonucunda tm su/imento oranlarnda, farkl dayanma sahip iki tel
tipi iin de yarmada ekme dayanmlarnda kontrol grubuna (elik tel iermeyen)
kyasla art gzlendi. Tm su/imento oranlarnda, kontrol grubuna kyasla minimum
artlar her iki tel dayanm iin %0.33 tel ieriinde elde edildi. Her iki tel dayanm
iin, yarmada ekme dayanmdaki maksimum artlar, tm su/imento oranlarnda %1
tel ieriinde elde edildi.

Tm su/imento oranlar iin, 2000 MPa dayanma sahip tellerin kullanld betonlarn
yarmada ekme dayanmlar 1050 MPa dayanma sahip tellerin kullanld
betonlarnkine kyasla daha yksek elde edildi. Tel dayanmnn yarmada ekme
dayanmna etkisi %0.67 ve %1 tel ieriklerinde belirgin olarak gzlenirken, buna
karlk bu etki %0.33 tel ieriklerinde fazla gzlenmedi.

Net Eilme Dayanm ve Krlma Enerjisi

Su/imento oran 0.35 ve farkl tel dayanmlar iin elde edilen yk-sehim erileri ekil
2 ve 3de verildi. Btn tel ieriklerinde, betonlarn net eilme dayanmlarnda, kontrol
grubuna kyasla artlar gzlendi. 1050 MPa ekme dayanmna sahip telin kullanld
betonlarda maksimum artlar, tm su/imento oranlarnda %1 tel ieriinde elde edildi.
Bu artlar su/imento oran 0.55 iin %255, su/imento oran 0.45 ve su/imento oran
0.35 iin %218 olarak elde edildi.

0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Sehim (), mm
Y

k


(
P
)
,

k
N
Vf =%1.00
Vf =%0.67
Vf =%0.33


ekil 2 S/ =0.35 ve f
su
= 1050 MPa iin yk-sehim erileri.

369
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Sehim (), mm
Y

k

(
P
)
,


k
N
Vf =%1.00
Vf =%0.67
Vf =%0.33

ekil 3 S/ =0.35 ve f
su
= 2000 MPa iin yk-sehim erileri.

Benzer olarak, 2000 MPa ekme dayanmna sahip telin kullanld betonlarda
maksimum artlar, tm su/imento oranlarnda %1 tel ieriinde elde edildi. Bu artlar
ise, su/imento oran 0.55, 0.45 ve 0.35 iin srasyla %355, %324 ve %293 olarak
belirlendi. 2000 MPa ekme dayanmna sahip telin kullanld betonlarn net eilme
dayanmlar, 1050 MPa ekme dayanmna sahip telin kullanld betonlarnkine gre
daha yksek bulundu Ayrca her iki tel dayanm iinde maksimum artlar, 0.55
su/imento orannda elde edildi. Net eilme dayanmlarnn, su/imento ve tel ierii ile
ilikisi ekil 4 te verildi. 2000 MPa ekme dayanmna sahip telin kullanld
betonlarn krlma enerjisi deerleri, 1050 MPa
370













a) f
su
= 1050 MPa b) f
su
= 2000 MPa

ekil 4. S/ oran ve tel ieriinin net eilme dayanmlarna (f
net
) etkisi.













a) f
su
= 1050 MPa b) f
su
= 2000 MPa

ekil 5. S/ oran ve tel ieriinin krlma enerjilerine (G
F
) etkisi.

ekme dayanmna sahip telin kullanld betonlarnkine gre daha yksek elde edildi.
Yk-sehim erilerinden elde edilen krlma enerjilerinde, 2000 MPa ekme dayanmna
sahip tellerin kullanld betonlarn krlma enerjisi deerleri, 1050 MPa ekme
dayanmna sahip tellerin kullanld betonlarn krlma enerjisi deerlerine kyasla 0.55
su/imento orannda %0.33, %0.67 ve %1 tel ieriklerinde srasyla %102, %47 ve %44,
0.45 su/imento orannda %0.33, %0.67 ve %1 tel ieriklerinde srasyla %326, %410
ve %79 ve 0.35 su/imento orannda %0.33, %0.67 ve %1 tel ieriklerinde srasyla
%694, %514 ve %123 daha yksek elde edildi.


0
4000
8000
12000
16000
20000
24000
0.35 0.45 0.55
Su/imento oran (S/)
K

l
m
a

E
n
e
r
j
i
s
i

(
G
F
)

,

N
/
m
Vf=%0,33 Vf=%0,67 Vf=%1,00
0
4000
8000
12000
16000
20000
24000
0.35 0.45 0.55
Su/imento oran (S/)
K

l
m
a

E
n
e
r
j
i
s
i

(
G
F
)

,

N
/
m
Vf=%0,33 Vf=%0,67 Vf=%1,00
4
6
8
10
12
14
16
18
20
0.35 0.45 0.55
Su/imento oran (S/)
N
e
t

E

i
l
m
e

D
a
y
a
n

(



f
n
e
t
)

,

M
P
a
Vf=%0,33 Vf=%0,67 Vf=%1,00
4
6
8
10
12
14
16
18
20
0.35 0.45 0.55
Su/imento oran (S/)
N
e
t

E

i
l
m
e

D
a
y
a
n

(
f

n
e
t
)

,

M
P
a
Vf=%0,33 Vf=%0,67 Vf=%1,00
371
Sonular

almada elde edilen sonular u ekilde zetlenebilir:
1. elik tel kullanlmasyla betonlarn, birim arlklarnn artt, ilenebilirliinin
azald ve elik tel ierii arttka taze betonlarn Ve-Be srelerinin artt
grld.
2. elik tel dayanmnn ve ieriinin, TDBlarn basn dayanmna ve elastisite
modlne etkisinin belirgin olmad grld.
3. elik tel ieriinin artmasyla, betonlarn yarmada ekme dayanmlarnda
belirgin artlar gzlendi. 2000 MPa ekme dayanmna sahip tellerin
kullanld betonlarn, 1050 MPa ekme dayanmna sahip tellerin kullanld
betonlara gre daha yksek yarmada ekme dayanmna sahip olduklar
gzlendi.
4. Tm su/imento oranlarnda ve tel dayanmnlarnda tel ieriinin artmasyla net
eilme dayanmlarnn artt gzlendi. Ayn tel ieriklerinde yksek dayanml
(2000 MPa) tel ieren betonlarn net eilme dayanmlar dk dayanml
(1050 MPa) tel ieren betonlarn net eilme dayanmlarndan daha yksek elde
edildi.
5. Ayn tel ieriklerinde, yksek dayanml teller, betonlarn krlma enerjilerindeki
(sneklii) iyiletirme asndan daha iyi performans sergilediler. Yk-sehim
erilerinden elde edilen krlma enerjilerinde, 2000 MPa ekme dayanmna
sahip tellerin kullanld betonlarn krlma enerjisi deerleri, 1050 MPa ekme
dayanmna sahip tellerin kullanld betonlarn krlma enerjisi deerlerine
kyasla daha yksek elde edildi.
6. Btn su/imento oranlarnda elik tel ieriinin artmasyla, betonlarn krlma
enerjilerinde belirgin artlar gzlendi. Su/imento oranlar 0.45 ve 0.35 olan
betonlarn krlma enerjisi deerleri, herbir tel ierii iin fazla deiiklik
gstermezken, buna karlk su/imento oran 0.55 olan betonlarn krlma
enerjilerinden daha yksek elde edildi.
7. Su/imento ierii azaldka, yani matris dayanm arttka dk tel
dayanmna sahip elik teller kopma eilimi gsterirken, yksek dayanml elik
teller syrlma eilimi gsterdiler. Buna bal olarak dk su/imento orannda
yksek dayanml, yksek su/imento ieriinde ise dk dayanml elik tel
ieren betonlarn krlma enerjileri daha yksek elde edildi.


Teekkr
Yazarlar, aratrmaya katklarndan dolay Beksa elik Kord Sanayi, Yozgat Cimpor
Yibita imento Fabrikas ve Yap Kimyasallar Sanayi kurulularna teekkrlerini
sunarlar.


Kaynaklar

Banthia, N. and Trottier, J-F. (1995) Concrete Reinforced with Deformed Steel Fibers
Part II:Tougness Characterization, ACI Materials Journal, 92 (2), pp.146-154.

372
EN 14651 (2005) Test Method for Metallic Fibered Concrete-Measuring the Flexural
Tensile Strength. Europen Standard, June, 17 p

Fanella, D.A. and Naaman, A.E. (1985) Stress-Strain Properties of Fiber Reinforced
Concrete in Compression. ACI Materials Journal, 82(4), 475-483.

Kksal, F., Eyyubov, C., zcan, D.M. (2002) elik Tel eriinin Betonun Mekanik
zeliklerine Etkisi. 5. naat Mhendisliinde Gelimeler Kongresi Bildiriler Kitab,
25-27 Eyll, stanbul, Trkiye, s.169-179

Kksal, F. (2004) elik Tel Donatl Betonlarn Mekanik Davran ve Optimum
Tasarm. Doktora Tezi, stanbul Teknik niversitesi, stanbul. 175 s.

Nataraja, M., C., Nagaraj, T., S., Basavaraja, S., B. (2005) Reproportioning of Steel
Fibre Reinforced Concrete Mixes and Their Impact Factor. Cement and Concrete
Research, 35, pp. 2350-2359.

RILEM TC 50-FMC (1985), Committee of Fracture Mecanics of Concrete
Determination of Fracture Energy of Mortar and concrete by Means of Three-Point
Bend Tests on Notched Beams. Materials and Structures, Vol.18, 106, pp.285-290.

Shah, P., Stroeven, P., Dalhuisen, D., Stekelenburg P. V. (1978) Complete Stress-Strain
Curves for Steel Fiber Reinforced Concrete in Uniaxial Tension and Compression,
Testing And Test Methods of Fibre Cement Composites. The Construction Press,
Lancaster, England, pp.399-408,

ahin, Y. (2006) elik Tel Dayanmnn Betonlarn Mekanik zelliklerine Etkisi.
Yksek Lisans Tezi (with English abstract) , Fen Bilimleri Enstits, Erciyes
niversitesi, 151 s.

Tademir, M.A., engl, ., amhal, E., Yerlikaya, M. (2006) Endstriyel Zemin
Betonlar. MO stanbul ubesi, stanbul, 450 s.

Taylor, M., Lydon, F.D., Barr, B.I.G. (1997) Toughness Measurement on Steel Fibre-
Reinforced High Strength Concrete. Cement and Concrete Composites, 19, pp.329-340.

Tademir, M.A., Bayramov F. (2002) Yksek Performansl imento Esasl
Kompositlerin Mekanik Davran. t dergisi/d Cilt 1, Say 2, Aralk, s.125-144.
373
Karma Lifli Kendiliinden Yerleen Betonlarn Mekanik
Davranna Agrega Oranlarnn Etkisi


C. engl, M. A. Tademir
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, 34469 stanbul
Tel: (212) 285 38 55
E-Posta: cengizsengul@yahoo.com

Naci Ylmaz, Giray Arslan
STON, stanbul Beton Elemanlar ve Hazr Beton Fabrikalar Sanayi ve Ticaret A..
Tel: (212) 537 82 00
E-Posta: iston@iston.com.tr



z

ri agregann ince agregaya oran 0,66, 0,83 ve 1,00 olacak ekilde karma elik tel
ieren farkl kendiliinden yerleen betonun retimi, taze ve sertlemi haldeki
zelikleri ile bu betonlarn mekanik davranlar incelendi. Kendiliinden yerleen taze
betonlarda V-hunisi, kme-yaylma ve kstlanm yaylma deneyleri, sertlemi
betonda ise basn, yarma ve elastisite modl deneyleri yapld. entikli prizmatik
eilme numunelerinde kapal evrimli deplasman kontroll deneylerle yk-sehim
erileri elde edildi ve sehimin 10 mmlik deerine kadar krlma enerjileri grld. Taze
beton zellikleri asndan en uygun iri agrega/ince agrega orannn 0,83 olduu
bulundu. Basn ve yarma dayanmlarnda nemli bir deiiklik olmamakla birlikte, iri
agrega/ince agrega oran 1,00 olan ksrmlarda elastisite modl daha yksek kt. ri
agregann ince agregaya oran arttka krlma enerjisinde belirgin art oldu.

Anahtar szckler: Kendiliinden yerleen beton, Karma lifli beton, elik tel, Basn
dayanm, Krlma enerjisi, Yarma-ekme dayanm.


Giri

Kendiliinden yerleen beton (KYB) uygulamalarnda ekonomi, evre ve mhendislik-
mimarlk bakmndan byk yararlar olmasna karn, zellikle ayrma, kme kayb
ve genel olarak taze halde tekrarlanabilirlik konularnda prefabrike endstrisine kyasla
hazr beton endstrisindeki gelimeler yava seyretmektedir. KYBlerle ilgili olarak
karlalan sorular yle zetlenebilir: a) KYB de deikenlie neden olan koullar
nedir? Nasl kontrol altnda tutulabilir? b) KYB nin reolojisine bal kalp basnc nasl
deiir ve nasl hesaplanr? c) KYB nin yerinde dkmn gelitirmek iin ne tr
deneyler gereklidir? te yandan, elik tel donatl betonlarda lif ynlenmesinin, numune
geometrisinin ve dkm eklinin de gz nnde bulundurulmas gerekir (Shah ve di.,
2007).

374
Uygulamada KYBler iin zenli yerletirme koullarna gerek vardr. Bunun iin, kalp
hazrlanmas, ilenebilirliin iyi bir biimde denetlenebilmesi ve srekli dkm
gerekmektedir. Uygulamada karlalan engeller ise, a) iyi kalitede olan malzemelere
gereksinim, b) zel kalp gereksinimi, c) retim aralarnn hassasiyetindeki
yetersizlikler, d) kalite denetimindeki aksamalar ve standartlarn yetersizliidir
(Cussigh, 2007).

KYBlerde taze betonun karall, tasarm da dahil olmak zere kayma enerjisi, kayma
hz ve uygulama gibi birok etkene baldr. zellikle, iri agregann toplam kat
hacmine oran arttka ayrma yzdesi artmaktadr. kme-yaylma ap ise iri
agregann ince agregaya oran arttka azalmaktadr (Bonen ve di. ,2007).

KYBnin karm tasarm iin gerekli olan ilenebilirlik parametreleri doldurma
yetenei, gei yetenei ve ayrmaya kar diren olarak zetlenebilir. Birok aratrma
yksek mukavemet ve yeterli drabilitenin KYB ile salanabileceini gstermitir.
KYBnin klcal su emme ve oksijen geirimlilii gibi tanm zelikleri dktr.
Ayrca, KYB klor geirimlilii ve donma-zlmeye kar yksek dirence sahiptir.
KYB, imentonun ve filler malzemenin uygun dalmyla normal betona kyasla
porozitesi daha dk, dier bir deyile daha youn bir agrega-imento hamuru ara
yzeyine sahiptir (Siddique ve di. ,2007).

KYB karmlar, doldurma ve gei yetenekleriyle birlikte ayrmaya kar diren,
sertlemi zelikler, ekonomi ve kararllk gz nnde bulundurularak optimizasyon
yaplmaldr. KYBde ince agregann granlometrisi, yksek imento ve pudra hacmi
gibi karm oranlarndaki farkllklar da mekanik zellikler zerinde nemli rol oynar
(Koehler ve Fowler ,2007).

2005 ylndan beri Tde yaplan almalarda (engl, 2005; Ylmaz ve di., 2007)
hacmen su/pudra oran 0,52 de sabit, su/imento oran arlka 0,24 den 0,38e
ykselirken (imento/pudra oran 0,73den 0,48e azalrken) imento dozaj da 950
kg/m
3
den 310 kg/m
3
e derken basn dayanm ve elastisite modlnn sabit kald
grlmtr. elik tel eklenmesiyle krlma enerjisinde 70 kata varan artlar
kaydedilmitir. Ayrca, elik tel dayanm arttka krlma enerjisi daha da artmatr.

Bu almada, iri agrega/ince agrega orannn karma lifli kendiliinden yerleen
betonlarn taze haldeki zeliklerine ve mekanik davranna etkisi aratrlmaktadr.


Deneysel alma

ri agregann ince agregaya orannn kendiliinden yerleen elik tel donatl betonlarn
taze ve sertlemi haldeki zeliklerine etkisinin incelendii bu aratrmada, kullanlan
iki farkl elik lif hacimce %0,75 orannda sabit tutulmutur. Ayrca, entikli kiri
numunelerde eilme halinde kapal evrimli deplasman kontroll deneyler ile mekanik
davran da incelenmitir. Bu deneysel almada iri agregann ince agregaya oran (C/F)
0,66 ; 0,83 ve 1,00 olacak ekilde 3 farkl karma elik tel donatl kendiliinden yerleen
betonlar retilmitir. ekme dayanm 2200MPa, uzunluu 30mm ve narinlii 55 olan
elik lifler %0,25 orannda kullanlrken, ekme dayanm 2200MPa, uzunluu 6mm,
narinlii 40 olan elik liflerden %0,5 orannda kullanlmtr. retilen betonlar 5 gn 20
2C derecede kirece doygun suda bekletilmi daha sonra 3 gn boyunca 90 C buhar
375
krne tabi tutulmutur. Bu betonlarda su/imento oran, kimyasal katk, silis duman,
imento, toplam agrega hacmi, maksimum agrega boyutu ve ince agregalarn kendi
iindeki hacimsel oranlar sabit tutuldu. C/F oran 0,66 ; 0,83 ve 1,00 olan beton
karmlarnn granlometrileri A16, B16 ve C16 referans erileriyle birlikte ekil1 de
grlmektedir.

retilen betonlar kalplara yerletirilmeden nce, silindir eklinde hacmi bilinen bir kap
ierisine yerletirilerek taze beton birim arl bulundu. retilen KYBlerin gerek
bileimleri Tablo 1 de verilmektedir.
0
20
40
60
80
100
0,25 0,5 1 2 4 8 16
Elek gz boyutu, mm
E
l
e
k
t
e
n

g
e

e
n

%
A16
B16
C16
0,83
0,66
1,00

ekil 1. KYB karmlarna ait granlometriler ve A16, B16 ve C16 erileri


Tablo 1. 1m
3
Betonun Bileimi

C/F Oran 0.66 0.83 1.0
imento (kg) 690 682 695
Su (kg) 157 155 158
Silis Duman (kg) 103 102 104
Krmata No1(kg) 555 625 700
Doal kum (kg) 453 407 381
Kalker krma kumu (kg) 385 347 324
Katk (kg) 27 27 27
Dz elik tel (l/d=55, l=6 mm) 38 38 39
Kancal ulu elik tel (l/d=55, l=30mm) 19 19 19
Hava (%) 3,4 4,4 2,7
Kompasite (%) 78 78 79
Birim arlk (kg/m
3
) 2427 2402 2447


Deney Sonular ve Deerlendirme

retilen karma lifli kendiliinden yerleen taze betonlar zerinde kme-yaylma,
kstlanm yaylma ve V-hunisi deneyleri ile taze beton zelikleri, sertlemi halde ise
basn, yarma-ekme deneyleri ile kapal evrimli deplasman kontroll deneyler
E
l
e
k
t
e
n

g
e

e
n

%

Elek gz boyutu, mm
376
yardmyla mekanik davran incelenmitir. Elde edilen deneysel sonular ve yaplan
irdelemeler aada verilmektedir.

Taze Beton Deneyleri

Tablo 2. Kendiliinden yerleen betonun taze haldeki zelikleri

ri agrega/nce agrega (C/F)
Deney Deerlendirilen zelik llen
0,66 0,83 1,00
T
50
(s) 13 10 18
Toplam yaylma
sresi
67 72 105
kme-Yaylma Akkanlk/Ayrma
Toplam yaylma
ap
71 76 69
T
50
(s) 23 13 19
Toplam yaylma
sresi
107 83 117
Kstlanm
yaylma
Akkanlk Ayrma-
Donatlar aras gei
yetenei
Toplam yaylma
ap
67 72 69
V- Hunisi
Akkanlk-
pompalanabilirlik
Ak sresi 30 37 41

kme-Yaylma Deneyi

kme-yaylma deneyinde 50cm apndaki bir alana yaylma sresi ile toplam yaylma
sresi ve yaylma ap belirlenmi olup toplam yaylma sresinin C/F ile deiimi ekil
2 ve tm sonular Tablo 2de verilmektedir.

0
40
80
120
0,6 0,7 0,8 0,9 1
G/S oran
T
o
p
l
a
m

Y
a
y

l
m
a

S

r
e
s
i

(
s
n
)

ekil 2. Toplam yaylma srelerinin C/F oran ile deiimi

kme-yaylma deneyi sonular incelendiinde, C/F oran 0,83 olan kendiliinden
yerleen elik lifli betonlarn, 10sn olan T
50
(50 cm lik yaylma) sresi ve 76cm olan
toplam yaylma ap ile en iyi sonular verdii grlmektedir. nce agrega
konsantrasyonunun artmas ile artan su ihtiyacndan dolay, C/F oran 0,66ya derken
T
o
p
l
a
m

y
a
y

l
m
a

s

r
e
s
i

(
s
n
)

C/F oran
377
50cm apnda olan alana yaylma sreleri artmakta, toplam yaylma ap ise
azalmaktadr. C/F oran 1,00e ulatnda ise artan iri agrega konsantrasyonu ak
srasnda agregalar arasndaki kenetlenmeyi artrmakta ve yaylma zeliklerini olumsuz
ynde etkilemektedir.

Kstlanm Yaylma Deneyi

Kstlanm yaylma deneyi (zkul ve di., 2000) yaplarak kendiliinden yerleen
betonlarn kendi arlklar altnda donatlar arasndan gei yetenekleri incelenmi, 50
cm apndaki bir alana yaylma sresi ile toplam yaylma sresi ve yaylma ap
belirlenmitir. Kstlanm toplam yaylma ap-C/F ilikisi ekil 3 de ve tm sonular
Tablo 2 de verilmektedir.


50
65
80
0,6 0,7 0,8 0,9 1
G/S oran
K

t
l
a
n
m

T
o
p
l
a
m

Y
a
y

l
m
a

(
c
m
)

ekil 3. Kstlanm toplam yaylma apnn C/F oran ile deiimi

Kstlanm yaylma deneyi ile elde edilen sonularn kme-yaylma deneyi ile elde
edilen sonularla paralellik oluturduu grlmektedir. 13 sn olan T
50
sresi ve 72cm
olan toplam yaylma ap ile C/F oran 0,83 olan karmlarn, en iyi taze beton
zelliklerine sahip karma elik tel donatl kendiliinden yerleen betonlar olduu
grlmektedir. kme-yaylma deneyi ile elde edilen T
50
sreleri ile kstlanm yaylma
deney sonucu bulunan T
50
sreleri karlatrldnda iri agrega konsantrasyonunun
artmas ile aradaki farkn azald grlmektedir.


V-Hunisi Deneyi

V-hunisi deneyi taze betonun, kendi arl altnda dar bir kesitten geebilme
yeteneini temsil eden bir sonucu vermektedir. Bu bakmdan, kstlanm yaylma,
zellikle lifli betonlarda kme-yaylma deneylerine gre farkllklar gsterir. Taze
betonun C/F oranna gre bu deiken kesitten geme sresi llmtr. Elde edilen
V- hunisi deney sonular ekil 4de verilmektedir.

K

t
l
a
n
m

t
o
p
l
a
m

y
a
y

l
m
a


C/F oran
378
20
30
40
50
0,6 0,7 0,8 0,9 1
G/S oran
A
k

r
e
s
i

(
s
n
)

ekil 4. V-hunisi ak srelerinin C/F oran ile deiimi

ri agrega ieriinin artmas ile dar bir kesitten gei yeteneinin azald izlenmektedir.
C/F oran 0,66 olan kendiliinden yerleen betonlarda ak sresi 30sn deerindeyken,
C/F =1,00 olan karmda bu deerin artarak 41sn ye ulat grlmektedir.

Bu almada elde edilen sonular, Shresta ve Biswakarma (2007) tarafndan elde edilen
sonularla uyum halindedir. Aratrmaclar, su/imento oran 0,54 olan karmlarda iri
agregann ince agregaya orann 0,67 den 1,00e kadar deitirerek KYBnin taze
haldeki zeliklerini incelemiler ve elde ettikleri sonulara gre 0,72de optimum
zmn bulunabileceini gstermilerdir.

Sertlemi Beton Deneyleri

Silindir Basn Deneyi

Basn deneyleri, ap 100mm ve ykseklii 200mm olan silindir numuneler zerinde
gerekletirildi. Gerilme-birim ekil deitirme erisinde, maksimum ykn %33 ne
kadar olan grafiin eiminden yararlanlarak Elastisite Modl hesapland. Basn
dayanmlar ve elastisite modl deerleri Tablo 2de verilmektedir. Ancak Tablo 2nin
incelenmesinden grld zere C/F deki deime ile basn dayanmnda nemli bir
deiikliin olmamasna karn, taze halde optimum sonu veren C/F nin 0,83 oranna
kar gelen dayanm greceli olarak daha yksektir.

Yarma-ekme Deneyi

Yarma-ekme deneyleri, ap 150mm ve ykseklii 300 mm olan silindir numunelerden
kesilen 60mm yksekliindeki disk numuneler zerinde yapld. Deneylerde elde edilen
yarma-ekme dayanm deerleri Tablo 3de verilmektedir. Bu aratrmann snrlar
iinde iri agrega/ince agrega oranndaki deiimden yarma-ekme dayanmlarnn
etkilenmedii yaplan deney sonularndan grlmektedir.

Yk Sehim Erileri veKrlma Enerjileri

Deformasyon kontroll yaplan deneyler sonucunda yk-sehim erileri elde edilerek,
eilme dayanmnda ve krlma enerjisinde oluan deiim incelendi. Kiri numunelerin
ortasndan tekil yk uygulanarak yaplan deneylerde, numunenin etkin kesit alan
A
k

r
e
s
i

(
s
n
)

C/F oran
379
P
50mm 200mm
50mm
100mm
LVDT
50mm
200mm
100mm x 50mm olarak hazrland. Uygulanan noktal eilme deney dzenei ekil
5in iinde gsterilmektedir. Deneyden nce numunelerin yan yzeyine yaptrlan
levhaya sehim lmek amac ile bir adet LVDT yerletirildi. Bu deney dzenei ile
uygulanan ykler ve bu yklere kar gelen sehim deerleri alclardan bilgisayara
aktarlarak yk-sehim grafikleri elde edildi. Yk-sehim erilerine ait tipik rnekler ekil
5-7 arasnda verilmektedir.

0
2000
4000
6000
0 2 4 6 8 10
Sehim (mm)
Y

k

(
N
)

ekil 5. C/F oran 0,83 olan numunelerin tipik yk-sehim erileri
0
2000
4000
6000
0 2 4 6 8 10
Sehim (mm)
Y

k

(
N
)

ekil 6. C/F oran 1,00 olan numunelerin tipik yk-sehim erileri

0
2000
4000
6000
0 2 4 6 8 10
Sehim, mm
Y

k
,

N
1,00
0,83
0,66

ekil 7. Tipik yk-sehim erilerinin C/F oran ile deiimi

Y

k

(
N
)

Sehim (mm)
Y

k

(
N
)

Sehim (mm)
Y

k

(
N
)

Sehim (mm)
C/F oran
Sehim (mm)
Sehim (mm)
380
Erilerin altnda kalan alanlar hesaplanarak krlma srecinde harcanan enerji aadaki
bant kullanlarak hesapland.

G
F
= (Wo + mg
o
) / A
lig
(1)

Burada, Wo: Yk-sehim erisi altnda kalan alan (Nm), m: Kiriin mesnetler arasnda
kalan arl (kg), g: Yer ekimi ivmesini,
o
: Kiriin gme srasndaki son sehim
deerini (m), A
lig
: Etkin kesit alann (m
2
) temsil etmektedir. Numunelerin eilme
dayanmlar (2) bants kullanlarak hesapland.

f
net
= ( 3PL) / 2BD
2
(2)

Burada, f
net
, Net eilme dayanmn, P, Krlma ykn (N), L, Mesnetler aras uzakl
(mm), B, Numune kesitinin geniliini (mm), D, Numune kesitinin yksekliini (mm)
temsil etmektedir.

Tablo 3. Sertlemi betonun mekanik zellikleri

C/F Oran
Basn
dayanm
(MPa)
Elastisite
modl (GPa)
Yarma-ekme
dayanm (MPa)
Net eilme
dayanm
(MPa)
zgl krlma
Enerjisi (N/m)
0,66 113 45,2 11,0 8,2 2622
0,83 117 45,2 10,4 10,3 3520
1,00 109 49,3 10,7 9,8 5471

0
2000
4000
6000
0,66 0,83 1
C/F
K

l
m
a

E
n
e
r
j
i
s
i


ekil 8. Krlma enerjisinin C/F oran ile deiimi

Tablo 3 ve ekil 8de grld gibi iri agregann ince agregaya oran arttka net
eilme dayanm nemli bir deiiklik sergilemezken krlma enerjisi belirgin biimde
artmaktadr. nce agregann fazla olmas durumunda krlmann daha gevrek olduu
bilinmektedir (Tademir ve Karihaloo, 2001; Tademir ve di., 2004); bu durum, ekil
8de grlmektedir. Sonu olarak iri agrega oran arttka oluan toklama
mekanizmalar nedeniyle beton krlma srasnda daha fazla enerji yutmaktadr.

K

l
m
a

e
n
e
r
j
i
s
i
,

J
/
m
2

C/F oran
381

Sonular

Karma lif donatl kendiliinden yerleen betonlar zerinde yaplan deneyler sonucunda
bu aratrmann snrlar iinde aadaki sonular elde edilmitir :

1 ) Karma lifli kendiliinden yerleen betonlarda 50 cm lik apa yaylma bakmndan
en az srenin ve toplam yaylmada da en byk deerin iri agrega/ince agrega orannn
0,83 deerinde, dier bir deyile srekli granlometri durumundaki karmda
gerekletii grlmektedir. Kstlanm yaylma bakmndan da optimum sonucun 0,83
de yine srekli granlometri durumunda gerekletii sylenebilir. V- hunisi deneyine
gre iri agrega oran arttka akkanln veya pompalanabilirliin greceli olarak
gletii anlalmaktadr.

2 ) Basn, yarma-ekme ve net eilme dayanmlar artan iri agrega/ince agrega (C/F)
oran ile deimezken, elastisite modl C/F nin 1,00 orannda en yksek deere
ulamaktadr.

3 ) ri agregann ince agregaya oran arttka krlma enerjisi belirgin biimde artmakta
ve malzeme daha tok bir davran sergilemektedir.


Teekkr Bu alma, TBTAK Kamu Kurumlar Aratrma ve Gelitirme Projeleri
Destekleme Program (1007) kapsamndaki 105G097 nolu projede elde edilen baz
sonulara dayanmaktadr.


Kaynaklar

Bonen, D., Deshpande, Y., Otek, J., Shen, L., Struble, L., Lange, D. and Khayat, K.,
Robustness of Self-Consolidating Concrete, In 5th International RILEM Symposium
on Self Compacting Concrete (SCC 2007), 3-5 September 2007 , Eds. De Schutter, G.
and Boel, V., RILEM Proceedings, Pro 54, Volume 1, pp. 33-42.

Cussigh, F., SCC In Practice: Opportunities and Bottlenecks, In 5th International
RILEM Symposium on Self Compacting Concrete (SCC 2007), 3-5 September 2007,
Eds. De Schutter, G. and Boel, V. , RILEM Proceedings, Pro 54, Volume 1, pp. 21-27.

Koehler, E. P. and Fowler, D. W., Proportioning SCC Based on Aggregate
Characteristics, In 5th International RILEM Symposium on Self Compacting Concrete
(SCC 2007), 3-5 September 2007, Eds. De Schutter, G. and Boel, V., RILEM
Proceedings, Pro 54, Volume 1, pp. 67-72.

zkul, M.H., Doan .A., avdar, Z., Salam, A.R. and Parlak, N., Effects of Self
Compacting Concrete-Admixtures on Fresh and Hardened Concrete Properties, 2nd
International Symposium on Cement and Concrete Technology in the 2000s, Vol.1.,
September 2000, stanbul, pp. 493-502.

Shah, S. P., Ferron, R. P., Ferara , L., Treggen, N. and Kwon , S. H., Research on SCC:
Some Emerging Themes, In 5th International RILEM Symposium on Self Compacting
382
Concrete (SCC 2007), 3-5 September 2007 , Eds. De Schutter, G. and Boel, V., RILEM
Proceedings, Pro 54, Volume 1, pp. 3-14.

Siddique, R., Aggarwal, P., Aggarwal, Y. and Gupta, M., Development, Investigation
and Applications of Self-Compacting Concrete A Rewiew, In 5th International
RILEM Symposium on Self Compacting Concrete (SCC 2007), 3-5 September 2007,
Eds. De Schutter, G. and Boel, V., RILEM Proceedings, Pro 54, Volume 1, pp. 55-60.

Shiresta, K. M., Biswakarma, J. S., Self Compacting Concrete From Local Materials In
Nepal, In 5
th
International RILEM Symposium on Self Compacting Concrete (SCC
2007), 3-5 September 2007, Eds. De Schutter, G. and Boel, V., RILEM Proceedings,
Pro 54, Volume 1, pp. 61-66.

engl, C., Kendiliinden Yerleen elik Lif Donatl Betonlarn Mekanik Davranna
Su/nce Malzeme Orannn ve Lif Dayanmnn Etkisi, Yksek Lisans Tezi, T Fen
Bilimleri Enstits, 2005.

Tademir, M.A. and Karihaloo, B.L., Effect of Aggregate Volume Fraction on the
Fracture Parameters of Concrete: A Meso-Mechanical Approach, Magazine of
Concrete Research, Vol. 53, No. 6, Dec. 2001, pp.405-415.

Tademir, M.A., Akyz, S., Bayramov, F., and Aar, A.., Inclusion Based Modelling
of Concrete with Various Aggregate Volume Fractions, 10th International Symposium
on Continuum Models and Discrete Systems (CMDS10), 29 June-4 July 2003, Tel Aviv,
NATO Science Series, Kluwer Academic Publishers, 2004, pp.253-258

Ylmaz, B. , Din, A., engl, C., Akkaya, Y. ve Tademir, M.A., Effects of
Cement/Powder Ratio On Workability and Mechanical Behaviour Of SCFRCs,
International Conference on Advances in Cement Based Materials and Applications in
Civil Infrastructure -(ACBM-ACI), Lahore, December 12-14, 2007, 11 pp.




383

Uzun Sre Kartrmaya Maruz Uucu Kl ve Silis Duman
eren Betonlarda Akkanlatrc le Kvam yiletirmesi


Caner Arslantrk akir Erdodu
irin Kurbetci
KT Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii Blm 61080 Trabzon
Tel: (0462) 377 2051
E-posta: shake@ktu.edu.tr



z

Hedeflenen mhendislik zelliklerine sahip beton retmek iin betonun antiyeye
teslimi anndaki ilenebilirlii arzu edilir dzeyde olmaldr. Transmikserin
arzalanmas, trafikteki muhtemel tkanmalar ve benzeri nedenlerle betonun antiyeye
ulam ou zaman arzulanan srede gereklemez. Bundan dolay betona balangta
konan karm suyunun bir ksm buharlam olmakta ve antiyede betonun kmesi
hedeflenenden daha az olmaktadr. Dolaysyla betonun ilenebilirlii kme kaybna
bal olarak olumsuz etkilenmektedir. lenebilirlii ktleen betonun sklanmas ve
kalbna yerletirilmesi glemekte ve neticede betonun dayanm dmektedir. Bu
bakmdan kme kayb nedeniyle betonun kvamnda meydana gelen ktlemenin
dkm ncesi iyiletirilmesi ok nemlidir.

almada, uucu kl ve silis duman ieren C25/30 snf betonlar retilmi ve 30, 60
ve 90 dakika sreyle mikserde kartrldktan sonra kmeleri ve hava ierikleri
llmtr. Bu kartrma periyotlar sonunda kmedeki azalmaya bal olarak
kvamda meydana gelen ktlemeyi iyiletirmek amacyla karmlarn kmeleri
balangtaki kme deerlerine ekilmitir. Bunun iin ASTM C 494 F tipi sper
akkanlatrc katk maddesi kullanlmtr. Bu ekilde meydana gelen kme
kayplarn iyiletirmek iin beton bileimine bal olarak kullanlmas gereken sper
akkanlatrc miktar belirlenmi ve bu dorultuda uucu kl ve silis duman ieren
betonlarn kme kayplarnn iyiletirilmesinde sper akkanlatrcnn etkinlii
belirlenmitir. Karlatrma yapmak amacyla uucu kl ve silis duman iermeyen
betonlar da retilmitir. Sonu olarak bileimden bamsz olarak betonlarn basn
dayanmlarnn kartrma sresi arttka hafif art gsterdii; uucu kl ve silis duman
ieren betonlarn kartrma sresine bal olarak kme kayplarnn mineral katk
maddesi iermeyen karma nazaran farkllk gsterdii ve buna bal olarak
kvamlarn iyiletirmek iin gereksinim duyulan sper akkanlatrc miktarnn da
deitii gzlemlenmitir.

Anahtar szckler: Kvam; lenebilirlik; kme kayb; Sperakkanlatrc; Uucu
kl; Silis duman


384
Giri

antiye ortamna tanm taze betonda meydana gelen kme kayb betonun basn
dayanmn ve durabilitesini etkileyen ana sebeplerden birisidir. Betonun transmikser
ierisinde uzun sre kartrlmas taze betonun katlamasn hzlandrmakta dolays ile
kme kayb artmakta; bu da betonun ilenebilirliini azaltmaktadr.
kme kayb zamanla betonda meydana gelen kvam azalmas olarak tanmlanabilir
(Previte, 1977). Bu olay tamamyla taze beton ierisinde yer alan serbest haldeki suyun
buharlamasndan kaynaklanmaktadr. Teorik olarak kme kayb taze betonu
kartrma srasnda betonda meydana gelen fiziksel ve kimyasal olaylar nedeniyle
olumaktadr. Beton iindeki serbest su hidratasyon ve buharlamadan dolay
azalmaktadr (Soroka, Ravina, 1998). Bu nedenle hidratasyonun ve buharlamann
hzlanmas betonda kme kaybn artrmakta; bu da kvamn ayn oranda azalmasna
neden olmaktadr. Oluan kme kaybnn dourduu en belirgin olumsuzluk betonun
kalplara uygun bir biimde yerletirilememesidir. Bunun neticesinde beton ierisindeki
boluk oran ve dolaysyla betonun porozitesi artar. Bunun sonucunda doal olarak
basn dayanm azalr (Al-Gahtani, Abbas, Al-Amoudi, 1998). Betonun karlmas,
tanmas, kalplara yerletirilmesi, sklanmas ve yzey ilemlerinin tamamlanmas
srasnda geen sre betonda meydana gelen kme kaybn belirleyen en nemli
parametredir. Hazr beton sektrnde bu sreye etkiyen dier faktrler; uzun mesafelere
beton tama, trafik younluu, transmikserde meydana gelebilecek arzalanmalar ve
antiyede betonun kazan iinde bekletilmesi ve ge boaltlmas olarak sralanabilir
(Soroka, 1994). Tama srasnda kartrma sonucu malzemeler arasnda meydana gelen
srtnme ve hidratasyon kazan iinde scakln artmasna neden olmaktadr; bu da
betonda mevcut serbest suyun azalmas anlamna gelmektedir (Ravina, 1975).

Uzun sre kartrmadan dolay betondaki serbest su miktar azalr; buna bal olarak
ilenebilirlik kayb artar ve sonuta bu, betonun katlamasna neden olur (Meyer,
Pernechio, 1979). Betonda meydana gelen kme kayb betonun ilenebilirliini
olumsuz ynde etkiledii iin antiyede ou zaman betonun kvamn iyiletirme
yoluna gidilir. Bunun iin su kullanld gibi eitli kimyasal katk maddeleri de
kullanlmaktadr. antiye ortamnda betonun kalbna uygun yerletirilmesi ve istenilen
basn dayanmn salayabilmesi iin betonun kme deeri santral k kme
deerine eit veya en azndan yakn olmaldr (Ravina, 1996). Santral knda betonun
balangtaki kme deeri yksek tutularak antiye ortamnda meydana gelebilecek
olas kme kayplarnn stesinden gelinebilir. Fakat betonun boaltlaca zaman
bilinmedii iin bu yntem ok gvenilir deildir. Oluan kme kayplarn gidermenin
dier bir yolu da beton boaltlmadan nce betona ilave su ve/veya akkanlatrc katk
maddesi katlmasdr (Ravina, 19958). Bu olay kvamn yeniden ayarlanmas olarak da
adlandrlabilir. Kvam ayarlamada su kullanldnda su/imento oran artarken basn
dayanm nemli lde azalmaktadr. Bu nedenle bu yntem genellikle tavsiye
edilmez. Bundan dolay su yerine kimyasal ya da mineral katk maddeleri ile kvam
iyiletirmesi yaplmas dayanm asndan daha avantajldr (Krca, Turanl, Erdoan,
2002). Kvam iyiletirmesinin su ve kimyasal katk maddesi ile birlikte yaplmas
halinde basn dayanmnda meydana gelen azalma olduka azdr (Erdodu, 2005).
Kvam iyiletirmesinin kimyasal katk ile yaplmas durumunda ise kullanlan katk
maddesinin tipine ve miktarna bal olarak betonun reolojik zellikleri deiebilecei
unutulmamaldr (Bonen, Sarkar, 1995; Hanehara, Yamada, 1999).


385
Deneysel Gerekleme

Ama ve Kapsam

Aratrmada C25/30 snf mineral katksz, silis duman ve uucu kl katkl beton
olarak hazrlanan karmlarda kartrma sresine bal olarak meydana gelen kme
kayplarnn belirlenmesi ve bu kme kayplarnn sper akkanlatrc katk maddesi
kullanmak suretiyle iyiletirilmesi amalanmtr. Her bir karm iin belirlenen
kartrma sresi sonunda llen kme deerleri balang kmesine ekilerek kvam
iyiletirmesi yaplm ve her bir karmdan 15 cm kp numune alnm ve 28 gnlk
basn dayanmlar tespit edilmitir. Sonular mineral katk maddesi iermeyen
karmlarla karlatrlmtr.

Kullanlan Malzemeler

Deneysel almada maksimum tane ap 25 mm olan yresel bazalt ve kalker agrega ile
nye imento Fabrikas retimi P 42.5 (CEM I) imentosu, F tipi uucu kl ve silis
duman kullanlmtr. imentoya ait fabrikaca temin edilen kimyasal bileim ve
fiziksel zellikler ile uucu kl ve silis dumanna ilikin kimyasal bileim ve fiziksel
zellikler Tablo 1`de verilmitir. Kvam iyiletirmesi iin ASTM C 494 F tipi melamin
esasl younluu 1.21 olan sper akkanlatrc katk maddesi kullanlmtr. Hazr
beton uygulamalarnda beklenmedik kme kayplarnn yaanmas ihtimali gz nnde
tutularak antiyede betonun yerletirilmesi ve sklanmasyla ilgili sknt yaanmamas
iin bu almada beton karmlar iin balang kme deeri 201 cm olarak
hedeflenmitir.

Tablo 1. imento, silis duman ve uucu kle ait kimyasal bileim ve baz fiziksel
zellikler.

imento Uucu Kl Silis Duman
Kimyasal Bileim (%)
CaO (Toplam)
Serbest CaO
SiO
2
(Toplam)
Al
2
O
3

Fe
2
O
3

MgO
SO
3

Kzdrma kayb
znmeyen kalnt
63.41
1.20
20.22
5.67
2.91
0.96
2.92
3.32
0.93
3.08
--
55.18
19.55
10.58
5.86
0.70
1.04
--
1.09
--
76.66
0.25
0.65
7.98
1.61
4.75
--
Fiziksel zellikler
zgl arlk (g/cm
3
)
ncelik (cm
2
/g)
200 elek st kalan (%)
90 elek st kalan (%)
45 elek st kalan (%)
3.07
3564
0.0
1.0
9.3
2.09
2550
--
--
--
2.40
--
--
--
--
Potansiyel Bileim (%)
C
3
S
C
2
S
C
3
A
C
4
AF
51.15
16.72
10.10
8.86

386
Deney Program

Hedeflenen balang kme deerini tutturabilmek iin toplam balayc orannn %1
orannda orta dzey akkanlatrc katk maddesi kullanlmtr. Dayanm dzeyi
C25/30 snf olacak ekilde mineral katksz, %20 uucu kl ilaveli, %30 uucu kl
ilaveli, 25 kg uucu kl ikameli ve %10 silis duman ilaveli karmlar hazrlanmtr.
Homojenlii salamak iin balangta her karm 5 dakika sreyle kartrma hz 20
devir/dakika olan bir mikserde kartrlm ve devamnda 30, 60 ve 90 dakika
kartrma periyotlar uygulanmtr. Bu kartrma periyotlar sresince mikserin
kartrma hz 4 devir/dakika olacak ekilde ayarlanmtr. Bunun nedeni laboratuardaki
mikser ile transmikserin hzlarn eit tutmakt. Her bir kartrma periyodu sonunda
karmn kmesi llmtr. 30, 60 ve 90 dakikalk kartrma periyotlar sonunda
betonun kmesini 5 dakikalk kartrma sonras kme deeri olan 201 cm ekmek
iin karma gerekli miktarda sper akkanlatrc katk maddesi ilave edilmi ve
kartrma ilemine ksa bir sre daha devam edilmitir. Kartrma ilemi tamamlanm
olan taze beton betoniyerden alndktan sonra srasyla kmesi, hava ierii ve birim
arl llmtr. Betonun basn dayanmn belirlenmesi iin er adet 15 cm kp
numune hazrlanm ve bu numuneler scakl 201C kr havuzunda 28 gn
bekletildikten sonra dayanmlarn belirlemek amacyla basn deneyine tabi
tutulmutur.

Sonular ve Deerlendirme

Kartrma Sresinin-kme Kayb likisi

ekil 1de kartrma sresine bal olarak her bir beton karm iin llen kme
deerleri gsterilmektedir.


ekil 1. Kartrma sresine bal olarak llen kme deerleri.
0 20 40 60 80 100
Kartrma Sresi (Dakika)
0
5
10
15
20
25
30
kme (cm)
Mineral katksz
%20 Uucu Kl ilaveli
%30 Uucu Kl ilaveli
25 kg Uucu Kl ikameli
%10 Silis Duman ilaveli
387

ekilden aka grld zere kartrma sresi uzadka farkl mertebede olmak
zere beton karmlarnn tmnde kme kayplar meydana gelmitir. Kartrma
sresine bal olarak en belirgin kme kayb 25 kg uucu kl ikameli beton
karmnda meydana gelirken bunu srasyla silis duman ilaveli ve mineral katksz
beton karmlar izlemektedir. kme kaybnn en yava gzlemlendii karm %30
uucu kl ilaveli beton karmdr.

Kvam yiletirmesinin Basn Dayanmna Etkisi

Betonun basn dayanmn belirlemek amacyla 30, 60 ve 90 dakika kartrma
periyotlar sonunda sper akkanlatrc kullanarak meydana gelen kme kayb telafi
edilmi ve kmesi balang kmesine ekilmi her bir beton karmndan er adet
numune alnmtr. Standart kr koullarnda 28 gn bekletilen numuneler zerinde elde
edilen ilgili basn dayanm deerleri ekil 2de verilmitir.

0 20 40 60 80 100
Kartrma Sresi (Dakika)
10
15
20
25
30
35
40
45
50
B
a
s

D
a
y
a
n

(
M
P
a
)
Mineral Katksz
%20 Uucu Kl laveli
%30 Uucu Kl laveli
25 kg Uucu Kl kameli
%10 Silis Duman laveli


ekil 2. Belirlenen kartrma sreleri sonunda llen 28 gnlk basn dayanmlar.

Kvam iyiletirmesi yaplmas halinde tm beton karmlar iin geerli olmak zere
kartrma sresinin artna bal olarak betonun basn dayanm artmaktadr. Bunun
nedeni beton karmndaki suyun zamanla hidratasyon ve buharlama nedeniyle
azalmasdr. Karm suyunda meydana gelen azalma betonun su/imento orannn
azalmas demektir. Bu durumda yerletirme ve sklamann tam yaplmas halinde
betonun basn dayanmnn artmas doal karlanmaldr. ekil 2`den grld zere,
kartrmaya bal olarak betonun kmesinde meydana gelen kaybn telafisi iin
karma su yerine akkanlatrc katk maddesi ilave edildiinde ve sktrma tam
388
olarak gerekletirildiinde bileimden bamsz olarak betonun basn dayanm
artmaktadr.

Silis dumannn ok ince taneli olmas betonda boluklar doldurma etkisi yapmaktadr.
Dier taraftan silis duman puzolanik aktivitesi olduka yksek bir mineral katk
maddesidir. Silis dumannn bu iki zellii kullanld beton karmlarnn basn
dayanmlarnn daha yksek olmasna neden olmaktadr. Ayrca silis duman ieren
beton karmlar daha az terleme eilimi gsterdikleri iin iri agrega tanelerinin
altlarnda daha az miktarda su cepleri olumu olacandan bu tr betonlardaki balayc
hamur ile agrega taneleri arasndaki gei blgesi daha salam olabilecek; bu da
betonun basn dayanmn doal olarak arttrmaktadr.
Kartrma Sresi-Hava erii likisi

30, 60 ve 90 dakika kartrma periyotlar sonunda sper akkanlatrc katk maddesi
ile kvam iyiletirmesi yapldktan sonra taze beton zerinde llen hava ierii
deerleri kartrma sresine bal olarak ekil 3`de verilmitir. Balang hava ierii
itibariyle ilk sray mineral katksz beton alrken en dk hava ierii silis duman
ieren beton karmnda grlmektedir. Silis duman ieren betonda hava ieriinin az
olmas silis dumannn ok ince yaps nedeniyle olduu aktr. Uucu kl ilaveli ve
ikameli beton karmlarnn hava ierikleri itibariyle birbirleriyle benzer ve uyum
ierisinde olduklar grlmektedir.

0 20 40 60 80 100
Kartrma Sresi (Dakika)
1.0
1.2
1.4
1.6
1.8
2.0
H
a
v
a

e
r
i

i

(
l
t
/
m

)
Mineral Katksz
%20 Uucu Kl laveli
%30 Uucu Kl laveli
25 kg Uucu Kl kameli
%10 Silis Duman laveli


ekil 3. eitli beton karmlar iin llen hava ierikleri.

ekil 3 incelendiinde eitli kartrma sreleri sonunda llen hava ieriklerinin
betonun bileimine bal olarak mineral katk iermeyen beton karm hari dier
karmlarn birbirlerinden ok farkl bir eilim gstermedikleri grlmektedir. Mineral
389
katksz betonun hava ierii kartrma sresine bal olarak hafif bir azalma
gsterirken dier karmlarnda hava ierikleri kartrma sresine bal olarak ciddi bir
deiim gstermemektedir.
Retemperleme yaplmam beton karmlarnda normalde kartrma sresi uzadka
betonun hava ieriinde belirgin bir azalma beklenir (Neville, 1986). Burada grld
gibi uzun sre kartrma sonucu muhtemel hava ierii azalmas retemperleme
nedeniyle engellendii grlmektedir. Baka bir deyile, sper akkanlatrcyla
retemperleme yapldnda uzun sre kartrmaya maruz betonda olas dayanm
azalmas nlendii gibi hava ieriinde de muhtemel azalma benzer ekilde
engellenmektedir.

Kvam yiletirmede Gereksinim Duyulan Akkanlatrc Miktar

Her bir kartrma periyotu sonunda llen kme deerlerini betonun ilk kme
deerine ekmek iin beton karmna bir miktar sper akkanlatrc katk maddesi
ilave edildikten sonra homojen bir karm elde edilinceye kadar kartrlm ve kme
deeri llmtr. kme deeri hedeflenen deerden daha kk kmas halinde
karma bir miktar daha sper akkanlatrc katk maddesi ilave edilerek bu ilem
tekrarlanmtr. eitli kartrma periyotlar sonunda her bir beton karm iin llen
kme deerlerini balang kme deerine ekmek iin beton karmlarna ilave
edilen sper akkanlatrc katk miktarlar ekil 4de verilmitir.

0 20 40 60 80 100
Kartrma Sresi (Dakika)
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
7.0
8.0
A
k

k
a
n
l
a

M
i
k
t
a
r

(
k
g
/
m

)
Mineral Katksz
%20 Uucu Kl laveli
%30 Uucu Kl laveli
25 kg Uucu Kl kameli
%10 Silis Duman laveli


ekil 4. Balang kmesine ekmek iin gereksinim duyulan akkanlatrc miktar.

ekil 1`den grld zere kartrma sresine bal olarak kme kayplar beton
bileimi itibariyle farkl mertebede olmak zere art gstermektedir. Haliyle buna
paralel olarak her bir beton karm iin kme kayplarn balang kme deerine
390
ekmek iin kullanlan akkanlatrc katk maddesi miktarlarnn da artm olmas
normal karlanmaldr.

ekil 4 incelendiinde eitli kartrma periyotlar sonunda llen kme deerlerini
balang kme deerine ekmek iin kullanlan sper akkanlatrc miktarnn beton
bileiminden bamsz olarak ancak farkl mertebe olmak zere deitii grlmektedir.
Bu anlamda mineral katksz, 25 kg uucu kl ikameli ve %10 silis duman ieren beton
karmlar %20 ve %30 uucu kl ilaveli beton karmlarna kyasla farkl davran
gstermilerdir. Baka bir deyile, mineral katksz, 25 kg uucu kl ikameli ve %10
silis duman ieren beton karmlarnda meydana gelen kme kayplarn telafi etmek
iin kullanlan sper akkanlatrc miktarnn %20 ve %30 uucu kl ilaveli
karmlar iin kullanlana kyasla olduka fazladr. rnein, 60 dakika kartrma
periyodu sonunda %30 uucu kl ieren karmn kvamn iyiletirmede yaklak
olarak 1.5 kg/m
3
akkanlatrcya gereksinim duyulurken 25 kg uucu kl ikameli
betonda bunun kadar akkanlatrcya gereksinim duyulmaktadr. Bu sonu,
karma yksek oranda uucu kl ilave etmenin kme kaybn telafi etmede
gereksinim duyulan sper akkanlatrc miktarn azaltmas bakmndan son derece
yararl olduunu gstermektedir.

Beton bileiminden bamsz olarak kme kaybn telafi etmek iin gereksinim
duyulan sper akkanlatrc miktar ekil 5de verilmektedir. Szkonusu ekil
incelendiinde, rnein 10 cm kme kaybn telafi etmek iin beton bileimi ne olursa
olsun karma ortalama 3 kg/m
3
akkanlatrc katmann gerekli olduu
grlmektedir. Bu deer, rnein 3 cm kme kayb iin sadece 1.0 kg/m
3
tr.

0 2 4 6 8 10 12 14 16
kme Kayb (cm)
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
A
k

k
a
n
l
a

M
i
k
t
a
r

(
k
g
/
m

)
Mineral Katksz
%20 Uucu Kl laveli
%30 Uucu Kl laveli
25 kg Uucu Kl kameli
%10 Silis Duman laveli


ekil 5. eitli beton karmlar iin kme kayb-akkanlatrc miktar ilikisi.

391
Kullanlan toplam balayc miktarna oranla kvam iyiletirmesi iin karma ilave
edilen akkanlatrc miktarnn kartrma sresine bal olarak deiimi ekil 6`da
verilmektedir. Szkonusu iliki incelendiinde balayc miktar farkl olduu iin
kvam kaybn iyiletirmede kullanlan akkanlatrc miktarnn betonun bileimine
bal olarak farkllk gsterdii grlmektedir. Dier karmlara oranla mineral katksz
ve 25 kg uucu kl ikameli karmlarda kvam iyiletirmesi iin kullanlan
akkanlatrc miktar daha fazladr. rnein, 60 dakika kartrma sonunda kvam
iyiletirmesi iin mineral katksz ve 25 kg uucu kl ikameli beton karm iin toplam
balaycnn %1.3` orannda akkanlatrcya gereksinim duyulurken; %10 silis
duman ieren karm iin %1.1, %20 ve %30 uucu kl ilaveli karmlar srasyla
%0.5 ve %0.3 orannda akkanlatrcya gereksinim duyulduu grlmektedir.

0 20 40 60 80 100
Kartrma Sresi (Dakika)
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
1.2
1.4
1.6
1.8
2.0
A
k

k
a
n
l
a

/
B
a

l
a
y

(
%
)
Mineral Katksz
%20 Uucu Kl laveli
%30 Uucu Kl laveli
25 kg Uucu Kl kameli
%10 Silis Duman laveli


ekil 6. Kartrma sresine bal olarak akkanlatrc/balayc orannn deiimi.


Sonular

Gerekletirilen deneysel almadan aada sralanan sonular ve neriler karlabilir:

Karma sresi arttka hidratasyon ve buharlamaya bal olarak karma suyu azalr
ve buna paralele olarak kme kayb meydana gelir; sonuta betonun ilenebilirlii
ktleir.
%20 ve %30 uucu kl ilaveli beton karmlarnda olduu gibi karmda toplam
balayc miktar arttka zamanla meydana gelen kme kayplar azalmaktadr. Dier
karmlara kyasla 25 kg ikameli beton karmnda kme kayb nispeten fazladr.
Kvam iyiletirmesi su kullanlarak yapldnda su/balayc oran artm
olacandan doal olarak betonun basn dayanm der. Buna mukabil kvam
392
iyiletirmesi su yerine kimyasal katk kullanarak yapldnda dayanmda belirgin bir
art grlebilir.
Kvam iyiletirmesi sper akkanlatrc katk maddesi ile yaplmas durumunda
su/imento orannda balang deerine gre bir art olmad; tam sklama ve
yerletirme gerekletii iin beton dayanm doal olarak art gstermektedir.
Uzun sre kartrmaya bal olarak meydana gelen kme kaybnn telafi edilmesi
iin kullanlan sper akkanlatrc katk maddesi miktar beton bileimine bal olarak
farkllk gstermektedir. Kartrma sresine bal olarak kullanlan sper
akkanlatrc miktar olarak %30 uucu kl ilaveli beton karmda en dk oranda
kullanlrken mineral katksz ve 25 kg uucu kl ikameli beton karmlarnda en
yksek oranda kullanlmtr.
Kvam iyiletirmede kullanlan sper akkanlatrc miktar ile kme kayb
arasnda dorusala yakn bir iliki szkonusudur.
Kvam iyiletirmede deneysel olarak elde edilen bulgular szkonusu aratrmann
gerekletirildii koullar iin geerlidir. rnein, deneysel olarak 10 cm kme
kaybn iyiletirmede kullanm nerilen 3 kg/m
3
sper akkanlatrc olduka fazladr;
dolaysyla pratik deildir. Bunun geerlilii szkonusu bu aratrmann verileri nda
antiye koullarnda mutlaka test edilmelidir.


Kaynaklar

Previte, R.W. (1977) Concrete slump loss. ACI Journal Proceedings, Vol. 74, pp. 361-
367.

Soroka, I. and Ravina, D. (1998) Hot weather concreting with admixtures. Cement and
Concrete Composites, Vol. 20, pp. 129-136.

Al-Gahtani, H. J. Abbas, A.G. F. and Al-Amoudi, O.S.B. (1998) Concrete mixtur
design for hot weather: experimental and statistical analyses. Magazine and Concrete
Research, Vol. 50, pp. 95-105.

Ravina, D. and Soroka, I. (1994) Slump loss, compressive strength of concrete made
with WRR and HRWR admixtures and subjected to prolonged mixing. Cement and
Concrete Research, Vol. 24, pp. 455-1462.

Ravina, D. (1975) Retempering of prolonged-mixed concrete with admixtures in hot
weather. ACI Journal Proceedings, Vol. 72, pp. 291-295.

Meyer, L. M. and Pernechio, F. (1979) Theory of concrete slump loss as related to the
use of chemical admixtures. ACI Concrete International, Vol. 1, pp. 36-43.

Ravina, D. (1996) Effect of prolonged mixing on compressive strength of concrete with
and without fly ash and/or chemical admixtures. ACI Materials Journal, Vol. 93, pp.
451-456.

Ravina, D. (1995) Slump retention of fly ash concrete with and without chemical
admixtures. ACI Concrete International, Vol. 17, pp. 25-29.

393
Krca, ., Turanl, L. and Erdoan, T.Y. (2002) Effect of retempering on consistency
and compressive strength of concrete subjected to prolonged mixing. Cement and
Concrete Research, Vol. 32, pp. 441-445.
Erdodu, . (2005) Efect of retempering with superplasticizer admixtures on slump loss
and compressive strength of concrete subjected to prolonged mixing. Cement and
Concrete Research, Vol. 35, pp. 907-912.

Bonen, D. and Sarkar, S. L. (1995) The superplasticizer adsorption capacity of cement
pastes, pore solution, and parameters affecting flow loss. Cement and Concrete
Research, Vol. 25, pp. 1423-1434.

Hanehara, S. and Yamada, K. (1999) Interaction between cement and chemical
admixture from the point of cement hydration, absorption behaviour of admixture, and
paste rheology. Cement and Concrete Research, Vol. 29, pp. 1159-1165.

Neville, A.M. (1986) Properties of Concrete, Third Edition, Longman Scientific &
Technical, Essex, England, p. 480.
394




395
Uucu Kl ve Yksek Frn Crufunun imento retiminde
Katk Olarak Kullanm


lker Bekir Topu, Cenk Karakurt
Eskiehir Osmangazi niversitesi, naat Mhendislii Blm, Bat Meelik, 26480,
Eskiehir,Trkiye
Tel: (222) 239 3750
E-Posta: ilkerbt@ogu.edu.tr, ckarakurt@ogu.edu.tr



z

Beton, gnmzde her trl yapnn inaatnda yaygn olarak kullanlan bir yap
malzemesi durumuna gelmitir. Beton teknolojisindeki gelimelerle birlikte her trl
ortam koulunda uzun yllar hizmet verebilecek yaplarn retimi yaplabilmektedir.
Kullanlan imentonun kimyasal ve fiziksel zelikleri, betonun kalitesi ve
dayankllnda en nemli etkenlerdir. Doal puzolanlarn ve endstriyel atklarn
imentoda mineral katk malzemesi olarak kullanlmas hem ekonomik hemde kalclk
asndan olumlu kazanmlar salamaktadr.

Bu almada Zonguldak Ereli Demir elik fabrikasndan salanan yksek frn crufu
(YFC) ve Ktahya Tunbilek termik santralinden elde edilen uucu kl (UK) imento
retimde katk malzemesi olarak kullanlmtr. lk gurup katkl imentolar, klinker
yerine % 10, 20, 30, 40 ve 45 oranlarnda UK, YFC ve % 5 orannda kalkerin birlikte
tlmesiyle retilmitir. kinci grup katkl imentolar ise ikili kompozisyonda ve
toplam katk oran % 20 ve % 30 olacak ekilde retilmitir. imentolarn incelikleri
3000-4100 cm
2
/gr arasnda tutulmu ve tme sreleri belirlenmitir. Normal kvam ve
priz sreleri her imento tipi iin Vicat deneyiyle bulunmutur. imentolarn erken ve
ileri ya performansnn belirlenmesi iin TS-EN 196 standardna uygun olarak
hazrlanan har numuneleri zerinde 2, 7, 28 ve 180 gnlk dayanm deneyleri
yaplmtr. Elde edilen sonulardan YFC ve UK katkl imentolarn ileri yalarda
puzolanik aktiviteye bal olarak basn dayanmlarnn CEM I 42.5 imentosuna gre
daha yksek kt grlmtr. Ayrca klinker kullanmnn azaltlmasyla hem daha
ekonomik hemde daha ksa srede imento retimi gerekletirilmitir.

Anahtar szckler: Katkl imento, Uucu kl, YFC, Mekanik ve Fiziksel zelik.











396
Giri

Her trl yap sisteminde farkl uygulama alanlarnda kullanlan betonun ana bileeni
imentodur. Endstriyel adan bakldnda dnyada ylda retilen imento miktarnn
2010 ylnda 2.8 milyar ton/yl olmas beklenmektedir (Topu ve Karakurt, 2007).
Dnyada imento retiminin neredeyse yarsn gerekletiren ini srasyla Hindistan,
ABD ve Japonya izlemektedir. imento retiminde ilk onda bulunan lkemizde 2006
ylnda yaklak 47 milyon ton retim gerekletirilmitir. Dnyadaki bu tketim art
nedeniyle imento endstrisinin evreye verdii zararda artmaktadr. Klinker retimi
srasnda kalsinasyon ve yanma sonucu ortaya kan zararl CO
2
gazlar en nemli evre
problemlerinden birisidir (Canpolat ve di., 2004). Gnmzde dnyaya salnan CO
2

gazlarnn % 5i imento endstrisi tarafndan doaya braklmaktadr (The Freedonia
Group, 2006). Bu tip evresel olumsuzluklarn nne gemek iin imento retiminde
klinker kullanmnn olabildiince azaltlmas gerekmektedir.

evre konusunda bilinlenme birok lkede sk yasal dzenlemelere yol am ve bu da
imento endstrisine evre konusunda yeni sorumluluklar yklemitir (DPT, 2000). Bunlar
imento teknolojisinde, portland klinkeri, al ta ve mineral katklarn birlikte
tlerek kartrlmas esasna dayanr (Canpolat ve di., 2005). Gnmzde
Avrupada kullanlan imentonun yaklak % 90 katkl olarak retilirken lkemizde
kullanlan imentolarn yarsndan fazlas CEM I snf portland imento olarak
retilmektedir (Collepardi, 2006). imentoda kullanlan katk evreye zarar veren bir
endstriyel atk ise salanan yarar daha fazla olacaktr (Yeinobal, Ertn, 2004).

Katkl imentolar evresel kazanmlarn dnda srdrlebilir beton teknolojisi
asndan da nemlidir (Collepardi, 2006). Betonun zamanla etkisinde kalaca olumsuz
evre koullar eitli kalclk sorunlarna neden olmaktadr. Slfatl ve asitli sular
imentonun hidratasyonu sonucu oluan Ca(OH)
2
ile reaksiyona girerek altan
(Ca(SO)
4
.2H
2
O) ortaya karlar. Dier yandan imentonun C
3
A bileeniyle alta
kristalleri reaksiyonu sonucu daha zararl etrenjit (3CaO.Al
2
O
3
.3Ca(SO
4
).32H
2
O)
oluur. Fazla miktarda su ieren ve genlemeye yol aan bu rn sonucu betonda
atlaklar ve hasarlar ortaya kar (Aydn ve di., 2007). Betonu slfat etkisinden
korumann bir yolu da mineral katkl imentolar kullanmaktr (Camacho, Afif, 2002).
Mineral katklar iinde fazla miktarda koloidal bileikler, zellikle aktif silis bulunan
malzemelerdir (Topu, 2006). imento retiminde kullanlan mineral katklar,
hidratasyon sonucu ortaya kan Ca(OH)
2
yi balayarak hem dayanma katkda bulunur
hemde betondaki kalclk sorunlarn nlerler (Poon ve di., 1999). Bylece ina edilen
yap, planlanan hizmet mr boyunca sorunsuz bir ekilde kullanlabilir (Massazza,
1997; Monterio ve di., 1997). Bu almada UK ve YFC kullanlarak katkl imentolar
retilmitir. imentolarn mekanik ve fiziksel zelikleri TS EN 196 standardna uygun
olarak belirlenmi ve sonular deerlendirilmitir.

Deneysel almalar

imento retiminde kullanlacak hammaddelerden klinker, alta ve kalker imsa
Eskiehir imento Fabrikasndan salanmtr. UK Ktahya-Tunbilek Termik
Santralinden salanmtr. Son olarak kullanlan granle yksek frn crufu ise
Zonguldak-Ereli Demir elik Fabrikasndan salanmtr. Malzemelerin XRF analizi
sonularna gre kimyasal zelikleri aada izelge 1de verilmektedir.

397
izelge 1 imento retiminde Kullanlan Malzemelerin Kimyasal zelikleri.

Bileen Klinker
Uucu
Kl
Yksek
Frn
Crufu
Kalker
SiO
2
20.98 46.26 35.11 1.21
Al
2
O
3
5.55 21.24 17.63 0.24
Fe
2
O
3
3.85 4.29 0.35 0.10
CaO 65.85 9.82 37.56 55.39
MgO 1.12 2.62 5.52 1.5
K
2
O 0.53 0.95 - 0.02
Na
2
O 0.14 0.72 0.32 0.15
SO
3
0.97 2.11 - 0.01

retimde srasyla klinker ve katk gibi iri taneli hammaddelere eneli krcda n krma
ilemi uygulanmtr. Daha sonra eneli krcdan kan hammaddeler 2 mmlik elekten
elenerek elek alt bakiye bilyal tcdeki karmda kullanlmak zere ayrlmtr. lk
olarak klinker yerine % 10, % 20, % 30, % 40 ve % 45 oranlarnda katk, % 3 orannda
alta ve % 5 orannda kalker bilyal tcde istenen incelie gelene kadar
tlerek sadece UK ve YFC katkl imentolar retilmitir. Tekli kompozisyonlardan
elde edilen dayanm ve fiziksel zelik deney sonularna gre en uygun katk orannn
% 20 ve % 30 olduu grlerek UK ve YFCnun bir arada kullanld ikili
kompozisyonda imentolar bu oranlar iin retilmitir. imentolar kullanlan katk
eidi ve oranna uygun olarak isimlendirilmitir. Laboratuvarda retilen CEM I 42.5 ve
farkl katkl imentolarn fiziksel zelikleri aada izelge 2de verilmitir.

izelge 2 retilen imentolarn Fiziksel zelikleri ve tme Sreleri.

imento
Kodu
(*)
zgl
Arlk
90 elek st
(%)
45 elek st
(%)
zgl Yzey
Alan
(cm
2
/gr)
CEM I 42.5 3.12 3.3 27.9 3118
UK 10 3.03 2.5 23.4 3381
UK 20 2.94 2.5 22.7 3401
UK 30 2.90 2.3 22.6 3430
UK 40 2.88 2.5 25.3 3458
UK 45 2.85 2.3 26.4 3507
YFC 10 3.09 3.4 26.1 3153
YFC 20 3.05 3.4 27.7 3197
YFC 30 3.00 3.2 28.2 3224
YFC 40 2.98 3.3 28.8 3250
YFC 45 2.96 3.3 29.6 3300
UKYF 10 2.94 2.8 26.8 3555
UKYF 20 2.91 3.2 28.7 3544
YFUK 20 2.88 2.9 25.2 4092

(*) UK = Uucu Kll imento UKYF 10 = % 10 UK + % 10 YFC
YFC = Yksek Frn Cruflu imento UKYF 20 = % 10 UK + % 20 YFC
YFUK 20 = % 10 YFC + % 20 UK
398
tme sreleri tcnn belirli zaman aralklarnda durdurulup imentoya TS EN
196-6 standardna gre Blaine deneyi yaplarak kontrol edilmitir (TSE, 2002a). Bu
ilem deiik zaman aralklarnda yaplarak en uygun tme sresi belirlenmitir.
Ayrca imentolarn tane dalmn belirlemek iin elek analizi yaplmtr. retilen
imentolarn kvam suyu, priz sreleri ve hacim genlemeleri TS EN 196-3 standardna
uygun olarak belirlenmitir (TSE, 2002b). Hazrlanan imento pastalar zerinde Vicat
ve Le Chatelier hacim genlemesi deneyleri yaplmtr. Buradan elde edilen priz sresi
ve genleme sonular imento eidine gre aada izelge 3te verilmitir.

izelge 3 retilen imentolarn Kvam Suyu, Priz Sreleri ve Hacim Genlemeleri.

imento
Kodu
tme
Sresi
(dk)
Normal
Kvam
(%)
Priz Balama
(s:dk)
Priz Sonu
(s:dk)
Hacim
Genlemesi
(mm)
CEM I 42.5 80 25 3:00 5:00 2
UK 10 70 24 2:45 4:45 3
UK 20 65 25 3:15 5:00 3
UK 30 62 25 3:30 5:15 4
UK 40 59 26 4:00 5:30 6
UK 45 57 26 4:15 6:00 5
YFC 10 75 25 3:15 5:15 3
YFC 20 72 24 3:30 5:30 5
YFC 30 66 24 4:00 5:30 4
YFC 40 65 25 4:30 5:45 4
YFC 45 62 25 4:45 6:00 3
UKYF 10 75 25 3.30 5:15 3
UKYF 20 75 25 4:00 5:45 3
YFUK 20 70 24 3:30 5:45 4

Fiziksel zelikleri belirlenen katkl imentolar ile TS EN 196-1 standardna uygun
ekilde 4x4x16 cm boyutlarnda prizmatik har numuneleri hazrlanmtr (TSE, 2002c).
Har numunelerinde kum olarak Set imento Fabrikas retimi standart Rilem CEN
kumu kullanlmtr. Hazrlanan har numuneleri 2, 7, 28 ve 180 gn sreyle 201C
scaklkta kirece doygun kr havuzunda saklanmtr. Deney gn gelen har
numuneleri zerinde eilme ve basn dayanm deneyleri yaplmtr (Topu, 2006).


Deney Sonularnn Deerlendirilmesi

Fiziksel zelik Deneylerinin Deerlendirilmesi

Farkl katk tipi ve oranlarnda retilen imentolarn fiziksel zelikleri ve tme
sreleri izelge 2 ve 3te verilmiti. imentolarn incelikleri katk tipine gre 3158 ile
4092 cm
2
/gr arasnda deimitir. nceliin yksek olmas dayanm ykseltmekle
birlikte imentolarn su gereksinimini artrmaktadr. Ayn tane boyutlarnda tcye
yklenen hammaddeler bir arada tlmtr. UK kullanlarak retilen imentolarn
incelikleri yksek frn cruflu imentolara gre daha yksek kmtr. Bunun nedeni
olarak YFCnun UKe oranla daha sert bir malzeme olduu dnlmektedir. Tane
dalmna bakldnda katk oran arttka 90 luk elek stnde kalan imento
399
miktarnda ciddi bir deiiklik olmamtr. Ancak 45 luk elek st malzemeler
deerlendirildiinde katkl imentolarn daha iri taneli olduu grlmtr. Birlikte
tlen imentodaki klinker faznn tlmesinin katk fazna gre daha zor olmas
tane dalmn iriletirmitir (Turanl ve Uzal, 2005).

imentolarn zgl arlk, priz ve tme sreleri izelge 3te daha nce verilmiti.
Kullanlan katk miktarndaki arta bal olarak zgl arlklar azalmtr. zgl
arl 3.12 olan CEM I 42.5 imentosunun zgl arl % 45 UK katkl UK 45
imentosunda 2.85e inmitir. UKden daha yksek zgl arla sahip olan yksek
frn cruflu imentolarda ise zgl arlk YFC 10 imentosunda 3.09 olurken YFC
45 imentosunda 2.96 olmutur. Sonular incelendiinde UK ve YFC katkl
imentolarn zgl arlklarnn birbirine yakn kt grlmtr.

tme sreleri incelendiinde UK katkl imentolarn daha ksa srede retildii
grlmtr. Referans olarak alnan CEM I 42.5 imentosuna gre UKl imentolar
katk miktarna bal olarak % 13 ile % 28 arasnda deien oranlarda daha ksa srede
elde edilmitir. UK 10 imentosunun dier % 10 katkl imentolara gre daha ksa
srede tlmesinin nedeni tc giriindeki tane boyutunun dier katklara gre
daha az olmasdr. tme sresindeki azalmay en az etkileyen katk eidiyse YFC
olmutur. Dier imentolara gre daha dk incelikte olmas ve daha uzun sre
tlmesi malzemenin sertliinden kaynaklanmaktadr.

Trasl imentolara kyasla katk miktarndaki arta bal olarak normal kvam suyunun
UKl ve yksek frn cruflu imentolarda azald grlmtr. zellikle normal
kvam suyu % 24 olan UK 10, YFC 20, YFC 30 ve YFUK 20 imentolar daha
dk kvam suyuna gerek duymutur. UK ve YFCnun imento normal kvam suyunu
drmesi kresel tane yapsnn hamur iindeki srtnme kuvvetlerini azaltmasndan
kaynaklanmaktadr (Topu ve Canbaz, 2001).

imentolarn priz balama ve sona erme sreleri TS EN 196-3e gre Vicat deneyi ile
belirlenmitir. izelge 2 incelendiinde priz srelerinin genelde katk miktarndaki
arta bal olarak art grlmektedir. UK 10 imentosunun priz balama sresi
referans imentosuna gre % 9 orannda azalrken UK 45 imentosunda % 40
orannda artmtr. Priz sona erme sreleri ise referans imentosuna gre % 5 ile % 20
arasnda deien oranlarda katk tipine gre artmtr. UK imentolarn priz
srelerindeki gecikme asndan YFCna oranla daha az etkili olmutur.

imentoda bulunan fazla miktarda MgO ve CaO imento hamurunda zamanla
genlemeye yol aar. Bu genlemeler beton ierisinde parazit gerilmeler
oluturduundan zamanla atlama ve hasarlara neden olur. imentodan kaynaklanan
hacim genlemelerini belirlemek iin Le Chatelier deneyi yaplm ve sonular izelge
3te verilmitir. Sonulardan hacim genlemelerinin 2-6 mm arasnda deitii ve TS
EN 196-3te belirtilen 10 mm snr deerinden dk kt grlmtr.

Mekanik zelik Deneylerinin Deerlendirilmesi

Eilmede ekme Dayanm Deney Sonular

Fiziksel zelikleri belirlenen katkl imentolar ile TS EN 196-1 standardna uygun
ekilde 4x4x16 cm boyutlarnda prizmatik har numuneleri hazrlanmtr (TSE, 2002c).
Har numunelerinde kum olarak Set imento Fabrikas retimi standart Rilem CEN
400
kumu kullanlmtr. Hazrlanan har numuneleri 2, 7, 28 ve 180 gn sreyle 201C
scaklkta kirece doygun kr havuzunda saklanmtr. Deney gn gelen har
numuneleri zerinde eilme ve basn dayanm deneyleri yaplmtr (Topu, 2006). TS
24 yerine yrrle giren TS EN 196 imento standardnda eilme dayanmlar
uygunluk deerlendirmesinde dikkate almamaktadr ancak mekanik bir zelik olduu
iin eilme deneyi sonular izelge 4te sunulmutur.

izelge 4 Katkl imentolarn Eilmede ekme Dayanmlar.

Genel olarak erken yalarda katk miktarndaki arta bal olarak eilme
dayanmlarnn azald grlmektedir. UK ve YFC tipi imentolarda 28. gnde
eilme dayanmlar referans imentosunun altnda kalrken; 180. gnde kullanlan
puzolanik katklarn Ca(OH)
2
yi balamasyla dayanmlar % 30 katk oranna kadar
referans imentosunun zerinde kmtr. Bu sonulardan ileri yalarda imentoda
kullanlan mineral katknn eilme dayanmn olumlu etkiledii sonucuna varlmtr.

Basn Dayanm Deney Sonular

Eilme deneyi sonunda iki ayr paraya ayrlan har numuneleri zerinde basn
dayanm deneyleri yaplmtr. UK katkl imentolarn farkl numune yalar iin bal
basn dayanmlar ekil 1de verilmitir. Deney sonularndan imentolarn 2 gnlk
erken dayanmlarnn CEM I 42.5 imentosuna gre yar yarya azald grlmtr.
zellikle % 40 ve % 45 UK katkl UK 40 ve UK 45 cinsi imentolarn 2 gnlk
bal basn dayanmlar klinker faznn azalmas nedeniyle % 40a kadar dmtr.

Har numunelerinin 7 gnlk dayanmlar incelendiinde % 30 katk oranna kadar
bal basn dayanmlarnn % 70 orannda kald grlmektedir. Bu sonulardan
UKn erken yalardaki yava hidratasyonu nedeniyle dayanm kazanm srecini
yavalatt dnlmektedir. Harlarn 28 gnlk basn dayanmlarnda ise UK 20
imentosu referans imentosuyla ayn performans gstermitir. Puzolanik reaksiyon
etkisiyle 180 gn sonunda % 40 UK katk oranna kadar tm imentolarn bal basn
dayanmlarnn CEM I 42.5 imentosunun zerinde olduu grlmtr.
Eilme Dayanm, MPa imento
Kodu
2 Gn 7 Gn 28 Gn 180 Gn
CEM I 42.5 3.79 6.06 6.85 7.11
UK 10 3.16 5.66 5.97 7.04
UK 20 3.15 5.40 6.16 8.08
UK 30 3.05 5.24 6.06 8.66
UK 40 2.63 4.84 5.93 7.95
UK 45 2.49 4.08 5.64 6.81
YFC 10 3.71 5.90 6.22 8.04
YFC 20 3.66 5.71 6.31 8.11
YFC 30 2.76 5.48 6.18 8.63
YFC 40 2.41 5.25 5.34 7.69
YFC 45 2.39 4.91 5.11 7.56
UKYF 10 2.79 5.53 7.83 8.54
UKYF 20 2.49 4.97 7.51 8.14
YFUK 20 3.29 5.18 7.26 8.07
401
















ekil 1 UK katkl imentolarn bal basn dayanmlarnn yala deiimi.

YFC katkl imentolarn farkl numune yalar iin basn dayanmlar ekil 2de
verilmitir. Katkl imentolarn 2 gnlk erken dayanmlarnn CEM I 42.5
imentosuna gre YFC iin de yar yarya azald grlmtr. Bal basn
dayanmlar % 40 ile 70 arasnda deimitir. Bu sonulardan UK katksnn erken ya
dayanmlar asndan UKe gre daha iyi performans gsterdii sonucuna varlmtr.
YFClu har numunelerinin 7 gnlk dayanmlar incelendiinde % 30 katk oranna
kadar bal basn dayanmlarnn CEM I 42.5 imentosundan daha yksek kt
grlmtr. 28 gnlk basn dayanmlarnda ise YFC 45 imentosu dnda tm
yksek frn cruflu imentolarn bal dayanmlarnn % 101 ile % 119 arasnda kt
grlmtr. Puzolanik reaksiyon etkisiyle 180 gn sonunda YFC 30 imentosu %
119 bal dayanmla en iyi uzun dnem basn dayanm performansn gstermitir. Bu
sonulardan YFCnun sahip olduu puzolanik aktiviteye bal olarak ileri ya imento
dayanmlarnda UKden daha etkili olduu sonucuna varlmtr.















ekil 2 YFC katkl imentolarn bal basn dayanmlarnn yala deiimi.
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
Ya, gn
B
a

l

B
a
s

D
a
y
a
n

,

M
P
a
UK-10
UK-20
UK-30
UK-40
UK-45
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
Ya, gn
B
a

l

B
a
s

D
a
y
a
n

,

M
P
a
YFC-10
YFC-20
YFC-30
YFC-40
YFC-45
402
UK ve YFC katkl imentolarn referans imentosuyla karlatrldnda dayanm,
fiziksel zelik ve kullanlabilirlik asndan en uygun katk orannn % 20 ve % 30
olduu sonucuna varlmtr. Bu amala ikili kompozisyonda % 20 ve % 30 UK ve YFC
katkl imentolar retilmi ve basn dayanm sonular ekil 3te verilmitir. kili
kompozisyonda retilen katkl imentolarn 2 gnlk erken bal basn dayanmlarnn
% 57 ile % 62 arasnda deitii grlmtr. Katk olarak % 10 UK ve % 10 YFC
kullanlan UKYF-10 imentosuyla, % 10 UK ve % 20 YFC ieren UKYF 20
imentolarnn 7 gnlk bal basn dayanmlar % 93 orannda kmtr. Harlarn 28
gnlk basn dayanmlarnda ise en iyi bal dayanm % 104 ile UKYF 20
imentosunda elde edilmitir. leri ya dayanmlar incelendiinde puzolanik reaksiyon
etkisiyle 180 gn sonunda her tip kompoze imentonun bal dayanmlarnn % 110
orannda kt grlmtr. Bununla birlikte 28. gnde % 89 bal dayanm veren
YFUK 20 imentosu hzl bir dayanm art gstererek 180 gn sonunda UKYF 20
imentosuna yakn bal dayanm sonucu verdii grlmtr.
















ekil 3 kili kompozisyon imentolarn bal basn dayanmlarnn yala deiimi.

Mikroyap ncelemeleri

Katkl imentolarla retilen 180 gnlk har numuneleri zerinde taramal elektron
mikroskobuyla (SEM) mikroyap incelemeleri yaplmtr. Burada har numunelerinde
imento katk tipine bal olarak i yapnn nasl deiim gsterdii belirlenmitir. ekil
4ada CEM I 42.5 imentosunun 450x bytmedeki i yapsnda CSH jellerinin agrega
tanesini sarmas grlmektedir. ekle gre agrega tanesinin bir blm CSH jeliyle
sarl iken dier blm bolukludur. UK 30 imentosunun mikroyaps
incelendiinde (ekil 4b) agrega tanesi evresinin Ca(OH)
2
ile UK arasndaki puzolanik
reaksiyon sonucu oluan ilave hidratasyon rnleriyle sk bir biimde sarld
grlmektedir. Benzer ekilde ekil 4cde YFC 30 imentosunun har yapsnda 180
gn sonunda puzolanik reaksiyon etkisiyle boluksuz bir ba oluturduu ak bir
ekilde grlmektedir. Oluan boluksuz yap nedeniyle CEM I 42.5 imentosuna
oranla UK ve YFC katkl imentolarn mekanik dayanmlarnn daha yksek kmas
iyap incelemeleriyle de desteklenmitir. yap resimlerinden grlecei gibi ileri
yalarda UK ve YFC katks imento esasl kompozitlerin daha boluksuz rijit ve
dayankl olmasn salamaktadr.
50
60
70
80
90
100
110
120
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
Ya, gn
B
a

l

B
a
s

D
a
y
a
n

,

M
P
a
UKYF-10
YFUK-20
UKYF-20
403









(a) (b) (c)

ekil 4 180 gnlk harlarn 450 x bytmede agrega ba yaps


Sonu ve neriler

Yaplan almada uucu kl ve yksek frn crufunun imento teknolojisinde
deerlendirilmesi aratrlmtr. almada kullanlan katklar lkemizde bol miktarda
bulunmaktadr. Elde edilen sonulardan evreye zarar olan endstriyel atklarn
imento endstrisinde katk malzemesi olarak deerlendirilebilecei grlmtr.
lenebilirlik asndan UK ve YFCnun klinker yerine % 30 orannda kullanlmasyla
normal kvam suyu referans imentosuna gre % 8 daha dk kmtr. zellikle ileri
yalarda YFC ve UKn bir arada kullanlmasyla yksek dayanml betonlarn
retilebilecei deney sonularndan elde edilmitir. Mikroyap incelemelerine
bakldnda 180 gn sonunda katkl imentolarn iyapsnn puzolanik reaksiyon
sonucu ortaya kan CSH jelleriyle daha dolu bir yapya dnt grlmtr.

Sonu olarak Avrupada retilen imentolarn ounluunu oluturan katkl
imentolarn kullanm lkemizde de yaygnlatrlmaldr. Endstriyel atklarn
imentoda kullanm ile hem ekonomik hemde evreye daha az zarar veren evreci
imento retilebilecektir. Gnmzde srdrlebilir yaplarn retimi iin dayanm
dnda kalclkta nemli bir parametredir. Yaplan almada fiziksel ve mekanik
uygunluk asndan deerlendirilen katkl imentolarn ayrca kalclk asndan da
incelenmesi yararl olacaktr. Katkl imentolarn beton kalcl zerindeki olumlu
etkileri, yaplarn sorunsuz bir ekilde yllarca hizmet etmesini salayacaktr.


Kaynaklar

Topu, .B., Karakurt, C. (2007) Effects of different ndustrial wastes and natural
pozzolans on cement properties. TMB, 3
rd
International Symposium Sustainability in
Cement and Concrete, Sheraton Hotel, stanbul, pp. 179-189.

The Freedonia Group (2006), World Cement to 2010. Research Report. USA.

Canpolat, F., Ylmaz, K., Kse, M.M., Smer, M., Yurdusev, M.A. (2004) Use of
zeolite, coal bottom ash and fly ash as replacement materials in cement production.
Cement and Concrete Research,Vol. 34, No. 5, pp. 731-735,

404
Devlet Planlama Tekilat (2000) Ta ve Topraa Dayal rnler Sanayi K Raporu,
Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan. Ankara.

Canpolat, F., Ylmaz, K., Smer, M., Uysal, M. (2005) Zeolit katkl imentolarn
zeliklerinin incelenmesi. Altnc Ulusal Beton Kongresi, Bildiriler Kitab, stanbul
Teknik niversitesi, stanbul, s. 63-71.

Yeinobal, A., Ertn,T. (2004) imentoda Yeni Standartlar ve Mineral Katklar.
TMB Ar-Ge, Y.04.01, Ankara, Trkiye.

Collepardi, M. (2006) The New Concrete. Grafiche Tintoretto, Italy.

Aydn, S., Yazc, H., Yiiter, H., Baradan, B. (2007) Sulfric acid resistance of high
volume fly ash concrete. Building and Environment, Vol. 42, pp. 717-721.

Camacho, R.E., Afif, R.U. (2002) Importance of using the natural pozzolans on
concrete durability. Cement and Concrete Research, Vol. 32, pp.1851-1858.

Topu, .B. (2006) Yap Malzemeleri ve Beton. Uur Ofset, Eskiehir, Trkiye.

Poon, C.S., Lam, L., Kou, S.C., Lin, Z.S. (1999) A study on the hydration rate of
natural zeolite blended cement pastes. Cement and Concrete Research, Vol. 13, No. 8,
pp. 427-432

Massazza, F. (1997) Pozzolans and durability of concrete. 1. International Symposium
on Mineral Admixtures in Cement. stanbul, s. 1-22.

Monterio, P.J.M., Wang, K., Sposito, G., Santos, M.C. (1997). Influence of mineral
admixtures on the alkali-aggregate reaction. Cement and Concrete Research, Vol. 27,
No. 12, pp. 1899-1909.

Trk Standartlar Enstits (2002) TS EN 196-6, imento Deney Yntemleri ncelik
Tayini. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (2002) TS EN 196-3, imento Deney Yntemleri Priz
Sresi Tayini. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (2002) TS EN 196-1, imento Deney Yntemleri Dayanm
Tayini. Ankara.

Topu, .B. (2006) Beton. TMMOB naat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi Yayn,
No. 2, Eskiehir.

Turanl, L., Uzal, B. (2005) Effect of large amounts of natural pozzolan addition on
properties of blended cements. Cement and Concrete Research, Vol. 35, No. 6, pp.
1106-1111.

Topu, .B., Canbaz, M. (2001) Uucu kl kullanmnn betondaki etkileri. Osmangazi
niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt. 14, No. 1, s.11-21.



405
Sugz Uucu Klnn Beton Katks
Olarak Kullanlabilirlii



Okan Karahan, Cengiz Duran Ati
Erciyes niversitesi naat Mhendislii Blm 38039/Kayseri
Tel: 352 437 00 80
E-Posta: okarahan@erciyes.edu.tr



z

Bu almada, yakn zamanda kullanlmaya balanan Sugz termik santralinde ikincil
rn olarak meydana kan uucu kln beton ierisinde mineral katk olarak
kullanabilirlii sertlemi betonlarda basn, eilme, yarmada ekme dayanmlar,
elastisite modl, boluk oran, su emme oran, kapiler su emme katsays, kuruma
rtresi ve donma zlme zellikleri asndan deerlendirilmitir. Hazrlanan beton
karmlarnn balayc (imento+kl) miktar birim metrekp iin yaklak 400 kgdr.
Btn karmlarda, maksimum tane ap 16 mm olan %55 iri ve %45 ince agrega
kullanlm, su/balayc oran 0.35de, hiper akkanlatrc ve balayc oran da
%1de sabit tutulmutur. F tipi uucu kl arlka ikame yoluyla betona %0, %10,
%15, %20, %25, %30 ve %45 oranlarnda imento ile yer deitirilerek uucu kl
katkl beton karmlar hazrlanmtr. Laboratuar almas sonucunda, Sugz uucu
klnn betonda mineral katk olarak %30 mertebesine kadar ikame edilebilecei, hatta
yksek oranlarda uucu kl ieren betonlarda %45 ve zeri kullanlabilecei, bylece
ekonomik ve ekolojik faydalarnda elde edilecei kanaati olumutur.

Anahtar szckler: Beton, Uucu Kl, Dayanm, Dayankllk


Giri

Gelimekte olan lkelerin ekonomik bymeleri enerji tketimlerinin artmasna neden
olmaktadr. lkemizde de nfus art, yaama standardnn ykselmesi, sanayileme ve
kentleme enerji gereksinimini hzl bir ekilde arttrmtr. Bu gereksinim karsnda
mevcut potansiyeller mmkn olduu kadar abuk bir biimde harekete geilmi ve
hidroelektrik ve termik santraller kurulmas bir zm olarak gereklemitir (Tokyay
ve Erdodu, 1998).

Modern termik santrallerde en nemli atk malzeme; toz kmrn yanmasyla meydana
gelen, baca gazlaryla srklenen ok ince kl paracklardr. Bu ince kl paracklar
elektrostatik yntemlerle elektro filtrelerde ve siklonlarda yakalanmakta ve baca gazlar
ile atmosfere klar nlenmektedir (nal ve Uygunolu, 2004).


406
Silisli ve alminli amorf yapya sahip olduklar, ve ok ince taneli olarak elde
edildikleri iin, uucu kller de, aynen ince taneli doal puzolanlar gibi, puzolanik
zellik gstermektedirler; kalsiyum hidroksitle sulu ortamda birletiklerinde, hidrolik
balaycla sahip olmaktadrlar. Genellikle, beton katk maddesi olarak ok byk
miktarlarda kullanlabilmektedirler. Beton karmnn ierisinde yer alan uucu kl
miktar, imento arlnn %15-%50si civarnda deiebilmektedir (Erdoan, 2003).

lkemizde aa kan uucu kllerin byk blm yksek kire ieriklidir ve uucu
kl zellikleri santralden santrale, hatta ayn santralde zamana bal olarak byk
deiiklikler gsterebilmektedir (Yazc, 2005). Uucu kllerin ekonomik olarak
deerlendirilmesi, kullanlabilir miktara, gerekli nakliye miktarna ve istenen tasarma
baldr (engl ve di., 2003).

Uucu kllerin snflandrlmas, kimyasal bileen yzdesine gre F tipi ve C tipi olarak
snflandrlmaktadrlar (ASTM C618, 1998). Trkiyede aktif olarak alan 12 adet
termik santral vardr ancak, bunlardan sadece ikisinden, atalaz ve Sugz Termik
santrallerinden F tipi uucu kl elde edilmektedir, dier tm santrallere ait uucu kller
ise C tipi uucu kldr.

Uucu kller, imento retiminde puzolanik katk maddesi ve beton iinde ikincil
balayc madde olarak imentoyla birlikte, tula ve yap blou retiminde, suni agrega
retiminde, enjeksiyon uygulamalarnda, dolgu malzemesi olarak, yol inaatlarnda
temel ve temel alt tabakas olarak ve zemin iyiletirmesinde kullanlmaktadr.

Bu almada, 2004 ylnda faaliyete geen Sugz Termik santralinde ikincil rn
olarak meydana kan F snf uucu kln beton ierisinde mineral katk olarak
kullanabilirlii, sertlemi betonlarn dayanm ve dayankllk zellikleri asndan
aratrlmtr.


Deneysel almalar

Kullanlan Malzemeler ve zellikleri

imento

almada Adana imento Sanayi tarafndan retilen standart CEM I 42,5 R imentosu
kullanlmtr. imentonun kimyasal zellikleri Tablo 1de verilmitir. Balang ve
biti priz sresi 2.
18
ve 3.
23
saattir. imento zgl arl 3.16 gr/cm
3
olup, Blaine zgl
yzeyi ise 3250 cm
2
/gr dr.

Uucu Kl

almada, Adanann Yumurtalk ilesinin Sugz kynde kurulu termik santralinde,
Kolombiya'dan gemilerle getirilen ithal ta kmrnn yaklmasyla aa kan F snf
uucu kl kullanlmtr. Sugz uucu klnn kimyasal zellikleri Tablo 1de
verilmitir. Sugz uucu kl, ASTM C618 (1998) standardna gre
SiO
2
+Al
2
O
3
+Fe
2
O
3
deerinin %70nin zerinde olmas ve CaO miktarnn %10dan az
olmas nedeniyle F snf (dk kireli) uucu kl snfna girmektedir. Uucu kln
zgl arl 2.31 gr/cm
3
, Blaine zgl yzeyi ise 2900 cm
2
/gr dr.


407
Tablo 1 imento ve Uucu Kln Kimyasal Kompozisyonu (%).

Oksit SiO
2
Al
2
O
3
Fe
2
O
3
CaO MgO SO
3
K
2
O Na
2
O KK
imento 19.71 5.20 3.73 62.91 2.54 2.72 0.90 0.25 0.96
Uucu Kl 52.50 22.82 5.34 7.16 2.56 0.20 0.99 0.48 3.35

Agrega

Deneysel almalarda DS VI. Blge Mdrl Kanalet retim Fabrikas agrega
tesislerinden alnan akt Deresi doal agregas kullanlmtr. Beton karmlarnda
kullanlan agregann maksimum tane ap 16 mm dir. nce ve iri agregann kuru yzey
doygun zgl arlklar srasyla 2.61 ve 2.70 gr/cm
3
ve su emme kapasiteleri ise
srasyla %1.2 ve %1.1dir. Karmda kullanlan kark agregann granlometrisi Tablo
2de verilmitir.

Tablo 2 Kark Agrega Granlometrisi.

Dane ap (mm) 0-0.25 0.25-0.50 0.5-1.0 1.0-2.0 2.0-4.0 4.0-8.0 8.0-16.0
Miktar (%) 3.5 11.2 5.2 7.1 18.5 31.1 23.4

Akkanlatrc

Numunelerin hazrlanmasnda YKS Glenium 51 hiper akkanlatrc katk malzemesi
kullanlmtr. Katknn miktar imento arlnn %1i olarak belirlenmitir. Hiper
akkanlatrcnn teknik zellikleri Tablo 3de verilmitir.

Tablo 3 Akkanlatrcnn Teknik zellikleri.

Younluk (g/cm3) Klor (%) Renk Homojenite Kimyasal erii
1.07-1.012 <0.1 Amber Homojen Polikarboksilik Eter Zincirleri

Beton Karmlar

Bu almada, balayc (imento+kl) miktar birim metrekp iin yaklak 400 kgdr.
Btn karmlarda, %55 iri agrega ve %45 ince agrega kullanlm, su/balayc oran
0.35de, ayrca ilenebilirlii iin hiper akkanlatrc ve balayc oran da %1de
sabit tutulmutur. F tipi uucu kl arlka ikame yoluyla betona %0, %10, %15, %20,
%25, %30 ve %45 oranlarnda imento ile yer deitirilerek uucu kll beton
karmlar hazrlanmtr. retilen betonlarda bir metrekp iin kullanlan yaklak
malzeme miktarlar Tablo 4de verilmitir.

Tablo 4 retilen Betonlarn Yaklak Malzeme Miktarlar.

Karm
No
imento
(kg/m
3
)
Uucu Kl
(kg/m
3
)
Su
(kg)
Agrega
(kg/m
3
)
YKS
(kg/m
3
)
K00 400 0 140 1891 4
K10 360 40 140 1879 4
K15 340 60 140 1874 4
K20 320 80 140 1868 4
K25 300 100 140 1862 4
K30 280 120 140 1856 4
K45 220 180 140 1838 4


408
Deneyler ve Sonular

Basn Dayanm

Her bir karmn basn dayanmnn tayini iin 150150150 mmlik kp numuneler
retilmitir. Numunelerin zamanla gsterecei dayanm artlar iin 7, 28, 90 ve 365
gnlk dayanmlar llmtr. Numuneler, TS EN 12390-4e (2002) basn
dayanm-deney makinalarnn zellikleri standardna uygun Ele Test 3000 markal 300
ton basn kapasiteli preste, TS EN 12390-3 (2003) deney numunelerinde basn
dayanmnn tayini standardna uygun olarak deneye tabi tutulmulardr. Makine
otomatik ykleme sistemi ile kp numuneler 530 kg/sn ykleme hz ile yklenmitir.
Uucu kl katkl betonlara ait basn dayanmlarnn zamana bal olarak artlar ekil
1de sunulmutur.

0
20
40
60
80
100
120
7 28 90 365
Zaman (gn)
B
a
s

D
a
y
a
n

(
M
P
a
)
%0 %10 %15 %20 %25 %30 %45


ekil 1 Basn dayanm - zaman ilikisi.

ekil 1de grld gibi uucu kln basn dayanmna etkisi erken zamanlarda
olumsuz olmasna karn zamanla dayanm kazanmalar artmakta ve dayanmlar
kontrol betonlara yaklaabilmitir. Uucu kl oran %30a kadarki betonlarn basn
dayanmlar 90 ve 365 gnlerde birbirlerinin dayanmlarna yaklak olarak edeer
dzeyde dayanm kazanmlardr. Bu dayanmlar ayn zamanda kontrol beton
dayanmlaryla karlatrlabilir dzeyde bulunmutur. Uucu kln, zamanla dayanm
kazandrd grlmtr. Uucu kl katkl betonlarn basn dayanmlarnn kontrol ve
28 gnlk beton basn dayanmlarna oranlar ise Tablo 5de verilmitir.

Tablo 5de %30a kadar uucu kl katlan betonlarn 90 ve 365 gnlk dayanmlarnn
kontrol betonuna gre yaklak olarak %90 ve zerinde deerler aldklar grlmtr.
%45 uucu kl katkl betonlarda 90 ve 365 gnlk dayanmlarnn kontrol betona
oranlar %81 olmutur.

Uucu kl katkl betonlarn 7 gnlk erken dayanmlarnn kl oran arttka azald
ve 28. gnden sonra 90 ve 365 gnlerde uucu kll betonlarn dayanm kazanmlarnn
kl orannn art ile daha da artt grlmtr. 150 mmlik kplerde %10, %15, %20,


409
%25, %30 ve %45 oranndaki uucu kl ilavesinin 365 gn sonundaki 28 gnlk
dayanmlarna kyasla dayanm artlar srasyla %31, %39, %43, %44, %47 ve %49
olmutur. Kontrol betonunun art ise %33 olmutur.

Tablo 5 Basn Dayanmlarnn Kontrol ve 28 Gnlk Beton Dayanmlarna Oranlar.

Kontrol (%) 28 gnlk (%) Uucu
Kl
(%)
7.gn 28.gn 90.gn 365.gn 7.gn 28.gn 90.gn 365.gn
0 100 100 100 100 84 100 112 133
10 97 94 94 93 86 100 111 131
15 86 88 93 92 81 100 118 139
20 81 85 92 91 80 100 121 143
25 81 85 91 92 79 100 120 144
30 79 82 90 91 80 100 122 147
45 59 72 81 81 68 100 125 149

Eilme Dayanm

Betonun eilme dayanm tayini TS EN 12390-5 (2002) standartlarna gre yaplmtr.
Eilme dayanmlar tayini iin 100100500 mmlik kiri numuneler retilmitir.
Numunelerin zamanla gsterecei dayanm artlar iin 7, 28, 90 ve 365 gnlk
dayanmlar llmtr. 500 mm uzunluundaki kiri numune 450 mm aklndaki
mesnetler zerine yerletirilmi ve te bir noktalarndan tekil yk uygulanmtr.
Deney Ele Test 3000 markal 20 ton eilme kapasiteli preste, ykleme hz 20 kg/sn
olacak ekilde yklenmitir.

0
2
4
6
8
10
7 28 90 365
Zaman (gn)
E

i
l
m
e

D
a
y
a
n

(
M
P
a
)
%0 %10 %15 %20 %25 %30 %45


ekil 2 Eilme dayanm - zaman ilikisi.

Aratrma kapsamnda yer alan uucu kl katkl betonlara ait zamana bal eilme
dayanmlar ekil 2de sunulmutur. Uucu kl katkl betonlarn eilme
dayanmlarnn, kontrol ve 28 gnlk eilme dayanmlarna oranlar ise Tablo 6da
verilmitir. Eilme dayanmlar sonularna gre 90 ve 365 gn sonundaki uucu kl
katksnn %25 oranna kadar uucu kl kullanmnda kontrol grubunun %92 ve zerine
ulatklar grlmtr. %30 ve %45 orannda uucu kl katksnn betonlarn eilme


410
dayanmn 90 gn ve sonrasnda kontrol betonun eilme dayanmnn yaklak olarak
%80 ve zerinde bir deere ulatklar grlmtr.

Tablo 6 Eilme Dayanmlarnn Kontrol ve 28 Gnlk Beton Dayanmlarna Oranlar.

Kontrol (%) 28 gnlk (%) Uucu
Kl
(%)
7.gn 28.gn 90.gn 365.gn 7.gn 28.gn 90.gn 365.gn
0 100 100 100 100 97 100 102 106
10 95 94 98 97 98 100 106 109
15 83 86 96 96 94 100 114 118
20 78 83 94 96 91 100 115 122
25 65 78 92 92 81 100 121 124
30 64 75 78 84 82 100 106 119
45 58 70 77 81 80 100 112 122

Zaman ierisinde uucu kl katkl betonlarn eilme dayanmlarndaki artn, basn
dayanmlarndaki arttan daha az olduu grlmtr. 365 gn sonunda eilme
dayanmdaki art en fazla %24 olmutur.

Uucu kl katkl betonlarn eilme dayanmlar, basn dayanmlarnn yaklak %9-
10una karlk gelmitir. Uucu kl katkl betonlarn eilme dayanmlar ile basn
dayanmlar arasndaki orann kontrol betonundaki orana benzer olduu grlmtr.
Ayrca eilme dayanmlarnn, basn dayanmlarnn yaklak 7. gnde %11, 28. gnde
%10, 90. gnde %9 ve 365. gnde ise %8ine karlk geldii grlmtr. Buradan,
zamanla eilme dayanmlarnn basn dayanmna oranlarnn azald grlmtr.

Yarmada ekme Dayanm

Yarmada ekme dayanm deneyleri TS EN 12390-6 (2002) standardna uygun olarak
28 gnlk 150300 mmlik silindir ve 150150150 mmlik kp beton (Brezilya
yntemi) numuneler zerinde yrtlmtr. Uucu kl katkl beton gruplarna ait 28
gnlk yarmada ekme dayanmlar Tablo 7de verilmitir.

Tablo 7 Yarmada ekme Dayanmlar.

Yarmada ekme Dayanm (MPa) Uucu Kl
(%) Silindir Kp
0 4.42 4.11
10 4.39 4.15
15 4.27 4.00
20 4.30 4.16
25 4.29 4.20
30 4.25 4.16
45 3.97 3.82

Uucu kl katkl betonlarda hem silindir hem de kp numuneler zerinde yaplan
yarmada ekme dayanm deney sonularna gre, %30 oranlarna kadar uucu kl
katksnn betonlarn yarmada ekme dayanmlarn kontrol numunelere gre
kyaslandnda yaklak olarak birbirlerine olduka yakn deerlerde ve 4 MPa
deerinin zerinde olduu grlmtr. Sadece %45 orannda uucu kl katkl
betonlarda silindir ve kp yarma dayanmlar srasyla 3.97 ve 3.82 MPa deerlerinde
kmtr.


411
Ayrca, ayn numune gruplarna ait yarma dayanmlar incelendiinde, kp yarma
dayanmlarnn silindir yarma dayanmlarndan ortalama %4 daha dk deerlerde
olduu grlmtr.

Elastisite Modl

Uucu kl katkl beton gruplarnn elastisite modllerinin tayini 28 gnlk 150300
mmlik silindir beton numunelerde yaplmtr. Bu aratrmada uucu kll betonlarn
- erisinin zerinde herhangi bir nokta belirlenmi ve hem - erisinin balang
noktasndan (0 noktasndan) hem de belirlenen bu noktadan geen bir doru izilmitir.
Bu noktann seiminde, betonun maksimum gerilme deerinin %40na karlk gelen
gerilme deeri temel alnmtr. izilen bu doru, betonun - erisi imi gibi kabul
edilmi ve bu dorunun eimi (E=/) hesaplanmtr. Uucu kl katkl betonlarn 28
gnlk 150300 mmlik silindir basn dayanmlar ile sekant elastisite modlleri Tablo
8de verilmitir.

Tablo 8 Elastisite Modl Deerleri.

Uucu Kl (%) 0 10 15 20 25 30 45
Basn Dayanm (MPa) 63.4 56.8 52.9 48.0 47.2 45.3 37.7
Elastisite Modul (GPa) 37.9 39.5 37.5 38.4 40.4 36.8 30.3

Uucu kl katkl betonlara ait gerilme-birim deformasyon diyagramlar ekil 3de
gsterilmitir. Uucu kl katkl beton gruplarnn %45 uucu kll beton grubu hari,
kontrol betonun elastisite modl deerlerine edeer veya biraz fazla olduu
bulunmutur. %10 ile %30 arasndaki uucu kl katkl betonlarn elastisite modlleri
kontrol betonun elastisite modlnn %90-%105i arasnda deerler almtr. %45 gibi
yksek oranda uucu kl katkl betonun elastisite modl ise kontrol betonun %83ne
karlk gelmitir.

0
10
20
30
40
50
60
70
0.0000 0.0005 0.0010 0.0015 0.0020 0.0025
Birim Deformasyon
G
e
r
i
l
m
e

(
M
P
a
)
%0
%10
%15
%20
%25
%30
%45


ekil 3 Gerilme - birim deformasyon diyagramlar.




412
Boluk ve Su Emme Oranlar

Sertlemi betonda boluk ve su emme oranlarnn tayini iin 28 gn suda kr edilmi
71 mmlik kp numuneler kullanlmtr. Kp numunelerin srasyla etv kurusu
arlklar, su iinde tutulduktan sonra suya doygun arlklar ve su iindeki arlklar
tayin edilmitir.Uucu kll betonlara ait boluk ve su emme oranlar Tablo 9da
verilmitir. Betona katlan uucu kl oran arttka boluk ve su emme oranlarnn artt
grlmtr. Yalnzca %10 uucu kl ilavesi ile boluk ve su emme oranlar kontrol
betonuna edeer dzeyde olmutur. %15 ve %20 ile %30 ve %45 uucu kl katkl
betonlarn boluk ve su emme oranlarnn ise birbirlerine yakn olduu grlmtr.

Tablo 9 Boluk Oran, Su Emme Oran ve Kapiler Su Emme Katsays.

Uucu
Kl
(%)
Boluk
Oran
(%)
Su Emme
Oran
(%)
Kapiler Su
Emme Katsays
(10
-3
cm/sn
1/2
)
0 7.09 2.86 0.21
10 6.95 2.82 0.40
15 7.77 3.17 0.42
20 7.73 3.17 0.46
25 8.20 3.37 0.47
30 8.54 3.53 0.51
45 8.69 3.58 0.61

Kapiler Su Emme Katsays

Betonlarn kapiler su emme katsaylar 28 gn suda kr edilen 40x40x160 mmlik
numuneler zerinde belirlenmitir. Frn kurusu numunelerin arlklar tartldktan
sonra her bir deney numunesi iin beton numunenin sadece alt yzeyi suya temas
edeceinden dolay beton numunelerin yan yzeyleri stlm parafin ile izole edilmi
ve su ykseklii yaklak olarak 5 mm olan deney dzeneine yerletirilmilerdir.
Deney numuneleri 1, 4, 9, 16, 25, 36, 49, 64 ve 81. dakikalarda su emme miktarlar (Q)
hesaplanmtr. Emilen su miktarnn temas eden yzey alanna blmnn oran ile
(Q/A) ve geen zamann (t) saniye cinsinden deerinin karekk arasnda lineer bir
iliki kurulmutur. Bu ilikiye ait elde edilen eimler bize beton numunelerin kapiler su
emme katsaylarn vermi ve Tablo 9da gsterilmitir.

Betona katlan uucu kl miktarnn artmas ile kapiler su emme katsaylarnn da artt
grlmtr. Kontrol betonun kapiler su emme katsays 0.21 10
-3
cm/sn
1/2
iken, uucu
kln %10, %15, %20, %25, %30 ve %45 oranlarnda ilavesi, kapiler su emme
katsaylarn srasyla 0.40, 0.42, 0.46, 0.47, 0.51 ve 0.61 10
-3
cm/sn
1/2
olarak, iki hatta
katna kadar karmtr.

Kuruma Rtresi

Betonlarn kuruma-bzlme tayini 50x50x285 mmlik kiri prizma numuneleri zerinde
yaplmtr. 24 saat sonra kalptan karlan rtre numuneleri ilk gnden itibaren 232C
scaklktaki bal nemi %65 olan kr odasnda tutulmutur. lk 28 gn boyunca her gn
91 gne kadar her hafta ve daha sonra ise her ay lm alnmtr. lmler 0.002 mm
hassasiyetli deformasyon saatine sahip lm aletinde yaplmtr. Uucu kl katkl
betonlara ait rtre-zaman ilikisi ekil 4de verilmitir.


413
0.00
0.01
0.02
0.03
0.04
0.05
0.06
0.07
0 30 60 90 120 150 180 210
Zaman (Gn)
R

t
r
e

(
%
)
%0
%10
%15
%20
%25
%30
%45


ekil 4 Rtre - zaman ilikisi.

Uucu kl ieren beton numunelerin kontrol beton numunesinden daha az ksald yani
daha az rtre yapt grlmtr. Uucu kl ikame oran arttka kuruma rtresininde
dt ve en az rtre yapan grubun %45 uucu kl katkl beton grubu olduu
grlmtr. %20, %25 ve %30 uucu kl ieren beton gruplarnn rtre deerleri
birbirine olduka yakn deerlerde olmutur.

%0, %10, %15, %20, %25, %30 ve %45 uucu kl katkl beton gruplarnn rtre
deerleri (%) olarak, 28inci gn iin srasyla 0.05123, 0.04947, 0.04491, 0.04351,
0.04140, 0.04351 ve 0.03789 iken, 210. gn sonunda 0.06632, 0.06316, 0.06246,
0.05965, 0.05895, 0.05965 ve 0.05123 olmutur.

210uncu gn sonunda %10, %15, %20, %25, %30 ve %45 oranndaki uucu kl ieren
betonlarn kuruma rtreleri kontrol betonuna kyasla srasyla %5, %6, %10, %11, %10
ve %23 oranlarnda azalmtr. Kullanlan Sugz uucu klnn kuruma rtresini
azaltt grlmtr.

Donma zlme

Betonlarn donma-zlme direncinin tayini iin TS 699a (2000) uygun olarak her bir
grup iin eilme dayanm iin retilmi kiri numunelerden kesilen 90 gnlk
100x100x100 mmlik kp numuneler zerinde yaplmtr. Dondurma kapasitesi -40C
olan ve -20C ye 4 saat sresinde ulaabilen derin dondurucuda, -20C ye geldikten
sonra 2 saat boyunca -20C de bekletilen numuneler daha sonra karlarak 2 saat
boyunca da 20C deki suda bekletilmitir. Gnde sadece iki kez tekrarlanabilen bu
ilem deney sresince 50 kez tekrarlanmtr. Deney sresinin dndaki zamanlarda
beton numuneler 20C deki suda bekletilmilerdir.

evrimlerin ardndan betonlarn arlklar ve basn dayanmlar belirlenmitir. Arlk
ve dayanm asndan betonlarn kayplar, evrimden nceki betonlarn arlklarna ve
dayanmlarna kyasla yzde olarak belirlenmi ve Tablo 10da verilmitir. Uucu kl
oran arttka betonlarn donma zlmeye kar olan direncinin artmakta olduu
grlmtr. %10, %15, %20, %25, %30 ve %45 uucu kl ieren betonlarn donma


414
zlme sonras basn dayanmlar asndan kayplarnn srasyla yaklak %8, %7,
%6, %4, %0 ve %1 oranlarnda olduklar grlmtr. Kontrol betonunun donma
zlme evrimleri sonucunda ise dayanm kayb yaklak %11 olmutur.

Uucu kl oran arttka donma zlme evrimleri sonucundaki dayanm kayplar da
azalmtr. Bu sonula, deneylerin 90 gn kr edilen betonlarda yaplmasnn uucu
kller asndan nemli bir avantaj olduu grlmtr. Kr sresinin uzun olmas
uucu kl katkl betonlarn donma zlme direncini arttrmtr. Ayrca kontrol ve
uucu kl katkl tm betonlarda donma zlme evrimleri sonrasnda nemli bir
oranda arlk kayplar grlmemitir.

Tablo 10 Donma-zlme Kayplar.

evrimsiz 50 evrimli Kayplar Uucu
Kl
(%)
Arlk
(gr)
Dayanm
(MPa)
Arlk
(gr)
Dayanm
(MPa)
Arlk
(%)
Dayanm
(%)
0 2581.03 87.4 2524.44 78.1 2 11
10 2608.27 85.1 2552.52 78.7 2 8
15 2578.35 84.0 2561.64 78.1 1 7
20 2566.16 84.2 2565.48 79.4 0 6
25 2629.95 82.8 2557.60 79.4 3 4
30 2558.36 75.6 2528.24 75.8 1 0
45 2572.35 68.9 2560.81 67.9 0 1


Sonular

Uucu kl oran %30a kadarki betonlarn basn dayanmlar 90. ve 365. gnlerde
birbirlerinin dayanmlarna yaklak olarak edeer dzeyde dayanm kazanmlardr.
Bu dayanmlar ayn zamanda kontrol beton dayanmlaryla karlatrlabilir dzeyde
bulunmutur.

Eilme dayanmlar sonularna gre ise %30 ve %45 orannda uucu kl katksnn
betonlarn eilme dayanmn 90 gnden sonra kontrol betonun eilme dayanmnn
yaklak olarak %80 ve zerinde bir deere ulatklar grlmtr.

Silindir ve kp numuneler zerinde yaplan yarmada ekme dayanm deney sonularna
gre %30 oranlarna kadar uucu kl katkl betonlarn yarmada ekme dayanmlarnn
kontrol beton dayanmlarna yakn deerlerde ve 4 MPan zerinde olduu
grlmtr.

Uucu kl oran %30a kadarki betonlarn elastisite modl deerlerinin kontrol
betonun elastisite modl deerine edeer veya biraz fazla olarak, %90-%105i
arasnda bulunmutur.

Betona uucu kl katksnn artmasyla, 28 gnlk uucu kl katkl betonlarn boluk,
su emme oranlar ile kapiler su emme katsaylarnn artt grlmtr.

Uucu kl ieren beton numunelerin kontrol beton numunesinden daha az rtre yapt
ve en az rtre yapan grubun %45 uucu kl katkl beton grubu olduu ve Sugz uucu
klnn kuruma rtresini azaltt grlmtr.


415
Uucu kl katkl betonlarda donma zlme evrimleri sonucundaki dayanm
kayplarnn azald grlmtr. Deneylerin 90 gn suda kr edilen betonlarda
yaplmasnn uucu kller asndan nemli bir avantaj olduu grlmtr.

Sugz uucu klnn betonda mineral katk olarak %30 mertebesine kadar ikame
edilebilecei, hatta yksek oranlarda uucu kl ieren betonlarda %45 ve zeri
kullanlabilecei, bylece ekonomik ve ekolojik faydalarnda elde edilecei kanaati
olumutur.


Kaynaklar

American Society for Testing and Materials (1998) ASTM C 618: Standart
Specification for Coal Ash and Raw or Calcined Natural Pozzolan for Use as a Mineral
Admixture in Concrete. Annual Book of ASTM Standarts, No.4.

Erdoan, TY. (2003) Beton. ODT Gelitirme Vakf ve Yaynclk A.., Ankara.

engl, . Tademir, M.A. ve Snmez, R. (2003) Yksek Oranda Uucu Kl eren
Normal ve Yksek Dayanml Betonlarn Klor Geirimlilii. Beinci Ulusal Beton
Kongresi, Bildiriler Kitab, MO stanbul ubesi, stanbul, s. 75-85.

Trk Standardlar Enstits (2000) TS 699 Tabii Yap Talar - Muayene ve Deney
Metotlar. Ankara.

Trk Standardlar Enstits (2003) TS EN 12390-3: Beton-Sertlemi Beton Deneyleri-
Blm 3: Deney Numunelerinde Basn Dayanmnn Tayini. Ankara.

Trk Standardlar Enstits (2002) TS EN 12390-4: Beton-Sertlemi Beton Deneyleri-
Blm 4: Basn Dayanm-Deney Makinalarnn zellikleri. Ankara.

Trk Standardlar Enstits (2002) TS EN 12390-5: Beton-Sertlemi Beton Deneyleri-
Blm 5: Deney Numunelerinin Eilme Dayanmnn Tayini. Ankara.

Trk Standardlar Enstits (2002) TS EN 12390-6: Beton-Sertlemi Beton Deneyleri-
Blm 6: Deney Numunelerinin Yarmada ekme Dayanmnn Tayini. Ankara.

Tokyay, M. ve Erdodu, K. (1998) Trkiye Termik Santrallerinden Elde Edilen Uucu
Kllerin Karakterizasyonu. TMB AR-GE, Ankara.

nal, O ve Uygunolu, T. (2004) Soma Termik Santral At Uucu Kln naat
Sektrnde Deerlendirilmesi. Trkiye 14 Kmr Kongresi Bildiriler Kitab,
Zonguldak, Trkiye.

Yazc, H. (2005) Yksek hacimde C snf uucu kl ieren betonlarn mekanik
zellikleri ve slfrik asit dayankll. Pamukkale niversitesi Mhendislik Fakltesi
Mhendislik Bilimleri Dergisi, Cilt.11, Say.3, sf. 443-448.


416




417
Kpr ve Tnel Glendirme naatlarnda KYB Kullanm



Engin iekliyurt
Epo Yap Kimya Deirmen Yolu Sok. No: 12 34752 erenky, stanbul
Tel: (216) 572 02 55
E-Posta: info@epo.com.tr

Bekir Ylmaz Pekmezci
T naat Fakltesi Yap Malzemesi ABD 34469 Maslak, stanbul
Tel: (212) 285 37 56
E-Posta: bpekmezci@ins.itu.edu.tr



z

Betonarme yaplarda, yapnn zaman iinde birtakm hasarlar grmesi sonucu, onarm
veya yapnn performansn arttrmak amacyla glendirme uygulamalar
yaplmaktadr. Bu uygulamalara lkemizde 1999 depremlerinden sonra daha fazla
ihtiya duyulmu ve geen 8 yllk sre iinde yaplan glendirmelerde deneyimler
kazanlmtr. Bu almada T.C. Karayollar na ait 2 adet kpr, 1 adet tnel olas bir
depreme kar tama kapasitelerinin artrlmas almas srecinde yaplan
kendiliinden yerleen beton (KYB) uygulamalar incelenmitir. Kendiliinden yerleen
betonun tercihinde etkili olan etmenler irdelenmi ve bu seimin doruluu
tartlmtr. Betonun tasarm srasnda laboratuarda elde edilen ilenebilme (V hunisi
ve yaylma) deneyleri sonular ile antiyede KYB nin kalba yerleebilmesi arasndaki
ilikiler belirlenmitir. Bunun yannda kendiliinden yerleen betonun tasarm srasnda
elde edilen laboratuar test sonular ile antiyede yaplan ilenebilme deneyi ve basn
deney sonular karlatrlarak, kendiliinden yerleen betonun en byk
problemlerinden biri olan beton zelliklerinde oluan sapmalar irdelenmitir.

Anahtar szckler: Kendiliinden yerleen beton, Glendirme, lenebilme, Taze
beton zelikleri, Onarm.


Giri

1999 ylnda lkemizde meydana gelen depremden sonra zellikle stratejik yaplarn
depreme kar dayankll tartlmaya balanmtr.
Depreme kar dayankll tartlan ve deprem esnasnda en yksek performans
gstermesi beklenen yaplar arasnda hastaneler, okullar, karakollar, kprler ve
viyadkler ncelikli olarak yer almaktadr.
418
Trkiye Cumhuriyetinin tm kurumlar gibi T.C. Karayollar da kendi sorumluluk
alannda bulunan stratejik kpr ve viyadklerin onarm ve depreme kar
glendirilmesini hedeflemitir.
T.C.Karayollar 17. Blge Mdrl kendi sahasndaki kpr ve viyadkler zerinde
incelemeler yapm ve bu yapsal incelemeler sonucunda baz kpr ve viyadklerde
betonarme kesitin arttrlmas iin mantolama yaplmasna ve viyadk kirileri arasna
deprem takozlar konulmasna karar verilmitir.
Sz konusu onarm ve glendirme almalarnda mantolama kesitinin darl ve
donat younluunun fazla olmas nedeniyle konvansiyonel betonla uygulamann
zorluklar ngrlm ve uygulamada Kendiliinden Yerleen Beton kullanlmas
doru bulunmutur.

Kendiliinden Yerleen Beton ve Glendirme

KYB, katk teknolojisindeki gelimelerle birlikte 1990l yllarda beton endstrisindeki
yerini alm, 2000li yllarda da Trkiyede glendirme inaatlarnn saysnn
artmasyla olduka popler hale gelmi ve adndan sklkla sz ettirmeye balamtr.
Mevcut yaplarda onarm ve glendirme iin ncelikle uygulanacak en uygun
metodun, buna bal olarak da kullanlacak malzemenin belirlenmesi gerekir.
Onarm ve glendirme almasnn baarya ulamas iin, yksek dayanml, uzun
mrl (dayankl) bir malzeme ile pratik bir uygulama yrtmek gerekir. ngrlen
onarm ve glendirme sistemi yapnn maruz kalaca evresel etkilere dayankl
olmaldr. Uygulanacak malzemenin geirimlilii en alt dzeyde olmal, eski betonla
yksek aderans salamaldr. Mevcut alt tabaka betonun benzer zelikler tamas da bir
avantaj olarak deerlendirilmektedir.
Uygulamann yapld elemanlarda uygulama srasnda dinamik yk mevcut
olduundan hzl imalat ve erken dayanm aranan nemli zelikler arasnda yer
almaktadr. Tm bu aranan zelikler deerlendirildiinde, KYBnin onarm ve
glendirme iin uygun bir malzeme olabilecei dnlmektedir. KYB, kolonlarn
yksek olmas ve sk glendirme donats sebebiyle de kpr ve viyadk
glendirmelerinde tercih edilmektedir. KYBnin kpr ve viyadk glendirmelerinde
tercih edilmesinin nemli nedenleri aada sralanmaktadr.

Kalb ve sk donatlarn arasn boluksuz doldurma yetenei
Segregasyona kar direnli olmas
Vibrasyona gerek olmadan kolayca yerleebilmesi
ilik hatalarn tolere edebilmesi
Zamandan tasarruf salamas
Daha az rtre yapmas
Yksek aderans salamas
Erken yksek dayanm salamas.

KYBnin geleneksel betona gre stnlkleri yukarda sraland. Trkiyedeki
glendirme inaatlarnda geleneksel beton ile kesit arttrm birok yapda
uygulanmtr ve halen uygulanmaya devam etmektedir. Ancak kpr ve viyadk
glendirmeleri gz nne alndnda, glendirilen elemanlara eklenen kesitlerdeki
donatnn skl, buna bal olarak vibratr kullanlamamas, betonun yksekten
dklme zorunluluu ve tek bir noktadan beton dklme mecburiyeti karsnda
antiyelerde olduka byk uygulama problemleri yaanmaktadr. Bunun yannda
419
kpr, viyadk veya tnel servis hizmeti vermeye devam edeceinden beton dkm ve
yerletirme ilemi ok sratli biimde yaplmaldr.
ekil 1. de Viyadk balk kiriinde dar alanda betonun PVC boru ile kendi aknda
tanmas gsterilmektedir. Bu noktaya betonun pompa ile ulamas mmkn deildir,
betonun insan gcyle tanmas da sreci olduka fazla uzatacaktr. Bu uygulamada,
KYBnin tercih edilmesinin en nemli nedeni uygulama srati ve pratikliidir.


ekil 1 Dar alanda KYBnin kendi aknda tanmas

ekil 2de sk donat ieren tayc elemana beton dklmesi gsterilmektedir. Bu
uygulamada en byk problem donatnn skldr. Burada vibratr kullanmak ve
betonu donatlarn arasndan aktarma konvaysiyonel betonla mmkn olamadndan
ugulamada KYB tercih edilmitir.


ekil 2. Sk donat ieren tayc elemanda beton dklmesi






420
Deneysel almalar

Glendirmesi yaplan elemann beton snf, glendirmede kullanlacak malzemenin
dayanmnn belirlenmesinde en nemli etkenlerden birisidir. Her iki betonun elastisite
modleri, boyutsal stabilitesi, kimyasal, fiziksel ve geirimlilik zelliklerinin benzer
olmas tercih edilmektedir. Bunun yannda onarm ve glendirme ilerinde
kullanlacak olan betonda yksek akkanlk, kendiliinden yerleebilme yetenei,
ayrmaya kar yksek diren, dk kalp basnc, erken dayanm, mevcut betona ok
iyi yapma ve minimum rtre yapma zelikleri aranmaktadr.

Bu bildiri dahilinde anlatlacak olan almalarda, proje aamasnda glendirme
betonundan beklenen mekanik ve fiziksel zelikler belirlenmitir. T.C. Bayndrlk ve
skan Bakanl Karayollar Genel Mdrl 17. Blge Mdrl zel Teknik
artnamesine gre, betonarme kesiti artrlacak elemanlarda, deprem takozu yaplacak
blgelerde C30 snf, kiri oturma pay geniletilecek elemanlarda C25 snf beton
kullanlmas gerekli grlmtr. mal edilecek olan KYB, akc kvamda olacak, elde
edilecek karmn rtresi minimum olacak, malzemenin minimum imento dozaj 400
kg/m3 olarak ngrlmtr. KYBde toplam klorid miktar imento ktlesinin
%0,1ini gemeyecektir. Mikrosilika miktar toplam imento ktlesinin %5inden fazla
olmayacaktr. Suda eriyen slfat miktar (SO
3
) %4 den fazla olmamaldr. Hava miktar
20
0
C de maksimum %7 olmaldr. CaCl
2
ve klorr tuzlarn ieren katk maddeleri
kullanlmayacaktr.

Yukarda verilen kriterler gz nne alnarak laboratuarda beton tasarmlar yaplm ve
seilen test yntemleri ile bu betonlarn taze ve sertlemi zellikleri belirlenmitir.
Taze betonun akclk zeliklerini belirlemek amacyla V hunisi (ekil 3) ve kme
yaylmas (ekil 4) deneyleri yaplmtr. (Bartos ve di., 2002). Bu deneylerde
KYBnin akma kapasitesi ve yerleme yetenekleri incelenmitir. Ayrca retilen
KYBlerden 15cm lik kp numuneler alnarak kirece doygun 202
0
C lik su ierisinde
7 ve 28 gn saklandktan sonra basn deneyleri uygulanm ve betonlarn hedeflenen
basn dayanmna sahip olup olmad belirlenmitir.

Laboratuarda elde edilen beton bileimleri, antiyede byk lekte retilmitir.
Laboratuarda uygulanan deneylerin tm beton kalitesindeki salnmlar belirlemek
amacyla antiyede de uygulanmtr.
lk aamada beton santrallerinde imento, ince ve iri agrega, su karm hazrlanarak
antiyede beton dkm yaplmas hedeflenmitir. Ancak elde edilen karmlarda
beklenen kararllk her zaman elde edilememitir. antiyede KYBlerin ilenebilirlik
zelikleri arasnda zaman zaman farkllklar olabildii belirlenmitir. Bu uygulamada
elde edilen laboratuar ve saha test sonular Tablo 1de gsterilmektedir

Tablo 1. Hazr beton tesisi karmlar deney sonular

Uygulanan Deney Laboratuarda yaplan deney
sonucu
Sahada yaplan deney
sonucu
V hunisi 5-6 sn 4-8 sn
kme yaylmas 66-70 cm 50-71

Tablo 1 de verilen sonular incelendiinde laboratuarda elde edilen sonularn olduka
kararl olmasna karn hazr beton tesisinde retilen betonlardan nemli miktarda
421
deiimler olduu dikkat ekmektedir. Bu sapmalar hazr beton tesisine gelen agrega
zelliklerindeki deiimlere balanmtr. Agrega zelliklerindeki kk bir deiim
tesisteki geleneksel betonun ilenebilirliini nemli lde etkilememesine karn KYB
ilenebilirlik deney sonularnda dikkate deer deiimlere neden olmaktadr. Hazr
beton tesisinde agregalarn kalitesinin kararll salandnda bu sorun ortadan
kalkacaktr. Baz beton santrallerinde agrega kalitesinin daha kararl olduu tespit
edilmi ve bu santrallerden katksz karm transmikserle sahaya kadar tanm ve
sahada sadece polikarboksilat esasl katk ilave edilerek KYB retilmitir.
Agrega zelliklerinde salnmlar olan beton santrallerinin bulunduu blgede, bu sorunu
amak amacyla, imento, ince ve iri agrega, kimyasal toz akkanlatrc, mineral katk
ve ayrmay dzenleyici katkdan oluan kuru karm fabrikada paketlenerek
kullanma hazr halde antiyeye sevkedilmi ve sahada sadece su ilave edilerek KYB
hazrlanmtr.
Bylece laboratuar koullar ile antiye arasndaki farkllklar en aza indirilmitir.
retilen betonlarn bileimleri Tablo 2. de verilmektedir.

Tablo 2 retilen betonlarn bileimleri
Malzeme imento Su
Krma
kum
Doal
kum
Krmata
1
Kimyasal
akkan-
latrc
katk
Mineral
Katk
(silis
duman)
Viskozite
dzenleyici
Slump
Koruyucu
kg/m
3
400 180 288 672 780 8,0 40 7 4
kg/m
3
420 214 315 735 680 8,4 30 7 4
kg/m
3
420 185 366 680 670 8,4 30 7 4

Tablo 3, 4 ve 5 de hazr beton tesisinde kuru karm olarak retilen veya fabrikada
paket olarak retilen betonlarn laboratuarda tasarm srasnda elde edilen deney
sonularyla sahada beton dkm srasnda yaplan deneylerden elde edilen sonular
karlatrlmaktadr. Paket karmlarn sahada elde edilen deney sonularyla
laboratuar sonular karlatrldnda sapmann olduka dk olduu aka
grlmektedir.


Tablo 3. Samalclar Viyadnde KYBye ait deney sonular (Hazr Beton Tesisi)
Uygulanan Deney Laboratuarda
Yaplan Deney
Sonucu
Sahada
Yaplan Deney
Sonucu
Gzlemler
Basn Dayanm 52,0 N/mm
2
45,0 N/mm
2

V hunisi 6 sn 4 sn Segregasyon yok
kme yaylmas 66 cm 71 cm Segregasyon yok

Tablo 4. Yenibosna Kprsnde dklen KYBye ait deney sonular (Paket retim)
Uygulanan Deney Laboratuarda
Yaplan Deney
Sonucu
Sahada
Yaplan Deney
Sonucu
Gzlemler
Basn Dayanm 63,0 N/mm
2
61,0 N/mm
2

V hunisi 5 sn 4 sn Segregasyon yok
kme yaylmas 68 cm 70 cm Segregasyon yok



422
Tablo 5. zmit Bat Tnelinde dklen KYBye ait deney sonular (Hazr Beton Tesis)

Uygulanan Deney Laboratuarda
Yaplan Deney
Sonucu
Sahada
Yaplan Deney
Sonucu
Gzlemler
Basn Dayanm 61,0 N/mm
2
58,0 N/mm
2

V hunisi 6 sn 5 sn Segregasyon yok
kme yaylmas 70 cm 73 cm Segregasyon yok

Tablo3. de gsterilen Samalclar Viyad ve Tablo 5. de gsterilen zmit Bat Tneli
glendirmesinde kullanlan betonlar santralden antiyeye transmikserle getirilmitir.
Tablo 4. de verilen Yenibosna kprsnde kullanlan beton ise fabrikada paketlenerek
antiyede bu karma sadece su eklenmitir.

ekil 5,6 ve 7de srasyla hazr beton tesisinde retilen ve antiyede katk eklenen
karmla fabrikada paket olarak hazrlanan kuru karmn deney sonular
karlatrlmaktadr.
0
10
20
30
40
50
60
70
Laboratuvar antiye
B
a
s

D
a
y
a
n

(
N
/
m
m 2
)



















Torbal hazr
karm
HB Tesisi
karm 1
HB Tesisi
karm 2

ekil 5. Basn dayanm deney sonularnn karlatrlmas

62
64
66
68
70
72
74
Laboratuvar antiye

k
m
e

y
a
y

l
m
a
s

(
c
m
)





Torbal hazr
karm
HB Tesisi
karm 1
HB Tesisi
karm 2

ekil 6. kme yaylmas deney sonularnn karlatrlmas

423
0
1
2
3
4
5
6
7
Laboratuvar antiye
v

h
u
n
i
s
i

(
s
n
)




.




Torbal hazr
karm
HB Tesisi
karm 1
HB Tesisi
karm 2

ekil 7. V hunisi deney sonularnn karlatrlmas

Grafikler genel olarak incelendiinde, laboratuar ve antiye arasndaki uyumun mertebe
olarak birbirine olduka yakn olduu sylenebilir. Laboratuar ve antiye sonularn
daha detayl deerlendirebilmek iin antiye deneylerinden elde edilen sonularn
laboratuar deneylerinden elde edilen sonulara gre bal deiimi (%) hesaplanm ve
ekil 8 de gsterilmitir.

3
13
5
3
8
4
20
33
17
0
5
10
15
20
25
30
35
Torbal hazr
karm
Hazr beton
tesisi
Hazr beton
tesisi
D
e

i
m
(
%
)
.
Basn Deneyi
kme Yaylmas
V Hunisi

ekil 8. antiye ve laboratuar sonularnn bal deiimi

ekil 8 incelendiinde torbal karmdaki basn dayanm deneyi ve kme yaylmas
deney sonucundaki deiimlerin hazr beton tesisinde hazrlanan karmlara gre daha
dk miktarlarda kald aka grlmektedir. Ancak 2. hazr beton tesisinde retilen
betonlardan elde edilen sonular da torbal karma olduka yakndr. Birinci ve ikinci
hazr beton tesislerinde retilen betonlardan elde edilen deney sonular kendi aralarnda
deerlendirildiinde birinci hazr beton tesisinde elde edilen antiye ve laboratuar
farknn ikinci tesisteki sapmann yaklak iki kat olduu dikkati ekmektedir. Bu da
KYB deney sonularnda, laboratuar ve antiye uyumunun tesis baznda
deerlendirilmesi gerektii gereini ortaya sermektedir. V hunisi deney sonular
424
ekilden incelendiinde torbal karm ve her iki tesis retimi iin de laboratuar ve
antiye arasnda dikkate deer bir farkllk olduu gze arpmaktadr.

Her ne kadar fabrikada yaplan torbal karmn laboratuar (tasarm)-antiye uyumu,
hammadde stabilitesine bal olarak daha fazla olsa da ekonomik ve pratik adan uygun
bir zm deildir. Bu sorunu amak iin hazr beton tesisine gelen malzemenin
stabilitesine azami zen gsterilmelidir.

KYB ile Yaplan rnek Glendirme Uygulamalar

Samalclar Viyad Balk Kirii Glendirmesi

Samalclar viyadnde (stanbul) yaplan olas depreme kar glendirme
almalarnda temelden balanarak elevasyon ve balk kirilerinin kesitleri
bytlmtr. Kendiliinden yerleen beton balk kiriinin alt blmnde bulunan sk
donatl ksmda uygulanmtr.
Balk kirilerinin kesitinin bytlecek ksmnn boyutlar, 13,15 metre uzunluunda
4,35 metre eninde 1,20 metre yksekliindedir. Glendirilen balk kiriinin kesiti
ekil 9.da gsterilmektedir.


ekil 9 Balk kirii kesiti

nce glendirilecek olan balk kiriinin yzeyi przlendirilmitir. Przlendirilmi
kiriin resmi ekil 10. da gsterilmektedir. Daha sonra bu elemana glendirme
projesine uygun olarak epoksi ile elik ankrajlar ekil 11de grld ekilde ankre
edilmitir. Hazr beton tesisinde karm (imento ve agrega) ve su, laboratuarda
oluturulan tasarma bal kalnarak transmiksere doldurulmu ve viyadk zerine
getirilmitir. Dolum yaplrken transmikserin kapasitesinin en fazla nn
kullanlmasna zen gsterilmitir. (Skarendahl, Peterson, 2000)








425
ekil 10 Przlendirilmi kiri ekil 11 Donat ekilmi kiri

antiyede polikarboksilat esasl akkanlatrc katk karma eklenerek karm
laboratuarda tasarlanan kendiliinden yerleen beton karm olarak elde edilmitir.
ekil 12. de iki viyadk arasna yerletirilen hazneden balk kiriine aktlan KYB
ugulamas grlmektedir. Beton borularla dklecei noktaya kadar tanm ve balk
kiriine vibrasyon uygulamadan yerletirilmitir. Haznenin girii ile betonun dkld
nokta arasndaki kot fark 2,5 mdir.















ekil 12 Balk kiriine betonun yerletirilmesi.

Benzer bir uygulama Yenibosna Kprsnde yaplmtr. Burada kprnn
elevasyonlarnn kesitleri temelden balayarak arttrlmtr. Buradaki uygulamann bir
sttekinden fark Yenibosna Kprsnde fabrikada paketlenmi kuru karmlarn
antiyede su ile kartrlarak KYBnin elde edilmesidir. Elevasyona KYB uygulamas
ekil 13.de gsterilmektedir. Burada elevasyonun bir noktasndan dklen KYB bu
elemann tm evresini 12 m dolanarak seviyelenip kalb st seviyelere kadar
doldurmutur. Kalp skldnde herhangi bir gzle grnen boluk tespit
edilememitir.





426

ekil 13. Paket olarak hazrlanm KYB ile elevasyon glendirmesi

Sonular

Kpr viyadk ve tnellerin depreme kar glendirilmesinde kendiliinden yerleen
beton kullanm teknik performans, ekonomiklik, iilik hatalarnn en aza indirilmesi
ve yapm hz asndan geleneksel betona gre daha avantajl zmler sunmaktadr.
KYB nin en byk problemi olan laboratuar ve antiye uyumu ve betonun teknik
zelliklerini tekrarlayabilme zellii bu almada aratrlmtr. alma sonucunda
elde edilen verilere dayanlarak genel olarak hammaddenin kararll salandnda ve
KYB retiminde gerekli zen gsterildiinde bu beton iin yeterli tekrarlanabilirliklerin
elde edilebilecei ve kalitenin devamllnn salanabilecei sylenebilir.

Kaynaklar
Bartos, P.J.M, Sonebi, M. and Tamimi, A.K., Workability and Rheology of Fresh
Concrete: Compendium of tests, Report of RILEM Technical Committee, TC 145-
WSM Workability of special Concrete Mixes. , 2002

Skarendahl, A. and Peterson,., Self-Compacting Concrete State-of-the-Art report of
RILEM Technical Committee, Report 23. , 2000

T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl Karayollar Genel Mdrl 17. Blge
Mdrl, Otoyollar zerindeki Viyadk ve Kprlerin Onarm ve Depreme Kar
Glendirilmesi i, zel Teknik artname. 2001


427
Pompalanabilir C 100/115 Snf Beton Tasarm


Mehmet Mutlu Mehmet Genmehmetolu Erbil ztekin
Kalite Mdr Asya Bl. Kalite Mh. Teknik Danman
n.Yk.Mh. n.Mh.MBa Prof. Dr.
mehmet.mutlu@nuhbeton.com.tr mehmet.gencmehmetoglu@nuhbeton.com.trerbil.oztekin@gmail.com

Nuh Beton A.. Bykbakkalky Mah. Samandra Cad.
34857 - Maltepe - STANBUL
Tel: 0 216 564 0000 Faks: 0 216 311 4539



z

stanbulda yaplmas planlanan bir yksek yap iin C 100/115 snf beton tasarlamak
amacyla bu alma yaplmtr. 3 ay sren laboratuvar almalarndan sonra saha
denemeleri de baaryla tamamlanmak suretiyle, stanbul artlarnda pompalanabilir
C 100/115 snf betonun mmkn olduu grlmtr.

almada, agrega seimine ncelik verilmi; takiben imento, kuvars kumu, silis
duman, uucu kl, kimyasal katk cins-oranlarn belirlemek iin 50den fazla deneme
karm yaplmtr. Basn dayanmnn elde edilmesi asndan daha ilk denemelerde
uygun sonular bulunurken, pompalanabilirlik bakmndan ilve deneyler yaplmak
zorunda kalnmtr.

stanbul ve Trakya yresi agregalar arasndan kalite ynnden ne kan 6 ocaa ait
agregalar zerinde allm, 2 snf imento(CEM I 42,5 R, CEM I 62,5), 2 cins silis
duman, 4 ayr hiper akkanlatrcdan istifade edilmitir. Denemelerde, 0,30
Su/Balayc
(edeer)
deerinin altnda allarak, kme-yaylmas(slump-flow) 705 cm
kvamnda beton retilmesi hedeflenmi, basn dayanm iin 10*20 cm, elstisite
modl iin ise, 15*30 cm silindir numuneler retilmitir. Hedef dayanm 115 MPa
olarak belirlenmi, ama gerekletirilmitir. Kimyasal katklarn, 30 dakikalk kvam
kayb ve 7-28-56 gnlk basn dayanm zerindeki etkileri deerlendirilmitir. Bu
arada, alma srasnda, iki farkl silindir, kp ve farkl balk etmeni(kkrt, kauuk
balk ve andrma metotlar) aralarndaki ilikiler ek bilgi olarak edinilmitir.

Sonu olarak, kvam korumas, 56 gnlk basn dayanm ve fiyat/kalite performans
en iyi olan beton bileimi tercih edilmitir. C 100/115 snf gibi ok nemli beton
snflarnda, Laboratuvar koullarnda yaplan karmlarn ok hassas bileimler
olduu, en kk bir deikenliin betonda kayda deer davran farkllna neden
olabildii gzlenmitir. Bulgularn, yaplacak fiili retim ile desteklenmesinin gerekli ve
yararl olaca yazarlar tarafndan dnlmektedir.

Anahtar szckler : C 100/115, pompalanabilirlik, kme-yaylmas, T 50 sresi, hiper
akkanlatrc katk.
428
Giri

Dnya ticaretinde n sralarda yer almaya balayan stanbulun zellikle Avrupa
yakasndaki arsa maliyetleri, yurtdndaki benzer semtlerdeki fiyata(15.000 $/m
2
)
erimi olup, artmaya devam etmektedir. Bu gelimelere paralel olarak da konut-iyeri
maliyetleri ykseldiinden ok katl yksek yaplarn deeri artmaktadr. Kat saysnn
artnn yan sra kullanm alanlarnn artrlmas da ayr bir nem tamakta olup, beton
kalitesinin C 35/45lerden daha ykseklere kmas ile her katta kolon-perdelerin kesit
alanlar daraltlmak suretiyle alan kazanm arttrlm olmaktadr.

Dayanm yksek beton retebilmek iin, retimde kullanlacak hammaddelerin de
projede istenen beton snfn elde etmeye olanak salayacak nitelikte olmas
gerekmektedir. Yani, agrega, imento, mineral-kimyasal katklar, su kalitelerinin ve
kalite istikrarnn salanmas zarureti domaktadr(1).

Projede kullanlacak betonlarn ok yksek dayanml olmas baz teknik konular da
gndeme getirmektedir. Halen Dubaide inaat devam eden Burj Dubainin pompalama
gl nedeni ile yksek basnl sabit pompalar(130 bar) zel olarak imal ettirdii
belirtilmektedir(2). Beton snfnn 126.kata kadar C 80/100, 127-160. kat arasnda
C 60/75 ve tabliyelerde C 50/60 olduu kaydedilmektedir. Planlanan yapda projecinin
talebinin C 100/115 ile C 70/85 aras olduu dnldnde, Burj Dubai projesine
gre, pompalanabilirliin daha da zor olmas muhtemeldir.

ok yksek dayanml betonlara gelince; dayanmn hangi tip numune ile saptanaca
ne kmaktadr. Standartlara gre(3), silindirlere balk yaplmas gerekli olup, 50 MPa
stnde kkrt veya har nerilmemekte, andrma veya kum kutusu tavsiye
edilmektedir. alma kapsamnn bir blmne kp-silindir-balk zellikleri
serpitirilmi olup, ASTMde yer bulan(7), henz Trk Standartlarnda yer almayan
kauuk (Neopren) balk da dhil edilmi ve tm bu etmenler deerlendirilmitir.
Numune tipi-boyutu konusunda bir baka kstlama da agrega enbyk tane ap(D
maks
)
olmaktadr. Yksek katlara betonu pompalayabilmek ve agrega-har ara yzeyini
glendirmek vb. nedenlerle bu tr betonlarda genel olarak D
maks
=12 mm
nerilmektedir(2, 5, 6). Bu sebeplerle 100*200 mm silindir tercih edilip andrarak
dzgn yzey elde edilen numuneler teste tabi tutulmutur.

Yine, ayn ekilde, pres zelliklerinin de konuya uyumlu olmas gerektii, baz
aratrmaclar(4) tarafndan nerilmektedir. En yksek ykn, pres kapasitesinin
2/3 n gememesi amacyla 3.000 kN(300 ton) seilmesi veya yzey alan kk
olan numunelerin seilmesi nerilmektedir.

Yksek dayanmn bir sknts da yksek imento dozajnn yarataca ar hidratasyon
ss ve sonucu olas atlaklar nedeniyledir. Genel olarak 350-500 kg/m
3
dozaj
nerilirken, yksek dozajdan zellikle bzlme asndan kanlmas tavsiye
edilmektedir(8). Bu amala, dozaj ok artrmamak iin, ok yksek oranda su kesen
hiper akkanlatrc kimyasal katklar, silis duman, uucu kl ve cruf gibi mineral
katklardan yararlanlmas zorunlu olmaktadr. Mineral katklarn katld durumda ise,
basn dayanmlarnn geliimi ileriki yalarda tamamlanp, standart deney ya(28 gn),
56, 90 gn veya daha ileriki yalara sarkmaktadr(4, 5, 6).

429
Ama

Projenin talebi olan C 100/115 Snf betonu standarda uygun ve ekonomik bir ekilde
tasarlayp yerine pompalamak hedeflenmitir. Bu amala, Marmara blgesi agrega
kaynaklar incelenerek ve en uygunlar seilerek daha dk dozajl ve silis duman
ieren beton karm tasarm dnlmtr. Ayrca, ok iyi filler-dayanm art
etkilerine sahip kuvars kumu kullanlarak, daha yksek dayanml imento seerek,
hava srkleyiciler ile karm yumuatp pompalamay kolaylatrarak, hiper
akkanlatrclar ile suyu ok aza indirerek, basn dayanm ykseltilmitir.


Deneysel alma

imento
Deneylerde, 2006 yl istatistiksel deerlendirmesi aaya kartlm olan, CEM I 42,5
R imento kullanlmtr.

Tablo 1 : imento zellikleri
ncelik
Blaine
(cm
2
/g)
Klorr
(%)
Toplam
Alkali
(%)
Slfat
(SO
3
)
(%)
zgl
Arlk
(gr/cm
3
)
2.832 0,004 0,46 2,3 3,19 24,2 54,5 140 178
3.173 0,007 0,52 2,6 3,22 25,8 57,0 166 209
3.543 0,014 0,57 2,9 3,25 28,1 60,8 202 298
52 52 52 52 52 52 52 52 52
167 0,002 0,03 0,2 0,01 0,9 1,7 15 28
<=0,100 <=4,0 >=20,0 >42,5 >=60
Numune Says
BAZI ZELLKLER
TS EN 197-1
Priz Sreleri
(dakika)
p.ba p.sonu
ORTALAMALAR
Minimum
Standart Sapma
Maksimum
Basn Dayanm
(N/mm
2
)
2 Gn 28 Gn


Tablo 1 incelendiinde 28 gnlk dayanm asndan, bu tip imentodan beklenilen
basn dayanmnn ok stnde bir deere sahip olduu(54,5 >> 42,5) grlmektedir.
imentonun 28 gnlk mukavemeti ortalama 57,0 MPa mertebesinde olup, standart
sapmas 1,7 MPadr. Bu ok yksek dayanml bir beton retimi asndan nemli bir
avantaj tekil etmektedir. Ayrca, zel olarak 8.000 Blaine deerine sahip CEM I 62,5
imentodan bir seride yararlanlmtr.

Agrega
Deneylerde, aadaki yrelere ait, TS 706 EN 12620 standardna uygun agregalar
denenmitir. Bunlar;
Doal Kum 0-1mm : Kemerburgaz(kuvars kumu), ile(silis kumu)
Krma Kum 0-5mm : Cebeci(kalker), orlu(diyorit, bazalt), merli(dolomit)
I No. Mcr 5-12mm : yukardaki Krma Kum ocaklar ve atalca(Kuvarsit)

Mineral Katklar (Silis Duman, Uucu Kl)
Deneylerde, standarda uygun(ASTM C 1240), Kuzey Avrupadan ithal 2 tip silis
duman ve TS EN 450 Standardna uygun ayrhan uucu kl kullanlmtr.

Kimyasal Katklar
Standartlara uygun(TS EN 9342) olan, Polikarboksili esasl hazr beton ve prekast
retime ynelik hiper akkanlatrclar ile allmtr.
430
D
e
n
e
y

p
l
a
n

C
E
M

I

4
2
,
5

R
C
E
M

I

6
2
,
5
S
/
B
e

d
.
D
O
L
O
M

T

(

m
e
r
l
i
)
K
U
V
A
R
S

T

(

a
t
a
l
c
a
)
K
A
L
K
E
R


(
C
e
b
e
c
i
)
B
A
Z
A
L
T
-

D

Y
O
R

T

(

o
r
l
u
)
S

S


K
U
M
U

(

i
l
e
)
U

U
C
U

K

L
S

S

D
U
M
A
N
I
H

P
E
R

(
P
r
e
k
a
s
t
)
H

P
E
R

(
H
a
z

r

B
e
t
o
n
)
S
O
N
U

B
E
T
O
N

S
I
N
I
F
I
1
4
/
4
4
5
0
-
0
,
2
8
X
X
X
-
-
-
3
6
7
,
8
-

C

1
0
0
2
4
/
8
5
0
0
-
0
,
2
6
X
X
X
-
-
-
4
0
8
,
7
-

C

1
1
0
3
4
/
1
2
4
5
0
-
0
,
2
6
X
X
X
-
-
4
5
4
5
9
,
0
-

C

1
1
0
4
4
/
1
6
5
0
0
-
0
,
2
2
X
X
X
-
-
1
0
0
6
0
1
5
,
0
-
K

C

1
2
0
5
3
/
1
9
4
5
0
-
0
,
2
8
-
-
-
B
a
z
a
l
t
-
X
3
6
8
,
5
-

C

1
1
0
6
3
/
2
2
4
5
0
-
0
,
2
5
X
-
-
-
X
9
0
4
5
9
,
0
-

C

1
2
0
7
3
/
2
5
4
5
0
X
0
,
2
7
-
-
X
-
-
9
0
4
5
9
,
0
-

C

1
1
0
8
2
/
2
7
4
5
0
-
0
,
2
7
-
-
-
D
i
y
o
r
i
t
-
9
0
4
5
9
,
0
-

C

1
3
0
9
2
/
2
9
4
5
0
-
0
,
2
8
-
-
X
-
-
7
2
3
6
9
,
0
-

C

1
1
0
1
0
1
/
3
0
4
5
0
-
0
,
2
8
-
X
-
-
-
7
2
3
6
9
,
0
-

C

1
1
0
1
1
4
/
3
4
4
5
0
-
0
,
2
7
-
X
-
-
-
7
2
3
6
9
,
0
1

i
l
a

5

C

1
2
0
1
2
2
/
3
6
4
5
0
-
0
,
2
7
-
X
-
-
-
7
2
3
6
-
9
,
0

C

1
1
0
1
3
4
/
4
0
4
5
0
-
0
,
2
7
-
X
-
-
-
7
2
3
6
1
1
,
0
-

C

1
1
0
1
4
2
/
4
2
4
5
0
-
0
,
3
0
-
X
-
-
-
7
2
3
6
-
1
1
,
0

C

1
0
0
1
5
4
/
4
6
4
5
0
-
0
,
3
4
-
X
-
-
-
5
4
2
7
-
7
,
0

C

8
0
1
6
4
/
5
0
4
5
0
-
0
,
3
4
-
X
-
-
-
5
4
2
7
-
7
,
0

C

6
0
1
7
2
/
5
2
4
5
0
-
0
,
3
4
-
X
-
-
-
5
4
2
7
-
7
,
0

C

6
0
1
8
2
/
5
4
4
5
0
-
0
,
3
0
-
X
-
-
-
5
4
2
7
7
,
0
-

C

9
0
1
9
2
/
5
6
4
5
0
-
0
,
3
0
-
X
-
-
-
7
2
3
6
8
,
0
-

C

1
0
0
2
0
2
/
5
8
4
5
0
-
0
,
2
9
-
X
-
-
-
7
2
3
6
7
,
0
-

C

1
1
0
2
1
2
/
6
0
4
5
0
-
0
,
2
9
-
X
X
7
2
3
6
7
,
0
-

C

1
0
0
S
o
n
u

l
a
r
A
g
r
e
g
a
l
a
r

i
m
e
n
t
o
K
a
t
k

l
a
r

(
k
g
/
m
3
)
T
a
b
l
o

2

:
S
A
H
A

D
E
N
E
M
E
S

D
e
n
e
y


a
d
e
d
i

/

y

m
l

t
o
p
l
a
m
S
e
r
i
431
Deney Sonularnn Deerlendirilmesi

Tablo 2den de grlecei zere laboratuvarda 20 seri(58 deney) arazide 1 seri(2 deney)
gerekletirilmitir. lk on seri ve 18-21. serilerde prekast iin olan hiper
akkanlatrclar denenirken, 11-17. serilerde eitli katklardan yararlanlmtr.

lk 2 seride uucu kl katlmakszn, 450 ve 500 dozlu, Kalker, Dolomit ve Kuvarsit
agregalar ile 56 gnde 120 130 MPa elde edilmi, denenen agregalarn nemli
farkllk yaratmad(ekil 1) ve pompalanabilir olmad, 50cm apa erime sresi
olarak bilinen T 50 deerinin 10snden byk olduu gzlenmitir. T 50 snrlar, KSB
de; konut inaatlar iin 2-5sn, genel inaat iin, 3-7sn olarak verilmektedir(8). Ancak,
bu tr ok yksek dayanml betonlarda daha yksek(3-7sn) alnmas ngrlerek daha
gl pompalarla betonu yerine bastklar bilinmektedir(2). Bu arada, ekil 1de 28 ile
56 gnlk dayanm artlarnn dierlerinden ok olmas, 28 gnlklerin balklarnn
kkrt balk, 56 gnlklerinin ise andrma olmas sebebiyledir.
82
76 78 76
93 95 91
122
117
123
90
123
1
4
9
1
4
9
1
4
9
1
4
9
0
20
40
60
80
100
120
140
160
Kuvars+Kalker+Kalker Kuvars+Dolomit+Dolomit Kuvars+Kuvarsit+Kuvarsit Kuvars+Kalker+Kuvarsit
B
a
s

D
a
y
a
n

(
M
P
a
)
0
25
50
75
100
125
150
175
S
u

M
i
k
t
a
r

(
l
t
/
m
3
)

7
gn
28
gn
56
gn
Su

ekil 1: 1.Seri deney sonular ( 450 dozlu, eitli agregalarla deneme sonular)
NOT: Deneyde kullanlan agregalar, Doal Kum+Krma Kum+I No. Mcr eklindedir.

3. ve 4. seride karma uucu kl katlarak 1. ve 2. seri tekrarlanmtr. T 50 asndan
benzer skntlar(T 50>10sn) devam ederken, 4. seride katklara yklenilmesi ile S/B
deeri 0,22ye ekilerek, grnm ve pompalanabilirlii uygun olmayan C 120ler
elde edilebilmitir.

5. seride orlu bazalt agregas, 6. seride ile Silis kumu, 7. seride CEM I 62,5 R mikro
imento ve 8. seride orlu diyorit agregas, 9. seride ise deiik bir silis duman
malzemesi ile denemeler yaplm, ancak dayanmn artmasna karn, fiyat/kalite
performans dk seyretmitir. Denemesi yaplan silis dumanlarnn deiiklii
herhangi bir farkllk yaratmamtr.
86
89
133
152
129
141
1
5
3
1
5
5
0
20
40
60
80
100
120
140
160
Kuvars+Diyorit+Diyorit+Silis Duman(%6) Kuvars+Diyorit+Diyorit+Silis Duman(%10)
B
a
s

D
a
y
a
n

(
M
P
a
)
0
25
50
75
100
125
150
175
S
u

M
i
k
t
a
r

(
l
t
/
m
3
)

7
gn
28
gn
56
gn
Su
Miktar

ekil 2: 8.Seri deney sonular(450 dozlu, Diyorit agregas ve %610 Silis Duman)
432
10.seride silindir numune balk etmeni ve kp numune(15cm) farkllklar incelenmi,
sonu olarak, 100120 MPa dayanm seviyesinde, standartlarda da belirtildii zere(3),
kkrt baln uygun olmad, andrma ve kauuk balk kullanmann en iyi sonucu
verdii, kp neticesinin ise, kkrt balktan iyi, kauuk ve andrmadan kt olduu
gzlenmitir(ekil 3).
83
92
97 97
119 116
120
130 133
122
104
104
1
5
0
1
5
0
1
5
0
1
5
0
0
20
40
60
80
100
120
140
160
KKRT KAUUK AINDIRMA KP
B
a
s

D
a
y
a
n

(
M
P
a
)
0
25
50
75
100
125
150
175
S
u

M
i
k
t
a
r

(
l
t
/
m
3
)

7
gn
28
gn
56
gn
Su

ekil 3: 10.Seri deney sonular(Numune cinsi ve balk etkisi serisi sonular)

1117.serilerde ise, T 50yi 10snnin altna drmek iin eitli katklar denenmi,
T 50 deerleri istenen 3-7sn aralna ekilirken, hava miktarlar %7-8lere knca
beton snflar da C 60/75lere dmtr.

18-20. seriler, kum yzdesinin %40lardan %45-50 aralna ekilmesi ile allmtr.
Bu serilerde, prekast iin olan hiper akkanlatrc katklara geri dnlerek deneyler
yapldnda, T 50 deerlerinin istenen aralkta olduu gzlenmitir. Bu olgu, bize bu
tr betonlarda kum %sinin ne denli hassas olduuna iaret etmektedir. Sonuca varlan
bu serilerin dayanmlar da istenen seviyede bulunmutur.
86 85
119
131
122
133
1
5
5
1
4
9
0
20
40
60
80
100
120
140
160
%40 KUM - T 50 : 15 sn. %46 KUM - T 50 : 6 sn.
B
a
s

D
a
y
a
n

(
M
P
a
)
0
25
50
75
100
125
150
175
200
S
u

M
i
k
t
a
r

(
l
t
/
m
3
)

7
gn
28
gn
56
gn
Su
Miktar

ekil 4: Kum yzdesinin, %40dan %46ya kmasnn T 50 Sresi zerine etkisi

21. seri, 1 er hafta ara ile, B.ekmece tesisimizde yaplan saha denemesine aittir. 166m
borudan geirilmek suretiyle, pompalama ncesi ve sonras numuneler alnm ve
rahatlkla betonun pompalanabildii ve istenen T 50nin 3-7sn ile ve istenen dayanmn
C 100/115in saland gzlenmitir. Beton snfn Trkiye koullarna gre ok
yksek olmas nedeniyle, TS EN 206-1 Standardnda yer alan risk katsays 1,48in
1,65e kartlarak daha emniyetli bir beton retimi planlanmaktadr.

Bu arada, elastisite modl de, 18. serilerde, 15*30 cm silindirlerden tespit edilmi
olup, 4250 GPa bulunmutur(ekil 5).
433
Sonu olarak, karma giren miktarlar(kg/m
3
), uygulamadaki olas riskleri de yksek
tutmak suretiyle emniyetli bir ekilde, aadaki gibi olmasna karar verilmitir.

Su/Balayc
(Ed.)**
imento Su
Silis
Duman
Uucu
Kl
Kimyasal
katk
Doal
Kum
Krma
Kum
I No.
Mcr
0,29 450 154
36
(%8)
72
(%16)
9
(%2)
347
(%21)
420
(%25)
913
(%54)
Taze Beton
zellikleri
kme yaylmas 70 cm T 50 sresi 6 sn
**Su : 154 + 9*0,7 = 154 + 6,3 = 160,3 [0,7 : Katk iindeki su oran, %70]
Balayc : 450 + 36*2 + 72*0,4 = 550,8 [ 2 : Silis Duman katsays]
Su/Balayc
(Ed.)
= 160,3 / 550,8 = 0,29 [0,4 : Uucu Kl Katsays]

B.ekmece tesisimizde yaplan saha denemesine ait iki adet ekil(ekil 68) aada
yer verilmitir.
434


ekil 5: 15*30cm silindir numune
zerinde elastisite modl tayini


ekil 6: T 50 deeri 5sn, kme
Yaylmas 65cm olan taze betonun
grn


ekil 7: Solda kkrt balk, ortada
andrma, sada kauuk balk
numuneleri




ekil 8: B.ekmece Tesisimizde 2 adet
pompa ve 2 adet mikser ile yaplan
pompalama esnasndaki grnm


Kkrt Andrma Kauuk
435


Sonular

Yaplan bu alma ile, olduka deneyim kazanan ekibimizin vard sonular aadaki
gibi zetleyebiliriz.

1. Su/Balayc deeri 0,30un altna inmeden C 100/115 Snf beton yapabilme
olanann olmad,
2. Betonun kvamnn sadece kme yaylmas ile tespit edilmeyip, Betonun yaylma
hznn, dolays ile ayrma-pompalanabilme gibi kriterlerin gstergelerinden biri
olan T 50 deerinin de llmesinin ve belirli arala uygun hale getirilmesinin
nemli olduu,
3. ok yksek dayanml betonlardan kp numune alnmamas, silindir numune
alnmas ve ya andrma ya da kauuk balk ile, kapasitesi yeterli bir preste
krlmasnn, salkl bir sonu alnmas iin nem tad,
4. Bu tr betonlar iin kullanlacak malzemelerin(imento, su, agrega, kimyasal ve
mineral katklar), kalite kontrolnn ok sk bir ekilde yaplmas gerektii,
5. Marmara Blgesi kaliteli agregalar ile, bu snf betonlarn yaplabilecei, C 120
C 130 gibi daha yksek olmas halinde; Kuvarsit, Diyorit vb. daha zel agregalara
ihtiya duyulaca,
6. nce malzeme miktarnn ok kritik olduu, betonun T 50 sresi stnde nemli
etkiye sahip bulunduu, detayl bir aratrma ile uygun orann belirlenebilecei,

gzlemleri tespit edilmitir.




Kaynaklar

1. ZTEKN, E. ve KEKLK, O., Yksek Yap naatnda Yksek Kvaml,
Yksek Kvam Korumal, C 45 Snf Beton Kullanm, 6. Ulusal Beton
Kongresi Bildiriler Kitab, 385 392 sayfa, stanbul, 2005.
2. BURJ DUBAI, Dubai Kulesi, DZAYN Construction, 2006 Ekim, Say 250,
Sayfa 86-89.
3. TS EN 12390-3-03 Beton Sertlemi Beton Deney Numunelerinde Basn
Dayanmnn Tayini
4. SHAH, Surendra, QUALITY CONTROL And TESTING, Materials
Selection, Proportioning and quality control, page 18-22
5. ACI 211.4R-93 Guide for Selecting Proportions for High-strength Concrete with
Portland Cement and Fly-ash,
6. ACI 363R-92 State of the Art Report on High-Strength Concrete
7. ASTM C 1231/C 1231M-00, Standart Practice for Use of Unbounded Caps in
Determination of Hardened Concrete Cylinders
8. EFNARC, Specification and Guidelines for Self-Compacting Concrete
436








437
Karo Mozaik Deme Kaplama Plak retiminde
Atk Mermer amurunun Kullanlabilirlii


Krat Esat Alyama, Ragp nce
Frat niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mh. Blm 23149 Elaz
(0424) 237 00 00 5407
kealyamac@firat.edu.tr



z

Beton deme kaplama plaklar, deme kaplamasnda kullanlmak zere, beton
agregas veya beton deme pla agregas ve imento ile retilen bir veya iki tabakal
beton yap malzemeleridir. Bu almada, beton deme kaplama plaklarndan iki
tabakal karo mozaik retilmitir. Dnyada ve lkemizde, beton demelerin
kaplanmas, salamlk ve estetik adan zerinde durulan almalar arasnda yer
almaktadr. lkemiz, beton retiminde kullanlan malzemeler ynnden olduka
zengindir. eitli agregalarla retilebilen deme plaklar, farkl desen ve renklerde
olabilmektedirler. Bu rnler elde edilirken, dayanm ve ekonomi temel unsurlardr.
Son zamanlarda, endstriyel atklarn betonda kullanlmas almalar yaygnlamtr.
Endstriyel kat atklardan biride mermer amurudur. Mermer bloklarnn kesimi
srasnda ortaya kan bu malzeme, gnmzde bir evre sorunu haline gelmeye
balamtr. lkemizde her yl yaklak 1.000.000 ton mermer amuru meydana
gelmektedir. Bu almann amac, mermer amurundan kaynaklanan evre kirliliini
nlemek ve daha ekonomik beton deme kaplama plaklar retmektir. Bu amala,
farkl mermer tozlarnn, iki tabakal karolarda, kullanlabilirlii aratrlmtr. Mermer
tozlar ilk nce kurutulmu ve daha sonra mekanik yolla ezilerek toz haline getirilmitir.
imento ile arlka %10u yer deitirdiinde en byk dayanm elde edilmitir. Bu
nedenle, imentonun %10unun yerine ve mozaik tozunun yerine mermer tozlar
kullanlarak karo retilmitir. Mermer tozlar ile retilen karolarn grn ve boyut
zellikleri standartlara uygun, su emme, anma ve eilme dayanmlar srasyla
ortalama %4, %5, %9 daha iyidir. Ayrca yaklak %17 referans karolardan daha
ekonomiktir. Sonu olarak, atk mermer amurunun, karolarda uygun oranlarda
kullanlmasnn, dayanm, grn ve maliyet konularnda olumlu etkiler yapt
belirlenmitir.

Anahtar szckler: Deme plaklar, Karo mozaik, Mermer tozu, Eilme-ekme
dayanm, Maliyet


Giri

Beton deme kaplama plaklar, deme kaplamasnda kullanlmak zere, beton
agregas veya beton deme pla agregas ve imento ile retilen bir veya iki tabakal
beton yap malzemeleridir (TS 213). Deme kaplama plaklar, tabakalarnn
kalnlklarna, yzey zelliklerine ve kullanlan agregann tane apna gre karosiman,
karo mozaik, dizme (palladiyen), suni mermer plak ve zel biimli plak eklinde
438
adlandrlrlar. Karo mozaik, st tabakasnda 10 mm.den byk olmayan plak agregas
kullanlarak imal edilen, st yz silinerek parlatlm deme pladr.

Karo mozaik, vibrasyon ve basn altnda vakumlanarak beyaz imento ile retilir. Bu
elemanlar dk su emme, yksek anma dayanm ve dayanklla sahiptirler.
Boluksuz yaps yzeyinin ok iyi cilalanmasn saladndan, konut, hastane ve okul
binalarnda kullanlan, vazgeilmez mimari elemanlardr. Boyutlar genellikle kare olup,
reten firmaya ve mekna gre farkllk gstermektedirler. Demelere kolay bir tesviye
sonras yerletirilebildikleri gibi seramik yaptrclar kullanlarak, cephe kaplamas
olarak da kullanlabilirler (TMB, imento ve Beton Dergisi, 2007).

lkemizde hemen her ilde imento esasl eitli rnler reten birok atlye ve fabrika
mevcuttur. Bu sektr her geen gn ilerlemektedir. rn yelpazesi, karolarla snrl
kalmamakta; cephe kaplama ta, beton it direi, bordr ta ve yamur oluu, im ta
ve ieklik gibi kullanl elemanlar retilmektedir. retimin bu derece byk olmas
dayanm-maliyet optimum deerini gndeme getirmektedir. Betonda maliyetlerin
drlmesi, gnmzde en ok atk malzemelerin kullanlmasyla mmkn
olmaktadr. Bu almada da atk mermer amuru kullanlarak, karolar elde edilmitir.

Bu almada, ilk nce yreye has olan Elaz-vine isimli mermerin tozu kullanlarak,
standart imento numuneleri hazrlanm ve mermer tozunun imento yerine
kullanlabilecek optimum deerin %10 olduu belirlenmitir. Karo retiminde,
imentonun %10unun yerine ve agrega olarak kullanlan mozaik tozunun yerine
mermer tozu kullanlmtr. Mermer tozu kullanlarak elde edilen karolarn, referans
karolara oranla grn, biim, yzey parlakl, boyut, su emme, anma ve eilme
dayanmlarnn daha iyi olduu tespit edilmitir.


Mermer Tozu ve evre

lkemizde doal ta rezervi yaklak 7 milyar m
3
olarak tahmin edilmektedir. Yksek
scaklk ve basn altnda bakalama uram kalkerler mermer olarak
tanmlanmaktadr. Endstriyel anlamda ise ilenebilen, cilalanabilen, parlayan ve
boyutlandrlabilen veya dekoratif amal kullanlan tm doal talara mermer
denilmektedir (Onargan ve di., 2006). u anda 33 ilimizde alan mermer ocaklar
bulunmaktadr. Bu ocaklardan yaklak 50 eit mermer elde edilmektedir. Mermercilik
sektrnde ocak iletmecisi ve mermer imalats olan 200 akn firma bulunmaktadr
ve bu say her geen gn artmaktadr (www.turkishstone.org).

Mermer yeryzne yakn blgelerde bulunan bir maden trdr. Ocaklarda eitli
yntemlerle, 1520 tonluk bloklar halinde kesilen mermerler ilenmek zere atlyelere
ve fabrikalara tanrlar (ekil 1). leme tesislerinde eitli boyut ve kalnlklarda
kesilirler. Kesilme ilemi, kesicinin snmasn ve toz olmasn nlemek amacyla su
yardmyla yaplr (ekil 2). Bylece toz ile birleen su atk mermer amurunu
oluturur. Bu atk malzeme ilk haliyle veya artma tesisinde suyu alndktan sonra
evreye braklr (ekil 3). Bilinsizce evreye terk edilen bu malzemenin sebep olaca
zararlar, evre saln olumsuz ynde etkileyecektir.
439


ekil 1 15-20 tonluk mermer bloklar.



ekil 2 Mermerlerin eitli boyutlarda kesilmesi.



ekil 3 Atk mermer amuru ve doa
440

Yllk ortalama 1.000.000 ton mermer at olumaktadr. Bu atk nedeniyle talya gibi
baz lkeler mermer retimlerini snrlamak zorunda kalmlardr. lkemizde de evre
kurulularyla, mermer iletmecileri arasnda bu konu ile ilgili problemler balamtr
(Burdur valilii, 2006). Srekli artt iin depolanmas iletmeler iin mmkn
olmayan bu atn deerlendirilmesi; evre sal, evre temizlii ve ekonomik adan
byk bir kazan olacaktr (Alyama ve nce, 2007). Beton, birok avantaj olan ve
dnyada en ok kullanlan yap malzemesidir. Bu zellik dikkate alndnda, byk
miktarlardaki atk mermer tozunun, beton ve imento esasl dier rnlerde
kullanlmas, evreye ve ekonomiye katk salayacaktr.

Mermer tozu, kt sanayi, boya sanayi, plastik sanayi, seramik endstrisi, cam sanayi,
tarm sektr, hayvan yemi retimi, kire ve elik retimi gibi birok alanda
kullanlabilmektedir (Ada ve Krmhan, 1999). Ancak bu alanlarda, mermer tozu
genellikle baz fiziksel ve kimyasal ilemler uygulanarak kullanlabilmektedir. Bu da
reticiye ekonomik bir yk getirmektedir. Ancak mermer tozu imento esasl rnlerde
kullanlmadan nce sadece kurutulacak ve az bir fiziksel kuvvetle toz haline
getirilecektir. Bundan dolay inaat sektrnde kullanm daha ekonomik olmaktadr.


Deneysel almalar

Malzemeler

imento

lgili standartlara uygun CEM I 42.5 N ve BP 42.5-70 olmak zere 2 tip imento
kullanlmtr (TS 21, TS EN 197-1). Beyaz imento st tabakada, dier imento ise alt
tabakada kullanlmtr. st tabakada beyaz imento kullanm tamamen dekoratif
amaldr. st tabaka harcna eitli renkte katklar eklenerek, beyaz imento sayesinde
karolara istenilen renk verilebilmektedir. Bu almada kullanlan her iki imentonun
kimyasal ve fiziksel zellikleri Tablo 1 de verilmitir.

Tablo 1 imentolarn zellikleri.

zellik CEM I
42.5 N
BP
42.5-70
zellik CEM I
42.5 N
BP
42.5-70
MgO (%) 1.69 1.2 Priz ba (dk) 155 100
SO
3
(%) 2.83 3.7 Priz sonu (dk) 210 130
K
2
O (%) 151 -- ncelik (cm
2
/g) 3393 4500
Cl (%) 0.0046 0.0060 Genleme (mm) 2 0.5
. Kalnt (%) 0.62 0.12 f
c
, 3 gn 26.7 35.0
K. Kayb (%) 3.52 3.00 7 gn 28.7 45.8
zg. A. (g/cm
3
) 3.04 3.12 28 gn (MPa) 39.9 52.2

Agrega

Bu almada, retilen iki tabakal karolarda, her bir tabakada ayr har kullanlmtr.
Karonun, st tabakasn oluturan harta; iri (8-12 mm), orta (2-8 mm) ve mozaik tozu
(0-0.25 mm) olmak zere 3 tip malzeme, alt tabakasn oluturan kuru harta ise; orta
441
(2-8 mm), kum1 (0-7 mm) ve kum2 (0-7 mm) olmak zere 3 tip malzeme kullanlmtr.
Tablo 2 de agregalarn zgl arlk, su emme oran ve kil miktar deerleri verilmitir.
ekil 4 de st ve alt tabaka harcnda kullanlan karm agregalarn granlometrisi
grlmektedir.

Mermer tozu olarak, Elaz vine ve sar traverten atk tozu kullanlmtr. Bu
malzemelerin srasyla zgl arl 2.71-2.71, incelii 4346-5132 cm
2
/g dr.

Tablo 2 Agregalarn zgl arlk, su emme oran ve kil miktar deerleri.

Agrega Grubu zgl Arlk (g/cm
3
) Su emme oran (%) Kil miktar (%)
ri 2.67 0.38 --
Orta 2.65 0.41 --
Kum1 2.63 1.85 3.2
Kum2 2.62 1.72 3.6
Toz (mozaik) 2.68 -- --

0
20
40
60
80
100
120
0 0.25 0.5 1 2 4 8 12
Elek gz akl (mm)
G
e

e
n

(
%
)
st Tabaka Alt Tabaka

ekil 4 st ve alt tabaka agrega granlometrileri

Numunelerin Hazrlanmas

Mermer tozunun imento ile yer deitirecek optimum miktarnn bulunabilmesi
amacyla, 450 gr CEM I 42.5 N tipi imento, 1350 gr Rlem Cembureau standart kumu
ve 225 gr su kullanlarak, referans imento numuneleri (40x40x160 mm) hazrlanmtr.
Daha sonra imento yerine arlka %10, %15, %20 ve %25 oranlarnda mermer tozu
kullanlarak numuneler oluturulmutur. Her numuneden er adet retilmi ve bunlara
28 gn 23
o
C su kr uygulanmtr.

Karolar tek ve ift tabakal yaplabilmektedirler. Bu almada ift tabakal, 30x30x2.5
mm boyutlarnda karolar retilmitir. Karonun st tabakas, kme deeri 4-5 cm olan
hartan yaplmaktadr. Harcn hacimsel karm oran, 2:1:2:2:3.5 (su:imento:iri
agrega:orta agrega:mozaik tozu) miktarlarndadr. Karonun alt tabakas, kuru karm
olarak adlandrlmaktadr. Harcn hacimsel karm oran, 0.75:2:2:5:5 (su:imento:orta
agrega:kum1:kum2) miktarlarndadr. Verilen karm deerleri referans karolara aittir.
retilen dier karolarda mozaik tozu yerine mermer tozu kullanlmtr. Ayrca imento
arlnn %10u yerine mermer tozu ilave edilmitir.

442
Her iki karmda da agrega doygun kuru yzey konumdadr. Bu almada kullanlan
karolar, zel bir firmaya ait suni mermer ve karo fabrikasnda retilmitir. Firmann
kulland karm deerleri deitirilmemitir. Karolar, firmann makinelerin de
retilmitir. Alt ve st tabakalarn harlar 250 dm
3
lk mikserlerde hazrlanmtr.
30x30 cm boyutundaki kalplarn iine ilk nce st tabakann harc doldurulmu,
titreimle sktrldktan sonra kuru har kalba doldurulmutur. Kalp tamamen harla
doldurulup, yzeyi dzeltildikten sonra kalp hidrolik presin altna konulup, kuru harla
dier harcn skmas ve aderans salanmtr. Presten karlan karo 1 gn oda
artlarnda bekletildikten sonra 28 gn 23
o
C scaklktaki suda kr edilmitir. Her bir
karo iin bu retim ekli uygulanmtr.

Kr ileminin sonunda her bir karonun yzeyi yine ayn firmadaki yzey silici
makinelerle silinmitir. Yzeyi silinerek cilalanan karolara, laboratuar ortamnda bir
gn daha bekletildikten sonra muayene ve deney ilemleri uygulanmtr. Standartta, tek
tabakal karolar BT, ift tabakal karolar CT olarak isimlendirilmektedir, bu nedenle
referans karolar CTREF, mermer tozu ile retilen karolar CTV (vine) ve CTS (sar)
olarak isimlendirilmitir. Her seriden 25 adet retilmitir.

Muayene ve Deneyler

retilen karolar nce muayene edilmilerdir. Bu ilemler; grn, biim ve gnyeden
sapma, yzey dzgnl, yzey parlakl ve boyut muayenesidir (TS 213-1 EN
13748-1, TS 213-2 EN 13748-2).

Karolarn grn zellikleri gn nda tayin edilmitir. Karolar gzle muayene
edildiinde atlak, krk ke ve kenarlar, agrega tanelerinin dmesinden dolay veya
baka sebeplerle meydana gelmi ukur ve boluklar bulunmad grlmtr.
Karolarn yeterli mukavemete geldikten sonra st yzeyleri silinmi ve cilalanmtr. Bu
almada, karolarn yzey silinme ilemi 28. gnn sonunda yaplmtr.

Biim ve gnyeden sapma muayenesindeki ilk art, karolarn prizma biiminde
olmasdr. Gnye kullanlarak deerler belirlenmi, st yz ile yan yzn birbirini
kestii alar ile yan yzn kesien kenarlar arasndaki alar dik a olduu tespit
edilmitir. zel biimli deme plaklar da nceden belirtilen biimlere uygun
olmaldr. Kenar uzunluundaki sapma %3tr. Karolarn hazrland srada,
kalplarda gnye ile kontrol edilmitir.

Karolar muayene edildiinde tespit edilecek dzlemden sapma miktar, plak anma
boyutunun (kalnln) %0.75inden fazla olmamaldr. Yzey dzgnl muayenesi
iin, yeterli uzunlukta, doru kenarl ve elikten yaplm bir muayene mastarna ihtiya
vardr. Muayene mastar karonun st yzeyinde eitli ynlerde tutulur. Mastarn kenar
ile karo yzeyi arasnda boluk kalmamas veya kalan boluun standarda uygun olmas
gerekir. Yivli ve yz ykanm plaklarn muayenesinde yzeyin durumu gz nnde
bulundurulmal, yapm gerei meydana gelen ukurluklar gz nne alnmamaldr.

Karolarn yzey parlakl 14 glosstan az olmamaldr. Bu almada yzey parlakl
TIME TR100 marka dijital yzey parlakl lerle tespit edilmitir. Deer bydke
yzey parlakl artmaktadr.

443
Boyutlar reticinin beyanna uygun olmaldr. Bir karonun kalnlnn herhangi iki
lm arasndaki fark 3 mm olmaldr. Kalibre edilmi olarak tanmlanan karolarn
kalnlk tolerans 1 mm olmaldr.

retilen karolara su emme, anmaya dayankllk, eilme ekme mukavemeti deneyleri
yaplmtr (TS 213-1 EN 13748-1, TS 213-2 EN 13748-2, TS 699). Su emme
deneyinde, numuneler 110 5
o
C scaklkta deimez arla kadar kurutulmulardr.
Daha sonra numune standarda uygun bir ekilde suya doygun hale getirilmi ve su
emme oranlar yzde olarak bulunmutur.

Anma deneyi iin karolardan, her birinin taban kenar uzunluu 71 1.5 mm olan kare
prizma eklinde 5 adet deney numunesi ta kesme makinesi ile slak kesme suretiyle
hazrlanmtr. Hazrlanan numunelere Bhme Anma deneyi uygulanm ve anma
deerleri hacim cinsinden hesaplanmtr. Anma deneyi kesilen karo paralarnn
sadece st yzeylerine uygulanmtr.

Eilme ekme mukavemetlerinin tayini iin karolar noktal eilme deneyine tabi
tutulmulardr. Deneyde, kuvvet art hz deimemi ve krlma yaklak 20 2
saniyede meydana gelecek ekilde ayarlanmtr.


Deney Sonular ve Deerlendirilmesi

Mermer tozu kullanlarak oluturulan standart imento numunelerinin noktal eilme
(f
t,ort
) ve basn dayanm (f
c,ort
) sonular Tablo 3 de grlmektedir. %10 mermer tozu
kullanm, dayanm zelliklerine olumlu etkide bulunmutur.

Tablo 3 imento numuneleri dayanm deerleri.

Sra No imento
(g/seri)
Mermer tozu
(g/seri)
f
t,ort

(MPa)
f
c,ort

(MPa)
1 450 0 4.45 35.5
2 405 45 4.92 39.3
3 382.5 67.5 4.23 34.4
4 360 90 3.98 21.3
5 337.5 112.5 3.75 19.7

retilen karolar zerinde yaplan muayene almalarnn sonular Tablo 4 de yer
almaktadr. Karolar grn, biim, yzey zellikleri ve boyutlar bakmndan
standartlara uygundur. Bu uygunluk, karolardan salkl deney sonular elde
edilebilecei anlamna gelmektedir.

Tablo 4 Karolarn muayene sonular.

Muayene zellikleri CTREF CTV CTS
Grn UYGUN UYGUN UYGUN
Biim ve gnyeden sapma UYGUN UYGUN UYGUN
Yzey dzgnl UYGUN UYGUN UYGUN
Yzey parlakl (gloss) 44-47 52-54 55-57
Boyutlar UYGUN UYGUN UYGUN
444
Su emme, anma dayanm ve eilme dayanm deneyleri Tablo 5 de verilmitir.
Mermer tozu kullanlan numunelerin dayanmlarnn yksek olmas, dayankllk
zelliklerini de olumlu ynde etkilemitir.

Tablo 5 Karolarn deney sonular.

Deneyler CTREF CTV CTS
Su emme (%) 5.5 5.3 5.2
Anma (cm
3
/cm
2
) 9.6 9.2 9.2
Eilme dayanm (MPa) 5.2 5.6 5.7

Maliyet Hesab

Mermer tozu kullanlarak elde edilen karolarn dayanm ve dayankllk zelliklerinde
art gzlenmitir. Atk malzeme kullanm ile istenen hedefin bir blmne ulalmtr.
Ancak bir baka nemli durum maliyettir. Mermer tozu kullanmnn karo retim
maliyetine etkisi Tablo 6 da karlatrlmtr. Maliyet hesab yaplrken, karolarn
retiminin yapld firmann giderleri esas alnmtr. Tablo 6 da verilen malzeme
fiyatlar 1 m
3
iin hesaplanmtr. Fiyatlara tama bedelleri dhildir. ilik
bedellerinde, retilen karo says arttka, prim artmaktadr. CTMER ve CTREF
retimlerinin her ikisine de eit miktarda yansyacandan, iilik bedelleri dahil
edilmemitir.

Tablo 6 Maliyet hesab.

Malzemeler
CTREF
(YTL)
CTV
(YTL)
CTS
(YTL)
imento 37.0 33.3 33.3
Beyaz imento 38.0 34.2 34.2
Mozaik 14.3 14.3 14.3
Kum1 12.1 12.1 12.1
Kum2 13.4 13.4 13.4
Mozaik tozu 8.2 0 0
Mermer tozu 0 0 0
Renklendirici boya 7.2 0 0
TOPLAM 130.2 107.3 107.3


Sonular ve neriler

Dnyada ve lkemizde sanayinin gelimesiyle, atk problemleri meydana gelmitir.
Bilinsizce evreye atlrlarsa bu malzemelerin evre saln olumsuz etkileyecei
kanlmazdr. Bu nedenle atklarn geri kazanm veya baka bir malzemenin yapm
iin kullanm gnmzde nemli almalar arasnda yer almaktadr.

Mermer tozu gibi kat atklar deerlendirilmezlerse, birok lkede olduu gibi bir evre
problemi haline dnebilirler. Bunun nne gemek iin, mermer tozu bu almada
imento esasl deme kaplama rnlerinde kullanlarak, konuya yeni bir zm ve
bak as getirilmek istenmitir.
445
Karo mozaik deme kaplama plaklarnda mermer tozu kullanlmas, karolarn dayanm
ve dayankllk zelliklerinin artmasn salamtr:

Mermer tozu kullanlarak oluturulan karolarn muayene sonularndan, mermer
tozu ile grn, biim ve gnyeden sapma, yzey dzgnl ve boyutlar
uygun karolarn elde edilebilecekleri grlmtr.
Mermer tozu ile boluk oran dk harlar elde edildiinden, bu karolarn
yzeyi daha parlaktr.
Mermer tozu kullanlan karolarda su emme oran, mermer tozunun boluk
doldurma etkisinden dolay yaklak %5 dk kmtr. zellikle d
meknlarda kullanlan karolarda su emme orannn dkl, donma-zlme
etkisini azaltaca dnlmektedir.
Mermer tozu imento esasl rnlerde optimum miktarda kullanldnda
dayanm artrmaktadr. Bu dayanm art anma zelliini de yaklak %4
olumlu ynde etkilemitir.
Uygulamada karolar genellikle deme kaplamasnda kullanldklar iin yk
altnda eilmeye maruzdurlar. Mermer tozu kullanlan karolarda eilme
dayanm yaklak %8 artmtr.
almada iki farkl doal ta at tozu kullanlmasna ramen, mermer tozu
kullanlarak retilen karolarn deney sonular yaklak eit olmutur. Zaten
zellikleri birbirine yakn olduundan btn mermer tozlarnn karolarda
kullanlabilecei anlalmaktadr.
Karolarda, imento yerine %10, agregada toz malzeme olarak kullanlan mozaik
tozu yerine tamamen mermer tozu kullanlmtr. u anda mermer tozu, mermer
iletmesi tarafndan yaknlarnda bulunan karo firmalarna malzemeyi cretsiz
temin etmektedir. nk atn depolanaca yer tam bir problem tekil
etmektedir. Bylece mermer tozunun maliyeti karo iletmesine bedelsiz
yansmaktadr. Bu nedenle yaklak %18 maliyetten kazanm sz konusudur.
Karolara renk verilmesi amacyla renklendirici katklar kullanlmaktadr. Bu
katklarn yerine mermer tozu karoya renk vermektedir ve bu ekilde de maliyet
kazanm sz konusudur.

Mermer tozunun karolarda olduu gibi imento esasl dier rnlerde de kullanlmas
dayanm ve maliyet zelliklerini olumlu ynde etkileyecektir. Ayrca mermer tozunun
beton eitlerinde bilhassa zel betonlarda kullanlmas, olumlu zellikler elde
edilmesini salayacaktr.

Teekkr

Bu almaya verdikleri destekten dolay, KESER KARO Firmasnn iletmecisi
Hseyin KESERe ve alanlarna, teekkrlerini sunarlar.


446
Kaynaklar

Ada, O.N. ve Krmhan, S. (1999) Denizli organize sanayi blgesinde endstriyel
kat atk durumu ve geri kazanm. Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Fen
ve Mhendislik Dergisi, No.1, s. 47-58.

Alyama, K.E. ve nce, R. (2007) Atk mermer amurunun kendiliinden yerleen
betonda toz madde olarak kullanlabilirliinin aratrlmas. TMB (Trkiye imento
Mstahsilleri Birlii) 3. Uluslar aras imento ve Betonda Srdrlebilirlik
Sempozyumu, Bildiriler Kitab. stanbul, s. 821-832.

Burdur Valilii, Mahalli evre Kurulu Karar, Burdur, 2006.

Onargan, T., Kse, H. Ve Deliormanl A.H. (2006) Mermer. 4. bask, TMMOB Maden
Mhendisleri Odas, Ankara, Trkiye.

Trkiye imento Mstahsilleri Birlii (TMB) (2007) imento esasl eitli rnler.
Teknik not. imento ve Beton Dnyas Dergisi, Say. 65, s. 36-44.

Trkiye Doal Ta Grubu Resmi nternet Sitesi, www.turkishstones.org

Trk Standartlar Enstits (1994) TS 21: imento Beyaz Portland. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (1987) TS 699: Tabii Yap Talar Muayene ve Deney
Metotlar. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (2002) TS EN 197-1: imento-Blm 1: Genel imentolar-
Bileim, zellikler ve Uygunluk Kriterleri. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (1994) TS 213: Deme Kaplama Plaklar-Beton. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (2005) TS 213-1 EN 13748-1: Terrazo Karolar:
Mekanlarda Kullanm in. Ankara.

Trk Standartlar Enstits (2005) TS 213-2 EN 13748-2: Terrazo Karolar: D
Mekanlarda Kullanm in. Ankara.


447
Cem III Tipi imentolarn Betonda Kullanmnn Teknik Ve
Ekonomik Ynlerinin Deerlendirilmesi


Oktay Kutlu, Meri Demiriz
Adana imento San.ve Tic.A..skenderun Tesisleri
0(326)654 25 10(Pbx)
bilgi@adanacimento.com.tr



z

tlm granle yksek frn crufu ihtiva eden imentolar dnyada yaygn biimde
mevcuttur. Drabilitesi yksek beton elde etmek iin yksek mukavemetle birlikte
dk geirimlilik zellii nem arz etmektedir. Bu almada Cem IIIA 42,5N tipi
imento ile retilmi betonlarn Cem I 42,5R ve Cem II/B-S 42,5R tipi imentolarla
retilmi betonlara gre su ihtiyalar, 2-7-28 gnlk dayanmlar, ASTM C 1202ye
gre klor geirimlilikleri ve TS EN 12390-8 e gre su ileme derinliklerinin tayini
karlatrmalar yaplmtr.Ayrca Cem I 42,5 R ve Cem IIIA 42,5N tipi imentolarla
retilmi Kendiliinden Yerleen ve Skan Betonlarn (KYB) 2-7-28 gnlk
dayanmlar, ASTM C 1202ye gre klor geirimlilikleri ve TS EN 12390-8 e gre su
ileme derinliklerinin tayini karlatrmalar yaplmtr.

Anahtar szckler: Granle yksek frn crufu, drabilite, geirimlilik


1.Giri

Betonun drabilitesini etkileyen esas problemler unlardr: (Higgins,Uron 1991)
Slfat etkisi
Klorr etkisi
Alkali silika reaksiyonu
Asit etkisi
Deniz suyu etkisi
Donma - zlme etkisi
Anma duyarll
elik donatnn korunmas
Isl atlaklar
Krleme hassasiyeti
Erken yata scaklk art

Slfata mukavemet:Genellikle artan tlm granle yksek frn curufu miktar
nedeni ile , normal portland imentosundakinden daha az C3A miktar ve curufta
alminyum oksit miktarnn daha az olmas ile slfata olan diren artar. tlm
yksek frn curufunun miktar % 65 veya daha fazla olduunda slfata dayankl
imentoya edeer veya daha mukavim bir imento oluumu salanr. Ludwig slfat
etkisinin azalmasn slfat iyonlarnn dk penetrasyonuna ve Ca(OH)
2
nin
448
dklne balamaktadr. Etrenjit oluumunu engelleyen nedenlerden biri elbette
znen Ca(OH)
2
miktarnn ok azalmasdr ve bu durum YFC ieren imentolarda
gerekleen bir olgudur.(Ludwig 1980)
Klorre mukavemet:CemIIIA 42,5N tipi imento ile retilmi betonda portland
imentolu betona gre klorr yaylm azalmtr. Bunun birinci nedeni tlm
granle yksek frn crufunun katlm ile betonun geirgenliinin azalmas, ikinci
olarak sertlemi cruflu imento hamurunun nemli miktarda klorr balayabilmesi
ve bylece yaylma iin gerekli konsantrasyon gradyannn oluumunu engellemesidir.
yon ve zellikle Cl geirimlilii betonarme elemanlarn en tehlikeli hasar nedeni olan
donat korozyonu zerinde ok etkin zararl rol oynar. Potasyum iyonlarnn(K
+
)
diffzyon katsaylar zerinde Bakkerin yapt bir aratrmada 103 gnlk salt
portland ve YFC katkl harlarda bulunan sonular srasyla 2.96x10
8
cm
2
/s ve
0.04x10
8
cm
2
/s olmutur, yani YFC ieren har Portland imentolu harca gre 100
defa daha fazla geirimsizdir. (Bakker 1982)
Alkali Silika Reaksiyonu:tlm granle yksek frn crufu, dnyaca alkali silika
reaksiyonu nedeniyle oluan hasar riskini azaltan madde olarak kabul edilmektedir.
Birok incelemeler mevcuttur, ve hari tutulmakszn hepsi alkali silika reaksiyonunun
sebep olduu zarar verici genlemeyi nemli lde azaltc yeteneini teyid etmitir.
ngilterede minimum %50 tlm granle yksek frn crufunun kullanlmasnn ,
alkalinin balayc maddelerin dnda bir kaynaktan gelmemesi saland takdirde
nleyici bir tedbir olduu konusunda birleilmitir. (Higgins,Uron 1991)
Aside mukavemet:Genel olarak, tlm granle yksek frn crufundan hazrlanan
beton, normal portland imentosundan veya slfata dayankl imentodan hazrlanan
betona nazaran seyreltik aside daha direnlidir.
Deniz suyuna mukavemet:Belika, Almanya, Norve, ngiltere ve Fransadaki
almalarda uzun sre denizin iinde kalm betonlarn performans zerine imento
tiplerinin etkisini incelenmitir. Bu almalarda cruflu imentolar(%25-35 tlm
granle yksek frn crufu ihtiva eden) portland imentolarndan daha uygun davran
gstermitir ve granle crufa zengin cruflu imento (%50den yksek tlm
granle yksek frn crufu ihtiva eden) istisnasz daha iyi dayankllk gstermitir.
Betonda daha az paralanma ve betonarmede daha az korozyon olmutur.
(Higgins,Uron 1991). Deniz suyunun slfatlar klor miktarnn ykseklii nedeniyle
ar genleme oluturmazlar, nk ilk etaptaki alta(jips)oluumu ve ikinci etaptaki
etrenjit oluumu azalr veya su tarafndan ykanarak giderilirler, te taraftan YFC
C
3
Ann oluum miktarn drerek de etrenjitin meydana gelmesindeki etkinliini yok
eder. Buna karlk boluklar iindeki tuzlarn kristallemesi atlamalara ve dklmelere
yol aabilir. Geirimliliin azaltlmas ve boluklarn Mg(OH)
2
ile tkanmas bu sorunu
zer. YFC ise bu iki nitelii salayan bir malzemedir.
elik Donatnn Korunmas: Beton da gml elik, imento hamurunun alkalilii
nedeniyle oluacak korozyona kar korunur. Koruma kayb ya klorrlerin varl
nedeniyle veya karbonatlama nedeniyle olabilir. tlm granle yksek frn
cruflu imentoyla retilmi beton klorr nfuzuna, normal portland imentosuyla
retilmi betondan nemli lde daha mukavim olduundan klorrlerin etkisi altndaki
evre artlarnda betonarme eliine byk lde artan bir koruma salar. tlm
yksek frn crufunun kullanm betonun beklenen mrn birka kat arttrr.
Isl atlamalara Mukavemet: tlm granle yksek frn cruflu beton normal
portland imentolu beton kadar sratle s oluturmaz ve bu zellii betonun erken
yalardaki sl atlama riskini azaltmak iin nemli bir avantaj olarak kullanlabilir.
Erken Yalardaki Scaklk Artna Duyarllk:Eer normal portland imento betonu
katlamann erken safhalarnda artan scakla maruz braklrsa (mesela hzlandrlm
449
krleme veya imentoca zengin betonlarda veya ktle betonunda scaklk art gibi)
daha sonraki yalarda dayanmda dme ve geirgenlikte art olur. Bu durum
potansiyel olarak dayankllk bakmndan bir dezavantajdr. Genellikle tlm
granle yksek frn cruflu betonun ne dayanm nede geirgenlii erken yalardaki
scaklk artndan menfi ekilde etkilenir.


2.Deneysel almalar

2.1 Malzemeler

2.1.1 imento

almada Adana imento San.ve Tic.A..tarafndan retilen Cem I 42,5R, Cem II/B-S
42,5R ve Cem III A 42,5N imentolar kullanlmtr.Cem II/B-S 42,5 R imentosu
ktlece yaklak % 2,5 kalker ve %31 cruf olmak zere toplam % 33,5 ve Cem IIIA
42,5N imentosuda ktlece yaklak % 4,5 kalker ve % 51 cruf olmak zere toplam
%55,5 katk maddesi ihtiva etmektedir.imentolarn zellikleri Tablo1.de
verilmektedir.

Tablo1. Cem I 42,5R, Cem II/B-S 42,5 R ve Cem III A 42,5 N tipi imentolarn
zellikleri

zellik Cem I 42,5R Cem II/B-S 42,5R Cem III A 42,5N
znmeyen Kalnt(%) 0,24 0,50 0,38
SO3(%) 2,56 2,47 1,83
MgO 1,68 3,48 4,22
Kzdrma Kayb(%) 2,85 2,08 2,25
zgl Arlk(gr/cm) 3,10 3,02 2,97
zgl Yzey(cm/gr) 3230 4660 4690

2.1.2 Akkanlatrc

Cem III A 42,5 N tipi imentoyla yaplan deneylerde cruf katkl imentolarla iyi
performans sergileyen ve kimyasal ieriinde Naftalin Slfonatn arlkl olarak yer
ald sper akkanlatrc ve dier iki tip imentoyla yaplan deneylerde ise kimyasal
ieriinde Lignin Slfonatn arlkl olarak yer ald sper akkanlatrc katk
maddesi imento arlnn %1,2 orannda karm suyuna ilave edilerek beton
karmna katlmtr.Kendiliinden Yerleen ve Skan Betonlarda ise sentetik
polimer esasl hiper akkanlatrc katk imento arlnn %1,2 orannda karm
suyuna ilave edilerek kullanlmtr.

2.1.3 Agrega

Normal betonlarda maksimum dane ap 22 mm. olan 4 eit krma ta agregas ve
Kendiliinden Yerleen ve Skan Betonlarda ise maksimum dane ap 15mm.olan 3
eit krmata agregas kullanlmtr. Agregalara ait zgl arlk ve su emme deerleri
Tablo2.de verilmektedir.


450


Tablo2.Agregalara ait zgl arlk ve su emme deerleri

Agrega Tr zgl arl(gr/cm) Su emme kapasitesi(%)
0-2 mm.Krma kum 2,65 2,20
0-4 mm.Krma kum 2,65 2,20
4-15 mm.nce agrega 2,68 1,40
15-22 mm.ri agrega 2,70 1,20


2.1.4.Agrega karm miktarlar

Normal beton karmlarnda %27 orannda 0-2mm.krma kum, %22 orannda 0-4
mm.krma kum, %25 orannda 4-15mm.ince akl ve %26 orannda 15-22mm.iri akl
dalm seilmitir. Kendiliinden Yerleen ve Skan Betonlarda ise %24 orannda 0-
2 mm.krma kum,%36 orannda 0-4 mm.krma kum ve %40 orannda 4-15 mm.ince
akl kullanlmtr.


2.2 Yaplan Deneyler

2.2.1. farkl imento tipiyle (Cem I 42,5R, Cem II/B-S 42,5R ve Cem III A 42,5N),
5 farkl imento dozajnda (270 kg/m,280 kg/m, 290 kg/m, 300 kg/m, 310 kg/m),
imento arlnn %1,2 si miktarnda akkanlatrc kimyasal katk kullanarak ve 21
cm. sabit kme deeri hedeflenerek karm hesaplar yaplmtr. Karm miktarlar
Tablo3.de gsterilmektedir.

Tablo3.Beton Karm Oranlar

Deney
No
imento
Tr
Su/imento
Oran
imento
Mik.(kg/m)
Krma
kum(kg/m)
Krma
akl(kg/m)
Akkanlatrc
Kim.katk(kg/m)
1. CemI 42,5R 0,74 270 920 957 3,24
2. CemI 42,5R 0,71 280 917 954 3,36
3. CemI 42,5R 0,68 290 915 952 3,48
4. CemI
42,5R
0,66 300 909 946 3,6
5. CemI 42,5R 0,64 310 904 941 3,72
6. CemII/BS
42,5 R
0,74 270 920 957 3,24
7. CemII/BS
42,5 R
0,71 280 917 954 3,36
8. CemII/BS
42,5 R
0,68 290 915 952 3,48
9. CemII/BS
42,5 R
0,66 300 909 946 3,6
10. CemII/BS
42,5 R
0,64 310 904 941 3,72
11. CemIIIA
42,5 N
0,72 270 927 965 3,24
12. CemIIIA
42,5 N
0,69 280 924 961 3,36
13. CemIIIA 0,67 290 918 955 3,48
451
42,5 N
14. CemIIIA
42,5 N
0,65 300 913 950 3,6
15. CemIIIA
42,5 N
0,62 310 913 949 3,72

2.2.2.Kendiliinden Yerleen ve Skan Beton Deneylerinde de Cem I A 42,5 R tipi
imentoyla yaplm 500kg/m imento dozajl ve Cem IIIA 42,5N tipi imentoyla
yaplm 450 kg/m imento dozajl iki deneme imento arlnn %1,2 si miktarnda
hiper akkanlatrc kimyasal katk katlarak ve su/imento oran 0,40 seilerek karm
hesaplar yaplmtr. Karm miktarlar Tablo4.de gsterilmektedir.

Tablo4.Kendiliinden Yerleen ve Skan Beton karm Oranlar

Deney
No
imento
Tr
Su/imento
Oran
imento
Mik.
(kg/m)
Krma
Kum
(kg/m)
Krma
akl
(kg/m3)
Akkanlatrc
Kim.katk
(kg/m)
Yayl
ma
(cm.)
16 CemI
42,5R
0,40 500 1001 668 6 65
17 CemIIIA
42,5 N
0,40 450 1061 707 5,4 71




2.2.3. 28.gnn doldurmu 3 farkl tip imentoyla retilmi 300 kg/m3 imento
dozajl numuneler ve Kendiliinden Skan ve yerleen beton numuneleri zerinde
ASTM C 1202ye gre klor geirimlilikleri ve TS EN 12390-8 e gre su ileme
derinliklerinin tayini karlatrmalar yaplmtr. ASTM C 1202 standardna gre
yaplan deneyde beton numunesi, vakum altnda suya doygun hale getirildikten sonra
bir tarafnda %3lk NaCl dier tarafnda 0,3M NaOH zeltileri bulunan hcreler
arasna yerletirilerek 60V dorusal akm potansiyeli altnda alt saat boyunca en az
yarm saatte bir akm okumalar yaplmtr. Zamana bal olarak izilen akm erisinin
altndaki alan hesaplanm ve toplam geen akm miktar (Coulomb) belirlenmitir.
Basnl su geirimlilii deneyinde ise etv kurusu haline getirilen numuneler 48 saat 1
atmosfer, 24 saat 3 atmosfer ve 24 saat 7 atmosfer su basncna maruz braklm, deney
sonunda numuneler yarlarak numune ierisine giren suyun derinlii llmtr.(T
Yap Malzemesi Laboratuvar)

2.2.4. Elde edilen sonular basn mukavemetleri ile birlikte Tablo5.de ve Tablo6.da
gsterilmitir.

Tablo5. Basn mukavemetleri, hzl klor geirimlilii ve su ileme derinlikleri deney
sonular (28 gnlk numuneler zerinde)

Deney No 2 g.muk.
Mpa
7 g.muk
.Mpa
28 gnlk
muk.Mpa
Hzl klor
Geirimlilii
(Coulomb)
Su ileme
Derinlii
(mm.)
1. 12,9 18,7 25,3
2. 14,2 19,7 27,7
3. 14,9 21,5 28
4. 17,2 22,6 28,5 >15000 99
5. 17,3 24,4 31,6
452
6. 9,5 17,8 27,4
7. 9,7 18,2 28,5
8. 10,3 18,6 29,3
9. 10,5 19,5 30 9392 53
10. 10,7 22,8 33,5
11. 8,4 16,7 26,1
12. 9,4 17 26,9
13. 9,5 18,3 27,4
14. 9,7 18,8 29,4 2237 36
15. 10,3 19,4 32,2

Tablo6.Kendiliinden Yerleen Betonlar zerinde basn mukavemetleri, hzl klor
geirimlilii ve su ileme derinlikleri deney sonular (28 gnlk numuneler zerinde)

Deney No 2 g.muk.
Mpa
7 g.muk
.Mpa
28 gnlk
muk.Mpa
Hzl klor
Geirimlilii
(Coulomb)
Su ileme
Derinlii
(mm.)
16. 32,6 42,8 51 7872 52
17. 16,7 38,9 53,5 707 24


3.DENEY SONULARININ DEERLENDRLMES

3.1.Basn Dayanm

Tablo5.de Cem IIIA 42,5N tipi imentoyla retilmi 300kg./m dozajl rneklerin basn
mukavemetlerinin 2. ve 7. gn sonunda Cem I 42,5R ve Cem II/B-S 42,5R ile retilmi
rneklere gre bir miktar dk kald fakat 28.gn sonunda Cem II/B-S 42,5R ile
retilmi rnee ok yaklat, Cem I 42,5 R ile retilmi rnein basn mukavemet
sonucunu ise getii grlmektedir. Cem II/B-S 42,5 R ile retilmi rneklerin basn
mukavemet sonularnn 2. ve 7.gnlerde Cem I 42,5R ile retilmi beton sonularndan
geride kald fakat 28.gnde getii grlmektedir. Bu durumun da Cem II/B-S 42,5 R
tipi imentonun ieriindeki % 31 nispetindeki cruftan kaynakland bilinmektedir.
Tablo6.da da Kendiliinden Yerleen betonlar zerindeki basn mukavemet sonular
incelendiinde Cem IIIA 42,5N ile retilmi rneklerin 2.ve 7. gndeki basn
mukavemet sonularnn Cem I 42,5Rli rneklere gre geride kald fakat 28.gn
sonunda getii grlmektedir. Yine buradan da tlm granle yksek frn
crufunun aktivasyonunun 28.gnde ve daha sonrasnda devam ettii rneklerin
mukavemet artlarna baklarak sylenebilir.

3.2.Hzl Klor Geirimlilii

Tablo 5.de ve Tablo 6.da da grld gibi tlm granle yksek frn crufu
ihtiva eden Cem IIIA 42,5N ile retilmi rneklerin klor geirimlilik deerlerinde Cem I
ve Cem IIli rneklere gre nemli azalmalar elde edilmitir. tlm granle yksek
frn crufunun zamanla artan puzolanik reaksiyonuyla birlikte klor geirimlilikleri de
nemli miktarda azalaca sylenebilir.

3.3.Basn Altnda Su leme Derinlii Tayini

453
Cem I ve Cem IIli rneklerin geirimlilik derinlikleri Cem IIIl rneklere gre daha
yksek kmtr. Bu durum su/imento orannn bir miktar daha dk olmas ve Cem
IIIl rneklerin tme inceliinin dierlerine gre yksek olmasyla aklanabilir.

4. BETON MALYETLERNN KARILATIRILMASI


4, 9, 14, 16 ve 17 nolu beton karm rneklerimizin hammadde maliyetleri, 28 gnlk
dayanm deerleri ve 1 MPa dayanm deerinin ka Yeni Trk Lirasna mal olduu
Tablo7.de ve Tablo8.de gsterilmektedir.

Tablo 7. Cem I 42,5R, Cem II/B-S 42,5R ve Cem IIIA 42,5N tipi imentolarla
retilmi betonlarn hammadde maliyetleri ve maliyet mukavemet ilikisi

DENEY NO Hammadde
Maliyeti (YTL/m)
28 Gnlk Basn
Mukavemeti(MPa)
1 MPa fiyat
(YTL)
4 50,95 28,5 1,79
9 48,25 30 1,61
14 46,91 29,4 1,60

Tablo 8. Cem I 42,5R ve Cem IIIA 42,5N tipi imentolarla retilmi Kendiliinden
Yerleen ve Skan betonlarn hammadde maliyetleri ve maliyet mukavemet ilikisi

DENEY NO imento Dozu Hammadde
Maliyeti
(YTL/m)
28 Gnlk Basn
Mukavemeti(Mpa)
1 Mpa fiyat
(YTL)
16 500 84,63 51 1,66
17 450 70,57 53,5 1,32

Tablo7. ve Tablo8.de de grlecei zere tlm granle yksek frn cruf katkl
Cem III A 42,5 N tipi imentolarla retilmi gerek 300 kg/m dozajl ve gerekse
Kendiliinden Yerleen ve Skan beton numunelerinin 28 gnlk dayanm deerleri
dier rneklere gre denk ve daha fazla, maliyetlerinin ise daha dk olduu
grlmektedir. zellikle Kendiliinden Yerleen ve Skan betonlarda m3te 50 kg.
daha dk imento kullanmna ramen daha fazla yaylma etkisi ve 28.gn sonunda
daha yksek mukavemet deerleriyle karlalmtr.

Tablo9.Deneylerde kullanlan imento tiplerine gre klinker miktarlar ve CEM III tipi
imentoya gre miktar farklar

DENEY
NO
imento
Tipi
imento
Miktar
kg/m
Klinker
Kullanm
%si
Klinker
Miktar
Kg/m
CEM IIIe
Gre Fark
4 CEM I 42.5R 300 97 291 157,5
9 CEM II/B-S42.5R 300 66,5 199,5 66
14 CEM III/A 42.5N 300 44,5 133,5 0
16 CEM I 42.5R 500 97 485 285
17 CEM III/A 42.5N 450 44,5 200 0

454
Tablo9.da grlecei zere beton retiminde CEM III tipi imento kullanlmas,
imento retim maliyetlerinde en nemli kalem olan klinker kullanmn nemli
miktarda azaltmaktadr. CEM III/A 42.5 N tipi imento ile yaplan 14 ve 17 no.lu
karmlarda dier imento tipleri ile yaplan 4,9 ve 16 no.lu karmlara gre 66 kg/m
ila 285kg/m arasnda daha az klinker kullanmna olanak salamtr. Bu durum retici
ve tketici ynnden imento ve beton maliyetlerinde tasarruf iermektedir.

5.SONULAR

1. Hzl klor geirimlilii ve basnl su geirimlilii deneylerinde imento cinsinin
etkili olduu ve Cem III tipi imentolu rneklerin Cem I ve Cem IIli rneklere gre
ok daha dk geirimlilie sahip olduu sonucu grlmektedir. Drabilitenin
vazgeilmez artlarndan biri olan geirimsizlik asndan cruflu imentoyla yaplan
betonlarn elik donaty korumada ok nemli bir grev stlendii sylenebilir.
2.tlm granle yksek frn crufu ihtiva eden Cem III tipi imentolarla yaplan
rneklerin basn mukavemetleri incelendiinde 2. ve 7. gndeki deerlerin dier
imento tipleriyle yaplan rneklere gre bir miktar daha dk, fakat 28.gn
deerlerinin ise denk ve/veya daha yksek olduu sonucuna varlmtr.
3.28 gn sonra elde edilen basn mukavemet deerlerine gre yaplan birim maliyet
almasnda Cem III tipi imentoyla yaplan rneklerin Cem I tipi imentoyla yaplan
rneklere gre % 11 daha ekonomik olduu, Kendiliinden yerleen ve Skan beton
rneklerinde ise bu farkn %21e kadar ykseldii grlmektedir.
4.Kresel snmann dnyamz tehdit ettii gnmzde 1 ton klinker retiminin
atmosfere 1 ton karbondioksit gaz vermek anlamna geldii dnlrse demir-elik
sanayinin atk malzemesi olan crufla yaplacak imentolar hava kirliliinin ve emisyon
deerlerinin azalmasnda nemli bir katk salayacak, imento retiminde tasarruf
edilen klinker miktar kadar karbondioksit k azalacaktr.


TEEKKR: Bu almaya verdii destek ve katklarndan dolay T..M.B. AR-GE
Direktr Sn.Prof.Dr.Asm YENOBALI, AR-GE Laboratuar Mdr Sn.Tomris
ERTN ve .T.. Yap Malzemeleri Ana Bilim Dal Aratrma Grevlisi Sn..Anl
DOANa teekkr ederiz.


KAYNAKLAR

1.Higgins, Uron(1991) Concrete, September/October 1991,Volume 25,No.6

2.Ludwig,U.(1980) Durability of cement mortars and concrete,Durability of Building
Materials and Components,ASTM STP 691,pp.269-281

3.Bakker (1982) La durabilite des betons de ciment de haut-fourneau, Silicates
Industriels,pp.91-95



455
Yksek Scaklk Uygulama Sresinin Har zelliklerine Etkisi


lker Bekir Topu, Abdullah Demir
Eskiehir Osmangazi niversitesi, naat Mhendislii Blm, Eskiehir, Trkiye
Tel: 0 222 2392750/3217, 0 222 2392750/3118
E-Posta:ilkerbt@ogu.edu.tr, a_demir@ogu.edu.tr



z

Yangn veya yksek scaklk etkisinde kalan beton ve bileenlerinin yaplarnda
deiimler meydana gelmektedir. Performans asndan yksek scaklk sonras
betonlarn mekanik ve fiziksel zeliklerinde meydana gelebilecek deiimler olduka
nem tamaktadr. Bu alma kapsamnda sl ilem safhasnda yksek scaklk
etkisinde kalan har numunelerinin fiziksel ve mekanik zeliklerindeki deiimler ile
bunlara yksek scaklk uygulama srelerinin etkisi aratrlmtr. Bu alma numune
retimi, kr, yksek scakla braklma, soutma, fiziksel ve mekanik deneyler olmak
zere be aamada gerekletirilmitir. CEM II/B-M (P-L) 32.5 R ve CEM I 42.5 R
imentolar ile 40x40x160 mm boyutlarnda har numuneleri retilmitir. TS EN 196-
1`e uygun retilen har numuneleri 28. gne kadar 202 C scaklktaki kirece doygun
suda bekletilmi ve sonrasnda yksek scaklk frnnda ortalama olarak 6
o
C/dak.
stma hzyla yksek scaklk etkisine braklmlardr. Farkl yksek scaklk uygulama
srelerinin, harcn fiziksel ve mekanik zeliklerine etkilerini aratrmak iin hazrlanan
har numuneleri 1, 3 ve 5 saat olmak zere farkl srede srasyla 150, 300, 400, 600
ve 900
o
C scaklklarnda yksek scaklk etkisinde kalmlardr. Soutma ilemi havada
ve suda olmak zere iki grupta gerekletirilmitir. Oda scaklna kadar soutulan
numunelerde, birim arlk, ultrases hz, dinamik elastisite modl, klcal su emme
katsays, arlka su emme, eilme ve basn dayanm deerleri belirlenmitir. Arta
kalan dayanmlara 1-3 saat uygulanan yksek scakln nemli etkisinin olduu,
uygulama sresinin artmasyla etkinin azald, bu nedenle meydana gelen byk
dayanm azalmalarnn ilk iki saat ierisinde gerekletii sonucu ortaya kmtr.

Anahtar Szckler: imento, Har, Fiziksel ve mekanik zelikler, Yksek scaklk.


Giri

Beton bir ok yap malzemesine kyasla yksek scaklk ve yangn etkisine kar daha
dayankl bir malzemedir. Yksek scaklk altndaki beton belirli bir sre iin nemli bir
zarar grmez, zehirleyici gaz ve duman karmaz (Baradan ve di., 2002). Ayrca
betonarme yaplarda, termik iletkenlik katsaysnn olduka dk olmas nedeniyle,
beton donat eliini yksek scakla kar korur. Ancak bu dayankllk snrl sreler
ve belirli scaklk dereceleri iin geerlidir. Bu snr deerlerin almas durumunda
betonda atlama ve paralar halinde kabuk atma gzlenirken, aderansta da nemli
kayplar oluur (Baradan ve di., 2002; Lie and Irwin, 1993; Noumowe et.al., 1994;
Khoury, 1992).
456
Yaplan almalar sonucu yksek scaklklarn hidrate imento hamuruna etkisi,
hamurun hidratasyon derecesi ile nem ieriine bal olduu ortaya kmtr. Artan
scaklkla birlikte hidrate imento hamuru iindeki serbest su, kapiler su ve jel suyu
ortamdan ayrlmaktadr. Hzl soumaya braklan dk geirimlilie sahip hamurda
yzeysel kapak atma olay meydana gelebilmektedir. imento hamurunda scaklk 300
o
Cye ulatnda CSH ara yzeylerindeki su ve CSH ile slfoalminattan gelen
kimyasal ba suyunun bir blm kaybedilir (Mehta and Monterio, 1997). Mikro
atlaklar nce yaklak 300
o
Cde Ca(OH)
2
in topland blgelerde ve daha sonra
hidrate olmam tanelerin bulunduu blgede (~400
o
C) grlr. Scakln 400 ile 600
o
C arasnda olmas halinde, sertlemi imento hamurunda bir dizi tepkimeler
balayabilir. Bu tepkimeler boluk sisteminin tamamen kurumas ile balar, bunu
hidratasyon rnlerinin ayrmas ve CSH jellerinin paralanmas izler (Lin et.al., 1996).
Drt yz derecenin zerindeki scaklklardan ani olarak su ile soutulma sonras
rneklerin paralanmasnn nedeni, zlen Ca(OH)
2
in ortamdaki nem ile tekrar
hidrate olmasyla hacminde % 44lk bir art meydana gelmesidir (Dias et.al., 1990;
Shoaib et.al., 2001). Yangn sndrmek iin sklan su, oluan CaOin tekrar
Ca(OH)
2
e dnmesini hzlandrarak zararn mertebesini arttrmaktadr. Ca(OH)
2
in
ortaya kard bu zararl etki uucu kl veya yksek frn crufu gibi mineral katklar
kullanlarak ortadan kaldrlabilir. nk, bu katklar Ca(OH)
2
ile puzolanik reaksiyona
girerek, ek CSH yap oluturmakta ve Ca(OH)
2
in tketilmesini salamaktadr (Sarshar
and Khoury, 1993; Topu ve Demir, 2005).

retilen betonun yksek scaklklarda yksek performans gstermesi iin uygun agrega
seimi ok nemlidir. Agrega tipi, porozitesi ve mineralojisi yksek scaklk etkisinde
kalan betonun davran zerinde nemli bir etki yapar (Topu ve Demir, 2006). Yaygn
olarak kullanlan agregalarn bir ou belirli scaklklarda stldnda fiziksel olarak
bozulur. rnein, kumlarn byk ounluunu oluturan kuvartz 570 Cde polimorfik
bir deiime urar, kire ta ve bazalt agregalar 650 C'ye kadar stldnda kalc
termal genlemeler gsterir. Karbonat kkenli agregalar 700 C'nin zerindeki
scaklklarda CaO ve CO
2
e ayrr. Artan scaklklarda agregada grlen btn bu
kimyasal ve fiziksel deiiklikler betonda nemli sorunlar yaratr (Topu and Demir,
2007a; Topu and Demir, 2007b).

Baz deneysel almalarda yksek scakln etkisinde kalan betonun renginde nemli
deiiklikler meydana geldii, bu deiikliin zellikle silisli nehir agregalar ile
retilen betonlarda belirgin olarak grld, rnein renk, pembe veya krmz ise
scakln 300-600 Cye, gri ise 600-900 Cye ykselmi olduu nceki almalarda
ifade edilmitir. Yzer ve arkadalar Munsell renk dizgesi kullanlarak yaplan
deneysel almalarnda yksek scakln silis duman katkl ve katksz harlara olan
etkilerini aratrm, harlarn maruz brakld her scaklk iin yzey rengi ve basn
dayanmlarn belirlemi, rengin tr bileeni ile basn dayanm arasnda bir iliki
kurulabilecei sonucunu ortaya koymulardr ( Yzer et.al., 2004).

Bu almada farkl imento tipleri kullanlarak retilen har numunelerinde yksek
scaklk sonras meydana gelen fiziksel ve mekanik zeliklerindeki deiimler
incelenmitir. Har retiminde kullanlan agrega ayn olmas nedeniyle ortaya kan
fakllklar farkl imento hamurlarnn yksek scaklk sonras deiimlerine baldr.
Ama deneyler sonucu ortaya kan farkllklar, imento tipi, farkl yksek scaklk
uygulama srelerini ve soutma ekli gz nnde bulundurarak ortaya koymak ve kendi
aralarnda bir deerlendirme sunmaktr.
457
Deneysel alma

alma, numune retimi, kr, scaklk etkisi, soutma sreci, fiziksel ve mekanik
deneyler olmak zere be aamada gerekletirilmitir.

Kullanlan Malzemeler

almada CEM I 42.5 R ve CEM II/B-M (P-L) 32.5 R olmak zere iki farkl imento
tipi kullanlmtr. Bu imentolara ait zelikler Tablo 1de verilmitir. Har retiminde
Standart CEN kumu ile karm suyu olarak slfat ierii 5.8 mg/lt, sertlii 3.9 mg/lt ve
pH 6.3 olan Eskiehir ebeke suyu kullanlmtr.

Tablo 1. Kullanlan imentolarn kimyasal, fiziksel ve mekanik zelikleri.

imento Tipi
zelik
CEM I 42.5 R CEM II/B-M (P-L) 32.5 R
SiO
2
20.74 30.88
Al
2
O
3
5.68 8.01
Fe
2
O
3
4.12 3.57
CaO 63.70 47.78
MgO 1.22 1.30
Na
2
O 0.17 0.12
K
2
O 0.53 1.33
SO
3
2.29 1.67
Cl 0.019 0.011
Kzdrma kayb 1.34 6.20
znmeyen Kalnt 0.57 0.27
Serbest Kire 1.29 1.31
zgl arlk 3.14 2.85
zgl yzey, cm
2
/gr 3450 3580
28 Gn. Basn Day. (MPa) 48.5 36.1
Eilme Dayanm (MPa) 8.37 5.5
Dinamik Elastisite Modl (GPa) 35.6 30.9


retim Yntemi ve Yaplan Deneyler

TS EN 196-1e uygun olarak retilen 40x40x160 mm boyutlu har numuneler 24 saat
sonra kalptan karlm, 28. gne kadar 202 C scaklktaki kirece doygun suda
saklanmtr. Karmlar imentonun tipine, yksek scakla braklma srelerine ve
soutma ekillerine gre isimlendirilmitir. Havada soutulanlar (HS), suda
soutulanlar ise (SS) olarak kodlandktan sonra parantez iinde yksek scaklk
uygulama sreleri belirtilerek retildii imentonun 28 gnlk basn dayanm bu
gruplarn sonuna konularak toplam on iki ana grup oluturulmutur. rnein CEM II/B-
M (P-L) 32.5 R imentosu ile retilip 1 saat yksek scaklk etkisinde kalan ve
sonrasnda suda soutulan grubun isimlendirilmesi SS(1) 32.5 eklinde iken; CEM I
42.5 R imentosu ile retilen, yksek scaklk uygulama sresi 5 saat olan ve havada
soutulan grubun isimlendirilmesi HS(5) 42.5 eklinde yaplmtr.

458
Istma ve soutma sreci, numunelerin yksz olarak istenilen scaklk derecesine kadar
stlmas ve oda scaklna kadar soutulduktan sonra kontrol deneylerinin yaplmas
prensibine gre planlanmtr. 28. gnde sudan karlan numuneler nce etvde
(1005 C) 48 saat bekletilmi, daha sonra her gruptan er adet numune TS EN 1363-
1e gre snma hz 6 C/dak. olan frnda 150, 300, 400, 600 ve 900 C scaklklara
kadar stlmtr. Bu scaklklarda yksek scaklk uygulama sreleri tm gruplar iin 1,
3 ve 5 saat olmak zere farkl srede yaplmtr. Soutma, havada yava ve suda
hzl olmak zere iki grupta gerekletirilmitir. Havada soutma, frnn arabal rafnn
dar kartlarak laboratuvar scaklna kadar yavaa soutma ile salanmtr. Suda
soutmada ise numuneler, iinde oda scaklnda durgun su bulunan deney kaplarna
konulmu, kap iindeki su sndka bir dier kaba geirilerek hzl bir ekilde
soutulmutur. Bu ilemler farkl scaklk uygulama srelerinden sonra tekrarlanmtr.


Deney Sonularnn rdelenmesi

Har numunelerinin 28. gnn sonunda birim arlklar, ultrases gei hzlar, klcal su
emme katsaylar, arlka su emme yzdeleri, dinamik elastisite modlleri, eilme
dayanmlar ve basn dayanmlar hesaplanmtr. Hesaplanan bu deerler kontrol
deerleri olarak kabul edilmitir. Farkl yksek scaklk ve bu scaklklarda farkl
uygulama sreleri ile birlikte yksek scaklk sonras hesaplanan deerler ile kontrol
deerlerinin karlatrld sonular aadaki ekillerde gsterilmitir.

1600
1700
1800
1900
2000
2100
2200
2300
2400
20 C 150 C 300 C 400 C 600 C 900 C
Scaklk,
0
C
B
i
r
i
m

A

r
l

k
,

k
g
/
m
3




.
HS(1) 42.5 SS(1) 42.5 HS(3) 42.5
SS(3) 42.5 HS(5) 42.5 SS(5) 42.5
HS(1) 32.5 SS(1) 32.5 HS(3) 32.5
SS(3) 32.5 HS(5) 32.5 SS(5) 32.5

ekil 1. Har numunelerinin birim arlk-scaklk ilikisi.

Har numunelerinin birim arlk sonular ekil 1de verilmitir. Kontrol yani 20
o
Cdeki (normal laboratuvar ortam scakl) birim arlk deerleri 2200 kg/m
3

deerinin altndadr. En yksek birim arlk deerlerini HS ve SS 42.5 gruplar
vermitir. Artan scaklklarla birim arlk deerlerinde dler grlmtr. zellikle
600
o
C ve 900
o
Cde birim arlk deerleri farkl yksek scaklk uygulama sresi etkisi
altnda kalan SS(3) 42.5 ve HS(5) 42.5 gruplar dndaki tm gruplarda 2000 kg/m
3

deerinin altna dmtr. HS ve SS 42.5 gruplar HS ve SS 32.5 gruplarndan daha
yksek birim arlk deerlerine sahiptir. Yksek scaklk uygulama sreleri dikkate
alndnda havada ve suda soutma ekillerine gre birim arlk deerlerindeki
dler arasnda ok byk farkllklar bulunmamaktadr.
459
0
1
2
3
4
5
6
20 C 150 C 300 C 400 C 600 C 900 C
Scaklk,
0
C
U
l
t
r
a
s
e
s

G
e

,

k
m
/
s
n




.
HS(1) 42.5 SS(1) 42.5 HS(3) 42.5
SS(3) 42.5 HS(5) 42.5 SS(5) 42.5
HS(1) 32.5 SS(1) 32.5 HS(3) 32.5
SS(3) 32.5 HS(5) 32.5 SS(5) 32.5

ekil 2. Har numunelerinin ultrases gei hz-scaklk ilikisi.

Ultrases gei sresi ile belirlenen ultrases hz deerlerinin artan scaklklarda
gruplarda meydana gelen deiimi ekil 2de gsterilmitir. ekilden de grlecei
zere artan scaklklarla tm gruplarnn ultrases hznda dler gereklemitir. Farkl
yksek scaklk uygulama srelerinin HS ve SS gruplarndaki ultrases hzlarndaki
dlerde ayrtedici zellii grlmemektedir. te yandan 600
o
Cde en yksek
ultrases hz 2.85 km/sn deeriyle SS(1) 42.5 grubuna aittir. Bu scaklkta yksek
scakla braklma srelerinden daha ok suda soutma eklinin ultrases hz
deerlerinde daha az dlere neden olduu grlmtr. Scaklk artyla ultrases hz
deerlerinin d gstermesinin nedeni, har numunelerinin artan scakla gzenekli
yaplarnn bymesi ve yaplarndaki sularn buharlaarak meydana gelen ktle kayb
ile ilave boluklu yaplarn olumasdr. Suda soutma ile ultrases hz deerlerinin
dier numunelere gre yksek olmas yaplarndaki boluklarn soutma esnasnda
kullanlan bir miktar su ile dolmas sonucu olutuu dncesi ortaya kmtr.

0
25
50
75
100
125
150
175
200
20 C 150 C 300 C 400 C 600 C 900 C
Scaklk,
0
C
K

l
c
a
l

S
u

E
m
m
e
,

(
c
m
2
/
s
n
)
*
1
0
-
6

.
HS(1) 42.5 SS(1) 42.5 HS(3) 42.5
SS(3) 42.5 HS(5) 42.5 SS(5) 42.5
HS(1) 32.5 SS(1) 32.5 HS(3) 32.5
SS(3) 32.5 HS(5) 32.5 SS(5) 32.5


ekil 3. Har numunelerinin klcallk katsays-scaklk ilikisi.

Har numuneleri zerinde yaplan klcal su emme deneyi sonularndan elde edilen
klcallk katsaylar ekil 3te verilmitir. 20, 150, 300 C scaklklarnda, harlarn
460
klcal su emme katsaylarnda nemli deiiklik olmamtr. Farkl yksek scaklk
uygulama srelerinde kalan gruplarn klcal su emme katsaylar birbirinden ok fazla
farkllk gstermemitir. HS gruplarnn klcal su emme miktarlar SS gruplarndan daha
fazla olmutur. zellikle 300
o
Cden sonraki scaklklarda bu durum belirgin bir ekilde
ortaya kmaktadr. HS gruplarnn ierisinde klcal su emme miktarlarna bal olarak
klcallk katsays en yksek HS 32.5 grubunda grlmektedir. Gruplar imento
dayanm snflarna gre karlatrldnda dayanm snf yksek olan HS ve SS 42.5
gruplarnn artan yksek scaklklarda daha dk klcallk katsaysna sahip olduklar
grlmtr Buradan ortaya kan bir sonu ise dk dayanm snfna sahip
imentolarn artan yksek scaklklarda yaplarndaki gzenek yaplarnn byd ve
bylece boluk miktarnn arttdr. Tm gruplarn klcal su emme katsaylar 900
Cde yaklak 500 kat artmtr.

0
5
10
15
20
20 C 150 C 300 C 400 C 600 C 900 C
Scaklk,
0
C
A

r
l

a

S
u

E
m
m
e
,

%




.
HS(1) 42.5 SS(1) 42.5 HS(3) 42.5
SS(3) 42.5 HS(5) 42.5 SS(5) 42.5
HS(1) 32.5 SS(1) 32.5 HS(3) 32.5
SS(3) 32.5 HS(5) 32.5 SS(5) 32.5

ekil 4. Har numunelerinin arlka su emme-scaklk ilikisi.

Arlka su emme deerleri ve scaklk ilikisi ekil 4te gsterilmitir. Klcal su
emmede olduu gibi artlar 300
o
Cden sonra belirginlemitir. zellikle HS
gruplarnda grlen bu art SS gruplarnn yaklak olarak 2 kat kadardr. 300 ve 400
o
Cde, yksek scaklk uygulama sreleri arttka arlka su emme yzdelerinde artan
bir durum gzlenmitir. 900
o
Cde bu durum sz konusu deildir. Dayanm snflar
olarak incelendiinde 600
o
Cde SS(3) 42.5 grubu en dk, 900
o
Cde HS(1) 32.5
grubu en yksek arlka su emme deerlerine sahiptirler.

ekil 5te ultrases hz ve scaklk sonras birim arlk sonular kullanlarak
hesaplanan bal dinamik elastisite modl deerleri yer almaktadr. Artan scaklklarda
dinamik elastisite modl deerleri dmtr. Bu dlerde yksek scaklk
uygulama sreleri gz nnde bulundurulduunda, tm gruplarda farkl yksek
scaklk uygulama sresinde meydana gelen kayplarn ayn oranlarda olduu
grlmtr. Soutma trne gre HS gruplarnn dinamik elastisite modl
deerlerindeki azalmalar SS gruplarndan daha azdr. 300
o
C sonras hesaplanan
dinamik elastisite modl deerlerinde balangca gre % 50 ve zerinde kayplar tm
gruplarda grlmtr. Bu kayplar 600
o
Cde SS gruplarnda % 90, HS gruplarnda %
70; 900
o
Cde ise tm gruplarda % 95dir. imento tipine gre dayanm snf dk
olan imento tipi ile retilen HS ve SS 32.5 gruplarnn dinamik elastisite modl
sonular tm scaklklarda dier gruplardan daha dktr.
461
0
20
40
60
80
100
120
140
20 C 150 C 300 C 400 C 600 C 900 C
Scaklk,
0
C
B
a

l

D
i
n
.

E
l
a
s
.

M
o
d

,

%



.
HS(1) 42.5 SS(1) 42.5 HS(3) 42.5
SS(3) 42.5 HS(5) 42.5 SS(5) 42.5
HS(1) 32.5 SS(1) 32.5 HS(3) 32.5
SS(3) 32.5 HS(5) 32.5 SS(5) 32.5

ekil 5. Har numunelerinin dinamik elastisite modl-scaklk ilikisi.

Har numunelerinin zerinde yaplan eilme deneyi sonularndan elde edilen eilme
dayanmlar ekil 6da grld gibi artan scaklklarla azalma gstermitir. 150
o
Cde baz gruplarn eilme dayanmlarnda iyilemeler grlmtr. Farkl yksek
scaklk uygulama srelerinde HS gruplarnn eilme dayanmlarnn tm scaklklarda
SS gruplarndan daha iyi olduu saptanmtr. Eilme dayanmlarndaki azalmalar 300
o
Cde HS gruplar iin % 10 iken, SS gruplarnda % 40dr. 600
o
Cde HS ve SS
gruplarnn eilme dayanm kayplar % 80 gibi byk bir orana kmtr. 900
o
Cde
eilme dayanm belirlenememitir.
0
20
40
60
80
100
120
140
20 C 150 C 300 C 400 C 600 C 900 C
Scaklk,
0
C
B
a

l

E

i
l
m
e

D
a
y
a
n

,

%



.
HS(1) 42.5 SS(1) 42.5 HS(3) 42.5
SS(3) 42.5 HS(5) 42.5 SS(5) 42.5
HS(1) 32.5 SS(1) 32.5 HS(3) 32.5
SS(3) 32.5 HS(5) 32.5 SS(5) 32.5

ekil 6. Har numunelerinin eilme dayanm-scaklk ilikisi.

ekil 7de farkl scaklklar sonras elde edilen basn dayanmlar sonular verilmitir.
Basn dayanmlarnn kontrol gruplarna gre karlatrld ekilde 400
o
Cye kadar
basn dayanmlarnda kayp % 20 oranndadr. 600
o
Cde ise HS gruplar iin kayp
yaklak % 50 iken, SS gruplarnda bu oran % 55-60 arasndadr. 900
o
Cde kayplar
tm gruplar iin % 90-95 arasndadr. Yani soutma ekline gre SS gruplarnda
grlen basn dayanm kayplar HS gruplarna gre daha fazladr. Farkl yksek
scaklk uygulama srelerinin tm gruplarda basn dayanmnda meydana getirdii
deiikliklerin benzer ekilde olduu grlmtr.
462
0
20
40
60
80
100
120
140
160
20 C 150 C 300 C 400 C 600 C 900 C
Scaklk,
0
C
B
a

l

B
a
s

D
a
y
a
n

,

%




.
HS(1) 42.5 SS(1) 42.5 HS(3) 42.5
SS(3) 42.5 HS(5) 42.5 SS(5) 42.5
HS(1) 32.5 SS(1) 32.5 HS(3) 32.5
SS(3) 32.5 HS(5) 32.5 SS(5) 32.5

ekil 7. Har numunelerinin basn dayanm-scaklk ilikisi.


Sonu

Farkl yksek scaklk uygulama srelerinin harcn mekanik ve fiziksel zeliklerinde
meydana getirdii deiiklikler benzerlik gstermektedir. Numunelerin arta kalan
dayanmlarna 1-3 saat uygulanan yksek scakln nemli etkisi vardr. Yksek
scaklk uygulama sresi artmas ile dayanmda meydana gelen azalmalar balangca
gre azalmaktadr. Bu nedenle yksek scaklk etkisiyle meydana gelen byk dayanm
azalmalar ilk iki saat ierisinde gerekletii sonucu ortaya kmtr. Yksek scaklk
sonras birim arlklarda har numunelerinin yaplarndaki serbest, hidrat ve klcal
sularn buharlamas ile dler grlmtr. Numunelerinin yksek scaklk sonras
yaplarnda meydana gelen boluklu yaplar ultrases hz deerlerinin dmesine neden
olmutur. Klcal su emme ve arlka su emme deneyi sonularna gre dk dayanm
snfna sahip imentolarn yksek scaklk sonras yaplarndaki gzeneklerin byd
ve bylece boluk miktarnn artt saptanmtr. Eilme, dinamik elastisite modl ve
basn dayanm sonularna gre CEM I 42.5 R imentosu ile retilen ve havada
soutulan har numunelerinin daha iyi sonular verdii grlmtr.



Kaynaklar

Baradan, B., H.Yazc ve H.n (2002) Betonarme Yaplarda Kalclk. Dokuz Eyll
niversitesi, Mhendislik Fakltesi Yaynlar, zmir, Trkiye.

Dias, W.P.S., G.A.Khoury and P.J.E.Sullivian (1990) Mechanical properties of
hardened cement paste exposed to temperature up to 700
o
C. ACI Materials Journal, V.
87, pp. 160-166.

Khoury, G.A. (1992) Compressive strength of concrete at high temperatures:
reassessment. Magazine of Concrete Research, Vol.44, No 161, pp. 291-309.

463
Lie, T.T. and R.J.Irwin (1993) Method to calculate the fire resistance of reinforced
concrete columns with rectangular cross section. ACI, Structural Journal, Jan.-Feb., pp
52-60.

Lin, W.M., T.D.Lin and L.J.Powers-Couche (1996) Microstructures of fire-damaged
concrete. ACI Materials Journal, V. 93, No. 3, pp. 199-2045.

Mehta, P.K. and P.J.M.Monterio (1997) Concrete-Microstructure, Properties and
Materials. Indian Concrete Institute, 548 p.

Noumowe, A.N., P.Clastres, G.Debicki, and M.Bolvin (1994) High temperature effect
on high performance concrete (700-600 C) strength and porosity. Proceedings Third
CANMET/ACI International Conference on Durability of Concrete, Ed. V.M. Malhotra,
pp. 157-172, Nice France.

Sarshar, R. and G.A.Khoury (1993) Material and environmental factors nfluencing the
compressive strength of unsealed cement paste and concrete at high temperatures.
Magazine of Concrete Research, Vol. 45, No.162, pp. 51-61.

Shoaib, M.M., S.A Ahmed and M.M.Balaha (2001) Effect of fire and cooling mode on
the properties of slag mortars. Cement and Concrete Research, Vol. 31, pp. 1533-1538.

Topu, .B. ve A.Demir (2005) Uucu kl katkl harlarda yksek scaklk etkisi.
6.Ulusal Beton Kongresi, TMMOB naat Mhendisleri Odas, MO stanbul ubesi,
stanbul, ss. 101-115.

Topu, .B. ve A.Demir (2006) Kiremit krkl betonlarda yksek scaklk etkisi. ACE
2006, 7th International Congress in Civil Engineering, Yldz Technical University,
stanbul, Turkey, Book of Abstracts, p. 456.

Topu, .B. and A.Demir (2007) Research of fire and high temperature effects on
concretes produced with waste crushed tile. ICSW 2007, The Twenty-Second
International Congerence on Solid Waste Technolgy and Management, Philadelphia,
USA.

Topu, .B. and A.Demir (2007) High temperature effect on mortars with different types
of cement. TMB, 3rd International Symposium Sustainability in Cement and
Concrete, stanbul, Turkey, pp. 717-726.

Trk Standardlar Enstits (2001) TS EN 1363-1 Yangna Dayankllk Deneyleri
Blm 1; Genel Kurallar. Ankara

Yzer, N., F.Akz and L.D.ztrk. (2004) Compressive strength-color change relation
in mortars at high temperature. Cement and Concrete Research, Vol. 34, No. 10, pp.
1803-1807.

464





465
Barit Agregasyla retilen Ar Bir Betonun zelikleri


Yasemin Akgn Ayegl Durmu
Ordu niversitesi Meslek Yksek Okulu,
naat Program, 52200 Ordu
Tel: 0452 233 48 65
E-posta: yakgun@ktu.edu.tr
Karadeniz Teknik niversitesi n. Mh.
Bl., 61080 Trabzon
Tel: 0462 377 22 84
E-posta: aysgld@hotmail.com

Ahmet Durmu
Karadeniz Teknik niversitesi n. Mh. Bl., 61080 Trabzon
Tel: 0462 377 26 59
E-posta: durmus@ktu.edu.tr



z

Ar betonlar gnmzde,baka kullanm alanlar da bulunmakla beraber, en yaygn
olarak radyoaktif tesislerde meydana gelen radyasyondan (zararl nlardan) korunmak
iin kullanlmaktadrlar. Bu betonlarn retiminde kullanlan ar agregalarn; seimi,
bileimlerinin belirlenmesi, retimleri ve yerine konulmalar geleneksel betonlara gre
olduka farkl ilemler ve zen gerektirmektedir. Bu betonlar zerinde gerekletirilen
incelemelerin ok snrl dzeyde olduu da bir gerektir.

Bu almann temel amac; Dou Karadeniz Blgesi doal ar agregalarndan biri olan
barit agregasyla retilen ar betonu, agrega petrografik yapsn da dikkate alarak,
geleneksel bir betonla karlatrmal olarak incelemektir. Bu amala ilk aamada
laboratuvarda farkl su/imento oranlaryla ( 0,30; 0,35; 0,40; 0,50; 0,55 ve 0,60 )
retilen birim ktleleri 3500kg/m
3
civarnda olan ar betonlarn kullanmyla
hazrlanan standart silindir numuneler zerinde gerekletirilen deneysel almalardan
elde edilen fiziksel ve mekanik zelikler geleneksel betonunkilerle karlatrlarak
irdelenmekte ve bu suretle betonun krlma mekanizmalarnn aklanmasna
allmaktadr.

Ar ve geleneksel betonlarn krlma mekanizmalarnn incelenmesi, krlmalarn
agrega petrografik yapsndan bamsz olmadn ve krlmalarn agrega dayanm
yetersizliinden ileri geldiini gstermektedir. Yap emniyeti iin dayanm kadar
snekliin de gerekli olduu dikkate alndnda ar betonlarn radyasyona kar
koruyucu beton perde ve arlk gerektiren zel yaplar hari dier yaplarda
kullanlmas pek uygun olmamaktadr.

Anahtar Szckler: Ar Beton, Geleneksel Beton, Krlma Mekanizmalar,
Davranlarn Karlatrmas.

466
Giri

Bilindii gibi, zerlerinde yeterli dzeyde inceleme yaplmam olduundan, dnyada,
zellikle Trkiyede ar betonlarn retim ve kullanmlar ok snrl durumdadr. Ar
betonlar, baka kullanm alanlar da bulunmakla beraber, bugn en ok radyasyon yayan
tesislerde meydana gelen tehlikeleri nlemek amacyla kullanlmaktadr. Cisimlerin
iine girebilme kabiliyeti yksek olan ntron nlar ile nlar tehlikelidir. Ntron
nlar atom arlklar kk olan elementler, nlar ise dorudan birim ktlesi
yksek olan malzeme tarafndan durdurulmaktadr. Bu suretle ar betonlar her iki na
kar iyi bir yaltm grevi yapmaktadr. Zira bu malzemenin iinde arlk itibari ile
%50 den fazla miktarda bulunan hidrojen ve oksijen gibi hafif atomlu cisimler ntron
nlarn pratik koullar altnda durdurmaya yeterli olmaktadr. Dier taraftan bu
betonun iinde bulunan ar agregalar da nlarnn gemesini engellemektedir. Bu
durum ar betonun radyasyondan korunmak iin ideal bir malzeme olduunu
gstermektedir (Durmu, Grsoy, 1997).

Ar beton retiminde yararlanlan zel agregalar genellikle barit (BaSO
4
), limonit
(2Fe
2
O
3
H
2
O) ve magnetit (Fe
3
O
4
) gibi demir cevheri olan doal agregalar ya da sanayi
artklar olan demir ve kurun paracklar gibi yapay agregalar olabilmektedir. Doal
ya da yapay ar agrega kullanmak suretiyle retilen bu betonlar teknik literatrde
birim ktleleri genellikle 3000kg/m
3
-4000kg/m
3
arasnda olan betonlar olarak
tanmlanmakla birlikte zgl ktleleri 7400kg/m
3
-7700kg/m
3
arasnda deien demir
paracklar yalnz ya da yukarda ad geen ar agregalarla beraber kullanlarak
retilen betonlarn birim ktleleri 6500kg/m
3
e, zgl ktleleri 11300kg/m
3
civarnda
olan kurun paracklar ile retilen betonlarn birim ktleleri ise 8000kg/m
3
-
9000kg/m
3
e kadar kabilmektedir. Ar betonlarn geleneksel betonlardan en nemli
fark da birim ktlelerinin, ar agrega ierdiklerinden dolay, geleneksel betonlara gre
ok daha byk olmasdr (Grsoy, 1997; Durmu, Grsoy, 2000).


Yaplan almann Kapsam ve Amac

Bilindii gibi betonlarn birim ktleleri arttka radyasyona kar koruyucu etkinlikleri
de o oranda artmaktadr. Geleneksel betonlarla radyasyona kar ayn derecede
korunabilmek iin koruyucu beton perde kalnlnn ar betonlarnkinden daha byk
olmas gerekmektedir. Dier bir deyile, ar betonlar ar agrega ierdiklerinden dolay
koruyucu beton perde kalnlnn minimuma indirgenmesine imkan vermektedir. Bu
husus bu betonlarn retimlerinin nemini ortaya koymaktadr. Daha nce de
belirtilmeye alld gibi bu betonlarda kullanlan ar agregalarn seimi,
bileimlerinin belirlenmesi, retimleri ve yerine konmalar geleneksel betonunkilerden
olduka farkl ilemleri gerektirdii gibi daha yksek bir zenin gsterilmesini de
zorunlu klmaktadr. Bu almada sz konusu farkllklarn belirlenmesi ve barit
agregas kullanlarak retilen ar betonun fiziksel ve mekanik zelikleri incelenerek
bunlar geleneksel betonunkilerle karlatrlmakta ve bylece ar betonun krlma
mekanizmasnn aklanmasna allmaktadr. Bu durum Dou Karadeniz Blgesi
Giresun ili, Dereli ilesi doal ar agregalarndan biri olan barit agregasyla retilen
ar betonun bileiminin optimum tasarm koullarnn belirlenmi olmas da yaplan bu
almann nemini ortaya koymaktadr.


467
Deney Program

ncelikle maksimum tane ap 16mm olarak snflandrlan ar ve geleneksel agregalar
zerinde gerekletirilen standart deneylere gre betonlarn retiminde kullanlan
agregalarn fiziksel zelikleri daha sonra retimlerinde kullanlan kayalardan alnan
75mm/150mm boyutlarndaki karot numunelerle de mekanik zelikleri ve KT Jeoloji
Mhendislii laboratuvarlarnda mevcut aygtlarla petrografik yaplar belirlenmitir.

Ar ve geleneksel betonlarn fiziksel ve mekanik zelikleri 150mm/300mm
boyutlarnda standart silindir numunelerle gerekletirilen deneylerle belirlenmitir. Bu
betonlarn s iletkenlikleri ise TS 388 ve TS 415 de nerilen plaka yntemiyle s
iletkenlik deneyleri standart silindir beton numunelerden kesilen 25mm kalnlndaki
deney numuneleri zerinde gerekletirilmitir. Beton numuneler dkmlerinden bir
gn sonra kalplarndan kartlarak 21 gn scakl 23
o
C 2
o
C olan kr havuzunda
daha sonra scakl 24
o
C 2
o
C ve bal nemi %65 %5 olan bir ortamda
saklanmlardr. Ar ve geleneksel betonlar 6 farkl su/imento (S/) orannda
retilerek eksenel basn deneyine tabi tutulmulardr. Numuneler deney annda 28
gnlkt.

Bilindii gibi beton bir numunenin krlmas ya agrega dayanm dklnden ya
agrega ertlemi imento hamuru aderansnn zayflndan ya da sertlemi imento
hamuru dayanmnn yetersizliinden meydana gelmektedir. Bu almaya konu olan
ar betonlarn krlma mekanizmasnn aklanmas ve geleneksel betonunkilerle
karlatrlmas amac ile ar ve geleneksel betonlarn imento hamuru fazlarnn
dayanm, agrega dayanm ve agrega- serlemi imento hamuru dayanmlar,
40x40x160 mm lik elik l kalplarla retilen prizmatik numuneler zerinde, eilme
deneyleri ve daha sonra eilmede krlan numune paralar zerinde de basn deneyleri
gerekletirilerek belirlenmitir (Pul, 1994).


Kullanlan Malzeme zelikleri

Betonlarn retiminde kullanlan barit doal ar agregas, kristal yapl olup tamamen
barit minerallerinden olumaktadr. Geleneksel agrega ise kod ad kalker olan kalsit
kristalleri ile %1 den az opak mineralleri iermektedir. retimlerde kullanlan her iki
betonun karmlarndaki agregalarn granlometrik bileimleri ortak tutulmutur. Yine
her iki betonda karakteristik basn dayanm 32,5 MPa olan K32,5 imentosu ile
betonlarn mekanik zeliklerinin iyiletirilmesi amacyla Sikament FF ticari adyla
pazarlanan sperakkanlatrc katk maddesi kullanlmtr. Betonlarn mutlak hacim
yntemiyle (TS 802) belirlenen bileimleri izelge 1 de, beton numunelere ilikin
boluk oran, poroziteler ve har/agrega oranlar ise izelge 2 de verilmektedir.


Deneysel Bulgular

Betonlarn retiminde kullanlan agregalarn fiziksel, mekanik zelikleri, betonlarn
fiziksel ve mekanik zelikleri izelge 3 de, agrega ve betonlarn, birim ekildeitirme
lerleriyle belirlenen gerilme-ekildeitirme diyagramlar ekil 1, ekil 2 ve ekil 3
de verilmektedir.

468
Krlma mekanizmalarnn aklanmas iin gerekletirilen deneylerde kullanlan
numuneler ve deney trleri izelge 4 de, bu deneylerden elde edilen bulgular izelge 5
de, agrega retiminde kullanlan kayalarn, su/imento oranlar 0,50 olan betonlarn ve
imento hamurunun gerilme-ekildeitirme diyagram ekil 4 de verilmektedir. Ar
ve geleneksel betonlardaki har fazn ayn zeliklerde elde edebilmek iin beton
retiminde kullanlan su/imento oran 0,50, ar betonlarda imento/kum oran 0,275,
geleneksel betonlarda ise 0,425 olarak seilmitir. Bu har bileimleri de izelge 5 de
verilmektedir. Ar ve geleneksel betonlarn imento hamuruyla ayn zeliklere sahip
olabilmesi iin kaya-imento hamuru numunelerinin retiminde kullanlan imento
hamurunun su/imento oran da 0,50 olarak seilmitir.

izelge 1 Deneysel almalara Konu Olan Ar ve Geleneksel Betonlarn Bileimleri.

Betonlar
Su/imento
(W/C)
Katk
Miktar
(%)
imento
(kg/m
3
)
Su
(kg/m
3
)
Toplam
Agrega
(kg/m
3
)
Doyma
Suyu
(kg/m
3
)
0,30 3 350 105 3119 11,74
0,35 2 350 123 3046 11,46
0,40 1 350 140 2971 11,18
0,50 - 350 175 2828 10,65
0,55 - 350 193 2755 10,11
Ar
Betonlar
0,60 - 350 210 2685 10,00
0,30 3 350 105 2014 4,17
0,35 2 350 123 1966 4,03
0,40 1 350 140 1922 3,98
0,50 - 350 175 1829 3,80
0,55 - 350 193 1781 3,70
Geleneksel
Betonlar
0,60 - 350 210 1736 3,60


izelge 2 Betonlarn Bileimleri Yardmyla Hesaplanan Beton Numunelere likin
Boluk Oran, Poroziteler ve Har/Agrega Oranlar.

Beton Cinsi
Su/imento
(W/C)
(Boluk Oran)
e=
(V
boluk
/V
tane
)
(Porozite)
n =
(V
boluk
/V
tm
)
Har/Agrega
Oran
0,30 0,277 0,217 0,70
0,35 0,318 0,241 0,71
0,40 0,342 0,255 0,72
0,50 0,399 0,285 0,74
0,55 0,434 0,303 0,75

Ar Betonlar
0,60 0,471 0,320 0,76
0,30 0,123 0,109 0,77
0,35 0,294 0,227 0,79
0,40 0,323 0,244 0,81
0,50 0,387 0,278 0,83
0,55 0,422 0,297 0,85

Geleneksel Betonlar
0,60 0,457 0,314 0,87

469

izelge 3 Betonlarn retiminde Kullanlan Agregalarn Fiziksel, Mekanik zelikleri,
Betonlarn Fiziksel, Mekanik ve Isl zelikleri.

Ar ve Geleneksel Agregalarn Fiziksel zelikleri
zgl Ktle (kg/m
3
) Agrega Tane Boyutu
(mm)
Agrega Tr Gevek Birim
Ktle (kg/m
3
) Kuru Doygun
Su Emme
(%)
Ar 2250 4117 4128 0,28 ri
(>4mm) Geleneksel 1400 2658 2670 0,42
Ar 2200 4058 4096 0,93 nce
(<4mm) Geleneksel 1450 2626 2640 0,52
Ar ve Geleneksel Agregalarn Mekanik zelikleri
Karot Boyutu
(mm)
Agrega Tr Ortalama
Basn Day.
(MPa)
Standart
Sapma
(MPa)
Karakteristik
Basn Day.
(MPa)
Elastisite
Modl
(MPa)
Poisson
Oran
=75 Ar 35,71 5,26 28,98 113175 0,33
h=150 Geleneksel 73,4 3,2 69,3 60000 0,17
Ar ve Geleneksel Agregalarn Granlometrik Bileimleri
Granlometrik Snflar 0.50-.1.00
(mm)
1.00-2.00
(mm)
2.00-4.00
(mm)
4.00-8.00
(mm)
8.00-16.00
(mm)
Toplam Ktle % si 10 15 20 25 30
Ar ve Geleneksel Betonlarn Birim Ktleleri (kg/m
3
)
Betonlar Ar Betonlar Geleneksel Betonlar
W/C 0,30 0,35 0,40 0,50 0,55 0,60 0,30 0,35 0,40 0,50 0,55 0,60
Kuru 3554 3554 3516 3482 3345 3340 2430 2420 2420 2400 2350 2330
Doygun 3568 3565 3521 3485 3390 3377 2450 2435 2430 2415 2370 2357
Ar ve Geleneksel Betonlarn Mekanik zelikleri
Betonlar
W/C
Ortalama
Basn Day.
(MPa)
Standart
Sapma
(MPa)
Karakteristik
Basn Day.
(MPa)
Bal.
Elastisite
Modl
(MPa)
0,50f
c
iin teet
modl (MPa)
Poisson
Oran
0,30 58,2 3,39 53,8 35000 32500 0,30
0,35 53,7 1,37 51,9 30300 28300 0,28
0,40 47,1 3,26 42,9 22700 17800 0,18
0,50 34,2 1,23 32,6 18800 17700 0,15
0,55 28,9 0,90 27,7 17800 16160 0,13


Ar
Betonlar
0,60 17,5 1,35 15,8 11300 9700 0,11
0,30 46 1,90 44 46000 32300 0,28
0,35 42 1,00 41 42100 29600 0,26
0,40 42 2,00 39 42000 29400 0,25
0,50 37 1,10 35,6 37000 26000 0,23
0,55 30 1,40 28,2 32500 23700 0,22


Geleneksel
Betonlar
0,60 26 1,00 24,7 28000 16100 0,20
Ar ve Geleneksel Betonlarn Is letkenlik Katsaylar () (kcal/m/h/
o
C)
Betonlar Ar Betonlar Geleneksel Betonlar
W/C 0,30 0,35 0,40 0,50 0,55 0,60 0,30 0,35 0,40 0,50 0,55 0,60
0,798 0,780 0,762 0,744 0,717 0,709 1,092 1,082 1,065 1,054 1,035 1,010






470
0
20
40
60
0 20 40 60 80
W/C=0.30
W/C=0.60
W/C=0.35
W/C=0.40
W/C=0.50
W/C=0.55
Boyuna ekildeitirme (10
4
)
G
e
r
i
l
m
e

(

)

(
M
P
a
)


ekil 1 Ar betonlarn tipik ekil 2 Geleneksel betonlarn tipik
gerilme-ekildeitirme gerilme-ekildeitirme
diyagramlar. diyagramlar.








0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 4 8 12 16
Geleneksel Agrega
Ar Agrega
Boyuna ekildeitirme (10
4
)
G
e
r
i
l
m
e

(

)

(
M
P
a
)

0
20
40
60
80
0 5 10 15 20 25
Geleneksel Agrega
Ar Beton
Ar Agreaga Geleneksel Beton
imento Hamuru
G
e
r
i
l
m
e

(

)

(
M
P
a
)
Boyuna ekildeitirme (10
4
)

ekil 3 Ar ve geleneksel agregann ekil 4 Agrega retiminde kullanlan
gerilme-ekildeitirme kayalarn, betonlarn ve
diyagramlar. imento hamurunun gerilme-
ekildeitirme diyagramlar
(W/C=0.50)










0
10
20
30
40
50
0 5 10 15 20 25 30
W/C=0.30
W/C=0.40
W/C=0.35
W/C=0.50
W/C=0.55
W/C=0.60
Boyuna ekildeitirme (10
4
)
G
e
r
i
l
m
e

(

)

(
M
P
a
)
471
izelge 4 Krlma Mekanizmalarnn Aklanmas iin Gerekletirilen Deneylerde
Kullanlan Numuneler, Deney Trleri ve llen Dayanmlar

Numunenin Yaps llen Dayanmlar Eilme ve Basn Deneyleri

Eilme Dayanm






Ar ve Geleneksel Agrega


Basn Dayanm


Eilme Dayanm






imento Hamuru
Basn Dayanm


Eilme Dayanm






Ar ve geleneksel Agregal Har
Basn Dayanm


Ar ve Geleneksel Kaya-imento
Hamuru


Aderans Dayanm



Ar ve Geleneksel Kaya-Har


Aderans Dayanm


Deney bulgular, betonun mekanik zeliklerinin dolaysyla da krlma
mekanizmalarnn agrega dayanm zeliklerinden bamsz olmadn ak bir biimde
ortaya koymaktadr. Zira betonun basn ve ekmede krlma mekanizmalarnn
incelenmesi gerekten de iki ekil krlmann varln gstermektedir. Birinci ekil
krlmada, nce agregalarn yada agregalarla imento hamuru arasndaki aderansn
tkenmesi betonun krlmasna neden olmamaktadr. Bu durumda ekmede numunenin
dayanmn sadece imento hamuru salamaktadr. te sadece bu zel durumda agrega
dayanm zelikleri betonun krlmas zerinde hibir rol oynamamaktadr. Basnta ise,
agregalar betonun dayanm zerinde elastisite modlleriyle etkili olmaktadr. Bu da
beton basn dayanmnn dolaysyla da krlma mekanizmasnn daima agrega dayanm
zeliklerine bal olduunu gstermektedir. kinci ekil krlmada, nce agregalarn ya
da agregalarn imento hamuruyla aderanslarnn tkenmesi numunelerin krlmasna
neden olmaktadr. Bu durumda agrega dayanm zelikleri basnta olduu gibi ekmede
de beton dayanm zerinde balca etken olmaktadr.
472
izelge 5 Ar ve Geleneksel Betonlarn Krlma Mekanizmalarnn Belirlenmesi iin
Gerekletirilen Deneylerden Elde Edilen Bulgular (Agregalarn Mekanik zelikleri
iin bkz. izelge 3).

Sertlemi imento Hamurunun Mekanik zelikleri (Hsem,1995)

W/C

Numune
Boyutlar (mm)

Ortalama Basn
Dayanm (MPa)
Balang
Elastisite
Modl
(MPa)
0,50f
c
iin
teet
modl
(MPa)

Poisson
Oran
150/300 silindir 23
150/300 silindir 27 0,50
75/150 karot 23

25600

15800

0,33
150/300 silindir 22
150/300 silindir 25 0,55
75/150 karot 22

17750

6900

0,26
150/300 silindir 17
150/300 silindir 19 0,60
75/150 karot 16

11600

5750

0,22
Ar ve Geleneksel Betonlardaki Har Fazlarnn Bileimleri (kg/m
3
)
Bileenler Ar Agregal Har Geleneksel Agregal Har
imento 571 572
Su 286 286
Kum 2075 1345
Kaya, imento Hamuru ve Har Numunelerin (40mmx40mmx160mm) Eilme ve Basn
Dayanmlar
Numuneler Ortalama Eilme
Dayanm (MPa)
Ortalama Basn
Dayanm (MPa)
Ar Agrega Kayac 7,58 47,29
Geleneksel Agrega Kayac 13 98
imento Hamuru 4,9 35,8
Ar Agregal Har 6,1 36,55
Geleneksel Agregal Har 5 35
Kaya-Har ve Kaya-imento Hamuru Aderans Dayanmlar
Numuneler Aderans dayanm (MPa)
Ar Agrega Kayac-Har 1,5
Geleneksel Agrega Kayac-Har 1,1
Ar Agrega Kayac-imento
Hamuru
2,9
Geleneksel Agrega- imento Hamuru 0,4


Sonular

Ar betonlarn retiminde kullanlan ar agrega granlometrilerinin boluk
orann azaltacak ve atlama riskini minimum dzeyde tutacak zelikte olmas
gerekmektedir. Sz konusu zelikte beton elde etme ansn ykseltmek iin
agregann ince ksmnn ayrlmas ve betonun doru olarak yerletirilmesine
imkan tanyan minimum karma suyunun kullanlmas uygun olmaktadr. Bu
almadan elde edilen bulgularn irdelenmesi boluk oran ve atlama riski
minimum beton retmek iin ktlece su/imento orannn 0,40 n altna
indirgenmesi gerektiini gstermektedir.
473
Ar agrega kullanmndan dolay bu betonlarn ayrma riskinin ykseklii,
homojenliin salanmasnda gsterilen zenin geleneksel betonlarnkinden daha
fazla olmasn gerektirmektedir.
Betondaki boluk orannn minimum olabilmesi iin, kullanlan kumun da ar
olmas durumunda, ktlece optimum har/agrega oran 0,70 civarnda
olmaktadr. Bu orann daha kk olmasnn ar betonlar zerinde yapm
olduu olumsuz etki geleneksel betonlarnkinden daha fazladr. Durum byle
olunca har/agrega orann 0,70 in stnde tutmak, boluk orann azaltmak
dolaysyla da zararl nlara kar betonun koruyucu etkisini artrmak iin, daha
uygun olmaktadr.
Deneyler ar betonun mekanik zeliklerinin dolaysyla krlma
mekanizmalarnn, geleneksel betonunkiyle karlatrldnda, agrega dayanm
zeliklerinden bamsz olmadn ve bu almaya konu olan ar ve
geleneksel betonlarn krlmalarnn genellikle agrega dayanm yetersizliinden
ileri geldiini gstermektedir.


neriler

Ar betonlarn geleneksel betonlardan en nemli fark retimlerinde kullanlan
agregalarn ar oluudur. Ar agrega betonun birim ktlesini arttrarak
radyasyona kar koruyuculuu da arttrmaktadr. Bylece ar betonlarla ina
edilen kalnl kk koruyucu beton perdelerle radyasyona kar
korunulabilmektedir.
Yapnn emniyeti iin dayanm kadar snekliin de gerekli olduu dikkate
alndnda ar betonlarn radyasyona kar koruyucu beton perde ve arlk
gerektiren zel yaplar hari dier yaplarda kullanlmas pek uygun
olmamaktadr.
Zararl nkleer nlara kar koruyucu beton perde kalnlklarnn n cinsine
gre hesaplanmas iin bir Trk standardnn hazrlanmasnda yarar
bulunmaktadr.
Gelecekte meydana gelebilecek nkleer savalardan ve/veya nkleer santral
kazalarndan dolay evreye yaylan radyasyon etkisinden korunmak iin snak
gibi yaplar yapmak ve yaplarn kayma-devrilme emniyetlerini daha ucuza
salamak istekleri ar betonlarn retim ve kullanmnn giderek
yaygnlamasn gerektirmektedir. Oysa Trkiyede ar beton retimine
elverili doal ar agrega yataklar, bunlarn genel jeolojik, petrografik,
mineralojik zelikleri ve rezervleri iyi bilinmemektedir. Bu da gelecekte
aratrmalarn bir ksmnn bu alanda yaplmasnn nemini ortaya koymaktadr.
zelikle Trkiye de bilinen doal ar agrega yataklarnn azl ve yapay ar
agregalarn da pahal oluu bu agregalarla retilen ar betonlarn kullanmna
karar vermeden nce maliyetlerinin geleneksel betonlarnkiyle karlatrlmasn
gerektirmektedir.


Teekkr

Bu alma Karadeniz Teknik niversitesi Aratrma Fonu tarafndan desteklenmitir.
Proje Kod No: 96.112.001.5
474
Kaynaklar

Durmu, A. ve Grsoy, Y. (1997) Comparative study of heavyweight concrete produced
using one of the natural heavyweight aggregates present in the Eastern Blacksea Region
with traditional concrete, Proceeding of the Fourth International Conference on Civil
Engineering, Tehran.

Durmu, A. ve Grsoy, Y. (2000) Dou Karadeniz Blgesi doal agregalarndan biriyle
retilen ar betonun balca zelikleri, Hazr Beton Yayn Organ, Hazr Beton Dergisi,
say:38-39-40.

Grsoy, Y., (1997) Dou Karadeniz Blgesi doal ar agregalarndan biriyle retilen
ar betonun geleneksel bir betonla karlatrmal olarak incelenmesi, Yksek Lisans
Tezi, K.T.. Fen Bilimleri Enstits, Trabzon, 136 sayfa.

Hsem, M., (1995) Dou Karadeniz Blgesi hafif agregalarndan biriyle retilen hafif
betonun Geleneksel Bir Betonla Karlatrmal Olarak ncelenmesi, Doktora Tezi,
K.T.. Fen Bilimleri Enstits, Trabzon, 170 sayfa.

Pul, S., (1994) Agrega Petrografik Yapsnn Betonun Dayanm ve Akkanl
zerindeki Etkileri, Yksek Lisans Tezi, K.T.. Fen Bilimleri Enstits, Trabzon, 86
sayfa.

Trk Standartlar, (1977) Plaka metodu ile sl iletkenliin tayini (TS 388), Trk
Standartlar Enstits, Ankara.

Trk Standartlar, (1977) Isl iletkenliin, sl geirgenlik direncinin yapda kullanlmas
iin hesap deerlerinin bulunmas (plaka metodu ile) (TS 415), Trk Standartlar
Enstits, Ankara.

Trk Standartlar, (1985) Beton karm hesaplar (TS802) Trk Standartlar Enstits,
Ankara.