Bu almada, yma kemer kprlerin gme yklerinin

hesaplanmasnda kullanlan mevcut yntemler incelenmi

ve tek aklkl yma kemer kprlerin belirli ykler
altnda gstermi olduu davranlar statik analiz
yntemiyle incelenmitir.
 almada kullanlan model, 3 boyutlu olarak ANSYS
paket program ile oluturulmu ve analiz sonular yine
bu program kullanlarak elde edilmitir. Oluturulan
model, Ordu ilinde bulunan tarihi Sarpdere Kprsnn
birebir lleri kullanlarak elde edilmitir. Elde edilen
sonular literatrdeki mevcut almalar ile uyum
gstermitir.
Ayrca, kpr boyunca farkl yerlere uygulanan yklerin
sistem zerindeki etkisi incelenmi, tek aklkl yma
kemerlerin uygulanan ykler altndaki davranlar
deerlendirilmitir.
 lkemizde gemiten gnmze kadar ulaan farkl
dnemlere ait, aklklar ve ekilleri farkl birok ta
kemer kpr mevcuttur.
Tarihi kprlerin ou byk depremlere maruz kalm
olsalar bile gnmze kadar ayakta kalmay
baarmlardr. Bu kprlerin ayakta yklmadan
kalmalarnn arkasnda iki neden vardr. Birincisi duvar
yapmnda kullanlan malzemenin ok dayankl olmas,
ikincisi ise kaliteli iiliktir.
 Yma Formlarnn Geliimi
Duvarclkta kullanlan ilk malzeme muhtemelen tat.
Ta veya tula bloklarn birbiri zerine konulup har ile
balanmasyla oluturulan duvarclk teknii, sadelii ve
salaml ile kendini spatlamtr. Duvarclk, ara ve
gerelerin kullanlabilirliklerinin ve zelliklerinin
geliimine paralel zellik gstermitir. rnein eski yakn
douda, evlerin geliimi kulbelerle balamtr. Sonralar
opsidal ev tipine geilmitir. En sonunda evler dikdrtgen
ekilde yaplmtr.
 Eski yakn dounun tarih ncesi ta mimari
rneklerinden bazlar;
 Ta kullanmna ek olarak kerpi tulalar, duvar
malzemesi olarak kullanlmaya balanmtr. Eski a ve
lk ada gnete kurutulmu tulalar kullanlmtr.
Gerek kesilmeyi gerektiren talarn oluu gerekse
kerestenin az oluu gibi nedenler tulann geliimine n
ayak olmutur. Tulann inaat malzemesi olarak
kullanlmasnn nedenlerini yle sralayabiliriz;
Tatan daha hafif oluu,
Kalba kolay dklmesi,
Tulann daha iyi yerletirilmesi,
Yangna kar daha dayankl oluudur.
 Kemerler
Ta ya da tula paralarnn yan yana yay eklinde
dizilmesiyle yalnz basnca alarak zerine gelen ykleri
yanlardaki iki mesnede ileten kemerler, aklklar gemek
iin kullanlmtr. Birbirine dayanarak akl rten iki
ta paras, en ilkel kemer olarak bilinmektedir. Ters v
eklinde birbirine dayanarak oluturulmu ilkel kemer
rneklerine ilk olarak Msrda rastlanmtr (M.. 2700-
2250). Fakat ta rneklerinden nce, Msr ve
Mezopotamyada kk kerpi ve tula paralaryla
kemerler oluturulmutur.
 ki ta bloun birbirine dayanmas eklindeki kemerler,
kap boluu gibi kk aklklarn geilmesinde
kullanlmtr. Sonralar bloklarn birbiri zerinde akl
kapatacak ynde kaydrlmas ile bindirme kemerler elde
edilmitir.
Bindirme kemerlerin balangc Msr ve
Mezopotamyaya dayanr. M. . 2500de ina edilmi
olan kk aklk geen dz kemerlere Msrda rastlanr.
Anadoludaki en eski kemer ise M.. 13-14. yzylda
yapld bilinen, Hititlerin bakenti Boazkyn
giriindeki Kral Kapsdr.
Ta kemer kprlerin karakteristik zellikleri
Kemer biim olarak, kemere gelen btn kuvvetlerin
kemerin zengilerinde, kemerin mesnetlerine iletilmesini
salamak iin tasarlanmtr. Kemer zerine gelen yk,
kemer elemanlar tarafndan basn eklinde birbirlerine
aktarlarak kemerin kaplad akln iki yakasna
aktarlr. Mesnetlere aktarlan yklerin dorultusu dey
deildir. Bu ekilde mesnet, bu eik ykle kendi
arlnn bilekesini karlayacak boyutta ve biimde
yaplmaktadr.
 Bir kemerde, kemer rg ta olarak zengi, kilit ta ve
kemer ta olmak zere eleman bulunmaktadr. zengi
ta kemerin balama ta olarak bilinir. Kilit ta kemerin
dey ekseninde bulunan kendisi ve dier zengi talar
arasnda kilit grevi gren elemana denir. Ykler kilit
tann zerine ynlenir ve formdan dolay kemer talarna
aktarlr. Kemer talar ise zengi talar ile kilit talar
arasnda kemeri oluturmak iin kullanlan talara denir.
 Kemer Elemanlar

Kemer akl : Kemerin oturduu iki ayak ve duvar arasndaki akla denir.
Kemer gz : Kemerin ve ayaklarnn arasndaki bolua verilen denir.
Kemer kilidi : Kemerin i tarafnda kemer talarnn meydana getirdii ibkey yzeydir.
 Kemerin yapsal formlar
Kap- pencere gibi kk aklklarda kesme ta, moloz
ta ve tuladan kemerler yaplmtr. Su kemeri gibi byk
aklklarda ise kesme tatan rlm yarm daire
biiminde kemerler kullanlmtr.
Bugnk kemer formuna gelinceye kadar eitli
ekillerde kemer formlar yaplmtr. Bunlara rnek
olarak ters v eklinde kemer, dz kemer, bindirme kemer,
Hitit kemeri, beik kemer, sivri kemer verilebilir.
Kemer geliim emas
 Kemer eitleri
Kemerler grnlerine gre ve geometrik yaplarna
gre iki gruba ayrlmaktadr.
Grnlerine gre kemerlerin bazlar unlardr; Abank
kemer, Armudi kemer, Atnal kemer, Beik kemer, Bursa
kemeri, atma kemer, Dilimli kemer, Ka kemeri, Keli
kemer, Mzrakucu kemer, Peni kemer
Geometrilerine gre kemerler unlardr; Dorusal formlu
kemerler, Erisel formlu kemerler, Karma kemerler
 Ta Kemer Kprnn Yapm
Kemer, dey ykler altnda sktrlan blok
ekillerinden oluur. Kemer, kilit ta yerletirilinceye
kadar kendi arln tayamayacandan dolay
balangta ahap bir kalp zerine ina edilir.
 Ahap kalbn kaldrlmasnn hemen sonrasnda kemerin
aaya doru ok hafif yer deitirmesi geveme olarak
adlandrlr ve bylece elemanlarn birbirine basmasndan
dolay elemanlar arasndaki har skm olur. Geveme
kemerde ayrma atlaklarn nlemeye yardmc olur.
Kemer dayatlan ykleri karlayacak gce ulamadan
ahap kalp kaldrlmaz. nk kalbn erken kaldrlmas
kemer kmesine neden olabilir.
 Kemer Formunun lk rnekleri

Kemer formunun ilk rnekleri M. . 3000 li yllarda Mezopotamya da

Smerlere ait yeralt mezarlarnda grlmtr. Msrllara ait olan bu
rnekler, bu uygarlnda ayn dnemlerde kemer formunun yapsal
potansiyeli hakknda bilgi sahibi olduklarnn gstergesidir. Ancak her ne
kadar kemer formunu bulan Smerler olsada bu iin baarl almalarn
yapanlar Romallar olmutur. Trkiye deki Cendere Kprs, Karamaara
Kprs Roma devrinden kalan yaptlar arasndadr.

Cendere Kprs
Kpr ve su kemerlerinde kemerin kullanm
En byk kpr ustalar antik Romallardr. nemli
gelimelere imza atmlardr. Doal imentoyu kefedip
birok alanda kullanmlardr. Su kenarlarnda veya su
seviyesinin altnda kaz yaplabilmesi iin uygulanan
tahkim iine yada suyun inaat sahasna girmesini
nlemek amacyla ina edilen batardolar gelitirmilerdir.
Ayrca yma ta kpr uygulamalarn gelitirmilerdir.
Romallar su kemerlerini derin ve dik vadilerden
ehirlere su getirmek iin kullanmlardr. Roma
imparatorluuna ait stanbul daki Bozdoan Su Kemeri
gnmze kadar ulam tarihi Roma yaplarndandr.
Bozdoan su kemeri
 Kemer Kprlerdeki Kstlamalar
Kemer kprlerin baarl gemiine ramen,
gnmzde pek fazla ina edilmemitir. Bunun
nedenlerini yle sralayabiliriz;
Balangtaki maliyeti,
Gnmz iilerinin iilik konusunda yetersiz kal
Mhendislerin kendilerini gvende hissetmelerine bal
olarak bilinen daha dayankl malzeme kullanma
istekleridir.
 Kemer Kprlerin Avantajlar
Kemer kprlerin avantajlarn yle sralayabiliriz;
Balang maliyetlerinin yksek olmasnn yann da uzun
dnemde dnldnde, hem bakm masraflarnn az
oluu hem de daha uzun mrl oluu,
Grsellie hitap etmesi,
Yapmda kullanlacak malzemelerin kolay temin
edilebilecek nitelikte olmasdr.
Kemerlerin alma Prensipleri ve Yapm zellikleri
Kemer oluturulurken talarn uygun biimde krlmas ve uygun
alarn yakalanmas durumunda kendiliinden dayanak olarak
alacaktr. Basn kuvvetleri altnda alan tarihi yaplarda basn
dayanm zellikle nemlidir. Yma almalarn basn
dayanmlarn etkileyen yma birimlerin ve harcn su emme
kapasiteleri, derz genilii, birimler ve har arasndaki ba iilii
gibi faktrler vardr . Kemerlerde kullanlan ta veya tulann
basnca kar yeterli mukavemeti olsa da ekmeye kar direnci yok
denecek kadar azdr. Bundan dolay ekmeye kar mukavemetinin
olmad kabul edilir. Ta ve tuladan yaplan tayc sistemlerde
ekme gerilmesinin olmamas gerekir. Bunun iinde tayc
sistemlerin her bir kesitinde sadece eksenel basn kuvvetinin
etkimesi yada eksenel basn kuvveti ile birlikte bir miktar eilme
momentinin etkimesi gerekmektedir.
 Yaplar Etkileyen Ykler
Yap yklerini farkl gruplara ayrabiliriz.
1.Ynne Gre Ykler
Dey Ykler: Yapya yerekiminin etkisiyle, yukardan aaya doru ynlenmi
kuvvetlerdir.

Yatay Ykler: Yaplara yatay dorultuda etkiyen kuvvetlerdir. rnek olarak barajn
arkasndaki su, rzgr ya da deprem ykleri verilebilir.
 2.Etkime Biimine Gre Ykler
Tekil Ykler: (Mnferit yk)
Yapya tek noktadan
aktarlan yklerdir.
izgisel Ykler: Yapya bir
izgi boyunca yaylm
yklerdir. Bir tula duvarn;
zerine oturduu demeye
aktard ykler rnek olarak
verilebilir.
Yayl Ykler: Bir salonda birikmi kalabalk, demenin zerine ylm kum, bir istinat duvarnn
arkasndaki toprak itkisi, kar yk gibi alana yaylm yklerdir.
3.Zamana Bal Ykler
-Statik Ykler: iddeti, yn ve yeri anlk olarak deimeyen,
yapya her zaman ayn biimde etki eden yklerdir. Statik
ykleri iki temel kategoride inceleyebiliriz.
l Yk (Zati yk): Yap zerinde her zaman var olan, hibir
deiim gstermeyen yklerdir. rnein kolon, kiri, deme,
duvar gibi yap elemanlarnn kendi arlklar.
letme Yk (Hareketli yk): Yapya sonradan yklenen, uzun
bir zaman diliminde yava bir eklide deiim gsteren
yklerdir. Ev ierisinde bulunan eya ve yaayan insanlar rnek
olarak verilebilir.
 -Dinamik Ykler: Yapya anlk etkiyen ve ok ksa sreler
ierisinde ok byk deiimler gsteren kuvvetlerdir. rnek
olarak kprden hzla geen tr, fabrika ierisinde almakta
olan byk titreimli makine ve patlamalar verilebilir.
Rzgr yk: Rzgr etkisiyle oluan ve yapnn farkl
elemanlarn emme veya basn eklinde etkileyen yatay
kuvvettir. Rzgr iddeti ve yn, deiebilen iklimsel
nedenlerle artp azalan bir yktr.
Deprem Yk: Deprem yk ya da deprem kuvveti, yapya etki
ettiinde yapnn formu, tayc sistemi, ktlesi, doluluk
boluk oran gibi eitli etkenlere bal olarak yapy olumsuz
ynde etkiler.
Yma Kemer Kprlerinde Uygulanan Analiz Yntemleri
Ta veya tula yma yapm teknii ile yaplm yaplar
iin eitli analiz yntemleri uygulanmaktadr. Belli bal
yapsal analiz teknikleri, elastik analiz, plastik analiz ve
analitik yntemlerdir.
Analitik yntemlere dorusal ve dorusal olmayan sonlu
elemanlar rnek verilebilir.
 Sonlu elemanlar yntemi
Yma yaplarn ayrntl yapsal analizlerinde genellikle
sonlu elemanlar analizi yntemi kullanlr. En temel
ekliyle Sonlu Elemanlar Ynteminde sistem temel olarak
aadaki matris formuna dntrlr.
[K] . [D] = [R]
R snr artlarn (dardan etkiyen ykler vs) K sistemin
yapsn temsil eder (kat, akkan, gaz vs zellikleri), D
ise aranan dm noktalar stndeki deerleri temsil
eder.
Tarihi Yaplarn Yapsal Analizinde Karlalan Sorunlar
Geometrik boyutlarla ilgili veri eksiklii,
Olduka byk kesit boyutlarna sahip yap elemanlarnn dardan
grnmeyen i blmlerinin malzeme zellikleri,
Yap malzemelerinin zelliklerinin belirlenmesindeki glkler,
Ayrntl laboratuar analizlerinin yksek maliyeti,
Yapm tekniinden ve doal malzeme kullanmndan kaynaklanan
veri eitlilii,
Yapm sresinin ok uzun olmas nedeniyle ayn eleman kesiti iinde
bile deiebilen malzeme zellikleri,
Yapm srecinin ve srasnn tam olarak bilinmemesi,
Yapdaki mevcut hasarn neden olduu genel stabilitenin ve dayanm
srekliliinin tam olarak saptanamamas,
ada yap malzemesi, yapsal analiz, tasarm ve yk
artnamelerinin uygulanamamasdr.
 Analiz
alma kapsamnda, Ordu'nun Ulubey ilesine bal
ahinkaya ile Akoluk kyleri arasnda bulunan Sarpdere
Deresi zerindeki tarihi kprnn belirli ykler altnda
gstermi olduu davranlar incelenmitir. Blgenin
geleneksel kemerli ta kprlerinden biri olan Sarpdere
kprs yaklak 200 yllk bir gemie sahiptir. Sabit
yarapl tek aklkl kemere sahip olan kpr yma yap
olarak ina edilmitir. Kpr, tayc kemer ksm, yan
duvarlar, dolgu malzemesinden olumaktadr.
 Sarpdere kprs
Kprnn toplam boyu 15.6m olup, toplam kemer akl ve ykseklii
srasyla 8.2m ve 5.8mdir. Kprnn yan duvarlar 0.5m kalnlnda ta
duvarlardan olumaktadr.
Sarpdere kprsnn boyuna ve enine kesit grnleri
 Tarihi kprler gibi gemiten gnmze uzanan yaplarn teorik analizlerinde
dikkate alnmas gereken malzeme zelliklerinin doru olarak belirlenmesi olduka
nemlidir. Bu tr yaplarn malzeme zelliklerinin tespit edilmesindeki zorluklar
nedeniyle, literatrde benzer almalar incelenmi ve dikkate alnan malzeme
zellikleri belirlenmitir.
Kprnn sonlu eleman modelinde 7680 adet boyutlu kat eleman
kullanlmtr. Kprnn ANSYS sonlu eleman program (ANSYS 12.1)
kullanlarak oluturulan boyutlu sonlu eleman modeli ekilde verilmektedir.
 Analizlerde tekil, izgisel ve yayl ykler kullanlmtr.Modelin uygulanan ykler
karsnda gstermi olduu davran hareketleri incelenmitir.
izgisel Ykleme
Analiz 1in toplam maksimum yk tama kapasitesi 48.97 t/m olup analizden elde
edilen sonular detayl bir ekilde aada verilmitir.

Dm noktalarnn zmnde Y bileeninin yer deitirmesi durumu

Dm noktalarnn zmnde toplam
vektrel yer deitirme durumu

Modelin yklemeden sonraki deformasyona

uram durumu
Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve
krlmalarn durumu
Tekil Yklemeler
Analiz 9un toplam maksimum yk tama kapasitesi 31.98 t olup analizden elde edilen sonular
detayl bir ekilde aada verilmitir.

Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve

krlmalarn durumu

Modele ykleme ve mesnetleme yaplmas durumu

Dm noktalarnn zmnde Y bileeninin yer
deitirmesi durumu

Dm noktalarnn zmnde toplam vektrel yer

deitirme durumu
Modelin yklemeden sonraki deformasyona uram
durumu
Yayl Yklemeler
Analiz 14n toplam maksimum yk tama kapasitesi 20.25 t/m olup
analizden elde edilen sonular detayl bir ekilde aada verilmitir.

Dm noktalarnn zmnde Y bileeninin yer

deitirmesi durumu

Dm noktalarnn zmnde toplam vektrel yer

deitirme durumu
Modelin yklemeden sonraki deformasyona uram
durumu

Modelde yklemeden dolay oluan atlak ve

krlmalarn durumu
Modele ykleme ve mesnetleme yaplmas
durumu
 SONU
alma kapsamnda kemerli yaplarn genel durumlar
ve eitli ykler altnda oluabilecek atlak ve krlmalar
iin dorusal olmayan analizler yaplmtr. Bu
analizlerde, dorusal olmayan sonlu eleman modelleri
ANSYS program yardmyla oluturulmu ve analizleri
yaplmtr. Modelde ANSYS programnda bulunan
Solid65 tipi betonarme eleman kullanlmtr. ANSYS
analizinin kemer kprnn tayabilecei maksimum yke
yaklaldnda artk zme ulaamad ve analizin
durduu gzlenmitir. Bu nedenle, maksimum yk
noktasndan sonraki kemer davrannn incelenmesi
mmkn olmamtr.
 Yaplan kemer kpr modeli analizleri dikkate alndnda,
bir yma yap elemannn sonlu eleman modeli, ANSYS
programnda Solid65 sonlu eleman kullanlarak oluturulduu
zaman bir dorusal olmayan statik itme (pushover) analizi ile
ulalabilecek son nokta, maksimum ykleme noktas veya bu
yklemeden daha nceki bir nokta olacaktr. Bylece, ANSYS
ile yaplacak modellemelerin kendi bana bir deneysel modelin
yerini tutmas ve maksimum ykleme sonrasndaki davrann
incelenmesinde kullanlmasnn mevcut almalar nda
mmkn olmad sonucuna ulalabilir. Ayrca uygulanan
farkl trdeki yklemelerin sonularna gre, kritik noktalar
belirlenmitir.
 Yaplan tekil ve izgisel ykler genel olarak
incelendiinde L/2lik ksmda oluan yklerin kemer orta
noktasna doru azald, L/4lk ksmndan sonra ise
tekrardan artmaya balad grlmektedir. Son olarakta
kemerin sana ve soluna eit uzaklkta uygulanan
yklerin dolgu ve yan duvarlardan dolay az da olsa farkl
olduu gzlenmitir.
Teekkrler