Doğuda Kıtlık Vardı - Halil Aytekin

HALL AYTEKN
DOUDA
KITLIK
Toplum Yaynlan : 14
BU K T A B I, G Z L E R N K IT L I K D N YA SI
ND E A IP , K IT L I K D N YA SI ND E
KAPAYAN, DOUNUN LE K E HASSO-
LA R 1N A , M E M O L A R IN A A D IYO R U M
Kapak dzeni : Adnan Turani

Desenler : Balaban
Fotoraflar : H. Aytekin
T O P L U M Y A Y IN E V
Telefon : 11 22 76
P. K 176 A N K A R A
Dizgi - Bask :
Y a r g o lu M a tb a a s
Ankara 1065
H A L L A Y T E K N
(Harmandaholu)
douda
ktlk
vard
TOPLUM Y A Y IN L A R I
(Bu yazlar 1960 1965 yllan
arasnda Forum ve Sosyal Ada
let dergilerinde yaymlanm
tr.)
Blm : I
Sar kQ2 Dnyordu
lme Esefim lme...
Bu Vatan Bizimdir
Douda Ktlk vard
San kz Dnyordu
Kyl dnyor, sar kz dnyordu. imdiyedek

hep o insanlar tamt. imdi de insanlar onu tayor
lard. Kymn ba avular iinde idi. Elinde ucu pot-
lam kaim bir sopa vard, kzn boazndan eski, ok
eski bir tasma sarkyordu. Aln aktmalyd. Sekiz, on ton
luk bir Vabis arabasnda uzun bir yolculua kmlard.
Sar kz bu yolculukta yalnz deildi. Deildi ama, gene
de yorgun ve isteksiz grnyordu. stelik tyleri de bo
zulmutu. Yannda, sahibinden baka krmz tyl bir
kzle, aralarna kslp kalm yan buza bir de inek
vard. nek de kendisi gibi yorgun ve yal grnyordu.
Ama krmz tyl kz yle deildi, onun tyleri ken
disinden daha parlak, gzleri daha ltlyd. Belli ki ar
kada henz delikanllk an yayordu. Dnyadan
daha ok eyler bekliyen insanlara zg umutlu, istekli
bir hali vard. Kendisinden daha yal olan einin Bura
lar nereler? der gibi akn akn baklar yannda
o, olduu yerde gelip geen insanlara toslayie baklar
atyordu. Beni nerelere gtryorlar demek istiyordu.
Buzann gzleri srmeli srmeliydi. Anasnn bacaktan
arasndan ldr ldr dary seyrediyordu.
Baklarmn zerine evrildiini grnce kyl. s
tanbul plkal Vabis arabasndan srayp yanma geldi.
Bir boyunduruk mal beem, dedi. Lzmsa verelim.
' Kaa gidiyor? dedim.
7
H A LL A YTE K N
Vallah gurban, kimseye gstermedim. Pazara e

keceim.
kiside ok gen. Demek satacaksn ?
Satacak ya, satacak. A kaldlar gurban, ktlk oldu
kyde.
Sonra boynunu bkt. Uzun uzun gzmn iine bak
ti. Biz bakrken, palabykl bir kyl daha sokuldu ya
nmza Biraz. temizden tozu dumana katarak bir bln
hayvan geiyordu. Derken arkadan bir blk, bir blii'k
daha skn etti. Bykl kyl bu hayvan kafilelerini ayr
ayr szdkten sonra :
Ben de satacam beem, dedi, geriden kam-
yon da benim geliyor .unlar da pazardan dnyorlar .
Kocasiyle ofr mahallinde oturan Japone kollu bir
bayan ban dar rkard :
Maallah ! Hepsi de gen ve gzel hayvanlar, na
sl kyacaklar? Hele u buza ne cici ey!..
Uzaktan parmak krdatt.
Kyl, bayana dik dik baktktan sonra :
Allah gkten yamur vermezse yle bir kyarsn ki
gadn anam, dedi. Kyde ot, p hak getire Alt aydr
bir damla yamur yz grmedik. Byle olmasa koum
hayvanlarmz pazara eker miydik hi ?
Kocasnn smarlad souk gazosu yudum yudum
ien 'kadn :
Bu kyller de amma tembel eyler, hibir eyi be
ceremiyorlar, diye mrldand. Sonra elindeki Hayat der
gisinin sayfalarn kartrmaya balad. Belli ki dar
daki manzara onu amamt. Derginin ortasna Yurdun
Cennet kelerinden birine ait nefis bir tablo oturtul
mutu. Kadn, karsnda asl duran Allahn dedii olur -
levhasna bir gz attktan sonra, gzleri tekrar nefis tafc-

8
DOUDA K IT L IK VARD I
loya taklp kald.

Kyl dnyor, sar kz dnyordu ... Sonradan
aramza giren palabykl kyl kendisiyle ilgilendiimi
grnce, iyice yanma sokuldu, kzlerin sahibini gste
rerek :
u fukara yok mu, dedi, bu hayvanlan on senede
edindi, beg. Olan uak hep ona bakyor, beg. Ama Alla
hn ii, imdi onlar satyor ite. Bir daha belini dorulta-
myacak. Ne yapsn fukara, bunlar satacak da oluuna
ocuuna yeygi alacak, st - ba grecek, beg. Buralarn
kiin ne kadar zalim olduunu duymusan, beg ...
Nereden olursunuz ? dedim.
Erzurumun Horasan kazasnn Velibaba kynden
oluruk. - '' W
Sonra beni elimden ekti, doruca kzlerin yanma
gtrd. Karnlan birbirine yapp kalm hayvanlar
gsterdi :
Y ollar pazara gtrlen sat kzlerfca dolu, Douda ktlk var...
9
HALL AYTEKtN 4
Pazara tam zamannda ekiyor, beg. Az daha bek

letirse bunlarn yzne bakan bile olmaz, dedi.
Gerilere dnp, uzun uzun yollardan kalkan toz bu
lutlarm gsterdi. Bu toz bulutlan altnda topraa yap
p kalm sr srlerini gsterdi. San kzn burnu
dibinden tomruk ykl arabalar gelip geiyordu. Bunlar
dan bir tanesi tam san kzn hizasna gelince znk ded!
durdu, iinden krmz yzl, iyi giyinmi iki adam atlayp
indi, nce, ofr mahallinde Hayat dergisi kartran ka
dna, sonra san kze yle bir baktlar. San kz de
onlara toslyacakm gibi bakt
Adamlardan biri :
Zabun hayvanlar, etlerinden pastrma bile yapl
maz, dedi.
Sankz, tkrty sezmiti. nce olduu yerde eindi,
sonra Serim sebebim sizsiniz der gibi birka kez ac ac
brd. Ormanlar kestiniz, dalan kuruttunuz mey
menetsiz herifler! Bizi sefil braktnz imdi sahibimiz
de, biz de a olu az. Gnlerdir yollarda srnyoruz.
Siz yayorsunuz. Sizin karmlanmz i i... Ama biz,
biz... Bir tutam ot yazn ortasnda lira!..
kzn bu dncesinden kylnn haberi yoktu. Ha
ni dert syletir derler; o, boyna anlatyordu,.. Onun ant
lattklar da kzn dndklerinden ayr eyler de-
di ...
Kyleri teee telerde, boranh dalann gerilerindeydi
Bu boranh boz dalarn gerilerinde tabak gibi uzayp gi
den dz bir ova vard. Bu dz ovaya, bu yl tam 500 tene
fce tohum samt Allahtan, bir dirhem mahsul ala-
pamt. Kylerinde seksen, senedir grlmedik bir ktlk
olmutu. Ekinler kurumu kavrulmu, otlar kuruu kav
rulmu, yaylalarda ayrlar kurumu kavrulmutu... Bu
nunla da kalmam, pnarlarn sulan kesilmi, koca koca
10
DOUDA K IT L IK VARDI
derelerin, rmaklarn sular yitip gitmiti... Yamursuz-

luktan toprak atlam, yerde kocaman kocaman yanldar
almt. Ol sebepten k kapy evirip yollar kapatma
dan hayvanlarm satla karmlard...
yle anlalyor ki, Erzurum kyls de tpk Kars
kyls gibi hayvanm alktan, susuzluktan ldrmemde
ii, ne pahasna olursa olsun, birgn nce elden kar
makta acele ediyordu. Ama hayvanin yzne bakan kim
di ? Geen yl bu mevsimde ifti 1600 liraya kap kap
giden o boylu poslu hayvanlar, bu yl 600 liraya alc bu
lamyordu. br yandan da kylerde birbirini tutmayan
haberler dolayordu : Yok efendim, kombinalar hayvan
mbayaa edecekmi; yok efendim, ruslar dolgun fiyatla
hayvan satn alacakm; yok efendim, Hkmet kylye
hayvan yemi datacakm. Bu artmaca haberler kar
snda kylnn birinin dedii gibi, lme eeim cime,
yaz gelince sana yoncalar bieceim... Hani kurt bula
nk havay sever derler, bu denli propagandalar yalnz
tccarn iine yaryordu. Lee en kuzgunlar gibi Ana
dolunun drfc br yanndan koup gelen bu frsat d
knleri - kylnn umutsuzlua dt an semekte
mahir olduklar iin - beklemekten gz kararan kyl
nn bana ullani ulianveriyorlar, ldm, pahasna hay
vanlarn ellerinden ekip alyorlard. Data onlarn sa
tn aldklar hayvanlarla doluydu. Yaylan haberlerin asl
olsa da olmasa da, partiyi gene tccarlar vuracakt... Bir
ara, Karsn Veteriner Mdr ile yaptmz bir konu
may kylye hatrlatarak :
Siz de duymusunuzdur; Hkmet harl karl
hayvan yemi stoku yapyormu, bu durum karsnda k
n hayvanlarn a kalma tehlikesi...
Kyl elindeki sopasn yere vurarak szm kesti :
O ki gurban, Hkmet doru sylyor, dedi. O ki
11
HAL.IL AYTEKtN
gurban, Hkmetin yemi de var. O ki, o ki, bu yemden

bizlere bir zrmk bile dmez. Bizim hayvanlarmz da
alktan geberir gider. O ki, o ki, bize kimse acmaz...
Paras ile olduktan sonra niye vermesinler canm?
dedim. Hem de kilosu, kylye 55 kuru zerinden verile
cekmi...
Kyl iyice yanma sokuldu, sesinin tonunu yksel
terek :
Bende ka hayvan var, bilir misin beg? dedi. A 1
defteri kalemi eline, yaz 150 ba koyun, 50 ba da sr,
etti mi 200 ba. Hadi bir hesap et gurban, bu kadar hayvan
bir gnde ne yer? Senin dilin varmyorsa ben syliyeyim :
Gnde bir ton yem yedirmeyiz ki, bu hayvanlar yaza k
sn. Bu, ayda ne yapar? Tam 30 ton yem, beg! Buralarn
k ka ay yatar, onu da bilir misin? En az alt ay! Bu
hayvanlar ayda 30 ton yem, saman yerse, alt ayda ka
ton yapar beg? Onu da brkaleme kda vur, bu kadar
tonu kilosu 55 kurutan bir hesap et bakym, ne tuttu ?
Ufak bir hesap, baktm iinden klr gibi deildi. Ho
rasan'n Velibaba kylsnn, bir tek hayvanm yaza
karmak iin yapt masraf alt ayda ne tutuyordu, bili
yor musunuz ? Kl klma tam 495 lira ! Bu 495 liray sa
ys 200 baa varan hayvaniyle arptmz zaman kar
mza. 99 bin Hra gibi korkun bir rakam kyordu. Haydi
diyelim ki ,Velibaba kyls idareli harcamasn bildi de
bu yemin yarsiyle, daha olmad te biriyle yetinme yo
lunu budu. O zaman gene elindeki bu 200 ba hayvanm
karn altndan buruya karabilmesi byk paralar istiye-
cekti.
Bu, sadece madalyann bir taraf idi. Bir de madal
yann te yz vard. Dolaan sylentilere gre, Do-
unun hayvanlan Yem Sanayiinin piyasaya srd bu
yemleri bir trl beenip yemiyordu. Haydi diyelim ki,
12
Velibaba kyls varn younu satt savd, z evlttan

gibi sevdii hayvanlarn yaza karmak iin bu paray da
tedarikledi. Hayvanlar da bu yemi yemee altrld.
Kyl, elinde para, doruca ofise kotu, ofis acaba btn
Velibaba kyllerinin ihtiyacna cevap verecek durumda
myd ? Douda daha nice nice Velibaba kylleri vard.

Kyl dnyor, san kz dnyordu. Yllar yl
bu byleydi... Otobsmzn durduu yer, Douda ufa
ck bir kasabayd. Kasaba susuzdu. Kasaba toz dumand.
Kasaba, Austos gnei altnda cayr cayr yanyordu,
telerde geni bir ova uzanyordu. Ovanm ortasndan
Ara ay akyordu...
Daha telerde pancarlar yapp yapp kalmti. E-
kinler yere yapp kalmt. Dalar san saryd... Otlar,
aalar san sanyd... Yollardan ahc bulamyan hayvan
lar geiyordu, cz, zebun.,, Evet, onlar da san saryd...
Yalnz bu bozkr gnei altnda kararp gemi bir tek ey
vard, o da Dounun insanlan!...
Karmzda Ofisin elik silolar ykseliyordu. Gne
in altnda can-h ve parlak grnen yalnz bir o vard. Fa
kat gelgelem, onun da ii bombotu, tngr tngrd. Tp
k pancar bulamyan eker fabrikas gibi. Ben de bu
dalarn banda gstermelik miyim ? der gibi gelip ge
en insanlardan utanan bir hali vard. Buralara niin otur
tulduuna bir trl akl erdiremiyordu.
Kasabann ortasndan Aras ay akyordu, Kahvelerin
nleri sra sra insanlarla doluydu. nsanlar Aras ayna
bakyordu. Yllar yl bu byleydi...

Erzurumun toprak sulan altndan douya doru iki
13
H A L L A YT E K N
kap alr. stleri kemerli bu giri - k yerlerine bura

larda Kars kaps diyorlar...
Ertesi gn, bu kaplarn birinden hayvanlaryla Veli
baba kyls kyordu. San kz nndeydi. kzn bo
azndan bir tasma sarkyordu. Kylnn eli brndeydi
Yz kararm gemiti. Belli ki hayvanlarna alc bula
mamt. Kyne dnyordu.
br kapdan, Sarkam ormanlarndan karlm
tomruk arabalar giriyordu, vzr vzr... Motorun grl
tsnden rken kzlere doru, tomruk arabasnn ofr
mahallinden kaim enseli bir ba uland :
Ulan hayvanolu hayvan, yolu tkama!..
Kyl elindeki sopay yle bir okkalad, adama bir
Eli koynunda katan Hnus kyls
14
bakt; yollara bir bakt, san kze bir bakt, sonra hay
vann srtna bir aplak att :
Ha kzm, ha!.. Hadi kye! ok ekmeini, am
yedim. Srtmda dadan geven indirir, gene seni a...
Yutkundu, iine bir tkanklk geldi. Kesik kesik :
A lrsek de, tok lrsek de beraber lrz... Ka
alm bu yerlerden, kaalm... dedi.
15
lme Eeim lme..
Sam anl samanl dostlar
Kevenli kevenli dalar gsterir.
Ehraml kadnlar semaver kaynatyordu. I>elikanl

lar, st, kavak aalarnn altnda kafa ekiyorlard.
Combakta ocuklar imiyorlard. Daha aalarda bir kz
la bir olan kafa kafaya vermi, batan gn seyrediyor
lard.
Boucu bir scak vard. Palandkenin eteklerine zel
darenin yaptrd havuzlu kkten aalara doru ba
knca, yank dalarn evirdii boz bir ova uzanr. Ovann
tam ortasnda Erzurum ehri vardr. Yaz gelince bu eh
rin hayvan pazarna, her gn bu yank dalar aarak
srlerle hayvan gelir, srlerle hayvan gider. Ama, u
nmde szlen kyl, ylesi deildi. O da yank dalan,
boz dalar aarak gelmiti. Gelmiti ama, nnde sadece
bir ift kz vard. Yanmdan geerken duraklad. n
m kesip gitmek istemedii belli idi, Korka korka yanma
sokuldu :
Hayvan pazarna aahtan m gideceiz, yukardan

m beem? dedi. Yukar yolu gsterince yeniden durak
lad. Elindeki sopaya karnn dayyarak uzun uzun d
nd. Ama kzlerin, adamn ne dndnden haber
leri bile yoktu. Gelip geenlere rkek rkek bakyorlar
d. kisi de ayakta dimdikti, boynuzlarndan ince bir iple
16
birbirlerine balanmlard. Sanki bir tezghtan km

gibi her ikisi de ayn boydayd. Renkleri krmzya al
yordu. Buralarda buna ark krmzs diyorlar Makbul
bir renk saylyor. Her ikisinin tyleri de prl prld.
Boynuzlarna birer dizi mavi boncuk ilitirilmiti. Ky
lnn dndn grnce :
Bu hayvanlar satacaksn galiba? dedim. Kyn
okmu uzaklarda ?
Uzakta ya gurban, uzakta, dedi. Kymz agahlar
da kald Sen at bilirsin ? Teey oradan gelirim. gn
olmu yol teperim, he vallah. Satacak bunlar, satacak
gurban...
Trke konumakta bir hayli glk ekiyordu. Ya
30 ya var ya yoktu. Ama salarnn yarsndan fazlas
apakt. stelik bu ehrin de acemisi idi. Belli ki hayvan
pazarna ilk defa geliyordu. Uzun gnler yol yrmt.
Toz - toprak iinde a, susuz geen gnlerde akn ta
vua dnmt bu tanmad ehirde Ne yapacan,
nereye gideceini bilemiyordu...
Batmak zere olan gnei gstererek, pazarn ok
tan daldn, ehrin kysndaki bir handa sabahladk
tan sonra erkenden hayvanlarn pazara ekmesinin daha
doru olacan kendisine anlatmaya altm.
Omuz silkti :
Vallah gurban atk, dedi Ben bi yer bilmez,
ben pazar, ar bilmez.,
iine bir tkanklk gelmiti. Konumak, bireyler sy
lemek istiyordu ama, hi de yapamyordu Sylemek iste
dii eyler boaznda dmlenip kalyordu. Bir ara :
Bunlara nasl kyacaksn? Ne de gzel hayvanlar
m, diye azmdan bir lf kardm.
Adamn yarasna dokunduum belliydi. Derin derin
17
H A LL A YTE K IN
gs geirdi. Bir sre yutkunduktan sonra, o krk - d

kk trkesiyle :
Onlar benim delikanllarm, elimde byttm be
em, dedi. Eh, ne yaparsn...
Durdu, bir daha yutkundu, kzlerin ayr ayr srt
larm svazlad :
ok sevinirdim be, onlar beni el kapusundan kur
tarmlard, dedi.
Gzleri doldu, geldi. Epeyce bir zaman, su ilemi
kimseler gibi birbirimizin yzne bakamadk. kimiz de
yzlerimizi baka yanlara evirmitik. Ben, Palandken
dann eteklerine doru bakyordum. Oralar toz duman
iindeydi. Hayvanlar geliyor, hayvanlar gidiyordu. at
kyls dnyadan habersiz, boynunu bkm, delikanl
larna bakyordu. Delikanllar, yerlerdeki kuru ot krnt
llarm topluyorlard. Karnlar karnlarna gemiti. Ky
l, bam yerden kaldrd. Br, hpr hpir dklen st-
en - bana, bir de, st var alt yok arna bakt. Sonra
dnd bana bakt, sayklar gibi :
Satar beg, satar, dedi. Kyar beg, kyar, Gurban,
ekin yok. Gurban, ot yok. Gurban, a kald, hayvanlar a
kald gurban. Kymzde ktlk oldu gurban... Bizim de
ne olacamz belli deil gurban...
O, ardarda bu gurbanlar sralarken, kolundan tuta
rak kendisine ehrin kysna kurulan bir akam pazarn
gsterdim :
Hadi, dedim, ben de o yana gidiyorum, bakalm ne ve
reekler senin u delikanllara...
kzleri nmze katarak o yana doru yrdk...
Buras, ehrin kysnda, gecekondularn sraland
bir mahallecikte kurulmu kck bir akam pazaryd.
ehrin baka taraflarnda daha byle pek ok akam pa
zarlarna, buralardan yoh geen kyllerle, gndz paza
18
rnda hayvanlanna mteri bulamayanlar yle bir ura

yp geiyorlard. Hayvanlarn erkenden elden karp
kye dnmek iin Ha beri gel gurban, bir de buralara
urayalm diyorlard.
Alclara gelince, bunlar tilki gibi adamlard. Avlar
nn zerine atlacaklar saatleri o kadar iyi seiyorlard
ki... lerinde yerli cambazlardan baka, Anadolunun
drt bir yanndan kopup gelmi kimseler de vard. Adla
rna celep dedikleri bu hayvan tccarlar, sabahtan aka
ma kadar pazar pazar dolaarak alarna drecek acemi
/
H A LL A YTE K N
kyl ararlard. Bunlardan bir iki tanesi at kylsn

yle uzaktan afaklad, at kyls de hdklyerek
uzaktan onlar afpklad. lerinden biri yanbandak bir
kylnn kollarm skercesine pazarla girimiti. Bir
blk davarn iinden gzlerine kestirdikleri bir ift kuzu
ya nce 25, sonra 30 lira verdiler. Kyl :
Olmaz babo, olmaz, Bldr bunlarn iftini 90 gay-
meye verdim, diyerek durmadan ayak diriyordu.
Hayvan cambazlar, adamn skercesine salladklar
kolunu brakarak, kahkahay basyorlard.
Bizim hemeri k uykusuna yatm galiba. Sen
o bldrki yl getir de, biz 100 lira verelim. Bre aam,
eski amlar bardak oldu. Matn yzne bakan kim? diye
rek adam kandrmaa alyorlard.
Adam da Nuh diyor peygamber demiyordu.
Olmaz, 60 liradan aa olmaz! Ben bunlar neler
le byttm beem!.. diyerek durmadan ayak diriyordu...
Onlar da yle konuuyorlard :
Sakla da karaka katk et. Nazlanna bakarsan
memlekette1ot saman varm sanki. Yarn hepsi geberip
gidecek. Baksene, alktan toprak yalyorlar. Arkada
larna dnerek : Gel lan, gel! Yarn dalara kar dt m
tp tp ayaklaryla gelip onlar bize yalvaracak.
Bizim at kyls, bir sre app kald. Konuulan
lar duyunca, kafasnn ii karmt. Yrei cz etti. De
mek, hayvan fiyatlar bu kadar dmt ? Adamn nak-
k vard. Geen yl bir ift kuzuyu, ayanda 160 liraya
satmt. Vay anasm dedi. Umutsuzluk iinde sana
soluna baknrken, hayvan cambazlarnn gz bir ara,
kzlere iliti. lerinden bir anesi ayrlarak at kyl'
snn yanna sokuldu, kolunu uzatarak :
Ver elini kardaluk, u tosunlarn iftine isle
bakaym, dedi.
20
Bizim at kyls nce alklat, pel pel karsnda-

kilerin gzlerinin iine bakt, birka kere yutkundu. Bura
ya gelirken aklna 1200 lira koymutu. Fakat imdi bu
paray isterse kendisiyle zevkleneceklerdi, Birden 400 lira
aa inerek :
800 liradan aah vermem tosunlarm gurba
dedi.
Biri ters ters kyly szdkten sonra, arkadann ko
lundan hzla ekti :
Eheeey, dedi, bunun da dnyadan haberi yok. B
rak gu herifi, o da dolansn da gelsin.
br, kylnn elini brakmak niyetinde deildi
Belli ki kzleri gz tutmutu. Araya bakalar, baka
lar da girdi, bu bakalarndan biri :
Hele h ele!. Sen bir 400 lira daha aa in, sen de
kuzum 100 lira yukar k, pazarlk uysun. Nasl oldu mu?
br kylnn kolundan tutup sallad :
500 liraya var git hayrm gr
Pazarlk uyaca bir sra, kyl kolunu hzla ekerek
cambazlarn elinden kurtard. Yalvarrcasna :
Ben satmiyir gurban gayn, ben satmiyir, ben vaz
geti dedi.
Bir kere daha kzlerin srtlarn svazbyarak az
larn kyden yana evirdi, derin bir nefes ald. Kendi
kendine, Kurtulduk kurt belsndan diye sylendi.
Cambazlar, at kylsne adamakll ierlemilerdi.
Homurdanarak baka kyllerle pazarla girimeye gi
derken, tozu dumana katarak yanlarndan bir blk hay
van daha geti,. Arkasndan bir daha, bi daha... Yollardan
drek direk toz bulutlar kalkyordu. Kyl, sopasna da
yanm dnyordu,. San tosunlar, her eyden habersiz,
yerden ot krntlar toplnyorlard.
Toz bulutlan arasndan bir blk hayvanla birlikte,
21
H A LL A YT E K lN
drt kyl kageldi, at kyls ile yaplan pazarl

uzaktan grmlerdi. Bir tanesi adamlarn peinden ters
ters bakt, arpacak adam aryorlar deysler dedi.
Sonra at kylsne dnerek :
Tosunlar uyuamadn herhal kardaluk, dedi,
Kyl, bam yukar kaldrarak bir Cuk! etti. Sonra
durdu, dnd...
Yarn pazara ekeceim bir de gurban, dedi.
Onlar, delikanlnn etrafn evirirken yavaa yan
larna sokuldum. Olup bitenleri imdiye kadar hep uzak
tan seyretmitim.
Pazarda iler nasl gidiyor? dedim. Bu delikanl
nn hayvanlar orada para eder mi dersin ?
Ac ac baktlar.
tler nasl olacak beg? ite bizim halimiz. Bir tek
mal satmadan gerisin geri kye dnyoruz. Anla sen te
sini gayr, dediler.
Kendileriyle yakndan ilgilendiimi grnce, at ky
lsn unutarak etrafm evirdiler, uzun uzun dert yan
maa baladlar. Biri bitirmeden biri balyordu. Hnsn
uzak bir kyndendiler. Nice nice dalar amlar, gn,
gece yol teptikten sonra buralara ulamlard. Buraya
gelmekle de i bitmemiti, gnden buyana da buralar
da srnyorlard. Bir tutam ot liraya frlayp km
ti Yalnz hayvanlara yedirilen ot, saman masraf, bu
gn iinde 20 - 25 liradan aa deildi. Kendi masraflar
da caba. Bir de stelik dalarda hrszlar tremiti. Her
gn kyllerin nnden srlerle hayvanlar aryorlard.
te yandan, bu hayvan blgesinde kyllere verilen pa
rola u idi . Bekleyin, bekleyin ki, Ruslar yksek fiyat
la hayvan satn alacak. Bekleyin ki kombinalar hayvan
mubayaa edecek. Bekleyin Devlet retme iftlikleri size
ot ve saman verecek. Bekleyin, bekleyin!..
22
Bu beklemeler, kylye ne getirecekti? Daha imdiden

hayvanlar at. Ya kendileri ?..
Bir tek umitlar kalmt; hepsi de o bir tek umu
dun peinde gerisin geri kylerine dnyorlard. Dalar
dan keven indirip hayvanlarna yedireceklerdi, Bu dikenli
otla birkan yaza karabilirlerse bu da onlar iin bir ka
zant. Dnya byle idi ite ! Muhanete muhta olunca
kii olu, Samanl samanl dostlar, kevenli kevenli da
lar gsterirler insana. Kylerinde yle aalar vard k,
ambarlarndaki tonlarca bitli budaylar gibi, samanlkla
rndaki basl duran ot ve samanlar da kflenip gidiyordu...
Onlarla konumay bitirip de yola kacam bir sra,
Erzurumun yetkili kiilerinden biriyle yaptm bir ko
numa aklma geldi.
Bu szleri kyllere aynen takrar etiim zaman, i
lerinden bir tanesi, Bu martavallar ok dinledik der
gibi yle bir el sallad..
Srn uaklar, gidelim, dedi. Buna, lme eeim
lme, yaz gelince sana yonca biem, derler.
Sopasn yere vurdu, hep birden yola dtler. Ufukta
gn kulam sallamt. Neden sonra, ilerinden bir tanesi
beni kim sandysa geri dnd, elindeki sopasyla karma
dikildi. Yz sapsan gemiti :
Neyi bekliyelim beg, neyi? dedi. Al dividi, kalemi
eline, yaz. Sen yaz Sen yazmak istersen, biz bunu hesap
ettik bile Bunlar bize pein para ile 49 kurutan hayvan
yemi mi verecekler, ne zkim ! Haydi onlar verdi, biz de bu
zkm kabul ettik diyelim. Bir hayvann yaza kmas iirt
ne para ister, bilir misin beg? Onu da biz syleyek. Hadi
diyelim ki, kn uzamasna, ksalmasna gre 300-400
liraya varyor bir hayvann yaza kmas. Bu hesaba gre,
be hayvan beslediimizi farzet, en az 1500 liralk yem,
saman yedirelim ki, hayvanlar yaza karalm. Bu, hay-
23
HAKtL A YTEK tN
vatlarn yiyecei. Ya bizim yiyeceimiz? Al dividi, kalemi

eline beg, bunu da yaz. Biz evde 9 ba horantayz. Bu 9
ba horanta bir senede ne yer? Onu da bir hesap et. Bldr
20 liraya olan budayn kotunu bu sene 30 liraya alam
yoruz. Eve 900 liralk arpa, buday atmalym ki bizi an
cak yaza karsn. Bu 900 de hayvan yeminin zerine
korsak, etti mi 2400 lira
imdi grdn ya beg, evin 9 ba horantasyla, ahrda
bal 5 ba hayvan lmeden yaza karmak iin kl klna
2400 lira istiyor bu fakir Bu 2400 liray bize kim verecek?
Ya st-bas ?..
Kylnn, gemiteki tecrbelerine dayanan bu yaln
mant karsnda susmaktan baka elimden ne gelirdi ?
Verdiim cevap, bir ba sallamaktan te geemedi.. Onlar,
akam karanlnda hayvanlarn toparlayp tekrar yola
dtkleri zaman, cambazlar tedeki ilerini oktan bitir
milerdi. Satn aldklar hayvanlarla at kylsnn nn
den geerken, lf olsun diye :
Nasl, hayvanlar bu fiyata verecek misin? dedim.
Kylerine dnenleri grdn ya... Konuulanlar da dinle
din.
at kyls, ksa bir tereddt geirdi. Akamn alaca
karanlnda kaybolup giden hayvan srlerinin arkasn
dan uzun uzun bakt. Sonra dnd, boynunu bkerek, ya-
nbandan geen cambazlara bakt, ksaca :
Aln gtrn dedi. Lzm deil.

at kyls, drt yldr bir gn bile ayrlmad deli
kanllarndan ilk defa bugn ayrlacakt. Cambazlarn av-
cunun iine sayd 500 liray evirdi evirdi. Yreinde
bir eziklik duymaa balad. Avcunun ii ate dm gibi
yanyordu. Gzleri dolukdu. Kendi kendine sylendi :
24
Bu para, dedi, ocuklar alt ay bile doyurmaz. On

dan sonra el kapular... Azaplkla geen gnler... O da ol
mad, sonra srtla yorgann, ver elini gurbet!..
tesini dnmek bile istemiyordu. i adamakll
dolmutu. Birden elinde sopasn srkliyerek adamlarn
peinden seirtti, kzlerin boynundan ekip kard
bir ift mavi boncuk dizisini tekrar boynuzlarna ba
larken :
Benim delikanllar kasaba verip kestirmeyin, ne
olur aam ! Onlar koum hayvan, dedi.
kzlerin kuyruklarndan tutup svazlad. Son bir
kere daha yzlerinden, gzlerinden pt :
Hadi, imdi hakknz hell edin, benim ahau
gzl delikanllarm, ok ekmeinizi anz yedim, dedi.
imdi sopas elinde, Palandken damn eteklerinde
yapayalnzd Ne yapacan, nereye gideceini bilemi
yordu. Tozlu dalarn arkasnda gne oktan batmt;

Ehram I kadnlar, aydanlk ellerinde, evlerine dnyor
lard Havuzlu kkte kafalar eken delikanllar, yollara
dklm, nara atyorlard. ehrin gbeinden ykse
len keskin bir caz sesine uzaktan bir ift kzn sesi ka
rt :
Mohh... Mooh...
25
Bu Vatan Bizimdir
Arzuhal eylesem deftere smaz...
Omuzdan kesilmi kolumuz bizim.
SEKDAK
Adamn elinde bir tutam ot vard. Sar kz bam
evirmi ota bakyordu. Bir bakt... iki bakt ...Sar k
zn burun delikleri durmadan alp kapanyordu. Karn
yap yapt, Ama, ona ot veren kim? Sonra baam sa
hibinden yana evirip ac ac brd :
Moooh !... Moooh !...
Mohlasa deil ya, atlasa patlasa da onun derdini ay
lyacak kimseler yoktu buralarda...
Birka adm teden bir kz, srs daha geiyor
du... Onlar da balarm evirip adamn elindeki ota bak
tlar; hatt bir ara ilerinden bir tanesi, olduu yerde
kazk gibi kaklp kald. Belli ki, onun burnu da ot kokusu
almt. nce yaland, sonra ac ac moh lad...
Sar kz, kendi cinsinden birinin sesini duyunca ce
sarete gelmiti Bu kez, daha yksek sesle brmee
balad.
Moooh!... Moooh !...
Her iki kz de karlkl mohIamalariyle anla-
vermiflcri... Bir yandan da trnallariyle yerleri eeli
yorlard... Akllarnca, Erzurum pazarnda sahiplerini
ikyet ediyorlard : Gryorsunuz, karnmz a. Biz-
26
leri dere tepe dolatrp gnlerce yol yrttkten, sonra

buralara kadar getirdiniz. Ondan nce de btn yaz a
ltk, Boyunduruk boynumuzdan daha yeni kt. imdi
ise, biz kzcklere bir tutam otu bile ok gryorsu
nuz,... Hay gidi o szleri srtmzda tadmz gnler,
hay ...
Hayvancazlar hem yerleri eeliyorlar, hem de ha-
bire dillerini karyorlard. Belki de telerde len hay
vanlarn kan kokusu geliyordu burunlarma...
Satc, elindeki ot demetini kzlerin itihalanm ka
bartacak ekilde bir ka kere salladktan sonra, yan ba
nda biriyle eneye tutulmu sahibini kolundan tutup
ekti :
Bak gardaluk, dedi. kz istiyor, bunlarn hakk
deilmez.
Adam, elindeki scpasm kt diye kzn bana
indirdi.
Mbarek hayvan, dedi. Agzl insanlara benzi
yor; nerede bir tutam ot grse, boynunu uzatp balyor
ac ac brmee...
Ama hayvan, az var dili yok. Onun gc de ona
yetiyor. Sen, karnn ackt zaman ne yaparsn ?
Satcnn bu sz zerine adam, elindeki sopay bir
kez daha, sinirli sinirli kzn rastgele yerlerine kt kt
indirmee balad. Alnndan boalan terleri eliyle silip
attktan sonra :
yi ama dadam, dedi, bizim halimizi hi kimse
sormuyor, Buraya gelinceye dek daha ka be pazar do
latk. (Birer birer ceplerinin tersini evirip gsterdi.)
Czdanmda yirmibe liracm vard, olduu gibi bun
larm boazna yedirdim. Alalm, alalm ama, neyle ala
lm? Sor bak, yirmi drt saattenberi sahiplerinin kursa
27
HALL, A Y T E K N
na bir tikim ekmek dt m bakalm?

Alca msn efendi? Ucuz, pahal demiyeceiz.
unlar bamdan atacam. nsan malndan bezer mi,
bezer...
Adam sandan trnana kadar yle bir szdm
u haliyle, da balarnda tek bana kurulmu kavrul
mu bir karaalya benziyordu...
Ben alc deilim ama, dedim.
Elimdeki fotoraf makinesini yzne evirerek
t... dmeye bastm.
Ben fotoraf ekicisiyim, dedim.
telerde, az nce birisiyle kollarm skercesine pa
zarla girien iki Kayserili tccar gsterdim.
Onlar alr belki kzlerinizi, dedim.
Yaptm iten sulanm bir halim vard Herkesin
can alp can, satt gu Erzurum hayvan pazarnda benim
ektiim u resimler neyi halledecekti? Kimbilir, bugne
dek, benim gibi ka tane ukal daha, sanki bir i yap
yormu gibi elindeki fotoraf makinesini u akn in
sanlar zerine evirmi, bir iki t lardan sonra Ben
gazeteciyim... demi, savuup gitmiti...
Evet, u garip kutudan zerlerine doru parlayp
sonen birka damlack k, kara - gnlerini ak - gne mi
evirecekti? Onlar, bizden ekmek istiyordu. Onlar, bizden,
hayvanlar iin ot ve saman istiyordu. Ama biz onlara,
elimizdeki fotoraf makinesinin objektifiyle sadece bir
gz krpp geiyorduk.
Sizi gidi hainler sizi! diyerek zerime doru yr
yp elimdeki makineyi parampara etmelerini bekliyor
dum Fakat onlarn dertleri bakayd. Deminki pastrma
tccarlarnn iri admlar atarak kendilerine doru gelme
leri rerine, beni de, elimdeki leti de unutuverdiler. Ne
olur, ne olmaz d. Fotoraf makinesini bir gazete kd
23
nn ierisine sarp sarmalayp koltuumun, altna ksfar-

mitim bile... Belli ki, tccarlar ilerinin ehli kiilerdi.
Vakit geirmeden, ilerini bitirip yollarna devam etmek
stiyorlard. lerinden biri, yavaa San kzn yanma
sokularak, iri, kll ellerini hayvanin ensesinden srtna
doru dolatrd. Sonra knn zerine irice bir aplak
atarak,
Bu mallar bize yaramaz, biz pastrmalk kart hay
van aryoruz, dedi.
Dnp gidecekleri bir sra, Kayserili iki tccarn gz
leri baka bir kz obanna iliti. Delikanl, bir eli koy-
nunda, rkek rkek kendilerini seyrediyordu. Karsnda-
kileri yadrgayan aknca bir hali vard, Tccarlardan
biri, adam batan aa szdkten sonra, lf olsun ka
bilinden,
Bu adam da m kzlerini satacak? dedi.
Oradakiler birbirinin yzne baktktan sonra,
Satmiyir beg, satmiyir, dediler.
Eh, satmyaeak da buraya ne haltetmee geldi?
Herife baksana, neredeyse azmzn iine girecek,
Onlar satal ok oldu beg. imdi de tekileri elinden
alacaklar diye korkuyor, Allah kimseyi onun gibi yapma
sn.
Kayserili tccarlar, eli koynundaki kyly szmekte
devam ederken, ot satcs, onun hakknda bildiklerini an
latmaa balad :
Allah dnyada ne kullar yaratm beim! H
ns'n uzak bir kynden olurmu. u adam da kap kom
usuymu. Kynn adna Mir Sait mi diyorlar ne? Bir
hafta nce bu nndeki kzleri bir celebe satt. Ama im
di bir trl bu hayvanlar brakp kye dnmyor. Sabah
tan akama kadar onlarn peini kovalyor. Akam olun
ca da skca bacaklarndan balayp dada onlarla birlik
29
HALL A YTE K tN
te yatyor.
Tccarlardan yalcas Hst, ha kz, ha! diye ho
murdanrken, kap komusu olan byk Hasso, boynunu
bkt,
Nebilirim beg, dedi, kyl akl jgte. Byle olursa,
kzlerini kurt, ku karmazn.
Deminki tccar, yz gz yara bere iinde olan k
zn obann batan aa bir kere daha szd. Arkada
n drterek, beylik aygrlarn kinemesine benzer bir
kahkaha koyverdi.
Bunun olduu yere kurt yanar m hi ulan? dedi.
Herifiolu dalarda geze geze kendisi kurt olmu km
zaten. Kurt gelse bile, onu grnce kaar gider...
Ah begem ah! dedi kyls. Fkarada uyku tnek
mi var? Biri gelip de kzleri karacakm diye d ko
puyor. Gene de uykuya amel olur mu? teygn u Palan
dkenin eteindeki bir taa ban koyunca uyuyakalm.
Bir de gzlerini asa baksa ki, bilmedii bir yerde. Bil
mez deilsiniz ya begem, h huzurunuzdan, kz ks
m biraz avanak olur. Zaten bu da Allahn akn kulu. M
barek hayvanlarn gece karanlnda gzlerine ne grn
mse glnm, nallar dikmeleriyle, fkaray derince
bir derenin dibine indirmeleri bir olmu. pi koparmasalar,
zavallnn bana daha neler gelecekti kimbilir ?
Hemehrisinin, Hns kyls iin anlattklar tuhaf
larna gitmiti, tki tccar birbirlerinin gzlerine bakp ko
caman kocaman birer kahkaha daha attlar.
Kurban olduum Allah, dnyada ne mahlklar ya
ratm, dediler. Bri kyn muhtarna gitsinler de, bu sa
man yemezleri birbirlerine nikhlayversin...
Sonra durdular, olduklar yerde Hns kylsne te
peden aa bir bak daha attlar .Bu baklarnda acma
ile kank bir tiksinti vard, kisi birden,
30
Adamn boaznda bir torbas eksik. Sanrsn dn

yaya anasnn a...dan kzlerle dt Bu milleti anlya-
madik gitti...
Diye sylenirken hemehrisi biraz alngan, biraz da
fkeli,
Hassomn bandan geenler sizin de banzdan
gese begem, dedi, mal, hayvan deil, herey olursunuz.
Bu karnzda grdnz adam yok mu ya, tam yedi se
ne el kapsnda azaplk, obanlk yapt. Sonra, bu yedi
senede biriktirdii paralar dmledi, knlad bu gr
dnz kzleri ald. ok gemedi, arkasndan askerlik
geldi att. Bir de oradan dnd geldi ki, eksiketeklisini
aann yienleri karm Damn da atee vermiler, K-
S a n kz ota bakyor. Ama veren ldm? Tutam lira.,.
31
HALL A YT E K lN
ye geldiinde baksa ki ortada ne ev var, ne kan. Bu kz

leri de bir hayr sahibi evinde saklam. Kyde salam
bulduu, yalnz bu kzler. Ama ne faydas var? imdi
de gryorsunuz, memlekette ktlk var...
Adam konuurken, tccardan ziyade bar apknlar
na benziyen ikinci tccar uzaktan bir parmak krdatt.
Yznn bir yannda bak yaras izi vard,
Hit lan! Buraya gel bakym. Adn ne senin?
ey... Haydi bunun adna da Dilbilmez Hasso diyelim,
gitsin...
Arkada, Baka ne olur? diye mrldanrken, kz
oban, olduu yerde oktan toparlanmt bile... akn
akn gzlerinin iine bakyordu Tccar, zerinde am
lca yazl yeil bir paketten uzunca bir sigara karp
dudaklar arasna kstrd. Bir de arkadana uzattktan
sonra, i cebinden Japon ii zarife bir akmak karp,
fiyakalca akt. Sigaralarn tellendirirken, k cebinin
stnde kabaran tabancasn yle bir yoklad. Arkadaiyle
bireyler fisldatktan sonra Dilbilmez Hassoya doru
yavaa yanat. Eli omuzlan zerinde,
Pak Hasso, dedi, sizleri askerden tanrm. ok sa
dk kiiler olursunuz. Hizmet iine gelince, ekmek yedii
niz kapya... Neyse, onu brakalm. Ey krdolu, imdi
beni dinle! Sana istediin kadar ekmek... Cigara iersen
onu da alnm. Sonra, bak, stn ban eek uluna dn
m, hpr hpr, neredeyse avadanlklarn dan dk
lecek... Bunlar atar, yerine) birey yaktrrz. Sana ay
dan aya biraz da cep harl veririz. Seni ben, Harstaki
srek malnn bana oban gndereyim, gider misin? Ha,
bak, sana burada birey daha syyeyim; gayet huyum,
beenir de, hizmetinden memnun kalrsam, Karstaki iin
bitince de seni Ankaraya gtrr, Kavaklderedeki
apartmanma kapc yaparm. He de bakym ?
32
Dilbilmez Hasso, konuulanlardan fazla bir ey anla

mamt. Pel pel Kayserili tccarn gzlerinin iine bakar
ken, Dilbilir Hasso, imdadna yetiti,
Allah mrler versin begem, dedi. Bize birazck
da hsm der. Gitse iyi olur, ona bir atalk yaparsnz,
Hemi de bu it dirliinden kurtulur. Gelgelelim begem, onu
ben kye bile gtremiyorum. Akl fikri u kzlerde.
Oysa begem, kzleri oktan satt. Parasn da borlular
kapt. Bu haliyle kye gitse nidecek ? Allah kimseyi a
rtmasn, gurban! Gnlerdir bu kzlerin peinde. By-
lesini kim istemez? Bedava bir oban. Sizin anlyacamz
begem, asl Ba Aa burada yokmu, Ardahan taraflar
na mal toplamaa gitmi. Ona, gelince diyecekmi ki, be
nim delikanllarm kasaba verme, pastrmacya da verme,
diyecekmi. Satt adamlara onlar koum hayvan, on
lar ifte ko, diyecekmi. imdi bu sebepten, bu cuvap-
ta bulunmak iin Ba Aann yolunu bekliyor.
Kayserili tccarlar, birbirlerinin yzne baktlar.
Yznde bak yaras izi olan, cebinden kapanda p
lak bir kadn resmi yaptrd ikince bir czdan
kard, Dilbilmez. Hassonun gzne dayamasiyle, ekmesi
bir oldu,
Bu lle lle sal yosmay gryor musun? dedi,
sana oralarda byle birini de ayarlarz, olur biter. Var mi
kynzde bylesi ...
Hasso, nce iy iy gld, sonra kpkrmz kesilerek gitti,
biraz tede dnyadan habersiz gevi getiren delikanlla
rnn boynuna sarld. imdi gzlerini tccarlarn bak
larndan karmaya alyordu...
Tccardan yalcas, burnu fosurdayarak birka kere
gitti, geldi. Bu denl akadan cam sklma benziyordu.
Brak u saman yemezleri, dedi. akalatn adam
lara bak. Onlar bu hayata oktan almlar. Onlar, it
33
H A LL A TTE K IN
dirliklerine devam etsinler. Biz de yolumuza...

Az tedeki, kendilerini buraya getiren palabykl pa\-
toncuya iaret etti.
ek araban ahbap, dedi. Bizi getirdiin yere ata
caksn...
Atlar trsa kalkt bir sra, Hnsn Dilbilir Haso-
sn uzun uzun paytonun peinden bakt. Sonra dnd, kol
lan delikanllarnn boynunda dolal duran Dilbilmez
Hassonun gzlerinin iine bakt. Sonra ot satcsyla bana
bakt. Birden dnd, eildi, yerden irice iki ta kapt, de
rin derin gs geirdikten sonra,
Beg, beg, dedi. Biz adam olmayz. Bizlerin kafasn
u talarn arama koyup da ezmeli, ezmeli, beg! Askerli
im bu adamlarn memleketinde geti. O zaman beni bir
grmeliydin. Zengin bir herif kt karma da kzn al
madm. Adamn kapsnda bir domuzu eksikti. Bir kzn
dan baka da kimsesi yoktu. Az m yalvard bana? Gel,
dedi, kzm sana nikhhyaym, seni de kendime evlt y a
paym. Dadalm tuttu, reddettim. Vatan bulunmu,
kt kllk ekti getirdi bizi buralara. ekecek ilemiz,
iecek suyumuz varm. imdi herifin malnn zerinde
oturaydn, bey, paa gibi yaar giderdin. Hey gidi gnler,
hey !...
Elindeki talan yle bir okkalad. Tamam dedim,
Hns kyls tan ataca yeri reniyor. Bir saatten-
beri kendisiyle zevklenip, alay eden ensesi kalnlarn pe/
Jeri sra savuramyacama gre, talar benim bama...
Ama Hasso, btfnu yapamazd. Hasso bunu bilemez
di. Hasso bunu bildii gn...
Kendi kendime,
E y Halil, dedim, resim mesim ekmei brak da,
araban ek buradan...
Bir yandan da gzlerimin altndan Hns kylsn
34
szyordum,, iki elinde iki ta, hl tccarlarn pei sra

bakyordu... Gzleri dolu doluydu... Baklarm ondan
karmaa alyordum. Benim de gzlerim dolu doluy
du... Elindeki talar oktan atmt...

Erzurum ehrine doru yryordum. Adamakll ef-
krlanmtm. Serdariden iki msra gelmiti aklma :
Arzuhal eyle sem cteftere smaz...
Omuzdan kesilmi kolumuz bizim.
yryordum... imdi de bir trk dolayordu dudak

larmda... Ben bu trky dn, Sarkam dalarndan
bir kz obannn azndan dinlemitim. Elinde sopas,
dizinde kaval vard :
u gelen nahr mulr ?
Oy maral maral maral
Sanlan tahl mdr ?
Vay lalar otlanacak,
Gelin misin, kz msm ?
Otlar toplanacak,
Bu trk... Bu trk,,. Btn bir Douyu dile geti

riyordu. Trk biter bitmez, Sarkamn kz oban,
memleketin yksn anlatyordu :
Elimdeki u aa parasndan baka bu obada
grdn, grebildiin ne varsa, hepsi aann, nmdeki
kz srs, u kardaki ky, dzlkteki tarlalar, iinde
dnen ifte motor, ne varsa hepsi hepsi...
Sonra dnp, uzaktaki bir da gsteriyor,
Bu dan adn duydun mu beg ? diyordu. Onun
adna biz AUahekber da deriz. Kyde eskiler anlatr
Seferberlikte koskoca bir kolorduyu dondurmular bu
35
H A L L AYTEK tN
dada. (Sonra yavaa mrldanyor) Ben yetim by

mm, benim babam da...
timde bir tkanklk oluyor, gzmn nnden pul
pul bireyler uuuyor... Gzlerimi evirip, tepemizdeki
daa bakyorum; gnein altnda knndan yeni km
keskin bir kl gibi prl prl yanyor...
Eski bir dm tekrarlar gibi,
Evet1 , Allahekber da, diyorum. Ama o bu ha
liyle bu ssz lkenin ortasnda oturmu bir dadan ziyade
nice nice yiitlerin kanma girmi bir lm ejderine ne
kadar da ok benziyor !
Karmda tarih konuuyor... Enver paa, Seferberlik
konuuyor... Sonra, sonra... Dn olmayan vatan
vazifeler... Srtlarnda ak torba, blk blk Mehmet
iklerin sarp bir daa trman konuuyor... En sonunda
koskoca bir kolordunun donup kald srtlar konuuyor...
ocukluumda, dul anamn azndan drmedii bir
sz vard,
Baban Sarkam dalar yedi...
Evet, benim babam, daha benim gibi binlerce, on bin
lerce kszn babas, orada kald. Belki biraz nce, elin
deki talar okkalayp ta, ataca yeri bilemiyen yzlerce
Hassonun babalar da orada 'kald... Ama bugn, altnda
onbinlerce ehit babalarnn yatt bu topraklar stn
deki yaylalarda asker kaa aalarn kzleri otluyor,
tarlasnda aalarn motoru dnyor...
Neden, neden? Douyu gezerken bu lkenin sa
mna, tana toprana bakp bakp yllar yl bir haber,
bir mjde beklediimiz fakir kulbeciimizde Sarkam
dalarnn yksn hatrlyarak ikide bir efkrlam-
yomm...
Evet, babam Allahekber da yedi. Sonra, arka
sndan kp gelen ktln silip sprd bir ky... By
36
le bir gnde, Kayserili tccarlar tarafndan, henz tak

sitini deyemediimiz kran art son kzmzn alnp
gtrl... Sonra, birka inik budaya aann eliniz
den ekip ald tarlalar.., Dcfn olmyan ukurova
yolculuklar...
Kafam yukar kaldrp, dalarn eteindeki, kire
tandan yazlm irice bir yazya bakyorum : BU V A
T A N BZMDR.
Ge yiidim ge ! Tarih konuuyor... Enver Paa ko
nuuyor... Memleket konuuyor... Bunlar bir uzun hik
ye... imdi Duda ktlk var...
Bazali da byle besili srler grrsnz, ama yarnn

ile getirecei belli o]maz,,,
37
Douda Ktlk Vard
Douda ktlk vard. Hayvanlar g ediyor, insanlar

g ediyordu. Karmda iri, dev gibi bir adam konuuyor
du... mrmde adamn bu kadar irisini grmemitim.
Elleri iri iriydi. Ayaklar iri iriydi. Gzleri, baklar, so
luyuu iri iriydi Kulaklarna kadar uzanan palabykla
r vard, iri iriydi. Sesi grl grld. Farknda olmadan
azndan kan kfrler vard, iri iriydi., bara ara
konuuyordu. Hani dalardan inen sel sularyla, n t
kanm kalm bentler var yu, tpk cnlar gibi iinden
darya doru bir ta, bir zorlama vard.. Almak bo
anmak. Belli ki, iinde hapsedilmi yllanm dertleri
saklyd, iri iriydi...
Yanmzdan yremizden geenlerin dik dik yzme
baktn grnce, onu sokan ortasndan alp tenhaca
bir kahve kesine gtrdm. Bacaklar arasnda tpk
G'Iverin ccesi gibi dolaan kck bir de olan o
cuu vard.
Dohtordan getiriyom gurban, diyordu, sene
dir eker. stndeki marazn n olduunu renemedik.
Dolamadmz dohfr kalmad. Elindeki param alp
salveriyorlar.
Ka ocuun var ?
Byle byle be tane daha var. Bu en kkleri.
Cebinden kirli bir mendil karp ocuun pasakla
rm silmee bailad, Olann yz sapsaryd. p gibi
bacaklar vard. Karn frlam kmt. Gzleri i
iti... Kll gnden yaplm kck bir de ark giy
miti. yle anlalyordu ki, irilikte Yunan tanrlaryla
38
boy len Doulu hemgerimin asl derdi, u bacaklar

arasnda dolaan hastalkl ocuk deildi. O, evde saylar
yarm dzineye yaklaan teki ocuklardan da fazaca
yanp yaknmad. Allah verir, Allah alr d. Onun baka
baka dertleri vard.
KMSELER DUYMASIN
Horasan ilesinin uzak ok uzak bir kyndedi. Ma
sann bir banda ben, bir banda o, anlatyordu.. Anla
tyordu.. Dertlerinin kaleme, deftere gelir yan yoktu.
Bu yaknmalarda btn bir Dofmn tarihiyle birlikte
ilesi, yaants da dile geliyordu : Aay anlatyordu..
Ky anlatyordu... Yllar yl, dalarn arkasma atl-
mlklarm, unutulmuluklarm anlatyordu... Bir ara,
masaya iri bir yumruk indirdi. Azndan iri kfrler
kaca bir sra, geriden biri ekmi gibi birden sustu.
Gurban, dedi bizim kollar buradan buradan kesik.
Bizi gren yok. Bizi dinliyen yok. Bizi.. Bizi...
imdi de yzne aa alyordu. Gznden boa
nan yalar iri iriydi... Bir ara adm sordum. Bu, nc
soruumdu. brlerinde olduu gibi, bu kez de kulaklar
na kadar kzard. Belli ki, adm aklamak istemiyordu.
Az nce, kynn adn renmek istediim zaman da
dolambal cevaplar vermiti. Merak bu ya, sorduklarma,
salam cevap almadan yakasn brakmak istemiyordum.
O da bu niyetimi sezmi olmah ki, bir ara, sandalyesini
bana doru ekti Kukuluydu. Sana soluna rkek ba
klar att. Sonra sesini yavalatarak tkana tkana ko
numaa balad :
Olmaz oluyum, beg.. Horasann ey... kynde
nim Kimse duymasn...
Benim adm ey... Kimse duymasn ...
Beni bu dertlere dren Aa'mn ad ey... Kim
se duymasn...
39
HALL AYTEKIN
Horasan kylsnn azndan fsldarcasma kan

.eyHerle Kimse duymasn lan ard ardna uzayp gidi
yordu...
Bu dev gibi adamm korkusuna bir trl akl erdire-
miyordum. Benden korkacak, saknacak bir yam da yok
tu. Konumalarmda, kim olduumu buralara niin gel
diimi hafif yollu tlatmtm. Benden kendisine ne zarar
gelebilirdi?... Erzurumun ortasnda br kahvedeydik.
nmzdeki Cumhuriyet caddesinden, glp oynaa
rak h;r turist kafilesi geti, kadnl erkekli.. Ellerin
deki fotoraf makinesinin: azn ehrin tarihi kalesine
evirdiler : t!. Saat kulesine evirdiler : t!. Seluk
eserleri, ift minare, kmbetler : t!.. Kellesi kan iinde,
diisten yeni km bir ko grdler, Erzurumlu bir
dadan yedeinde : t!.,.
IIASSOLAR VE TEKLER
Korku dalar yol edermi. u korku dediimiz ey,
insauolunda neleri deitirmiyorki!. Ama biz burada
Horasan kylsnn sadece adini deitirerek, ona Dc-
unun Ha sosu diyelim imdilik, Dou'nun Hasosu anlat
yordu :
telerde, telerde... Bir ky dnn, bu ky, Erzu
rumdan uzakta, ok uzakta olsun Arada almaz da
lar, belvermez geitler olsun. Derken efendim, bu almaz
dalarn, bel vermez geitlerin oltasnda gnlerden birgn
biri ksn :
Ey Hassolar! desin. Bu grdnz topraklar ba
tan sona benim. Bugnden sonra bana alacaksnz,
bana vereceksiniz, beni tanyacaksnz !
Bylece kar karya gelir aa ile kyl. Siz buna
isterseniz, gllerle gszler deyin. Kimin haddi Aa
40
ya az amak? Eller koyunda boyunlar bkk, fsldan

malar:
Kumandar bege Aamzdan kuzu gitti... Kimse

duymasn gurban...
Ba Ktip bee bal ya gitti. Kimse duymasn gur
ban
Tapucu bee ebi gitti... Kimse duymasn gurban
br yanda bylesi ilerde krk yl anas bellenmi
biri kar, srtnda kanbur stnde kanbur, kyde aaya
kafa tuttuundan tr defalarca hapis damlarna girip
km biri olarak, bir deri bir kemik gvdesini gste
rir
te ben, ite onlar, der, gurban.
Yumruklarn skar, dilerini skar, sonunda kesik ke
sik konumaa balar :
Onlar arabasn dadan arr, elden ne gelir, he
Vallah gurban.
Bizim arabamz dz yolda arr, elden ne gelir,
he Vallah gurban,
Bizlerin alnna karayaz byle yaklm, elden ne
gelir he Vallah gurban.
Grnen ky klavuz stemez, derler. Doulu heme
rilerim, yllar yl byle konuurlar. Elinden mal almr,
cam alnr, kars, kzan alnr, onun her devirde verdi
i cevap ayn.
Aman garda kimse duymasn, yerin kula var.
Sonra omuz siiker, bir yerlerini gsterir:
Elden ne gelir gurban uradan uradan kesik DeD-
renecek kolumuz mu var, kolumuz?...
41
H A LL A YTE K tN
GELP g e e n a l a r
Mutlakiyet Merutiyet, Cumhuriyet... alar deiir,
alar gelir, alar geer... Anayasalar. nsan haklan,
nklb Yayma Ekipleri, ver elini Dou Anadolu! Bol yol-
luklu geziler balar.. Gene dudaklannda, o iki kelime:
Aman kimse duymasn... Aman Aamz duyasn.
Sonra gene eller brde, gene boyunlar yana dk;
Elden e gelir gurban?...

Hasso, konumasna yeni balad. Hasso yeni ald,
te yandan turist kafilelerinin kincisi ncs de geti.
Bu kez ellerinde drbnler de vard. Bizden yana dip
yle bir afakladlar, aralarnda konuup gltler. El
lerindeki fotoraf makinesinin objektifi bir kez daha if-
teminare ye evrildi. Belli ki onlarn aradklar baka ey
lerdi. Ellerindeki kutularn kck azlarn tarihe e
virmek tarihi konuturmak kaleler, surlar, tabyalar arka
sndan kahramanlarn geit resmi, tarih menkbeleri.. Ge
mite bugn...
Beri yanda Horasankylsnn Hasosu anlatyordu;
Biz neler grdk gurban. Bizi mapise soktu gur
ban. Srlerini pancar tarlalarmza koyverdi gurban, e-
kin tarlalarmza koyverdi gurban. Bu kaa mal oldu
gurban!.. Biz kendi derdimize dtk biz yollara dtk
gurban Onun ayann girdii yere bizim bamz girmez
gurban...
Baktm bizim Hasso alyordu. Yzn syrp akan
damlalar iri iriydi. Belli ki, yreinden kopup gelen dert
leri vard, onlar da iri iriydi...
Hasso'nun derdi biter mi hi? Hassolarn anlatacak
lar biter mi hi? Birini bitirmeden birine balyordu
42
Bizim koy, yetmi hane, gurban. Bir ge ede biz o-

tu-uruz, br geede onlar oturur, gurban. Aramz bir
dere keser gurban. Biz krk yldr bylece ayr oturduk,
ayr yaadk gurban. Evlerimiz ayr yollarmz ayr gur
ban. Yediimiz itiimiz ayr gurban., Bu hep byle oldu
gurban. Onlar girdi ayr bir partiye, biz girdik ayr bir
partiye gurban. Yllar byle uzad gitti gurban. Onlar A-
a, onlar bey, paa, onlar muhtar, onlar encmen azas
onlar herey... Biz gurban biz kle, biz yarc, biz ecir biz
eker biz. bieriz. Aaya tarz gurban. Aa'nn ambarlar
dolu, bizim ambarlar bo gurban. Aylar byle.. Yllar
byle...
Horasan kyls anlatyordu...
AANIN KAZII
Erzurumun uzaklarnda bir kydeyiz. Yl 1958 De
dik ya ky iki gee. Bir geede aalar oturur, bir gee
de kyller.. Bir gn aas kyls azbirlii ederek
birleirler. Kye su getirelim derler Olurmu olur.,.
Paralar birleecek, emekler, gler birleecek. Byle-
ee kyn uzandaki boa akp giden bir suyu kyn tam
ortasna getirip oturtacaklar. lk gnler iler yolunda
gider. Ayrlk gayrlk kalkar aradan. mece, para, yar
dm. Kyde herkes, karnca kararnca bu ite grev alr.
gn, be gn, ay, be ay.. nsanolu bir araya ge
lince neler yapmaz!... Ksa zamanda yollar ahr knkler
denir. Derken efendim, aalar geesinden atlak bir
ses ykselir :
emenin oluu ha buraya gelip oturacak!...
Aman zaman demeye kalmaz; Aa, elindeki sivri, ko
caman kaz kakar kendi kapsnn nne...
Kimin haddi Aann kakt kaz yerinden oynat
mak!.. Kyl yalvarp yakarmaa balar: Etme eyleme
aam! Kulunuz, kleniz olalm, ayaklarnza trap ola-
43
H A L L A YTE K N
hm, Bizi bir kak suda boma, gel u kaz.. derler...

Derler ama lflar boazlarnda tkanp kalr.
Aalarn fkesi yaman olurmu... Bizim Horasan k
ynn Aas da Nuh der Peygamber demez... Elinde ta
banca kylnn karsna dikilir. Ben kaktm kaz
bir imilim bile yerinden oynatamam! Hele yerinizden bir
kprdayn, hele bir zerime gelin, kpek srs gibi he
pinizin leini yere sererim!...3.
Bu kazk hikyesi uzun srer. Aann kaz kakld
yerden kar m hi ?
Yok, kazk benim kapda kalacak!
Yok, kyn ortasna dikilecek
Kazk, kazk.. Her yanda, yrede kazk... Bir kazk
konumasdr gider. Kyl, bu kazk belsndan kurtul
mak iin ne yapar, nereye bavurursa elleri bosa kar
Bakarlar ki olacak gibi deil, hkmet bile aann ka
zn verinden oynatamyor. Eh, yapacak baka ne var ?
Bey mi yaman, el mi yaman, demeleriyle, elleri yalayp,
kazmaya kree sarlmalar bir olur... Varsn kazk,
aanm kakt yerde bekliye dursun. Kyller, bir gecede
atklar hendeklerle, suyun azn kyn ortasna evi
rirler evirirler ama, asl kzlca kyamet de o zaman
kopar...
HASSONUN HKAYES
B uzun hikfyen:n sonunu gene Hassodan dinli
ydim : Biz llk, dedik. Biz bu suyu getiririk, dedik.
Kapmzdaki tek kzmz tek koyunumuzu satar, bu
suyun narasn biz verir, biz getiririk ekilsin aramzdan,
dedik. Bu atmz hendekler bizim mezarmz olur, de
dik. Bir de baktk, Aann kapsna gbre dkt adam
silhlanm, baklanm, bize doru geliyor. Bir de bak
tk, arkasna bir sr it takm, Aa geliyor, arkasnda da
on tane olu... Onlar da silhlanmlar baklanmlar.
44
Yryn, kesin, 'koparn u akallarn balarn!

Aann kazn koparmak nasl olurmu, grsnler...
Derilerini yzn, ilerine ot doldurun!.
Bir de baktm, daymn olu bakland. Bir de baktm
komular kurun yamuru altmdalar.. Bir de baktm, ky
ate altnda yanyor. Bizi drt taraftan sarmlar, her
yandan vuruldum yandm! sesleri geliyor.
O gn grmeliydin gurban!.. Bizim elimiz de armut
toplamyor ya, gurban, Onlar bize, biz onlara... Kavga
uzun srd gurban, kavga ok srd gurban... Dere te
pe kan, kemik et doldu gurban...
Baktm, Hasso alyordu. Yaz yzn ereveleyen
kara byklar slak slakt...
Ondan tesini hatrlamyorum. Bir de gzm atm
ki hapishanedeyim, gurban,. Yanmda bizim kabileden ye
di kii daha var gurban. Mezara gidenler de ayr. Sular
bizim zerimize rplverdi gurban...
Hikyenin sonu nasl bitecek diye merak m ettiniz ?
Bir tek Hass'nun, be Hassonun hapishaneye girip
ikm asyle Dounun hikyesi biter mi? Doulu Hassola-
nn hikyesi bitermi ? Avukata yedirilen paralar, karakol
larda yedii dayaklar, yllarca sren hapislik.. Sonra A l
man Harbi dedii kinci Dnya Sava... Bu drtbu-
uk yl sren askerlik... Aa ile yaptklar son kavga, son
ra gene hapislik...
27 MAYIS DEYNCE...
Garson aylarmz tazelemiti, Hasso periand...
Hasso dertliydi.. Hasso derdini dkecek birini anyordu
Erzurumun ortasnda... Bu kocaman ehirde, kocaman ko
caman dertleri vard. Ama o bunu sylerken ufalyordu,
klyordu... Hasso bir ara sesini kst. Elleriyle aa
dan yukarya bir aresizlik iareti yapt :
45
H A LL AYTEKTN
27 Mays olunca ok sevinmitik gurban ... O za

man kaacak delik ariyan aalar imdi gene gelip bamza
oturdular, bize kan kusturuyorlar gurban...
27 Mays derken gzlerinin ii klanan Hassonun,
Aa derken yz kararp geiyordu,
Eeee Hasso, dedim bunun sonu ?
Omuz silkti, nndeki son koyununu da kurda kaptr
m bir obann aknl iindeydi.
Biz bie bilmez, he vallah gurban, dedi. Gene ky
mz bu gn de iki gee. Bir geede biz otururuz, br
geede onlar oturur. Aramz bir dere keser gurban... Bu
dereden ok kan akt gurban.
nc defadr 'ki alyordu, sayklar gibi konumaa
balad :
Biz ldk gurban. Biz bittik gurban. Gn onlarn
atnn alnna avar gurban. Bizde derman yok gurban. Bu
kollar kesik gurban...
Bir ara gzleri dar kayd. Hemen temizden ulu bir
yol geiyordu. Yol asfaltt, yeni ziftlenmiti. Kahvenin
arkasndaki kk pencereden Erzurumun kvrm kvrm
kalesi grnyordu, telerde ehrin, amur evleri srala
nyordu. Uzaklarda, toz duman iine gmlm kalm
bir dan sivri ulan grnyordu, belli belirsiz...
Bizim Horasan kyls bir toz duman altndaki da
lara bakt, bir, nmzde karaylan gibi uzayp giden as
falt yola bakt.. Sonra dnd, dalgn dalgn bana bakt :
Bu yol Grsel Paaya gider he gurban, dedi. Bu
yol Aanaka'ya gider he gurban? Bu yol... Bu yol...
Bu yol uzayp gidiyordu...
Durdu. Dnd. Yutkundu. Kahvenin kaps nnde
pazarlarda alc bulamyan hayvan srleri geiyordu.
Douda ktlk vard. Hayvanlar gediyor, nsanlar ge-
diyordu...
46
DOUDA KITLIK; VARDI
Hasso da pazardan geliyordu, O da herkes gibi, kap

snda son kalan bir ift san kzn pazara ekmiti.
Hayvann yzne bakan kim? Fakat aresiz satacakt.
Topraktan, sat tohumu bile alamamt. Zalim k geli
yordu.. Tahlsz yaza klmazd ya, samansz, otsuz yaza
klmazd ya...
UMUTSUZLAR LKES
Bir, bir daha... nmzden hayvan srleri getike,

Hasso bitiyordu... Hasso dertten derde giriyordu... Hasso
syleniyordu :
Bize kimse yol gstermez, he vallah! Biz yol, iz
bilmezik he vallah! Bizde para yok, biz de derman yok...
Gzlerime biriken yalar Hassoya gstermemek iin
kafam br yana evirdim N/e o? imdi de ben mi a
yordum?,. Hasso'nun ard ardna sralad bu bir sr
Yoklar karsnda yaplacak bakaca ne vard sanki?
Evet. Dou yokolan umutlar memleketi!.. Bu yl deil,
gelecek yl.
Karmdaki adamn yzne, konutuklarna baktka,
gzyalarmdan utanyordum. nsanlmdan utanyordum
Alamak, acmak, Hassolarn hangi derdine melhem ol
mutu bu gnedek? ,.
Tepemizdeki radyo, Dou havalarndan bir trk sy
lyordu...
n gelen nahr nurtr, (1) oy maral moral maml
Sonlan tahl mutu1 , oy maral maral moral...
Yaylalar otlanacak, kz msn gelin misin ?
Otlar toplanacak, oy moral mora! m aral...
Dalmtm. Hasso, sanclanan ocuunun kamn uva-

larken, trk devam ediyordu :
Y a z gelecek, oy maral maral maral
Ekinler bililecek, kz msn, gelin inisin ?
Oy maral m am l m aral...
47
HALtL AYTEKN
ANILAR.. ANILAR
imdi aldm baka yerlerdeydi... bu trk beni,
gn nceki anlarma srkleyip gtrmt... Otlan
kurumu, kavrulmu bir tepenin efeklerindeydim. Altm
da, sular kurumu kalm bir dere vard. stmzde sra
sra dalar ykseyordu. Sarkam dalan... Daha aa
larda yanyana dizilmi asker klalarn somurtkan, do
nuk yzleri grnyordu. am aacna yaslanm bir
kz obanyla gzgzeydim. Dizinin stne boylu boyun
ca bir kaval yatrmt. Bir trk mnldanyordu...
li, yank. Dounun btn bir ilesi dile geliyordu bu tr
kde. nnde bir kz srs vard. Karnlar yap ya
pt... Bir deri bir kemik kalmlard... Topra yalyor
lard.. Sankam dalan bombodu... Sivri doruklarda
srtp kalan tek tk amlardan baka, canl tek yaratk
grnmyordu topran stnde... Kasabann stne
rastlyan boz bir tepede kire tandan oturtulmu irice,
bir yaz okunuyordu : BU V A TA N BZMDR!
Radyo oktan susmutu... Anlarm beni yeniden, Sa
rkam dalarndan Erzurum'un ortasndaki bir kahveye
getirip sokmutu. Hasso anlatyordu... Bu kez de dt
mahkemelerin birinde Hakim bein kendisine sy
lediklerini kendisinin de, kafas kzarak bu Hakim bee
ne cevaplar verdiini anlatyordu... Azn Aaya evi
rerek, Bal, ya onlarda gurban, ko, kuzu onlarda gur
ban diye berk itrmekten geri kalmyordu.
Sonra dnyor tekrar anlatyordu :
Bu ii bilmeyen kalmad gurban. O ki Erzurumu
bildi, o ki Hasankalesi bildi, o ki Ankaras bildi, o ki...
O ki,.
O kikler uzayp gidecei bir sra, dizinin stnde ya
tan ocuk :
48
Gelen ktlklar yalnz nsanlar alp gtrmez ya,
ok zaman da hayvanlar...
Emmim emmim! Babo emmim gidiyor diye, da

rda, bir kz kafilesinin arkasnda yryp giden yektir
bacakl birini gsterdi..
f
Bizimkiler, dedi Hasso.
Toparland, kapya doru bir ka adm attktan son
sa gerisin geriye dnd :
Bu sylediklerimi yazmyacaksm o ki gurban, dedi.
Yazrmyacam o ki, dedim.
Benden salam sz alnca;
Hoa kal gurban, diyerek, atmacann sereyi kap
t gibi, ocuunu kolundan kapp dan frlad.
ri riri admlar atarak, kzleriyle pazardan dnen
kyl kafilesinin arasna kart.
(1 ) Nahr Hayvan srs (D oada)

Blm ; 2
Biz de A n ad oluyu g e z iy o ruz

A n k a ra dan ktk yola
Sivas
Malatya
Elz
Tunceli
Tunceli ancak yollarda dile ge liy o r
nsanlarn tkanp kald tilk i
B ir hayvanc kynn ge lir g id e r tablosu
Ben ne bilir, avu bilir.

Y ly e k kegegm z, s re k eegmz.
BZ DE ANADOLUYU GEZYORUZ : I
Ankaradan ktk Yola

Tren gider, biz gideriz... Tak ta tak... Tak ta tak...
Ver elini Sivas, ver elini Bitlis, Mu, Van... Yollar dik,
yollar sarp, yollar kvrm kvrm... Sonra uz-un bir dz
lk, sonra uzaklarda ba duman duman olmu dalar...
Buras Orta Anadolu, buras bozkrn balad yer.
Yln en scak gn, aylardan Temmuz. Alan pence
relerden genizleri kurutan tozlu toprakl alev alev bir hava
savruluyor ieriye. Bu hava ekin kokuyor. Bu hava sap
kokuyor. Bir havada bozkr insannn ilesi btn bir gel-
mi, gemii kokuyor.
Trenimiz kavrulmu gemi, akpak olmu bozkrn y
zne kara duman saa saa ilerliyor. Bizi bir istasyondan
brne atyor... Yolcular iniyor, yolcular biniyor. Bun
larn ou, srtlar yorganh, heybeli-torbak blk blk
i kafileleri... Bir bl i bulamam memleketine d
nyor. Yzleri aresizk iinde umutsuzluk iinde. Bir
bl de,
Ankaradan geliyoh, kyde rgatlk hd gayrk,
diyorlar...
st-ba dkm, sam. u Anadoluda dkm sam
olmyan ne var ki zaten : Pencereden dar bakyorsun
her ey bir dkm samlk, bir blk prklk iinde.
Tarlalar, blk-prk. Ekinler, otlar, harmanlar blk-
prk. Tozu-toprakh yollarda ufalm klm kzle
rin ektii kanlar bu kanlarn tad saplar, saman
lar blk-prk.
52
EMtNELEK
Yanbamdaki pencereden slasna dnen orumlu
bfr delikanl bozkrn stne doru bir trk koyvermi :
Sprgesi yoncadan, Emnem
Ben seni saknrm, E minem
Yerdeki karncadan...
Emineyi karncadan im saknrsn?

Emine, blk - prk olmu bu tarlalarda, Emine
kzgn gne altnda blk - prk olmu ellerle kocasiyle
yanyana : Orak biiyor Emine, ha babam de babam...
Trpan sallyor Emine, hababam, de babam. Deste toplu
yor Emine, Emine kocasna azk tayor.
Sadece bu kadar m? Emine gebe, Emine dokuz dou
rur. Emine on dourur, oniki dourur. Emine tarlada,
Emine yazda yabanda dourur. Emine dlr. Emine
kovulur. Emine yarn ne olacan bilemez. ocuklar
nerede diye sormayn Emine'nin, Bunlardan imdi
yannda deste topluyorlar, trmk ekiyorlar, kan vu
ruyorlar... Birisi evde ktrm yatyor, -bei lm.
En kkleri de kara palazdan kurduklar adr altnda
viyaklyor; baucunda ufack bir t bekilik yapyor.
Yukarlarda, ok yukarlarda kuzgun mu, karaku mu? Al
c bir ku dolanyor...
Enineyl saktmmt, yerdeki karncadan...
orumlu delikanl, trksne devam ediyor.

Vay bana vaylar bana
Yl oldu aylar bana
Susadm sn isterim
Su vermez aylar bana.
eriye bakyorum; eride de Emineler var : Bir

Emine sa-ba dkm sam. kinci mevki koridorundaki
uvallar arasna skm ouuna meme emziriyor. Bir
53
HALltL A YTE K N
baka Emine, incelmi, pe dnm gvdesiyle.srtn yz

numarann kapsna dayam kocas olduu anlalan
adamla, tren istasyonlarda durduka, su su...diyor. Ba
na souk su al.
E'minenin hastal belli; Emine ay yatm An
kara Nmune Hastahanesinde, gene de bir dirhem1et al
mam. Emineye, Bal ye, kaymak ye, pili, yumurta ye.
demi dohtorlar... Baldan, Pili etinden getin, Emine'-
nin kapsnda sdn iip yourdunu yiyecek birtek ke
isi bile yok. Emine nasl toplanr, Emine nasl dirilir,
Eminenin bir beikte, bir de belekde iki ocuu var. Emi-
nenin kocas el kapsnda azap. Azap Ali, Emmeyi almak
iin bin kayme saym, yedi yl el kapsnda alm
babadan kalan oniki dnm tarlasn satm ama, Emi-
neden hayr yok, Derde derman iin desen Eminede bir
dirhem et yok. Eninenin kan kurumu, Emine ksr
yor... Canm Anadolu, glm Anadolu. Emineler, Hae-
ler memleketi...

Tren gidiyor, biz gidiyoruz. Bozkrn trks biter
mi? Bozkrn ilesi biter mi ?
Sen ne gzel bulursun : gezsen Anadoluyu...
Gcr da gcr... Gcr da gcr...
Bir yere geldik Bir yerden geiyoruz. Altmzda bu
lank sular ile uzayp giden Kzlrmak. Onun stnde
demir bir kpr. imizde uzak bir hatra... Biri geri ta
raftan drtyor.
Bilet, bilet kontrol herkes yerine.
nc mevkiden birinci mevkiye atlyorum, Bizim
yerimiz pek de belli deil. Bir yanllk olmu sus imdi
onun saras deil, geip yerime oturuyorum; hatralarm
beni rahat brakimyor...
54
Bir gz gn, koltuumda esk-psk bir anta, elim

de krk bir baston, nmde dalar, tepeler... Gnler
dir, yayan yapldak yollardaym. Uzakta dalann ardna
atlm, unutulmu bir ky. Kyn ortasnda beyaz bada
nal bir yap, yapnn kapsnda sizi ieri buyur eden
sade giyinmi, gler yzl biri. Yap, Ky okulu. Kapy
aan kii de kyn eitmeni. eride grl grl ders
yapan ocuklar. Derslie girer girmez, krk-elli ift gz
birden zerinize evriliyor. Bize daarcnda ne getir
din? diyen kltre, bilgiye susam baklar. Bu bak
larda karanlklardan a kmak isteyen bir aba var.
Sonra kinci Dnya sava, sonra ilkretim seferberli
i, sonra- cehaletle toptan sava... Bu sonralar, uzat uzata
bildiin kadar, sonra Sanfjransisko. Demokrasi, nsan,
Plaklar, Partiler... Sonra btn bunlarn topuna birden
dman kesilen rtkan bir bakan. Hayr bir deil, bir
ka bakan sonra a alan gzleri kreltmek iin ka
ranlklardan ba kaldran bir sr yobazn atklar yaya
lm atei, sonra ardardma taklan elmeler...
Gel sen misin, kard dergide kyn sefaletinden
geriliinden sz aan insan? Gir delie bakalm...
Mapis damlar, ikenceler, uzun sren bir Bakanlk
emri.,.
Btn bunlar burada niin sayp dkyorum; Ceha
letle savan balad ilk yllarda biri Kzdrman bu
lank sularn geerken, biri de Demiryolu kprs ze
rinde iki sefer lmle burun buruna geldiimi anlatmak
iin mi? Evet, ben bu geitlerden bir kyden dierine ge
erken, ikisinde de lmle aramda birka milimlik yol
kalmken hzr gibi yetierek birinde beni Karadeniz
li bir ii birinde de Orta Anadolunun bir kyls kur
tarmt.
Amma da dlekmiin? Az kalsn trenin altna gi
diyordun.
55
HALitL A Y T E K lN
Bu dleklik deil, dpedz dalgnlk.

Bu sesler, aradan onyedi yl gibi bir zaman getii
halde iimde bir uultu yapyor, ama ge. imdi ya
yorum ya, Hayat mcadele... Direnen yaar... Yaamak
ne gzel... Ama daha geen gn. Zap sularnn srkleyip
gtrd lkc Mfetti Selhattini de aklmdan kar
madan yayorum...
Evet, ben btn bunlar niin yazyorum; Bastmz
yollar ak seik grebilmek iin getiimiz yollara iyi
bakmak gerekiyor da ondan... Anadolu insan boa ftey-
lezof olmamtr. Nereye baksanz ta, topra, bitkisi
insaniyle derin derin dndryor bu lke...
Tren gidiyor, biz gidiyoruz, irili ufakl istasyonlardan
geiyoruz. Tak ta tak... Tak ta tak...
GEMTE BUGN
Yl 1960. Gene bu yollardaym. Anlarm bir kez daha
tazeleniyor. Kayseri treni ndeyiz. Tpk o gn de imdiki
gibi bozkrn yiiz somurtkan ve kskn. Emineler ekin
biiyor, Emineler deste topluyor. Ama biz, 27 Maysin
heyecan iindeyiz. nklb Yayma Ekiplerinden kimseler
var yanmzda. Ver elini Bitlis, Mu, Van... Ama ilkin
szlere yolcu arkadalarm tantaym :
Kompartmanda benden baka ayn ayr telden alan
drt kii daha var *. kisi polis, kendilerini trende vazifeli
gstererek beleten yolculuk yapyorlar Eh, diyorlar
acelesi ne? Kayserjden sonras iin de bilet alsak olur
biter. Arkadalarn ncs de gen ateli bir niversi
te rencisi, durmadan polislerle tartyor. Nerde se
grtlaklarna yapacak.
Eh diyorum, alma kapy, alarlar kapn dnyas.
Krk-elli gn nceki manzara gzmn nne geli
yor. Kzlay meydannda Polislerle niversiteli genlerin
ke kapmaca oynadklarm dnyorum :
56
Adamakll iini dksn de kurtulsun u delikanl.

Az yapmadlar.
Drdnc arkadaa gelince, gznden siyah gzlkle
rini hi karmyan burnu haval biri, henz kim olduu
nu renemediimiz bu yirmi belik delikanlnn, insan
larla konumaktan kaan skntl bir hali var. Frt dar
kyor, frt ieri giriyor. Ama pencerenin yanndaki
keyi de kimseye kaptrmyor. Sorulanlara ksa krk-d-
kk cevaplar veriyor. Sonra tekrar dar kyor bazen
yarm saat, bir saat ortalardan kaybolduktan sonra tek
rar gznde kara gzlk kp geliyor. Yukardaki bavul
larna bir gz atyor. Zira tepemizdeki stste kayl ba
vullarn ou onun.
Bizim niversiteli gen, polisleri, 27 Nisanla, 27 Ma
ys arasnda stanbui ve Ankarada cereyan eden olaylar
dan tr durmadan sktrrken, o, kara gzlnn
altndan iki taraf da sinsi sinsi szyor, arada bir ayaa
frlyor, tartmaya katmak istiyen bir hal alyor, yz
kzarp kzarp'geiyor; iinden biri onu durduruyormu
gibi Kep, tekrar olduu yere kyor. Bu uzun yol bo
yunca dudaklar arasndan kard sadece kelimecik
oluyor : Toprak Mahsulleri Ofisi naat Kontrol efi.
Nereden gelip nereye gidiyor konuulan konular zerin
de ne dnyor. Bu kara gzlkl hakknda fazla bir ey
bilemiyoruz, ama ona hep birden Mhendis bey diyo
ruz.
niversiteli gen, ilerinde Dou llerine srgn git
tikleri anlalan polisleri skboaz ededursun, benim ak
m fikrim Mhendis beye taklyor. Mhendis Bey gel
di... Mhendis Bey gitti... Mhendis Bey Restoranda
yemek yiyor... Mhendis bey restoranda ay iiyor. M
hendis. Beyin gnlk masraf otuza kt, krka kt. M
hendis Beyin bavullar Mhendis Beyin Elbisesi...
57
HALL AYTEKN
Deminki orumlu delikanl, yeniden gelip nmz

deki pencereye yapyor : Bozkra kar, san scan al
tnda trpan alanlara kar incecikten, ufacktan bir
trkye balyor...
Ankara'da yedik taze meyveyi
Boa inemiiz yalan dnyay.
Tren gidiyor, biz gidiyoruz. Dehkanlun ili yank

bir sesi var. Biz gene dnelim eski anlarmza... niver
siteli gen, polisin yakasn hite brakacaa benzemi
yor. Bir ara polisin biri niversite rencisine kar ken
dini uzm uzun savunduktan sonra aresizlik iinde el
sallyor.
Sen, sen cl da diyor ankaya gibi bir yerde sky
san vazife yapma. Banda Partici bir Kaymakam. Onun
banda partici bir Vali onlarn hepsinin banda Namk
Gedik gibi bir Bakan. Evet, btn bu Ezrailler ortasnda
gene de vaziyeti idare ediyorduk. Bir kapdan aldklar
mz, br kapdan...
Gen, deli bir fiek gibi olduu yerden atlyor, f
keden dilleri dolaarak,
.Vaziyeti idare mi ediyorsunuz? Bizim arkadalar
Karakolda gnlerce hapsedip pestili kncaya kadar d
venler bir bakalar myd acep?
Sonra akima birey gelmi gibi,
Sen ankayada demek... Sen ankayada demek
diyerek kapya doru yryor.
br polis, otur hele otur- diye genci paasndan
ekip oturtmak istiyorsa da gen, ona da korkun bir
gz atyor Brak hemehrim, brak diyorum. Ben kurt
larn ayak balayp, tilkilerin zd diyarda daha faz
la kalamam.
Bir sre gzden kayp oluyor. niversitelinin gz
den kaybolmas zerine pencerenin yann hi kimseye
58
vermiyen kara gzlkl gen, ilk defa gznden gzlk

lerini karyor, ayaa kalkyor eli pantolonunun cebinde,
meydan kendisine kalan bir d horozu alm ile kv
rak kvrak kapya kadar birka sefer varp geliyor, nce
azm bana eviriyor.
Seninki maallah ok ateli, diyor,
Sonra polislere dnyor. Birden ciddileerek,
Vazife her eyin stnde, elbette vazife yapacak
tnz, memur demek emir kulu demektir.
Sonra uzunca bir sre duruyor, dnyor,
Ya ben, ya ben diyor, Kocaeli gibi bir yerden aln
dm gibi ta dnyann br ucuna cehenneme atldm,.,
Kendini dinlemiye hazrm gibi biraz daha yanna
sokuluyorum.
Ya demek Beyefendi, sizi de yle... Ama belki...
O kukulu kukulu yzme baktktan sonra,
Gene de Demokratm ama, Demokrat Partili
deil, Milletvekillerinden akrabamz varsa gvur mu ol
duk yani ?
Artan bir merakla :
Haa beyefendi, ey bu Milletvekilleri kimler
oluyor.
Nusret Akm ile, Oemal Tzn ikisi de Kocaeli
Milletvekili.
Aklmda kaldna gre, bunlardan kincisi son
gnlerde kurulan Tahkikat Komisyonu yelerinden olacak.
O, yzme ters ters baktktan sonra sorumla hi ilgisi
dhuyan bir cevap veriyor.
Ben diyor Demokratm. Ben diyor altklar iin
onlar sevdim. Hepsi bir tarafa ama Menderes gibi bir
Bavekil...
Yani...
O, birden az deitiriyor.
59
HAUlL A YTE K N
Onun alkanlm inkr edemeyiz.

Usul usul yanma sokulduumu grnce, beni kendile
rinden biri sanarak kulama eiliyor.
Elbette beyefendi diyor, otuz lira yevmiye alaca
m. Ycdiyz elli lira aylkla nasl geinirim. Saolsunlar
bu arkadalarn gzne batt, ama, dur bakalm ben de
onlara...
Gzne gzl takt gibi belki onuncu defa restora
na ay imeye gidiyor. Peinden polisler de,
APANOLU IKAR,
Epeyce bir sre, kompartmanda yalnz kaldm, istas
yonlar birbir peini kovalyordu... Darda insann beyni
ni delip geen boucu bir scak vard. Perdeleri ektim,
tik defa olarak pencerenin yanndaki keye ilierek sa
bahleyin Ankaradan aldm gazete ve dergileri kartr
maa baladm.
Bir ara, kap hzla ald. Bizim niversiteli gen, alt
mlk bir kyly kolundan ekerek odaya dald, kylye
yer gsterdikten sonra kulama fsldamaa balad...
Senin Mhendis Beyi de rendim. Kimmi biliyor
musun ? dedi.
Merakla,
Kimmi?
Sama, soluna bakndktan sonra Sana da syliye-
ceklerim var. der gibi kylnn yzne bakp gld.
Yap Usta Okulu diplomal biri ama, sen herifteki
ansa bak beyim, 750 lira bireh bireh,! 30 lira yevmiye
bireh bireh! girdisi, kts... Memlekette niverrte me
zunlar i bulamazken sen tut da Yap Ustadan mezun
birine 1500, 2000 lira para de. Nerede bu yourdun bol
luu. .......
ok kartrma kuzum, altndan apanolu kar.
60
Hem bu teknik bir mesele senin daha yam kk, byle

eylere akln yetmez. Toprak Mahsulleri Ofisinin ka lira
borcu var, biliyormusun ?
Evet evet, dnyada baz eyler var ki bilmemek
daha iyi._Ya bilir de elinden birey gelmezse... Sen ey
aziz dostum, Toprak Mahsulleri Ofisinin, Et Balk Kuru-
munun daha buna benzer nice nice kurumlarin kimlerin
yemlii olduunu biliyor musun? Koskoca bir devlet ha
znesinin tam takr olduunu, Merkez Bankasndaki al
tnlarn nerelerde rehin tutulduklarn biliyor musun ?
Elbette biliyorum, bilmez olur muyum? Cieri on
para etmez u hdk oiu hdk bu kadar para alnca.
Tbe tbe, ulan sen Mimar deilsin, Mhendis deilsin,
Yap Usta Okulunu daha dn bitirmisin, bir de kk
bey durmu, Erzurumu beyenmez. Hakszla uram
da... Srgnm de... falan, femekan da ...byle haksz
la can kurban be!...
Dedim ya bu teknik bir mesele, az nce duyma
dn m Nusret Akndan, Cemal Tznden sz etti kk
bey. Senin de byle Nusret Aknlarm, Cemal TznIe-
rin olsa idi o zamat kapnda itin ift ulurdu. Ve o za
man Kzlay meydanlarnda Menderese kahrol... diye
yrtnacana yaa... diye banrdm. Bunlar daha De-
moratlarn suyunu suyu bile deiL
BR KYL
Deminki kapdan giren kyl bu konuulanlar uzun
uzun dinledikten sonra, birka defa boazn ayklad,
konumaya hazrland bir sra, Toprak Mahsulleri in
aat Kontrol efi kapda gzkt. Her zamanki gibi ba
vullarna yle bir gz atta, pencerenin dibindeki ke
sine tekrar yerleti. Burnu gene havada elindeki zinciri
sallamaya balad...
61
H A L L AYTEK N
Kyl yutkuna dursun niversiteli gen, karsnda

kini yle yan gzle bir szdkten sonra aklna bir eY
gelmi gibi, frlad, ayaa kalkt. Yar fkeli, yan alayl* :
Bu tren srgnler treni galiba, dedi. Batdan do
uya memurlar g var, ierisini bir grmelisiniz.
Nereden biliyorsuhuz ?
Nereden bileceim beyim, Restorana gitseniz de
etrafnza yle bir kulak verseniz, neler neler... Biîm
kazann almc Kaymakam ile, Menderesin Dev kalKn
mas diye ikide bir zrt zrt krsye kp nutuk atan
Onlar da Anadoluyo geziyorlar!...
62
Doktoru da orada. Beni grnce heriflerde afak att.

Hemen konumay kestiler... Oh olmu p lere. Biri bil
mem Vann, biri de teeey bilmem Hakkrinin huduttaki
kasalarndan birine atlmlar. Seninkiler durmular bir
de buralara dudak bkyorlar. Ulan, szlerin yeri imdi
Yassada olmalyd Yassada...
BR Afcl ZLEYELM
Bizim kyl vatanda, ksld keden tekrar yekin
di.
Biz kylyk beem, aklmz fazla ileriye geriye
gitmez, bana kalrsa ch hkmet' bu ii iyi yapmyo,
dedi.
1 niversiteli kylnn zerine doru birka adm
att ;
iyi yapmyor mu? Neden iyi yapmyormu, unu
syle babalk? dedi. Bu kaymakam, bu Doktor kim bili
yor musun? Sen bilmezsin, siz kyller neyi bilirsiniz, bil
seniz, bu iler buraya varmazd. Ha ha bak, ne diyordum
kazamzda ne zaman krk ylda br karg taraftan bmi
gelse, bu Kaymakam denen zppe ayana izmeleri e-
, ker, silhlanr, baklanr yollar keser. Yasak der Kar
alamak, el skmak, alklamak hep yasak der. Bir sefe
rinde nnnn kazamza geldiinde ayni eyi tecrbeye
kalkt da lcan gvdeyi gtryordu. Ama, ayni kaymakam,
kazasna Demokratlarn bir vekili ktibiyoz bir adam gel-
miyecek olsun seninkinin sevinten elini ayan yel alr.
Yollar azna kadar alr, okullar kapatlr, ocuklar el
lerinde bayrakla sokaklara dklr. Davulla zurnayla mil
let Demokrat byn zorla karlamaya karlr. A r
kasndan senin bu Doktor bey ekirge gibi frlar krsye
kar, crlak sesiyle Nurlu kalknmalardan, parlak is
tikballerden dem vurur nutuklar ekmeye balar...
63
HALL. A YTEK tN
Bizim niversiteli kapdan kaca bir sra birden ol

duu yerde dnd. Geri geri ekildi. Seninkiler geli
yor dedi. Yavrum beleiler!., Kzlay meydannda Mille
tin ocuklarna cop salla, sonra da trende bedava yol
culuk et. Tekrar dnd, ksld kede sabahtan beri
hk mk edip derdini dkemiyen kylniih omuzuna
bir iki aplak att. O zamana kadar iki polis de geiip yer
lerine oturtmutu.
niversiteli, polisleri yan yan szdkten sonra, ky
lye dnd,
Sen hangi taraftansn bakym babalk dedi? Bu
ilere kyller ne diyorlar?
Kyl, olduu yerde topland, ayaklarn altna a
larak iki dizinin zerine geldi. Sivas ubuuna soktuu
sigarasndan derin derin birka nefes ektikten sonra,
Dedik ya, bizim ilerisine, gerisine fazla aklmz
yetmez.
Sonra durdu, dnd. Sigarasndan birka nefes
daha fosurdatt.
Size bir ey syliyeyim, dedi. Ben kendim halkm
halktan olmya ama byle giderse btn millet ey ola
cak...
ey olacak ne demek? diye niversiteli atld.
Kyl birka sefer daha yutkundu :
ey olacak canim, ite, ey dedi. Senin anlyacam
Demokrata dnecekler.
Neden ?
Nedeni medeni varm? Baksene kimini sryor
sun, kiminin elinden mhrn alyorsun, Bu gidile...
niversiteli,
Evet bu gidile...
Kylnn srtna birka aplak daha att. Kyl cesa
rete gelmiti :
te
Bu gidile yarn bir seim olursa Halks da Mil

letisi de olduu gibi oylarmz Demokratlara vereceiz!
diye sze balad.
Niye mi diyeceksiniz, lfm balla kestiklerim? de
di. Sen tut ta begim, kyn sevdii bir adamn elinden
mhrn ek al Onu sevmi muhtar yapm ya kyl,
sen ona bak. Demokrat olmazsa ne olursa olsun. Kyl
daylar da onunla beraber bu meselemiye kzp eski par
tisini brakyor. Baka yeri bilmem emme, bizim oralarda
herkes dnd. Sonra dahasn syliyeyim mi kylnn
mal boyuna dyor bu gnlerde. Pazara bir eek gtr,
bir trpana dei gel. Maln davarn yzne bakan kim!...
niversiteli bir ara su imek zere istasyonlardan bi
rinde indi. Kyl, meydan bo bulunca bu kez bsbtn
zld. Baktm, bu konumalarla en ok ilgilenen bizim
inaat Kontrol efi idi. Kyl konutuka onun glleri
aclyordu. Olduklar yerde ara sra birbirlerinin kulak
larna bireyler fsldayorard. Bizim burnu haval Ofis
efi olduu yerde hop, hop! sryor, kendi -kendine el
kol iaretleri yapyordu, tki srgn polis, kyly yle
bir alttan stten szdkten sonra aralarnda hafif yu,.m
bir tartma balad; gzlerim kylye taklp kalmt;
Baktm her haliyle ky aas olduu anlalan bu adamn
dilinin altnda bireyler saklyd. Salonda Aann kyls
olduu anlalan U kii daha dikiliyordu. Konuulanlara
hep kulak kabartyorlar ara sra da fiskoslayorlard...
TREN YRYOR, ANILARIM YRYOR
Tren Yerky oktan geti. Alan pencerelerden
ieriye boucu bir hava savruluyor, bozkrn zeri pl
pul, Sanki bireyler uuuyor, anlarm gene iki yl nce
sine dnyor. Aa iri ve kll elleriyle durmadan; terini
siliyor, darya bakyorum, ekin ekin... ilenmi ilen
memi ekin tarlalar... Bu tarlalarda kanter inde al
an yank yzl bozkr insan.
65
NAL/L A YTE K tN
Bir ara havay yumuatmak iin dnp aaya soru

yorum.
Adm ne senin? Hangi kyden olursun?
Kanlcal Koca Mustafa derler bana. Kym teeey
telerde...
Ka dnm ekersin Mustafa Aa ?
Buday, arpas, yulaf beyze varr.
Bu kadar ekilmiten ka kile kaldrrsn ?
Allah asa tad ile yedirmek nasip ederse bu se
ne bire yedi - sekiz bekliyok. Btn ekilmilerden bin - bin-
beyz kile karsa Allah binbir bereket versin...
Kapda davar sr olarak ne var ?
100 kadar koyunla1 , birka inek, be km...
Ama beg, mal davar nidiyim kylerde dirlik-dzenjik
kalmad.
Kylerde dirlik dzenlik kalmad diyen aann,
(baka baka kylerde nceden yaptm aratrmalara
dayanarak) yllk gelirini kafamn iinde yle bir hesap
ettim. Bunun paraca karl onbe bin liray geiyordu.
Oysaki, bu blgede yllk gelirleri ta atlasa bin liray
amyan nice nice kyl aileleri vard.
Sen bu paray? diye yeni bir somya hazrlandm
sra, tren ac ac ddk almya balad. Bozkrn zerin
de kk bir istasyonda durdu. Aa, hoa kaln! di
yerek yanmzdan uzaklat. Bizim naat Kontrol efi,
kapya kadar onu uurlad. Tren istasyondan uzaklan
caya kadar el sallatllar.
AA ACiZI
Yavrum bier-dverli Aa, milleti kandr bakalm,
Dndm baktm, bu ses, Mustafa Aann, salonun
oir kesinde kp kalan hemehrisinden geliyordu.
Kendisine kulak kabarttm grnce konumakta devam
etti :
66
Mhr elden gitti zavallnn yrei yank. Halk

imi de, Milleti imi de yok efendim De mir krata dne
cekmi de vallaha hi bir halt edemez. Sizin anlyacanz
buna Aa az derler. Btn bunlar martaval, kuru sk.
Onun btn derdi abas bier dverleri... traktrleri,.,
On. senedir bankay soydu soana evirdi. Kyde fakrm
fukarann elinde tarla komad. ekti ekti ald. Vallahi
bey evvelce kymzden be sr karm. imdi hay
vanlarn yaylm iin otlak iyemiz bile kalmad. Bu kana
ralar nasl bir topraa daldlarsa kaplarmzn nlerine"
kadar srdler. Biz niye yorganlar srtladk bu yazm or
tasnda. Herkes keyf iin kyn brakp gitmez. Hele
byle harman hasat zaman Kayser ilere kadar gitmek...
Demirkratlar kal Aalarn kapsnda maymunlar ift
oynuyor ift.
Belli ki Mustafa Aadan dertliydi kyls. Dierleri
de lfa karacaklar bir sra, bir memur onlar, Buralar
da dikilmek yasak... diye pelerine takp baka vagon
lara gtrd.
Tren Tak ta tak... larma balamt. Tpk avm ka
ran vahi bir hayvan gibi, homurdana homurdana yol
alyordu.
Bizim niversiteli gen, gzleriyle Muktaf^ Aay
aryarak bir sre sama soluna baknd. Geldi, yerine
oturdu. Polisler, konumay oktan kesmilerdi. Olduklar
yerde uyukluyorlard. Bizim naat Kontrol efi, ortalar
da grnmyordu. Belli ki gene restorana ay imeye
gitmiti,
Kayseriden sonra zifiri bir karanlk balad. Kom
partmanmz bir para serinlemiti. Erciyesin yaknla
rndan getiimiz ne kadar belli... Siz hi, gecenin orta
snda vagon penceresinden banz uzatp bozkr seyre
daldnz m? insan iliklerine kadar rperten boucu bir
karanlk, sonra, bu karanlklarn ortasnda canavar gzr
67
HALitL AYTEKN
leri gibi bozkra doru evrilmi fener klar. Sonra ha

fif hafif tekerlek gcrtlar, bir kprdama, Arkasndan
inenler, binenler...
Sonra uzun bir sessizlik... Sonra ac bir lk, hafif
bir gcrt Darda kandil kandil klar...
Tak ta tak... tak ta tak... Dounun, Orta Anadoluya
alan kaps Sivasa geldik...
Umarm yklsn u kanl Sivas,
Ktip alimlimi aha byle yaz...
H er nereye gitsem y olum dumandr
Bizi byle klan ahd imandr.
Zincir boynum skt halim yamandr,
Alsn kaplar Saha gidelim...
Yklsn zindanlar aha gidelim...
Pir Sultan*
Kadere Krkba deyip, yollara dklen katim ve erkek rgatlar,
68
BZ DE ANADOLUYU GEZYORUZ : %
Sivas
Ald kaplar... Gnlmzn gidecek ne ah' var, ne
de Sultan... Biz sadece fakir Anadolu kylerini gezip
dolayoruz... Bu arada yolumuzun urad kent ve ka
sabalar da grmeden geip gitmek olmaz.
Saat gecenin biri, kf! kfl bir rzgr balad Orta
Anadolu yaylasnn en yksek ehri olan Sivas'ta... Yo
rucu bir yolculuun sonunda indiiniz bir kenti, bir kasa
bay sevmek, ona gnl balamak m istiyorsunuz? size
tavsiyem, o kent ve kasabaya akam elektrik klar altn
da girin, gnn ilk klaryla beraber piliyi prty topla
yp o ehirden uzaklan... Btn Anadolu kent ve ka
sabalar iin byle ukalca bir tlemeceye kalkmak
doru olur mu bilmem ama, Sivas gibi paytonu bol, rz
gn bol, tozu topra, at fks bol, henz gelime halin
de olan bir kentimizde, insan birka gnn geirince,
ister istemez byle yarglara varmaktan kendini alam
yor...
Bunaltc bir bozkr yolculuundan sonra tren sizi,
atal emeli adrvanndan buz gibi sular dklen b
yke bir istasyona brakp kayor... Gecenin ortasn-
dasinz. Bir paytona atlyorsunuz. Her halinde grmlk,
oturmuluk akan palabykl paytoncu, kentimize ho-
geldiniz der gibi size dosta bir bak attktan sonra pa
zarlk lfn aza aldrmadan atlara birer krba sallyor,
henkli sesler karan bir ift atm ayak akrtlar ara
snda bakml, gzelce bir caddeden geerek ehrin orta-
69
H A LL AYTEK N
smdaki genie bir meydanla giriyorsunuz...

Drt katl bir binann nnde zmk deyip duruyor pay
tonunuz. ..
Borcumuz ?
Sadece yzelli kuru beyim, diyor.
Valizinizi otel kapcsna teslim ettikten sonra, erkeke
bir selm akp yannzdan uzaklayor...
Baka kentlerimizde ok kez insan karakollara ka
dar sruklyen pazarlk uslnn Svasl paytoncular
arasnda hi de geer aka olmadn hemencecik anlyor
sunuz...
GRND SVASIN BALARI
Sonu da olan bu incecik esprili, alayl sz kim de
mi, hangi ada, hangi maksatla demise demi, ben
Sivas deyince, yllardr aklma hep bu sz gelir. Gnler-
d;r Sivastaym. Durmadan arsn, pazarm, tarihi yen
lerini dolayorum. Konutuum, halletiim insanlar ara
snda her kattan, her kafadan Sivastlar var...
DEMEKLER EHR
Dnn bilmiyorum, bugnn Sivas belki ba-foah-
e demek deil ama, bu Demeklerin bugne dek hi bir
kentimizde ve kasabamzda Sivas ilinde olduu kadar bol
sraland bir baka Anadolu ehri daha hatrlyamyo-
rura. Ve gene bu demeklerin Sivas ilinde olduu kadar
el ve makam deitirdiini de bir baka lkede gremez
siniz...
imdi bu demeklerden aklmza gelverenlerin bir
kan sralyam : nce size Sivasn o mehur bykla
rndan sz aacan... Bir yabanc Sivas iline ilk admm
att m bir byk bolluuyla karlar. Byk eitlerinden
artk say sayabildiin kadarm... Palabyk, pospyk,
70
DbGUDA K IT L IK VARDI
prasa byk, ko byk, kaytan byk, burma byk, badem

byk, snnetli byk.
ehirdeki bu byk bolluuna yle bir bakarsanz,
dnyada bir byk yarmas alsa Sivas mutlaka bu ya
rmada en bata gelir dersiniz...
Sivas ilinin iine doru yle biraz daha alrsanz,
bu demeklere yenileri de ulanarak sizi bir yerlere gt
rr. Gittiiniz bu yerlerde gznz ap da yle evre
nize bir baktnz zaman hemencecik renk ve desen bollu
unun salkimlap, saaklatm grrsnz Tpk Si
vasn dall gll oraplar, kilimleri gibi...
lk pein Sivas'n payton demek, byk demek ol
duunu syledim. Bu ikiz kardeler Sivasta her zaman
yanyana yrrler... Birini deyince mutlaka br gelir
aklnza... Bunlarn yoldaln yapan bir nciis daha
vardr ki, o da Sivas ubuundur. Artk tabloyu tamam-
Iyaim ; Her ke banda bir payton, her paytoncunun
palabyklar arasna sktrlm ibriimle ili uzunca bir
ubuk. Sonra gsten aa epken yelei zerine sar
ktlm gm kstekler...
telerde srtna heybesini atm, elinde helkesi, hop
laya hoplaya yryen kilot pantolonh bir ky delikanl
s grrsnz... Delikanl sktrlm daradk urubas
iinde yrmyor, sanki Abdurrahman Halay sekiyor.
Srtndaki nakl heybesinden tut ta, ayandaki gll
orabna, dudaklar^ arasndan mrldand t r k s n e
dek, buram buram Sivas kokar, memleket kokar delikan
lnn her halinden., O zaman Sivasn demeklernden bir
ka daha doklverir dudaklarnz arasndan... Sivasn
paytonu, Svasn by, Sivasin ubuu gerisinde baka
lar, bakalar da yer alr... Hadi, hep birlikte onlardan
birkam daha sayalm : Sivas detmek gl demek, nak
71
KAL/tL A Y T E K N
demek,,. Sivas demek, halay demek, trk demek, bak

demek,,, Sivas demek, hal demek, kilim demek, cecim
demek... Sivas demek, ahinin, gmn en gzel ilendii
bir belde demek...
Hemen hemen hi bir kentimize nasip olmyan bu
top top gzelliklerin, zenilerin meydana getirdii de
mek ler i Sivas barnda siralyadursun, te yanda pa
zarnda konutuum bir Hafik kyls, arka arkaya ge
len uzun ktlk ylnn kydeki ykmml sayp dkerek,
tpk Sivasn keskin ayaz gibi, yznde aklatveriyor...
ayet kendisini dinlemee tahammlnz varsa, o zaman
Sivasl hemerimiz, ucuz ucuz elden kard mal ve me-
lldan, kyden gedip giden komulardan, henz kapan
mam binbir eit yaradan uzun uzun dert yanar... B
tn umudunu demidini bir tek gkteki yce Tanryla,
onun yeryznde ki insanoluna getirecei Bu ylckda-
ra balyan arm adamn karsnda durur, yle bir
hpr hplr dklen stne, bana bakarsnz... Felein
erkenden drtkat ettii elimsiz gvdesine bakarsnz...
Titrek dudaklar arasndan dklen aulu szlerine ba
karsnz... Ozaman Sivas'n btn renkleri, naklar, ha
laylar, trkleri bir an da gznzden de, gnlnzden
de siliniverir. Ve btn bu renkler ve cmbler yerini
bir tek demek e brakarak, anlamn deitiriverir...
Evet dersiniz, bugn Sivas demek, kahr demek.
Sivas demek, ile demek, Sivas demek, hzn demek,
mihnet demek. Bir tek kelime ile Sivas kendi insannn
deyimiyle bu ylcklar, bekleyiler demek dersiniz,
ite o zaman, neden dolay bu diyarda yetien klarn,
ozanlar yllar yl ak ve ayrlk zerine, ekmek ve ge
im zerine durmadan destanlar yazp, deyiler syledi
ine amazsnz. Ve ite ozaman Sivas, karnzda, vezi
72
rine, paasna Yeter gayrk! deyip bu uurda kellesi

ni veren Pir Sultan olur, Umarm yllsn u kanl Si
vas, - Alm kaplar aha gidelim diyd haykrmlarda
bulunur. Ya da memleketin gerek dertlerini dile getiren
Padiah sikkesi selm vermiyor. - Kefensiz kalacak l
mz bizim... diyen bir Serdar! olur. Veysel olur, Da
lar iek aar, Veysel dert aar diye iini dker, br
yanda, alk zerine, darlk, yokluk zerine deyiler sra
layan bir Ali zzet olur, bir Talibi olur...
YAMA EHR
Dedik ya, bu demekler, Sivasta olduu dein hi
bir memlekette el ve makam deitirmemitir, Sivasn
gemiine yle bir gz atacak olursak, bu memleket
tarihi boyunca uzunca bir sre, istil demek, katlim de
mek ve bunun sonucu olarak da yama demek olmu... Ka
na susayan her hakan, her hkmdar soluu Sivasta
alm... Esikiler bir yana, Moollar Sivas yakp yikarak
baka lkelere buradan gemiler. Timurlenkm yaptk
lar malm. ah smail ilk menzil yeri olarak Sivas se
mi, Yavuz, evresine lm ve dehet saarak aldrana
buralardan geip gitmi...
Bu da olmad; yok mahall paalarn isyan, yok Ce
lli ekiyalar, yok Kad Burhaneddin a... Btn bu
didimeler, boumalar arasnda gel Sivasl git Sivasl
ver Sivasl al Sivas'l... Evet uzun yllar Orta Anadoluyu
Batya balyan yollar zerinde bir geit, bir kavak
noktas olan Sivasda dier btn Anadolu ehir ve ka
sabalar gibi iine kapanarak kendi kaderini yaam.
Sadece yaamam, te yandan yoksulluk, aresizlik iin
de umutsuzlua den her memleket gibi Sivas da kendini
zikre ve tarikatlara vermi; bu dnyada yitirdiklerini
br dnyada bulabirim avuntusuyla tekkelerin, eyh
73
H A LL A YTEK tN
lerin eteine yapm, durmadan hu ekmi, hykrm...

TARKATLAR EHR . '
imdi Sivasta mze haline getirilmi olan, Seluker za
mamndan kalma Gkmedreseyi geziyoruz. Cam dolaplar
iinde saklanan eit eit talar, kihlar, cppejler, hr
kalar, malahlar ve mallahlanyla gsteriyor ki, Ana-
doluda gelmi gemi mezhep ve tarikatlarn hemen hepsi
de eksiksiz olarak bu beldeye gelmi oturmu. Acaba
bu neden byle demee kalmyor, teden, Sivasn tarihi
ile birlikte sosyal sorunlarn da iyi bilen yal bir ret
men atlyor :
Halknn fakirliinden ve isizliinden, diyor.
Sivasn gelmi-gemi ile birlikte, bu ehirdeki tarikat
bolluunun nedenleri zerinde k tutan bu sz, aylti-
veriyor sizi... O zaman Kurtulu Savamn kongrelerinden
ilkinin neden tr burada yapldn daha iyi anlyorsu
nuz, Sivas ilk defadr ki Milletin mkus talihini yenmek
iin ulusa giriilen mcadelede pencerelerini Bat uygar
ln aarken, te yandan yzyllardr, halk avutup uyu
turan yalanc yneticilerden kurtulmann ilk mjdesini
ilk defa burada veriyordu...
Y E N YNETCLER
Sivasl hemerim kendini birazck toparlayp da gz
n at bir sra, 1950 y gelip atyor. Evet bir kez
daha bu demek ler el ve makam deitiriyor Sivas ilin
de...
mrnz boyunca gezip tozduunuz her memlekette,
her kasaba ve kentte gnn gn eden karc insanlarn
evirdii, korkun frldaklara dair hikyeler, konumalar
dinyerek olduunuz yerde irkilmisinizdir, Fakat bunla
rn hi biri, evet bunlardan hi biri, 1950 den 60a dein-
on yllk sre iinde Sivas demek ben demek... diyenle*
74
rin yaygaralar! ve almlar kadar milleti korkutup sin

dirmemitir.,.
Sivasn bu on yllk tarihine ksaca bir gz atalkm :
Gz ap kapayncaya kadar bir de bakyorsunuz, orta
l yeni tip, yeni model partizanlar dolduruyor. Ksa bir
zamanda ileke Sivas bir partizanlar ehri olup kyor-
Halk nce aryor, afallyor. Nasl arp afallamasn
Dnn hrszlan,- uursuzlar, soyguncular, sanki gkten
indirilmi yeni kurtarclar gibi karlarna gemi Hak
diyor, Hrriyet diyor, adalet diyor, demokrasi
diyor., Sonra bir tarikatlk, bir mansap yardr ba-
yor bu Kongre ehrinde... Merkezden gnderilen ta
rikat valilerin de bu durumu bsbtn kantnp k
rklemesiyle iler adamakll nndan karak halk bir
kez daha iki ayr cepheye blnyor. Hani, parala,
hkim ol! sz var ya, halk birbirinden kap uzakla
tka, bu arada bizim Sivas'n yeni tip politikaclarnn
da baht aldka alyor... Halk bizden yana olduktan
sonra... deyip, elinde anta, cebinde bol kredi, sokaa
frlyor...
MEMURLARIN KADER, ELMDEK U AN
TANIN NDE...
Kimin haddine, bizim partizanlara az amak! Hort-
lyan irtica ile birlikte onun tevikisi ve besleyici duru
munda olan yeni tip yneticiler, Memurlarn kaderi,
elimdeki u antann iindedir diyerek kollar svayp
ie giriiyorlar... Gelsin nakiller, gitsin srgnler... Bu
nakillerin, bu srgnlerin says ksa bir zamanda yzleri,
beyzleri buluyor... Sen br yanda tut, altnda Sen
sadr-i gzin, hazret-i Adnansm efendim... diye mehur
bir para szdresmm, bir kumarcnin medhiyelerle dolu
bir hezeyann, te peinde gideceiniz mbarek zat
75.
H A LL A Y T E K N
bu... diyerek 'devrin Bavekilinin resmini al, ky ky

dolanarak oy avclna k!,,.
Yukarda sz konusu ettiimiz btn bu olaylar, po
litikann da, politikacnn da Trkiyemizdeki tanmnn
deitiini bizlere aka gstermiyor mu? Parola aym :
nce milleti birbirine dreceksin, sonra sindireceksin...
Daha sonras malm : Nurlu istikbal, Grlmemi
kalknma teraneleri arasnda kplerini dolduracaksn...
Homurdanmalar m balad? Sonra gene ortaya k,
Sevgili vatandalarm! de, Byk nderin izindeyiz
de, nutuklar at. Kye git, cami, mescit yap, Kuran kurs
lar atr. Sonra geri don, yok sen alevi, yok sen snn,
milleti birbirine tak... Sonra hep bana, lp bana... A t
binenin, kl kuanamn de, servet stne servet y,
apartman stne apartman dik, arlar pazarlar yaptr.
Bir tek Sivasta bile bir hurdacnn, bir hamalbainm o
gnlerde yapp attklar, bizden sonraki gelecek kuakla
ra bir ilin demokrasi tarihinde ibretle okunacak sayfalar
olarak kalacaktr...
HOAKAL SVAS
Sivas, alyan ehir... Sivas glen ehir... Sivas, ba-
iskyan ehir... Sivas, Cer Atelyesi, imento Fabrikas,
Asker Dikimevi, Cezaevi ve Smerbank hah tezghla-
riyle, iinde binlerce ii altran byk ehir, gelien
ehir...
Ama Sivas susmu, Sivas ksm, Sivas dncelere

dalm.,.
Bu demokrasicilik oyununda kimlerin bir kez daha
krl ktn Sivasl hemehrilerimiz aralarnda tarta
dursunlar, ben gene szlerimi Koca Pir Sultanm drt
satrck bir komasiyle bitirerek, Sivastan ayrlacam :
76
Sivas Uende zilini alnr,

atlbeller blk blk blnr...
Ben dosttan ayrldm barm denir
Ktip ahvalimi aha byle yaz...
YNE YOLLAR
Sivastan - Malatyaya iki ayr yoldan ulalrm.
Biri otobsle, tekisi trenle... Bir de, havadan kazanp
memleketi havadan seyredenler iin, haftann belli gn
lerinde uak seferleri varm ama, biz kimsesize uygun
dt iin otobs tercih ettik. Kese ii bir yana, ay
rca otobs yolculuu kestirme de saylr. in iinde za
mandan kazanp paradan da artrma olduuna gre te
si dnlr m hi?...
Yllk izinin bir haftasn Sivasta brakarak yola
kyorum, Sabahn yedisinde kalkacak arabamz ancak
dokuzunda hareket edebildi. Bir yanllk olsa gerek,
akamdan gsterilen - acenteden yeni km - prl prl
araba yerine, rk - ark bir arabada bulduk kendimi
zi, sabahleyin... Homurdandmz gren yalca biri,
Douda yolculuk yaptnz unutma bey diyor, bu yol
larda yenisin galiba...
Bir bakas, Bu yollar eekle atmz gnler de ok
oldu, ge olsun, g olmasn, diyor...
Allahtan hayrls...
Al lalYan hayrls.,,
Ge olsun g olmasn...
Evet, ge olsun g olmasn. san bu yollan grdk
ten sonra Anadolu insannn sabrlm, feylezofluunu
tek kelime ile ucu vurdum duymazla varan kadercili
ini daha iyi renebiliyor... Ama imizde biri var ki,
dier yolculardan hi birine benzemiyor, bu yollarn ge
diklisi olduu her halinden belli. Adam, kalender mi ka
lender, bitirim mi bitirim... kandan arkl arabamz,
77
H A LL A YTE K tN
harltlar, horultular kararak ikide bir olduu yerde

kazklanp kaldka, o, tpk yollarda dm kalm yor
gun bir eei nodullar gibi yaylanarak, Deh de babam!
Deh deflerle birlikte makaralar salveriyor...
ANTKA BIK YOLCULUK
Bizler, antikalar lkesinde miyiz, yoksa Malatya yol
culuunda myz? Evet, ben deyim, 28 modeli, siz deyin
38 modeli altmzdaki zrlts bol, sarsnts, tozu-topra
bol arabamn, takm taklavatmdan tut ta bu yollarda kap
kara gemi astml ofrne, lise kl yamana dek
her eylerimiz, hereylerimiz bir antika bu yolculukta...
ktmz bu yolculukta, - iine, dna bakp ta - ya
lnz arabamzla onun takm taklavatm antika sanma
yn... Asl antikalk yol uzayp da yolcular arasnda gu-
ruplaraalar, anlamalar olduktan sonra aa kyor...
Bylesi yollarda bylesi bir yolculua az rastlanr do
rusu... Allaha havale bindiimiz arabann nazarl
maallah, ayetr-levhasu hak getire...
Kiiolu yaratklar arasnda kendme benziyeni nasl
da bulup karyor bu yollarda... yle zorlamaa ne hacet,
ben, bu yolculuumuzun adn oktan buldum bile : er
kiilik anlamalardan meydana gelmi L AN LA
M ALAR E K P ! deyip kyorum...
Kestirmeden sra ile arkadalarm tantaym : i
mizde iki Maral ile bir Sivasl var ki, durmadan namaz
klyor. Araba bir yolun kysnda znk! deyip durdu mu,
iki darp, bir niyet - kbleyi arayp bulduktan sonra - bi
ri mam, dier ikisi cemaat oluyor, hemen eller kulakta
namaza duruyorlar, arabann arktl, klstrl o
kadar da ilerine yaryor ki, ne arabamzn tamiri bitiyor,
ne de bizimkilerin namazlar niyazlar... Yola kal topu
topu - kuluk ta dahil - iki namaz vakti geti, seninkiler,
birin yanma be vakit daha katarak habire yere yatp
78
kalkyorlar... Nurcu mudurlar, nakibendi midirler yok

sa bagka bir tarikatn yolcular mdrlar? Sa olsunlar,
yol arkadalarmzn, namazlar, niyazlar uzadka, bi
zim yandan arkl klstrn uyuukluu da o nisbette
artyor... Bu gidile deil arabadaki bizler, dadaki ta
taki kurtlar kular da birer softa olup kacaklar...
MADEN ARAYICILARI
Sray bozmiyalm. Arabann gerisine doru otur
mu kii daha var ki, onlar da ayr bir lem, bizim
klstr duraklar duraklamaz, (zaten gittii de yok ya)
birbir peinden kafadar hemen kendilerini aa at-
veriyorlar,.. nce, evredeki daa - taa bir gz atyorlar.
Sonra hep birden yerlere eilerek yaznn yznden top
ladklar ta ve topraklar, ellerinde okkaladktan sonra
burunlarna gzlerine gtryorlar, sonra tekrar araziye
dnerek,
Burann topra krmzya alyor altnda demir
cevheri olmak ihtimali var.
Teeey!.. u kar dan eteindeki san iekli tarla
kkrt gsteriyor.
Ya u bitkisiz yank yzl kel tepeler? civay...
Ya u yaldz yaldz yanan kayalara ne dersin ?
Bu toprak ve kaya paralarndan bir miktarn ko
parp ellerindeki maden gzlne tutmaa kalmyor,
otobsmz homurdana homurdana hareket ediyor... Az
gidiyor, uz gidiyoruz. Bir de bakmn, otobsmz gene
durmu. Bizim namazclarla, madencilerin tekrardan g
n douyor. Arabadan birbir peinden atlay atlayveri-
yorlar : Yeniden saflama, yeniden tekbirler, yere ka
panmalar, yeniden arazi zerinde saa-sola koumalar...
Ta, toprak muayenesi...
Byle yollarda, byle yolculua can kurban dorusu
imdilik hi bir tarikata girmeye niyetli olamdma g
79
HAJtL A Y T E K IN
re, bizim 28 modeli yandan arkl arabamz bu ar ak

sat yrynde devam ederse - Kratn yannda duran
ya huyundan, ya da suyundan derler... Bir maden tetkik
aratrma uzman olup kacam bu yollarda...
Dedik ya, bizim iler hep l gidiyor bu yoleulukta...
ofrn kafa kafaya verip yrtemedii arabada tane
kadn yolcu var ki, ene eneye vermi pek al ilerini y
rtyorlar. Dnya yklsa balarn evirip bakacaklar
yok. Bunlan kendi hallerine brakalm, gide gide reni-
yoruzki, 28 modeli arabamzda dardan mterilerden
de birinin katlmasiyle l ofr kadrosiyle birlikte e-
kiplerin says drde ykseliyor... Ben ve ofr hari
topu, topu dokuz yolcu olan yandan arkl arabamzda
yolculann vazifelerini bir kere daha sayabilirim:
durmadan namaz kyor, yzleri hep yerde... dur
madan maden aryor, gzleri hep dada, tata... Dier
kadna gelince durmadan ene alyor... Bu dokuzluk
kadronun dnda kalan ofr ekibine gelince onlar da
balar yerde durmadan araba tamir ediyor... Aralarnda
yalnz kalan bir benim , Oldu olacak diyorum. Madem
ki bu dalarda herkes, vazife banda. Bu gidile bu yol
larn tkenecei de yok. Serde aratrmaclk var. Ce
bimdeki defteri, kalemi karyorum, balyorum nme
kanlar sorguya ekmee. Siz buna isterseniz, ntlama
da diyebilirsiniz...
SVAS DALARINDA GEM ARATIRM ALARI
Otobsmz bir kez daha kt! deyip duruyor. Bu kez
de lstik patlad diyorlar. Frsat karlr m hi, l
ekipler, belki onuncu sefer arabadan atlayp ilerine de
vam ediyorlar. Eh, biz ne duruyoruz. Sivastan kal be
saat geti.,. Daha yolun yansm alamadk. Kendi kendi
me HARMANDALIOLU yaz diyorum Sra sende Si
vas dalarnda geim aratrmalar... Sonra bakyorum
80
elimdeki kalem bir trl yrmyor, N e yazacaksn? di

yorum. Nereye baksanz, bir oturmu kalmlk, bir ha
reketsizlik iinde evreniz... Grebildiiniz, hereyler,
iereyler ta topra, bitkisi, hayvan, insan daha boy
atmadan kp kalm Sivas - Malatya yollarnda... Buna
sam vurmuluk, sararp kalmlkta diyebilirsiniz. Sanki
gkten gizli birer gumruk ini inivermi tepelerine bu l
kenin. Tabiat, ylesine san ve clz, ylesine bezgin. Za
ten bakabildiiniz her yerde sar iekli zehirli stleen
otlarndan, sr kuyruklarndan, gbekleri kurumu kal
m dikenli kengerlerden baka ne grebiliyorsunuz, ev
renizde... Topraa yapp kalan ekinler bile, bunlara uy
mu... Nerede o, trke kitaplarnda okuduumuz - etek
lerinde ktr ktr sular akan - ocukluumuzun d,
zeyneti o gmrah bal canl Anadolu dalar... Nerede
o, sktn un eden levent yapl Anadolu insan...
te orada, uzakta... Bir ky var... nnde sska sr
srleri geziniyor.
Beride bir ky, btn bir ailesini bana, toplam ar
pa yoluyor, Kar, kzan, torun tomar, on kii kadar var
tarlada. Sar scam altnda kapkara gemiler hepsi de,.
Serde aratrma yazarl var ya, selm verip - selm
aldktan sonra adam soru yamuruna tutuyorum,
Sen hep arpa m yolarsn babalk diyorum. Geen
yl da seni buralarda arpa yolarken grdm.
Yzlerdeki terleri silip yere attktan sonra,
Biz hep arpa yolarz evlt diyor.
Sonra ? -
Sonras, buradan toplar, harman yapar, sonra srer,
savurur, deirmende un yaparz. Sonra da zkmlannz...
Ka yanda baladn bu ie?
Soran m? uncack ocukken teeey... Dedemle
birlikte bu tarlada arpa yolmaa baladm. O zaman ba
81
HALL. AYTEKtN
mzda Padiah vard. Sonra dedem ld, Padiah' ba

mzdan attlar. Yerine Gazi Mustafa Kemal Paa geldi
dediler, O zaman da bu tarlada babamla arpa yoldum.
Sonra, devir dnd Cemal Paa geldi.
Aksakall Sivas kyls, ne dnd ise konumasn
burada keserek feylesofa omuz silkti, uzaktaki bek -
bek toprak ynlarn gstererek,
Teeey be, ite kymz orada dedi. Ben, beni bile
li kymz o ky. inde oturduumuz ev o ev. Ekip, bi
tiimiz tarla o tarla. inde toplap arpa yolduumuz in
sanlar...
Burada gzleri yaaryor, yutkunuyor.
Yannda, yresinde arpa yolanlara bakyorum, hep
kar-kzan.
Senin yetikin olun yok mu babalk? diyorum.
Var bre evlt diyor. Biri beni evermiyorsun diye
hangi cehenneme gitti ise bam ald gitti. Onun by de
Korede kald, Ortancls da geen yl kz borcu deye
ceim diye gittii Ankarada bir dysn ta ocanda
alrken zerine da gt. Onu da gen yanda yle
kayp ettik. imdi grdn u dokuz, on ba horanta ba
na bakyor.,,
Sivas kylsne soracaklarm arasnda ylhk geliri-gide-
ri nedir Topraa ka kile tohum eker, ka kile kaldlar ?Kal
drd rnn kan tohuma, yeygiye, kan hayvan ye-
- mine ayrr gibisinden daha bir sr sorularm var ama, iyi
ki bizim bozkrn ortasnda sekmee balamas iimi yarda
brakt, Arpa tarlasnda geim aratrmas... Kendi
kendime sylenirken, madencilerden biri yanma sokula
rak elindeki bir ta gsterdi,
Demir cevheri dedi. Hzinenin zerinde oturuyor
lar, heriflerin bireyden haberleri yok.
L f olsun diye,
82
Evet yok, dedim.

Gzlerim bize doru koan eli antal kiiye takl
mt. Bizim arpa yolan ihtiyarn yanndan geerken se
lmlatlar... Bir ara Sivas kyls lerin arkalarndan
nledi.
Hocalar dedi, kestiiniz karpuz bir kez daha ac
kt. Bak ben daha braktnz yerde arpa yoluyorum...
iki yl nce dalarda ellerinde bir sr bror ve lev
halarla ky ky dolaan N K IL B I YAYM A EKPLER
ni hatrladm : niversite muhtariyeti, Anayasa temi
nat, basn hrriyeti, insan haklar, sosyal adalet... Ana
yasa oylamas...
Bu nutuklarm ekildii o gnden bugne, aradan
uzun yl geti. Sivas kylsnn elinde gene bir demet
arpa, oluk ocuk yolumuzu bekliyor...
Y E N ARKADA
Arabamzdaki l ekiplere, yeni arkada daha
katlmasiyle yar yolda ekiplerimizin says bee kt.
Bu lerin, de evre kylerde retmenmi, Anlat
tklarna gre, Sivasta alan Beslenme Seminerinden
kylerine dnerken arabalar bozulmu. Cepleri, koyun-
lar - Beslenme Seminerinin kendilerine armaan ettik
leri - renk renk levhalar ve brorlerle tka - basa...
lerin arabamza girmesiyle ierinin havas derhal
deiiyor. Araba yrr yrmez, lerden ikisinin ara
snda hararetli bir tartmadr balyor... ncye gelin
ce, onun bu tevir konumalara bo veren bir hali var. Elin
deki bir gazeteyi szyor. Konuulanlara kulak kabart
yorum, iki gen arasnda Bakentten gnderilen Beslen
me Uzmanlarnn - iinde kalorisi bol, vitaminli, prote
inli - nutuklar tekrar ediliyor... Bakyorum, bizim yan
dan arkl arabann ii, ksa bir zamanda gani gnll
bir zenginin ziyafet sofrasma dnyor : Havyarndan,
yllanm arabna kadar diine tan... Yedi derde deva
83
HALitL A Y T E K IN
marulun, kelemin gbeklileri bir yana, meer u been

mediimiz nanenin, maydonozun bile ne bilinmiyen nite
likleri varm da haberimiz yokmu... Bu retmen
ekibi arasnda henz iei burnunda gen biri var ki,
Kylerimizdeki beslenme eksiklerinin meydana getirdi
i eitli hastalklardan dem vurarak durmadan ateli
nutuklar ekiyor : Kalori ve vitamin yetersizliinin insa
nn fizik ve moral yaps zerinde meydana getirdii uyu
ukluu ve knty anlatmaa alarak iki de bir;
Kylerimizi diyor yufka ekmek ve tandrla birlik
te, tek tip besinlerden kurtarmann zaman oktan gel
mitir...
nc arkada, szd gazeteden bam kaldrp;
Ne ile diyor, bam tekrar gazetesine eiyor...
Ateli gen, arkadalarnn baka eylerle oyalandk
larn grnce, azm bana eviriyor;
Bey aabi, diyor. Meslekinizin ne olduunu bilmi
yorum ama, her halde otobsten darsn seyretmiiniz-
dir. Size soruyorum, yollarda bir tek dikili aaca, bir tek
kk sebzeye rastladnz m? Bu kupkuru arazinin insan
lar da tpk u yollardaki karaallar gibi besinsizlikten
erken yata kuruyup kalyor.
Gazeteyi szen arkada, bam bir kez daha yukar
kaldryor;
B$n bunlar doru, gzel benim kardeim ctyer,
onlar sadece kuruyup kalmyor aynca verimsiz de kalyor.
Bu seminerde biliyorsun proteini rendik. Vitamini
rendik. Daha, daha bir insan vcudunun ayakta kalabilip
alabilmesi iin yirmidrt saat iinde ne kadar kalo
riye ihtiyac olduunu da rendik. rendik ama. (Gz
lerini ilk kez bana evirerek) btn bunlar kyl day
ya kim verecek ?
Arkada, cebinden bir tomar afi ve bror ka
rarak ortaya dk dkveriyor... Parmaklan bir bir re
84
simlerin zerinde gezinerek ;

Bunlarla, diyor, Kyllere alma reteceiz.
Onlara aa dikmei, sebze ekmei reteceiz. Tabi
arkasndan yeme-imee sra gelecek. Gerekirse bunlar
da biz reteceiz...
Bakyorum, karmda ilk kurtulu yllarnn - here-
yin nutukla dzeleceini sanan - O masum lkc
retmen tiplerinden biri var...
mrn bu uurda tketmi biri olarak meseleyi
biraz daha somutlatrmak iin,
Yollarda arpa bienleri grdnz m ? diyorum.
Aramzdaki cidd nutuk havasn datmak iin de az
nce Sivasn Ali Days ile aramzda geen kommajar
tekrar ederek,
gimdi syle diyorum iki gzm, bu adama al
myor diyebilir miyiz.? Olanca mr arpa tarlasiyle, ar
pa ekmei arasnda gelip gemi gene de...
Elinde gazete szen retmen, konumalar ilk kez
ciddiye alarak yzn bizlere eviriyor,
H, diyor. u bizim Ali Aay m? Hani gu yo
lun kysnda gelinleri, torunlar ile arpa yolan Ali
Aay... ite ben drt yldr onlarn kynde retme
nim. Dikkat ettinizse yannda yetikin bir tek olan o
cuu yok. O ynden Ali Aann derdi byk. Dokuz., on
ba nfus ona bakyor, htiyarla konuman ok ister
dim. Yalnz senin deil, u meslektalarmn da onunla
konumasn isterdim. Biz, memleketi kitaplardan deil,
biraz da Ali Aalann yaantlarndan reneceiz...
OTOBS DEL, SOSYAL ARATIRMA MERKEZ
Baka bir zellii var m bilmem ama, Vallahi
dedim A'li Day her devirde arpa yolmu...
Sadece yolmu deil yoldurmular. Ali Aa yle
bir adamki, size ne dedi ise doru. Kimin iine yarasa,
85
H A LL A YTEK tN
kyn en doru adam da o. Ama mr boyunca rgatlk

yapm, arpa yolmu. {A li AaVm kynn retmeni,
bir ara hafife gld) Ali Dayya soraydm bir bakalm
dedi. Harman kalknca hacln bu yl gene tazeliyecek
miymi ?
HNKRZADELER
Konulmasndan bir ey anlamadm gtnee,
Ali Dayum dedi. Bu dnyada arpa yolmaktan
baka ok nemli bir ii daha var. O da u : Bu grd
n Ali Day yok mu, Ali Day? Her yl Allah ne verdi
ise, kylden toplad bir eit vergiye kendisi de ka
rnca kararnca bireyler katar, teeey uzaktaki - bundan
yediyz yl nce dnyadan gm gitmi - bir Veliyul-
ahm torunlarna ADAKN1YAZ olarak yatrr gelir.
Ben kylerine geleli bu vazifeyi drt defa eda etti. Ben
den hi bireyini saklamaz, her seferinde gtrd pa
ralarn miktar 15 - 20 bin liradan aa dmez... Ken
di kyleriyle birlikte daha birka kyn vekil-i harl
n yapyor bu grdn Ali Day... ar-hezir vergisi
memleketimizden kalkal ok oldu ama Ali Aalarn ta-
rikatinda aardan da, hezirden de daha beteri var. Har
man zeri bir grmelisin, uvalm srtlayan Pir ak
na... Karakazan akna... deyip kylmzn bana
damlyor, Skysan verme bakym... O zaman tarikatn
ulular seni dkn (afaroz) yapyor. Bu paralar hferde
toplanyor, ne oluyor diye sorma. Bu denl kazanlarn
nereye gidecei malm, ikide, kumarda, daha daha
tesini sylemeyim. Kaplarnda ifter ifter tuttuklar
karlar ayr, cariyelerinin saysn Allah bilir...
Bu Hnkr zadelerin siyas kanaat ve grlerine
gelince, zahmete ne hacet, ta atp ta kollar anmad
ya, tpk br dnya cennetini aralarnda paylaverdik-
leri gibi, - bu dnya cennetini de ellerinden karmamak
86
iin - memlekette gelmi gelecek, kurulmu kurulacak

ne kadar parti varsa aralarnda payla paylavermi-
ler.
Bakyorum, demindenberi sessizce oturan (C.) ky
retmeninin iinde bulunduu toplum meselelerini ne-
terleyen yrtc bir zeks var : evresinde tanklk yap
t gzlemleri o kadar ak ve net olarak ortaya atyor
ki, anlattklarn dinlememek elde deil. Bu arada uzun
uzun kyn toprak durumunu onun iletme tarzm anla
tyor... Yediklerini, itiklerini nasl bir barnakta otur
duklarn anlatyor...
Evet diyor, bu kyde hayvandan alman rnler de
dahil, ekininden otundan btn bir yllk geliri, yediyz
liray amyarj kyl aileler ounluu tekil eder...
Yllardr Trkiye kylerinde GEM ARATIRM A
L A R I yapan biri olarak,
Nasl olur ahm diyorum. Bugnn piyasasna
gre alt nfuslu bir kyl ailesinin yalnz yllk yavan
ekmek bedeli 1.000 liray bir hayli ayor.
Evet bey diyor, danann kuyruu da asl burada
kopuyor, Bizse, btn rnlerden yllk geliri yedi, sekiz-
yz liray gemiyen kyl daylara, iinde vitamini bol.
kalorisi bol, proteini daha bilmem nesi bol besinlerle bes
lenmeleri iin nutuklar ekecekmiiz kylerde... Sen gen
arkadamn ateli, nutuklarna bakma. Vaktiyle bunlar
biz de ok yaptk. Buna derler bitmedik al dibinde, do
madk tavan yavrusu, yol tozundan barut, kei bokun
dan sama, iin, gcn yoksa doldur doldur...
imdi burada bana nereden geldiimi sorarsanz,
beslenme servisinden beslenmeden dnyorum derim.
Baka seminerlerde olduu gibi bu beslenme servisinde
de konutuk, yedik, itik, elendik dnyoruz. Daha do
rusu, yolluu usu, busu elli, altm evli bir kyn bir
ylda cebine giren paray erittik geliyoruz...
87
HALtL A YTE K IN
Bizim Beslenme Uzmanlan inecekleri istasyona yak

latklarndan, demindenberi kafama taklan bir noktay
aydmlatmalan iin soruyu deitiriyorum.
u Ali Aa da diyorum, bu paralar niye gtrr?
Niin gtrr? Grdnz ite st ba hpr, hpr...
bir iplik eksen krk yamas birden dklecek.
Arkada, ar ar cevap veriyor.
Btn ky byle, ama diyor, Cenneti kazanmak
kolay gey mi? Elindeki bu dnya nimetlerinden bir ks
mm ADAK-N1YAZ olarak Pir-oullanna yatracaksn
ki, br dnyann nimetlerinden yoksun kalmyasm. Ara.
sra kendilerine kzar krm, Ulan herifler Derim,
srtnza ul, karnnza yal bulamazsnz. yleyken eliniz-
dekini, avucunuzdakini gtrr bu Aa Hanlara yatrr
snz. Onlar da sizden aldklar bu paralar, tatl cannz
iin barlarda, meyhanelerde harvurup harman savurur
lar, Siz banz sokacak kmes bulamazsnz. Onlar sizden
aldklar paralarla diktikleri ahane kklerde, konaklar
da Binbir Gece Masal yaarlar...
Bu konumalarma kar hepsinden aldm cevap
koro halinde u olur,
Bu dnyada onlardan baka kimimiz var? Bize
tutunacak baka bir dal gsterin de ona sarlalm.
Evet, btn mesele tutunacan dal iyi seebil-
mek... Bu g ii bugn kimse gze almyor. Partiler
lfla peynir gemilerini yrte dursunlar, ben size daha-
sm sylersem insanlk adna yznz kzarr.
Tarlasnda arpa yolan Ali Aadan atk lf ite

bu Ali Aa yok mu? Torunlarnda biri de bu Pir - oulla
rnn kapsnda yllardr. ADAK olarak alr. Yani se
nin alyacan yedi yandaki bacak kadar bu ocuk Pir
akna Efendilerine yedi yl boyunca parasz., pulsuz hiz-
88
met edecek. Siz isterseniz bunun adna klelik deyin...

(Elindeki bklm bklm bir gazeteyi gstererek) igte
diyor bu gazeteyi onlar iin aldm, iinde 12 Imamlarn
tefrikas var... ehirden kye en byk hediyem bu ola
cak. Daha evvel de Kerbel Vakas iin bu gazeteyi alrd
kyl... te Kara Basnmzn da, Ak Basnmzn da
memleket kltrne yaptklar hizmet bu... imdi anla
dnz ya, kylmz sarlp kald bu khne dallardan
niin koparlamyor?...
Deminki ateli gen, arkadam uzun uzun dinledikten
sonra cebindeki gazeteyi karp araf gibi nne yayd.
Sizin Aleviler onu okuyor, ya bizim Smler, de
di Bunun da iinde Peygamberimiz Muhammet Mustafa
Efendimizin hayat tefrika ediliyor. Tabi bu biter bit
mez Anadolu Evliyalar balar...
nc arkadalar, boydan boya sabk Iran Krali
esi Sreyyann resimlerde ssl Hayat Mecmuasn
nlerine frlatarak,
Boverin ocuklar! dedi Byle ciddi ciddi eyler in
sanin kafasn kartryor. Bak, ben Hayat okuyorum.
Siz de bunu okuyun da iiniz alsn... Kyllerimiz gr
sn onlarn da ileri alsn...
Ufak tefek birka arza daha yaptktan sojra, ara
bamz Kangal ilesine gelmiti, Beslenme Seminerinden
dnen Ky retmenleri, Sivas ilinden ceplerine soku
turduklar armaanlarla - hepimize ayr ayr birer hoa
kal ekerek - arabamzdan aa atlay atlayverdiler...
HASANELEBI (Kuruyan kavaklar)
Birbirine yakm mesafelerde Kangal ve Hekimhan
geiyoruz. Bunlarn ikisi de bozkrn yznde birbirinin
kopyas ufak - tefek birer ilecik. Uykudan yeni dorul
mu yorgun bir insann hali var zerlerinde. Tepelerine
ken gne esniyor, onlar esniyor...
89
HALjL, A TTE K tN
Kangal Sivasa Hekimhan Malatyaya bal, Sivastan

bu ilelere dek grnm hep ayn evrenizde : Yalnzlk,
Suskunluk. Biteviyelik... Onun iin transit geiyoruz bu-
ralar, daha dorusu biz deil, yandan arkl arabamzla
iindeki ekiplerden bazlar byle istiyor. Besbelliki, aa
glgesiz, susuz selsiz uzayp giden bu bozkr topra, ne
madencilerin, ne de nanazclann iine yaryor. Onun iyisi
mi arabamzn Maskotunun dedii gibi al eline nodulu
Deh de babam! Deh de... Ver elini Malatya...
MALATYANIN KIYICUUNDA
BALIYOR DERTLER
Malatya toprana girince manzara birden deiiyor.
Bu arada yalnz manzara deil, iklimler, bitkiler de de
iiyor... Sivas'n sar krmzya alan rlplak da ve
tepeleri, henz kelleye yeni durmu gmgk ekinleri ya
nnda Malatya dolaylarnda harmanlarn kalktn g
ryoruz. Kar dalarn srtlar yer yer fundalklar, mee
koruluklariyle yeileniveriyor...
Hasanelebfye girdiiniz zaman, bu yalnzl, bu bi
teviyelii bozkrla beraber siz de zerinizden silkip atve-
riyorsunuz, Hasanelebi deminki yukarda ad geen iki
kasaback arasnda byke bir ky. Sulu-selli bir vadi
ierisine sokulmu. Kyn kahvesi nnde aynz er
ken, evrenizi kuatan kyller arasnda kapkara gemi
bir delikanl, uzakta kurumu kalm bir kavakl gs
tererek; dk iktidar zamannda kyn ocak - bucak
bakanl ile birlikte uzun sre belediye reisliini de
yapm birinden dert yanarak beddua ediyor,
Allah da girdikleri delikte onlar kurutsun diyor.
Partilerine girip onlardan yana olmadm iin, nce su
yumu kestiler kavaklarm kuruttular. Sonra gene ken
dilerinden olmaynca, dndler, ekinimi, otumu atee ver
90
diler... sra evimi yakmaa gelince, 27 Mays hzr gibi

imdadmza yetiti de hem malimizi, hem canmz elle
rinden kurtardk...
Bakyorum, evremi kuatan insanlarn azndan,
banka kredisi bol, forsu, alm bol (o gnler de Sivasn
Kabakyazsmda tutuklu) belediye bakanlan ve adam
larnn yapp, attklarna dair, bitip tkenmez yaknma
lar birbiri peine ulam ulanveriyor...
Bir, evremdeki insanlara bakyorum, bir, telerdeki
kin ve garezin kurutup att yzlerce kavaklara ve onun
sararp soldurduu yzlere bakyorum. Evet diyorum,
adna demokrasi denilen on yllk bir devrin, kendinden
olmyanlara, kendi gibi dnp, kendi hizmetine girmi-
yenlere ne otlu, otlu koyaklar yoldurduunu u bir tek
K A V A K HKYE'si bile bizi ere ne gzel anlatveriyor...
Kyller, hep bir azdan Bakalm bu iin sonu neye
varacak derken, bizim yandan arkl arabamzn mas
kotu, uzaktaki namazelar, madencileri daha daha falan-
lar, fesmeknar bir bir nyerek bir araya topladk
tan sonra, Hakszn hak belsn verir. dedi, arkasndan
o gevrek kahkahasn koyvererek, bir Deh de babam!
Deh de... ekti...
ANADOLU, YOLLARD A DLE GELYOR
Bu kez, ver elini Malatya... Ama acelesi ne diyorum.
Ben de altm, gittim bu yollara... Trkiyenin sosyal
yaps zerinde aratrma yapanlar iin bulunmaz bir fr
sattr diyorum bu yollar... Ben, ne rendimse bu yollar
da rendim. Ben, ne braktmsa bu yollarda braktm...
Kitaplarda okuduum l ve kfl bilgiler, ancak Anado
lu yollarnda, ileke Anadolu insaniyle yanyana yr
dm zaman bir bklmezlik, bir dirilik kazanyor.
Uzaa ne hacet, 237 kilometrelik u Sivas-Malatya
yolculuunda, er kiilik gruplar halinde, durmadan
91
H A U L A YTE K tN
maden aryanlar, durmadan araba tamir edenler bir ya

na, yan yolda aramza katlp, yaryolda aramzdan ayr
lan Seminer Yolcusu ky retmeninin, sadece konu
malar bile, Trkiyemizin iinde bulunduu sosyal yap
y ne gzel tanmlayp, dile getiriyor... Hele bunlarn
arasnda anlattklar - bir tarikatn kskvrak balad -
Sivas kyls Ali Aa var ki, arpa tarlasndan, inanlar
na bu inanlarn smrlmesine dek uzun mrl yaan
tsnda btn bir memleket, btn bir Trkiye, btn
katiliiyle ne gzel aklanyor.
Evet diyor, ben btn rnrmce arpa yoldum. Son
ra aiar deiti, yllar geti, ben gene arpa yoldum.
Sora buradan aldm paralar bir eyhin dizinin dibine
gtrdm AD AK-NYAZ, olarak yatrdm. Dededen, ba
badan da byle grdm. Biz tesini bilmezk...
Onlar size bugne dek, ne verdi babalk? diyorsun.
Bak ayanda ark yok, srtnda gmlek yok. Belki kar
nn da a.
Olsun bey diye cevap veriyor. Bu dnyada onlar
dan baka kimimiz var.
Sonra duruyor, dnyor, boynunu bkyor :
Nasl olsa bu dnyaya borlu geldik, borlu gidi
yoruz bey diyor... Hi olmazsa teki dnyamz mmur
edelim...
mr boyunca arpa yolan Sivas kylsnn yukarya
aldmz u birka cmlecik yaknmas bile, Anadolu
kylsnn tevekkl ve teslimiyetini ne gzel anlatyor.
Sadece anlatmyor, onun alar boyu iinde bulunduu
aresizlii, terkedilmilii de btn acl ve akl ile
dile getiriyor...
Her an karmzdakine karak,
Seni, rmcek kafal seni!, seni, devrim dman
gidi yobaz seni!., diye sulamak, ayplamak kolay ey. Ya
tesi...
92
d o Gu d a k t h a k v a r d i
Evet, ya tesi... Bundan birka yl nce ktmz

bir Dou Anadolu yolculuunda vatandalarla yapt
mz bir konuma, btn canll ve tazelii ile bugn
bile aklmda... 27 Mays'm memlekete getirdii tertemiz
hava iinde, demokrasi, sosyal adalet ilkeleri zerinde
gbeiniz atlayncaya kadar uzun uzun nutuklar ek
tikten soma, Anayasa'y iniyenlerin, yamaclarn, soy
guncularn yapp attklarn bir bir sayp dkerek yeni
devrin nda yeni nsanlardan sz etmee balyorsu
nuz... Doulu hemerilerimiz, skp kald taravago-
nun bir kesinde - konumalarmz bitince, derin bir r
yadan silkinir gibi elleri gslerinde karmzda boyun
bkyorlar,
Kemal Paa gitti? Cemal Paa geldi? He vallah
gurban!...
Sonra hep birden rkyorlar, rperiyorlar. Bakla
rm bizden karmaa alarak,
Padiahmz nerde, biz de oradayh he vallah?
gurban diyorlar.
Balarna toplaanlarin kahkahalarn tutamamalar
zerine bsbtn pusulay aryorlar.
Biz bie bilmezik gurban! hmz nerde... Biz de
oradayh, diye kestirip atyorlar...
Bu konumalar, geen yllarn birinde halkn yzde
doksan beine okuma-yazma ile birlikte z dilimizi gtii-
remediimiz. bir blgenin - pazardan dnen - yolcular
arasmda geiyor...
Haydi, orasna yle diyelim. Elime ne verdin ki, y
zne onu alaym. diye bir sz var. Ya u ayanda a
rk, elinde arpa, alar boyu, Efendimiz nerede, biz de
oradayz... diye varn, younu bir ocaa gtrp yat
ran Sivas kylsne ne diyelim ?.,.
DAINIK GLER BtRLEEMEYlNCE
Bizim yandan arkl arabamz yyor. Gn ilerli
93
H A IitL A YTEK tN
yor... Ben dnyorum.. 'ky retmeninin pein

den ok gemeden madenciler de indi. Namazclar da
ikindi namazlarn eda ettikten sonra ineceklerini soy-
leyprlar, Arabada kala kala eneci kadnla, Deh de
babam! larla aracmz yrtmee alan gevrek g
lt adam kald. Onlar da oktan yorulmu olmal ki,
susmaktan baka birey gelmiyor artk ellerinden. Ara
bamzda kan-ter iinde alan, yrtman sadece U ofr
var...
Dedim ya, - yollarda uykum da olmadna gre -
bana da dnmek kalyor : Trkiyenin bugnk tu
tumu ile bizim yandan arkl arabamzn iini dolduran
yolcularn durumu arasnda ne byk bir benzerlik var?
diyorum. u altmzdaki araba, l ekipler halinde iini
dolduran namazcisi, madencisi, enecisi daha daha bes
lenme seminercisine varncaya dek gzmzn nne
koskoca bir memleket seriliyor. Bu eit eit insanlarn
meydana getirdii tablo, Trkiyemizin bu gnk gidii
ni ne de gzel anlatyor : ktmz bu yolculukta oldu
u gibi hereyimiz bir blk-prklk iinde.. Evet bir
ksmimiz yandan arkl arabamzdaki namazc gibi
bam yerlere emi durmadan yatp, kalkyor... Bir ks
mmz, gzleri durmadan dalardaki, talardaki maden
arayclar gibi havadan kazanp havadan yemee al
yor...
te yandan, bir nc grup daha var ki. tpk u
enebaz kadn gibi bir araya gelmi byk bir umur
samazlk iinde durmadan ene alp havanda su dv
yor... Bir de bunlarn dnda kalan drdnc bir ekip
daha var 'ki, tpk seminercilerin anlattklar gibi Mem
leketin Yksek Menfaati...! adna ieride ve darda
seminerden seminere, konferanstan konferansa koarak
keselerini ve gbeklerini iirerek gnlerini gn
ediyorlar ... Hele hele bir bakalar daha var ki,
94:
frsatlar ganimet bilerek elindeki ekmeine, iinde
ki inancna el atarak vatandan suyunu kesip kavakla
rn kurutmakla megul... ve biz acaba 28 modeli rk
arkt arabamzda ne yapyoruz? Ne m yapyoruz? bu
bozuk dzen yollarda elimizde kr bir nadul. Deh de
babam deh de!,. lerle hrltl, grltl hedeften yok
sun yolculuumuzu srdrp gtrmek istiyoruz... Bu
kr topal yrylere imdiye dek eteklerle para dkp
dardan ardmz saysz uzmanlarn verdikleri sa
ysz reeteler de hastalmzn tedavisine melhem ol
madna gre, o zaman yaplacak tek bir ey kalyor; ne
istediini, nereye gittiini bilmiyen babo braklm
u dank, u bencil glere doru, hemen ban yandan
arkl klstrden dar karp u fakir, u yoksul Ana
dolu bozkr zerinden Ey cemaat Ey mmet'i Muham
met! Btn glerinizi birletirin, tek bir amaca yne
lin!.. ite, ancak o zaman, Trkiyemizin gelmii de, gele-
lecei de gerek kalknma yolunda salam admlarm
atm olur... diye nlemek geliyor... Bundan tesi laf-
gzaf.
Anadolu yollarnda Trkiyenin kalknma felsefesi;
kim okur, kim dinler. Gene bu ii fazla ciddiye aldm ga
liba ? Biz gene yolumuza devam edelim.. Srada bekli-
yenler var.
Sarscagrun altnda trpan sallya kyller
95
BZ DE ANADOLUYU GEZYORUZ : 8
Malatya
Kays lkesi Malatyadayz. Bozkrn skclm, bi
teviyeliini oktan gerilerde braktk. Bir yeillik derya
sna dalm gibiyiz. Siz Malatyaya yeil bir duman alt
na gizlenmi tedirgin,bir ehir de diyebilirsiniz... Yandan
arkl arabamz ehirin varolarna girdii zaman gn
batmak zereydi. Akam adamakll yaklat halde,
insann nefesini tkayan bk lrk bir sam esiyordu ehrin
sokaklarnda. Gney - Dou topraklarna girdiimiz ne
kadar da belli.
ofr, ehirin ortasndaki bir garajda, arabamz
znk deyip durduruyor. Aramzda kalan son yolcu, ko
lundaki saate bakarak :
Abooo! diyor, yolculuk amma da uzad. Sivas'tan
kal neredeyse onbe saat olacak, Oysa bu yolu enge
be saatte alacamz sylemilerdi.
Elindeki zinciri sallaya sallaya oralarda gezinen ga
rajn bekisi, yavaa kulana eiliyor :
Gine talihiniz varm hazret diyor, iyi ki oluna
dtnz. Bunun bir de ofr babas var ki, ya ona at-
saydnz? Deil onbe saat begem, bu yollar yirmibe
saatte de aamazdnz...
Elolunun bu kadarck sre iinde dnyay en az iki
kere arkettii bir ada, bizim yandan arkl arabam
zn, 237 kilometrelik bir yolu kazasz - belsz bu kadar bir
zaman iine sdrabilmesi, dorusu hi de kmsenecek
bir olay saylmasa gerek 1963 Trkiyesinde.. Dedeleri
96
miz, dedelerimizin dedeleri, onlarn da dedeleri,, Hep

sttekileri deil, biraz da alttakileri gr dememiler
mi? Bizier alttakileri, sttekileri bakp grmekten vaz
getik. Ya u yollar boyu, yanyana yrdmz eekli
kafilelerle, birbiri peine taklm kan katarlarna ne
diyelim ? Ellerde kr bir nodul;
Deh h, deh h!...
Ho kzm ho, ho kzm ho...
Eller aya, ya bizler? ilkokul sralarnda bize ezberlet
tikleri bir iir ister istemez dudaklarmdan dklyor :
Sen ne gzel bulursun gezsen Anadolu'yu Dertler
den kurtulursun gezsen Anadolu'yu... Dertlere mi tu
tulursun? Dertlerden mi kurtlursun? Bu beldeyi, otur
duu masa banda ssl bir ka msra rptrp avut
maca yoluna sapanlar deil, onu da da, oba oba ge
zenler bilir. Anadolu insan yzyllar boyu neyin zlemi
ni eker... Niye ie kapanktr. Bu Gney - Dou Ana-
doip ehrinin daha kapsndan ieri gerer girmez, sizi sor
guya eken bir hali var :
Bak, diyor, grl grl boa akp giden sularm,
bol ve nefis kayslarm var. Daha daha iinde 7-8 bine
yakn ii altran eitli fabrikalarm var.
Evet bugn Malatyada, tabiatn bolca ihsan ettii
nimetler yannda, Smerbankm bez fabrikasndan tut
da Tekel idaresinin ttn fabrikasna, imento ve eker
yapan fabrikalarna kadar sralanm irili-ufakl daha
bir sr fabrikas var. Var amma te yanda gecekondu
larla kuatlm bu 75 bin nfuslu (Bu miktar yirmibe
yl nce bunun 3/1 idi) kentin stste ylm bir sr
dertleri de var. Onun iin hangi yanma, yresine baksa
nz, Gney - Dou Anadolunun bu en byk ehrinde te
dirginliin yan sra bir kapanklk bir ksmlk gze
arpyor. Attmz her admda bu belli oluyor. yle an-
97
H A LL A YTE K IN
alyor ki bu ehir, siyas hayatta yapt klardan

tr bir hayli hrpalanm. Daha ilk bakta, on yllk
Nurlu Kalknma dan pay alamamann krgnlm d
ar vuran bir hali var. Bundan tr olsa gerek, ehrin
yol boyunu dolduran kahvelerinden tut da, gazino ve
bahelerine kadar her yerlere u bildiimiz makber ar
ksnn, Her yer karanlk dolup, tayor, MalatyalI
larda bu Makberi zlemek de niye? Girdik Her yer ka
ranlk! ktk, Her yer karanlk!.. Biz de yeniden d
tk yollara...
Anlalmaz ey, insanolu; neden u ksack mrn
karanln zlemi iinde geirir de Makberi syler. Nasl
olsa Douda mr abuk tkenecek. Haydi imdi yley
se, Dou yollarnda eski zlemlere birer tekme atarak
biz n arkasnda koalm...
Yollar bylesi toprak kylerde dolu

Acaba nsanlar nerede?.,.
98
Elz
Yollarmz gibi yolcularmz da deiik. Bu kez yan

dan arkl arabamz yerine, nden arkl gcr gcr bir
araba alp gtryor bizi Elza... Gtrmyor, daha
dorusu uuruyor. Ne yalan syliyeyim, arabann ne h
rlts var, ne zrlts, asfalt yeni denmi bir yolda ya
gibi kayyor. Keyfe gelen yolculardan biri, elini kula
na atarak Frat zerine bir trk sylyor :
Frat nehri alayp akmaz
Galibin y z ne kimseler bakmaz,
Postay yokladm mektubum kmaz
Baba bayramnz mbarek olsun.
v
Frat geiyoruz. Bu trk neleri hatrlatmyor biz-
lere. Kpkrmz amur akyor, gmk akyor Frat. Fa
kat bu geede Frat, ne kadar da ar, ne kadar da dur
gun ve uslu. Tpk gngrm yal bir Doulunun yz
ne benziyor Frat; yorgun ve acelesiz, mert ve yiit. Y
zne baktka, mihneti, uzakl, atlml dnyor
sunuz. imdi anlyorsunuz ya, Ein havalar neden siz-
ler bir yerlere alp gtrr, yanktr. Efkrldr? Hep
gurbeti, ayrl syler, Neden Dounun insan da tr
kleri gibi ie dnktr. Tkanktr. Dm dm ko
nuur. Tevekkl ve eziklik iindedir.
Yolcu trksne devam ediyor, yank ve dokunakl
bir sesi var delikanlnn :
99
HALL, A YT E K tN
Marau ard Gvurd alan,

kann siyah giyin allan
E y sngl Mara Beyleri
Bizim ellere de konan turnalar.
Bir de bakyorsunuz, arabann iin de bir angrt, bir

kyamet. MalatyalI gencin trks dudaklarnda kalyor.
telerde yrekleri paralayan bir manzara; gen bir ky
l kz, kollarna skca balanan zincirlerden kurtulma
a alarak basyor l : Yolcular arasnda bir pa
niktir balyor, herkeste bir korku, bir tel. Kz yrt-
nrcasma baryor :
Aliimi elimden aldlar, diyor; hoy hoy! Aliim
ellere kald, diyor, hoy hoy!., Beni ona verin, beni ona
gtrn hoy hoy! O beni istiyor, hoy hoy!
Sonra bal elleriyle otobsiln camlarn yumrukluya-
rak, sam - bam yolmaa balyor. Ama brn
de oturan kardei bunlarn hibirine meydan vermeden
hemen kollarna bastryor. Bastryor amma, bu kez de
kendini yenemedii iin olsa gerek - bu zavall balyor
hngr hngr alamaa :
Bacm bacm, sebebin gz kr olsun bacm! Seni
bu hallere drdler. Bizi bu dalara drdler.
tiki karde dertleriyle babaa birbirine skca sanla-
dursun, yolcular arasnda eitli yorumlar balyor :
Vah zavall kz! Karasevda m getirmi ne? O da
ne kadar gzelmi u kaa gze bak.
Peri uram elin kzna, hacya hocaya okutmal ki
gesin.
Byle uraklklar iin bizim orada bir kuyu1 var.
Adna Haydar Sultan Dede derler, oku-tle bir niyet
tut, kuyuya sallan, ossaat ba kurtulur tazenin.
Kardei bir ara avunarak akl basma geliyor :
Gtrmediimiz hac hoca kalmad, vallah beeni
100
diyor. Cebinden kard bir kd gstererek :

Nah itecik! Hkmet bana bu kd verdi, diyor,
bacm delilen kapattklar bir yer varm, nah ite, oraya
atp geleceim.
Sonra evresindekilere iini dkmee alyor :
Irgatlk zaman, diyor, ekini tarlada braktm da
geldim, O ki, aylar var ki, o ki, uyku-tnek bizde kat, bu
sebepten kolumuz bir ie kalkmaz o ki...
Sonra gene ban bacsnn omuzuna dayayp iri iri
alamaa balyor, bu kez alama faslna kollar zincirle
bal bacs da kouluyor : Koro halindeki bu ikili l
a trkeye, krte kartrdklar iin ne dedikleri pek
ak-seik anlalmyor.
Herkeste bir aknlk bir acma, bir bacsma bakyo
rum, bir adama bakyorum : Ne stlerinde var, ne bala
rnda, her yanlar tiril tiril. kisinin de yzleri kapkara
gemi... Yolcular arasnda yorumlar, fiskoslar devam
ededursun, geri keden ikinci bir lk daha kopuyor;
derken arkasndan nc bir lk daha ...Bir ara,
arabann ii adamakll karyor...
Bakyorum, bu l koparanlardan kincisi, yirmi-
belik bir delikanl nce garip iaretler yapyor. Gznn
nnde dolaanlar kt k t . d i y e koalamak istiyen
rpertili bir hali var, O bu haliyle bile durmadan birbir
peine yumruk sallyor, kfrediyor; sonra l basyor.
Geliyorlar, geliyorlar! diyor.
teki nc delikanlya gelince, o biraz daha usluca.
O da ban saa-sola sall yarak ha bire trk mrldan
yor. Bu syledii trklerin ou ipe sapa gelmez eyler
amma, bazan iinde sonuna kadar dzgn karabildik
leri de var. te bu delinin aklmda kalabilenlerden drt
satrck bir trks, isterseniz siz buna at da diyebilir
siniz :
101
HALL, AYTEKIN
Aslm Karadaldr,
Bam yare baldr,
zme tabip ya,reml,
Y a r e]iy|le baldr.
Bu trknn sonunda uzunca bir sre susuyor. Onun

da yzn herkesten karmak isteyen kukulu bijr hali
var. En ufak bir eyde hop kalkp, gp oturuyor.
Yanmda oturan yolculardan biri, yavaa kulama
eilerek :
Benim bildiim arabada bylesi drt tane yar, diyor,
in tuhaf, bu zavalllarn drd de Maralym. Hk
met birer birer kollarndan tutmu Elzdaki delilerin
yatt koua gnderiyor/ Gya akllanp dneceklermi
oradan.
teden birisi gevrek gevrek glerek ii matraha al
yor :
stmze, bamza salk beyim, diyor. enme
sek de u arabadaki yolcular bir saysak acaba, iimizde
aklls m daha fazla, yoksa delisi mi ?
teden nc bir yolcu, gayet ciddi :
Yalnz arabann iindekileri mi diyor, cancazm?
Asl bir de darda zincirsiz babo gezenleri saymal ki,
o zaman nice nice kendini akll sayanlar...
Gerisini yutkunurken, bir baka yolcu kendi kendine
syleniyor :
Buna delirmek demezler ahamm Bal gibi arpl
mak derler arplmak. Hey gidi dnya, hey! Delisini, akl- '
lsn ayrt edene akolsun.
ofrn :
Beyler, burada onbe dakika mola vereceiz, deme
si zerine, konumalar bir kez daha yarda kalyor... Ara
bamz, zeri al-rp ile rtl bir ardan nnde
kt! deyip duruyor :
102
MUSA PALAS
Meer bu yolun detiymi, ta eskiden eskiye bura
dan gelip-geen yolcular, bu hanimsi yerde yal ekmek
le, ayran birletirerek kahvalt ederlermi. Syledikleri
ne gre, yllar yl burasm Tuncelili birisi iletmekte
imi. Bu kr gazinosunun zerine de kendi adn koymu
adam, MUSA PALAS. Siz isterseniz ona da lokantas
deyin, bu beldede yolcu, yolakdan ba siklanlar, solu
u doruca Musa Palasta alyor Adamn ev tayfas da
yannda olduu iin, mterisini kar kzan hep birlikte
arlyorlar...
Buz gibi emesinde elimizi, yzmz ykayp birer
sandalyeye tmz zaman, yer altna doru sokulmu
bir kovuun azndan, byklan saaklanm, karayaz,
irice kym bir adam kyor karmza; tpk masallar
daki tlsml kaplarn Lebbeyik! diyen Arabi gibi, sizi
tepeden aa gzkapaklarnm altndan yle bir szyor,
- eli gsnde tatl br Tunceli ivesiyle :
Cmleniz ho germiseniz, diyor. Sonra gzleri,
arabamn gerisindeki koltuklarda durmadan barp, a
ran delilere taklarak :
Bu zavalllar da m Maral? diyor.
Nereden bildin babalk? diyorum.
Biz hancyz biliriz beg diyor. Hergn byle -
be tane geer. Sorduklarmn ou Maral kar. Her ne
hikmetse bu topran da delisi ok oluyor...
te yanda mendil ile yzn kurulayan biri, biraz
alngan, biraz da fkeli :
Siz Marau-grdnz m hi aslanm? diyor. Bu-
\ ras aalar, beyler memleketi, koca bir lke, bunlar ara
snda boln boln verirmi. Size burada birka anm
sayvereyim : Bata Kadoullar, sonra Bayezitoulla-
r, sonra uhadaroulllar, sonra Dulkadiroullar... Bu
103
HALL A TTE K N )
El kaplannla yalnz erkekler almaz ya!.,.
104
da yetmiyormu gibi, oullarnn oullan.. Bu kadar aa

lar, oullar arasna skp kalan Maralmn yapacak
baka nesi kalyor. He-eyleri, hereyleri ellerinden zorla
ekip alnm, bir lkede insanolu ya tm akll olur,
eytana pay ucu ters giydirir. Ya da; hapishane veya me-
curdat birini boylamamsa, - u karmzdaki biareler
gibi, tm akln oynatr, tmarhanelik olur.
Uzun sre Mara'ta memurluk yapm yol arkada-
'nut, bu blgenin aalar ve onlarn zellikleri hakknda
anlattklar yle bitip, tkenecek eyler deil, onun bu
konumasnda btn bir Maras dolaylar, btn bir dere
beylik dzeni, gel mii-gemii ile birlikte dile geliyor :
Adam konu?muyor, tarihin kanl sayfalarnda - Has, ze
amet, tbr.ariyle - btn bir Osmanl a ban kaldrm
sanki o konuuyor.
Ya mdi ?
Bu eski Ma-al memur :
Evet, ya 'mdi, diye gzlerimin iine bakp yut
kunuyor.
Buluyorum, adamn, derin bir tarih bilgisi yannda,
gnmzn olaylarna k tutan yaman bir zeks var.
Gittike perde perde ykselen sesiyle :
u arabadaki delilerle ah bir mmkn olsa da ko-
uiabilseydiniz, diyor tesini de kendilerinden renir
diniz,
Herkesi avr ayr szdkten sonra gittike kabaran
bir fkeyle :
Gryorsunuz ya heyler? diyor. Bu memlekette
insaucUmun yalnz malln, mlkn deil, sevgisini,
sevgilisini de zorla elinden ekin alyorlar. Btn bunla
rn sonunda noluyor? Ne mi oluyor. Onun cevabn da
ben vereyim. O zaman insanlar ya u karmzdakiler
gibi akln karp tm tmarhanelik oluyor; ya da ena-
105
IAI.L A YTEK tN
yot ileyip hapishaneyi boyluyor.. Az nce Alisini, Ali

cim! diye sam ban yolan kyl kzyla, yumruunu
uzatp uzatp eken, delikanly grdnz. Balarna ge
lenleri merak m ediyorsunuz? Ben syliyeyim, kisinin
de sevgilileri cebren ellerinden alnmtr da ondan, on
dan...
Sonra herbirisi birer destan kadar uzun olan hikye
lerini anlatyor, anlatyor...
Evet sonunda, diyor. u deliren kzn sevgilisi
olan Ali, aaya kafa tuttu diye bir gece karanlnda
- kiralk kaatiller tarafndan - kahbece vurulur... te
yandan olann sevgilisi kza gelince, o da gzelliinin
kurban olur. Nianhs askerdeyken, aazade ve adamla
r tarafndan daa karlr.
Sonu ?
Sonunu ne siz sorun, ne de ben syliyeyim! Neden
sonra kzcazn bir kayann dibinde akbabalarn para
para ettii cesedi bulunur..
Yolcularn , besi birden :
Hangi devirdeyiz, h a n g i devirdeyiz, diye sylenir
ken, teden birisi barr :
Deh de babam, deh de! der. Beenmedin mi gar-
daluk, demirkrasi devrindeyiz.
Araya baka baka yolcularn konumalar da girer :
Demirkrasi yola km geliyor
Ne ile ?
Kaplumbaa kanadyle...
Bekle yle ise..
Glmeler...
TUNCEL DALARINDA AK
Elz transit geiyoruz, Tuneli yollarndayz. Ara
bamzda yanyana oturduum Elazl bir renci, ballan
106
dra ballandra Harputu anlatyor. Ykseke bir tepede

ki harabeleri gstererek,
te oras diyor, ab. Vaktiyle bu dan stnde
koskoca bir ehir varm.
Sonra renci, Harputun tarihine, oradaki insanlarn
yaantsna geiyor. Konumay, yava yava tepedeki
harabelerden dzlklere, Elza indiriyor. Anlatyor,
anlatyor... Bakyorum, gencin yreinin altnda tm El-
zl hemerilerimin gani gnll, ak yreklilii ya
tyor.
Ah! diyor, size Elzda rastlasaydm. Sizi doru
ca Harputa karr, orada neler gsterirdim neler...
Delikanlnn neler gstereceini hemencecik kestiri
yorum: zerindeki yazlar pek seilmiyen eski saraylar
dan srtp kalm birka mermer stun, tede harap bir
cami, hemen yanbana sktrlm eski bir medrese, bir
ka yeralt dehlizi, bir kale kapsnn stnde yari kana
d kopmu kabartma bir kartal resmi, yzyllarn tesin
den tarih ban uzatarak bbrlene bobrlene konuma
a balar : Hitit a, Roma a, Cenvizler a, Sel-
uk-Osmanl a... derken birden banz yukardan
aaya indirir, yzgeri edersiniz... te bu an da btn
alar alabura olarak birbirine karr; o zaman, evet o
zaman bir de bakmnz karnzda bir tek a kalr; her
trl nmelerden, zentilerden syrlm rlplak bir
tek a ; O da, yeraltna sokulmu kulbeleri ve bu kul
belerde beklemekten gzleri kararm kalm insanlariy-
le imdiki a... Austos gneinin altnda tenbel tenbel
esneyen yeni ehiri gstererek,
yleyse diyorum, btn alan birden atlayp ba*
baa vererek seninle imdiki a konualm. Onlar dur
madan yapmlar, atmlar; bizler durmadan yakm,
ykmz o halde, yirminci yzyln ikinci yarsnda yaa
107
H A LL A Y T E K N
yan nsanlar olarak memleketimizin bugnk sorunlar

nelerdir?,..
Konumalarn durup dururken blgenin ekonomik ve
sosyal sorunlar zerine getirip dayamak ta niye? Bak
yorum, bizim niversitelinin de biroklar gibi bu tarak
ta pek bezi yok. O zaten oktan yanndaki bir genle,
haftann malar zerinde spor toto oynamaa balad
bile...
imdi kulaklarm baka yerlerde, tede baka bir de
likanl Harput trkleri sylyor :
avda ra yanyor,
Hoy nanay, kz nanay!
Olanca dcrrdim uyanyor...
Hop. nanay, hanm nanay!
Halkn, yakp yakltrd hergeyde bir kvraklk,

bir akclk, var. Delikanl, trky cidden gzel syl
yor. Tuneli dalarnda dnyanz birden deiiveriyor.
Buna siz isterseniz romantikleme deyin, dlere dalma
deyin, ne derseniz deyin! Sylenen trknn melodisiyle
birlikte duygularnz kanat averiyor : Esrarl bir Ana
dolu akamnn zifiri karanlnda alan bir odann ka
psndan ieriye elleri amdanl, kzl - olanl oyuncular
girerek nnzde dnmee balyor... Bakyorsunuz, ba
kyorsunuz bunlar oyuncular deil, adet gkten yere
ayr ayr k paralar indiren PROMETE'in ocuklar...
Oyun devan ediyor : Canm Anadolu, glm Ana
dolu. Kanatlanan duygularnzla, bir yerlere uup gitmek
isliyorsun!!;:... te o zaman btn bir halk, btn bir
Anadolu insan gznzde bir kez daha byyor,* yce-
liyor... Kim demi Anadolu insan bencildir. Psrktr.
Her eit yaratc sanattan yoksundur. Bunu syliyenler,
bunu uyduranlar bu lkenin oyunlarna, trklerine, ha
laylarna dnp bir baksnlar. Kilimlerin, oraplarn,
108
evrelerin zerine dktrdkleri naklara, ekillere bir

baksnlar. O zaman grecekler ki halk, yrekten sevip,
balandn nasl ycelie gtrr. Onun yaratc gc,
nerede balar, nerede biter...
Lf uzatmyalim, memleketin ekonomik ve toplum
sal yapsiyle birlikte onun sanat tarihini de incelersek,
teden beri halkn bandan buyruk olanlar, ona hk
medenler bu yaayan kitleyi birbirinden ayrp, parala
makla yetinmemiler ayn zamanda onun yaratc gc
n besliyen gr pnarlar da kurutmaktan bir an olsun
geri kalmamlardr.
Olaylar iilkesl :
Dou'yu gezenler bilir, bu lkede zerinden getii
niz her yolun, eteklerini dolatnz her dan, bakp ge
tiiniz her yamacn ayr bir yks var : Bu yk, Der
sim dalarn trmanrken birden katmerlegiveriyor...
Yanmdaki yaz yzl, byklar yere sarkk Tunelili
hemeriro, anlatyor... Anlatyor... Sene 1937 diyor, an
latyor... Sene 1938 diyor, anlatyor... Sonra, ôk al
dk galiba bu adam da nenin nesi, der gibi gzlerinin al
tndan yavaa beni szyor...
Durup dururken adam birden tkanp kalyor. Bak
yorum gzleri slak slak'. Ya sesi? Onu hi sormayn!
Onun da tm Tunelili hemerim gibi, insana dokunan
gr ve yank bir sesi var : Belli ki yreini boaltmak is
tiyor, belli ki tkankln gidermek istiyor, ama gene
belli ki, benden gven istiyor, bu konuulanlarn aramz
da kalmasn istiyor. Sonra sabredemiyor, adamn cokun
bir mizac var. Palabyklarm svazlyarak grl grl
anlatmaa balyor : Keko, diyor, emmisini anlatyor...
Keko, diyor, babasn anlatyor.., Keko, diyor, karabatak
gibi batp giden btn bir sllesini anlatyor.,, Bu anlaL
tta zulm anlatlyor, hakszlk anlatlyor ve daha da
109
H A LL A YTE K tN
ha Sultan Selimden bu yana, kendilerine rev grlen

eitli ikenceler anlatlyor...
insan arnn tkanp kald yzlerinden de nasl belli
oluyor... Hele dur bugn, aramzda tkanp kalmyan i-
kinci birisi daha var : imdi sra onda, hani dert syle
tirmi; yanmda sessizce oturan yakkl delikanlnn y
ksn anlatyor... Anlatyor...
1938 i bilirsiniz he begim, diyor... Bamz o gn
lere uzatak, ekek he begim diyor, anlatyor, anlatyor...
Eski ad Dersim olan Tunelinin, uzak, ok uzak
bir kynn, uzak gene ok uzak birMEZRA'snda kendi
halinde geinip giden Apo adnda bir kylck varm,
hoy gidi, diyor. Bu kylck te dier btn Tuneli ky-
lckleri gibi hoygidi, btn nzkn kapsnda tuttuu
- be keiyle evinin nndeki tarlasna sat dan ve
arpadan karmaa alrm hoygidi. .
Yllar bylece koup gitmi hoygidi; bir gece kyleri
ni epeevre kuatan dalardan, anszn inip gelen silh
l, bakl adamlar, Aponun evini de basarlar hoygidi!
Apo korkar. Apo sinecek delik arar hoygidi! Uzatmya-
hm, bir kez Aponun yakas ellerine gemitir hoygidi!
Bu silhl - bakl adamlar ceplerinden kocaman bir fer
man karp gsterirler hoygidi!
Biz derler, eyiz. eylerin eyiyiz. Bize ihbar var.
Ya evindeki kple gml altnlar karp bize verirsin!
Ya da br dnyay boylarsn!...
Apo alar... Apo yalvarr... Apo ayaklarna kapanr
hoygidi! Ama Apoyu dinliyen kim, Aponun gzyalar
na bakan kim, altn derler de bir daha demezler. Apo kim,
altn kim? Sonunda aradklarn bulamaynca bu eyin
eyleri, Aponun evini atee verirler. Apoyu da alp gt
rrler, gidi o gidi.
1 Yl 1938, kimi kimden soran, insann ad bir kez as
110
ya kmasn yoksa, imdi biz buralar kartrmyalm,

iin oras uzun srer hoygidi gnler hoy! Vuran vurana,
kran krana... Hkmet nerede, kanun nerede! Demek
istediim u ki hoygidi, o gnlerin kl art, Aponun
bir tek olan ocuu kalr koca mezrada. Olan nerede
kalsn? Olana kimler baksn? Derken hoygidi, gnn
birinde hayrsahibi bir adam kar ortaya, olari kul
beden tuttuuynan alp gtrr, ehirdeki zengince bir
aann kapsna evltlk verir. Adna besleme de, evlt
lk de : Bedava bir hizmetkr kim istemez bylesini...
Olan aladursun, aann, olanla byyp gelen g
zelce bir de kz var...
Olana gel atee, git kre. lin kapsnda almak
mr trplemek demek. Yllar bylece gelir - geer.
Parmak kadar ocuk gnn birinde dalyan gibi bir deli
kanl olur kar. Kz da u grdm da yoncalan gibi
byr, serpilir bir demet gl olur kendini koklatacak bi
rini arar,.. Haydi biz olann adna diyelim Murad, siz;
kzn adna deyin Dilber. Gnl bu ya, ferman dinler m
hi. Gnn birinde Murat'la Dilber abay yakarlar bir
birlerine. ,,
Bizim Tunelili konumasnn burasnda pos bykla
rn yle bir svazladktan sonra geni bir soluk ald.
Yannda tomur tomur terleyen delikanly yan gzle y
le bir szdkten sonra, hafife gld. Bundan tesini de
kendisi anlatsn ho gurban dedi.
Delikanl, tuhaflat Kzard, bozard. Adamakll s
kld belliydi. Baklarn bizlerden karmaa alr
ken lf tekrar beriki ald.
Ondan tesi ac ok ac gurban dedi. Olan, Allah
n emriyle kz babasndan alamyaeam akl kesince, bir
gece brleerek evden kirii krarlar...
111
H A LL A YTE K IN
Vay sen misin, kzm karan soysuz herif! Kar

gay besle, byt...
tesini sylemiyeyim; haber evrede bir bomba tesiri
yapar... Araya bir de Alevilik - Snnilik meselesi girin
ce, tesini sen dn?... Ortalk bsbtn kzr. Koca
bir vilyet halk olduu gibi ayaa kalkar: Atna, araba*-
sma atlyan ocuun pei sra seirtir. Bu koalamacaya
yayals, yayasz da karr : O da sen misin? Bu ka
saba, kent sen misin? Aramadklar ke - bucak kalmaz.
Bir yandan da hep bir azdan tuttururlar :
Nasl olur da dan tazs gz gre gre ovamzn
ceylnn kapar da kaar...
Bu koalamaca fasl, gnlerce, haftalarca srer. Her
kes blir ki, o kzgnlklarnda ocuk ellerine bir gese e-
tini iy iy yiyeceker... Ama1kz nerede? Olan nerede?
Banz artmiyalm gurban, bu koalamaca uzun s
rer, zerinden ok ok haftalar, aylar geer, iin tersli
ine bak ki, kzn ya da kk kvermez mi? Artk
aykla pirincin tan... Anan yahi, baban yahi bir ha
kim kp ta Dilberin yan byltemez. Ka babam
ka, koala babam koala... Gnler biter mi? Dalar bi
ter mi? Yollar tuzak dolu... Yollar ile dolu... Her inatta
bir murat sakl derler. Bu kap, gmeler sonunda - Mde
ktler de ok, iyiler de - gide gide nihayet uzak bir ilin,
uzak bir ilesine der yollar, orada yiit bir hakim
kar karlarna bu iki garibin bana gelenleri dinler,
dinler, de insafa gelir; bir tek mahkemede ii bak gibi
kestirir atar, Dilberin ya bytlerek sevdii olana
hemencecik nikhlamverir... ^
Adam, konumasnn burasnda bir kez daha durdu.
Bu sefer byklarn svazlamyordu. Bir sre, acyan gz
lerle yanndaki olan szd. Olduu yerde birka defa
kalkp, oturduktan sonra ;
112
t 'u u u L 'A r u u r v v A rvL'j.
Bu meseleden sonra i bitti diyeceksiniz deil mi?

yle ya, yorgan gidince kavga biter. Ne gezer, beg, ne
gezer; nerede bizde yle tecelli kadar... Sen hi fare ile
dan gretiini duydun mu gurban? Buras da- uzun
uzun ok uzun bir hikye...
Dalarn ba duman dumand. Bir ara gzlerini bu
dumanl dalara dikerek :
Bizim bamz da bu dalara benzer gurban dedi.
Oldum olas zerinden duman, boran eksik olmam...
Sonra yutkundu, ban yannda oturan delikalya e
virdi.
u boyun bken delikanl, zbez yienim olur.
Niin byle eli koynunda kald onu da biliyor musun?
dedi.
Delikanlnn, Ama yar elerim! diyen gittike skl-
kanl artan bir hali vard. ocuksu baklariyle etrafn
dakilere bunu anlatmaa alyordu ama beriki bir kere
daarcn azn amt. Bundan sonraki konumasnda
uzun uzadya kaynatas olacak adamn, kinizi de affet
tim sizinle baracam. diye ardklar evde, Olan -
kz nasl tongaya drdklerini Benim kzlba mille
tiyle alp - vereceim yok! diye bir araba dayaktan son
ra kzlarn zorla nasl olanm elinden ekip aldklarn,
sonra da bu kzlarn nasl zengince bir baka kocaya sat
tklarm, anlatt... Anlatt...
Gzyalarmz oktan kurumutu. Tuneli yollarnda
ne dalarn duman bitiyor, ne de yklerin sonu... n
sanlarn kederlenmesine gelince, Muradn yzne bir ke-
recik bakmak bile yetiyor bu yolculukta...
Ku, emsahnla u!
Yolculardan gbeklice birinin, syledii bu szle ne
demek istediini hepimiz pek iyi anlyorduk. Ama, insa
nn kk yata kanadm krarlarsa nasl uabilirdi, bu
sarp dalarda...
113
Tunceli
Arabamz yokular aa aa epeyce yol almt.

imdi Tunceli dalarnn ykseke bir doruundaydk.
Yollarda, sa-sakal birbirine karm perian klkl ih
tiyarlar, kars-kzanyle arpa yoluyorlard. Otomobilin
sesini duyunca olduklar yerde hop hop srayarak gz
lerinin .altndan hoyrat baklarla bizleri szyorlar. Bu
baklarda bizlerden kaan bir tedirginlik, bir rknt
var : Gel mi diyorlar, geldiin yere git geri mi diyorlar,
bu pek anlalmyor bura insanlarnda.
Tarlann ortasnda zerine krmz bir bez ekilmi
kck bir beik duruyor, iinde bir ocuk viyaklama
s... Bu beik 11e zamamkmberi burada durur iindeki o
cuk ne zamandanberi viyaklar? Sanda, solunda kpr
kpr kelle (baak) toplyan kl keilere bakarsan, bu
grnm belki Tunelinin tarihi kadar eskiye uzanr :
Sar scan altnda tarlann ortasna atlm krk bir
beik : Yannda yresinde dolaan birka kl kei... Veri
mi bire ten yukanya kmyan birka evleklik arpa
tarlas... Uzaa ne hacet! Tuneli, insanyla tanp ko
numadan da, yollarn bu grntsyle hemencecik dile
geliyordu. ^
Acaba bu memleketin eli i tutan erkei nerede ?
Hepsi gurbette, ya da sey gurban...
Bu seyi ok kartrmaa gelmezdi. Tunelinde,
Muratla Dilberin ok kt sonulanan ak hikyesin-
114
den sonra, ortala derin bir sesizlik kmt.

Murad'm kapkara gzleri altnda siyim siyim ter dken
yzn szerken ne oldu bilmem, birden Ortaam ka
ranl inde balarn bizlere doru uzatan, gzleri
dnm din ve mezhep kavgaclar karma dikili dikili-
verdiler... O zaman ,neden bilmiyorum, dudaklarmdan
ancak tek bir beytini hatrlyabildiim bir trk dkl
d :
* Bunlar haydut (11j e emir verdiler
Kavim karde demediler vurdular.
Bu trk nereden hangi yolcudan - yolakdan ak
lmda kalmt? Birden toparlanmtm. Tarihin kanl
sayfalarndan gnn olaylarna srayvermitim. Derin
bir uykudan silkinircesine Tuncelili hemerime dnerek,
Sonras, kurban? dedim. Bu mesele burada bitti
mi ?
Bu kez teden arabann bir kesine skp kalm
baka bir Tunelili basn sallyarak, iniltili bir sesle ce
vap verdi :
Biter mi beg, biter mi? Bizim meselemiz hi bi
ter mi ?
Sonra durdu, dnd. Hepimizi ayr ayr szdkten
sonra, gene iniltili bir sesle :
Bize fazlbn diyorlar beg,
Bahede aan gt krmz.
Bize kralba diyorlar beg,
Gkteki al&lmsema krmz,
Bize kalbas diyorlar beg,
Drt kfit& okuyan dil krmz... dedi.
Sonra yine durdu, yutkundu, uzun uzun gzlerimin

ine bakt :
Bize kzlba diyorlar beg, beg!.
Geceyi aydnlatan afak krmz... diye ekledi.
115
H A LL A YTEK tN
Ne, ne? afak m dedin?

Olduum yerde irkil initim. Tuncelili hemerimin bu
son cmlesini birka sefer tekrar ettirdim. Bam dn
mt. Gzlerimin nnde pul pul bireyler uuuyordu.
Dncelerim, tabiatn bize balad bu gzelim renk
lerden gerilere doru kayarak tarihin kanl sayfalarna
gmlp kalmt. Birden toparlandm. Bu tek cmlede
btn bir Tuneli, btn bir Anadolu gerei dile geliyor
du... Yaral bir yrein sralad szler, bu alt alta s
ralanm szler bir tekerleme deildi! Bu, olsa olsa, te
dirginleen bi*- toplumun, lyd. Evet, yzyllar boyu
hep gerilere itilen, ezilen bir toplumun l!...
Utancmdan yzm al al yanyordu. imdi de krm

zlk bana gemiti. Yol arkadamn azndan dinledii
nim bu birka misralk sz kendi kendime belki onutcu
sefer tekrar ederken, karmdaki adam yavaa boynu
nu bkt. Gzleri elleri koynunda kalm delikanl da :
Kei&i, arpa tarlas telerde bodurlam meelikler..,

Tunceli'nin kara talihi bu lerin arasnda geer.
116
Ama beg, dedi, bizim afak daha skmedi ki...

Bu gidile de...
Sznn sonunu getiremedi. teki btn Tunelli-
ler gibi tkanp kald. nsanolu neden tkanr kalr, ne
den dili tutulur, konuamaz? Bunu anlamak, renmek
mi istiyorsunuz? Ya bu yollarda zorla Dilberi elinden
alnm Muradlarla yolculuk yapn, ya da Tuneline ka
dar yle bir uzann... Ama biz daha Tuneline uzanma
dan tepemizde bir imek uzanyor... Gk grltsyle
yerlerinden irkilen yolcular arasnda ilk kez az zlen
biri gkyzne bakarak :
Bak bak, mbarek, diyor, havadaki yamuru ya
dran imek de krmz...
Hava ne de abuk bozuldu! Tepemizde kapkara bu
lutlar dolarken biz yolumuza devam ediyoruz.
TUNCEL ANCAK YOLLARDA L E GELYOR :
Tungelini gezip dolarken, yukandakine benziyen
olaylarn yzlereesi karnza dikili dikiliveriyor... Bu
dinlediklerimin iinden ben buraya sadece bir tekini ak
tarverdim : Muradla Dilberin yarda kalan ak hikye
leri... br yanda, bu yzlerce olaydan gn na ka
rlanlar var, karlamyanlar var... Bilinenler var, bili-
nemiyenler var... Btn bunlardan sonra, bu lke halk
nn tarih boyunca mezhep ayrmndan gelme atlml-
na, yalnzlna bir de yoksulluunu ekleyin!.. Evet, b
tn bunlarn ortasnda, Hal bilirim ama, beg, dili bile
mem diye iin iin yaknan Tunceli insannn neden a
zn ar ap, ge giebld iini daha iyi anlyacaksnz...
Dertli bir ban altnda tedirgin bir yrek, durmadan kan
alyan bir ift gz... Bir yl deil, be yl deil, yzyl
lar boyu bu byle devam edegelmig... Sen kimsin, neci
sin, dememiler. Ne ekersin, ne biersin, dememiler... Ne
yersin, ne ierain dememiler...
117
H A L L A Y T E K lN
Zaman bylece yrm gitmi. Mutlakyet, Birinci

Merutiyet, kinci Merutiyet. Sonra, sonra Birinci Cum
huriyet, kinci Cumhuriyet... Ama Tunende bekle ki
afak sksn, bekle ki bahtlar alsn... Bu dev gibi da
larn tesindeki beylere halini arzuhal edebilmek iin
yol gerek, okul gerek, dil gerek... Daha... Baka ieyler
gerek. Bu gerekler bir yana. Yirminci yzyln ortasnda
bada kurup oturmu tek bir dzen var Dersim denilen
bu beldede : Ortaa kalnts derebeylik dzeni!.. Dere
beylik dzeni deyip de gemeyin. Ayr ayr obalara ko
naklam ayr ayr airetler. Her airetin banda ya bir
reis, ya bir seyyit... Akas birbirine cephe alan hasm-
lam gruplar... 'sterseniz siz buna, eitli karclarn
atmalar da diyebilirsiniz.
Var m benim airete yan bakan! Bu oba senin
deil, benim!
Saldrmalar balam birinden tekine... ok kere atlar
tepiirken arada eekler lr. Hakkndan gelemeyince
tek bana bir airet tekinin, hemen hkmette komu
lar, ihbar ihbar stne :
Falan obann aireti hkmete isyan etti!
nce eleyip sk dokumadan derhal yardma komu
lar, frsat ganimet bilen devrin aklllar,
Ylann bam kkken ezmek gerek, demiler,
yola kmlar.
Yalnz, ezmek mi? Bir yanda silhsz, a-sefil nsan
lar; bir yanda... Her neyse, imdi bunlar bir yara ata
lm da, birazck da Tunelindeki sra sra kahvelerden,
byklardan, sakallardan sz edelim...
BR MHENDS BEY (Deirmende yourt ten-
lerden biri)
Yattm otelin penceresinden Tunelini seyrediyo
rum, Altmda uzanp giden kahveler... Sayyorum : bir,
118
iki, , be... Kahveler... Kahveler... Btn kentteki

15-20 dkkndan hemen yars kahvehane. Gnn her
saatinde tklm tklm buralar. Daha afaktan nce bir
utfltuur balyor altmzda. Arlar bu saatte kovanla
rndan karlar m, bilmem! Bal alacak iei bulama
dklarndan olsa gerek... Ama ne yazk ki, Duuda gz
lerini erken ap yola dmekde para etmiyor. Bo bir
uultudur, akama dein srp gidiyo Tuneli kahvele
rinde... Gzden kamiyan bir yan daha var bura insa
nnn : Elleri kollar kknden balanm gibi oturuyor
lar hep, otrduklar yerde... Oysa Dounun i mevsi
mi... Herkesin yazda yabanda olduu bir zamanda, in
sanlar sabahn bu erken saatlerinde niin bir araya ge
lirler, niin bu kahvelerde toplarlar?... Ara sra, masa
balarnda kmeleen koca koca bykl insanlarn tavla
akrtlaryla iskambil aprtlar da dlmasa, bu lkenin
yaantsndan ne haber hey babo deyip geeceksiniz...
yle anlalyor ki, bunlarn tesinde, Tunelfli hem-
erilerimin bu dnyada nem verdikleri baka birey da
ha var: Byklar!.. Byk deyip de gemeyin. Sivas ilin
de oniki eidini saymtm bu byklarn. Ama bu byk
larn yzdeki ekillenmesini gelin de Tunelinde grn!..
Byksz bir Sivasl dnebilirsiniz ama, gelgelelim, sa-
kaldan-byktan yoksun bir Tunelili, asla!.. Bu lkede
sakalla byk apayr bir kiilik veriyor insanoluna...
Kahvedekilere bakyorum; oyundan artakalan zaman
larnda hep byk bkyorlar... Yazlam yzlerde in
celmi, sivrilmi kara kara byklar... sterseniz siz buna,
usta ellerde sivrilmi, hanerlemi byklar da diyebilir
siniz... Tunelili hemerilerimin yaadklar srece yer
yuvarlanda uzayp sivrilen tek yanlan da bu olsa ge
rek. Durgun, ie dnk bir yzde, karsndakini toslya-
cakm gibi, ko boynuzu byklar... Ama, Tunelililer
119
H A LL A YTE K N
tarih boyunca hep bakalar tarafndan toslanm, hep

gerilere itilmi, srlm daha daha ...
Gemii kartrp da imdi kabuklam yaray
demiyelim aziz dostum... Sonra, mazinin yosunlam say
falarm amakla kimlerin ekmeine ya srm oluruz,
biliyor musun ?...
Bu szleri ben sylemiyorum. Bu szleri, -be yl-
danberi ellerinde kocaman kocaman urganlarla bu bl
genin yllk n durumunu lmek, bimek iin gelen bir
kurulun bandaki Avrupa tahsilli bir ziraat mhendisi
sylyor. Bir ara, sabahtan akamadek kahve kelerin
de, elleri kollan balanm gibi uyuuk uyuuk oturan
Tuneli halkn uzun uzun szdkten sonra szlerine de
vam ediyor
Niin bu lke halk byle, can iinde deilmi
gibi, miskin miskin oturur? Eli bir ie gce kalkmaz., bi
ze kskn kskn bakarlar, onu da biliyor musun ?
Sustuumu grnce,
Bilemezsin beyim, diyor, bilemeze;n! Bu zavallla
rn ellerini kollarn balayp bu hale getiren, tarikatla
rdr! Yani senin anlyacam, bu memleket halk batan
sona alevidir.
Alevilik insan ne yapar? diyorum.
Blgenin rn lcs Mhendis Bey, eli yeleinin
cebinde, bir ileri bir geri dolatktan sonra karma diki
liyor ,
Bre erenler, diyor, insann kiiliini ldrr, insa
n yani ey... uyuturur...
Adam konuturmak iin;
Sonra? diyorum.
Sonras monras var m beyim! diyor. Bunlar bir
kez yola girip de Dedeye ikrar verdiler mi, balaryla bir
likte elleri kollar da balanm demektir. Yiit sen ko
li20
par bakahra bu ball!. Tarikatta, her yola giren ada

mn bann bal olduu bir ocak vardr, Ocaklarn da
derece derece bal olduklar bir yer vardr. Bunlarn en
st makamlar, Ser eme dedikleri Hacbekta Oca
nda oturur. Ve oradan btn Trkiye alevilerine el ve
nasip datr... Ve artk tesi malm... Dedesinden, e
lebisinden el alan, nasip alan der yollara... Ky ky
dolarlar. Gizli gizli yinler yaparak, bira gemi gn
leri kartrrlar, biraz okurlar, flerler... Sonra gelsin
adak-niyaz!.. Yok bilmem DEDE H AKKI, yok bilmem KA-
RAKAZAN HAKKI, yok bilmem falan fimekn hakk...
Bu i bylece yrr gider,
Hacbekta Tnmesi mensuplarna el ve nasip bu

Sereme den dalr,
Bu yrtme durdurulamaz mi? dedim. Maksad

m anlatabildim mi, bilmem? Hani insann insan tarafn
dan smrlmesini demek istiyorum...
Bizim Dou Menzil rnlerinin lcs birden cid
dileti. Birka kere yutkunduktan sonra, gznn altn
dan hafife beni szd,
121
H A LL A YTE K N
Ha, dur beyciim, dedi. Buralarda bunu yapmak

kimsenin elinden gelmez, Bir de bakmn, adamcaz
Tosyaya pirince giderken evdeki bulgurdan oluvermi...
Yni ustad? dedim.
Yanisi u ki, dedi, sen ileri-geri konuurken, bir de
DEDE gelmi kapnn nne bir ta dikmi gitmi. A r
tk cezalsn. Akas, ehl-i snnet ve cemaattan atlm
bir insansn,
aknlm gizlemiyerek,
Bu ne demektir? dedim.
Bu, u demektir ki ahm, evinin nne ta dikilen
tarikat erbab her insan artk o gnden sonra kyde d
kn saylr. Bu da onun iin bir nevi AFAROZ cezas de
mektir. Bu olaydan sonra herkes ondan selm sabah
keser, stersen sen buna lanetleme de...
Desene, dedim, tarikatn yneticilerince, yoldan
yordamdan kanlar yola getirmek iin bulunmu bir
usul, bir ceza? Ama bu sonuna kadar byle gider mi?
Bunun bir temizi memizi yokmu? Y a adam hakszla
uramsa?..
Ha, bak, dedi. Bu tarikata dknlkten kurtul
mann yclu da var. Ama bu, adamcaza ok pahalya
patlar.
Yani ?
Yanisi bey, kyde dkn edilen adam, kendisine bu
cezay ykliyen dedesini Sivasta m, daha &derde mi
oturuyor, yalnayak ba ak, yollara derek gidip bu
lacak, gnln edip kye getirecek. Yeniden adaklar-ni-
yazlar, paralar... Derken adamn iflah kesilecek...
Bu uzun merasim bana, Ortaada papalarca afaroz
cezas verilen krallarm af dilemek iin, yalnayak baka-
bak, yollara d aklma geldi. Biz imdi Yeniada,
1961 Trkiyesindeydik. Adamn konumas karsnda
122
tarihin kapkara sayfalar bir kez daha dile geldi. yle

bir silkindim. Kopkoyu bir karanln ortasnda adamn
bu konumas hafif bir k sznts gibi geldi bana. He
yecanlanmtm. Kendimi tutamyarak sylenmee ba
ladm :
te memleket gereklerini dile getiren, kitabn
kav line, -drtba mmur bir aydn kii!., nce insanlar
uyutur. Sonra bama ullan... Sonra onu dkn yap,
gzn gnln kapa, soy soana evir... Bu rezaleti,
bu soygunculuu nlemek iin millete biz ne yapyoruz?
Hkmet ne yapyor? Bunlar yazp izmeli ki, bu inan
smrgenlerinin elinden...
Bizim Dou Menzili rnlerinin Tahmincibas, te
pesine yumruk yem gibi birden irkilerek geri geri ekil
di :
Milletin grii m alsn dedin? Yoo, yoo!.. Ben
bylesine msaade etmem!,. Biz o seviyeye geldik mi ba
kalm ?
Bir sre kazklanm gibi olduu yerde durdu. Son
ra eli yeleinin cebinde, yattmz otelin darack salo
nunda bir - iki sefer gitti geldi. Birden - akima birgey
gelmi gibi - karma dikilerek gzlerinin altndan ac
ac ben szmee balad. Sesinin tonunu deitirerek :
Bey, bey, dedi. Senin bu dediklerini yazmakla
dmanlarmza kar milletimizi kk drm olmaz
myz? Hem, benim bildiim, bu cahil milletin nn bo
brakmaa gelmez. ey...
Elimden skca tutarak beni duyardaki bir haritann
nne kadar getirdi,
Bamzda asl duran dmanlar grmyor mu
sun? dedi. Her eyi erimizi yazar izer, ortaya dkersen,
oradakilerin ekmeine ya sreriz. Blgenin jeo-politik
durumunu elbet de takdir edersiniz...
123
H A LL A YTE K N
rn lcsnn karsnda dilim tutulup kalm

t. Adam, elinde lme-bigme letleriyle sadece Dou ti
lerinin rnlerini deil, baka baka eylerini de lmek
bimek iin km gibi geldi bana. Adam, belki beni de...
Kendi kendime;
Adaaaam sen de, dedim. llmedik bililmedik
nemiz kald?.. Hem, u dnyada vehimlenmee gelmez...
Gelmez ama, te yanda beni bir dncedir almt...
imdi, Tunelinin bana gelenlerin nedenlerini daha
ak-scik anlyordum... Eski bir iktidarn bu sahipsiz
lkeye diktii partizan bir vali, ikide bir Tunelisiin en
hakl dvalarnn karsna dikilerek, devrin Cumhurba
kanndan (Vaktiyle, Babakanlnda lkenin bana orap
ren adam) ald emirleri tekrarlyarak,
Eu isyankr herifleri ben bilirim! Olar, yalnz par
timde, iktidarmza kar deil, ayn zamanda hkmete
ve onun takip ettii siyasete de kardrlar, diye durma
dan klar yapp, tamim stne tamim gndererek bu
lke halkna yapmad kalmamt...
YKLER LKES...
Bataki efendilerinin bir maas olan bu partizan va-
Tiin sonunun ne olacan eibet de tahmin edersiniz...
Arazisinin % 35i ormanlarla kapl, geri kalannn yars
almaz sarp dalarla kuatlm, btn geimi -be
dnm tarladan ald arpa ve dar ile kapsndaki -be
keinin verdii rne bal bu bahtsz lkeyi 27 Mays
devrimi imdadna yetiip de kurtarmasayd, acaba Tun
celi halknn durumu - keyfi fetvalardan henz yakasn
kurtarmyan - byle yneticiler elinde ne hallere derdi ?.
Bunun en gzel ifadesini gene bir Tunelinin ko
numasnda buluyoruz :
Yemyeil ormanlarmz komu illerimiz ekip bi
124
tiriyor. aylarmzdaki alabalklarmz frldakl olta

laryla amerikal dostlarmz yakalayp gtryor. Elle
rimizdeki, avularmzdaki paralan da vaktiyle bamza
tebelle ettikleri bir valiyi atmak iin harcadk bitir
dik...
Evet, bir tek partizan valinin keyf idaresinden ve
basksndan Tunelini kurtarmak iin, yalnz eitli ba
kanlklara ekilen tel parasyla, Bakente inip-kan he
yetlere \barcanan yolluklarn 180 bin lirann ok stnde
oduunu syledikleri zaman tylerim diken diken oldu.
Ve o zaman, bu lkede geen uursuz olaylarn iyz-
n-nedenleriyle birlikte - daha iyi anlar gibi oldum.
Evet, bugn Tuncelili, oluu-ocuuyla gzleri yol
da... Tm Doulu hemerilerim gibi, ilk kez o da ne bek
lediini biliyor.
Bir Tuncelilinin dedii gibi :
Drt ylda bir srtmz svazlayp elimizden oyu
muzu almakla i bitmiyor, bizim lkemizin baka trl
uzanacak ellere de ihtiyac var...
oluk, ocuk, btn bir aile yollarda...

Onlara Li kim bulacak?...
125
nsanlarn Tkanp Kald lke
Hal bilirem emme
Dili bilemem beg.
Kapkaranlk bir odadan km, zerime doru geli

yordu. Ne yapacam bilemiyen perian, akn bir hali
vard. O, zerime doru geldike ben geri geri ekiliyo
rum. st-ba hpr hpr dklyordu. Bu takp tak
trd eylere, uruba denemezdi. Hele bacanda bir al
var vard, hani bir iplik eksen krk yamas birden dk
lr diye bir sz var : Ondan, deil bir iplik ekmek, y
le bir dokunsan stndeki ul, aput yere ylacak gibi
geliyordu. Evet o, bu haliyle insandan ziyade yollarda
rastladmz ziyaret allarndan birine benziyordu...
Yz yamkt. Bar yankt. Kollar, bacaklar her
eyleri, her eyleri yankt. Bu yank yzn altnda ya
nk kll gsne aa apak olmu upuzun bir sakal sal
lanyordu. Ya o, aarm atk kalar altndaki iri, du
manl kapkara gzleri, ite size her eyi bu gzler syl
yordu. Ama onu anlamak da, anlatmak da gt. Size
yalvaryor muydu, sizden bireyler mi istiyordu, yoksa
sizden, buralardan kap gitmek ister gibi bir derdi, bir
abas m vard... Bu ocuksu, bu alamakl baklarda,
bu ok izgili ileli yzde belki bunlarm hepsi birden ge
lip oturmutu. Dedim ya, onu anlamak da, anlatmak da
gt.
126
H ALtL. A Y T E K N
Buras, TUNCELInin dalar arkasna atlm, unu

tulmu uzak, ok uzak bir ile merkezi idi. Ben buraya,
blgeyi teftie kan Vali, Mill Eitim Mdr, Nafa
Mdrnden ibaret l bir grubun yanlarna katlarak
gelmitim. imdi koridorlarnda dolatm iki katl ak
yap da hkmet kona idi.
Karanlk odann karanlk kapsn aralyarak, me
zardan kar gibi nmze frlayp kan adamn kar
snda, kazklanp kalmtm. In misin, cin misin, sen kim
sin?uemee kalmad o, ullar - aputlar iinde sarl
iri gvdesini grpeden nme atverdi, nee elime sonra
ayaklarma kapand Bouk bouk sesler karyordu.
Homurdanyor muydu, kfr m ediyordu belli deildi.
Bu seste, yle yrek dalayc bir yaknma vard ki :
Br ara ba gsmn zerine doru ykld. Elleri k
t kapdan yana,
Beg, dedi... olum dedi. Tkanp geti, Hem hn
gr hngr alyor, hem de beni, aralk brakt o kap
karanlk odann o kapkaranlk kapsna doru ekip g
trmek istiyordu. Dilini anlyamyordum, yanp yaklma
sn anlamyordum. Anlasam da elden ne gelirdi. Belli
ki derdini anlatamamanm sknts iinde bouluyordu...
Sesimizi duymu olmal ki, yan kaplarn birinden
odac klkl birisi bam uzatarak,
ekil oradan be herif! dedi-, Begi rahatsz etme.
Kylerde itler gibi boaz tarsnz bir de utanmadan
gelenin geenin nne kendinizi atarsnz.
Sonra bana dnd :
Kusura bakma begim, seni vali paa sand, dedi.
Sabahtan buyana ka tanesinin lne kendini att by
le. Bu bizim kazann menur Topaas. Kyde smail
Aa ile boumular, sana olunu gstermek istiyor. e
kip gtrmesinden de mi anlamadn ?
127
HALSL A YT E K tN
Odadan ieri daldm zaman iliklerime kadar titre

yerek geri ekildim, mrmde bu kadar korkun bir man
zara ile ilk defa karlayorum. Karanlk odann, karan
lk bir kesinde kanl paavralar iinde sarl ipince, ha
yalet gibi bir delikanl dikiliyordu. Dikilmiyor, titriyor,
inliyordu. Sanki, biri tutup bu delikanly, adamakll
benzettikten sonra bandan aa bir kazan da kan ak-
tarvermi, sonra da haydi bildiin yere g it! diye onu
buralara alvermiti.
Topaa, bir delikanlya kouyor, bir bana kouyor,
bir yandan da olunun bandaki parmak sar saysz
yarklar gstererek dizini ban dyordu.
Olum diyordu. Ta diyordu... Ky diyordu...
smail Aa diyordu... Bir trl bu kelimeleri yanyana
getirip de meramn anlatacak bir tek cmle kuramyor
du. Babas tkanp kalnca, lf olu teslim alyor, o da
askerde rendii at-pat trkesi ile konumaya bal
yor,
smail Aa diyor, davara git dedi.
Ben dedim gitmem.
O dedi git, yoksa dedi karmam.
Ben dedim k geliyor... Dadan ot indirmek var,
dadan odun indirmek var. He vallah, tarladan ekin top
lamak var. He valal, daha ne iler ne iler var. Releri
k kimse kimseye bir ey vermez gurban. Sen bilirsin
burann kn, sekiz ay, ok souk, ak kar... Yollar tka
nr. smail Aa haber anlamaz, he vallah, der, ille ele be
nim ie gidecek sen. Gidersin para vermez he vallah. a
l al hep bedava hep bedava gurban. Bize ekmek, bi
ze azk, kiin bakacak kimse yok bizlere, bu dalar yol
vermez. O zaman yerden ta gurban, yerden sopa gur
ban buram burama vurur... vurur... Ben byle olur
te...
128
Delikanl, arkasn getiremiyor, tkanyor, alamaya

balyor. Baba alyor, olan alyor. Onlar alya dur*
sun; yanbaimizda dikilen pala bykl odac, baba-oul
bu iki Tunceli kylsnn yksn tamamlamaa al
yor ...
smail Aa, amlarn mdr, meelerin kad oldu
u bu lkede yzlerce aalardan sadece bir teki. smail
aalarn asrlar sren saltanat henz sona ermi deil,
smail aalarm ast astk, kestii kestik. Kimin haddi
smail aalara az ap gz yummak. Bu dalar, smail
aalarn, bu dalarda dolaan srler smail aalarn.
u grdnz diiznelerle toprak daml kyler smail
aalarn, bu damlardan kan Topaalar, kan iinde y
zen u oullar smail aalarm. Ya bu dalarn, bitimin
deki ovalar, tarlalar, yeil imenli zler kimin? Ya kasa
badaki dnen iler, alan hkmet kaplar?... Onun iyi
si mi smail aalara lf yok.
Biz gene Topaalarmza dnelim :
Sizi, diyorum, Vali Bey grd m? Biraz nce
buradan gemiti.
Pel pel gzmn iine bakyorlar.
Palabykl odae,
Grd grd ama konumad, diyor, tii yok da
bunlarla m konuacak? Her gn bu kazaya byle on ta
nesi gelir, on tanesi gider. Sen bunlarn yaad kyleri
bir grsen begim; ne yol, ne iz, ne okul, gc gc yete
ne... Orada insan hep kavga dnr...
Peki, Kaymakam, Jandarma Komutan yok mu
bu kazada? diyorum.
Baba oul gene pel pel gzmn iine bakyorlar.
Savcs, hlkimi de mi yok!
Baba oul gene pel pel gzmn iine bakyorlar.
Peki, ya doktor?
129
H A LL A YTEK tN
Palabykl odac, dayanamyor, bizimle alay m edi

yorsun der gibi dik dik yzme bakyor.
Buras neresi efendi diyor, sor bakalm. Kazamz
kuruldu kurulal doktor yz grm m? Vilyetimia
olan Tuncelinde ikiyz yatakl koskoca bir hastaneyi bir
hemire idare ediyor.
Pekiy, bunlarn hali ne olacak, bu zavalllarn
yaralarm saracak bir salk memuru da m yok kasaba
nzda? Baksana adamn yaras ok ar...
Odac,
ok yufka yreklisin beg, diyor. Bizim buras z
lm memleket zlm... Burada insanlar yedi canl olur.
Sonra kzarp, bozaryor; belli ki soyliyecekleri ok
eyler var; dil de biliyor ama, tkanp kalyor. Sanki di
yorum Topaa ile arasndaki fark ne u adamn. Birisi
dil bilmedii iin tkanp kalyor, birisi de dil bildii hal
de...
Bir ara, kasabay tefti iin gelen Vali ve maiyet
erkni istirahat buyurduklar Kaymakamlk binasndan
dar karken odacnn bir iareti zerine Topaa ile
olu, kendilerini o taraaf atyorlar, ne vali, ne de maiyet
erkn tpk gelilerinde olduu gibi gidilerinde de Topa-
aya ne de kanlar iinde yzen oluna Sen kimsin, ne
nin nesisin? demeden brakp gidiyorlar. \
Bu kez de palabykl odacnn hastal bana geiyor,
ben de u kasabay tefti iin gelen be kiilik heyetin
arkasndan Niin buralara gelmiler, niin giderler
acep? diyorum. Fazla birey syliyemiyor, tkanp ka
lyorum.
Onlar, babaa veriyorlar; kendi dillerinde, ken
di aralarnda bireyler konuuyorlar, Hah diyorlar...
dili diyorlar.,, beg diyorlar..., sonra da odac krk d-
130
lk bu trkeleri birletirip Bak bak, Topaa size ne

diyor?
Ne diyor?
Ona daha ok syliyeceklerim var, var ya diyor,
hal bilirem emme, dili bilemem diyor.
Ne ne? diyorum.
Bu sz beni t canevimden vurup yaralyor. Tpk
kazay ziyaret eden Vali ve maiyet erkn gibi ben de
onlar kendi dertleri ile babaa brakp oracktan ka
yorum. Hal bilirem emme, dili bilemem. Oralarda da
ha nasl durursun! Btn bir Tunceli, btn bir Dou
illeri bu bir tek cmle ile karmza dikilmi, bizlerden
hesap soruyor,
YKLER MEMLEKET*
Gnlerdir Tuncelindeyim. Tuncelinde deil insan
larn, her tan, her aacn ayr bir yks var: Fakat
hibir yk buralarda sonuna kadar anlatlmyor; anla
tan da, dinliyen de herne halse tkanp kalyor... lkenin
dalarm, taklarm geziyorum. nsanlar ile konuuyo
rum, Kynde kentinde her eyin, her eyin bir korku,
bir susmutuk iinde olduunu gryorum. Sadece bu
kadar m? Baklarnda, konumalarnda bir tkanklk...
Gel diyorum hemehrim, kardeim, am ekme
im anlat diyorum, halleelim, dertleelim diyorum.
Kimi yanma arsam oda tpk, Hal bilirem em
me, dili bilemem diyen Ovack kyls Topaa gibi boy
nunu bkyor. rkek admlarla yanma yanayor. Az
konuuyor, z konuuyor. Birden duraklyor... Baklar
da ayn kuku, seslerde ayn hzn lf bitirmeden t
kanp kalyor...
Ya ben, ya ben ne yapyorum. Bir iki kelime sy
ledikten sonra benim de tpk karmdakiler gibi dilim
131
H A LL A YTE K N
tutuluyor, birden tkanp kalyorum. Bu lkeye ayak

bastm gnden beri yalnz bende tkanp kalmyan iki
ey var : O da gzlerim, durmadan boanyor...
Gnlerdir yollardayz... Dalardayz. Beni gezdiren
jeepin ofr altmzdaki iki bin metre uurumlu dereyi
gstererek :
u dereyi gryor musun aabeyi? diyor. te
burada onbir bin...
Sonra tkanp kalyor. Sonra baka bir tepeyi gste
riyor.
Burada bebin... Sonra bir trk sylyor, in
sana birok, eyler birden hatrlatan yank bir trk ;
Dersim derler limize,
Billbl konmaz dalfmzav
A na hakkn hell eyle,
Misafirim bu gn size...
Trk bitiyor.
Bu da benden Hseyin, diyorum; dudaklarmdan iki
msra dklyor :
O lur mu byle olur mu;
Karde kardei...?......
Uzakta gzme bireyler iliiyor, soruyorum ;

Y a u sra sra maaralar... u boalm kyler.
O, konumaya balyor! Hseyinin () leri (s) |vbi
tatl bir konumas var.
Buralarn dili olsa da sylese. Babam diyor, bu
dalarda atllar nne katarak yaln ayak aylarca ko
turmular.
Ne ne? diyorum
Altn aramlar buralarda.. diyor.
132
Ya, demek bu dalarda altn madeni de var!

Hseyin, anlayszlma, bnlme kzar gibi ba
na yan bir bak atyor.
Asl aabi, diyor, ne yapmlarsa ite onlar yap
mlar diyor. Ama bu ii yapanlarn ba imdi Yass-
adada deil mi abi? diyor.
Susuyorum. O, akima birey gelmi gibi gzleri te
lerde, sular her zaman, duru, her zaman prl prl akan
Munzur ayn gsteriyor,
te bu grdn Munzur ay yokmu? ite, bir-
tek o zaman buland, bir tek o zaman kan ve irin akt^.
Mbarek pislik gtrmez oldu olas bu ay.
ofr Hseyinin bu son konumas bana, bir gn
nceki bir konuma y hatrlatyor. Kendi kendime, Ne
demiti hele diyorum.* Avukat, M-S. nin yazhanesin
deki konumalarmza kulak kabartan ak sakall seksen
lik ihtiyar, her zaman ayna gibi durup prl prl sular ile
sanki bu dalarn arasnda kap kurtulmak ister gibi
koa koa akp giden Munzur ayn gstererek :
Brakn o eskileri, demiti; biz onlar oktan
Munzurun sularna attk. Onu sular ald gtrd im
di yenilere bakalm beg. Sonra gzleri dolu dolu tkanp
kalmt.
Evet, bu Munzur*un dili olsa da sylese; sadece Mun
zur deil, insanlarn tkanp kald bu lkeden yzyl
lar boyu her yolu urayan kii br ey alp gtrm ;
Tahsildar gelmi, gtrm. Jandarma gelmi, gtrm.
Aas, dedesi gelmi, gtrm.
Btn bu alp gtrenlerin peinden yle bir baka
gtrcler gelmi ki : Bunlar, mal demiler almlar,
can demiler almlar... Sonra, bunlar da geip gitmiler...
Bu gnler de bu lkenin bana dilini de, adetini de
bilmediklerini baka bir bel tebelle olmu: Uaklarla
133
H A U L AYTEK N
gelip, uaklarla gidiyorlarm. Bunlara, Alabalk Avc

lar diyor halk. Sadece alabalk m ?
Biz diyorlar, u dikenli otlardan sakz, kaynadp rz
kmz karmaya alrken onlar, dalarmzda geyik,
karaca brakmadlar. Onlar diyorlar dalarmzda tav
an, keklik brakmadlar. Hele o aylarmzdan sandk
sandk gtrdkleri alabalklar...
Azmdan bir kfr kaca sra, imdi de ben tkan
yorum. Zaten bu lkede, tkanp kalmyan ne var ki...
te ofr Hseyinin anlattklar... te Avukat, M,
S. ailesinin bama gelenler.
te,yalm ayak, ba kabak dalarda altm arayclarn
klavuzluunu yapan kei yzl, kei sakall kylnn
ackl yks...
te, o gnlerden arta kalan Topaalardan, Hal bili
rem emme, dili biiemem beg. diyen halknn yaknmala
r...
te, ite, alabalk avcs Amerikallarn bu ku umaz,
kervan gemez lkede bitip tkenmiyen yks...
Evet, sen sen ol da, sen bu topran nsan ol da elin-
Douda saylan hi te
az o!mjan maara
evlerden biri...
134
Bir Hayvanc Kynn Gelir Gider Tablosu
Kyn ad : ihik (Trumek buca)

ilesi Merkez.
ili : Tunceli
H Merkezine uzakl : 22 Kim.
E v says : 135 (
Nfus says : 750
Okulu : 5 snfl tek retmenli (45 rencili)
Bu gnedek Anadolumuzun eitli rn blgelerinde
40'a yakn ky zerinde yaptmz geim aratrmalar
na, bu yazmzla bir yenisini daha katyoruz. Burada sz
konusu etmek istediimiz ky, mehullerle dolu az tann
m bir blgenin, gene mehullerle dolu az teminmi yz
lerce kylerinde bir tanesidir. Yllar yl dalar arasna
kapanp kalm bu kyn ad, Tuncelinin Trumek buca
na bal IHK kydr.
K Y H A K K IN D A G E N E L B L G L E R :
II merkezine 22 kilometre uzaklkta bulunan ihik k

y, Komlarin ve Mezralarin birle ip bir araya gelmesiy
le kurulmutur.
135 evden meydana gelme bir kydr. En byk Mez
ras 25 evi gemiyen bu kyn, irili-ufakl 14 tane mahalle
si vardr. Mezra denilen bu kk ev topluluklarnn bu
cak merkezine olan uzaklklar on dakika ile bir saat ara
snda deimektedir.
135
HALL. A YTE K N
Kyn-evresi, almas g sarp dalarla kuatl

mtr. Bu dalarda yer yer kellemi tepelere, plak
srtlara rastlarsnz, ama, arazinin birok kesimleri, gr
ve gmrah mee ormanlariyle kapldr Bu gr ve gm-
rah meelerin olduu kesimlere yle bir gz atarsanz;
daha ziyade buralarn keinin ve baltann uzanamad
denilen srtlar ve yamalar olduunu grrsnz. K
yn bir buuk saat tesinde Zargavut denilen cesim bir
orman vardr ki, buradan ok eskidenberi telgraf ve
telefon direkleri kesilir. Bundan baka, ayrca bu orman
lardan Erzurum, Erzincan, Elz gibi komu illerine
odun, kmr ihra edilir.
Bu ormanlarda ay, dakeisi, geyik, domuz, kurt,
sansar, tilki ve tavan gibi hayvanlar bulunur
k y n e v l e r i : ihi!: kynde evler tek veya ift kat
zerindedir. Hemen btn evler, amur kullanlmak sure

tiyle yaplmtr. ift katl olanlarn altlar ahr ve sa
manlktr.
Blge iinde yer altna sokulmu, hayvanlarla insan
larn yanyana yaad kylere rastlanmakta ise de, bu
gn bunlarn saylar bir hayli azalmtr. Ankara Er
zurum osesi gibi bir ana-caddenin kyn birka kilomet
re tesinden geii, ayrca uzunca bir zamandanberi bu
cak merkezi oluu, kyn sosyal yapsnda ufak - tefek de
olsa bir deiiklik yapt gzden kamamaktadr. Bu
gn kyde, hkmet adam olarak, birka jandarmasiyle
beraber bir baavu, bir de ebe ve bir salk memuru
vazife grmektedir.
Kyde, on tane pilli radyo, bir tane diki makinesi ol
duunu sylediler. Arazi dalgal ve uurumlarla dolu ol
duundan bu blge kylerinde tekerlekli vasta ileme
mektedir. Bunun yerini insan gc ile birlikte katr ve
beygir gibi hayvanlar almakta, bu dalarn arasnda b
136
tn iler, bu cefake yaratn ortaklaa gayretleriy

le meydana gelmektedir...
ihik kynde erkek kyafeti : Ceket, pantolon, kara
alvar, kepenek. Bunlara takp taktrma kyafet demek
daha doru olur.
Kadnlarda : Fistan, -etek, alvar, ilik, yazma,
poi... yalnz yallar (bulurlarsa) balarna bir brk
rt inektedirler.
Burada bir delikanlnn evlenme masraf 2 - 3 bin
Ura arasnda deimektedir Ara-sira kz karma olayla
rnn dnda, kyde zabta vakas grlmemektedir. Yal
nz evrede kadastro taksimi yaplmadndan ufak-te-
fek arazi, snr ve su kavgalarna rastlanmaktadr. Ky
de, ormanla ilgili dvalarn hepsi, topu topu gemez.
Kyn insanlar blge iindeki dier btn kyler
gibi, uzun sren k aylarnda yln byk bir ksmn i
siz - geirmektedirler... Bugn iin blgenin hibir ky,
bu bos zamanlarn deerlendirecek belli bal bir ana
igcne sahip deildir. Oysaki : orman blgesi iinde
olduuna gre, HK kynde oymaclk, oyuncaklk
vesaire gibi kk el sanatlar gelitirilmek suretiyle
halkm bo zaman hem deerlendirilebir, hem de yaa
ma ortam dzenlenebilir.
Blgede, kk apta da olsa av ve evcil hayvan de
rilerini ileyip deerlendiren imalthaneler alabilir.
Ayrca dalarnda bol miktarda bulunan yaban meyvele
rinin alanmas ele almark evre kylerine devaml bir
gelir salanabilir.
Bu blge kylerinin ceplerine biraz daha fazla para
girmesi, onun eitli ynlerden kalknmas iin bunun
dnda bagka yollar, baka imknlar var m bilmiyoruz
ama, imdilik kpkl tertemiz sularnda dnyann en
gzel Alabalklarm reten cokun rmaklar, koyu gl
137
HAUL a y t e k n
geli meelerin sraland kvnm kvrm dereleriyle, bir

Turizm cenneti haline getirilebilecek btn zellikleri de
bir yana...
ayet biz bu blgeyi orta a hayatndan ekip
karmak, onu ekonomik hrle ve eitlie kavuturarak
insanca yaamasn salamak istiyorsak, yleyse vakit
geirmeden bu blge kylerini dar ve kapal ky aile
ekonomisinden kurtararak (ATOM VE JET devrinde
olduumuzu unutmadan) onu ak pazar ekonomisine
ulatrmama millete yollarn aratralm.
Tunceli blgesini gezenler bilirler, bura kylerinin
dou blgesi iinde apayr bir zellii vardr. Bu zellik
ler de ne diye sorabilirsiniz? Blgenin gerek coraf ya
ps, gerek tarihsel gelenei iindeki dil ve mezhep ayrm
lar incelenirse bu zelliklerin meydana gelileri, neden
leriyle birlikte kendiliinden meydana kar...
Blgeyi epeevre kuatan geit vermez dik ba'da-
lar, alar boyu, Tuncelili hemehrilerimizin yalnz rzk-
larm kesmekle kalmam, onlann uygarla ve kltre
giden yolunu da kesmitir.
Nereye baksanz, da gryorsunuz, nnz, arka
nz, sanz; solunuz hep da. Dan birinden kurtul
madan birine trmanyorsunuz, Sanki biri ycelere km,
dnyada ne kadar sarp geit vermez, dalar varsa onlar
uzaklardan el edip buralara arm. Onlar da gelip Tun
celine oturmular; oturmular ama, sonradan ne olmusa
olmu, zamanla bu dalar sallanm, arada koca koca
yarklar alm, bu yarklardan beyaz kpkl sular, gr
rmaklar fkrm,., hadi buna Jeolojik deimeler diye
lim, bu jeolojik deimeler, blgede sadece topran ek
lini, emailini deitirmekle kalmam, bu topraklar ze
rinde yasiyan insanlarn kaderini de deitirmi.
HK kyn gezerken iinizde byle bir duygu do-
138
Iasyor. Yer yer mee ormanlar ile kapl bu uurumlu

sarp dalarn arasndaki darack oyuklara ve dere ke
narlarna skp kalm, be hanelik obalara, ift dam
lar diyemezsiniz. iftlik, ky hi diyemezsiniz...
Ya ne dersiniz?
Vahi dalarn urasnda burasnda Nuh Tufanndan
arta kalm gibi grnen bu be evlik obalar, srt sr
ta dayanm kme kme evler, en gzel deyimini gene
yerli halkn dilinde bulmu : KOM ve MEZRA... Komlar
birlesip Mezra olmu, mezralar birleip ky olmu Bir
birinden ayn, birbirinden uzak bu komlann bu mezrala
rn bir araya gelip birlemesiyle, Tunceli denilen, da
- ta bol, gz ya bol, ars acs bol bir lke mey
dana gelivermi. Bugn eteindeki bir avu tohumu ser
pecek bir kar toprak bulamyan Tunceli kyls...
Sen bizlere yediimizi itiimizi ne sorarsn beg,
ite yllar boyu halimiz budur, diye dalan - talar ia
ret ederken bu dalarn, bu talann arasnda kapal kal
m tarihiyle beraber btn bir talibini de konuturu
yor...
Evet, dn de olduu gibi bugn de Tuncelinde ek
mek; yedi bal ejderin aznda dersek bir gerei ifade
etmi oluruz...
NOT ; Kyde bama toplaan yiimi kadar bir o
cuk topluluuna, memleketin hemen hemen her blge
sinde bol bol yetien meyve ve sebzelerden bazlarnn
adm sorduum zaman, afalladlar. Mevsime gre, gn
lk sofralarmzda yer alan bu meyvelerin ne adndan,
ne tadndan haberleri vard...
Yedi yala, cnalt ya arasnda grnen bu ocuklar
ierisinde, baln adn, tadm bilmiyenler de bir hayli
yekn tutuyordu. Zaten, stlerindeki, balarndaki peri
anlkla birlikte yzlerindeki solukluk da onlarn mide
139
HAUtL AYTEK N
lerine giren gnlk besinin neler olduunu ayan - beyan

gsteriyordu...
Bizim kyn havas da gzel, suyu da gzel ama
beg, alna dayanabilirsen. sz sanki bu blge insan
iin sylemiti.
ih!k ky ocuklar
Yzlerine bak, kursaklarna deni anla!.
Kydeki Topran Dal yledir :
>)
3
C T3 S) S?
'o* _ VI fi s? Tiplerin tm
.& > X
b> ~ W W 0
H o1 a topra - Dnm
Byk tip 30 25-30 20-25 850
Orta tip 40 10-15 8-12 480
Kk toprakl 45 5-10 4-8 315
Az toprakl - - -
Topraksz 20 - -
Yekn 1645
140
DOUDA K 3TU K VARDI
Orta halli bir ailenin 1959 ylnda eit rnler

den elde ettii gayri safi (karlk) Gelir Tablosu :
rnn cinsi 1 dnmden Toplam
elde edilen Lira
Lira
Ekinden 50 600
Orman rnlerinden 160
Hayvan satndan 425
Hayvan rnlerinden 875
alma (gurbette) 450
Yekn (Toplam gelir) 2510
Ailenin Yllk Gideri
1 letme Masraflar
Giderin Cinsi
A ) Hayvan yem bedeli 60
B) Tohum bedeli 120
C) Banka faizi 12
) Arazi Vergisi 5
D) Irgat Masraf
E ) iZraat Aralarna 60
P ) oban Hakk
iletme masraflar toplam 257
2 Yiyecek masraflar
A ) Ekmek bedeli 600
B) Kuru ve ya sebzeler
C) Kuru ve ya meyveler
) Bulgur, pirin 200
D) Ya (Her trl yemeklik) 150
E ) Et _
P ) ay-geker 120
G) Tuz 25
H ) Pekmez
) ; Turuluk sebze, sirike
Yiyecek toplam 1095
141
H A L L AYTEK tN
3 Giyecekler
A ) Giyim eyas (Yllk ortalama) 550

B) Ayakkab, lstik, orap 125
C) apka (Yllk ortalama) 15
Gyeceikler toplam 690
4 Mefruat ve yakacak masraf

A ) Kilim ve Hasr (Yllk Ort.) 50
B) Kap kacak (Yllk ort.) 25
) Kalayc masraf (Yllk ort.) 10
) Yakacak masraf
Mefruat masraf toplam 85
5 eitli masraflar
A ) Sigara, Kibrit 220
B) Itma, gaz (bir teneke) 18
C) Sabun ve Kil 32
) Askerdeki oluna harlk 150
D) ehire gidi geli mas. 25
E) Doktor - il 60
F) Berber Masraf 10
G) iki, elence ve hediye
H) Korucu masraf 75
) mam hakk
I ) Yap ve Onanm 70
J) Mahkeme masraf 125
K ) Tapu iini takip iin
L ) Umulmadk masraf 25
eitli masraflar toplam 810
ZET TABLOSU
Blmlerin Toplam (Topl. gelir) 2510
142
DOUDA KITLIK VARDI
Elde kalan net gelir (letme masraflan

ktktan sonra elde kalan) 2253
Giderler toplam :
1 letme masraflan toplam 257
2 Yiyecekler 1095
3 Giyecekler 690
4 Mefruat ve yakacak 85
5 eitli masraflar + 810
Giderler toplam 2680
Net gelir (safi gelir) 2253
Gider fazlas (bor) 327
Yukarda gsterdiimiz tabloya gre : Tunceli'nin
135 evlik bu hayvanc kynn toprak ve arazi durumu
nu ylece zetleyebiliriz . ncelemelerimize gre, memle
ketin bu dalk blgesinde kyn tm topra 1645 d
nm tahmin edilmektedir. Bu miktarn 850 dnm,
(Blgeye gre) byk saydmz 30 kyl ailesinin 480
dnm orta boydaki 40 kyl ailesinin, 355 dnm ise
kk boydaki 45 kyl ailesinin elinde bulunmaktadr.
Bu hesaba gre, kyn btn topraklarm 135 eve pay
ettiimizde hane bana topu topu 10 dnmn biraz
stnde bir toprak dmektedir.
Biz burada, dier mahsul blgelerimizde olduu gibi,
Tunceli kynde de orta halli bir kyl ailesinin duru
munu ele aldk Ele aldmz zet tablosuna dikkat edi
lirse, ylda ekip - bitii topran miktan 10 - 15 dn
m gemiyen, kapsnda tuttuu hayvan says ise, en
fazla iki inekle 20 - 30 davar arasnda deien bu hay
vanc kynn yllk net geliri 2253 liray amamaktadr.
Gene rakamlara dikkat edilirse, ky de saylan 45
haneyi bulan kk boydaki Tunceli kylsnn yllk
ortalama geliri, elindeki topraa ve kapsndaki tuttuu
hayvan saysna gre, hemen hemen bu miktarn yansna
143
HALitL, A Y T E K N
yakn bir dklk gsterir : Bu u demektir ki, gider

hanesi her iki tip ailede de aa - yukar ayn rakamlar
gsterdii halde, gelir hanesinde bu rakmlar yan yanya
inmekte, nfus bana den miktarda o nisbette azal
maktadr.
Burada nemli bir noktay daha belirtmeden gemi-
yeceim : kyllerin toplu bulunduu bir odada, kyn
yllk gelir ve giderlerini tesbite alrken, ky muhta
rnn verdii rakamlar daima yksek tuttuunu fark
ederek bunun sebebini kendisinden renmeye altm.
Muhtar ve kyller birbirlerinin gzleri iine bakarak
nce kaamakl cevaplar verdiler,..
Kyleri orman blgesi iinde olduundan ayet k
yn geim durumunu dk gsterirlerse hkmet gz
lerinin yana bakmadan onlar bu kyden alp baka
blgelere g etmeye zorlarlarm...
Bu evre kylerinde yaptmz dkmlere gre, ky
l nfusunun yllk gelirden ald pay 175 liray geme
mektedir. Oysaki istatistik Genel Mdrlnn blten
leri, 1959 yl hesaplarna gre Trkiyede mill gelirden
insan bana den miktar 475 lira civarmda gster
mektedir,
10 dnm bir topran sahibine en iyi bir mahsul
ylnda be getirdii para 500 liray gemediine gre,
artk Tunceli kylsnn nasl bir yaama ortam ieri
sinde bulunduunu siz dnn... szlerimi bu blgede
en ok sylenen iki msralk bir trkyle bitireceim.
Bu dalar ktan alar
Geti mrm, yatan alar,
KY HAKKINDA DtER BLGLER :

Kyde tane su deirmeni var. Kyller gnlk su
ihtiyalarm Ziyaret Da denilen bir yerden kan bu
144
DOUDA KITLIK VARDI
buz gibi sularla gidermektedirler. Kyn bir saat tesinde

RABAT denilen bir yerde hangi aa ait olduu bilinmi-
yen birka odadan ibaret bir kale bulunmaktadr. Kaleye
100 basamakla klmaktadr. Bu kalenin benzerine bl
genin baka yerlerinde de rastlandna gre, bunlara vak
tin (G Konak Yerleri) denilebilir.
Kyde yenilen balca yemekler :
Sabah : Tarhana ve bulgur orbas, ayran - ekmek.
le : Ayran, ekmek, kelek, soamekmek.
Akam : orba, ayran - ekmek, arasra tava ekmei
(Babuko), Misafir iin sa kavurmas. Puryan yani e
virme denilen kebap. Ya ve kuru sebze olarak ara sra
patlcan, kabak, patates, fasulya...
BR TABLO : Plmr ilesinin MARKEZAN ky
okulunda 40 ocuk zerinde yaplan bir anketin sonucu :
Sabah Kahvalts : ocuk, ay - kelik - ekmek,
25 ocuk orba- (mercimek ve bulgur orbas.) 12 ocuk
kelik ve ekmek..
le Yemei : 15 ocuk hi birey yememitir. 1 o
cuk bal ve ya yemitir. 1 ocuk bulgur pv, geri ka
lan 23 ocuk da le yemeklerini soan - ekmek, kelik
ekmekle geitirmilerdir.
Anketin yapld tarih, 1964 ylnn Aralk ay son
larna rastlamaktadr.
Ayn ocuklarn giydikleri uruba ve ayakkablara
gelince Bunlarda tpk yemekleri gibi uradan buradan
bulup buluturulan eylerdir. Mevsim gzetmeden ellerine
ne geerse srtlarna onu takp taktrrlar. Hemen he
men hepsinin ayaklarna giydikleri Soukkuyu lstii
dir. Yandan fazlasnn aya orabszdr...
145
Ben Ne Bilir, avu Bilir ...
Tren gidiyor, biz gidiyoruz. Gcr da gcr... Gcr da g
cr... Drt bir yanmz dalarla sarl. Pembe dalar, mor
dalar, san dalar, boz dalar... rtl, rtsz dalar...
Dalarn biri bitmeden biri balyor; bellerimize kement vu
rulmu sanki. Hi kurtulamyacakmz gibi geliyor bu
dik bal siradalann arasndan, nsan ne kadar k
lyor, bcrleiyor bu lkede... Dalar ekip gtryor
bizi. Ya o, ortal kasp kavuran Temmuz gnei, alan
penceremizden ieri boucu alev alev bir scaklk savuru-
luyor... Dars yanyor...
Yanbamda uyuklyan Doulu hemehrime :
. Bitmiyecekmi bu dalarn arkas ? dedike, o, is
teksizce gzlerini ap darsn yle bir szyor ;
Hele dur, bakalm, daha yeni balad, gurban,
diyor.
Twcrar gzleri yumuluyor.
Bu kez de tneller balyor Tnelin birinden girip,
birinden kyoruz. Buralar yi bilen bir yolcu, bunlarn
saysnn 99 oTiduu'nu sy'iiyor. Kprler geiyoruz1.
Altmzda Murataymn, bu dalarn arasndan kap kur*
tulmak ister gibi aceleci, tell, delidolu ak var...
Eh! ne yaparsn, bu kzgn yaz gnei ortasnda hep
dalara, talara bakp durmazsn ya... Yollar sarp, yollar
uurum, yollar dolam dolam. Bitip tkenmek bilmiyor
yollar...
146
DOUDA KITLIK VARD
Girdiimiz nc mevki kompartmannda sekiz ki

iler; sekizi de kyl, balarnda birer mendil sarl, kimi
de takkeli... Sekisinin de baularnda bklm bklm
drlm karakeeden yorganlar var. Nereden gelip, ne
reye gittiklerini sormaya ne hacet, rkek baklar, kav
ruk yzleri, perian, partal klklar kim olduklarn tez
den haber veriyor szlere. Mu - Tatvan arasndaki tnel
lere almaya gidiyorlar...
Hemen orackta trenin ierisinde kurduumuz l
ekip, faaliyete geiyor. Haydi hep birden bu ekibin adna
Devrimleri Yayma Ekibi diyelim :
E h ! diyoruz. Bir de unlar sorup soruturalm.
Bakalm memlekette oiup bitenleri duymular m?
Gene ilk kez sze gen arkada Harbyeli balyor :
27 Maysm heyecan iinde. Birbir pei sra ateli nu
tuklar ekiyor; Evrim diyor, devrim diyor, memleketi
soyup soana eviren hrsz eteleri diyor. Sonra sz,
iinin ateini boaltmakta hi de kendisinden aa kal-
myan gen ziraatya brakyor. O da dilerini gcrdata
rak Harbiyeliden hi de aa kalmadm gsteren ateli
nutkuna balyor : Kplerini dolduran haydut srleri
diyor, Krk haramiler diyor, Caniler diyor, Kaatil-
ler diyor.
Bu diyorlar, devam ededursun, ya ben, ya ben ne di
yorum? Benim de gzlerim, bu diyorlara kulak veren ba
ka bir yerde. Pencerenin yanna kp kalm hoyrat
bakl bir delikanlya taklp kalyor... Delikanlnn bu
hoyratl altnda insana dokunan kukulu, garip bir
hali var; arkadalar konutuka yz sapsar geerek ol
duu yerde hop! hop! sryor. Sonra tekrar kesine
kslyor, arasra yanmdakine gizlice drterek .bireyler
renmek istiyor. Sonra put gibi olduu yerde kalarak
147
H AU L a y t e k in
gzlerini zerimize dikiyor. Onun, bizleri de, konumala

rmz da yadrgad o kadar belli ki...
Arkadalar konumasna devam ederken, pencereden
darya bakmak bahanesiyle yavaa yanma sokuluyo
rum.
Adn ne senin? diyorum.
Tpk ininde baskna uram yabani bir yaratk gibi
hop! olduu yerde sryor, elimden kurtulu olmadm
grnce pel pel gzlerimin iine bakarak omuz silkiyor,
stmzdeki keeden yatam iaretle :
Bunu siz mi dokursunuz? Tnelde ka gn ala
caksn? diyorum.
Hop! hop! sryor. Sonunda gene pel pel gzlerimin
ine bakarak omuz silkiyor...
O, Hop! hop! srayp silktike beni bir meraktr al
yor. Nedense iimde yenemediim bir arzu var; ille de
onunla konumak, onu demek istiyorum. Arkasndan ba
ka baka sorular geliyor, ben sorduka o biraz daha ol
duu yere pusarak yalvarr gibi gzlerini gzlerime diki
yor; arasra bireyler sylemek istiyen bir tavrla dudak
lar varp - geliyor Sonra vazgeerek omuz silkiyor...
Ben sormakta, o da, omuz silkmekte devam ede dur
sun, yanbainuzda nutuk dinlemekte olan ba ortaokul
apkal 15-16 yalarndan fazla gstermiyen kara - kuru
biri, ii farkederek kafasn bizden yana eviriyor :
Abi, boa kendini yorma O konumaz, onda dil
yok diyor.
Yani, ahraz m? diyorum.
Ahraz deil, deil ama Trke renmemi diyor.
Ama bak, sen atr atr konuuyorsun. Kyle
riniz bir deil mi?
Bana ne bakarsn abi, ben ortaokulda okuyorum.
Yazn tnelde alrm, kiin KARAKOANda okula
giderim.
148
DOGlTDA KITLIK VARDI
Ama bak unlar da pat-at konuabiliyorlar

Sen onlar da ge beg, bizim oralarn adam dili
askerde renir.
yle ise sor bakaym, senin delikanlnn askerlii
ne zaman
ki hemehri kendi dillerinde bireyler konuuyorlar,
dnp bana bakyorlar. Adnn Hasso olduunu rendi
im deikanh, bir kere daha omuz silkiyor, br de :
Bilmez, diyor, aabey, kafa kd yokmu. Bizim
ky, KARAKOANa ok ok uzak oumuzun kafa
kd bulunmaz.
Y a altnz yer sizden kafa kd sorarsa;
sonra para alamazsnz.
Hepimizin cebinde muhter ilmheberi var.
Elleri titriyerek ceplerinden altlan mhrl birer k
t karp gsteriveriyor lar...
Sonradan reniyorum ki, KARAKOANdan Mu -
Tatvan hattna almaya giden u karmdaki kyller
den daha pek oklarnn ceplerinde nfus ktlar yok.
Sadece nfus ktlar m? Konumalar dilleri de yok...
Kafamn ii allak bullak. Yreimde bir eziklik, kara
kara dnyorum. Bir sre ime ken sknty dat
mak iin salona kyor, pencereden darsn seyre da
lyorum. Ne mmkn sknty datmak. Darnn ier
den fark yok. Dadan, tatan baka bir ey gremiyor
sunuz bu lkede, her ey bir kapallk, bir yozluk, bir sus
mutuk iinde... Dounun tabiat da tpk u karmda
oturan Hassolar, oktan unutmu, hep somurtuyor.
Bu grnt nedense bana fazla dokunuyor, ktm
kompartmanda bireyler unutmu gibiyim. Tekrar KARA-
KOANh hemehrilerimin arasna dnyorum, Hasso
hl kesinde kslm bana bakyor, ben de ona bakyo
rum. Dier hemehrilerimden bazlar dar salona k-
149
HALL AYTEKtN
mstar. Odada toputopu drt kiiyiz. Ortaokul rencisine:

Sor bakalm Hassoya diyorum, benimle Anka
raya gelmek ister mi?
Aralarnda birgeyler konutuktan sonra Hasso, gz
lerini gzme dikerek uzun uzun beni szyor, birka defa
yerinde yetkiniyor, dudaklar varp geliyor, iki kelimelik
bir Trke ile :
Ne yapacak beni orada? diyor.
N e yapacak beni orada, sen orada ok eyler ya
pacak. Di! renecek, okuma renecek, sonra para kaza
nacak. Bir de knal parmakl, gzleri srmeli bir kz.
alp gelecek kye.
lk defa yzndeki anlamsz sertlik kayboluyor Has-
sonun. Kzaryor, bozaryor, szlerimi tekrar etmem ze
rine, bana iyice inanm olmal ki ksa zamanda deiiyor
ve gene ills defa yzndeki sarlkla' beraber korku da
dalyor. Gzlerindeki aknlk, donukluk yerini umut
lu, geni bir aydnla brakyor. Kar gibi beyaz dilerini
gstererek ilk defa glmsyor. imdi balkilan daha ca-
nayakm, daha ferah. Belli ki konumalarmzdan birey-
ler anlam. Anlamadklarm ortaokul rencisi kendisi
ne eviriyor.
Yol uzadka KARAKOANm Klemiz kyls Ha
an Kaya AkbututIa ahbaplmz ilerliyor. Ksa zamanda
bu ky delikanlsnn hayat hikyesi, btn bir ky, gel-
mi-gemii ile gzlerimizin nne seriliveriyor...
Yce yce dalarn ortasnda, ukura gmlm k
lar bol, talar bol bir ky, bu ikt bol, bu ta bol, gz
ya ars acs bol kyn ortasnda sular boa akp
giden upuzun bir dere... Dere kysnda ktan yoksun,
sevgiden, efkatten yoksun insanlar. Ve bu insanlarn
oturduu dalarn urasna burasna sokulmu eri yz
l yamuk kara yaplar... Bu yamuk yzl kara yaplar
150
DOUDA KITLIK VARDI
dan kan yzleri de talihleri gibi buru buru glmeyi

de, sevmei de oktan unutmu, unutulmu kskn ba
kl nsanlar insanlar... te Haan Kaya Akbulut, bu
k bol, bu ta bol, bu gzya bol kyde tekkatl, tefc
odal bir evin birbir peine doan sekiz ocuktan altmcs.
Bu ev de yalnz Tanrnn verip, Tanrmn ald, ocuk
lardan baka, ktan, baka her ey hak getire... Toprak
hak getire... Mal-davar, kr, -kisp hak getire... Umut, e
lence, glmek elenmek hak getire...
Gzn bu hak getireler ortasnda aan, btn bir
mr bu hak geti reler ortasnda- geen dier btn Do
ulu hemehrilerim gibi Haan Kaya Akbulut da kendisi
ne gsterdiim dostluu grnce, zlyor; yalnz kendi
deil, dili dii de zlyor. ktm salonda adm adm
yanma doru yanaarak g bel, yanyana sralad
beg kelimeeikle :
Ben diyor, giderdi seninle Ankaraya, bende para
yok. Bende dil yek. Ben bilmez bir yer...
Elini cebine atyor, al bir basmadan dikilmi czdan
n karp gsteriyor :
Bu keseyi alr doldurursun gittiin yerde Has-
so, diyorum. Sonra da Ankaraya gelirsin.
zldn grnce, hemen sorumu deitiriyorum :
Sen diyorum, tnelde kaa alacaksn ?
Binbir glkle anlatabildiim bu soruma Hasso, k-
na-skma, binbir glkle cevap veriyor :
Ben bilmez diyor. Omuz silkiyor.
Geen yl ka lira gtrdn kye diyorum.
He vallah, ben bilmez, babam bilir. diyor.
O gidiinde tnelde ka gn altm, gndeliinin
kaa olduunu sorup soruturuyorum. Gene binbir g
lkle anlatabildiim sorularma o, binbir glkle :
151
HALL AYTEKtN
He .vallah! ya avu bilir diyor, ya babam bilir

diyor. Sonra tkanp kalyor. Belli ki KARAKOANn
Klemiz kyls Haan Kaya Akbulut iin, kendi dilini
bilemiyen biriyle konumak tnelde kazma sallamaktan
daha zor...
Bu ky delikanls, onu terleten sorularn karsnda
He vallah! Ben ne bilir leri, ardardna sralyadursun,
bir ara gzlerim, ara istasyonlarn birinde, malah'l ma-
allahl insanlarn ellerini ayaklarn perek yolcu ettii
birine kayyor :
Bunlar ne yapyorlar Hasso? diyorum.
O gene zorlukla konuabildii at-ap Trkesi ile :
Sen bilmez bunlar? Bunlar eyh, Ankarada
yok bunlardan he valla! diyor...
Tren yrdke ara istasyonlarda kme kme insan
larn savuturduu sakallar gbeklerine kadar inen ma-
lahl maallahl baka eylere, bunlarn drt bir yann
kuatm eli gslerinde baka baka insanlara rastlyo
rum Ortalarna aldklar adam, st ba dzgn, kaln
ensei, gbekli, pembe yanakl, fldr fldr gzl kimseler.
evresindekiler ise, yrtk prtk elbiseli, kavruk yzl,
mazlum bakl, gsleri muskal, boncuklu insanlar...
Yollardaki bu manzaray grnce, kendine bir kurtulu
umudu ariyan Hassonun abasn imdi daha iyi anlyo
rum. Tm Doulu hemehrilerim gibi Haan Kaya Akbu
lut da, bu zalim tabiatn yalnz yazndan-kmdan deil,
mr boyunca alp kazandklarn ellerinden, avula
rndan ekip alan eyhlerden, aalardan da- ne ektiini
U mazlum baklaryla ne gzel gsteriyor.
Douda yazlp konuulacak eyler, ok ok ama, ma
demki biz bu yazmza Haan Kaya AkbulutIa baladk,
Haan Kaya Akbulutla bitirelim. sterdim ki, Haan
Kaya Akbulutla yaptmz yolculuk hi bitmesin : Bu
152
DOUDA KITLIK VARDI
dilsizler, bu gszler lkesinde ben onun hocas olaym;

ona hayat, ona aylar-gnleri, ona avucuna girip kan
lar reteyim. Ona okuma-yazma reteyim... Ona dil
reteyim... Hemen iimden bir ses :
Ya br, Haan Kaya- Akbulutlar... Ya br, mil
yonlarca gz bal, dili bal, yolu bal insanlar... Bu
insanlar, dnyaya niin gelip, niin gittiklerini bilmek
yle dursun; onlar, avucuna girip kan paradan bile ha
bersiz; onlara ancak bugnedek :
Ben ne bilir, avu bilir.
Ben ne bilir, babam bilir. demei zor retebil
miiz...
Douda obadan obaya dolaan

gebe bir airet.
153
Yiyek Kegegmz, Srek Eegmz...
Dalar dalara kary dalar aalara kar... Aalan

kylere kar, ktler. yiye... Eskiler, yeniye kar...
Eskiler iin de bir ky, yeniler iin de bir yeli...
Ky kye bal, ky aaya... Yollar tozdunan, yol-*
ou yolunda revan... Karakoan'n Klemiz kyne
gide>r ince uzun bir yo]. Yollarda yalitnayaUlar. 1Yol
lar permer perian. Dounun yks bu, Fatihler
gemjji, Yavuzlar gentf bu yollardan... B iz konu
malar miza devam :
Dedik ya, kyn ad Klemiz. Yolcunun ad ?

Hadi ge, orasn begem...
Yalnz tre deil, bu ykler lkesinde zerimize
gelen o sra dalar da bizleri brakt. imdi kapkara da
larn arasnda alabildiine geni dpedz bir yark ald.
Bu yarkla beraber, yolcularn gzleri de ald, nmzde
hi bitmeyen cmert bir ova... Mu ovas...
KLEMZ kyls Haan Akbulutla, bir otobs in
deyiz. br yanmda baka yolcular var. Kimi Bitlisden,
kimi Palodan, kimi Vandan, kimi de Hakkriden. Onlar
da tpk Hasar Kaya Akbulut gibi tek kelime Trke bil
miyorlar, ya da bildikleri kelimeleri yanyana sralayp
tek bir cmle kuramyorlar. ou tnel iileri. lerinde
mahkemeden, uradan buradan dnenler de var. Herikes
kendi leminde, bir curcunadr gidiyor. Hibirinin dilin
den birey anlamyorum. Onlar da benim sorup sorutur'-
duklanma, ya hi cevap vermiyorlar, ya da omuz silke
154
DOUDA KITLIK VARDI
rek Dnyada bizim dili bilmiyenler de varm der gibi,

bn bn yzme bakp glyorlar. Hele yanbaimda kay
tan bykl, sivri kafal bir delikanl var ki, ben bireyler
sorduka rkek baklarn zerimden ayrmyor. Anlyo
rum ki, on yedisinden fazla gstermiyen bu geyim-
li kuaml ky delikanls da tek kelime Trke bilmiyor.
Anlamadm bu dildeki konumalarn ard arkas kesil
miyor. Bindiimiz araba, grlts - zrlts bol aktn
klstrn biri. Bozuk-dzen yollarda bizleri zp zp zp
latmaktan baka bir hneri de yok. Yalnz zplatsa iyi,
bir de bakyorsunuz Zank demi yolun ortasnda- kah-
vermi. Bu bozuk-dzen yollarn bitip tkenecei yok.
adm gitmeden araba tekrar bozuluyor. Bu defa da su
kaynatyor. Douda dzenli alan ne var ki zaten, bu
lkenin yalnz gnei vaktinde doup vaktinde batyor.
Bakyorsunuz, ondan tesinin hibir eyde acelesi yok.
Yol boylan byle insanlarla dolu.
155
HALL AYTEKtN
Hani, deveye, boynun neden eri diye sormular da,

nerem doru? demi.
Yolcular birbirinin kulana fsldyor :
Belediyenin tarifesi drt lira ama, bizden 7,5 lira
aparttlar. Hele bir Tatvana varalm da...
Bir iki homurdanmadan sonra, bu ilesi bol yollarda
bu fiat fasl da unutulup gidiyor.
Bazen dil bilmemek ne iyi, dier btn Hassolar gibi
bizim yol arkada Hasso da ta olmu susuyor... Bu sus
malarn, zehirli bir burgu gibi insann iine ileyen bir
yan var. yle ya, eline girip ikan paralan, Ben ne
bilir, avu bilir. diyen tnel gndeliklerinden bile h'a-
bersiz yayan saysz Hassolar, Memolar... Elim omuzun
da :
Haydi kardaluk bir trk syle diyorum. Ac
acya, su sancya.
Haan Kaya, ne demek istediimi iaretlerimden
anlyor. Srtp krtmadan hemencecik eli kulaa atyor.
ses;ni kapp koyuveriyor Diley... diley hey di-
ley . Djye kendi dilinde bir trikye balyor. Sonra
baka birine, baka birine geiyor Diley li trklerin
arkas bir trl bitmiyor...
Hssan Kaya, ne sylyor, neler sylyor bilemiyorum.
Yanndaki hemehrileri onu durmadan alklyor, onlar
alkladka Ilasan Kaya Akbulut da couyor, sesi ykse
liyor, alalyor, iniyor, kyor. Hassonun tpk, Dou
nun dalarndan boalan berrak sular gibi gr, doku
nakl bir sesi var1. Yol arkadam her trknn sonunda
Oldu mu? Beendin mi.. der gibi gznn altndan beni
szerken geri sralarda oturan ortaokul apkal hemeh
risi, ikide bir Hassonun koltuuna drtyor :
Hadi hadi Ankaray hak ettin Haso, diyor. Abi
sana orada...
156
DOUDA KITLIK VARDI
Bizim kzlarmz gzel seslli olanlara baylr.

Bunun zerine Hasso, biraz daha yanma sokuluyor.
Davranlarndan belli ki azmdan kan sz salam
kaza balamak niyetinde. A|kina bir ey gelmi gibi
ara sra trk aralarnda duraklyor, yzn benden yana
evirerek sayklarcasma :
Bende dil yok. he valla! diyor. Bende okuma
yok, he valla! diyor, ben de...
Sonra gzleri gzmde :
Sen bana baba olur, sen bana aga olur. Ben ora
da dil renir, ben orada okuma renir. Ben orada her
bir ey renir.
Birden tkanp kalyor, bir sre susuyor. Y a sz
n tutmazsan, ya beni gtrmezsen der gibi pheli p
heli gzmn iine bakyor, geriden yalca bir hemeh
risi, uzun uzun bir onu, bir beni szdkten sonra kendi dil
lerinde bir eyler konuup, glyorlar.
Onlarn krk-dkk konumalarndan yalnz u iki
cmlecii seip karabiliyorum :
Yiyek kekegmz, srek eemz...
Bu sz, birka defe tekrar ettiriyorum, imizde
ii matraa alarak glenler bile var. Amma, nedense bu
sz, bana fazlaca dokunuyor.
Yol ayrmnda otobsmz zak! deyip duruyor. o
fr
Tnele gidecekler! diye baryor.
Hasso,dan baka dier btn iiler, birer ikier ka-
rakeeden yaplm yorganlarn srtlayp otobsten aa
aay atlayveriyorlar! Bakyorum, Hasso'nun hi de in
mee niyeti yok Bir yerdeki arkadalarna, bir bana ba
kyor Sararp sararp geiyor. Syleyecekleri bir eyler
var amma boazndan dar kmyor.
15T
HALL AYTEKtN
erden, - otobsmz kalkarken - arkadalarna yu

kardan aaya bir el sallyorum :
Haydi, szlere uurlar olsun, diyorum. Hasso bu
gn benim misafirim olacak. Yarin sabah erkenden onu
size gnderirim.
Yol arkadam memnun. Bakyorum, gzlerinin ii
glyor. Yzndeki sarlk dalyor. Bana biraz daha
yaknlayor, daha dosta bakyor.
Eh, diyorum, gelmileyin bu kyl ocuunu, bir
gezdirip tozduraym ikimiz de bu kasabann garibiyiz.
O akam, hep Haanla beraber gezip dolayoruz.
Lokantaya beraber giriyoruz. Gazinoda beraber oturu
yoruz. Vakti gelince, Haam bir defa da sinemaya gt
ryorum. Her halinden belli ki, Hassonun yolu buralara
ilk defa uruyor. Lokantada bir masada atal kakla
ilk defa yemek yiyor. Sinemaya ilk defa giriyor. Buras,
Hasanm ilk grd kasaba. Kasabay aydnlatan elek
trik ndan, Vanglnde yzen vapurlara varncaya-
dek o, hereyi ilk defa gryor. Her grd ey kar
snda bn kyl ocuu, bazan bzlyor, bazan sklyor,
bazan hop hop sryor. Belli ki sylemek istedii, sor
mak istedii ok eyler var. Bu konumak istedii eyler,
dudaklarna kadar geliyor. Kzaryor, bozaryor; sonun
da tkanp kalyor.
Yalnz, onun zerine basa basa, zorlukla tekrar et
tii birka kelime var :
Ben, diyor, Ankara, diyor. Dil, diyor...
Onun ne demek, istediini kavryorum. Srtnda kee
yorgan, elinde bavulum, yanyana yryoruz...
Vapur iletmesinin Vanglne kar, pnl prl yanan
baheli otelindeyiz. Ben bavulumu odacya verip de yol
arkadama da tnel garajlarnda bir otel bulmak iin
dian ktm zaman :
158
DOUDA KITLIK VARDI
Nasl buralar Hasso? diyorum, sizin kye ben

ziyor mu?
Bol kl, Vanglnn lk gecesinde Hassonun ko
numalar, biraz daha aklk kazanyor. Bir elektrik
klarnn donatt bahede glp-fingirdeen ift
lere bakyor; bir Vanglnn ortasna oturmu vapur
lara bakyor; o, gene kna skna dilinin dnd trk-
esi ile :
r Abi, diyor, bizim ky, diyor, hep ta, hep ta hep
kara hep kara... Buralar k buralar ey... Buralar cen
net. Bizim ky cehennem. He valla !
Sonra, beni brakp gitme diyen bir bakla, iyice
yanma sokuluyor.
Ben Ankara, diyor... Ben dil, diyor,,. Sonra bir
den tkanp kalyor.
Hasso'daki bu tkanklk, bana da geiyor. Zaten, bu
lkede yllar yl boa akp giden sulardan baka tka
np kakmyan ne var ki...
Yol arkadama, garajlarda g bel bir otel bulup
da ayrlacamz sra, elimi uzatyorum. O, skca dudak
larn elime yaptryor. Bakyorum, elimin iizeri slak
slak.
Ben, diyor, tnelde para kazanacak. Sonra Anka
raya gelecek, orada dil orada okuma, orada... Bakyorum,
alyor...
Yol arkadam dosta kucaklyorum. Tam ayrlaca
mz bir sra, Hasso, akima birey gelmi gibi olduu
yerde durakhyor, elini koynuna atyor, cebinden all bas
madan dikilmi, boncuk ilemeli bir kese karyor; olanca
parasan avularnn iine boaltyor.
Bu ne Hasso? diyorum.
He valla, bu paralan sen alacak.
Sonra ne olacak ? ' '
159
HALjL AYTEKIN
'Yemek senden, sinama senden, her birey senden.

Bu paralar senin olacak.
Sayp bakyorum, toputopn 85 kuru. Paralarm tor
basna doldurduktan sonra, avucunun iine ufack bir
ey kstryorum.
Sen bunlar da al kardaluk, diyorum otel var,
sabah tnele gitmek Var. Orada yemek var.
Szlerimden birey anlyor mu, anlamyor mu? o,
byk bir ayp ilemi gibi yz yerde kzarp-bozar-
ycr. bir eyler sylemek istiyor; .ar ar yzn yerden
kaldryor.
Ben yle ise Ankara'ya gelmez, he valla! diyor.
Hep para sen, hep para sen, ah sen, sinama sen, ben
den yoh birey... Ben sana darld..
iimde bir tkanklk. Gzlerim dolu dolu, elim Has-
sonun omuzunda, para torbasn zorla cebine yerleti
riyorum.
Sen bunlar alp harcamazsan, ben de sana darld
kardaluk, diyorum. imdi git tnelde al, babana para
kazan kendine yol harl kazan, Ben seni mektupla
Ankaraya ister. Ozaman borcunu der sen. Haydi ho
a kal sen...
Hasso ile bir kez daha kucaklayoruz.
O gnden bu yana, gzlerim hep douda; kafamn
, geit vermez kara kara dalarn arasnda kapanp
kalm, Hassolar, Memolarla megul,,.
Biliyorum ki, Haan Kaya Akbulut, alt tnel
den avuun eline kstrd -be kuru paray alarak
oktan kyne dnmtr. Ama, gene biliyorum ki, olan
ca mrleri beklemekle geen tm Doulu hemehrile
rim gibi onun da gzleri Ankara ufuklarnda, bir mek
tup, bir haber, bir kurtulu bekliyor... Bu kurtulu ner-
den gelecek, bu haberi kim gtrecek onlara... Yz,
160
DOUDA KITLIK VARDI
yllar boyu, ihml ettiimiz bu lkenin insanlarndan

bizlere gvensizliklerinin, bizlere ksknlklerinin ak-
sak bir ifadesi olan Yeyek kegegmz, srek e'-
egrnz... sznn, daha uzunca bir sre, bamza
tokmak olmasn istemiyorsak,
Bal yal m m, balamyalm m?
Yapalm m, yapmayalm m ? gibi sonu gelmez
dipsiz ksr tartmalar bir yana atarak, yurdun bu k
esinde okuma-yazma seferberliiyle birlikte, derhal -
geni yatrnd - i ve alma seferberliine geelim. Ge
elim ki, Dounun kskn yz glsn, karabaht ak
olsun...
Dounun her eyi...
Bir ktlk gelmeyi grsn, hayvanlaryla birlikte
umutlarn da silip, sprp gtrr.
Blm : 3
Padiahmz nerde. biz de o rd a y k ,,
O tu ru p gitm ezler ,, lkesi
D ou n un d erdi
ite D o u
Bir hayvanc kynn ge lir - g id e r
tablosu. ( V A N )
Padiahmz nerde, biz de oradayk
27 Mays devrimini kylere yayma ekipleri yurdun

en cra- koelerinedek dald bir era, bu orbada
bizim de tuumuz bulunsuz dedik, srtladk bavulumu
zu, dtk yollara... Ver elini Van! Ankara nere, Van
nere demeyin, ite iman, yrekte sevgi, amacn da Van
olduktan sonra yce yce dalar dpedz yol olurmu.
Az gittik uz gittik demek doru olur mu bilmem?
Kyllerin karapapuru dedikleri hasret kavuturan bizi
bir istasyondan tekine atyor... Pencereden dar bak
yoruz : hep da, hep da!.. Biri bitmeden biri balyor.
nsanlar... insanlar... Bu zalim tabiat ortasnda konu
masn, glmesini unutmu, yzleri keder dolu, kahr
dolu insanlar... Trenler ara istasyonlarda durduka inip
biniyorlar. Kiminin srtnda yorgan, bklm bklm d
rlm keeler. Kiminin heybe, kiminin torba asl omuz-
Ianoda... Ya o, maalil - maallahh urubalar! Ya o,
baa vurulan eit eit sarklar, takkeler, poular!..
Ya o, salarnn br tek telini bile size gstermemek
iin arafa brnm, sarnm sarmalanm kadnlar!,.
Ya o konuulan dil! Kime ne sorsanz, kukulu ku
kulu, bn bn yznze bakyor, sonra bir frsatn bu
lup yannzdan svveriyor. Gklerinize inanamyor
sunuz, acaba Atatrk'n Trkiyesinde miyim, yoksa
Babil kulesinde miyim diye... Yo yo, buras bunlarn hi
birisi deil! Buras Dou Anadolu! buras eyhler, m
ritler memleketi...
165
HALL AYTEKN
Odackta kiiyiz. ayn meslekten olan bizler,

kafalar birle tir iveriyoruz. Yammdakilerin biri gen bir
Harbiyeli, tekisi Dou Anadolunun rn durumunu
lmeye giden bir ziraati... mz de krk gn nce
baarlm bir devrimin, heyecaû iindeyiz, nmze
gelene bireyler sormak, bireyler anlatmak iin rpn
yoruz.
Tren yryor...
Girdiimiz kompartmanda arkadalar ayorlar
azlarn, yumuyorlar gzlerini. Sonra lf ben alyo
rum : Konuuyorum, anlatyorum...
Bakyoruz, karmizdak ilerin yzlerinde en ufak bir
ifade deiiklii yok. Meseleyi tabi siz de anladnz : Do1
-
u, illerimizin dil durumu.
tik kez Doudaki ailesinin yanma yolculuk yapan
harbiyeli.
Olmaz beyim, olmaz, diyor. Bir de unlarn asker
lik yapanlariyle konualm.
Palu istasyonundan trene binen, yalan krk - elli
arasnda grnen uzunca boylu, sakall kylnn kar
sna meliyor, onlara uzun uzadya, gcnn yettii,
dilinin dnd kadar. Devrim diyor, Cemal Paa
diyor, Memleketi satan hrsz eteleri diyor.
Szleri birbiri peine ulandka bizim Harbiyeli co
uyor, cotuka konuuyor. Kyllerle iyice az aza
veriyor, onlan inandrdn sanarak ayaa kalkaca
bir srada. lerinden biri doruluyor glkle anlad
mz bir trke ile;
Vallah begim, diyor, Padiahmz nerede, biz de
oradayk!..
Harbiyeli gen, yzne sille yemi gibi gzleri iri iri
alarak geri ekiliyor. Bir onlarm yzne, bir bizim
166
DOUDA KITLIK VARDI
yzmze bakyor. Bizim sakall hi de oral deil. Gz

leri gzlerimizin iinde, boynunu bkerek pekitiriyor :
Biz fkarayk... Ne bilirik, beg? Padiahmz ner
de, biz de ordayk.
aknlmz bsbtn artt bir srada Palulu hem
ehrilerimizden ikinci sakall, arkadan kurtarmak is
ter gibi silkinip ayaa kalkyor, v>
Heye vallah Kemal Paa... Heye vallah Camal
Paa, diye birka sefer sylendikten sonra, bize dokun
man der gibi :
Ya ne? diyor. yhmz nerde, biz orda!...
Artk Palulu hemehrilerimizle konuacak bir eyi
miz kalmadn aldmz bu cevaplardan rendiimiz
iin birbirimizin gzlerine bakmaktan utanyoruz, sen-
deliye sendeliye herbirimiz ayr bir pencereye yaparak
darsn seyre dabyoruz.
HEP DERT, HEP DERT !. ..
Dou Anadoluda kiminle konusak, kimin yanma y
resine varsak, zalim bir dmandan sz aar gibi hep
ktan souktan sz ediyor bize... Gzlerimizi hangi ya
na evirsek hep da, hep da gryoruz. Hangi kye
baksak, hep ta, hep ta kyor karmza.
Hep bu klarn, hep bu dalarn hep bu talarn ara
snda yllar yl unutulmu insanlar... Bu hoyrat tabiat
ortasnda doulu hemehrilerimin dilinin en kolay dn
d kelime de fakirlik, yoksulluk, sahipsizlik...
Sivastan Vana kadar, adm attmz her ke - bu
cakta hep bunlan grdk, hep bunlar dinledik, hep bun
larla dertli olduk.
Mahkemeden dnen Palunun Endirek kylleri, yz
yllarn verdii korku ve dzensizlik iinde askerlikte
rendikleri yarm az trkeleriyle - farknda olpadtm -
hizler yerden yere alyorlard. * A
HALL, AYTEKtN
Padiahmz nerde biz de ordayk!...

Ya ne? kmz nerde biz orada!..
Hkmetimiz nerde, biz orada!..,
Palui ile gen Harbiyeli arasndan bam pencere
den ^zatp tekrar tekrar darya bakyorum Orman
kesilmi ini plak dalar... Dalar dalar kovalyor...
Bu dalarn arasna, darack vadilere skm kalm,
aasz, yolsuz bekiz., okulsuz, kstebek yuvas kyler...
Bu kylerde alacakl baklarn zerimize evirmi, kap
kara gemi insanlar, nsanlar...
Kulamn dibinde alamakt br ses.
Buralar, d iy o r, vaktiyle eyh Sadin karargh
kurduu blgedir.
Evet, doulu hemehrilerimize ne demive hakkmz
var! Bir zaman Osmanoullan km, Benim, bu lke
lerin padiah! demi, Bana vergi diyeceksiniz,, bana
askere geleceksiniz. Peinden eit eit eskiyalar, soy
guncular... Sonra kendisini bunlarn zulmnden, bask
sndan kurtarmak isteyen bir idareye kar bu defa da
bir kv' :, Ben oyhimzim, demi, bana biat edip,
banr diyeceksiniz!
ura... Asl bundan sonras hazin, Bunca
'ardan sonra da demokrasinin nirnetlerin-
k hazra konanlardan biri km, im-
.viniz behn! demi Siz bana sadece
y/hlerinizi vereyim, tekkelerinizi, tr-
'rbcli, eyhli, malahl - masal

la bizim doulu, kl kyafeti,
hhk devrinden bir adm teye
iik idarelerde kimlerin ge-
a bile olmadan, gelip ge-
DOUDA KITLIK VARDI
enlerden her kim kendine bir ey sorduysa, selmeti

Padiahmz nerde ise bizde ordayk demekte bulmu. Bu
szleri daha uzunca bir sre duymamak istiyorsak bu
unutulmu, ihmal edilmi blgede trkeyi, okuma - yazmay
yayma seferberlii ile birlikte ele alarak eyhlerin, seyyitlerin
saltanatlarna son vermek gerekiyor. Devrimleri vatandan
kafasna yerletirebilmenin bakaca yolu yoktur, sanrm...
Ama bunlarn hepsinin banda i ve ekmek gelir!...
HALtL AYTEKN
Anadohda, ykleri yalnz syt semerli eekler tamaz ya!..

DOCrUDA K IT U K VARDI
Aa kylerinde yaiyan kyller en bereketli sene

lerde bile budaya arpa kartrarak ekmek yaparlar Kt
lk senelerinde aalar tahl piyasasnn satcs iken,
kyller arpa ekmeine, sprge tohumuna hasret e
kerler (Yamur ve Toprak dergisi, Ekim 1949, Say : 16).
imdi gelin hereyi bir yana brakarak eitli zaman
larda, eitli kaiemler tarafndan yazlp yaynlanan bu
yazlar zerinde bir parack dnelim : Bu yanp yakn
malardan anlalyor ki, bu bahtsz blgenin tarihin hi
bir dneminde yz glmemi, gene orada hibir zaman
iler yolunda gitmemitir...
Ya tarih boyunca bu blge halkna kan ve gzyan
dan baka bir armaan brakmayan, o saysz savalara,
mezhep ve tarikat kavgalarna ne diyelim? Zaman ol
mu, sra sra beylikler tremi, yok Akkoyunlular, yok
Karakoyunlular, yok Otluk beli sava, yok aldran...
Arkasndan sonu gelmez seferler. Yok ran seferi, yok
Rus seferi... Derken Celli isyanlar... Ufak ufak bey
likler... Gelsin has, zeamet, timar... Sonra bu beylikler
arasnda tepimeler... Airet kavgalar... Yok eyh Sait
isyanlar, yok Seyyit Rza sergerdesi, basknlar, yama
lar ...Gelsin asker, gelsin vergi. Yok sr, mltezimi.
Dou, gene a, gene sefil Bylece alar gelip gemi...
Ha'lk tedirgin, halk yollarda, halk gebe, halk sahipsiz,
halk akn... H li blk blk... Halk dilsiz....
lki yldr Douyu dolarm. Uramadm ke bu
cak kalmad. Grdm ki, dn olduu gibi bugn de bu
lkede herey karanln kudreti altnda, herey bir
belli olmazlk iinde... Herey Allaha emanet.,. Bu
neden mi byle, diyeceksiniz. Gelin, hep birlikte bunun
nedenlerini aratralm :
OTURUP GTMEZLER LKES
Dou illerimizin tarihini kartrrken, bu bahtsz bl
173
HALJL AYTEKtN
genin teeey eskiden eskiye bir Oturup Gitmezler l

kesi olduunu grrz Bu oturup gitmezler neler mi,
diyeceksiniz? Gelin, bep birlikte bunlardan birkan
sayalm : Kan, k gelir oturur gitmez. eyhi, ' Seyyidi
oturur gitmez. Sefaleti, al oturur gitmez. Aas, e
kyas, yol keseni oturur gitmez.
Her eyleri belli olmaajik iinde. Bekle babam bekle.
imdi bir de yzyllar boyunca, bu bahtsz blgenin

zerine kp kalan, onu bir adm olsun yerinden kp-
ratrmayan, bu oturup gitmezlerin yan sra, bir de bu
174
DOUDA KITLIK VARDI
rada oturmadan gidenlerin kimler ve neler olduunu

aratralm : Douyu gezenler bilir Dounun hain ve
hoyrat bir tabiat vardr. Gidersiniz, gidersiniz... Yine
dalar, yine dalar kar karnza. Nereye, hangi yne
baksanz, dnyay dadan ve tatan ibaret grrsnz.
Bazen hep bu dalarn, hep bu talarn ortasnda iinde
grl grl rmaklar akan, cmerte alm yle ve
rimli dzlklere ve ovalara rastlarsnz ki... GeJgelelim
bu ovalarn, bu dzlklerin sszl ve terkedilmilii
karsnda aklnz durur. Gzlerinizi evirip, deta bura
lardan kap kurtulmak ister gibi, delice akan rmakla
rna bakarsnz Ve yine dnp, bu rmaklarn her yl
denize srkleyip gtrd milyonlarca metrekp top
raklara. her gr, biraz daha kelleen, aatan yoksun
kalm rlplak srtlara bakarsnz, iinize bir sessiz
lik, bir yalnzlk ker. Evet dersiniz, Burada, bu da>-
lann, bu talarn, tarih boyunca verilmi bu eit eit
savalarn arasndan kap kurtulmak iin acele eden iki
ey var. isterseniz, siz buna boa akp giden iki zinde
kuvvet, babo braklm iki enerji kayna da diyebi
lirsiniz. Birisi, dalarndan denize doru grl grl
akp giden o babo rmaklar; dieri, doup byd
lkeyi hor grerek durmadan byk ehirlere gz eden
aydnlar...
Yllardr Dou yu kalkndralm deriz Douya k,
kltr ve uygarlk gtrelim, onu Ortaa karanlndan
kurtaralm deriz. Ama iimizden hibirimiz kp da, bu
OTURUP GTMEZLER LKES nde yaayan halkn
yakasn, alar boyu geri kuvvetlerle el ele vermi eit-
ikarc zmrelerinin smrclnden kurtaralm diye
bir kezcik olsun dnmeyiz bile. Biz gerekten Douyu
kalkndrmak, onu gerekten kltr ve a kavutur
mak istiyorsak, bu blgede yukarda adlarn sanlarm
saydmz, evrelerinde gl birer kii olan oturup
175
HALL, AYTBKIN
gitmeyenlerle, oturmadan giden deerler arasnda bir

denge kuralm. Bakn o zaman Dounm aiar boyunca
glmeyen yz nasl birdenbire glverecektir!..
ayet .bu blgede al ve sefaleti yenmek istiyor
sak, nutuk ve lf demokrasisini bir yana brakarak mil
lete btn i alanlarnda geni yatrml toptan bir kal
knma seferberliine girielim. Bu blgede yzyllarn yer
leip oturttuu gerilikle beraber al, sefaleti yenmenin
bakaca bir yolu olmasa gerek.
Kadn rgatlar...
Dounun ilesini, en ok kadnlar eker.
176
**
Dounun U Derdi
AA D E D BYLE OLI B
1956 senesinde Mahmut Aa, kyne okul istedi.
86 bin lira harcadk Kck bir kye, koskoca bir okul
kondurduk, retmen istedi, verdik. Zaten yaptrmamak,
verdirmemek kimin haddine. Bir daha, bir daha derken
o gnden bu yana bu kye gnderdiimiz retmen sa
ys bir dzneyi buldu. Ama bu gnderdiimiz retmen
lerin hibiri de Mahmut Aann kynde diki tuttura
mad Her giden retmen ya dvld. Ya kovuldu. Ya
da trl iftiralara' urad.
Son gnderdiimiz retmenin, kanrevan iinde al-
yarak dairemize geliini bir grmeliydiniz :
Git derdini Marko Paaya anlat diye zavall ret
meni adamakll patakladktan sonra kyden de sepet-
leyivermi, Hemde kimin yannda biliyor musunuz? H
kmet kuvvetini temsil eden iki Jandarma erinin yann
da...
Dierlerinde olduu gibi bu seferinde de Mahmut
Aa ya birey yapamadk. Valisi, Kaymakam, doktoru
her eyi Mahmut Aa'nm errinden ylyordu bu evre
de. Uzun lfn ksas retmeni baka kye naklettik
Okulu da kapattk. Bi? de rendik ki fakir btemizden
86 bin lira ayrarak yaptrdmz okul, ahr haline geti
rilmi, iine de Mahmut Aanm hayvanlan balanm
t...
177
HALL AYTEKtN
Yukardaki paray, Mahmut Aalar iyi bilen gen

ve lkc bir Mill Eitim Mdrnn konumalarndan
alyoruz.
Hani, hangi ta kaldrsan altndan apanolu
kar, diye bir deyimimiz var : Vann Bakale'sinde de
hangi er ii kurcalasan altndan koskocaman bir Mahr
'ip^,-Aa, ^kyordu karnza. Mahmut Aa parti bakan,
Mahmut'a Belediye Reisi. Mahmut Aa Kaymakam,
Mahmut Aa Vali, M^hrnub Aa ^Reisicumhur,, Mahmut
Aa Kral, Mahmut 4X,a bunlarn' hepsinin stnde'l etek
i&pp te partisine,hizmet etmiyenlerin bann bels...
Mhhit Aalarn memleketini renmek bi istiyr-
'size 'tadan' bir baka tablo :
;Pr'y, 80,, kiiydiler, .skeleye .yanaan vapurdan henz
pmijerai.. p^tleri, .balar parampara di. Balarna birer
mendil; balamalard. Hepsinin de srtlarnda ak torba-
.ir yp,rdr . Kollarnda ssl boncuklarla. rlm mus
kalar sallanyordu. Yalm lerinden birkann stleri
.feagarv d&hfi .dzgn grnyordu. Bunlarn, ellerinde k
ck birer bavullar vard. Bir sre okluklar yer-
.p o&urdplar. .a/ii -akn salarn .sollarn gpzetledi-
. '.er,.. Buralar* ;; yadrgadklar her hallerinden ; belli olu
yordu.. . .
ba ekmesiyle, elele tutuarak
hurrra iletmenin bahe iindeki gazinosuna doru y-
,f)!|v\..,:JBei(ki kendilerine yorgunluklarn giderecek
^gg^gpl s^jp,;]3^,.,yj- aryor]aidi. Tam kendilerini bahe
..ip*r yiye aklmi:bir :sira, .mavi parmaklklarn tesinden
gjprptp (ibipefi ,baksz bir delirkan .ellerini; hayaya kal-
, ti-,... ,jberprim,., buraya giremezsiniz, dedi.

.; ; ,(1 ,Bbn;,bqn1.birbirlerinin1yzlerine -baktlar-, Kar .ma
salarda top top glen, oynaan, giyimli kuaml insan-
DOUDA KITLIK VARDI
lar vard. Kadnl erkekli bu kalabaln ounu yerli tu

ristler tekil ediyordu, '
Kendilerini kltc gzlerle bakan bu kalabal
grnce yan anlalr, yar anlalmaz bir dille : ::
Giremez garda, valla giremez, bura bize yasah
dediler. , .. : J
,179
HALL AYTEKN
Birbirlerine drterek geri geri ekildiler. Yalnz i

lerinden klflar daha dzgn olan elleri tahta bavul tu
tanlardan birka tanesi, garsonun Yasak hemerim.!
diye barmasna aldr etmeden gittiler, birer bo koK
tua ktler. Gle - sylee aylarn kahvelerini iti
ler Sigaralarm tellendirdiler...
brleri, harap bir binann nne toplanmlar, va
purdan beraberce ktklar arkadalarna kskan gz
lerle telerden bakyorlard. Bu baklarda duygularn
dile getirememenin verdii bir sknt, bir klme vard.
Tehlike kokusu alm, rktlm dilsiz bir srye ben
ziyorlard bu halleriyle...
Srtlar ak torbal, kollar boncuklu bu delikanllar,
neyi bekliyorlard.? Nerden gelip nereye gidiyorlard?
Gzleri hep o, iinden kahkahalar ve tavla akrtlar
ykselen baheden taraftayd. Evet buras doudan bir
kseydi. Buras Van gl kylaryd... Dayanamyarak
mavi parmaklklar atladm. Yanlarna doru sokuldum.
Kimi beklediklerini, nereden gelip nereye gittiklerini
sordum. Kimisi glt, kimisi omuz silkti. Sonra boyun
larn bkp tuhaf tuhaf gzmn iine bakmaya bala
dlar... Bu baklarda neler okunmuyordu, neler... Btn
bir dounun kaderi, gelmi-gemi daha neleri, neleri...
Bizleri insanlmzdan utandrp yerin dibine batran
bir bakt bunlar...
Gittike artan bir merakla, sorumu birka sefer tek
rarladm. Arkadalarndaki aknl grnce, teba-
tan biri koarak yanma sokuldu :
Nle deirsin beg? Onlar dil bilmez vallah, dedi.
, Hibiri mi bilmez ?
Uzakta duran birini nledi :
Ula Cemo, bura gelsene...
Oemo, evik admlarla srayp yanma geldi ;
180
DOUDA KITLIK VARDI
Heye vallah, bir bu bilir, bir de ben bunlarn inde

dili, dedi.
Okuma- yazma ?
Bu soruma cevap olarak Cemo ile kendini gsterdi.
Sonra da karmda, su ilemi gibi baklarn benden ka
rmaa alan 70-80 delikanly iaretle :
Ya bunlar? dedim...
Onlann hibiri okumadlar vallah gurban, dedi.
Kylerinde okul yok ki.
Sonra cebinden arka arkaya birka kt kard :
Biz asker olduh beg, dedi. Bir bah biz neriye g-
diyrik ?
Kd elinden aldm, teker teker okudum. Bunlar,
Van'n Bakale, Muradiye, zalp kazalarnn 1940 do
umlu askere yeni arlan delikanllar idi. Denizli, Ma
nisa, spartadaki Eitim Birliklerine gidiyorlard. Bun
larn ne tarafta- olduklarn, buralara nereden ve hangi
tatlarla gideceklerini sordum. Okumuu da oku
mam da Biz bilmezik diyen bir bakla hep birden
omuz silktiler. Onlan peime takarak doruca Mu oto
bslerinin kalkt garaja gtrdm. Orada kendilerin
den nce gelmi baka gruplar da vard. Bunlar da Vann
Muradiyesinden, Bakale'sinden, zalp'ndan geliyorlar
d. Bunlar da tpk u etrafmdaki 70-80 delikanl gibi ne
yapacaklarn, nereye gideceklerini bilmiyorlard. Yere
bile basmaktan korkan hoyrat bir halleri vard. Sanki
hepsi de baka baka dnyalardan tutularak anszn bu
ralara bilmedikleri bir diyara itilivermilerdi.
Bu kincilerle yaptm konumada birinciler gibi i
ac olmad. Bunlarn arasnda da okuma - yazma bilen
ler yle dursun Trke bilenlerin says bei gemi
yordu. Ya kodlarndaki boncuk ilemeli ssl muskalar,
bunlar da ikier buuk lira karl eyhleri yaz yasa-
181
vmA'j :-ii,rn>.i acario o .
HALL AYTEKN
vermiti kendilerine. Birka kolunda mushas ' olmayan ,

delikanly gstererek :
Bunlarda niye yk? dediim zaman :
Oldann eyie yerecek paralar yoktu da, dediler.
Snrlar beklemek zere, silh altna arlan u 15
kiik Van kyllerinin ackl hali, bize alacakl bak
larn evirmi, ^gte ben buyum begim diyordu.
O HALDE ?
Bunca yllardr giritiimiz Batllama denemelerin
den, devrim hareketlerinden, demokrasi savamzdan
sonra da Van'n Muradiyesinden, Bakalesinden, zalp-
ndan karmza kan hemehrilerim : 10 ykk salta
natlar'boyunca radyolarda, meydanlarda Dev kalkn
malar dan sz ap bangr bangr baran efendilere,
Barajlar, yollar, kprler, ard arkas gelmez temel at
ma trenleri bunlarn hepsini anladk, anladk ama,
btn Anadolu kyls gibi hereyin temeli gerek sahibi
elan biztjeri, doulu hemehrilerinizi de acaba szler
anladnz m ? ;
Doulu hemehrilerim ne deseler hakl idiler. Dounun
birok illerinde yeptim gez itleri mde rdm manza
ra Vann kyllerinden farkszd! Yz ykardr aresiz^
k ve umutsuzluk iinde bocalayan doulu hemehrini
Evet ben buyum derken, onu bu lale getirip, bu halde
brakanlarn kmer okluunu iin iin ifade eth olmu-
yornydu ? Evet, bugn doulu hemehrilerim dn oldu
u gibi bugn de b irbirlcriyie elee vermit, anlam
kuvvetin penesinde kendine bir k yolu aryor, Bu
lkJ yolunu gstermek, onu karanlklardan kurtarp, ay
dnla kavuturmak, eehSletm dostu olan aalarn, eyh
lerin -seyitlerin saltanatna Sen'vermekle kabil olacak
tr. Aa, eyh, Seyit. Evet, dounun bana ne gelmi
se bu lerden geim.
182
cravA s n iE H v a n o o a
Malazgirt deriz, aldran deriz, Alparslan'larmz,

Yavuzlarmzla vnr durur. Lkin tarih boyunca bu
savalarn olanca ykn zerinde tam doulu hem
ehrilerimizi yz yllardr yaad o karanlk kahredici
hayattan ekip karmann nelerle kab0 olacan bir de-
fCik-'dLsun dnmeyiz bile...
Modas oktan gemi, amac belirsiz lf ve palavra
milliyetiliinden ' kurtulup ,,bizleri: disiplinli, dzenli bir
hayata gtrecek on i Ve alma milliyetiliine ynel
men ir rn n n ro^tnn g'ddi de geriva- bile ,
(Fotoraf : Fikret Otyam)
3 r
te Dou
-be kyl toplamlar, don-gmlek harman dv

yorlard. Selm verdim, selm aldlar. stleri balan toz
toprak iindeydi. Hipr hprd. Yzleri gnete yanm
kavrulmutu. Orta yerde bir dven dnyordu. Birka
kii harman dirgenliyordu. tede bir bakas, kanter
iinde sap sayordu. Sakal sa birbirine karmt. G
snden darya perem perem ak tyler sarkyordu.
Bir sre aramzda souk bir sessizlik old. Belli ki,
karlarnda eli antal birini grnce yadrgamilardl.
Bir yandan alyorlar, bir yandan gzlerinin altndan
bizi szyorlard. Kim olduumuzu, nereden gelip nereye
gittiimizi renince yzlerini yerden kaldrdlar, ilk i
leri, o gnlerde Yassada'y boyhyan eyhlerini sormak
oldu, ilerini brakarak birer ikier bamza toplatlar.
Bakentte cereyan eden olaylar hakknda bizi geni bir
soru yamuruna tuttular :
h Selo hapise girdi Je gurban ?
Bu i olmaz gurban, o Ankarada gezer gurban.
Biz ksz ga:ld gurban, heyvah, heyvah!..
Dier dklerle birlikte eyhlerinin de hapise altl-
dm dolambal yollardan kendilerine anlattmz za<-
man, inanmadlar. akn akn yzmze baktlar. Bl
ge iinde geni bir nfuza sahip bu milletvekilli eyhin,
hapise atlmasn hibir suretle akllar almyordu. 27
Maysn henz krk bile kmamt, inklb yayma ekip
leri hani harl kyleri dolayorlard. Vatanda uyartma
184
DOUDA KITLIK VARDI
amacyla byk merkezlerden kylere gazeteler, dergiler

yolluyorlar, radyolarda meydanlarda ateli nutuklar e
kiyorlard. Buras, Dou Anadoludan bycek bir kyd.
Ben de 27 Maysn sevinci ierisinde kylere frlayp
kan ateli bir retmen. Dilimin dnd, gcmn yetti
i kadar Ankarada olup bitenleri yrtma yrtma ken
dilerine anlatmaa alyordum. Yanmda buralar iyi
bilen - stanbuldaki niversite olaylarna karm - gen,
ateli bir renci daha var. Ben daha konumay bitir
meden lf o teslim alyor, olaylar pepee sraladktan
sonra, Rejim dmanlar diyordu. Milleti hraca ke
sen haydut srleri diyordu. Halkn kann 'kurutan
lar diyordu. Sonra sra aalara, eyhlere gelince, kendini
tutamyarak bunlarn da topuna birden kfr basyor
du.
Biz konutuka onlar susuyorlar, onlar sustuka biz
konuuyorduk. Yava yava btn harman yeri bamza
toplanmt, Onbe, yirmi kii kadar varlard. Gzlerini
gzlerimize dikmiler, hep bizi dinliyorlard. Aras ra ile
rinden biri kp da, lfa karmak isterse onu ya bir ia
ret, ya bir azarla hemencecik susturuyorlard.
Dinlediler, dinlediler., iin nutuk safhas bitip de,
konuma safhas balaynca telerde dven sren iri k
ym bir delikanl, nndeki kzlere bir Hsst! etti. A t
layp yanmza geldi, brlerinden ayr olarak delikan
lnn konukan, atak bir yz vard.
Begler, dedi, sizi buraya hkmet mi gnderdi,
yoksa kendi paranzla m geldiniz.? unu bir duyalm ba
kalm?
Bu ii gnll olarak parasz, pulsuz yaptmz,
partiyle, hkmetle hi bir iliiimiz olmadn uzun -
uzun kendilerine anlatmaa altk.
185
im iA - V H U T .H i-v'Vf.'.H'a
HALL AYTEKtN
T;;LVr;v V /; '' ,, i ' :". r .
(Fotoraf ; Fikret Otyam)
186
DOUDA KITLIK VARDI
Delikanl, inat baklarm zerimize evirip bizi sz

dkten sonra :
ster olsun, ister olmasn, bizi ister assnlar, ister
kess'irJer. Ne etseler, neyleseler bizim ky gene onlara
oylarm vermez, dedi.
Onlar kim? dedim.
Bu sorumu duymam gibi o, konumasna devam etti.
Onlar, dedi, tdkrar bamza gelirse, ihlarmzm
kellesini uuracaklarm... ^
Daha?
Onlar, dedi, bamza gelirse, bizi u dalann ar
dna gnderip ta krdracaklarm.
Daha ?
Onlar, dedi, bamza gelirse bize srtmzda ta
ektirip ok:l yaptracaklarm.
Daha ?
Tarladaki gk ekinlerimizden vergi alacaklarm.
Daha ?
Dinimizi, imanmz.., diyecei bir sra yambam-
da oturan bir kyl, bir su3 iareti yaptktan sonra ko
lundan tutun ekti. Bu deminki sap saan, sakal by
birbirine karm perian klkl adamd.
Beg, beg, dedi, onun kusuruna kalman, o biraz
delidir. Biz cahiiik, biz bie bibezik. Sonra durdu, d
nd; boynunu bkerek :
hmz nerde, biz de oradayh, diye kestirip att.
Ksa bir konuma sonunda Douda her kyn ve
kentin bir eyhi olduunu, kyllerin bu eyhin dedikle
rinden bir adm dar kmadklarn, bunlara devaml
olarak vergi dediklerini reniyoruz.
niversiteli arkada dayanamyor, deminki atak de
likanlya soruyor ;
187
HALL AYTEKtN
Senin ka dnm tarlan var bre hemgerim? Bu yl

ne kadar rn aldn ?
Biz hepimiz yarcyk he vallah, diyorlar. Toprak
lar da aamzn he vallah. Kaldrdnz ekinlerin yar
sn ona veririz he vallah...
Onlar he vallahlar sralayadursun, ben glerek aka
yollu :
iyi ama canm, diyorum, elinizden yansm aann
ekip ald bu rnlerden tutuyor bir de eyhe pay ay
ryorsunuz. Banzn bels olan bu adam bir de...
Szm bitirmeden ilerinden en gen biri atlyor.
Kalbine bak yemi gibi irkilerek ac ac yzme bak
yor.
Olmaz beg, diyor, olmaz. Biz ona bakmazsak o da
bize bakmaz..
Nasl bakmaz ?
Senin anhyacan, shm hakkm ayrmazsak iimiz
uur getirmez, diyor .
Sonra bu uur getirmez leri ardarda sralyor. K t
lk olur, ekinlerimiz bitmez, gurban, hastalk gelir biz l-
rk gurban, kran gelir malmz, melalimiz krlr gurban,
yangn olur evlerimiz yanar gurban...
iin daha kts, eyh kendisine kar gelenleri ister
se evcek arparm...
Sonra delikanl, duruyor, dnyor, birka kere yut
kunuyor... Gzleri teerde boynunu bkm oturan ky
l arkadandan :
te bak, sunun haline. hmiz hibir ey yapmasa
bile insan balar, atar, diyor.
Daha sonra uzun uzun komusu olan delikanlnn
bana gelenleri anlatmaa alyor...
Meer, eyh'in yukardaki sayp dktkleri saysz
marifetler yannda bir de insanlar balama marifeti
18 8
DOUDA KITLIK VARDI
varm, M, kimin haddine dm eyh'e az amak.

eyh, kendisine sayg gstermjy enleri, zndklk yapan
lar, adakniyazlarn vaktinde demiyenleri, hakknda
ileri geri konuulanlar trl cezalar yannda isterse bir
(Fotoraf : Fikret O tyan)
189
eHALL AYTEKtN
de kskvrak balar, atarm. Ondan sonra, z zebi

lirsen...
Ailesine kzgn olduu iin u karmzda boynunu
bkp oturan delikanlnn da bana byle bir hal gelmi,
dn dernei yaplal ay olduu halde sevdii kzla
bir trl birleip gelin-gvei olamyormu.
Balan avular arasnda konuulanlar sessizce din
leyen ky delikanlsna bakyorum, ukura batm fersiz
gzleri, sapsan yz hastallnn ne olduunu haber ver
dii iin :
Babas onu doktora gsterdi mi? diyorum. Bir
defa da...
Hepsi birden :
Onun dohtorluk ii yok gurban. Bilse bilse onun
hastaln h bilir, zse zse onu o zer, diyorlar.
Aldm bu cevap kargsnda, iliklerime kadar titriyo
rum. Bu konumay yaptm ky, Mu istasyonunun ya-
mbamda Trkiyenin en verimli ovalarndan birinin or
tasna kurulmu edki byke bir ky. Bir yannda mo
dern tesisleri bulunan Ziraat Vekletinin yllardr kurup
ilettii modern bir iftlik, br yannda Dou'yu Batya
balyan iki ulu yol : Demir ve karayol.
Bulunduumuz yerden konuulanlar dinliyar, dini

liyorsunuz... Sonra bir de kafarm uzatp r al-sollu .saat
lerce .uzayp giden .Mu Ovasna, bu ovann urasma-bu-
rama serpilmi kltrden yoksun, ktan yoksun Orta
a karanl iine gmlp kalm sra sra kylere d
np bakyorsunuz... Bir de ortasndan Murat aynn
akp gittii bu verimli, bu geni ovay batan baa ya-
np geen -ifte yollara bakyorsunuz. Sonra dnyor, er
kekliklerine varncaya kadar btn bir gelmi-gemi
bir tek aa, bir tek eyh tarafndan balanan karnzdaki
190
DOUDA KITLIK .VARDI
u gz kapal, u gnl kapal, u yollar kapal insan

lara bakyorsunuz, O zaman aklnza yle br soru geli
yor : .
Peki, bu topraklar aann ?
Bu kerpi damlar aann ?
Ya btn bunlarn arasndan maayp giden ifte yollar
nereye uzanp gider ?
.. Nereye mi gider ?
l>eh vS*-' Del fiili ...

s-;,.- .. (Fotoraf ;FikretiOtyam)
191
HALL AYTEKN
Gene bunun cevabm ben vereyim. Douda btn yol

lar aaya, eyhe, seyyide, dedeye gider...
Yllardr Douyu gezerim. En ssz kelerine kadar
uzandm bu bahtsz blgede hep bunlar grdm, hep
bunlar dinledim, hep bunlarla dertli oldum...
Bu gezilerimde bazen yle yerlerden getim ki, saat
lerce yrdm, yrdm... Btn bir evreyi ta, top
ra, aac, orman, insan hayvaniyle birlikte bir tek aa
ya tapu edilmi grdm. Aa bey, aa paa, aa kasabada
encmen zas, adamlar kyde muhtar. Aa bakentte
milletvekili... Kyl rgat, kyl kle, kyl cahil, kyl
dilsiz... Gittim... Gittim... Gittiim bu yerlerde baka aa
larn, baka beylerin topraklar balyordu... Sonra ba
kalar, bakalar,.,
Aalarn, eyhlerin yalnz bu kadarla yetindiini san
mayn, Douda her aa tpk bltkleri topraklar gibi
siyas partileri de aralarnda bl biilvermiler :
Bakarsn baba I-I. partisinde, amca D . partisinde,
yen kurulacak parti iin yedekte sra bekliyor. Day il
merkezinde encmen zas...
Douda btn bu aalarn, eyhlerin yannda bir de
mezhep, tarikat ayrlklar var k, Dounun brtik dert
lerinden biri de bu, i'ki tarafn temsilciliini yapan hora
lar ve dedeler aray ap halk daha iyi smrmek iin
durmadan her iki taraf krklerler : Kimi kenuini pey
gamber sllesine dayar Seyyit. olur Kimi Aii-Veli
evltlarmdanm der, imamlk, eyhlik taslar. Kimi ken
dinin bilmem ka asr nce yaam bir Prin sulhundan
geldiini eri srer, efendilik, elebilik postuna oturur,
halk liklerini kadar soyar. Tarih boyunca insanlar bir
birine drmekten baka bir hnerleri olmayan bu,
Slle-i t ahire lerin yrdkleri bu ayr ayr yollarda
gerekten birletikleri tek bir nokta var: O da, nce hal
192
DOUDA KITLIK VARDI
k uyuturmak, sonra onlar sonuna kadar smrmek...

Memleket bunlarn elinde ky ky, kent kent nfuz, bl
gelerine ayrlmtr. Partiler bunlarn elindedir. Her ge
lip geen hkmet bunlar dinler. Kanan yapclar onlar-
dandr. Mecliste, krslerde onlar konuur, kyddki top
rak, ehirdeki han-apartman onlarndr. Dou'nun bir
kesinde u babaa konutuumuz kyllerin erkeklik
lerine varncaya kadar gzn, gnln balayp onlar
iliklerine kadar smren ve gene onlarn uygarla ve
kltre giden btn yollarn tkayp Ortaa karanlk
larnn kmaz ierisine brakan onlardr...
Trende arkadalk yaptm bir Doulu Evet, diyor
du, 25 bin lira ile bir olumu adak verdim geliyorum
efendime...
Efendi dedii Orta Anadolu'da yedi yz senedir ulu
bir Prin postuna bada kurup oturan bir sllenin mil
letvekili olu, saylar myonu aan tarikat mensuplar
bu Pr sllesine durmadan vergi der. Adak-niyaz yat
rr. Bu yirmibe bin liradan gayr, efendinin kapsna
kul-kurban iin gtrd biricik olu da caba.
Doulu hemerilerimin, sorduunuz soruyu ve eer ko
nutuunuz dili anlamsa :
Aamz, eyhimiz nerde biz de ordayh, diye ce
vaplandrmas, elbette boa deildir. Halknn % 90 ndan
fazlasnn okuma-yazma ve Trke bilmedii bu aalarn,
bu eyhlerin postunda mrit, ehirde milletvekili, parti
de mfetti olduu bir lkede okullarda dkutulan yurtta
lk bilgisinde, demokrasinin tanmlanmas yledir: Hal
kn, halk iin, halk tarafndan ynetilmesi....
193
Bir Hayvanc Kynn
Gelir - Gider Tablosu
Kyn ad : (Karamelik) Nianc

lesi : Eri
li : Van
leye uzakl ; 12 km. Kestirmeden 5 km.
Ev says : 27
Nfus says : 175
Okulu : Yok
Burada size yurdun geri kalm fakir bir blgesinden,
tipik bir hayvanc kyn tantmaa alacam. nce
leme konusu olarak e)e aldmla ky; Dou illerimizden
Vanm Erci ilesine bal (Karameik) yeni adiyle N i
anc kydr. Doumm birok kylerinde olduu gibi
burada da halkn balca geim kaynam hayvan rn
leri tekil eder,
KY HAKKINDA GENEL BLGLER
Topu topu 27 evden ibaret olan kyn kuruluu pek
de uzaklara gitmez. Erci ovasnda genie bir dzle
yerleen kyn, 150 yldan telere gemeyen bir tarihi
vardr. Erci ovasn yalayp geen byke bir ay, k
yn hemen altndan geer. Arazisinin bir ksmm sular.
ayn kylar, ba-bahe yetitirmeye elverili olduu
halde bugn, bu kylarda ancak kavak-st gibi mey
vesiz aa grlmektedir. Kyn balca geim kaynan
hayvanclk tekil eder, hemen her evde hayvan beslenir.
Bundan tr, kyde ba-baheye pek nem verilmez.
194
DOTJDA KITLIK VARDI
Kydeki davar says, 7-8 yz arasndadr. Bunlar k

ve yaz iki blk halinde yaylr. Kyde yalnz bir kii 100
koyun besler. Dierlerinin besledii koyun, kei saysna
gelince: Zenginin kapsnda ortalama olarak 50-60, orta-
hallinin 15-20, fakirin ise 5-10 arasnda hayvan bulunur.
Bunlarn dnda, kyde hi hayvan olmayan aileler de
vardr. Blgede beslenen koyunlar, iri csseli deirmi kuy
ruklu, tyleri uzun kahverengi ve beyazdr. Kyde az
miktarda 'kl keii de beslenir. Dounun birok kylerinde
olduu gibi burada da koyun tccarlar k gnleri, ky
lere kadar karlar. Kylnn darda olduu zamanlarda
onlara para datarak kendilerine borlandrrlar. Bu
paralarn tahsili de ilkbaharda balar. Borlarna kar
lk olmak zere tccarlar, ksr koyun olursa Maysta,
kuzu olursa harman zaman yani, krkma girilmeden ky
lnn elinden hayvanlarm ekip alrlar. Tabi bunu byle
yapmakla hayvanlarn ynnde faydalanm olurlar. Ba
vurulan bu usul sayesinde blge iinde alnalnna para ka
zanan tccarlara ok raslamr.
Yln hemen 5-6 aynda kapal kalan bu hayvanlar
iin ortahalli bir aile, evin bir kesine 20-30 araba otla,
10-15 eten saman atar. Yalmz buralarda Kalag deni
len tezek ynlar gibi ot ynlar da aa istif edi
lerek k ve yaz darda bekletilir.
Kyde, 25-30 dnm eken ortahalli bir ailenin br ift
kz, iki- inei, sekiz.-on tavuu, vardr. Topra her
eit meyve ve sebze yetitirmeye elverili olan kyde,
bugn iin ancak bir miktar kavut ve 'karpuz ekilir. Son
yllarda ilk olarak birka ifti ailesi pancar ekimi dene
mesine girimitir. yi sonu alnd takdirde kyller,
bu iin geniletileceini ve blgeye bu yzden bir hayli
para akacam sylediler.
Kye henz araba girmemitir, tlerini karasaban,
195
HALL AYTEKN
pulluk ve kan ile grmektedirler. Evler bir kat zerine

kerpiten yaplmtr. ok aileler tek oda ierisinde barn
maktadr. Bazan sekiz, on nfusn barnd ktan, hava
dan yoksun bu odal kulbeciklerde hayvanlarla, insan
lar yanyana yaamaktadr. Bunlarn ierisinde 12 nfus
lu bir ailenin barnd bir odaya girdiim zaman ierde
fazla kalamadm. Oda zifir karanlkt, sten, dumandan
t gzgz grmyordu. eride insann burnunun direini
kran ar zehir gibi bir hava vard. Belli k bu eve, yl
larn zehirli kokusu sinip kalmt, le zeriydi. Aylardan
Temmuzdu. Tepedeki kck bir delikten l bir k
196
DOUDA KTTCJK VARDI
szyordu, bunu ok sonra farkedebildim. Bu delik pen

cere vazifesi gryordu. Orta yerdeki tandrda ii ama
r dolu bir kazan kaynyordu. Evin kadn olduu anla
lan ak sal biri nndeki leende bireyler ovuyordu.
Bana bir dzine ocuk top'amt. Bunlarn hemen hepsi
rlplakt. Belli ki anne amar ykyordu. Byle anlar
da kylerimizin birounda deiik amarlar onad
iin ocuklar, ya tandr bana toplarlar, ya da yataa
dalarlard.
Yan taraftaki diree bir buza balanmt. Orta-
!arda tavuklar dolayordu. Baba, darda duvar dibine
gnee kar atlm mitiller zerine le uykusu kestiri
yordu. Evin anas gibi onun da yz kararp gemiti.
Kr krt. Salar akpakt.
Evin kadn, karsnda eli antal birini grnce,
nce belinledi. Sonra topland. Elinde tuttuu ksei ka
dar kara, kuru vcudunu srkleyerek peimsra kt,
nce, anlamadm dilden bireyler mrldand. Sonra,
gzleri elimdeki antaya taklp kald. Elleriyle urasn,
burasm gsteriyordu... Dertli bir hali vard.
Bu konumalar arasnda binbir glkle sadece Der
man, derman!..5* szn anlayabildim. Yanndaki kyl
s, atpat tiirkcsiyc :
Kusura kalma beg, dedi. Sizi dohtor sand, l
istiyor...
Buralarda ilca derman diyorlar.
te, en az mrnn elli senesini havadan, ktan
yoksun, mszar gibi darack bir kulbecikte geiren, do
kuz. douran, 0 1 1 douran on douran Anadolu anasnn
hali. Bunlardan kan karatopraa vermi, ka yannda
kalm, sor bak bunu ken;isi de bilmez. O, kimbilir, unu
tulup kald bu kede mr boyunca olsun dindirmek
iin benden istedii gibi daha ka gelip geen yolcudan
197
HALL .AYTEKN
DERMAN istemitir. Ama, ona derman veren kim ? Biz

ona derman vermemi, yzyllar boyu hep ondaki der
man almz...
te bir Anadolu ky, btn kyde okuma-yazma
bilenlerin says sadece iki kii. Bunun adna da okuma -
yazma denirse eer. Bunlardan biri de kyn 25 yanda
ki sakalj eyhi. Ya kyde trke bilenlerin says...
stmzden ulu bir yol geiyor. Erzurum - Ar o
sesi... Yohn" hemen tesinde ta avlu iine alnm muh
teem bir trbe var. Bu trbede, buralarda n ok du
yulmu bir eyh yatyor. te ben, bu trbeli kyde etd
yapyorum. Yaptm etdn ad Aile Geim Aratrma
lar.., Evinde misafir kaldm u kara sakall, rkek ba
kl, temizee giymi delikanl, bu trbede yatan eyhin
ikinci olu. eyhimiz evlt brakm gitmi bu dnya
dan. Birincinin afyon kaaks olduunu sylediler. Hep
byk ehirlerde gnl elendirinmi. Para dersen su gi
bi akarm cebine. Tabi havadan kazanan herkes gibi
b/dn eylo'u da eline geen paralar har vurup har
man savurmasn bilirmi. Doup byd kye yolu ok
seyrek dermi bu yzden. Buralarda afyon kaakl
nn ok krl bir i olduunu syfeder. Buna ait hik
yeler dinledike insann akl bandan gidiyor. Bu ilere
evrenin parmak'a gsterilen zenginlerinden tut da nice
nfuzlu mevki sahibi adamlarna kadar kimlerin, kimlerin
ad karmyor ?
eyhin nc olu, kyde rencberlik yapyor. Dier
btn K aramel ik kylleri gibi, o da yirmi be yanda
babasnn postuna oturan eyh kardeinin daima, sekiz-o
adm gerisinden geliyor, hizmet ederken de hibir zaman
elinj gsnden indirmiyor.
Neme gerek, bu eyh ailesinden sakalls da, sakalsz
da arbal, cana yakn kimseler. eyhimiz bir defack ol
198
DOUDA KITLIK VARDI
sun kyden kasabaya admm atmam. Kyde de pek az

kimse de grr, Sadece okur ve dnr, bir de radyo
dinlermi (Anadolumuzun kysnda kesinde bozulma-
dik insan arayanlarn kulaklar nlasn). Ama byk
kardei eline geen bol paralarn zevkini karmaktan k
ye gelmeye vakti olmuyormu. Klavuzluk yapan yol ar
kadam : Beni senin yannda grmese imkn yok kar
mza kmazd. diyor. Gerekten henz delikanllk a
m yayan eyhim insanlardan sklan rkek, tedirgin
bir hali var. Onu kendimize sndrmak bir hayli g oldu.
Bu arada bir de resmini ekiverdim.
te, eyhin evindeyiz. Yerli keelerle denmi, temiz,
tertipli bir ev! Keye kck bir de radyo sktrm.
Kapsnn nne bir de bahe yapm. inden al al
sular geiyor. Bahenin iekleri de var. Belli ki eyhi
miz zevk sahibi.
Bir aa altna att minder zerinde notlarm aldktan
sonra bizi evine buyur etti. Yer sofrasnda- yerli makar-
Karamelik kyilnUn 25 yan daki eyh, evinin bahesinde.

(Ortadaki sakall)
199
HALL, AYTEKtN
nadan yaplm yemek getirildi nmze. Bolca ayran i

tik. Hi konumadan sofrada eyhin bir mridi ile kardei
hizmet ettiler bize...
KYDE EV - BARK
Kyde evlenme iinin 4-5 bin liradan aa dmedii
ni sylediler. Bu parann byk bir ksmm kz taraft
balk olarak alyormu. Buna karlk oSan evine gn
derdii btn eya bir kat yatakla bir yerU kjm, birka
kapkacak, bir sandk dolusu drden ibaretmi. Burada
birtek kerpi damn kaa ktm sordum : 1500 lira
dan aa kmaz. dediler.
Bizi bekliyen motosikletimize binmek zere yola

kyorum. Yanmda ilenin ok sevilen Mill Eitim Me
muru Ltfi Gvenir... Yukarya bakyorum, kra top
raklar ortasna oturtulmu koskoca bir trbe. Daha yu-
karlarda baka baka kylerde baka baka sllelere
ait daha birok trbeler... Her trbenin de babadan-ou-
la geen bir eyhi bir mtevdllisi varm. Bunlara Ocak
llar diyorlar bu blgede.
Dou Anadolu, Tekkeler - Trbeler memleketi. G
zm aalara eviriyorum, tek bir odasnda bazan on
beg kiiyi birden barndran stste ylm kskn ba
kl karayaplar, Bu karayaplardan biri ban uzatm
peimizden Derman, derman! diye baryor. Ya o hr-
k hrk Kalag ynlar arasnda uuan milyonlar
ca sinekler...
Anadolu inam bakalarna saray stne saray yap

maktan, trbe stne trbeler atmaktan kendine bir
kazk kakmaa bile vakti olmam...
200
DOUDA KITLIK VARDI
Kydeki topran dnm olarak dal yledir

Ev Elindeki Dnm
ifti tipisays topra Ektii (*)________
Byk tip 6 100-150 60-70 750
Orta tip 12 60-50 25-30 600
Kk tip 9 40-30 15-10 270
Az toprakl
Topraksz
Yekn 1620
Ortahalli bir ailenin 1959 ylnda eit rnlerden elde
ettii gayr isafi (Kark) gelir tablosu :
rnn Dnm den elde Toplam
qinsi Mik. edilen lira Lia
Ekinden 25 50 1220
Hayvandan 1450
Irgatlktan 300
Yekun (Toplam gelir) 2970
Ailenin gideri
1 r).etme masraflar :
Giderin cinsi tutar
Para
A) Hayvan yem bedeli (Ot, saman) 125
B) Tohum betlei 230
C) Banka faizi 5
) Arazi vergisi
D) Irgat masraf 80
E) Ziraat aralar 75
F) oban hakk 60
letme masraflar toplam 675
2 Yiyecek masraflar :
A ) Ekmek bedeli 650
B) Kuru ve ya sebzeler 10
201
HALL AYTEKN
C) Kuru ve ya meyveler25 ) Bulgur, pirin 80

D) Ya (Her trl yemeklik) 250
E) Et 15
F) ay-eker 150
G) Tuz 25
H) Pekmez 25
) Turuluk sebze, sirke
Yiyecek toplam 1205
3 Giyecekler:
A) Giyim eyas (Yllk ortalama) 650
B) Ayakkab lstik orap 75
C) apka (Yllk ortalama) 20
Giyecekler toplam 745
4 Mefruat ve yakacak masraf:

A) Kilim ve hasr (Yllk ort.) 75
B) Kap-kacak (Yllk ortalama) 25
C) Kalayc masraf (Yllk ort.) 15 ) Yakacak masraf
D) Mefruat masrafi, toplam 115
5 eitli masraflar :
A ) Sigara, kibrit 160
B) stma, gaz 40 C) Sabun ve kil40 ) Askerdeki oluna harlk 200
D) ehire gidi-geli masraf 85
E) Doktor, il 40
F) Berber masraf 25
G) ki, elence ve hediye 20
H) Korucu masraf
202
DOUDA KITLIK VAKDI
y I) mam hakk 80
J) Yap ve onarm 70
K ) Mahkeme masraf 100
L ) Tapu ini takip iin 60
M) Umulmadk masraf 25
zet tablosu
Blmlerin toplam (Kark gelir) 2970
1 letme masraf toplam 575
Elde kalan net gelir (letme masraf
lar ktktan sonra elde kalan) 2395
Giderler toplam :
2 Yiyecekler 1205
3 Giyecekler 745
4- Mefruat ve yakacak 115
5 eitli masraflar + 915
Net gelir (Sfi gelir) 2395
Gider fazlas (Bor) 585
Karlatrmalarda kolaylk olmas iin dier mahsul
blgelerinde olduu gibi, biz burada da ortahalli bir kyl
ailesinin durumunu inceleme konusu yaptk Yukanya
aldmz zet tablosuna dikkat edilirse, yurdun bu hay
vanc blgesinde aile geim tablosu ile ifti aileler ara
sndaki dal ynnden Tunceli kyleriyle bir benzer
lik gsterdii grlr. (Forum bak. Sa. 158). Yalnz), do
unun bu kynde arazi plak ve bir bozkr manzaras
gstermektedir. Bu sebepten ifti aileler arasndaki pay
lalan toprak miktar Tuncelindekiden biraz daha faz
lacadr. yle k, baz ailelerin elindeki toprak, ekip-bi-
tiklerinin birka kat stndedir. Daha dorusu blgenin
203
206
Utan Blgesi ( ukurova)
Alay alay gelirler
Birer birer lrler
Tkenir m byle hi,
Anadolunun Bozkrls...
i tkrnda ukurova Beylerinin; her vl Toroslar

aarak Adanaya gelen pamuk iisi in dillerinden d
rmedikleri bir sz var: Bir bln yukarya aldm bu
sz, bana bundan tam krk yl nce, bu blgeden getirdii
zehii stmann nbeti iinde zangr zangr titreyen bir
komunun delikanl oiu sylemiti Levent yapl bu yi
it, obamzdan ukurovaya pamuk apalamak ve devir-
ek iin giden alay alay insanlarn arasnda, cam iinde
dnen tek insand. Onun da oradan ald stma mikro
buyla mr uzun srmedi. Gnden gne inceldi, sarard
soldu. Gnn birinde ukurovadan hasta dnen birok
lar gibi, o da, geride parmaklar knal bir gelinle1
yetim ocuk brakarak dnyadan gp gitti.
O gnle, bugn arasnda uzun, ok uzun yllar ge

ti... Devirler, iktidalar deiti... nsanlk Otom an
gerilerde brakarak, Uzay ama ulat... Ama yirminci
yzyln ikinci yansnda, bizim ukurova Blgesinde o
gnden, bu yana deien ne var sanki? diye dnyo
rum,,. Eskiler, bu blgenin adna Kran Blgesi derler
mi. imdikiler ise Utan Blgesi diyorlar. (Elimde
ukurova insan iin ayr ayn alarda yazlm bir
yn yaz ve rakamlar var. Sras geldike bunlara de
ineceiz.)
207
HATJT, A Y T E K lN
Uzatmaa ne hacet!. Bu blgenin adna Kran Bl

gesi deyin. Utan Blgesi Soyma - Soyulma Bl-
kesi deyin. Daha bir sr eyler deyin, deyin. u dnya
da insanolu iin smrme smrlme, aldatma, aldatl
ma, ezme, ezilme adna utanlacak, yz kzartacak, ne
dein yakksz, kt eyler varsa hepsini, hepsini de
yin... Bunlarn hepsi, tpk dn olduu gibi bugn de
ukurova topranda yedibah bir ejderha gibi reklen
mi, oturmu; yerinden oynatana akolsun!...
Blgeyi yakndan tanmak, renmek istiyenler, beri
geHsiiler : lk nce imdilik blge iin yazlanlar bir
yana brakarak ie Irgat pazarndan balyahm :
TABLO ; I
Daha keden bam karr karmaz, , bei bir
den zerime atldlar. Ksa bir zamanda etrafm hayli
kalabahklamt.
Beni al!
Beni al !
akn akn gzlerine bakarken, zerime doru atl
malar devam ediyordu.
Efendi onu beenmezsen beni al!
Yok beni al!
O hdn biri, tutmalk yapamaz. Beni al!.
Koltuumun altna kstrdm fotoraf makinemle
ilerinden gbel kendimi kurtarp bir kenara attm
zaman, karmda bana bi de dosta bakmyan, belki bir
tabur insan vard. Tam keyi dneceim bir sra, ayn
kalabalk bu kez de anszn karlarna kan hacaa k
lkl bir kylnn etrafn sardlar,
Beni al, beni al!
O saman yemezin biri... Amma da buldun adam
n, beni al!
208
DOUDA KITLIK VARDI
Belli ki, kyl baba, kuru grltye pabu hrakan

soydan deildi, nce Hangi birinizi alaym aycklarm,
baksee it srs kadar varsnz... diye rgatlardan bir
ikisinin srtn svazlyarak, aka yollu birka lf yapt.
Sonra tpk srekini nnden bir ift kz seer gibi
aralarndan ikisini kolundan tutarak bir kenara ekti.
Bana bu iki kii lzm, hadi siz de bamdan da
ln ulan! dedi
Hac aa klkl kyl ile rgat arasndaki paz artk
ok ksa srd, I bulan arkadalar, apar-topar efendisi
nin peinden koarken, onlar bir kez daha beenilmeme
nin verdii krgnlk iinde elleri brlerinde dikilip
kaM lar...
Nasip he gurban! Allahtan umudumuzu kesmi
yelim.
Ksmet he gurban !
Bu szleri sy iyen, dndm kenin tesinde ayak
zeri dikilen rgattan biriydi. de boyunlarn bk
m, rkek gzlerle bana bakyorlard. Belli ki, bu kala
baln iine yeni dmlerdi. Btli ki, de aym bl
gedendi. nn de bacaklarnda gkdonlar vard. Y
rrken nn de peyikleri yerleri sryordu. Bir sre
baktktan sonra yanlarna sokuldum.
Siz kendinize kaplanacak bir aa bulamadnz
mi? dedim.
Bu konumamdan fazla birey anlamadan balarn
yukar sallyarak, bir cuk! ektiler. Sonra birbirlerinin
yzlerine baktlar. Bir ara kendi aralarnda anlamad
m dilde bireyler konutular. Baktm, gzlerinin altn
dan hep beni szyorlard. Bu szlerde bir rkeklik,
bir gvensizlik olmakla beraber, br yanda ilerini dk
mek, dertlemek istiyen mazlm bir halleri vard. Onlara
birazck olsun cesaret vermek iin,
209
HALL AYTEKIN
i**
Adana Kokaklar oluu ortlyle kynden kopup gelen

bylesi rgatlarla dolu...
Haydi yle biraz yryelim dedim.

Admlarm bana uydurarak yrdler... Ama bir
birlerine kenetlenmi gibi yryorlard... inden tklm
tklm insan taan iki geeli kahvelerle, drt bir yanma
kendine zg eki kokular saan rgat pazarn oktan
gerilerde brakmtk. Ufka bakyorum; gnn kula
ya kt, ya kacak. Adanann Kale kapsndayim. n
mzde demir parmaklkl ta bir kpr uzanyor. Buras,
eski Adanay kar yakaya balyan tek geit noktas,
iki yanna iki kck birer park oturtdlmu. Birinin
tam ortasnda yzn Seyhan rmana evirmi devrim,
ehidimiz Turan Emeksizin kck bir bst var. Bu
ifte parklarn hemen nnden kirli sulariyle etrafa ar
ve pis bir koku saarak Seyhan rma geiyor. Eli uku
runda kprnn altna girip - kanlardan belli ki, gur-
210
DOUDA KITLIK VARDI
betci rgatta r iin buralar ayn zamanda abdest bozma

yeleri... Sadece bu kadarla kalsa yi, sabahm bu erken
saatlerinde rlplak bu sulara dalp kanlarn okluu
na baklrsa, koca Seyhann baka grtveri yannda
Adananm bu kesinde nemli bir grevi daha var : O
gurbet uann gusletme ve arnma ihtiyacn paraszca
yerine getirmesi.
Seyhann br geesinde ig yekleri balyor. ukuro
vann en byk dokuma fabrikalar, mezbahas, irili ufak
l atlyeleri ve sonra bunlarn arkasnda uzayp giden
portakallklar... Pamuk tarlalar... Bu saatlerde kpr
nn zeri karnca gibi insan kaynyor. El'lerindeki kn
lara bakarsan, bunlar fabrika iileri. Az sonra ortal
kasp kavuran ukurova gnei kacak.
yisi mi urackta biraz sekilendim.
DOULU U IRGAT
" rgadm arasnda kendime bir yer bulup ta kane
peye ktm zaman kukulu gzleri hl zerimde do
layordu... Kim olduumu, nereden gelilip nereye gitti
imi kendilerine anlatmaa altm. Onlar bu szlerime
inandlar m, inanmadlar mi bilmem ama, bir ara
Deminki manzaray grdnz; bu hep byle mi de
vam eder? diye sordum.
Hdanm gn hep byle, diye omuz silktiler.
Sonra yava yava almaa baladlar.
Biz ldk he vallah! Biz maf olduk he vallah!
Biz bittik he vallah!
Krk - dkk bir trkefleri vard. Tkana tkana
konuuyorlard, her Doulu gibi. By krk yalarn
da olduunu sylyor, ama salar batan sona aar
m. Onun k askerliini yeni yapm. En kkleri
ise, daha yznde ty tst olmyan bacak kadar bir
211
HALL AYTEKN
olan Anay an 18-19 var ama begem diyor. El kaplar

beni byle kertti.
Yalnz onu mu? tekilerinin de ondan pek fark yok.
de kara kara gemiler... nn de ayn yks
var, bar kara... ukurovaya inen her rgadn, her Ana
dolulu insannn ortak ilesi dile geliyor bu ykBierde...
Day, yien emmi gibi birbirlerine yakn akraba olan
bu ler, Diyarbakrn ng lesi kylerinden olurlar
m. Kylerine aylardr bir damla yamur dmedii
iin, bundan yirmi gn nce .srtlarnda yorgan, ver elini
Adana, deyip yola dmler...
Ondan tesi tm ukurova rgadnn bana gelen
ler; hepsi uzun uzun bir hikye. Ky ky, kent kent do
lamlar, uzun bir hikye... Yattklar bir han kesin
de yorganlarn almlar; uzun bir hikye. Benim ite
alr msnz? diye onlar bir taksiye atp gtren bir
adamn balarna atklar; uzun bir hikye... Issz bir
derede aalara balanp ceplerindeki harlklar ta-
banca-bak zoruyla son meteliine kadar alndktan son
ra, hrszlarn bugne dek bulunamay; uzun bir hik
ye...
Doulu hemerilerimin anlattklar arasnda ksa
olan ne var ki zaten? Bir adama almlter almlar,
uzun bir hikye... Sonra bu adamla aralarnda kavga
kp bu yzden bir arkadalar hapse dm, uzun bir
hikye... Velhasl kdlm, bu yl ukurovada ileri hep
tersine gidiyormu; uzun bir hikye... Dinmeden ya
mur ya yormu; uzun bir hikye... gn ayormu;
uzun bir hikye... Ve bylece koskoca ukurova topra-
mda elleri, kollar bal kalmlar; uzun bir hikye...
ukurova topra bu ksack konumalar iinde Do-
ulularm uzun uzun ykleriyle doluydu... Evet uku
rova topra canlarna tak diyen bu Doulu hemeri-
212
DOUDA KITLIK VARDI
min bir de kydeki yaanlariyle ilgili ykleri daha

vard ki, bunlar da, hepsi uzu uzun bir hikyeydi : K
ye gitmek dersen, orada ktlk vard. Daha Maysn or
talarna gelmeden ekin-ot hepsi yanm, kavrulmu, kl
olmutu; uzun bir hikye... Orada ne yiyip ne iecek
lerdi, borlarm nasl diyeceklerdi; uzun bir hikye...
Bir kere nn de kylerinde bir kar topraklan yok
tu. Kyleri yetmi haneydi. Bu yetmi hane, dedelerinin
dedelerinden beri yerli bir aann topraklan zerinde
marabaclk, yarclk yapyorlard. Kyleri okulsuzdu.
Kyleri yolsuzdu. Kyleri susuzdu. Ebay- ecdattan
kurtlanm yamur suyu iiyordu bu ky.
Btn bunlar, Diyarbakrl gatlar iin uzun uzun
birer hikyeydi. Ama asl uzun hikye kylerinde bu
yl baharda balamt : Uzun yllardr aa, kylleri
topraklarndan srp karmak istiyordu. Kyller de
inat m inatt.
Gzmz atk, bu topraklan grdk. Gzleri
mizi gene bu topraklarda kapayacaz, diyorlard.
Aa kurnazd. Kendisini geriye ekerek kylleri
birbirine takp taktrma yoluna gitmiti. Ayr, hk
met politikas. Aann abas hi de boa gitmedi. Ksa
bir zamanda ky hasmlami cepheler halinde ikiye bl
nerek kyn harman yerinde birbirleriyle kurunlama
a baladlar. Aa muradna ermiti. Bu kyasya kur
unlamalar sonunda kyn yars mezar, yans da ha
pishaneyi boylamt Bunlar da uzun uzun bir hikyey
di...
Irgadlarn iinde en yals bu uzun hikyeleri ardar-
dna sralarken, bu kurunlamalar sonunda ki karde
iyle bir emmisinin olunu kaybeden en kkleri Ma-
mo fkeyle yumruklarm skt,
Bizim memlekete daha yamur yamasn, ta ya
sn! dedi.
213
HALL AYTEKtN
Niye delikanl? dedim, tnsan memleketine bu

kadar atar tutar m ?
Kk Mamoun gzleri adamakll kzarmt. Di
leri gcr gcr yumruklarn bir kez daha skt,
O memleket vahi, dedi. Birbirlerini ekemiyor
lar. ..
Sonra yavaa sylendi.
O memlekette al al, gtr paralarn hk
mete yatr.
nce ocuun bu damdan diiercesine konumas
karsnda (ajfallad.m. Fakat Mamou sonralart biraz
daha deeleyince ona hak vermemek elimden gelme
di... Evet, Diyarbakrm bu yumruk kadar ocuu tam
drt yldanberi ukurovaya gelir giderdi. Bu drt
ylm, drt ayr yks vard, uzun uzun... ukurovaya
ilk ayak bast gn iyi hatrlyordu. Gene bir Mays
sabahyd. Geldiklerinin ertesi gn, onun anlatna g
re, br hkmet kp, teki bir hkmeti devirmiti. Bir
de duymular ki, Doum btn aalan hapsolmu. On
larnki de iinde. Aralarnda bir sevin b;r kyamet.
Yorganlarm srtladklar gibi gensin geri yollara dkl
mler. Bizim de topranz olacak, kula kulluk etmek
ten kurtulduk kr. demiler...
Bekle! Bekle! Bekle!...
Bu uzun hikyenin sonu (la bylece bitmiti. Gerile
re bakyordum, 27 Mayisla bu gnn arasnda koskoca
drt yl gemiti. imdi Mamo tam ondokus yasndayd.
Evet bu drt yih, drt ayr yks vard. Bu drt yf.l
iinde drt ayr aaya kapiammt. Kk Mamo bu
drt aadan ancak ikisinden hakkn alabilmiti. Bu al
dklar parann da hayrm grmemiti. Bir seferinde k
yne dnerken haydutlar tarafndan yolda soyulmutu.
214
DOUDA KITLIK VARDI
Baka bir seferinde, gtrd paralan kardeinin ba

na gelen iler iin bir avukata1gtrp yatrmt...
Kk Mamiun bu anlattktan ksack hayatnda,
hepsi uzun uzun bir hikyeydi... Bakyordum, bu uzun
hikyeler arasnda skp kalan Doulu ocuun kafas
nn tam ortasna eitfi hakszlklar, yol kesen hay
dutlar, karakollar, mahkeme yollar, avukat cretleri,
daha bir sr girdileri, ktlaryle bir dnya gelip
oturmutu. Mamo iine dt bu dnyadan dilinin
dnd kadar yanp, yaknrken Onun bu ocukea iti
raflar karssnda alamak m, glmek mi gerektiini
dorusu kestiremiycrdum...
Kk Mamo'a gre, yer yuvarla. zerinde gl
grd, gyetiremedii neler varsa hepsi hkmetti...
Adana, sokaklara'la
D.yarkakrt - rrgarl
(Miyo ortadaki)
215
H A LL AYTICKlN
Onlarla uraan, onlarn elindekini, avucundakini ekip

alan hkmetti... Bu zorba haksz heriflere dur demiyen,
bunlar zerine zerine yrten hep hkmetti... Gene
Hrriyet ehidi Turan Emeksizin ukurbva toprakna

dik'/en bst...
(A caba evreseldeki olup bitenlerden haberi var m ?...)
216
DOUDA KITLIK VARDI
Mamoa gre avukat, hkmetti. Yollarda nne kp

paralarn alan, hkmetti... ki yllk ahnterini verme
yip ona bir s... tir borusu alan, ukurovann kadillkl,
bier-dverli zorba aalan, hkmetti...
Bakyordum, birbirini kovahyan olaylar iinde a
kna dnm, bahtsz bir Doulu ocuk kafas.
Bir ara, gzlerim tepemde dikili duran Turan Emek
sizin heykeline kayd. Bundan tam drt yl nce milletin
yolunu kesen glere kar, arkadalariyle birlikte sava
rken ehit dgen gen niversiteli... Konuulanlar du
yuyor musun? diyordum. Bam kaldr da bir bak! Drt
yl nce urunda can verdiin dvalar bugn ne halde!
Hadi bover! O imdi bunlar grmese bile, ben g
ryordum. Btn bir memleket gryordu... u arkada
ki asfalt caddeyi boydan boya kuca'klyan kkler, dk
knlar kimlerindi? Yalnz bir tekinden 23 milyon lira
para kazand sylenen kar fabrikalar, arkasnda uza
yp giden portakallklar, pamuk tarlalar kimlerindi ?
Evet gide gide bu Doulu ock, tepemizdeki u k
ck tun heykelden tut da, karmzda ve arkamzda
grd ve gremedii, parann g yetirip akl erdire
medii ne kadar irilikler ve sertlikler varsa yava yava
hepsini hepsini hkmet sayp kacakt... Ne olur ne di
ni azd, Vaktin geldiini syliyerek Doulu hemehrilerimi
kendi kaderleriyle basbaa braktktan sonra, teki rgad-
larla konumak zere oracktan uzaklatm.
UKUROVA IKG AD ININ DUASI
Hepsi yanyana, ayr ayr bir izginin iine girmiler,
apa sallyorlar... Ben deyim ctuz-krk, siz deyin elli altm
gvdeleri hafife ne doru eimi, ayaklarnn birisi
ileride, birisi geride incecik bileklerin sallad incecik
sapl apalar hep birden kalkyor, hep birden iniyor :
Tap tap!... Tap tap!...
217
HALL AYTEKN
Sonra hafif bir toz duman, sonra hafif hafif koca bir
tarlann kabar... Sonra genizleri gcklyan kavruk ku
ru bir toprak kokusu... Tepelerde, k atran kaynatan bir
ukurova gnei. Scak... Scak... Scak...
neecik ellerdeki incecik apalar, ban topraktan
yeni karm pamuk fidelerinin diblerine durmadan
inip kalkyor :
Tap tap!... Tap tap!...
Sonra apalarn kard bu uyumlu Tap tap 1ar,
Irgadbamn bir el iaretiyle duaya! evriliyor :
leye hrmet! (Tap tap...)
Amn!...
i H aftaya niyet! (Tap tap.,.)
Amih!...
brahim Paa'ya rahmet! (Tap tg p ,..)
min!...
Hkmete nusret! (Tap tap.)
A m in!
AamZza devlet (Tap <ap.)
Am k!
~ Tarlasna ite:i'ket! (Tap
A tin!
Kolumuza kuvvet! ( T a p 'a;>-)
min!
Kr fytava, lnet! (T p
Amin!
Peygambere sal&vat!
A m in!
Allah.mme saJ | seyyd ie
ni!
Uzayp giden dmdz bir pamuk tarlas... Uurun ne
reden balayp nerede bittii zerinde kafa yormaa
ne hacet! te bu usuz bucak s:, pamuk tarlasnn iki
bana iki dev fabrika oturtulmu : Akdeniz ve Bossa
bez fabrikalar... Bir bata pamuk ekilir, toplanr sonra
br baka fabrikalardan kan top top bez ve basmalar,
218
DOUDA K ITLIK V Alt M
ar pazar iinde yanyana sralanr. Akbank olur, aln-

bank olur, kazkbank olur...
Bunlar geelim imdi. ukurova gnei altnda ovay
dolduran 30-40 bin rgadn. elindeki apalar u saatte
kimler iin inip kalkyor? Oysa paydos saati oktan ge
lip, atmtr. Zaman biraz uzatmak gerekmektedir.
Aanin khyalar, rgatbalar tek kelime ile anak ya
layclar, dnmler, tanmlar, ne yapsnlar - ney-
lesinler? Kblumm tepesine dikilip Hst ulan! beri
bak. Bugn aamza bir yarim saat fazla alacaksn,
diyemezsin. Desen bunu br yl iinde bir defa iki defa
bilemedin defa diyebilirsin. yisi mi kestirmeden gide
rek ii tatlya balamak gerek. inde 30-40 bin rgad
alan geni geni ok geni bir lke dnn! Bu 30-40
bin rgadm alt lkenin aalar-beyleri, Nisan ay-
T&P tap!,.. Tap! tap!...

nip, kalkan apalar kimler iin.
219
H A LL A YT E K N
mn banda Toroslan ap gelen binler, onbirlerce pa

muk iisiyle Alay alay gelirler Birer birer lrler.
Tkenir mi Aiaddhnun Bozkirls... diye durmadan
yerip elenirlerken, Anadolu insan, kendisini ukurova
gnei altnda kvrana kvrana lyle bylesne alay
edip zevklenenler iin o, mr boyunca apa elinde byk
bir sabr ve tevekkl iinde uzun uzun dualar sralam,
yalnz duallar sralamam, br yandan dua sresince
hasta ve mecalsiz kollarndan ukurova toprana inip
kalkan apalarla kendi mr, kendi gc hergn biraz
daha eksilirken, aalarn canlarna yeni can, servetine
yeni servet katmtr.
Sonlar minle biten bu hrmetli-rahmetli uzun, ok
uzun duay bir de ksaltarak, gnmzn gerektirdii e
kilde okuyalm :
Allahmz, Peygamberimiz, bamz, paamz. ok
kazansn, ok yaasn aamz...
Memleket halknn dilinde bu dua daha daha da k
saltlarak, Hak tal hazretleri mrmden alsn, mr
ne katsn. ekline girmitir.
MRMDEN ALSIN, MRNE KATSIN
Evet, mrmden alsn, mrne katsn... Baka yeri
bilmem ama, bu duann en ok sylendii yer gibi, tutul
duu yerin de, ukurova topra olduunu grp inan
manz iin, evrenize yle bir gz atmanz yetiyor da ar
tyor bile. Blgenin Halk Eitimcileri de kendilerini buna1
inandrm olmal ki, kardklar YNEL acUl aylk
bir derginin Mart 1964 tarihli saysnda DUANIN KUV
VET balkl bir yazda, bakn ne diyor, Tanrm beni
selmetlere alet eyle. Kin olan yere muhabbet, hakaret
olan yere af, fhe olan yere iman, keder olan yere mit
karanlk olan yere k, hzn olan yere sevin gtre
220
DOUDA K ITLIK V A R D I
bileyim. Allahm, senden niyaz ettiim, teselliyi bulmak

tan ziyade, teselli vermektir. Anlalmaktan ziyade an
lamak, sevilmekten ziyade sevmektir. . Allahm... Alla
hm...
te banz darda kallp skldnz zaman yapaca
nz dua'tar... te dualar uzadka servetleri, zenginlik
leri de uzayp giden bir eli yada, bir eli balda ukurova
beyleri, paalar... Ve bunlarn evirdii saysz dolaplar...
ite, bunca yldr evrilen bu dolaplara, gzleri bal
dolap beygirlii yaptrlan onbinlerce insan. Bir ara, bu do
lab evirenlerle bu dolaba, koulup canm diine takarak
srnenlere ait kazanlarna, yediklerine, itiklerine
dair gerek rakamlar dde edebilmek iin, deminki r-
gadara dualarn bitirir bitirmez soruyorum.
>ie kata balar, katal brakrsnz.
Biz saat bilmeyiz, diyorlar. Tarlaya sabah ezaniyle
girer, akam ezaniyle kartz...
ukurovada sabah ezanlarnn iki tane olduunu
bildiim iin, (ok yerde ukurovada mezzin sabah
lan iki defa minareye kar. Bir rgadlar iin, bir namaz-
clar iin.),
Hangi ezanla diyorum.
Hepsi birden Douyu gstererek
Oras aarmadan, birinci ezan okunur okunmaz,
diye cevap veriyorlar...
Bakyorum bu uzun gnlerde gnein kndan,
batna kadar geen sre tam onalt saat. Bunun bir saa
tini le paydosuna k. Durup dinlenmeden tam onbe
saat apa salla. Gndeliklerini soruyorum.
Biz gndelik deil haftalk alrz diyorlar.
Sorup soruturuyorum. En kabadaysnn ald haf
talk cret sadece 40 lira. Bir ukurova iisi mevsim
boyunca ancak be ay alabileceine gre ayda-ylda
221
H A LL A YTEK N
cebine giren parann ka lira ka kuru olduunu artk

siz hesap edin... Bu ayda 160, ylda 800 lira demektir ki,
bu kadar bir paraya ukurova irgadnm ka gn ka
saat apa sallayp mr tkettiini hesap etmesek bile,
bugn Anadolu kylsnn bir yllk ihtiyalarnn paraca
karln gsteren elimizin altnda baz rakamlar var.
Onun, giyim-kuamla eitli masraflar bir yana, alt n
fuslu byle bir rgat ailesinin sadece yllk yavan ekmek
bedeli ne tutuyor, biliyor musunuz? 1.250 lira. Evet,
ukurova irgadnm ylda cebine giren para en ok 800
lira. Ailesinin bir yllk yavan ekmek ihtiyac 1.250 lira.
Yiyip de mi lrsn? yemeden mi, lrsn?
Be aylk alma karl cebine 800 lira giren u
kurova irgadnm birde gnn yirmidrt' saatinde kursa
na girene bir bakalm :
Sabahleyin : Buday krmasndan (yarma) duru bir
orba ile kara bir somun.
leyin : Karasomun, bazen kelek.
Akam : Karasomun, bazen orba...
Gnlk bu yemek listesini derleyip toparlayp da pa
raya dktnzde, karnza ancak 100 kuru gibi yz
kzartc bir rakam kyor...
Kimi dizde, kimi topukta1
, ite ukurova!...
222
Utcn Blgesi (ukurova) l
Adanaya yamur yayordu. Ar ar, sindire sin-

dire...
Yryordum, Herey slak slakt. Kaldrmlar slak
'".akt,1. Bu kaldrmlardan geen paytonlar, yayalar hepsi
lepsi slak slakt.
Yryordum... Yoillardan sarholar geiyordu. Belli
ki, girip-ktklar pavyonlarda ikiyi fazla karmlar
d. Yrdkleri yan yolda Haw maw! edip saa solla
satatka, arkalar sra yryen bir grup,
Havlayn dyyoslar, havlayn! diyorlard. Mem
leketin bana efendi kesildiniz... Isracak, koparacak
adam aryorlar., Atatrk sen neredesin?
Yryordum... Vakit geceyarsyd Sarholarn ar
kas bir trl bitmiyordu, Bunlarn, yardan ou Ame-
kal idi. Onlar, kaldrmn sanda, ben solunda yryor
dum. Tam kk saate dneceim kenin banda, st
leri balar srlsklam iki adam dikilmi bana bakyor
du. nlerinden geerken korka korka yanma sokuldular.
Doulu ivesiyle,
Airet Ham buras m he begem? dediler.
Sada, solda aranrken kck, darack bir kapnn
zerinde soluk tahta bir tabel gzme iliti.
Aradnz yer buras, siz nereden olursunuz de
likanllar? dedim.
Tuncelinin Mazgirt kazasndan oluruz begem,
yarn kymze gidiyoruz.
223
HALL AYTEKN
Kendilerini dinliyen birini bulunca, hemen orackta

balarndan geenleri anlatverdiler : Kylerinde ne s
rp ekecek topraklar, ne de balarn sokacak damlar
varm. Bugne kadar kylerinde ekip-bitikleri btn
arazi Elz Beylerininmi. Nasl olmusa olmu, bu yl,
aalarla, aralarna karakedi girmi, ol sebepten hepsini
kolundan tutup birer birer atm. Bundan tr btn
ky il yavrusu gibi dalm Onlar da tam bir ay olmu
kylerinden kal. Ceplerinde yetmibeer liralar var
m o gitmi, srtlarnda ceket varm o gitmi birinin ba
ba yadigr saati varm, o gitmi. imdi Adana sokakla
rnda a-susuz kalmlar uzun bir hikye. Btn umut
lan demitleri bir rr fabrikasnda alan hemerile-
rinde kalm. Onu bulular da dn para alabilirlerse,
kylerine dneceklermi, yoksa tesi karanlkm...
Baktm, ikisinin de yalan onyeisinden fazla gs
termiyordu. kisinin de dal gibi incecik vcutlan vard.
Her Tunelili gibi yrekten gelen bir sesle yank konuu
yorlard. Yzleri kavruk kavruktu,,, Kapdaki konumala
rmz duymu olacak ki, ieriden ufack tefecik bir adam
kt. kisini de batan aa yle bir szdkten sonra,
Aradnz Airet Ham buras; cebinizde para
nz var m? dedi.
ki Tunelili rgad, birbirlerinin gzlerine bakp yut
kunurken, hanc,
Yataklarmz 175 kuru, yerde yatarsanz 50 er
kuru alrz diye kestirdi, att
Adamlar, boyunlarn bkerek,
Cebimizde 100 kurutan fazla para yok, hasta
yz, dediler. kimize bir yatak...
Adam karak,
Siz ne lf anlamaz adamlarsnz, dedi. Size bir
tek yatak 175 kuru diyorum.
224
DOCrUDA KITLIK VARDI
Ban sallyarak ieri girecei bir sra,

Bana bak hemerim, dedim. Bunlar bu gecenin
yarsnda sokakta1m kalacaklar? Bak, yamur da ya
yor.
Dnp yattm yeri gsterdim, Aksilik bu ya, bozuk
para yoktu zerimde...
Ben u kar oteldeyim, dedim. Ka kuru bor
lar olursa gel benden iste...
Adam, szlerime inand, mi, inanmad m Memem
ama, karsnda boyun bken iki rgad gnll-gnlsz
ieri alrken beni yle bir efaklayp kapy kapatt...
Sabah erken ky gezisine ktm iin Hancya olan
borcum yirmidrt saat gecikmiti, iyi ki, gecikmi. Yok
sa, koskoca Adana iinde bylesi bir hann varlndan
haberim bile olmyacakt...
ARET hani
Gene geceyarsyd. Gene darda yamur yayor

du. Gene kaldrmlar slak slakt. Hemen yanmzdan bir
blk sarho kafilesi geti. Salyal azlar kfr doluy
du, Gene dnk gibi, hemen hepsi de Amerikalyd. Yap
tklar sululuklar bu saatte onlarn nereden geldik
lerini belli ediyordu...
Bu kez, Airet Han'nn kapsnda deil, ierdeydim.
Hani u Doulu iilerin er-beer kvrlp yatt buz
gibi beton bir salonda. Manzara gerekten de grlmee
deerdi. Buras bir han odasndan ziyade babozuklarla
dolu bir koua benziyordu, ierisi tklm tklmd. ki
er - er kii bulduklar yerde tek bir yorgann altna
sokulu sokulu vermilerdi. Buna siz isterseniz kakka-
hb deyit Birbirilerine ylesine kenetlenmilerdi k; bu
ram buram yzlerinden ter kyordu. Kimisi urbasn, ki
misi ayakkabsn bauclarna yastk etmiti, ilerinde
225
H A LL A YTEK tN
urbalarn karmadan souk betonlarn zerine boylu

boyunca usananlar da vard. Ama hepsi de derin uyku
lardayd. Ml ml uyuyorlard. lerinde sayklyanlar,
homurdananlar, saa sola dnenler de vard. Ne de g
zel, ne de tasasz uyuyorlard. Belli k, hemen hepsi de
balarn sokacak bir yer bulmann rahatl iindeydi
ler. Gndzleri, yzlerinde grlen umutsuzluktan, bez
ginlikten eser kalmamt. Yarn Allah ne getirecekti!
Kimlerin tuzaklarna deceklerdi! Btn bu kukular,
umutsuzluklar Kk lm dedikleri u-bir ka saatlik
uyku anmda kaybolmu gitmiti...
Bir gn nceki borcumu masann zerine braktm.
Orackta birayler k; ustumak'Ia megul adamn elini
ehrin ortasna skp

kalm bir (Airet ha)
ukurova topra by
lesi hanlarla dolu,.. Siz
onun gndzki haline
bakn ayn!...
226
DOUDA KITLIK VARDI
skarak kendimi tanttm.

Maallah dedim. Bugn misafirlerin bir hayli ka
labalk. Ka yldanberi bu ii yaparsn. .
nce masadan ban kaldrp gzlnn altndan
dik dik beni szd. O arada kapdan yeni bir mteri gir
miti, bir 50 kuruunu alp knyesini defterden koparl
m bir kt paras zerine yazdktan sonra,
Kayt muamelen tamam, dedi. Sen de yle ge
bakym...
Herkesi byle yazar msn? dedim.
Gzlklerini eline alarak babacanca gld, ak kt
zerine kara kara yazlm isimlerden birkan okuyarak,
Bunlar da benim askerlerim, dedi. Otuz yldr bu
ii yaparm, bir defack olsun sektirmedim. Ayrca bir
emniyet meselesi hani, ey...
Evet ahlyorum, dedim, iniz bir hayli zor. Ada
na iinde buna benzer daha baka hanlar da var m ?
Koca Adana bu mirim, dedi. Olmaz olur mu hi
ama ilerinde en eski bizimkisi buraya ekseri doulular
gelir. Benim adma da Ali Khya derler...
Hann sahibi Ali Khya ile anlamamz uzun srme
di, adamn konukan bir yz vard. Ksa zamanda ara
mzdaki buzlar zlvermiti...
ALD I SZ A L I K H YA
Yl 1964. Aylardan Mays, Adanakun ortasnda vard
bir han. inde otururdu 30 yllk bir hanc. Hanin bir
kesinde ben, br kesinde kme kme yerlere seril
mi insanlar... nsanlar doulu insanlar a, sefil perian.
Kimi yorgan altnda, kimi kasrda, kimi beton stnde.
Kimi yal, kimi ocuk, kimi gen. Ama hepsi de yank,
hepsi de kavruk hepsi de yrk yrtk; hepsinin de bir-
eyleri ortada, dkm sam...
227
HALL AYTEKN
Sz, ukurova toprann otuz yllk hancs Ali Kh-

yada : Ai Khya Douyu anllatyordu... Ali Khya Do-
ulunun dt tuzaklar anlatyordu. Ali Khya, N i
san gneiyle birlikte Gavurdalarn Toroslar ap ge
len btn bir ukurova iisinin yaantsn, btn
bir gelmiini, gemiini, anlatyordu... Bu yaant
da, bu geimide, gemite alk vard isizlik vard,
terkedilmilik vard. Daha, daha... Smrmenin, asma
nn, kesmenin eitleri vard : te diyordu, u tek yor
gann altna kvrlp yatan kii yok mu, kii? Ba-
ba-oul olurlar. Urfada bir aann kapsnda marabac-
drlar. Kendilerini onsenedir tanrm. ukurovaya gelir
ler- giderler... -be kuru da gtrrler, Ama gene de
tngr elek tngr sa, elim hamur karnm a. Geen sene
;:.valimin gelinini karmlar, daha evvelki sene evleri
yanm. Senin anlyacan bu yaz da krk yldr kapla
rnda kulu klesi olduklar aa, kollarndan tutup tutup
hepsine birden s... tir borusu alm... Bir haftadr ken
dilerine i ararm, akam olunca boyunlarm bkerek
baba-oul, karma bir dikilileri var ki... insan ta olsa
erir. Korkarm bu akam a yatmlardr ikisi de...
Onlarn yannda akta yatan ba sarl adam yok
mu, ba sarih adam; onun bana gelenler de ayr bir
hikye. Adam at-pat trke biliyor. O da kendisini k
tan borlandrp buralara kadar getiren eli'den ik
yeti, Adam altrm altrm, sonra da i paraya
gelince, gzel bir dayaktan sonra kuyruuna basver
mi... Karakol hkmet dedin mi herifin d kopuyor.
Bylelerini kandrp ellerindekini avuclarmdakini almak
tan, kolay ne var... Ya onun yambanda yatan palab
ykl delikanlnn bana gelenlere ne dersin? Bingln
Ki kazasndan oluyor. Ad da Hamo, Adamn kahhina
bakp da birey sanma. Bir ocuk gese karsna onu
228
DOUDA KITLIK VARDI
kandrr. Dn byle biri km karsna, hadi seni ie

gtryorum, demi takm peine. Ora senin, bura be
nim derken bir de bakmlar ki ehrin dndalar...
Ordan tesini sorma! Adam gelmi k, iki gz iki
eme... Beti benzi kl gibi, hem alyor, hem anlatyor :
Elimi, kolumu aaca sardlar, diyor, gurban!
Orada iki kii daha km karlarna gurban, Skl
bakym cebindeki paralar demiler, gurban! Cep har
l gitti diyor, gurban! Caket gitti diyor, gurban - z
dler pantolu diyor, gurban! Sonraki baktlar eski, tesi
ie yaramaz gurban!
Adamn anlattklarna gler misin, aalar msn ?
Bizim Hamo, soygunu yapanlara imdi Krkharamiler
adn takm Adanada hkmet kalmam he vallah!
diyor. O gnden bu yana handan dar bir adm atm
yor. Uykusunda bile hop hop srayarak hep Krkhara-
mileri sayklyor...
Krkharamiler, krkharamiler, dedim. Bugn o
kkharamilerin biri tarafndan Karyakadaki irgat-
pazar'nda bamdan geen bir olaydan sz aarak orada
nasll yolumun kesilip, nasl lm tehlikesi atlattm ben
de Ali Khyaya ksaca anlattm.... Irgadlarla yaptm
konumay bitirip te tam resimlerini ekeceim bir sra
arkamdan birinin, ba topuzlu sopasn bamn ortas
na nian aldm grmtm. Tehlikeyi bana, nme d
en glgesi haber vermiti. i tatlya balayp tam kirii
kracam bir sra bu kez de tepemde sopasyle dikilen
Irgadbanm bir gz iaretiyle kumandas altnda
ki 150 rgadm smsk cenderesi ierisine girmiyeyim mi?,..
Artk ondan tesi uzun bir hikyeydi. Yalnz u ka
darn syleyeyim ki, balarndaki Elcileri de dahil
150 rgadm elinden paay kurtarp ta kendimi oralardan
229
HALL AYTEKN
geen bir paytona attm saman arkamdan gelen homur

tularn hi te hoa giden eyler olmadn duyuyordum :
Koun! Tutun! Yakalayn casusu! Resmimizi ek
ti, sesimizi ald karyor, falan filn...
Ali Khya ks dinlemi adamd. Otuz yldr tuttuu
hanm ii de, d da buna benzer bir sr Krkharami-
lerin ykleriyle doluydu... Dedik ya, Ali Khyann an
lattklarnda ukurova rgadmn en az otuz yllk seren-
cam dile geliyordu. Bu serencam da smrmenin, sm-
rlraenin, soymann soyulmann, tuzaa dmenin, d
rlmenin hangi bir1 eidini aran! Bu rgadlarm canna
okuyanlar arasndan ktsndan tut ta byk iftlik
aasna hacsna, hocasna dein kimler yok!
Ali K hv a'dan dinlediim bu Airet Han ykleri beni
az artmad dorusu! Bu aknlm saklamyarak er
tesi gn ukurova Plnlamaclarnn, memekete ku
bak bakan villsnn karsndaki retmenler Deme
inde, kumar partisinden uzakta kalan birini bulup at
m zaman,
ki gzm, diyor, o Krkharamiler o kadar ok ki,
nereye dnseniz, hangi jne baksanz o kll peneleri si
zin de grtflaklarmzda; ederinden kurtulu yek. Yatt
nz, kalktnz yerde, yemek yediiniz yerde. Hatt doru
yrdnz yolda. Bunlarn arasnda bizler biraz da
alarn iine dm zavall balklara benzemiyormu-
yuz? Biz, bu dtmz alarn iinde can kaygs
iinde rpm duraln, onlar tepemizde.
Skl bakalm paralar Yoksa karmam5* diyor.
Hk, mk! Karakollar, ifadeler... Sonunda onlar hak
l, sen haksz...
ek arabam!...
Bu son konumay Adanann ortasndaki Halkevinde
bir resim sergisi aan taral aydnlarmzdan biri syl
2 sn
DOUDA KITLIK VARDI
yor. Belli ki bu toplumcu aydnmzn da yrei grn

mez Haramilerden yangn. Bunlar bugnn ukurova
topranda, grnr, grnmezi, tatls tatsz, ka-
unlusu kanunsuzu, arkals, a r k a s z .d iy e eitli s
nflara ayradursun biz bunu burada brakarak, bir de
dnn ukurovasna- geelim.
DNN KIJKOVASI
Her yl Nisan aynda apa yapmak ve pamuk topla
mak iin ukurovaya Antakyadan 7.500, Samandandan
11.000, Iskenderundan 4.000, Gaziantep'ten 4.000, Ma-
ratan 3.500, Malatyadan 1.000, Urfadan 750 tarm
iisi gelir. Bunlar, ekim ay iinde kylerine dnerler.
Tofoslan aarak );ele rgat kafilelerinden biri,.

Belki (le i bulamadan geriin geri kylerine
dneceklerdir.,.
231
HALL. AYTEKN
ve Igi Eulma Kurumunun istatistiklerine gre, ayrca

ukurovann iinden gelen 15.000 ii de dardan ge
len bu iilere katlarak yeknlar 45.000i aar. Bunlarn
yekna yakn bir bl son derece yoksul karanlklar
iinde hayat sren, doduu evreyle, ukurova topra
ndan bagka dnyas oltnyan insanlardan meydana ge
lir, ou kere, hele uzaklardan gelenler; tozlu yollarda
yaya yaptldak srtlarnda hebe, torba, ul apullar, ka
dnlarn kucaklarnda, ya da karnlarnda bebekleri, nde
erkekler, arkasnda ocuklar, en geride anneleri dizi
olarak yollara dklrler...
Pek ounun yiyecek ekmei dali olmadndan ky
lere uraya uraya, kap alp ekmek dilene dilene yolla
ra devam ederler. Bunlarn byk bir ounluu, Nisan
aynn banda i yerine yetiebilmek iin iki ay ncesin
den k ortalarnda yola karlar...
Eleilerin veya adamlarnn direktifi altnda onlar
dan km aldklar dn para1 sayesinde bir takm krk
kiilik vagonlardan frsat elverirse kaak olarak hayvan
vagonlarnda ayakst 12 saat yolculuk yapmay gze-
alrlar... Byk bir kalabalk yaya olarak ukurova yo
lunu tutar. Bu yzden bir bl yolda hastalanr. Bir
ksm, tarlaya vard sra yatp bir daha dorulamaz.
Kadm yolda, ya. da tarlada dourur. ocuklar stmadan
krlr Ksacas, yurtlarndan kanlarla, dnenlerin ara
sndaki rakamlar bir hayli farkeder...
Sabah iiyi erken kaldrp, tarlaya gndermek iin
baz iverenlerin, sabah ezann vaktinden nce okuttu
u, mezzin vakti gelince ikinci defa minareye kt
ukurovada sk sk rastlanan olaylardandr...
Yukardaki satrlar, ukurova iilerinin durumunu
inceleyen i ve ii Bulma Kurumu Plasman ube M
dr Dr. smail Arkanm 1959 ylnda verdii bir ra
232
DOUDA KITLIK VARDI
pordan alyorum. (Yn Dergisi, Mart 1962 say 13-14)

Bir de Hilmi Uranin AD AN AD A ZR A A T AME
LES adl kck eserine bir gz atalm. Bu Zat, 1925
ylnda Adana'da vali iken inceleyip kaleme ald bu
eserinde yani bundan tam 39 yl nce yle der : Amele
sabahn mahmurluu iinde ve horoz seslerine karan
iftlik tutmalarnn vaveyl-i ikaz arasnda gndzn
yorgunluklarn btn bir gece zerinde uyuturduklar
hasrlarn terkederek pek ksa devam eden bir i hazr
l, gzkapaklarnn yapklm gidermekten ibaret
tuvaletini mteakip tarla yolunu tutar. Tulu-u ems ile
birlikte e balam bulunur...
ukurova rgad, samanlklarda, ahrlarda odunluk
ve kmrlk aralarnda ou kez ak havada aputlar
veya hasrlar arasmda, ya da toprak stnde geirdii
birka saatini bulut gibi sinekler ve dier bceklerle bo
uarak geirir...
Ek*der (araclar) iin de gene Hilmi Uran ne diyor
bak m : Amele, kiik byk kafileler halinde Eleiba
denilen ki mtemin kumandas altndadr. Eleiba bir mes
lek mahsustur. Onun kendine has evsaf, imtiyaz hakk
ve vazifesi vardr. Bunlar bulunduu mahalde geinemi-
yen fakir kinsolor: 1 mkvn mevsiminde amelelik etmek
zere ukurovaya getirirler. Elcibaglanmn sureti zahi
rede kazanc iftlik sahibinden o hafta her ameleye veri
len miktarn iki misii kadar haftalk almaktan ve ame
lelin beherinden de yzde 5 istifade etmekten ibarettir.
Fakat ir bir Eleiba, bu kazan ile iktifa etmemekte
dir, Vaziyetin icabna gre iki taraftan da istifade etme
sini bilen Ecihalan, apa mevsiminde ukurovaya
getirecekleri rgadlar iin ktan nakt ikrazatta bulu
nurlar. ..
233
HALJtL. AYTEKN
Yukardaki ayr ayr tarihlerde kaleme alnm

satrlarla bugnn 1964 ylnn Adanasm karlat
rrsak o gnden bu yana, ukurova rgadnm durumun
da hemen hemen hibir deiiklik olmadn yan-beyan
grrz...
Bir yanda, drt kiilik horantasiyle mevsim boyunca
ancak eline 1.750-1.800 liralk bir kazantan fazla geliri
olmyan pamuk iileri, br yanda bedenen alma
d hailde kumandas altnda bulundurduu 100 ii
nin srtndan ayn mevsimde en-az 3.800-4.000 liray
cebe indiren Elciler...
Artk uzatmaa ne hacet, Amerikal Profesr Enos
memleketteki gelir dal'munl gzden geirerek Trki
yede tarm sektrnde en-az gelirle, en-ok gelir arasn
da bir karlatrma yaparak aradaki fark 47 kat s
tnde gstere dursun. Ve bu bir avu mutlu aznln
mill gelirden ald % 38 payn ancak % 3-4 ini yatrm
lara ayrp gerisiy]e karanlk iler evir-edursn. uku
rova topranda bu rakamlarn en ek gr, na kp
en-ok gerekletiine dair canl rnekler mi istiyorsu
nuz?. .te 1964 Trkiyesizde camlarna can, servetlerine
servet dualarna dua katan iileri iin ukurova aa
larnn oynad kck bir oyun :
BIK GAZETENN AIKLAMASI
(Tpk Gazan zmAri'nde olduu gibi)
nl romanc Steinbeck C*;.v ap zmlerini sanki
Adana toprak aalarnn 1964 Maysnda evirecekleri
entrikay bilerek yazm... alma Bakanlnn Tarm
iileri iin koyduu 9 liralk asgar creti indirebilmek
iin trl yoara bavurduklarn bilerek...
Hemen kylere, zellikle Dou taraflarna haberler
salnd. Bu yl Adana da pamuk tarla^rnda apa iinde
234
DOUDA KTTUK VARDI
alanlara 15-20 lira gUndelik veriliyor, diye... Akn akn

kyller, 15-20 lirann hlyas iinde ukurovaya indi-
!er... Fakat Adanamn apa amelesi ihtiyac 30-32 bin ki
i idi. Gelenlerin says ise 50-55 bin. stismarc aalarn
bekledikleri de buydu zaten... sahas az, almak is
teyen ok olsun. Yani, arz ve talep kaidesi... (13 Mays
1064 Cumhuriyet gazetesi Gney lleri Merkez Brosu)
HEPS UZUN B0t HKAYE

Btn bu olup bitenler karsnda Adananm lk
c genleri ve bunlarn kurup ynettikleri dernekler fa-
lanlar, fimaknlar, acaba ne yapyor? Ne mi yapyor?
Bunlarn, bu Utan Blgesi n<*e yapp attklar, tpk
yazmzn balangcnda ukurovaya inen Doulu r-
gadin azndan dinlediklerimiz gibi, hepsi uzun uzun birer
hikye ile biter: Blgede iera-i sanat eden fabrika sahip
leri, byk sanayiciler ve iletmeciler bir kor, bin
kazanr, uzun bir hikye ... ukurovada tesis ve
iletmelerin yzde 97 si zel sektrn hkimiyeti
altnda alr, uzun bir hikye... Gnn birinde Bakent
ten br sendika godamam kar - gelir, kendini 30-35 bin
tarm iisinin mmessili sayarak kapt-kat bir sendika
kurar kaar, uzun bir hikye... Binlerce iinin a, sefil
sokaklara dklerek, Nurcularin meydanlarda serbeste
at koturduu bir ehirce, Halk Eitimcileri, sadece na-
ki-diki kurslar amakla nr, uzun bir hikye...
Binlerce ocuk gdaszlktan, bakmszlktan eitli has
talklarn penesinde kvr kvr kvramrken-ehirde top
lant halinde dan-Trk Kadnlar Birlii, arafn peine
taknarak uzun uzun nutuklar ekip, caddelerde dvizler
sallandrr, uzun bir hikye...
Btn bunlarn ortasnda, asl uzun hikyeyi, Adana
ehrinde Trkerin ahir zaman peygamberliini iln
235
HALL AYTEKtN
eden Cell Tekinerden dinliyelim : Kapsnda AD ALET

MLKN TEMELDR, yazd byke bir binann kar
snda, yllarca nce yazd Hakszla isyan Beinci
Kitap htill adl ayr kitapla hakszla kar is
yan bayran ekerek, Trk kardelerimi krsecdeei-
likten kurtaracam! Yzn ge, ynn Krehire
evir defa Allah! de gerisine karma! diye rkdalarm,
bulduu yeni dine arr, uzun bir hikye...
Bu uzun uzun hikyeler arasndan acaba plnlamac
lar ne yapyor?
Madem ki Adanadayz Bir nebzeck ukurova Blge
Plnlamasna da yle bir deinip geelim : HereyJeri
birer uzun hikye ile biten bu olaylar ehirinde, pln,
programn sz m edilir, demeyin? Hem de nasl ?
DOUDA KITLIK VARDI
ukurova Blge Kalnmas iin onlardan aldm bas

dank bilgiler :
PLANCILARIN RAKAMLARI KONUUYOR

ukurovann vilyetinde 150.000 kyl ailesi var
dr. 1960 nfus saymna gre 992 bin kii yaar bu
vilyette. ukurova blgesinde bu vilyetin (Adana,
el, Hatay) zira gelir 243.000.000 1radr. Bu blgede
zira gelirden insan bana den pay 2,000 liradr. (Tr
kiye ortalamas 1962 ylnda 800 lira,)
ukurova blgesinde topran % 60 nfusun yzde
7 sinin elindedir.
Blgede hayvan says,
Kei, 1.827.000
Koyun, 700.000
Sr, 524,000
Adanada igcnn % 73 tarm sektrndedir
ukurova blgesinde gayrisaf (kark) gelir
2.397.018.512 liradr. Bu iki milyar yz d( ssanyedi
milyon liralk istihsalden,
% 54 tarla ziraat
%' 19 sebzelerden
% 15 meyveterden
%} 12 hayvan rmtinden
Bu zira gelirin,
% 27 si Pamuktan
% 14 Budaydan
% 7 Narinciyeden
% 5 * Domatesten
% 4 zmden
% 6 Stten
Pamuk tarlasnn alm-satm fiatlarna gelince sulu
larda 1500-2000 kralarda ise 500-600 liradr.
237
W A T.tr, AYTEKN
Blgede okur-yazar says 1960 istatistiklerine gre

anca % 39 dur.
Ha'k eitim faaliyetleri, biki-diki, daktilo, 4 K. alma
lar, muhasebe imam ve mezzinlerin gelime kursu.
ukurova evre sal bakmndan bir hayli kt
dr. Kylerinin yarsndan ounda ime sular yoktur.
KK BIK DUA
ukurova hakkndaki gzlem'erimizi burackta sonra er
dirirken, yazmn sonunu eski, TUrklerin bir duasiyle
balamak istiyorum : Ulu Tanrm bana ekmek ver. Ulu
Tanrm bana et ver. Ulu Tanrm bana yardm et. Ulu Tan
rm nnde eilirim.
Bugnn bir eli yada, bir eli ba'da ukurova bey
leri, hereyde olduu gibi bu duay da tersine evirmi
ler. Binlerce, onbinleree rgndin ve topraksz kylnn
karsna geerek, Tanrdan dilediiniz btn bu nimet
ler, btn bu rzklar artk benim e'jmin altndadr. im
diden sonra bana dneceksiniz, bana eileceksiniz, bana
dua edeceksiniz, yoksa karmam!... diyor.
Kimi clizle, kimi topukta,. te ukurova...
238
Gaziantep
Antepliler sjlhr olur.

Uân turnay gznden,
Kaan tavlan anJayamlatt vururlar.
Ve arap karanm stnde
Taze, yeil servi gitl usun dururlar.
(stikll Sava Destam'ndan)
H A VAR, H A Y O K LA R LKES
Gneydoudaym. Bir utan br uca yumurtay
diksen grnr.. Ovalar... Ovalar... Ovalar.., Biri bit
meden biri baliar bu ovalarm. Ovalar bomboz, ovalar
inin, ovalar Mim dolu, ovalar zulm dolu, ovalar kal
lelik, kahpelik dolu, ukurovas byle, Antep, Harran
ovas byle, Diyarbakr Ovas byle. Bak bakabildiin
kadar... Bu ovalarn, urasna burasna yapp kalm
kyter.. Kyler... Kyler... Kyler kavruk, kyler yank,
kyler besili olmazlk iinde. Ya insanlar?.. Onu ne siz
sorun, ne de ben syliyeyim :
yleyse yryelim, sakata salamndan, alyan gle
ninden, dmanls dmanszdan, alan toklarndan kat
kat stn bir lkedesin. Bylesi bir lkede, zaman zaman
banz evirip yo1 kylarna yle bir bakacaksnz el
bette... Mezarlar.. Mezarlar., Mezarlar.. te grdnz
manzara. Kan eksen insan biten bu ovalarda bu dikili
dikili talarn asl ne?. diyeceksiniz. ls dirisinden
daha ok yer tutan Anadohmuzda, sra sra taarn k
239
HALL, AYTEKN
meletii bu yerlere, halkmz gzelce bir de ad bulmu

lardr : TALIKY !.
imdilik llerin yaad bu Talkysleri bir yana
brakarak, incelemelerimize canllarn yaad byke
bir ehirden balyaam.
HIZL1 YA A Y A N LA R EHR
Her yl biraz daha byyen, ge'ien bir ehir d
nn, Orada insanlar, oburca alr, oburca yer-ier. Obur
ca elenir gler. Burasn tanmlarken 5,5 gnde ka
zandn 1,5 gnde yeyip tketen ehir diyorlar.
Yaktrmaca doru mu. eri mi, bilmem ama, ite
nmz sra seirtip giden adamlardan birkann ko
numas :
Bu gml evlerin hemen arkasndan Takyler balar.

y i bakn iaradaki fark seebilecek misiniz?
240
DOUDA KITLIK VARDI
Gndz ;
Nereye gidiyik aam?.
Kavakla gidiyik aam.
Orada neydik aam?.
ikfte yiyik, geliyik aam...
Akam :
Nereye gidiyik aam ?,

Saza gidiyik aam!,
Orada neydik aam ?.
Kafay ekiyik, geyik aam.
Bu ksack konumasnda Gneydou Anadolunun
stanbulu - diye nitelendirdikleri Antep ilinden szetmek
istediimizi bilmem anladnz mi?. Bir kasabay ve kendi
sadece gstermelik bir caddenin zerine sralanm ko
caman kocaman ev ve dkknlarla buralara girip kan
karnlar tok, srtlar pek insanlardan ibaret sayanlar
iin, elbette bir diyeceimiz yok. ehri ortasndan bir b
ak gibi yarp geen uzun genie bir cadde. Sonra bu cad
deyi iki geeli kuatan cicili bicili vitrjnli maazalar, nle
ri otomobilli konaklar, havuzlar, baheler... Btn bun
lar iyi gze1 eyler. yle bir de durup dnen bu dein
menin sular nereden geliyor? diye sormak cesaretini
kendinizde bulabilirseniz, o zaman iin rengi de, ekli de
hemencecik deiiverir bu ehirde. Daha iyisi, bu soru
nun cevabn arka1sokaklarn, arka mahallelerinde kme-
Jeen gecekonduculara verdirelim :
Kylk yerde yaamak gce vard Bey.. Burada am
mdr, ard kad. Gci gc yetene ykleni yklenive-
riyor. ileri gitsen herkesin gz sende. Geride kalsan
ayak altnda eziliyorsun. Hele dmanchk gireli ky1erin
tad tuzu eyice kat bey! Buna rnek, ite karnzdaki
ben. Ah bamzdan geenleri bir anlatsam, oturur koca
241
man bir destan yazarsn, Uzatmyalm, bey!. Krk yldr
kap bir komum olan biry'e, arazi meselesinden nasl bir
taklatksa bugn grdn gibi tteber, ahmerdan
ortada dikildim kaldm. Bu uurda 500 dnm tarlam
vard, gitti. Fstk bahelerim vard, gitti, Arslan.' gibi
iki olum vard, gitti. Elimde birazck birikmi param
va^, gitti. Velhasl gitti ...gitti. Mezara gidenlerden
baka iki olum da hapiste var. Biz byle battk da has-
mmz olan taraf ondu mu sanki bey?. Onlar daha da
beterin beterine urad. Bir kye kurunlama girdik
ten sonra var git hayrm gr o kyn. u yirmi otuz se
ne iinde iki elimin parmaklarndan fazla insan gitti
aramzdan. Yoksa buralarda iimiz neydi-. TopJa tfekle
yklacak adamlar mydk bey!. Ama imdi hepimiz felek
vurgunu olduk. Sapr sapr yerlere dkldk. Dmann
gz kr olsun. Kymz gibi var myd bey?
Kylerine su mu kt da buralara dklyorlar bu
partal klkl herifler? diye yllardr durmadan ac ac ya
np yaknan gecekonducuSar byle konuadursun, bu ehir
de, yattm otelin kyden gelmi ktibinden, kapcsn
dan tutun da, falan kahvede hizmet eden garsonuna de
in, habire buna benzer konumalar duyuyorsunuz bu
ilde.
Kye dmanclk girmese burada iimiz neydi a-
bi?. Ky ikiye blnd. Bugn yars hapishanede, yans
mezarda. O ekitiriyor, bu ekitiriyor.. Kylk yerde ya
birinden olacaksn, ya da tekisinden. Baktm benim de
post elden gidecek, nasl ipi krdmsa, ka o ka. Ky
de bal baklava yemekten, burann soan sarmsan yer,
keyfime bakarm.
Bir yolunu bulup kyden ehire kapa atanlar by
le konuurken, bir de bu ehrin, henz kynden kama
olanandan yoksun vatandalarn bir dinliyelim :
242
DOUDA KITLIK VARDI
Nereye gidiyik aam ?.

Mahkemeye gidiyik aam
Nereden geliyik aam ?.
A bukata para yatrdk, geliyik aam.
Bir yanda prl prl caddeler zerinde tuzum da,
bulgurum da kuru diyerek sazdan sze, szden saza me
kik dokuyan, cepleri ik, azlar gbekleri iik efen
diler, br yanda btn bir kazancn btn bir mrn
mahkeme koridorlarnda, karakoarda, hapishane ke
lerinde abukat kaplarnda geliyik-gidiyik lerle t
keten binler, onbnlerce kyller. Drld pusuda
kahpece ldrlen evltlarna m yansn?. Bu uurda
satp savp unun bunun cebine kstrdklar alnterierine
DUc-ri koynunda kalm gney doulu bir aile, erkeklteriHm

nerede dduklanm halleri gstermiyor mu?...
243
HALL AYTEKN
mi yansn?. Yoksa bu sonu gelmez yollarca rezillik iinde

geen hayatlarna m yansn ?
te yllardr bu rezce hayatn iinde alkanan ky
lerden bir daha...
KY I
Kymz teden beri iki ayr kabileye blnm, iki
ayr mahalle. Birinde onlar oturur, birinde biz. Onlar k
yn zengini, biz fakiri. Yllar y! geinip gitmiiz by-
lece. Derken Antep harbi km, Eli silh tutanlar, ge
lin demiler, gelmiiz. ln demi'er, lmz, sa kalan
lar dnsn demiler. te ozaman kopmu kzlca kiya1 -
met. Bir de ne bakarsn?. Adam silhn brakp kye
dnecei yerde, ekiya olup km dalara... Hey!. Ba
na yan bakan var m?.) demi. Yo1 kesmi, adam ldr
m, hara yemi velhasl kelm vurmu, krm, gemi.
nsanolu dii kana deer de durur mu hi?. Derken der
ken bakalar bakalar da taklm peinde. Bu kez si
lhlarm eviri evirivermiler bu ky'cklerin zeri
ne... Uzatmiyaln, bu kylk yerde Allah heal hazret
leri kimsenin diini trnan uzatmasn. Bylece iki ka-
be arasnda bir cenklemedir balam. Zaten evler si
lh deposu, nce onlar tutmular, bizim kabilenin adam
larn krp geirmiler. Sonra devir deiip de onlarn
partileri grleyip gidince,, bu kez de bizimkiler onarn
kabilelerini krp geirmiler.
Yok sen halksn!.
Yok ben demirkratim!
Olmad yok. Dn yenibatan...
ki. kabile arasnda bylece bir tahteraval oyundur
balyor. Akamdan tellllar nletiliyor, sabahtan iki ka
bile kar karya geerek kyasya kurunlayor. Dam
balan, harman yerleri, kllk stleri sava meydan
haline getiriliyor.
244
DOUDA KITLIK VARDI
Sen indin ben ktm. Seni bana say ile mi verdi

ler?. Deyyosun olu!, Kurunla, yk, yak, vur, kr...
Sonunda bir sr l, bir sr yaral. Sonra mahke
me yollar sonra hapishane'er. Dn-gel, yeniden kurun
lamalar, yeniden ller, yarallar... Ve btn bunlarn
sonunda yiyecek ekmee muhta kalm sahipsiz yitik
bir ky.. Ky yo!suz, ky susuz, ky akn.. Yllardr
kurtlu yamur suyu iiyor stelik ky.
Bu kye gittiim zaman aklm durayazd. Neresin
den baksan savatan yeni km alamakl bir hali vard
kyn. Sokaklarm dolaan be ihtiyarla, birka kr
topaldan baka in-cn yoktu orta^rda.
Bizi glgelerde dilleri bir kar darya sarkm k
pekler karlad.
Bugne dein kyde len lm, kaan kam, ar-
takalan'ar da oluunu ocuunu bana toplayp Pazar
ck ovasna pamuk toplamaya gitmiier...
Ksaca, kyn bu ynn de anlataym : Kye bir
laftaak yoldu bu Allahn bels yer. Git orada sarisi-
cakm altnda, gnde ift adam 750 kuru gn onal-
t saat apa salla t::azarck aalarna, sonra kye dn.
Celi .ediin be en kuruu da bitirmeden basmlarnla ye
niden kurunlamaya dur. Dn yeni bastan rgat1k,
ccrlik. te Antep'ir yzlerce kynden biri olan ehrin
21 kilometre tesindeki A. kynn yl'ardr srp
giden screncam...
Banz evirip kye bakyorsunuz, yklm, ren-
lemi evler. Nereye gz atsan ta., ta., gene ta.. Bu
cag ynlar arasnda rzkn karmak iin eekle inei
yanyana komu, abalar yerde srklenen Antep kyl
leri.. Bel ki, bu ileli yerde glmeyi de konumay da
oktan unutmu, telerde lsnn dirisinden daha ok
245
HALL. AYTEKN
olduunu gsteren batan sona sar gllerle dolu kosko

ca bir mezarlk.
te, diyorsunuz derdini da dkemiyen sararm'k,
solmutuk iinde, ie dnk bir ky. Ky dertli. Ky s
sz. Ky boalm. Ky dek-deik. Burada delik-deik
olmayan ne var sanki?. Yllardr bitmeyen bir kavgann
deiik-deik ettii toprak yap'ar bir yana, u nn sara
yektir yektir yryen trohumlu ocuk. u tatl canm
Almanya'ya atmak iin uraan kyn iri yapl pehlivan.
Kocasyla bir olunu kurunlamada kaybetmi u u
rakl kadn... Birer birer gvdelerini ap gsteriyor'ar,
onlar da delik deik... Ya bu kr ktrm gvdelerin yl
lardr srkledii yaamlar, ya bu yaamlarn; iinde
249
DOUDA KITLIK VARDI
hapsolup kalan yrecikleri?. Bakyorsunuz, onlar da de

lik deik..
ky n
Tepeler, tepeler, tepeler... Frdolay tepelerin skca kuat
t ukura km kalm darack sokakl tartop bir ky.
Darack sokaklarn, darack dnemelerinde gz]eri u
kurda melmi kalm insanlar. nsanlarda bir bezgin
lik, insanlarda bir kuku, belli ki burada da inalar bir
birlerinin yzne bakmaktan, birbirleryle konumaktan
korkuyor. Zirzibil akan darack sokaklarn, darack kap
larnda eHerinde birer p, anlamsz gzlerle habire yer
leri eeliyorlar.
Buyur ettii evinde bizim kyn elinden tutup
karacak adammz yok. diyor nmze sofra aan adam.
Adamm yrecii de sofras gibi ak ve katksz. Deminki
grdklerimizin hibirisine benzemiyor. Hibir eylerini
saklamadan konuuyor, konuuyor... Ka defa alamakl
oluyorum, ka defa lokmalarm boazma tkanp kaUyor
ky delikanlsnn bu konumalar karsnda.
kp oturduumuz yer sofrasnda yufka ekmekler
den sokumiar yapp tktrrken, o habire an1atyor.
Bir aralk kye hasimlama gireliden bu yana lenlerin
saysn soruyorum :
Ohoooo, diyor, bey saylr m hi?. Sonra bal
yor teklemeye, iftlemeye, ift srerken vurduk]ar
emmim, muhakeme kapsnda vurduklar kardeim, Oba
kyden gelirken pusuya drp kurunladklar ortan-
c kardeim, Sonra daymn olu, sonra daymn gelini.
Sonra duruyor, yutkunuyor, br yandan da az insan
gitmedi ha, diyor, bey!. Bir, iki, , be, says
dokuza knca,
Yeter, kes, diyorum. Bu ldr'enlerin hepsi bu
kyden mi ?.
247
h a l il a y t e k n
Ya' ne?, diyor. Bac, karde, emmi, day, hsm

akraba Hepsi, hepsi bu kyden.. Beni de a k a m sabah... (1)
Merakm yenemiyerek: Biraz da konuyu deitirmek iin,
Btn bu kurunlamalar acaba diyorum, bu avu
ii kadar kye kaa patlad?,
Ohoooo... abi, diyor, haddi hesab m var.
Ailesinden en az on be kiiyi kurunlamalarda kaybet
tikten sonra seksen yandaki babas da Kayseride sr
gnde olan delikanl tepemizde as3l duran bir fstk he-
vengini gstererek,
Bu zkkmn ok olduu sene, kymzde dman-
clk da oalyor diyor.
Arkasndan balyor, bu uurda harcadklar para
larn tutarn saymaya.
tki bin, bin derken rakkam el1! binin zerine
gelince, duruyor.
DNYAYA MAZGAL DELKLERNDEN BAKAN
KY
Sofradakileri oktan yeyip bitirdik. Ama ky delikan
lsnn anlattklar karsnda yediklerimiz de bizi yedi
bitirdi dorusu. Antep dolaylarnn en n] fstk k
ynden biri olan K .llar dman sahibi olduklar iin
yataklarnda yllardr. oy!e bir sere serpe yatamam-
lar. Aha vuruldum, aha vurulacam korkusu altnda
evlerinden danya k delii ap dnyaya doya doya
yle bir bakamamiar.
Tk'p kaldklar odalarda dnyaya mazgal delikle
rinden bakan kyller, zenlerine alev yaan bu sms-
(1) En sonunda delikanlnn korktuu bana geldi. Gazete

lerde kk bir haber Antepin Kllce kynde 50 yllk bir kan
davasnn 25 inci cinayeti ilendi. Mehmet Yldz, mahkeme kapl
amda hasndan tarafndan vuruldu
248
DOUDA KITLIK VARDI
cak lkede darda yatmann zlemini ekerek, ikide bir

bana soruyorlar :
Sizin orann insanlar geceleri dambana1 yatak
atp korkmadan yatabiyorlar m ?
Sizin orada insanlar gn batnmndan sonra da
yitiklerini aramak iin darya kabiliyorlar m ?
Antep kylsnn dertleri bukadarckla bitse iyi. Bir
yandan sevgililerini durmadan birbir peine Talkyê
yolcu ederken br yandan da, bu fukaracklar alm
lar, ekmiler, bimi'r, btn bu rnlerini, yiyip ime
ye vakit bulmadan ehrin avukatlarna, talanlarna f-
maknlarna gtrp y a tm la r . Kyce bu uurda har
canan paralarn tutarm sorduunuz zaman :
' \
Ohooo.. diyorlar, arlmzca para gitti bu ilere.

Belki yarm milyon, belki bir milyon..
Kllinin altndaki defterde ufak bir hesap kitap : tl
braklan insan gc bir yana, yalnz bu falan fimekn-
larn cebine giren para, bu yz evi akn Antep kyn
i defa ykp yen ibatan yapmaya yeter de artar bile...
Kye bakyorsunuz, Nizip yoluna giden ana cadde
den kvrlarak kye kadar uzanan birbuuk saatlik yolu
kuatan fstk bahe1erin in hemen yarma yaklm, An
tep beylerinin Kivedi altnda imi;;. Byle iken bu bal
baheli ky, Gneydou Anadolunun, gene de geliri yksek
tutulan kylerinden biri. (1) Ama ne kar? Baktnz
(1) Bittii yllarda --- iinde ortalama 20 aar bun ilan

bir dnm fstkk, sahibine 900-1000 lira bir gel salar. Bu
net gelirdir. Bittii, bitmedii yllar stste hesap edilerek bir
tek fstk aacndan ortalama alnan yllk rtin, 10 kilo hesap
edilir. Bu hesaba gre, 20< aatan 200 kilo fstk almyor demek
tir. Bu da. kilosu 6 liradan 1200 lira eder. Masraf ktktan
sonra dnmde elde 1000 lira salam kalyor demektir. Dalar
daki yabani sakz aalarn alamak suretiyle ancak 20-25 yl
249
HALHj a yth k jn
yoParda ne in, ne cin. Bu yollar ancak mahkeme gnleri

enileniyonnii, Kadn, kzan, oluk-ocuk, abasn s-
rkliyen bu yollarda...
Banz evirip kye bakyorsunuz, ky yolsuz, ky
susuz; okula gelince kyller ha var, ha yok!. diye
omuz silkiyorlar...
H A VAR, H A YOK L A K LKES
Gneydou Anadoluda Ha var, ha yok olan yalnz

okul mu? Tarlas var, ha var, ha yok!, ba bahesi
var, ha var, ha yok!, cebinde be kuruu var, ha
var, ha yok! te yandan btn bun1arm bekiliini yap
mak iin Tanrnn ona verdii bir can var. o da ha var,
ha yok!.
Tarlasnda alan bir kyl aile...
sonra tam rn alman fstklk, blgede gene de en krl btr

itir. Buralarda elinde 10 dnm fstkl, 5-10 dnm ba,
kapsnda 8-10 davar olan kylnn yllk kazanc 7-8 binin s
tndedir ki, bylesi bir kyn gl gibi geinip gitmesi gerekir
ken gene de bir trl iki yakalar bir araya gelmez.
250
Gaziantep II
HSEYINLER
Yanyana uzanm l yatyor, Antep-Kilis yolu
zerinde. nn de ad Hseyin. nn de ayr y
ks var. Eilip birer birer mezar talarn okuyorum.
MEHMET OLU HSEYN ATE HAAN OLU
HSEYN ATE . nfcsne gelince, o da ckla
HSEYN. Tam kye yneleceim sra, toprak altnda
bir ses, Dur din'e, diyor yabanc! Bizleri basp geme.
Bamzdan geenleri sana anlatalm. Biliyorum, bugne
dek hep dirileri dinledin, dirilerle konutun. Hep diriler
den sz ettin. Ama bir de bu karanhk dnyann mutsuz
insanlar olan bizleri dinle. Bzlerden not al. Bizlerden
sz eyle yazacan yazlarda.,. Bizlerde ya'an, yanl yok.
Bizler de artmaca yok, imizde ne tutulmu mideer,
ne nasrlanm yrekler, ne de satlm kalem1er var.
Bizler TALIKYn insanlar od sebepten szlerden da
ha iyi grebiliyor, daha iyi duyabiliyor, daha iyi dne-
biyoruz,, Bunun neden byle olduunu renmek mi isti
yorsun? Ey kl dnyann gezginci insan! Al ka1iemi
eline yaz.. Yaz.. Yaz ...
u karda grdn Hykl ky yok mu? O ky
benim kym. Ben o kyde dodum. O kyde bydm.
Babam, dedem de o kyde domu, bym. Ama daha
tesi, yani dedemin dedesi, ok eskiden eskiye Dou II-
lerinden srleriyle buralara kadar gedip ge'mi gez
251
H A L L A YTEK N
ginci bir airet. Airetin nesi olur. Birka kl adr, bir

ka mal davar, oluk oban...
Bir ara Halep dolay1arna da gidip gelmi dedeleri
miz. Sonra olmam, Harran Ovasna da uzanmz bir
ara., Ama oralar bize iyi gelmemi olmal ki, diki tuttu-
ramiyarak gerisin geri dnp gelmiiz buralara... Uzun
lfn ksas, O gnden sonra gezginci durumdan, yere-
*ik duruma gemiiz bu Obada... Ekmiiz, bimiiz, sr
mz, savurmuuz, iimizde ne aa, ne paa, Ne sen
ktsn, ben iyiyim. Ne sen yeme ben yiyim. rtakan-
U.. Yliar boyu byle srp gitmi...
alar alar koalya dursun. Gel zaman git za
man derken, devran deimi. Gnn birinde gzn ap
baksalar ki ]kenin insan, dman ordulariyle sarlm
drt bir yan. Onunla da kalmam balamlar ieri ieri
yrmee, asmaa, kesmee. Hani kurt dumanl havay
sever derler, frsat karlr m hi? hemencecik i smr-
V hiiseyl.ilerin yatik mezarlk.

Basurlarmla orau da ad Hseyin ama, tatl canu
ehre kamakla kurtarm
252
genlerle, d smrgenler birlei birleivermiler. Ba

lamlar halk soyup soana evirmee, asp kesmee...
Ondan tesi uzun uzun bir hikye... Antep harbi na
sl balad, nasl bitti. Kimler, kimlerin srtndan zengin
oklu. Kimler kplerini doldurup ortalktan svt. Ve
sonra btn bu hengme ierisinde aln teriyle geinen
emeki halkn Yeter gaynk! diyerek silha sarlaraz
harekete geii, direnii, dayan, ve sonra lkenin kur
tuluu bunlar da uzun uzun bir hikye...
te bizim kyn yks, biz HSEYtNLERin
yks hatt hatt Antep dolaylarnn yks, bu kur-
tuhigtan sonra baslar. Ve boylece eski bir kitabn sayfa
lar kapanr, yeni ve baka bir kitabn sayfalar alr.
Lf uzattm deil mi? Ey gereklerin zerine eilip
kafa ycra adam! Ben burada size mazi olmu, tarih ol
mu kapal kitaplardan kapa1) sayfalar aarak dirliksiz
etmiyeceim. Ben size sadece nmzde ak duran ki
taplarn ak sayfalarnda yer atm ak olaylarndan
sz edeceim.. O zaman bizlerin nasl bir dzenin kurban
olarak bu topran ana gmldmz, nasl olup da
vaktinden nce buralara gnderildiimizi daha iyi anh-
yacaksm...
Olaylar yukarda sraladk. Emeki yoksul halk, nasl
dayant? Nas] kelle koltukta cenkleti? onu da grd
nz..
Sonra, evet sonra birbirine sk skya sarlan bu dost
eller, nasl gevedi, nasl zc, eldeki namlular nasl
oldu da dardan ieriye dnerek karde kardei yedi...
te iin en can alc noktasna gelip dayandk... Ama
bizim bamza gelen bu kanl olay]arn, bu zincirleme
cinayetlerin kendini n yargya kaptrmadan iyiden
iyiye renmek mi istiyorsun? Bize biraz daha eil, bi
raz daha yakm gel : Ben de bir zamanlar szler gibi
233
HAUtL A YTEK tN
kl dnyann insanlariy^ hair-neir iken biri dieri

ni vurup ldrd m, Vahet diyordum. Cehalet* di
yordum. Kadn parma diyordum ve byleee iin iin
den syrlp kyordum. Ama imdi, ama imdi ne o gz
lerimi kapatan perdeler, ne nmde yolumu kesen eitli
engeer, ne karnmzn iinde szlerden ekmek-su istiyen
obur mideler ne de doymak bilmiyen itihalarn pei sra
srklenen gebe gvdeler var. Bizler, hasetten, kinden,
kskanlktan uzak bir dnyadayz. Nasl gen yalar
mzca buralara drldk? Nasl gen yalarmzda bu
Talkylere dtk. Bir, ki, , be sadan bala say.
Mezar talarnda ki yazlar oku bak, yalnz bir kabileden
dokuz tanesi yanyana yatyor. Ya bu yzden ky terke*
dip giden Nacarlar kab1esj, ya teki Kay hanou] ] ar,
onlardan da er-beer tane yatanlar var yanmzda
Onlari;i ila ayr ayr ykleri var, Seni buralara kadar
getire.y sana klavuzluk eden yanndaki insan oluna
sorarsan, sana verecei cevap da, Kymze nasl bir
dmanelk girdiyse, O onu vurdu, sonra cnlarikm biri
tuttu, onu vurdu. Sonra vurulann olu yetti, byd on
lardan birini vurdu. Sonra kardei de tuttu onu vurdu
ve byleee kymzde krk yldr srp giden bu zincir
leme cinayetin, bu yamyamln adna KANGTME ad
verildi, diyecek. Grlen ky klavuz istemez, ite ben,
ite ky, ite benimle yanyana yatan ayn yolun yolcu
lar... Gerisini de u brmde yatan teki Hseyin Ate
ten dinle! Eminim o seninle daha ak, seik konua
cak...
ALIM SZ KN C HSEYN
A rif olan anlar. Ben adam kadar uzun konumu-
yacam...
Kimsenin kimseye kulluk etmedii bir ky dnn.
254
DOUDA KITLIK V A R D I
Orada ne yumruk atan var, ne yumruk atlan. Herkes

ayni yolda elele, babaa. Ne smren var, ne smr
len... Ne ezen var, ne de ezilen. Elbette iler bu minval
zere olunca ne d, ne eki. Ne sen, ne de ben, ne
de di gcrts...
Gnler bylesine yrye dursun, sonra efendica-
miz biri dikiliyor tepemize...
M LL AHMET
Benim adm Mill Ahmet diyor. Antep harbinde
150 eteye kumanda etmi adamm. Bir zamanlar adm
duyunca tirtir titrerdi bu lke. Bu gnden ger banza
ben oban olacam. Sizleri ben gdeceim. Yalnz be
nim nmde eilip bkleceksiniz...
Az amak haddine mi dm kyn, Mill Ahmet
Vatan Kurtaran Adam, Sonra efendicazm, havada
ki metelii saptmadan yere dren atc, katic adam.
Elbette bylesi bir kii szn taa geirir. Hkmeti
ondan yana, ekyas ondan yana, aas, eraf, kaak
s ondan yana...
Sonra baka baka kylerde baka baka Mill Ah-
metler kol gezmee balar, pr alm, pr hiddet. Depolar
dolusu silh, dalar dolusu ekiya. Bu kez namlular yn
deitirerek di saldrganlardan sahipsiz masum vatan
dalara dner. Derken derken efendim, Antep dolayla
rnda madalyal, madalyasz, bir sr Mill Ahmetlefle,
mill olamyan Ahmetlerin ibirlikilii balar... Ve
bylece fermanl, fermansiz ekiyalarla dolup taar An
tep kyleri... Balarlar halka aslmaa, vurmaa, kr
maa, hara yemee... u grdn avu ii kadar ky
de bir kahramann ortaya k biz kyicklerin bana
kaa patlam, nice nice yiitlerin ban yemi? Onu ne
siz sorun, ne de ben syliyeyim...
255
HALL AYTEKTN
Dzinelerce yaral, l, sonra hapis damlarna gi

rip kan yzlerce insan ve bu arada avukatlarn, falan-
larn, fimeknlarn nlerine dklen etek etek paralar
ve sonra olanca mrn Mazgal deliklerinden Ha vu
ruldum, ha vurulacam korkusu iinde dman gzet
lemekle geiren u grdn kran art harabe ky! (1)
y Harabe kyn, harap olmu insanlaryla konumak
zere kye doru yneldiim bir sra, derinlerden biri
daha sesleniyor.
Kim demi Gneydou Anadoluda evlerin penceresi yok?

Kurunlamak iin mazgal delikleri varya, yetmez mi ?
(1) Bu alev kynn dier Orta Anadolu airet kylerinde

rastlanmyan bir adetleri daha var. B ir kz sevdii biriyle de
olsa kat zaman er-ge vurulur. Oysa ayn airete mensup
Ateoullar kabilesi Malatya ve orumda da bulunduu halde
onlarda, byle bir adete rast 1anmamaktadr. Bu da bize det ve
geleneklerin evredeki insanlar zerine yapt etkiyi gster
mektedir. nk bura alevileri, insana deer veren Orta Anadolu
Alevilerinin insancl dnya grnden ziyade Arap aleviliinin
bonazca etkisi altnda kalmlardr.
256
DOUDA KITLIK VARDI
NC MEZARDAN GELEN SES

Benim de sana diyeceklerim var dinle diyor. Ey
baucumda dikilen salar dnyasnn garip kiisi!..
Ben 42 yandaym Benim adm da Hasanolu Hseyin
Ate 1952 den bu yana bu ller lkesinde yaarm. Ben
de teki adalarm gibi pusuya drlerek kahbece l
drldm. ldm zaman geride drt olanla1 , kz
ocuu braktm. Bilyorum erinde geinde onlarn da
yeri buras olacak. Ama nce size yanmdaki arkadala
rm tantaym. u yanbamda yatan delikanl yok mu
delikanl ? Kyde Mill Ahmedin kurunlad ilk adam.
Suu mu ?;> dedin. Bu fkaranm tek suu Mill Ahmedin
lm silindiri gibi ky krp geiren arabasnn nne
ta koymak. Evet ta koymak. Kyde hereyin iyisi g
zeli benim iin dedi. ekti ekti elimizden ald. Tarla de
di, ald. Avrat dedi, ald. Ba bale dedi, ald, Byle bi
risine kar ne yaplabilirdi. Dalar dolusu ekiya, depo
lar dolusu cephane bylesi bir adamn emrinde olunca
geriye yapacak ne kalyor. Ky kulum klem olsun, ben
srt st yataym, onlar alsn. Eskiden baldr piam
biri iken tbe tebe... Kanlar, u tavuktu, u ferikti der-
ken-e beê kar. Elolu bu, araya namus falan girince
Mill Ahmeti kim takar. kan dedi kodunlari arkasn
dan hemen at-Patlar! balar...
Bir de bakmn kuzu kuzu geinen ky kurtlaip -
kvermi Milletin bir kez dii kanadeer de durur mu
hi? Ondan sonra saldrmalar balar birinden tekine...
Ky klr, ky ger. Dedik ya bo durulur mu hi?
Geride kalanlar atee devam :
Senin baban vaktiyle benim babam vurmutu
a t! ...
Senin kardein benim kz kardeimin kapsndan
gelerken apkasn yana ykt at-..
257
H A LL A YTEK N
Senin mallarn benim ekinime girip yayld at!...

Senin koun boynuzu, benim koun boynuzuna
takld at!...
te ls, dirisinden daha ok olan kymzde, bu
tmsek ynlarnn altnda uzayp yatan l kardele
rimin dnyadaki ykleri... Mezar talarn oku bak!
Yalnz kymzdeki bir tek kabileden alt tanesi birden
yatyor aramzda. Hseyinlerin hemen arkasndan sra
lanm mezar talarnda K AYH AN ailesinin geit res
mi balyor : BYK A L K A Y H A N - ORTACIL A L
K AYH AN - KK A L K A YH A N . HAYDAR. K A Y
HAN . H A N F K A YH A N - SULTAN KAYHAN...
Kyde eli i tutan btn bir kabile erkeini - iine
bir de kadn kartrarak - tklat tklaiverip bu Talk-
ye gnderi gndermiler deil mi ?
Elolu yerden armut toplamyor ya... Sonra da tut
mular Kayhan, kabilesinin sa kalan erkekleri, br ka
bilenin eli silh tutan erkeklerini tklat tklatverip
bu Taglkye gnderi gnderivermiler... te onlardan
da birka, zerini zellik otu kaplam tmseklere yle
bir gz atyorum : H A LL KARACA - CAFER K A R A
CA - HAMZA KARACA - SMAL GN - MEHMET
GN...
Kr atn yannda duran, ya huyundan ya suyundan
derler. Sonra km nc bir kabile daha...
Al sana.. A l sana... Sizi bana say ile mi verdiler
demi,
Ve bylece kendilerini ortaya atm. Bu nc kabi
lenin araya girmesiyle kydeki olaylar bsbtn kara
rak arap sama dnm. k iinden kabilirsen.
Zaten kan kim? Kylk yerde bana bir i gelme
i grsn, avukatlarn eline bir dtn m ty yohn-
258
DOUDA KITLIK VARDI
mu tavua dnersin. Ek, bi, sr, savur. Sonra el elde

ba bata...
Kydeki bu olaylarda yaknlarndan n, beini
mezara, be altsn da hapise, srgne gnderdikten son
ra kendisi de birka kere kabile kurunlamalarnda ya
ralanp sonunda ailece kyden gden klavuzum, uzun
uzun kye baktktan sonra :
Eein kazanc da at iin, diyor bey! Haydi ie
gidemeyip avara kaldmz gnleri saymyahm... Ka
rakolu, mahkemesi, avukat, srgn, hediyesi, kou, kur
ban tutulan mavzeri tabancas derken bizim aile bu ie,
bulaal kaa patlad biliyor musun? devrilip giden am
gibi yiitlerimizi saymazsak Tam yarm milyon liraya
Yalnz unu da syliyeyim ki, Antepte 54 avukat var
bunun en az yirmibei elimizden gelip geti. Bu uurda
yaktm mermileri terazinin br kefesine koysan beni
tartar...
Evet Antep byk ehir. Evet Antep hareketli ehir.
Evet Antep oburca yiyip, oburca elenen ehir. Tek kelime
ile, evet antep, zayf sska bacaklar zerine oturtulmu
kocaman gvdeli ehir... Bu kocaman gvdenin altnda
ezilmi yamyass olmu bir inilti!
BV DA BAKA BR SES
Benim adm da unutulmu : Kk Hseyin* diyor

ek derinlerden gelen bir ses. Benim onlardan apayr bir
ykm var. Beni de dinle, bana da kulak ver, Bak meza
rm da ykm gibi onlara benzemez. Ne bamda tam var,
ne nianm. Ben onlar gibi ne kangtmeciyim ne kavga
cym. Ben, dobra dobur kaakolu kaakym. Geri
hepimiz bir kydeniz. Hepimiz bir arada doduk, By
dk... ocukluumuz bir arada geti. Beraber eek
259
HA LL AYTEKN
seirttik harman yerlerinde. Beraber kpek boutur

duk. Beraber elik-omak oynadk...
Sonra bydk, Keke bymez olaydk. Ne geldiyse
ite bamza o bymede geldi...
Bir de baktk yollarmz ayrl ayrlverdi. Kyde ki
mimiz KANGTMECt olduk. Kimimiz KAAKI.. Bu
yerler yledir, ya biri olacaksn, ya tekisi. Baka trl
kurtulu yolu yok bu hnzr toprakta...
Baka ne olabilirdi kk Hseyin? Onmu babann,
kalm evld deildi ya? Gzn dnyaya at zaman
kendini olaylar ortasnda bulmutu: nce babasn sefer
berlie alp gtrmler, olay bir. Sonra dnm Ante-
pi kuatan Franszlarla arpmaa balam olay iki.
Sonra ahin Beylerin zdemir Beylerin etesine gnll
girip yaralar alm olay . Nerede olursa olsun sonunda
kabak fkranin bana, patlam...
Anac yirmibeinde drt ocukla dul kalm, olay
drt. Sonra kye ktlk girmi, kran girmi olay be.
Dokuzunda el kaplar balam olay alt. Tutmalk, azap-
]k derken bir de gzn ap baksa ki, kendini kaak
lar arasnda bulmu seninkisi, olay yedi. Ya bydk
e Kk Hseyinin kaakl da hym ve bylece
gnn birinde Srt olup kvermi bu bell bu ne-
tamclli lkede... Artk bir sansar hayat yaamaa ba
lam bu snr kylerinde... Geceleri yuvasndan srne
srne k. Sanda, solunda karakollar, devriyeler Ha
vuruldum, ha vurulacam. Ha patlad, ha patlyacak.
Tel rgleri, mayn tarlalarn a. Snrn br yannda
ykte hafif, pahada ar ne buldu isen srilandynan s
nrn bu yanna geir. Getirdiin mallar, melllar he
mencecik ehirdeki kaak aalarna teslim et, Geri dn,
yeniden mayn tarlalar arasnda seke seke koalamaca
260
oyna Yeniden srtla, yeniden kaak aalarna* getir

teslim et.
Bu dnya krk kulplu bir kazan. Bir kulpundan
da sen tut kazan.
Kaak aalarnn Kk Hseyinlere iki de bir
yaptklar tlemece bu... Zaman yrye dursun. G
nn birinde mayn tarlasnda kalan cesedinin zerinde
kuzgunlar dolarken kaak aalan srtndan diktii
apartmann balkonunda ubuunu tellendire tellendire
sylenir, Evet, bu dnya krk kulplu bir kazan, bir
kulpundan da sen tut kazan dedik ama, acemi aylak ol
demedik.
Elolunun umurun da m ? Beiini sallamad ki olup
bitene acsn, lm yolculuuna karlan yeni acemi
aylaklar, yeni Hseyinler. Sonra yeni iftlikler, yeni
metresler, lenlere gelince, tin biri eksik olsun, tut
kuyruundan sr at!...
Hseyinlerin yksyle kafam allak bullak olmu
tu. Sesler, ok derinden yedikat yerin altndan geliyor
gibiydi. Bu sesler, ne kadar dernden, ne kadar uzaktan
gelirse gelsin bu yaknmalarn her kelimesinde btn bir
memleket insannn ilesiyle birlikte, tarihi, gelmii, ge
lecei de dile geliyordu. Ama biz bunlara eilip kulak
verebiliyor muyduk ?...
Mezarlktan kye doru yneldiim bir sra yanm
daki klavuza sorduum tek soru u oldu.
Bak dedim, erenler senin adn da Hseyin. B
tn Hseyinlerin ecelsiz ld bir lkede nasl oldu da
sen sa kalabildin ?
Olduu yerde irkilerek,
Onun orasn hi sorma bey abi dedi. Piliyi pr
ty toplayp Kyden kamakla. Yoksa oktan beni de
bu Hseyinlerin yanna uzatverirlerdi elolu...
261
H A LL A YTEK IN
Bir, Gneydou gneinin altnda yarnlarn ne ge

tireceini bilemiyen yitiklik ve yalnzlk iinde olan k1
-
ye baktm. Bir, yanmda Kurunlamalar da arln
ca mermi gktm, ondan sonra da bu hale geldim. diye
kalbur gibi delik deik olmu vcudunu gsteren arka
dama baktm. Kendi kendime,
Bu rzgr byle eser, bu makas da byle keserse
daha nice nice irili ufakl Hseyinler, Kayhanlar. Kara
calar,.,
Uaktan partal urubalar iinde yalnayakl bir alay
ocuk dikenler stnde seke seke bize doru geliyordu...
Tkanp kalmtm... Elden baka ne gelirdi...
l j leine oalrlar aa tepelerindeki mazgal

deliklerinden atlan kursunlar olnasa...
262
KYDEYM :
Bir bir evleri geziyorum. Kyn uzun bir savatan
km ycrgun bir hali var. Daha ilk admda azlarm
bak amyan insanlar lkesine girdiinizi farkediyorsu-
nuz. nsanlar tedirgin, insanlar rkntl, insanlar ka
ra kara gemi. Nasl kara kara gemesin, nasl rkn
tl, tedirgin olmasn? mr boyunca dnyaya mazgal
deliklerinden bakan bir ky. Evler pencereniz, evler kap
karanlk. Evlerden bir adm dar kmak yok gn bat
nmdan sonra...
Ard ardna gp giden Hasanlarn, Hseyinlerin
yas ile dolu evler... U ayr mahallede, ayr kabile
birinden gitmi kii, birinden gitmi be kii. nc
kabileye gelince, len lm, kalan kalm geridekiver ise.
sikeden kurtarabildiklerini bagma toplayp kyden ka
m...
Nereye ?
Uzaka bir kyn, uzaka bir aasnda gn bulup, gn
yemek iin ecirlik ve rgadlk yapmaa...
Evlerin iini dolayorum. Alt, st toprak bask
tavanl evler. Ana, baba, oul; torun; torba; beik - be
lek tek bir oda erisine tklp kalm. Kpr :lya bilirsen
kprda...
te size kyde eli azna dzgn raydan dokuz o
cuklu bir ailenin tklp kald tek gzl bir ev. Alt
metre uzunluunda, drt metre geniliinde Ailenin o-
iki nfslu horantas ki-yaz bu tek oda ierisinde yatp
kalkyor. stelik evin byk olu da evli.- Manzaraya
yle bir bakyorsunuz, buras evden ziyade ierisine
yanyana salatalk doldurulmu byke bir turu kp
ne benziyor. Sakn yaz gelince aile horantalarnn kap
esliklerinde, dambalarnda ul - uval rtnp sere
serpe uzanp yatacaklarn sanmayn. Bu lkede yagyan
263
HAL.L A Y T E K N
herkes - baka bir yazmda da belirttiim gibi - akam

karanlk basar basmaz evlerine ekilmek zorundadr.
Evi biraz daha dolaalm. Odann bir kesine istif
edilmi ki'lSm - keelerin stnde yz perdelenmi bir
ayna gzme arpyor.
Bu aynann yz hep byile kapal m durur di
yorum.
Evet diyorlar, Muharrem orucu kncaya kadar.
Bizler bu ayda aynaya bakmayz. Su imeyiz, Ykanma
yz, Buday dmeyiz. Tavuk kesmeyiz, Can ineitmeyiz...
Derhal mezarlklarnda zerini yabani otlar kapla
m Hseyinlerin yks aklma geliyor.
Daha dn birer kurunla aranzdan gp giden
Hseyinler iin de byle matem tuttunuz mu diyorum.
Kymze kangtme gireli ol grp matemden
kurtulmadk ki diyorlar. Yarann biri kapanmadan biri
alyor.
BAKA BIK EV
Onlar, 1300 yl nce Kerbed llerinde ehit den
mam Hasanla, mam Hseyinin matemini her yl ta-
zeleye dursunlar. Ben, kyn topraklarnda bir hi uru
na gehit den en sonuncu Hseyinin evini grmek iin
yryorum..,
Kyn ucunda alack tavanl karanlk yamru yumru
tek bir oda. Evin bir kesine yerletirilmi elayas ka
dar bir mazgal delii. Siz. ona isterseniz k delii deyin.
Dipdeki bir beiin zerine abanm bir gelin. te bata
alamaktan gzleri kapanm seksenlik bir koca nine...
Yannda yresinde pasakl birka ocuk. Birka kap-ka-
cak. uraya buraya atlm mitiller. Ocak bandaki asl
duran bir iftenin yanna ilitirilmi kaytan bykl ata a
bakl bir asker resmi. Karsmdakileri ifadeye eken
bir hali var! Demek bir zaman hemen susuyorum. Es
kileri tazelemekte ne fayda var. Yiite bir hamaln srt
264
layp gtrecei darack oda da ev halk yle anlal

yor ki, - Ocak bandaki ortasna - elinde zlfigr haz
ret A linin oturtulduu yeil yeil cbbeli 12 mamlarn
tablosuna bakmakla avunuyor...
Antepin Kazkl kynde yllar yl hep Hasanlar,
Hseyinler iin dklen kanl gz yalan, tutulan sonu
gelmez matemfler, dvnmeler, hyknmeler; lanetle
rdeler, barmalar, armalar. Ve sonra daha gn n
ce, - br dnyada verecekleri cennete karlk - ADAK -
N Y A Z ad altnda ellerindekini avularmdakini alp k-
tren HACIBEKTA DEDELER...
Yllardr, durmadan birbirini boazlyan 100 hane
lik bu alevi kynn toprak durumunu renmek ister
misiniz? te Tablo :
Ev says Tarlas dnm Ba dnm
1 Kiinin elinde 200 30
6 100-200 10-15
40 50-100 5-10 >;
35 25- 30 3- 5
18 Hi topra yok.
Kazkl kynde 50-100 dnm aras ekilmi tarlasiyie
10 dnm ba olan bir renberin yllk geliri, (Kapsn
daki 15-20 davar da dahil) 4-5 bin lira kadardr. Bu ky
de kk tipteki renberin, - toprakszlar da zerine kor
sak ounluu bunlar tekil eder. - geliri ise 2000 - 2500
lira arasnda deimektedir...
Kyde okul yeni almtr. Okuma - yazma bilenle
rin says 25 i gememektedir. Kyde ime suyu yoktur.
htiyalarn kuyudan gideriyorlar. Kye henz' 100 nu
mara girmemitir.
NOT : Bu blgede bir dnm buday tarlas orta bir
rn ylnda sahibine (100 kilo buday karl) 70 lira
zm ba ise 175 lira getirir...
265
H A LL A YT E K N
ocuk Kangtne ele yitirt!: g i foa'jtyun a-za:::

Az: tede ilik e y inler ?> yalyor ..
t.lieytlou Anadolu bylesi yetimlerle dolu...
266
K AN ANA I :
AALAR LKESt
Diyarbakr
A C A L A B A A I A B A K A R I, A A L A R D A L A R A K A R *
I, D A L A R D A N E K IY A L A R N E R , K Y L E R E KAR
I... D Y A R B A K IR i L l'N N 54 K Y L K K B R L
E S V A R D IR . L E D E H K M E T OTURUR, KY
L E R D E A A L A R . A A L A R IN KO LU ZN, H K M E
T N KO* F ' r ' \ . .
Genile bir ovaya kubak bakan kck bir ile

nin, kck kahvesi nndeyiz. Yl 1964 Aylardan Ha
ziran. Samzda, solumuzda -be dkkn... telerde
hkmet konal. Yannda bir banka, daha tede erkenee
yaz uykusuna yalm tas bir oku! v? e-mra bu binalar
(rdolay kuatan kerpiten yaplm somurtkan, soluk
yz!. says bei onu gcmiyen kasaba evleri, Bu ev
leri ortasndan yarp geen adma Mardin yolu dedik
leri ulu bir yol... Sonra, sonsuzlua doru uzayp giden
ii ekin dolu yemyeil tarlalar... Ve sonra tavam bask
kahvenin crlak sesli gramofununda belki onuncu defa
alnan Zalim zalim ile balayp, Zalim zalim ile
biten iniltili, yank bir trk. Hayr bu bir trkden zi
yade ac bir lk, ac bir yakar... Zaten Douda n
lk ve yakar okuyan ne var ki ?...
Kahveden ziyade yazlk bir ardaa benziyen zeri
l-rp ile rtl bu kck, bu darack yerde insan
lar kmelemi kt atyor, domino atyor... Ara, sra
267
HALL A YTEK N
da bizlere hoyrat baklar atarak anlamadmz dilde

bireyler konuuyor...
te size Gneydoudan 34 yllk kck bir ile
merkezi... Nereye baksanz, her eyde bir kabuuna e-
kilmilik, bir sinmigk, bir kugkululuk var. G
neydou Anadoluda nereye gitseniz, hangi y -
ne baksanz bu i ey gznze arpyor, Bir de bun
lara ezilmiliin verdii yaval ekleyin. Ama hele
dur, belki iki aydr zerimde tadm bir stanbul ga
zetesini cebimden karp okumaa balyorum. Balk
u : ( ki kyn btn erkekleri arpt drt kii l
d! Diyarbakr A A. nar ilesinin Yaprakba (Bari)
kylleri arazi anlamazlndan doan eski bir kan d
vasn tazeliyerek iki gruba ayrlm ve 8 saat arp
mtr. Silhl atmalar yznden 4 kii lmtr, Olay
la ilgili 36 sank tevkif edilerek nar adliyesine teslim
edilmitir. 3 Nisan 1964 Akam gazetesi).
Gazeteyi katlayp cebime yerletirirken, radyo le
ajansnda Kbrsl vatandalarmz... diye balayp, Kb-
rs] vatandalarmz... diye biten haberler veriyor: Gir-
ne yolunda Rumlar tarafndan pusuya drlp ldr
len bir arkadamz...
Radyo devam ediyor: Olaylarn balad tarihten
bu yana 6 aylk zaman iinde Kbrsta 24 vatandamz
ehit derek...
Bulunduu evreyi avucunun ii kadar bilen gen bir
retmen radyonun dmesini evirip yerine oturduktan
sonra;
Ohoco... karde diyor, bizde ldrlenler bun
dan ok fazla. Sen bu Yapraktaam gazetede okumusun
da buralara koup gelmisin. Daha bilininiyen, yazlm-
yan nice nice Yaprakbalar var ki. Senin anhyacam
Kbrs olaylar solda sfr kalr.
268
Bu ilenin 54 ky var, ellidrd de balbana bir

Yapr akba.
Oturduu yerde birden toparlanarak Sen brak u
kyleri. diyor. Son bir ka yl iinde ile merkezinde
ka kiinin canna okundu biliyor musun?
Olaylar sralamaa balyor:
Daha geen yl gz baka baka bir adam u bak
kaln kaps nnde vurdular. Sonra efendicazm on
lardan biride tuttular onlardan birini u grdn
bankann dnemecinde... Sonra tuttular, onlar da onlar
dan bir tanesini u emenin banda... Ellolu eliyle ar
mut toplamyor ya sonra efendicazm onlar de tuttular
hasmlar kyden gelirken u okulun ke bande...
Bu gsterdiiniz yerlerde hep adamlar m vu
rulup ldrld? diyorum,
Kebalar, dnemeler, ar ortas,,. Dalgn dal
gn gzlerim oralarda gezinirken o,
Ha ne? diye bam sallyor.
Birka kere yutkunup gzlerimizin iine baktktan
sonra,
Bu vurup ldrdkleri arasnda en zevkli ldr
len hangisidir biliyormusunuz? diyor. Adiiyenin iinde
ldrlen adam.
Bir sre sustuktan sonra ballandra ballandra an
latmasna devam ediyor:
Arkadaki adam, belindeki tabancasn ekti...
nndeki adam sr srer gibi nne katta... Adliye
binasnn iine soktu, kovalad adam tam merdivenleri
trmanp da kendini kurtaraca bir sra, jarjurlan bir
bir pekinden boaltt.. Adam, ykld yerde beni kurta
racak kimse yok mu? diye merdivenleri trmalarken,
elolu hasmm ele geirir de brakr m hi? Adamn
gvdesi delik - deik oluncya kadar arkadan, nden kur
269
HALTL A Y T E K IN
un yamurlar... olmad bir daha. A l olmad br daha.

Byleee efendicazm...
Ve sonra demee kalmyor, bizim meslekta,
baka baka evlerin baka baka koebalarmda len,
ldrlen, delik-deik edilen insanlardan sz ayor...
Bakyorum, bu avu ii kadar yerde lp ldrme
lerin bitip tkenecei yok. Burada insanlar konumuyor,
tabancalar, baklar daha daha talar, sopalar, kazma
lar, krekler konuuyor. Kendimi tutamyorum;
Bre karde diyorum, Tanr bu topran insan
larna sabr versin. zerinden birka yl daha geerse
bu gidile ilenizde insan kan akmyan ke, bucak kal-
myacak.
Evet kalmayacak, diyor, bey! Buras ii, gc ile
urap dosta geinenlerin lkesi olmaktan oktan k
m. Buras, yllardr pepee vurulup ld riilerfleriki
kanlariyle dolmu tam bir KANANAI... Krlarmz
gezerken grmedin mi? Oradaki iekler bile kan krmz
ayor...
MEMLEKETTE KANANAI MI ARAKSIN !
Anlarm beni bir yl gerilere gtryor. Evet, geen
yl gene byle bir yurt gezisinde Karadenizin irin bir
kasabas olan nyedeyim. Oturduum kahvede gene
byle biri, bana toplad bir blk gence tpk buna
benzer olaylar anlatyor :
Beri bak hey ocuklar! diyor, Sizin memle
kette bulunmadnz u bir hafta iinde neler oldu biliyor
musunuz ?
Arka arkaya dokuz tanesini birden tklat tk

latverdiler. Sizin anlayacanz hafta sekiz., adam dokuz..
Ama sonuncu tklatma, Adam biraz duruyor, sandal
270
yeler kendine doru ekildii bir sra kelimelerin zerine

basa basa Evet ocuklar sonuncu tklatma, Allah
sizi inandrsn o kadar fiyakal, o kadar esasl ey! sen
syle o kadar zevkli...
Fiyakal, esasl, zevkli...
Sandalyeler biraz daha kendine doru yanayor.
Genler prdikkat kesildii bir sra seninkisi konumas
na devam edyor,
Evet ocuklar diyor. Tabancay yle yan tara
fndaki klfndan kard... Jarjuru iine srd. Adamn
zerine asld... Ulan inek davranma demesiyle tetie
dokunmas bir oldu... Ve sonra...
Sonrasn anlataym ocuklar. Tabancasndan

kan kurunlar zerine zerine boaltt ve sonra... Son
kan kurun adam bir yandan vurup br batan kt.
Sandalyay deldi ve oradan sekerek taa saplanp kald...
Tekrar tabancasn klfna soktu ve kahvedekilerin gz-
baka baka oracktan ekip gitti...
Memlekette eitli azlardan hereyin zevklisini,
fiyakalsn esaslsn defalarca duyup dinlemitim, ama
kan dkmenin, adam ldrmenin, zevklisini, fiyakals
n, esaslsn ilk nce, geen yl Karadenizli bir hemeh
rimden, kincisini de bu y.1 Diyarbakrl meslektamdan
dinliyordum..,
Karadenizin nyesi nerede? Gneydou Anadolunun
nar ilesi nerede? demeyin!,,. Yurdun neresinde olur
sak olalm, lmee, drmee, yok edip kkn kazmaa
kar gencinde, ihtiyarnda, okumuunda, okumamnda
bir ne atlma, bir zenti, bir ortaklama var. insan dn
yam bir baka yerinde msr bahesine dalan domuzlara bile
bu kadar kolay kurun atmaz... Ama gelgelelim, kyn
de, kentinde hemcinslerini ldrmenin, kan dkmenin bu
271
H A L L A YT E K N
kadar iten ve gzel anlatld bir lkede insanoluna

bakaca yaplacak ne kalyor?- O halde eller tetikte...
te yllardr hemcinslerini ldrmek iin ellerin te
tikte olduu o kylerin birindeyim. sterseniz siz buna
birbirlerinin kkn kazmak iin kar karya mevzi-
lemi ki aile diyebilirsiniz...
KITMIRAN KY (E R K E K LE R N E K R A N G
R E N KY) :
Diyarbakr linin, nar ilesinde Ktmran adnda
vardr bir ky.. Kyn vardr usuz bucaksz bir ovas...
Ovann ortasnda km oturmu iki konak, efendime
syyeyim, iki konakta iki aa kar karya, efendime
syyeyim, aalarn birisi eski, birisi yeni... Aa deyip
de geme, efendime syyeyim, ikisi de yaman m ya
man, dili n dili. nar ovasnda birisi eker 10.000 d
nm, birisi eker 5.000 dnm. Sonra srlr, savrulur
buday taneleri birleir un olur, ekmek olur. Sonra artan
ki konakta, iki aym aa oturur kar karya...

nlerinde uzayp giden nar ovas...
272
DOUDA K tT U K V A R D I
miktar ofise gider il il para olur... Ama gel gr ki,

KITM IRAN da kar karya oturan iki aa, yllar yl
bir trl bir araya gelip holap beleemez... Bu yzden
olsa gerek, ikisinde de ne uyku var ne tnek. Ne de az
tadiyle yemek yemek...
Ceplerine giren paralara gelince: te onun yksne
geliyoruz KITM IRAN KYnde... Bilenler yle rivayet
ederler ki, bundan sekiz, on yl ncesine gelinceye kadar,
bana toplad be, on yarcsyla tek bir aann otur
duu bu koskoca ovann ortasnda... Aa bu lkede -her
zaman Tanrmn glgesi demektir, Vurduu vurduk, kr
d krdk demektir. Eskiden eskiye, altrd insanlar
Allahtan korkmazlar, ondan korkarlar, el perler, ayak
perler. Ben aann kelpiyim derler. Dizin dizin yerde
srnrler... Kuyruk sallatp havlatmaa gelince aa
kaps bu, yal kemik kemireni, kemirmiyeni var. Tas-
mals var, tasmasz var, ge orasn...
Derken efendim, uzak bir obadan yeni bir aa daha
gelir sokulur, satn ald birka yz dnm toprakla,
eski aann burnu dibine. Ayrk otu hesab geniliyerek,
kk salar, ksa bir zamanda eski aann topraklar Sf-
time...
Bir boy lmedir balar eski aa le yenisi arasnda,
Sen misin der eskisi, z yurdumda beni tedirgin
edip toprama gz koyan adam!...
Bir tepimedir balar bylece, KITM RANmn iki
aar arasnda...
Dan iti gelmi, badakini komu. Buras senin
deil benim lkem!
il il paralar sayp da aldm buralar. Senin ol
duu kadar benim de lkem bu topraklar. Bana dil uza
tacak adama bak hele...
273
H A L L A Y T E K tN
Silhlar konumaa halar...

Tepime uzun srer. Birbirine uzanan dillerin yan
sra yavaack eller de uzanmaa balar, bir gecenin
alaca karanlnda eski aann adamlarndan biri, yeni
aanm adamlarndan birini... Sonra tutar onlar da on
lardan birini...
Derken derken olaylar o kadar alevlenir ki, bazan
atlan tek bir kurunda ikisi, birden gider (1).
len lr, kalan salar bizimdir. B iz konumuza de
vam :
Aa. aaya kar, aalar dalara, kar, dalardan ebijalar
iner kylerle kar... Diyarbakr linija nar lesi denilen 54 kfiy-
itt kck bir ilesi! vardr. lemde hkmet oturur, kylerde aa
lar... Hkmetin kotu ksa, aalann kolu uzun...
Kyasya kurunlamalar balar. Eski aa ile yenisi
arasnda... Aalarn ikisi de iki evli. ocuklar dersen bi
rer dzine. Birisi vuruldu mu, yeri bo kalacak deil ya.
teki geer hemencecik yerine.
Anam beni bu gnler iin dourdu...
Balar aralarnda at-patiar!.
Sen benim cz kardeimi vurdun: Pat., at!...
Yok, sen bemm babam?,.. Pat-at!.
Yl uursuzun derler. Ksa bir sre iinde bu at-
patlar da aile erkeklerinden yars kara topraa gider,
yars da hapishaneye... Kyde akraba taallkattan geri
kalanlar da ne i' tutar diye merak etmeyin, ite onu da
szlere ben anlatacam :
(1) Ktmiran kynde taraflardan biri len ocuuna mezar

kazarken, kar taraf almak iin frsat ganimet bilerek taban
casn boaltr. kan kurunlar hem ]en ocuun babasn, hem
de mezar kazcy bir hizada deler, geer,. Byleee bir gnde
l birden girer mezara, ayn kyden...
274
DAM BALARINDA NBET TUTAN ERKEKLER :

Kyn kysnda elimizde fotoraf makinesi ve anta
lar, cipten atlayp ynmz aamn konandan taraf
evirdiimiz zaman, mazgal deliklerinden uzanan iki so
uk demirin zerimize doru evrildiini gryoruz. Nam
lularn az gnein altnda prl prl yanyor. Ya bizim
yreklerimiz? Onu ancak sahiplerine sorun.
Ha vurulduk, ha vurulacaz
Bu kydeki olup bitenleri iyi bilen kalbur yrekli
ofrmz: Aann olu Hamit vurulal iki taraf ta ga
fil aldanmamak iin elleri tetikte... Karlkl nbet tu-
tuyorlarmi. Hani bizleri kiralk kaatil sanabilirler
mi... Henz kaatil ele gemediine gre bir yanlla
falan da kurban gidilebilirmi...
Yreklerinizin gmbrtsn duya duya kadere
krkbe deyip kendimizi ileri atyoruz. Zaten douda
herey bir kadere krkbe lik iinde. te bizi ne san-
dlasa namlulardan biri yavaa geri geri ekildi bile,
teden bir glge ayaa kalkt- Elindeki drbn gz
ne dayad. Bizleri uzun uzun szd ve birden atmaca
evikliiyle kendisini damdan aa att. Derken kincisi,
nes ...
Yanmza geldikleri zaman nn de yzleri sapsa
ryd. Elleri ayaklan zangr zangr titriyordu. Korkudan
nu, aknlktan m, yoksa hrslarndan m ? anlyama-
dk. nn de ininde anszn baskna uramln
rkeklii vard. nn de gzleri iri iri alp kapanyor
du. Buralara niin gelip kendilerini rahatsz ettiimizi,
ayak zeri anlatverdik. Szlerimize inandlar nu, inan-
madlar m, bilemeyiz ama, bizi evin iine aldklar zaman
dgardakinden de daha byk bir aknla uradk.
Aa evi diye girdiimiz ev, tamtakrd. Kenin birine
275
H A LL AYTEK N
atlm ski psk birka kilim kee, yanda kalm br

oyunu gsteren iskambil ktlar, az krk bir testi,
duvarda asl duran iki ifte ve bir drbn... Aa yu
kar evin btn eyasn bunlar tekil ediyordu.
MI.YZtKEM KL HASIM
Ne u, ne bu... Yllar yl kan dvasnn srp gittii
bu kyde, bizleri en ok artan ktmz damba ol
du. Dpedz toprak bir dam, bu dpedz toprak damn
zerine yaplm setler. Setlerde alm delikler... Delik
ler... Delikler... Bir... ki... ... Drt... Be... Sayyor
sunuz hafiye gzleri gibi, drt bir yana alm tam sekiz
tane delik var. Grdkleri ie gelince, sylemeye ne ha
cet; bura kylerinde mazgal (gzetleme) delikleri yalnz
evlerin iinde deil, dam balarna da kp mevzi alm.
Mevsime, zamana, tehlikenin byklne, kklne
gre, ister birini kullan, ister tekini... Delikler, delikler,
delikler...
V
Gnlerdir iki arkadayla burada nbet tutan deli
kanlya ben de onun gibi yere uzanarak
Ey delikanl, diyorum, akay bir yana brak.
Bu deliklerden imdiye kadar ka tanesini tklat tkla
tverdin? Sonra demin kimleri gzetliyordun ?
Kimleri olacak, bu kar evin adamlarm.
Sonra duraklyarak, bir bana, bir de eli akaklarnda
uzaktan bitleri seyreden kar evin adamlarna bakyor
Bu evin adamlar.. Bu evin adamlar., diyor. Hep
sinin Allah belsn versin. Elimden gelse ktr ktr...
Titremeye balyor, sararp sararp geiyor. Neden
sonra tkanarak :
Onlar da Hamit daym vurdular. Hamit daym
gibi var myd ?.
276
DOUDA KITLIK VARDI
Ve Hamit daysn anlatmaya balyor. te Hamit

days nn yks :
evrede ad dillere destan, mertlii, yiitlii ile n
alm bir ky delikanls. Bu ky delikanls yakkl m,
yakkl... Nianc m nianc... Byle?eri iin karanlk
gecede kara bir tarla iinde kara karncay grecek kadar
keskin bir gze sahip keskin nianc kimse derler. Ha
mit yiittir, Hamit merttir. Hamit bir panter kadar e
vik ve ataktr. Evet, btn bunlarn yannda bu ky oeu-
nun tek bir kusuru, tek bir korkusu vardr. O hep cip
iinde iki yannda iki muhafz, sanda solunda tabanca
- mavzer hep byle gezer, dolar. nk o bilir ki, pein
de gezenler vardr. Gene o bilirki, gnn birinde vurula
caktr. Niin diyeceksiniz? nk, birka yl nce kendi
lerinden biri, kar tarafn aalarndan birini kyn or
tasnda ekip vurmutur. Evet, imdiyse ailenin gze ba
tan tek erkei o olduu iin, kendisi ldrlmek suretiyle
hem alnacak, hem kar taraf selmete kavuacaktr.
Ama kendisinin daha nce davranarak hasmn temiz
lemesi de var. Nitekim babas habire koltuuna girerek
onat dr lkler. Fakat Hamit az ok mrekkep yalam,
ehir grm, iinde insan sevgisi tayan bir adam. K
k yasta evlenmi, be ocuk babas olmu. Atas onu ko-
ui yola sevketnek iin telkinlerde bulunduka:
Baba, diyormu, ben sizin cahil kafadarnza uyup
da elimi kana bulayamam. Ben dnyaya insanlar ldr
mek iin gelmedim. Ben jandarma komutam albaya sz
verdim Kanunlara saygm var. Kimseye silh ekmiyece-
im, kmeyi ldrmeyeceim.
Fakat, evet fakat elolu, senin gemiindeki btn
olup bitenler zerine bir snger ekerek ona bir ktl
dokunmadan kendileriyle karde geinmek istdiini,
nereden bilecek... Gsnn altlnda insanlarn iyilii
277
H A L L A Y T E K N
iin arpan bir yrecii olduunu nereden kefedip ka

racak- Nitekim de yle oldu. Kaille dnya sen eloluna
kymasan bile elolu sana kyveriyor...
Uzun bir kovalamaca sonunda, kan dvalarnda her
kesin yolu stnde bekliyen o kt kaderin kurduu tu
zaktan o da paay kurtaramaz... Ve gnn birinde Di
yarbakrda bir garajda jipine benzin alrken, dardan
sklan tabanca kurunlaryla yanndaki muhafzlar
nn da, kendisinin de davranmasna zaman kalmadan
hemen orackta can verir.
imdi iinde bulunduumuz u boaltlm ev,
Hamidin evi. Dam banda tam iki aydr ellerinde silh
ve drbn gz krpmadan nbet tutan delkanllar da
onun yeenleri, Mazdamn uzak bir kynde sra ile
gelip burada nbet tutan u delikanllar da olmasa
bu koca evde eytanlarn aylardr cirit att yer diye
cei geliyor... Oysa iki ay ncesine kadar bu kerpi ko
nak alan ve glp oynaan insanlarla dolup taard.
Bakyorum ova yenile kelle karm ekinlerle doluydu.
Bu ekinleri tarlalardan kim biecekti? Onu ambarlara
kim tayacakt? Oysa bu topraa tohum saan eller, ne
umutlar beslemiti.. imdi ise bu topraa tohum saan
ellerin sahibi gibi, bakalarnda boynu bkkt. Ugt lgt
sallanan eki f erin ortasnda aan ieklerin rengi kan
krmzyd.
Adnn AKUrrahim olduunu syleyen baryank,
yz yank, gzleri uykusuzluktan kananana dnm
delikanlnn koluna girerek soruyorum :
Gel vazge hu iten Abdrrahim, arslanim, diyo
rum. Bak gidenler yalnz sizden deil. Onlardan da... K
sa yoldan bunu buradan kesip atmak lzm. Yoksa...
nce yz yerde dnyor, sonra omuz silkiyor,
ban gzn yararak zorla konutuu trkesiyle :
278
DOUDA KITLIK VARDI
Onlar da benim diyor, hayloloo.., Gze kurban

hayloloo... Arslan gibi daym ldrdler hayloloo... Drt
bizden onlardan.. Ona btn cihan alad.. Hayloloo...
Geride be tane yetim. Boynu bkk kald hayloloo...
Gelinimiz dul kald hayloloo... Hayloloo...
Gzlerim hep bu ky ocuunun zerindeydi. Acaba,
o bu tutuk, aamakl haliyle Trkenin ban gzn
yararak, balarndan geen eski bir olay m anlatmak
istiyordu? Yoksa, yoksa... Sevgili Hamit days zerine
yeni bir at m dzyordu? Belki evet, belki hayr!...
imdi ikimiz birden gzgze, tkanp kalmtk. ki
mizin' de yzne aa sular akyordu. Artk iki sulu
gibi birbirlerinin gzne bakmaya korkan iki ayr in
sandk.
DOUDA IIEKEY BtR HAYEOLOO
Ktmiran kynn ls yeni km bir evinde ha
-basldk, ha baslacaz; ha vurulduk ha vurulacaz...
korkusu altnda yagyan u delikanlnn sessizce boanan
gz. yalarnda, u krk dkk konumalarnda dounun
btn bir ilesi, btn bir gelmii gemii dile geliyordu;
terkedilmilik, yalnzlk, aresizlik ve sonra bu biriken
hnlarn birden dar taarak silha, taa, sopaya sar
larak birbirlerinin zerine ykleni yklenivermesi... Son
ra arlara kilit vurmak iin sylenen biribirinin ikiz kar
dei iki kelime :
ekavet!
Cehalet!.
iincye de ben syliyeyim :
Sefalet!.
Artk bu lkede ilk ikiler ncy m douruyor,
yoksa kimsenin azna almak istemedii ncs ilk iki
lere mi yol ayor? Bunlar zerinde kafa yormak kimin
nesine gerek. Gelsin basknlar, gelsin jandarma dip
279
H ALL A YT E K N
ii, sen ona bak. Arkasndan parlak birka nutuk. ...Fa

lan lke bakaldrd
Arkasndan gelsin srgnler, gelsin yamalar...
Biraz nce delikanlnn syledii gibi douda her-
ey bir hayloloo ile balar, Hayloloo ile biter.
Ama siz asl hayMoo yu, evin eli i tutan erkek
lerinden yarsnn mezarda, geri kalan yansnn da ha
piste yatt ztrk ailesinin erkeklerini dinledikten sonra
ekeceksiniz :
erde yatan olum, 2 yeenim, bir de ben,
alt kiiyiz gze kurban.. ki karmla alt oum da d-
arda var, gze kurban. Buradaki olumun en by
yirmi yanda. Darda kalan oullarmn en by on-
drt yanda, gze kurban. Ben babalan ellialt yan
da, gze kurban. Ky sahibiyim gze kurban. Biz Ktmi-
lan kynde iki aa kars kanyayz gze kurban. Be
nim var onbin dnm topram, tekinin var be bin d
nm topra gze kurban... Evvelce bu topraklarn hepsi
bizim kabileye aitti gze kurban- Aramzdan stszn biri
kt gze kurban. Topraklarn bu aaya satt, defoldu
gitti, gze kurban* O gnden bu yana gn dirlik yok, gze
kurban.
Bakyorum, her kelimenin, her szn sonu gze
kurbanla biten, i yakc yaknmalar srp gidiyor.
Bundan tesini de ben zetliyeyim: Hani iki horoz bir
plkte tmezmi, diye bir sz var. Uzun lfn ksas,
al takke, ver klah iki aa arasnda balam bir kap
ma. Hangisi klln bana kp da yle bir tmek is
tese, sesi boazna tkanp kalm. Artk klle kp
tmek yle dursun, kimse evden dar kamaz olmu.
Bam karmak cesaretini gstermek isteyenler gelince:
bu meselenin yks bir hayli uzun bir hayli kanl ve bir
hayli de kark.. Drt o yandan be bu yandan, tam do
280
DOUDA KITLIK VARDI
kuz cana kylm. Sonunda Ktmiran kynn anl anl

iki aas da bugnk hale dmler...
Bugnk hallerine- de ne olmu deme - nce beri ta
raf, vur, kr, ldr, yat, k..
Sonra teki taraf: vur, kr, ldr, yat k... Buna can
m dayanr? Buna para m dayanr?
Dayanan kim babo!
Olayn sonunu gene baba ztrkn azndan dinle
yelim :
Bamza gelen iler ok ar, gze kurban. Bir
oldu, iki avukat tuttuk. Bebin lira gitti, gze kurban...
imdi, gene iki avukatmz var. Bunu d a altbine tuttuk,
gze k u rb a n T-is.mj/li olum, biz ne
CTHe yata alt kikiyiz kurban

Darda kimler kald?.
281
HALL AYTEKN
yapmz? Hkmetin kolu uzun, tutsun getirsin. O dada, biz ierde

gze kurban.. B iz mahvolmuuz.. B iz yiyecek ekmee muhta
olmuuz... Bize kimse gelmez... Bize kimse bakmaz... Bize kimse
kimse...
Bu konumalar, bir gn nce ziyaretine gittiim
Diyarbakr hapishanesinde Hamid'i ldrp kaan 17 yandaki
kaatilin babas, olan ztrk'ten dinliyorum.
imdi Ktmiran kynde ztrklerin evindeyim. Buna ev demek
doru olur mu, bilmem? Yama yamaca dikilmi iki barut fs.
Karlkl boy gsteriyor, biri eski aann, biri yeni aamn... Aralan
bir kurun atm. Ufak bir kvlcm altst edebilir.
Bamza toplaan ztrk ailesinin en byk olunu bir kenara
ekerek t vermee kalkyorum. yle ya, serde retmenlik var.
Bak ocuum, diyorum. Arslan gibisin. Baban, kardelerin

orada ryor. Siz de burada. Korku iinde nbet bekliyorsunuz. Bak,
aranzda birka adm yo! var. Sen elini uzatsan onlara ulaacak, onlar
elini azatsa sana ulaacak... Bak kar karyasmz. ocukluunuz, her
eyleriniz bir arada geti. Krlannda beraber eek koL turdunuz.
Beraber kz gttnz... Bu dnyada karde ka.rde geinmek
varken, nasl olur da birbirinize kyarsnz?
Ben konuurken delikanlnn yz sararp sararp ge-iyor. Ara

sra yutkunuyor., bireyler sylemek istiyor.
Ama belli ki iinden geenleri bir trl derleyip toparla

yp anlatamyor. Iknyor, sknyor, belki kk z-
trk'n kalbinde yeni filiz lenmeye balyan masum bir sevgi var. hani
ok yerlerde, ararnda kan dvas olan ailelerde ufak bir gnl
alverii, kz alp verme, gelmi gemi btn meselelerin zerine
yumuack bir snger eki ekiverir.. Olmaz m yani? ey, baksana
de-
282
DOUDA KITLIK VARDI
likatlnn baklar bile dalgnlat. Gzleri hep o taraf

ta.. Sonra kendi kendime;
Hoppala, diyorum. u dndn eylere bak,
seninki de can pazarnda muhabbet telllma km
gibi birey...
Sonra kendi kendime glyorum.
Ula Halil, diyorum, Diyarbakr dalarnda roman
tikliin tutarak patanla kacana, bu kanl olay
larn nedenleri zerinde eilip, kklerini kazmak iin
harekete... ey...
Hdle dur- Ata binip yola kmak iin bulduun tek
naln sevinci iinde gzlerim etraf szerken, kulamn
dibinde atlak bir ses : 1
hsan dmanyla kz alp verirmiymi ?
zttlk ailesinin darda kalan ocuk ve torunlar,.

Gzleri kep kar 'konakta* Aradan kacak bis* kurun
belki de yarn birisini daha Taftkye alp gtrecek.
283
HALL AYTEKN
Al sana bir deil, be kaya birden... Szm boa

zmda dmlenip kalyor, tekiler devam ediyor :
nsan dmanyla bir araya gelip, yer ier miymi?
nsan dmanyla bir araya gelip, Allahn evi
dedikleri yerde ibadet yapp dua eder miymi ?
Dman dediin de kim? Hani u yurttalk 'kitapla
rnda okuttuumuz, milletin tanmlamas var ya?... A y
n toprak zerinde doup byyen, ayn soydan gelen,
ayn dili konuan, dinleri dirlikleri bir olan... Sevgileri,
heyecanlan, kayglar ayn olan toplumun... Ksacas;
bu iin klsik tanmna geelim: Din, dil, rk..
Ktmiran kynde bunlarn hepsi de eksiksiz olarak,
tastamam ortada, yleyse, iki aann yllardr aralannda
blem.edii mesele ne ?
Mesele mi?
Mesele bir avu toprak.
284
Bu da baka bir aa ky II
Bir avu topran zerinde yllardr adnteri d
kenlerin kanlaryla sulanan baka bir kydeyim. Bu ky
ve bu kydeki olaylar anlatmadan nce, Diyarbakr
kylerinin toplumsal yapm gsteren bir tabloyu oku
yucularmza sunmakta fayda gryoruz.
Bu blgede retim yapan drt tip kye rastlarz :
1 Arazisi kylye ait krt kyleri, (Krmani za-
zalar)
2 Arazisi kylye ait trkmen kyleri. (Alevler)
3 Arazisi kylye ait gmen kyleri. (Yugoslav
ya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya)
4 Arazsi tamamiyle aaya ait krt kyleri.
a) Da kyleri, b) Ova kyleri.
Blgede ilenen cinayetlerin yzde sekseni topra ta
mamiyle aaya ait olan bu tip kylerde leniyor.
Yukarda ad geen Ktmiran ky gibi, imdi ze
rinde duracamz Yaprak ba (Bari) ky de aalarn
ky- Ama gelgelelim, Ktmiranda aalar kar kar
ya... Bu kyde ise smrenlerle smrlenler kar kar
ya... Ama ikisinde de kyasya kurunlayor, ikisinde
de halkn yans hapishanede, yans mezarda.. Bu neden
byle?, diye kafanz yormayn. nk ikisinde de ipin
ucu aalarn elinde. ek o tarafa, ek bu tarafa.
nsan bunu, ky dolap adamlaryla konutuktan
sonra daha iyi anlyabiliyor. Vaktiyle bire yz veren
Mezopatamyo topraklan buradan balarm. Topraklarna
285
TTAr.TT.. AYTEKN
kan eksen can biter usuz, bucaiksz bir ova.. inde a-

rk-rk kerpi damlarn sraland 110 evli bir ky.
Ky nazra (khya) bal, nazr aaya bal, aa hk
mete... Ve btn bu balar arasnda incelmi, arklam
zayf, sska bir lky. Anlattklarna gre Mutlakiyet za
mannda kurulmu bu koy. Dedelerinin dedeleri zamann
dan bel o gnden bu yana, kyl ekmi, bimi, srm,
savurmu. Kimse gk dememi, Aann mutlak ynetii
ne kar, Sonra Merutiyet, sonra Cumhuriyet.. alar
alan kovalam*. Gene gk demek yok aaya kar.
Sen sa, ben selmet. Sen yrtn, al, abala gtr
aaya yatr.
Derken derken efendim, kaplarm bir bakalar, bir
bakalar alm. Yeni bi ses ;
Biz demiler, demokrasiyiz. Sizden yanayz. Oyu
nuzu bize verirseniz, sizi kendi banza buyruk yapacaz.
Szleri kula kulluk etmekten kurtaracaz..
Kyl durur mu hi?. Zaten bak gelip kemie da
yanm. aiardr kendine bir umut, bir kurtulu yolu
bekliyor. Hemencecik bu sesin geldii yere koumular,
Cumhur cemaat. Ve bylece hkmet bana getirmiler
bu veni serin ahinlerini, sandBara attklar oylarla...
Sonra uzun bir bekleme safhas balam,
Elbette demiler, yeni hkmet yeni iler yapacak.
Hani, acar destinin suyu souk olur, derler. Hele in
sanolu doutan yank ve kavruk o!ursa.. Bu yank ve
kavruk dudaklar, elbet derler.. Bizi aalarn zulmnden
bu yenileri kurtaracak. Onlarn sayesinde bizim de g
neimiz avacak. Kara gnlerin ak gn olmas uzak de
il...
Umut fakirin a ekmei imi... yl, be yl, on yl
ne gelen var, ne giden. Herkes yerli yerinde. Demokrasi
dediinde ne? Lfla yrtlen peynir gemisi.. Bir, iki,
286
DOUDA KITLIK VARDI
be.' Geli - gidi, bir de gzlerimi asalar baksalar k,

bunca nutuklardan, bunca vaitlerden sonra ortada dei
en hibir ey yok! Velinimetimiz, kylmz efendimiz
gene gerilerde, gene ayaklar altnda, gene sermesefil,
Aa dzeni bu!. Akl erer mi?. Gz ap kapayncaya
'tadar gene partileri kap kap ederek hkmetin bana
gei geiverniler...
Neytsin neylesinler?. Kanatlan krk garip ku misa
li, yerlerde srnmekten baka ne gelir elden... Dn
mler, tanmlar kendi gbeklerini kendi elleriyle kes
mekten baka are yok- Atmlar kendilerini ortaya. Ya
herro, ye merro! demiler, lm gze alarak, tutu
mular aa ile kyasya savaa..
pleri koparmak kolay m?. Hele bu iplerin ulan
krdm olup kalmsa... Aa deni bu, ak ermez...
l'n'icciouljarn Baai adndaki bilmem kajinca ky!.

sanlan nerede diye sormaym? Yans mezarda/,
teki yanSna gelince (Sayfay evirin.) <
287
H A U L AYTEKtN
Ky nazra bal, nazr aaya bal, aa hkmete..

Hkmet dersen, haydi ge orasn.. ok kartrmaya
gelmez bu ileri. Kvran kvranabildiin kadar, yle bir
dzen ki, btn bu ellerdeki ip ular dnp dolap, gene
bir tek aann elinde krdm olup kalyor. z ze
bilirsen bu dmleri. Bkemediin kolu sr, demiler,
ya zemediin krdmleri? Hadi orasn da ge.. Aa,
elinden dmleri karr m hi?. zerine doru gelen
lere, on parmanda on kara (leke ;
Vay Azmisiniz ? Mevcut mlkiyet dzenine, h
kmetimize isyan eden haydutlar, baldr plak eyler!...
Tabii bu, eylerin iine hkmetin ad da kart
na gre, gelsin karakollar, mahkemeler, gelsin hapis
haneler, srgnler.. A karn ferman dinler m hi?.
Biz zaten domadan lmz, derler.
Kyden direnmeler balar. Hani u karncalarn y
ks, Biz hepimiz dek, boularak suyu geemez
sek bile, ne kar?. lmz bizden sonra geleceklere kp-
yeri buram m olmalyd. Am a aa dzeni ney dersin, neylersi..
288
HALL AYTEKN
r olur, yol aar... Ve sava devam eder. Kyl, me-

veretleerek bir kez daha, Dedelerimizin dedelerinden
beri zerinde almteri dktmz bu yerler bizimdir, l
rz de bu topraklardan kmayz. diye direnirler, daya
nrlar.
Aa deyip de geme! Ks dinlemi adam. Hele ipler
de deste deste elinde olduktan geri tellanp da ne ola
cak?.. Millet, hak isterk, adalet isterk, toprak isterk
diye yrtnp tepine dursun, aa ne yapacan bilen bir
adam huzuru iinde ks ks gler :
Demek yle mi? der- Bunun baka yollan da var.
Aalar iin yol bulmaktan kolay ne var? Biyol aramay
atalarna koymay grsnler. Kyl dz yollarda y
rrken bile ha dtm, ha deceim korkusu iinde
acaklan birbirine dolarken, aalar, en sarp, en almaz
dalan bile kendilerine tozlu yol ediverirler... Bunun en
canl, en somut rneini aann 13. ky olan nar ile
sinin yukarda adm andmz Yaprakba (Bari) kyn
de gryoruz.
Aa, elinde koskoca mahkeme karar, ikide bir ba
arna dikilip Bu ky benim kym, boaltn evleri, bu
topraklar kendim ileteceim dedike bakyor ki, kyl
srt srta vermi dayatyor. Onlara da akl verenler var.
Kimin maln kimden alyorsun?. Gzmz atk,
kendimizi bu topraklarda bulduk, lmz srkler ka
rrsn ama, bizleri bu topraklardan karamazsn.
yleyse ne yapmak gerek?. Biz zaten lmz di
yenin dikine dikine zerine gidilir m?. Bu kez kyly
aprazlamaya getirerek yere vurmak gerek., yleyse
bu kyl milletini birbirine drmeli, hani politika
dilinde adna ngiliz siyaseti dedikleri, ayr-hkmet
siyaseti var ya...
Dnyann her yerindeki smrgenler gibi bizim Diyar
289
HALL AYTEKN
bakr aalarnn da bu siyaset hemencecik imdadna ye

tiiyor. Yeter ki adamlarn iyi kullan, zamann iyi se*
nn beinin nne yal dkerek bylelerini kendine
hizmet ettirmekten kolay ne var?. nce beri tarafa don
haylay haylayver.. Ha geldi, ha gidiyor.. Bu yanda
iin bitince sonra dn br yana* Yklen, ez, paraala,
dat, Aa az, aa dzeni verir arkadan ayrty :
Ye daya, ver ceremeyi, ben arkandan dayan
rm!... Dayanrm!. Hem de nasl dayanrm,. Gnn
birinde kyl silha baa sarlarak - bir parasnn yu
karya aldmz Akam gazetesinin yazd gbi-yaptk-
iar bir meydan savandan ortada drt l, yedi yaral
braktktan sonra... ..........
Btn bu ekimelerde Bari kynde, kyl aa ile
olan savam oktan unutarak birbirlerinin zerine atl
atlverirler :
Yok sen beni aaya gammazladn..
Yok sen benim zerime yalan yere ahitlik yaptn.,
Yok sen aanm kpeisin..
Yok sen falan fimeknsm..
Kavgalar her gn biraz daha kzarak birbirlerinin
zerine kurgun atadursunlar; bizim aalar bu olaylar
nerelerden idare ediyorlar, diye sormayn. Aalar ister
yurt iinde olsun, ister yurt dnda olsun, ister Meclis
iinde, ister Meclis dnda olsun durumu kl kadar de
itirmez. Nitekim kyde yaplan meydan savanda
erkekle bir kadn mezara otuzalt inam da hapisha
neye gnderen kyllere soruyorum :
Sizi birbirlerinize katp bu hallere dren aa
nz nerede ?.
He kurban diyorlar, aa can ister Ankarada, he
vallah.. Aa can ister, stanbul da he vallah.. Aa can
ister gvurlar iinde he vallah..
290
DOUDA KITLIK VARDI
Aann - elini scak sudan souk suya vurmadan -

yllk gelirini bir hesaplyorum, milyonlarn stnde.
Gerisini de ben tamamlyayun, diyorum. Aa sim
di uzakta, belki Isvirede, belki Pariste, belki Londrada..
Akamn alacakaranlnda ky terketmeye hazr
lanrken bir kez daha dnp kye bakyorum, ar ar,
kopkoyu bir karanlk basyor kyn zerini.. Peimiz sra
bir sr dilsiz insan boynunu bkm bizlere bakyor.
Kimbilir daha ka yl, ka sefer bu Doulu vatandalar
gelip gidenleri yedirmiler, iirmiler, sonra onlar sa
vutururken de pelerinden bylesine bakp kalmlardr.
Kyde su yok. Kyde ba bahe yok. Kyde dikili tek
aa yok- Okul dersen ha var, ha yok. Dou kylerinde
btn bunlarn zerine ty diken baka birey daha. .
O da burada yayan insanlar arasnda kimsenin kimseye
gveni yok.
ark slkleri
Dur yanl syledim galiba. Tek dikili aacm bile

bulunmadn sylediim bu kyde, aylardr balarnda
dikili duran biri var ki, bandaki be jandarma ile
gya asayii salamak iin uzaklardan getirilmi dikilmi
buraya. Ama kimin iine yaryor?. Onu da gene bize ky
ller anlatsn : Biz kyl 36 kii atldk ieriye, sonra
seile seile 13 kii kaldk diyor hapishanede konutuu
muz biri. Sonra ap srtn gsteriyor. Kara talihi gibi
eziklik rklk iinde kapkara gemi bir gvde. Artk
anlarsnz, tesini.. Douda bir vatandan sulu olsun
susuz olsun kolundan tutulup ieri atlmas, sonra man
da gz denilen kaymalarn deste deste ceplere girdik
ten sonra tekrar kolundan tutulup dar salnvermesi,
kyllere neye patlar biliyor musunuz?. te bu blgede
cereyan eden binlerce olaylardan bir tanesi : Silvan'dan
291
nar ilesinin B a ri kynden Hasanolu Mebmed Obar,
Sirtondaki nakilerl beendiniz m? Hocamn dvd yerde
gl bitermi am a ya jandarmamn? Onu da u karnz-
daki delikanlnn srta gstermiyor mu?
292
DOUDA KITLIK VARDI
bir jandarma karakol kumandannn AnkaralI arkadana

yan mektuptan Burada geim artlan fena deil,
sanki orada israf olmuum. Burada 125 kuru skmyor.
Sopa kuvvetli. Burada bir elime dsen bein nne iki s
fr koymadan (yani 500 lira) kurtulamazsn. ok sertim.
Oradaki gibi sanma. Krtieri tir tir titretiyorum. ( ......)
Karakola 19 ky ve dokuz muhtarlk bal. ok hareketli
1000 den aa i yok. Diyarbakrda bir arsa aldm,
apartman yaptracam, (28 Aralk 964 - Cumhuriyet
Gazetesi)
RVET H K A YE LE R DEVAM EDER
Blgede gezip dolatnz srece o kadar ok rvet
hikyeleri dinliyorsunuz ki, insann bu duyup dinledikleri
karsnda aknlktan kk dilini yutaca geliyor. Bu
kadar da olur mu? diyorsunuz,. te olaylar zincirinden
biri daha;
Ben Mardinin Mazda kylerindenim. Geen gn
kymze kumandar bey geldi. Siz evlerinizde silh sak-
liyormusunuz dedi- Bykl kkl hepimizi falakaya
yatrd. Dvd... Dvd.... Dvd... zerimizden prtk
prtk kan kncaya kadar dvd. Baktm ki elinden
kurtulacamz yok, kylce toplatk, aramzda para top
ladk da, elinden zor kurtulduk. Yoksa bu Allahszn el
inden bizleri kimse kurtaramazd.
Ayn adamn Mardin ve Mazda dolaylarnda ba
ka marifetleri anlatlmakla bitmiyor, Douluya kara a
lp falakaya yatrmaktan kolay ne var?
Sizi gidi (...) .sizi, haydutlara, ekiyalara yataklk
yaparsnz h!.
Kaaklk yaparsnz h!.
Kaak silh tarsnz h!.
293
HALL AYTEKN
Bu basknlarn, aramalarn sonunda seninkisi alaca

n alr, dveceini dver, sonra eker baka baka ky
lere gider...
Yllardr blgeyi haraca kesen N. adndaki bir can
darma komutannn, kylye kan kusturan birbirinden
beter bylesi hikyeleriyle dolu gittiim her ke bucak...
Kylsne, kentlisine, memuruna, esnafna soruyor
sunuz; bukadar sorumsuz ve zorba bir adam daha ne di
ye bekletiyorlar?.. Bu ilin valisi, kaymakam, milletvekili,
senatr hep uykudalar m?.
Beg ,diyorlar, burada onbin liray alr, br yanda
ald bu on bin (liray batrr. Sonra begim, partilerin
N . yi gcendirmek ilerine gelmiyor. Onun o kadar ok
marifetleri var ki, seimlerde ba sklp darda kalan
partilerin imdadna yetien bir hzir olup kyor. Blge
iinde... Kendin geri ekil, onu ileri sr...
Sen sanyor musun ki, ara seimlerinde Meclis'e Mar
dinin tek senatrn halkn oylar gnderdi?.
Rvet hikyeleri Dou'da biter mi hi?., te Nusay
bine ait baka bir jandarma yks daha...
Y l 1964-. Aylardan ubat. Ramamann iindeyiz: Ge
ce millet yan uykuda, sahura ha kalktm, ha kalkaca
m.. Kasabann ortasnda bir at-pattir balar.. Halk
hep birden baskna uradk korkusuyla yataklarndan
frlar.. Ve bu ap-patlarm geldii yana kouurlar...
Sonunda renilir ki, bir onbayla bir tenekeci ara
snda dnen bir rvet dalgas...
Neymi efendim, Suriyeye sr karmak isteyen bir
adam onbayla anlar. Parann bir miktarn verir, bir
miktar iin de Suriye dn demek zere bir teneke
ciyi kendine kefil gsterir...
Bir gn, iki gn bakar ki, geride kalan 700 lirann
bir trl gelecei yok, bir bahane uydurarak seninkisi
294
DOUDA KITLIK VARDI
adama ate etmeye balar. Derken onlardan da onlara...

Kimin haddine Hkmetin jandarmasna kar koy*
inak?.. Koca bir mahalle sarlarak, sabaha kadar kurun
yamuruna tutulur
Dou da bir ok olaylarda olduu gibi, bu olayn ad
da isyan olur kar..
Evet, Douda birka yllk hizmet karl bein
nne konan sfrlar, bunlarn toplamyla byk ehir
lerde alnan arsalar, apartmanlar.. Sakn bunlar eli dip-
kli cretli askerlerin at oynatt Kongo, Vietnam, Hin-
diini v.s. sanmayn. Evet, yirminci asrn Tiirkiyesinden
sz ediyorum. Bu 20, yzyln Trkiyesinde Diyarbakrn
Bari kynde aalarla kyller arasnda kan atma
da soruturmay idare eden u karmdaki uzatmal on
bann da stanbulda ve Diyarbakrda birer evi ile, ban
kada bunlar birer defa daha satn alacak kadar birik
mi paras olduundan sz ettikleri zaman hi de ama
dm. Buras uzaklarda, ok uzaklarda bir lkeydi. Da
larn arkasnda atlm, unutulmu bu lkede Hassolar,
Memolar yayordu. Bu lkenin insanlar yllardr bir
avu toprak uruna cann diine takp savayordu. Ama
kimle?. Bunu yukarda ad geen uzatmal onbann a
zndan dinliyelim, biz ky terkederken bu uzatmal on
ba, kyn alaca karanlnda karsna diktikleri yz
lerce Hassolara, Memolara karak, gyle konuuyor
du :
Yznze karg syliyeyim. Siz adam olmazs
nz, hem a kurtlar gibi aann zerine saldrrsnz, hem
de kendinizi temize karmaya alrsnz. Yuh szlere!.
Buna derler kargay besle byt, gzn oymaya hazr
olsun.
Bu lkede kim kimi besliyor, kim kimin kanm emip
gzn oymak iin yrtnp urayor? Ben bunu bile
295
HALL. AYTEKN
mem am, benim bu lkede bildiim, duyduum birey

varsa Doulular, yzyllardr srtlarna yapp kanlarn
emen byleleri iin, gzel de bir ad bulmular; ARK S
LKLER...
Bu slklerin arasnda ufaklar bykleri, yerlileri,
yabanclar olduu gibi, adlan aza alnmayacak kadar
irileri kocamanlar da varm; bu yerli yabanc slkler,
arasnda yleleri oluyormu ki, deil birka ky ve
kenti, koca bir lkeyi batan sona emip yedikleri halde
gene de bir trl doymak bilmiyorlarm.
GET RESM
Douda geit resmi mi ararsn?. Bir yanda aalar,
bir yanda kyller.. Aalann elinde ki kadehi, nnde
eitli mezeler.. Sonra sal, sollu jandarmalar.. Ha bire
ekiycr.Habire yiyiyor. Ha bire emirler yadryor. Son
ra mlkiyetin kutsalfl konusunda uzun bir nutuk, bir
sr kfr, arkasndan alsn kumar masalar...
Geit resmi devam ediyor. Yum gzn yum, a g
zn a br yanda kyllerin geit resmi balyor .
Gn batnmdan sonra evlerine aklm, kalm karanlk
bir ky. Bu kapkaranlk kyde ecel kapmz ha ald,
ha alacak korkusu altnda kapkara gemi insanlar..
Bu insanlar yllardr gz yollarda bireyler bekliyor.
Bu insanlar, bir eyler konumak istiyor, bu insanlar bir
eylerden kurtulmak istiyor. Beklemekten gzler iine
iine gitmi.. Eller uzanyor, ekiliyor uzanyor, ekiliyor;
ama her seferinde de uzatt eller krlyor, konuan dil
ler koparlyor. Kurtulu nereden, hangi ynden gele
cek?.
Akamn alaca karanlnda geit resmi devam edi
yor : Bir aa ya da aann nazrlarndan biri kyor
296
DOUDA KITLIK VARDI
karnza : Altnda al bir kheylan, elinde gmti krba,

srtnda bir yam.
ekin u murdar ellerinizi, diyor, topramdan. Yoksa
hepinizi it srleri gibi nme katar, birer birer lelerini
yere sererim...
Bir, ilki, , be.. Kavgann ne balangcndayz, ne
sonucunda.. Yeni balad herey. Bir yanda viski bir
yanda kan; bir yanda bir avu insann ehvet naralar,
bir yanda milyonlarn alk lklar...
Evet, yeni balad her ey... Bu lk, bu kan Da
ban duman alm yryelim arkadalar...
Geit resmi devam ediyor. Sulan ekilmi bir kuyu
nun bandaym. Kydeki arazi yznden kan kavga
da iki oluyla bir kardeim kaybeden kyl ha bire anla
tyor : Bizde su yok, he valla gurban, diyor.. Bizde yol
yok, he valla gurban, diyor. Bizde sahip yok, he valla
gurban.. Bizde gurban!. Bizde ydk... Yok... Yok... Son
ra duruyor, yutkunuyor, dudaklar varp geliyor. Sonra
sylediklerine piman olmu gibi, boynunu br tarafa
bkp kalyor...
VARDIK
inde bulunduumuz 20. ci yzyln Turkiyesinde,
kaln kapkal sularla evrili Diyarbakr denilen scak,
smscak br lke vardr. Bu smscak lkenin 25 kilo
metre tesinde Vahet lkesi diye adlandrlan baklar
scak, kanlar scak, canlar scak, dilleri dilekleri scak,
oyunlar trkleri scak BAR denilen 110 evli bir ky
vardr. Bu 110 evli kyn iinde, yaiyan insanlar var
dr; ben deyim 700, siz deyin 1000. Ben burada aym
aaya baj baka kylerin baka baka insanlarndan
szetmek istemiyorum. Bu 1000 insann bal olduu,
aa nerede oturur diye sormayn, yukarda dedik ya, at
297
NIH&LAV TJTtVH
tstanbulunda A nkarasnda, at Avru pasnda, Amerika'

snda...
Ya kyn insanlar?. Onu da syledik ya!. at si
lh banda... at karakolda... at mahkemede,,. at
zindanlarda... Ve sonra ite Bari kynde herey bu son
rann sonrasnda balyor, yllar yl... Evet, yllar yl...
Bu 110 evli ky ekiyor, biiyor, sryor, savuruyor sonra
bunlar tek bir aann kucana gtrp brakyor...
< Sonras ?.
Sonras m, bunu bileceine ne gelmi?. Dnyann
her yannda olduu gibi bizim Diyarbakr aalar da
kucanda toplanan bu paralarla at gece kulplerinde,
at batakhanelerde, at viski ampanya balarnda gn
n gn yapmaktan baka bi'rey dnmyor...
atfa balayp, patla biten bir havat. Bir elinde deste
deste para, bir dlinde viski kadehi ayann ucuyla do
kunduu kaplar, hep ona alyor..
Btn bunlar olup biterken bu aalar lkesinde ne
ler oluyor diye merak m ettiniz?. te onu da size Bari
kynn elinde dileke, iki aydr kap kap dolap der
dine merhem bulamyan bir kyl size anlatsn :
YAR IC I I
Bu yl iinde gurban devaml bize tecavz et
mitir. Bizi mahvetmitir. Bizim evlerimiz gitmitir. Her
sefer bize taarruz ediyor gurban.. Bizi ldryor gurban...
Bir sene yatyor kyor, gene ldryor gurban... Bizde
hayat kalmamtr. Bizde can kalmamtr. Kuran hakk
iin he vallah gurban.. Avukat una buna drt bin lira
gitmitir gurban.. Biz ne yapmz onlara, biz ne etmiiz
ki gurban, bizi bu hale getiriyorlar...
Biz de mslmamz gurban. Sana irca ediyoruz. Bu
nu yukarya byle yaz gurban. Biz de vatan evladyz
298
DOUDA KITLIK VARDI
gurban. Madem ki bizi dinliyen yok gurban, ortada h

kmet yok gurban, stmze saldn saldnveriyorlar..
Bizden iki l, drt yaral var gurban. Bunun biri kadn
gurban, onlardan da bir kii ld gurban..
Benden ne istiyorlar gurban?. Onlarn kzn m ka
rmm?. Sylesin gurban. Anbarlanm yarp zahirele
rini mi armm gurban. Tavuklarna ta atp ki m
demiim gurban,. Ben onlara baka birey mi sylemi
im, Sylesin gurban?. ldrdkleri iki kardeim yetmi
yormu gibi, ayam kye bassam beni de vuracaklar
gurban. Delikte de yatan iki kardeim var gurban. En
byk iricam o ki, beg gurban, 42 nfus zerime kald,
gurban. Kydeki ekini bimezsem, topra nadaz etmez
sem, zahire almazsam gurban, bu 42 ba horantay kim
besler gurban?. Hkmet bana yardm etsin gurban. Ba
na yer gstersin gurban. Gmenlere bile yer gsteriyor
gurban. Avukata vermiim 4 bin lira gurban.. Hi olmaz
sa bu Abdikerim elebi (Aanm nazr) ekinimi nada--
sim satm alsn. Ben baka yere geceim gurban.
Diyarbakrn sayl avukatlarndan birinin yazhane-
sindeyim. Bu konumalar bana kyn ortasnda 52 gn
nce aanm adamlaryla yaptklar bir meydan savan
da kardelerinin ikisini mezara, ikisini de hapishaneye
gnderdikten sonra kendisi de kye sokulmayan Bari
kynn yarclarndan Haan Toprak anlatyordu...
Btn bu olaylar kztrp kardei kardee ldrten
aamn kim olduunu, nekadar ky ve topraa sahip olup,
bunlar nasl ynettiini renmek mi istiyorsunuz?,
ite size ayn aanm sahip olduu baka bir kynden
baka bir tutsak bir kyl :
YAK IC I n
Ben Arapyeniee kynn muhtarym, begem.
Kymz 60 hane begem. Benim 12 ba nfusum var
299
HALL AYTEKN
begem. Kydeki hzineye ait topra kylye datmak

istedim begem. Toprak iskn Bakanl bu topraklar ve
rilsin dedi begem. Aa buna raz deil begem. Aa adam
larn retip retip zerime kkrtt begem. Bu ya*
den ky idye blnd begem. 1954 de aa taraf benim
babam ldrd begem. Benim kardeim de tuttu onlar
dan birini ldrd begem. imdi kardeim mebbet hapis
begem. Geen gn onlar babalarnn intikamm almak iin
begem gnn batnmdan sonra 7 kii birden evime bas
kn yaptlar begem.. Kurun yamuruna tuttular begem.
ihtiyar anam yaraladlar begem. Bizim hepimizi perian
ettiler begem. Sonra kye jandarma geldi begem. 7 kiiyi
de silhlaryla beraber yakalad begem. Ama sorgu ha
kimi hepsini tahliye etti begem. imdi hepsi birden ky
de. Beni ldrmek iin yolumu bekliyorlar begem. Bir
seferinde de kii birden yolumu kestiler, enemi kir-
Arapyenlce Ky
Muhtar, Hiyarbakr
Adliyecimle krk e
nesiyle Aadan dert
yanyor. Burada da
P lm t l oullan kyor
karcna...
300
DOUDA KITLIK VARDI
dlar begem. imdi kyde mahsl yanyor, gidemiyorum

begem. Onlar serbest dolayorlar begem. nk onlarn
aas Pirinioullan begem,. Onun da arkasnda hk
met var begem. Benim aam yoktur begem. Beni hibir
eyim yoktur begem. Biz fakirin fkarann hakkn koru
yalm dedik begem. Bamza bu iler geldi begem...
Kyn 15 bin dnm topra var begem. Bunun an

cak 2 bin dnm halkn, 700 dnm aann begem.
6000 dnm de hzinenin var begem. te bunu aa ky
lye datmyor. Oysa begem aa alr iki yz bin liralk
mahsl begem. Fakir fkara iki bin liralk zahire kaldrr
begem. Gene de gzne batyor begem. Bzleri kyden
srp karmak istiyor begem. 1950 den bu yana hk
mete ok mracaatlarm var begem. (1)
Muhtar cebinden bir tomar kt karp eitli ma
kamlara verdii dilekelerin tarih ve numarasn gste
riyor, Tavan dala greebilir mi hi ?
Bir yanda ksebaglarn tutmu her partide adamlar
olan saysz kylerin sahibi Prinioulian, br yanda
bakente gnderdii dilekelere yllardr gr,1 .eri yolda
cevap bekiiyen, dileri krk, enesi krk zavall bir muh
tar.. Bu krk ene ile krk diler arasnda derdini anla-
tamamanm verdii aresizlik iinde heceio babam hecele..
Gezele babam gezele.. Ya bir de daha gzlerini dnyaya
(1) Ayn aann evirdii baka baka frldak ar renmek

mi istiyorsunuz ? te karnzda. Kara veri kyti var. Onlar anlat
sn, siz dnleyin: Bunca kylerden sonrada gzleri topraa doy-
myan bir aann eitli hilelere ba vurarak... hzineye ait bin-
lerc|e dnm araziyi nasl zerine tapulattn 1962 Aralk ay
tarihini tayan 23 sayll Yn Dergisinden okuyun...
301
HALtL AYTEKN
amadan- bu bahtszla urayan dier kylleri d

nn ?.
Aanm kimlii ile birlikte, nasl bir gce sahip olup
kimlerin kendisine desteklik yapm olduunu, kyllerle
yapt savalarda- nasl bir tabye kullandn yukardaki
olaylarda ksa da olsa deinip getik. Fakat gryoruz
ki, aa verdii bu savata karsnda her zaman sahipsiz
ve zavall kylleri deil; bazan kendisine rakip olarak
gl aalan buluyor. te size ondan da bir rnek:
R A K P BR AA A N LA TIY O R
Bismilin Koruku ky ndenim bey, ismim Sel-
hattin Vural. Ky sahibiyim. Bizzat kyde otururum. 10
bin dnm topram, iki traktrm, bir bier - dverim
var.
lemizde birbirine snrda Bozah ve Koruku ky
leri diye iki ayn ky anlatacam size bey. Koruku bi-
ztn kymz. Bozal da Pirinioullarn ky.. Bizim
aynca Pirinioullarnn ky olan Bozalda da arazi
miz ve akrabamz var.
Pirinioullar khyalarm ve yarclarn devaml
olarak aleyhimize kkrtyor. Tevik ve tahrik ediyor.
Bu tahrikler ve tevikler sonunda onlarn yarclan ve
khyalaryla bizimkiler arasnda bir sen-ben kavgasdr
balyor. Mahkemeye dyoruz. Yl 1937 Diyarbakr
dan gelirken yolda iki taraf arasnda bir kavgadr bal
yor. Kavga sonunda onlardan iki kii bizden bir kii l
yor. Bu olaydan tr yedi kii de hapse sokuluyor. So
nunda bunlardan birisi daha hapiste lyor. Bu kavga
dan bir yl sonra kana kan, cana can isteriz! diyerek
babam vurup ldryorlar. Kaatil cezasn ektikten son
ra tahliye olunuyor. kar kmaz onu da kardeim vu
rup ldryor. Be alt yl yatp kyor. Sonra br ta
302
DOUDA KITLIK VARDI
rafn uramas zerine Adanaya srgn oluyor. Mahke

me ayoruz, kardeimin srgn cezas kaldrlyor...
Bu dvann yatt bir sra al sana ikinci bir kav
ga. nk bizim, bir kymz daha var. Onunla da ayr
bir ihtilfmz var. Birinci kyde yani Bozalda aalar
la kar karyayz. Burada- ise kiraclarla. Bizim ailenin
bu kyde 9 bin dnm kadar topra var. Devaml mah
kemedeyiz. Her gn iki tarafta eller tetikte silhlar ha
patlad, ha patlyaeak!.
mrnn yarsn ky kavgalarnda, mahkemelerde,
karakollarda, srgnlerde, hapislerde geirdii iin bir
gn bile oturup az tadyla ekmeini yiyemiyen ve bu
uurda 1937den bu yana harcad nakit para yz bin
lirann ok stnde olduunu syleyen Selhattin Vurala
soruyorum :
Bunun sonu neye varacak aam, diyorum?. Bunu
olduu yerde keserek bu ilerin iinden syrlp kmann
bir yolu yok mu?.
Nasl olur, bilmem ki?, diyor. Onlar elimdeki top
ra almak iin habir zerime zerime geliyorlar. Dur
madan bizim aileye saldryorlar. Bir de bakyorsun,
be yaral, be l onlardan; be yaral ve l biz-
lerden... Biraz ortalk yatr gibi oluyor. Yatyoruz,
kyoruz., Bir de bakmn al sana evvelkinden daha b
yk, daha kanl bir kavga... Srp gelen bu husu
metlerin, bu kurunlamalarn sonu neye varr, nasl bi
ter?. bilemiyor ur,
Bu ilerde badiimiz birey varsa, onlar lrz de
bu topraklardan kmayz diyorlar, biz karrz di
yoruz. Velhash 'kelm, ki ucu da pislik iinde bir sopa
neresinden tutarsn!...
Trkemizde biri yer, biri bakar, diye bir sz var.
Diyarbakr kylerinin toplumsal yapsn incelediimiz
303
zaman/ bu atalar sz bu aalar lkesinde derhal anlam

deitirerek, biri yeyip, bini bakan insanlarn yaad
bir lke haline geliveriyor. Sadece birinin yeyip bininin
bakt lke olsa pte tepene koy. br yanda, bini ekip,
biip, srp savuruyor, getirip bir tek kiinin eline tes
lim ediyor. Rakam m istiyorsunuz?. te size blgenin
ufak bir tablosu,. Gene Koruku kynn aas Sefa
hattin Vural konuturalm :
Kirac kyllerden geen yl 4-5 bin ton tahl aldm.
Kilosunu ortalama 60 kurutan sattm zaman 300 bin
bin lira kadar bir para geti elime. Kar tarafn, yani
kiraclarn tm gelirine gelince, 2 bin - 3 bin lira arasnda
deiir. Kimi yllar bu rakamn ok altna kadar dt
de olur..
Yukarda gsterilen tabloya gre bir yanda yalnz bir
tek kynde 10 bin dnmlk toprandan yllk geliri,
Kylerinden S kii delikte, 4 idttei de mezarda ama,

gene de dardan gelenleri byle karlarlar...
304
D O U D A K IT L IK V A R D I
300 bin lirann stnde olan aa, br yanda b gelirden

150 kat altnda ufack bir gelirle ailesini geindirmeye
alan ortaklar..
BR ORTAKI ALES
Evinde yedi nfus barndran byle bir kirac aile
sinin ne yediini, ne itiini, nasl bir barnakta oturdu
unu, tm yllk gelirinin zahire ve paraca tutarnn ne
olduunu renmek mi istiyorsunuz? Dedelerinin dede
sinden beri aalarn kapsnda yarclk, marabaclk ya
pan . ailesinin, nceden evini szlerle bir dolaalm :
Alack, darack bir kap. Yere yapp kalm ala
ck, darack bir oda. Bu alack, darack kapdan; bu ala
ck darack odaya - kibrit akarak - el yordamyla giriyor
sunuz. Odanm iinde zifiri bir karanlk var. Oysa daha g
nn ortasmdayiz. Darda gne var. Bir adm atyorsu
nuz ayanzn ucuna yumuak bir eyler dolayor. Bak
yorsunuz postun zerine serilmi, gzden l l kedi. Y
znze atlreasna baryor..
Bir adm daha atyorsunuz, bir beik, teinde bir o
cuk viyaklamas.. Kyda kede dolaan birka tavuk.
Sonra bir kpek, sonra hangi adan kald belli olma
yan zehir gibi eki bir koku..
Bir kibrit,. Bir kibrit daha.. Odann iinde gene han
gi adan kald belli olmayan esmerlemi, kayla
m birka mitil eya.. Ve sonra gene hangi an adam
olduklar belli olmayan zerinize evrilmi titrek, rkek
baklar.. Duvarlarda klar titreiyor, adamlar titreiyor..
Adamlara bir eyler soralm, bir eyler renelim
diyoruz; duvarda ses var, ailesinin adamlarnda ses
yok. erde biraz daha kalsak havaszlktan, kokudan
bunalp deceiz...
Aile halkn yan yana sralayp resimlerini ekelim
305
H A L L A Y T E K N
diyoruz. Kkler viyaklyarak kayor, bykler kor

kudan alamakl iuyor.
reniyoruz ki, bzler hepimiz aalar tarafndan
tutulup gnderilmi hkmet adamlaryz. Resimlerini
ektikten sonra, hepsini birer birer kollarndan tutup
buradan atacakmm..
Aile halk, neden sonra dilleri zlerek yanmda
ki klavuzumla bir eyler konuuyor, gene reniyoruz ki,
7 nfuslu ailenin tm yllk gelirini 75 lek zahire te
kil ediyor. Bir lek zahire de 16 kilo geldiine gre; 75
lek zahiremi?. 1200 kilo buday yapyor demektir. Bu
miktar buday da 1964 fiyatlarna gre kilosu ortalama
60 kurutan 700 lira tutar. Oysa bu blgede kyl aileler
arasnda yaptmz incelemelerde kyde oturan 7 nfus
lu bir kyl ailesinin yalnz yllk yavan ekmek bedeli
1250 liradr, br yanda ayn ailenin yalnz ul-aput
giyse sadece urba karl 750 liradan aa dmemek
tedir. Ya bir de 500 - 600 lira tutan dier masraflarna
etinkaya ailesinin yllk 700 hra gelirini

8 nfus paylayor.
306
ne diyelim?. Byle bir ailenin, sadeee karnn doyurup,

srtn da ul-aputla sarp sarmalayp ayakta kalabil
mesi iin, ylda en azndan 2500 liraya ihtiyac var demek
tir.
Yllardr yarclarn topraklarndan atmak iin penele
en aaya aradaki bu akl ne ille kapatyor, diye sor
duum zaman, verdii cevap u oldu :
Hrszlkla, kaaklkla, adara soymak, adam
vurmakla,
Burada sylemeye hacet var m bilmem? kln bu
tehlikeli yolculuklarn sonu sahibini ya hapishaneye, ya
da mezara gtrp atyor...
Ky cahildir, kyl grgszdr. Onu iinde bulun
duu koullar inden ekip karamazsnz. Onu bu ezil
milik, umutsuzluk iinden karp bir adm teye gt
remezsiniz diyenlere, hangi yann hakl, hangi yann
haksz olduunu renmek isteyenlere, Diyarbakrn F
kynden 7 nfuslu etinkaya ailesinin geim tablosuna
bir gz atmasn salk veririm Bu aile fert
lerinin bir ylda kursana girip kan besinlerin ve bun
daki kalori miktarnn insan olunun ayakta kalabilip
yayabilmesi iin yeterli olup almvaca zerinde bir
berecik durup dnsnler...
Kongo, Kbrs, Vietnam evet ama, ya Anadolu!...
Yzyllar boyu bizden emek ve fedakrlk istemedi
i indir ki, biz, hep uzaktakileri, erie mediHerimizi
dnmz. Sonra gene dnerek gene bu, uzakdaki rk-
dalarmz iin hayaller kurarak, yazlar zerine yazlar,
iirler zerine iirler dktrmz... Anadolu yerinde
duradursun, biz altmzda kineyen kheylanlar, elimizde
kalkan kl yllar yl Kzlelmay bulmak iin Turan
llerine doru at koturmuuz..
Sonra ne olmu?...
307
H A L L A Y T E K N
Sonrasn da Diyarbakrm, eine byk ehirle

rimizde bile az rastlanan lks bir otelinde akam taam
yapan partili bir profesr doktorun azndan dinleyelim .
BIK POLTKACI
Yukarda sz konusu ettiimiz kylnn yllk gelir -
gideri zerinde rakamlar verip de, Donuun sefaleti ze
rine bir i,ki lf yapmaya kalktmz zaman, hemen araya
gireerk uzun bir nutuk ekti. Trk kyls fakir ve yok
sul olamazd. Bu bir iftira, bir bhtand. Kylmz son
on yl iinde hzla kalknmt. Bunu grmemek bir gaf
letti. Hemen btn kylerimiz, ehirlerimizin bir okla
rndan daha iyi durumdayd. Bugn evlerinde buz dola
b, amar makinesi olan kyler vard. ok kr artk
kyl ki katl, banyolu evlerde oturuyordu. Karyolada
yatyordu. Masada atal bakla yemek yemesini bilyor-
du, falan filan ey...
Benim gibi masann banda toplaan, dier be
gazeteci de bu kalknm kylerin Anadolunun neresin
de, hangi bucanda olabilecei zerinde birbirlerinin gz
lerine bakrken, bizim profesr doktor politikac im
dadmza yetiti :
Elz kyleri batan sona byle beyler, dedi.
Gelin de gstereyim o kyleri size. Ben bu vilyette uzun
yllar doktorluk yaptm. Bilirim. Efendim hadi onu b
rakalm; deminden beri bir tablosunu izerek kapkara gs
terdiiniz Dounun uzak bir vilyetinde byle Avrupa
tertemiz bir otelinde yemek yemek, yatp kalkmak Do-
u-Bat fark gzetmeden memleketin kalkndnn bir
iareti bir delili deil midir ?
Lf biraz, daha uzatsam bama i karacakt. Adam
kendi asndan haklyd. Senato ara seimleri iin propa
ganda gezisine kan Genel bakan yardmcs bu zat, ku
308
D O S U D A K IT L IK V A R D I
un d, ylann st bulunan ziyafet masasnda kulp

raksyla dumanlanan kafasn elbette baka trl dn
celerle zorlayamazd. Genel bakan palapaa gezilerde
vatandaa bu derili nutuklar sylemekten yorulduu iin
olsa gerek, erkence yukardaki, odasna ekilmiti. imdi
onun yardmcs, evresini kuatan gazetecilerle hem ka
deh tokuturuyor, hem de memleketin Kalknm Trki-
yenin cennet kelerine dair nutuklar ekiyordu.
Kylerimizin hayat dzeyi ykseldiine geim skn
tsndan kurtulup drt bir yan gllk glistanlk bir
lkenin vatandalar olduumuza gre acaba bu politika
clarn meydan nutuklarnda nelere deinip nelere de
inmediklerini renmek gerekten de merak etmeye
deerdi. Onbe gndr bu gezilerde pelerini brakmyan
bir gazetecinin yavaa yanma sokularak iin bu ynn
kendisine sorduum zaman :
Gittikleri yerlerde biraz din, biraz dua, arkasn
dan yeni cami, yeni kuran kurslar vaatlar.. Sonra ge
mi gnlerin zlemi iinde imdikilere az dolusu l-
netlemeler, kfrler... Vay bana koca dana diyen ada
ma bak! Sen de koca kz deil misin?. sterse gelsin
boynuz boynuza tokualm.
Hoppala!. Her iimiz bitti de sra koca kzlerin to
kumasna kald. Bu minval zere ekimeler gn da
ha devam edecek, sonra halk sandk balarna gidecek.
Temsilcilerini seip bakente gnderecek. Onar da gelip
memleketin kaderi zerinde at koturacaklar... Eskazara
tekerlerin nne ta koymak isteyen biri karsa :
Lf yok beyler.. Mill irade byle istiyor, diye hep
birden adanm zerine ykleni yklenvereoekler,
Gece yarsn oktan geiyor. ehiri yle bir dola
p oteldeki odama ktm. Ne mmkn uyumak!. Pence
reyi ayorum, yzme doru scak bir alev savruluyor.
309
H A L L A Y T E K N
Terden srlsklamm. Haziran balarnda olmama ramen

gneydounun tpk geeesi de gndz gibi boucu ve
bunaltc..
EHR DEL DERT PAZARI
Darya bakmakta devam ediyorum. Karmda ca

mi. Caminin avlusunda serilip yatm insanlar.. Hemen
hepsi de akama kadar i aramann yorgunluu ve bez
ginlii iinde. Ba ularnda hrg hrg ykselen Di
yarbakr surlar. Bu nsanlarn bir oklarn gndz g
nei altnda gene ayn yerde yavan ekmeklerini geveler
ken grmtm, telerde Diyarbakr'n tarihi surlar iri
glgeler halinde uzanyor, ksalyor. Evet, diyorum, bil
mem ka yl nce bu surlarn ta, kayas, harc tulas
tpk u apartmanlarmki gibi kanla ve gzyayla yu-
rularak yaplmtr...
Bir de o alardan bu alara atlyarak hep birlik
te deienlere bir gz atalm :
Ben leyin dn burada iilerin - soann ccn
dizlerinde krarak - kynden getirdii kupkuru ekmee
katk yaptklarn grdm. Bu az gelime mi ?. Surlarm
yapld alarda iiler belki bukadarn da bulamyor
lard. Bylelerinin, her dnemde ne bulduklarm elbette
tahmin edebilirsiniz... Dayak, krba, gzyalar...
Sonras?.
Evet, ite sonras... Elimin altndan Diyarbakr ta
rihini gsteren bir kitap var. (1) Atn her sayfa ite
bu sonralarla balyor, bu sonralarla bitiyor... Enaz be
bin yllk gemii olan bu Dicle ehrine nce Etiler gelmi
yerlemi. Sonra Asuriler. Sonra Romallar. Sonra Bi
ti) evket Beysanoglu - D Y A R B A K IR T A R H VS A B D E

LE R . 1963, 160 sayfa, fiat 10 lira.
310
zanshar. Sonra Selukler. Sonra Akkoyunlular, Artuk-

oullar. Sonra Osmanoullar. Sonra oullarnn oul
lar, derken, derken efendim, sonrasnn sonras gelip
dayanm amza...
Bu sonrasnn sonrasn da renmek mi istiyorsu
nuz?. Size tarihin tozlu sayfalarn konuturarak deil,
size, bu surlarn glgesinde kuru ekmekle, soann cc
n yemekten bile yoksun, bu ehrin bir isizinden din-
liyelim bu sonrann sonrasn da: Ben dil bilmez beg,
diyor. Ben yol bilmez beg, diyor. Ben birey bilmez beg,
diyor. Beni Ankaraya gtr, beg, beni okut, beni adam
et beg, diyor. Ben kurtulan beg, diyor. Kymzde t
redi bir zalim aa diyor, nce kzd babomu vurdu... Son
ra kzd aomu vurdu. Sonra evirdi tfeinin azn
bana k git diyor, topramdan, k git diyor, k
ymden.. Ben amam he vaila, ben lmem he valla..
Sonra...
Bir ad da aalar ikesi olan Diyarbakr ilinin bu
sonraIar, bu sonralarm sonralar biter mi hi ?.
te, bu sonralarm sraland - aydr i iin bek
ledii bir kapda - rastladm titrek, krpe bir az da
ha : Kyden kopmu gelmiem, orada her evlerimi sat
mm. Bir adam km karma, vcrmisetn altyz lira
ona.. Seni alram demi ie, Gelirem, gider em i yok. Geli-
rem gidereni para yok.. Ben am 'kaimigam, bu koca
seherde., ki ocukla bir kary atmam bir akraba evine.
Kye gitsem bir trl, gitmesem bir trl.. Tarla taban
yok.. Kye gitsem kz yok.. Kye gitsem...
Konumasnn sonunu gz yalaryla balyan er-
mikin t kylsne bir tek kelime daha soramyorum,
kimiz de karlkl tkanp kalyoruz. Her yerde herke
sin karsnda olduu gibi, bu lkede de konuup, grii-
: 11
H A U L A Y T E K N
p de.st ste ylm dertler karsnda tkanp... kal

madn ne var sanki?.
Onyedi yanda, yllk evli, iki ocuk babas. Bir
kardei mezarda, babas hapishanede, kendisi de satm
savm gelmi, buralara. Peinde dmanlar var... Bir de
stelik para kaptrm.. Peinde gezen dmanlara m
yanarsn, seni ie sokaem diye una buna kaptrd
paracklarma m yanarsn?....
Sonras ?...
Sonras bitiyor mu hi bu lkede?. Sonrasn da ad
liye koridorunda basavcy beklerken yavaa yanma
sokulan ri am yarmas gibi dier bir kyl anlatsm :
Savc beg adamn, gurban he valla.. Beni ie alsn he
valla.. Ben kyde mahvolmuum he valla diyor.. Bir ahr
dolusu hayvanm yaktlar he valla diyor.. Beni de vura
caklar he valla diyor. Ellerinden ayaklarnda1per he
valla gurban diyor..
Doulu bu hemerim beni kim sanyorsa, yavaa
bir keye ekiyor, eli i cebine doru uzanyor :
Ben de senin iyiliin altnda kalmaz, he valla gur
ban, diycr.
Beni nce yemee davet ediyor. Sonra kye. Tabi
arkasndan ko, kuzu kurban, Allah ne verdiyse...
SURLAR
Yrye yrye surlarn dibine kadar geliyoruz. Sav
cnn gelmesine daha bir saat var. Koltuumun altnda
Diyarbakr tarihi. Sayfalarm ap bakyorum. Bu surlar
4. yzyln ortalarna doru Romallar tarafndan ya
pld. Ykseklii 10 12 metre. Duvar kalfl -
3 5 metre arasnda deimektedir. 82 burcu
312
elan d balenin kuatt saha kuzeyden gneye

1300 metre. Doudan kuzeye 1700 metredir. 5 kilometre
uzunluundaki bu surlarda gelmi gemi 12 kavme ait
yazlar ve kitabeler var. lknce buraya Nusaybin ta
raflarndan 40 bin kii srlp getirilmi. Bu satrlar
okurken 18. yzylda Diyarbakr dolaan Evliya ele-
binin yazdklarm hatrlyorum. (1)
(1) Evliya elebi Seyahatnamesinde, Diyarbakr B

lm 30 sayfalk yer tutar. Ve bize u bilgileri verir :
kale kmil drt bin admdr. inde yzelli adet hc
reli mteaddit divahaneti bir saray- azm var. Her ge
len viirera ve vkela buraya bir hcre ve hamam, havuz
ve adrvan ina etmekle kat kat mzeyyen bir saray
olmutur.
Evliya elebi, bundan sonra bu beldedeki 20 kadar
byiik camiden, sekiz on kadar medreseden, su kaynak
larndan, ifal sularndan uzun uzun szeder. Ve sonra
insanlarna geer : Diyarbakrn havas gayet letafet
zere olur, hamravat suyunu da nu ettiklerinden halk
nn yzlerinin rengi hamret (krmz) zerine olur. Ek
seriyetle orta boylu ve kaviyl bnye mekkel adamlar
olur. Erkekleri samur libae ve zerdua ve samur paras
krk giyerler. Atlas kemha ve gayriatlas giyerler.
Kadnlarn giydikleri cmlesi beyaz araf brnp
yzlerinde kl nikp ve balarnda sivri, altn ve gm
takkeler giyerler. Ayaklarnda elbette izme giyerler;
der.
Sanayie gelince, Diyarbakrda ilenen kl, gadda-
re, haner, bak kuyumcu ileri, krmz sahtiyan, mest,
izme bikymet pek ok iler vardr. der.
313
H A L L A Y T E K N
CEMO !
imdi surlarn Dicleye ku bak bakan ykseke

bir noktasndayz. Elimdeki kitab kapyarak yanmdaki
dev csseli Oemoya bakyorum.
Karda, diyorum, bu grdn surlar kimler yapt,

bilyor musun?.
Bilemem valla, he gurban, diyor. Omuz silkiyor.
Sen yaptn. Cemo, sen, diyorum.
Diyarbakrn tarih surlar.
314
DOUDA KITLIK VARDI
Bu koca koca talar srtnda kim tad karda,

diyorum.
Bilemem, diyor, be valla gurban...
Sen tadn karda, sen. Diyorum.
Yaptn bu saraylardan mazgal deliklerine trma
narak kral ve kralieyi ok ve yaylarla kim korudu kar
da, kim? diyorum.
Dn bak, diyorum. Bir de nfusu yz bini aan bu

gnk ehre dn bir bak.
Bu apartmanlar kim dikti, diyorum Cemo?.

Bilemem, diyor, he valla
Bu yollar kim at Cemo ?.
Bilemem, diyor he valla..
Bilemezsin ya, bilmezsin Cemo, diyorum.
Adam, yan yan gzmn iine bakyor. Bildiin gn,
evet bunlar! bildiin gn, diyorum, hi kimse seni top
randan. yurdundan yuvandan tedirgin etmiyecek. Hi
kimse namlusunun azn sana evirip bugnden tezi
yok, topram terk et, git demiyecek. u iri nasrl el
lerin, u iri kocaman ayaklarn, u dosta alan iri iri gz
lerin. tik kez kendi mutluluu iin bakp alacak, tik kez
kendi mutluluu iin yryecek, ilk kez insanlara rk
meden irkilmeden kendi mutluluu iin... Evet, evet her
eylerin, her eylerin kendi mutluluun iin... u Dic
lenin ak, u evresinde sralanan yeil yeil ekinlerin
dalgalani, her ey her ey... Ama imdi yle bir lke
desin ki, elin topraklan kantryor, bakalar iin. Ayak
larn yryor, bakalar iin. Gzlerin bakyor, ama ne
315
H A L L A Y T E K IN
kar, Yrein arpyor, ama ne kar... Dudaklarn k

mldyor, ama ne kar... Sevgilin oluyor, doyasya yz
ne bakamyorsun. ocuklarn oluyor, doyasya sevemi
yorsun.. Doyasya trkler syliyemiyorsun... Evler apart
manlar dikiyor, bir kerecik olsun gerine gerine, u da
benim evim diye iinde oturamyorsun. Yollar yapyor,
yolunu bulamyorsun. Okullar yapyor, aydnlanamyor
sun. in en ac yan, bana tokmak iniyor, susuyorsun.
Elindekini avucundakini alyor, susuyorsun. Sonra da bu
iri eller,
Bam gzm stne gurban, diyor. Eiliyor, ken
dini dven kollara sarlyor.
Bu iri gvde
yor.
Gurban diyor, kendini ineyen ayaklara kapan-
Gurban diyor,... Iknyor, skmyor, gerisini syli-
yemiyor..
' Sonra ?
Sonrasn da Diyarbakrda arceza mahkemesinde
28 Mays perembe gn hakimin karsna karlan boy
nu bkk bir kyl kadnla, edleri kelepeli bir obann
azndan dinliyelim..
DL YOK K KONUSUNLAR
Hakim soruyor :
... Arkadan oban N. yi dada kavgaya tutu
up ldrdne dair elimizde pek ok delil var... Adam
caz niye ldrdn, ldrdn, ne diye lsn yaktn?.
oban, alk alk hakimin gzne bakyor. Azndan tek
kelime alamyor. Sonra kyl kadna dnyor.
Sen ne dersin bac?, diyor. Olunu ldren, sonra
da lsn yakp topraa gmen oban bu mu?.
Bu kez de kadm alk alk gzne bakyor, tiki taraftan
316
ses gelmeyince, hakim bir ara kzar gibi ellerini masaya

vuruyor :
Hey bre cahil ocuk, diyor, tarla aann, srler
aann, kpek aann u dnyada neyinizi blemediniz
de, arkadan N. yi ldrdn?, insan yan yana byd
arkadann canna kyar m?.
Gene alk alk baklar.. Gene ts yok.. Gene uzun bir
aknlk. Bu kez mahkeme mbairi araya giriyor. Ha
kimin sorduklarn, krte olarak nce obana, sonra
kadna eviriyor, kisiyle de anlaamyorlar, ikisi de pel
pel gzlerinin iine bakyor. Mbairin stelemesi zerine
oban eliyle azn iaret ederek :
. Bende dil yok begem, diyor, Bende konuma yok,
he begem...
Kadna gelince : O bu kadarm da beceremiyor. Sa
rld paravralar inde sadece sessizce alyor, uunu-
yor, ara sra gzlerini ap hakime bakyor. Niye alyor,
niye uunuyor?. Onun dilini kim zecek. Dertlerini kime
ekva edecek. Dou Anadolu, kadm-erkek, oluk-oban
bylesi insanlarla dolu.
DYARBAKIR CEZAEV
Bunun en tipik rneklerini - bir gn nce ziyaret etti
im - Diyarbakr cezaevinin mahkmlar arasnda gr
dm. eitli sulardan ier tklm 505 mahkm var.
Bunun drd badn, yirmibiri ocuk, tekiler yam ba
m alm insanlar. Kendileriyle ayr ayr konuup ayak-
zeri bir anket yapyorum, ilenen sularn yzde 65 ini
adam ldrme ve yaralama tekil eden bu mutsuz insan
lar arasnda yaptm bu ufack anket btn bir Do-
unun yaantsm ortaya seriyor...
Darack arazilerde skrp kalm darack ge
indi insanlar. Bu daracklm iinde clm-kalm sava
317
HALtL ATTSatm
na km yzlerce ky., rnek mi istersin, te bu dar

lklarn karnza kard nar ilesinin Bari kynde
iki ayr aile. Bldrcn ve Toprak ailesi. Hemen hepsi de
iki ay nceki kanl ky kavgasna adlan kart iin
dede-oul, torun-torba yedier sekizer kiilik guruplar
halinde koulara tkl klvermiler. Bakyorsunuz iki
ailenin de aralarnda ondrdnden altm yana kadar
adamlar var ierde. Karnzda bklm bklm olan
Bldrcn ve Toprak ailesinin adamlarna soruyorsunuz :
Neden bu ileri yaptnz?. Neden elinizi kana bu
ladnz ?
Bu yal bal adamlardan da aldnz cevap, bir
iki iaretten sonra tpk mahkemede dilleri tutulup kalan
u zaza kadnyla obannkinden farksz.
Biz cahiliz gurban, diyor. Bizde dil yok gurban,
diyor. Biz anlatamaz gurban, diyor. Bizde aa var gur
ban, diyor. Bizde dert ok gurban diyor...
Bakyorum hepsinde bir titreme, bir sararma, sakn
azndan yanl bir kelime karma der gibi, birbirlerini
drtyorlar, birbirlerini ekitiriyorlar. Bakyorum, drt
duvar arasnda bile aa korkusu. Yzlerde bir belli ol
mazlk. Yzlerde bir gvensizlik.
Sonra ?.
Sonra, bakalar, bakalar, bakalaryla konuuyor
sunuz. imdi de Ktmiran kynden yedi kiilik ztrk
ailesi karnzda. Aa yukar bunlardan da ayn sesler
geliyor. Dermansz, kesik, bouk,
Biz batmz, biz lmz, biz sahipsiz kalmz.
Bizi ariyan yok, bizi soran yok, bizde ok... ok...
Birbirlerine iyice sokulmalarna, elele tutumalarna
ramen gene ayn sararma, gene ayn titreme, aym tutuk
luk.
318
Adliye koridorunda Diyarbakr kylleri

SyOeiK-ck - sylen m ycefk o kaar ok derileri va r ki...
Ama gel se bu sararmay, bu tutukluu bir kez de

iinde 21 ocuk bulunan Diyarbakr'n SBYAN KOU
UNDA gor : Bask tavanl darack bir kouun ha
vadan, ktan yoksun, darack bir hcresine tklp kal
m bebeciklerin en kkleri grlen ngiin Dardaran
kynden Abbas Duraka soruyorum:
Suun ne olum?. Seni buraya niin getirdiler?.
ocuk mazlum mazlm gzmn iine bakyor. Titriyor,
sararyor, nerdeyse boanp alyacak.
En sonunda arkadalarnn yardmyla reniyorum
ki, 9 yandan fazla gstermiyen bu bacak kadar ocuk,-
av tfei ile oynarken yanllkla adam ldrmekten t
r buralara getirilmi. Tek kelime trke bilmiyormu...
319
H A L tL A Y T E K tN
UfaJ bir sorup soruturma, bir de bakyorsunuz iin

de 21 ocuk barndran Diyarbakr cezaevinin u kk
ler kouunda yandan fazlas ne dil biliyor, nede okuma
yazma.. Ama iledikleri sulara gelince deme okumu
yazmlara- ta kartacak kadar plnl ve artc...
Evet, nasl olmusa olmu, bu kk kaatillerin he
men yandan fazlas hi de farknda olmayarak tpk Ab-
bas Durak'nki gibi bir yanllk eseri olarak elleri taban
ca ve tfeklerin tetiklerine gidi gidivermi...
Dou, bu yanllklarn o kadar ok tekrar edildii
bir lke ki, dnlecek ey dorusu!. Bu kadar ok yan
llklar yapld bir lkede asl insanlar artan ey,
ecelli ecelsiz lenlerin says deil de, hayatta kalabilen
lerin says oluyor. Yani, tek kelime ile ifade etmek gere
kirse, Gneydouda insann durup dururken lmesi de
il, bu kovalamacalar, bu kap gmeler arasnda ya-
yabilmesi bir mucize... te size blgedeki yzlerce rnek
lerden bir tanesi... mkh
s...
Y A N L IL IK L A R LKES
Gece yars Siverekten Diyarbakra geiyoruz. Dol

mu arabamzda - bu mucizelerin kurtarclarndan S i-
verekli bir ailenin son ocuu olan - bir ii var kar
mzda. O anlatyor, biz dinliyoruz...
Bizim bu topraklar dmanlklardan yana- bir hay
li bereketli. Birini ldrr topraa gmersin, on tanesi
birden kar karnza... Onun iin burada hasm olma
yan adam hemen hemen yok gibidir. Daha dorusu bu
rada herkesin, birbirini ldrme, birbirinin kannn ime
yar var. Eer kuyruu kurtarp da daa kp ekya
olmamsa ldr, hapse gir, k ldr, gene hapse gir,
burada cinayete ad karmam adam pek az bulunur. Bu
320
arada yanllkla lenler de oluyor.

Bu yanllkla ldrlenlerin kimler olduunu elbette
tahmin edersiniz. Ya yolda belde yanyana yrdn bir
arkadan, ya da evine getirdiin bir misafirin, hedefini
bulanyan kurunlarn kurban olup kyor. Nitekim bi
zim Siverekli iinin de bana byle bir i gelmi. Ky
lerine hasmlamann girdii onbir yl iinde - daa kp
ekiya olanlar dnda - drt bir yandan, be de bir yan
dan olmak zere, iki ailenin erkekleri bir bir ardndan
kkleri kaznncaya kadar kurunlanmlar. Ama bun
lardan sonuncusu, yanllkla ldrlen bir garip misafir
mi..
Bu yanllkla ldrlmenin baka bir rneini de Di
yarbakr - Batman tirenndeki baka bir yolcunun a
zndan dinliyelim : Ahho Hasso, ahhoo Memo, ahho Ce
mo, ahho Hamo.. Konumacnn birbiri peinden azn
dan frlatp att bu adamlarn kimler olduunu yanm
dakine sorduu zaman, Bunlar bir ky kavgasnda lp
yaralananlarn saylar ilerinde tanesi de yanllk
la gitmi...
Bu blgede bu yanlbkla gidenlerin says arda,
pazarda, mahkeme koridorlarnda ardarda uzanp gidi
yor.
Yanllklar lkesi mi diyelim?. lm, zulm lkesi mi
diyelim?. Velhasl kelm yanllklarla dolu bir lkede
siniz. Tatl camn kurtar kurtarabilirsen...
YARIM LIK LAR LKES
Bu yanllklarn verdii korku ve gvensizlikten olsa

gerek. Bunun en gzel rneini size Urfa veriyor. Tarih
kadar eski bu Mezopotamya topraklarnda kimin yanna
sokulup bir eyler soracak olsam, yarm ve eksik cevap
larla batan atldnn hemen farkna varyorsun. Adama
321
HAJJtL A Y T E K tN
kzp homurdanmaa ne hakkn var? Bir de bakyorsun

ki, felek kargndaki adamn mutlaka bir yanm alp g
trm, ya gz, ya burnu, ya az., Bukadar eksiklik
ler ve yarmlklar iinde yaiyan bir adamdan tm tm
cevaplar beklemeye ne hakkn var?. Evet, drt ba ma
mur cevaplar elbette drtba mamur insanlardan bekle
nir. te size bir gazete havadisi. Devletin yaptrd is
tatistikte, Trkiyede 2 milyon trahomlu insan var.
Suyundan m, havasndan m, yoksa mbarek top
ran dual oluundan m? Bu hastalklarn en ok kol
kezdii blgelerimizden bir tanesi de buras. O halde va
kitli vakitsiz kaderin yere vurduu bu yarmlklar ve eksik
l'kler lkesinde aldnz yarm ve eksik cevaplar kar
snda ne diye kzmal, kprmeli. Ama dur!, insanolu,
bana yaan felketlerin avuntusunu da her zaman be
raber getirirmi, ite size bunun en tipik rneini Balkl
Gln bandaki, Asuri burunlu bir marul satcs ve
rirdi.
Vaktiyle burada koyunlar ii doururdu, be dou
rurdu. Topra bire yz verirdi. Merih yldzna bu
gl kysndan bakarlard...
Sonra satc evresinde toplaan balk yemleyicilerine
tepedeki ta stunlar gstererek :
Bu mbarek toprak byk peygamber yeti
tirdi. Bunlardan Halil brahim Aieyhisselm Nfemrut ta
rafndan u mancnkla atee...
Bakyorum, salam sandm Asuri burunlu iri sesli
adamn da gzlerinden biri yarm.. Demek ki bunca yap
lan dualar yalnz balklarn iine yaryor.
Gzn sevdiim memleketim, Anadolu!. Tarihinin
hangi sayfasn kantrsan ellerinde grz ve kalkan
322
Fatihler... Kahramanlar.. Birbiri ardndan geit resmi

yapar.,Bize anl ve parlak sayfalar... Ge orasn.
DRLTC] HIR SES
Biz yemden yola kalm. Neredeydik hele?. Yeni
sesler, yeni trkler: Bu kadar unutulmuluklar, itilmilik
ler, kaklmlklar arasnda diriltici bir ses var, kula
nn dibinde. Halk elele, halk yanyana halk hora tepiyor,
halk ileri ileri admlar atyor.. Btn bunlarn arasnda
yamk azlardan yank bir trk :
A h le giil, al 16 gle
A h le gle tevde gl.
E z ne glm gl - s ilanm.
Bu trknn, bu oyunun, bu hoplamann srama

nn geldii yerden insan ktlk dnr m hi? Oysa
dn bir adam baka bir adam bu meydanda, iki darbede
ldrvermi. Gene dn kyn birinde bir delikanl yan
yana byd bir arkadam tabancayla el ate ede
rek yere serip daa kam.. Daha bakalar.. Daha ba-
ehirli halk, kylerde olup bitenlerden habersiz.

37 Mays kutluyor,
323
HAL.L. A Y T E K N
kalan-... u hora tepen adamlara bakyorum, bir kara

al dikiliyor gzmn nne.. Aralara girip marazlk
yapan bu kara allardan kurtulmann aresi nedir aca
ba?. diyorum. Bu kara allarn kknn kaznmasna
gelince...
Davul habire vuruyor, genci yals kolkola, omuz-
oonuza yanyana trk sylyor. Araya giren kara al
lar uzanyor, byyor Barinin yank atlak topraklan
zerinden Ktmiran kyne kadar boy atyor. Tabanca
sesleri, tfek sesleri, akan kanlarn arkasndan akraba
ve sevgili lklar... Sonra kan krmz ieklerle dolu
pssz bir yaz.. Sonra ve sonra aalarn ksesinden ka
p kurtulmak iin rpnan yz,binlerce insan...
Sonra radyoda gmbrtl bir ses :
T O P R A K REFORMU T A S A R IS I Y A K IN D A YCE MEC
LS E L E T L E C E K
BLGEDEN TPK O L A Y L A R
Blge iinde toprak anlamazl yznden kan
olaylar u kk gazete haberi bizlere ne gzel anla
tyor.
(Diyarbakrda toprak anlamazl yznden on ay
iinde, zellikle kyller arasnda 32 kavga olmu ve bu
kavgalarda silh, ta, balta ve krekler kullanlmtr.
Silh olarak daha ok av tfeklerinin kullanld kav
galarda biri candarma (Musikan kynde) 14 kii ld
rlmtr. 184 kii de ar yaralanmtr. (Cumhuriyet.
9 Kasm 1964). Sonra yazar P. Otyamn ayn gazetenin
sayfalarnda ermik ve dolaylar, zerinde yapt uzur.
rportaj...
Blge iinde ldrmek teebbsyle yaplan yara
lamalarnda hemen yardan fazlas lmle sonulandna
gre Diyarbakr ve dolaylarnda bu 10 ay iinde kan d-
324
vasi ve toprak anlamazl yznden ldrlen vatan

dan says 100n ok stnde grlr.
Acaba bu blgede aileler ve airetler arasnda sk sk
grlen silhl atmalarn sonu neye vanyor?,. Burada
size bu atmalarn nasl balayp nasl bittiine dair
birka rnek vermei yararl buluyorum.
nar lesine bal Hanik diye bir ky var. Bu kyde
A. ve B. guruplar diye kmelemi iki aile oturur. Gn
lerden bir gn, A, gurubu B. gurubunun - aralarna gi
ren bir anlamazlkta - yalnz bana stesinden geleme'
yince, candarmaya yanar, Onlara 40 altn rvet verir
Eh, yiyen az utanr, derler. Hele bu cebe girenler il
il altnlar olursa. Dinim imanm para!. Amad kap
m var?.. Derhal candarmalar silh bana... Bir bahane
uydurularak B. gurubundan karde birden kara
kola arlarak elleri kollar balanr. Kimlerin ate et
tiini belli etmemek iin de odann bir kesinde yanan
petrol lambas hemencecik sndrlr. Odanm iindeki
silh seslerinin etrafa duyu[mamasn salamak gerek.
Bunun iin de pln daha nceden hazrlanmtr. Darda
teneke gibi eyler alnarak grlt karlr. Artk tesi
kolay.. Eldeki silhlarn namlular ayr elden
kardein gslerine dayanarak ate alr. kan kur
unlardan kardein de gk demeden yere serilir.
Olacaa bak ki, hasm taraf, - kurduu plnlar saye
sinde - kar taraftan kurtulmann sevinci iinde bayram
ededursun, grlt zerine olay yerine kouan kyller
korkun bir manzara ile karlarlar. Kim vurduya ge
tirilerek yerlere serilen kardeten biri, meer lme-
mitir, ar yaral olarak yerde yatmaktadr.
Ksa bir sorup soruturma sonunda bu feci olay b
tn plaklyla meydana kar. mahkemeye intikal
eder. Mahkeme yrye dursun, bir yandan da iki aile ara-
325
H A l/t L A Y T E K N
sindakf hasmlama biraz daha byr ve keskinleil-, Kar

lkl di bilemeler, di gcrtlar birbirlerinin kkn
kazmak iin frsat kollamalar..
Uzatmyahm, br yanda mahkeme devam ederken,
br yanda her naslsa bu olayda sulu grlen A. guru
bu beklenmedik bir zamanda tahliye edilir.
Aile bykleri bakarlar ki, bu iin ucu sonu yok.
O halde ne etmeli ne eylemeli ki, iki aile arasndaki ha-
smlamay ortadan kaldrmal ...
ok yerde denenen bir usul ve adet onlarn da imda
dna yetierek A. gurubundan bir kz yksek bir balk
la B. gurubundan bir delikanlyla evlendirirler.
SU U Y U E DMAN UYUM AZ
Gel zaman, git zaman aradaki buzlar zlerek iki

hasm taraf yal ball geinedursunlar, gnn birinde
B. gurubuna dahil kzn kocas olan adamda eski kinler
birden su yzne karak deprenmee balar. Ve orackta
verdii bir karar uygulamak iin karsnn zerine kap-
kitleyerek kendisini dar atar.
Avrat, der, ben doruca baban ldrmeye gidiyo
rum, u kyde onu elimden alacak babayiit varsa kar
ma ksn greyim...
Ve doruca kayn babasnn koyun gtt otlaa
seyirtir. Evde kars dvnp rpnadursun, o yanna
ald arkadalaryla adam, dada haklayverir...
Artk Hanik kynde olup biten olaylarn bundan
tesini sormayn?..
Dada, srnn arkasnda ldrlen adamn, olu
vardr. Biri askerde, biri onbe yanda, biri de beikte...
ocuk beikte aladka anne baucunda, henz kr
k kmayan bebesinin stne eilerek durmadan at
syler, ninni syler...
326
ksilzem yetimem, boynu bkfigem

Bahar geldi ieklendi dallar
K u llar yuvalarna dnd
Evil dald benim kszmn
Dnmeyecek ylgtt baban bir daha

Gittii obadan, drtmeyecek bir daha...
Onun intikamm kim alacak?..
Dmann kurunuyla girdi o mezara..
Yetimem, kszem, boynu bkm...
B a b krlanglar yuvalarnda en, atr
Benn yuvam bozuldu, ren kald...
Bir taraf mezarda, bir taraf hapishanede... Yaral

yreklerden kan ninnilere gelince, anneler iin sadece
bir kuru avuntu, ama- krpe dimalarda uyandrd et
kilere gelince, onu da aada greceksiniz. Ama biz ge
lelim dul kalan bu anann onbe yandaki oluna,.
Olan her gn biraz daha byr, serpilir. Yay gibi
bir vcudu vardr kyde. Uzatmyalm, her delikanl gibi
o da kynde at koularna girer kar. Her defasnda
birinci gelir. Yiitlikte elinden tutan olmaz obada*.. Ama
ne yapsa, evre onunla alay etmekte onu kk grmek
te devam eder. Babasnn intikamn alamyan adam,
kendini erkek sayarak aramzda dolamasn derler.
NJe yapsn, neylesin?.. Bir yanda evrenin basks,
bir yanda anasnn, kk kardeinin beii zerine ei
lerek, gnn 24 saatinde dkt devaml gz yalan..
Bu krpe delikaly adamakll artr. Ne yapacan,
kimin szne uyup hangi yolda yryeceini bir trl
kestiremez. Netsin, neylesin, kararszlk kt eydir.
Gen mr hep kiiolunun kltc, alaltc baklar
altnda m ezilip gidecek?,. Yok byle ey!. Akranlar
arasnda ba yerde dolaarak kahrolup gitmektense,
bu kalle, bu kahpe dnyada1kimseye derdim udur, der
327
H A U L A Y T E K N
haber anlatamazsn ama, delikli demire gelince?.. Ona

haber anlatrsn Gnn birinde herkesin yaptn yapar.
Eline geirdii dokuzlu bir tabancay, - gzn krp
madan, babasn ldren enitesinin aabeyi zerine bo
alt boaltverir cadde ortasnda.
Ve sonra tutar onlardan biri de onlar... Ve boylece ku
aktan kuaa yryp giden bu cinayetler serisinde
1946dan 62 ye kadar bu iki ailede alt kii birden br
dnyaya g edip gider. Daha da gideceinden baka,
ANK ET V E YORUMLAR
-Gneydou da kuaktan kuaa aktarlp gelen bu

zincirleme cinayetlerin nedenleri zerinde ufak bir anket
yapaym dedim. Bu konuda, eitli mesleklerden gelme,
eitli katlarn insanlaryla konumalarm oldu. Bu ko
nuup grmelerde aldm sonulan yleee zetliyebi-
liriz :
1) Blgede devaml nfuz mcadelesi olmas, balkn
bir veya brn tutmas yznden iki airet veya kabile
reisinin devaml olarak birbirleriyle uramalar, (hani
atlar tepiirken arada eekler lrm.)
2) Adalet mekanizmasnn ve jandarma soruturma
snn, ok kere mahalli akmlarn stnde ve dnda ka-
lamyarak tarafsz yaplamamas.
3) Jandarmann halk arasnda devaml olarak r
vet ald sylentileri..
4) Douya kaliteli memurlar gnderilmeyerek, bu
rann bir srgn, bir kapka lkesi olarak anlalmas.
5) Muhakemelerin ok kereler dvalar srncemede
brakarak, tarafsz ve seri kararlara varamamas yzn
den vatandan sabrnn tkenmesi.
6) ok kere yneticilerin eilimleriyle mevcut hukuk
328
DOUDA KITLIK VARDI
sisteminin badaamyarak eliiklie dmesi. Mevcut

dzenin yer yer hakim snflarn aleti olarak tek tarafl
almas yznden, zaman zaman yneticilerle adliyeci
lerin kar karya gelmesi.
Burada nemli bir noktay belirtmeden gemiyeee-
im: Mevcut kanunlarn erevesini aamadklarndan
tr ok zaman adliyeciler, - kanunlarn uygulayclar
olduklarndan dolay - ister istemez halkn yararna ol
mayan tutum ve davranta bulunmalar. Bu arada her
zaman her yerde tarafsz olmas gerekli yneticilerin
politik ve dar dncelerle, halkn yannda deil, ok
zaman halkn karsnda ve uzanda bulunarak onun
bunalm ve skntsn daha da arttrmalar,
7) br yanda toplumun eskimi ve khnemi gr
g ve geleneklerinden gelen saldrlara kar fertlerin
yapt nefis mcadeleleri ve direnmeleri, zaman zaman
kanun uygulayclar tarafndan ho karlanmyarak
dzen bozucu telkki edilip vatandan sulanmalar ci
hetine gidilmesi. eitli sebepler ve akmlar yznden,
bugnk anayasa dzeninin tastamam ve eksiksiz ola
rak uygulanamama.
Dikkat edilirse Douda aalar ve beylerle devlet me
murlar arasnda teden beri srp gelen anlamazlk
larn, atmalarn nedenleri, sonunda dnp dolap u
bir tek nokta zerinde toplanyor:
Sen kalk ben oturaym, sen yeme ben yiyeyim... Se
nin nnde eilip bklmesin benim nmde eilip b
klsn.
Onun iindir ki Doulu vatanda bu ikileri her zaman
ayn olarak bir hizada gryor ve bir hizada grmek
329
HALL AYTEKN
te devam ediyor.. Hatt halk ok kere - kincilerin dilleri

ve detleri kendilerine yabanc olduu iin doludan ka
anlarn tipiye tutulmas kabilinden bunca yldr ezilme
sine smrlmesine ramen birincileri kendilerine daha
yakin bulmulardr...
Bu blgedeki arazi anlamazln ve bundan doa
cak atmay nlemek in blgeyi iyi tamyan yetkili
hukukularn tavsiyeleri u birka madde zerinde topla
nyor :
1) Byk arazi sahiplerinden adilne llerle top
raklarma bir ksmn satn alarak gene adilne l
lerle kylye datmak...
2) Bugn blgede ilenen cinayetlerin ve kan dva
larnn kknn ou toprak ve arazi anlamazlna
dayandna gre, bugnk ekliyle tapulama ve kadast
ro ileri kyly selmete karmak yle dursun, ter-
sine bir kmazn iine gtrp atmaktadr.
Grtm hukukular, bu gibi dvalarn sratle so
nulanmasnn vatandan yreine huzur ve emniyet
getireceinden, birbirlerine kar saldrlar ve husumetleri
azalaca zerinde hemfikirdirler...
1 Bunun iin de ar sulular zaman ve mdkn
dnlmeden, mevzuata bomadan mehut sular kanu
nuna tabi tutarak derhal kesin kararlara varmak.
2 Bu abukluu salamak iin de sorgu hakimlii
messesesini ortadan kaldrmal, savclk yldrm sra
tiyle hareket ederek soruturmaya gemelidir...
3 Kadn karma, rza geme ve dier btn ci
nayetlerin belediye snrlar dnda da olsa, sratli bir
muhakeme sratli bir karar ar sulara ynelme cretini
byk lde azaltacaim akldan karlmamaldr.
330
SAYISI
t- a -**< cv
S
N
tttf
f - J
JA
/a sv O H -J ^ Q
CNAYET
(S
e
lamujz us m
N N w

H
YILLIK
I
TJ >1 & a
n <c (o t <i (S
OlStTEA Al
s
175
131
183
tf 2
n *w
BE
u l M
w h o h t
JHZisjtH N N N ^ *3
<L> s H a
3
T* S
ki a im d
T*
SON
:0 J3J
# M ffi g O Wn 0i JdS <

êSen ^ M rl N M
Vj J
Cj OJ m M
VE DOLAYLARINDA
*3 >bp r& TH &

-3
b- h H
rd
1
j
dsrBD N (M N N H

0>
n > 3
a> S! O 3
G W m ^ s
M
Al
d (9

'BUUI'BH n w w m t- !>
^3 >j
M M W ^ rl S -
ziH :3
_
i a

<D U > * 3
Tjt to 00 Th >>
vu&lexe_ <3 *r*' S 3 S m
5 C
C S* M t i
o
trn M
o
sjqqs6a; a oo irs c- t'- H iG C(J O)
DYARBAKIR
N
1961
1962
1963
rt n *S
*n fi - a
auiTJlO W H M (O H M
2 J ^3 S
i* t0H
1
o
0/ I f-i _u
S
auuoPI i-1
O o r 1O
t- t- 1-1 S
&> e s
2 s
a
>j W I iO H N

O H M ^ cd g <S
D P < d tO o
Idil'i o o rt d
2 en %
331
fi/r Hayvanc Kynn gelir-gider tablosu
(Kars)
Kyn adi : Salut
Bal olduu kaza : Gle
Vilyeti : Kars
ehire uzakl : 7 Km,
Ev says : 130
Nfus says 735
Okulu : Be snfl, iki retmen. (120 renci; Erkek
75, Kz 45)
Bu yazmla, sizlere Dounun tipik bir hayvanc k
yn daha veriyorum. Bundan nceki iki ayr yazmda ge
ne Dou Anadolunun iki hayvanc ky zerinde dura
rak bu kylerimizi eitli ynlerden tantmaya alm
tm. Forum, (158 - 173 say).
Bugn, inceleme konusu yaptmz SALUT ky se,
snr blgesi yaknlarna iskn edilmi, Gle ilcesine ba
l eski bir Trk kydr. Salut ky de Dou Anadolunun
urasna burasna serpilmi irili, ufak dier btn ky
ler gibi hayvanclkla geinir.
KY HAKKINDA GENEL BLGLER
1961 ylnda yaplan saymlara gre kyde byk
bag hayvan says 1200 tanedir. Bunun 100 kadarm mam
da, geri kalann da inek ve koum hayvanlar tekil eder.
Kydeki kk ba hayvan says toplanana gelince,
700 koyun, 800 de kei olmak zere 1500n stndedir.
332
DOUDA KTTLJK VARDI
Bugn, iin kyde koyun 80-100 lira arasnda, srek

mal eledikleri drt yal koum hayvanlan 300-400,
inek ise 400-500 lira arasnda- satlmaktadr. Oysa ki, nor
mal yllarda kyl hayvanlarna yukarda gsterilen f i
yatlarn bir kat daha stnde kolayca mteri bulabili
yordu...
1961 yl, yamursuz ve kurak gemitir. Aylardan
beri gkten topraa tek damla yamur dmedii iin
kyl, hayvan yemi bulmakta glk ekmektedir. evre
iin de iki bin ikiyz metre yksekliinde bir yayla oDkn
Gole dolaylar, kurakl en az duymasna ramen gene
de uzun k yllarnn ne getireceinden korkarak kapsn
da tuttuu hayvanlardan bir ounu - alc bulsun bula
masn pazara ekmektedir.
Dou, kylnn bu skntsn duyan celeplerin ve
adamlarnn istilsna uram: Dalar, talar, yollar,
beller, pazar yerleri hayvanlarla dl Dou Anadoludan
yurdun eitli blgelerine bir hayvan g balam g
ryorsunuz..
Yurdun bu kesi, imdilik her eyi bur yana atm
yalnz bu byk ktlk yln az zararla kapatmay dn
yor. Gelgelelim, seksen yldan beri grmedii bu ktl
acaba nasl atlatabilecek? Asz, ekmeksiz, yemsiz, sa-
mansz girecei bu zatim ktan nasl kendisini, hayvan
larn kurtarp - sa salim - yaza kabilecek...
. imdilik bu soru, Dounun insanlar iin kafalarda
zlmesi g bir problem halini alm, eli akaklarnda
kara kara dnyor: Ona kurtarc elini kim uzatacak.
Onun bu kara bahtn kim ak gne evirecek. Doulu
hemehrilerim, zaman zaman fersiz gzlerini gei ver
meyen yce dalara bakp bakp grnrde bir umut
da yok. diyor.
333
H A L L A Y T E K N
Umut dalarn ardnda..

Umut ilk baharda bulutlarn getirecei yamurda...
Ktlk kapy evirmi, dayan dayanabilirsen ?
Sanki baka yllar bolluk mu vard diyor, konu
tuklarm. Dnya kuruldu kurulal bu byle, hayvanla
rmz, ot, saman buldu, biz kendimiz yiyecek bulamadk.
Biz yiyecek bulduk, hayvanlarmz ot, saman bulamad,
he vallah! Onun iyisi mi, yiyek kekegmz, srek
eegmiiz deyp kesiyor..
KY HAKKINDA DER BLGLER
Salut ky, 1870 ylna kadar bir Trk ky iken,
Osmanl - Rus harbinde ky tamamiyle g ederek yerine
Rusyadan getirilen Rum muhacirleri yerletirilmi, 1914
harbinden sonra da tekrar Trklerin eline geerek 30 Ey
ll 1920 de tamamen kurtulmutur. Bu tarihte ky ter-
keden Rumlar yerine, eski yerli kyllerle, gevre kasaba
ve kylerden Trk kabileleri getirilerek yerletirilmitir.
Bugnk ky, ile merkezine 7 Km. tededir. Gle -
Ardahan osesi zerine yassca bir tepenin zerine kurul
mutur. evresinde, Sivin, Muzarrat, Konar kyleriyle he
men yaknlarnda Devlet retme iftliinin inekhanesi
vardr.
Kyn n, ortasn Gle aynn yarp getii yem
yeil bir ayrla alr. Dalarn arasnda kilometreler
ce uzayp giden sulu - selii bu yemyeil zn ayr ve ot
lar karlarn kalkmasiyle mays banda kabarmaya ba
lar ve Eylln ilk haftasna kadar bu yeillik devam eder.
ite, ark krmzs dedikleri Ayboynuu kzler
le, kele tosunlarn ve ii st dcilu tombul memeli inekle
rin, yi 4-5 aynda sere serpe otladklar Gle ayrlar,.
KYN EVLER
Kuruluundan bugnedek, 43 yllk tarihi olan 150
334
evli bu kyn damflar, aralarnda amur kullanmak su

retiyle tatan ve kerpiten yaplmtr. Kyn tek sa
lam binas, kiliseden bozma okuludur. Kyn kk bir
de camii vardr. Evler, iie girmi* alack, yere yap
yaptr. Evlerin hava ve k delikleri bazan yanlardan
bazan da damlarn zerinde almtr, Bu kk defflk-
ler, kn birer cam veya da kt parasyla kapatlr.
Evin alt st topraktr. Damlara iri kym am kiriler
atlmtr. Bunlar, yamura ve kara kar dayanksz ol
duklar iin sk sk deitirilir. Aynca darnn keskin
ayaz e, ierisinin rutubetli scakl karlanca bu dam
lara atilan kirilerin mr bsbtn azalr.
Evlerin pek ou tek bir sofa ile, tek bir odadan iba
rettir. Baz evlerde toprak sedirler veya tahta peykeler
vardr. Bu peyke ve sedirler ok kez hayvanlarla, insanlar
birbirinden ayran birer blme vazifesi grrler...
Evlerin pek az yerli kilim ve keelerle denir, br
leri hasr kullanr.
Bu evlere, ok kez st kapab bir avludan girilir, sa
nda evin ahanesi vardr. Solunda oda, karda ahr.
Ahrdan geren scaklk ahanemi str Odada soba yak
lr. Ayrca avludaki kk kapdan ambara girilir. Bura
ya kiler de diyebiliriz. Klk kumanya burada saklanr.
Bu szn ettiim ev tipi, kyde dahi, ziyade ha vakti
yerinde olanlar iindir. Bu tp evler, kyde ancak 7-8
bin liraya karlabilir. Bu evleri. iinde ey'a olarak 5-10
kat yatak, drt kee, kilim, iki hah, bir sandk, bir
miktar kab-kacak bulunur. Evin toprak ol masna ramen
tavan ve demesi tahtadr.
Fakirin evine gelince : Evin avlusu yoktur dorudan
odaya girilir. Ayn odann iinde kck bir de ahane
vardr. Ahir yan taraftadr, tie girmi bu evlerde ok
kez hayvanlarla, insanlar nefes nefesedir. Bu evlerde bu-
335
H A ltL A Y T E K N
huan eya, iki kat yatak, bir hasar, birka kab-kacak,

bir beiktir,
Evlerin hamam ve yznumaras yoktur. Kyl, ok
kez ykanma ihtiyacna ya ahrdaki bir tan zerinde,
ya da leen ve tekne iinde grr.
Analarmz.
336
Eu evlerden berine girdiimiz zaman, evin gelini sac

da arpa ekmei piiriyordu. Kedeki bir beikte yzleri
sinekle sval bir ocuk uyuyordu.
Bu evre kylerinde evin kadm nnde tahta ve ok
lava, Allah'n gn arpa ekmei aar, piirir.
Kyn zengin saylan baka bir evine girdiimde,
yal bir kadnn yanma koskoca bir tekne hamur alarak
bu ile uratm grdm. Baba, ana, evlt, gelin, torun
evde 17 nfus yayormu, hepsi de bir arada imi. Ana,
hi ara vermeden tam krk yldr bu ii tekrar eder, duL
rurmu. Kadn, bu arada 6 olan, 5 kz olmak zere 11
tane ocuk dnyaya getirmi. Yalnz bir tanesi tren me
muru olarak Ankarada oturuyor. Dierlerinin hepsi ya
nnda. Biroklan evli barkl olan bu 17 nfuslu aile, a
hane ile tek odadan ibaret bir damn altnda barnyor.
Kyde fakir aileler bu imkna da sahip deiller...
Ailede baba aitmi belik, anne ellibe yanda. Her
ikisi de durmadan atyor Anne ekmek iinden kurtu
lunca avluda sralanm inekleri saacak, Bu ilerden
sonra, akam am hazrlamak da anaya dyor.
Merak ettim, kyn en zengin adamnn evini sordum,
Grme daha iyi, dediler, bey. Mal yemezin biri, grsen
sadaka verecein gelir. Kapsnda tuttuu mal, davar
kye bedelmi, paras da ona greymi.
Bu zengin adamn, niin dier kyllerden daha iyii
bir hayat geirmediini sorduum zaman, kyller, du
dak bkerek, Grgszlk dediler. Ama asal sebebini
darda bakalarndan rendim. Bu kylerde varlkl
kimseler, z,enginliklerini ister istemez bakalarndan giz
lerlermi. Aksi halde ballarna gelmedik iler kalmazm.
Konutuum adam, hele aa ksn da bir grsn,
ya evini, adm yakarlar, ya karsn karrlar, ya k
zn gzamn ayartrlar. Onun iin byleleri ya parasm
mlek bankasna atar, ya faize verir.
337
H A A JL A V T B K IN
Bu tek dlay da bize gsteriyor ki, kylerdeki zengin

lerin de fakirler gibi balan dertte..
Kyde bugnn parasiyje evlenme 1500-2000 lira ara
snda deiir. Bu kyde iki evli drt tane erkek var.
Karadeniz blgesinde olduu gibi burada kadn, er
kekler iin bir smrme arac saylmyor, tersine erkek
le, kadn her ite beraber alyor.
Bu da Babamz...
338
Gle kylerinde tek dikili aa gremedim. Kyn

emesi yok. Su ihtiyalarn kuyulardan veya kyn
nnden akp giden hir dereden gideriyorlar. Yln 8 ay,
kla geen blgede souktan korunmak iin insanlarn
eHetii odalarla, hayvalarm yatt ahrlar birbirine
bitiiktir. Eskiden ormanlarla kapl olan evre kylerin
de imdi yakacak olarak kerme ve tezek yaklr,
Kyn bakkalms bir de dkkn vardr.
KYDE YENLEN YEMEKLER
Sabah yemei : ay, un orbas, lor,
le : Bulgur pilv, pii, peynir, ekmek, mevsime g
re yourt, ayran.
Akam : Bulgur pilv, ayran, orba, mant, ara sra
et, kaygana.
KYDE ELENCE
Dn - dernek dnda kyller, k gnleri odalara
toplanrlar : Bu toplantlarda Battal Gazi, Ebu Ms
lim, Siret-i Nebii, Mzrakl lmihal gibi din kitaplarla,
eenk kitaplar okunur.
Kye saz airlerinin yolu derse, Krou, Karaca-
olan, Ak Garip v.a. gibi saz airlerinin sazl, szl
menkibeierij syletilir. Kyde biri retmene, dieri de
kylye ait olmak zere iki tane radyo vardr.
K Y D E K H A Y V A N DURUMU :
ifti tipi Ev says Byk ba Kk ba (koyun)

Byk tip 21 1540 50150
Orta tip 50 615 10 50
Kk tip 45 1 6 1 10
A z hayvanl ,' -
Hayvan olmyan 4
339
H A L L A Y T E K N
Orta halli br ailenin 1961 ylnda eitli rnlerden

elde ettii {gayri safi) tablosu :
Toplam
rnn cinsi : Lira
Koum hayvan sat 900
Saman, ot, arpa ve tezekten
Hayvan rnlerinden kuzu, ya, 3300
peynir, yn satndan 750
Yekn (gayrisafi) 4950
A L E N N Y I L L I K G E L R
Giderin cinsi Para tutan

1 iletme masraflan :
a) Hayvan yem bedeli 1500
b) Tohum masraf 245
c) Banka faizi 35
) Arazi masraf
d) Irgat masraf (kendi alm) -
e) Ziraat aralarnn
(Yllk ortaalmas) 150
f), oban hakk 60
Yekn 2115
2 Yiyecek masraflar :
a) Ekmek bedeli (Arpa ekmei) 650
b) Kuru ve ya sebzeler 25
c) Kuru ve ya meyvalar 15
) Bulgur, pirin 125
d) Ya (her trl yemeklik) 180
e) Et 15
f ) ay-eker 140
g) Tuz (dam ve hayvan) 12
h) Pekmez --
i) Turuluk sebze, sirke -
Yiyecekler toplam 1162
340
DOUDA KITLIK VARDI
3 Giyecekler ;
a) Giyim eyas, urba masraf
(yllk ortalama) 400
b) Ayakkab, lstik, orap 75
c) apka (yllk ortalama) 5
Giyecekler toplam 480
4 Mefruat ve yakacak masraf
a) Kilim ve hazr (yllk ortalama) 25
b) Kap - kacak (yllk ortalama) 20
c) Kalayc masraf (yllk ortalama) 10
) Yakacak masraf 225
Mefruat masraf toplam 280
5 eitli masraflar :
a) Sigara, kibrit 125
b) Gaz 38
c) Sabun ve kil 20
) Askerdeki oluna harlk 150
d) ehjre gidi geli masraf 15
e) Doktor (l dahil) 75
f ) Berber masraf
g) ki, elence masraf ve hediye 40
h) Koruyucu masraf 5
i) mam hakla 10
) Yap ve onarm masraf 80
j) Mahkeme masraflar
k) Tapu iini takip iin
1') Umulmadk masraflar 20
zet Tablosu : Lira
Blmlerin toplam gayri safi
gelir 4950
1 iletme masraflar toplam 2115
341
H A L A YT E K N
Safi gelir {iletme masraflar

ktkton sonra elde kalan net gelir) 2835
Giderler toplam :
2 Yiyecekler 1162
3 Giyecekler 480
4 Mefruat ve yakacak 280
5 eitli masraflar 578
Safi gelir 2830
Gider fazlas 330
Salut kynn gelir - giderine bir gz atarsak, yllk
gelir toplamnn bir hayli kabark olduunu grrz., te
yandan rakk&mlara dikkat edilirse, bu kabarkln ky
lnn gelir tablosundaki ayr, ot, saman, tezek bedelle
rinin para olarak gsterilmesinden ileri geldii anla
lr. Kylnn iletme masraf!arndan hayvan yem bedeli
olarak gsterdiimiz 1500 TL. bu listede yer almakta
dr. Gider olarak iletme masraflar iinde gsterdiimiz
bu paray, kark (gayri safi) gelirden dtmzde
elde 2825 lira kadar bir para kalr ki Blge iinde I snf
koy saylan bylesi ky azdr. Salut kylsnn yllk ge
lirinin toplam ite budur.
Yukarda gsterdiimiz Salut kyn sosyal ve eko
nomik ynden incelerken, blgenin hayvancl zerinde
de durmakta ayrca fayda gryoruz. Gerek Salut k
ynde, gerek evre iinde babadan kalma greneklere
bal bir hayvanclk yaplmaktadr. Bunun yan sra
Gle kylleri tarla ziraatyla da uraarak geiminin
ve i - gcnn bir ksmnn da buraya aktaryor. Blgenin
iklim artlan dolaysiyle bu iki yanl alma onun hayat
dzeyinde bir ferahlk getirmiyor, tersine onun ilerini
bsbtn kartmyor. Bunun nedenlerini yle sralya-
biriz :
342
1 Bir kez Gle dolaylar, 2,283 m. yi aan rak

myla tarla ziraatna elverili bir tarm blgesi saylma
maktadr. Blgede hayvancla daha fazla nem veril
mesi halkn ihtiyac olan budayn ucuz fiatla tedarik
edilmesinde grlyor.
2 Geni mera ve ayrlara sahip olan bu belde
halk, ancak hayvan rnlerini deerlendirmekle bugn
iinde bulunduu glkleri yenebilir. te yandan mera-
larn verimi de beg alt kat artar. O zaman kyl vatan
da kaderini gkten inecek yamura balamaz.
3 Bugnk haliyle, babadan grme ilkel usullerle
hayvanclk yapan Dounun bu blgesi, Trkiyenin en
gzel, en dayankl koum hayvanlarn gerek deerinden
ok aa fiyatlarla Kayseri'nin, Nevehir'in celep tccar
larna kaptrmaktadr. Bu hayvanlardan gen olanlar, k o
um iin, yal ve kartlar da kavurma, pastrma, sucuk iin
ldm pahasna sahiplerinden ekip alnarak Orta Anado
luya sevkedilir. Ve bylece, devletin himayesinden yok
sun hayvancmz babo braklarak akgz tc
carlarn borsa oyunlarna terk edilir. Bunun en ac r1-
ncklerini geen yl Erzurum ve Karsn hayvan pazar
larnda grdm. Doulu hemehrilerim, memleketini sa
ran ktlk yznden insanin yzne bakmaa kyamad
hayvanlarn - geride kalan canllarn kurtarmak kay-
gusiyle - pazara ekerken hayvan cambazlar ona krk
dereden su getirerek maln elinden ekip almaktan ba
ka bir ey dnmyorlard. Biri can derdinde br pa
ra ve kazan derdinde...
BLGE HAYVANCILIINA TOPLU BK BAKI :
Bugn, 900 bin sn, bir milyonu aan koyunu ve
200 bin keisiyle memleketimiz hayvanclnda en n
safta giden Kars ve dolaylarnn hayvanclm; lyky-
la deerlendiremediimiz bir gerektir.
343
Bunun eitli nedenleri zerinde - gzlemlerimize daya

narak - yukarda aklmz yettii kadar durduk. imdi
de blge hayvanclm iyi etd etmi, yetkili bir zatla
yaptmz konumay, aaya geiriyorum. Bu yetkili
zat, doudaki ktlktan, kuraklktan, hayvan yemsizli
ginden uzun uzadya yandktan sonra, sz dndrd
dolatrd memleket hayvanclna getirdi. Bu konuda
konutuklarm ylece zetleyebiliriz :
1 Memleketimizde hayvancl mmn kalknmas1
iin, devletin, hayvancl tevik edecek ve koruyacak
kararl ve salam bir hayvanclk politikasn ele al
mas gerekiyor..
2 Tarm Bakanl btesinde Trkiye hayvanc
l iin ayrlan para, ancak btenin % 7 sini tekil2et
mektedir. Trkiyede 74 milyon hayvan says olduuna
gre, hayvan bana devlet btesinden isabet eden para
sadece 2,5 kurutur. Byle olunca, genel bteden ayr
lan bu kadarck bir para ile memleket hayvancln kal
kndrmak yle dursun, eldeki bu mevcut imknlarla
sadece hayvan hastalklaryla mcadele etmek bite zor
oluyor, te yandan hayvanclmzn kendi kaderine
terk edildii bir memlekette - bata gelen Kars bir ya
na - yalnz bir tek Erzurum vilyetinden, bir yii iinde
dier vilyetlerimize ihra edilen hayvan rnlerinin pa
ra olarak tutar 85 milyon liradr. Bu miktar da Tarm
Bakanl btesinin te birini karlyacak durum
dadr,
BR DENEM E (NEKHANE)
Bir nceki yazmzda, ad geen Sailfut kynn he
men yan banda Tarm Bakanlna bal bir inekha-
neden sz etmitim. 1936 ylnda kurulan bu inekhanenin
tek grevi, blgede modem ve ileri hayvanclk yaparak
344
DOUDA K ITLIK VARDI
evre hayvancln slah etmektir. Bunun dnda inek-

hane son gnlerde arcla da balamtr.
Bugn, Salut kyne 3, ileye 2 Kim. uzaklkta olan
15 para binadan ibaret bu inekhanede, 300 e yakn b
yk ba hayvaniyle, bir iki sr de eitli cinsteki ko-
yunlariyle birlikte, ayrca iinde 33 kiilik personel,
veteriner barndryor.
Hayvanlar mer'ada olduklar iin ancak ahrda bal
montofon cinsi damzlk boalarla*, birka inek grebil
dim. Hayvanlarn yatp kalkt ahrlar, bakml ve temiz
di. A yn ayr blmeler iine alnmt. Hepsi de besili,
bakml ve tyleri prl prld. Buralar dolarken, bir
de kylerde grdm perian, karanlk izbe ahriarda
kendi haline terkedilmi bir deri, bir kemik hayvanlan
dndm. Bir de urada haval, kl blmelerde tatl
tatl gevi getiren hayvanlarn imtiyazl halini...
Sordum soruturdum, 26 yl nce deneme istasyonu
olarak kurulan bu koskoca inekhaneden evresine en ufak
bir yenilik sim-mamt. Blgede, iyi cins hayvan yeti
tirmek iin inekhanenin yaptklar sun tohumlama da
olumlu bir sonu vermemiti. Kylnn dediklerine g
re - sun tohumlama yaplan hayvanlarn ya kendileri
ya da yavrular krlyorlard, te yandan damzlk iin
kyllerin etekle para vererek satn aldklar damzlk
boalar da yaamyordu. nekhanede gnde 8-12 kilo
arasnda st veren Montofon cinsi ineklerle, Kanadann
etlik iin besiye ekilen alaca cinsi nekleri, bandaki ve
terinerleriyle birlikte gstermelik ilerine devam ede-
dursunlar, br yandan 80 yldan beri blge iinde mo
dern ve ileri bir inekilik yapan Zavutlar (Boatepe)
kylerine, bir bakalm, yerli kyler, atadan, babadan
grme ilkel5inekiliklerine devam ederek hayvan nesille
rini dejenere edip hergn hiraz daha etten ve stten d
345
H AI.tT, A Y T E K N
rrken, teyandan bu iki gmen ky, yaptklar

modern hayvanclk sayesinde oturduklar meskenleri,
yemeleri, imeleri, giyimleri kuamlariyle blgede birer
rnek ky olarak gsterilmektedirler.
Duyduklarma inanmjyarak bu kyleri bir de ben

dolatm. Birka eve girdim, ktm, inek ahrlarn gz
den geirdim. Cebe giren parann kydeki yapt sosyal
deime daha ilk admda kendini bei ediyordu. Evler,
bir veya iki katl, ahrlar, oturma ve yatak odalarndan
uzakta ve ayryd. Evlere cam denilen nesneyle birlikte
bol k ve temizlik de giriyordu.
ok evlere, perde, masa ve sandalye girmiti. Bir

ok evlerin st makineleri, radyosu ve diki makinesi
vard. Kapda gnelettikleri yataklarndan tut da, giy
dikleri amarlara kadar bu iki kyde herey ak-pakt.
Kyde, 10 hayvandan balyarak 100-150 ye kadar

salan inekleri olan aileler vard. Ahrlar, inekhanede
grdm modern ahrlar kadar dzenli, temiz ve bakm
cyd,
Birbirine yakm mesafelerle kurulmu bu iki kyde
15-20 tane peynir imalthanesi grdm. Bu imalthane
lerde bir ylda 50 ton kadar gravyerle 200 tOn kadar ka
ar yaplyor. Yaplyor ama-, burada da treyen st aa
lar kylnn bana bel kesilmi. Bu aalarn ktan da
tt paraarla aveunun iine ald inek sahipleri, bir-
birieriyle kanl-bakl, st sen ucuza aldn, ben alaca
m dvas... Bu yzden bu gzelim kylerin dirlii d
zenlii kam. Aaln burnunu soktuu her i gibi bu
ite de kyller bir birlerinin izine kurun atyor.
346
Bu kova dolusu stler nereye?

Tabii st aalarnn mandrasna...
Y E M BR DENEME
Geen yl, inekhanede yaplan kk apta bir dene
me bile, modem bir hayvancln blgeye neler kazand
racan aka ortaya koyuyor, deneme u : Cinsleri ve
yalan ayn olan 15 inekten be tanesine yem fabrikala
rnn imal ettii yemden, be tanesine, kurutulmu ottan
347
HALL AYTEK tN
verilmi, dier be tanesi de meraya braklm... Bir

hafta sonunda bu denli beslenmeden yle bir sonu or
taya km. Hayvan yemiyle beslenilen ineklerin gnlk
st verimi 2,5 kito artm, kuru otla beslenen hayvanlar,
gnlk stlerini aynen muhafaza etmi. Meraya brak
lan ineklerin st verimi ise, gnden gne azalmtr.
Bugnk haliyle normal olarak montofon cinsi inek
ler 8-12 aras, Dou Krmzs dediimiz inekler ise 5-8
kilo arasnda st veriyor.
AYIRDIK :
Kyde orta halli bir aile, kyn ortak malndan 10-15
dekar arasnda bir ayrlk tutuyor. Dekarndan ortala
ma 5CO-1000 kilo arasnda kuru ot alabilir. Bunun dnda
gene orta haM bir aile 25^30 dekar bir arpalk tutabili
yor. (Salut kynden kadastro gemedii iin mevcut
arazi kyn ortak mal olarak grnmektedir. Bunun
iin kylden arazi vergisi alnmyor. )
Hayvanclk zerindeki syliyeceklerimi burada biti
rirken yolda grdm gstermelik bir iimizden daha
sz etmeden gemiyeceim. Kars - Glle yolu zerine
kurulmu bir Hayvan Yemi Deneme stasyonu bizi ere
pek ok eyler retiyordu, iinde 5 tane personel al
tran ik i katl bu deneme istasyonu, gya blgede sun
hayvan yemi yetitirmek zere kurutmutu. Bunca emek
ve paralardan sonra deneme istasyonundan elde edilen
hayvan yemi, kurulduu gnden bu yana topu topu 25
tondu. Bunun da para karl 7.500 liray gemiyordu.
Elde edilen bu ufack rakam, buraya dklen para ve
emeklerin Irg de yerine harcanmadm gstermee ye
tiyordu...
Memlekete uzman ofaarak arlm yal bir Fransz
veterinerini gezdiren gen ve uyank bir veterinerimiz
348
DOUDA KITLIK VARDI
ile bu konuda grtm. Bir ka satrck rapor iziktir

mek iin bir ok fedakrlklarla memlekete getirilen bu
uzman veterinerin* tercman olan gen iine goringa ve
daha buna benzer 4 eit hayvan, yemi ekilen bu Yem
Deneme stasyonunun perian, bakmsz haline bakarak
iini ekti :
Hereyimiz gibi bu da gstermelik dedi ve ilve

etti, alabildiine tabii meralarla- dolu olan Kars ve dolay
larnda, bu denli istasyonlara zaten lzum yok. Bunu
yapacaklarna zayf meralarn verimini oaltacak ara
trma yollarna gitseler kylye daha yararl iler yapm
olurlar.
349
KARS'A BALI BR HAYVANCI KYNN
GELR GDER TABLOSU
Kyn ad : Salut
ilesi : Gle
ili : Kars
ileye uzakl : 7 Km.
Ev says : 130
Nufs says : 735
Okulu : Be snfl, iki retmenli. 120 rencili
KYDE H A Y V A N DAILII
Elindeki hayvan
ifti tipi Ev says Byk ba Kk ba
Byk tip 21 1540 50150
Orta tip 50 6 15 1050
Kk tip 45 16 1 10
Hayvan olmayan 4
ORTA H A LL BR KYL ALESNN
Y IL L IK ORTALAMA GELR
Koum hayvan sat : 900 TL.
Dier hayvan rnleri : 3300 TL.
Ya, peynir kuzu sat : 750 TL.
Toplam gelir : 4950 TL.
letme masraflan 2115 TL.
Elde kalan net gelir : 2835 TL.
Y IL L IK GDER
Yiyecekler : 1162 TL.
Giyecekler : 780 T L
Yakacak, pl prt : 280 TL.
eitli masraf :+ 578 TL.
Toplam gider : 2800 TL.
Gelir fazlas : 35 TL.
Adam bana
den gelir (pay) : 475 T L
Not : Bu cetvelle ilgili geni bilgi in 332. sayfaya baknz

350
TUNCEL'NE BALI BIK H AYVANCI
KYNN GELR - GDER TABLOSU
Kyn ad : ihk (Trumek buca)
lesi : Merkez le uzakl : 22 Km.
m : Tunceli Ev says : 135
Nfus says : 750
Okulu : 5 snfl, tek retmenl, 45 renci.
KYDE TOPRAIN DAILII
Elindeki Ektii Tm eki-
ifti tipi Ev says topra dnm len tc
Byk tip 30 2530 2025 850
Orta tip 40 1015 812 480
Kk tip 45 5 10 48 315
Az toprakl
Topraksz. 20
Toplam : 135 1645
ORTAH ALL BR KYL A LE SN N
Y IL L IK ORTALAMA GELR
Geiir kayna Dnmnden Toplam
Ekinden 50 TL. 600.00 TL.
Hayvandan 1300.00 TL.
Gurbetilikten 450.00 TL.
Ormandan 160.00 TL.
Toplam Gelir : ~ 2510.00 TL.
letme masraflar 257.00 TL.
* Elde kalan net gelir : 2253.C) TL.
Y IL L IK GDER
Yiyecekler : 1095,00
Giyecekler : 690.00
Yakacak pl prt : 85.00 Not: Bu cetvelle il
eitli masraf. : 810.00 gili geni bilgi iin
Toplam gider : 2680.00 135. sayfaya baknz.
Gider fazlas (bor) : 227.00
Adam bana den
gelir (pay) : 404.00 351
VA N A BALI BR HAYVANCI KYNN
Y I L L I K GELR - GDER - TABLOSU
Kyn ad : Nianc (Karamelik)

ilesi : Erci
ili : Van
ileye uzakl : 12 Km.
Ev says : 27
Nfus says : 170
Okulu : Yok
KYDE TOPRAIN DAILII
ifti tipi Ev says Endeki top. Ektii Dnm
Byk tip 6 100150 60_70 750
Orta tip 12 6050 2530 600
Kk tip 9 4030 1520 270
Toplam 27 1620 (1)
ORTAH ALLI BR KYL ALE SN N
Y IL L IK ORTALAM A GELR
Gelir kayna Dnm Dnmden Toplam
Ekinden 25 50 1225J0
Hayvandan (20 koyun 3 inek) 1450.00
Gurbetilikten gelen 300.00
Toplam Gelir: 2975.00
iletme masraflar : 575.00
Elde kalan net gelir "2400.00
Y IL L IK GDER
Yiyecekler 1205.00
Giymekler 745.00
Yakacak, pl prt 115.00
eitli masraflar 915.00 t1* Tiplere gre kyn
Toplam gider 298"() topraklarn gs-
Gider fazlas (bor) terir.
570.00
Adam bana den
gelir (pay) 400.00
Not : Bu cetvelle ilgili geni bilgi iin 194. sayfaya bak.
352
K Y GEIM TABLOLARI ZERNE
GENEL BLGLER
19591961 yllar arasnda Dounun ayr ilinin
ayr (hayvanc) kynde yaptmz geim aratrma
snda yle bir sonuca vardk:
Orta halli bir kyl ailesi Tuncelinin 135 evli ihik
kynde yllk btesini 257 lira borla, Vann Erci ile
sine bal Karamelik kynde 570 liralk bir akla kapa
trken, yalnz Karsn Gle blgenin birinci snf ky
saylan Salut kynde ortahalli ailenin ak vermiyerek
btesini 30 liralk bir fazlalkla kapatt grlyor. Ve
bu kyde 1959 1961 yllar arasnda yllk gelirden
insan bana den pay 400 - 475 lira arasnda deimek
tedir. (incelemelerimiz, 6 nfuslu kyl aileler zerin
den yaplmtr, (1)
Yalnz, burada ok nemli bir noktaya daha deinme
den gemiyecez :
Dounun bu hayvanc kylerinde, ev saylar orta
halli kyllerden hi de az olmayan kk tiptekerle,
hi topra olmyanlarm yllk geliri, ok zaman ortahal
li ailelerin yllk gelirinin te ikisine ve baz hallerde
yarsna kadar dt grlmektedir ki, o zaman bu
tip ailelerde yllk gelirden insan bana den payn 200
liraya kadar dt grlr.
Burada akla bir soru geliyor: bu blgede ortahalli
bir aile bile yllk btelerini 227 - 570 lira arasnda bir
borla kapatrken acaba az toprakllarla toprakszlar,
stste biriken bu borlardan yakay nasl kurtarabili
yorlar ?.
353
H A L L A Y T E K N
Ksaca syliyelim ki, o hi bir zaman bortan-hargtan

kurtulamyor.
Kurtulduu yllar yok mu?.
Evet, her aileye rastlamamak artyla.. O baz yllar
iyi bir rn almakla, ya da ev horantalarndan birini iki
sini gurbete yollamakla.
Bunun dnda kyllerimiz ya yan deitirmek de
dikleri yeni yeni bor altna girmekle... ya da kapsndaki
kznn bir ikisiyle tarlasnn bir ksmn satp savmakla
geici bir zaman iin borlardan kurtulmak olanana ka-
kavuabiliyor. Ama her iki halde de gerekten bortan
kurtulmu olmuyor; zerine da gibi binen bu katmerli
borlar altnda inleye inleye can kp gidiyor.
(1) 1955 yl ile 1959 yl arasnda Ortaanadolunun tahl ky

lerinde yaptz aratrmalarda, 75 100 dnm kadar ekilmii
olan iki iftli orta, bir renberin yllk ortalama gelirinin 2000-2509
lira arasnda olduunu grrz. Orman blgesinde ise ayni tip a-
elerin yllk: gider hanesinde fazla bir deiiklik grlmemekle
birlikte yllk gelirinin 1800 liraya kadar dt grlr. Gene
ayni yllar arasnda yaptmz incelemelere gret pancar, pamuk,
ay, fndk. narenciye ve zeytin blgelerinde yllk net gelir tu
tar ayn tip ailelerde 4500-11500 lira gibi bir kabarklk gster
mektedir. Bu eit rn blgelerimde vatandalara tarmsal ge
lirden ylda nsan bana den payn byk bir fark gstererek
750 ile 1916 lira aasnda oynad grlr. Trkiye ortalamas
kylerimizde 950 liradr. br yanda bu yl Douana-
dolunun aa kylerinde yaptmz incelemelerde bir tek
aann kendi kynde marabam olarak tuttuu ailelerin 150 kat
stnde kazanarak, yllk gelirinin 250 binle yarm milyon arasn
da ykseldii grlr. Bu konuda geni bilgiyi edinmek istiyenler
306 sayfaya bakabilirler...
354
Tuneli II
MUNZUR AKIYORDU
kiiydiler. nn elinde de dilske vard.
de ayr kyden gelmilerdi.
Sabah kulua bahya saatteydi. de yere -
memilerdi. Gzleri Munzur'a bakyordu. Munzur akyor
du.
nn de iri iri byklan vard. de dalgnd. nle
rinden geip giderken gzleri iri iri ald : nce birincisi
ayaa kalkt, sonra kincisi, sonra ncs... stleri
balar salkm saakt, uralarndan buralarndan prtk
prtk etler grnyordu, nce birincisinin elindeki k
d okudum.
DLEKE I
Tuncelinin Bcrgini kyndenim. Yam ellibe. On
nfusum var. 1938 den bu yana ortalardaym. Borgini'yi
brakmm. Evim yurdum yok. Marabaym. Dolam kal
mm buralarda, Hkmetimizden toprak istiyorum.
Haan YE L
DLEKE II
Tuncelinin Kutuderesindenim. Adm Haydar Po-
lat, Sekiz nfusluyum. Kyden bir saat tede bir kaya
nn banda tnemiim. Be ocuum, bir gelinim var.
1938de srgn edilmiim. 1954de dnp gedmiim yasak
blgeye. Bir tek gz yapmm.. Sekiz nfus yedi kei bir
dam altna sokulup kalmz. Bir de ineim var. Geen
395
H A L L A Y T E K N
k dadan bir yuvarland geldi, evimin yansm ald

gtrd. imdi ortalarda arp kalmm.
Bu da banda ays bize dman, domuzu, kurdu
bize dman, her eyler, her eyler bize dman. Sekiz
nfusa iki kat yatak, bir iki delik bakr.
Bizi bu hallerden kim kurtaracak? Hkmetimizden
irica ediyoruz. Bize toprak versin, bize yol gstersin. Val-
lah biz armz, vallah biz meydanda kalmz.
Haydar PO LAT
DLEKE U1
Kargack burgack bir yazyla yazld iin nc-
nn elindeki dilekeyi pek okuyamadm. Zaten okumaya
da pek hacet kalmad. Adam iindekileri bir bir ezberden
anlatmaya alt, zetliyorum. Sorbiyan denilen br ky
vard, uzakta. O kyde bir mezra vard, uzakta. O mez
radan da uzakta, ok uzakta bir ev vard. Bu ev tpk bir
krlang yuvasna benzerdi. Biraz amur, biraz erp,
dan eteine yaptnlm braklmt. Uzak ok uzakta,
bu krlang yuvas evde ana, baba oluk ocuk stste
sekiz ba horantann sekiz aylan hep k altnda geer
di. Bu evde oturan insanlarn kasabaya inmek iin yolla-
n yoktu. Ekip biecek tarlalar yoktu. stelik iecek su
lan da yoktu. Bu dabalannda ba bahe dersen hak
getire... Yazn sularn dereden kanrlard srtlannda
Kn kan eritip ierlerdi. Yln en az yedi sekiz aynda
insan yz grmezlerdi, komu yz grmezlerdi. Gk-
yzndeki gnee gelince, onun da ha varl, ha yoklu
u.. Bu yzden birinci kars delirmi, ban alp dalara
gitmiti. kinci kars yatalak olup yataa dmt.
ncye gelince, artk be ocukla ona1kim gelir kanlk
ederdi... Ama ocuklar anne istiyordu. Ama ocuklar
a-ekmek istiyordu. Onlan nerelere brakp giderdi?.. Bu
356
DOUDA KITLIK VAR D I
dalar tekin deildi. Bu dalarn arasnda topu topu,

evinin nnde ormandan ama be evlek tarla, bu
tarlaya salan be teneke arpa. Sonra kapda besle
nen birka klkei. Ve sonra, tarlann bana kondurulmu,
erden pten krlang yuvas br ev. ite Sorbiyanl
ailesinin tm varl...
Hesap kitap, bir de bakyorsun, elde toplanan bu
kadarck rn, be nfuslu Sorbiyanl ailesinin, ta at
lasa iki aylk yeygisini karlayabiliyordu. Yer misin
lrsn, yemez misin lrsn...
te size Sorbiyanl ailesinin gnlk yemek listesi ;
Sabah yemei : arpa ekmei, kuru kelek
le yemei : arpa ekmei, bir tas ayran (Kiin ku
ru ekmek kelek)
Akam yemei : kelek ekmek.
Tuncelinin Sorbiyanl kyndeki bu ailenin bir gn
de kursana den ekmek ve katklarn paraca ve ka
lorice karln karmak iin bir hayli uratm. Ne
mmkn!. Zaten Tunceli kylsnn yedii itii kar
snda dnyann btn kalori ve vitamin nazariyeleri if
ls edip kyordu.
Para tutarna gelince : Yznz kzarmazsa onu
da syliyeyim : inden seip Ankaraya gnderdii bir
milletvekilinin ancak bir gnde yakp att bir paket si
garann parasndan daha fazla deildi.

kiiydiler. nn de elinde ayr dileke vard.
de kylerine dnyorlard. Yorgun ve sessiz. Bir ara
Borgini kyls yokuu trmanrken arkadana seslendi:
Ula Hdr, dedi vali beg ne dedi hele ?
357
HALL AYTEK tN
Ne tjiyecek gurban ? Siz ne haber anlamaz adam

larsnz, dedi. Eline drt satr yaz alan doruca vali be
yin kapsna kouyor, dedi. Sanki vali beg gkten toprak
indirip de onlara datacakm dedi. Sonra kimseye birgey
veremem, elde kanun var, ey var dedi.
O eyin ne olduunu dnrken, ehir kulbnn
nne gelmilerdi. Birden seslerini kestiler. Kulp prl
prld. tlgerde memurlar kumar oynuyorlard. ki ii
yorlard, (Vali beg de oradayd.)
Dedeleri, Seyyitleri, hakimi, savcs, doktoru, avuka
t retmeni hepsi hepsi oradayd.
Burunlarna nefis bir kebap kokusu geldi.
Akamd Munzur akyordu...
Deminki kyl byklarm svazlyarak Munzura
kar bir eyler mrldand; (Tunceli kyls, Munzuru
geerken hep byle yapard.) Sonra arkadalarna dn
d :
Ula Hdr, dedi, bugn de byle geti...
358 Munzur akyordu.

DOUDA K ITLIK VAR D I
BU DG, BU KAVGA NYE ?
Mademki Tuncel indeyiz, gelmileyin sizlerle bu l*-

keyi birazck daha dolaalm.
Dn makamnda kendisiyle grtm bir adliyeci,
blgede says 25-30 u gemiyen adl sularn bir yllk
istatistiini karp elime tututururken Tunceli di
yordu, Adl sularn azl ynnden Trkiyenin svi-
oesi. (1)
Tuncelini gezip dolaanlar bilir. Evet, Tunceli yalnz
adl ynden deil, manzara ve gzellik ynnden de Trki
yenin svires: Meeliklerle rtl vahi dagla-r, bu vahi
(1) 1964 yl Haziran aynda yerinde yaptmz bir

incelemeye gre, Tunceli cezaevinde 80 adet tutuklu ve
hkml var. Bunun 30 tanesi baka baka cezaevlerin
den bura cezavine srgn edilmi kimseler. Bu hesaba
gre, dardan gelmi bu 30 kii genel toplamdan dl
d zaman, ieride ancak, Tunceli ve dolaylarndan elli
tane sulu yatyor demektir. Yaptmz ankete gre bu
50 kiinin, su eitleri yle sralanmaktadr : 30 u adam
ldrme ve yaralamadan, 5 i hrszlktan, zinadan 2 si
ev ve al yakmadan, 11 i de ormanla ilgili sulardan...
Bundan nceki yllara da bir gz attmz zaman g
ryoruz ki, sekiz ilesi, 133 bin nfusu olan bu Dou
ilimizde ylda ilenen eitli sularn says 40-50 nin ze
rine kmamaktadr. Bunlarn iinde adam ldrme ve ya
ralamaya giren sular, dier yllarda daha da azalarak,
10-15 arasnda deimektedir. Oysa Gneydou Anado
lunun baz illerinde bunun 200 e kadar ykseldii grl
mektedir. Bu bakmdan, Tunceline adl ynden Trki
yenin sviresi diyen savcya hak vermemek elden gel
miyor...
359
H A U L A Y T E K N
dalarda birinden tekine seke seke gezen vahi hayvan

lar, vahi sular... Sularn da vahisi olur mu, diyeceksi
niz. Bu dalar memleketinde sularn, anmam sivri u
lu dalardan ovalara doru hrn hrn kouunu bir
grmelisiniz... Tuncelinde, tabiatn bu hrnl, bu ba-
emezlii karsnda hep ey gznze arpar : Du
rukluk, aklk, berraklk! Sonra btn bunlarn arkasn
da gmlp kalm bir hzinesi daha var ki Tunceli in
sannn, o da, ilk bakta kiiolunu stveren scack y
rekleri... Elbet de scack yrein scack dostluk dolu
baklar olacak.
te bu dosta baklarn arasnda, bitmesini hi is
temediimiz Plmr yolundayz... Dalar, dalar, yine
dalar!... Tuncelin tanmlarken, Bir dan ardnda bir
da daha... bir da daha v a r . . d i y e n adam ne gzel
demi! Bazen srtsrta, bazen dilim dilim ama hepisi de
dikbah, hepsi de anmam, hepsi de karl boral, hepsi
de birbirine yakn dalar... Sal-sollu, bak bakabildiin
kadar!.. Dalar meeli, dalar vahi, dalar ssz... Sonra
tnellerin, geit resmi balyor, tneller... tneller... t
neller... Kaya tnelleri, tnelleri... 65 Kilometrelik
bir yolda 6 tane kava, 15 tane , tane de sele, suya
kar olmak zere toplam boylan 956 metreyi bulan 24
tane tnelin altndan geiyorsunuz... Sonra dalarn ara
snda skp kalm vadiler, vadiler, vadiler... Hemen ar
kasndan dereler balyor, dereler, dereler... Dereler!.
Hele dili olsa da syese bu derelerin! nsan cesetleriyle
dolup tam bir zaman, bu dereler...
imdilik geelim burasn... ki kardeiyle bir olunu
1938 olaylarnda yitirmi, kendisi de srgnden yeni d
nen ak-sal, aksakall bir ihtiyar :
Munzur alp gtrd, diyor. O gnler bir daha
geri dnmesin oul..
360
Sonra bireyler mrldanyor. Sonra hayflanarak

azm silip savuuyor...

Munzur akyor... Altmzda 38 modeli arkt bir ara
ba, dolam dolanveriyoruz en sarp dnemeleri... Bu ha
in tabiat ortasnda yce dalardan, gumrah ormanlar
dan ssz derelere doru atlay atlay gelen kpkl su
lar seyretmek ne gzel!.. Tepelerde kar, enginlerde ba-
Bu dikbal dalardan kopup gelen sular niye koar, ne
den bu kadar hzl koar?. Bu dalaran kap kurtulmak
isteyen bir hali var bu sularn. Tunceli corafyasn iki
kelime ile tanmlamak gerekirse, dalar ve dereler lkesi
deyip kvermeli bu yurt kesine. Birinin bittii yerde
hemen tekisi balyor. Sonra ?
Ama durun; yel boyunca tm bu manzaray birlikte
seyrettiimiz bir Tuncelili, srtnda uval, emene emene
bu dalan trmanmak isteyen beli bklm kalm, ya
nk yzl bir ihtiyar gstererek,
Tunceli - Plmr yolu zrinde kaya tnelferBnden

birinin kardan grn...
361
Ah, gzn sevdiim begim, diyor. Bizim bu da

larn havas da gzel, suyu da gzel. Ama alna, yok
luuna dayanabilirsen!.
Dupduru bir gkyz altnda- dupduru bakl insanlar...
Hava, su, manzara, hepsi, hepsi gzel, anladk; ama, bu
dalar aras kyler, srtlarnda arpa uval, pazardan
dnen, deirmenden dnen, bklm bklm insanlarla
dolu... Ata, katra, eee kran m girdi de bu hayvan
larn isini de insanlar gryor, diyeceksiniz. Bu dalarn
arasnda hayvan beslemek kolay ey mi? Bir insann yedi
inden fazlasn onlara yedireceksin ki sana i yapsnlar...
Aarsn kitaplar : zgrlk, demokrasi, insan hak
lar, falan fimekn.. Kapayn kitab, am gznz, b
tn bir yaantisyle Tunceli insan kar karnza ; Tun
celi dalarndan hafz kelmlara selm! u koltuunun
arasna kstrdn yabanc lkenin yaban kokan afyonlu
kitaplarna selm! Sil szn hemerim, memleketten ne
haber!
Evet, memleketimizin havas da gzel, suyu da gzel...
Ya i rgrlk dolu dalar?... Ya iinde dnyann en
gzel, en nefis alabalklar yzen ak-pak sular?... Vah
i dalarnda srlerle dolaan geyik ve karacalar?..
Ama btn bunlardan Tnediler e ne? imdilik btn
bunlarn zevkini de, tadn da amerikal yankeeler ka
ryor Bakentimiz Ankaradan uaa atladklar gibi so
luu Munzur vadisinde alyorlar... Bu geit vermez da-
laru kar k arama skp kalm Tunceli insanna
nfe kalyor, biliyor musunuz, ? Ne mi kalyor ?
te dze bunlarn hayatm dile getiren iki tablo daha :
TABLO I
Gene kiiydiler. nn nne de ayr mendil
362
yaylmt. mendilin iinde de dilimlenmi ayr

arpa- ekmei vard. Ekmekler kurumu kalmt, takr
takrd.. Renklerine gelince; mbarekler gnein altnda
yanm kavrulmu karaaa kabuuna benziyorlard;
kirti kirtitler... nn nlerinde de birer soan duru
yordu. Manzara alabildiine gzeldi... ilerden nce bi
rincisi soan dizine arpp krd, ekmeine katk etti
Sonra kincisi, sonra ncs...
Glgesine sndklar bir kayann dibinde le ye
mei attryorlard, Az nce n de kan-ter iinde, bu
kayalardan birini ksklerken grmtm. Birinin par
maklan sarlyd, birisinin yz. Parmaklan sarl olan
ii, elinde ivi tutuyor, br ise iri bir balyozla buna
vuruyordu. ncs paralanan kayalar topluyordu.
Arkasndan hemen kskleme fasl balyordu.
Gmmm!... Gmram....
imdi bu ii ilerini bitirmiler, le taam yap
yorlard. telerde daha le yemeine oturmam kme
kme iiler vard. Hepsi de kan-ter iinde, ellerindeki ii
bitirmee alyor lard... Daha telerde bir kme ii, el
lerinde tabanca, kayalarn zerine aslm, gr gr birey
ler bktryorlard.
Bir ara, bir kama oldu.. Bu gr gr Iarn deldii
dev gibi bir kaya fitillendi. Bir gmbrt, birka
para kaya havaya kalkn indi. Tekrar koumalar.. Tek
rar dalara talara saldran insanlar...
Gmmm.. Gmmm!... Gmmm!...
Balarnda alan yabanc bir yol avuu,
Bu memleketin insanlar, diyor, arazide keklik gi
bi sekerler. Dnyann hi bir yerinde bylesi canberk
insanlara rasyamazsniz.. Geen yl iilerden biri gene
m
H A L L A Y T E K N
byle kocaman kayalardan birini oyarken, elinde ta

banca olduu halde, aya boa gelerek havada asl kald
da gene birey olmad. Ne tabancay brakt, ne kendini...
Gmlemeler srp gide dursun, deminki yemek
yiyen adamlarn yanlarna sokulup sormaa balyorum,
Burada ka lira gndelik alrsnz ?
Ben yeni girdiim iin sekiz lira alrm beim, di
yor biri, eskiler dokuz iira alrlar.
Ylda ka yevmiye yapabilirsiniz ?
Onu bilmeyiz ama, en ok alanmz drt ay ka
lr burada...
Siz niye tabldottan yemiyorsunuz ?
Yemei dediiniz yerden yersek elimize 6,5 lira
geecek...
Dn de Tunceli - Plmr yolu zerinde bir ta oca
nda alan bykl - kkl bir blk iiyle ko
nutum. Hesap - kitap, aa yukar hepsinden de ayni
cevab aldm :
364
Gndeliimizin ka lira olduunu mu soruyorsu-

sin be? Parann ad var, kendi yok. Buna derler, karn
tokluuna almak! Memlekette yaplacak i olmaynca
bakaca ne yaparsn ?
Tuncelili hemerim doru sylyordu. Her ba sk

lan, torbasn srtlayp gurbetin yolunu tutamazd ya...
Bu sarp dalarn gerisinde kim bilir neler bekliyordu
kendisini!... Irak yerin somunu byk olurmu; yleyse
otur oturduun yerde. Al eline balyozu, k Tunceli - ova
ck yoluna!... Hadi bilemedin, te yoldaki ta ocaklar
na!.. Kan-ter inde, btn gn balyoz salla, gnn do
uundan batna kadar. Altata, stste, dev gibi kaya
larla bou; eline geen para topu topu 210 lira! Bu,
drt ayda 840 lira yapar ki, bir Tunceli iisinin ylda
evine giren parann hepsi bu kadardr. 6-7 nfuslu bir
Tunceli ailesinin bir yllk iae bedeli olan bu para, br
yanda renimini Almanyada yapan milletvekili ocuk
larnn dedikleri aylk taksitlerin bir hayli altmda. K
saca zetlemek gerekirse; bir yanda, ylda eline geen
840 lirayla 6-7 ba horantay giydirip yedirmee alan
bir Tuncelili aile; br yanda, bir tek olunu okutmak
iin ayda en az 1000 lira masraf gze alan milletvekili
bir baba!...
TURSTK BR YO L
Bir dilim arpa ekmei ile bir bag soan karl gn-
boyunca bu yollarda balyoz sallayp dev gibi kayalarla
greenler bu iler iin neler dnrler, neler derler, bi
lemem ama, bu turistik yol alp da Tunceli Ovacka ka
vutuu zaman, Munzur vadisi Dounun sviresi oleak-
m. Memleket yerli, yabanc turistlerle dolup taacak
m... Daha, bir sr falan filn!...
365
H A L L A Y T E K N
Bu falan filnlar sralyanlar, milletvekilliini garan

tilemek iin dere boylarna turistik tesisler yapma yar
ndalar. O da kolay ey mi? ki de bir Ankaraya in ik,
eitli yollara ba vur, Bakan gr. Tahsisat ha geldi
ha gelecek-...
Evet, Tunceli insannn gzleri hep yolda, Hepside
bu, ha geldi, ha gelecek lerle avunuyor.
imento fabrikas ha geldi, ha gelecek!...
Dalarmz talarmz eitli madenlerle dolu. Ocak
aclar, Ha geldi, ha gelecek!...
Almanya iin binlerce iimiz sraya girdi. Haber
ha geldi, ha gelecek!...
Eh, ou gitti az kald, umut fakirin a ekmei... yley
se, dayan dizlerim dayan!...
Bak, gene daldk. Bu turistik yolda insana sknt
veren bu dnceler de niye? Ayorum gzm: Manza
ra, manzara, manzara!... Samz solumuz hep manza
ra... Bakaca yaplacak ne var? Biz de, evremizi smsk
sarp kuatan, hepsi birbirinden gzel bu manzarann
ortasna kp oturuyoruz. Ellerimizde kt-kalem, bu
turistik yola drt yl stste emei sinmi mhendis &-
zet bilirden notlar alyoruz ; Bu yol, 1960 yl Nisan
aynda sfr noktadan balad, tik yl 350 bin liralk tah
sisat verildi. Bu para ile ancak 10 kilometre gidildi. Erte
si yl 700 bin liralk bir tahsisat daha koparlarak 17 nci
kilometreye kadar uzatld. 962 ylnda ara verildi. 963
ylnda bir milyon lira ile yeniden faaliyete geildi. Bu
para bizi 24 nc kilometreye kadar gtrd. 1963-64 y
lnda 900 bin lira ayrld. Bu para ile 35 nci kilometre
ye varlacak. Ksacas, bugnedek, drt yl iinde 2 mil
yon 900 bin liralk tahsisat, 35 kilometrelik yol!... Bu yo*
366
lun bitmesi iin 2 milyon liralk bir tahsisata daha ihti

ya var. O zaman 60 kilometrelik bu turistik, bu kestir
me Ovack yolunun tm 5 milyonun biraz altnda ola
cak...
alan ii saysna gelince: Gnde ortalama 100
kii alyormu bu turistik yolda. Bu blgede ylda be
aydan fazla alilmyaeama gre, drt ylda alan
ii says ile, tahsisat iin ayrlan be milyon lirann ka
ta kann bu iilere gittiini artk siz hesap edin! zzet
bilirden alnan bilgiye gre, ayrlan bu paramn % 60
personelin cebine giriyormu.
zzet bir, bu yoMa drt yl iinde harcanan dina
mit sarfiyatn da ylece rakamlandrd: Yolun balad
tarih olan 960 ylnda 6 tondan balayarak 1963 yln
da rakam 20 tona kadar ykselmi. Dinamidin bir tonu
1500 lira tutuyormu. Yaplan hesaba gre, bir metre
uzunluundaki yol 130 liraya mal oluyormu bu arazide...
Dier yardmclara gelince : Drt yldanberi sadece
bir Makine efinin emrinde alan bir dozer, iki tane
Fiat marka kamyon, drt byk kamyon, be kompresr,
bir seyyar tamirhane, bir grayder bu ileri yrtmekte
dir. ..
Ve btn bunlarn banda iinin ehli, yazyzl
bir Anadolu ocuu olan zzet bilir. Makine efinin bu
dalarn arasnda ne cret aldm bilmiyorum ama1 , e
kirdekten yetime bir uzman olan zzet bilirin ald
gnlk cretin sadece 60' Ura olduunu sylediler,..
Evet, sadece 60 lira!... Ya ii gndelii? Onu da

bir vesile ile yukarda ben sylemitim. Bu cretin tam
dokuz kat altnda!...
367
Onlar hep hor grdler; ayrdlar, ittiler...
Am a o gene de elenmesin^ glmesini unutmad.
iindilik btn bunlar bir yana, herkesin kafasnda

dmlenmi soru udur: Bunca para dkerek, bunca
umutlarn baland fcu ku umaz kervan gemez lke
turist eker mi, ekmez mi? Bu mesele zerinde yorum
lamalar srp gdedursun, br yanda Tuncelilerden bir
blk insan paalar emremi, gzleri yolda, turist bile
bekliyor Dnyann en sarp, geitvermez dalar arasn
da koa koa akp giden Munzur aynn gz kamatrc
gzelliklerini bir an nce ap gstermek iin hummal
bir aba var... imdiden birka dinlenme evinin temelleri
atlm bile Munzur kylarna ...
5 milyon liraya kck bir ara yolu, 4 milyon lira
ya kan bir lise binas, 6,5 milyona ihalesi yaplan ret
men okulu -Be sene iinde birbiri peine d
klen bu paralardan ve bu paralarn diktii koca koca
binalardan sonra da insan dorusu merak ediyor acaba
bu Dou beldemiz kalknmasnn neresinde ?
II merkezinde yeni alan I ve ii Bulma Kurumu-
nu gstererek hep bir azdan cevap veriyorlar :
368
Daha dn ald ama, lk gn mracaat edenlerin

says 1500 kii. Kapsna, penceresine baksana, itiip
kakmalardan ne hale geldi! Belki bir bu kadar iimiz
de Almanyada var... Gerisini anlarsn...
Haydi, geelim!...
TABLO II
Sabaht, Munzur akyordu... Azmaeak dolu bir ara
ba iinde bu kez de adliyecilerle birlikte baka bir yof-
da, baka bir yne doru alyorduk. Mazgirt kylerinin
birinde bir yl nce ilenmi ifte bir cinayetin kefi ya
placakt. ..
Munzurun sular gene masmaviydi... Gene ferahlat
cyd. Gene dupduruydu Ama bu kez, iri gvdesini iki
yana yaym ar ar, sallana sallana akyordu.. Kc^
pup geldii Munzur dalarndan bir hayli uzaklardaydk.
Burada Munzurun kylar rlplakt. Belli ki, burala
ra gelincyedek hereylernden soyunmu dknmt.
Aydn bir yz vard; net, duru, parlak... evresini ku
atan dalara gelince; burada Tunceli dalar biraz da
ha trplenmi, yasslm, ufalmt... Biz bu dalar aa
aa ifte cinayetin ilendii KIZJLCIK kyne doru yol
alyorduk... Buras vaktiyle - kendisi Elaz'da oturan -
zorba bir beyin ky imi... Bakalm kyde neler grp,
neler dinleyeceiz!...,
Git gitmez misin, git gitmez misin!,. Dalar, dereler,
darack vadiler... Kvrm kvrm bir boazn ine sokul
mu kalm 30-35 evli bir kye ulayoruz. Oysa adliye
cilerin keif yapaca tarla kyden bir hayli uzaklarda...
Biz nce kyden balyalm :
A Y R I ARET
Mazgirt ilesinin Kzlck kynde ayr airet otu
rurdu. nn de ayr ad vard ; ALA N , LOLAN,
369
HAT.tT, A Y T E K lN
HIRAN... nce Hrantarmdan biri tutmu, 1951 ylnda

bir tarla meselesi yznden Lolanlardan birini tala, so
payla aradan bir ka yl gemi, sonra tutmu olanlardan
biri Hranlaradn birini kazmayla, krekle., sonra onlar da
onlardan birini derken, derken, en sonunda, Lolanlar da
yerden armut toplamyor ya, onlar da toplamlar, Hran
airetinden iki kardei, ssz bir derede ift srerken,
kurun yamuruna tutarak deiljk-deik etmiler. Sonra
bir de bakmlar ki, iki kardeten biri daha lmemi, vu
rulan kzlerin baucunda can ekitiriyor,
Sen daha gebermedin mi, demiler ve son kurun-
Iarda azna azna boaltvermiler..,
Sonra tutmular, adam kymk kymk... Sonra tut

mular, kzleri kymk kymk... Sonra bakmlar ki,
nleri sra biri kayor; seirtmiler arkas sra; ko
komaz msn ko kamaz msn!...
te Tunceli adliyecileri, bir yl nce Hran airetin
den tarlada ift sren ki kardele, kzlerinin Lolanlar
tarafndan kymk kymk edildii kanl bir olayn kefini
yapyorlar,,.
Here kysnda avu ii kadar bir tarla. Bu avu i
kadar tarlada ark ve sska kzlerin ektii bir ift ka-
rasapan. Pelerinde, ellerinde vendire, iki karde evre
de kiik bir mee koruluu, koruluun arasna gizlenen
insanlarn birbiri peine patlatt tabancalar... telerde,
ift sren kyllere azk getiren biri kz, biri oan, iki
bebe... Yamalarda dolaan yalca bir kr bekisi... Si
lh sesleri arasnad, yandm, ldm !* lklar. Ka
an, kovahyan insanlar,,. Sonra yeil ekinler zerinde
uzayp giden incecik bir kan eridi... Sotra bir ekirge
crlts...
370
Hran airetinin asrlk Erdoan aas...
Olaydan tam bir yl sonra yaznn yznde alInan

ifadeler... Zabt ktibinin makinenin tular zerinde do
laan parmaklar... Tanklar srayla konuuyor : u de
reden ktlar, iki koldan begim. Aanm zerine uradan
ssaldrdlar, iki koldan begim! urada tfek patlattlar,
begim! urada byk agam yere dt, ld, begim!...
Kk agam kaarken onun da peine takldlar, begim!
Sonra bizim elimizde azk torbalar vard begim! Sonra
onlar braktk katk biz de begim!...
ocuk, hakimin artmaca sorular karssnda bir
ara tutulur gibi oluyor, gzleri dalyor. Belli ki hayali bir
yl nceki olaylarda : Kamalar, lklar, artlar sra
atlan tabancalar, yerde kymk kymk yatat ller ve
ocuk yrei.
fadelerin alnmas devam ediyor.. telerde olay ye
371
H A L L A Y T E K N
rini kuatm blk blk kyller. Belli ki her blk ay

r bir airetin... Birbirlerine ylesine kenetlenmiler ki,
her airet olduu yerde ta kesilmi, olup bitenlere kulak
kabartarak ifadeleri izliyor... Herkeste bir kuku, herkes
te bir rperti..
Kendi kendine, bunlar m diyorsun, ta-sopa, kaz
ma - krekle ikide bir birbirlerinin zerine saldr sald-
rveren insanlar? Bak, ne de kuzu kuzu oturuyorlar yaz
nn yznde...
Merak ettiniz., deil mi? Durun hele, acele etmiyelim.
Bundan tesini de bize KIZILCIK ky olaylarna ad ka
ran Lolan airetinin ileri gelenlerinden B. Kara ile, F.
ahin anlatsn : Uzaka bir kyden gelerek ortaklk
yaptklar bu Beyler kyn airet aralarnda birlee-
rek etekle para verip satn almlar. Ortaklaa satn al
dklar bu araziye ortaklaa bir de tapu karmlar., der
ken derken, aralarnda bir geimsizliktir, birhr-grdr
balam.
Sen az para verdin, ok yer srdn!
Ben ok para verdim, az yer srdm.
te 1951 den bu yana srp gelen kavgann, grl
tnn nedeni kk gdeni; bu, A z verdin, ok srd-
ne, ok verdim, az srdme gelip dayanyor Kzlck
kynde. Ve lflarnn sonunu u cmleyle bitiriyorlar,
kendilerini hapishanede ziyaret ettiim bu iki adam,
nce kyde bir kar topramz yoktu. O zaman
lar Beyin sopas altnda inim inim inlerdik. imdi de ba
mzda Bey kalmad, o sopalarn topuzlu ularn birbir-
lerimizin zerine eviri eviriverdik...
361 KY OLAN BR AA
Tunceli hapishanesinde, Kzlck olaylarndan tutuklu
iki kyl ile aalar, beyler zerinde konuurken, teler
372
den, ya krk akn nc bir kyl yanmza yana

yor, am yarmas gibi gvdesiyle kargmza dikilerek,
Allah kimseyi, diyor, aann sopas altnda inlet
mesin! Ular bir kez kylye dnd m, kurtulu yok!
te bizler, alt kii, bu meselemenin kurbanlarmdanz.
Gen yalarmzda buraya tkldk kaldk. Benim 10 ocu
um, onlarn da er-beer ocuklar var. Aa dzeni bu,
akl yetmiyor! Aa kendini bir kyya ekti, bizlere 12
er seneyi ykleyi ykleyiverdiler.
Bir memleketin hapishaneleri, toplum sorunlarm
yanstan byke birer aynaya benzerler. Dgarda rtbas
edilip konuulamyan eyler, orada akla ve saknca
sz! a kavuur...
Erzincan ili ile Tunceli arasndaki genie bir obaya
yaylan genie bir blgede 361 pre ky sahip tek bir
aa dnn. Bu aann, bu 361 pre kyden ald oy
larla kolaycack milletvekili seilip Ankaraya gnderil
diini de bir dnn!.. Artk aann nne kim durur!
iki gcn, iki varln birleip tek g haline geldii bir
yerde, aann nne kim durur!...
Kyl umutsuz, kyl yalnz, kyl akn... Bakar
lar ki br yanda oy verip Mencilise soktuklar aa
gnden gne ii aztyor. Her gn yeni bir eylerine el
uzatyor, Neytsinler, neylesinler?. Dnrler, tanrlar..
O gn iin kurtuluu aann karsndaki ; partiye ge
mekte bulurlar.. ok gemeden bir kprdamadr balar
Kyller arasnda, aaya kar... Ve bu 361 pre kyn
bir tekinde bir muhtar, ilknce, pelerine takt kyl
lerle bu milletvekili aann karsna dikilir: Al takke
ver klh, sava uzun srer ...Birinin arkasnda koskoca
bir hkmet, ayann ueuyle dokunduu kaplar ardna
kadar alyor... brlerinde bir sr a, yoksul... Da
ile fare greir mi hi!
373
HALL. A Y T E K tN
Sonu ? '
Sonunu uzatmaa ne hacet! Bir parmak iareti. Muh
tarn yolu zerine pusuya yatrlan insanlar ve sonra
kan... kan., kan!...
Dmann mr bu kadar olsun aam, isteriz bah
iimizi !,,,
Sonra 361 pare kyn 361 inde de uzun bir lm sus
kunluu.. Aa dzeni bu, kim kar koyabilir! Kyller
bakmlar ki, aalan - srtnda yumurta kfesi yok ya -
hooop, kar partiden beri partiye srayvermi! Beri
parti ise, kendi partileri, belbalayp da aann karsn
da birletikleri parti. Daha hakas, Yiyin daya, ve
rin ceremeyi, yatn hapiste! Ben arkandan da gibi daya-
mrm partileri!
Erzincan ilinin Tercan ilesine bal F ky muhtar
m parmak iaretiyle dilik dilik ettirip kln ge savu
ran 361 pre kyn sahibi aa da sonunda adamlarna
kar bundan baka trl konumam...
Siz ieride, ben darda bu ii beraber srtlyaca-
z...
Aa dzeni bu! Tunceli hapishanesinin demirparmak-
lklar arkasnda drt yldr inliyen yarm dzine insan!..
Bu inim inim inliyen yarm dzine insann pei sra dv
nen rpnan insanlar, snen ocaklar, dklen gz yalan
Kendimi Tunceli hapishanesinden gcn dar atyo-
yorum. Kapda, kuca ocuklu bir eksik etek bekliyor,
ierdeki bu altlardan birinin karsym. Alamaktan gz
leri i i. Demirparmakllar gerisindeki kocasna, di
zini, ban dve dve dert yanyor,
Aa bizi evden kovdu! Ben u yanmdaki ocuk
larla nereye gidem? derdimi kimlere anlatam?...
374
imde bir eziklik, bir tkanklk. Gzlerim uzaklarda

bireylere bakyordu, bireyler aryordu., telerde Mun-
zur akyordu...
TABLO M : MUNZUR AK IYO R ! ...
Munzur akyordu. Havada, lk, gevetici bir scaklk
vard. Gnlerden pazard. Erkn Hkmet, Munzur-
un kysndaki bir korulukta kafay ttslyorlard. Tun
celi adliyecileri de aralanndayd. ifte hakimler, Kzlck
kyndeki ifte cinayetin kefinden henz dnmlerdi.
Dinlenmek iin gzel bir yer seilmiti. Manzara h-
neydi. Bu ahane manzara ortasnda yeniliyor, iiliyor,
ara sra da ghne hikyeler anlatlyordu.. Fakat bu
hne hikyelerin en gzelini, en cafcaflsn, en gld
rcsn Mazgirdin Belediye ReisiH. Bey anlatyor
du. Bay H.nin anlattklar hu hikyeler arasnda biri,
evet br vard ki, hnenin de hnesiydi...
Ne bulu efendim, ne bulu! Ne incelik efendim,
ne incelik! Sen trk kylsn birey bilmez mi sanyor
sun? Hele bey, u amerikal profesr hikyesini bir da
ha eksene! Adama verdii cevab anlatsn da bak, sen
de parmaklarn srrsn ...
Evet evet, hrika bir cevap! Kim demi, Trk mil
leti... Bakn, ne zeklarmz var!..
Mademki istiyorsunuz syliyeyim... Ha ha ha! Ge
en yaz buralara amerikal bir profesr gelmiti, ha ha
ha... Beslenme profesrym, ha ha ha... Trk kyls
nn yediklerini itiklerini renmek istemi, ha ha ha...
Bir ara bu Amerikal profesr dnd, bana ne sordu,
biliyor musunuz ? ey, dedi, bakyorum sizin kyle
riniz ok fakir, ok baka ey... Siz bu fakirlikten bu ba
ka eyden kurtulmak istemez?.
Lfnn altnda m kalacam? Amerikal tilkiyse, ben
375
de kuyruuyum. Hemen cevab yaptrdm, ha ha ha...

stemiyoruz dedim, ha ha ha!.. Amerikal profesr a
rd, O niye byle 1dnr trk? dedi. ey ite, trk
dedim. Ta eskiden beri atalarmzn bize vasiyeti var,
dedim, ha ha ha... Drt bir taraf byk, ok byk d
manlarla evrili memleketin insanlar fakir olmas gere
kirmi, ha1ha ha!,.. Ol sebepten nl, bizim dostluumu
za dnya durduka gvenebilirlermi, ha ha hal...
Yaman adamsn vessem, ha ha ha!... Amerikal

profesr bu cevaplara kar ne dedi, onu da sylesene?
Ha ha ha!...
O da ey dedi. Ben bunu anlamad dedi, ha ha ha!..
Ne demek ister dedi, ha ha ha.. Ben de, demek ister, de
dim, Mister. Bir memleketin inam ne kadar ok zrt;,
fakir, o kadar ok dmanla iyi arpr, dedim. Binaena
leyh dostluumuza o kadar gvenebilirsiniz ki, dedim,
ha ha ha!...
0 ne dedi, ha ha!...
ey dedi, ha ha ha... t etti, resmimi ekti, ha
ha ha!... Sonra srtm taplad, ha ha hat.. Bizim gibi
sadk dostlara sahip olmalarndan tr Amerikann srt
yere gelmezmi, ha ha ha!...
Kck bir ilenin Belediye Reisi, yurdun ku u
maz kervan gemez bir kesinde hkmet erknna ver
dii bir kr ziyafetinde bu anlattklar eylerle amerikan
dostluu perinlenmee allrken, ne halse birden dili
min ucuna geliverdi
Evet, dedim, bizimde atalarmzdan duyduumuza

gre, insan kapda besledii kpein zabun olmasn is
termi. Yani Mazgirt Belediye Reisi bunu mu demek...
376
Ba'ktm, Douda avu ii kadar bir ilenin Belediye

Reisliini elinde tutan Beyefendinin konumalarnda ince
ince, ok ince bir diplomas sanat var. Bu hne manzara
iinde bu cnbf havay bozmaa ne hakkm var?.
Onlar konuuyor, gldrc, elendirici hikyeler anla
tyorlar. Ben imdi, zifiri karanln altna gmlp kalan
KIZILCIK kyn dnyorum. Kzlck kynde
ayr airet : Alan, Lolan, Hran... nce Hranlardan biri
tutmu Kolanlardan birini tata, sopayla...
Ve bu olaylar, dtkleri yerleri yakp kl eden ate
zincirleri halinde, bir batan br baa, lkemizde uzayp
gider, br yanda bir blmzn kulaklar kirite :
Amerikadan yardm ha geldi, ha gelecek!..
Sonra her mahallede bir milyoner...
Amerikan nere, Trkiye nere! deme!..
TuneH dalarndan, bu lkeden o lkeyd dostluk
elleri !
Kbrstan ne haber ?
Bam evirip gkyzne bakyorum : Gkten bir
yldz kayyor, tepemizdeki aata bir karga Gak! e
kiyor,,. Karanlk... Karanlk Karanlk...
Derinlerde bir ses, bir uultu... Munzur akyor...
377
Belli O lm az lar lkesi
BR ADAM VARDI DOUDA; EV OLDUU ZAMAN
EKME YOKTU; EKME OLDUU ZAMAN* EV
YOKTU. E V DE VARDI, EKME DE... O ZAMAN
KENDS YOKTU!...
yldr Douya gider-gelirim. Bu lkede dolamad
m ke-bucak kalmad. Bu gezilerde, Douyu bundan
daha gzel dile getiren bir sze baka hi bir yerde rast
lamadm: Evet, Bir adam vard Douda; evi olduu
zaman ekmei yoktu; ekmei olduu zaman evi yoktu.
Evi de vard, ekmeide... O zaman da kendisi yoktu-
Dou a, Dou sefil, Dou perian, Dou dertli, Ta
nmlamak gerekirse; onu, karanlk gecede yolunu ar
m pusulasz bir gemiye benzetebiliriz. Dounun tm
mr koyu bir sis ve belli olmaz lk iindedir. Ha bat
t, ha batacak!...
Gezenler iyi bilirler : Dou Anadolu insan tm bu
belli olmaz lklar iinde gzn dnyaya aar, tm bu
belli olmazlklar iinde byr ve gnn birinde, lme
eeim, yaz gelsin avuntusu iinde gene bu belli ol
maz lklar iinde dnyasndan gp gider. En g, en
aprak meselelerin bile zmlenme yoluna girerek ak
la kavutuu amzda, bu belli clmaz lk lfn da
nereden kardn demeyin! u kap-ka dnyasnda ileri
tkrnda, belli belli iler peinde koan kii oullarna bir
diyeceimiz yok... Biz lf, ayni otobste yolculuk yapt
mz srtlan yorganl Doulu drt iiye brakalm.
Yolculuk nereye byle, hemerim? diye soruyo
rum.
378
Bizimkisi belli olmaz, aabiy diyor. Nerede i }

bulursak, oraya...
Kye ne zaman dneceksiniz? Gurbetiliiniz
uzun mu srer?
Belli olmaz!
Gittikleri ehirde nerede yatp kalkacaklarn, ne yi
yip ne ieceklerini, hangi ite alacaklarm, ne kadar
gndelik alacaklarn sorup soruturduum zaman da ge
ne hepsi birden omuz silkerek, arka arkaya bir belli ol
maz ekiyorlar...
Tm yaantlar, belli olmaz lklar iinde skp ka
lan bu belli olmazlar lkesinin belli belli insanla
rna baka baka sorular soruyorum :
Yalarnz ?
Belli olmaz!
Askere ne zaman gideceksiniz ?
Belli olmaz!
Sizin u dnyada belli olmu, belli olacak hi mi
bireyiniz yok, a be hemerim! diye hepsine trden k
acam bir sra, aklma baka bir olay geliyor.
Bundan iki yl nce de ayn blgenin baka bir kesi
minde, Dounun bir baka Hassosu ile trende, tpk bu
na benzer bir konuma yapyoruz. imdi olduu gibi,
Ey Hasso, diyorum, altn yerde ka gn ka
lacaksn ?
Allah bilir he vallah! diyor.
Kyne ne kadar para ile dneceksin ?
* Ben ne bilir, avu bilir.
Yan ka Hasso ?
Ben ne bilir, muhtar bilir.
379
H A L L A Y T E K N
Askere ne zaman gideceksin ?

Bu sorum zerine iyice tkanyor. Glkle,
Biz ne bilir, hokmet bilir, he vallah begem !
Uzun lfa ne hacet? Hassonun verdii bu bn bn
cevaplara, yukardaki yorganl drt rgatta konumalar
n da katarsak tm bir blgenin - eitli ynleriyle ya
ants kar ortaya... Belli olmaz lklar iinde elleri
kollar balanm terkedilmi bir insan dnn... O, git
tii yolda Kadere krkbe! deyip Allah izin verirse a
lacak; alt ite avu eline ne verirse onu alacak;
kafakdm kyn muhtar can isterse karacak; hk
met onu ne zaman askere arrsa o zaman gidecek... Ne
bamsz, zgr bir yaant, deil mi! Hal bilirim em
me, dil bilemem beg!* diyen bu bejli olmaz 1ar lkesi
insanlarnn yzyllar boyu bildikleri tek iki ey olmutur:
Srtlarnda aktorba cepheye gitmek; vergi demek...
Askere gitmi dm slaya dnm vergi demi.
Sonra ne olmu? Hi!.. Padiahmz nerde, biz de
ordayk! te Dounun yllar yl srp gelen gerei
budur! Daha nceki bir yazmda da anlatmtm, fakat
yeri gelmiken yle bir dokunup geeyim.
Dou ekspresindeyiz. Yl 1960. Paludan Mua gidi
yoruz. Kompartmandakilerle hemen bir Devrimi Yayma
Ekibi kuruyoruz. Cokunuz, lkcyz, umutluyuz.
Tren yryor... Girdiimiz kompartmanlarda ayo
ruz azmz, yumuyoruz gzmz : Lf, lf, lf... Nu
tuk, nutuk, nutuk... Bakyoruz, karimzdakilerin yz
lerinde en ufak bir ifade deiiklii yok. Ne ufak br
kprdama, ne evet, ne hayr. nsan ldrtan bir sus
kunluk. Byeleri karsnda yaplacak baka ne var ?
Hmla kendimizi dar atyoruz. Bir de bunlarn asker
lik yapmlaryla konualm, diyoruz. Malmya, Dounun
dil meselesi... Bu blgede oturan vatandalarn dillerini
380
pat - at bilen Harbiyeli arkadamz hemen kendini ileri

atyor. Kargmzda- - ellerinde tuz torbalaryla az nce
Palu istasyonunda trene atlyan - beyaz donlu Dou
lunun nne karak konumasna balyor : Devrim
diyor, Cemal Paa diyor, Memleketi soyup soana e
viren hrsz eteleri diyor miversite muhtariyeti A -
nayasa tatbikat,* Hakim teminat gibi o gnlerde pek
moda olan konulara da deinmeyi ihmal etmeyen Harbiye-
, kunugtuka couyor, cotuka konuuyor. Sylyor, sy
lyor. Ateli szleriyle karsmdakileri inandrdna ken
disi de inanp ayaa kalkaca bir srada, ilerinden biri,
skp kaldklar yznumara kapsnda yavaa dorulu
yor, glkle anladmz bir trke ile :
Vallah begem diyor, Padiahmz nerde, biz de
ordayk.
Gen Harbiyeli, yzne tokat yemi gibi gzleri iri
iri alrken, bizim Palu kyls boynunu bkerek de
minki szn bir kez daha tekrarlyor :
Biz fakirik, ne bilir beg? Padiahmz nerde,
biz de ordayk...
aknlmz artt bir srada, Palulu hemeriler
birbirlerinin gzlerine bakp, dirsekleriyle birbirlerini
drtkledikten sonra, yaplan falsonun farkna varm
olmallar ki, ilerinden en yals ileri atlyor,
He vallah diyor, Kemal Paa ld. Cemal Pa
a geldi, gurban...
Sonra birden duraklyarak, nemli bir ey hatrlam
gibi,
Ya ne! diyor. ehimiz nerde biz de orda-
yk...
Bu cevaptan da memnun kalmadmz gren Palo
381
HAI.Tt. ATTEKIN
Kyllerinden ncs, arkadalarnn imdatlarna yeti

iyor, yerdeki tuz torbalarm kucaklayp kendilerini ara
istasyonlardan birine atarken konumasnn sonunu,
Bit. ne bilir he vallah! diye kestirip atyor. Ba-
efend nerde biz de ordayk,
te yzyllar boyu eitli glerin tutsa olmu, el
leri kollar bal, dilleri bal, yollan yolaklar bal bir
lke. Kendisi birey grmyor, kendisi birey konumuyor
kendisi birey dnemiyor. ah! diyor, Padiah!
diyor, lh! diyor, Baefendi! diyor. Ama bir defa ol
sun kiiliini ortaya koyarak Ben! diyemiyor, Biz!
diyemiyor.
nsan mr boyunca hep birbirinin peine baklp

kurunlamaz ya!... Bu zan da byle kolkola.,.
332
TABLO : n .....
Antepten Kilise geiyorum. Bindiimiz minbste

benden baka dokuz yolcu daha var. Bakyorum, bu yol
culardan nn gz kr, birinin kolu olak. kisinin de
bacaklar sakat.
Karmda oturan gzszlerden birine dnerek :
Sormak ayp olmasn ya hemerim diyorum, gz

lerin neden gitti ?
Trahomdan beyim diyor.

Ya sizinkiler ?
Buralarda baka ne olur? Bizimkiler de trahom
dan diyorlar.
tekine tekine soruyorum :
Ya sizin bacaklarnz? Ya senin kollarn?
ilk ikisi, bacaklarnn mayn tarlasnda sakatland
n sylyor; ncs, yni olak kollusu,
Kyde kurunlatk aabey diyor.

imdi szlere, Dou ile Dounun bir devam olan G
neydounun yaantsn ve btn bir gelmiini, gemiini
bu kadarck bir yaz iinde anlatabildim mi, bilmem?
Br yanda Demokrasi, nsan Haklar... br yanda
Pln, Kalknma edebiyat... Ve sonra telerde ekmek sa
va, insanca yaama sava iinde tm hayatlar belli
olmaz* hklar iinde gmlp kalm ynlarca insan...
ite Dou dediimiz, Gneydou dediimiz yurt par
alan...
3S3
Gzlerin neden kr kald?

Trahomdan...
Bacaklarn neden topal?
Mayn tarlasndan...
Ya kollarn neden olak?
Kurunlatk da ondan...
Ya yzndeki sanlk, belindeki kambur?
El kapsnda marabacym bey, marabam!.
Bunlara katlacak bireyimiz kald m, bilmem? te
belli olmaz 1ar lkesinin belli olan gerek dram!...
384
N D E K L E R
Sayfa
BLM ; 1
Sar kz Dnyordu (Erzurum) .......... 7

lme Eeim lme 16
Bu Vatan Bizimdir (Kars) 26
Douda Ktlk Vard . 38
BLM : n
Biz de Anadoluyu Geziyoruz

Ankaradan ktk Yola ............................. 52
Sivas 69
Malatya ..................................................... 96
Elz ..................................................... 99
Tunceli ..................................................... 114
Tunceli Ancak Yollarda DileGeliyor .................... 117
nsanlarn Tkanp Kaldlke ........................... 126
Bir Hayvanc Kynn Gelir Gider Tablosu
(Tunceli) 135
Ben Ne Bilir, avu Bilir ................................ 146
Yiyek Regegmz, srekegegmz ............. 154
BLM : m
Padiahmz Nerde, Biz de Ordayk ..................... 165
Oturup Gitmezler lkesi (Mu ve Van) ......... 170
Dounun Derdi .. 177
te Dou .............. 184
Bir Hayvanc Kynn Gelir - Gider Tablosu
(Van) ..................................................... 194
Sayfa
BLM : IV
Utan Bigesi (ukurova) ........................... 207

Gaziantep ................................................. 239
Diyarbakr ..................................................... 267
Bir Hayvanc Kynn Gelir - Gider Tablosu
(Kars) ..................................................... 332
ayr hayvanc kyne ait geimtablosu zeti ... 350
Munzur Akyordu ........................................ 355
Belli Olmazlar lkesi ........................................ 378
H A L L A Y T E K 1 N
(HARMANDALIOLU)
Bi r yazsnda A n a d o lu insannn ilesi bitm edik

e yollarm da b itm ey ecek diyen H a lil A ytekin,
yazarlm z, masaba yazarlndan kurtarm ve
A n a d o lu nun yaln gerekleriyle yz yze getir
mek konusunda ilk ve salam adm lar atmtr.
Skntsz bir yaanty brakarak A n a d o lu yolla
rna den A ytek in , yllar boy u btn yurdu d o
lamtr. B atda enstitlerin, kuramlarn stlenip
yrtt k y sosyal aratrmalarn kendisi bir
bana yapm aya almaktadr.
Y azarn yirmi yldr zerinde alt T rk iy e d e

K y G eim A ratrm alar ve T r k iy e d e K an
D va lar adl incelemeleri ilerde yaym lanacaktr.
DOUDA K IT L IK VARDI kitabnda H alil

A ytek in , yalnz gezi notlarn deil, ayn zaman
da gezip grd blgelerin sosyal yaantlarna
ait dora bilgiler, gzlem ler v e ilgin fotoraflar
da sunmaktadr.
TOPLUM Y A Y I N L A R I : 14
Kapak Basks Fiat: 750 kuru

HRBLT3K MATBAASI
Tel : 11 96 30 - Ankara

Doğuda Kıtlık Vardı - Halil Aytekin

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doğuda Kıtlık Vardı - Halil Aytekin

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HALL AYTEKN

Kapak dzeni : Adnan Turani

Kyl dnyor, sar kz dnyordu. imdiyedek

Vallah gurban, kimseye gstermedim. Pazara e

loya taklp kald.

Y ollar pazara gtrlen sat kzlerfca dolu, Douda ktlk var...

Pazara tam zamannda ekiyor, beg. Az daha bek

derelerin, rmaklarn sular yitip gitmiti... Yamursuz-

gurban, Hkmetin yemi de var. O ki, o ki, bu yemden

Velibaba kyls varn younu satt savd, z evlttan

kap alr. stleri kemerli bu giri - k yerlerine bura

Eli koynunda katan Hnus kyls

Ehraml kadnlar semaver kaynatyordu. I>elikanl

Hayvan pazarna aahtan m gideceiz, yukardan

birbirlerine balanmlard. Sanki bir tezghtan km

gs geirdi. Bir sre yutkunduktan sonra, o krk - d

rnda hayvanlanna mteri bulamayanlar yle bir ura

kyl ararlard. Bunlardan bir iki tanesi at kylsn

Bizim at kyls nce alklat, pel pel karsnda-

drt kyl kageldi, at kyls ile yaplan pazarl

Bu beklemeler, kylye ne getirecekti? Daha imdiden

vatlarn yiyecei. Ya bizim yiyeceimiz? Al dividi, kalemi

Bu para, dedi, ocuklar alt ay bile doyurmaz. On

leri dere tepe dolatrp gnlerce yol yrttkten, sonra

na bir tikim ekmek dt m bakalm?

nn ierisine sarp sarmalayp koltuumun, altna ksfar-

Adamn boaznda bir torbas eksik. Sanrsn dn

S a n kz ota bakyor. Ama veren ldm? Tutam lira.,.

ye geldiinde baksa ki ortada ne ev var, ne kan. Bu kz

Dilbilmez Hasso, konuulanlardan fazla bir ey anla

dirliklerine devam etsinler. Biz de yolumuza...

szyordum,, iki elinde iki ta, hl tccarlarn pei sra

yryordum... imdi de bir trk dolayordu dudak

Bu trk... Bu trk,,. Btn bir Douyu dile geti

dada. (Sonra yavaa mrldanyor) Ben yetim by

le bir gnde, Kayserili tccarlar tarafndan, henz tak

Bazali da byle besili srler grrsnz, ama yarnn

Douda ktlk vard. Hayvanlar g ediyor, insanlar

boy len Doulu hemgerimin asl derdi, u bacaklar

Horasan kylsnn azndan fsldarcasma kan

ya az amak? Eller koyunda boyunlar bkk, fsldan

Kumandar bege Aamzdan kuzu gitti... Kimse

Bizim koy, yetmi hane, gurban. Bir ge ede biz o-

hm, Bizi bir kak suda boma, gel u kaz.. derler...

Yryn, kesin, 'koparn u akallarn balarn!

27 Mays olunca ok sevinmitik gurban ... O za

Hasso da pazardan geliyordu, O da herkes gibi, kap

Bir, bir daha... nmzden hayvan srleri getike,

Dalmtm. Hasso, sanclanan ocuunun kamn uva-

Emmim emmim! Babo emmim gidiyor diye, da

(1 ) Nahr Hayvan srs (D oada)

Biz de A n ad oluyu g e z iy o ruz

Ben ne bilir, avu bilir.

Ankaradan ktk Yola

Emineyi karncadan im saknrsn?

orumlu delikanl, trksne devam ediyor.

eriye bakyorum; eride de Emineler var : Bir

baka Emine, incelmi, pe dnm gvdesiyle.srtn yz

Bir gz gn, koltuumda esk-psk bir anta, elim

Bu dleklik deil, dpedz dalgnlk.

Adamakll iini dksn de kurtulsun u delikanl.

Deminki orumlu delikanl, yeniden gelip nmz

Tren gidiyor, biz gidiyoruz. Dehkanlun ili yank

vermiyen kara gzlkl gen, ilk defa gznden gzlk