BLGSAYAR DESTEKL KAYI KASNAK MEKANZMASI

TASARIMI

ehmus BADAY

YKSEK LSANS TEZ

MAKNE ETM

GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

AUSTOS 2008
ANKARA
ehmus BADAY tarafndan hazrlanan BLGSAYAR DESTEKL KAYI
KASNAK MEKANZMASI TASARIMI adl bu tezin Yksek Lisans tezi olarak
uygun olduunu onaylarm.

Prof. Dr. Krad DNDAR

Tez Danman, Makine Eitimi Anabilim Dal

Bu alma, jrimiz tarafndan oy birlii ile Makine Eitimi Anabilim Dalnda

Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Prof. Dr. Faruk MEND

Makine Eitimi Anabilim Dal, Gazi niversitesi

Prof. Dr.Krad DNDAR

Makine Eitimi Anabilim Dal, Gazi niversitesi

Prof. Dr. Ahmet ZDEMR

Makine Eitimi Anabilim Dal, Gazi niversitesi

Do. Dr. Yusuf ZATALBA

Metal Eitimi Anabilim Dal, Gazi niversitesi

Yrd. Do. Dr. Hakan DLPAK

Makine Eitimi Anabilim Dal, Gazi niversitesi

Tarih: 26 / 08 / 2008

Bu tez ile G.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulu Yksek Lisans derecesini
onamtr.

Prof. Dr. Nermin ERTAN

Fen Bilimleri Enstits Mdr
 TEZ BLDRM

Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde
edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu
almada orijinal olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildiririm.

ehmus BADAY
 iv

BLGSAYAR DESTEKL KAYI KASNAK MEKANZMASI TASARIMI

(Yksek Lisans Tezi)

ehmus BADAY

GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
Austos 2008

ZET

Bu almada, TSE ve DIN standartlarna gre imal edilen kay kasnak

mekanizmalarnn, kullancdan alnan girdiler dorultusunda, Dz, Dar V,
Normal V tipinde ve Dili kay mekanizmalarnn tasarmn yapan bir
program hazrlanmtr. Kay kasnak mekanizmasnn parametrik tasarm
AutoCAD ortamnda VBA programlama diliyle oluturulan program sayesinde
gerekletirilmitir. Kay profili, giri devri ve kayn tad gce bal
olarak, VBA programna aktarlan kay profili seim izelgesinden otomatik
olarak seilmitir. Standart kay ve kasnak izelgelerinden alnan boyutlar
VBA ortamna Modller iinde alt programlar oluturularak eklenmitir. Bu
alt programlardan alnan boyutlar dorultusunda kay ve kasnak
mekanizmas, seilen kay profili, kasnak izimlerinin 3Blu kat model ve
2Blu llendirilmi izimleri AutoCAD ortamnda izimleri salanmtr. Dar
ve Normal V kaylar iin bir kayn aktarabilecei g deerlerini veren
izelgeler Microsoft Excel sayfasna aktarlmtr. Kay saysn hesaplamak
iin AutoCAD VBA ile Excel arasnda veri al verii yaplarak, bir kayn
aktarabilecei g deeri, kay hz ve kay profiline gre seiminin yaplmas
salanmtr. Kay profiline gre seilen en kk kasnak aplar standart
olarak bytlerek deiik tasarmlar aranm ve kullancya sunulmutur.
Tasarmlara ve eitim-retim faaliyetlerine hizmet eden bir yapya
dntrlebilecek bir yapda hazrlanmtr.
 v

Bilim Kodu : 708.3.028

Anahtar Kelimeler : Kay kasnak mekanizmalar, AutoCAD VBA, 3Blu Kat
modelleme, 2Blu llendirilmi izimler
Sayfa Adedi : 145
Tez Yneticisi : Prof. Dr. Krad DNDAR
 vi

DESIGNING OF BELT-PULLEY MECHANISM BY AID OF COMPUTER

(M.Sc. Thesis)

ehmus BADAY

GAZ UNIVERSITY
INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY
August 2008

ABSTRACT

In this study, a program was prepared to design of Straight belt, Narrow V belt,
Normal V and Triger belt by using directions and determined inputs of user,
which is manifactured according to TSE and DIN standarts. The paremetric
design of the belt-pulley mechanism has been made by VBA(Visual Basic for
Application) in AutoCAD programme. Type of the belt can be selected on a list
which is added to VBA depend on input cycle and power conveyable of the belt.
The sizes which were taken from standard belt-pulley lists have been added to
VBA by creating sub-programmes in Modules. The selected belt type and pulley
can be drawn 3D and 2D in AutoCad with the taken sizes from the mentioned
sub-programmes above. For the Narrow and Normal V belts, the conveyable
power has been placed to Microsoft Excel Sheet. For the Narrow and Normal V
belts, the conveyable power has been placed to Microsoft Excel Sheet. The
minimum diameter of the pulleys which have been selected according to the belt
types have been increased and searched various designings. Then All these
studying have been performed for users. It is prepared in a structure which
convertible structure serves designs and educational actions.
 vii

Science Code: 708.3.028

Key Word : Belt pulley mechanism, AutoCAD VBA, 3D solid design, 2D
dimension drawing
Page Number : 145
Adviser : Prof. Dr. Krad DNDAR
 viii

TEEKKR

almalarm boyunca her trl maddi ve manevi desteini esirgemeyen deerli

gr ve katklaryla beni ynlendiren Danmanm Sayn Prof. Dr. Krad
Dndara, bu tez almam boyunca yardm ve desteini esirgemeyen Bra AK
arkadama ve bu gnlere gelmemde maddi ve manevi destekleriyle beni hibir
zaman yalnz brakmayan ok deerli ve kymetli aileme teekkr bir bor bilirim.
 ix

NDEKLER
Sayfa

ZET .......................................................................................................................... iv

ABSTRACT................................................................................................................ vi

TEEKKR..............................................................................................................viii

NDEKLER ........................................................................................................... ix

ZELGELERN LSTES.......................................................................................xiii

EKLLERN LSTES ............................................................................................ xiv

SMGELER ve KISALTMALAR DZN .............................................................. xvii

1. GR ....................................................................................................................... 1

2. LTERATR ARATIRMASI ............................................................................... 3

3. KAYI KASNAK MEKANZMALARI................................................................. 8

3.1. Genel fadeler ................................................................................................... 8

3.2.1. Dz kaylar ......................................................................................... 10
3.2.2. V kaylar............................................................................................ 13
3.3. Kay Kollarnda Meydana Gelen Kuvvetler ................................................. 15
3.3.1. Dz kay kollarndaki F1 ve F 2 kuvvetlerinin hesab ....................... 15
3.3.2. V-Kay kollarndaki F1 ve F 2 kuvvetlerinin hesab.......................... 17
3.4. Gerdirme Kuvveti........................................................................................... 18
3.5. Kay Kollarndaki Gerilmeler ....................................................................... 18
3.6. Ksmi ve Tam Kayma..................................................................................... 22
3.7. evrim Oran.................................................................................................. 23
3.8. Kay Uzunluk Hesab.................................................................................... 24
3.9. Kay Kesitinin Hesab................................................................................... 26
3.10. V-Kaylarnda Uzunluk lm................................................................. 28
3.11.1. Kasnak konumlar .............................................................................. 29
3.12. Kay Dayanm Hesab................................................................................. 30
3.12.1. letme faktr K i ............................................................................... 31
 x

Sayfa
3.12.2. alma art faktr K ................................................................... 31

3.13.3. Konum faktr K ko ........................................................................... 32

3.13.4. Sarlm as faktr K .................................................................... 32

3.13.5. Gerdirme faktr K G ........................................................................ 32

3.13.6. V-kaylar iin kay says faktr K Z ........................................... 33

3.14. V-Kay Seimi ve Kay Says Hesab ...................................................... 33
3.15. Dili Kaylar................................................................................................ 34

4. AUTOCAD ORTAMINDA OTOMASYON/ZELLETRME ......................... 35

4.1. AutoCAD Ortamnda Kullanlan Programlama Dilleri.................................. 35

4.2. ActiveX Otomasyon ....................................................................................... 39
4.2.1. ActiveX otomasyon nedir? .................................................................. 39
4.2.2. Uygulamalar btnletirmek .............................................................. 40
4.2.3. Alclar ve serverlar (clients and servers) ............................................ 40
4.2.4. Otomasyon nesneleri ........................................................................... 41
4.2.5. Otomasyon ve AutoCAD..................................................................... 43
4.2.6. AutoCAD nesne modeli....................................................................... 43
4.2.7. Nesne hiyerarisi.................................................................................. 45
4.2.8. Nesne hiyerarisine geme .................................................................. 47
4.2.9. Nesne hiyerarisindeki nesneler .......................................................... 47
4.2.10. Uygulama nesnesi .............................................................................. 48
4.2.11. zellikler ve metotlar ........................................................................ 48

5. VBA EDTR..................................................................................................... 49

5.1. VBA Editrnn AutoCAD Ortamnda Almas.......................................... 49

6.1. VBA Komutlar ile Kay-Kasnak Modelleme .............................................. 53
6.2. Normal V Kay Kasnak Mekanizmas Tasarm........................................... 54
6.2.1. Normal V kay profili seimi ............................................................. 54
6.2.2. Kay profilinin boyutlandrlmas....................................................... 59
6.2.3. Bir kayn aktarabilecei gcn bulunmas........................................ 60
 xi

Sayfa
6.2.4. Kay saysnn hesaplanmas .............................................................. 64
6.2.5. Kasnak boyutlarnn bulunmas ........................................................... 65
6.3. 3Blu Normal V Kasnak Profilinin Oluturulmas......................................... 67
6.3.1. izgi nesnesi (AddLine) ...................................................................... 67
6.3.2. Aynalama nesnesi (Mirror).................................................................. 70
6.3.3. Dikdrtgensel oaltma nesnesi (ArrayRectangular).......................... 71
6.3.4. Seim seti (Selection Sets)................................................................... 74
6.3.5. Dndrlm kat oluturma metodu (AddRevolvedSolid) ................ 75
6.4. Normal V Kay Profilinin Kat Olarak Oluturulmas.................................. 77
6.4.1. AddLightWeightPolyLine metodu ...................................................... 77
6.4.2. Uzatarak kat oluturma metodu (AddExtrudedSolid) ........................ 79
6.4.3. Nesnelerin kopyalama (Copy) ............................................................. 80
6.4.4. Nesnelerin tanmas (Move)............................................................... 81
6.5. llendirilmi Kasnak iziminin Oluturulmas ......................................... 82
6.5.1. Hizalanm llendirme metodu (AddDimAligned) ......................... 83
6.6. llendirilmi Kay iziminin Oluturulmas............................................ 84
6.6.1. Asal llendirme metodu (AddDimAngular) ................................. 86
6.6.2. Tarama metodu (AddHatch) ................................................................ 88
6.7. Dar V Kay Kasnak Mekanizmas Tasarm ................................................. 90
6.7.1. Dar V kay profili seimi.................................................................... 90
6.7.2. Kay profilinin boyutlandrlmas....................................................... 91
6.7.3. Bir kayn aktarabilecei gcn bulunmas........................................ 93
6.7.4. Kasnak boyutlarnn bulunmas ........................................................... 96
6.8. Dili Kay Seimi.......................................................................................... 98
6.9. Dz Kay Modelleme ve llendirilmi izimlerinin Oluturulmas ...... 102
6.9.1. Dz kay profili seimi..................................................................... 102
6.9.2. 3Blu yass kay profili ve llendirilmi iziminin oluturulmas 107

7. BLGSAYAR DESTEKL KAYI KASNAK MEKANZMASI TASARIMI

PROGRAMININ KULLANILMASI ...................................................................... 109

7.1. Programn Yklenmesi ve Kullanlmas ...................................................... 109

 xii

Sayfa

8. SONU VE NERLER ..................................................................................... 119

KAYNAKLAR ........................................................................................................ 122

EKLER..................................................................................................................... 124
EK-1 Dz kay kasnaklar....................................................................................... 125
EK-2 Excel ortamnda elde edilen SPA kay profilinin denklem ve grafii....... 126

ZGEM ............................................................................................................. 127

 xiii

ZELGELERN LSTES
izelge Sayfa
izelge 3. 1. Dz kay malzemelerinin mekanik zellikleri [12]............................. 12
izelge 3. 2. eitli kaylarn alma bakmndan karlatrlmas [12]................ 14
izelge 3.3. Kasnak malzemelerinin hz snrlar [13]............................................... 29
izelge 3.4. Kay eitlerine ve kasnak konumlarnn tasarm [20]........................ 29
izelge 3.5. letme faktr deerleri [13] ................................................................ 31
izelge 3.6. alma art faktr [14]. ..................................................................... 31
izelge 3. 7. Dndren kasnan konumu ile ilgili faktr [14]. ................................ 32
izelge 3.8. Sarlma as faktr [15] ...................................................................... 32
izelge 4. 1. AutoCAD ortamnda parametrik izim yapan diller............................. 35
izelge 4. 2. AutoCAD nesnelerinin hiyerarisi [19] ................................................ 46
izelge 6. 1. Normal V kay lleri [12] ................................................................ 59
izelge 6. 2. Normal V kaylar iin bir kayn aktarabilecei g, kW [12]......... 61
izelge 6. 3. Normal V kay kasna lleri [12]................................................... 66
izelge 6. 4. AddLine Parametresi [21]..................................................................... 67
izelge 6. 5. Mirror Parametresi [21] ........................................................................ 70
izelge 6. 6. Rectangle pattern parametresi [21] ....................................................... 71
izelge 6. 7. Revolve parametresi [21]...................................................................... 75
izelge 6. 8. AddLightWeightPolyLine parametresi [21] ......................................... 77
izelge 6. 9. AddExtrudedSolid parametresi [21] ..................................................... 79
izelge 6. 10. Move parametresi [21]........................................................................ 81
izelge 6. 11. AddDimAligned parametresi [21] ...................................................... 83
izelge 6. 12. AddDimAngular parametresi [21] ...................................................... 86
izelge 6. 13. AddHatch parametresi [21]................................................................. 88
izelge 6. 14. AddHatch tarama tipi [21] .................................................................. 88
izelge 6. 15. Dar V kay lleri [12] .................................................................... 92
izelge 6. 16. Dar V kaylar iin bir kayn aktarabilecei g [12]..................... 93
izelge 6. 17. Dar V Kaylarn taklaca kasnaklar iin ller [12] ..................... 96
izelge 6. 18. Dili kaylar ve zellikleri [13] ......................................................... 99
 xiv

EKLLERN LSTES
ekil Sayfa
ekil 2.1. MITcal program ara yz ........................................................................... 4
ekil 2.2. Tablolar sayfas............................................................................................ 4
ekil 2.3. AutoCAD ortamnda alnan kasnak resmi ................................................... 5
ekil 2.4. Autodesk inventorda izilmi 3Blu kat model .......................................... 5
ekil 3.1. Kay kasnak mekanizmas [12] .................................................................. 8
ekil 3.2. Kay kasnak mekanizmas eitleri [12]..................................................... 9
ekil 3.3. Kauuklu dz kaylar [12]........................................................................ 11
ekil 3.4. V kay eitleri [12].................................................................................. 13
ekil 3.5. Dndren kasnak zerine sarlan kayta oluan kuvvetler [13]. .............. 15
ekil 3.6. Paralel olmayan kay kollar [13]. ............................................................ 18
ekil 3.7. Kayta oluan merkezka kuvveti [13]..................................................... 19
ekil 3.8. Dz kayta eilme ile oluan ekil deiimi [13]. .................................... 20
ekil 3.9. Kaylarn gerdirme dzenekleri [13] ........................................................ 21
ekil 3.10. Kay kollarnda oluan gerilmeler [13] .................................................. 22
ekil 3.11. Kasnaa sarl kay geometrisi [13]........................................................ 24
ekil 3. 12. V-Kay uzunluk lme dzeni [13]...................................................... 28
ekil 3. 13. Dili kay ve kasna [13]...................................................................... 34
ekil 4.1. Alc ve server arasndaki iliki [19]........................................................... 41
ekil 5. 1. AutoCAD komut alt satr......................................................................... 49
ekil 5. 2. VBA editrne giri mens .................................................................... 49
ekil 5. 3. VBA editr.............................................................................................. 50
ekil 5. 4. Kullanc formu......................................................................................... 51
ekil 5. 5. rnek kullanc formu............................................................................... 51
ekil 5. 6. Project penceresine eklenilen modller .................................................... 52
ekil 6. 2. Normal V-kay seimi [13] .................................................................... 55
ekil 6. 3. KayNoSec alt program .......................................................................... 56
ekil 6. 4. letme faktr seme ekran .................................................................... 56
ekil 6. 5. Gerdirme faktr seme ekran................................................................. 57
ekil 6. 6. alma faktr seme ekran................................................................... 57
ekil 6. 7. Konum faktr seme ekran.................................................................... 58
 xv

ekil Sayfa
ekil 6. 8. Kay says seme ekran ......................................................................... 58
ekil 6. 9. Normal V kayboyutlar alt program...................................................... 59
ekil 6. 10. References diyalog penceresi.................................................................. 61
ekil 6. 11. Bir kayn aktarabilecei g deeri excel sayfas ................................ 62
ekil 6. 12. p1bul alt program................................................................................... 63
ekil 6. 13. Kasnakse alt program........................................................................... 64
ekil 6. 14. Kay as bul alt program .................................................................... 64
ekil 6. 15. Kasnak boyutlar bulmak iin alt program ............................................. 65
ekil 6. 16. ki noktadan geen izgi ......................................................................... 68
ekil 6. 17. Kasnak profilinin bir kesiti ..................................................................... 69
ekil 6. 18. Kasnak kesitinin aynalanmas................................................................. 71
ekil 6. 19. oaltma yntemi ile oluan kasnak kesitleri ........................................ 73
ekil 6. 20. Kasnak profili ......................................................................................... 74
ekil 6. 21. 3Blu dndrlm kasnak ..................................................................... 76
ekil 6. 22. Kk kasnan AutoCAD ortamna dahil edilmesi .............................. 76
ekil 6. 23. Noktalarn belirtilmesi ............................................................................ 78
ekil 6. 24. 3Blu kay profili................................................................................... 80
ekil 6. 25. 3Blu oluan kay kasnak mekanizmas ................................................ 82
ekil 6. 26. llendirilmi kay profili................................................................... 89
ekil 6. 27. Dar V-kay seimi [13]......................................................................... 90
ekil 6. 28. Dar kay no se alt program ................................................................. 91
ekil 6. 29. Dar kay boyutlar alt program............................................................. 92
ekil 6.30. Dar p1 Excel sayfas ................................................................................ 94
ekil 6. 31. Dar p1 bul alt program........................................................................... 95
ekil 6.32. Dar kasnak bul alt program..................................................................... 97
ekil 6. 33. Dili kay seimi [13] ............................................................................ 98
ekil 6. 34. Dili kay zellikleri ve snr deerleri.................................................. 99
ekil 6. 35. Grid kontrolnn kod satrlar .............................................................. 100
ekil 6. 36. Dili kay seimi formu ....................................................................... 100
ekil 6. 37. nterpolasyon kod satrlar .................................................................... 101
ekil 6. 38. Kay profili seimi kodlar .................................................................. 101
 xvi

ekil Sayfa
ekil 6. 39. Dili kay hzn gsteren kod satrlar ................................................ 102
ekil 6. 40. Girdiler.................................................................................................. 103
ekil 6. 41. Sisteme etki eden faktrler ................................................................... 103
ekil 6. 42. letme faktr seim zgara kontrol .................................................. 104
ekil 6. 43. Dz kaylarda konum faktr.............................................................. 104
ekil 6. 44. alma faktrnn bulunmas ............................................................. 105
ekil 6. 45. Dz kay cinsi se alt program ........................................................... 105
ekil 6. 46. Dz kasnak se alt program................................................................. 106
ekil 6. 47. Standart kay genilii alt program .................................................... 106
ekil 6. 48. Dz kay seimi formu ........................................................................ 107
ekil 6. 49. 3Blu dz kasnak .................................................................................. 108
ekil 6. 50. Dz kay profili ................................................................................... 108
ekil 7. 1. AutoCAD 2007 program ana sayfas..................................................... 109
ekil 7. 2. Open VBA Project penceresi.................................................................. 110
ekil 7. 3. Microsoft Visual Basic Editr .............................................................. 111
ekil 7. 4. Kay-Kasnak Tasarm ara yz............................................................ 111
ekil 7. 5. Normal V kay-kasnak hesab ve izimi formu..................................... 112
ekil 7. 6. Gerdirme faktr seimi ......................................................................... 112
ekil 7. 7. alma faktr seimi ........................................................................... 113
ekil 7. 8. Konum faktr seimi ............................................................................ 113
ekil 7. 9. Kay says seimi.................................................................................. 113
ekil 7. 10. Kay kasnak bilgileri grid kontrol ..................................................... 114
ekil 7. 11. 3Blu kay kasnak mekanizmas konuma gre izilii ........................ 114
ekil 7. 12. llendirilmi kay............................................................................ 115
ekil 7. 13. llendirilmi kasnak ......................................................................... 115
ekil 7. 14. Deiik aplardaki kasnak aplar ........................................................ 116
ekil 7. 15. Dili kay kasnak formu ...................................................................... 116
ekil 7. 16. Sonularn gsterilmesi formu.............................................................. 117
ekil 7. 17. Dz kay kasnak formu ....................................................................... 117
ekil 7. 18. 3Blu kay profili................................................................................. 118
ekil 7. 19. 2Blu llendirilmi kay................................................................... 118
 xvii

SMGELER ve KISALTMALAR DZN

Bu almada kullanlm baz simgeler ve ksaltmalar aklamalar ile birlikte

aada sunulmutur.

Simgeler Aklama
a Kasnak merkezleri arasndaki mesafe, mm
A Kay kesiti, mm2
b Kay genilii, mm
D,d Kasnak aplar, mm
E Elastiklik modl, N/mm2
F1 Kayn gergin kol kuvveti, N
F2 Kayn gevek kol kuvveti, N
F Merkezka kuvveti, N
Fg Gerdirme kuvveti, N
FS Srtnme kuvveti, N
Ft evre kuvveti, N
g Yerekimi ivmesi, m/s2
h Kay kalnl, mm
i letme oran, dev/dak
K Kaya etki eden faktr
L Kay uzunluu, mm
m Ktle, kg
M Moment, Nmm
n Devir says, dev/dak
P G, kW
P* Bir kayn iletebilecei g, N/mm2
r Yarap, mm
s Kay kalnl, mm
So Kay kesit alan, mm2
v Hz, m/s
 xviii

Simgeler Aklama
Z Kasnan kanal says
Srtnme katsays
Sarlm as, derece
Kay malzemesinin younluu, daN/mm3
ekme faktr
Gerilme, N/mm2
Birim uzama
Asal hz, 1/s
Asal deer, derece
Dnme dzlemindeki kayma as, derece

Ksaltmalar Aklama

2Blu ki Boyutlu
3Blu Boyutlu
BDT Bilgisayar Destekli Tasarm
CAD Computer Aided Design
CADD Computer Aided Design And Drafting
DCL Dialog Control Language
DIN Deutsche Industrie Norm
TSE Trk Standartlar Enstits
VBA Visual Basic for Application
VBE Visual Basic Editor
 1

1. GR

malat yaplacak rnn tasarmn aklayan, imalat ile iletiimi salayan izimler
teknik resim izimleridir. Klasik teknik resim izim mant, izim tahtas, cetvel
gibi izim aygtlarnn kullanmyla ve teknik resim prensiplerine bal kalnarak
aklanr. Tasarmda fikrin izgilere dnmesi, detaylandrma ve imalatla olan
iletiimi kurma tasarmcnn abas ile olmakta, tecrbe nemli rol oynamaktadr.
nsan abas ve bilgi birikimi klasik mantkta en nemli etkendir, dolaysyla
tecrbeye dayal bilgi birikimi olan elemanlar gerektirir. zellikle, daha nce
yaplm tasarm almalarnn iyiletirilmesi veya baz ksmlarnn deitirilmesi
gerektiinde, izimlerin ve detaylarn yeniden oluturulmas ar zaman kaybna
sebep olur. Bu zaman kayb yeni fikir retme dinamizminin alt dzeye inmesi
demektir.

Klasik mantn olumsuzluklarn gidermek iin CAD (Computer Aided Design)

mant gelitirilmitir. CAD izim mantnda, klasik izim aralar yerine bir cismi
iki veya boyutlu grntleyecek bilgisayar donanm ve programlar almtr.
CAD iin kullanlan dier bir terim CADD (Computer Aided Design And Drafting)
tasarm ve izim iin vazgeilmez bir kural olan teknik resim prensipleridir [1].

Makine tasarmnda CAD programlar yaygn olarak kullanlmaktadr. CAD

programlar ile tasarmc iki ve boyutlu makine tasarm yapabilir ve bunlar
modelleyebilir. ki boyutlu ve boyutlu tasarm yapan CAD sistemleri olduu gibi
her iki tasarm modelini bir arada kullanan CAD sistemleri de mevcuttur. Bu
sistemler 2Blu temel elemanlar (doru, yay ve daire vb.) 3Blu temel elemanlar
(koni, silindir ve kp vb.) bir arada kullanarak tasarm ve modelleme ilemini
gerekletirir. Byle bir tasarm sitemi, tasarmcya kolay, esnek ve hzl tasarm
imkn salamaktadr.

CAD sistemlerin saladklar kolaylklar amaca uygun yeni modller ile tasarmn
otomatik ve hzl bir ekilde gerekletirilmesi ihtiyac, tasarmn bir program dili ile
desteklenmesini gndeme getirmitir. Bunun yannda, ayn tasarmn farkl veriler
 2

ilem yaplabilmesi, CAD sistemlerini destekleyici bir programlama dili ile mmkn
olmaktadr. Bu amala gelitirilen programlarla tasarma ve retime ilikin bir takm
ilemler otomatik olarak gerekletirilmektedir. Tasarm destekleyici diller,
kullancnn zel istek ve ihtiyalarna uygun olarak sistemin geniletilmesini
mmkn klabilmektedir. Bylece sisteme yeni komutlar, standartlar,
eklenebilmekte; zel modler sistem tasarmlar uygulamalar gibi yetenekler
kazandrlabilmektedir [2].

Bu almada, TSE (Trk Standartlar Enstits) ve DIN (Deutsche Industrie Norm)

standartlarna gre imal edilen kay kasnak mekanizmasnn en ksa srede
hesaplamalarnn yaplmas, 3Blu kat model ve 2Blu llendirilmi izimlerinin
otomatik olarak AutoCAD ortamnda izilmesi salanmtr. Mmkn olan kay
kasnak mekanizmalar arasnda seenek imkan salanm, hacme gre de
iyiletirilme yaplmtr.

almada yazlm paketi olarak; tm dnyada olduu gibi lkemizde de en ok

kullanlan bilgisayar destekli izim ve tasarm program olan AutoCAD
kullanlmtr. Ayn zamanda program, esnek bir yapya sahiptir. Farkl kullanclar,
kendilerine has dzenlemeleri ve kendi arivlerini program ierisinde oluturabilme
imkann bulabilmektedir. Bunun iin AutoLISP, Visual Basic ve C program dilleri
kullanlarak program kullanc tarafndan kendi istekleri dorultusunda
dzenlenmektedir. Bu almada VBA programlama dili kullanlmtr.
 3

2. LTERATR ARATIRMASI

Makine imalatnda, standart olarak retilen makine paralarnn tasarm

problemlerine ynelik yaplan almalarn bir ksm aada zetlenmitir.

Dndar ve Ate (1993) yaptklar almada dz, normal V-kay ve dar V-kay
mekanizmalarn Quick Basic programlama dili kullanarak tasarmn gerekletiren
bir program yapmlardr. Mekanizma tasarmnda dndren kasnak aplar
standartlardan alnm, dier elemanlarn hesabda bu kasnak apna gre yaplmtr.
Bu hesaplamalar btn standart kasnak aplar iin uygulanmtr. Deiik aplarda
ve kay kesitlerinden oluan mekanizma tasarmlar iersinde hacme bal olarak
iyiletirme ile seim salanmtr. Programda, hesaplamalarn yaplmas iin
kullancdan dz kaylar iin motor gc, motor devri, mekanizma devri ve motor
alma saati istenmi ve izelgeler Quick Basic ortamnda kullancya sunularak
kullanc tarafndan seilmesi istenmi, alnan btn deikenlere bal olarak
hesaplamalar yaplp, Quick Basic ekranna sonular yanstlmtr [3].

Dimarogonas (1987) yapm olduu almada, dz ve V-kaylar kasnak

mekanizmalarn Quick Basic programlama dili kullanarak tasarmn gerekletiren
bir program yapmtr. Programda, kullancdan girdi olarak motor gc, dndren
kasnan devir says, dndrlen kasnan devir says, eksenler aras mesafe ve
sisteme etki eden faktrler istenilerek hesaplamalar yaplmakta ve sonular Quick
Basic ekranna yanstlmaktadr [4].

Doe (2007) tarafndan hazrlanan programda, V-kay kasnak mekanizmasnn

tasarmn yaplmaktadr. Program hesaplamalar tablolar eklinde kullancya
sunmakta, kasnaklarn 2Blu ve 3Blu izimlerini otomatik olarak izmektedir. 2Blu
izimlerin ktlarn dxf dosya formatnda, AutoCADin tm srmleri, IntelliCAD
ve CADopia IntelliCAD 4 programlar ile salamaktadr. 3Blu izimleri almak iin
farkl programlar kullanlmtr. Bu programlar SolidWorks, Autodesk Inventor ve
Solid Edgedir. Hesaplamalar yapmak iin Microsoft Excel ortam kullanlmtr
 4

(ekil 2.1). Veriler Microsoft Excel altnda alan VBA programa dili ile AutoCAD
ve dier 3Blu programlara gnderilmitir.

ekil 2.1. MITcal program ara yz

Program izimleri llendirmemektedir bunun yerine Microsoft Excel sayfasna

tablolar seenei dahil edilmi burada kay kasnaa ait standartlar verilmi ve
seilen ller koyu olarak gsterilmitir (ekil 2.2).

ekil 2.2. Tablolar sayfas

 5

Hazrlanan programn 2Blu izim alabilmek iin AutoCAD 2007 kullanlarak alnan
bir kts ekil 2.3teki gibidir.

ekil 2.3. AutoCAD ortamnda alnan kasnak resmi

Autodesk Inventor ile izimi yaplm kay kasnak mekanizmas ekil 2.4te
grlmektedir.

ekil 2.4. Autodesk inventorda izilmi 3Blu kat model

 6

Kayr ve Utanr (2007) yaptklar almada standart makine elemanlarnn (dililer,

rulman, kama, segman gibi) Catia ortamnda VBA programlama diliyle parametrik
tasarm yaplmtr. Program girdi ktlar kullanc formlar ile salanmtr.
Kullancdan alnan parametreler dorultusunda ve standart olarak da seim imkan
sunarak, 3Blu izimleri Catia ortamna otomatik olarak aktarlmas salanmtr [5].

Mendi ve Tadelen (1998) yaptklar almada AutoLISPin en temel

fonksiyonlarndan bahsetmi, standart makine elemanlarnn (cvata, perin, pim,
rulman gibi) parametrik tasarm ve konstrksiyonlar yaplmtr. Tasarmlar yaplan
bu makine elemanlarnn veri giri ve ktlarnda programlanabilinir diyalog (DCL)
kutular kullanlmtr. Tasarmlar yaptrlan bu makine elemanlarnn resimleri
AutoCAD ortamna lekli olarak aktarlabilmektedir. alma yukarda bahsedilen
konular destekleyen LISP program rneklerinden olumaktadr [6].

Kurtay ve Katar (1995) yaptklar almada bilgisayar destekli tasarmda yaygn

olarak kullanlan AutoCAD ve AutoLISPin parametrik tasarm zelliklerini ortaya
koymak amacyla AutoLISP programlama dilinde, bir bantl konveyr tasarmn
gerekletirmitir. Hazrlad program, DIN normlarn uygun verilerin girii ile
konveyr tasarm hesaplamalarn ve 3Blu teknik izimlerini standartlara uygun
olarak gerekletirebilmektedir. Veri giri ve klarn programlanabilinir diyalog
(DCL) kutular ile salamtr [7].

Yayla ve Bilgin (1996) yaptklar almada AutoLISP ile yaplan tasarmda srekli
kullanm iin AutoLISPin etkinlii incelenmitir. Gelitirilen program ile tek
kademeli dz dili ark redktrnn, teorik projelendirme hesaplar dorultusunda
parametrik bir tasarmn gerekletirmitir. Program girdi ve ktlar diyalog
kutular ile salamtr. Ayrca program, tasarmn 2Blu ve 3Blu izimini elde
edebilecek ve bunu kada aktarabilecek bir zellie sahiptir [8].

Kurt ve Can (1997) yaptklar almada standart makine elemanlar (dz, helis,
konik, sabit bilyal yatak gibi) AutoLISP programlama dili ile parametrik tasarm
yaplmtr. Program girdileri ve ktlar diyalog kutular ile salanmtr. Ayrca
 7

program, imalat 2Blu llendirilmi izimini AutoCAD ortamnda izebilmektedir

[9].

Mendi ve Altay (1999) yaptklar almada AutoLISPin en temel fonksiyonlarnda

bahsetmi, gelitirilen program ile bilyal vida-somun sistemlerinin tasarm
yaplmtr. Program girdileri AutoCAD komut (Command) alt satrnda kullancdan
istenilerek hesaplamalar yaplm ve sonular yaz penceresinde (Text Window)
gsterilmitir [10].

Akkurt ve arkadalar (1994), helis dili arklarn tasarm iin AutoCAD-ADS

lisansn kullanan bir program gelitirmilerdir. Bu programda, ilk aamada girilen
veriler kullanlarak nce dili ark boyutlandrlmakta ve imalatta kullanlabilecek
izimler AutoCAD programnda otomatik olarak elde edilmektedir [11].

Yaplan almalar incelendiinde deiik makine elemanlarnn hesab ve izimleri

yaplmtr, eksiklik olarak 3Blu kat model ve 2Blu llendirilmi izimlerini tek
bir izim program ortamnda tasarlanmad grlmtr. Bu eksikliklerden yola
karak kay kasnak mekanizmalarnn tasarmn gerekletiren bir program
yaplmtr.
 8

3. KAYI KASNAK MEKANZMALARI

3.1. Genel fadeler

Kay kasnak mekanizmalarnda hareket, dndren ve dndrlen kasnaklara sarlan

(ekil 3.1) ve olduka esnek olan bir kay yardmyla salanr; hareketin
iletilmesinde kay ile kasnak arasndaki srtnme nemli bir rol oynar. [12]

ekil 3.1. Kay kasnak mekanizmas [12]

Mekanizmann balca stnlkleri u ekilde sralanabilir:

Basit olmalar nedeniyle, dier mekanizmalara gre bilhassa uzun mesafelerde

olduka ucuz ve hafif bir konstrksiyon oluturur.
Birbirlerinde uzakta bulunan iki mil arasnda g ve hareket iletebilir.
Kay elastik bir malzemeden yaplm olduundan, darbeleri karlama ve
snmleme kabiliyeti byktr. Ani yk bymelerini iletmez; bu nedenle bir
emniyet eleman olarak alr.
Yksek hzlarda sessiz alrlar.
 9

Mekanizmalarn olumsuzluklar aada belirtilmitir:

Kay ile kasnak arasndaki ksmi kaymalardan dolay tam ve sabit bir evrim
oran salanamaz.
Hareket iletimi iin kayn kasnak zerine bastrlmas gerekir, yani bir basma
kuvvetine ihtiya gsterir. Bu basma kuvvetinin etkisi altnda miller ve yataklar
dili ark ve zincir mekanizmalarndakine gre daha byk zorlanmalara maruz
kalrlar.
Kay zamanla bir geveme meydana geldiinden, mekanizmann bir gerdirme
tertibat ile donatlmas gerekir.
Byk hacim kaplar; bu nedenle volan kullanlan yerlerde tercih edilir.
Polimer malzeme, ya, su buhar vb. ortamlarda farllk gsterir.

Kay kasnak mekanizmalar, kayn kesitine gre dz (ekil 3.1 a, ekil 3.2 a) ve V
kay mekanizmalar (ekil 3.1 b, ekil 3.2.b, ekil 3.2.c., ekil 3.2.d) olmak zere
iki esas gruba ayrlabilir. Bunlarn yan sra dili (ekil 3.2.e) ve mafsall kay (ekil
3.2.f) tipleri mevcuttur. Ayrca hassas cihaz tekniinde, yuvarlak kesitli (ekil 3.1. c)
kaylarda kullanlmaktadr. Dili kayn hareket iletme tarz ekle bal olduundan
byle bir mekanizma, alma bakmndan zincir mekanizmasna benzer. Kay
mekanizmas ile benzerlik ancak kay malzemesi ynndendir. [12]

a b c

d e f

ekil 3.2. Kay kasnak mekanizmas eitleri [12]

 10

3.2. Kay Malzemesi

Mekanizmann nemli bir eleman olan kay aadaki zelliklere sahip olmaldr:

Bklme kabiliyeti ve yksek bir ekme mukavemeti;

Uygun bir mr ve yorulma mukavemeti;
Dk maliyet fiyat

3.2.1. Dz kaylar

Ana malzemeye gre ksele, kauuk ve tekstil kaylar olmak zere gruba
ayrlabilir. Bunlardan baka plastik malzemelerden yaplan ok tabakal ve srtnme
katsaysn ykseltmek amacyla mantar kapl kasnaklar zerinde alan elik
eritler mevcuttur.

Genellikle srlarn srt derisinden yaplan ve bitkisel, krom-bitkisel veya krom

bileikleri ile tabaklanm olan ksele kaylar yksek bir ekme mukavemetine
sahip olmakla beraber, aside, rutubete ve alkalilere kar dayanakldr. Genilikleri 20
ile 600 mm ve kalnlklar 3 ile 7 mm arasnda deien bu kaylarn kalnln
artrmak iin ift veya ok ender olarak 3 tabakal olarak yaplrlar. Bu ekilde
kalnlk 7 ila 12 mmye veya 12 mmnin stne kabilir. Genellikle kayn kl taraf
kasnak zerine oturtulmaktadr. ki tabakal kaylar et tarafndan birbirinin zerine
yaptrlmaktadr. Ksele kaylarn bklme kabiliyetini artrmak iin bunlara
imalat srasnda belirli bir miktarda hayvansal esasl ya emdirilir. DIN
standartlarnda bklme kabiliyeti gre S-standart, G-bklr ve HG-yksek derece
bklr olmak zere kalite mevcuttur.

Kauuklu dz kaylar birbirlerine kauukla yaptrlm ve vulkanize edilmi birka

dokuma tabakasndan meydana gelir (ekil 3.3). Bunlarn arasnda balata kaylar,
pamuk ipliinden dokunmu bez olup balata usaresi iirilmitir. Ayrca balata ve
kord ipliklerinden (ekil 3.3.c, ekil 3.3.d) oluan kaylar mevcuttur. Kalnlklar
2,5 ile 15 mm deerleri arasnda deien kauuklu dz kaylarn ekme mukavemeti
 11

normal olup, nem ve asitlere kar dayankl deildir. Ancak ince bir sentetik bir
sentetik kauuk tabakas ile kaplanarak bu maddelere kar dayankl arttrlabilir
(ekil 3.3.b, ekil 3.3.c, 3.3.d).

ekil 3.3. Kauuklu dz kaylar [12]

Tekstil kaylar, emprenye edilmi yapay ipek, sentetik yn, devety ve baz
hallerde naylon, perlon gibi sentetik liflerden yaplan kaylardr. Ucuz olmalarna
ramen ekme mukavemetleri ksele kaylarnkinden daha yksektir. Ancak
srtnme katsays nispeten kk olduundan daha az enerji iletebilirler. Ortamn
etkisinden korumak iin baz hallerde bu kaylar katran ile emprenye edilirler.

ok tabakal kaylar, tarafsz eksen zerinde veya civarnda bulunan tabaka plastik
malzemeden yaplm olup st ve alt tabakalar ksele veya kauuk dieri ksele
olabilir. Yksek bir ekme mukavemetine sahip bulunan bu kayn srtnme
katsays nispeten byktr.

Genellikle dz kaylar ular ak ekilde imal edilirler. Ender olarak, ular

birletirilmi olan sonsuz kay eklinde de yaplmaktadr [12].

eitli malzemelerden yaplan dz kaylarn mekanik zellikleri izelge 3.1de

verilmitir.
 12

izelge 3. 1. Dz kay malzemelerinin mekanik zellikleri [12]

V em FE t K E Ee
2 2 2 2

Kayn cinsi m/s daN/mm 1/s s/D1 C daN/mm daN/mm daN/mm daN/mm3

Standart S 30 0,40 5 0,033 35 2,50 25 7 1.103

Et taraf
Bklr G 40 0,45 10 0,04 35 3,00 35 6 0,95.103 = 0,22+0,12 v
Ksele

Kl taraf
Yksek derecede HGL 50 0,55 25 0,05 45 3,50 45 5 0,9.103
= 0,33+0,02 v
bklr
HGC 50 0,60 25 0,05 70 3,75 45 5 1,2.103

Kauuk Balata Pamuk 40 0,44 30 0,035 45 5,50 80 5 1,25.103 0,5

Kauuk Pamuk 40 0,40 30 0,033 70 5,30 90 5 1,25.103 0,5

Kauuk

Balata Pamuk 40 0,44 30 0,04 40 5,80 120 5 1,25.103 0,5

Balata Pamuk 40 0,52 20 0,05 40 6,80 135 3 1,25.103 0,5

Yapay ipek empregne 50 0,42 40 0,04 70 5,00 4 1.103 0,35

Sentetik yn 50 0,40 40 0,04 70 5,00 4 1,1.103 0,8

Pamuk 50 0,37 40 0,05 70 4,20 95 4 1,3.103 0,3

Tekstil

Deve yn 50 0,40 30 0,05 70 3,50 45 4 1,1.103 0,3

Dokuma 50 0,90 80 0,06 70 10 4 0,95.103 0,3

Naylon, Perlon 65 1,00 80 0,04 75 20 6 1,1.103 0,15

ekme tabakas Naylon, Ksele 1,90 80 0,01 60 20 55 25 1,1.103 Kseledeki gibi

80
Perlon veya Polyamidden alma
Yaplan ok tabakal Tabakas Kauuk 0,75
100 1,90 80 0,01 75 20 55 25 1,15.103
kay

12
 13

3.2.2. V kaylar

Bu kaylar ekme mukavemetini ve bklme kabiliyetini salayan biri mukavim

(ekme) dieri yumuak olmak zere, iki ana malzemeden olumaktadr. Ortamn
etkisini nlemek iin kay genellikle kauuklu bezden yaplan koruyucu bir tabak ile
kaplanr. Genellikle yumuak malzeme olarak kauuk, mukavim malzeme olarak
dokuma ve gnmzde daha ok kord ipleri veya kablolar kullanlmaktadr. Bu iki
ana malzemenin yerletirilme tarzna gre bir ok V kay tipleri vardr. ekil 3.4te:
a) Normal kord kablosu; b) Normal kord ipli (paket halinde); c) Mukavim tabakas
dokuma; d) ift; e) Balanmam; f )Yekpare (Poly V); g) Geni al; h) Geni;
j) Dili V kaylar gsterilmitir. ekil 3.4 kdaki kay, V kaylarn yapsna sahip
dairesel kesitli bir kaytr.

ekil 3.4. V kay eitleri [12]

1. ekme tabakas, 2. rtme tabakas, 3. yumuak tabaka,
4. koruyucu tabaka
 14

V kaylar standarttr. TS ve DIN standartlarna gre Normal V kaylar (Bkz.

izelge 6.1) ve Dar V kaylar (Bkz. izelge 6.15) mevcuttur. Dar V kaylar ISO
standartlarna gre SPZ, SPA, SPB ve SPC eklinde simgelenen drt tipi vardr.
Genellikle V kaylar ular birletirilmi olarak sonsuz kay eklinde
yaplmaktadr. Ender olarak ular ak olan kaylar da kullanlmaktadr.

eitli kaylarn, alma bakmndan karlatrmalar izelge 3.2de verilmitir.

izelge 3. 2. eitli kaylarn alma bakmndan karlatrlmas [12]

Dz
Kayn tipi V Dili
Ksele Kauuk Plastik
evrim Oran 16 16 20 12 11
Hz, m/s 30 65 120 25 80
Gerdirme ve yatak Yksek Yksek Yksek Dk En dk
ykleri
Millerin konumu Paralel ve eksenle kesien miller Paralel
evrim orann Sabit
Ksmi kayma
sabitlii (Pozitif)
Titreim ve Serbest titreim. Baz hallerde kayn Sesiz ve Dili etkisinden
Grlt dalgalanmasndan dolay grlt serbest dolay
yapabilir. titreim titreim
Verim % 98e kadar
Yalama Yalama istemez
Bakm Zaman
zaman
Gerdirme Gerdirme Gerdirme ok az gerdirme
zel
muayene
malat ve montaj
Dk Dk Orta Dk Orta
maliyeti
 15

3.3. Kay Kollarnda Meydana Gelen Kuvvetler

3.3.1. Dz kay kollarndaki F1 ve F 2 kuvvetlerinin hesab

ekil 3.5te grld gibi, alma esnasnda kay zerindeki kuvvet, gevek
koldan gergin kola geerken artar. Kayn kasna sard blge zerindeki kk
bir birim eleman alarak incelendiinde: ekil 3.5te radyal yndeki kuvvetlerin
denkliinden;

ekil 3.5. Dndren kasnak zerine sarlan kayta oluan kuvvetler [13].

d1 d
dF n = 2Fsin + dFsin 1 (3.1)
2 2

Alar kk olduu iin;

d 1 d 1
sin = (3.2)
2 2
 16

d1
dF . sin 0 (3.3)
2

alnrsa

dF n = F . d1 (3.4)

olur. Teetler ynndeki kuvvetlerin denkliinden;

d1 d
(F + dF) . cos F . cos 1 . dF n = 0 (3.5)
2 2

d 1
cos 1 (3.6)
2

alnrsa

dF = . dF n (3.7)

E. 3.4 dF n deeri E. 3.7de yerine konulur ise;

dF = . d1 . F (3.8)

F1
dF 1

F = . 0 d1
F2
(3.9)

F1
e . 1 (3.10)
F2

1 : Dndren kasnakta sarma as (radyan cinsinden);

 17

1 D 2 D1
cos = (3.11)
2 2a

D1: Dndren kasnan ap;

D2: Dndrlen kasnan ap;
a: Eksenler aras mesafe;
F1: Kayn gergin kol kuvveti;
F2: Kayn gevek kol kuvveti;

Kay kollarnda meydana gelen F1 ve F 2 kuvveleri fark dndren kasna tahrik

eden motor kuvvetidir.

2M b
Ft = (3.12)
D1

M b : Kasna tahrik eden motorun meydana getirdii moment

P
M b = 9550 (Nm) (3.13)
n

3.3.2. V-Kay kollarndaki F1 ve F 2 kuvvetlerinin hesab

V kaylarda kay kasnann eik yzeyine gelen kuvvetlerin bants E. 3.14te

yerine V koymak yeterlidir.

V= (3.14)

sin
2

V kaylarnda 38 olduundan V = 3 alnabilir.

V kaylarnda E. 3.10;
 18

F1
e V . 1 (3.15)
F2

3.4. Gerdirme Kuvveti

Dz kayn istenilen momenti iletebilmesi iin, ark eksenleri dorultusunda

uygulanmas gereken gerdirme kuvveti F g (ekil 3.6).

F g = (F1 + F 2 ) . cos1 (3.16)

ekil 3.6. Paralel olmayan kay kollar [13].

3.5. Kay Kollarndaki Gerilmeler

Kay kollarnda ekme gerilmesi;

F1
F1 den dolay 1 = (3.17)
So

So: Kay kesit alan

 19

Kayta, kay arl merkezinden dolay da merkez ka yapar (ekil 3.7). dF

ynnde denge denklemi;

ekil 3.7. Kayta oluan merkezka kuvveti [13]

12 1 2
dF = m . . r = m .
2
= S o . d 1 . r (3.18)
r g r

zldnde

2
= 1 (3.19)
g

eitlii bulunur. 1 sarma as boyunca kayta oluan toplam merkezka kuvveti;

1
F = 2 . . S o . sin (3.20)
2

Merkezka kuvveti kay kasnak zerinden ayrma etkisi yapar. F1 ve F 2 kuvvetler

arasndaki esas bant

F1 F
e 1 (3.21)
F 2 F
 20

eklini alr. V kaylarnda yerine V konulur.

Kay kasnan zerine sarld iin yukarda bahsedilen gerilmelere ilave olarak
eilme gerilmesi meydana gelir. ekil 3.8deki gibi eilen kayta, Hooke kanununa
gre ekil deiiklii meydana geldii kabul edilir ise;

ekil 3.8. Dz kayta eilme ile oluan ekil deiimi [13].

D s
L = + (3.22)
2 2

s
L = (3.23)
2

s
e1 =E e (3.24)
D+s

Kay kalnl (s), kk kasnan apnn (D) yannda kk kald iin;

s
e1 =E e (3.25)
D

alnabilir.
 21

E. 3.25 dz kaylar iin geerlidir. V-kaylar iin:

h e 2 E e h e
e1 =E e = (3.26)
de de
2

bulunur.

Kay, balangta sk bir ekilde sklsa bile zamanla srmeden dolay uzama ve
geveme meydana gelir. Geveme, gerdirme kuvvetinin azalmas demek olduu iin
kay aktarmas gereken momenti aktaramaz ve kayma meydana gelir. Kaylarn
zaman zaman gerdirilmesi gerekir. ekil 3.9da deiik gerdirme dzenleri
verilmitir [13].

ekil 3.9. Kaylarn gerdirme dzenekleri [13]

a) Gerdirme ray, b) Gerdirme Makaras
c)Motor gvdesinin arl ve tepki momenti ile gerdirme
 22

Kay kollarnda meydana gelen gerilmeler ekil 3.10da gsterilmitir.

ekil 3.10. Kay kollarnda oluan gerilmeler [13]

3.6. Ksmi ve Tam Kayma

Yalnz 1 ve 2 gerilmeleri gz nne alnrsa, sonsuz kklkteki bir kay paras

incelendii taktirde bu parann dndren kasnak zerine sarld anda gerilmelerin
1den 2ye kadar kld grlr. Buna bal olarak kay parasnn
deformasyonu 1= 1/ E den 2= 2/ E ye kadar klr ve kay parasnda bir
ksalma (elastik ksalma) meydana gelir. Bu ksalmalar k noktasna doru gittike
kldnden, dndren kasnan k yerine doru belirli bir noktadan sonra
kay, kasnan gerisinde kalmaya balar ve bylece bir kayma oluur.

Bundan dolay btn sarl kavisinin yalnz bir blgesinde kay hareket
iletmektedir; dierinde ise elastik kayma veya srtnme olarak da isimlendirilen
ksmi bir kayma meydana gelmektedir. Dndrlen kasnakta olaylar tam tersinedir.
Kaytaki gerilmeler giri noktasndan k noktasna kadar olan blgede 2den 1e
ve dolaysyla ekil deitirmeler 1= 1/ E den 2= 2/ E ye kadar artmaktadr. Bu
 23

nedenle k noktasna doru kay parasnda gittike byyen bir uzama meydana
gelmektedir; yle ki, burada da belirli bir noktadan sonra kay, kasnan zerinde
ne doru kaymaya balar. Elastik kayma blgesinin bykl (1- 2) ve
dolaysyla (F1-F2) farkna baldr. Dolayssyla elastik kayma

K k = 1 2 = (F1 F 2 )/AE (3.27)

eitlii ile ifade edilir. (F1-F2) fark artka, ksmi kayma blgesi de byr ve belirli
bir deerde btn sarl kavsi boyunca kayma meydana gelir. Bu durumda, kay bir
btn olarak kasnak zerinde kayar. Byle bir durumda hareket iletilmez. Bu tr
kaymaya tam kayma ad verilir.

Dier taraftan mekanizmann g iletme kabiliyeti

P =F t v = (F1 F 2 )v 1 (3.28)

Eitliinden de grld gibi, g iletme kabiliyeti de (F1-F2) farkna baldr. Bu

fark bydke, g iletme kabiliyeti artar. Farkn artmasnn, ksmi kayma
blgesinin bymesine neden olduu gz nnde tutulursa, mekanizmann g
iletme kabiliyeti bir snra kadar byyebilir. Bu snra eriilmesi halinde tam kayma
ba gsterir ve g iletemez. Demek oluyor ki, kay kasnak mekanizmasnn g
iletme kabiliyeti yalnz mukavemet kouluna bal olmayp, kayma olayna da
baldr.

3.7. evrim Oran

Kayma faktr ve arklarn evresel hzlar

K k = (v 1 v 2 )/v 1 ; v 1 = D1 n 1 /60 ; v 2 = D 2 n 2 /60 eklinde ifade edilirse

v 1 (1 K k ) = v 2 eitliinden, evrim oran

 24

n1 D2
i12 = = (3.29)
n 2 D1 (1 K k )

Eitlii bulunur. Kk deeri olduka kk olup, 0,01 ile 0,03 deerleri arasnda
deiir. Bu nedenle pratik hesaplarda

n1 D 2
i12 = (3.30)
n 2 D1

Eitlii bulunur.

3.8. Kay Uzunluk Hesab

Eksenler aras mesafeye bal kay boyu hesab, ekil 3.11de kay uzunluu:

ekil 3.11. Kasnaa sarl kay geometrisi [13]

a eksenler aras uzaklkta trigonometrik bantdan

 25

L = 2 a cos + (D1 + D 2 ) + (D 2 D1 ) (3.31)
2

bulunur. Burada iin yaklak

2
D D
L 2a + a 2 1 + (D 2 + D1 ) (3.32)
2a 2

bulunur.

Kayn boyuna bal eksenler aras mesafesi:

2 L (D1 + D 2 ) + [2L (D1 + D 2 )]2 8 (D 2 D1 ) 2

a= (3.33)
8

V-kaylarn uzunluk hesabnda, kay uzunluu ve eksenler aras mesafe dz

kaylardaki gibi hesaplanr fakat D1,D2 yerine de1, de2 konulur.

(d d ) 2
L e = 2a + (d e1 + d e2 ) + e2 e1 (3.34)
2 4a

Kay kasnak mekanizmasnda tavsiye edilen eksenler aras mesafe:

Dz kaylar iin a=(1,5 2).(D1+D2) (3.35)

V kaylar iin a=(1,5 2).( d e1 +d e 2 ) (3.36)

E. 3.34 ve E. 3.35 tavsiyedir. Kasnaklarn biri dierine demeyecek ekilde daha

kk ve bu deerlerden daha byk eksenler aras mesafe alnabilir [13].

Kay kasnak mekanizmasnn geometrik boyutlarn hesaplamak iin u yntemler

 26

kullanlabilir:

nce, dndren kasnan D1 ap seilir. izelge 3.1de verilmi olan s/D

deerleri arasnda en ok ona eit veya daha kk olan bir s/D1 oran belirlenir.
Kay kalnl s tayin edilir; sonra D1 ap hesaplanr ve standart bir deer seilir.
Dz kay kasnaklarn standart ap ve genilikleri izelge 3.10da verilmitir.
Genellikle D1 apn tayin etmek iin D1 = (160250) mm deerleri nerilir.
Ancak g esasna gre

D1 = (1200...1450)3 P/n (3.37)

Veya hz esasna gre D1 =60v/n bantlar ile de tayin edilebilir. P-[kw] iletilen
g ve n1 [dev/dak] dndren kasnan dnme hz, v-[m/s] evresel hzdr; v,
optimum hz vopt da olabilir. D1 apna bal olarak dndrlen kasnan D2 ap

D 2 = i12 D1 (3.38)

Eitlii ile hesaplanr [12].

3.9. Kay Kesitinin Hesab

Kay kesiti g iletme kabiliyetine bal olarak tayin edilmektedir. Daha nce
belirtildii gibi, g iletme kabiliyeti kayn mukavemetine veya kayma olayna
gre hesaplanabilir. Pratik hesaplar iin, kayma olay ile ilgili yeteri kadar deer
bulunmadndan, mevcut yntemler mukavemet esasna gre dayanmaktadr [12].

Mukavemet esasna gre mekanizmann g iletme kabiliyeti E. 3.39a

dayanmaktadr.

P =F t v = t bsv (3.39)
 27

Bu bantya bal olarak iki hesap yntemi vardr.

Birinci yntemde E. 3.90 gereince snin seilmesi halinde kay genilii

Ft
b (3.40)
t s

olarak bulunur. Pratikte bu denklem

Ft K i
b
(3.41)
K K ko
t

eklinde kullanlr. Burada: Ki alma koullar gz nne alan ve deeri izelge

3.3te verilen alma faktr, K alma ortamnn gz nne alan ve deeri
izelge 3.4de verilen ortam faktr, kk dndren kasnan konumu izelge 3.5te
verilen deerler gz nne alan bir faktrdr. t deeri E. 3.47 ile tayin edilir.

t yi hesaplamak iin gereken K kopma mukavemet snr deerleri ve

srtnme katsaysnn deerleri (Bkz. izelge 3.1) verilmitir. Emniyet katsays s 2
ile 4 arasnda alnmas tavsiye edilir [12].

Ayrca kayn,

vz o
f e= f eem (3.42)
L

Eitliinden eilme saysna gre kontrol hesab yaplr. feem deeri izelge 3.1de
verilmitir.
 28

3.10. V-Kaylarnda Uzunluk lm

V-Kaynn boyunu lmek iin kay, ekil 3.12de boyutlar verilen biri birine eit
iki kasnak zerine taklr. Alttaki kasnak F kuvveti (Kaylara gre uygulanacak
kuvvetler TS198 de verilmektedir) ile aa doru ekilir ve dolama yaplacak
ekilde dndrlr. Bu ilemden sonra e mesafesi llr. Kayn efektif boyu
eitlik (3.42) ile hesaplanr [13].

L e = 2e + d e (3.43)

ekil 3. 12. V-Kay uzunluk lme dzeni [13]

3.11. Kasnaklar

Kasnaklar, lamel grafitli dkme demir, kresel grafitli dkme demir, elik dkm ve
kaynaklanabilir elik malzemelerden yaplabilir. Kasnak malzemesi seilirken,
kasnan hz dikkate alnmaldr. izelge 3.7de kasnak malzemeleri ve hz snrlar
verilmitir [14].

TS 143/3e gre standart olarak imal edilen dz kaylar iin ller EK-1de
verilmitir.
 29

izelge 3.3. Kasnak malzemelerinin hz snrlar [13]

EN-GJL-200 (GG-20)EN-GJL-700 (GG-70)GS - 52 elik

Dolu dkm 35 50 80 200
Tek para kol 26 35 55 -
ki paral kol 15 - - -

3.11.1. Kasnak konumlar

Kaylarn alma konumlar, kay eidine gre deiir. izelge 3.8de deiik
kaylar iin uygun kasnak konumlar verilmitir [20].

izelge 3.4. Kay eitlerine ve kasnak konumlarnn tasarm [20]

 30

Dar V-kay kasna ve Normal V-kay kasna genilikleri aadaki eitlik ile
hesaplanr.

B = (z-1)e + 2f (3.44)

z: Kasnan kanal says

3.12. Kay Dayanm Hesab

1, 2 ve ekme ve e eilme gerilmeleri bir arada, ekil 3.10da gsterilmitir.

ekilden izlenecei zere, maksimum gerilmeler kayn dndren kasnaa sarld
(girdii) yerde meydana gelir. Mukavemet kouluda gz nnde tutulursa,
maksimum gerilme

mak =1 + + e1 K /S (3.45)

eklinde yazlr. Buradan em=K/S ile

1 em e1 (3.46)

veya (3.23) eitlii ile

e 1 1
= ( em
*
t e1 ) 1 (3.47)
e

bulunur. Yukardaki bantlarda K kayn kopma mukavemet snrdr. *t kayn

mukavemet hesabnda kullanlr [12].

Kayn alma ortam ve alma artlarndan dolay zorlanmada ve dayanmda

deiiklik meydana gelir. Bu deiiklikleri hesaba katmak iin;
 31

3.12.1. letme faktr K i

Kayn takld makinenin alma ekli ve alma sresini hesaba katar (izelge
3.5).

izelge 3.5. letme faktr deerleri [13]

Makineler alma ekli Darbe ekli Ki

Elektrikli makineler, trbin, vantilatr, Dzgn dnem Hafif 1-1,1
Talama tezgah Hareketi
ten yanmal motor, kompresr, vargel, leri geri hareket Orta 1,2-1,5
Dik planya
Pres, abkant pres Darbeli ileri geri Kuvvetli 1,6-2
ahmerdan, ta krma makinesi, hadde Ani darbe ok kuvvetli 2-3

3.12.2. alma art faktr K

Scaklk ve rutubet gibi makinenin alma artlarndaki olumsuzluklardan dolay

malzemenin dayanmndaki d hesaba katar (izelge 3.6).

izelge 3.6. alma art faktr [14].

Kullanm alan K

Scaklk ve rutubet bakmndan normal evre koullar 1

Scaklk ve rutubet bakmndan normalin stnde evre koullar 1,1
Tozlu veya ya buhar bulunan veya tam olarak tayin edilemeyen evre 1,25
koullar
Scakl ve rutubeti yksek olan evre koullar 1,40
 32

3.13.3. Konum faktr K ko

Kasnan konumuna gre, kvrlmalardan dolay kayta meydana gelen ilave

zorlanmalar dikkate alr (izelge 3.7).

izelge 3. 7. Dndren kasnan konumu ile ilgili faktr [14].

Mekanizmann tertip tarz K ko

Yatay, normal 45 o eik dikey Tavanda yatay Yar apraz

1 1,1 1,25 1,1 1,25

3.13.4. Sarlm as faktr K

Kay deneyleri, kay kollar bir birine paralel, yani sarlma as 180 o olacak
ekilde yaplmtr. Sarlma asnn daha kk olmas durumunda kaytaki
zorlanma artar (izelge 3.8).

izelge 3.8. Sarlma as faktr [15]

Sarlma As 1
70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220
Dz 1,45 1,36 1,28 1,22 1,17 1,12 1,08 1,05 1,02 1 0,98 0,96 0,94 0,93
V 1,73 1,59 1,47 1,37 1,28 1,16 1,12 1,08 1,05 1,02 1

3.13.5. Gerdirme faktr K G

Gerdirme ekli kayn zorlanmasn artrabilir [15].

Cvatalar ile gerdirme durumunda K G =1

Kay ksaltlarak gerdirilmi ise (dz kaylarda) K G =1,2

 33

Kendi kendine gerdirmeli sistemlerde K G =0,8

3.13.6. V-kaylar iin kay says faktr K Z

K Z =1, 1 adet V-kay iin

K Z =1,25 birden fazla V-kay iin [15].

Faktrlerin tm

K top =K i K K ko K K G K Z (3.48)

ile gsterilirse:

Kayta meydana gelen en byk gerilme:

mak = ( 1 + + e1 ) K top (3.49)

Kayta meydana gelen en kk gerilme:

min = ( 2 + ) K top (3.50)

3.14. V-Kay Seimi ve Kay Says Hesab

Normal V-kay seimi ekil 3.15de verilen diyagram yardmyla yaplr. Bir adet
dar ve normal-V kaynn aktarabilecei g izelge 3.11da verilmitir. Dar V-
kay seimi ekil 3.16 diyagram yardmyla yaplr. izelgeden alnan bir adet
kayn aktarabilecei g P* yardmyla kay says hesab yaplr. Kay says:

P K top
Z= (3.51)
P
 34

eitlii ile hesaplanr [13].

Gcn kaylar arasnda dalmasnda byk farkllklar olmamas iin, kay says
Z8 olarak alnmas nerilir [12].

3.15. Dili Kaylar

Dili kaylar, zincir ve kaylarn zelliklerini birletiren elemanlardr. Dili kay

kasnak zerinde kaymaz ve zincirler gibi orantl olarak hareketi dier mile aktarr.
Kasnaa gerdirme kuvveti uygulamaya gerek yoktur. Dili kaylar, ekme
dayanmn salayan iplik veya elik fiberlerin zerine kauuk kaplanarak
yaplmtr. plik veya fiberler kayn blm ekseni (ekil 3.13 de1 ile gsterilen
eksen) zerine younlamtr. Kay ince olduu iin kk kasnak aplarnda
kullanlabilir. Kayn verimi % 9799 civarndadr. Bu kaylar, senkronize
hareketin gerekli olduu ve yalama yaplmas istenmeyen yerlerde cazip
elemanlardr. Dili kay trleri ve zellikleri Blm 6da izelge 6.18de
verilmitir.

Kay-Kasnak seimi yaplan hesaplamalar sonucu oluturulmu standart kay

kasnak diyagramlar veya retici firmalarn hazrlam olduu kataloglar yardm ile
seilirler. Dili kay seimi iin kullanlan grafikler Blm 6da ekil 6.33te
verilmitir. Kay hzna ve ilettii gce bal olarak kay profilinin seimi grafikten
seilerek yaplr [13].

ekil 3. 13. Dili kay ve kasna [13]

 35

4. AUTOCAD ORTAMINDA OTOMASYON/ZELLETRME

4.1. AutoCAD Ortamnda Kullanlan Programlama Dilleri

AutoCADin piyasaya ktndan beri kullanclar cezbeden en nemli

zelliklerinden bir tanesi uyarlanabilir olmasdr. Tpk Aplle ve PC arasndaki fark
gibi, daha iyi izim programlar olmalarna ramen, uyarlanabilir olmas AutoCADi
daima n planda tutmutur. nk AutoCADin mens, durum ubuu, komut
satr, grn, ii, d hemen her eyi uyarlanabilir. AutoCAD ortamnda
parametrik izim yapmaya yarayan diller izelge 4.1te verilmitir.

izelge 4. 1. AutoCAD ortamnda parametrik izim yapan diller

DL VERSYON NTELK
SCRIPT Hepsi Makro
AutoLISP Hepsi Gelimi makro, yapay zeka, liste ileme
DIESEL AutoCAD 12 ve sonras Makro, Durum satr
ADS AutoCAD R10 R13 C/ Genel parametrik izim, kullanc ara birimi
ObjectARX AutoCAD R13 2008 C++/ Genel parametrik izim, kullanc
ara birimi, yeni nesne tanmlama
DCL AutoCAD R10 ve Diyalog kutusu tanmlama dili (Lisp ve
sonras ADS ile birlikte kullanlabilir.
.NET AutoCAD 2004 ve C#, VB.NET, C++, MNG gibi diller
sonras kullanlarak parametrik izim ve
kullanc ara birimleri hazrlanabilir.
VBA AutoCAD 12 ve sonras Visual Basic for Applications.
Parametrik izim ve kullanc ara birimi.
Dier Diller AutoCAD 12 ve sonras OLE server olarak Interface modl
zerinden her dille uygulama yazlabilir.
Bu diller ile SCR ve DXF dosyalar
oluturulabilir .
 36

SCRIPT:

Uzants SCR olan yaz dosyalar olarak hazrlanrlar. Basit AutoCAD komutlarn
arka arkaya iletmek iin kullanlr. Genellikle arka arkaya izici kts almak, slayt
gsterisi yapmak iin kullanlr. Ancak gnmz AutoCADlerinde halen
almasna karn SCR dosyalarnn yerini ada komutlar almtr.

DIESEL:

lk ktnda koordinat ve alarn gsterildii durum ubuunda eitli bilgileri

vermeyi amalyordu. Ancak gelitirilerek men makrolar yazmak iin de
kullanlyor. Snrl kullanm alan vardr ancak pratik iler yapar.

ADS (AutoCAD Development System):

AutoCAD, C gibi yapsal ve derlenen dille ilk defa ADS sayesinde bulumutur.
Ancak bu dilin mr uzun olmamtr. Hemen arkasndan ObjectARX gelmi ve
ADS mrn tamamlanmtr. Kullanmak iin Watcom C ya da Metaware C denilen
derleyiciye ihtiya duyulmutur. Bu derleyicilerin IDEleri olmadndan C
dosyalarn harici bir yaz dzenleyicide hazrlanmaktadr. Dosya uzantlar ADS ve
EXE olmaldr.

Olumlu ynleri: Derlenmi kodlar hzl alr ve ok daha gvenlidir. AutoCAD

iersinde hemen her eye ulam mmknd. Veri tabanlarna balamak zorda olsa
mmkndr. letim sistemi dosya ilemleri ok daha hzl ve kolaydr.

Olumsuzluklar: renilmesi ok zordur. Kendi ktphaneleriniz ilen projeleri

hazrlamadysanz proje tamamlamak ok zordur.
 37

ObjectARX (AutoCAD Runtime Extension):

Visual C++, (Visual Studio 6 (VS6)) ile AutoCAD, R13 srm ile bulumutur.
Devrimsel nitelikteki yenilik kendi AutoCAD nesnelerinizi C++ ile tanmlamanzdr.
ObjectARX ile tpk bir izgi ve yay nesneleri gibi, sizde kendi kap nesnelerinizi
tanmlanabilir ve bu nesneleri AutoCADin kendi izim eleman olan MOVE,
ERASE ve COPY gibi tm AutoCAD komutlar ile alr. Bu tanmlamalarn
yaplmas olduka zordur. Bunu dnda VS6y kullandnzda MFC
ktphanelerine eriim olana domutur. Bu da kullanc arabirimi olarak
Windows penceresini kullanmak, veri tabanlarna dorudan balanmak, network
eriimi, internet eriimi demektir. Dosya uzantlar ARX ve DBX olabilir. Aslnda
bunlar birer DLL dosyasdr.

Olumlu ynleri: Hzl ve gvenilir dosyalar oluturur. Veri taban eriimleri ve

kullanc ara birimlerini hazrlamak ok kolaydr. AutoCADin dahili komutlar ilen
ayn dzeyde alr.

Olumsuluklar: renilmesi ok zordur. Kendi ktphaneleriniz ilen projeleri

hazrlamadysanz proje tamamlamak ok zordur.

DCL (Diyalog Control Language):

AutoLISP ve ADS iin kullanc ara birimi hazrlamak bu dil sayesinde mmkn
olabilir. Temel bir prensip her diyalog kontrolne bir anahtar, bir etiket ve bir zellik
vermek olarak aklanabilir. Halen kullanlmaktadr. Dosya uzantlar DCLdir.

.NET:

Visual Studio 2002 veya 2005 (VS2005) ile C#, VB.NET DLL projeleri
tanmlayarak oluturulur. AutoCADin ObjectARX wrapperlar hazrland
MANAGED EXTENSION DLLleri projeye referans olarak tantlr. Oluan
dosyann uzants DLLdir ve NETLOAD komutu ilen yklenir.
 38

Olumlu ynleri: Kolay renilir. Kullanc ara birimi tasarlamak ok basittir. Veri
tabanlarna balamak ok basittir. Yazdnz kod dier projelerinizde de kolaylkla
kullanlr.

Olumsuzluklar: Kendi nesnelerinizi tanmlayamazsnz. ObjectARXe gre yava

alr.

AutoLISP:

AutoLISP fonksiyonlardan meydana gelen bir programlama dilidir. Esnek,

geniletilebilen ve etkileimli bir programlama evresine sahiptir. Program kullanan
kii, kendi tanmlam olduu veya standart fonksiyonlardan setii fonksiyonlar
yapmak istediini gerekletirebilir [17]. Seilen veya tanmlanm olan
fonksiyonlar, deikenlere deer atamas ve bu deerlerin AutoLISP tarafndan
deerlendirilerek sonular elde edilmesi mant ilen alr [18].

Olumlu ynleri: Kullanlmas kolaydr. Program deneme kolayl, esnek,

fonksiyonel ve geniletilebilir bir dil olmasdr.

Olumsuzluklar: Kullanc ara birimlerini kullanmak zordur. DCL dilini renmeniz

gerekir. Hz ve performans gerektiren ileri yapmanza msait deildir.

VBA (Visual Basic for Application):

AutoDESKin Windows uyumlu sertifikasn almak iin oluturduu bir sistemdir.

Excelde olduu gibi AutoCAD iersinde VB projesi oluturabilirsiniz.

Olumlu ynleri: Her programcnn bildii dil olmas ve kullanlmas kolay olmas;
renilmesi kolay bir dildir. Kullanc ara birimi oluturulmas ve veri tabanlar ilen
balant salanmas kolaydr. Excel, Word, PowerPoint, Access ile AutoCAD
ortamnda bilgi al verii salanabilir.
 39

Olumsuzluklar: Greceli olarak yava alr.

Yaplan aratrmalar sonucu VBA programlama dilini seilmesinin nedenleri

aadaki ekildeki gibi belirlenebilir.

DCL kodlar ile uzun uzadya kodlar ilen uramadan hazr olarak sunulan
kullanc ara birimlerinin olmas
Kullanc ara birimlerini tasarm zamannda istenilen deiiklere msaade etmesi,
renilmesi kolay olmas, genellikle her programcnn bildii dil olmas
Veri tabanlar ile balantsnn kolay olmas
Excel, Word, PowerPoint, Access ile AutoCAD VBA ile balant salamas
AutoCAD ortamnda VBA Editrnn olmas

Ayrca, nesne tabanl bir programlama dili olduu iin AutoCAD komutlar MOVE,
ERASE, COPY, MIRROR gibi AutoCAD komutlar ilen alr olmas ve tasarm
aamasnda program deneme kolaylndan dolay VBA programlama dili tercih
edilmitir.

4.2. ActiveX Otomasyon

4.2.1. ActiveX otomasyon nedir?

AutoCAD menlerdeki, ara ubuklarndaki ve AutoLISP programlarndaki

komutlarla kontrol edilebilmektedir. AutoCADin kontrol, C++ programlama dili
zerindeki i hat kmesi ile salanr. Bu kmeler ObjectARX denilmektedir ve C++
programlama dili zerinden kullanlmas iin tasarlanmtr.

AutoCAD 14ten itibaren ActiveX otomasyon ile AutoCADi kontrol etmek iin
bsbtn yeni bir yntem var oldu. ActiveX otomasyon Microsoft Corporation
tarafndan oluturulmu standartlardr.
 40

4.2.2. Uygulamalar btnletirmek

AutoCAD uygulama alan dier btn bilgisayar uygulamalar gibi belirli bir
uzmanlk alan ile snrldr. AutoCADin uzmanlk alan izimleri retmektir.
AutoCAD kendi iersinde bir takm yeterliliklere sahip olmak bir veri taban veya
grafik programn sergiledii davranlar gstermez. AutoCADin mevcut zellikleri
ile grafik programlarn baz zelliklerinin bir araya getirilmesi durumda en iyi izim
uygulamalar retebilir. AutoCADin kendi bana zebildii problemlerin bir
ksmn AutoCAD ortamnda, snrl olduu problemleri zmek iin baka
uygulamalar e zamanl kullanabilmek iin ActiveX otomasyon ortaya karmtr.

4.2.3. Alclar ve serverlar (clients and servers)

ActiveX otomasyon iki uygulama arasnda diyalog ierse de bu, ayn eler arasnda
iki ynl diyalog deildir. ActiveX otomasyon programlanmasnn her paras farkl
rollerde iki program iermektedir.

Alc, diyalogu balatan bir uygulamadr. Server da alcya cevap veren bir
uygulamadr. ActiveX otomasyon kodu, server tarafndan kod kontrolleri
uyguland zaman, alc iinde harekete geer. ActiveX otomasyon iindeki dei-
tokuu, alc ile server arasndaki ilikiyi gsterir (ekil 4.1).

ekil 4.1de grld gibi her ActiveX otomasyon operasyonun iinde adm
vardr. Birincisi, bu uygulama ActiveX otomasyon operasyonun balamasna karar
verir. Bu uygulama otomatikman alc olur ve uygulama arlr.

Diyalogun balamas ile alc uygulamas kodu harekete geirir, bu kod server
komutlarn ierir. Server komutlar, server uygulamasnn ve hangi komutlarn
meydana kacana karar verir; ama alc uygulamas, komutlarn her hangi bir
zamanda kullanlmas iin komutlar seer. Komutlara uygun bir ekilde cevap veren
servera ActiveX otomasyon komutlar tarafndan geilir
 41

ekil 4.1. Alc ve server arasndaki iliki [19]

Alc, servera komutlar ne kadar gndermek isterse o kadar devam edebilir. Server,
her bir komutu aslnda uygun bir ekilde uygular. Alc, servern kontroln yapt
anda, alc ak bir ekilde diyalogu keser veya basite komut gndermeyi
durdurabilir. Mevcut birok ActiveX otomasyon server ve ActiveX otomasyon
alclar vardr. Bunun sebebi, uygulama iindeki ActiveX otomasyon server destei
programlamasdr. Bu uygulamay ActiveX otomasyon alcsndan yapmaktan daha
kolay bir itir.

4.2.4. Otomasyon nesneleri

ActiveX otomasyon server, fonksiyonellii nesneler yolu ile ortaya kartr. Nesne,
tek kelimeyle server uygulamasnn bir blmnn soyut temsilidir. Nesne, kendi
kendine bir uygulama, bir uygulama tarafndan ynetilen dokmann bir ksm veya
ara ubuu gibi bir uygulamann ara birimi de olabilir. Bir nesne dier bir nesneden
yolla ayrlabilir.
 42

1. Nesnenin tipi ve snf

2. Nesnenin zellikleri
3. Nesnenin metotlar

Nesneyi tarif eden, karakteristik zellikleridir. Nesneye performans kazandran,

nesnenin metotlardr. Server uygulamas, nesnenin hangi zellikleri veya hangi
metotlar uygunsa onu seerek ActiveX otomasyon bir yolu olmutur.

rnein, AutoCAD tarafndan ihtiyac karlanan nesnelerden bir tanesi, AutoCAD

izimlerinin her hangi bir yerindeki bir izgiyi gstermektedir. izgi nesnesi
saylarca zellik ierir, bylece AutoCAD iinde alrken izgi izmeye
balanabilir. izgi nesnesinin baz zellikleri:

Renk
Katman
Biti Noktas
Balang Noktas
Younluk (Kalnlk)

izgilerin metotlar, AutoCAD kullanc ara birimlerinde yaplabilecek ileri ierir.

izgi nesnesinin baz metotlar:

Kopyalama
Silme
Aynalama
Dndrme
Tama
 43

4.2.5. Otomasyon ve AutoCAD

Uygulamalar, ActiveX otomasyon yoluyla yeteneklerini ortaya kartmak iinde,

geni olarak deimektedir. Microsoft Excel gibi baz uygulamalar, alc
uygulamalara hem kendi ara birimlerini, hem de verilerini kullanmalar iin izin
verirler. rnein, Excel alma sayfas zerindeki hcrelerin ieriini deitirmek
veya Excel mensne para eklemek iin ActiveX otomasyon kullanlabilir. Visual
Basic gibi dier uygulamalar, kendi ara birimlerinde az miktardaki bitleri, ActiveX
otomasyon alclarnn etkisine ak brakrlar.

4.2.6. AutoCAD nesne modeli

Nesne AutoCAD ActiveX alma noktasnn ana yap bloudur. Her korumasz
nesne AutoCADin eksiksiz blmn temsil eder. AutoCAD ActiveX ortak
yznde ok deiik trde nesneler bulunur. rnein;

izgi, yay, yaz ve l gibi grafiksel nesneler,

izgi tipi ve stili gibi stil ayarlar,
Katman grup ve blok gibi organizasyon yaplar,
Grn ve grn tama gibi izim gsterimi,
izim ve AutoCAD uygulamas birer nesne olarak kabul edilir.

Nesneler aslndaki uygulama nesneleriyle birlikte dzenli bir modelle yaplandrlr.

Bu dzenli yapnn grn nesne modeli olarak belirtilir. Nesne modeli hangi
nesnenin bir sonraki nesne dzeyine geiini saladn gsterir.

Uygulama nesnesi AutoCAD ActiveX otomasyon nesne modeli iin asl nesnedir.
Uygulama nesnelerinden dier nesnelere ya da nesneler iin yazlm zellikleri ve
metotlara gre yaplabilir. rnein; uygulama nesnesi tercihler nesnesine dnen
bir tercih zelliine sahiptir. Bu nesne seenekler (Options) diyalog kutusundaki
onay saklama ayarlarna geii salar (izim saklama ayarlar veri taban tercih
nesnesinde bulunur). Uygulama nesnesinin baka zellikleri; uygulama nesne ve tr
 44

gibi uygulama zel verisine ve AutoCAD l, konum ve grnne geii verir.

Uygulama nesnesinin baka metotlar; listeleme, ykleme, ADS ve ARX uygulamas
boaltm gibi uygulama zel hareketlerini ve AutoCADe koymay gsterir.

Uygulama nesnesi ayrca, dokman koleksiyonu ile yaplan AutoCAD izimlerine,

men grubu ve men gruplar ile yaplan AutoCAD izimlerine ve ara ubuklarna,
VBE denilen zellikle yaplan VBAIDE ye aktarmay salar. Uygulama nesnesi
ayrca ActiveX alma noktas iin global nesnedir. Bu u anlama gelir; Uygulama
nesnesi iin btn metot ve zellikler global isim boluunda bulunabilir.

Esasnda AutoCAD iziminde bulunan dokman nesnesi, dokmanlar

koleksiyonunda bulunur ve grafik AutoCAD nesneleri ile grafik olmayan AutoCAD
nesnelerine geii salar. Grafiksel nesneler (izgi, daire, yay ve dier) gei model
boluu ve sayfa boluu koleksiyonlar sayesinde yaplr. Grafiksel olmayan
nesneler ise (katman, izgi tipi, yaz stili ve dier) gei katman izgi tipi gibi ayn
isim koleksiyonlar sayesinde yaplr. Dokman nesneleri ayrca pilot ve payda
nesnelerine geii salar.

AutoCAD bir ok nesneyi koleksiyonlar halinde gruplar. Bu koleksiyonlar farkl

trlerde veriler iermesine ramen, bunlar benzer teknikler kullanlarak ilenilebilir.
Her koleksiyon, bir nesneyi koleksiyona eklemeye yarayan metoda sahiptir. Bir ok
koleksiyon bunun iin ekleme metodu kullanr. Fakat birim nesneler
Add<Entityname> metot kullanlr. Bir nesneyi deitirmek ya da sorgulamak iin
nesnenin kendi metot ve zellikleri kullanlmaldr.

Her grafiksel nesne Copy, Erase, Move, Mirror gibi birok AutoCAD komutlarn
gstermek iin uygulamaya izin veren metodlara sahiptir. Bu nesneler ayrca; uzun
veri ayarlamas ve geri getirim (xdata), uygulama ve gncelletirme, nesnenin
balant kutusuna geri getirme gibi metotlara sahiptir. Grafiksel nesneler, katman,
izgi tipi, renk ve kol gibi tipik zelliklere sahiptir. Bunlar ayrca, Center, Radius ve
Area gibi nesne tipine bal olan kesin zelliklere sahiptir.
 45

Grafiksel olmayan nesneler, katmanlar, izgi tipleri, llendirme stili seim

takmlar gibi izimin blmn oluturan grnmez (bilgisel) nesnelerdir. Bu
nesneleri oluturmak iin koleksiyon nesnelerinin Add metodu kullanlr. Bu
nesneleri deitirmek ya da sorgulamak iin nesnenin kendi metot ve zellikleri
kullanlr. Her grafiksel olmayan nesne kendi amacna ait olan metot ve zelliklere
sahiptir; hepsi uzun verileri yaplandrmak, geri getirmek ve kendini silmek iin
metotlara sahiptir.

Tercihler nesnelerin altnda, her biri opsiyonel diyalog kutusundaki eritlere uyan bir
dizi nesne vardr. Bu nesneler birlikte opsiyonel diyalog kutusundaki btn onay
depolama yaplarna geii salar. izim depolama yaplar veri taban tercihler
nesnesinde bulunur. Ayrca takm deikeni ve alm deikeni metotlaryla opsiyon
el (ve opsiyon diyalog kutusuna ait olmayan sistem deikenlerini) yaplandrlp
deitirilebilir.

4.2.7. Nesne hiyerarisi

Nesne hiyerarisi, hiyerari iinde dzenlenmi AutoCAD nesnelerinin dnlmesi

iin elverilidir. Aadaki izelge 4.2de bu hiyerarinin en st ksmnn AutoCAD
uygulama nesnesi ile baladn gstermektedir.

Hiyerari iindeki her nesne, birbirini iermektedir. rnein, Uygulama nesnesi,

Tercihler nesnesini ve Dokmanlar nesnesini iermektedir. Bunlar birbirlerinin
nesneleridir, ama bu nesneler, kendi ata nesnelerini belirtmelidir. Bu ActiveX
otomasyon genel zelliidir. Her nesneden sz etmek iin Visual Basic Set Keyword
(Anahtar Kelime) kullanarak, nesne hiyerarisinin en stnden balayarak kelimeler
bulunur. Eer hem Dokman nesnesi hem de Tercihler nesnesi blm, kodda
kullanlacaksa aadaki ekilde yaplabilir.
 46

izelge 4. 2. AutoCAD nesnelerinin hiyerarisi [19]

Uygulama

Tercihler Dokmanlar Menbar Men Gruplar

PopupMen st Men
Ara ubuklar

Bloklar Seme Takmlar

Szlkler Text Stilleri
Belirsiz Stiller UCS
Gruplar Grnt Alanlar
Katmanlar Gr. Alan Portlar
st Katmanlar Veri Taban Tercihleri
izgi Tipleri Tertip
Tertip Konfigrasyonu e Yararllk
Kaydedilmi Uygulamalar

Dim oAutoCAD As Object

Dim oDocument As Object
Dim oPreferences As Object
Set oAutoCAD = GetObject(AutoCAD.Application)
Set oDocument = oAutoCAD.ActiveDocument
Set oPreferences = oAutoCAD.Preferences

Burada, Document Object (Dokman nesnesi) ve Preferences (Tercihler) blmne

dnen Application Object (Uygulama nesnesi)nin ActiveDocument (Aktif
Dokman) blmnn zellii olduu ve Application Objectin Preferences
blmne dnd grlmektedir.
 47

4.2.8. Nesne hiyerarisine geme

VBAnn iinden nesne hiyerarisine gemek kolaydr. nk VBA, geerli

AutoCAD oturumu ile alr, bylece uygulamaya eklemek iin baka bir adma
ihtiya yoktur. VBA, ThisDrawing sayesinde geerli AutoCAD oturumdaki aktif
izime geii salar. ThisDrawing i kullanarak geerli dokman nesnelerinin tm
metod ve zelliklerine ve hiyerarideki btn dier nesnelere hzl bir gei
salanabilir.

4.2.9. Nesne hiyerarisindeki nesneler

Nesneye ya dorudan ya da kullanc tanmlama deikeniyle deinilebilir. Nesnelere

dorudan deinmek iin nesne arlan hiyerariye eklenir. rnein, aadaki ifade
model boluuna bir izgi ekler. Hiyerarinin ThisDrawing ile baladna, model
boluu nesnesine gittiine ve sonrada AddLine metodunu ardna dikkat edin:

Dim startPoint (0 to 2) As Double, endPoint(0 to2) As Double

Dim LineObj As AcadLine
startPoint(0) = 0: startPoint(1) = 0: startPoint(2) = 0
endPoint(0) = 30: endPoint(1) = 20: endPoint (2) = 0
Set LineObj = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(startPoint, endPoint)

Nesnelere kullanc tanmlama deikeniyle deinmek iin (deikeni istenen tip

olarak tanmlama) deiken uygun nesneye yerletirilir rnein, aadaki kod
AcadModelSpace tipinde (moSpace) tanmlar ve deikeni gncel model boluuna
eit olarak yerletirir.

Dim moSpace As AcadModelSpace

Set moSpace = ThisDrawing.ModelSpace

Aadaki ifade kullanc tanmlama deikenini kullanarak model boluuna bir

izgi ekler.
 48

Dim startPoint (0 to 2) As Double, endPoint(0 to2) As Double

Dim LineObj As AcadLine
startPoint(0) = 0: startPoint(1) = 0: startPoint(2) = 0
endPoint(0) = 30: endPoint(1) = 20: endPoint (2) = 0
Set LineObj = moSpace.AddLine(startPoint, endPoint)

4.2.10. Uygulama nesnesi

ThisDrawing nesnesi dokman nesnesine geii salad iin nesne

hiyerarisindeki dokman nesnesinin zerinde kurulu olana ana nesneye nasl
geildii merak edilebilir. Dokman nesnesinin uygulama nesnesine geii salayan
uygulama adnda bir zellii vardr. rnein, aadaki kod izgileri uygulamay
gnceletirir.

ThisDrawing.Application.Update

4.2.11. zellikler ve metotlar

Her nesne zellik ve metotlar ile balantldr. zellikler bireysel nesnelerin

ynlerini tarif ederken metotlar bireysel nesnelerde gsterilebilen hareketlerdir. Bir
nesne bir kere gelitirildiinde o nesne kendi metotlaryla sorgulanp hazrlanabilir.
rnein, daire nesnesinin merkez zellii vardr. Bu zellik o dairenin merkezindeki
3D World Koordinat sistemini gsterir. Dairenin merkezini deitirmek iin ksaca
bu zellie yeni koordinat noktalar yerletirilir [19].
 49

5. VBA EDTR

5.1. VBA Editrnn AutoCAD Ortamnda Almas

VBA editrne AutoCAD ortamnda ulamak iin farkl yol bulunmaktadr.

Birinci yol AutoCAD komut (Command) alt satrna VBAIDE yazmak ve
onayland eklindedir (ekil 5.1).

ekil 5. 1. AutoCAD komut alt satr

kinci yol AutoCAD men ubuundan Tools->Macro->Visual Basic Editor

seeneklerinin ard arda tklanmas eklindedir (ekil 5.2).

ekil 5. 2. VBA editrne giri mens

 50

nc yol olarak ALT+F11 ksa yol tularna beraber basarak VBA editrne
gei salanr (ekil 5.3) [20].

ekil 5. 3. VBA editr

5.1.1. Kullanc formlarnn VBA ortamna aktarlmas ve tasarlanmas

VBA, AutoLISP ve VisualLISP programlarnda kullanc formlarn oluturmak iin

uzun uzadya DCL kodlar yazmak yerine, tasarmcya kullanc formlar hazr olarak
sunmaktadr.

Kullanc formlarn, VBA ortamna aktarlmas iin VBA Men ubuundan

Insert tklanlr aaya doru alan kayar menden UserForm tklanlarak
eklenmi olur. Eklenen kullanc formlarna kontrolleri eklemek iin takm kutusu
(Toolbox) diyalog penceresindeki kontroller srklenip form zerine brakma
eklinde oluturulur (ekil 5.4).
 51

Kullanc formu

Takm kutusu

Kontroller

ekil 5. 4. Kullanc formu

VBA editr programcya tasarm aamasnda kullanc formlarna mdahale etmeye

izin vermektedir. Forma dahil edilen kontroller seenekler (Properties) penceresinden
mdahale edilerek deitirilebilir.

rnek olarak oluturulmu bir kullanc formu (UserForm) ekil 5.5te verilmitir.

ekil 5. 5. rnek kullanc formu

 52

5.2.1. VBA ortamna modllerin eklenmesi

Modller, VBA ortamna aktarlmas iin VBA men ubuundan Insert tklanlr,
aaya doru alan kayar menden Modules tklanlarak eklenmi olur. Programa
dahil edilen modller Project penceresinin altnda eklenmi olarak grnrler
(ekil 5.6).

ekil 5. 6. Project penceresine eklenilen modller

Tasarlanan kullanc formlar (UserForm) , programa dahil edilmesiyle programn

grsellii artrlm ve kullancya programa daha rahat bir ekilde mdahale etme
olana tannmtr. Modller (Modules) iine eklenen kay ve kasnak
mekanizmasnn boyutlarn aktaran alt programlar oluturulmutur. Bu boyutlar
VBA izim metotlar ile balants salanm ve izimlerin AutoCAD ortamnda
oluturulmas salanmtr.
 53

6. BLGSAYAR DESTEKL KAYI KASNAK MEKANZMASI TASARIMI

Bu almada, TSE ve DIN standartlarna uygun olarak imal edilmesi gereken kay
ve kasnak elemanlarnn 3Blu kat model izimleri ve llendirilmi izimlerini
kullanc katks en aza indirilerek elde etme ilemini gerekletiren bir program
tantlmaktadr. Program, AutoCAD 2007 srm ortamnda VBA dili ile yazlmtr.

Hazrlanan program ile kullanc tarafndan girilen parametreler dorultusunda

hesaplamalar yaplmakta, verilen gc tayacak uygun kay kasnak seenekleri
hesaplanmaktadr. Bunlar arasnda tercih yapldktan sonra otomatik olarak
llendirilmi izimleri oluturmaktadr. Bu programlama dili ile oluturulan
makine elemanlar unlardr:

1. Normal V Kay-Kasnak
2. Dar V Kay-Kasnak
3. Dili Kay-Kasnak
4. Yass Kay-Kasnak

Bunlardan Normal ve Dar V kay tasarmlar sanayide ok geni bir kullanm alan
olduundan ve standart olarak retimleri yapld iin ncelik ile Normal ve Dar V
kay kasnak tasarmlar, 3Blu kat modelleri ve llendirilmi izimleri zerinde
durulmutur. Dili (Triger) kayta seim ve llendirilmesi yaplmtr. Dz kayta
mukavemet artlarna gre hesap yaplp kay genilii bulunarak 3Blu kat modeli
ve llendirilmi izimleri yaplmtr.

6.1. VBA Komutlar ile Kay-Kasnak Modelleme

Kay-Kasnak seimi, yaplan hesaplamalar sonucu oluturulmu standart kay

kasnak diyagramlar veya retici firmalarn hazrlam olduu kataloglar yardm ile
seilmektedir [13]. Gelitirilen program ile kullancdan alnan parametreler
dorultusunda hesaplamalar yaplmakta ve kan sonulara bal kalarak, standart
kay profili ve standart olarak retilen kasnak aplar otomatik olarak seimi
 54

salanmakta ve 3Blu montaj ve llendirilmi izimleri oluturulmaktadr. Ayrca

en uygun kasnak hacmine gre iyiletirme yaplarak kullancya deiik tasarm
imkanlar da sunulmaktadr.

6.2. Normal V Kay Kasnak Mekanizmas Tasarm

6.2.1. Normal V kay profili seimi

Normal V kay seimi ve kay saysn gsteren akm emas ekil 6.1de
verilmitir.

P: Giri gc
Bala
ngiri: Giri devri

P, ngiri , nk , a nk: k devri

Ki : letme faktr
KG : Gerdirme faktr
K
K : alma art faktr
Kko : Konum faktr

Ki Kay Profili Kz : Kay says

K : Sarlm as faktr
: Sarlm as
*
K, Ki, K, Kko, KG,Kz P : Hz
Z: Kay says
P*: Toplam faktr
Excel
P1: Bir kayn tad g
P1

P*
Z=
P1

Dur

ekil 6.1. Akm emas

 55

Normal V kay kasnak tasarmnn yaplmas iin kullancdan alnan girdiler;

G (P, kw),
Giri devri (n1giri, dev/dak),
k devri (n2k, dev/dak),
Eksenler aras (Ea, mm),

olarak belirlenmitir.

Normal V kay profili seimi izelge yardm ile yaplmaktadr (ekil 6.2). Kay
profilin seilmesi iin motor gc ve dndren kasnan devir saysn girip, iletme
faktr seilmesi istenmitir. Motor gc ve iletme faktrnn arpm sonucu
bulunan kay zorlayan g ve devir saysna bal olarak izelgeden kay profili
seilir.
Dndren kasnan devir says, n1, min-1

Kay zorlayan kuvvet, ksonu, kW

ekil 6.2. Normal V-kay seimi [13]

 56

ekil 6.2deki grafikler VBA ortamna modller (Modules) iinde oluturulmu

KayNoSec alt programna eer (If) art yaplar kod satrlar yazlarak
uyarlanmtr(ekil 6.3).

ekil 6.3. KayNoSec alt program

Btn programlama dillerinde kodlar satr satr okunur. rnein ksonu = 1.1 ve
n1giri = 425 deerleri iin programn ileyii 1. satrdaki ksonu doru ama
n1giri deeri salamad iin bu satr atlayp 2. satra geilecektir. ksonu ve
n1giri deerini salayan satra kadar program kodlar okuyacaktr ve en doru
deer salandktan sonra buna gre kay profili kodu seilecektir. Bu rnek iin
kay profili 5. satrdaki deerler salamakta ve kay profili 13 olarak
belirlenmektedir.

Ayrca, kay profili seimini etkileyen iletme faktr kiletme kullancdan

hcrelerden seilmesi istenilmi ve kay saysn belirleyen faktrlerin, kullancdan
kaya etkiden faktrler blmnden semesi de istenmektedir (ekil 6.4).

ekil 6.4. letme faktr seme ekran

 57

Gerdirme faktrnn belirlenmesi KG

Kay kasnak mekanizmasnn almasna etki eden faktrlerden bir dieri gerdirme
faktrdr. Bu deerin seimi seenek butonlar (OptionButton) kontrol ile
yaplmaktadr. Bu ekilde kullancdan gerdirme faktrn belirtmesine imkan
salanmtr (ekil 6.5). Gerdirme faktr kgerdirme deikenine atanarak eer
(If) art yapsyla deerinin alnmas salanmtr.

ekil 6.5. Gerdirme faktr seme ekran

alma faktrnn belirlenmesi K

Kay kasnak mekanizmasnn almasna etki eden faktrlerden bir dieri ise
alma faktrdr. alma faktr ile ilgili deerler Blm 3te izelge 3.6da
verilmiti. Bu deerin seimi seenek butonlar (OptionButton) kontrol ile
yaplmaktadr. Bu ekilde kullancnn alma faktrn belirtmesine imkan
tannmtr (ekil 6.6). alma faktr kalma deikenine atanarak eer (If)
art yapsyla deerinin alnmas salanmtr.

ekil 6.6. alma faktr seme ekran

 58

Konum faktrnn belirlenmesi Kko

Kay kasnak mekanizmasnn almasna etki eden faktrlerden bir dieri ise
konum faktrdr. Konum faktr ile ilgili deerler Blm 3te izelge 3.7de
verilmiti. Bu deerin seimi seenek butonlar (OptionButton) kontrol ile
yaplmaktadr. Bu ekilde kullancdan konum faktrnn de belirtmesine imkan
tannmtr (ekil 6.7). Konum faktr kkonum deikenine atanarak eer (If) art
yapsyla deerinin alnmas salanmtr.

ekil 6.7. Konum faktr seme ekran

Kay saysnn belirlenmesi Kz

Son olarak kullancdan kay kasnak mekanizmasnn almasna etki bir dier
faktr ise kay saysn belirtmesi istenmitir. Bu deerin seimi seenek butonlar
(OptionButton) kontrol ile yaplmaktadr (ekil 6.8). Kay says kkaysays
deikenine atanarak eer (If) art yapsyla deerinin alnmas salanmtr.

ekil 6.8. Kay says seme ekran

 59

6.2.2. Kay profilinin boyutlandrlmas

KaysNoSec alt program ile KayNo deikenine atanan kay profili deeri
belirlenir. Seilen kay profiline gre standart kay boyutlar (izelge 6.1) seimi,
modller (Modules) iine dahil edilen kayboyutlar alt program ile
oluturulmutur (ekil 6.9). Kay profilinin kesitini oluturmak iin gerekli olan tm
boyutlar bu alt programa eklenen boyutlardan elde edilmektedir.

ekil 6.9. Normal V kayboyutlar alt program

 60

izelge 6.1. Normal V kay lleri [12]

DIN Ksa areti 6 8 10 13 17 20 22 25 32 40

ISO Ksa areti Y - Z A B - C - D E
st genilii bo mm 6 8 10 13 17 20 22 25 32 40
Etken genilii bw mm 5,3 6,7 8,5 11 14 17 19 21 27 32
Kay ykseklii h mm 4 5 6 8 11 12.5 14 16 20 25
bo-bw arasndaki uzaklk
1,6 2 2,5 3,3 4,2 4,8 5,7 6,3 8,1 12
hw mm
En ufak kasnak ap
28 40 50 80 125 160 200 250 355 500
dwmin mm
Max. Kay hz m/s 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25
retim boylar mmden 600 600 600 600 600 600 600 600 600 600
uzunluk Li olarak
2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500
mme kadar
Li fark L = Lw - Li
15 19 22 30 43 48 52 61 75 82
mm
La fark L2 = La - Li
25 32 38 50 70 79 88 100 126 157
mm

6.2.3. Bir kayn aktarabilecei gcn bulunmas

Bir kayn iletebilecei g, Microsoft Excel ile VBA arasnda veri al verii
yaplarak belirlenmektedir. Microsoft Excel ve VBA arasnda balanty kurmak iin
VBA mensnden Tools-> References tklanlr ve ekrana References-
 61

AcadProject penceresi gelir (ekil 6.10). Bu pencerede Microsoft Excel 11.0

Library yanndaki kutucuk seilerek balantnn yaplmas salanr [21]. Bir kayn
aktarabilecei g deerleri izelge 6.2de verilmitir.

ekil 6.10. References diyalog penceresi

izelge 6. 2. Normal V kaylar iin bir kayn aktarabilecei g, kW [12]

DIN 2215e gre sonsuz normal V kaylar

V m/s 5 6 8 10 13 17 20 25 32 40 50

2 0,018 0,037 0,074 0,14 0,26 0,52 0,74 1,10 1,77 2,72 4,42
4 0,035 0,074 0,14 0,27 0,54 0,96 1,40 2,21 3,46 5,45 8,83
6 0,050 0,11 0,20 0,40 0,81 1,40 2,06 3,24 5,16 8,10 13,3
8 0,063 0,14 0,26 0,53 1,03 1,84 2,72 4,20 6,78 10,3 17,0
10 0,074 0,16 0,32 0,64 1,25 2,28 3,31 5,10 8,20 12,5 20,3
12 0,08 0,18 0,35 0,74 1,47 2,58 3,83 5,90 9,43 14,7 23,6
14 0,08 0,19 0,38 0,81 1,62 2,94 4,27 6,64 10,1 16,2 25,8
16 0,08 0,20 0,40 0,88 1,70 3,17 4,65 7,22 11,6 17,7 28,7
18 0,074 0,19 0,41 0,88 1,91 3,40 4,94 7,65 12,2 19,1 31,0
20 0,059 0,18 0,40 0,95 2,00 3,52 5,09 7,90 12,6 20,0 31,7
22 0,037 0,15 0,36 0,88 2,00 3,52 5,16 8,04 12,8 20,0 32,4
24 - 0,11 0,31 0,81 1,91 3,46 5,00 7,60 12,5 19,2 31,7
26 - 0,059 0,22 0,74 1,84 3,31 4,80 7,45 11,9 18,4 30,2
28 - - 0,13 0,66 1,70 3,10 4,41 6,85 10,9 17,0 27,2
30 - - - - 1,47 2,58 3,75 5,90 9,56 14,7 23,6
 62

Hard diskin C ana srcsnde (c:\) oluturulan Microsoft Excel dosyas

p1kayis.xls adnda bir alma kitab oluturulmutur (ekil 6.11). Kitabn p1
adl sayfasna izelge 6.2deki deerler aktarlmtr. Bir kayn iletebilecei g
deerleri p1 adl kitaba aadaki programlama satrlar araclyla eriilmektedir.

ekil 6.11. Bir kayn aktarabilecei g deeri excel sayfas

Dim xlapp As Excel.Application

Dim xlbook As Excel.Workbook
Dim xlsheet As Excel.Worksheet
Set xlbook = GetObject(c:\p1kayis.xls)
Set xlapp = xlbook.Parent
Set xlsheet = xlbook.Sheets(p1) [22-23].

Microsoft Excel p1 kitabndan bir kayn aktarabilecei deerin seilmesi iin

satrlar I ile stunlar ise j ile ifade edilmitir. Girdiler dorultusunda seilen
kay profili ve kay hzna bal olarak bu deer tablodan modller (Modules)
iinde oluturulmu.
 63

p1bul alt program ile satr ve stunlarn seimi yaplmtr(ekil 6.12).

p1bul
Dim piki, psonu, p2, p3 As Double
pbir = xlsheet.Cells(I, j).Value
piki = xlsheet.Cells(I - 1, j).Value
p2 = xlsheet.Cells(I, 1).Value
p3 = xlsheet.Cells(I - 1, 1).Value
psonu = piki - (p3 - khz) * (piki - pbir) / (p3 - p2)

Yukardaki kod satrlar ile izelgeden alnan deerler interpolasyon yaplarak bir
kay-kasnak sisteminin aktarabilecei g psonu elde edilmi olunur.

ekil 6.12. p1bul alt program

 64

6.2.4. Kay saysnn hesaplanmas

Kay saysnn belirlenmesinde, bir kayn iletebilecei g psonu, sarlm as

faktr kt, kaya etki eden faktrler ve giri gc Pgiri dikkate alnmaktadr.

Sarlm as faktrnn kt hesaplanmas iin nce byk kasnak apnn elde

edilmesi gerekmektedir. Standart byk kasnak apn bulmak iin modl iindeki
kasnakse alt program oluturulmutur (ekil 6.13).

ekil 6.13. Kasnakse alt program

Byk kasnak ap, kk kasnak ap ve eksenler arasna bal olarak kay sarlm
as teta hesaplanr. izelge 3.8de detaylar verilen. Kay as sarlm faktr
kt deerini bulmak iin de modller iinde kteta adl bir alt program
oluturulmutur (ekil 6.14).

ekil 6.14. Kay as bul alt program

 65

Kay adedi zsays kaya etki eden btn faktrlerin ktoplam ve giri gcnn
arpmnn, bir kayn iletebilecei gce psonu blm ile bulunur. Burada sonu
ondalkl kt iin say bir st deer olan tam say deerine yuvarlatlmtr.
Hesaplama satrlar aada verilmitir.

zno = (Pgiri * ktoplam / psonu)

If Round(zno, 1) > Int(zno) Then zsays = Int(zno) + 1
bgen = ((zsays - 1) * e + 2 * f)

6.2.5. Kasnak boyutlarnn bulunmas

Seilen kay profiline gre izelge 6.3teki kasnak boyutlar NormalV modl
iinde oluturulan kasnak alt programna kod satrlar yazlarak bulunmaktadr
(ekil 6.15).

ekil 6.15. Kasnak boyutlar bulmak iin alt program

 66

izelge 6.3. Normal V kay kasna lleri [12]

Bir kanall ok kanall

bo 5 6 8 10 13 17 20 (22) 25 32 40 50
Ayn zamanda kay st genilii
Etken genilik bw - 5,3 6,7 8,5 11 14 17 19 21 27 32 -
Kanal genilii b1 - 6,3 8 9.7 12.7 16,3 20 22 25 32 40 -
c 1,5 2 2,5 3 4 5 6 7 8 10 12 16
Hatve e en byk 6 7 8 10 12 15 18 20 22 27 34 42
f 6 8 10 12 16 20 24 26 30 38 46 58
t Usuz kay 5 6 8 10 12 16 18 20 22 27 32 47
en kk Usuz ve ekli kay 6 7 9 12 15 18 21 - 26 31 38 47
En kk Usuz kay 22 32 45 63 90 125 180 212 250 355 500 710
Kasnak ap Usuz ve ekli kay 40 50 63 80 100 132 180 - 236 315 450 600

de kay aplar u deerleride veya onlardan bykler iin

36 50 71 100 140 200 280 400 475 560 800 1120 1600
Kanal as 34 22 32 45 63 90 125 180 212 250 355 500 710
32 De ap daha kk kasnaklar iin (TS 148/6da kk katsaysna dikkat ediniz.
 67

6.3. 3Blu Normal V Kasnak Profilinin Oluturulmas

3Blu kasnak profilinin oluturulmas iin VBA ortamnda izim, dzenleme

nesneleri ve seim setleri kullanlmtr.

izim Nesneleri

Yay, ember ve elips nesneleri

Snrl ve snrsz uzunluktaki izgi nesneleri; oklu izgi, birleik izgi gibi
Kat, tarama ve blge oluturma nesneleri [20]

Dzenleme Nesneleri

Kopyalama, silme, patlatma, aynalama, tama, ofsetleme, dndrme ve

leklendirme nesneleri
Kutupsal ve dikdrtgensel oaltma
Renk, katman, izgi tipi ve grnm deitirme nesneleri [20]

6.3.1. izgi nesnesi (AddLine)

AddLine metodu balang ve bitim noktas belli olan iki noktadan geen izgi
nesnesini oluturur (ekil 6.16). AddLine oluturan parametreler izelge 6.4te
verilmitir [21].

izelge 6.4. AddLine Parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

StartPoint Variant WCSde (Working Coordinate System) elemanl iki noktas
(Balang) sral tanmlanm izginin balang noktas
EndPoint Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm izginin son
(Biti) noktas
 68

StartPoint EndPoint

(0, 0, 0)

ekil 6.16. ki noktadan geen izgi

Kasnak boyutlar belirlendikten sonra, izgileri oluturmak iin balang ve biti

noktalar tanmlanabilir.

Dim line1 As AcadLine

Dim bas(2) As Double
Dim bit(2) As Double
bas(0) = 0: bas(1) = (f - (b / 2)): bas(2) = 0
bit(0) = t: bit(1) = ((f - (b / 2)) + y): bit(2) = 0
Set line1 = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(bas, bit)

Dim line2 As AcadLine

Dim bas2(2) As Double
Dim bit2(2) As Double
bas2(0) = 0: bas2(1) = (f + (b / 2)): bas2(2) = 0
bit2(0) = t: bit2(1) = (f + (b / 2) - y): bit2(2) = 0
Set line2 = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(bas2, bit2)

Dim line3 As AcadLine

Dim bas3(2) As Double
Dim bit3(2) As Double
 69

bas3(0) = 0: bas3(1) = 0: bas3(2) = 0

bit3(0) = 0: bit3(1) = ((f - (b / 2))): bit3(2) = 0
Set line3 = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(bas3, bit3)

Dim line4 As AcadLine

Dim bas4(2) As Double
Dim bit4(2) As Double
bas4(0) = 0: bas4(1) = (f + (b / 2)): bas4(2) = 0
bit4(0) = 0: bit4(1) = (f + e - (b / 2)): bit4(2) = 0
Set line4 = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(bas4, bit4)

Dim line5 As AcadLine

Dim bas5(2) As Double
Dim bit5(2) As Double
bas5(0) = t: bas5(1) = (f - (b / 2) + y): bas5(2) = 0
bit5(0) = t: bit5(1) = ((f + (b / 2)) - y): bit5(2) = 0
Set line5 = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(bas5, bit5)

Bu program satrlar sayesinde kasna meydana getiren bir kesit profili aadaki
gibi oluturulmutur (ekil 6. 17).

ekil 6.17. Kasnak profilinin bir kesiti

 70

6.3.2. Aynalama nesnesi (Mirror)

Belirtilen eksene gre var olan izimi aynalar. Aynalama metot parametreleri izelge
6.2de verilmitir.

Set DrawingObject = DrawingObject.Mirror(Point1, Point2)

izelge 6.5. Mirror Parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

Point1 Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm aynalama
(Nokta1) ekseninin ilk noktas
Point2 Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm aynalama
(Nokta2) ekseninin ikinci noktas

Kay saysna bal olarak kasnan genilii bulunmutur. Bulunan bu deer ikiye
blnerek kasnak profilinin, bu eksene bal olarak ve aadaki program satrlar
sayesinde aynalanmas salanmtr.

Dim aynapoint1(2) As Double

Dim aynapoint2(2) As Double
aynapoint1(0) = 0: aynapoint1(1) = ((zsays - 1) * e + 2 * f) / 2: aynapoint1(2) = 0
aynapoint2(0) = 10: aynapoint2(1) = ((zsays - 1) * e + 2 * f) / 2: aynapoint2(2) = 0
line1.Mirror aynapoint1, aynapoint2
line2.Mirror aynapoint1, aynapoint2
line3.Mirror aynapoint1, aynapoint2
line5.Mirror aynapoint1, aynapoint2
 71

Kay profilinin aynalanmansnda sonra ekran grnts aadaki gibi elde

edilmektedir (ekil 6.18).

Point1

Point2

ekil 6.18. Kasnak kesitinin aynalanmas

6.3.3. Dikdrtgensel oaltma nesnesi (ArrayRectangular)

izim nesnelerini belirtilen mesafede satr ve stn says kadar oaltma ilemi
yapar. Dikdrtgensel oaltma metot parametreleri izelge 6.2de verilmitir.

izelge 6. 6. Rectangle pattern parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

NumberOfRows Long Dikdrtgensel sralamada pozitif deerli satr saysn belirtir.
Eer satr says 1 ise NumberOfColumns deeri 1den daha
byk olmaldr.
NumberOfColumns Long Dikdrtgensel sralamada pozitif deerli stun saysn belirtir.
Eer stun says 1 ise NumberOfRowss deeri 1den daha
byk olmaldr.
NumberOfLevels Long 3Blu oaltma ileminde seviyeyi belirtir.
DistBetweenRows Double Satrlar aras mesafedir. Eer bu deer pozitif olursa izim
nesnesi yukaruya doru oaltlr. Eksi olur ise aaa doru
oaltlr.
DistBetweenColumns Double Stunlar aras mesafedir. Eer bu deer pozitif olursa izim
nesnesi saa doru oaltlr. Eksi olur ise sola doru oaltlr.
DistBetweenLevels Double Seviyler arasndaki mesafedir.
 72

Kasnak profil saysn zsays belirleyen parametreler aadaki program satrlar

sayesinde kay saysn vermektedir. Dikdrtgensel oaltmadaki satr says kay
adetine eit olmaldr.

Dim numberOfRows As Long

Dim numberOfColumns As Long
Dim numberOfLevels As Long
Dim distanceBwtnRows As Double
Dim distanceBwtnColumns As Double
Dim distanceBwtnLevels As Double
numberOfRows = zsays
numberOfColumns = 1
numberOfLevels = 1
distanceBwtnRows = e
distanceBwtnColumns = 1
distanceBwtnLevels = 1

Dim retObj As Variant

Dim retObj2 As Variant
Dim retObj4 As Variant
Dim retObj5 As Variant
retObj = line1.ArrayRectangular(numberOfRows, numberOfColumns,_
numberOfLevels, distanceBwtnRows, distanceBwtnColumns, distanceBwtnLevels)
retObj2 = line2.ArrayRectangular(numberOfRows, numberOfColumns,_
numberOfLevels, distanceBwtnRows, distanceBwtnColumns, distanceBwtnLevels)
retObj4 = line4.ArrayRectangular(numberOfRows, numberOfColumns,_
numberOfLevels, distanceBwtnRows, distanceBwtnColumns, distanceBwtnLevels)
retObj5 = line5.ArrayRectangular(numberOfRows, numberOfColumns,_
numberOfLevels, distanceBwtnRows, distanceBwtnColumns, distanceBwtnLevels)
 73

Dikdrtgensel oaltma ilemi tamamlandktan sonra AutoCAD ekran grnts ise

ekil 6.19daki gibi olumaktadr.

ekil 6.19. oaltma yntemi ile oluan kasnak kesitleri

ekil 6.19daki profilin kat olarak oluturulabilmesi iin profilin kapatlp, blge
olarak evresi tamamen kapatlmas gerekir. Bunun iin aadaki kodlar eklenerek
kasnak profili tamamlanr.

Dim line6 As AcadLine

Dim bas6(2) As Double
Dim bit6(2) As Double
bas6(0) = 0: bas6(1) = 0: bas6(2) = 0
bit6(0) = (3 * t) / 2: bit6(1) = 0: bit6(2) = 0
Set line6 = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(bas6, bit6)
line6.Mirror aynapoint1, aynapoint2

Dim line7 As AcadLine

Dim bas7(2) As Double
Dim bit7(2) As Double
bas7(0) = (3 * t) / 2: bas7(1) = 0: bas7(2) = 0
bit7(0) = (3 * t) / 2: bit7(1) = ((zsays - 1) * e + 2 * f): bit7(2) = 0
Set line7 = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(bas7, bit7)
 74

Yukardaki kodlar dorultusunda AutoCAD ekran grnts ise ekil 6.20deki gibi
olur.

ekil 6.20. Kasnak profili

Kasnak profili kapatldktan sonra AutoCAD ortamnda kat para haline

dntrmek iin btn izgisel nesnelerin tek tek seilip blge olarak tanmlanmas
gerekir. izgi nesnelerin tek tek seilmesi iin seim seti oluturulmu, seim seti ile
seilen izgiler blge haline getirilip profil tek para haline dntrlmtr.

6.3.4. Seim seti (Selection Sets)

objeler = ThisDrawing.ModelSpace.Count bu kod satr ile AutoCAD ortamnda

aktif olan ekrandaki btn objeleri count metodu ile sayarak objeler atanmas
salanmtr. Seim setinde seme ilemi AutoCAD ortamna eklenen her bir
nesnenin index numaras ile ulamak mmkndr. Index numaras 0dan
balayarak eklenen son nesneye kadar numarandrlr. Count metodu ile saylan
nesneler index atanm ve bu ekilde AutoCAD ortamna eklenen nesne saysnn
bulunmas salanmtr [24]. Bulunan bu nesneler AddRegion Method yntemi ile
index numarasna bal olarak tek tek seilip blge halini getirilmesi salanmtr.
Blge olarak tanmlanm olan kasnak profili dndrme metodu ile de kat hale
dntrlmesi salanmtr.

Dim objeler As Integer

objeler = ThisDrawing.ModelSpace.Count
 75

ReDim curvers(0 To objeler - 1) As AcadEntity

For index = 0 To objeler - 1
Set curvers(index) = ThisDrawing.ModelSpace.Item(index)
Next

Dim regions As Variant

regions = ThisDrawing.ModelSpace.AddRegion(curvers)
regions(0).color = acRed

6.3.5. Dndrlm kat oluturma metodu (AddRevolvedSolid)

AddRevolvedSolid metodu ile kapal olarak evrelenmi profilleri belirtilen eksen

etrafnda dndrerek kat haline dntrlr [21, 24]. Dndrme parametreleri iin
izelge 6.7e verilmitir.

Dim aksis(2) As Double

Dim apsis(0 To 2) As Double
Dim aci As Double
aksis(0) = ((dks + 2 * c) / 2): aksis(1) = 0: aksis(2) = 0
apsis(0) = 0: apsis(1) = 10: apsis(2) = 0
aci = 2 * pi

izelge 6.7. Revolve parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

Region Region object Kapatlm profiller dndrlebilir.
AxisPoint Variant WCSde tanmlanm elemanl sral ift olarak
sralanm dndrme ekseninin merkez noktas
AxiDirection Varinat elemanl ift sral olarak tanmlanm dndrme
eksenin ynn vektrel olarak belirtilmesi
Angle Double Profilin dndrlecei sprme as olarak
tanmlanr. Birimi radyan cinsinden alnmaldr.
 76

Dim bykkasnak As Acad3DSolid

Set bykkasnak = ThisDrawing.ModelSpace.AddRevolvedSolid(regions(0), aksis,
apsis, aci)
bykkasnak.color = acRed

Bu kod satrlar ile kasnamz kat hale dntrlm olunur (ekil 6.21).

ekil 6.21. 3Blu dndrlm kasnak

Eksenler aras mesafenin yars aynalama ekseni olarak tanmlanp, aynalama metodu
yardm ile blgesel olarak oluturulmu kasnak kesiti aynalanmas salanm, kk
kasnan yarapna bal olarak da dndrme metodu kullanlarak kk kasnan
oluturulmas salanmtr (ekil 6.22).

ekil 6.22. Kk kasnan AutoCAD ortamna dahil edilmesi

 77

6.4. Normal V Kay Profilinin Kat Olarak Oluturulmas

KayNo alt program ile kayn profili belirlendikten sonra DIN standartlarna
uygun olarak imal edilen kayn boyutlar KayNoSe alt programndan elde
edilmesi salanmtr. Kay profilini oluturacak ebatlar belirlenmesi ile bu llerin
izim ortamna aktarlmas iin AddLightWeightPolyLine metodu kullanlarak
kay profilinin oluturulmas salanmtr. Aada yazlan kodlar ile kay
profilinin kesitinin oluturulmas gsterilmektedir.

6.4.1. AddLightWeightPolyLine metodu

Bu metot ile 2Blu izgiler ve yaylar oluturulur. Bu metodun parametreleri izelge

6.8de verilmitir.

izelge 6.8. AddLightWeightPolyLine parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

Vertices Variant WCSde ift sral olarak tanmlanm 2Blu kelerin
listesinden olumaktadr. izginin olumas iin en az iki
noktann tanmlanmas gerekmektedir.

pi = 3.141592654
kaci1 = kaci * pi / 180
x = Tan(kaci1) * h

Dim line(0) As AcadEntity

Dim obj As Variant
Dim points(0 To 9) As Double
points(0) = 0: points(1) = (-b / 2) + f
points(2) = 0: points(3) = (b / 2) + f
points(4) = h: points(5) = ((b / 2) - x) + f
 78

points(6) = h: points(7) = ((-b / 2) + x) + f

points(8) = 0: points(9) = (-b / 2) + f
Set line(0) = ThisDrawing.ModelSpace.AddLightWeightPolyline(points)
obj = ThisDrawing.ModelSpace.AddRegion(line)
obj(0).color = acBlue

Points deikeni ile kay oluturan btn ke noktalar tanmlanm, bu ke

noktalarnn AddLightWeightPolyline metodu ile birletirilmesi salanmtr.
Profilin kat hale getirilmesi iin de AddRegion metodu ile de kapal blge haline
dntrlmtr (ekil 6.23).

Point (0,1) Point (2,3)

Point (8,9)

Point (6,7) Point (4,5)

ekil 6.23. Noktalarn belirtilmesi

Kay profili tamamen blge haline getirildikten sonra dndrme metodu ile byk
kasnan yarap dndrme ekseni alnp, kayn sarlm asn yars kadar
dndrlmesi salanmtr. Bu kodlar ise aada verilmitir.
Dim axisPt(0 To 2) As Double
Dim axisDir(0 To 2) As Double
Dim angle As Double
axisPt(0) = ((dks + 2 * c) / 2): axisPt(1) = 0: axisPt(2) = 0
axisDir(0) = 0: axisDir(1) = 10: axisDir(2) = 0
angle = (kk + pi / 2)

Dim solidObj As Acad3DSolid

 79

Set solidObj = ThisDrawing.ModelSpace.AddRevolvedSolid(obj(0), axisPt, axisDir,

angle)
Kay profili, eksenler aras mesafenin yars aynalama metodu ile aynalanmtr.
Aynalanan kay profili daha sonra kk kasnan merkezi dnme ekseni kabul
edilip, dndrme metodu ile, kay sarlm asnn yars kadar dndrlmesi
salanmtr.
Kayn kol uzunluu hesaplanp, kay profili uzatlarak kat oluturma metodu ile
kat hale getirilmitir. Kat hale getirilen kay kolu, daha sonra sarlm as kadar
dndrlm ve kayn yarm kesitinin oluturulmas salanmtr. Oluturulan bu
kesit aynalanp birletirme metodu ile birletirilerek kayn tamamnn oluturulmas
salanmtr.

6.4.2. Uzatarak kat oluturma metodu (AddExtrudedSolid)

Bu metot kapal blge haline getirilmi profilleri Z ekseni dorultusunda uzatarak

kat oluturmaktadr. Z ekseni ynnde pozitif yn ve negatif ynde uzatma ilemi
yaplabilir ve ayrca bu ynde al olarak kat profil oluturulabilir [21]. Uzatarak
kat oluturma metodu parametreleri izelge 6.9da verilmitir.

izelge 6.9. AddExtrudedSolid parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

Region Region object Kapatlm profiller uzatlabilir.
Height Double Pozitif deerde girilen mesafe kadar +Z ynnde
katnn uzamasn belirtir. Negatif yn de ise Z
ynnde katnn olumasn belirtir.
TaperAngle Double Asal deeri ifade eder. A deeri radyan
cinsinden olamldr. +90 ve -90 snrn arasnda
deer almaldr.
 80

Dim height As Double

Dim taperAngle As Double
height = lk / 2
taperAngle = 0

Dim solidObj1 As Acad3DSolid

Set solidObj1 = ThisDrawing.ModelSpace.AddExtrudedSolid(obj(0), height,
taperAngle)

Bu metotlar dorultusunda oluan 3Blu kay ekil 6.24te gsterilmektedir.

ekil 6.24. 3Blu kay profili

Hesaplamalar sonucu oluan kay saysna bal kalarak 3Blu kay adeti, adm
says mesafe olarak kabul edilip kopyalanp tanr.

6.4.3. Nesnelerin kopyalama (Copy)

Daha nceden oluturulmu olan nesneleri kopyalar. Kopyalanan yeni nesnenin

konumu nceden oluturulan nesnenin konumunda oluturulur [24].
 81

6.4.4. Nesnelerin tanmas (Move)

Bu metot, AutoCAD ortamnda var olan nesneyi belirtilen balang noktasndan

hedef noktaya tamay salar [24]. Bu metodun parametreleri izelge 6.10da
verilmitir.

izelge 6.10. Move parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

Point1 Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm
tama vektrnn balang noktas.
Point2 Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm
tama vektrnn bitim noktas.

Kay profili ncelikle kay says kadar kopyalanr, adm says mesafe olarak
alnp tama ileminin yaplmas salanmtr. Kodlar ise aada verilmitir.

Dim bass(2) As Double

Dim bitt(2) As Double

For art = 0 To zsays - 2

bass(0) = 0: bass(1) = 0: bass(2) = 0
bitt(0) = 0: bitt(1) = (e + e * art): bitt(2) = 0
mirrorBoxObj1.Copy.Move bass, bitt
Next
 82

Bu kod satrlarnn tamamlanmas ile kay kasnak mekanizmasnn 3Blu olarak

tamamlanmas salanmtr. Oluan sistem ekil 6.25teki gibi oluur.

ekil 6.25. 3Blu oluan kay kasnak mekanizmas

6.5. llendirilmi Kasnak iziminin Oluturulmas

Kasnak profilinin llendirilmi izimi yeni bir sayfada otomatik olarak izilmesi
salanmtr. VBAda yeni bir izim sayfas oluturmak iin aadaki kod satrlar
kullanlmtr.

Dim yenisayfa As AcadDocument

Set yenisayfa = ThisDrawing.Application.Documents.Add("")

Alan yeni sayfaya kasnan kesiti otomatik olarak oluturulmutur. Kasna

oluturan st kademe, 3Blu kat modellemedeki yntem ile ayns kullanlmtr.
Burada farkl olarak alt kademenin oluturulmas iin, seim seti oluturularak st
profilin kasnan yarap aynalama ekseni kabul edilip oluturulmasdr. Aadaki
kod satrlar st profilin aynalanmasn salamaktadr.
 83

Dim kat As AcadLine

Dim index As Integer
For index = 0 To objCount - 1
Set kat = ThisDrawing.ModelSpace.Item(index)
kat.Mirror aynpoint1, aynpoint2
Next

Kasnak profili oluturulduktan sonra bunlarn llendirilmesi salanmtr.

Hizalanm llendirme metodu ile kk kasnak llendirilmitir.

6.5.1. Hizalanm llendirme metodu (AddDimAligned)

Bu yntem izginin uzunluk deerini gsterir. Bu yntemin parametrelerine izelge

6.11de verilmitir.

izelge 6.11. AddDimAligned parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

Point1 Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm
llendirilmesi yaplacak izginin son noktas
Point2 Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm
llendirilmesi yaplacak izginin son noktas
TextPosition Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm
ln yazsnn konumunu belirtir.

Dim kkkasnakdap As AcadDimAligned

Dim konum(0 To 2) As Double
konum(0) = -20: konum(1) = 0: konum(2) = 0
Set kkkasnakdap = ThisDrawing.ModelSpace.AddDimAligned(bas6, bit6,
konum)
kkkasnakdap.TextHeight = 3
 84

kkkasnakdap.ExtensionLineColor = acCyan
kkkasnakdap.DimensionLineColor = acRed
kkkasnakdap.TextColor = acMagenta

Burada llendirme izgisinin renk zelliklerinin deitirilmesi salanmtr.

6.6. llendirilmi Kay iziminin Oluturulmas

Yeni bir AutoCAD sayfasnda kay profilinin oluturulmas ve llendirilmesi

salanmtr. Kay kesitinin oluturulmas iin gerekli olan kod satrlar aadaki
gibidir.

Dim yenisayfa As AcadDocument

Set yenisayfa = ThisDrawing.Application.Documents.Add("")

pi = 3.141592654
kaci1 = kaci * pi / 180
x = Tan(kaci1) * h
Dim cizgi(0) As AcadEntity
Dim points(0 To 9) As Double
points(0) = -b / 2: points(1) = 0
points(2) = b / 2: points(3) = 0
points(4) = (b / 2) - x: points(5) = -h
points(6) = (-b / 2) + x: points(7) = -h
points(8) = -b / 2: points(9) = 0
Set cizgi(0) = ThisDrawing.ModelSpace.AddLightWeightPolyline(points)
cizgi(0).Lineweight = acLnWt050

Girdiler ve sisteme etki eden deikenler kullanc tarafndan girildikten sonra, kan
hesaplamalar sonucu kay profilinin seilmesi KayNoSec alt program ile
seilmesi salanmtr. Buna bal olarak kay kesitini meydana getiren ller
kayboyutlar alt program ile belirlenmitir. Kay st genilii b, kay
 85

ykseklii h ve kay as kaci1 deikenleri ile kay kesitini oluturan ke

noktalar Points deikenine atanmas salanmtr. En uygun kay profiline bal
olarak kay kesitinin oluturulmas bu yntem ile salanmtr.
AddLightWeightPolyline metodu iin 3Blu kay profilinin oluturulmas
blmnde anlatlmtr.

Kay st kesitinin llendirilmesi iin gerekli olan kod satrlar aada verilmitir.

Dim bgenislii As AcadDimAligned

Dim bas(0 To 2) As Double
Dim bit(0 To 2) As Double
Dim konum(0 To 2) As Double
bas(0) = -b / 2: bas(1) = 0: bas(2) = 0
bit(0) = b / 2: bit(1) = 0: bit(2) = 0
konum(0) = 0: konum(1) = 16: konum(2) = 0
Set bgenislii = ThisDrawing.ModelSpace.AddDimAligned(bas, bit, konum)
bgenislii.TextHeight = 2
bgenislii.ExtensionLineColor = acCyan
bgenislii.DimensionLineColor = acRed
bgenislii.TextColor = acMagenta

Kay yksekliinin llendirilmesi iin gerekli olan kod satrlar aada

verilmitir.

Dim hykseklii As AcadDimAligned

Dim bas1(0 To 2) As Double
Dim bit1(0 To 2) As Double
Dim konum1(0 To 2) As Double
bas1(0) = 0: bas1(1) = 0: bas1(2) = 0
bit1(0) = 0: bit1(1) = -h: bit1(2) = 0
konum1(0) = (b / 2) + 16: konum1(1) = 0: konum1(2) = 0
Set hykseklii = ThisDrawing.ModelSpace.AddDimAligned(bas1, bit1, konum1)
 86

hykseklii.TextHeight = 2
hykseklii.ExtensionLineColor = acCyan
hykseklii.DimensionLineColor = acRed
hykseklii.TextColor = acMagenta

Kay genilii ve kay ykseklii AddDimAligned metodu ile salanmtr. Kay

asn llendirmek iin AddDimAngular metodu kullanlarak llendirilmesi
yaplmtr.

6.6.1. Asal llendirme metodu (AddDimAngular)

Bu metot iki izginin arasnda kalan ay llendirmek iin kullanlr. Bu metodu

belirleyen parametreler izelge 6.12de verilmitir.

izelge 6.12. AddDimAngular parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

Vertex Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm
llendirilecek ann merkez noktas
Point1 Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm
llendirilmesi yaplacak ann balang as
Point1 Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm
llendirilmesi yaplacak ann biti as
TextPosition Variant WCSde elemanl iki noktas sral tanmlanm
l yazsnn konumunu belirtir.
 87

Dim acideeri As AcadDimAngular

Dim bas2(0 To 2) As Double
Dim bit2(0 To 2) As Double
Dim mer(0 To 2) As Double
Dim konum2(0 To 2) As Double
Dim y As Double
y = (b / 2) / Tan(kaci1)
bas2(0) = b / 2: bas2(1) = 0: bas2(2) = 0
bit2(0) = -b / 2: bit2(1) = 0: bit2(2) = 0
mer(0) = 0: mer(1) = -y: mer(2) = 0
konum2(0) = 0: konum2(1) = 24: konum2(2) = 0
Set acideeri = ThisDrawing.ModelSpace.AddDimAngular(mer, bas2, bit2, konum2)
acideeri.TextHeight = 2
acideeri.ExtensionLineColor = acCyan
acideeri.DimensionLineColor = acRed
acideeri.TextColor = acMagenta

Kayn etken ykseklii c deikenine atanm olup AddDimAligned metodu ile

bu ykseklikte llendirilmitir. Kodlar ise yledir;

Dim cykseklii As AcadDimAligned

Dim bas4(0 To 2) As Double
Dim bit4(0 To 2) As Double
Dim konum4(0 To 2) As Double
bas4(0) = (b / 2) - zz: bas4(1) = 0: bas4(2) = 0
bit4(0) = (b / 2) - zz: bit4(1) = -hw: bit4(2) = 0
konum4(0) = (b / 2) + 8: konum4(1) = 0: konum4(2) = 0
Set cykseklii = ThisDrawing.ModelSpace.AddDimAligned(bas4, bit4, konum4)
cykseklii.TextHeight = 2
cykseklii.ExtensionLineColor = acCyan
cykseklii.DimensionLineColor = acRed
cykseklii.TextColor = acMagenta
 88

cykseklii.TextInsideAlign = True

Kay kesitinin taranmas iin AddHatch metodu kullanlmtr. Kay kesitini

taramak iin kullanlan yntem ise aada verilmitir.

6.6.2. Tarama metodu (AddHatch)

Bu metodu belirleyen parametreler izelge 6.13te ve izelge 6.14de verilmitir.

izelge 6.13. AddHatch parametresi [21]

sim Deiken Tipi Aklama

PatternType Long Kullanlacak olunan tarama tipini belirtir. farkl
pozitif deer alr, bu deerler iin izelgeye baknz.
PatternName String Kullanlacak taramann ismini ifade eder.
Associativity Boolen Taramann ilikilendirmesini belirtir.

izelge 6. 14. AddHatch tarama tipi [21]

Sabit Deer Aklama

AcHatchPatternTypeUserDefined
AcHatchPatternTypePredefined
AcHatchPatternTypeCustomDefined
Tarama izgisini, aktif olan izgi
0
tipi olarak tanmlamanz salar.
Tarama ismini acad.pat uzantl
1
dosyadan kullanlmasn salar.
acad.pat dosyalarndan daha farkl
2
bir.pat uzantl dosya kullanlr.
 89

Kay kesitinin taranmas iin kullanlan kodlar aada verilmitir.

Dim hatchObj As AcadHatch

Dim patternName As String
Dim PatternType As Long
Dim bAssociativity As Boolean
patternName = "ANSI31"
PatternType = 0
bAssociativity = True
Set hatchObj = ThisDrawing.ModelSpace.AddHatch(PatternType, patternName,
bAssociativity)
hatchObj.AppendInnerLoop cizgi
hatchObj.PatternScale = 0.5
hatchObj.color = acBlue
hatchObj.Evaluate
ThisDrawing.Regen True

Bu metotlarn uygulanmas sonucu kay kesiti oluturulup, llendirilmesi

yaplmtr. AutoCAD ekran grnts ekil 6.26daki gibi olmaktadr.

ekil 6.26. llendirilmi kay profili

 90

6.7. Dar V Kay Kasnak Mekanizmas Tasarm

Dar V kay-kasnak tasarm iin Normal V kay-kasnak tasarmndaki yollarn

ayns izlenilir. Yalnz aralarndaki fark kay ve kasnak izimi iin gerekli olan tm
llerin ve izelgelerin deiik olmasdr. Buna ek olarak bir kayn aktarabilecei
g deerlerinin de farkl olmasdr.

6.7.1. Dar V kay profili seimi

Dar V kay seimi, Normal V kay seimin iin kullanlan yolun ayns kullanlr.
Dar V kay profili seimi grafikler yardm ile yaplmaktadr (ekil 6.27).
Dndren kasnan devir says, n1, min-1

Kay zorlayan kuvvet, ksonu, kW

ekil 6.27. Dar V-kay seimi [13]

 91

ekil 6.27deki grafikler VBA ortamna darV modl (Module) iinde

oluturulmu DarKayNoSec alt programna Microsoft Excel ortamnda 3.
dereceden polinomsal eri uydurma yntemiyle elde edilen denklemlerin eklenmesi
ile kay profilinin seimi salanmtr (ekil 6.2).

Microsoft Excel ortamnda kay profil iin elde edilen denklemlerin R2 deerleri
aada verilmitir.

SPZ kay profili iin R2 = 0,9989

SPA kay profili iin R2 = 0,9993
19 kay profili iin R2 = 0,9984
SPB kay profili iin R2 = 0,9983

SPA kay profili iin oluturulmu denklemin grafii EK-2de verilmitir.

ekil 6.28. Dar kay no se alt program

6.7.2. Kay profilinin boyutlandrlmas

KaysNoSec alt program ile KayNo yani kay profili belirlenir. Seilen kay
profiline gre standart kay boyutlar (izelge 6.15) seimi modller (Modules)
iine dahil edilen darkayboyutlar alt program ile oluturulmutur (ekil 6.29).
Kay profilinin kesitini oluturmak iin gerekli olan tm boyutlar bu ekilde elde
edilmektedir.
 92

ekil 6.29. Dar kay boyutlar alt program

izelge 6.15. Dar V kay lleri [12]

DIN Ksa areti SPZ SPA SPB S(19) SPC

ISO Ksa areti SPZ SPA SPB S(19) SPC
st genilii bo mm 9,7 12,7 16,3 18,6 22
Etken genilii bw mm 8,5 11 14 16 19
Kay ykseklii h mm 8 10 13 15 18
bo-bw arasndaki uzaklk hw mm 2 2,8 3,5 4 4,8
En ufak kasnak ap dwmin mm 63 90 140 180 224
retim boylar mmden 630 800 1250 1500 2000
uzunluk Li olarak mme kadar 3550 3550 3550 3550 3550
 93

6.7.3. Bir kayn aktarabilecei gcn bulunmas

Bir kayn iletebilecei gcn belirlenmesi, Microsoft Excel ile VBA arasnda veri
al verii salanarak seimi yaplmas salanmtr.

Aadaki kodlar ile hard diskin C ana srcs (c:\) blmnde bulunan
Microsoft Excel dosyas p1kayis.xls adnda bir alma kitab oluturulmu, bu
kitabn darp1 adl sayfa eriilmektedir [24]. izelge 6.16daki bir kayn
aktarabilecei g deerleri darp1 adl kitaba eklenilmitir (ekil 6.30).

Dim xlapp As Excel.Application

Dim xlbook As Excel.Workbook
Dim xlsheet As Excel.Worksheet
Set xlbook = GetObject(c:\p1kayis.xls)
Set xlapp = xlbook.Parent
Set xlsheet = xlbook.Sheets(darp1) [23].

izelge 6.16. Dar V kaylar iin bir kayn aktarabilecei g [12]

DIN 7753e gre dar V kaylar

V SPZ SPA SPB 19 SPC V SPZ SPA SPB 19 SPC V SPZ SPA SPB 19 SPC
m/s 9,5 12,5 m/s 9,5 12,5 m/s 9,5 12,5

1 0,5 0,7 1,0 1,2 1,5 15 5,0 7,0 9,0 10,7 14,6 29 7,4 9,8 11,0 13,1 17,3
2 0,9 1,3 2,0 2,2 2,9 16 5,2 7,3 9,4 11,1 15,3 30 7,5 9,9 11,0 12,9 17,0
3 1,3 1,8 2,7 3,0 4,0 17 5,5 7,7 9,8 11,4 15,7 31 7,5 9,9 11,4 12,7 16,5
4 1,7 2,4 3,3 3,8 5,3 18 5,7 8,0 10,1 11,8 16,2 32 7,6 9,9 11,2 12,5 15,3
5 2,1 2,8 4,0 4,5 6,3 19 5,9 8,3 10,4 12,1 16,6 33 7,6 9,9 11,0 12,1 14,5
6 2,5 3,3 4,5 5,3 7,3 20 6,2 8,6 10,6 12,5 16,9 34 7,6 9,9 10,8 11,8 13,6
7 2,8 3,8 5,0 6,0 8,3 21 6,4 8,8 10,8 12,7 17,2 35 7,6 9,8 10,5 11,4 12,9
8 3,1 4,2 5,6 6,6 9,3 22 6,6 9,0 10,0 12,9 17,4 36 7,6 9,7 10,2 10,9 12,0
9 3,4 4,7 6,2 7,3 10,2 23 6,7 9,2 11,3 13,1 17,5 37 7,5 9,5 9,8 10,4 11,0
10 3,7 5,2 6,7 7,9 11,0 24 6,9 9,3 11,4 13,2 17,6 38 7,5 9,3 9,4 9,8 10,0
11 4,0 5,5 7,3 8,5 11,8 25 7,0 9,5 11,5 13,3 17,7 39 7,4 9,1 8,9 9,2 9,0
12 4,3 5,8 7,7 9,1 12,5 26 7,1 9,6 11,6 13,3 17,7 40 7,3 8,8 8,4 8,5
13 4,5 6,2 8,2 9,6 13,3 27 7,2 9,7 11,6 13,3 17,6 50 5,8 4,2
14 4,8 6,6 8,6 10,2 14,0 28 7,3 9,8 11,6 13,2 17,5 60 1,7
 94

ekil 6.30. Dar p1 Excel sayfas

darp1bul
Dim piki, psonu, p2, p3 As Double
pbir = xlsheet.Cells(I, j).Value
piki = xlsheet.Cells(I - 1, j).Value
p2 = xlsheet.Cells(I, 1).Value
p3 = xlsheet.Cells(I - 1, 1).Value
psonu = piki - (p3 - khz) * (piki - pbir) / (p3 - p2)

Yukardaki kod satrlar ile tablodan alnan deerler interpolasyon yaplarak bir
kayn aktarabilecei g psonu elde edilmi olunur.
 95

Microsoft Excel p1 kitabndan bir kayn aktarabilecei deerin seilmesi iin

satrlar I ile, stunlar ise j ile ifade edilmitir. Girdiler dorultusunda seilen
kay profili ve kay hzna bal olarak bu deer tablodan DarV modl iinde
oluturulmu p1bul alt program ile satr ve stunlarn seimi yaplmtr (ekil
6.31).

ekil 6.31. Dar p1 bul alt program

 96

6.7.4. Kasnak boyutlarnn bulunmas

TS 148/2e gre imal edilen Dar V-Kaylar iin kasnak lleri izelge 6.17de
verilmitir.

izelge 6.17. Dar V Kaylarn taklaca kasnaklar iin ller [12]

Bir kanall ok kanall

Profil ISO Ksa iareti SPZ SPA SPB S(19) SPC
Ksa iaret veya anma genilii
9 12 16 (19) 21
TS 185/1 ve TS 185/2deki uygun kay 10 13 17 - 22
Etken genilik bw 8,5 11 14 16 19
Kanal genilii b1 9,7 12,7 16,3 18,6 22
c min 2 2,8 3,5 4 4,8
Hatve e 120,3 150,3 190,4 220,4 260,5
f 80,6 100,6 12,50,4 14,50,4 171
t min 11 14 18 20 24
o 63 ila 80 90 ila 118 140 ila 190 180 ila 250 224 ila 315
34
de etken ap = iin >80 >118 >190 >250 >315
o
38
= 34 ve = 38 iin tolerans 1 1 1 1 3

1 16 20 25 29 34
2 28 35 44 51 60
3 40 50 63 73 86
4 52 65 82 95 112
5 64 80 101 117 138
6 76 95 120 139 164
Bmax Z kanal adedi iin
7 88 110 139 161 190
8 100 125 158 183 216
9 112 140 177 205 242
10 124 155 196 227 268
11 136 170 215 249 294
12 148 185 234 271 320
 97

Seilen kay profiline gre kasnak lleri DarV modl iinde oluturulan
darkasnak alt programna kod satrlar yazlarak elde edilmektedir(ekil 6.32).

ekil 6.32. Dar kasnak bul alt program

Bu ekilde Dar V kay kasnak mekanizmas ile ilgili olan btn geometrik bilgilere
DarV modl iinde oluturulmutur.

3Blu kat model ve 2Blu llendirilmi izimlerin oluturulmasnda Normal V

kay kasnak mekanizmasnda kullanlan metodun ayns Dar V kay kasnak
mekanizmasna uygulanmtr.
 98

6.8. Dili Kay Seimi

Dili (Triger) kay seimleri de ekil 6.33de verilen garafikler yardm ile
yaplmaktadr. Dili kayn aktarabilecei g ve dndren kasnan devir saysna
gre izelgeden dili kay seimi yaplr.

x2, y2

x1, y1
Dndren kasnan devir says, n1, min-1

Dili kayn aktarabilecei g, Pgiri, kW

ekil 6.33. Dili kay seimi [13]

Kay izelgeleri log-log grafik yntemi ile izilmektedir. izelgedeki kay

sembollerinin snrlandrd izginin x1, y1, x2 ve y2 deerleri de Microsoft Excel
sayfasna aktarlmtr. T2,5 iin bu snr deerleri ekil 6.33te gsterilmitir.
 99

izelge 6.18. Dili kaylar ve zellikleri [13]

Sembol Di adm,mm (in) Dndren Dndrlen Maksimum Kay Kay

Kasnan Kasnan alma Genilii Boyu
Di says Di says Hz B, mm Le,mm
Zmin Zmax Vmax
XL 5,080 (1/5) 10 120 80 610 152660
L 9,525 (3/8) 10 150 60 1225 3141524
H 12,7 (1/2) 14 156 50 2076 6094318
XH 22,225 (7/8) 18 150 40 50100 12894545
XXH 31,730 (1 ) 18 120 40 50127 11784572
T2,5 2,5 12 71 80 310 120480
T5 5 10 114 80 650 1501215
T10 10 12 114 60 101000 2601960
T20 20 15 119 40 25140 20004000
8M 8 22 192 4045 2085 4802800
14M 14 28 192 2030 40170 9664578

Dili (Triger) kaylarn izelge 6.18de verilen zellikleri ekil 6.34deki Microsoft
Excel sayfasna aktarlmtr.

ekil 6.34. Dili kay zellikleri ve snr deerleri

 100

izelge, kullanc formuna Microsoft Excel ve VBA arasnda balant salanarak

alnmtr Normal V kay blmnde anlatlmtr. Dili kay formunun
UserForm_Active olayna aadaki kodlar yazlarak (ekil 6.35), zgara (Grid)
kontrolne izelge 6.18in aktarlmas salanmtr (ekil 6.36).

ekil 6.35. Grid kontrolnn kod satrlar

ekil 6.36. Dili kay seimi formu

Kay seiminin yaplmas iin kullancdan Girdiler erevesi (Frame) altnda

iletilen g, giri devri ve k devri girilmesi salanmtr. Her bir kay sembol
iin tek tek Microsoft Excel sayfasna aktarlan snr deerleri (x1, y1, x2, y2) ve
 101

dndren kasnan devir saysna gre interpolasyon yaplp iletilen gcn bulunmas
salanmtr (ekil 6.37).

ekil 6.37. nterpolasyon kod satrlar

For Next dngs ile tek tek kay profilleri iin interpolasyon yaplarak, bulunan
interpolasyon psint deeri iletilen gten pgir daha byk ise, kay profili
iletilen gc tar ve kay hz hesaplanarak hangi kaya uyup uymad kontrol
edilerek seim salanr (ekil 6.38). Kay hzlarn bulmak iin dndren kasnak
ap d1 bulunmas iin kullanlan kodlar ekil 6.39da gsterilmitir. Dndrlen
kasnak aplar d2 bulunmas da ayn ekilde gsterilmitir. Dndren kasnak,
dndrlen kasnak aplar zgara (Grid) kontrolnn iinde gsterilmitir. Ayrca
kay hzlar da dahil edilmitir.

ekil 6.38. Kay profili seimi kodlar

 102

ekil 6.39. Dili kay hzn gsteren kod satrlar

6.9. Dz Kay Modelleme ve llendirilmi izimlerinin Oluturulmas

Dz kay profilinin seimi iin kullanlan izelge ve eitliklerin program kod

satrlarna evrilmesi, 3Blu kat modelleri ve llendirilmi iziminin
oluturulmas:

6.9.1. Dz kay profili seimi

Dz kay profilinin seiminin yaplmas iin kullancdan girdiler, sistemi belirleyen

evre artlar ve kayn cinsini belirtmesi istenilmitir. Sisteme etki eden bu
deikenlere bal kalarak en uygun kay geniliinin bulunmas ve kasnak
aplarnn bulunmas salanmtr. Ayrca kayn 3Blu kat modeli ve 2Blu
llendirilmi izimleri oluturularak program sonlandrlmtr.
 103

stenilen parametreler

G (P, kw)
Giri devri (n1giri, dev/dak)
k devri (n2k, dev/dak)
Eksenler aras (Ea, mm)

Bu parametreler VBA ortamnda kullancdan girdiler bal altnda toplanp yaz

kutusu (TextBox) kontrol ile alnmas salanmtr (ekil 6.40).

ekil 6.40. Girdiler

Sisteme etki eden faktrler (ekil 6.41) bal altnda kay genilii hesaplamasnda
kullanlan deikenlerin alnmas salanmtr.

ekil 6.41. Sisteme etki eden faktrler

 104

Sisteme etki eden faktrleri belirtmek iin ilk olarak letme Faktr yazlan
butona tklanlarak iletme faktr deerin ekrana gelen diyalog kutusundan
seilmesi salanmtr (ekil 6.42).

ekil 6.42. letme faktr seim zgara kontrol

Kullancdan hcrelerden kendi sistemine en uygun iletme faktrnn seilmesine

olanak salanmtr. Seim ilemi yapldktan sonra tamam butonuna basarak tekrar
kullanc formuna geri dnlr.

Konum faktr deerleri aa doru alr kayar men yardm ile seilmesi
salanmtr. Seilen konuma gre eer (If ) art yaps ile bu deerin dzkkonum
deikenine atanmas salanmtr(ekil 6.43).

ekil 6.43. Dz kaylarda konum faktr

Ayn ekilde alma ortam faktr ayn yntem ile dzkalma deikenine
atanmas salanmtr (ekil 6.44)
 105

ekil 6.44. alma faktrnn bulunmas

Bunun yannda kay cinsinin seimi de salanmtr. Burada da aa doru alr

men kullanarak kullancnn seimine sunulmutur. izelge 3.1 kaycinsise alt
program Dz modl iinde oluturularak kayn geniliini hesaplamak iin
gerekli olan dier deikenlerin bu ekilde de seilmesi salanmtr (ekil 6.45).

Sistemi belirleyen tm parametreler deikenlere atanarak alndktan sonra

hesaplamalarn yaplp standart kasnak aplar ve kayn geniliinin bulunmas
salanmtr.

ekil 6.45. Dz kay cinsi se alt program

 106

Yaplan hesaplama sonucu kasnak aplar tam saylar eklinde ve standart d bir
deer olacaktr. Standart kasnak aplarnn seilmesi iin dz modl iine
kkdzkasnak alt program dahil edilerek seilmesi salanmtr (ekil 6.46).

ekil 6. 46. Dz kasnak se alt program

Ayn ekilde kay genilii bulunmas iin de geerlidir. Standart olarak retilen
yass kay genilikleri iin de stantkaygenilii alt program modllere
eklenmitir (ekil 6.47).

ekil 6.47. Standart kay genilii alt program

 107

6.9.2. 3Blu yass kay profili ve llendirilmi iziminin oluturulmas

Kullanc tarafnda sisteme etki eden btn parametreler kullanc formunda (ekil
6.48) belirlendikten sonra, hesapla butonuna tklanlarak kay profilini oluturacak
btn deerlerin bulunmas salanmtr.

ekil 6.48. Dz kay seimi formu

 108

ekil 6.48deki iz butonuna tklanarak 3Blu kay profilinin otomatik olarak

AutoCAD ortamna aktarlmas salanmtr ( ekil 6.49).

ekil 6.49. 3Blu dz kasnak

ekil 6.48deki Kay llendir butonuna tklanarak kayn llendirilmi

izimi AutoCAD ortamnda yeni bir sayfaya otomatik bir ekilde dahil edilir (ekil
6.50).

ekil 6.50. Dz kay profili

izimlerin otomatik olarak AutoCAD ortamna aktarmak iin gerekli olan btn
metot ve yntemler normal V-kay kasnak oluturma komutlar ilen ayndr. Yalnz
aralarndaki fark kullanlan hesaplama eklidir.
 109

7. BLGSAYAR DESTEKL KAYI KASNAK MEKANZMASI TASARIMI

PROGRAMININ KULLANILMASI

Gelitirilen sistemin kullanlmas iin AutoCAD 2007 program, Microsoft Office

2003 program ve sisteme eklenilen kontrollerin kullanlabilmesi iin de Visual Basic
6.0 Professional programlama dilinin bilgisayara kurulu olmas gerekir. Ayrca veri
al verii iin p1kayis.xls dosyas bilgisayarn C ana srcs iine
kopyalanmaldr.

7.1. Programn Yklenmesi ve Kullanlmas

AutoCAD 2007 program altrldnda ekrana ekil 7.1deki gibi AutoCAD ana
penceresi gelir.

ekil 7.1. AutoCAD 2007 program ana sayfas

 110

AutoCAD komut (Command) alt satrna vbaload yazlarak entera baslr. Ekrana
ekil 7.2deki Open VBA Project penceresi gelir.

ekil 7.2. Open VBA Project penceresi

Buradan Kayis_kasnak dvb uzantl dosyann bulunduu konuma gelinir ve dosya

seilerek a butonuna tklanlr. Bu ekilde Kayis_kasnak dosyas VBA ortamna
aktarlm olur. VBA ortamna gei yapmak iin AutoCAD komut (Command) alt
satrna vbaide yazlr ve ekil 7.3teki kullanc ara yz ekrana gelir.
 111

ekil 7.3. Microsoft Visual Basic Editr

Programn altrlmas iin F5 tuuna basarak kullanc ara yzne (ekil 7.4) gei
yaplr.

ekil 7.4. Kay-Kasnak Tasarm ara yz

 112

ekil 7.4deki kullanc ara yz formundan Normal V Kay Kasnak butonuna

tklanarak Normal V Kay Kasnak Hesab ve izimi formuna (ekil 7.5) gei
yaplr.

ekil 7.5. Normal V kay-kasnak hesab ve izimi formu

Bilgisayar ekranna ilk olarak letme faktrn seiniz uyar mesaj gelir. Bu uyar
mesajna tamam deyip, kullancdan Kaya Etki Eden Faktrler blmnden
kullancya en uygun olan letme Faktr sayfasnda bulunan zgara (Grid)
kontrolnden hcreye tklayarak seme imkan verilmitir (ekil 7.5). Daha sonra
oklu sayfa (MultiPage) kontrolnden Gerdirme Faktr sayfasna tklanlr, alan
sayfada verilen seenekler butonu (OptionButton) kontrollerinden kullancya en
uygun olan gerdirme tipi seilir (ekil 7.6).

ekil 7.6. Gerdirme faktr seimi

 113

Gerdirme faktr Cvata ile gerdirme seilerek devam edilir. alma Faktr
sayfasna tklanarak buradaki sayfaya gei yaplr (ekil 7.7).

ekil 7.7. alma faktr seimi

Seenekler butonu (OptionButton) kontrollerinden Scaklk ve Rutubet Normal

seilerek alma Faktr de kullanc tarafndan seilir. oklu sayfa (MultiPage)
kontrol sayfasndan Konum Faktre tklanarak bu sayfaya gei yaplr (ekil 7.8).

ekil 7.8. Konum faktr seimi

Bu sayfada Yatay, Normal seenekler butonu tklanarak konum faktrnn seimi

yaplr ve en son Kay Says sayfasna gei yaplarak buradaki faktrn belirtilmesi
istenmitir (ekil 7.9).

ekil 7.9. Kay says seimi

 114

Birden fazla V-Kay iin seenekler butonu (OptionButton) seilerek kay

profilinin seimine etki eden letme Faktr ve kay saysn etki eden tm
faktrlerin bu ekilde seilmesi salanmtr. ekil 7.5te grlen HESAPLA
butonuna tklanarak Seilen Kay ve Kasnak Bilgileri blmnde zgara (Grid)
kontrolnde hesaplanan deerler gsterilmitir (ekil 7.10).

ekil 7.10. Kay kasnak bilgileri grid kontrol

ekil 7.5te grlen Z butonuna tklanarak AutoCAD ortamna 3Blu olarak

Normal V kay kasnak mekanizmasnn izimi otomatik olarak oluturulmutur
(ekil 7.11).

ekil 7.11. 3Blu kay kasnak mekanizmas konuma gre izilii

 115

KAYII LLENDR butonuna tklanarak seilen kayn 2Blu llendirilmi

izimi AutoCAD ortamnda yeni bir sayfada izilmesi salanmtr (ekil 7.12).

ekil 7.12. llendirilmi kay

Ayn ekilde KASNAI LLENDR butonuna tklanarak yeni bir AutoCAD

sayfasnda 2Blu kasnan llendirilmi izimi oluturulmu olunur (ekil 7.13).

ekil 7.13. llendirilmi kasnak

 116

Ayn kay profili iin standart olarak deiik aplarda kasnaklar bulunarak hacme
gre iyiletirme yaplmtr. KASNAK BUL butonuna tklanarak Izgara (Grid)
kontrolnde sonularn gsterilmesi salanmtr (ekil 7.14).

ekil 7.14. Deiik aplardaki kasnak aplar

3Blu kat model ve 2Blu llendirilmi izimleri AutoCAD ortamnda

oluturulduktan sonra ANAFORM butonuna tklanarak ekil 7.4deki Kay Kasnak
Tasarm formuna gei yaplr. Kay Kasnak Tasarm formundan Dili Kay
Kasnak butonuna tklanarak Dili Kay-Kasnak formuna gei yaplr (ekil 7.15).

ekil 7.15. Dili kay kasnak formu

 117

Girdiler blmesindeki (Frame) kontrolnden yaz kutularna (TextBox) kay

seimini belirleyen deerler girilerek Seim butonuna tklanlr. Sonular ayn form
iersindeki zgara (Grid) kontrol iersinde gsterilmitir (ekil 7.16).

ekil 7.16. Sonularn gsterilmesi formu

k butonuna tklanarak Kay Kasnak Tasarm formuna gei yaplr ve Dz

Kay Kasnak butonuna tklanarak Dz Kay Kasnak Mekanizmas formuna gei
yaplr (ekil 7.17).

ekil 7.17. Dz kay kasnak formu

 118

Kullanc formda tasarmna uygun olan kay cinsi ve girdileri girdikten sonra
sisteme etki eden faktrlerin de seilmesi olana salanmtr. Hesapla butonuna
tklanarak kay genilii bulunur. iz butonuna tklanarak dz kayn 3Blu olarak
izimi AutoCAD ortamna aktarlm olunur (ekil 7.18).

ekil 7.18. 3Blu kay profili

Kay llendir butonuna tklanarak kayn 2Blu llendirilmi izimi yeni bir
sayfada, AutoCAD ortamnda llendirilmi olarak izimi salanmtr (ekil 7.18).

ekil 7.19. 2Blu llendirilmi kay

 119

8. SONU VE NERLER

Bu almada, TSE ve DIN standartlarna gre imal edilen kay kasnak

mekanizmalarnn, kullancdan alnan girdiler dorultusunda Dz, Dar V, Normal
V,dili kay mekanizmalarnn bilgisayar destekleyen otomatik bir tasarm
yaplmtr.

Kay profili, giri devri ve kayn iletecei gce bal olarak, VBA programna
aktarlan kay profili seim izelgesinden otomatik olarak seimi salanmtr.

Standart kay profil boyutlar ve minimum dndren kasnan ap seilen kay

profiline bal olarak bulunmutur. Byk kasnan apnn hesaplanmas iletme
oran ile en kk kasnan apnn arpm sonucunda hesaplanmtr.

Standart kay ve kasnak izelgelerinden alnan boyutlar VBA ortamna modller

(Modules) iinde alt programlar oluturularak eklenmitir. Bu alt programlardan
alnan boyutlar dorultusunda kay ve kasnak mekanizmas AutoCAD ortamnda
izilmesi salanmtr.

Ate [3] yapt almada dz, Dar V ve Normal V kay kasnak mekanizmalarnn
hesaplamalarn yaptrmtr. Hazrlanan program Quick Basic ortamnda
almaktadr. Kay ve kasnak seimine etki eden deikenlerin Quick Basic
ekrannda izgeler sunularak kullancdan mekanizmasna uygun olan kay
profilinin seimi istenmitir. Bu almada ilave olarak Dili (Triger) kaylarn
seimi, program kullanc formlar kullanlarak grsellii, seilen kay profili ve
kasnak izimlerinin 3Blu kat model ve 2Blu llendirilmi izimleri AutoCAD
ortamnda kullanc katks olmakszn elde edilmesi salanmtr.

Doe [5] yapt almada, kay kasnak hesaplamalarn Microsoft Excel yardm ile
yapmtr. Microsoft Excel VBA kullanarak AutoCAD ortamnda hesaplama
sonularna bal olarak kasnak profilini llendirmeden izdirmektedir. 3Blu
kay ve kasnak kat modellerini farkl bir izim program olan Autodesk Inventor
 120

ortamnda seilen boyutlara bal olarak izimleri gerekletirilmektedir. Bu

almada ise hem 3Blu kat modeller hem de 2Blu llendirilmi izimleri
AutoCAD ortamnda izilmesi ve ayrca 2Blu otomatik llendirilmesi
yaplmtr.

Dar ve Normal V kaylar iin bir kayn aktarabilecei g deerlerinin izelgeleri

Microsoft Excel sayfasna aktarlmtr. Kay saysn hesaplamak iin AutoCAD
VBA ile Excel arasnda veri al verii yaplarak, bir kayn aktarabilecei g
deeri, kay hz ve kay profiline gre seiminin Excel ortamndaki verilerden
ekilmesi salanmtr.

Kay profiline gre seilen en kk kasnak aplar standart olarak bytlerek

deiik tasarmlar aranm ve kullancnn tercihine alternatif tasarmlar da
sunulmutur.

Dili kay zellikleri ve izelge snr deerleri Microsoft Excel sayfasna

aktarlmtr. Excel ortamnda alnan snr deerleri ve giri devrine bal olarak
btn dili kay profilleri iin tek tek interpolasyon deerleri bulunmutur.
nterpolasyon ile bulunan bu g deerleri dili kayn aktarabilecei gten byk
ve ayn zamanda kay hz en byk kay hzndan kk olduu durumda kay
profili seiminin yaplmas salanmtr.

Dz kay kasnak mekanizmas iin standart kasnak aplar ve dayanm hesabna

gre standart olarak retilen kay genilii bulunmutur. Dz kayn 3Blu kat
modeli ve 2Blu llendirilerek AutoCAD ortamna aktarlmtr.

Bu almann devamnda yaplabilecek aratrmalar olarak aadaki nerilerin

yaplmas uygun grlmtr.

Seimleri salanan kay ve kasnak profillerinin imalat resimleri otomatik izimleri

kullancya AutoCAD ortamnda sunulabilir.
 121

Uzman sistemler kullanarak; zerinde allacak hareket ve g aktarma

organlarnn herhangi bir yerinde kullanlmas gereken makine elemanlarnn en az
kullanc mdahalesi ile seilmesi salanabilir.

Program paket olarak (Visual Basic, Microsoft Excel ve AutoCAD) eitim-retim

faaliyetlerinin nlisans ve lisans dzeyinde etkin olarak kullanlabilecek hale
getirilebilir.

Deiik standart makine elemanlarnn seimi ve izimleri iin bu almada olduu

gibi VBA, Microsoft Excel ve AutoCAD yazlmlar arasnda veri taban ilikileri
kurularak gerekletirilebilir.

Ayrca bu alma tasarmlara ve eitim-retim faaliyetlerine hizmet eden bir

yapya dntrlebilecek bir yapda hazrlanmtr.

.
 122

KAYNAKLAR

1. Glesin, M., Gll, A., Avc, ., Akdoan, G., MasterCAM le Tasarm ve

retim, Asil Yayn Datm, Ankara, 3 (2004).

2. Kertliolu, S., retim in Tasarm, Yksek Lisans Tezi, G. . Fen Bilimler

Enstits, Ankara, 4 (1998).

3. Ate, E., Bilgisayar Destekli Kay Kasnak Mekanizmas Tasarm, Yksek

Lisans Tezi, G. . Fen Bilimler Enstits, Ankara, 2 (1993).

4. Dimarogonas, A. D., Computer Aided Machine Design, Prentice-Hall, New

York, 455-489 (1987).

5. Utanr, ., Catia Ortamnda Makine Elemanlar le Tasarmda Otomasyon,

Yksek Lisans Tezi, G. . Fen Bilimler Enstits, Ankara, 1-3 (2007).

6. Tadelen, H., A, Standart Makine Elemanlarnn AutoCAD Ortamnda AutoLISP

Yardmyla Tasarm, Yksek Lisans Tezi, G. . Fen Bilimleri Enstits,
Ankara, 3 (1998).

7. Katar, T., Bilgisayar Destekli Makine Tasarmnda AutoLISP Uygulamalar,

Yksek Lisans Tezi, . T. . Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 2-3 (1995).

8. Bilgin, Y., Bilgisayar Destekli Tasarmda AutoLISP Uygulamas, Yksek

Lisans Tezi, K. . Fen Bilimleri Enstits, Kocaeli, 1-2 (1996).

9. Can, M., Standart Makine Elemanlarnn Parametrik Tasarm, Yksek Lisans

Tezi, M. . Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 2 (1997).

10. Altay, Z., Bilyal Vida-Somun Sistemlerinin Bilgisayar Yardmyla Tasarm,

Yksek Lisans Tezi, G. . Fen Bilimler Enstits, Ankara, 1 (1999).

11. Akkurt, M., Engin, ., Silindirik Helisel Dili arklarn AutoCAD ortamnda
ADS ile nteraktif Tasarm, 6. Uluslararas Makine Tasarm ve malat
Kongresi, ODT, Ankara, 463-471 (1994).

12. Akkurt, M., Makina Elemanlar Cilt I II, Birsen Yaynevi, stanbul, 639-687
(2000).

13. Can, A. ., Kay Kasnak Mekanizmalar, Makine Elemanlar Tasarm, Birsen

Yaynevi, stanbul, 200- 240 (2006).

14. Akkurt, M., Makina Elemanlar Cilt I II, Birsen Yaynevi, stanbul, 660
(2000).
 123

15. Niemann, G., Maschinen-elemente C.3, Springer Verlag Berlin, Heidelberg,

168 (1986).

16. Dimarogonas, A. D., Computer Aided Machine Design, Prentice Hall, New
York, 466 (1989).

17. etinkaya, K., Baak, H., Uygulamal AutoLISP ve DCL ile Programlama,
Sekin Yaynevi, Ankara, 150-152 (1999).

18. k, E., AutoLSIP, Trkmen Kitabevi, stanbul, 72-74 (1994).

19. Baak, H., Activex Otomasyon , VBA ve AutoCAD Uygulamalar, ahin, .,

Asil Yayn, Ankara, 159-173 (2005).

20. Omura, G., AutoCAD 2005 ve AutoCAD LT 2005, Tzel, S., stanbul, 1005
(2004).

21. Sutphin, J., AutuCAD 2006 VBA, Apress, USA, 143-336 (2005).

22. Uzunkpr, S., Excel ve Makrolar, Beir Kitabevi, stanbul, 72-73 (2006).

23. Clark, J. E., VBA for AutoCAD 2002, Prentice Hall, USA, 12-14 (2001).

24. ActiveX And VBA Developers Guide, Autodesk, Inc., (1999).

 124

EKLER
 125

EK-1 Dz kay kasnaklar

 126

EK-2 Excel ortamnda elde edilen SPA kay profilinin denklem ve grafii

SPA

120
Kay zoluyan g, ksonu, kW

3 2
y = 0.00000000005x - 0.00000406400x + 0.04221489227x +
100 6.50124518053
2
R = 0.99938926736
80

Seri 1
60
Polinom (Seri 1)

40

20

0
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500
Dndren kasnan devir says, n1, min-1
 127

ZGEM

Kiisel Bilgiler
Soyad, ad : BADAY, ehmus
Uyruu : T.C.
Doum tarihi ve yeri : 06.12.1981 Batman
Medeni hali : Bekar
Telefon : 0 (312) 282 69 54
e-mail : shmsbdy@hotmail.com

Eitim
Derece Eitim Birimi Mezuniyet tarihi
Lisans Gazi niversitesi
Teknik Eitim Fakltesi
Makine Eitimi Blm 2005
Lise Batman Teknik ve
Endstri Meslek Lisesi 1998

Deneyimi

Yl Yer Grev
2005-2008 Gazi niversitesi
Atatrk Meslek retim Grevlisi
Yksekokulu (Dardan Grevlendirme)
2008 Mimtek Bil. Kursu retmen
2006-2007 Makin Makine n.
San. ve Ticaret A.. Teknik Uzman

Hobiler
Futbol, Yzme, Masatenisi, Bilgisayar teknolojileri