Bu kitabn yayn haklar

Pertev Naili Boratav

ADAM YAYINCILIK A..'nindir.

Birinci Basm : 1931

Adam Yaynclk'ta Birinci Basm: Kasm 1984 Krolu Destan
Kapak Dzeni: Erkal Yavi

182.09.012.363.204

MEVKI!. NOo90 MASlAK-ISTANDUl

AfJ,AM YAYINCIUI< VE MATGMCILIK A.S. CYKDH\E CADDESI. lX;YOI..
TEL,176 2J OOCBhor) TELG,ADPMYAY TELEKS:26 5J4 roda tr
 ONSOZ (1983)

Okuyucularn, 1931 tarihini tayan nszmden anlayacaklar gibi,

Krolu Destan benim kitap halinde km ilk geni incelememdir. Onu
da, Falklor ve Edebiyat (1982)'de bir araya getirilmi eski denemelerim
gibi, dilinde ve ieriinde hibir deiiklik yapmadan braktm. Bunun
sebebini Falklor ve Edebiyat (1982)'nin nsznde akladm iin bu-
rada tekrarlamayacam. Kitabn bu basksna, iirler1n balama dize-
lerini gsteren bir dizinle Krolu konusunda 1931'den bu yana yaym-
1anm metin derlemelerinin ve incelemelerin en nemlilerini ieren bir
kaynaka eklemekle yet1ndim.
Krolu adyla n alm efsane kahraman zerine bir eyler ren
mek isteyen sradan okuyucu, bu konuda, 1931'1erdeki olanaklarm l-
snde eelinebildiim bilgileri bulacak, Krolu ile <illelilerinin yiitlik
maceralarn, yer yer kopuk bir sinema eridine bakar gibi seyredecek,
bir bl belki <daydut-ozan bir Krolu'nun yaratmalar, daha byk
bir bl ise, onun ya da yiit yoldalarnn ve de onunla boy l
meyi gze alm eit eit insanlarn azndan, yzyllar boyunca ak -
hikayecilerin sylemi olduklar deyiieri okuma zevkini tada caktr.
Krolu Destan trnden hikayeler zerinde alan halkbilimi uzman-
lar da, benim bu konudaki aratrmalara ilk katk olarak o tarihlerde
bir araya getirebildiim belgelerle elde edebildiim sonulardan, kendi
aratrmalar iin yararla.nma olanan bulacaklardr.

Kitabn bibliyografyasLna ekledi;irn kk kaynakadan da anla

laca gibi 193l'den bu yana Krolu Destan konusunda, Trkiye'de ve
Trkiye dnda, ynla metin derlemeleri ve incelemeler yaymland.
Benim kendi aratrmalarm bile il'k grlerimden bir bln - .
rtm, bir bln tamamlamtr. Bugn, Krolu Destan (1931)'in
yeni basksn hazrlarken okuyucularma duyurmak istediim umudum
ve dileim, geen 50 yl akn sre iinde, btnyle ve yeni katklarm
altnda yeni batan ele alma frsatn bulamadm bu konuyu ya-
kn !bir gelecek.te, benden daha gen kuaktan meslekdalarmm, benim
vaktiyle izmi olduum tasla uygulayarak ilemeye girimeleridir.
Pertev Naili Boratav
Ivry, 8 Ocak 1983
 KOPRL'NUN ONSOZ (1931)

1929'da Trk Sazairlerine ait metinler ve tetkikler ismi altnda

tesis ettiim klliyatn altnc cildini, Pertev Naili Bey'in Krolu hak-
kndaki bu gzel eseri tekil ediyor. Eseri ve gen muharririni okuyu-
culara takdimden evvel, klliyatn ismini niin deitirdiimizi ve eski
isim yerine niin daha umull bir program ihtiva eden <<Trk halk
hikayelerine ve Sazairlerine ait metinler ve tetkikler ismini kabul etti-
imizi izah etmek isterim. Klliyatn beinci cildini tekil eden <<KayLk
Kul Mustafa ve Gene Osman hikayesinde, Anadolu'daki birtakm halk
hikayelerinim sazairleriyle ne kadar yakndan alakadar olduunu gs-
termi ve hatta bu gibi birok rivayetlerin tamamiyle ferdi meneleri
olabileceini izah etmiUm. Bu itibar ile Trk Sazairlerine ait olan
bu klliyatta, onlarlada ok sk rabtalar olan birtakm halk rivayet-
lerinin de hatta mustakil tetkik mevzular tekil etmesi zaruret hkm-
n ald.
Trk halk hikayelerine ve Sazairlerine ait metinler ve tetkikler
ismi altnda program bsbtn genileyen klliyatmzn, bu yeni isim
altndaki ilk eserinin Kroluna ait olmasn ve bilhassa eserin ky
metli talebemden biri tarafndan yazlm bulunmasm byk bir iftihar
ile karladn saklamak istemem. Krolu, yalnz Anadolu Trkleri
arasnda deil, sair muhtelif Trk ubeleri arasnda da yaayan bir riva-
yettir ki, uzun zamandan beri Avrupa msteriklerinin dikkatini celbet-
tii ve bu hususta muhtelif eyler yazld halde, ancak, yanl ve sathi
neticelere varlmtr. Cleme.nt Huart'n slam Ansiklopedisi'nde kan
<<Krolu makalesi buna en 1bariz delildir. Halbuki Pertev Naili Bey
bu mhim ve geni mevzuu layk olduu ehemmiyetle mtenasip surette
ve ilmi usullere UYigUn bir ekilde tetkik etmitir. Trk halk rivayetleri
hakknda u son gnlere kadar Avrupa'da kan eserler arasnda, usu-
ln salaml, istinat edilen maddelerin zenginlii, tetkikin vs'ati ve
derinlii itibariyle, bu kitapla mukayese edilebilecek ikinci bir esere pek
zor tesadf edile'hilece1ni memnuniyetle syleyebilirim.
<<KrolU mevzuuna ait btn meseleler ve bilhassa bu rivayetin

9
 rr:.e~ei ~eselesi: ?u _es~rle halledilmi olmuyor. Mevzuun ehemmiyet ve ONSZ (1931)
vus atn t_amamye clrak eden gen arkadamz, ciddi ilim adamlarna
yakan br tevazu ve samimiyetle, :.1enz mehul kalan ve veni tetki-
kata muhta bulunan noktalar ayr ayr kaydetmekte ve bilhassa, cok
;,ark . olan mene. meselesiyle hi megul olmamaktadr. Bunu .. bu
~ym:tl: eser n br kusur addedemeyiz. Ancak byle salam tahlil-
iere stmat eden tetkikler oaldktan sonradr ki, daha umumi netice-
~:,e var~a~'. imkan has l olacaktr. Bize bu tarz tetki'kat iin adeta
numune -~~olecek kadar kymetli bir eser veren gen ve deerli arka-
~an, Tunnyat sahasnda daha birok mhim eserler vcude getireec-
gmden emnm.

Kprlzade M. Fuat

Krolu Destan'n tetbke balarken, benim iin en byk zorluu,

daha hemen hemen hi tetkik sahasna girmemi olan bu mevzuun tetkik
plann kendim yapma'k mecbuniyetinde kalmam tekil ediyord: bura-
da hana, izilmi bir yoldan yrmek deil, yeni bir yol amak d
yordu. Bunun iindir ki tuttuum usul belki her yerde iyi bir netice ver-
memi ve tetkiklerim de eksik kalm olacaktr. Bilhassa, <<KrolU
gibi, btn Trklerde mterek, ok mhim bir destanm karsnda bu-
lunduumuzdan, ilk tecrbeele byle noksanlarm olmamas imkanszd.
Beni teselli eden, nasl benden evvelki ufa>k tefek tetkiklerden cesaret
alarak ben bu mhim ie giritimse, ayn suretle, bakalannn da benim
baladm bu tetkciki itmarm ve ikmal etmeye ve Trk milletlerinin ma-
nevi birliini ispat eden bu mterek destan btn kynetile meydana
karmaya alacaklar dncesidir.

Bir talebe vazifesi olarak balanm ve mezuniyet tezi eklinde ya-

zld}ktan sonra ufak tefek ilavelerle tamamlanm olan bu eser, muh-
terem hocalarm ve kymetLi arkadalarm olmasayd pesiz ok nok-
san kalacakt. Onun iin burada her eyden evvel, almam esnasnda
beni her a.r irat ve bu kitabn baslmasn tensip ve temin eden sta-
dm Kprlzade Mehmet Fuat Beye, bana yol gsteren hocalarm Ah-
met Zeki Velidi, Ahmet Caferolu Beylereve l\1sy Georges Dumezil'e;
Rusa eserlerden istifademi mmkn klan hocam ve mesai arkadam
Abdlkadir Beye en derin minnettarlm sylemeyi kendime bir vazife
bilirim. Bana notlanndan istifade ettiren Mahmut Ragp Bey, anlama-
dm birok kelimeleri halleden Kilisli Muallim Rifat Bey, Rusa ter-
cmelerde yard1m eden kr ve Macarcadan mkllerimi halleden
brahim Beyler; Mara metinlerinin istinsahmda benim kadar hissesi
olan sevgili arkadam Orhan aik Bey; nihayet, bana elde etti'kieri ri-
vayet ve metinleri vermek ltfunda bulunan hocam Haydar Niyazi Bey-
le, arkadalarm Stk, kr ve Niyazi Beyler gnlden teekkrlerimi
kabul etsinler.
~tarbmm handa, Krolu'nun btn rivayetlerini, en mhim taraf-

lO ll
larn almak ve teferruattan mmkn olduu kadar kamak suretile,
hlasa ettim. Btn mevcut rivayetlerin mevzlar, ksaltlm olarak bir
arada ve gz nnde bulunsun dncesi, zeyilde dereedilmi olan riva-
yetlerin de hillasasrm ayn sahifelere yazmaya beni sevketti. Yaptm
murkayeselerde, her zaman mracaat edilmesi herkes iin mmlkn ol-
!NDEKLER
mayacak metinleri s.adece mehaz gstermektense, daha evvel rivayetle-
rin mnderecatn bu ekilde okuyaniara tantmay tercil ettim. Telli-
nsz (1900) 7
kimde edebi ve lisani tahlillere girimedim ve bunun iin de mnteir
Fuat Kprl'nn nsz (1931l 9
metinlerden iktihaslarda bulunmadm.
Bu tetkike ilave ettiim metinlere gelince, maalesef bunlarn hlsani nsz (193J ll

taraflar nakstr; zira benim tarafndan azdan toplanm deildirler; indekiler 3

Mara iirleJ.!i dediim paralarn, meneleri gayr malum olup, Mara'ta Giri. Trk Destanlan ve Destani Mahiyette Halk Hikayeleri inde
elde edilmi bir defterden alnmtr. Mara'ta bulunmu diyerek bunla- Krolu'nun Mevkii ve Ehemm.iyeti 15
r Mara azyla tespit etmek phesiz doru olamazd. Dier rivayetler
ise, yerinde isimlerini zikrettiim arkadalar tarafndan, savti hususiyet- BLM I. KROGLU RV AYETLERNN MEVZULARI 21
ler nazar itibara alnmadan tespit edilmi ve bana verilmitir. Maamafi, A. Tam Hikayeler 21
sarf ve nahiv hususiyetleri, kelimeler, masal ve destan klieleri, ilh...
. Paris Rivayeti 21
itibariyle bunlardan bu ekilde de istifade edilir midindeyim.
2. zbek Rivayetleri 28
Paris rivayeti dediim rivayeti, Paris Milli Ktphanesi'nde bizzat 3. stanbul Rivayeti 30
4. Tobol Rivayeti
/ 33
kendim gremedim; Trkiyat Enstits'nde bulunan hulasa edilmi bir
kopyasn mehaz olarak kullandm. Baz teferruat bu muhtasar defterde B. Paralar _ 34
mevcut ormad zamanlar Chodzko'nun eserinin Rusa tercmesini me-
. Yuluflu'nun Azeri Rivayetleri 34
haz gstermek mecburiyetinde kaldm. Paris nshas1n grenemi ol-
maklm, sonra onun kopyasnn da tam olmamas ve Paris nshasn
2. Urfa Rivayetleri 39
3. Yalva Rivayeti 41
da kendisine tekabl eden v.arak numaralarn ihtiva etmemesi, phe
4. Elaziz'den Gelen Rivayetler 41
siz eserin bu ksmlar din bir noksan tekil eder. Ne yapaym ki bu 5. Samayilovi'in Trkmen Rivayetleri 43
ri:vayetin tetkikinde bundan fazlas mmkn olmad. 6. Haksthausen'in Tespit ettii Rivayetler 44
Kitab]mn haiyelerinde, mehazlar, iihtisar edilmi ekilde gster- 7. Mara Rivayeti 44
dim. Ayrca ilitisar cetveli yapmaya lzum grmeyerek, kaynaklara BLM II.
bunlar harf srasyla dizilim ve herbirinin yanna mufassal ismini yaz-
dm.
. Muhtelif Rivayetlerin Mukayeses 50
2. Krolu'nun Ermeni Rivayeti 62
Bu kk eserimi, bana, destann okurken ve ilerken, her an he-
yecan ve kuvvet vermi olan byk Krolu'ya itih.af ediyorum. O, ister BLM III. KROGLU fi..KAYELERNDEK ETL MOTFLER 65
yaam bir bahadr, ister efsanevi bir ahsiyet olsun, milletimin, za- . Destani Unsurlar 65
man ve mekan iinde, b:tiin meziyet ve kusurlarn znde toplayan 2. Krolu'nda Masal Unsurlar 80
kahramandr. 3. Krolu Destan'nda Dini Unsurlar 88
4. Zamann, Mahalin, DestanSyleyerrlerin veya Yazanlarn

Pertev Naili Tesirleri 91

Istanbul, 5 Nis.an 1931 5. Tarih Unsurlar 92
6. Krolu Rivayetlerinin Eskilii ve Yenilii Meselesi 97

BLM IV. DESTAN KAHRAMANI KROGLU'NUN AHSYET

HAKKINDA HALK TELAKKLER 100
BLM V. KROGLU DESTANI'NIN TESRLER 106
. Krolu iirleri, Yeni ve Eski Olanlan 106

12 13
 2. XVI nc Asr airlerinden Krolu 114 GR!
3. Sazairleri, Klasik airler ve Krolu 115
4. Halk Edebiyatmda Krolu Destan'nn zleri 118
5. Trklerden Baka Milletlerde Krolu 125
6. Bugn Krolu Ananesi 125
7. Krolu Destan'nn CoraJi simlerde zleri 126

BLM VL KROGLU DESTANI'NIN MENE MESELES 136

Ek. Metinler 141

. Mara Metinleri 143

2. Svas'tan Gelme Bir Cnkten Alnm Metinler 200
3. Elaziz Rivayetleri 28
4. Y alva Rivayeii 218
5. Urfa Rivayeti 219

Dizin 225 TRK DESTAl'-J"LARI VE DESTAN MAI-IYETTE HALK HKAYELER

Notlar 229 <<l{ROGLU>J\TUN. BUNLAR NDE J\![EV"A VE EHEMMYET
Kaynaka 255
Ek Kaynaka 261 Milletierin ilk edebi mahsullerine destan ismi veriliyor. Destanla-
rn bu <<ilk edebi mahsul olmaktan baka vasflar da vardr. 1 - Bun-
larda ferdiyet yoktur. 4 - Mevzularn ya esatir-yaradl efsaneleri,
lahiann mcadeleleri, ilh ... , veya tarihi olsun, efsanevi olsun, kahra-
manlarn mcadeleleri tekil eder.
Destanlar phesiz mene itibariyle ferdidir. Mutlak surette maeri,
itimaiyatlann dedikleri gibi, ferdin ihtiyan haricinde domu bir ede-
bi mahsul olamaz. Edebi mahsullerde, ahsiyeti pek .az da olsa, fert
vardr. te bir destan tekil eden paralar da bunun iin fertlere irca
olunabilir. Fakat bu paralarm umumu alakadar etmesi, onlar, ok
gemeden, herkesin mal eder ve asl fert unutulur. Edebi mahsullerin
maerile:nesi, ite bylece um um un mal olmasdr. O anda: itibaren
mtk l1erkes o mahsul kendi mal telakki eder; ona tasarruf eder, .iste-
dii gibi zerinde oynar, deitirir, ona ilaveler yapar. Desta;ilarn te-
ekkl ite bu ekilde olur.

BLna bugn bile hatta destani sahalarn haricinde alelumum falk-

lor mahsullerinde de tesadf ediyoruz : bir sazairinin, veya bir trk
yakcnn trks, bazen onun ismiyle damgalanm olduu halde bile,
ok gemeden ilk eklinden, tannmayacak kadar ayrlyor; ilk airin
veya kailin ismi unutuluyor. Radlof'un, mntahabatnn V. cildine yazd
mukaddimede syledii gibi, destanlarn yaayan bir ey olmas, daimi
bir tahavvle maruz kalmas, onlarn her an baka baka fertler tarafm-
dan ilenmesindendir. Kmgz airi muayyen destan kaidelerine ne kadar
bal olursa olsun - birtakm epizotlar, sahneler iin muayyen kliele
rin bulunmas gibi - yine bir ey ibda ediyor; nitekim Radlof, ayn
epizodu tekrar eden destancmn her defasnda farklar gsterdiini kay-
dediyor.
Destanlarn ferdi meneine en iyi misali Kprlzade Mehmet Fuat

15
14
 KROGLU DESTANI
Bey, Gene Osman hikayesriilin teekkln izah eden eserinde vernistir.
Bu misalde, o hikayeyi tevlit eden fule onun airi malumdur. B;ka
yerlerde fert malum olmad iin ayn mahiyet arzeden birok mahsul
leri ferdil mal addetnemek phesdz hakszlk olur.
Bazen destani eserlerde ferdin hakimiyeti ok bariz bir surette belli
oluyor. Mesela Batta Gazi Destan. Teekklne yakn asrlarda ve her-
halde ehirli halk iinde tespit edildii tahmin olunan ibu destan, gr-
yoruz ki, asrlar esnasnda ok az tahavvl etmi ve phesiz teekkl
ettii muhi:tin msaadesizlii yznden, intiar ve tahavvl nihayet
tahriri ibir ekilde kalntr. Hi phe yok ki, eer bu destan !byle ok
erken tespit edilmemi olsayd, Krolu'nun akbetine urayacakt.
Destanlarn domas iin b.az artiar lazmdr: 1) Milletierin ipti
dai bir vaziyette olmas. 2) Bunlar tevlit edecek mhim hadiselerin
zuhur etmesi (esatir de yeni hadiselerin zuhuriyle zenginleir, yeni epi-
zotlar toplar). 3) Nihayet mteferrik paralarm bir kl haline gelmesi
iin daire dediimiz vahdeti husule getirecek millim bir ahs:iyetin
(bir kahramann) meydana knas gibi.
Destanlarn :bir daire haline gelmeleri onlarn hymelerini, dei
melerini durdurmaz. Her daire yine, yeni yeni hadiselerin zuhuriyle ya
ayn kahramanlarn hayatna yeni eyler ilave eder veyahut da kahra-
manlarn deitirir.
Teekkln bu ekilde izah ettiimiz <~destan nevine her milletten
misal alabiliriz. Hintillerin Ramaywna'lar, Yunanllarn lyada ve Odise'
leri, Cermenlerin Nibelunge,n'Ieri, Finlerin Kalevala'lar, Trklerin henz
bir kl halinde toplanmam olan btn milli destanlar. Letourneau'nun
yalnz Hindo - CermeiD. kavinlerinin destanlar olabilecei nazariyesi,
artk Finlerin ve Trklerin destanlar meydana ktktan sonra tamamen
kymetini kaybediyor.
Destan dai:ma, byle, yukanda tarif ettiimiz gibi gayr msta:kar
seyyal bir halde kalmaz; ok defa tespit edilir. Bu birka trl olur;
1) _Henz destan devrini yaayan milletlerde bir halk airi bu ii yapar
(Nbelugeo'lerde, Roland Destan'nda ve Trklerin Dede Korkut gibi
eskiden tespit edilmi baz destanlarnda olduu gibi). 2) Her devirde
mverrihler, alimler, seyyahlar halk arasmda duyduklar ifahi rivayet-
leri tespit ederler. Bunlar para halindedir; aralarnda vahdet yoktur;
tenakuzlarla doludur. Zira halk arasnda yaayan bir ey tespit edilmek
istenmitir; ve anc.ak, bu canl mevcudun bizzat kendisini gstermektoo
ok uzak olan paralar elde edilmitir. Nasl ki tesri:h masasndaki in-
san vcudu, yaayan insandan bambaka bir eydfr. Mam:as, Krolu
destanlar byle, para para yakalanm destaniara misal olabilir. 3)
Milletler destani devirlerini rgeirdikteill sonra kuvvetli bir ahsiyet
kar, gerek eskiden halk airlerinin tespit ettikleri destan paralarn,
gerek almlerin, mdekkiklerin topladklar mevad birletiTir ve bun-
16
GR
dan yepyeni :bir kl meydana karr. Fakat lbu da bir destandr ve
destanlardan mevzuunu alan, tamamen ferdi mahiyette - mesela Tor-
quato Tasso'nUn Kurtarlm Kuds' gibi - eserle:den tamamiyle fark'
ldr. Bunlarda ha'kim olan ahsi dne ve ahsi sanat gayesine
mukabil, milli destanda afrin ahsiyeti grnmez. Onun dehas, maerin
ruhuna, ideolojisine halel getirmeden bir kl meydana getirebilmesidir.
Bu nevi nahsullere misal olarak kurunu k.adimede lyada'y, kurunu
vustada alvn:ame'yi, nihayet, daha pek yaknda, ondokuzuncu asrda da
Kalevala'y gsterebiliriz.
Destanlarn bu hali tarih-i edebiyat alakadar eder. Bir de bun-
larn yukarda sylediimiz g~bi yaayan ekli vardr ki, bunun zerinde
bilhassa etnograflar ve folkloristler alrlar. Ve ikinei lalinde gster-
diimiz destani mahsuller ite bu mesainin neticesidir. Bu eklinde des- 1
tan, daima deien, hayati bir eydir. nUL.r iin, Radlof'un, yukarda j
bahsettiimiz eserinde izah ettii .gibi, destann halk arasndan kl ola-
rak tesbiti imkanszdr. nk, her an yeni bir ey ilave edildiinden
her an yeniden balamak icap edecektir. 1
~
On dokuzuncu asrda Schief.ner, Radlof, Potanin gibi garp alimleri i
tarafndan tetkik edilen, bugn de artk Gkalp, Zeki Velidi, Kprlzade
Mehmet Fuat Beylerle, Trklerin kendilerinin uramaya baladklar
Trk destanlar, muhtelif devirlerde tespit edilmi paralar, eski des-
'i
tani devirlerde halk airleri tarafndan vcuda getirilmi ufak eserler
arzetmekle beraber henz malum malzeme zerinde bir ahname, bir
K alevala haline konmu deillerdir.
1
Trkler, dier taraftan, birok yerlerde destani devirden kurtul-
mam bulunuyarlar. Krgzlar, Trkmenler arasnda olduu gibi des-
tani ananeleri iyi muhafaza etmi, yerlemi baz Trkler arasnda da
yeni yeni destani mahsuller teekkl etmekte, eski detanlar her gn
deiip zenginlemektedir. ark vilayetlerinde son istildal mcadelele-
rinin destan domakta olduunu arkadam Srr Nurnan Bey sylyordu.
Trk milli destan hakknda imdiye kadar y!l!plm tetkiklerden el-
de edilen neticeyi aada hulasa ediyorum. Bu, Ahmet Zeki Velidi ve 1
Kprlzade Melhnet Fuat Beyler tarafndan dstur haline konmu ve
Mehmet Fuat Beyin T-k Edebiyat Tarihi'nde dercedilmitir.
I - Trk destanlar u suretle corafi sahalara taksim edilebilir :
1) Altay- Yenisey sahasnda vcuda gelen mahsuller: ptidai Altay-
Abakan kabileleri arasiLrdaki kozmogo.ni u.stureleri. 2) Bozkrlar saha-
snda (Moolistan, Kazakistan - Trkmenis.tan) Krgz, Kazak, Mool,
Trkmen kabilelerinin menl.ubevi-tari'hi mahsulleri ki daha ziyade ka-
bile mnasebetlerine aittir. 3) Tarim-Srderya havzalar (Tukyu-Ouz
Karluk sa!halar) mahsulleri ki bunlar medeni-tarihi-mek~bevi ve Ha-
kanlk, Hanlk destanlardr.
17
 KROGLU DESTANI GR

II - M.aamafi ~bu tasnif suni olduu gibi bu sahalar desta;nlarnn lum airlerin etrafnda byle hikayelerin teekkl etmesi bize gsteriyor
birbirine tedahl ok olduu iin ayan tercih deildir. Asl ilmi tas- ki, daha isimlerini bildiimiz birok hikayeler, ihtimal bu ekilde, air
nif olarak Trk destanlarn tarihi ve kavmi dairelere .ayrmak lazmdr: lertn hayat etrafnda domutur.
slamiyetten Evvelki NJ.ahsller: 1) Kablettarihi devirleri izah eden 3) Meneinin Trklerde olduunu tahmin etmekle beraber bir are
esatiri yaradl efsaneleri. 2) Eski Trk= Hun dairesi. 3) Gk Trk= irca edemediimiz hikayeler: ah smail buna bir misal olabilir. Bu hi-
Tukyu dairesi. 4) Uygur = Hvey-Hu dairesi. 5) BunLarn tali ubeleri: kayeler malum bir kahraman etrafnda m teekkl etmitir? Bunu bil-
Hun dairesine merbut Dede Korkut; Gk Trk dairesine merbut Krolu miyoruz. Selman Mmtaz'n kitabnda Tahir'in iirleri diye neredilen
gibi. ve mehur hikaye ile alakadar grnen baz iirler Tahir ile Zhre gibi
slamiyetten Sonraki Mahsuller: 1) Trkistan'da slamiyetn Trk- Leyla ile Mecnn tipinde hikayelerin iirlerinin de o hikayedeki k.ahra-
ler tarafndan kalbul etrafnda teekkl etmi Maas destan ve Satuk man.a izafe edildiini gstermektedir. ok muhtemeldir ki bu hiMyelerin
Bugra menkbeleri. 2) Anadolu'nun istilas destanlar: Battal Gazi, Da- kahramanlar sonradan baz airlere de isimlerini vermilerdir.
nimendname. 3) Cengiz destan (slami unsurlardan azade). 4) Timur Bu mutalaalar serdettikten sonra diyebiliriz ki halk hikayeleri, des-
destam ve devamlar: dige- Tohtam, Cem B ik, ora Batr, Kobla.nd tanilemi masallardr; veyahut da destaniliklerini kaybetmi, masal-
Batr. 5) Gebeler (bilhassa Nogaylar) arasmda muahhar tarihi vaka hrla ok karm desta.nlardr. Eu hikayelerin ekserisinin on yedinci
larn dourduu tarihi destanlar: Rus mcadeleleri, Trkmenlerde K asrdan sonra teekkl ettii tahmin ed-ilebilir. Zira bunlarn kahraman-
zlba mcadeleleri (Krolu'nun muahhar ekli ve Bozolan hikayesi lar olan airler, bu asrda vey.a bu asrdan sonra yaam olduklar gibi,
g1bi). ilerindeki aruzlu iirler, tasavvuf tesirleri, dini koku hep Divan edebi-
Trklerin dier bir nevi edebi mahsulleri var: Halk hikayeleri. Bun- yatnn ve tasavvufi zevkin halk airler1ne nfuzundan sonraki devri ha-
lar bariz farkla'la destanlardan ayrlyor: trlatyor. Mevzul.ar eski bile olsa, bu hikayelerin on yedinci asrdan

1) Bunlarda mas.al unsuru oktur. Alelumum masallardan ayrlma
lar, bunlarn isimleri muayyen ahslar (kahramanlar) -hatta bazen
tahrif edilmi tadh1 ahsiyetler- etrafnda ve malum yerlerde cereyan
etmeleridir. Harbuki biliyoruz ki mas.aUarm kahramanlar isimsizdir ve-
yahut da isimler birka kiiye munhasr ve umumidir; bazen de -'-<<Kel-
oliln gfbi - lakaplardr. Yeter isimlerine gelince bunlar ya hi yok-
tur vey;:_hut da bizim masallarda olduu gibi vakalar masal memleket-
lerinde - Hint, in, Msr, Yemen, stanbul - cereyan eder.
2) Destan ananelerini kaybetmilerdir: bir defa destani unsurlar
asgariye inmitir ve baz hikayelere munhasr kalmtr - Mahmud ile
Elif, ah smail gibi. Sonra bunlarn hikaye tarz da destani ananelerden
azadedir. Nihayet destanlardaki toplama kudreti bunlarda yoktur; bun-
lar ekillerini daha ok muhafaza etmilerdir ve bu ekil az ok farklarla
her yerde halk tablarnn ayn kalmtr.
Bu hikayeleri biz birka tre ayrabiliriz.
1) Arap-Acem klasik edebiyatmdan bize gemi hikayeler: Leyld
ile Mecun, Ferhad ile iTii, Vamk ile Azra, ih ...
_ 2) Baz ha!k .airlerin hayatlar etrafLnda teekkl etmi hikayeler:
Ak Kaem, Ak Kurba.i, Ak GaTip bunlardan hikayeleri halk tab Celali isyanlar hep Krolu etrafnda toplanmtr. z;bekler onu Sul-
lar neyannda neredilenlerdir. Bir de halk arasnda rivayetleri mevcut
olmakla beraber, ibu halk kitaplar arasnda bulunmayanlar da vardr:
Karaca Olann menkbesi," Emrah ile Selvi Han hikayesi3 gibi. Bu ma-
sonraki airler taraf.ndan ilendii tahmin olunabilir.
Halk hikayelerinin mahiyetlerini, unsurlarn burada tahlil edecek
deiliz. 5 Bunlarn -birou, orijkal
ve mehur olan dier bir ksmnn
taklitlerinden ih:ret olduu grlyor. Hikayenin kynet ve ehemmi-
yeti onu tespit eden veyahut iirlerini ona veren halk airiyle de alaka-
d.ardr. Kerem hikayesinin sade fakat layemut gzellii phesiz Kerem
Dede, Ak Kerem isimleriyle iirleri btn Anadolu ve Azerbaycan'da
okunan, mecmuaLara geen airin kudretinden ileri gelmitir.
Krolu, ki aada ekseriya destan, bazen de hikaye tes:rriye ettik,
bu iki nevin - destan ve hikaye nevile:ri - arasnda kalyor. Bir defa
unsurlar itibariyle onun destani taraf galiptir. Masal unsurlarn en
fazla ehirlerde yerlemi Trkler arasmda tespit edilen rivayetlerde
gryoruz. Gerek Trkmen - zbek riv.ayetinde, gerek Mara rivayeti
gibi .gebe enisini tayan rivayetlerde destani unsur galiptir. Sonra
hayatilii de bizi onu destan tesmiye etmeye sevkediyor. Krolu ta-
mamen destani daireleri vcuda getiren kahramanlarn v.asfn haizdir.
Onun etr.afnda, her muhitin mahalli hurafelerinin, muhtelif asrlarm ta-
rihi vakayiinin, ihtimal birok baka hikayelerdeki epizotlarn topland
n gryoruz. Trk - ran harpleri, Trkmen - Kz1ba mcadeleleri,
tan tasavvur etmiler, Anadolu halk, zulm gren halkil1 hamisi bir
baydut telakki etmilerdir. Birok yerler onun ismini alm, dier birok
:nahaller onun hayatyla alakadar gsterilmitir. Bir zamanlar Krolu

18 19

(
 KROGLU DESTANI BOLlVI I
ile alakadar grmediimiz rivayetler (mesela, aadaki sahifelerde KROGLU RVA YETLERNN MEVZULARI
c<Krolu Destan ve Corafi simler bahsinde, Bin Gl yayasndaki
gller hakkndaki hurafelere baknz)
bir zaman sonra Krolu Destan'
nn etrafnda toplanml.ardr.
Sonra hikayenin kollara ayrlmas (5 kol:
Huluflu; 12 kol: Abdlkadir Beye gre Erzurum rivayeti; 13 kol: Paris
rivayeti); Mara taraflarnda Kolucularn, ran Azerbaycannda ah
namehaniara mukabil Kroluhanlarn (Chodzko'nun rnukaddemesine
bakmz) mevcudiyeti gibi hususlar gsteriyor ki, <<Krolw> destaniara
yaklatrlabilir. Yalnz Krolu, yaad muhit icab, mesela Nlanas
gibi tam ananevi destan eklini alamamtr. Bir yandan rnusiki - iir
irntizacyla bu anane mevcut olmakla beraber, asl hikaye ksm, mensur
masal eklini almtr. Trkmenler arasnda bu mensur ksmn da, Dede
Korkut gibi, nazna yakn olmas - msecca !isan kullanlmas - muhte-
meldir. zbek riv.ayeti ve Bozolan hikayesi bizi bu tahmine sevkediyor.
Fa.kat Anadolu ve Azeri Trklerinde bu destamn ananesi dier halk hi- A - Tam Hikayeler
kayelerininkine benzemi, mensur ekil galebe almtr,
Kmlu'nun Trk halk edebiyctndaki rnevkii hakkmda var- Krolu rivayetlerinden elimizde bulunanlarn bir ksm tam birer

dmz netiee bundan ibarettir. Trk halk hikayeleri ve destanlar rnev-

zuu henz tamamiyle ilenmemitir. Daha toplanacak birok malzeme
olduundan sarfmazar, mevcut mevad da karnilen tetkik edilmi deil
dir. Bilhassa halk hikayeleri dediimiz mahsuller hakknda tetkik, hat-
ta malzeme pek azdr. Sonra btn halk edebiyat mahsulleri gibi bun-
larn da tarihi, edebi membalarda pek ehernmiyetsiz, hemen hi denile-
bilecek bir yer igal etmeleri, bu tetkikleri, ok gletiriyor. Fakat ne
de olsa, Trk edebiyat ve medeniyet tarihi, sonra etn01grafya ve folk
loru sahalarnda tetkikat ilerledike, bu rnhirn rneselelerin yani Trk
destanlar meselesi, Trk halk hikayeleri meselesi - tenevvr edecein
den phe etrnernelidir.
hikaye tekil etmektedir. Mamafih bu vasf verdiimiz rivayetlerin hep-
sinin .ayn uzunlukta olduu ve ayn nktarda epizotlar havi bulunduu
anlalmamaldr. Bm1lardan en ksas olan Tobol rivayeti alt sahifeden
ve en uzunu olan Paris rivayetinin Chodzko tercmesi de 150 sahifeden
ibarettir (Paris Milli KLitphanesindeki asl nshas da 156 varaktr).
Yalnz bir balangc ve bir sonu olmak hususiyetini haiz olduklar ve
bLitn hikaye olarak tespit edildikleri iin bunlara bu vasf veriyoruz.
Simdi bunlarn birer birer mevzularn h ula sa edelim:
1
CHODZKO'NUN TERCME ETTG VE ASLI PARS MLL
KTPHANESi'NDE BULUNAi'.J AZER RVAYET (PARS) 1

Krolu (ismi Ruen) Tek e kabilesindendir. Babas Mirza Sarraf

Trkistan padiah Murad'1n at srlerini idare eder. Bir gn, srler
Ceyhun kenarmda iken, nehirden bir at kyor. ki ksr.aa ayor. Mir-
za Sarraf bunlara damga vuruyor. Bir mddet sonra bunlardan doan
taylar Padiaha hediye ediyor. Grnte pek kt olan bu atlarn he-
diyesi Padiah kzdryor ve Tviirza Sarraf'n gzlerinin oydurulrnasna
sebebiyet veriyor. O zaman dokuz yamda olan Ruen ok rnteessir
oluyor. Babas onu teselli ediyor. Ona, byk bir kahraman olacan
ryasnda grdn haber veriyor. Fakat, P.adiahtan intikam almak
l.azrn geldiini unutmamasn sylyor. Ruen, ahtan .aldklar atn bi-
risini babasnn tavsiyesi vehile besliyor. Bu, dnyada misli olmayan
bir at oluyor. Padiah bir gn, stnde svarisiyle bu ata rastgeliyor.

20 21
 KROGLU DESTANI
At istiyor, hatta Ruen'i de hizmetine davet ediyor. Ruen raz olmuyor;
aha besledii intikam hislerini aka sylyor ve Krolu lakabn tine grmek zere amlbel' e gidiyor. Krolu onun cesaretini, bana
alacan da ilave ediyor. Kendisini tutmak isteyen askerlerle vuruarak
kurtuluyor, ka yor. Babasnn yanna gidiyor. Babas ok memnun
oluyor.
Bunun zerine kalkyorlar, Herat civarnda bir adaya gidiyorlar.
Mirza S..crraf, ncum kitaplarna bakarak oluna bir eme tarif ediyor.
Oradan suyun kpklerini getirmesini sylyor. Krolu emeyi bulu-
yor, lakin gelirken susuyor ve bu suyu iiyor. Halbuki bu su kr ihtiya-
rm gzlerini aae:kt.
Krolu, yine babasnn arzusu zerine onunla Niehed'e gidiyor.
~/firza Sarraf bu ehirde lyor. Bunun zerine Krolu kalkyor, Hora-
san ahalisinin ikazlanna ramen yolda bulunan ekiya Deli Hasan'dan
korkmayp Azerbaycan'a doru yollanyor. Deli Hcsan, kendisini ma
l.ip edenin klesi ohcan vaadetmitir; fi!hakika Krolu ile dvp
malp olunca btn Delileriyle ona iltihak ediyor. kcerbaycan'da Kara
Da'dc Gke Bel imenine geliyorlar. Orada 700 kii kadar oluyorlar.
Babas, lrke,'1, Krolu'na ran ahlar.na dolmnmamasn tembih et-
mitir. Onun iin Azerbaycan hakiminin, memleketi terketmelerini talep
etmesi zerine kalkyorlar, Rum vilayetine ,gidiyorlar. Kazl Gl'de bir
kervan yamaladklar iin kendilerini tenkile gelen Revan hakimi H-
seyin Ali Han' malup ediyorlar. Bundan sema Kazl Gl'den kalkp
amhbel'e geliyorlar.
Krolu burada bir kale yapyor; etrafna ahali toplanyor, bir ehir
meydana geliyor. Burada tecrbeli, ok gezmi bir adam vardr: Hoca
Yakup. Bu, Krolu'na, Urfa'da grp ak olduu kas.ap olunun res-
mini hediye ediyor. Kroluda derhal bu !;sence ak oluyor ve tek ha-
ma onu almaya gidiyor. errrin kenar1da rastgeldii ohanla elbisele-
rini deitiriyor. Doru kasaba gidiyor. K3sapla olu haz', koyunlar
gstermek zere ehrde,n dar karyor. Koyunlar teslim ederken ka-
sabn verdii paralarn sikkesini eliyle bozuyor ve kalp diye kabul et-
memek istiyor. Kasabn paralan deistirmek iin gitmesinden bilistifade,
obandan eibiselerini ve atn alyor ve Ivaz'n yannda bulunan kasabm
ran ldrdkten sonra I vaz' atn terkisine bindirip ka yor.
YoldaReyhan Arab'a rastgeliyorlar. Orada bir hendek varm; Arap,
Eer Kro:~lu bu hendei geerse G1?, dokunmayJ.ym diye ahdediyor.
Krolu atn sryor, kulana: <<Beni amlbel' e ye tir K: - Atm,>) mmn Krolu'nun elinde olduunu :gren Firenk, Kr.olu'nu ldrmek
diye yalvaryor. At hakilmten uar gibi, hendei bir admda atlyor. La-
kin Arap bu sefer de kendisinin, kansnn ve ocuklarmn, Krolu ya-
adka maruz kalacaklar tehlikeyi dnyor ve harbe karar veriyor.
F,akat malup oluyor. Krolu kendi kendisine, Arap Reyhan' ancak
yalvard, korktuu takdirde ldrmeye sz veriyor. Bakyor ki Arap
hi oral deil, dokunmuyor ve arkada oluyorlar.
22
KP,OGLU RVA YETLERNN MEVZULARI
Nahvanl Demirciolu, Krolu'nun hretini iitiyor. Onun hizme-
bir elma ve elmann stLine de bir yzk dikip yi.izn iinden seksen
ok germek suretiyle tec"be ediyor. Ve bu imtihandan sonra Demirci-
olu Deliler sra~ma giriyor.
stanbul civarnda oturan Beli Al1met isminde Erzurumlu bir adam
vardr. Bu bir gn gezerken, herkesin dkkanlarn .ak b
rakp gittiini gryor. rVlc:er e]an :F-Iata bulunan V2 yerine vekB.leten
Burc Sultan' brakm olan Sultan Murad'm kz Nigar Hanm, her cu-
ma gezmeye kc:Tm, ve ahalinin onu grmemesi iin bu tedbire mra-
caat edilirmi. Beli Ahmet bir sebzeci dkldmna kapanp Sultan Hanm
gizlice grmek istiyor. Niar Ihnm bunu. farkeclii1ce clkk_na geliyor,
uyur gibi y2pan Ahm::d'i uyandnycr; Ahmed'in Erzunmlu olduunu
renince -onu kendi resroi ve bir davet mektubu ile Krolu'na gnderi-
yor. Krolu bu mektubu alr alm"z Kr Atma binip derhal stanbul'a
geliyor. O ,gece bir kocalc:rya misafir oluyor. Ertesi, gn bir saz satn
alyor. Bir de, mollann birine, zorla Sultan Murad'm azndan Nigi'.r
Ha,r;ma bir mektup y.azdnyoL Mektup Krolu hakknda bir tavsiyeyi
muhtevidir. Dier bir mektup clJ. Heft-Hisar (Yedikule) Karakol reisine
hitaben yazlyor. Bu da mektubun hamilinin ieri braklnasn amirdir.
Velhasl Krolu bu hileler sayesinde Nigar Hanmn dairesine kadar
giriyor. Lakin yalnz kahr kalmaz stndeki molla ci.ibbesini atp kendi
tabii ky.afetiyle meydana kyor. O srada ieri gelen Nigar Hanm k
zyor. Ona dayak attryor. Lakin mektup yazd lmhraman olduunu
anlaynca onu odasna alp ikram ediyor. Konuuyorlar ve kamaya ka-
rar veriyorlar. Ertesi gn, Krolu bir at daha bulup Nigar Hanm
ehrin kenarmda bekliyor; Nigar geliyor ve atlara binip yola dzl-
yorlar. Krolu ok yorulmutur. Bir mddet sonra dinlenmek zere
bir yere iniyorlar. Krolu uyuyor. O srada Burc Sultan yetiiyor.
Krolu ile harbetmeye balyor. Lakin o srada iirleriyle meydan oku-
yan kahramamn szlerinden Krolu olduunu anlayan askerlerin ou
kayar. Krc,lu galip geliyor. Maamafi, kzkardeinin ricas zerine
B ur c Sultan'n hayatn balyor. Nigar' alp amlhel' e yollanyor.
Yolda, Nigar Hanm almak iin Mslman olup stanbul'a gitmekte
olan, Fire nk Padisahmn ve zirinin oluna tesadf ediyorlar. Nigar Ha-
istiyor. Krolu onunla ve maiyetiyle di.iyor. Askerin hepsini kr
yor, Firenk olunu balyor ve ancak Nigar Hamnn efaatiyle salve
riyor. Yine, ok merhametli olan Nig<'ir Hanm, Krolu',ndan, kard
kz bir gece iin isteyen bir tccar da lmden kurtaryor. Nihayet
iki ak amlrbel'e varyorlar ve krk gn krk gece dn yapp ev-
leniyorlar.
23
 KROGLU DESTANI
Hasan Paa 30 0{)0 adrlk Hnis airetinin reisidir. Kr Atn hre
tini iiten bu Paa, bu at getirene yedi kzndan birini veya devletinin
yarsn vermeyi vaadeder. Kiel Hamza isminde bir ah ra bu tek-
lifi kabul eder. Gider, Krolu'nun yanna seyis girer. Ksteinin anah-
tar Krolu'nda bulunan Kr At almas mmkn olmadndan Doru
At alar. Krolu, Kr At stnde Hamza'nn peinden gider. Hamza
bir deirmende deirmenci kyafetine girmitir. Krolu onu tanmaz,
gezdirsin diye Kr At verir; Kiel biner, srer. Fakat arkasndan Kr-
olu'nun yalvarnasma acr; h'tkikaten de Krolu Kr Atsz acmacak
bir haldedir; kahramanl brakp deirmen ci olmaldr. Ki el Hamza,
Paann kzn aldktan sonra, Krolu gelip onu bulduu takdirde Kr
At ia,e edeceini vaadeder.
Hamza, Hnis'e dner. Padiah (Paa) onu Veziriazam yapar, kzn
verir. Dier taraftan Krolu da amlrbel'e dnmtr. Fakat dnyay
gz grmez. Alt ay evden kmaz. Nihayet Kr Atn hasreti canna tak
der. Ak kyafetine girip Hnis'e gider. O esnada byk bir ziyafet ve-
rilmektedir. Orada bu yeni aka da yer verirler. Ak, Hamza'nn ge-
t~rdii ve azamana kadar kimsenin zapta muvaffak olamad at zap-
tedeceini syler. At gelir; Krolu, sevgili atma kavumasndan duy-
duu sruru, en gzel iirleriyle ifade ederek ona biner ve alaylaryla
Paay mthi kzdrr. Paa bu kstahn stne askerlerini saldrtr. ler, ierler, baheyi harap ederler. Bunun zerine Paann adamlar
Kr Atnn stnde Krolu hepsiyle baa kar. Hasan Paa da dahil
olmak zere hepsini krar; Kiel Hamza'y Paa yapar ve eski P.aann
hir kzn alp amlbel' e dner; bu kz da Deli Mihter' e verir.
Bir gn Krolu'nun kalesinde Kacarlardan Mehmet Bey on iki bin
askerle misafir bulunuyor. Krolu'na erzak kalmadn sylyorlar.
Krolu :bir kafile gryor. Bu kervann reisi Trkiyeli bir Trk bezir-
gandr; ok kahramandr: gelip kendisine gayet kt muamele eden
Krolu'na evvela, Krolu byle alaka muamele etmez, herkesi a-
drnda rahatsz etmez, diyen bu ba bektai brkl kahraman Trk,
sonunda Krolu ile dv kabul eder. Krolu'nu attan ykmak zere
iken acr, evvela onu adrnda misafir eder, ona ok ikr.a:m eder ve
be yz tmenle amhbel'e gnderir.
amlbel'den ikinci bir kervan sahibi geer; bu Ermenidir, daha
kuvvetlidir. Ama yine Krolu'na alt yz tmen vermeye raz olur.
Mamafi Krolu ve arkadalar bunun Ermeni olduunu renince ar-
kasndan gidip Erzurum'la Erzincan arasnda ldrrler.
KrolU daima yeni maceralar peinde koar: onun adeti btn s-e-
hir leri gezmek, grmektir. Bunun iin vesile de yok deildir. Bir elm~c
vastasyla .gyaben Kars hakimi Ahmet Paann kz Periz.at'la tanr.
Tpk Nigar Hanmla maceras1,nda olduu gibi, kznda kendisini sev-
mesinden cesaret alarak gider. Burada da stanbul'daki gibi karlanr:
evvela, Krolu'nu tanmayan Perizat onu dvdrr; fakat sonradan
24
KROGLU RV A YETLERtNiN 1'v1EVZULARI
kim olduunu anlayncailtifat eder. O ;gece elmaemn evine dnen Kr-
olu, 'Reyhan Arab'n basknna urar. Kiliseye kaar, an kulesine
kar. Klcyla Kr Atma eli yetmeyen Krolu acizdir. Bereket versin
elmac koup arkadalan_ra haber verir. Deliler yetiiyorlar, harp edi-
liyor; lakin Reyhan Ar.a.b'a kar dvmeye Ivaz'dan baka kimse ce-
saret edemiyor. Gen Ivaz, Delilerinin korkaklna kahrlanan Kro
lu'nun cesaret verici ve gururlandrc szleriyle Reyhan Ara:b'a kar
kyor ve onu malup ediyor.
Artk Kars'a hakim olan Krolu ve arkadalar ehri harap edi-
yorlar. Perizat', khmet Paann veReyhan Arab'm mallarn alp am-
lbel'e dnyorlar. Yolda bir kervana rastgeliyoTlar. Kervan burada
Perizat'n efaatiyle kurtuluyor. amlbel'e varnca Krolu, Nigar Ha-
nmn msaadesiyl~ Perizat' da alyor.
Krolu'nun ziyafetlerinden birinde Grizolu Mustafa Bey de ha-
zrdr. Onun, Tokat Paasnn meclislerini, turna, rdek, kaz aviarn
met:hetmesi zerine Krolu Delilerine bu avl.ardan getirmelerini s'y-
ler. Lakin Ivaz'dan baka kimse buna cesaret edemez. Ivaz kalkar, yal-
nz bana gider. Onu yalnz brakmak istemeyen Kiyimiolu, Demirci-
olu ve Beli Ahmet de arkasndan yetiirler hep beraber Tokat'a, Ha-
san (baka bir yerde Mustafa) Paann bahesine varrlar. Orada yer
gelirler; iki taraf dvr; Tokat askeri kahraman zorla tutama-
ynca kement atmak suretiyle balarlar; Pa.a bunlar zindana attrr.
Bereket versin Hoca Yakup imdatlarma yetiir; onun vastasyla esirler
Krolu'na haber gnderirler. Krolu Delileriyle yetiir. Esirlerin as
lacaklar gn meyda.nda byk i--iret meclisi kurulmutur. Paa da
tahtna oturmutur. Bup esnada ak kyafetiyle Krolu gelir; birok
iirlerden sonra arkadalaryla beraber meydana karlar ve hepsi ken-
dilerini bildirirler. Paamn askerleriyle harp ve hepsini mnhezim eder-
ler; Krolu, Paay kaarken vurur, kellesini keser; yerine eski veziri
Paa yaptktan sonra ganimetlerle amlbel'e dner.
Artk Krolu'nun lreti her tarafa yaylmtr. Trkiye'de Tercim
Einden Nazar Celali isminde bir yiit Ivaz'a ak oluyor; Krolu e
boy lmek zere 12 bin askeriyle amlbel'e geliyor. Evvela Kro
lu'ndan askerlik talim etmek niyetinde grnyor; ve kt maksatla-
nm gizliyor. Lakin Krolu'nun ve etrafndakHerin bahadrlklarn g-
rnce tasavvurundan tamamen vazgeiyor. Krolu'nun misafiri oluyor.
Krolu bu kalabalk misafirlerine izzet, ikram ediyor. Hatta erzaklar
bile bitiyor ve Krolu, o zamana kadar hi hara almad Bol-kda
kabilelerinden, srlerini isternek mecburiyetinde kalyor.
Bir gn, mecliste kendisine sakilik yaptrld iin kzan Ivaz ka
yar. Mustafa Beyin veya Bolu Beyinin hizmetLne tgirip Krolu'nun kale-
sini ykmaya yemin ediyor. Arkasndan giden Krolu'nun ricalar fay-
25
 KROGLU DESTANI
da vermiyor. Ivaz, o srada Krolu'nun Tokat tahribatnn intikamn
almak zere amlrbel yaknna adr kuran Bolu Beyini11 yanna va-
ryor; onunla, Krolu'nun aleyhine suikast tertip ediyorlar. Ivaz krk
~lli adamla amlrbel'e yakn bir yere varp Kro<Ylu'nu ca<Yrtyor kah-
n.man gelince Ivaz onu adamlarna tutturmak i;tiyor. KBrolu bunla-
rn hepsini krdktan baka o srada imdada ge}en Bolu Beyinin asker-
lerini de datyor; kamak iin kendisine yol ayor ,;e sarp bir kayaya
at sryor; kimse o kay.aya kamyor.
O srada ryasnda Krolu'nu Kr Atyla kan deryasnda yzer g- ve esir oluyor. O zaman Krolu'nu tanyor. Hem hayret, hem de kor-
ren Deli Mihte.r dier Delilerle yetiiyor. Bolu Beyi mnhezim oluyor
ve bu ~efer hileye b.avuruyor: srf Ivaz'la Krolu'nu bartrmak iste-
diini ve oraya bu maks.atla geldiini sylyor, efaat diliyor. Krolu
btn ricalan lakayttr; imdi o sakin, souk, harbi seyreder; Ivaz'n
ihaneti onu ok kahrlandrmtr. Nihayet Bolu Beyi ile, kalan askerler
esir ediliyor. Krolu esirine, Ivaz'la aralarnda geen vakay anlatyor
ve onu hakem yapyor. Artk Bolu Beyinin de srar zerine Ivaz, Kr-
olu'nun elini pyor, misafir Nazar Celali'nin de efaatiyle, Bolu Be-
yinin kz Deli Mihter'e verilmek artiyle esirler azat ediliyor.
ok gemeden ikinci bir vaka Krolu aleyhine arkadalarndan bi-
risini eviriyor. Ivaz'la bir kavga neticesinde kafas yarlan Demirci-
olu, Krolu'nun buna lakayt kalmasna hiddetlenerek kayor, Ivaz
gibi suikast emelleriyle Krdistan Beyi Mustafa Beye (Grizolu) iltica
ediyor; onunla Krolu'nu ldrmeyi kararlatryorlar. kisi beraber
geliyorlar; askerleri brakyorlar; DemirCiolu'nun, Nigar Hamnn oda-
snda Krolu'nun kafasm kesrnek iin ettii yemini yerine getirmek
zere gizlice Krolu'nun yanna giriyorlar. O srada Krolu sazn al ler indirtiyor.
yor ve Nigar Hanma, Halep seferinde P.erizat' kanrken kuyuya gir-
diini, Mustafa Bey tarafndan yardm 1grdn ve kurtarldn hi- Krolu'.nun,
kaye eden iiri okuyor. Bunu duyan Mustafa Bey niyetine piman olu-
yor ve alicenap. Krolu'nu ldrmekten vazgemeye Demirciolu'nu
da ikna ediyor. Ikisi de gizlendikleri yerden kyorlar ve af diliyorlar;
Krolu mutat alicenaplyla her eyi unutuyor.
Bu esnada stanibul Padiahnn Veziri Hasan Paa, Krolu'nun
errinden kervanlarn ran'dan mal getirmemelerine kzms ve bircak
para ile kendisi bir kcervan g,ndermi, mal getirmelerini ~mretmistir.
Bu kervan Krolu vuruyor ve bezirganlar, burun ve kulaklarn- ke-
serek Paaya gnderiyor. Buna ok gaza:planan Paa, analiyi topluyor,
eline bir kadeih alyor: <~Bunu elimden alan yiit amhbel'e gidecek:
l veya diri Krolu'nu bana getirirse ben de ona kzm Du:na Paay
vereceim diyor. Bir airet reisi olan ve Du.na Paay seven Bolu Paa
bu teklifi kabul ediyor. On iki bin askerle anlhel ya:knna konuyor.
Krolu bunu haber alnca, ak kyafetinde yanna gidiyor. Paann so~a c berabe:: yola dzlyorlar. amlbel'e varnca Krolu, Isa
26
KROGLU RVAYETLERNN MEVZULARI
bir mihteri onu tanyor, Paaya haber veriyor. Paa, Krolu'nu esir
edip yola koyuluyor. Yolda ok hakaret ve ikenceye maruz kalan Kr-
oglu .kurtulmak iin bir hileye bavuruyor: Krolu olduunu inkar edi-
yor. Bundan Bolu Paa pheleniyor: kim bilir belki mihterin aka bir
garezi vardr; sonra ya gtrd adam Krolu deilse ... Krolu ile
harbetmeden dnm olmann stanbul'da yapaca tesiri dnyor,
Krolu'nu, ona bir de at balayp serbest brakyor. Kendisi de o~nun
arkasndan amhbel'e dnyor. Krolu ile harbediyor; fakat maglup
kuya dyor. Lakin Krolu onun ikence ve hakaretlerinin intikamn
almayacaktr. Bilakis Paaya ikram edecektir. Hatta bir gn Duna Pa-
samn akndan, hasretinden yaayanayacan syleyen Bolu Paaya
bir iyilik yapabilmek iin, esir olup stanbul'a gitmeyi bile kabul ede
cektir.
te bu suretle kararlatrp yola koyulurlar, fakat stanbul hudu-
cluna gelince Bolu Paa, Krolu'nun iyiiline kar nankrlkte muka-
bel-e ediyor: esirinin bama habersizce bir darbe indirip balatyor. e
birde herkes, Krolu gibi bir bahadr Bolu Paan:n getirebilmesine
hayret etmektedir. Hele Hasan Paa, bir rmcein bir deirmen_ ta~n
kaldrmasna benzeyen bu ie bir trl inanamyor. O srada, br hle
dnerek hep Bolu P.aay metheden Krolu'na, Hasan Paa kzyor,
onu skdar'da Narin Kale'nin bir kuyusuna attryor.. Dier taraftan
Du.na Paa, bir kadn gibi korkak olan nianlsnn getirdii ba:hadr
grmek istiyor. Ve Krolu'nu grnce o da hayrete dyor. Kro
lu'ndan maceray dinliyor. Onun dostu oluyor; ve ona her gn yemek-
Krolu'nun arkadalarndan, iKahire Padi~ahnn olu
- Msr'dan
Ivaz gibi, kard delikanl
...,- Isa Bal vardr. Bu kah-
raman ryasnda Krolu'nun halini gryor. Ve Kr Ata binerek imda-
dna kouyor. stanbul'a varnca ak kyafetinde dolayor. iilreti Duna
Paaya kadar gidiyor. yle ki Duna Paa gya'ben buna ak oluyor.
Bir gece Duna'nn evinde buluuyorlar. Onlar i--iret ederken Bolu
Paann adamlar saray saryorlar. Bunun zerine iki ak Krolu'
nun yanma varyorlar. Duna kahramana, kmasn sylyor. Esasen
yerini de pek rahat bulmu olan Kroiu bir kadn tarafndan kurtarl
may izzeti nefsine yedirmiyor. Ancak Is.a Bal'nn s~sini iittikten son-
ra- yine biraz nazlanmakla beraber- raz oluyor. Iki ak cariyelerin
yardmyla kuyuda epey semirmi olan Krolu'nu zorla karyorlar.
Bir def.a Kr Atna binen Krolu Kale kapsn krp kyor; Bolu Paa
ile vuruuyor. Binlerce asker ile Paann kendisini ldryor. Duna
Pasa'nn efaatiyle dier askeTleri brakyor. Bu i de tamam olduk~an
Bal ile .Duna Paa'y evlendiriyor; yirmi gn dn yapyor.
27
 KROGLU DESTANI K HOGLU HV A YETI.ERNN MEVZULARI

Senel2r byle getikten sonra, ah A'bb:.s, Krolu'nun, hretiui kat hi ocuu olmamtr. Onun iin Isfahan ehrtnde Haldar'n olu
duyar, onu kendisine serdar yapmak ister ve bunu Krolu'na teklif Hasan Han' alp karyor ve evlat ediniyor.
eder; Krolu ahlar insan kymeti bilmezler, diye dnerek bu tek- Kurolu bundan sonra, artk krk yiidinin hi arzusu kalmad zan-
lifi reddeder. Buna kzan ah, kahramann ban getirene serdarlk vaa- neder. Lakin krk Yiit ona derler ki, Daha bir arzumuz var, o da Hun-
deder. kar Sahn memleketinde 'Bolduruk Kasap'n gzel ve yiit olu Ivaz
Ha,ndr. Onu da getirelim, senin olun olsun, bizim de beyzademiz.
Bu srada Krolu da ihtiyarln sezmi, ran ahnn yanna ve
Krolu raz olur. Ve gidecek olan semek ister. Hasan Han'dan baka
oradan da Mekke'ye gitmek arzusunu duymutur. Bir gn Delilerini
kimse bu ise cesaret edemez. Bunun zerine Krolu, Hasan Han'la
aryor, yerine I vaz' halef brakyor. Klcn bkyor; artk harbet-
beraber git~esine mani olan ihtiyarlna (yz yana) esef ederek
memeye yemin ediyor. Kendisini Kazl Gl'e kadar teyie .:relen arka-
Krk Yiidi Hasan Han'a terfik eder. Kafile yola rk.ar. Betbaht Da'n
dalarna veda ediyor. Gitmeden evvel yzn amlrbel'e dnerek da
eteine varr. Krolu bu dan eteine geldii zamanlar, dan ba
lara hitaben iir sylyor ve hayatnda ilk defa orada alyor. dumanl olup olmadna gre da ap amamak lazm geldiini an-
ahn iki menkup klesi vard: lyas (Elmas) Han ve Behram Han. larm.
Krolu bunlara tesadf ediyor ve misafirleri oluyor. O gece iki kle Hasan Bey ve arkadalan akam namazm klarlar, Yz Elli Evliya-
Kr At ldryorlar. Krolu bunu grnce kendisine hcum eden k- lara valvarr!.ar. Ertesi gn dan tepesine karlar. Uzaktan Grcistan
lelere, hi mdaraaya kalkmakszm, boynunu uzatyor; Kr Atsz ya- sehri~i 784 minaresi, muazzam kaleleriyle ,grnce korkarlar; geri dn-
amayacan syleyerek lme raz oluyor. Kleler Kahramann kelle- ~ek isterler. Hasan Bey lnzar, kalmak iin srar eder; lakin szlerini
sini ah Abbas'a gtryorlar; bir daml.a kan ahn eteine damlyor. dinletemeyince, babasnn rzasn aldktan sonra tekrar yola kmak
ah, Bu masum kandr, diyor. Klelerinin Krolu'nu merte ldr- zere avdete karar verir. Krk Yiit, Kurolu'nun gazabmdan korkarlar
medikierinden pheleniyor; amlbel'den deli artyor; bunlardan ve her biri bir tarafa kaar. Hasan Han meseleyi anLatr. Kurolu <<Ben
hakikati anlyor. Hep beraber yiit Krolu'na alyorlar. Sah kleleri yalnz giderim siz kaln diyerek Kr Atma binip Betbaht Da'n eteine
sfahan halkna p.aralatyoro Sonra Delilere hilat veriyor: I;az' da K- varr. Orada rizr'la mlakat yapar. Ondan talimat alr ve bu talimata
rolu'nun vasiyeti mucibince amlbel'in hakimi tayin ediyor! gre hareket eder: evvela bir oba.nla elbiselerini deitirir. Kendisini
Bolduruk Kasap'a, Ivaz'm d.ays, Trkmen Konurhay olarak takdim
2 eder. O akam Kasap'n evinde mis::tfir kalr. Ertesi gn Ivaz': Sana
kara kuzular gstereceim diye kandrarak Kasap'la beraber koyun-
ZBEK RVA'YETLER3 lar grmek zere ehrin haridne kar la':. Lakin semiz bir ata binen
Kasap ok geride kalr. Kurolu da Kr Atn yaona gelir gelmez Ivaz'
Kurolu bir mezarda (kur) doduu iin bu ismi almtr: ona can alr kaar.

mezar iinde gelmi, mezar ona ana olmutur. Yedi yanda drr-i
nihan ona girmi yani Krolu btn esrar renmitir.
embil-Bil ehrinde evvela Aalk Han, sonra Cal Han, nihayet
Kurolu Sultan hkm srmlerdir. Fakat Kurolu da mustakil bir
Sultan deildir; o bir Tarhandr; sonra kendisinin erarinde de doksan
tane Trkmen Beyi vardr.
Kurolu embil- Bil'de kale yaptrr, ehri abat klar; otuz yan
da ve krk yanda <<Krk ihlten, on iki mam ve Hzr'la gren
Krolu byk bir ret kazanr. hretine herkes ak olur. O daha
yirmi yamda iken Arap Reyha.n'm kzm k:.rmt. Elli yanda iken
Kaf Da Padiahmn kz Yunus Peri, elli besinde Hindistan'dan Miskal
Peri, altm beinde rem Ba'ndan Glnar Peri gelirler, onun kars
olurlar. Bunlardan baka Kurolu dokuz tane de insan kz almtr. Fa-
Felaketi anlayan Kasap, Kzlbalar P.adiah Hunlar aha (Hunkar
ah) haber verir. ahn adamlar birok askerle Krolu'nu takip eder-
ler. Lakin Kurolu bunlarn hepsini kr.ar; zira evliyalar, erenler ken-
disiyle beraber harhederler. Dmanlarndan bu suretle kurtulan Kur-
olu, Ivaz'l.a amlbel'e (embilbil) varr.
Cembilbil Ivaz Han'la yeniden hayat bulur. Bir yiit bin yiit gibi
olur.- Her hafta Hzr gelip I vaz Han'a dua eder. Artk Kurolu da yz
yirmi yana girmi, ihtiyarlamtr. Fakat zrriyet brakmadna her
zaman esef eder.
Bir gn Ivaz Han Kr Ata binerek ava gider; Hdek gl civarnda
bir Trkmen cadmnm nne gelir. Orada bir kz grr: Bu Ahmet Ser-
dar'n kz~dr.- Iv.az Han onu almak ister. Kz delikanlya kim olduunu
sorar. Ivaz, <<Kurolu'nun oluyum, deyince kz, <<Kurolu'nun olu
yok. Senin kim olduun belli deil. Kle gibi bir eysin. Ben sana var-

28 29
 KROGLU DESTANI
mam, der. Bundan ok mteessir olan Ivaz Han dnnce Kurolu'na
maceray anlatr ve Serdar'dan kz zorla alp kendisine kle yapmazsa
amlrbel'de durnayac.am syler.
Kurolu doksan Trkmen heyini toplar, onlarla istisare eder. Bun-
lar h~~ Kurolu'ndan hem de Ahmet Serdar'dan korl;tuklar iin hi
s~slenn !karmazlar. Yalnz, Yart Bay Aksak.al, rica eder, Beyleri
gonderme, Ahmet Serdar hepsini ldrr, der. Bunun zerine, bir yan-
da Beylerle Krk Yiit ve Kurolu sarho yatarlarken, mit ettii mua-
veneti bulamayan Ivaz Ha.n byk bir infialle, yalnz Yunus Peri ile
vedalar ve Mecnun Gk Ata biner, embilbil'i terkeder, Grcistan'a
doru yollanr. Dier tar.aftan, uyuyan yiitlerle Kurolu Ivaz'.n gay-
bubetinden ok mteessir olurlar ve Ivaz' tekrar gstermesi icin Allaha
niyaz ederler.
Ivaz Han Grcistan'a varr. Onu ahn huzuruna karrlar. Sal
Iv.az' tanr ve krk gn salvermez. Krknc gn Ivaz .anasnn yan;._ra
gitmek zere izin alaca srada ah ona, Atn, yerin, dinin, yiidin
iyisi nerede? diye bir sual sorar. Btn bunlara Ivaz'n, <<Cembilbil'de
cevabn vermesi zerine ah, eski dinini brakm olan Ivaz Han' l-
drmeye karar verir. Onun ii.n bir tek kurtulu yolu vardr: eski di-
nine dnmek. Lakin Ivaz Han bu teklifi kabul etmektense lmeye raz
olur. ah onun derhal idamn isterse de sergerdeler ve vezir Krk
gn hapsedelim, belki nasihat dinler, diyerek ah bu karardan vazge-
irirler. Bu mddet zarfnda Ivaz zindanda ahm sergedelerin1n nasi-
hatlarna ve kz kardei Bal Aym'n gz yalarna ve yalvarmalarna
ramen dininden dnmeye raz olmaz.
Ivaz'n hapsinden otuz gn sonra alayp fi,gan etmekte ola.n Krk
Yiide, Kurolu, <<Hep byle alamak fayda vermez, kalkn Hdek g-
lne gidip avlanalm, der. O gl civarnda bir Kervana rasgelirler ve
Ivaz'n felaketi haberini alrlar. Bunun zerine atl.arna binip Grcis-
tan'a yollanrlar. ehre tam. idam gn yetiirler. [Azeri rivayetincieki
sahne burada da ayndr.] Ilk evvela kendilerini tantmazlar. Ivaz'n
gzleri sarldr. Yannda bulunan Gl Aym <<Bu yiitler acaba kim?
diye sorunca Iv.az gzlerini atrr ve Kurolu ile Krk Yiidi tanr.
Artk harp balar; Kurolu Hunhar ah kalesine tkar ve devletini y
kar. Sonra yine dost olurlar. Haz1neyi paylarlar. Kurolu ve Krk Yi-
it, Ivaz'la, hazinelerle e'mbilbil'e dnerler. Iv.az Han embilbil'in Sul-
tan olur. Ondan sonra lnceye kadar mesut yaarlar.
3 iei getirmelerini ister. Bunlar giderler, lakin zerine gelen yirmi, otuz
STANBUL RVAYET4
Krolu'nun babas Bolu Beyinin seyisidir. Bir gn, o civara gelen
sr sahiplerinden Beyi in setii iyi atlar S.nbll Pnar ismindeki
30
KROGLU RiVAYETLERNN MEVZULARI
sudan gemezler. Nihayet zayf bir at alr, bu geer. Bey bu at been
mez, seyisine kzar ve onun gzlerinin oyulmasn emreder. Ve kr se-
yisi ald atn stne bindirip yollar_
Hakkn inayetiyle at onu doru memleketine gtrr. Memlekette
kr Yusuf'un on be yalarnda bir olu vardr. Bu ocuk babasnn
emri zerine, bir ine deHi kadar ak braklmayacak ekilde ahr
kapar, at orada bir sene besler. Bu mddet son:mda hele kadar amur
olan avluda koturur. Atn ayaklarna ceviz kad;:L' amur bul.ar. Bunun
zerine bir sene daha besler. Bu seferki kouda at ayaklarna hi amur
bul.atrmaz. Bunun zerine Kroglu bu ata biner ve babasnn intika-
mn almay.a kar. Bolu Beyinin kona karsnda, amlvbel'e adr
kurar. Geleni, geeni rahat brakmaz; katil ve helak eder. Bir mddet
sonra oraya t.a yar ve krk arn yksekliinde bir kale yapar ve
oradan etraf seyreder.
Krolu bir Trkmen obanndan sta,nbul'da (skdar'da) kasap
bann olu Ayvaz'n methini iitir. Gider onu karr [bunun iin kul-
land hilelerin teferruat az ok teki rivayetlerde olduu gibidir]. Ti-
murlenk olu Kena.n' Krolu'nun peinde.n ,g-nderirler. Krolu Ke-
nan'n yetitiini grnce ona yalvarr, karde olmay teklif eder. Ke-
nan kabul eder ve dost olurlar. Lakin arkalarndan gelenleri kandr
mak, oyalamak lazmdr. Krolu, Kenan' birka yerinden hafife ya-
ralar, balar ve hendee yat.rr. Ke.nan' bu halde gren askerler kor-
karlar ve dnerler. Kenan bir koLayn bulup onlardan ayrlr ve aml
bel' e gelir.
Bir ,gn Krolu sazn yaptrmak iin ehre iner; sazc bunu tan
maz, nazlanr. Lakin Krolu ismni iitince telaa der, saz yapmak
iin tehalk gsterir. Krolu s.azcnm rana ak olur. Onu da alr.
Sonra bir ehre gider. Orada bir eme banda bir kz grr, beenir;
onu babasndan ister; kzla evlenir. Lakin Krolu ok gemeden karsn
brakr, yola rkar. Yalnz, gitmeden evvel doacak ol11nun adnn Ha-
san olmasn, Ksrakl.a Kr Atta.n olacak tayn ona verilmesini ve by-
ynce ocuun amlbel'e gnderilmesini tembih eder. Nian olarak da
bir kam ve bir bazubent brakr ve amlbel'e dner.
Artk Krolu'nun hreti her taraf tutmutur. Kimisi mbarezler-
den sonra, kimisi kavgasz, birok kalramanlar Krolu'nun etrafna
toplanrlar.
Bir gn Krolu, Ayvaz'la Kenan'dan Bolu Beyinin bahesinden tel
kii tara.fndan esir edilip balanrlar. Krolu bir zaman bekler; gelme-
diklerini grnce merak eder, alar. Bir mddet sonra yalnz Ayvaz
kar gelir. BDlu Beyi, ancak Kr At verildii takdirde iekle Kenan' gn-
dereceine sz vermitir. Kro-lu raz olur.
31
 KROGLU DESTANI
Lakin Kr At Bolu Beyinin ahrnda kudurduka kudurur. Krolu
da o:-un hasretine dayanamaz. Nihayet seyis kyafetine (girip Sivas'tan
geliyorum diye paann alrma girmeye muvaffak olur. At Krolu'nu
grnce kuzu gibi olur. Bey i1pihelenir, Krolu'na zincir vurdurur, i
kence yaptrr. Nihayet Krolu, Beyi kandrr; her taraf kapal olan
avluda .at gezdirmeye msaade alr. Avlunun btn kaplarn smsk
kaparlar. Krolu'nUn ayan da zerrgiye halarlar. O zaman Krolu
atn kulana duvar amasn syler; at drt nala kaldrp ku gibi du-
vardan arr ve amhbel'e dner.
Bir gn uzaktan bir kervan grr. Krolu yol hacn almak ister.
Bezirgilnba raz olmaz. Fakat kervanclar onu ikna ederler. Sonunda
be bin altn gnderir ve hatta Krolu',nun bunu az g'1"mesi zerine
be bin daha gnderir ve yoluna devam eder.
Krolu'nun brakp geldii karsndan bir olan olmutur; ksraktan
da bir tay domutur. Bu olan on be yana gidii zaman ryasnda
bir ihtiyar ona Erzurum tarafnda Kara Vezirin kz Benli Hanm g:S.te-
rir. Dier taraftan kza da Hasan' gsterir ve bunlar birbirine ak
eder. Olan.a, emanetlerini alp babasnn yanma gitmesini de enreder.
Hasan ihtiyarn emri mucibince hareket eder. amlvbel' e doru yola ko-
yulur. Krolu'nun kalesine yaklanca Ayvaz uzaktan onu grr. Al
diini ister. Nihayet bu gen kahramann Krolu'nun olu olduu :anla-
lr. Baba oul birbirinin boynuna sarlrlar. Hasan babasma ryasn
anlatr; bahas, Benli Hanm ele .geirmeni.n ok zor olduundan bahse-
der; kendisi bile buna ka defa teebbs ettii halde muvaffak alama-
dn sylerse de fayda vermez. Nihayet Hasan'n gitmesine raz olur.
Ba skld zaman yakp babasn indada armas iin de sandan
kl verir,
Hasan on gn yoldan sonra, Kara Vezirin memleketine eriir. Sarayn
renir; etrafm dolar. Kz da onu grr; pencereden konuurlar, o
gnn akam kamaya karar verirler. Akam olunca, buluacaklar yer-
de bekleyen Hasa.n uyuyakalr. Bunu gren kz, bir ocuun szlerine
ka"ndn dnerek piman o0lur. Dnmek zere iken at Hasan' uyand
rr. Hasan kendisinden kamak isteyen kz tehditle evirir. Beraber ata
binip yola dzlrler. Sabahleyin Kara Vezir kznn gayhubetini haber
alr; cariyel erden, kzm bir gn evvel bir delikanl ile konutuunu
renir. Drt olu ile iki bin svari yola karr. Bunlar firarilere yetiir
ler. Harp balar. Hasan, Vezirtn drt olunu ldrr, askerin ounu da
krar. Lakin kendisi de birok yerlerinden yaralanm, mecali kalmam
tr. kinci gece bir maaraya ,girerler. Orada Hasan, kza, <<Beni teslim
et de sen kendi hay.atn olsun kurtar, diye yalvarrsa da kz raz olmaz.
Ertesi gn, kendisi tek bana n:aarann kaps nnde harbed er. O gece
Hasan'n aklna kllar gelir. Hemen birini yakar. O anda vcudunu ate
kaplayan Krolu kalkar, ,arkasndan birka yz atl ile gelmelerini ar-
3-2
KROGLU RVAYETLERNN MEVZULARI
kadalarna tembih ettikten sonra nden koar, Hasan ile sevgilisinin
imdadna yetiir. Ertesi gn de Ayvaz'la Kenan bin atl ile ularlar.
Harholur. Kara Vez,ir kaar; Krolu da olu ve Benli. Hanmla aml
bel'e gelirler. Hasan iyi olduktan so.nra dn olur; ve btn amlbel
halk lnceye kadar mesut yaarlar.
4
TOBOL RVAYET5
stanbul Padiahnn Kr Batr isminde bir veziri vardr. Bu, bir
aygtr:r
sudan kp at ksraa nian koyar ve ondan doan Tulbar'
(efsanevi at, iyi at) Padiaha hediye eder. Padiah bunu beenmez, k
zar. Vezirin gzn kartr. Doan Kara Tayla beraber iki at vererek
veziri..ri gllderir.
Tay dokuz yana girinee Kr, oluna: Bin Gk Ksraa, Padiaha
gidelim der. Giderler. Kr Batr, Padiaha: <<Elbet bir gn senin de
gzlerini karrlar, der. Padiah gazaplanr, baba ve oulun tutulma-
larn emreder. Bunlar kaarlar; ihtiyar, oluna, arkalarndan gelenle-
rin istikametlerini sorarak kurtulma arelerini gsterir ve bylece iz-
leri.ni ka~bettirir.
Gide gide bunlar, enli-Bil yaknnda bir daa varrlar; burasm
beerirler. Yiit babasn orada brakp ehre varr; bir dumran (saz)
alara-k almaya balar ve bana yiitleri toplar. Bunlar on kadar olur-
lar. Hep bir araya gelirler. Daa konarlar. Soygunculuk ederler.
Bir gn Krn Olu bir yiidin geldiini grr. Bunun ad Aaa
us imi. Krn Olu, Kara Doru atn, Aaaus da tr;na ayrlar boz-
mayan atn hazrlyorlar ve iki kahraman karlayorlar. Krn Olu,
Aaaus'u ykyor. Aaaus ahyor, szlyor; Krn Olu sebebini so-
runca Aaaus: Bir a.nam v.ar, onun iin alyorum, diyor. Krn Olu
o zaman dmann ldrmekten vazgeiyor. Ve Aaaus da onun ar-
kadalar meya.nna giriyor.
Bir gn Krn Olu bir i'htiyar soyar. htiyar ona zrrlyetsiz l-
mesi iin beddua eder. Krn Olu ihtiyardan kendisine layk bir kzn
nerede bulunduunu sorar; ihtiyar stanbul kalesindeki Nigar Hanm
tarif eder. Krn Olu -atma biner ve yiitlerine: <<Eer bir ay sonra
gelmezsem he;ni arayn! diye tembih eder. sta.n:hul yaknnda bir yer-
de yorgunluunu dinlendi,mek iin yatar, uyur. Onu Bul-Bek-Han orada
grr, tanr ve balayp 'esir eder; zindana koydurur. Padialb.a haber ve-
rirler ve ne yaplmas lazm geldiini sorarlar.
Bu srada Nigar Hanm bu yiidi merak eder. Krn Olu zin-
dannn ~inde dumrann alar. Kz yiidin lmden penraszln
33
 KROGLU DESTANI
beenir, zindandan kurtarr; ta ehir dna kadar da gtrr. La-
kin Krn Olm byle kanay yiitlik saymaz; ehre girer; Bul
Bek Han'n evine kadar; varr kendisini karlayan hizmeti kz l-
drp atn, Han'n silahlarn alr Nigar Hanmla yola dzlrler.
Bir az sonra Krn Olu kz uzakta bir ukurun iine koyarak
kendisi dner; o srada askerleriyle beraber firarilerin arkasndan
gelen Bul Han' karlar. Onlar malup eder; Bul Bek Han' ba
lay~ emli-Bil'e gtrr, derisini yzdrr ve iine saman doldu
rup Istanbul Padiahmn kale kapsna astrr.
stanbul Padiah Krn Olu'nun Kara Atn alp gelene kzn
vaadeder. Kezel isminde bir yiit teklifi kabul eder. Bu yiit emli
Bil'e varr; Krn Olu'na oban olur. Nihayet, senelerden sonra kah-
ramann itimadn kazanp anahtarlar, kilitleri alabilir. Ve Kara At
karr. Bir deirmende Krn Olu buna yetiir. Lakin Kezel, Krn
Olu atn balaynca arka kapdan kp, Krn Olu'nun deirmenin
iinde olmasndan bilistifade Kara Ata binip, Krn Olu'nun getirdii
Doru At da yedekleyip gtrr. Krn Olu ona, Hi olmazsa bir at
brak, diye yalvarr. Kezel: Sonra beni ldrrsn, der, mamafi,
Giderken ,ben yolda Doru At brakrm. Sen ardmdan stanbul'a gel.
Ben Padiahm kzn aldktan sonra sana Kara At da veririm, diye
ilave eder. Hak~aten Kezel sznde durur. Krn Olu evvela Doru
Ata sahip olur. Istanbul'a varr. Padiahn Kezel erefine verdii toya
gider. Eski sahibini gren Kara At kinemeye balar. Kezel Krn O
lu'nun geldiini anlar. Onu arr. u adamlara bir hner gster ba-
kalm, der. Krn Olu atnn stnde birok hnerler gsterir. Ve
sonunda at srp kap gider. Gece olunca Kezel de Padisahn kzn
alarak Krn Olu'na ntilak eder. -
B- Paralar
HULUFLU'NUN AZE!R RVAYETLER6
Krolu aslen Osmanl toprandandr. ran'. Turan' dolasms ta-
lan etmi,nereye giderse orada kale yapm bir. kahramandr.- B;bas
nn ismi Yusuf, kendisininki Ruen'dir. Babasnn efendisi Hasan Pa-
adr.
Ykc Yusuf bir gn derya (nehir) kenarnda otururken deryadan
iki aygr kyor, iki ata ayor. Bunlardan iki tay douyor. Ylkc b:n
lara nian koyuyor. Bir gn, taylar daha bir yanda iken, bir Paa,
34
KROGLU RVAYETLERNiN MEVZULARI
Hasan Paann y1ksndan iki damzlk at semek istiyor. O gn atlarn
hepsinin a kalmasna gnl raz olmayan ylkc, yalnz, vermek iin
gzne kestirdii mahut iki tay alkoyuyor, gerisini otlaa ,gnderiyor.
Bunlar grnte kt olduu iin Paa buna kzyor. Ylkcmn gzle-
rini kartyor. ki tay ona vererek kovuyor.
Evine giden kr ylkc o zaman on iki yalannda olan oluna atla-
rn beslenmesi iin talimat veriyor. Her -taraf kapal bir ahrda atlar
beslenmeye balyor. Senelerden sonra, Kr eliy1e atlar yoklayarak
sanlarndaki boluktan ahrda trnak kadar bir delik bulunduunun
farkna varyor. Oray da kapattktan sonra bir mddet geiyor. Ve
atlar tam ihtiyarn istedii gibi oluyor. Yusuf bir yeri sulatarak olunu
atlara bindiriyor ve koturuyar. Kr Atn trnanda hi amur kalm
yor; Krolu buna dere tepe dmana kar gittii zaman binecektir.
Doru Atm trnanda pek az bir amur kalyor; o da:ha az itimada la-
yk bir attr.
Artk Krolu'nun atlarnn hreti her tarafa yaylyor; ve bu Ha-
san Paay korkutuyor. O kadar ki Paa, Krolu'nu hile ile yanna eel-
bedip ldrtneye karar veriyor. Onu bir i-u-nu meclisine davet ediyor.
Gitmeden evvel babas ona orada katiyen sarho olmamasn tavsiye
ediyor. Filhakika mecliste onu sarho etmek istiyorlar. Sonra cellat
geliyor; o zaman Krolu klcna sarlyor. Evvela cellad, sonra Pa-
ay, ldryor ve atma binip kayor. Takip edenlerin bir ksm Kr-
olu'nun atnLn getii sudan gemeye, sonra dier bir ksm da trman
d kayaya trmanmaya, muvaffak olamyorLar. te Krolu bu kaya-
dan Cenlibele varyor. Buras tam onun barnaca sarp bir yerdir.
Babas Krolu'na, mesken aramak iin aalara inmemesini, uzun ya-
amak ve air olmak iin oradaki bir pnardan imesini tavsiye ediyor.
Bundan sonra Krolu etrafna kendisi g1bi serazat, kahraman
adamlar topluyor (Deliler). Bunlar Krolu ya hile ile ya zorla kendine
bendetmitir. Sonra hangi Paann gzel kz varsa onu ya kendisi, veya
Delilerinden biri vastasyla karyor.
Niyar Hanmn Karlmas : Krolu Niyar Hamnn gzelliinin
hretini iitir. Onun Paa babasnn oturduu ehre varr. Dul bir ko-
cakar vastasyla onu bulmaya muvaffak olur. Kocakardan ald ta-
limat zerine ata biner, Niyar Hamnn yalnz bana dolat baa gi-
der, selam verir; kz, zorba yznden, irkin renginden dolay ona
ehemiyet vermez. Dkp saacak mal da olmayan Krolu, kz alp
kamaktan baka are gremez; vedalamak iin elini uzatr. Kz elini
verince onu atnn berkisine atar ve karr.
Demirciolu'nun Deliler Arasna Girmesi: Krolu'nun atn yalnz
bir demirci nallaya'biliyordu. At kadar Krolu'nun da huyunu bilen
demirci, olunu bu haydut kahramana gstermezdi. Bir gn yine Kr-
olu gelir. Lakin o gn aklna eser, nallar beenmez; birok nal elin-
35

KROGLU DESTANI
de hamur gibi ezer. Bu suretle yedi takm nal ezdikten sonra atnn
ayan tutar, nailatmaya balar. Lakin arka ayaklara sra gelince at
huysuzlanr; ne Demirci, ne de Krolu zaptedemezler. O zaman, btn
sahne yi seyretmi olan Demirciolu kar; evvela at zapteder; nallat-
ma bitince de Krolu'nun verdii paralarn hepsini hamur gibi ezer.
Krolu bunlardan ayrldktan sonra bu vaka onda ok byk bir tesir
yapar: Demek ki atn zaptedecek, kendisine kar koyacak bir yiit var-
dr. Dier taraftm bu adamn Krolu olduunu renen Demirciolu
babasna: <<Neden bana daha evvel sylemedin? O burada iken bilsey-
dim ldrverirdim, diyerek esef eder. Gece beline birok zincir ba
layarak enlibel'e varr. Kayalardan trmanp Kr Atm durduu alura
yaklar. Orda Krolu'na rastgelir. Karanlkta tanmazlar. Krolu,
Demirciolu'nun maksadn renince ona, hrszl ber:aher yapmay
teklif eder. O srada Demireiolu, bir gn evvel Krolu ile aralarnda
geen vakay anlatr. Krolu tabii muhatabm tanr; lakin, onun yi-
itliini sonuna kadar grmek iin belli etmez. Demirciolu kapy aa-
maymca dama kar, aty sker; Krolu'nu ieri sallar - Zincirle
at balatr ve eker. Sonra Krolu'nu terkisi.ne ahp yola dzlr. La-
kin i bu mertebeye gelince Krolu: <<Bu, sahide1 yaman bir yiit. Bu-
nu nasl elde edeyim? diye dnmeye balar. Kafasna bir topuz in-
dirir. Demirciolu, aka yapma, diye ilitar etmekle iktifa eder. Niha-
yet Krolu bir hileye bavurur; yoldayla sahbete balar. Bahis Kr-
olu'ndan alnca sorar: Ya Krolu arkamzdan gelse ne yaparsm?
Demi.rciolu da : .rKrolunun hibir eyinden korkmam. Yalnz, grle-
mesi ok dehetli imi; ondan ylarm, der. Bumn zerine Krolu bir Krolu'na hakaretleri, onun matemi - gn yz koyun yatmas -
grler. Ve haldkaten Demirciolu der baylr. Krolu onu zincirlerle
balar. Krolu'nun sesine ve yiitliine hayran olan Demirciolu:
Yiit, der, <<Ben senin arkadam olmak isterim. Yoksa sen beni zorla
esir edemezsin. Krolu onun bu szrre pek inanamad iin zincir- ~eye raz olup ne yaptm bilmeyen bir adam gibi, bir yk kamla
terini zmez. Bunun zerine Demirciolu bir gerinirve zincirleri krar.
Fakat yine mertlik gstererek: Ben her eye ramen sziLmele duru-
yorum ve senin yoldan oluyorum, der. te o gnden itibaren Demir-
ciolu da Krolu'nun Delileri arasna katlm olur.
Krolu ile Taeiri : Krolu bir tacir vastasyla ticaret de yapar-
m. Bir gn bu tacir satt. mallarn parasn alm, kam; Krolu koyun yatar; bir gece ryasnda Kr Ata kavutuunu grr. gn
kzm, arkasmdan adamlarn gndermi, onu tutmalarn emretmi. s0nra bir meclis kurulur. Hepsi barrlar ve Krolu eski mertlii tek-
C,u .4k ve Tilli Hanm -Kro,lu bir gn bir kervan grr. Yal- rar alr. Silahlarnn stne bir krk giyer, omuzuna bir saz asar ve
nz bama ona kar at srer. Kervanda ok silahllar bulunduu iin
ona ehemmiyet vermezler. Ba teklifini reddederler. Krolu hepsini
krar, mallan alr. Sandklarn birinin icinden bir ask ckar: bu Cnul
Ak, Bezirganbann sohbetisi imi. B~zirganha ~nu -ok sevdii ii,n
ele gemesin diye sanda koymu. O gnden itibaren Cnul Ak, Kr-
olu'nun saz.airi olur.
36
KROGLU RV AYETLERNN MEVZULARI
Bir gn Cnul Ak kederli grnyor. Krolu sebebini soruyor.
O da olua ocua olan hasretini sylyor. Krk gn iz"M.1 alyor. Hintte
olan evine gidiyor; lakin ay kalyor. Nihayet Krol:u'nun, Gelmez-
sen er ,ge elim yakanda, szlerilli hatrlyor. Kalkyor, yola kyor.
Erzurum'a uruyor; orada Paann kz Tilli Hanm onun kim olduunu
anlaynca Kolu'nu soruyor. O da sazyla anlatyor. Tilli Hanm Kr-
olu'na mektup yazyor.
KT-Atn 'Tokat'a Karlmas vs Krol"n Tokat Seferi: [Bu epi-
zot Chodzko'nun rivayetindeki epizodun hemen hemen ayndr. Yalnz
teferruatta baz hususiyeHer, isimlerde farklar olduu iin hulasa edi-
yorum].
Erzurum Paas Hasan Paann Krolu tarafndan ldrlmesin-
den sonra, Osmanl, ran, Turan Ranlar, Paalar, <<Kmlu bir gn
kral olacak, diye telaa derler. Tokat Paas Mahmut Paa bir gn
meclisini topluyor ve Krolu'nun ban veya Kr Atn getirene kz
n vaadediyor . .A...haliyi topluyor; bir kadeh dolduruyor: bunu alan tek-
lifi kabul etmi olacaktr. Bir ihtiyar kelden - Kiel Hemze - baka
kimse kadehe elini uzatnyar. Bu adam bad e yi iiyor ve bir ay vade ile
gidiyor.
[Kiel Hemze'nin Krolu'nUn yanna girmesi, Doru At karmas,
deirmen sahnesi, orada Kiel'in, Krolu'nun gafletinden bilistifade
Doru at brakp Kr At karmas, Krolu'na civanmerda.ne vaadi, Pa-
ris ri vayetiyle aymdr. Yalnz bur.ada, atn aldrd iin Delilerin
ok daha canl ve daha tafsilatld:::. Bilhassa Kr At gittikten sonra, de-
irmenci olup bir mddet deirmende kalmas, btn mterilerin getir-
dikleri tahl ile ne kendini, ne de Doru Atn doyuramamas, nihayet her
amlJ'bel'e Delilerin yanma dnmesine ait ksmlar hem hazin, hem de
mizahi bir eday haizdir] .
Kr Atm bu suretle gitmesine Deliler epeyce kzmlardr. Hepsi
Krolu'nu terke karar verirler. O zaman Krolu bir ay milet ister.
Kr At alamazsa dnmeyeceini syler. Gitmeden evvel gn yz-
Tok.at'a doru yaya olarak yola koyulur. [Kr At tekrar alp kamas
epizodu da yukarda hulasa ettiimiz Paris rivayeti gibidir. Baz tefer-
ruata iaret etmekle iktifa edelim]:
Krolu Paann evine gider. Ziyafette ne araba doyar, ne ye-
mee. Onu mutfaa gnderirler. Aba bu obur adama aksilik eder,
37
 KROGLU DESTANI KROGLU RVAYETLERNN MEVZULARI

lakin cezasn bulur: Krolu onu yemek kazanmn iine sokar. Kro dece Evladm yok, DelHerim basz
kalacak, diye esef etmesi zerine
lu'nu methettii iin Paay kzdra:. ak (a1k kyafetinde Knlu), Giziro<lu ona hayatn balyor
ve Krolu ile harbettiine arkada
o zamana kadar btn seyislerini ldren Kr Atn yanna gitmesi em- larn inandrabilmek iin kahramandan kendisini yaralamasn istiyor.
redilir. Evvela Krolu bu beklemedii saadetten mtevellit srurunu La'kill Krolu'nun gnl buna raz olmuyor. Krolu, daima onu met-
belli etmez, <<Beni ldrr, diye korkar grnr, gitmemek ister; zorla hed.eceini, kahramann onu esir ettiini heT yerde syleyeceini vaa-
gtrrler. At onu grnce sakinleir. Krolu ata biner ve btn Bey- dederek Mustafa Beyden ayrlyor. Haki:lmten Mustafa Beyin askerleri,
leri yanp geer. nne dizilen arabalar atl.ar; velhasl, bir admda onun Krolu'nu malup ettiine inanmyorlar. Bunun zerine o da on-
dokuz arn, on brr arn yapan Kr At yel gibi uar. nne Duna ay lara enlibel'e gitmeyi teklif ediyor. Filh.akika en~ibel'e varnca gi:z-
gelir. Bunun br taraf balm bir Paann memleketi imi. Krolu lendikleri yerden gryorlar ki Krolu bir meclis esnasnda Gizirolu
at aya srer, br tarafa varrken, oradakiler onu kementle tutarlar. Mustafa Beyin kendisinden daha yiit olduunu syleyen bir koma oku-
Krolu, <<Bana bu .at toyda Tokat Paas hediye etti, diyerek ellerin- yor. Bu srada bunlar dinleyen Gizirolru da Krolu'nun karrsna
den kurtulur. Dinlooe dinlene, bazen memleketine turnalada haberler kyor. Krolu'nun ir'kin1iI!le mukabil ok gzel olan Mustafa Bey
gndererek amilbel'e dner. Delilerine kavuur. [Burada, Tokat Paa meclisi hayran ediyor. VeiJ.hasl iki yiit, biribirlerine ebedi dostluk
sn ldrp Kiel Hemze'yi Paa yapmas, P.aann bir kzn alp Deli vaadettikten sonra ayrlyor lar.
Mihter' e vermesi variyantlar yoktur].
Badat Seferi : [Paris rivayetinde'ki Tokat yerine burada Badat 2
kaln olmutur. Sefere sebep, turna, rdek, kaz avlar deil, Krolu'nun
hanmlarnn, Iv.az'n ve Delilerin banda [grp de 1mrendikleri turna TTRFA RVAYETLER7
telidir. Sonra .burada, Ivaz ve Demirciolu ikisi de gitmek isterler. Kr-
olu bunlara Belli Ahmed'i de katar. Bezirgan Epizodu: Krolu Zor - Bezirgan daha babasndan iit
Bu arkada, Paris rivayetinde anlatld vehile esir olurlar. mitir. Bir gn Bezirgan aml!bel'den geer. Krolu onu grr. Ve
Yalnz burada, tutulmalarna sebep, szp kalmalar olmutur; geri Kr Ermeni bir Bezirgana benzeterek o mealde bir iir syler. Bezirgfm,
At Ahmet'le Demirciolu'nu uyandrmsa da, bunlar Ivaz' bir trl ~.Ben Ermeni deilim, diye cevap verir; yol hacn vermeye de raz
uyandramamlardr]. olmaz. Krolu ile d:vrJer. Zor Bezirgan Krolu'nu yere vurur,
[Hi:k&ye yine Paris rivayetine yakLn bir ekilde devam eder]. Kr- balar. Krolu'nun Delilerinden Zincir-Kran, Da-De'Viren, Hoylu Bey
olu'nun kaan tccar (Paris rivayetinde Hoca Yakup), dellalda ken- ve Demirciolu'nun da ricalar fayda vermez. Bezir,gan Krolu'nu alr,
disini ucuz sattrmak iin kr ve topal taklidi yapan Kr At alarak gi~ gtrr. Geee bir hana inerler. Bezirgan, Krolu'na atlar emanet eder;
der, Krolu'na felaketi haber verir. Esasen Krolu'na ryasnda ma- kendisi uyur. Krolu iki defa onu ldrmeye teeblbs ederse de iki-
lum olmutur: bir gece Ivaz' kanl gm}ekle grmtr. Hemen ha- sinde de Bezirgan'n R:ahwn At, yeri g sesLendiren bir sesle sa-
zrlanrlar, Delilerle Badat'a gelirler. ehrin kenarnda bir ihtiyardan hibini uyandrr . Atn bo yere ba}rdn zanneden Bezirgan hayva-
akl renirler. -U-iret meclisi huzurunda aslmaya giden yiidin n dver. Krolu'nun nc teebbsnde hayvan seslenmeye kor-
imdadna yetiirler. Krolu evvela ak taklidi yapar. Sonra vakti ge- kar, fakat teessrnden alar; hayvann bu hali esire mertlik dersi
lince, Delilerine iaret verir. Haribederler, esirleri kurtarrlar. Paann verir ve Krolu dmann ldrmeden ka<ar. Lakin, amllbel'den hi
askerlerini krarlar. Demirciolu eline daraacn alr ve birok asker- kmad iin yol bilmeyen Krolu'nu Bezirlgta.n aJbuk yakalar. Fakat
leri onunla sapr sapr dker. Krolu Arslan Paay da ldrdkten affeder; hatta Delilere ve kendisine birok mal hediye ederek brakr.
sonra, Badat'n hakimi olur. Hazineyi halka datr. O gn, rasgeldik- Krolu da bundan sonra haydutluktan vazgeer.
leri zaman esiriere acm, alam ve kendilerine de yol gstermi olan Krolu ile Hasan Bey : Hasan Bey Hint Padiahnn o'ludur; b.a
ekinciye de birka uval .altn verdikten sonra kalan ganimeti alrlar basnn salnda akoynamaktan baka bir ey yapmaz. Babas lr-
ve enli'beie ynelirler. ken on bir yular hediye eder. Bu yular hangi ata olursa ona binnesini
Y<ilda Gizirolu Mustafa Bey isminde bir yiide ra.sgelirler. Kr- vasiyet eder.
olu askerlerinin arkasndan gidiyormu. Mustafa Bey askerlerini bra
kyor, ve mertlik olsun diye Krolu'na kar yalnz gidiyor. Lakin, ha- Bir gn aa ocuklarndan grerek, Hasan Bey de ava zenir. Yo'l-
ber vermeden onun kafasna amud indiriyor. Krolu'nun, lmille sa- da Hzr'a
rasgelir, duasn alr. Sonra kr atl bir adama ras.gelir. Onu
\

38 39
 KRoGLU DESTANI
attan drerek yular bana uyan kr at alr. Sonra bir bezirgfm ma
lup eder. Annesini de daa indirir. Artk ekyal~k eder. Ona derler ki :
~Vaktiyle baban o kadar urat, in Padiahn.n kzn. alamad; sen bu
ii yapsana. Hasan Bey bu teklif zerine atma altn, ceva:hir ykle-
yerek yola kar. Yine H:zr'a rasgelir. Hayrduasn alr. Evv.ela am-
lbel'e varr. Krolu malup olur. Yalvarmas zerine Hasan Bey ona
canm balar. Hasan Bey bir mddet amll'bel'de misafir kalr. Sonra
yolculuunun 'Sebebini anlatarak yola kar. Krolu da, eer Hasan
dar.a decek olursa arkadalaryla beraber imdadna yetieceini vaa-
deder.
Nihayet Hasan Bey in'e varr. in Padia:hnn kzyla, sarayn
bahesinde buluur. Kz onu kke gtrr. Onun ffint Padiahnn olu doru yollanr. Yolda bir emede bir kzn resmini grir, ak olur.
olduunu renen kz da bu yiide ak olmutur. Lakin Hasan Bey
mertlikten asla amaz. Kzn, <<Gel yatalm, teklifini reddeder. Hatta
gizlice kanay bile kabul etmez. Cuma gn atlara binerler. Yola
karken Hasan Bey Padiaha, Ben kzn karyorum, diye ha:ber ve-
rir. Padi:ah hemen bryk oluna halher g,nderir. Bu, Hasan Beyin
arkasndan askerle yetiir. ki ak bir yerde istirahatte bulur. Hasan
Bey uyanr, Padiahn byk olunu ve askerini malup eder. ehza
denin bur.nunu, kulan keser, yollar. Ortanca olan da ayn akbete
urar. nc ehzade Arap Zengi'n:in askerleri de mahvolur; lakin
Arap Zengi Hasan' yaralar. Bereket versin o srada Krolu'nun gn-
derdii Hoylu Bey jetiir. Arap Zengi, Hasan Beyi esir edecei srada
teki DelHer de :gelirler. Arap Zengi kaar. Hasan Beyi bir sedyeye ko
yup amlbel'e gtrrler, tedavi ederler. Hint Padisalnn karsna da
haber gnderir1er. Nihayet Hasan Bey kzla mrem1ek~tine gider. ki ak
dnlerine Krolu ve arkadalarn da davet ederler. Ve muratlarna
erer ler.
Krolu'onun Demirciolu ile Arkada Olmas : Krolu bir gn bir
ehre giderek bir buka almak zere demircileri dolayor. Bir demir-
eiye varyor. Diyor ki: <<Ata bir buka yap. Demirci kaln bir zincir-
den bir buk:a yapyor. Krolu beenmiyor. Onun zerine demirci k
zyor ve bu bukay kryor. te o zaman Krolu bu demirci ile arka-
da oluyor.
. Nalbant Ba : Bir nalbant varm. Bir gn Krolu'nun gelip de
kendisine atn nanatacan bilirmi. lrken oluna, hazrlad iki rip kovar. Kr, on be yandaki oluna beygirleri terbiye etmesini
by!k nal vererek: Bunlar sakla; bir gn sana mracaat edecek
adamn atnn ayaklarna vurursun>> der. Hakikaten bir gn Krolu
geliyor. Hibir nal beenmiyor; krk if<t nal kryor. Nihayet nalbant,
saklad byk nallar getirerek at .nalhyo;r. Fakat para vermeye sra
elince, narbant d:a Kmlunun verdii btn paralarn yazsn siliyor.
Ite Na1bant1ba bu suretle Krolu'nun arkada oluyor.
40
KROGLU RV AYETLERNN MEVZULARI
3
YALVA RVAYETI8
Krolu bir para kr bir sr obandr. Bir gn srlar otlatrken,
srden ayrlan bir hayvana bir ta atar. O hayvan lr. Kr bunun
zerine o ta aJr, demirciye gtrr. Demirci bunun yldrm ta oldu-
unu syler. Kr o tatan bir kl ddrrr. Ve karsna, <<Ben aml
hele gidiyorum, bir olum olursa, doru :ksran tayna bindir ve bana
gnder, der, gider.
Kadnn bir olu olur; byr. Ve anasiJ!lln sozu uzerine babasna
Yazsndan bunun ran ahnn kz Diyar Hanm olduunu anla.r.
Nihayet babasna varr. Evv.ela tanmazlar. Krolu gen kahra-
mian harhe davet eder. ocuk parmayla Kro~lu'nu attan aa indi-
riverir. Babas bu kalraman delikaniy kucaklar. Kim olduunu sorar
renir.
Lakin kz bir trl unutamayan yiit bir gn ava kyorum diye
babasndan ayrlr. Talran'a varr. Gl bahesinde gezen Padiah k
zn alr karr.
4
ELAZZ'DEN GELEN RVAYETL!ER 9
a.
Krolu'nun hatas Trkmen airetlerindenmi. Bolu Beyinin Y~
nnda dururmu. Bolu Beyinin emriyle birok adamlar her taraftan gu-
zel atlar bulmaya giderler. Bu adam da Trkiye'de en iyi at yetitiren
Su1tan-Ham'na gidiyor. Bir eme banda su ien beygirler arasndan,
suyu dierleri gibi imeyen zayf bir kr tay alr. Sonra Tuz-Hisar'nda
da bir hayvan srrrsnn parasn vererek, btn beygirleri Tuz-Gl'ne
srer. Gln br ucundan yalnz bir zayf tay kar. Onu da alr. Di-
.er adamlarnn getirdikleri gzel beygirier iinde bu zayf hayvanlar
gren Bolu Beyi adamcazn gzlerini oydurur; bu hayvanara bindi-
retir. Bir sene sonra bunlar, kar amurlu bir meydanda koturol
duklar zaman bastklar yerden toprak kartacak kadar giizel koan
atlar olurlar. Bolu Beyi bunlarn namn iitir. Krolu'nu artr. Hay-
vanlar g.etirmesi iin tehdit eder. Krolu o gn, arkasm duvara vere-
rek bir sr kpee kar koyan bir kpekten ders alr: Arkasn da
lara verip Bolu Beyine kar meydan okumaya karar verir. Babasyla
41
 KROGLU DESTANI
KROGLU RV A YETT...ERNN MEVZULARI

beraber kaarlar. Arkalarndan atllar bunlar kovalar lar .. Kr, en nde

Beyinin askerinin okluundan bu.na raz olmaz.
gelen atlarn rengine gre olunun ve kendinin atarn camura call
Bu mddet zarfnda Krolu'nun, Trkmen kzndan (Karaman ky-
a, ilh. . . . . srdrr ve bu suretle yakalannaktan ku;tulurla~., Bun-
lerinden birindeki) bir olu olmutur. Anas onun adm, babaslnn tav-
dan sonra dada yaamaya balarlar.
siyesi zere, Hasan koyar. Hasan daha ocukken bir yiit olacan gs-
Bir gn K~olu bir yerde avlanrken iki gvercin vurur, bir pnar terir. Bir gn ccuklarla kavga eder; bir kadnn ona, 'd~kya dl,
da bunl~r temzlerken gvercinler canlanp uarlar. Ve o pnar krk
diye hitap etmesi zerine Hasan gelir, anasndan, babaslnn kim oldu-
(ve~.a.~n) paraya ayrlp su krk (bin) yerden kmaya balar. Kro unu renir. Bunun zerine anas, emanetlerini teslim edip Hasan
lu don:unce vak.ay babasna anlatr. Babas o pnarn Ab-hayat olduunu
Beyi babasna gnderir. 11
anlar. Fakat sudan yalnz Kr At imitir; ve krk parca olduktan son-
Hasan Bey amlbel'e varnca Krolu ile karlar; birbirini ta-
ra da eski vasfn kaybetmitir. te bunun iindir ki , Krolu'nun at
nmayan baba oul evvela de kar.ar verirler. Sonradan, delikan-
elan sadr derler; ve her sene bir defa satlrm. 10
lya acyan Krolu, ilerinden birinin, tekinin klesi olacam tayin
edecek olan bir gre teklif eder. Krolu yenilir. Buna kzan Ayvaz
b. da Hasan Beyi malup eder. Ve gazaplanan Krolu onu kesrnek zere
iken, gz Hasan'n klcna iliir; olunu tanr, 'alnndan per.
K~o~lu aslen Trkmendir. Babas bir katil meseles1nden dolay Bo- Krolu bir gn bir baskn iin amlbel'den aylrken oluna bir
lu Beynn yanna gelmi. Kr olmasna sebep olan hadiseden sonra ih- tutarn anahtar verir; odalardan bir tanesini gsterir ve bunu ama ma-
ti~ar ata iki sene baktrn, olunun arkasm svam, hayrdua etmi.
V sn tembih eder. O odada meum resim vardr. Hasan Bey aday me-
Koroglu da Bolu civarndaki Krolu Da'na km, orada kendisine rak eder, aar; ve derhal resmin sahibine, Telli Hanma ak olur ve
kale yapm; elan bunun harabeleri varm; bu kalenin camurunu ki- babas geldii zaman meseleyi anlatr. Babasnn nasihatlarma ramen
recini, svasn kendisi yapt iin talarda ve svada einin ayanm kz almaya karar verir. Krolu ona sandan tel ve yanna da yz
izleri hala duruyormu. adam verir. Hasan Bey silahlarn taknr, sazm omuzlar; yola dzlr;
Krolu katrclardan renir ki, stanbul'dan Kasapbamn ra fakat adamlarnn yzn de yolda geri evirir. Tek bana Karaman'a
Ayvaz' alrsa, bu, ok deerli bir yiit olacak ve Krolu ile ikisinin varr. Bir sazcya sazn yaptrr; onun evinde misafir kalr. Bir giin
stn~ kimse rgelemeyecek, Krolu Bolu Beyin1n bir sr koyununu Telli Hamnn ibarheye ktn duyar. Seyre giden ahaliye o da katlr.
a~:r; Istanbul'a gider. Ayvaz' [stanbul rivayetinde anlatld ekilde] O gece bir nbetiyi kandrr, baheye girer. Bir yataa yatar. Ertesi
dort boynuzlu bir koyun gstereceim diye kandrar ak kacrr. gn Telli Hanm onu orada grur ve ak olur. Kamaya karar verir-
Ayvaz ilk zamanlarda amlbel'de ok sklr. Krolu ~na kadnlar ler. Hasan Bey ehirde bir at daha bulur. O gece Hasan Bey saraya
filan ..alarak, gnln elemek ister. gelir, kz alr; kaarlar. Ertesi sabah, Karaman Beyi firar duyunca
Krolu kah Bolu amlbel'inde, kah Tokat amlbel'inde oturur. arkalarndan s variler gnderir. Asker iki gn sonra bunlara yetiir.
Bazen Karaman'a, Konya'ya da gider. Bu askerle delikanl arasnda harbolur ve gn srer. Her akam kz
sevgilisinin yar.alarn sar ar. Lakin nc gn, Hasan Bey ok zayf
c. der; bu sefer kz harbe balar. O gece Hasan'n aklna kllar gelir;
onlar yakar; b kllarn yanmasyla Krolu ryasnda ateler i:inde
Bir gn Krolu Dastan'da bir kz gr; onunla evlenir. Fakat kalr. Ayvaz remil atar; atlara binip Ayvaz'la ko.arlar. O gn de le
k.ar.sna: ocuum olan olursa u bazubendi koluna bala, u klc ye kadar dayanan iki ak, nihayet bir ykk deirmene iltica edip, ken-
belne kuat, bana gnder. Kz olursa u para ile istikbalini temin et, dilerini kapdan mdafaa ederler. Artk, Karaman Beyinin askerleri dam-
diyerek kar gider. Onun karsn byle terketmesine sebep, bahesinde lar skecekleri esnada Krolu yetiir. Olu ile Telli Hanm kurtarr.
gen~rken grd Karaman Beyinin kzdr. Onu karnay dnr. amlbel'e gtrr ve ikisinin dnlerini yapar. 12
Labn Karaman Beyinin, bahe etrafnda nbet bekleyen askerleri onu
korkuturlar. Krolu Telli Hanm ismindeki bu gzel kz sadece grr 5
onun resmini alr, gelir. Lakin amhbel'de her gn bu resmin karssn~
da alar. A:::"a~ onu teselli etmek ister; hatta kz karnay teklif SAMAYLOV'N TRKMEN RVAYETLER 13
ederse de Koroglu hem kzn arzusu olmadndan, hem de Karaman
[Samayilovi ecere-i-Terakime'nin drt nshasn mukalele etmi-
42
 KROGLU DESTANI KROGLU RV AYETLERNN MEVZULARI

tir. Hoca Molla nsihas ayr bir hususiyeti !haizdir: Burada Krolu ve lamak kabil olmayacaktr. leride Mara rivayeti tesbit edildii zaman
Korkut hakknda rivayetler vardr] : burada bizim yaptmz i tamamlanm olacaktr.
Kurt Bahadr'n Halime namnda zevcesi vard. Bu Halime Kmk
Rivayeti hulasa etmeden evvel bu iirlerin arasnda bulduum va
Padiahnn kz idi. Kurt Banadr'n iki olu oldu. kincisi <<Rencum
bu rivayetin ok zengin olduunu daha iyi gsteren bir fihristi aynen
Krolu idi. Knyesi Ruen idi. Ruen ryasnda Ali'yi grd. Ali onu
naklediyorum: 1) Hoylu Bey meselesi. 2) Ali olu Hasan Paa ile Hoy-
tebcil etti. O vakit ran'da Arap-Reyhan hi:kimdi. Alla:h Krolu'na za-
lu meselesi. 3) Hoylu Bey ile olan mesele. 4) Ayvaz meselesi. 5) irin -
fer verdi; Krolu, Arap-Reyhan'a galip geldi.
Dne17 meselesi. 6) Grcistan hikayesi. 7) Harbendeli hikayesi. 8) Kr
[Samayilovi, Khne-rgen'ten de u malumat renmitir] :
hikayesi. 9) Harbendeli hikayesi. 10) Zor Bezirgan hikayesi. ll) Bey-
Krolu'nun b3jbas Kurt (Korkut) deil Krdbelolu'dur,
lerin vukuat. 12) Krolu'nun zindana dt. 13) Erzurum hikaye-
[Por so kasabasnda Syv-Bak da demitir ki]:
si. 14) Cirid-Mar hikayesi. 15) Beylerin zindana dt. 16) B_irinci
Renpul Bey Ruen, Krolu diye mehurdur. !Bu kahraman ki'rda
Cin meselesi. 17) Dastan hikayesi. 18) Yine in hikayesi. 19) Ikinci
(=mezarda) domutur.
Cin hikayesi. 20) Drt yz kiiye Badat hikayesi. 21) Ordu-yu-Badat
hikayesi. 22) Firenk meselesi. 23) Askerin dahp kendisinin ama gitti-
6
i. 24) Ermeni Bezirgan hikayesi. 25) sa Bal hikayesi.

BARON VON HAKS'NIAUSEN'N TESPT ETTG RVAYETLER 14 Deli Yusuf, Krolu'nun (Ali, Irvan Ali = Ruen Ali'nin babas
dr. Erzurum Paas, ihtiyarn dmanlarmn szne kanarak, onun gz-
Krolu'nun babasnn ismi Ubeyd'dir. Bu adam ran Padiahnn lerine mil ektirmitir. Yusuf Erzurum'dan olu Ali ile kar. Arkala-
at oban imi. [At efsanesi, Krolu'nun daa kmas, Paris rivaye- rndan Arap Reyhan yetiir. Kr evvela buna yalvarr; fayda vermez:
tinin ayndr]. Trkmen Sultan at aldrmak iin Ermeni Hamza'y Sonra tehdit eder ...
gnderiyor. O da hile ile bu ii beceriyor ( Deirmen hikayesi). Son- aml'bel'e varrlar. Orda kr, oluna nasihat eder: bu nasihatta
ra Krolu, Deli Hasan'la beraber gidiyor ve Sultandan atn istirdat fenala kar fenalk, zulme kar intikam, kimseye merhamet etme-
ediyor. mek telkinleri vardr. Dier taraftan da devlet srmek, nee ve sefa
Krolu en sonunda Pehlivan Rstem'in torununa ras!geli.yor. iinde hayat geirmek tavsiyeleri. Krolu bunun zerine anlbel'e
gn gece gre ediyorlar. Birbirlerini yenemiyorlar; fakat, aldk metin bir kale yaptrr. (Koma 1-8)
lar yaralardan lyorlar.
[ Baron von Ha:ksthausen, Bayezit ile Erivan arasndaki Krolu Hoyl Bey: Bir gn Yusuf oluna darlr; Krolu da ban alr,
Da'nda da u rivayeti tespit etmitir] : Barut ktktan sonra Krolu kar gider. ukur-Ova'da Deli Hoylu'ya tesadf eder; Deli Hoylu onun-
bu daa gelmi. Bir tccarn belinde garip bir alet grm. <<Nedir? la alay eder. Hatta Kr Atn ister. Fakat sonradan, her naslsa, dost
diye sormu. Tabanca olduunu sylemiler ve nasl istimal edildiini olurlar [destann mabaadinde Krolu ile Deli Hoylu'yu beraber gr-
anlatmlar; bir kpei de orada ldrmler. O vakit Krolu dn yoruz]. Hoylu Bey, yine ukur-Ova'dan, Kenan Beyi de Krolu'nun
m ve Allahasmarladk; Krolu, senin maksactn hasl oldu, demi. Delileri arasna davet eder: Krolu'nun (kendisini bendeden yiidin)
O vakitten sonra kaybolmu. 15 amlrbel'deki serazat hayatn tasvir ederek Kenan' kandrr. (K. 123
- 124)
7 Hoylu Bey destanda epey mhim rol oynuyor: Dne iin Krolu ile
kavgalar, Krolu'na darlp anu terketmesi, (K. 11-13) nihayet Badat'a,
MAiRA RVAYET 1 " turna-teline sefer ettikleri zaman ba bedeninden kopmak suretiyle l-
m, sonra nianls Dne'nin matemi, Hoylu'nun cenaze merasimi, iir
[Nihayet elimizde bulunan rivayetler iinde bir de Mara iirleri lerin ok canllarn tekil etmektedir. (K. 15-19)
var ki bu iirlerin, bazen olduka uzun serlevhalarndan ve muhteva Bezirg,.n: Zor - Bezirgan'n Konya kervann getirdiini Krolu'
larndan umumi hatlaryla, mmkn olduu k.adar mevzuu karmaya na haber verirler. Krolu askerlerine tedarik emri verir. Kar gidip
altm. Fakat phesiz, bu rivayetin asl mensur kssa ksm olma- kervan vuracaklar, yol hacn alacaklardr. Krolu nden birisini gn~
dka btn hususiyetleri ve tekiler arasnda mevkiini tamamyla an- derir, Bezirgan onu malup eder. Ayvaz'la karlar, Ayvaz' yaralar;

44 45
 KROGLU DESTANI KROGLU RivAYETLERNN MEVZULARI

fakat Hasan tarafndan yaralanr; asker birbirine girer. ki taraftan on dedir. (K. 65) Artk Ayvaz, Beylerle beraber, Bolu Beytnin emriyle as
bir bin kii lr; Krolu bunlar seyreder. Nihayet o da harbe girer, lacaktr. Krolu askerlerini hazrlar, imdatlarna yetirnek ister.
Zor- Bezirgan'la karlar ... Dier taraftan Ayvaz daraacnn dibinde <<Krolu babasn anar
... Her naslsa, sonunda Bezirgan' da Krolu'nun adamlar arasna ve alar. Memleketini, ilini, arkadalarn terennm eden yank trkler
girmi gryoruz. Bir defa Acemiere kar Krolu ile beraber harhedi- syler. Babasndan imdat bekler. Krolu askerleriyle yetiir, harbolur ...
yor. Krolu onun kuvvetine, cesaretine l:ayrandr. Bir gn Bezirgan ...Beylerle beraber Ayvaz- turna-teli yznden- lmlerdir. Kr-
ortadan kaybolur. Hoylu Bey Krolu'nun onu ldrm olmasndan p olu bir yandan kendi ihtiyarlndan, bir yandan da, kaybettii evla-
helenir ve Krolu'nu srktrr. Krolu evvela :inkar ederse de sonun- dnn, <<Yedi deryalar geebilen Ayvaz>>nn lmnden ikayet eden iir
da ,kzar ve ldrdn syler. (K. 20, 21, 23-27, 30) ler syler, niyaziin kbleye dner, namaz klar. (K. 66) Bu lm, ihti-
Dne : [Krolu'nun Dne'yi alp karmasna dair iirler bu epizo- yar Krolu, semadan aklan bir direk tahiriyle ifade eder. (K. 93)
dun Paris rivayetine yakn olduoou gsteriyor]. Krolu'nun yz yirmi sa Bal : sa Bal sazairi kyafetine girerek Krolu'nu [Dne'yi
denE!k yemesi, kuyuda machpus kalnas, kmas, Dne'yi iek bah- Bolu Beyinden karnas epizodunda olacak] esaretten kurtarr. (K. 43-
esinden karma s. (K. 31 -37) 47) Yoksa Krolu tehli:kededir; tane daraac kurulmutur. [Burada
Demirciolu'nun sa Bal ile ismi geer. K. 81 ise Krolu'nu Bolu zin-
[ Dne'nin Dizdar Hanm kskanarak kamasna bir iirde iaret
danndan Demirciolu'nun kurtardn gsteren paradr].
vardr. (K. 38) Dne'nin Krolu'nun kars olduu rivayeti bu iirlerde,
Hoylu Beyin kars (veya nianls) olduu rivayetiyle aym zamanda Zorbaz-Beyi - Bu Krolu'nun btn adamlarna meydan okuyan,
bulunuyor. Zor-Bezirganla karlaan kahramandr. (K. 28, 29)
Nihayet bu ksmdaki iirlerde Krolu Dne'nin kardelerinden bi- Krolu'nun Macerala.r: 1) Krolu, Dastan'a gider. Orada, bila-
risinin !gzlerinin karlmasn, birisinin darannasm Ayvaz'a enre hara Hasan'n annesi olacrk olan Hasna Bala'y amar ykarkengrr;
der. (K. 39)]. ak olur. Alr, gelir. (K. 68) Krolu evlidir. Deli Hoylu ona iki kary
Gzel Dne kahraman br kadndr; lbir gn, in muharebesinden ne yapacan sorar.
sonra, amlbel sakinleri yasa girmilerdir. Firenk gelir, Dne onunla 2) Krolu sandk iinde yiitleri saklayarak Grcistan'a bir baskn
harbeder. {K. 38, 41) yapar. (K. 125) Bin drt yz kz karr. Harpten sonra da Zer-Mah-
Ayvaz : skdarldr. Kasabn oludur. (K. 51, 61) Krolu onu ka- bubolu'nun mallarn yama eder. (K. 76) Krolu'nun buna benzer bir
rr. Krolu btn bu, Ayvaz'a hitaben syledii iirlerinde <<kck- maceras daha vardr. Bir gn Cirid-Afar taraflarna seyre kmtr.
ten byttm, olum>> gibi efkat kelimelerini kullanr. Gzne bir hayli aa arasnda yedi sekiz ylz kz grnr: bunlar Kr-
[Ayvaz'n hiddetlenmesi epizodu burada da vardr]. Bir mecliste bir olu'nu grnce kaarlar. Krolu hemen ak kyafetme girer; ~ki bin
eye kzan Ayvaz siniye bir tekme vurur. Krolu'nun arkadalar onun kiiyi bir yere saklamtr. Ertesi gn kzlar ak grmeye aa dibine
hiddetini teskin etmek isterler. O dinlemez; kar, gider. Krolu arka- gelince Krolu ve yiitleri bunlarn hepsini kaparlar, kaarlar.
sndan takip eder. Yollarn fenalndan, Bolu Beyinin dmanlndan 3) Bir defa Boylu'nun tevikat ile Beyler Krolu'nu terkederler.
bahsederE!k evirmek isterse de muvaffak olamaz. (K. 60, 62) Dner, Krolu ok mteessir olur. Dne ile dertleir. (K. 78) Matem tutar.
on gn niyet tutar, yatar. Gn tamam olooca kalkar, Ayvaz'n hasretiy- Artk biz de buradan gelim bari, der ...
le iirler syler. 4) [Bir para Krolu'nun am-Nur zerine, am'a gitmek tasavvu-
[Bunun gibi Ayvaz'a ait ufak tefek birka epizot daha vardr : Ay- runu anlatmaktadr].
vaz'n Harhendeli kzlaryla, Grcistan gzelleriyle ak maceralar gibi. 5) K. 77'de Krolu'illun Rus seferi mevzubahistir.
(K. 57, 59)] 6) Dier rivayetlerde hikaye edilen, Krolu'nun sazc ile macera-
Krolu'nun turna -teli getirmesi hususunda yapt teklifi yalnz sLna, ra Gl Ahmet' i karmasna dair burada da telmiller vardr;
Ayvaz kabul eder: masann stne konan badeyi yalnz o alr. Sanra burada Gl Ahmet Beyehirlidir. (K. 48, 56, 117)
birka kii daha iltihak eder. Krolu onlar drt yz pehlivanla A 7) Erzurum meselesi: Koca Sinan Bezirgan'n da karh bu ser-
Pnar'a kadar teyi eder. Krolu Ayvaz'a kz almtr. Dn iin gzet, Krolu'nun, olu Hasan iin Erzurum' dan almak istedii yeeni
avdetlerini bekler. St Pnar banda sarho yatarken balanp esir edil- Gll Nigar'n karlmasLna dairdir. Krolu Erzurum'a beinci defa
melerine telnih eden iirler burada da vardr. (K. 54, 55) Burada Ay- gitmek zere iken Yek- eim (baka bir yerde Kel Olan) o gece Kr
vaz' esir eden Bolu Beyidir (baka yerlerde bu esaret Badat seferin- At alar. (K. 119, 120)

46 47
 KHOGLU DESTANI
8) Krolu'nun bir esareti esnasnda Gdmen onu [grmeye gelmi~
tir. Krolu Gdmen vastasyla Kse Sefer'e mektup gnderir. Son-
ra Gctmen'le ikisi konuurlar: Krolu memleket hasretiyle yank yank
trkler syler; Gdmen de ona cevap verir; bu para gurhet hissinin
dourduu en kuvvetli paralardan biridir. Dalar, talar, gurbetzede-
nir ilk smduu eylerdir; so.nra Ayvaz'dan, irin-Dne'den, arkadala
nndan havadisler ister. (K. 121)
9) [Bunlardan baka, Reyhan-Arab'a Krolu'nun yalvarmas, bir
kocakary methetmesi (Huluflu rivayetinde de mevcut bir para), gibi
paralar vardrj.
Krolu'nun Seferleri : 1) Grcistan sereri : Bu sefer de askerin bir
ksm sanda kanarak yaplr. Buna Mahmut Bezirgi'm da itirak eder;
fakat if.anet eder. Grcistan'da harbolur; Krolu zafer kazanr. Dn
te Harbendeli Beyleri Krolu'na kar korlar. Dadan inen Al -Beyolu
ile Krolu konuurlar. Krolu Al-Beyolu'ndan Gl Gze'li ister, o da
vermez. (K. 125-131)
2) Beyehri seferi: K. 133-140 paralar Krolu'nun Beyehri'ni
fetih ve harap etmek iin askerlerine verdii harp kumandalarn an
latr. Krolu, Mehmet Beye, erif Beye ikenceler yaplmasn emre-
der : omuzlar delinip mumlar dikilmelidir. Kanlar akmal, Beyehri
temelinden sklmelidir. Nihayet Krolu Beyehri'ni alr.
3) Acemista;n seferi : Bu sefer Badat seferiyle karyor. Hoylu'nun
lm Badat'tadr. Krolu burada Hoylu'nun intikamn almak iin
haylmr. ehirde ta ta stne kalmayacaktr; yoksa Krolu amlbel'e
dnmez. Hoylu Bey lmtr. Serden, candan geilse ne olur ki. .. Kr-
olu szlerini, <3en de Krolu'yum byledir emrim, diye bitirir. (K.
i33) Nrhayet Acem'i bozarlar; harp on sekiz saat srmtr. Dehetli bir
harp tasviri yaratan bu para (K. 134) bir aheserdir. Bu seferde (K. 135)
Badat valisinin, Han mrahur'un da sahneye ktn gryoruz. siirlerden anlalabilir), kardelerini merhamete getrmek umdndedr;
Hoylu'nun lm, Ayvaz'n esareti ve sonra lm de (Turna-Teli
hikayeleri) karyar grnyor. Badat seferine sebep olan Han m
rahor'un bu gaddarldr. (Hoylu Beyi ldrmesi : K. 137) Yukarda ise
Ayvaz' Bolu Beyi esir etmitir.
4) Nallhan seferi: Byle bir sefere ait de bir koma mevcuttur.
(K. 58)
Dastal Hasan in seteri - Giilizar'.n Karlmas : [Bu para,
Mara iirlerinde, mkemmel bir epizot yapacak kadar vazh ve uzun-
dur : K. 92- 104].
Hasan amlbel'e gelir. Krolu onun altndaki Kr - di'i ister.
Hasan vermez. At deli olan divane: Gel elimden al Efendi diye mey-
dan okur. Krolu Hasan' eellada teslim eder. Sonra olu olduunu
renince aLar. Fakat Hasa..'1 lmemitir. Baba oul beraber yaarlar.
48
KROGLU RVAYETLERNN MEVZULAHI
Hasan bir kahramandr. Beyehri harbine itirak eder; arkac
lara meydan okur. Krolu Hasam'a bir kz almak ister. Evv_ela E~zu
rum'dan, Hasan'n amcas kzn aklna koyar. Lakin Hasan ~n pada
hnn kz Glizar' almaya gider. Kz delikanl iek bahesnde ~ulur.
Kz onu orada grnce taaccp eder; baracak olur. Hasan, Ruyada
grdn olan benim ite, diye kendisimi tamtr. Konuurlar, an~arlar.
Kzn karlmas, yedi kardei tarafndan takrbi, harp sahnel_er des~
nn bundan sonraki ksmn tekil eder. Firarilere yetien yed karde~n
altsn Glizar ldrr. En kklerine kyamaz; o da Hasan Bey ile
ablasna ilti11ak eder.
O srada Krolu'nun <<kara kuru eyler d'ne girmitir. Asker-
lerine. Cin seferine hazrlanmaLar emrini verir. Hala harbetmekte olan
iki a~k~ yetiir; onlar kurtarr; lakin Krolu, ok yaral olan Hasan
Beyi ld zanneder. Sa olduunu renmekte gecikmez. O zaman _o~
sevinir. Kahraman1aryla beraber tekrar harbe giriir. im Askerlern
mahveder. . ..
[Ayrca in seferine ait paralar da gryoruz. Bunlarn brs~nde
Krolu yedi kardein diri tutulup getirilmesini emreder; demek ki bu
da ayn epizottur]. , . .
Bolu Beyi - Krolu : Krolu esir olan Ayvaz kurtarmak n, teb-
dili ky.afet ederek Bolu Beyinin nezdine gider ... Burada Ayvaz' ve Bey-
leri kurtarmak iin Krolu'nun mdahale ettiini gryoruz ...
[Bundan baka, bu epizot, yukarda zikrettiimiz esaret epizodudur:
Bolu- beyi, beyleri ve Ayvaz' asmak zere gezdirtir. (K. 105, 108-110)
Burada Bolu Beyinin Hasan Beyle mcadelesine _jba istemesine-
dair paralar da vardr. (K. 106, 107)
Nihayet Bolu Beyinin, Krolu'nu balayp gtrd ve bun~ D-
ne'nin alarlna ait paralar var. Dne (Bolu Bey~nin k~ ~l~ugu ?u
~a:sm (Krolu'nu) kurtarmak iin rpnr. (K. lll)]
49

1 Teferruatta ise her rivayet az ok dierlerine nazaran farklar gs-
MUHTELF RVAYETLERN MUKAYESES
Krolu Destam'nn - tam veya para halinde - btn rivayetle-
rini hulasa ettikten sonra artk bunlarn mukayesesine geebiliriz. Bu
mukayesede, en tam olduu iin, Paris rivayetini esas alacaz.
Krolu rivayetleri, yukandaki bulasalardan da anlald vehile:
1) Trkmen/zbek grubu; 2) Azeri grubu; 3) Anadolu grubu, eklinde
ayrlabilir. Fakat btn bu rivayetleri birbir1ne birletiren hususiyetler
vardr. Ve bazlarnn da birbirinden uzak ;grnen rivayetler arasnda
haddi msl tekil ettikleri aikArdr.
Kro,lu'nun babasnn kr edilmesine ve kendisinin bu ismi alna
sma sebep olan hadise esas itibariyle garp rivayetlerinde (Azer! ve
Anadolu) mterektir; hatta Tobol rivayettni de bunlara ilave edebiliriz.
Bir Beyin (Paann, veya Padiahn) yannda seyis (veya Vezir) olarak
duran bir ihtiyar, grnte fena olan kymetli bir at (veya iki at) iyi
at diye takdim etmesi zerine Efendisini luzdrr. Bey onun gzlerini
oydurur.
zbek l'ivayeti ise bunlardan ayrlr. Burada Kurolu, bir kurda
(mezarda) doduu iin bu ismi almtr. Samayilovi'in bir Trkmen
rivayeti de ayn ekli veriyor. ayan dikkattir ki Anadolu rivayetlerin-
den biri de dier rivayetlerden bu cihetten ayrlmaktadr: Yalva riva-
yetinde Krolu'nun kendisi bir sr obandr. Bir para kr olduu iin
bu ismi almtr; ve onn amlbel'e gidip yerlemesine sebep olan ha-
dise byle bir intikam meselesi deil, fevkalade bir kl elde etmesi-
dir. Tobol rivayeti tamamen Azeri rivayetine henzemekle beraber, Ve-
zirin kr edilmeden evvel de Kr-Batr tesmiye edilmesi hususiyetini
haizdir.
Nihayet Dubois de Montpereux' den anlad.mza gre, seyyahn bu
destana ait rivayeti tesbit ettii Kafkas mntakasmda Krolu'nun bir
ismi de <<Karaolw>dur. (de Montpereux, t. III, pp. 455-457)
50
MUHTELF RVAYETLR..BN MUKAYESES
terir: Paris rivayetinde Krolu'nun babas Mirza Sarraf [Huluflu ve
Maras rivayetlerinde Yusuf, Tobol rivayetinde Padiahn Veziri Kr
Batr: Samayilovi'in Trkmen riv.ayetlerinden: 1) ecere-i-Terakime'
de Kurt-Eahadr, 2) Khne r gen ananesinde Krdbelolu; Elaziz ri-
vayetinde bir Trkmen; von Haksthausen rivayetinde Ubeyd] Trkistan
Padisah Murat'n yanmda alr. Bu rivayetteki Trkistan Padiah
yeri;e, stanbul, Elaziz rivayetlerinde Bolu Beyi, Tobol rivayetinde
sta11bul Padiah, Mara rivayetinde Erzurum Paas, Hulufl~'da yine
Erznm Pa~as Hasan Paa, von Haksthausen rivayetinde Iran ah
kaim olmustur.
Krol;'nu1 ismi Paris rivayetincle, Huluflu'da sadece Ruen, Sa-
mayilovi'in ecere-i-Terakime . rivayetinde Rencum-Krolu-Ruen,
Khne-rgen rivayetinde ise Renpul Bey Ruen'dir. Anadolu rivayet-
lerinden yalnz Mara ri vayeti onun ismini vermektedir: Burada Kr-
olu Ali, Irvan ( = Ruen) Ali tesrriye edilmektedir.
Bu epizotta ay an dilekat bir ,nokta vardr; o da <<Krol'nun baba-
snn felaketine sebep olan at motifidir. Paris rivayetinde, Ceyhun'
dan clmn bir at iki ksr.aa aar ve bunlardan doan taylar me
hur Kr ve Doru atlarclr. Tobol rivayetinde de Kara At bu suretle do
mutur. Huluflu'da, denizden kan ay,grn iki olmas . mstesna, bu
rivayet ayndr. Anadolu rivayetlericrde bir tek Kr At (Istanbul), veya
Kr Atla beraber bir at daha (Elaziz) Bolu Beyinin emriyle aranm ve
bulunmus atlardr. stanbul rivayetine gre seyis, Kr Tay, bir' su-
dan rk~eyip gemesi zerine dier atlara tercih etmitir. Elaziz
rivayetinde ise Krolu'nun iki at, iki muhtelif surette intihap edilmi
tir: biri, dier atlardan ba!J;:a bir ekilde su imesinden (durgun suyu be-
enmeyip imemek, bugnde gzel, asil atarda aranan meziyetlerden-
dir), dieri de Tuz-Gln bir ucundan br ucuna gemeye muvaffak
olmasndan dolay. Bu rivayetlerin phesiz en eskileri su aygnndan
olmus atlar rivayetleridir (bu meseleye ileride tekrar avdet edeceiz).
Atlar~n douuna dair olan bu efsane bilalara tagayyr etmi ve daha
az gayr tabii ekiller almtr. Gl batan baa gemek motifi de
bu efsanenin bir izi olsa gerektir.
Kr At btn destamn seyri esnasnda bu fevkattabii rolne devam
eder. Hemen hemen btn garp rivayetleri, Krolu'nun Kr Atma Kr-
olu'ndan daha mhim bir mevki vermektedirler. zbek ve Tobol riva-
yetlerinde ise atn kahraman glgede braktn grmyoruz.
Paris rivayetinde, at artk binilecek bir hale geldikten sonra Krolu
aha rasgelir; ve onun teklini red de tmesi zerine tecavze maruz
kalr, dp ahn askerlerini malp eder. Ve bunun zerine baba-
siyle oradan uzaklarlar. Bu ekil Elaziz rivayetinde aynen mevcuttur.
Yalnz, burada, Bolu Beyi Krolu'na hizmet teklif etmez, sade at is-
51
 KROGLU DESTANI
ter. Huluflu'da ise bu motif, Hasan Paann hileli bir daveti eklinde
dir. Tobol rivayetinde de Kr'n,' olu ile beraber ,gidip Padiah tahkir
etmesi ekli vardr.
Paris rivayetinde baba oul derhal amlbel'e gitmezler. Krolu
babasn birok yerlere gtrr ve babasnn lmn mteakip, daha termek itibariyle mhimdir). 2) Arap-Reyhan Kars'ta Krolu'nu ldr-
birka yerde oturduktan ve etrafna arkadalar topladktan sonra am-
lbel'e yerleir. Dier rivayetlerde, amhbel'den evvelki bu seyahat
ksm mevcut deildir. Paris ve stanbul rivayetlerinde Krolu aml
bel' e ba:basn gtrmedii halde, dier rivayetlerde Krolu amlbel' lardan biri, ok muhtemel ikincisi, baka bir kahramana aittir.
de babasiyle beraberdir.
amlbel'e gelince, buras zbek, Paris rivayetlerinde ayn zaman-
da bir ehirdir; Krolu'nun kalesi etrafna kurulmutur. To bol riva-
yetinde de ehir olmakla beraber, Krolu'nun melceinin bulunduu yer
deildir; o daa yakn bir ehirdir. Dier rivayetlerde, amlbel'i sarp,
yksek bir da olarak gryoruz; 1:\:rolu burasn haydut yata ol-
mak zere beeniyar ve kalesini buraya yapyor. Bu mevkiin ismi ise,
Yalva, Paris rivayetlerinde amlbel, stanbul, Mara, Elaziz, Urfa
rivayetlerinde amhbel, Huluflu'da enli:bil (en=sis), zbek rivaye-
tinde embilbil, 'lvbol rivayetinde de emlibil, Svas'ta bir cnkte bu-
lunan bir iirde ise emlibel eklindedir.
zbek rivayeti, destann, yukarda mukayese ettiimiz ba tarafn\
ihtiva etmiyor. Yalnz hikayenin sonunda Krolu'nun syledii uzun
iirden onun mezarda doduunu anlyoruz. Bu kayttan, ileride mevzu-
bahsedeceimiz dier kaytlardan ve yine ileride greceimiz Ahmet
Bey-Yusuf Bey ve Bozolan 'hikayesinden Krolu hikayesinin zhekler
arasmda sylenen eklinin bu matbu kitaptakinden ok daha uzun ol-
duunu anlamak mmkndr.
Bu ksm mteakip Paris rivayetinde Krolu'nun, babasn defnet-
tikten sonra yolda Deli Hasan'la mcadelesi gelir; bu rivayette Kro
lu'nun, etrafna kahramanlar toplanmas bununla balar. Deli Hasan
kendisini malup edenin kulu olacan ahdetmitir. Krolu'nun am-
lbel'e yerlemeden evvel bir kahtananla arpmas, yalnz Mara ri-
vayetinde baka bir ekilde mevcuttur : Krolu babasyla Erzurum'dan
kaarken, yolda Arap- Reyhan'a rastgelirler. Mcadele ederler. Lakin
Arap - Reyhan'la mcadele epizodu, Mara rivayetinde baka bir defa
daha mevcut olduu gibi dier baz rivayetlerde de (Paris rivayeti da-
hil) baka ekillerde mevcuttur. Samayilovi'in Trkmen rivayetinde :
Arap-Reyhan o zamanlar ran'da hakimdir, Allah Krolu'na zafer
verir ve Arap- Reyhan'a muzaffer eder. zbek rivayetinde, bir mn:a-
sebetle, hikaye iinde, Krolu'nun yirmi yanda Arap-Reyhan'n kz
n kard sadece zikredilir. Paris rivayetinde Arap-Reyhan iki defa
vakaya karr: 1) Krolu Ayvaz' karrken nne .'ka:r; harbeder-
ler; malup olan Arap-Reyhan Krolu'nun dostu olur (stanbul riva-
52
MT.JHTELF R1V A YETLERN MUKAYESES
yetindeki Timurlenk olu Kenan bu cihetten Paris ve Mara rivayet-
lerindeki Arap- Reyhan'a yaklar. Bilhassa bu ri vayetin bir yerinde
Krolu Kenan'a Arabolu diye hitap ediyor ki Arap-Reyhan moti-
finin stanbul rivayetinde tagayyr etmi bir halde bulunduunu gs-
mek ister ve Krolu ile adamlarna malup olur.
Grlyor ki Paris rivayetinde bu iki epizot aym hikaye dahilin-
de kabili telif deildir. ltirnal hikayede isimler yanltr ve bu epizot-
Krolu Destan'nn en umumi motiflerinden biri de Ayvaz (Ivaz
Han, Ivaz) kssasdr. Denilebilir ki bu kssa byk rivayette (z-
bek, Azeri, stanbul rivayetleri) en az farklarla mevcuttur. Ve Mara
rivayetinde olduu gibi Kprlzade Fuat Beyin nerettii iirlerde de
bu vakay.a ait paralar vardr. (No. 1, 4)
zhek rivayettnde Hasan Bey, Krolu'nun yanna Ivaz'dan evvel
gelmitir. Ivaz' karnaya o giderse de krk yiidin korkakl yzn-
den geri dnmek mecburiyetinde kalr ve o zaman Krolu bu ii ken-
disi grmeye mecbur olur.
Rivayetlerin hemen hepsinde Ayvaz bir kasabn oludur. Bu ka-
sap, Paris rivayetine g;re Urfal, zbek rivayetine .gre Grcistanl,
stanbul, Mara rivayetlerine gre skda:rldr. Kasabn ismi Paris
rivayetinde brahim, zbek rivayetinde ise Bolduruk Kasap'tr; bu is-
mi Urfa rivayetinde Borubar ekliLrde buluyoruz ki ihtimal Bolduruk'un
tahrifinden ibarettir.
Yalnz Tobol rivayeti, Ayvaz olmas lazm gelen <<Aaausun Kr-
olu'nun arkadalar arasna girmesini birok rivayetlerdeki Hasan
Beyin hikayesi gibi anlatyor. ltirnal Tobol Tatarlarnda veyahut Rad-
lof'un dinledii hikayecide Hasan Bey yerine Aaaus kaim olmutur.
Yoksa btn noktalardan, hatta isimlerden bile Tobol rivayetinin he-
men hemen Azeri rivayetinin ayn olduunu grmek mmkndr.
Ayvaz (Ivaz Han), btn rivayetlerde (Tobol rivayeti mstesna)
Krolu'nun ak olduu bir gen olarak tasvir edilir. Hatta onun g-,
zellii etrafnda birok tali motifler de teekkl etmitir. Lakin am-
lbel'e geldikten sonra destanda Ayvaz' Krolu'nun en kahraman ar-
kada, gzellii kadar ecaat ve cesaretiyle de mehur olan bir yiit
olar~k gryoruz. Bu vasf btn destanlarda mi.iterektir. Hatta zbek
rivayetinde, Ivaz Han, amlbel'e can getiren, bir yiidi bin yiit kuv-
vetinde yapan bir kahr.amandr; sonunda Krolu'nun yerine amlbel
Sultanlna o <geer. Bu son motif Paris rivayet1nde de mevcuttur: ah
Abbas, na:hak yere ldrlen Krolu'nun yerine, Ayvaz' amlrbel'e
Han ilan eder.
Destanda, bilhassa zbek ve Mara rivayetlerinde, Krolu Ayvaz'a
ekseriya olum>>, bazen kardeim diye hitap eder. Ona kar hakiki
53
 KROGLU DESTANI MilliTELiF RV A YETLERN MUKAYESES

bir baba sevgisi gsterdii ok vakidir. Vambery'nin Krolu Destan'n tanbul rivayetinde Krolu'nun asl dmandr ve Huluflu'daki Erzu-
da Ayy.az'n mevkii hakknda syledii szler bu itibarla ayam dik rum Paas Hasan Paamn, Paris rivayetincieki Sultan Murat'n yern
kattir. Bu mellif aatay mntehabatnda, 1 Krgz ve Trkmenler tutar - Paris rivayetinde :NigaT Hamnn ni~anlsdr. Tobol Tivayeti de
arasnda Krolu rivayetinden bahsederken der ki : <<Bu rivayet Krgz ihtimal aym husu.siyetleri gsteriyor; fakat elimizdeki paTada yalnz,
ve Trkmence konuan halkn ~2.l.akkilerine daha ziyade uy1~undur. Ca- Krolu stanbul'dan Nt:;ar Hanm kanrken Bul-Bek Han'n onunla
libi dikkattir ki Ayvaz'm ay.am takbih ahsiyetine burada az mevki harbettiini gTyonz. Yalva Tiwwetinde ise D iyaT Hanm ( = Nigar
verilmitir. Zira adetleri slam kltrnn tesir~ne pek az maruz kalm Hanm) ran ahmm kzdL Ona Krolu de.il, Kro,lu'nun olu, am-
olan gebelerce, bu gayr ahlaki fez.ahat malum deildir. Buna mu- lbel'e, babasna gelirken bir emede Tesmini gTdkten SOnra ak ol-
kabil kahramanlarn hareketi de o derece parlak bir surette gsterilmi mutur. Bylece bu rivayette Krolu-NigaT epizodu ile Hasan Bey-in
tir.>> Filhakika v:ara rivayetinde olsun, Trkmen aslndan geldii mu- Padiahnn k.z Glizar (Mara Tivayetindeki isim) epizodu kanmak
hakkak olan zbek rivayetinde olsun, Ayvaz'm sadece kahTamanlklar tadr. GlizaT'a gelince: bu kahraman kz, Elaziz Tivayetinde Telli, s
mevzubahistir. Hatta Elaziz rivayeti onun, Krvlu'.nun nezdine gelmesi- t2.nbul rivayetinde Benli, UTfa rivayetinde ise sadece in Padiahnn
ni yle izah eder: Krolu'na, eer, Ayvaz' yanna alrsa, onun ok kz tesmiye edilmektedir.
kahraman bir gen olacam ve ondan sonra artk kimse ikisiyle baa Krolu'nun olu, veya Ayvaz gibi evlad manenevs (zbek riva-
kamayacan sylemileT, Krolu da bunun zerine Ayvaz' kar
yeti), veyahnt da yabanc bir kahraman (Urfa) olan Hasan Bey epizo-
m.
du da umumi bir epizottur. Fakat ayam dikkattir ki ok zengin olan
Destanda Demirciolu ile Krolu'nun arkada olmalar motifi, Paris rivayetinde mevcut deildiT. Hasan, stanbul, Mara, Yalva, Ela-
esas itibariyle Hulufl'da ve Urfa Tivayetinde bir ekilde, PaTis Tivaye- ziz rivayetlericde Krolu'nun oludur. Mara rivayetinde annesi Da-
tinde baka bir ekildedir; f:kat her ikisinde de fevkalade kuvvetli biT stanl Has na Baladr; Kro,lu bu kza ak olup karmtr .3
Demirciolu mevzuhahistir. BiTinci ~ekil - bilhassa Huluflu'da - hem
de cesaretini gstermek itibariyle ok daha ehemmiyetlidir. Bu, kuvve- Elil.ziz ve stanbul rivayetlerinde, Krolu bir ehirden geeTken
tine gvenip nallar krma'k suretiyle demird ile alay eden KTolu'na (bu ehrin ismi stanbul tivayetinde musa n ah deildiT; Elaziz rivaye-
Demirciolu'nun ettii mukabeleye benzer bir fkray, 1656 ile 1750 ara-
tinde bir yerde Dastan, bir yenle Karaman olarak gsteTiliyor) bir
kzla ta,mr ve evlenir. ocuk o kadndan olur. Byynce, Krolu'
smda yaayan Marechal de France MaUTice de Saxe:a da isnat ediyor-
lar.' Bu motif Krolu destanlarnda mteammimdir. Bir defa iki riva- nun tembihi zere, k2ndisiyle beTaber do.an ve Kr Attan gebe kalm
ksran tay olan ata biner, babasn bulmaya gider. Yalva Tivayeti
yette Demirciolu'na, bir rivayette Nalbantba'na isnat edildii gibi
zbek rivayetind-:; de, bir gn Krolu'nun, kuvvetini pmalarn zeTinde bunlardan pek az fark gsteriyor. Krolu daiia ilk defa amlbel'e gi-
tecrbe ettiini gryoruz: Kasab uzakl"ltrp Ayvaz' karmak iin deTken kars.n, gebe olduu halde brakm ve ona, olunu gnderme-
Krolu paralann sikkesini siler ve, Senin paTalann kalp, ben iste-
sini temb'h etmitir.
mem,:" diyerek kasah, paraJan deitirmek zere ehire avdete mec- Trkiyat Enstits asistanlarndEm Abdlkadir Beyin, Halk Bilgisi
bur eder. DemiTciolu'mm cesareti etrafnda teekkl etmi olan ikinci Dernei'nin ilmi seyahati esnasnda kaydettii rivayetlerden anladm
rivayet de onun svireli kahraman Wilhelm Tellin oluna benzeti- za gre, Bayburt'taki Krolu rivayetleTinde de bu epizot, hatta, Elaziz
yor. Paris Tivayetinde Krolu, DemiTciclu'mm bana elma di'kip, el- rivayetindeki, ocuklaTla oynarken, Krolu'nun olunun, kendisine ya-
m3.nn stne bir yzk yerletirir: ve bu yzLin iinden seksen ok plan hakaretlerden dolay babasm aramaya kalkmas tefenuat, ay-
geirmek suretiyle onu imtihan eder. JV[amafi, bu mabehetleri grp nen vaTdr. Y.alnz burada, KTolu'nun bu knsnn ismi Telli- Hamm-
svire ve Fransz menkubeleriyle Krolu Destan arasnda mnasebet dr C4bdlkadir, Krolu'na Dair Notlar, Halk Bilgisi HabeTleri,
aramak mi'masz oluT. N. 12).
Umumi enizotlardan biri de Nig_r H<cmm enizodudur. Bu epizoda zbek ve Urfa rivayetleTi is.e bunlardan tamam ile ayrlyor. Bu ri-
ait paralar Selmcn Mmtaz'n il airleri'nde (c. -II, s. 157) ve Kprl- vayetlerde Hasan Bey Krolu'nun olu deildir. zbek Tivayetine gre
z.ade siirlerinde'de (No. 6) vardT. Paris rivayetinde Nigar Hanm s Isfahan ehrinden Haldar'n oludur; Krolu onu karm ve kendi-
tanbul Pcdisah JVIurBt'm kzdr. Tobol rivayetinde stanbul kalesinde sine evlat edinmi~tiT. Urfa ri-rayetinde de Hasan Bey Hint Padiahmn
bir kz, Hulufiu'da bir Paann kzdr. Bu rivayetlerde onun Krolu oludur; serazat, haylaz bir ocuktur. Babas lnce ekyala heves
tarafndan karlmas hemen hemen ayn ekildedir. Bolu Beyi - ki s- eder. Krolu'nun amhbel'ine varr, onunla dvr. Krolu'nu ma-

54 55
 KROGLU DESTANI
lup eder, fakat merhamet edip hayatn balar, ve ondan sonra dost
olurlar.
Hasan Beyin ak macerasn, elimizde bulunan rivayetlerin yalnz
Anadolu'ya ait olanLarnda buluyoruz. Mara, Urfa rivayetleri Hasan
Beyin in Padiah.nn kzna ak gsteriyorlar. Bu kahraman, Yalva
rivayetinde ran ahnn kzna aktr. in veya ran Padiahnn kz maruf bir enizottur. Buna ait iirleri, Kpriiizade Fuat Beyin kitabnda
yerine Karaman Beyinin kz kaim olduu Elaziz ve Erzurum'da Kara
Vezirin kz kaim olduu stanbul rivayetlerinde ise bu kz daha evvel
Krolu'nun akn celbetmi, fakat Krolu onu almaya muvaffak ola-
mamtr. Elaziz riv.ayetinde, yalnz resmini alabilmi ve bu resim
Hasan'n akna sebep olmutur .. Urfa rivayetinde de . bu, olundan
evvel babasnn almak istedii kz motifini .gryoruzc Hint Padiah
nn olu Hasan Beyi, arkadalar, Baban in Padiahnn kzn ala- hatsz etmez, cevabn veren ba bektai brkl bir Trktr; Kro
mad, bari sen al, diye mehur maceraya sevkederler. Yalva rivaye-
tinde de Hasan Beyin akna bir resim sebep olmutur. Burada gen
kahraman, babasndan habersiz kar .gider. Kz Tahran'dan karr.
stanbul rivayetine gelince : bu da esas itibariyle tekilere benzer.
Kzn erkek kardeleri tarafndan takip edilmesi motifi de mte-
ammimdir. stanbul rivayetinde drt karde, Urfa rivayetinde kar-
de (nc karde Arap Zengi), Mara rivayetinde yedi karde, ba-
balarnn askerleriyle, Hasan Beyin elinden kz kardelerini almaya a-
lrlar. Kz da sevgilisiyle beraber, kardelerine kar harbeder. Yalnz
Elaziz rivayetinde takip ve harp epizotlar olmakla beraber, kzn kar-
deleri zikredilmemektedir.
Kr Atm alnmas tesmiye edebileceimiz ep1zot da, Paris, Huluf-
lu, Mara, Tobol rivayetlerinde mterek, mhim bir paradr. Bilhassa
Huluflu'da ok gzel tasvir edilen bu epizot, ~rolu'nun, arkadaslar
nn ikazlarna ramen, Kel- Olan' (Mara rivayetinin bir yerinde bu
isimle, dier bir yerinde Ye k - eim; iki Azeri rivayetinde Kiel Ham-
za, van Haksthausen rivayetinde Ermeni Hamza, Tobol rivayetinde Ke-
zel) hizmetilie kalbul etmesi yznden bana gelen felaketlerden iba-
rettir. Kprli.izade iirlerinden 18 numaralsnn <<yilik ettiinden sakn
kendini ve Aaya hayr etmez .asla uak msralarm ihtiva etmesinden
bu epizoda ait olmas tahmin olunabilir. Paris rivavetinde at caldran
Hns airetinin reisi Hasan Paa, Huluflu'da Tokat Pasas Mah~ut Pa-
a, Tobol ve Haksthausen, rivayetlerinde de stanbul Padisahdr. Ma-
ra rivayetinde Kel-Olan'n (veya Yek - eim'in) kimi; tarafndan
tevik edildiini bilmiyoruz.
stanbul rivayeti bu epizotta biraz ayrlyor. Daha dorusu, bura-
da, bilahara mevzubahsecleceimiz, Ayv.az'n ve arkadaslarnn esare-
ti epizodu ile, atn Krolu'nun elimden alnmas hikaye~i karmtr:
Krolu, Bolu Beyinin bahesinden <<tel iei almaya gidip esir ka-
lan Ayvaz ve arkada Kenan' kurtarmak iin Kr-At ve~ir. Sonra
56
MUHTELF RVAYETLERN MUKAYESES
hasretine dayannayp gider, atn seyisi olur. Ve Kr At kale duva-
nndan atatmak suretiyle karr.
Hulasa btn bu epizot, Krolu Destam'nda Kr Atm mevkiini gs-
termek itibariyle ok mhimdir.
Krolu'nun Bezirgan'la (veya Bezirgan'larla) mcadelesi de ok
da gryor~z. (No. 13) Biz bunu ok deimi ekillerle Paris, Huluflu,
stanbul, Urfa, Mara rivayetlerinde buluyoruz. Btn rivayetlerde Be-
zirganba ok kahraman ve ok kuvvetli bir pehlivan olarak tasvir
edilmistir.
P~ris rivayetinde iki Bezirgan gryoruz. Birisi, adrna gelip yol
bacm isteyen Krolu'na: Mert Krolu, byle herkesi adrnda ra-
lu'rnu malup eder, fakat idrmez; ste birok para vererek gnderir.
Dier Bezirgan Ermenidir (Mara rivayetinde de Ermeni Bezirgan ismi
geiyor; Urfa, Elaziz rivayetlerinde de mehur Bezirganba, Krolu'
nun <<Ermeni Bezirgam hitabna, <<Ben Ermeni deilim, diye cevap ve-
rir). Bu da kuvvetlidir, Evvela b a vermek istemez. Sonradam raz olur.
Birok para verip geer. Fakat, onun Ermeni olduunu renen Deliler
tarafndan takip ve katledilir.
Mara rivayetinde Bezirgan, Ermeni - Bezirgan, Mahmut - Bezir,gan,
Zor- Bezirgan, Mennanolu Zor - Bezirgan isimleri gemektedir. ok
zengin olduu muhakka:k olan bu rivayetin hrkayelerinde, ihtimal bunlar
ayr ayr ahslardr. Yalnz, biz elimizde mevcut olan mevattan, bun-
lardan birinin Krolu'nun askerleriyle harbettiini, Krolu'nun gn-
derdii adamlar - Ayvaz da dahil olmak zere - yaraladn, iki ta-
raftan on bin kisinin ldifn, Bezirgan'n Hasan tarafndan yaralan-
dn, nihayet n~slsa Kr~lu ile Bezirgan'n dost olduklarn biliyoruz.
Bu ksmda Mar.as rivayeti, dier rivayetlerde mevcut olmayan bir hu-
susiyet arzediyor ki, bu da Mara rivayetinin zenginlii hakkndaki tah-
minlerimizin doru olduunu ispat eder: sonunda Bezirgan, Krolu tara-
fndan ldrlr; hatta bu, Krolu'nun arkadalarndan Hoylu Beyin
hiddetini, nefretini mucip olan bir hadise olmutur.
Urfa rivayetinde bu Bezirgan epizodu daha orijinal bir ekil ar-
zediyor. Mcadelede malup olan Krolu, arkadalarnn yalvarma-
larna ramem, Bezirgan'n elinden kurtulamyor. Esir olarak gtr-
lUyor. Bu~ada, Bezirgan'n yamnda Krolu, .adeta ok aciz bir mah-
luk kalr. Yine bu rivayette Bezirgan'n at, Kr At [gibi fevkattabii bir
at olarak grlyor: efendis:ini, Krolu'nun tasavvurundan haberdar
etmek isteyen, nihayet buna muvaffak olamayacan ve bu suretle
yaranamayacan anlaynca gz yalaryla Krolu'nu ri'kkate getir1p
Bezirgan'a kar suikastndan vazgeiren bu hayvan tamamen destani
bir attr.
57
 KHOGLU DESTJ\.-NI
stanbul ri vayeti fazla bir hususiyeti haiz deildir; yalnz, Kro
lu~.nun7 Bezirg.f_n'
gafil avla1n.ak iin mracaat ettii hileyi, dier riva-
yetlerele olmad iin kayeledelim: amlbel' den yollar gzettiini Be-
zirgan'n farketn1i olrnas2~-~11 tahnin
eden Krolu, kayalaTdan .aa
bir bakra yo11rt dkeT bunu u.an biT ku zanneden Bezirgan ev-
1
velce grm olduu karaltnn Krolu olmadna kanaat e:~tirerek
yoluna devam eder ve I(ro.lu'.nun taarruzuna maruz kalr. .__.
Huluflu'daki, Krc.lu'nun kervan vurmas eDizoduq bu Beziraan
kssas ile nte~"ek bir vas1f arz-:~tniyor. YaLnz burada ba~ka riva;et-
lerde olmaym bir <e;Ci:mul A;.k motif i vardr; bu ak Paris' rivayetinde
Beli Ahmete benzeyen bir tiptir.
Girizoc;lu (Huluflu'da Gizirolu) Nfustafa Beyi yalnz Azeri rivayetle-
rinde sahneele grmekteyiz. Bu <<Mert bir Bey tipidir. Paris rivayetinde
Krdistan Beyiclir. Bir zaman Krclu'nun kalesinde misafir kalmstr.
Hatta, ilerde tahlil edeceimiz h~o,n.a-teli vakasna onun hikay~leri
sebep olmutur. Mustafa Bey, Kars'tan (veya Halep'ten) Perizat'n
ka.nlmasmda Krolu'na yardm etmi, onu kuyudan kurtarmt.r.
Demircio.!u bir gn Kroln'n2: k~:p bu Mustafa Beye iltica eder.
Onun, Krc:~lu'm ldrmek hususunda kendisine yardmda bulunmasn
temin eder. Ve Krolu'nu lmden, ancak, suikast gecesi, aklna Mus-
tafa Beyin vaktiyle kendisine yapt iyilikler gelip de sazyla, kars
Nigar Harnma bu hikayeleri terennm etmesi kurtarr. Huluflu'da ise,
msterek tarefiar olm?:kia ber.gber, Kro.\';lu-Gizirolu, mnasebat bas-
ka s;ekillerde tasvir edilmi)tir. Krolu, B~dat Sef~ri'nden soma yolda
J\l[ustafa Beye r2.sB'elir. Mustafa Bey cna, haberi olmadan bir topuz
vurur ve esir eder. ldrmek iizerP iken merham2t Pdip brakr. Kr-
olu bunun zerine. daima Mustafa Beyin m2rtlii.ni - syleyec2ini
vaadeden~k ayrlr. lVhEtaf'l Bey bir gn. Krolu'nun sznde dunm
durm~d,m ;omlamak iin gizlice cmlbel'e gelir; hatta, eer sznd~
durmuyo;osa Kr:oiu'm ldrmeyi bile tasmim etmistir. K~oi!lu'nun. o
geeeki mecli3te lV[ustafa Beyi methetmesi bu iki k~hramam~ artk b1r
birine ok sln ba_'larla b.8f-;1c_r.
Dest:.=_rnn mlUn paralar1ndan biri de <~_._i\.y-;.raz'n birka arkada~yla
esareti dir. Buna .:::dt iirler unlirchr Ahmet Kutsi Beyin <illalk Bilgi-
si Mecmu<:s, S'lVI I, .s. 113'deti makalesindeki lV mmerah Darca; Kp-
rl:oade Mehmet Fuat Beyin nesrettiklerinden No. 5: Selm~n ~lfmtaz
c. I. s. 265'teki para. .. , . - '
Bu felakete sebep, stanbul rivayetinde Bolu Beyinin bahes1nde
bulunan tel iei!>; Paris rivayetinde turna, kaz gibi avlar; Hu1uflu
ve Mara rivayetlerinde Badat'n mehur turnalarnn teli olmustur.
Krolu'nun arzusunu yerine getirmek iin Ayvaz'la birkac arka~d'l.s
(epizodu havi btn rivayetlerde - stanbul mstesna - b~nlar ar.~
snda Demirciolu vardr) giderler. Sarholuklar yznden esir edilir-
58
MUHTELF EVA YETLERN MUKAYESES
ler. Aslacaklar zaman Krolu yetiir. Esirleri kurtarr. ehri yama
eder. JVIara rivayetinde bu harp ok gzel tasvir edilmitir. Bu rivayet-
te mevcut iirlercbn rrevzu pek iyi karlmamalda beraber, evvela Hoy-
lu'nun, sonra Ayvaz'n ve daha birok Beylerin lmne dair telmihler
vardr. Demek ki bu rivayet, bu epizotta da yenilikler gstermektedir.
stanbul rivayetinin bu ksmnn Kr Atm karlmas epizoduyla
karm olclcguru yukarda gstermitik. Bmada tekrar tahlil etmeye
lzum gomycruz.
Nihayet bu epizoclu havi son rivayet zbek rivayetidir. Bu rivayet-
te, Ayvaz'm esareti ile Paris ve Mara rivayetlerinde bulunan kzp
kamas paralar karmtr. Ayvaz':n kzmasna sebep, Paris riva-
yetincle, Krolu'nun ona sakilik ettirmesi olmutur. Mara rivayetinde
da::;nla sebep olan hadiseye ve bunun neticesine ait paralar ek
siktir. Paris rivayetinde Ayvaz, Bolu Beyi ile ittifak ederek Krolu'na
kar harbed er. l'v'Lalup olur ve Krolu'nun ulvvcenab, mertlii
karsnda eilmeye mecbm olur.
zbek rivayetine dnelim: Burada Ivaz bir Trkmen Beyinin k
zn almak ister. Kz, babas olmayan bu ocukla alay eder. Bunun ze-
rine Ivaz mteessir olm ve kz zorla alp kendisine kle yapmaya ah-
deder. Lakin Kroii:lu Trkmen Ak-sakallarm toplar, mavere eder;
bunlar kzn babas; Ahmet Serdar'a kar hareket etmeye bir triii ce-
saret edemezler. Btn bu tereddtlerden ok mteessir olan I vaz,
amlbel'i terkeder; Grcistana, Htmhar .aha avclet eder. Fakat ah,
eski dinine avdet etmedii iin IBz' idama mahkum eder; krk gn
mhlet verir. Kro,lu bir kerv.andan bunu haber alr (kervamn roln
Paris rivayetinde Hoca Yakup, Huluflu'da Krolu'nun kaak tccar
grmektedirler), gelir, seJgili olunu kurtarr:
Paris rivayetinde Duna - Paann kanlmasna ait hikayeler: Bolu
Pasanm," Camlbel'e .gelmesi, Krolu'nu esir edip gtrmesi, yolda
K;olu'm.~ hile ile elinden kurtulmas (bu epizocla ait iirler: Selman
Mmtaz, c. I, s. 266), Bolu Ps.anm Krolu ile harbi ve esareti, Kro
lu'nun kendi. rzasyla Bolu Pasamn esiri obnk stanbul'a gitmesi, Bolu
Pasann Krolu'na verdii sze ihaneti, Krolu'nun hapsi, sa Bal
tar~Jndan kurtarlmas safhalar baka rivayetlerde yoktur. Yalnz Ma-
ra rivayetinde, Bolu Beyinin amlbel'e gelerei: Krolu'nu balayp
gtrmesi, Dne'nin kanlmasna ve bu esnada Isa Bal'nn Krolu'na
ettii muavenetlere dair iirler gryoruz. Bundan baka Mara rivayeti
Dne hakk111da baska malumat da veriyor. Paris rivayetinde Duna, ev-
ve'la Bolu Pasanm, nisanlsdr. stanbula ak kyafetiyle .gelen sa Bal
ile (ki Kroiu, Kahi~e Padi~ahmn olu olan bu genci, Ayv.az gibi, ka-
crmdr) seviirler. Ve Krolu amlbel'de onlar birbiriyle evlen-
dirir. Mara rivayetinde sa Bal'ya mukabil, bir yerde Hoylu'yu, bir
59
 KROGLU DESTANI
yerde Krolu'nu, Dne'nin kocas (veya nianls) olarak gryoruz. ra, Krolu, maksad1n hasl oldu eliyip kaybolmas, tamamen deilse
Bu da Mara riv.ayebndeki mtehalif noktalardan biridir.
Sazc ve ra- Gl Ahmet motifi, Anadolu rivayetlerinin ekseri-
sinde vardr. Elimizdekilerden stanbul, Mara rivayetlerinde Sazc ile
Krolu arasnda !geen hadise: Sazcmn s.az tamir iin nazlanmas,
sonra mterisinin Krolu olduunu anlaynca derhal vaziyeti deitir
mesi; Krolu'nun sazc rama ak olmas, onu alp karmas, mev-
cuttur. Elaziz rivayetinde bu vakcmm kahraman Krolu deil Hasan
Beydir. Sazcmn ra kzdr, karma paras da yoktur. Paris riva-
yetinde de, Krolu'nun Nigar Hanm karmak iin stanbul'a gittii
zaman orada kendisine her zaman saz gnderen usta ile byle bir ma-
ceras vardr. Fakat burada rak Gl Ahmet mevzubahis deildir.
Kenan Bey motifi (Mara rivayetinde Cdal - Kenan) stanbul ve
Mara rivayetlerinde bulunuyor. stanbul rivayetinde bu kahraman Ay-
vaz' karan Krolu'nu takip eder; askerden evvel yetien Kenan, Kr-
olu ile dost olur ve Krolu'nun askerlerin elinden kurtulmasna yar-
dm eder.
Mara rivayetinde ukur- Oval Kenan Bey, Hoylu Beyin daveti
zerine Krolu'na iltihak eder.
Bir ufak motif var ki Tobol rivayetiyle Elaziz rivayetinde grl-
yor. Tobol rivayeti tamamen Paris rivayetine benzemekle beraber, bir-
az fark gsteren bu noktaya iaret etmeyi faydal grdm: Krolu,
Elaziz rivayetinde Bolu Beyinin, Tobol rivayetinde stanbul Padiah
nn askerlerintn ta:kibinden kurtulmak iin atlar, ihtiyar krn tavsi-
yesi zere srer. Bu para Tobol rivayetinde mphem ve ksadr. Fa-
kat Elaziz rivayetinde mufassal olarak anlatlmtr; ve atlarn renk
Ierine gre haiz olduklar hususiyetleri gstermek itibariyle ayan dik-
kattir.
imeli mhim bir .noktaya geliyoruz ki o da, <d<:rolu'nun Encami
diyebileceimiz epizottur. Paris rivayeti Krolu'nun lmn ok feci
anlatr. Esasen btn dieriertnden daha realist olan bu rivayete gre
Krolu, atmn, kendisi uyurken ldrlmesi zerine yese der, ban
dmanarna uzatr; kellesini kesip ran ah Abbas'a :gtrrler. ah
sebebiyet verdii bu ie piman olur; bunu tamire alr; katilleri paro
alatr. Ivaz Han' amlbel hakimi nasbeder. zbek ve stanbul riva-
yetleri masallarm ou gibi onlar ermi muradLn.a ile bitiyorlar. Biri-
sinde son hadise Ayvaz'n asaretten kurtulmas, tekinde Hasan Beyin
Benli Hanma kavumasdr. ltirnal bu suni bir sondur. Fakat dier
birok rivayetlerin byle bir sonu da yoktur. Mamafi Krolu'nun enca-
m hakknda, ay.an dikkat birka rivayet biliyoruz: Urfa rivayet1nde
Krolu, Bezirgan'n ulvvcena'b ve kahramanl karsnda haydut- mler. Bu rivayet, Krolu'nu mehur ran destan k.ahramanyla mra-
luktan vazgeer. Dubois de Montpereux 5 ve Baron von Haksthausen'in
buna dair tespit ettikleri rivayetler, Krolu'nun, tfein icadndan son-
60
.MUh!ELF RJ:V A-t:ETLERlN MUKAYESES
bile, dier baz rivayetlerde de vardr. Elaziz'den gelen bir rivayet de
KroIu ile bir oban arasnda, de lVIontpereux ve Baron von Haksthau-
sen rivayetindokine mabih bir vaka getiini gsteriyor; ve buna dair,
bozuk bir iir paras da veriyor :
Delikii demir kt mertlik bozuldu
Gitti dnya merd eli.de.n kald namerd ortada
Mehur Tfenk icad oldu mertlik bozuldu j Eri kln knda pas-
lanmalclm> msralarn havi iirleri Mara rivayetinde de gryoruz.
Bu son rivayet Krolu'nun encamn ok daha hallevi bir tarzda tasvir
ediyor. Burada Ayvaz'm ve Beylerin lmnden sonra, onlarn cenazesi
stnde alayan Krolu'nun Nigar Hanma: Hepsi ld, bize de bu
eliyardan g etmek der, mealLnde syledii iir Krolu Destan'nn
sonu olmaldr.
Mamafi, Mara'ta Krolu'nun encammn baka trl de anlatld
n Haydar Niyazi Bey, Mara iirlerinin sahibi olarak gsterdii Halil
Aadan nakden sylyor: Krolu tfekli bir obana rasgeliyor; elinde-
kinin ne olduunu soruyor. ob<m izahat veriyor: Kurtlar ldrmek
iin silah, diyor. Krolu eline bir kurun alyor, eziveriyor; ve bunun
bir insan ldrebileceine inanamyor. Tfee gsn geriyor ve ate
etmesini obana sylyor. te Krolu byle lyor.
Bu motife dair Abdlkadir Beyin tespit ettii rivayetler de unlardr:
Gmhane'de Torun-olu Sleyman avu yle anlatm: <<Krolu
zamanmda delikli demir yoktu; ok, sng harbi olurdu. Delikli demir
kmca mertlik bozuldu, Krolu bizim gibi bir hrsz oldu ve:
Delikli demir kt mertlik bozuldu
Eri kl knda paslanmaldr
diyerek dnyadan gitti.
Kambozdan Kara Hamza Olu Sencan lVIisahor Aaya gre de K-
rolu, delikli demir knca ld; Kr At krk gn yem yemedi. HaLi
Ayor tepesinde duruyor (Abdlkadir, <<Kroluna Dair Notlar, Halk Bil-
gisi Haberleri, No. 12).
Krolu'nun encamna dair orijtnal bir rivayeti de yine Baron von
Haksthausen tespit etmitir. Buna gre Krolu en sonunda Rstem
Pehlivann torununa rasgelmi, ikisi gn gece gre etmiler ve
birbirlerine verdikleri yaradan - yakdierini malup ederneden - l-
sebettar gstermek itibariyle hususi bir ehemmiyeti haizdir.
te Krolu'nun mterek ve mtemmim motifleri bunlardan iba-
61
 KROGLU DESTANI KROGLUNUJ'.J E&'MEN RVAYET

rettir. imdi hususi motiflere iaret edelim. Bunlar aynca tahlile l- ederler. Kadnlar ve mallan alrlar:
zum grmyorum :. yukardaki hulasa1arda bunlar kafi derecede gste- Bu epizot, grlyor ki, esas itibariyle Azeri rivayetinin ayndr.
rilmitiT. Yalnz teferruattaki farklarn halk rivayeti mi, yoksa muharrir tarafn
dan m ilave edilmi olduunu kestirnek imkfinszdr. Burada Kro
Krolu ile babasnn seyahat, krl iyi eden pnar, Perizat'n lu'nun dini hakkndaki malumat halk rivayetlerinden olmaldr. Kahra-
karlmas, Tercim kabilesinden Nazar Celali, Demirciolu'nun darlp nann din hakkndaki serbestisi bizim rivayetlerde de vardr.
kamas, ah P.~bbas motifleri Paris rivayetini; Krolu'nun karlar
Muharrir, yine neye istinaden sylediini bilmediimiz baz rnta-
olan Peri- Kzlar, Serdar Ahmet ve Trkmen Beyleri motifleri zbek
lealar serdediyor: Krolu'nun (Ruen) babas kr deilmi. smi Hor
rivayetini; Krolu'na, Zrriyetin olmasn, diye beddua eden ihtiyar
imi. Ve bu adam Ermeni kr.al slalesi mehur <iliorhoronblerden imi,
motifi Tobol rivayetini; Cnul A~k ve Krolu'nun taeiri motifleri Hu-
Bilahara ekya olmu. aLal Krtlerine karm ve bundan sonra Krt
lufolu rivayetini; Hasan Beyin ocukluunda haylazl, eky.ala he-
ve Trkmen telakki olunmu; ve ismi tahrif edilerek Kr olmu. Bu,
vesi motifleri Urfa rivayetini; Krolu'na mertlik dersi veren kpek,
belki baka birisinin, Krolu'nu Ermeni gstermek gayretiyle yapt
Ab~hayat, Hasan Beyin ocukluunda akranna tefevvuku ve :kendisine
itikaklk telakki edilebilirse de, yine bu asldaki iirlerden birinde
Ekiya dlii' diyen kadnn bu sz zerine anasndan, b3!bas hakkn
- (bizim rivayetlerde <<Bolu be yi ben Krolu deilim) 7 mealinde'ki par-
da malumat almas, Karaman Beyinin kz ile Krolu'nun, maceras,
.ada olduu gibi - Krolu: <<Ben Krolu deilim, Horolu'yum, der;
resmini almas motifleri Elaziz rivayetini; Deli Hoylu, Dne'nin kahra-
ve bir yerde Ernenicede <dmyu, ukur, derin manalarma gelen llor
manl, sandk iinde yiitlerle baskn (Grcistan seferi), kzlar kar
kelimesiyle keu'1di ismi arasnda lafz oyunu yapar. Bu, ihtimal Kro
ma, Hoylu'nun ve Beylerin Krolu'ndan ayrlmalar, am, !Rus, Nall
lu'nu, Kurolu (nezarolu) gsteren zbek-Trkmen rivayetlerinin bir
han, Beyehri, Harbendeli seferleri, Hasan'a amcasnn kzn almak iin
~?'idir.
Erzurum Seferi, Gdmen, Dne'nin Krolu'nu kurtarmak itn karde
Yine bu faslda Krolu'nun krk arkada olduundan, k.abaman
lerine yalvarmas motifleri Ve daha baka ufak tefek motifler Mara
lannn, Ejder-Kll, Kurt-Azl,Fil-Burunlu, Kaplan-Peneli, Arslan-
rivayetini sslemektedirler. Fakat bunlarn ou birer kayttan ibaret-
Hamleli, Korkusuz, Arslan-Yavrusu, Azr.ail, Krk-Kran; Krolu'nun,
tir. Sonra urasm da unutmamal ki <<hususi vasfn verdiimiz bu epi-
Kaln-Enseli, Mthi-Sesli lakaplarndan bahsediliyor ki bu tarz tesmi-
zotlarn bir ou - ihtimal - mterek motiflerdir; ve elimizde bulu-
yeler de bizim rivayetlerin ananelerinir ayndr.
nan rivayetlerin eksiklii bizi bu zanna drmektedir.
2) Krolu Deirmenci : Bu epizot da <<Krolu'nun Atnn alnna
2 s>>epizodunun Azeri rivayetincieki eklidir. Hatta iirler bile ayn oldu-
u grlyor; mesela Hulufludaki8 Sevdan da mbarek olsun iiri ve

KROGLU'NUN ERMEN RVAYET6 dier rivayetlerde de bulunan <<Bir kulum kauptur Arabistan'a 1 Ara-
yn ahtarn tapn getrn paras9 gibi.

Ermeniler arasnda bulunmas pek tabii olan, <<Krolm>nun benim Burada Krolu'nun arkadalarnn isimleri zikrediliyor: Demird-
grdm bu rivayeti maalesef tamam ile bir halk rivayeti deildir. olu, sa Ali (Bal olacak), Gzirolu Mustafa Bey. Bunlar da gsteriyor
Manafi, halk rivayetine istinat ettii iin (buna edebiletirilni, dei ki bu hikayeler tamamen Azeri rivayetinden ve halktan alnntr.
tirilni bir halk hikayesi demek kabildir) burada ondan da bahsetmeyi
3) Krolu'nu.n Klc : Bu Ermeni rivayetinin halktan almdn ve
faydal grdm.
Azerbaycan'daki rivayetlerden tespit edildiini kabul edersek, imdiye
1) Krolu'.nu Tevkifi : Bu, Paris rivayetindeki, Bolu Paann, Kr- kadar baka yerde tesadf etmediimiz, Yalv.a rivayetinde'ki <<kl
olu'nu esir edip stanbul'a gndermek zere amlbel'e gelmesi epi- epizodunun Azeri rivayetlerinde de mevcut olduunu istinta edebiliriz.
zodudur; Bolu Be yi burada ran ahnn kumandanlarndan gsterilmek- Zira bu rivayette Krolu'.nun klc, daha nufassal bir ekilde, fakat
tedir. ah Krolu'nu sa olarak elde etmek, askerlerine serdar yapmak Yalva rivayetlerindeki motifleri ve hususiyetleri tamamen havi olarak
ister. Bolu Beyini bu i iin byk bir ordu ile gnderir. Krolu onun hikaye edilmektedir. Yalnz burada, yldrm tan bulan Krolu ol-
adrna tebdil !girer. Bu adann Krolu olmasndan phelenen Bolu makla beraber onun ne olduunu anlayan, demircilere yaptran ve k
Beyi onu balatr. Krolu, kendisini nehre sokup karnaya gtrr- nnn iinde bile kesmek hassasm haiz bir kl elde eden kr iltiy.ardr.
1erken, iplerini krar; bir ata biner. O srada arkada~lar gelirler; harb- Krolu ancak byynce bu klca sahip olur.

62 63
 KROGLU DESTANI
BOLM III
Kr ihtiyarn, klc demirciden alp da yerine bakasn vermesinler KROGLU MOTiFLERNN DESTAN OLANLARI - BU MOTFLERN
diye mracaat ettii tedbir, yani evvelden bu madenden bir biz yapt DGER DESTAJ\TLARDAKLERLE MUKAYESES - HALK
np, onunla verdikleri klc delmesi zerine bunun kendi klc olma- HiKAYELER VE KROGLU- DESTANDAMASAL UNSURLARI-
dn anlamas, sonra demircilerin, yolda ihtiyarn elinden almak iin,
TARH UNSURLAR - D1'J UNSURLP..R - MARALL UNSURLAR
klca bir defa girdikten sonra bir daha kmayacak kadar dar bir kn
yapmalar, lakin kl kmmn iinden de kesebildii iin bundan da bir
ey elde edememeleri, bu epizodun- Yalva rivayetinde bulunmayan-
ayan dikkat motifleridir.
iir ekilleri : Ermeni rivayetindeki iirlerin Trke iiriere maz-
mun itibariyle tekabul edenler, yani s. 12' delci <<Ben Krolu deilim
iiri; s. 21'deki Gl kadrini ne bilir 10 iiri; s. 25'teki Sevdan da m-
barek olsun iiri; s. 26'daki Bir kulum kauptur Arabistan'a iiri, bi-
zim komalarn eklindedir, y<lJlli kt' alar, kafiye itibariyle: <<.ab c b,
d d d b, ilh ... eklindedir: yalnz bazen nakaratlar vardr.
Bunlardan baka ss. 10, 15, 16, 23'tekiler (bu son sayfadaki iirde
birinci kta biraz farkl) -ki destana ait iirler olmakla beraber tam
mukabillerini Trke iirler arasnda bulamadm- ayn ekli arzedi-
yorlar.
Nihayet ss. 13-14, 29'daki iirlerin ktalan mani eklini gsteriyor;
s. l9'daki ark ise bizim ekillere yahancdr. Ktalar a. b a b , Krolu motiflerinin tahlili bize u neticeyi veriyor ki, bu destan
"e f e f ilh ... ekillerini arzediyor. E sa sen bu ark desbmla alakadar ok ilenmi ok dalrru, ok tahrifata uram ve iine her nevi UJll-
deildir. Muharrir Krolu'nun kahramanarna bunu zaferden sonra surlar kar m tr. Bu meseleye ileride tekrar avdet edeceiz. Burada
syletir; bir kahraman gen hakknda sylenmi bir arkdr. Krolu'nu dolduran motiflerin birer birer tahlil ve mukayesesini ya-
pacaz.

1. Destam Unsurlar

Krolu'nda destani unsurun :galip olmas tabiiydi; esasen mevzu

da buna msaittir.
At Motiji - Trklerin kahramanlk destanlan ekseriyetle gebeler
arasnda teekkl ettiinden, bunlarda atn ehemmiyeti phesiz ok
byktr. Krolu Destan'nda bunun belki en bariz misalini gryoruz.
Krolu'nun at, Kr-At da mebdeden itibaren destann merkez-i skleti
oluyor.
Krolu'nun at, sudan kan bir aygrn, at srs iinde bir ks
r.aa amasndan domutur. Paris rivayetinde bu, Amuderya'dan kan
bir aygr diye tasrih edilmektedir. Mderris Zeki Velidi Beyin derslerin-
de kaydettiine ;gre: Amuderya'nm kollarndan Vah havzasnda,
Rusta-Bik mevkiinde sudan km atl.ar hakknda hikayeler vardr; bu
ok ~skiden beri de sylenmektedir. in seyyallarndan, milad sa'dan
evvel oraya gidenler bunu kaydetmilerdir. Bu atlara Araplar <<Bir-

65
 ETL MOTIFLER
KROGLU DESTANI
Kr Atn dier efsanevi bir vasf da umasdr. Paris rivayetinde 18
zevn-i Tohari (mfredi: <illirzev derler ki, bizim destanlarda <<Bidev babas Krolu'na der ki: <<Bu at ahrda besienirken bir para ziya gr-
At eklinde bulunuyor. Bunu Bedevi At ismiyle tevil ediyoruz ki do m. Eer hi ziya gstermeseydLn o kanatl olacakt. Mamafi yine ona
ru de'ildir. Bu isim <<Toharistan atlarnn ismidir. Bu atlar dnyann hibir hayvan yetiemez. (Birinci meclis.) At hi ziya gstermeden
her tara~na <<Rusta Bik atlar ismiyle yaylmlardr: in'e, Arabis- beslemek motifi birok rivayetlerde mterektir (stanbul, Paris, Hu-
tan'a ... Ibn Hordadbih de bu atlarn glden ktn sylyor. Bu gl- luflu).
den kan at motifi Trklere has bir motiftir. Biz buralarda eski zaman- Kr Atm uacak kadar seri olduunu, koarken ayaklarnn yere do-
larda d.a Trklerin oturduunu bu suretle de tayin ediyoruz.' kunmadn btn rivayetler sylemektedir. stanbul rivayetinde, Kr
iBidev At ismi Krolu'nda mnteir bir isimdir: <1"Jiuluflm,da bir At Krolu iyice besieelikten sonra diz boyu amurlu avluda koturur,
iirde, 2
iPariste muhtelif yerlerde buna tesadf edilmektedir. 3 Bu ikin- trnana hi amur bulamaz. 19 Hulufluda da ayn motif vardr. 20 stan
ci rivayette destan yazan ak, bunu Acemceye <<Esb-i-necib diye ter- bul rivayetinin baka yerlerinde Kr Atn yelden tez gittii, ku gibi
cme ediyor. Burada bilhassa bir yerdeki kayt, Zeki Velidi Beyin, utuu syleniyor. 21 Krolu'nun, Bolu Beyinin elinde bulunan at tekrar
bunu bedevi at diye tevil doru olmayaca, sudan doan atlara bu is- almas epizodunda ise, Kr Atn umas u ekilde tasvir olunur: Kr-
min verildii iddiasm teyit etmek itibariyle mhimdir: bir s r de Kr olu, Beye, atn pek azdn syler ve avluda biraz gezdirmek iin izin
At, Atadan Bidevdir anadan Khlar>> diye tavsif edilmektedl-. Filhaki alr. Avlunun btn kaplarn 'kaparlar. Krolu atnn kulana, kendi-
ka Paris rivayeti Krolu'nun atnn atasn Amuderya'dan km bir si.ni amlrbel'e gtrmesini syler. At derhal yksek kale duvarn at-
su aygn olarak gstermektedir. lar ve amlbel yolunu tutar! 2 Elaziz rivayetinde de amurlu yerden
Kr At koturma motifini buluyoruz. Fakat biraz tahrife uramtr:
Bidev At tabirine llilanas'ta 5 Bozolan hikayesinde, 6 Dede Korkut' Kr At o kadar iyi koar ki diz boyu amurlu yerden toz karr. Gr-
ta7 Batta Gazi'de
de 8 tesadf ediyoruz. Dier taraftan Azerilerin halk lyor ki burada bu motif daha ziyade atn sratini, kuvvetini gsterecek
edebiyatnda bu kelimenin kullanldn Selman lVImtaz'n nerettii mahiyette deimitir. 23 Buna benzer bir para Urfa rivayetinde de var-
iirlerden anlyoruz. 9 dr: Bezirgan'a kar kan Krolu atn <<Kr At srersem yerler yr
Mahtumkulu'nun iirlerinden, 10 Mehmet Emin'in11 seyahatnamesin- tlr>> diye metheder. 24 Paris rivayeti de Kr Atn sratini, onun Erde-
den, Trkmenlerin de, halis kan, cins atlara bu ismi verdiklerini anl bil-Kaan yolunu bir menzilde almasyla lyor. 25
yoruz. Mezkur seyyah bidevi bedevi diye tevil ve bu ismi. atlarn Tobol rivayetinde de <<Kara Atn utuunu veya uar gibi kotu
Arap cinsindt:n olmas suretinde izah etmitir. . unu gsteren bir kayt vardr. Uzaktan Krolu'nun geldiini gren
Aaus'un adamlar ona derler ki: Katk, bir yiit geliyor, atnn trna
Krolu'nun
Tobol rivayetinde de Kr At sudan kan or atm tay
otun ban bozmaz.26 Svas'n Readiye kazasndan Mehmet Aadan iit
dr; fakat buna burada Tulbar denilmektedir ki 12 bu isim de Trk des-
tiime gre Sv.as taraflannda da Kr Atm kah utuu, kah yrd
tanlarmda efsanevi, necip atlara verilen isimdir.
rivayeti vardr.
Denizden kan biT ata Dede Korkut'ta da tesadf ediyoruz. Bay Kr Atn kanatlar olduuna, benim grdm rivayetlerde tesadf
Bre'nin oluna bezirganlar bir deniz kulunu boz aygr satn alrlar. 13 olunmuyor. Henz gayr matbu Erzurum rivayetinde, Krolu'nun baba-
Bu <<Deniz kulunu Boz Aygr, Krolu'nun atmn vasflarn haizdir.'" snn Gence'de Murat Hann seyisi iken bakt bir atn kanad oldu-
Kr Atn su aygnndan olduunu tasrih eden Huluflu, Paris, Tobol unu Abdlkadir Bey kaydediyor!' Bunu Krolu'na dair bir trk de
rivayetlerin.den baka rivayetlerde, onun asl hakknda bu efsanenin m uhaf aza etmitir. Bu paray aynen yazyorum:
izlerine tesadf ediyoruz. Yine Huluflu'nun bir yerinde, 15 Krolu'nu
Kr Atn elinden babam can m kurtulur?
dmanlan takip ederler. O atn derin bir suya salar, takip edenler bo-
Elma gzl Kr Atm benim!
ulurlar, at onu yzerek br tarafa geirir. Elaziz rivayetinde,' 6 Kr-
Canm Kr At gzm Kr At!
olu'nun ha:bas atlar seerken bir sry Tuzlu Gl'e srer. cLnden
Sana olsun murat,
yalnz Kr At kurtulur. htiyar da onu alr. Bu, herhalde, suda boul
Her yannda ifte kanat,
mayan, uzun zaman yzebilen ve dierlerine faik olduunu - ihtimal
Uar gider, ha gider, ha gider .. _2 8
Su Ay,grn neslinden olduunu - bu suretle gsteren bir at ayrmak
iin yaplm bir tecrbedir. Byle suda yzen bir at Battal Gazi'nin Kr Atn sratine dair ve bu Uma vasfnn izleri diyebileceim1z
Akar'dr. 17 '

67
66
 KROGLU DESTANI
ETL MOTFLER
kaytlar zbek rivayetinde de mevcuttur: At er yiidin kanaddr,'"
Kr At havadaki kuu koalar, 30 Kr At dokuz g gzler 31 gibi. bir defa sahibini deitirirmi.42
satlr,
Ucar atlar misaline Battal Gazi' de de tesadf ediyoruz. Burada Ayn
rivayet, Ayntap civarnda Dikmeta, Mehasan'da da vardr:
Akar-Divzade ayaklar yere dokunmadan koan bir attr. 32 Kr At, on be gnde bir am pazanda satlr. Zira o, Abhayattan i-
Battal Gazi'nin uuunu syleyen u manzume, ihtimal onu atnn mitir.'3 Gmhane'de, Kr Atn, Abhayattan itii iin hala yaad
stnde tasvir ediyor: , Kamboz'da ise, Krolu lnce, Kr Atm Ayar tepesine kt, krk
gn yem yenedii, elan orada durduu45 rivayetleri mevcuttur.
Kah yrrm kahi havada uar.
Krolu'nun atnn Abhayattan itiinin Svas'ta
da rivayet edildi-
Grzmn darbndan ateler sa.ar
ini yine Readiyeli Mehmet Aa
syledi.
Sesimi duyan div IJriler kaar.
Sahanca'nn Krk-Pnar :{yiinden Kamil Efendiden bu efsanenin
Vurun evlatlarm meydan alalm. 33
ah smail'in Kamertay'na isnat edildiini iittim: Bir gn Kamertay
susam, arnanda bir pnardan su imi. Bundan sonra lmez olmu.
Sonra Hzr'n at da uan bir at diye tasvir olunmaktadr; 34 ayn
zamanda Hzr'n atnn Kr At olduunu Ak Garip hikayesinde gryo- Bunu anlayan ah smail tekrar o pnar aradysa da bulamam.
Kzlba airi Pir Sultan Abdal'da u paraya tesadf ediyoruz :
ruz35 Ma.as destannda Alman-Bet'in Uan sereyi Kl Yirenin vahi
yorgas ile yakalayp ald ve tekrar koyuverdit> tasvir edilir. 36 Kob-
Yemenden te bir yerde
Iand-Hatr atma Krk glk Kazan' bir gnde gzme gster, diye
Hala Dldl savatadr.46
y.alvarr. 37
Bu <<Uan atlar motifi Krolu'nu ve s.air Trk destanlarn aan Dldl hakkndaki bu Kzlba itikadyl.a Kr At hakkndaki b motif
bir motiftir: Yunan mitolojisindeki liahlar semalarda gezdiren kanatl arasnda acaba ne gibi bir mnasebet vardr?
atlardan sarf nazar, bunu birok masallarda da gryoruz. Kuno, Rad- Kr Atn bunlardan baka, dier atlara benzemeyen birok cihetleri
lof klliyatnn sekizinci cildineTrk masallar hakknda yazd mukad- vardr. O Krolu'nun lmnde bir insan gibi yas tutmu, krk gn
dimede, <<Ekseriya Kamertay ve AYigr isimlerini alan bu atlar (masal yem yememitir.'7 Bu cihetten. Manas'n atyla da mabehet arzedi-
kahramanlarnn atlar) havada uan atlardr, diyor. 38 Baka. milletie-
yor.'8. Ouz destannn Anadolu'da yaayan bir rivayeti olan Bey Byrek
rin masallarnda da bu nevi atlara tesadf etmek mmkndr. Grinn hikayesinde, Bey Byrek'in at, sahibi esir edilince, bir tan dibinde
Biraderler'in topladklar masallarn 6 numaralsnda byle bir attan yedi sene kalm, stn yosunlar balam. Bey Byrek'in yasn tutan
bahsedilir. Altn Daml Prensesi karan gen Padiah, sahile knca Beni Boz, bu itibarla Kr Ata ok benziyor (Almet Baha, <uz Des-
bir doru ata rasgelecektir; eer bu ata binecek olursa at onu alp havaya tanndan Bey Hyrek Menkbe ve Destan; Milli Mecmua, Say 122).
uaeaktr. 39 Bir Anadolu trksnde de bu <<Uan at motifinin izi gze
Sonra, Kr At ackl&'lsa [gn yem yemez, krk fersahta terini belli
arpyor.' 0
etmez, otuz fersahta bir defa kaanr49 her gece krk tay arpa yer;~0 o,
Dier taraftan bu motif Mo gol amanizmin de de mevcuttur: Mo gol insan gibi, dokuz ay dokuz gnde domutur, 51 tamamen insan vasfla
fatihine ngz ismini
veren Mogol amannn birok baka mucizeleri rn arzeder: Krolu'nun szn anlar; Krolu balad oban ona
meyannda bir .at stnde ge kt da syleniyor.'1 teslim eder ve giderken tembihlerde bulunur. 52 Onun hreti Krolu'
Krolu'nun atm destani-efs.anevi yapan dier bir hususiyet de nUnki kadar olmutur: Kzlbalar alayan ocuklarn, <<Kr At geliyor,
anun Abhayattan imi olmasdr. Bu motif Elaziz rivayetinde btn sus! diye korkuturlar. 53
teferruatyla mevcuttur: Krolu bir gn iki ku vurmu, onlar bir su- Kr At gibi kahramann szlerini anlayan, hatta ona cevap veren
da temizlerken kular dirilip umular ve o .anda pnar krk para (ve- atlara herhalde baka destanlarda da tesadf etmek mmkndr; ben
ya bin para) olmu. Krolu babasnn yal1111a dnnce bunu anlatm. bir tanesini kaydediyorum: Kobiand Batr'n at. 54 MasaHarda da, by-
Babas: 0 sudan sen itin mi? diye sormu. Krolu: Hayr, yalnz le konuan, kahramana arkadalk eden atlar vardr. Giese klliyatn
Kr At iti, cevabn vermi. Babas esef etmi: 0 Abhayatt; sen i- da :bUna bir misal gryoruz. 55
seydin sana lm yoktu, demi. Fakat artk i iten gemitir. Zira, bu Kr At tpk bir insan ,gibi zeki ve ferasetlidir. Huluflu rivayetinde,
sr meydana bnca pmar krk yerden (bin yerden) kp asl Abhayat Badat'ta esir olan Ayvaz ve Deliler aslmak zeredirler. Ayvaz'la be-
kaybolmutur. te Krolu'nun at da onun iin hala yaarm. Her see raber tutulan Kr At kendisini ucuz sattrmak, Krolu'nun tccarndan
bakasmm tarnamn celbetmemek iin, kr ve topal taklidi yapar; ta-
68
69
 ETL MOTiFLER

KROGLU DEST AN1

bos ola ca- !6"m anlar ve dumanma kafasn uzatr 67 3) M ' El"f
JVIahnd hikayesinde oldu~ o-"b. , t . esea e
bii o zaman kimse talip kmaz, tccar onu alr, biner, stne kendisi~ d ~ - ' . ~ TC- gu e. ou ~ilsm, Klcn kahramann boynun-
, a Olmasndadlr. ~c-er kl,--. ,h=r ~Q"'c.!lc';\'""'
"''""'='] cara!111na.n ele gerJr
-- .... ..,_'""'~-_
ni balatr ve ku gibi uar, Krolu'na haber yetitirir.56
ctSLl
d . -'>" UL

Ve
0
1

.m~n kan ka~lrsa kahrama;1 bir uykuya dalar ve klc krk gn zar-
Kr Ahn yukardan beri saydmz v.asflarn Krolu Destan'nda fnca -nna grmA"7o."' l"' GS T t - ""]"
bazen baka atarda da gryoruz; Urfa rivayetinde Bezirgan'n at 't"b . r -- -~'-, tr. ~ e ~~oru uyor k tlsm evsafm hai-z olmak
Rabvan tpk Krclu'nun Kr Atnn vasflarn haizdir: Bezirgan ta-
a"''Ye 'nroglu'n
, h. -., .v_ un ac i sar destan ve masallardaki bircok efsanevi ~
,e uran
t d unsurla-r
.. .. cemetmektedir Bicz~ Kr Ata - b u "t"oar. l a benzeven
rafndan esir edilip gtrlen Krolu, yolda Bezirgan' ldrmek istedi- b.
i zaman, at, iki defa, kineyerek efendisini uyandrrsa da, ikisinde de, b~~ a ~" Ja gon:yoruz: Battal'n at. Battal Gazi, at hile ile al~n~ca,
c c

bir ey olmadn gren efendisinden dayak yemesi zerine, ncde

ba~Kc. ata. bnerek harbederse de sonunda esir dser . .69
kinemekten vazgeer; fakat teessi.irnden alar. Bunu gren Krolu I?.estarlarda_
bir atm renkleri de ok mhim rol oynar: Bir defa ren-
da fena tasavvurundan wzge2r. 57 Huluflu rivayetinde de gryoruz ki ~e go~e ~t tefrk ve temyiz edilmektedir. Elaziz rivayetinde bunun iyi
bu efsan2vi-destani vasflar yalnz Krolu'nun atma munhasr deil 1 ~ n;salme tes~di.i:f. ediyoruz: Krolu'nun babas, kendilerinin arka-
dir. Gizirolu Mustafa Beyin at Ala Paa da Kr Atn kamasna bile
1
;n~~~n gelen suvar1erin altndaki atlarn rengine gre tedbirler alr
ama.n vermeyen barikulade ibir attr. 53 ;~ o, r.en ~.elen at krd~r; firariler a,tlarm amura salarlar; takiJede~
Yukardan beri s.aydmz vasflar Kr Ata destanda belki Kro- ;a~ ,-a:,u~dan kamaz. Bu, kr atarn bir hususiyetidir. Bundan son-
lu'ndan d.a'ha mhim bir mevki vermektedir. Filvaki mderris Kpr- rak, n de
a~~a.tla, ll bud eklde hareket ederler
- YaD-z
at"Kaya1ar d a parca-
Iiizade Mehmet Fuat Beyin dedii gibi59 Kr At adeta bir tlsmdr. O
olmad m Krolu bir hitir. Onun iin hikayenin en canl yerlerini
. ;=~ ~ ~t a_ ar an geemez; fakat doru atn elinden kurtulma~n
"b

ms."'n yoktur. Onu da ancak bir hile ile, terli terli suyun .. d b'
Krclu',nun Kr At zerinde dmana meydan okumas tekil ettii durdurmak suretiyle atlatrlar. . n e r an
gibi, en lirik paralar da kahramann Kr Atn hasretiyle syledii i Ts"~> renk b"oy e h ususiyet ve ehemmiyetleri, Trk destanlarnda
o~ --' e rm.
1
irlerdir. Huluflu rivayetinde ok iyi tasvir edilen <<Kr Atn alnmas
k

me.:lur atl.arn _dama renkleriyle benber zikredilmesini mucip ol t

epizodunda grld vehile, 6 Kr At gidince Krolu ok der. Ade- Hatta o:
h on Ktabeleri gibi tarihi abidelerde bile Hakann at mm~. ur
ta btn mertlii Kr Atla beraber gitmi, yeri;e tevekkl, aciz, ikayet anlyor
o- - :o- Bgn ~
da atlarn renf'inP. R"re iyiliD-ini
c"' ' o b .,
, ko"t"l" .. ugur
u u g"..unu, ~englyl
u u-e
kaim olmutur. DUnu, ugursuz ugunu tanmak btn Trkler -arasnda m"t u eammm . d"r.
Kahramanlar byle fevkattabii bir kudrete sahip eden tlsm1ar sade
attan ibaret deii:ildir. <illarikulade kl da bazen bu vazifeyi grr. _Trk destanlarmda ve halk edebiyatnda kr ata cok eh . . t
[Pdlyor H'akat b .. , .
u onretn bilhassa Anadolu'da
- emmye at-
klca, tafsilatyla yalnz Yalva rivayetinde ve
Kr ~A~Nn hretini Krolu Destan 'alm~~ e~~::i~~:;~
KroQlu'nda byle bir - -
' "t .
Ermeni rivayetinde tesadf ediyoruz. Yalva r1vayetinde, Krolu yl sayesinde
drm tandan bir kl yaptrr. Buna sahip olduktan sonra amlbel'e ~~kL~~~- _Ben .:n.: atn Anadolu halk mahsullerindeki ehemmiyetin; an-
gitmeye karar verir."' Ermeni rivayeti bu klc daha mufassal tasvir a ma n, !gozume ilien Kr Atlar kaydediyorum. ,
etmektedir: Onun ismi <<Elmas Kltr.~ Krolu Destan'nda baka Ak Garip hikayesinde Hiznn at kr attr n Sal 'l'" K
yerlerde de geen bu <<Elmas Kl>> tabirine ~hname'de de rasgeliyo~ Tay
.. l d krdr._"
da h , snad ar
Gen Osman hikayesincin,,, bu k-a h,ramana ~n yazlan
amer
ruz: sfendiyrn, Turan Rakamnn kalesine giderken yolda, Ejderhay r er e, ep onun kr atndan hahsedi1ir.73 Dadalog"l .. l . d k
ldiirmek iin kulland kl bir Elmas Kltr (nc cilt, sfendiyar atn metheder." u, r ern e r
ve Hett-Han Desta.n.): Keza BozaCilan hikayesinde ayn v.asf tayan bir
kl r!ryoruz. 63 Elmas bak tabiri ise Selman Mmtaz'n neretti! .. ~ihayet, <~Ial~ ~il~isi Haberlerinde Hseyin Avni Beyin nesrettii
Kroii:lu siirlerinde6 ve Konua Hclkya.t ve Harsiyat'nda neredilmi u ~~: <~A~ turkusu::nu:?" mevzular tamamen <<Kr Ab>lardr. Bunlar-
dan ikncs, baz Koroglu rivavetlerinde K" "1 , K ..
olan trklerin birisinde vardr. 65 Krolu'ndaki Kr At veya Kl yerine lediP.i trk di e k d d' " ' ' orog u nun, r Atma soy-
Y_ ay e lyar (mesela Elaziz rivayet') U.. .. .... K
baska hikaye ve destanlarda baka eylerin de kaim olduunu gryo-
o .
caoD-1 ' b" k cuncusu ara-
ruz: 1) Kahramann banda beyaz kl vardr: bu kllar koparld m t -~b~ndn. r omasdr; ve bir 'baka ekli de Sadettin- Nzhet Beyn
k a. n a mevcuttur. 70
kahraman malup olmamak imtivazn kaybeder. 66 2) Bazen kahramann

znh bu tlsm evsafn haizdir. diae destanmda Nureddin, Tohtam'n . Bunlardan baka kendilerine trk kan, halk arasnda b. ..
dokuz gzl zrhn ganimet almtr. Tohtam'la kar karya gelirler. kazanan haydutlar, ekyalar,
kahramanlar hep kr atl gste~il!~~et
Tohtam kendi zrhndan defada ok geiremeyince btn emeklerin
71
70
 KRoGLU DESTANI EITL MOTIFLER

Krolu Destan'nda at motifi hakkndaki bu mtalaalara nihayet linde ahkn ta kendisi zanneder; kendisini de yemesinden korkar.n
verirken atn, Trk kahramanlar nazarnda ehemmiyetini gsteren iki Krolu stanbul'da esirken Duna Paa o.na bir kalvalt iin drt okka
kayd daha zikredelim. Huluflu'da Kr Atn ahnmasna Deliler tahamml ekmek, drt okka arap, ilh ... , akam yemeine on iki okka at eti, on
edemezler. Onlara gre at aldrmak kar aldrmakla birdir. Bu se- iki okka pirinten pilav, alt aylk bir kuzu, ilh ... vermek mecburiyetin-
bepten, Krolu onlarn gzlerirden der; ve Delileri onu terketmeye de kalr.
bile kalkr1ar. 78 Mara rivayetincieki komalar da dmana at verme- Abdlkadin Beyin. Halk Bilgisi Haberleri>>ndeki makalesinde kay-
nin merte bir hareket olmadn gsteriyor. 71 Manas Destan'nda da dettii Gmhane rivayetine gre de, Krolu'nun kazan ok bykt;
T:;kler nazarnda atn ehemmiyetini gsteren ayan dikkat bir kayt iinde krk koyun, krk kz eti pierdi. 93
vardr: Manas, Kke'nin 'atn ldrr ve, Seni ldrrsem Allrha
Onun irkinlii de mehurdur. Eni uzunundan artk olan kahra-
kar gnahtr. Al atn; drt budu sana drt gn azk olsun; drt para
mana mgar Hanm der ki: Bu karalnla, bu irkinliinle bir de yiit
derisi ayana ark olsun,> diyerek alay eder ve atn ldrmekle iktifa olmasaydn senin halin ne olurdu? 94
ederek kahramana !bir ey yapmak lzumunu hissetmez: bu kafi bir Halk arasnda Krolu'nun eklini btn heybet ve fevkattabiili-
hakarettir.80 Sonra macerasm Ak Padiaha anlatr, iftihar eder.81 Bu iyle tasvir eden paralarn bulunmas lazm gelirdi; nitekim bunun
gsteriyor ki, Trk destanlarnda kahramann atnn ldrlmesi byk Mara'ta sylenen bir nmunesini bana Haydar Niyazi Bey verdi; ay-
bir itir. Nitekim Krolu da Kr At ldrliince kendisini mdafaaya nen naklediymum:
bile kalkmadan, ban katiliere uzatr (Paris rivayeti : Krolu'nun ~1 kol nar dal gibi, gs ekmek tahtas, bel bir tutarn sfat
ldrlmesi epizodu). berber aynas, bynm. n telleri sergerdan (!bir nevi geyik) boynuzu
Kr Attan sonra destanda en mfilim rol Krolu'nundur. imdi onun gibi; arka telleri on be yanda kz belii {kzlarn salarnn arka r-
destan whsiyetini tetkik edelim. gleri) gibi sinayi kemere inmi. Krolu bu. Analar dourursa byle
Krolu'nun en bariz vasf onun !bir destan kahraman olmasdr. evlat doursun!
Kendisini Dinimden dnm gebirem 1 Kay.nanm kara demrem>81 Krolu'nun bu vasnlarn biz baka Trk destan kahramanlarn
d!ye tasvir eden, kulaklarnn kalkan gibi o}duunu, yirmi drt kiinin da da buluyoruz. Kazan Han, Krolu gibi babacan, obur, fevkalade
omuzunda oturabileceini syleyen33 Krolu, hik.yenin bandan sonu- kuvvetli bir kahraman tipidir. Onu Krolu ile mukayese etmek iin,
na kadar- bilhassa bozulmam, destan mahiyetini kay>betmemi riva- Dede Korkut'ta yedi [gn yemek yedikten sonra, yedi gn yatp uyu-
yetlerde - fantastik bir insan olara,k tasvir ediliyor. O daha on be cluu esnada esir edilmesinin tasvirini okumak kafidir. 95 Esir ettikten
yanda iken ai:i;ac skecek bir pehlivandr;M yayn eecek, kalka- sotra kafirler onu bir kuyuya koyarlar, zira baka trl zaptedemeye-
nn dvecek yiit ister; elii ineyip pskrecek kuvvettedir.81 Onun ceklerini anlarlar; yemeini, suyunu bir deirmen ta deliinden ve-
byklar yarm baln mumu ile kulaklarnn etrafnda yedi defa buru- rirler. Kafirin kars gelip onu yoklar. Grlyor ki bu esaret epizodu
lacak kadar heylbetlidir; 88 Badat'ta Ayvaz ve arkadalar aslacaklar Krolu'nun stanbul'daki esaretine ok benziyor. Krolu bana bir
esnada meydana kurulan meclise Krolu da Ak kyafetinde itirak eder, felaket geldii zaman, veyahut mhim bir ie gitmezden evvel gn
ikram edilen yemekten yer; sade byklarnda ik1 tavukluk pirin kalr.3'1 yzkoyun yatar; hi kalkmaz, yemez, imez kimseyi grmez. 96 Bazen
Onun oburluu bir harikadr: bir oturuta yedi batman pirinten pilav, sarho olduu zaman da byle yatar, gn aylmaz. 97 Kazan Hamn
yedi koyunun hudunu yer; yedi hra arap ier. 88 Onun oburluu asl matemi de byledir: O da yedi gn odasna kapanr, oturur, kimseye
Tokat ziyafetinde tasvir ediliyor (Kr Atn alnmas epizodu): sofrada grnmez. 98 Bozolan hikayesihde de Yusuf Bey: Bir uyursa krk gece
daymayacan anlaynca onu mutfaa gnderirler; orada ne kadar ye- gndz uyur, bir uyumazsa krk gece gndz uyumaz diye tavsif
mek varsa hepsini yer. 81 Deirmencilie balad gn karn ac'kr; la- olunuyor.
kin deirmene tahl getirenlerir verdii hak iiyle dursun, mterile Mahmud ile Elif hikayesinde, kahraman Mahmud on iki srk ham-
rinden birisinin il"(etirdii bir yk, onu ve Doru Atn doyurmaz; bunun malnn tad ibir grzle at stnde bir denek gibi oynar. 100 Bu Kr-
zerine amh!bel'e dnmeye karar verir. 90 Ayvaz' karmak iin Urfa'ya olu'nun on iki batmanlk grzne benziyor. ah smail'in de grz dar-
_giderken karn ackr; rasgeldi'i bir oban ona on be kiilik ta g~bi beleri mthiti: O bir grzde, babasnn ehr1nin kale duvarn, sonra
sert ekmek verir; Krolu bunu stn iine do~ar, imesine mani ol- Glperi'nin Kapsz sarayn ykar .101
masn diye byklarn kulaklarna dolar ve bu stn hepsini kafasna Krolu'nun, dalar <~gmmr gmmr inleten naras da onu di~
diker ier. oban bu adam eytan veyahut, kyde iittii insan ek- er Trk lkahramanlarna benzetiyor .102 <iliuluflU>>da, Demirelolu'nun

72 73
 KROGLU DESTANI
Deliler ~~asma girmesi epizodu.nda ok gzel tasvir edilen bu vasfa
Mabmd 0 " ve Bat 1 G d '04 h
~. ; . .. La >az e azdr. Bu sonuncu kahramann naras-
~~ hmr dun:an dayanmaz, der haylr. O ok defa dsmanlarm
ooyle sersemletr, gece :akti birbirine katar ve tek bana ord~lar mah-
veder. Esasen Battal brok tasvirlerinde Krolu'na benzemektedir.o5
Zeki Velieli BPv crayr matbu il' .. k T arh D erslernn
Selcukiler
. .. .. v eo c .c <'~ur.
k:s.:,:nd~, Koro~glu'.nun, en rnternmim bir surette ve bugn d~ temsil
e .. t"' Tu~k desLan kahramamnn, ok canl bir tasvirini yapan bir par-
~y "nakedyor. B~. para, Topkap Saray Ktphanesi'ndeki bir Sel-
ukkneye lave ecnlen destan paralarndandr; Efrasiyab'n olu <<Alp
Arz;dan bahse~er; bu, Dede Korkut kitabndaki Uruz Koca _ ki
A~z 111 ba.k~ b~ ekli olacak - hakkndaki tasvirlere ok benzer. Bu
Parann brnc ksm br <<.alktr (hayrdua):
Bayndr Han devletli.i yedi devlet versn. Alp Arz ... By kanlu
Bugdz heybetl heybet versn.
Sonra Alp Arz'm vasf gelir :
<<Doksan deriden krki ul topun rtmeyen, dokuz deriden ebk
~~l~ ul kula1n rtmebyen, doksan ( ... ), on koyun ynlk etmeyen, (. .. )
' an ya amayup ir kez yutan Afrasiyab ol Alp Arz.
. '~e.~erei Terakime'deki Ouzname rivayetinden naklen Pr Sama-
y~lo~ n .kaydettii u para da, Salur Kazan'n kuvvetini ve o~un Kr-
oglu nunkne benzeyen kazann tasvir ediyor :
Bir kazanga krk bir atrin etin sald
Ol kazann sol eligi birle ald
Sa eligi birle ilge lestirdi
Alplar bigler gren ha;mu Kazan kibi.oo
Krolu'nun dier bir vasf vardr ki btn Trk destan kahrarnan-
laryla onu birletir~r; bu da saf, babac.an bir kahraman olmasdr. Ds-
n:a.niarnn namertlk edecei onun aklna bile gelmez. Dsman kalesi-
n:n. Y~~~nda uyur. 107 Bu, sad:' Krolu 'nun deil, Ayvaz,, Has.an Bey
gb dger kahramanlarm da br kusurudur.os
. Bu .hususiye.t, Zeki Velidi Beyin, Trk Tarihinin Umumi Hatlar is-
mndek derslernde izah ettii gibi btn Trk kahramanlarnn bir vas-
fdr.109
.. , Btn bu .m~~ay~elerden sonra, Krolu'nun, oburluu ile, heybe-
Lyle, .. efsanev~ cus~esyle, sesiyle, kuvvetiyle asrlarda11 beri trl ta-
havvilller gernesme ramen, bazen kendisine verilen alelade ekya
74
ETU MOTiFLER
ahsiyeti iinde bile, Ouznarnelerdeki Ouz Erenleri vasfn kaybet-
mediini syleyebiliriz.
Krolu, onun daha ziyade maddi ahsiyetini gsteren - birka
nokta mstesna - ve btn rivayetlerde ayn kalan bu destani kahra-
man tipinin yan banda bir de realist tip arzediyor ki, bu, daha ziya-
de onun manevi ahsiyetidir ve riv.ayetlere gre deiir. Bu tipin teek
klnde phesiz, destamn geirdii tahavvller ve maruz kald vasi
intiar amil olmutur.
zbek rivayetinde Krolu bir haydut deil embilbilin hkm-
d.ar telakki edilmektedir. O bir Hana tabi bir Tarhandr 110 ve kendi-
sine tabi, embilbil etrafnda, doksan bin ev Trkmenin reisi doksan
Trkmen Beyi vardr. O dalara, denizlere, nehirlere sahiptir; 111 onun
yzn gren ahlar piyade olur; 112 embilhil'de her yiidin Hunkar ah
(Grcistan-Kzlba .ah) gibi doksan kulu vardr. 113 Krolu saysz ilim-
ler bilir: O daha mezarda iken btLtn esrar renmitir. 114 Kendisi lr-
ken yerine Ivaz' brakr (Paris rivayeti de destan byle bitirmektedir).
Halbuki Anadolu ve Azeri rivayetlerinde Krolu tamamen bir haydut-
tur. Paris rivayetinde haydutluk vasf biraz tahfif edilmi, Krolu'na,
civarndan vergi alan bir derebeyi mahiyeti veri1mitir. 115 Dier rivayet-
lerde ise (hatta Paris rivayetinin birok yerlerinde) o tamameill yol hac
ile geinen bir hayduttur. Fakat yine kudretinden kemali azametle bah-
seder: iirlerinde Arap, Acem, Badat. Basra, Yemen, velhasl gn
doandan gn batana btn rnemleketlerin kendisinin olduunu sy-
ler.116 Urfa rivayetinde bu eky.alk vasf en haya ~eklinde gsterili-
yor. O amlbel'den hi kmamtr; Zor Bezirgan'n elinden kurtulup,
amhbel'den uzakta kalnca yolunu arrY 7 stanbul/ 18 Elaziz119 riva-
yetleri de ona azok bu alelade e5kya vasfn veriyorlar. Fa-kat unu
unutmamal ki, bu vasflaryla Krolu'nun dier destani vasflar dai-
ma beraber bulunmaktadr. Bu da destann halk fantezisine tabi olarak
mtemadi tahavvllere maruz kalmasndan ileri gelmitir. O kah saf,
mert bir destani kahraman - bir Ouz Beyi -, kah kuvvetin para et-
medii yerlerde hileye de mracaat eden dessas bir adam gibi tasav-
vur olunnutur. ok defa dpedz .;;iremeyecei yerlere 3.k kyafe
tinde girer (nitekim Aksak Timur da stanbul kalesine hasta taklidi
yapmak suretiyle girmi ve ehri bu suretle zapta muvaffak olmu
tur) .2o
Krolu gibi yiitler Deliler iinde ok olduu g~bi onu yenecek
kahramanlar harite de vardr: Demirciolu, Bezirganba, Krolu
nun kendi olu, birok rivayetlerde, onu malup eden k.ahramanlardr .
Mara rivayetinde Deli Hoylu onu tehdit eder; Krolu onun karsn
da acizdir; emn, gcenip kendisinden ayrlmasna mani olamaz. 121 Kr-
olu'nun .:rkadalarnn yannda bu aczi pihes1z yeni unsurlardr. Bu
unsurlar destan yeknasaklktan kurtaryor, mudilletiriyor, tali vakalar
douruyor.
75

KROGLU DESTAl\TI
Krolu'nun destandaki manevi ahsiyetini de bu suretle muhtelif
rivayetlerde mukayese ettikten sonra hikayedeki sair destani nnsurlar
birer birer tahlil edip sair destanlarla karlatrabiliriz.
Kml'mn Trk destanlaryla mterek husus:iyetlerinden biri,
orada, hi olmazsa baz rivayetlerde, kahramamn etrafndaki arkadas-
larn <"krk tane olmasdr. Trk masallarnda ok tesadf olunan <<Krk
Haramilen ana,nesiyle bir mnasebeti olmas ihtimalini grdm Krk
Yiib>in - krk .arkada, krk oro - Trk destanlarnda daima bir
kahraman etrafnda topland grlr.
Ma>1oas destannda her kahramann krk orosu, k2,firden, Msl-
mandan setii krk has arkada vardr. 122 Krk yiit Bozolan hikaye-
sin~e de kahramanlarn daimi refikleridir. 123 Dastan Nesli Cengiz Han'
da Idil boyunda yatan Tumavl Merkan ismindeki kahramann krk yi-
idi olduunu, Cengiz'in anas Almalik Sultann gemiye bindirilip der-
yaya salnd zaman yanna krk kz arkada verildiini gryoruz. 124
Nihayet <<Decle Korkut'ta da Ouz Beyleri,nden herbirinin krk yi,it ar-
kada vardr; ss. 4-ll'de Derse Han'n krk yiidinden bahsedilir.
Krolu'nda bu krk .arkada ananesine tesadf ettiimiz rivayetler
unlardr:
_ 1) Sbomik Materialovdan naklen Huluflu'mn yazd iirlerden
birinde Krolu 'nun krk li elisineler bahsedilir. 125 2) stanbul rivayeti,
Krolu'nun etrafna yiitler toplandn ve bunlarn krk yoldm olduk-
larn sylerY 6 3) Mara~ rivayetinde de byle bir kayt vardr. 127 4) z-
bek rivayetinde hem Krolu',;mn, 128 hem de Hasan Hamn krk yiidin
den bahsedilir. 129 Bu rivayette Hasan Hm bu itibarla, sonra destanda
babasnn huzuruna knn tasviriyle Dede Korkut'taki gen Ouz Bey-
leri>1e ok benzer. Dede Korlct'ta baba oula destur verir. yani harbet-
mesine veya ava gitmesine msaade eder. Bu ananeye Krolu'nda da
tesadf ediyoruz. 130 Bence Krolu rivayetlerinde (Chodzko, meclis XI:
Huluflu, s. 46: zbek ss. 4-5) tesadf edilen u: <<Doldurulan bir kadehi
filan ii yapacak olann alp imesi ananesi, Manas't.aki hata (fatiha)
kadehi denilen alDaneyle .ayn asldandr: Manas'ta bu kadeh, birisine
maruzatta bulunmak veya birisinden msaade almak iin iilen kadeh-
tir. (R. Proben, c. V, metin, s. 43)
Krolu'nun Maras, Huluflu. Paris rivayetlerinde grdmz ve
kahramanlara verilen <<Deli sfat bir Ouz ananesiclir.' 31 Decle Korkut'ta
Deli Karar, Deli Tundar, Deli Dumrul gibi kahramanlar gryoruz. 132
Bu Ouz ananesi,ne ben ark Trkleri destanlarnda tesadf edemedim.
Buna mukabil Anadolu destan ve hikayelerinde grlyor. Krolu'nun
yukarda kaydettiimiz rivayetlerinden baka Meliksah ve Gll Han
hikayesinde, Hint Padiahnn Bezirganbasnn him-etilerin:in ad Deli
Ahmet, Deli Mehmet'tir. 133 Bundan baka bu ananenin Osmanl serhat-
76
ETL MOTFLER
lerinde de mteammim olduunu tarihi kaytlardan anlyoruz. Peevi-
den naklen KpriLizade Mehmet Fuat Beyin gsterdii gibi Deli Rus-
rev'le Deli Mehmet, Kanuni zamannda (96l'de) Garijgal ismindeki
serhat kalesinde teekkl etmi mehur bir <<Ban Vermeyen ehit
menkbesinLr kahramanlandr .134
O devir Yenieri Sazairlerinden Kul Piri'nin, Deli Bayezit isminde
bir kahramann ehadetini tasvir eden bi varsa sylediini Mordt-
mann'n Litteratur-Denkmiiler aus UngaNs Trkezeit, 1927. p. 135'inden
naklen KpriLizade lviehmet Fuat Beyin Milli Edebiyatn lk Mbeir
leri ismindeki eserindelll reniyoruz. 135
Zannma gre, mteakip asrlarda, yine tarihi membalarda gr-
len ve kahramanlara verilen divane lakab bunun devamclr. 136
Krolu Destan'nda ok tesadf olunan baka trl kahrama11 la-
kaplan vardr ki bunlarn da eski bir Ouz ananesinden geldii kanaa-
tindeyim. Eunlar kahramann bir seciyesini, maddi, manevi bir kusur
veya meziyetini, yahut da onun hayatnda yapm olduu byk bir
ii- bir kahramanlk bir kuvvet eseri gibi - gsteren lakaplardr: Decle
Korkut'taki Ters-Uzam,' 37 Dne:bilmez/'8 Mahmud ile EZij'teki Demir -
Att 139 gibi. Mara rivayetinde :btn bu lakaplarn listesi bir yerele ay-
nca, kahramanlann asl isimleriyle beraber ve bu kahramanlar Binba-
, Elkba diye tefrik edilerek yazlmtr. Krolu'nun arkadalarm,
onlarn sfatarn ve memleketlerini gsteren bu listeyi burada ayren
naklediyorum :
Binbala.r: Reyhanl Krd : Deli Hoylu. ukurova'dan: Koca-
Kenan. Malatyal: Dar-Dikmez. Darendeli: Kabre-Smaz. Kastamo-
nulu: Eceli-Yakn. Keza: Cdal-Kenan. Sapaneal: Kse-Sefer. Badat
l: Dellak Hasan. Beyehri'.nden: Demirciolu. skdarl: Han-Ayvaz.
Bkbalar: Grcistanl: reis, rehber Deli Mahmud (Mahmud Ee-
zirgan). ln-Mainli: Mennan olu Ahmed Bey (Zor-Eezirgan). Das
ta,nlr: Hasan (Uz olu). 110 Tiflisli: Can-Cebinde. skdarl : Reyhan-
Arap. Kayserili: Kaytan-Sken. Sapaneal : eytan-Siken. Tarball :
Semiz-Osman. Ayntapl : Kesel-Memek. Diyarbekirli : Yamk-Hasan.
Bolulu: Sersem-Bekir.
Urfa rivayetinde, bu listede bulunmayan: Nalbantba, Zincir-K
ran (DemircioIu olacak, baknz: Urfa rivayetlerinde Demirciolu hi-
kayesi), Selam-Vermez, Da-DeviTen, Eceli-Anan vardr. Huluflu'da da 141
Tann-Tanmaz lakabm gryoruz; bu, Huluflu'nun iittii bir rivayete
gre, Krolu',nun mehur sergerdelerinden imi.
Krolu'nun Anadolu rivayetlerinele mhim bir mevki igal eden,
<<Krolu'mn yabanc bir memlekette bir ocuk brakmas sonra o o-
cuun gelip kendisiyle mcadelesi>> umumi bir destan temidir. Eilhassa
77
 KROGLU DESTANI
bunun ikinci safhas, yani baba oul mcadelesi birok milletierin des-
tanlarnda mterektir. Bu motifin muhtelif misallerini vermek hatta
Trk destanlarndaki eklini bile tahlil etmek uzun olur. Yalnz,bunun
ahname'deki eklinin, (birinci cilt: Rstem-Shrab mcadelesi) 142 Ziya
Gkalp'n iaret ettii gibi, Krolu Destan'ndaki epizoda ok msabih
ol~uunu. kaydedelim; 143 ve Trk destanlarndakilerin hi olmazs-;. en
muhmlerme iaret edelim. Ouzname'de (slami ekil) slamiyeti ka-
bul eden Ouz'la babas Karahan arasndaki harp; 144 Dede Korkut'ta
krk yiidin szne kanan Derse Harun olu Boa' yaralamas; 145 Ma-
nas'ta - yine Islamiyet iin - Almarbet'le babas Kara Hann mca-
deleled46 gibi.
Yabanc memleketlerde ocuk brakma epizoduna yaklasan motifleri
de burada zikredelim. ok defa babasn grmemis ola; kahraman
ocuun bana, babaszl veyahut babasnn intik~m k.aklr. dige teren birka ufak noktaya daha iaret edelim: Battal Gazi Destan'nn
Destam'nda Nureddin babasnn intikamn almad icin arkadaslarnm
itabna maruz kalr."' Ayn suretle, Elaziz rivayetind~, Hasan B~ye bir
ETL MOTiFLER
vayetlerinde grdmz kahraman kzlardan birisi (Hasan'n sevgili-
si), nianlsyla kaarken kendisini takip eden babasnn askerlerine,
hatta kardelerine kar, sevgilisiyle beraber olup harbeden tiptir; dier
biri de Mara rivayetindeki Dne'dir. Onun <<Firenkle ce.ngettiini g-
ryoruz.155 Birinci tipteki kzlara Trk halk hikayelerinde de tesadf
olunur. Hu-id ile Mahmih-i hikayesinde, Hurid sevgilisiyle kaarken
yorulur; .attan iner; Malmihri'nin dizinde uyur. O srada onlar takip
eden askerler grnrler. Kz evvela yiidi uyandrmaya kyamaz; niha-
yet sazn eline alr; ve sevgilisini gznden akan yalarla uyandrr;
Hurid'le beraber dnanlam kar h:rbeder. 156 Battal Gazi'de de Kay-
serin kz Mahfiruz erkek kardeleriyle harbeder. 157
Krolu Destam ile dier Trk destanlar arasnda mabehet gs-
birok yerlerinde Battal Gazi, Kayser'den gelen elilerin burnunu, ku-
lan keserek efendilerine gnderir. Bu, Krol',nda da vardr: Paris

gn, dd bir ocuun anas, <<Ekya dl! diye hitap eder. Bunun rivayetinde, Krolu stanbul'dan Hasan Paadan gelen Bezirganlar,
zerine Hasan gider, anasn tazyik eder, <<Babam kim? diye sorar, ne- stanbul'a aynen bu ekilde gnderir. 153 Urfa rivayetinde de, Hasan Be-
rede olduunu renmek ister; ve onu aramaya kar. 148 stanbul riva- yi takibe kan in Padiahli11!1 oullarn, bu kahraman ayn akbete
yetinde de Hasan Bey, Dervi ona ryasnda Benli Hanm gsterip ba- uratr .159

basnn da ~rolu olduunu haber verinceye kadar, kendisini byk- Elaziz rivayetinde Krolu, arkasn duvara verip kendisini bir sr
babasnn oglu zannetmitir. Bu ryadan sonra anasn sktrr haki- kpee kar mdafaa eden bir kpekten mertlik dersi alr: Ben bir

kat renir. 149 Bu epizotta ekseriya baba gitmeden evvel bir hediye b kpek kadar olamayacak mym! Arkarn dalara verir, Bolu Beyine
ra:~r~ ~u he,diye babasn arayp bulmas iin ocua verilecektir. kar koyarm>> der. Ayn rivayette Krolu'nun amlbel'e arkasn

K_oroglu nda bu hediye bir bazubentle bir kam veya bir bazubentle verdiini syleyen iirler de vardr. Hala Anadolu trklerinin teren-

br kltr. Bu, yabanc memlekette ocuk brakma,k motifine Battal nm ettii Dalara yaslanan sar Zeybek de tpk Krolu gibi bku-
Gazi'de de tesadf ediyoruz. 15 Kafir Nariyun'un kzyla evlenen Battal, mete isyan eden bir kahraman tipidir. Urfa rivayetinde de Krolu ci-
az sonra kars!i"Jdan ayrlr; giderken bir bazubent brakr; bu bazubent vanmertli'k dersini Bezirgan'n atmdan alr: Bezirgan' ldrmek zere
drt gevherlidir; kahraman, doacak ocuk kz olursa, bunun boynuna iken, atn alamas onu bu .alaka tasavvurundan vazgeirir.
aslmasn (Elaziz rivayeti Krolu'nda da doacak ocuun kz olmas Krolu'nun mertlii itten renmesi motifine benzer bir motife
ihtimali nazar dikkate alnmtr), olan olursa kendisini arayp bulma- Aksak Tirrr Destam'nda tesadf ediyoruz: Timur, aciz iinde sehat
ya gnderilmesini tembih eder. dersini, bir eve trmanmaya uraan, aya topal, bir gz kr bir ka-
rncadan Tenir. 160
Nibelunge,' deki Brnhild gibi, erkeklerle mcadele eden bireokla-
Nihayet bir dman iine tek bana giren kahraman iin sk sk
rn yenen ve ancak kendisini malup t:denin kars olmaya' raz{ olan
kullanlan srye girmi a kurt tebihi ihtimal kurdun destani ma-
kahraman kzlara Trk destanlannda da tesadf edilir. Battal Gazi' de
hiyetinin, kutsiyetinilr bir izidir. 161 Trklerb halk airlerinde, halk hika-
byle bir <<Kahraman kafir ~z vardr. 151 O kendisini malup edenle
yelerinde olduu gibi destanlarnda da kahramanlarn kurda tesbihine
evlenneye ahdetnitir. ah Ismail'deki Arap zengi de yzn gster-
ok tesadf edilmektedir. Dede Korkut'ta harbeden kahramanl~r iin
nemek iin Arap nhl:,ab takm bir kahraman kzdr. O da ancak ken-
disini malup eden ah smail'e muti olur. 152 Dede Korkut'ta nisanls <ssuz yern kurd gibi uludlar cmlesini ve Battal Gazi'nin srye
Bamsi Beyrek'le den Ouz kz Bam iek'i de bunlara yakl~stra giren bir a kurda benzetildiini iaret etmekle iktifa edelim. 162
biliriZ. 153 Mahmud ile Elif hikayes1nde kendisini yenecek olan yiide. var- Kurdun (bilhassa Boz Kurdun) kutsi, destani mahiyetinin izlerine
maya ahdeden kz Zlfperian'dr .154 Kro.l'ndaki kahraman kz tip- elan Anadolu'da tesadf edilmektedir. Bu hususta Ali Rza Bey, Ada-
na ve civar Trkleri arasnda toplad ok kymettar malumat, <<Halk
leri byle kendisini malup edenle evlenen tipler deildir. Anadolu ri-
Bilgisi Haberleri>>nde (Say 12-14) neretmitir.
78
79
 ETL MOTFLER
KROGLU DESTANI
eklidir. Btn bu iir syleme tarzarna Krolu'nda da tesadf edi-
2. Krolu ve Halk Hikayeleri. <<Kroluda Masal Unsurlar
yoruz. Aruzla iir yalnz Paris rivayetinde vardr: bir gazel (s. 16) ve
bir beyit (s. 19) destamn iinde, nc bir para hikayenin sonunda,
~rolu J?estan, intiar ve bilhassa bu intiarn ehirlerde vaki hikayeyi s,ylemi olan akn, azndandr. Paris, Huluflu rivayetlerinde
ol~a"'. s:'bebyle m~sal unsurlaryla ok karm ve bu itib.arla dier ( <illuluflUda birka iir mstesna) iir syleyen sade Krolu'dur; z-
halK hkayeleryle brok mabehetler iktisap ve onlarla itirak nokta- bek ve Anadolu rivayetlerinde, destandaki btn ehas iir syler. zbek
lar pe yda etmitir. rivayetinde-ki esasen en destani olan rivayettir - destanc da ara s
, ok_ defa Krolu ekil itibariyle halk hik&yelerine benzer: halk hi ra Krolu hakknda iir syler. 175 Buralarda destan Krolu syledi,
ka~elernden bn::ou saz airlerinin hayat etrafnda teekkl etmi ol- <<Ayv.az syledi ananesinden kurtuluyor. Hatta baz yerlerde, mensur
d~gundan .~u ~_rlerin iirleriyle sslenmitir. Bunlarn iinde, 0 airle kssa arasnda bile rrsecca, yar mevzun ksrnlara tesadf ediliyor ki
rm _muhtef munasebetl_erle syledikleri bezelarniz iirler, mizahi ko Bozola,n, dige gibi baka ark Trk destanlannda da tesadf olunan
rr_alar, _mua~;lar da br vesle ile hikayeye katlr. Mesela Kerem'deki bu hususiyet, zbek rivayetini Manas gibi tam gebe Trk destanlar
s:~ek e.sta~~ 165kocaka~ya htwben sylenmi iir, Grcistan hakknda na ve Dede Korkut gibi eski destani edebiyat mahsullerine yaklatr-
soylenm r; R_aznha: ile Mahfiruze hikayesinde Raznihan'n yor.176
otuzunda
D t '- d kambur br kocaKarya syledig~i siir 16 6 bu ne ct d"
. . . v en r. K..orog~z u Kahramanlarn Perilerle evlenmesi motifi de bir masal unsurudur
_e~ a_n 1 a_ da ,:pk~. !b~ mah~ette iiriere tesadf olunur: Mara riva- ve bizim destanannza da girmitir. BunUn bir misaline Krolu'nda
yet~~e, Kee~ m Gurcstan rme benzeyen, hatta ayn redifte bir ko tesadf ediyoruz. zbek rivayetinde, Krolu'nun ilk drt kars Peri-
ma, .' Hul~flu d~a br kocakar hakknda mizahi <<tarifleme/68 yine Ma- K~lardr; herbirini kahraman bir yerden karmtr. 177 Hatta bunlar-
ra rvayetnde Isa Bal'nn bir memleketin adamlarn 169 ve Bol B dan bir tanesinin, Aa-Yunus-Peri'nin kanatlar vardr. Ivaz darlp
th t 1o b u eyn
me e mes; r kocakar hakkndaki iir 171 gibi. gidince bu Peri teessrnden embilbili terke karar verir, Kaf Da-
Halk airle_rinde b~ nevi ~ezell mahiyette ve daha husus! olarak, 'na gitmek iin kanatlarn dzeltip umaya hazrlamr.l7S Battal Ga-
ko;akarlar:;. htaben soylenm en eski iir, Kaygusuz ~bd.al'n, Ca- zi'nin de oullann.n Peri kzlanyla evlenme maceraG vardr. 179 Keza
m un- naza rde mukayyet bir athdr ki yle balar: Elif iLe Mahmud hikayesinde, Mahmud'un sevgilisi rrazul bir Peridir;
saraynda oturur; Mahmud gider, birok maceralardan sonra onu alma-
Filibe'de bir kar ya muvaffak olur .180 Nihayet De de Korkut'taki Tepegz, Peri-Kz ile bir
Yinile sevdi ban obann izdivacndan hasl olmu bir rrahluktur. 181
Eygn eygn dikdrr
Krolu'nda bir motif var ki onu da birok halk hikayelerinde, muh-
Bana yini kaftan. telif ekillerde gryoruz: <<Kr gzn almasna iyi gelen ey. Paris
Bu iirin tamam Sadett"n N""uzh e t Bey ,.m B ek ta' air1eri adl eserinde rivayetinde,' 82 Krolu'na babas, ilmi ncuma gre hesap edip bir eme
neredilmitir. 172
tarif eder; ihtiyar, kitaptan bir dua okuy.acak ve o esnada, biri mark
tan, biri maripten, iki yldz kucaklaacaklardr. O rgn (bir aramba
... Sonra, halk hikaye~erininhemen hepsinde tesadf edilen muayyen gn) Krolu o emenin bana varr, emeden gelen kpkleri alr.
fade t~rzl~r: <<kandesn Erzurum, <<kandesin Kayser'in ordusu (Bat
Bu kpkler, krn gzlerini aacak dev.adr. Yakub'un gzlerinin al
ta_Gaz) _dy~ yola d~zlm:k, Krolu'nda da grlen tahkiye hususiyet-
masna ancak olunun gmlei iyi gelmitir. Dede Korkut'ta bunun da-
l~rndendr. Ozbek rva~e.tnd: <illunhar ehri kandasn dep/' 3 <illuluf-
ha gzel bir eklini gryoruz: Kr baba .gelen yiidin olu olduunu
~U~a a~bel sen msn dyip yollanmak ekillerini 174 kaydetmekle
a;nlamak iin der ki: parman kessin, kann gzme sreyim. Eer g-
ktua edelrm.
zn alr sa bilirim ki bu benim olumdur .183 Bir ok hikayelerde de
Halk hikaye.lerinde iir syleme ananesi, bu hikayelerin sazla okun-
gzleri aan ila bir topr.aktr. Bozolan hikayesinde bu toprak Haz-
masmn br netcesidir. Hikaye sylenirken araya, hikayenin 0 ksmyla
reti Ali'nin Dldl'.nn ayann tozudur. 184 Giese'nin toplad masalla
~lakadar ve o srada konuacak olan ahsn azndan iir girer. Bu i
rm birrnde, 185 kr Padiahn gzlerini ancak atnn .aya111n demedii
ri~r bazen ;aela?e _komal~rdr. Bazen aruzla (gazel, muhammes de ola-
bir yerdeki toprak aabilir. Asuman ile Zeycan hikayesinde, Ak Ga-
blr (bu ha1 na_drdr __ ve _uphesiz, muahhar devirlerde, Divan edebiyat
rip'te, bu aklarn Piri olan Dervi'in atnn ayandan alnmt bir avu
nn, Halk edeb~at uzenndeki tesirleriyle olmutur); sonra sualli ce-
topraktr .186 M elikah ile Gll Han ve ah smail hikayelerinde ise bu
vapn veyahut nabetle karlkl sylenen iirler de ok mteamm"md
Bu anane, halk iirlerinde
oktur ve mn.azarann
Halk edebiyat~da~i 81
80
 I:HOGLU DESTANI
ETL MOTFLER

~evay bir dal da te n iki ku taif ederler: 187 Kr kahraman su kondu-

g::muz daldan iki yaprak koparp bi' altn tasta ezse, sonra bu;u gzne ona biganedir ve ancak Kerem'in: Yarabbi! benim aknn te biri-
surse, gazleri alr, derler. ni Asl'ya ver! duas zerine o da Kerem itn o ldrc akn duyma-
. <<Remil .atmab da Krot)lu'nch ve dier halk hildyelerinde mevcut y.a balar. Elif ile Mahmud'da bu motifin baka bir ekline rasgeliyoruz:
br hususiyettir. Urfa rivayetinde Ayvaz'm remmall vardr: Hasan Mahmud ava kar; bir geyik kovalarken bir maarada krk dervie ras-
yaralanm, bir ukura yuvarlanmtr. Onu bulmak iin Ayvaz bu sa- gelir. Duvarda bir kz resmi grr; o kzn kim olduunu renmek .an-
natna mracaat eder. ,.,.. r>'J 'If
mocn ,;_, Le il' a.md hikayesinde buluyo-
cak dervilerin elinden ak arabn imekle mmkndr; bu .arta raz
ruz: Mahmud, remmal sa::,esiEde lmden k t 1 1sa G olup arab i ince, Mahmud, vcudunun sapr sapr titrediini hisseder:
o - .. uruur. en artk o da ak olmutur _zoo
sman _1:ayesnm Badat rivayetinde bulunan bu kaybolmu birisini
muneccm vastasyla bulmak> motifinin eski ekillerini Mderris Kp- Bu ak badesi ve bunUn neticelerinden biri olan iir kabiliyeti
rlzacle Melmet F'uat Osman hikayesini t.ahlil ederken gs- kazanma motiflerinin, tasavvufi unsurlar olduu meydana rkyor;
termitir."" halk hikayelerine de mutassavf halk airlerinden gemilerdir. Hakim
A,k ryas~ veya, ":ak badesi'> diyebileceimiz mhim bir motif Ata'nn hayatna karan bu, <<Hzr'n iir kabiliyetini vermesi menk
var k nunu bl_nassa 1:-(olu'nun destan! mahiyetini kaybettii yerler- besinden baka bunun mis.allerine, Bektai airlerinde de tesadf edi-
de buluyo~~z: Ista.:bu rvayeti rgibi. Bu rivayette 190 hem Hasan Bey, yoruz: Bu tarikat salikierine gre, Krklar meclisinde Ali arap dat
~em sevgls Benl Han~m bir Pirin elinelen ry.alannda ak badesini m ve Muhammed ak hadesini bu suretle Ali'nin elinden imi, yani
erler.
k I!
Mara rvayetnce
l .. n"J .. - -
de bunun bir izini crryoruz 91 Bu sak'l
b - . c 1 ' az
manevi feyzi ondan almtr. 201 Es.asen arap, umumi tasavvuf stlahn
o
b' . 1arKlar1a,
. . .r.,aznth!l.n . ile rJ...,rada De - "' k
. J.
~
rv'l gece ge r,
dada akn timsalidir .202 Hsrev - iri,v' de ve baka mesnevilerde de
~nnc. gece habeo veno, ikinci. gece arab iirir). Derdiyok ile Zlf- bulUnan ve halk edebiyatma klasik edebiyattan gemi olan resim mo-
syah,
'f
Kurbeni hildyeiPi'l1dP
. ~
mcnvcut'u""' A~
-- -~ C " ~
'le KaiJe"'d '
..
e ruy.a mo- tifi ise 203 K:--ou.'nun Y.alva ve Elaziz rivayetlerinde mevcuttur. Yal-
tL YOKSl'!. da, yn e a k hlsm mevcuttur: Leyla ile Me onun kssasna va rivayet1nde Krolu'nun olu, babasn bulmaya giderken yolda bir
benzeyen bu KanbeT AEu'nun akma big:'medir; Arzu bilezi- emede bir resim grr. Bu, Acem ahnn kz Diyar Hammdr. Gen
ini emeye brakr. E"PL' k . K ' kahraman ona ak olur; babasn bulduktan sonra onu .aramaya gider.
olur.m J~sk .,'--~:.,~ hc'c'' "' ... oyan a~mer derh~l ak Elaziz rivayetinde, Krolu'nun vaktiyle elde etmi olduu resmi-Ka-
_ u.:. -~h ... c,Jc.o,n wellkn P11 Hzr dr (eksen hka-
velerc1 .d . -'. ') ')
,;'. -~~? ugu g-n ne
T'-

hik.J.yeleTd-e olduu gibiy Pir'in Garip'e

.
raman Beyinin kznn resmi-Has.an Bey, babasnn tembihlerine ra
verdg tas onu hem hem air yapar; Garip uyannca bu tas ba men, onu ihtiva eden memnu aday aarak grr; ve ark olur. 204 Mo-
ucunda bulur.JG tifin bu ekli bizim birok masallanrnzda mevcut olduu gibi, dier
Hakim Sleyman Ata~nn a.i!~.. ,zn.:~~- :r-zy -
, d' k
tukur ten sonradr ki o,

milletierin masallarnda da vardr: mesela Grimm Biraderler'in masal-
hikmetler, ~:,;:; iirler hq~1anrdF .195 'T'rlm - M~a ht u mku- larndan birinde 205 bir Padiah lrken oluna bir oday amamasn va"
1 , -.-11.--. .. ; L~ ,..,.. .
Q ...... ~ . .u .._:'o;~-, ~ .. _,_~ r.. en ar
siyet eder; bu memnu oday aan ehzade orada altn daml Prensesin
. u nu ~ct ll lls_' KecZcu"mas or m: r:r::hctr; buna dair menkbeyi Vambery
anlatyor:
G b -1"
<<l'lantuml:ulu
TI, .n.~ - ' DA ... uykya;_ ,--. '
dlar n--a~"ld M e_klze ' ye gd er. p ey-
.c. - . H -.Y <well _. a
resmini grr, ona ak olur; ve onun peinden birok maceralara s-
,amJe. ve I u cLaj-nacan lll HlJTL1C'Una "ll'ai''
_ " --- - '-' """""'- _... ..~
Y -'>-C '
Tu"rlrm-nl

t'l.. ~::::
. p " o" ffiPr
-ern r
rklenir.
OU agnr; . ~:1a clua eder: ve almna vururlar. O da uyan~. Ak ryas veya ak badesi dediimiz bu motifin ayam dikkat
Bu andan en tad ;;p;- onun dud.2kla.rmdan akm.aya balar.'6 bir ciheti de, arab sunan veya ryaya :giren pirin bizim halk hikaye-
IVI eZileah ile GZZi:; T-J..-::::~ lerimizdeki telakkisidir: Bu ek seri hikayelerde aklarn ve airlerin pir i
ruya yoktur: Dervi ola.na kzn
Hzr olarak gsteriliyar; ve ekseriya ak arabyla airlik de veriyor;
u~aml;:ken iirir . 107 Hurid ile Mah-
gerek kz gerek erkek ondan sonra ellerinde saz aklarn temnnm
or tepeye kar, krk pir'e ras-
ediyorlar.
:cEa sevgilisinii: geleceini haber
in-Main, Trk masallannda, Hint, Yemen, Msr'la beraber, va-
;:oarsa zarar edeceini de ilave
ederler 103 (hctlk kalara sahne olan ersanevi memleketlerdendir. Bunun tesirini baz Trk
, , _ srlarn saklamalarnn sebebi destanlarnda da gryoruz.
buaur. Baz kerre her ,'l~c.l"'' o-LCCc.u,l
. - c,L. . . . . u ...
~"'"''"r so",.Jn.- j .cye!} a_~ , .arn muratlarna
ermemele-r, veya pelz.: glkle eTrueJ..eri bunu P'sterivor) K Prem dA Battal Gazi'nin, Halit Turhan Bey tarafndan tespit olunan man-
Asl'nn elinden as'k badesini itiktP'n " ~ k 1" , 9 F.t~""'
. .. ~- .oOnTa ona a o~ur. akat Asl~ zum rivayetlerinin iki yerinde 206 Hint, in - Main, Yemen isimlerine te-
sadf ediyoruz. in -Ma in, Trk evliyal.armn menkbelerine de kar-
32
83
 KROGLU DESTANI
ETL MOTFLER
mtr: in memleketinden gelen baz taeirierin ikayeti zerine Ahmet
Yesevi, mritlerinden Osman isminde bir ocuun beline bir tahta kl c<Kel Olan, bu is:mle bizim masallara has bir motiftir; mamafi,
kuayarak, bu memlekette zuhur eden ejderi ldrmeye gnderir. Os- dier milletierin mas,allarnda da byle avam tabakasndan zeki, bazen
man bu ii baardktan sonra Emiri-in lakabn alr. 207 Barthold'un melanetlzar tipler yok deildir. Esasen halk masallarnn ideolojisini by-
Mahmud K.gari'den naklen sylediine gre, Dva--Llgdt-t-Trk'te, le, avam tabakasnn bir mmessiliain yksek snfla mcc:delesi te
imali in Sin, Cenub1 in de 1.\/Iasin diye kaydedilnitir. 208 kil eder; ve bu mmessil ok defa Kel Olan gibi bir tiptir. I~te Kro
Bozolan hikayesinde in-Main mevzurbahistir. 209 Kzlbalar eline lu rivayetlerindeki (Paris, Huluflu rivayetlerinde Kiel Hamza,"' Tobol
esir den ve Ahmet Beyle Yusuf Beye hapisane arkadal yapan rivayetinde Kezel 227 Mara rivayetinde Kel Olan ve Yekeim2 " 8 ) tama-
bilgi bir Mslman tccar in-Main'lidir. Mara rivayetinde Kro myla bu tiptir. Kel Olan, Krolu'nun atn karmak gibi mhim ve
lu'nun ve Hasan Beyin ine seferleri vardr. 210 Hasan Beyin sevgilisi mkil bir i sayesinde Beyin (Paann veya Padiahn) kzn almaya
Glizar in-Main Padiahnn kzdr. Urfa rivayetinde de in Padia muvaffak olur. Hatta (baz rivayetlerde) o, Beyin malubiyetinden sonra
hnn kz, Hasan Beyin maceralarnn sebebini tekil eder. 211 zbek ri- da mevkiini kaybetmez, vaktiyle Krolu'na ettii vaitte durmasnn
vayetinde, Krolu'nun Peri karlarndan biri Hindistan'dandr. 212 Paris mki'l.fat ol::nak, Krolu onu Paann yerine geirir.
rivayetinde sa Bal Msr P.adiahmn oludur; Krolu onu Msr'dan Bizim halk hikayelerinden, Kel Olan tipine iki misal getireceim:
karmtr. 213 iik Garip'te Kel Olan tam byle desisekar bir tiptir. Garip'in rakibi
ptidai kavimlerin sihri ananeleriyle de alakas olduu muhakkak ah Veledin ah Sanem'le evlennesini temin iin, Ak Garip'i lm
olan'" kl motifine Krolu'nda da tesadf ediyoruz. stanbul ve zannettirmeye muvaffak olur. 229 Tahir ile Zhre hikayesinde ise bu, iyi
Elaziz rivayetlerinde, Krolu, sevgilisini almaya giden Hasan Beye kalplidir; iki aka birbirinden haberler gtrr; hem airdir de. Bir
sandan kl verir. Ve ba skld zaman bunlardan birisini yak- kervanda bulunur ve Zhre'nin iirlerine cevap verir .230 Bozola. des-
masn syler. Hasan Bey kzn babasnn askerleriyle gn harbeder, tan da Kel Olan'a benzer bir tip veriyor. Bu tamamen, Azeri rivayet-
yaralanr; o zaman aklna kllar gelir. Birini yakar. Tam o anda Kro lerindeki Keel Hamza'nn roln oynar. 231
lu'nun vcudunu bir ate kaplar. Kalkar ve olumn imdadna koar. 215
Krolu'nda mukaddes masal adetlerinde, 3,7 ve 7'nin mrekkebat
Abhayat kaynann uzun tavsirine Elaziz rivayetinde tesadf edi-
ve 40 adetlerine tesadf ediyoruz. Birka tanesine iaret edelim: Huluf-
yoruz.216 zbek rivayetinde bir c<Can-Bula gemektedir. 217 c<Hulufluda
lu rivayetinde Krolu'nun Delileri 777 veya 7777 dir 232 Krkgn mhlet,
lse, Abihayat yoksa da, insan uzun yaatan, kahraman ve air yapan
gn mhlet, Krolu'nun yedii eyler zikredilirken bunun hep 7 ze-
bir eme gryoruz. 218
rinden saylmas, <<Krk Deirmenler gibi misallere yine c<Huluflu da
Masallan dolduran, hatta Battal Gazi hikayesinde bile 219 uzun bir
tesadf olunur. Paris rivayetinde Deliler 777 gsteriliyor. Yedi gece,
epizot tekil eden c<Kaf Da, Krolu'nda mhim bir rol oynamaz.
krk gn krk gece dn tabirlerine de yine burada rasgeliyoruz. 233
Mamafi ismi geer: zbek rivayetinde Aa Yunus Peri'.nin vatan bu-
rasdr.220 Sonra yine ayn rivayette baz tebihlerde kullamlr: <iliunkar Son bir masal unsuru olarak kahramanlara yardm eden kocakarD>
ahn az, ok eskiden yrtlm Kaf Da gibi oldu tebihinde." 21 motifini zikredelim. Yalva, Huluflu, Paris rivayetlerinde bunun misal-
Umumi masal unsurlarndan <<ry.ann, kahramanlara, arkadalarn ierine tesadf ediyoruz.
dan birinin bana gelen eyleri haber vermesi;'>, Kel Olan motifi ve Krolu'nda mukaddes masal adetlerinden, 3,7 ve 7'nin mrekkebat
nihayet, baz muayyen adetlerin kullanlmas, birok masal ve hikaye- bu, kitaplarda az olmakla beraber, herhalde halk .arasnda ok daha
lerde olduu gibi, Krolu'nda da v.ardr. Krolu'nun Bolu Paaya mteammim olmaldr. Nitekim Urfa rivayetinde <<Az gitti, uz gitti, de-
kendi arzusuyla esir olup stanbul'a gitmesinden sonra, sa Bal bir relerde sel gibi, tepelerde yel gibi, Hamza Pehlivan gibi gitti, eklini
gece ryasnda Krolu'nu kan deryasnda grr ve bundan, onun teh- gryoruz.' 34
likede olduunu anlar. 222 Krolu, Bolu Beyi ve Ayvaz'a kar harbeder- imdi, umumi masal unsuru olmamakla beraber, bizim halk hika-
ken Deli Mihter aym ryay grr. 223 Krolu da, Ayvaz Badad'a, turna yelerinde ok mhim mevki i.g.al eden ve srf mahalll tesirlerle teek
teline gittii zaman, onun esaretini bu suretle anlar. 224 Mara rivayetin kl etmi bulunan unsurlara geliyoruz. Bunlar da: 1) turna, 2) da, 3)
de de olunun imdadna yetien Krolu, harp meydannda Glizar' yal- kervan unsurlardr.
nz grnce Hasa:-' lm zanneder -,e o zama.n kendisine felaketi haber Aklar, kahramanlar turnalada menlekete haber gnderirler, on-
veren ryay hatrlar, Kara kuru eyler girdi dme, der. 225 lara memleketten sual sorarlar. M..ara rivayetinde, Ayvaz aslrken tur-
nalada amlhel'e haber gnderir." 35 c<FiuluflUda, Krolu atn istirdat
84
85
 KROGLU DESTANI ETL MOTiFLER

edip dnerken yolda, amlbel'e turnalarla selam syler.' 36 Kerem gk- Demek ki turnann Kzlbalar nezdii1de hususi bir ehemmiyeti var-
te uan turnalara memleketini sorar. 237 dr. Acaba bu kuu.n kutsiyeti sade Kzlbaara m munhasrdr? Bunun
Bozolan hikayesinde, turnalar mahpuslara memleketten haber ge- intiar derecesini kestirememekle beraber, turnanm, Bektailer tara-
tirirler."38 Bu.ndan baka, halk iirlerinde, trklerinde !belki en lirik fndan Yesevi menkbelerine de sokuldu,um syleyelim: Horasan Eren-
paralar bu hasit <<turnam kelimesiyle balayanlar tekil eder. Bu k~ leri bir meclis kuruyorlar. lerinden biri turna oluyor ve Ahmet Ye-
Halk edebiyatnda, Divan edebiyatnn bl:blnden ok daha canl br sevi'yi davete gidiyor. A.'met Yesevi de onu ayn kyafetle karlyor."47
mevki igal ediyor. Zira turna, gari:be slay, sladakilere gurbeti ha- Dalarm da destanmzda bir mevkii mahsusu vardr. Bu unsurUill
trlatan, aire, aka stnden getii nihayetsiz dalardan haberler
halk edebiyatndaki mevkiini anlamak iin KeTem, Ak, Garip gibi halk
getiren kutur. hikayelerini ve bilhassa Anadolu'yu dolduran trkleri ve Karacao
Turnann bu hususiyetinden baka, biJhassa Krolu'nda pek m- lan, Dadalolu gibi hakiki halk airlerini okumak kafidir. Ben bura-
him rol oynayan teli mehurdur. Kprlzade Mehmet Fuat Beyin sy- da - Krolu'nda - dalara ait bir noktaya temas edeceim.
lediine gre, 239 turnann telini kahramanlar orduda balarna sorgu
Kerem hikayesinde, Ak Kerem yksek dalarn dibine geldi mi,
makamnda takarlard.
kendisinde onlar amaya kudret bulmaz, dalarn bandaki duman
XVI nc asr sazairlerindenKul Piri'nin, Deli Bayezid isminde bir onu korkutur; yalvarmaya balar. O zaman, bu ermi. airin niyaz
kahramann ehadetini tasvir eden iirindeki u para da : mstecap olur, dalarn band.::tn duman kalkar. Da aka yol verir. 248
Krolu'nun, Anadolu rivayetlerinde, dalarn nnde durduunu gr-
Turnatelleriyle ha myoruz. O, her mania gibi dalan da aar. Yalnz zbek rivaye-
Geldi Deli Bayezidin.240 tinde249 Betbalt-Da, Kro,lu'nun her sefere kt zaman ban
bunu gsteriyor. daki dumana gre tefe'l ettii bir dadr. Krolu bu dan tepesine
bakar ve gemenin muvafk olup olmadn u suretle anlar; Etein
Kul Mustafa'nn iirlerinden birinde, Gen Osman >n h"kA
ayesm d e 241
0 de bir gn bekler, dan ba du:.'Tianl kalrsa seferden vazgeer. Zira
ve Vedadi'nin bir komas1ndan242 grldu vehile Badad'n turnas askerlerinin krlacan bilir. Orada yz elli evliya yatar; bazen bu
evliyalarn himmetiyle da geilir. Nitekim, Hasan Han, Ivaz' almaya
meshurdur. Mara ve Huluflu rivayetlerinde Badat seferine sebep olan,
ite. Badad'n bu turnalardr.Z43 giderken, a<kam namazm klar, krk arkadayla bu evliyalar.a yalva-
rr; ve da ona yol verir.
Turna telin1n bu ,hreti,
milli ananelerden geliyor: Ouz Alplar
haslarna, vurduklar kularn ty1erinden sogular, ellerine de, ldr- Halk hikayelerindeki bu rivayetler, Trk halknn deolojisinde, mem-
dlderi
kaplann kuyruundan kam takar1ard. 244 F a 1mt turnann b"z-
leketin ne suretle luhiyet mertebesine kt grlmesi itibariyle m-
zat byle, kutsiyet denecek kadar bir mmtaziyet kazanmasn, ben himdir. Evliya1arla da birbirine kaynamtr: Kahraman kah daa
dini-tasavvufi amillerde buluyorum: Kzlba ana.resine gre Hazreti yalvarr, kah evliyalara ... Evliyalar iradelerini dalar vastasiyle belli
Ali sesini turnaya vermitir; buna iki misal gstereceim : ederler. Trk destanlarmn ve halk ~iirlerinin lmeyen orjinalliini, p
hesiz, tabtat kltnn bahsettii bu hususiyetlerde aramaldr.
Hazreti Sahn avaz Kervanlar, halk hikayeleTinde, tumalar gibi, uzak memleketleri bir
Turna d;rler bir kitadr. 245 birinden haberdar eden unsurlar olmak itibariyle mhimdir. Sazair
(Pir Sultan Abdal) lerinde bu itibarla kervanlarn ehemmiyetine misal bula:bildiimiz gi-
bF50 destanlar ve halk hikayeleri de bize bu hususta bir fikir verebilir:
Tahir ile Zhre, Ak Garip 1gibi.
Turnaya vermi sesini
mamlar eker yasn Dede Korkut'ta kafirlerin eline esir den Bamsi Beyre'k, memle-
Yine kend devesini ketini kervana sorar; 251 ay.n epizot, :bu hikayenin bugnk eklinde de
Yiden Murtaza Alidr.'46 vardr. 252
Krolu'nun zbek riva.yetinde, Ayvaz'n l.dam edilmek zere oldu-
(Hatayi)
u haberini Krolu'na bir kervan getirir. 253

86
87
 KROGLU DESTANI
Nihayet, kervanlann, ekiyalarla mcadele eden kafileler olarak
da Krolu'nda mhim mevkii vardr: Bezirgan epizotlarm tamamen
bu ekya-kervan mcadeleleri tekil eder. Son zamanlara kadar Ana-
dolu'da yollan iyi olmaya.n ehirleri birbirine balayan, bazen yzlerce
beygirlik kafileler tekil eden bu kervanlard. Bunlarla ekyalar ara-
smdaki mcadelelere dair birok hikayeleri ben ihtiyar katrclardan
iittim. Bu itibarla kervanlarn zengin bir folkloru-adetleri, itikatlar,
ananeleri, trkleri-olduunu unutmamaldr.
3. Krolu Destan'nda Dini Unsurlar
H.zr : - Krolu Destan'nda Hzr biri11Ci mevm tutuyor. Bu
destan, elier Trk halk hikayelerine ve destaniarna bu cihetten ele ben-
zemektedir. Hzr, Trk destani mahsullerinde kahramanlarn hamisi
olarak ta savvur olunmaktadr; onlara yol gsterir, felaketleri haber
verir, onlar tehlikelerelen kurtarr.
Krolu Destam'n alalm : Urfa rivayetinde, Hasan Bey ekyala
giderken Hoca Hzr'a rasgelir. O, gencin arkasm sar. Bir defa da
Hasan Bey anasnn nazarma urayp attan dt zaman o kurtarr;
Cin'e giderken nne kar.: Sen gzelsin git, muvaffak olursun, cler. 254
zbek rivayetinde Hoca Hzr, On ki mam, Krk-ehlten'le beraber
Krolu otuz yanda iken gelirler, onunla grrler; onu her bela-
dan masun edeceklerini sylerler. Krk yamda muradm sormaya tek-
rar gelirler. 255 te onlarn bu ziyaretinde, Krolu yalnz uzun mr ve
hret eliler; onun ocuu olmamasn, zbek ri vayeti byle tefsir edi-
yor.256 Ayn rivayette, Krolu Ivaz Han' almaya giderken Allah yar-
dm ederse dememic;tir. Bunun iin Hzr ona yclda der ki: Biz olma-
saydk Allah seni, bu kusurundan doly gazabna ur.atacakt. 257 De-
mek ki Hzr az ok kahramaula Allah arasnda bir vastadr. Bu maz-
ha:dyet sade Krolu'nun deildir; Ivaz Han da Hzr'm, lyas'n, Krk yetini de
ebiten'in her cuma akam mlakatlarna nail olur .256
Hzr dier destanlarda da mhim bir rol oynar; ve az ok ayn
vasflar haizdir. Manas' o himaye eder/ 59 onun sol yannda dua eder/ 60
onun yolda olur .261
Dede Korkut'ta boz atl 262 olarak tasvir edilen Hzr, babasnn ok-
lanyla yaralamp lmek zere olan gen Ouz kahraman Boa' teda-
vi eder. 253 Battal Gazi hikayesinde ise o, skntda olanlara yardm eden
bir lahuti kuvvet ve masallarda olduu gibi kahramanlar, gz yumup
ancaya kadar, lahz.ada bir eliyardan br eliyara gtren bir ihtiyar
eklinde tasavvur olunmutur. 264 Battal Gazi zehirlendi~i zaman ona ila
yetitiren Hzr'dr. 265 Ak Kurban hikayesinde Hzr' aym rolele gr- hayat efsaneleriyle skender romannm mukayesesini yapm olan bir
88
ETL MOTFLER
yoruz. O, uyutulup bir adaya gtrlen Kurhani'yi atma bindirir ve
derhal sevgilisinin yanna eritirir. 266
Hzr'm muhtel.if ekillerde kahramanlara yardmna dier halk hi-
kayelerinden de misaller getirebiliriz. Ferhad ile irin-' de Mehmene
Banu'nu:'1 ryasna girip ona emretmek suretiyle zndandan Ferhad'
kurtarr. 267 Ferlad'a ryasnda cenk usullerini talim eder.' 68 Mahmud
ile Elif hikayesinde, dervi eklinde Mahmud'un arkasn sar ve Ar-
kan yere gelmesin diye dua eder .269 Yi.,1e ayn hikayeele JVIahmud'la sev-
gilisini azat ettirmek iin, onlar esir etmi olan haraminin ryasna
defa girer. 270 Aksak Timur'un askeri arasnda da Hzr vardr. Hat-
ta, onun Bular>> ehrini muhasara eden askerler ara3nda olduunu
bilen ihtiyar bir veli, haJ'k.a mukavemet etmemelerini tavsiye eder. 271
Knrlzade Mehmet Fuat Beyin, <<Devletabdan naklen syledi-
ine gre, buna benzer bir menkbe, ingiz'in, Harezm ftuhat etra-
fnch da tesekkl etmitir: Harezmah, safilere riayet etmedii iin,
Hzr, i,r<;<iz'e yardm etmi. 272
dige Destan'nda Hzr'n rol. dier elin ululan iin olduu gibi,
pek azdr. Burada yalnz bir yerele yolclaun kclur bolsun duasna te
sadf edi;/oruz. 273
Hzr, aada, Trk destanlarnda Ali'nin rolnden bahsedrken ele
syleyece.~im vehile. ok defa Ali'nin ahsiyetiyle birleiyor. uras
ayan dikkattir ki, Hzr'n Ali olduuna dair bir Kzlba itikaclnn
mevcut bulunduunu Pir Sultan kbdal'n u ii.rinden anlyoruz:
Bin bir ad vardr bir ad Hzr.
Her nerde arsan orada hazr,
Ali Padiahtr Muhammed Vezir.
Bu ferman yazan Ali deil mi?'"
Ayn air, esa.sen bh baska yerde, Ali'nin ak arab sunan ahsi
Hzr'a iafe ediyor:
Doldurdu da bize bir dolu sundu
HzrNebi'nin yeil eli sa:bahtan. 275
Yukarda, ak arab motifini tetkik ederken de Trk halk hika-
yelerinde bu arab sunan ahsiyetin ekseriya Hzr olduunu sylemi
ve bu rol Ali'ye aynatan Bektai -Kzlba itikatlarmdan bahsetmitik.
Grlyor ki, izr mevzuu, Trk destan ve hikayelerini ok ala-
kadar eclen ve tetkikinden ok mhim neticeler kacak olan bir mevzu-
clur. Otto Spies'in Trk halk hikayelerine dair eserinde, Hzr ve Ab
89
 KROGLU DESTANI
eser zikrediliyor: J. Friedliinder, Die Chdhir - Legende und der Alexan-
der - Rorrum, Leipzig Berlin, 1913. 276
Dier Dini Unsurlar: Krolu'nda ve dier hikaye ve destanlarda
bazen. Hzr'n yerini tutan dini ahsiyet, Trklerin adeta milli destan
kahraman yaptklar Hazreti Ali'dir. Bir ii ak olduu muhakkak
olan Paris rivayeti ravisi Krolu'nun babasn ii .gsteriyor, onun
Mehed'de ldn sylyor; btn hikaye esnasnda Krolu'nu Ali ve edilen bu motif daha ziyade destani bir unsur olmutur. Manas !gibi tam
evladna fazla balyor; hatta Krolu'na Ben snnileri sevmem, hi-
sarlarn, kulelerini hak ile yeksan ederim dedirtiyor. 277 Ali'nin bura-
daki ehemmiyeti destani olmaktan ziyade dinidir, ve ahsiyeti Trk
orijinalitesini ibraz etmemitir. Hal:buki, dier hikayelerde olduu 'gibi
Krolu'nda da Ali'nin destani bir ahsiyet arzettii hakknda rivayet-
ler vardr. Samayilovi'in Trkmen rivayetinde, Krolt~ ryasnda
Ali'yi grr; Ali onu tebcil eder. Bmun zerine Krolu Iran'da Ar.ap
Reyhan zerine galebe alar ."78 Selman Mmtaz'n tespit ettii iirler
den birinde, Krolu naralar atmakta Hazreti Ali'ye benzetilmektedir279
Dier hikayelerde Ali'nin bu ahsiyetine daha iyi misaller bulabiliriz.
Bozolan hikayesinde, Ali, kahramanlar felaketlerden kurtarmak husu-
sunda, Hzr'n yerine kaim oluyor ."80 Ali, Eshab, Hoca Seyyid, Hoca
erif'le beraber hapisanede kahr'amann ryasna girerler, ona gl
verirler. Bu onlarn gn sonra kurtarlaca:klarna alarnettir. Yine ayn
hikayede Ali, Merdi- Meydan, ah-Merda.n, askerlerin Piri,'"' Eren-
Ierin Sahdr. 282 Ali'ye verilen bu Askerlertn Piri vasf, Krolu'nun
zbek- rivayetinde de vardr.Z83
Hzr'n yerine bazen baka evliyalar da kaim oluyor. Tamamen
onun vazifesini grmek itibariyle buna en iyi misal olarak Gen Osman
hikayesinde kahramana yardm eden Abdlkadir Geylaniyi gstere-
biliriz.Z84
P.aris rivayetiyle zbek rivayetindeki, Hzr, Ali, ve Evliyalara ve-
rilen ve umumi ola'1 bu, daha ziyade destani mahiyette mevki istisna
edilecek olursa dier rivayetlerde sair dini unsurlara ehemmiyet atfe-
dilmiyor. Bu itibarla, mahiyetindan phe ettiimiz iin muhtevasn ih-
tiyatla karlamamz icap eden Ermeni rivayetindeki Krolu'nun ve
kahramanlarnn din telakkisi hakkndaki' hkmleri, Krolu'nun bu
iki rivayetinden baka rivayetleri nakzetmiyor. Ermeni rivayetinde
Krolu tamamen dinsiz, kendisine dehalet etmek isteyenler iin hibir
dini kayt koymayan bir haydut gibi gsterilmektedir. Btn Anadolu
rivayetleri ve Huluflu rivayeti de onu az ok bu vasfla tasvir ediyor.
Yalnz Mara rivayetinde, Krolu'nun, Ayvaz ve btn arkadalar
lnce, alayp kbleye dnmesini ve namaz klmasn tasvir eden bir
iir gryoruz.' 85 Halbuki mesela zbek rivayetinde dini unsurlar ok-
tur. Hemen hemen her iirde Ervah'tan, Pirler'den istimdat kahramanla-
rn adetidir. 286 Ivaz Han bir zahittir: kimseye bildirmeden, sabaha ka-
90
ETL MOTFLEF.
dar namaz klar. 287 Hazreti Ali ile beraber Ebubekir, Osman, mer ve
bilhassa On ki mam, Krk-ehlten, sonra, Peygamberler: Nuh, bra
him, smail, Davut, Sleyman, Muhammed; ve Pirler: Hazreti Zinde,
lyas ve tabii daima Hzr zikredilir. 288 Melekler Krolu'nun harbini sey-
rederler.'89 Bu son unsur Krolu'nun stanbul riv.ayetinde de vardr.
Esasen, halk muhayyelesini dourdu~u efsanelerin ounda tesadf
destani diyebileceimiz eserlerde de Melekler'in, Ervah'n yardmm g-
ryoruz.2'o stanbul rivayetinde Hasan Bey, Kara Vezir'in askerine giri-
ince buna gkteki Melekler bile aferin derler.Z 91 Keza Paris rivayetinde
de Melaikelerin harp esnasnda gkyznde dolatklar sylenmekte-
dir .'92
Yine zbek rivayetinde Ivaz'n idamna sebep, onun Krolu'nun
dinine girmi olmasdr. 293 Ve o btn tehditlere ramen Kzlbala
tekrar avdet etmez. Bu nokta Maveray-Hazer Trkmenlerinin iilie
kar derin husumetini gstermek itibariyle mhimdir; esasen ilerde de
mevzuba:hsedeceimiz gibi zbek-Trkmen rivayetinin esasn tekil eden
de bu Trkmen-Kzlba mcadelesidir. Paris rivayetine gelince, buna
ii tesiratnn ok olduunu sylemitik. Yalnz bir iki noktaya daha
iaret edelim. Krolu bu rivayette de dindar gsteriliyor. O Dinimiz
bir kadim dindir, der.Z94 Keza ayn rivayette Firenk Padiahnn olu
stanbul PaD.iahnn kz Nigar Hanm almak iin dinini deitirir.Z95
4. Zamann, Mahallin, Destan Syleyenerin veya Yazanlarn Tesirleri
Destanda kahramanlar e'kseriyet itibariyle kalkan, cda, haner,
kl, topuz, grz, ok ... kullanrlar. Bunu eski destani devirlerin bir ba-
kiyesi olarak kabul etmek mmkndr; esasen muahhar devirlerde de,
gebeler arasna ateli silalm ok ge girdiini nazar itibara almak
lazmdr.Z 96 Hatta Krolu'nun silah grmesiyle dnyadan ekilmesini
halk muhayyelesi beraber gsteriyor. Bununla beraber sonraki destan-
clarn, hikayecilerin Krolu gibi bir kahraman sadece okla, mzrak
la, klla harbetmi bir haydut tasavvur edemeyecekleri muhakkakt.
Deil Krolu gibi ehirler iinde de yaylm destanlarda, Manas gi:bi
tam gebe mahsul olan Krgz destannda bile tfei gryoruz. Bu
on iki destein tad 1 ate karan kam Mltktr. 297 Krolu'nda,
yalnz Selman Mmtaz'n ;nerettii iirlerde top, glle zikredilir. Bu
iiriere gre Krolu'nun kalesi, toplar v.ardr.Z 98 Asl-Kerem hikaye-
sinde de karg, ak, klla beraber, tfek, kurun, tabanca zikrediliyor.Z99
Ka:hramanlarn meclisleri tasvir edilirken, sadece arap gibi des-
tani ikilerden bahsedilmez. Kahve, ttn, ay da k.a'hrananlarn ra
betine mazhardr. 300 Tavla gibi ehirlere mahsus oyunlar da oynanr. 3..
91

KHOGLU DESTANI
ayLn Manas'ta da ok mhim mevkii vardr. Destanda, her mi:oafire
kaynatlan semaveri tasvir eden satrara ok tesadf olunur. 'ah Ismail
hikayesinde de, ah smail'in <<Kapsz Sar,::yda Glperi'nin kardele
riyle oturup kahve, ttn itiklerini kaydedelim. 302
Krolu amlbel'den etraf grmek iin drbn de kullanr: Bu mn iidin ce mtehayyir oldum. Zira bizde amlbel' e isnat olunan
mkemmel aletin ismi f:fuluflUda drvnb, 303 Mara rivayetinde ise
dldh>diir. 304
Krolu'nun intiar sahasmn geni::lii nazan dikkate alnnca,
Trklerden gayri kavimle-in de destanda rolleri ve tesirleri olaca tabii
grlr. Buna bir iki misal zikredeceim. Mara rivayetinde~bu, yal-
nz bu rivayete munhasr bir epizottur~Kayseri valisi tarafndan ld-
rlecek olan on yedi keiin 'gelip Krolu'na teslim olduklarndan ha-
his vardr. 305 Yine ayn rivayette bir harpte kafirleri sayan Krolu
hep Ermeni isimleri sylemektedir. 300 Paris rivayetinde'ki Severim ben
Ermeninin han msra ayan dikkattir. 307 Sonra Ermeni Bezirgi'm
epizodunu ve ne kadar mhim olduunu yukarda grdk. Kilisli Muallim
Rifat Beyin bana ifahen sylediine gre de Kilis civarnda byle hi-
kayel.eri syleyen aklarm ou Ermeni imi. Azerbaycan'da da byle
Trkce syleyen, Trke yazan Ermeni sazairlerinin bulunduu malum-
dur .308 Krolu'ndaki Ermeni tesirini izah eden bu sebepler Kerem hi-
kayesindeki Ermeni Keiin, Asl Hann roln de izah eder. Hatta Sel-
man Mmtazm nerettii iirlerden birinde de Kerem'in, Asl iin din
deitirip Ermeni. olduu variyant grlmektedir ki bunu da bu hika-
yeyi ileyen Ermeni aklarmn rolleriyle izah etmek mmkndr. 309
Nihayet syleyen destancnn tesirine bariz bir misal getirmekle bu
bahsi bitirelim. Dier rivayetlerde de buna misaller bulu1makla bera-
ber, en iyi misali Paris rivayetinde gryoruz; zira bu ri vayetin Ak
Sadk isminde muayyen bir ahs tarafndan sylendiini biliyoruz; bi-
naenaleyh burada destan nisbeten ferdi -realist mahiyettedir. Akn
hildyeyi kendi arzusuna veya muhitine gre evirmesine misal olarak,
yukarda, iilik tesirlerini grdk. Bundan baka ak, lemalm da can hakiminin emrine bile, bunun iin itaat eder ve onun memleketinden
gsterir: Destan'da Krolu'nu felekten ildyet ettirirken, Yusuf'tan,
Sleyman'dan, Keykavus'tan, Rstem-i-Sani'den de dem vurdurur. 310
5. Tarih'i Unsurlar
Krolu Destam'mn esas unsurUnu <<Kzlbalara kar mcadele
tekilediyor. Bu bir taraftan, Trkmenlerin (Maveray Hazer Trkmen-
leri olsun, Azerbaycan Trkmenleri-Ak Koyuulular olsun) Acemiere
kar veya Safeviler gibi ii Trklere kar, dier taraftan Osmanl
Trklerinin ayn dm<nlara kar mcadelelerinin izleri olmaldr. z- maukasna kavumasn bir Bey, bir Paa veyahut bir Padiah t~min
bek rivayetinde Kzlbalar yalnz Greistanllar olarak gsterilmektedir.
92
ETL 1v[OTFLER
Krolu'nun Trkmenlerde, Acemiere kar - bilhassa Tekelilerin -
mcadelelerinin mmessili olarak telakki edildiini, seyyah Mehmed
Emin de teyit ediyor. Bu zat seyyahatnamesinde Krolu'ndan u yol-
da bahsediyor: <<Ak Virdi'nin (seyyahn, Gmtepe-Hyva yolundaki
klavuzlarndan bir Yumutlu) destanlar iinde Krolu'nu..n dahi na-
Krolu'nun Asyay Vusta'da ismini iiteceimi hatrna bile getirmez-
dim. Herifi istintak edince anladm ki, bunlar Krolu'nun kendilerin-
den, hem de Teke kabilesinden olduunu itikat ediyorlar. Tekeliler ran
llar ile teden beri dman olduklarndan ranllar ile muharebeler hak-
knda birok destanlar vardr ki bunlarda Trkmenlerin yararlklar
medih ve sitayi edilir ve ranllar dahi 'ayal suratl' yani 'kadnlar
gibi' diye tahkir edilir. Krolu dahi byle ranllar ile olan muhacemat-
ta nam alm bir kahraman olup Ak Virdi'nin tabirince ran ordularn
tarumar ve perian ve ah ran' tahtnda lerzan etmi imi ... 311 Yu-
mut, Teke, Gkle.:: kabilelerinin Acemiere kar harplerini, aknLarn,
Gklenerden olan Mahtumkulu, iirlerinde tasvir eder. 312
Ak-Koyunlu Trkmenler evvela kardeleri olan Kzlba Safevilerle
mcadele ettiler. Fakat bilahare Safevi hanedam teesss ettikten son-
ra Ak-Koyunlularn idaresi altnda bulunan Trkmenlerin artk Safevi
ordu;:;unun ksm azamn tekil etmeleriyle bu Safeviler de Trkmen
ismiyle yadedilmeye halad. Birinci Tal:masb (1524-1576) ve birinci
Abbas (1587-1628) zamanarnda Kirman ve Kilye dalannda yaayan
fakat isimleri zikredilmeyen baz Trkmen Afar kabilelerinin reisierinin
bir tanesinin ismi <<Husrev Sultan KrolU olduu biliniyor. 313 Acaba
bunun, on alt ve on yedinci asrlardan ok izler tayan Krolu Des-
tan'nda bir hissesi var mdr? Bu mesele henz karanlktr.
Paris rivayetinde, Kro'lu ah Abbasn dostudur (illik tesirle-
rinde olduu gibi bunu da, destann ii ran Azorbaycan Trkleri ara-
snda tespit edilmi olmasiyle izah mmkndr). Babas lrken ona,
ran ahlarm dokunmam11sn vasiyet etmitir. Hatta Krolu, Azerbay-
ekilerek amlrbel' e yer le ir. On dokuzuncu asrdaki akn hikayesinde
ismi geen bu ah Abbas acaba bu Paris nshasnda (s. 167) zikredil-
dii gibi ikinci Abbas mdr? Chodzko bunu kabul etmis ve Sal Ab-
bas'n ismi !geerken onun hkm srd tarihi de il;ve etmistir :
(1648 - 1667). Fakat bu, Safevi hanedannn en evketli devrin yaatan
birinci Abbas'n hatras olsa gerektir,
Dier taraftan bu <:ran Padiah ah Abbas, Trk sazairleri ara-
snda da popler olmutur. Ak Kurhani etrafnda teekkl eden hika-
yede ah Abbas mhim bir rol oynar. Halk hikayelerinde bazen askn
93
 KROGLU DESTANI ETL MOTIFLER

eder. te Kurban hikayesinde bu vazifeyi ah Abbas gryor 314 . Sel-
man Mmtaz'n tespit ettii, Krolu Destan'na .ait iirlerden birinde
grdmz :
Krolu geldiler sava kurmaya
Koaklarn muradm vermeye
Ks naara alunur kan almaya
O eyh olu eyh Abbas'n gndr.
Paras da her halde birinci ah A:bbas'a (eyh olu ah Ablbas) telmih-
tir. 315
<iliuluflm>hun Azeri rivayetinde Acem dostluu mevcut deildir. Bu-
rada bilakis Anadolu rivayetlerinin tesirtni gryoruz: Badat seferi.
Yalnz bu rivayette Krolu'ndan btn Padiahlarn-ran, Turan, Os-
manl Padia:hlarnn-korktuklar sylenmektedir. 316
Kzlbaa kar mcadele' en esasl unsuru tekil ediyor demitik.
Bu bilhassa zbek rivayetinde barizdir. Burada dini mcadele ok ehem-
miyetli telakki edilir: Ivaz Han, Kzlbalarn dinine dnmedii itn ida-
ma mahkum edilir.
Bu <<Kzlbaa kar mcadele unsuruna biz Bozolan gibi air
Trkmen mahsullerinde de tesadf ediyoruz. Burada Yezidiler de tes-
niye edilen bu kafir milletin (Vambery nerini tetkik eden Samayilo-
vi'e317 gre Grcler, Krtler, Lfirlar) Padiah Gzelah'tr. Bu, Sn-
nileri temsil eden Trkmen Beylerini (Yusuf ve Ahmet Beyleri) esir
eder. Onlar dinlerinden dndrmek ister, muvaffak olamaz. 318 Manas'ta
da Kzl:ba dmanl vardr.
terilmektedir: Selma: Mmtaz'n toplad ha1k iirlerinden, ikeste i
rin'in mellife igre Aka Mehmet ah Kacar'n Tiflis'teki tahribat hak-
knda yazlm bir parasnda; Kz.lba kounu dii a.t msran
gryoruz. 321
Mara rivayetinde Krolu'nun iirlerinin birounun mevzuu Acem
illerine kar harplerdir. Bundan baka Hulufluda olduu gibi Badat
seferi de ayr paralar tekil eder. Halbuki Paris rivayetinde ayn k
sm Tokat seferi diye .gsteriliyor. Bu da ii ranl akn azndan tes-
pit edilen hikayede vakann deitirildiini, Osmanl topranda Tokat
ehrine kar mcadele ekline sokulduunu gsteriyor.
Btn bunlardan istinta edebiliriz ki, Krolu Destan'nda XVI ve
XVTI nci asrlar~. dolduran Acem seferlerinin ok izleri kalmtr (dier
taraftan snni Ozbek- Trkmenlerle lerin mcadelesi). Sonra Gr-
cista::, Dastan seferleri (Mara rivayeti), nc Murat"22 devrin-
deki Iranllar.a kar l:rarplerin, Kafkasya'da zdemirolu Osman Pasa-
nn fthatnn izleri olsa gerektir. Bu suretle zdemirolu Osman P;sa
ile mnasehetlerini ilerde mevzubahsedeceimiz air Krolu aca,b.a
des~an:!- tee~k~lnde ne dereceye kadar rol oynamtr? Burada, bil-
ve~~e ~zd~~~roglu Osman Paann seferlerine itirak etmi baka bir
.arm br rnden bahsedeceim. Acem ahnn azndan sylenmi olan
b~ koma, Ferhat Paa tarafndan esir edilen ranl ehzade Haydar
Mrza hakkndadr. Krolu'nun Ayvaz iin (Ayvaz'n esareti mn.ase-
betiyle) syledii iiriere eda itibariyle ok benzeyen ve :
Benden selam olsun Osman eline
Inrzam hoa tutun aalar

Sarttn yurtun saprdn m-~r~larm da havi olan bu iir 323 Krolu iirlednin birounun, bu
Kalar yurdun kardn tarh vaka srasnda yazlm olduunu gsteriyor. 324 Fakat zbek ri-
Kzlba yurtun knadn vayeti de dahil olduu halde hemen hemen btn rivayetlerde mste-
Ak Padiaga barp siyladn. rek olan Ayvaz'n esareti epizodu, kendisine benzeyen bu es.aret v;ka-
(R. Proben, c. V, metin, ss. 62-63). smdan phesiz ok eskidir.
Badat seferine gelince, Mara rivayetinde, Hulufluda mhim bir
Auvlanba Padiam, yer igal eden bu epizodun, herhalde K'ah"l.uni ve bilhassa Drdnc Mu-
Kzlba yurt un kramn ... rat zamanndaki seferden kalma bir iz olduu muhakkaktr. Huluf-
(R. Proben, c. V; metin, s. 72). luda teferruatla hikaye edilen, Krolu'nun Ayvaz' kurtarmak icin ar-
... Kzlba yurtun kn amn ... kad~l~r_yla tebdil ehire girmesi, girerken bir ihtiyar ekinciye ;asgel-
(R. Proben, c. V, metin, s. 75) mes, htyarn, Ayvaz ve .arkadalarnn akbetieri hakknda teessrle-
rine _mu~:abil,_ Krolu'nun onu taltif etmesi; Sultan Murad'n Badat'a
gibi paralar Kzlba dmanlnn Krgzlara kadar nfuz ettiini gs- tebdl grmes ve bu esnada bir kocakarya iyilikler etmesi menk~besi
teriyor. Trk sazairierinde de ranlllara kar seferler hep Kzlba ne az ok benziyor. 325
ara kar seferler diye telakki ediliyor. 319 Bu tesmiye tarihi membalar- Dier tarihi unsurlara da iaret edelim: Mara rivayetinde sandk
da da grlyor. 32 Keza Azeri airlerinde de ranll.ar Kzlba diye gs- lar iinde yiitleri saklamak suretiyle Krolu'nun Grcistan'a baskn

94 95
 KROGLU DESTANI
yapmas, birok mal ve kz karmas, Sulian Osman'n Bilecik'i zaptet-
mek iin mracaat ettii hileyi hatrlatmaktadr. Sultan Osman'n bu
menkbesinin 326 ifahi rivayetlerden veya tarihi membalardan halka in-
tikal etmi olmas ihtimaline mebni buna iaret ediyorum.
Anadolu'da Trkler arasnda Timur'un hretinin devamn gsteren
bir nokta da var: Reyhan Arap'la kartnlan Kenan Bey, stanbul riva
yetinde Timurleng'in olu olarak gsterilmektedir. 327
Bir Konyalnn sylemesine gre"" Konya rivayeti diyebileceimiz,
Elaziz rivayetinin Hasan Bey faslnda da Karaman Beyleri mhim bir
rol oynarlar: onlarn, Krolu'nu ylaracak kadar askerleri vardr;
Kro<>lu bundan korkmus ve Karaman Beyinin kz Telli Hanm ka-
rm::amtr. Bu paral;r btn dier rivayetlere amil olmamakla
bera<ber, maldut bir sahada olsun, Fatih devrine kadar Osmanl Padi-
~ahlarna muk2vemet eden bu Trk Beylerinin hretinin devamn gs
lermek itibariyle mhimdir.
Celi'tli isyanlar, Celalllerin Anadolu'daki hreti de burada izlerini
gstermektedir. Paris rivayetinde Tercim kabilesinden bir Bey, Nazar
Celali ismini tar. 329 Krolu'na Deler, <<Ey Celall! diye hitap eder-
ler.3'0 Bir yerde Bolu Beyi bu hitab kullamr. 331 Nihayet Bolu'da tespit
ettiim bir rivayet Krolu'nu Celall gstermektedir. Bu rivayete gre
Krolu, Celliler zamannda yaam, onlardanm. Sonra Acemistan
harpler1nde hkmete hizmet etmi. O zamanlar telgraf fiLan olmadn
dau harbin il:m edildii, yksek tepelerde yaklan ateler vastasyla
stanbul'a bildirilirmi. te Krolu-Da>mn ate bekisi de Krolu sylemek kabil olacaktr.
imi.
Krolu Destam'nda Celali isyanlarnn izleri pesiz ok daha de-
rindir. Bolu rivayeti Celalilerin Krolu'nu kendilerinden addettiklerini
gsterebilir. Esasen Krolu, hkmete kar isyan etmi bir haydut
olmak itibariyle tamamm bir Celli tipi arzediyor.
Cel8Ji isyanlarnn bir safhas var ki birok cinetlerden Krolu
Destan'ndaki bir epizoda ok benziyor. Naima'nn verdii malumata
gre: Sokullu Hasan Paa 1602 senesinde Tokat'ta bir Trk nianc ta-
rafndan ldrld. Ekiyalar (ihtilalin ilk reisi Kara-Yazcnn kardei
ve halefi Deli Has.an'n idaresinde) Tckat' bastlar. Hasan Paann ha-
zinelerini talan ettiler. Paralar kalkanla ve kumalar kl zra ile
lcld. 332
" Bir defa bu epizot: Krolu'nun atnn alnmas ve Krolu'nun onu
almaya gitmesi, Tokat'ta (Huluflu), veya .Hns Paasnn memleketin-
de (Paris) tek bana kahramanlklar yapmas, Paamn yerine dostu
Keel Hamza'y geirmesi, Azeri rivayetlerinde vardr. Anadolu riva-
yetlerinde de-daha muhtasar da olsa- grlyor. zbek-Trkmen ri-
vayetinde bulunmadna gre bunu daha muahhar ve Anadolu hadisele-
riyle alGl'kadar sayabiliriz. Sonra, Hasan Paa, Hulufluda Erzurum
96
ETL MOTFLER
Paasdr ve Krolu'nu tuzaa drmek istedii zaman, bir toy esna-
snda bu kahraman tarafndan ldrlmtr; Paris rivayetinde ise H
ns Paasdr. <<Hulufluda, Badat seferi bu <<Tokat' n Yamalanma s>>
tarihi vakasna benzer. Paris rivayetinde Krolu'nu.n, dalarnn ce-
vahirini kalkanla lmesini, Jaba333 ve Selman Mmtaz rivayetlerinde de
mzrakla kuma lmek ananesiLD gryoruz.
Dier taraftan Hammer'in, sekizinci cildinde verdii Celali isimleri
de tamamen Krolu Destan'ndaki delilerin isimleri nevindendir: Deli
Hasan, Alaca-Atl, Yular- Kast, Tepesi-Tyl, Aatan-Piri, ilh ... gibi.
Herhalde Celall einyas bu destamn teekklnde-imdilik bu mesele-
nin mphem ve karanlk olmasma ramen-mhim bir rol oynamlardr.
Nihayet, tarihi unsurlardan, Krolu'nun Krm Ham ahingiray ile
mcadelesini kaydedelim. Abdlkadir Beyin <<Halk Bilgisi Haberlerinde-
ki Erzurum rivayetine ait notlarndan aldmz bu malumat, Erzurum
rivayetinin neriyle ihtimal baka neticeler elde edilmesini temin ede-
cektir.
6. Krolu Rivayetlerinin Eskilii ve Yenilii Meselesi
a) Rivayetler: Krolu rivayetlerinin eski hibir nshas, veya eski
tarihlerde tespit edilmi hibir paras yoktur. Bunun iin bu mesele-
nin kat'i surette halli imdilik mmkn deildir. Nihayet faraziyeler
Elimizde mevcut rivayetlerin, geri tespit tarih itibariyle en eskisi
Paris rivayetidir. Lakin bu ok tahrife uram, kendisine ok yeni un-
surlar gelmi, nihayet realist bir ekil alm bir rivayettir. <<Halk riva-
yeti vasfn daha iyi muhafaza etmi ola.n Huluflu'nun Azeri rivayetiy
le mukayesesi bunu 1gayet iyi gsterir.
Krolu Destan'nn menei meselesinde mevzubahsedeceim gibi
Trkmen rivayetine ok yakn olmas icap eden zbek rivayeti, phe
siz en eski rivayettir. Sonra, bu rivayet destani unsurlar daha iyi mu-
hafaza etmitir. Herhalde, Trkmenlerden kan Krolu hikayesi, Azer-
baycan ve Anadolu'da yaylm ve kendisine yeni yeni unsurlar ilave
edilmitir. Hatta bugn elimizde mevcut zbek rivayetinin bile asln
muhafaza etmedii muhakkaktr. zbek rivayetinde Krolu'nu bir
Trkmen Beyi deil, bir Sultan olarak gryoruz; onun tabi olduu ida-
re sistemi, Trkistan'n Timurllerden sonraki yar mstakil hanlklar
sistemidir. Anadolu'ya geen rivayetler ise Krolu'nu bir asi derebe-
yi-haydut olarak gstermektedirler.
Maalesef Trkmen ri vayeti elimizde olmad iin btn bu riva-
ye tl erin ne gibi tahrifiere maruz kaldn tayin mmkn deildir. Hatta
Trkmen rivayetine en yakn zamrettiimiz zbek rivayeti bile tam
97
 KROGLU DESTANI
EI'L MOTFLER

deild!r. Bu tam olsayd ihtimal bu hususta daha kati hkmler ver

doduu iin Kuroludenmesi (daha iyisi: krlk meselesinin mevzu-
rnek mmkn olurdu.
bahsolmam.as). 2) Yalva rivayetinde, Krolu'nun babasnn ~r edil-
Esas itrbariyle bu Trkmen-zbek rivayetinin eskilii>>ni tespit et-
mesi>>nden bahsedilmeyip, sadece, kendisi;nin bir para kr bir sr
tikten sonra dier rivayetleri eskiliine, yeniliine gre tasnif etmeye
oban olduunun zikredilmesi.
imkan var mdr? Rivayetlerin bugiink vaziyende bu imldnszdr. Zi-
3) Tobol rivayetinde, Kr Batr'n kr edilmeden evvel bu ismi ta-
ra btn rivayetler birok tedahller arzediyorlar. Sonra, her bir riva-
mas (Tobol rivayetine bu krlk meselesi de, motiflerimin ou gibi,
yette esiri ve yeni epizotlar kark, hatta girift bir ekilde bulunuyor.
Azeri rivayetinden gemi olabilir).
Yalnz umumi vasflar itibariyle Krolu rivayetlerin u ekilde tasnif
etmek mmkndr: Dier motiflere gelince: ran seferleri, Grcistan seferleri, Badat
seferleri herhalde Osmanl ordularnn bu memleketlerde olan harpleri-
1) zbek rivayeti (asl Trkmen; en eski ekil). nin destani eklidir. Mara rivayelindeki in Main seferlerini, ok
2) Azeri rivayetleri (birbirine ok yakn. Yalnz Huluflu daha es- eski devirlerde Trklerin inlllere kar yaptklar harplerin izleri te,
ki ekilleri, Paris rivayeti daha realist, daha yeni unsurlar havi). lakki etmek phesiz doru olmaz. Bu, lllihayet, bir masal unsurunun
3) Anadolu rivayetleri (bunlardan Mara rivayeti birok cihetlerden (in Padiahmn kzn almak) destanBemi eklidir. Esasen Mara
Azeri rivayetlerine yaklamakla beraber, Hasan Bey epizodunu ihtiva rivayeti az ok bu destani mahiyeti haizdir.
etmesi itilbariyle Anadolu rivayetlerine merbuttur. stanbul rivayeti Pa- Yukarda tahlil ettiimiz mas'al unsurlar phesiz ok eski unsurlar-
ris rivayetinin vasflarn haizdir: kendisine ye;ni unsurlar ilave edil- dr. Fakat bunlarn ounun Krolu Destan'na, destann ehirlere, yer
mi, ekli deimi; destan adeta halk hikayeleri eklini almtr. Hat- lemi ve masallar dinlemi ahali arasllila girmesinden sonra nfuz ettii
ta, bir romana daha ok yaklaan Paris rivayetinden bu vasfyla, yani muhakkaktr. Bu.rlardan bir tanesinin, nisbeten daha destani bir moti-
masala daha ok benzemesiyle, ayrlr). fin-Krolu'nun atnn Abhayattan imesi motifinin-Evliya elebi'den
4) Bu tasniften hari kalan Yalva rivayeti. sonra, yani o.n yedinci asrdan sonra, Krolu Destan'na getiini bili-
5) Tobol rivayeti (teferruata kadar Azeri rivayeti.ne benzeyen bu yoruz (aada, Krolu Destan ve Corafi sinler bahsine bakmz).
rivayet, Aaaus ismi altnda Hasan Beyin vasiliarn gsteren bir kah- Bunu baka misallerle de teyit edebiliriz. Manas, diye gibi, gebe-
ramann epizodunu ihtiva etmek itibariyle Anadolu rivayetlerine de ler arasnda teekkl etmi, orada kalm ve yaam destanlar hemen
yaklar). hemen hi denebilecek kadar az masal unsurlar ihtiva ettikleri halde,
ehirlerde teekkl etmi, hatta ok kuvvetle muhtemel, ilk defa, oku-
b) Motijler: Taslak eklinde bu tasnifi yaptktan sonra, Krolu
rivayetlerinde yeni motifler, eski motifler langileridir? Bu meseleye mu adamlar tarafndan tespit edilmi Battal Gazi, HamzaMme, Ali
geebiliriz. hikayeleri gibi mahsuller, masal unsurlaryla doludur.
Krolu motiflerinin phesiz en eskisi at ve kl motiflerrdir; bil- Nihayet yukarda gsterdiimiz mahalli unsurlar, en yeni unsurlar-
hassa at motifler1nin, gerek btn Krolu Destan'qda gerek dier des- dr. Bir yerde uzun bir zaman zarfmda intiar ettikten sonra o mntaka
tanlarda mterek olmas, buradaki ata benzer atlarn Trklerden bal tarafndan destann benimsenmesi, eski unsurlar yerine yenilerinin kaim
seden en eski tarihi membalarda zikredilmesi buna delil olabilir . olmasm inta etmitir.

Krolu, Ayvaz, Reyhan Arap ve bunlarn esas menkbeleri: Kr-

olu'nun" ya irsi bir e;kilde veya sonradan hkmdar olmas, etrafna
birtakm adamlar toplanmas, Ayvaz'n karlmas, Reyhan Arap-Kr-
olu mcadelesi, btn bu rivayetlerde mevcut olduu i1n, herhalde
destann en eski temleridir. Babas kr edildii iin Krolu'na bu is-
min verilmesi334 veyahut Krolu isminin .baka ekilde izahna gelin-
ce, benim fikrince Azeri ve Anadolu rivayetlerinde kahramann baba-
snn kr edilmesi, destanda kahramana o asi-haydut tipini vermek iin,
ihtimal byle bir hadisenin bu esnada bir menkrbe haline gelmesiyle
veya baka bir ekilde, s9nradan destana ilave edilmitir. Bunu gs-
teren deliller un1ardr: 1) Ozbek rivayetinde kahraman Kur'da (=mezar)

98
99
 BLM IV
MUHTELF RVAYETLERE VE MUHTLERE GRE
KOROGLU DESTANI'NDA DEOLOJ
DESTAN KARRAMANI KROGLU'NUN AHSYET HAKKINDA
HALK TELAKKLER
Krolu Destan, ideolojisinin tetkiki itibariyle iki cephe arzediyJr:
:zbek rivayeti ve Anadolu-Azeri rivayetleri teferruatta her ne kadar bir-
biriyle mterek bulunuyorlarsa da esasta ayrlmaktadrlar. Birinci r:va-
yette kendisinden evvelkilere varis olmu bir Sultan gryoruz. Hatta o,
btn kabiliyetlerini, bilgisini mezarda doduu zaman almtr. Artk
btn hayatnda, mutl:ak bir Mkimiyetle, saadet ve huzur iinde h-
km srer. ArzulaT olursa Krk-Yiidine, tabileri olan Trkmen Bey-
lerine bunlar anlatr, fikirLerini alr. O btn emellerine nail olur. Hat-
ta destan bize onun lmn bile ,anlatmyor. Bunun - btn masallar-
da olduu gibi- ehemmiyeti yoktur. Kahraman muradna ermi, onun
dnyada arman kalmamtr.
Halbuki Anadolu-Azeri .rivayetlerinde Krolu bu ekilde del.ldir.
O, bir defa madur bir babann oludur (ekser rivayetler). Zulm, hak-
szl daha kklnde grm, 'babasndan intikam dersi almtr.
Mara rivayetinde Deli Yusuf, amhbel'e yerieirken oluna u nasi-
hatlar verir: <<Kimseye merhamet etme. Zulme kar 'kin besle. Sonunu
dnme. Geen kervan vurmaya bak. Nee, devlet iinde mr sre-
gr. Dier rivayetlerde bu baba dersi bu ekilde olmamakla beraber,
yine hi olmazsa alnacak bir intikam vardr. Ve kahramann btn ha-
yat, bu nasihatlar yerine getirmekten ibarettir.
u halde Anadolu-Azerbaycan rivayetleri, sergzeti bir kahra-
man, bir haydut tipi vermektedirler. zbek rivayetinde olduu gibi, onu
biz hi'bir zaman mutlak bir hakim olarak grmyoruz. O ok defa acze
dyor; bezirgana malubiyeti epizodu buna en iyi misali Vffir. Sonra
Krolu, atn kayrbettii zamanlarda aciz bir mahluk oluyor; arkada-
100
KROGLU DESTANINDA DEOLOJ
larnn hakaretine maruz kalyor. Mara rivayetinde Hoylu Beyin onu
ar sz-lerle levmettiini gryoruz. ok defa onu arkadalar terkedi-
yorlar. Burada Krolu tamamen demokrat bir tiptir. Zulme uram
bir ihtiyarn bir Beye (Paaya veya Padiaha) isyan etmi bir oludur;
0 etrafna kendisi gibi avamdan birok yiitler toplamtr: bunlarn
ekseriyetle d!Illirci, nalbant, dellak, seyis (mihter) gibi halktan adam-
larla amlrbel'e zorla getirilmi yiitler olduunu gryoruz. Bunlar,
sesleri arslann gzn atlatan, dalara yaslanm 'k:ahramanlardr;
icabederse adam etini kebap edip yiyecek derecede merhametsizdirler.
Zaten Kroi"lu babasndan ald dersi onlara tekrar etmekten fari
olmaz: har; en meru harekettir. Lntikam hareketlerin ounun saiki-
dir. Harpte- hibir ey dinlemek olmaz. O zaman ehirler ta ta st-
ne kalmamaldr; 'adam kan da gi:bi devrilme!idir. Ylan dilli haner
ilemeli, kazanlarda adam kan kaynamahdr. Ite Krolu !byle em-
reder. Esasen kavga bir bayram, d bir dndr. 2
Lakin btn bu kan ve intikam hisleri iinde yine kahramanlar
idare eden bir mertlik mefhumu vardr. Krolu'nun ve kahramanlar
n, kuvvetin lgemedii yerlerde hileye mracaat etmelerine, d~m~
nn ok olduu yerlerde kanalarma pek az tesadf ediyoruz. Blakis
en mskil mevkilerde kalan Krolu'nun mertlik gsterdiini, tek ba-
sma h~rbetti<fini cok defa gryoruz. Mertlik ve d mevzubahs ol-
du mu artk "'Kr~lu Sultan'la haydut Krolu arasnda :bir fark kal-
myor. ki tarafta d.a, kahramanlk yegane peresti edilecek meziyet-
tir. Kendisini karan Krolu'nun mertliklerini grdkten sonr~ Ayvaz
ona e.n sk balarla balanr ve bir daha onu terketmez (baz riva-
yetlerdeki geici rbir iki vaka mstesna).
Bu mertliin icap ettirdii ananeler de vardr: Krolu bir kadnn
muavenetini asla kabul etmez. Korkup aman dileyeni ldrmek lazm
dr yasamaya layk olduunu ispat iin lmden korkmamak lazm
dr:3 K.~an komak yiitlik deildir. Yiit yapaca eyi dmanma
haber verir.4 Mesela Elaziz rivayetinde, Hasan Bey kz karrken ~
zn babasna ha:ber verir. Tobol rivayetinde, Krolu Nigar Hanm Is-
tanbul Kalesi haricine pkardktan sonra dner, Bul-Bek Han ile har-
beder. ve ancak dmanlarn malup ettikten sonra, sevgilisin alr,
memleketine doru yola dzlr. Grlyor ki byle destani ruhu mu-
hafaza etmi paralarda Krolu Destan kahramanlar dier Trk des-
tan kahramanlarndan tamamen farkszdr. Manas' yreinden vurup
arkasndan: Gel gitme! Bende le: can diriltecek ila var, gel! Ok
atan 'kolum balanp kalsayd keke! diye aran Er-Kke ile,~ esir
ettii dman Bolu Paay, sevdii kza kavuturmak iin btn tehlike-
leri gze alp kendisini esir sfatyla stanbula gtrten Krolu arasn
da hibir fark yoktur.
Krolu ve arkadalar, Zeki Yelidi Beyfu Trk ikaiframanlapnda
101
 KRoGLU DESTANI KROGLU DESTANINDA DEOLOJ

bulduu evsaf tamamen arzediyorlar. Derslerinde Zeki Velidi Bey di- yin macerasnda, Krolu'nun Benli Hamma (Telli Hanm) u teklifi-
yor ki : Trk kahramanlar dmanarna acyan, onlara itimat eden, ne, Hasan'dan hayr yok, yaralar felah bulmaz, gel seni ben alaym!
kendileri gibi onlar da mert sanan saf adamlardr. Giderler, dman demesine, kzn: 0 lrse ben de lrm, diye cevap vermesi rgsteri-
kalesinin drbinde uyurlar. Onlar ekseriya ya bu ihtiyatszlklarna veya yor ki Zhre, Leyla, Elif gibi kadn tipleri-mene itibariyle yabanc da
kendilerinden olanlarm ihanetlerine kurban giderler. 6 Krolu'nu.n, olsa-Trk halk tarafndan ok benimsenmi lerdir. Onlarn bu kadar
Ayvaz'n esaretlerine, balarna gelen felaketiere dair olan epizotlarn intiarm da bu izah eder.
okunnas bunlarn da ayn kahraman tipleri olduunu gstermeye ki- Erkein de kadna mertliin icap ettirdii balarla balandna
fayet eder. iki misal getireceim: Urfa rivayetinde, Hasan Bey sevgilisini bulun-
ca kzn ona: Gel yiit, yatama ;gir! eklindeki teklifini o reddeder;
Bu mertlik kl, ok, mzrak devrinin mertliidir. Krolu-Anadolu
<<Ben seni merte alp gtrmeye geldim, diye cevap verir. Elaziz ri-
rivayetlerinde-'bu devrin son !gnlerinin mmessilidir. Tfek icat edilip
vayetinde ise buna benzer bir vaziyette Hasan Bey: <<Ben 'kceyf yetirme-
mertlik bozulunca Krolu'nun da zeval vakt gelmitir.7 Nitekim Trk
ye gelmedim; keyf bir gn olur, ben seni ilelebet severim! der.
devletlerinin inkraz da Garpta harutn icadyla balayan Rnessans
hareketlerinden itibarendir. Trkmen asln ok muhafaza etmi olan zbek rivayetinde, ge-
belerde kadn ve erkein miinasebetlerini gayet iyi gryoruz. Trk-
Krolu Destam'nda kadnn mevkii hakknda Chodzko, hikayenin men gelini, gen ve gzel Ivaz' grnce kendisine irkin bir er vermi
tercmesine yazd mukaddimede uzun uzun mlahazalar serdetmitir olan talihe lanet eder; delikaniy seyrederken byle dnmekte bir be-
ark kadn hakknda 'lmbli birtakm fikirlere malik olan mellif, Trk is rgrmez; hatta, <<Byle bir gen ile bir gece kalann dnyada hibir
kadmn phesiz eksik olara:k gsteren elindeki rivayeti bile bu cihet- arzusu kalmaz, gibi gayet hr mlahaz:alar serdetmekten ekinmez.
ten adama'kll tetkik etmeden umumi hkmler veriyor. Ona gre <<Sark Karaca Olan gibi halk airlerimizin: Gelin! kck gelin! gzel
kadn-tabii Trk kadn da dahil~Hristiyan kadml'aryla hibir m gelin! hitaplaryla dolu trk1eri, ak mefhumunun gebelerde ne
terek vasf olmayan bir malluktur. Onda efkat, msamaha hisleri kadar geni ve serbest olduunu gsterebilir.
yoktur; bu hisleri tayan kadnlar arkta istihza ile karlarpr. ark Yine zbek rivayetinde bir kzla bir delikanlnn evlenme meselesi
kadn her gn, her trl bo eyler hakknda laklakyat yapmakla, ha- hakknda grmelerini tasvir eden bir paraya tesadf ediyoruz: Ivaz,
mamlarda entrikalar evirmekle megul olur. Bo kal'an vaktini yemek Butagz Aym'a, Yalnz msn? Yarn var m? diye ak bir sualle
piirmek, nargile imek ve cariyelerle sohbet etmekle geirir. Onun balyor. Sonra konuuyorlar. Bu safhann, hikayede kzn reddiyle ne-
en byk zevki, hakim bir erkein tatt zevktir: y.ani kendi tabileri- ticelendii malumdur. Kz diyor ki: <<Benim babam mala mfke bak-
ne-cariyelere- dayak atmak. Grlyor ki Olodzko, sanki arkta, h'a- maz. Dengim gelse beni derhal verir. Sen bir esirsin. Krolu'nun o
remin haricinde aile denilen messese yokmu gibi sz sylyor. Halbu- luyum diye kendini kandryorsun.>}
ki Paris rivayetinde bile biz kadnn erkee arkada olduunu gryo- Anadolu'da bu ananelerin izlerini burmak kabildir. Develi'de bir
ruz. Hatta Chodzko'nun, Krolu'n.a, tesadfen alnm veya kaz21Jnlm adet vardr ki, kza talip olan gen erkein kzla anl'amak i:in bir ge~
bir mal diye telakki ettirdii kadn, mlahazalarmn tamamen aksine, ce sa'haha kadar, kzn evinde ve kzla babaa kalmasna msaade edi-
hem sefkatle dolu, hem de sz ile kahramana tesir edebilen bir kadn yor; bu adete gre, anialamad takdirde bu mlakat bir sr olarak
dr. Kro~lu'na nalup olmu Firenk vez!rinin olunun hayatn Nigar kalacaktr.
Hamm kurtarr; Kars'tan dnte Krolu'nun basknma urayan Be- Krolu Destan'nda, Anadolu rivayetlerinde olsun, zbek rivayetin~
zirgan'a Periz-at efaat eder. Dier rivayetlerde ise Trk kadtnn daha de olsun bu ak teminden baka sevlgi unsurlarna da tesadf ediyoruz.
iyi gryoruz. Mara rivayetinde Krolu'na arkada sorar: <<Bir ka- Anadolu rivayetler1nden bilhassa Mara rivayetinde, oul sevgisi, ar-
rm var, bir tanesini daha ne yapacaksm? 0: <<!Benfm gi'bi bir yiide iki kada sevgisi ok kuvvetli paralarta ifade olunmutur. Fakat bu, asl
kRdn cok mudur? Biri bana bakar, biri atma; biri kahvem olur, biri zbek rivayetinde en gzel nmuneler1ni veriyor. Hapisanedeki I vaz'la
ttnm: bir rak verir, biri meze! Zevce olarak bundan baka trl kzkardeinin muhavereleri, Gl Aym'n aabeyini kurtarmak iin yal-
telakki edilmeyen kadn cokun ak iirlerinin muhatabdr. Sonra, her- varmas, paralanmas bir halk destannda :;evgi teminin verebilecei
halde kadm erkee sade itaat, korku balamvor. Krolu'nun karlar en gzel paralardr.
na, kahramamu zengisine yz srdren (zbek rivayeti) saik sade Fakat memleket sevgisi belki hepsin1n fevkndedir. Karde, oul,
bu hisler deildir. Kadn derin bir sadakatle erkee baldr. Hasan Be- ana, baba nuhabbeti, sonra ak, belki kuvvetli paralar veriyor. Dakin

102 103
 KROGLU DESTANI KROGLU DESTANINDA DEOLOJ

bu hisler, memleket sevgisi kadar mull deiLdir. Bu hissi her riva- Krolu'nUn
adalet gren bir halcim olduuna dair de misaller var-
yette, her vesile ile gryoruz. zbek rivayetinde Ivaz'n Grcistan li dr, Elaziz rivayetinde, Krolu'nun kyllere yardm ettii, ihtiyala-
ne syledii iirler, yine nun embilbil'e veda paralar; Paris riva- rn sorduu, adalet grd syleniyor. Hatta halk dermi ki : Kr-
yetinde Krolu'nun ran'a giderken, kalkan ile firuzesini lt da olu'nun verdii hkm hkmdr. Readiyeli Mehmet Aann syle-
)ar>>na syledii iir (hibir yerde alamayan Krolu dalarmn kar- diine gre onun etrafnda, bu motif zerinde mizahi fkralar da teek
snda alar); Mara rivayetinde yine Krolu'nun zindanda Gd- kl etmitir. Bir gn Kastamonu ahalisi kalkmlar, Krolu'na gelmi
men'e memleketirJ sorduu o lirik paralar, bu hissin yaratt layemut ler; kafasna sepet gemi bir kz getirmiler: <(Bunu n e yapalm? Bir
aheser lerdir. trl karamyoruz,>> demiler. Krolu dnm tanm; kzn
Halk Arasnda Krolu'nu: Telalckisi: Mahalli idarenin zulmnden kafasn kesin, demi. Dediini yapmlar. Lakin grmler ki yine
bkm olan yerlerdeki halkn muhayyilesi efsanevi Krolu'nu halk kafa sepet iinde kald. Bu sefer Krolu: Sepeti krn, demi. Bu
zalimlere kar syanet eden, halka daima yardm eden bir hami, hat- suretle kzn kafas sepetten km ama, zavall Kastamonulular da
ta adalet gren bir <dakim olarak tasavvur etmitir. Bunu gsteren hem kzden, hem sepetten olmular.
rivayetleri veya paralar nakledeceim : Mderris Kpriiizade Meh- Krolu saf, babacan, mert tipiyle (Nasrettin Hocamn nkteg, ha-
met Fuat Beyin A. Jaba'dan naklen sylediine gre, Krtler arasm- zrcevap, eytani zekal ahsiyetiyle, etrafna btn o .ahsiyete uyan
da, Krolu'nun, fukara-uzun bir l olduu iin-istifade etsi.n diye- menkbeleri toplad ,gibi) etrafnda kendi tipine muvafk fkralar
rek, mzra~n dalara brakt itikad vardr. Buna Krtler <1Krolu toplamtr. Yukardaki kz hikayesi gibi, yine Mehmet aadan iitti
ls derler. Bu mzrak-l rivayetine biz, bir Selman Mntaz'n im u fkra bUn.a bir misal olabilir: Bir gn Krolu evine gelmi,
nerettii iirlerden birinde 10 : <<Arnmz karg'cda msranda, bir de dnyormu. Kars: Yahu ne dnyorsun? diye sormu. O da
Huluflu rivayetincieki bir iirde 11 : <<Cdayla lerim al kuman ns demi ki: <<Btign bizim komunun ee i kuyruksuz bir spa dourdu.
randa tesadf ediyoruz. imdi, o spa byyecek. Sahibi ona yk ykleyecek; bir gn o ykle
Onun fukaraya fakire merhamet eylediine, onlar himaye ettiine eek amura batacak, sa'hibi de beni onu karmak iin yardma a
dair ok kaytlar vardr. Elaziz ve stanbul rivayetlerindeki iirlerde racak. Kuyruksuz eei amurdan nasl karacam, onu dnyorum.
incitmeyin fuk.aray fakiri diyen Krolu, bugn menkbeleri halk
arasnda teekkl etmeye balayan baz haydutlara da benziyor. Halk,
akrcal gibi birok ekyalar, zenginlerden zorla, bazen ldrerek
aldn fakiriere datan, fakir fukara hamisi telakki ediyor. phesiz
bu fikirdir ki Paris, rivayetinde, amlvbel etrafnda byk bir ehir
kurulduu, Krolu'nun himayesine birok insanlarn snd menk
bes1ni dourirutur.
Onun ve arkadalarnn halk tarafndan nasl telakki edileliine da-
ir bir iki misal daha zikredelim. Krolu Ayvaz' kurtarmak iin Ba
dad'a varnca, grr ki ehir kenarnda bir ihtiyar, hem ekin bier, hem
alar; Krolu, buna sebep, Ayvaz'la arkadalarnn i dam haberi ol-
duunu anlaynca, ihtiyarn kendi adamlarna kar duyduu bu muhab-
betten ok mtehassis olur; arkadalaryla beraber ihtiyarn ekinini bi-
er ve ehrin yamasndan sonra, ihtiyara ok ihsanlarda bulunur. Ba
clad'n hazinelerinin ounu Krolu ahaliye datr (Huluflu).
Krolu'nun, yerlemi, ifti Trk ananesinden Destwn'a gemi
olan, bu ayam dikkat iftilerin hamisi v.asfn, <<Halk Bilgisi Haber-
lerinde Abdlkadir Beyin haber verdiine gre, Gazi Ayntap civa-
rndaki rivayetlerde de buluyoruz. Bu rivayetlere gre Krolu, gerek
atl gerek yaya, ekiniere asla basmazd. Daima. takimlerden gider-
di. Bazen bu ad etinden dolay dman eline de d erdi. 12

104 105
 BLM V
KROGLU DESTAmNIN TESRLER
1- Krolu iirleri. Yeni ve Eski Olanlar
Krolu gibi mehur bir mevzuun halk arasnda birok mahsuller
tevlit edecei muhakkakt. Desta-hlkaye ekillerini yukardan beri tah-
lil ettik. indi, bu mevzuun etrafnda vcuda gelmi ikinci mhim mal
suilere geliyoruz ki, bunlar da iirlerdir.
Halk hikayelerini ssleyen iirlerin, hikayeyi vcuda getiren ah
sn kaleminden rkp 1kmad meselesi-btn hlkayenin bir kalem-
den kp kmad~herhalde, tetkiki ayan dikkat neticeler verecek
bir meseledir. Bu meseleyi ksaca methalde mevzurbahsettik: herhalde,
Krolu, iirlerinin etrafnda hikaye teekkl etmi bir air deildir.
Krolu Destam'nn rleri, muhtelif asrlara ve muhtelif muhitlere
gre tehalf ediyor. Bu da gsteriyor ki, ilerde mevzubahsedeceimiz
. <<Sair KrolU bu iirlerin hepsinin kaili olarak gsterilemez.
Krolu rivayetlerinin iirleri birbirine tedahl ediyor. Yalnz, bu
ellietten Tobol rivayetiyle dier rivayetlerin mnasebetleri pek azdr.
Tobol rivayetinde-'ki esasen ksa ve naks bir rivayet olduu muh:rk
kaktr-iirler, iki msral bir para ile drder msral drt ayr ktadan
ibarettir. Bunlar, ekil iti:bariyle de dier iirlerden ayrlk gsteriyor-
lar.1
zibek rivayeti, .hemen hepsi bizim komalardan ok uzun 87 p:rra
iiri muhtevidir. Zibek rivayetinin iirleri, kafiye, ekil itibariyle
bizimkilerden ok farklar gsteriyor. Burada; Garp rivayetlerinde oldu-
u gibi yalnz koma ekli grmyoruz. Aadaki tabloda, bu rivayet-
teki iir ekillerini, kafiyelere nazaran, gsteriyorum:
1) Birinci kta a b c b veya a b a b
kinci ve sonraki ktal:rr dddb
106
KROLrLU DESTANININ TESRLER
2) Birinci kta aa aa
kinci ve sonraki ktalar b b b a
3) Birinci kta aaab
kinci ve sonra:ki ktalar c c c b
4) Birinci kta mani eklinde aaba
kinci ve sonraki ktalar
5) Tam mani cc ca
eklinde drtlkler:
Birinci kta . a a ba
kinci ve so.nraki ktalar c c d c
Bu ekillerden en ok kullanlan mani eklidir (5 nci ekil). Bua
dan baka, fazla msral (illakarat gibi) ktalar havi iirler de vardr
ki bu, bizim rivayetlerin bazlarnda da mevcuttur!
Kafiye itibariyle bu kadar tenevv gsteren bu iirler, vezin it1ba-
riyle bizimkilerin ananesine tabidir: En ok 4+4+3=11 ekli hakimdir.
4+4=8 ekli de vardr. Dier taraftan zbek rivayeti Dede Korkut, ve-
yahut daha muahhar ark Trkleri destanlar gibi msecca paralar da
arzediyor. Bunlar phesiz Destan'n nisbeten en eski eklinin bakiyele-
ridir.
:zbek rivayeti iirleri bir kalemden kma benziyor. Zira, nesirle
ok iyi imtiza ettii gibi, kssac tarafndan ilave edilmi ve Krolu
vasfnda diye sylenmi iirler de var. Byle yerlerde destan Ald
Krolu, ald Ayvaz, ilh ... ananesinden kurtuluyor. Bu da .gsteriyor
ki iirler bir kssacni!l eserleridir ve sanatkar ara sra hikaye anane-
lerini de bozmutur. Bu ekil phesiz ok daha eski bir ananedir. Ma-
nas gibi geibe T:k destanlarnda batan aa bu hikaye tarz ha-
kimdir: yani destan, hi:kayecinin kendi azndan syledii manzumelerle
kahramanlarn :azndan syledii maillzumelerden terekkp eder.
zbek rivayetinin tam olmamas, onun asl tahmin ettiimiz Trk-
men rivayetiyle yine o asldan kmas icap eden sair ark Trk rivayet-
lerinin elimizde mevcut bulunmamas, bizim bu iirleri daha iyi mukaye-
se etmemize ve hkmler vernemize msaade etmiyor.
zbek rivayetinde, dier rivayetlerdeki iirlerle ayn bir asln va-
riy.antiar gtbi grooen :birka iir vardr. phesiz bunlar ok farklar
peyda etmiler, nazireleri birbirine yaklatran birka noktadan baka
hibir mabehet noktalar kalmamtr: bu noktalar da, bunlarn mev-
zularmn, sonra bir nakarahn, 'kafiyenin veya redifin ayn olmasndan
ibarettir. zbek rivayetincieki bu tipten iirler unlardr:
S. 43'teki Kaklidin 'Ivaz olum j ~uzum toldur mey toldur mes>
paras, Mara rivayetinin Ayvaz mey doldur mey doldUl' nakaratn
ihtiva eden 36 veya onua 51 numaral variyantna teka~l ediyor.
107
 KROGLU DESTANI
S. 33-39'daki n bir yandm be bir yandn 1 Tapld meydan iinde ll)
paras Paris rivayetinde s. 113'teki Be o yandan be bu yandan 1
Havdu bu meydan stne parasna tek2cbl ediyor. 12)
zbek, s. 86'daki ya seniki ya meniki paras, Paris, s. 54'teki
Ya seniindr ya menmdr parasna tekahil ediyor. 13)
zbek s. 89'daki <<E":vvel Hakk iznibilen 1 Turdm armanm kalmad
diye balayan para Krprlzade iirlerinden k. 7 Yr bire kahbe fe- 14)
lek 1 Sende arzmanm kalmad parasna ve Paris s. 37, 161l'deki iir
Jere tekabl ediyor. Bozolan hikayesinin sonunda (s. 76), Yusuf Bey,
bu iirin zbek variyantna ok benzeyen, <<Hergiz arnamn kalmad
redifli bir iir syler.
Azeri ve Anadolu rivayetlerine gelince, bunlardan elimizde, 76 Pa-
ris rivayetinde; 39 Huluflu'da; 142 Mara rivayetinde; 8 stanbul rivaye-
tinde; 4 Ahmet Kutsi Beyin <<Halk bilgisi mecmuasndaki makalesinde;
19 KpriLizade Mehmet Fuat Beyin Sazairleri'nde; 6 birinci ve 2 ikinci
ciltlerinde olmak zere 3 Selman Mmtaz'n l airleri klliyatnda, hep- 19)
si 296 iir mevcuttur. Bunlardan baka Urfa, Elaziz gibi ufak rivayet-
lerdeki iir paralan da vardr ki, tam olmadklan iin bu hesaba kat-
madm~
Bu iirlerin
bir ksm birbiri.ne benzemektedir ve phesiz bir asln 22)
variyantlar veya nazireleridir. te ben aada, mukayese kolay olsun
diye, bu benzeyileri 34 gruba ayrdm :
1) Sefer oldu Krdistan'a 1 Bizim ile gen gelsin (Paris, s. ll) ile
Mar.a, k. 126.
2) Ivaz Bal gibi bir civan sevdim 1 Tutun onun toyun ta ben gelene>>
(Paris, s. 18) ile Mara, k. 83, 125.
3) Bana dndm kurban olduum 1 Seri durna tellim Ivaz ala 25)
ma (Paris, s. 28) ile Mara, k. 43; stanbul, s. 13; Kprlzade
No. I.
4) Camlbel'den seni diyip gelmiem 1 Usta kulunolam yola sal meni;'
(Paris, s. 40) ile stanbul, s. 19; Elaziz.
5) Selam verdim selam almaz 1 Grm kessn selam seni (Paris, 28)
s. 44) ile Huluflu, s. 26; Kprlzade, No. 6.
6) <<Ar ab abn tarifini eylerem 1 :'briim telinden yal gerehdir (Pa-
ris, s. 69) ile Huluflu, s. 71.
7) Men seni diye gelmiem 1 Hocam seni sefa grdh (Paris, s. 81)
ile Selman Mmtaz, c. 2, 157.
8) Uca dalarn bamda 1 Yoluru ey meled ey meded (Paris, s. 96)
ile Mara. k. 65.
9) <vaz'm handa gidersin 1 Datr bu dan yollar (Paris, s. 120)
ile Mara, k. 62.
10) lvaz menden istedn 1 Can mdr ba mdr nedir (Paris, s.
123) ile Huluflu, s. 64.
108
KROGLU DESTANININ TESRLER
Uca dalarn banda 1 Yaz bir yana k bir yana (Paris, s. 126)
ile Huluflu, s. 64.
<<Bir kulum kauptur Arabistan'a 1 Gidn dahnca dn getrm>
(Paris, s. 133) ile Huluflu, s. 35, Mara, k. 76.
<<Mertliinen geldi gitti 1 Bir Beyolu Mustafa Bey (Paris, s. 136)j
ile Huluflu, s. 99.
<<Kadim Allah mT koysun bana 1 Bolu Paa men Krolu de-
ilen (Paris, s. 144) ile stanbul, s. 16.
15) <<Bolu Paam evvela dr yada 1 Men delini dutan gnler nicoldm>
(Paris, s. 145) ile Selman Mmtaz, c. I, s. 266.
16) :<Gnderdm duma avna 1 Ivaz elendi gelmedi (Paris, s. 98) ile
Istanbul, s. 24.
17) Yel gibi estiin var m Huluflu, s. 70, 103) ile Mara, k. 107.
18) Trkistan ilinde ele salduum 1 mrminen besledm Kr At geh
(Paris, s. 70) ile Huluflu, s. 75.
<<Bizim iUer yerinde mi>> (Huluflu, s. 80) ile Mara, k. 123.
20) Rast oldu men e drt gidi>> (Huluflu, s. 82) ile Mara, k. 140; Kp-
rlzade, No. 8.
21) Ivaz bu gelendir gelen (Paris, s. 62) ile Huluflu, s. 85.
1 - Azadeyle arslan Arap 2 - Gel geri dn Arabolu 3 - alam
seni Arabolu (Mara, k. 4 ,5, 6) ile stanbul, s. 14.
23) 1 - Say bin altn da gel ge Ermeni 2 - <<Hele yolun bacn ver gee
Bezirgan 3 - <<Hele yolun bacn vermez >geerim (Mara, k. 22, 26~
7~) ile Kprlzade, No. 13, stanbul, s. 30-31; Elaziz; Urfa.
24) <nip enginlere yasl.a111maldr (Mara, k. 24) ile yine Mara, k.
122; Huluflu, s. 101; Kprlzade, No. 15.
Menem diyen ko yiitler 1 Kaynayp comamak gereh (Paris,
s. 75) ile l.VI.ara, k. 71.
26) Yrek gmbr gmbrlenr (Mara, k. 91) ile Selman Mmtaz,
c. I, s. 267.
27) ldrrm ocuk seni (Mara, k. 93) ile stanbul, s. 36.
<<Kerem eyle in meydana (M.ara, k. 94) ile Urfa.
29) ol Koc~ Kenann gndr bugn (Mara, k. 112 ile yine Mara,
k. 69; Selman Mmtaz, c. I, s. 266.
30) Senden biT pehliv~n olan isterim 1 Aman gzel insaf eyle gel
bana>-> (Elaziz) ile Istanbul, s. 21.
31) Gndersin Ayvaz' gresim geldi (Mara, k. 105) ile Knrlzade
No. 5. " '
32) Bir inek bir danas var;, (Huluflu, s. 67) ile Mara, k. 90.
33) <<Paa koy gelsin Iv.az' (Huluflu, s. 94) ile Mara, k. 110.
34) U ca dalarn banda 1 Yaz bir yana k bir yana (Paris, s. 126)
ile Kprlzade, l'Jo. 2, Huluflu s. 91.
109
 KROGLU DESTANI
Bir asln variyantl:ar olan bu rlerden
herhangi: birisinin muka-
yeses, kssalarn olduu gibi iU'lerinde -ki daha msta'kar olmas
tabiidir-ne kadar tahavvle uradn gsterebilir. Bu da, iirlerin in-
zimam etmesinden sonra dahi, destarm ok ilendiini ispat eden bir
vakadr. Bunu daha iyi grmek iin bir iiri drt rivayette, Paris, Kp-
rlzade, stall!bul, Mara rivayetlerinde 'karuatryorum:
i
1) Paris:
Bana dndm kurban olduum
Seri dunna tellim I vaz alama
Gkte ahtarduum yerde bulduum
Seri duma tellim I vaz alama
Kudret kalemini ekim kauna
Yeni yettn on drt on be yana
Altun ara:kinler lroyum bauna
Seri duma tellim Ivaz alama
Varum gidim Cardakl da duralm
Gelenn gidenn maln blelim
Herkim muhanettir boynun vuralm
Seri dunna tellim Ivaz alama
Seni grdm rek tapt teselli
Sen oul ben ata blsn Tekeli
Adum Ko Krolu Urumda belli
Seri durra tellim Ivaz alama.
2) Kprlzade :
Gel gidelim Karaman'a yukar
Ba telli sanem Ayvaz alama
Bu alama baa sevda gtrr
Ba telli sanem Ayvaz alama
Gel geelim Karaman' beriden
Krpe kuzu idin aldm srden
Kasap baban duyar gelir geriden
Ba .telli sanem Ayvaz alama
Grnnce amlbel'in illeri
Bahesinde ailmtr glleri
Ne dklr gzlerinin selleri
Ba telli sanem Ayvaz alama
110
KRIOGLU DESTANININ TESRLEJI.
K Krolu derler Ayvaz adma
Denler kurtulmaz benim yadma (yedime?)
Merhametin yok mu bu feryadma
Ba telli sanem Ayvaz alama.
3) stanbul :
At stnden Ayvaz bana sarilur
Baban duysa Ayvaz sana daruur
Ayana giymi izme sardr
Ba Badat all Ayvaz alama
Alayp da beni yoldan eyleme
Alama Ayvaz sana eliJJet yazktr
Ben atm baladm !kazktr
Bir kuzum var o da sana layktr
Ba Badat all .........
Ayana a'kr giymi mavidir
Kenan gelse o da sana maildir
Sen gzelsin dnya buna kaildir
Ba Badat all .........
Bu Ayvaz'n entarisi alldr
Babasn sorsan Itibar varidir
pek kuak sarm renbr:i alldr
Ba Badat all ......
Anan seni benim iin besledi
Beline lahuri al dolad
Krolu da Ayvaz'n diledi
Yz ifte herli Ayvaz alama
Alayp da beni yoldan eyleme. 3
4) Mara:
( ... ) kaput giymi srma yakal
Ba telli Han Ayvaz'm alama
(At) al yeleli kulak kpeli
Ba telli Han Ayvaz'm alama
Olum Ayvaz Kasap ba!ban gelmezmi
Hanm ninen salarn yolmaz m
Olum Ayvaz Kasap !baban gelmezmi
Ba telli Han Ayvaz'm alama
lll
 KROGLU DESTANI
(Sensin beni) yava yava
yrden
Ya koymayp yreimde eriden
(imdi) Kasap baban gelr geriden
Ba telli Han Ayvaz'm alama
( ... ) olmu amlbel da
Gn gibi parlyor gsnn beni
(. .. ) de oldun amlbel Beyi
Ba telli Han Ayvaz'm alama
Gel can Ayvaz senin ile olalm
Birden alayalm birden glelim
Beyehri'nden Gl Ahmed'i alalm
Ba telli Han Ayvaz'm alama
( ... ) sensin tedbirimi aran
Merhem koy-up yaralann biren
Krolu'nu bu sevdaya dren
Ba telli Han Ayvaz'm alama
Bu mukayese, pek az mstesna, hemen hemen btn ii:rlerde ayn
neticeyi verecektir. Yani iirlerin, yekdier1nin tahrifi deil, naziresi ol-
duu meydana ckacaktr. Demek ki siirler baska baska sairler tarafn
dan yazlmtr.- ihtimal bunlarn bir- ksm Kprl~ade- Mehmet Fuat
Beyin bahsettii ve ilerde greceimiz airindi:r. Fakat btn iirlerin
onun olamayacan, iirlerin mukayesesnden ist1nta ediyoruz.
Yukarda ayrdmz 34 gruptan bazlannda bu mukayeseyi yapalm,
u neticeye varrz: 16, 17, 19, 22, 24, 26, 27, 28, 29, 32, 33 numaral grup-
lardaki iirleri, birbi:rinin tahrifi deil, bir,birinden tamamen farkl, ok
muhtemel ayr ai:rler tarafndan yazlm nazireler (veyahut da ayn
mevzu zerine yazlm mstakil paralar) olarak telakki edebili:riz. Maa-
mafi tahrif hadisestne bunlar arasnda da ksmen tesadf ediliyor: Me-
sela 19 numaral grupta, Kprlzade ii:riyle Huluflu iirinin yalnz bi-
rer ktalar baka baka paralardr; dier ktalar bi:rbirinin tahrifi ola-
~aktr. Ayn nurnarada Mara paras Kprlzade iirine ok benziyor:
Iki ktas biraz farkl, iki ktas tamamen ayndr; bir kta da fazladr. 24
numaral grupta olan iirlerin Mara rivayetinde iki ekli vardr: biri k.
124, Krolu'nun Hse Sefer'e yazd mektup; dieri k. 23, Krolu'nun
haydutluk hayatna veda ederken syledii ili. Bu ilncisi, dier riva-
yetlerde de ayn mevzuda yazld iin eski ekli olmaldr.
Dier taraftan bu gruplar iinde birbirinin tahrifinden ibaret olmas
muhtemel olan iirler de vardr. Bunlar, halk ananesinde, bi:r ii:rin az-
l12
KROGLU DESTANININ TESRLER
dan .aza dolak~n ald ekli gsterirler. 23 numaral grupta Kpr-
lzade parasyla Istanbul s. 20'deki tamam olmayan tek kta mukayese
edilince, i:ki.rcinin tahrif edilmi bi:r para olduu grlr. Kprlzade
nerindeki bu iirin son ktasyla cevap, stanbul rivayetinin 30-3l'nci
sahifelerindeki paralarndan ikinci tek kta ile nc ii:r, sonra Urfa,
El'lziz rivayetlerindeki paralar ok karm, esasen gayri muntazam
paralardr. Bunlar, ihtimal, yukardaki iirler iin sylediimiz gibi muh-
telif yerlerde muhtelif airler tarafndan yazln, sonradan ok tahrifa-
ta urayark birbiriyle karmlardr. Bu da Bezi:rgan hikayesinin ok
ilenmi, ok maruf bir epizot olmasndan ileri geli:r. 30 numaral grupta:
Elaziz rivayetinde bi:r tek kta vardr ki bu da stanbul rivayetinin buna
tekabl eden son ktasnn az ok deimi eklidi:r. 31 numaral grup-
ta karlatrdmz iki iirden Mara rivayetinde, Kprlzade ii:ri
nin birinci ,ktas ok deiik ekilde, nc, beinci ktalar daha az
tahriflerle, mevcuttur. Her ikisinde de 'geri kalan ikier kta ayr ayr
paralardr.
Krolu'nun iirleri hakknda btn bu mukayeselerden kardmz
netice udur :
I) zbek rivayetindeki iirlerden yalnz tanesini, Azeri-Anadolu
rivayetlerindeki iirle, bi:rbi:rine nazire mahiyetinde, mukabele etmek
mmkndr.
II) Azeri rivayetlerindeki mukabele edilebilen ililer birbirine ok
benuernektedir.Bu iki rivayetin birbi:rine benzeyen iirlerinin yekdieri
nin tahrifierinden meydana geldiini sylemek mmkndr. Maamafi
ayr olanlar da vardr.
III) Anadolu rivayetlerindeki ii:rler, bilhassa baz mehur epizotlara
ait olanlar, bi:r asln ok tahavvller geirmi ekillerini arzetmektedir.
Dier taraftan bi:rbirinden tamamen ayr olarak meydana gelmi iirler
de vardr. Bunlar bilhassa, bi:rbirine nazi:re grnmekle beraber tarna-
men farkl olan ii:rler de grrz.
.. IV) Binaena1eyh Krolu iirleri bir ai:r1n mal deildir. Bir defa,
Ozbek, Azeri, Anadolu iirleri iin ayr airler ka:bul ettikten baka, muh-
telif Anadolu, Azeri iirleri iin de ayr airler kabul etmek lazmdr. ok
mterek iirlerin, ihtimal eskiden bir ai:r tarafndan yazlm olduu
~e sonra, destanLa beraber bu iirler de intiar ettike tahrifiere urad
gr, bunlara nazireler sylendii, eski epizotlara bu suretle yeni ii:rler ila-
ve olunduu ve nihayet, destann yeni epizotlar meydana ktka, bun-
lara mahalli ai:rler-ki bunlar destanc, hikayeci olarak da kabul ede-
biliriz-tarafndan bu epizotlarla beraber iirler ilave edildii sylenebili:r
113
 KRoGLU DESTANI
KRoGLU DESTANININ TESRLER

2- XVI nc Asr airlerinden <<Krolu

Turnam gider olsan bizim iliere
Vezir Ardahan'dan geti diyesin
Halk Bilgisi Mecmuas>>nda Ahmet Kutsi Bey, Krolun ism~nde
bir airin tarihi vakalardan bahseden iki komasm neretti ve bu a iiri, 7 sonra !biraz ilerde bahsedeceimiz Kar.acaolan, Pirolu, Geda
irin 1585'te Tebriz'de len zdemirolu Osman Paaya mersiye yazd Musli, Gevheri gibi sazairlerinde Krolu-Ayvaz'a ait kaytlar da iir
na, on altnc asrn ikinci nsfnda, ihtimal on yedinci asrn balarna lerin birounun o asrlarda teekkl ettiini gsteren deliller olabilir.
kadar yaam olduunu meydana koydu. Mderris Kprlzade Meh- Fakat btn iirlerin Krolu ismindeki bir tek airin oLamayacan
met Fuat Bey, XVI nc Asm Kadar Sazairleri isinindeki kitabnda .bu <<Krolu Destan'ndaki iirler faslndaki mukayesede gsterdik. Bir
air Krolu'ya dair Evliya elebi'deki malumat neretti. 5 Evliya ele- iirin drt variyant birbirinden tamamen farkl olduuna gre bun-
bi, Seyyalatname' sinin birinci cildinde btn esrraflar hakknda malumat larn baka yerlerde ve baka zamanlarda, baka baka airler tarafn
verirken Sazendegan ve rgcyandan da bahseder ve bunlarn en dan sylendii muhakkaktr. Bu iirleri syleyen airlerin isimleri mu-
mehurlar meyannda Krolu'nu zikreder. Beinci cildinde, drdnc hakkak Krolu olmas da icap etmez. Zira btn halk hlkayelerimizi
Mehmed'in, 1069'da (1659) znik'te Celalileri idam ettiirken, !bunlarn ssleyen iirlerin ou herhalde baka airler tarafndan ilave edilmitir.
iinden !birisini, gsterdii mcize zerine aifettiini ve bunun 'Uaqi Sonra Krolu destannda baka kahramanlarn azndan da iirler var-
(Beir Aa Nshas; ba:smada, herhalde yanl olarak taqi) tahalls dr. Bunlarn s0nunda mahlas olarak Krolu ismi deil (alelumum bi-
eden bir air olduunu sylerken: <<Kurolu, Kulolu, Krolu, Kayk risinin azndan sylenen destanlar veya komalarda air yine kendi
Mustafa, Kayklar Mustafas, ilh ... , ne bunun gibi r alarlar, ne adn zikreder ~ kahramamn ismi (Demirciolu, Ayvaz, Zor Bezirgan,
de bu .gfn.a manal, muiJ:rik, e'ar sylemeye kadirdirler ler. Kprlzade Dne, Glizar, ilh ... ) vardr.
Mehmet Fuat Bey, birinci ciltte ve beinci ciltte geen Kurolu isminin,
herhalde byle bir aire dair malumata baka yerlerde hi tesadf 3 - Sazairleri, Klasik airler ve K.rolu
edilmemesinden olacak, Krolu olacan ve bir istinsah hatas yzn-
den bu ekli alm olmas ihtimalini serdediyar. Fakat Pertev Paa ns-
Krolu'nun destan kahraman olarak tesirini, byle, airlere sm
hasndan tabedilen basnada birinci ciltte Kurolu ve beinci ciltte hem
vermek eklinden baka, baz airlerde bu destana telmililerin bulun-
Kurolu hem de Krolu, beraber zikredilmesi Beir Aa nshasnda
mas da gsteriyor.
da aynen vakidir.
1) Pirolu ile Gevheri'nin Krolu kssasn.a telmilleri havi koma
Dier taraftan, Evliya elebi, kitabn1n beinci cildinde 'U'aqi ile larndan iki paray Kprlzade Mehmet Fuat Bey Sazairleri'nde
sazairlerini mukayese ederken kendisinin muasrlar imi gibi !bahsedi- kaydediyor.8 Bunlardan Pirolu'nun:
yor. zdemirolu Osman Paaya mersiye yazan, hatta onun seferlerine
itirak etmi olan airin, 1659 senelerine kadar ya ayamayaca tabiidir.
Szm sylerim Pirolu g~bi
Ya Krolu isminde ve o esnada yaayan dier :bir air mevcuttur, ve- Ayvaz'n aldrm Krolu gibi
yahut da Evliya elebi, kendisinin o tariliten ok evvel tand, duydu- Ba koltuk altnda er olu gibi
u, belki grd airlerden bahsetmektedir.
Daly sevenler dalara gelsn!
lerde Krolu'nun menei meselesinde mevzubahsedeceimiz gl:bi,
destann on altnc asrdan evvel teekkl etmi olduu kabul olunursa paras, Destan' daki Ayvaz'n esareti>> epizoduna telmili etmektedir.
bu airin (veya airlerin), destan kahraman Krolu'nun ismini, bu des- Gevheri'nin:
tarun hretine binaen alm olmas muhtemeldir. Kprlzade Mehmet
Fuat Bey de bunu bir faraziye olarak serdediyor. ptida gurbete den yiidin
Bugn Anadolu ve Azeri rivayetlerinin elimizde bulunan iirlerinin Altndabir khne al gerektir
birou on altnc ve on yedinci asr Anadolu saz airlerinin iirleriyle Ak yznden daa den yiidin
mabehet arzediyor. Yukarda bahsettiim Ayvaz'n esaretine ait iirle Krolu .giJbi unvan gerektir. 9
(Mara, k. 105) ksz Dede'nin bir iirinin6 eda itibariyle mabehetin
paras da Krolu-Ayvaz ak kssasna telmih olsa gerektir.
den baka buna birok misaller bu1abiliriz. Yine Ayvaz'n, esir olduu za-
2) Karacaolan'n bir iirinde Krolu'nun ismi geer; bu da ayn
man turnalara hitaben syledii iirle (Mara, k. 55) Hayali'nin:
a k kssasna telmihtir:
114
115
 KROGLU DESTANI
Gvercin topuklu hem ince belli
Gerdam bir kar pskrme benli
Hemen Krolu'nun Ayvaz' dengi
Bana bir suna ver gnlm eleyim. 10
3) Sadettin Nzhet Beyin, Bekta airlerinde, Geda Musli'nin iir
lerinden biri iinde yine Krolu Destan'nda, Ayvaz'n kamas epizo-
duna ait grnen bir para var :
FarketJmem ak ile az
Bozulmaz yazlan yaz
Arayp sende Ayvaz'
ol Krolu buldu dalar. 11
4) l airleri'nin birinci cildinde12 tah:allssz iirler arasnda, Sel-
man Mmtaz, birinci ktada Mirza Hseyin isminin gemesinden <<Sa-
lar tahalls eden bu aire hitap olmas ihtimalini serdettii, ve herhal-
de onun muasrlarndan birisinin olmas icap eden, bir iirde 13 yine
Krolu'na telmih vardr. O komada yle bir kta bulunuyor:
Bey ki ne dansa danur dten
Krolu tek beten ondSJn onbeten
Hatr cem'oluptur kllhm iten
Nie gndr gelp dama stne.
5) Bunlara yine Mehmet Fuat Beyin tespit ettii/ 4 klasik airlerin
kaytlarn ilave edelim: XVII nci asr sonlaryla XVIII nci asr bala
rnda yaayan Sabit, muasrlarndan Mikari isminde bir aire, onu teh-
zil makamnda unlar syletiyor:
airiyyet medar- karmdr
Sebeb-i an-u-itfharmdr
alup alma deyi demekte bana
Olamazlar rcyan hempa
Grse i'rim Krolu ve Ayvad
Deridi cmle aferin stad.
Bu suretle S.:bit halk airi Mikari ile ve dolaysyla air olarak gster-
dii Krolu ve Ayvaz ile alay ediyor. Bu ve yine Kprlzade Meh-
met Fuat Beyin zikrettii,. on sekizinci asrn banda, Osmanzade Ta-
ib'in teklifiyle Vekaletname isminde bir manzume yazan Seyyid Veh-
bi'nin, zaman11 liyakatsiz airlerine hcum mahiyetinde yazd :
116
KRoGLU DESTANININ TESRLER
Kimi hemem-i-Urfi addeder kendin veli bilmez
Krolu trksiyle meydn Sa'di Glistan.
beyti15 Krolu'nun trklerinin, iirlerinin o asrda da hal'k arasnda
mnteir ve klasik airler tarafndan da ma,lum olduunu gstermek-
tedir.
6) Mehmet Emin, seyahatnamesinde aruzla bir iir kaydediyor. Bu
paray, seyyahn klavuzu olan air Ak Virdi, Krolu vasfnda sy-
lemi. Seyyah1n ifadesinden, Ak Virdi'nin kendisinin mi, yoksa baka
bir airin mi olduu anlalmayan, ve esasen, Krolu Destan'yla da
bir alakas grlmeyen bu iiri aynen oo.klediyorum:
Bir ebr-i ti-zen n nergis-i yar
Seraser zaf-iken n zlf-i dildar
Vilayet aLguc n hsn-i dilher
Gubf.r-engiz misal-i ray- kf.fer
Bardur u'le-zen n ak- cansfz
Bar n gamze-i dilher ciger-sfz
Bar cazf gzi dik fitne-engiz
Bar n ti-i hicran tiz hunrtz. 16
Krolu Destan'nn iirleriyle sair sazairlerinin eserlerinin muka-
yeses bize ikinci bir netice veriyor; o da, Krolu Destan'n ssleyen
iirlerin sazairlerinin komalaryla alakadar olduudur. Bundan bir
ncbze yukarda muhtelif vesilelerle bahsettik. imdi kaydedeceimiz
paralar da gsterecek ki, muhtelif sazairlerinin iirleri ya Krolu
hrkayesindek1 iiriere naziredir, 'veyahut Krolu'ndaki iirlerin bir ks
m bunlara nazire veya bunlarn tahrifinden ibarettir.
1) Karacaolan'm: "Lndim seyran ettim Firengistan/ lleri var bi-
zim ile benzemez, 17 diye balayan iiri ile, Krolu Mara rivayetinin:
ndim geldim Cirid Afar iline/lleri var bizim ile benzemez iiri 1 e ve
Kerem'in Seyreyledim Grcistann ilini/lleri var bizim ile benzeme:z
iiri. 1 '
2) Hulufludaki bir para 20 ve ilerde mevzuballsedeceimiz gibi
Mahmut Ragp Beyin Trabzondan yazd ve bana verdii bir Krolu
iiriyle Kar.acaolan'n 21 Yelken ap yel kQ.drini ille bilir iiri; Seyrani'
nin ayn redifte, hatta bu ayn s.atr ihtiva eden iiri.22
3) Keza Karacaolan'm <d3ana kara diyen dilher/Gzlerin kara de-
il mi>> 23 [8] iirleriyle Hulufluda ayn redifte, ayn mazmunlan ihtiva
eden iir.'4
4) Gevher!'nin <dEil gerdandan peyim/Bir o yandan bir bu yan
dan' 5 iirleriyle Krol'nun muhtelif rivayetlerinde bu redifteki iirler
(yukarda iirlerin Mukayeses faslma baknz).
1.17
 KROGLU DEST.A..NI
.5) Emrah'n ,~kam dalara dalara iirleriyle26 Kprlzade i
irlerinden 4 numarals.
6) Kerem'in iirler1nden <<Benim burda kalma ne dersin 27 ile Kr-
olu'nun <<Bir olunun lne ne dersin msran ihtiva eden iiri. 29
7) Ak ismindeki bir sazairinin <<Nin elendi gelmedi nakaratl
iiriyle,' 9 Paris, s. 98'de <<Gnderdim durna avma/Ivaz elendi gelmedi
iiri.
Btn bunlar birbirlerine nazire mahiyetindedir. Fakat bunlarn han-
gisinin daha eski olduunu tayin etmek imdilik mmkn deildir. Yal-
nz bu mukayese gsteriyor ki halk iirleri ile muhtelif halk destanlar,
halk hikayeleri arasnda sk mnasebetler olmutur.
4 - Halk Edebiyatnda Krolu Destan'nn zleri
Halk Hikdyeleri: Anadolu halk hikayelerinde Krolu Destam'nn
. izlerini bulamyoruz. Bunoo sebebini, Anadolu halk hikayelerinin desta-
ni mahiyetierini ok kaybetmi ve daha ziyade masal unsurlaryla ka-
rm, bir de bunlardan elimizde bulunanlarn ekserisinin herhalde son
zamanlarda ve ehirli aklar tarafndan tespit edilmi olrr:as~nda ..ara-
maldr. Filhakika bu hikayelerin birka mstesna - Tahr le Zuhre,
ah smail, Elif ile Mahmud, bir dereceye kadar Hrit ile Mahmihri v:
eski eanebi bir destan olan Ferhat ile irin - ekserisi bir akn sevg
lisinin hasretiyle geirdii maceralar tasvir eder. Bunlarda tabiat un-
surlar azdr, kahr.amanlrk, harp sahneleri hi kalmamtr. Hatta baz
larnda son devir sazairlerinde ok grdmz tasavvuf tesirleri o- olu Er Arslan'dan; hem gzel hem kahraman ve pehlivan Kasalolu
almtr (Ak Kurbani). inde aruzla yazlm iirler e de tesadf. edi- Ivaz Han'dan; velhasl btn bu, cihandan gitmi yiitlerden ve nihayet
len bu hikayelerin, artk Divan edebiyatnn tesiri .altnda kalm arler
tarafndan ilenmi olduu gze arpar. Bunun iin bu hikayelerde
Krolu'na deil, Leyla ile Mecnun, Ferhat ile irim gibi klasik kssalara
telmih vardr. Nitekim biz sazairlerinden ancak Karacaolan, Pirolu
gibi Divan edebiyatndan mteessir olmam olanlarda Krolu'ndan bah-
sedildiini !gryoruz. Gevheri de herhalde zamanndaki airler arasmda
Krolu'nun hretinden mteessir olmu olacaktr. Ve nihayet muahh'ar
asrlarda yalnz Dadalolu gibi gebe airler Krolu Destam'n ss- terilmekte ve aan, Krolu'nun vefatndan 70 sene getiini sylemek-
leyen iirler gibi merdane edal paralar meydana getirebiliyorlar.
Samayilovi tarafndan son zamanlarda uzun uzun tahlil edilen ve
Krolu ile alakas gsterilen Bozolan, Yusuf Bey ve Ahmet Bey Trk-
men hikayesi ise bize gsteriyor ki Krolu Destan, Trkmenler arasn
da, kendisinden sonra teekkl etmi hikayelerde mhim tesirler icra
etmistir. 30
Sa:nayilovi !ba hikayenin V.ambery tarafndan ne-oredilen rivayetini
tetkik etmitir. Ben bunun yalnz Kazan tab zbek rivayetini grdm.
118
KROGLU DESTANININ TESRLER
Aada bu rivayetin, Samayilovi'in Krolu'na ait parasn naklettii
Vambery rivayetiyle gsterdii farklar da kaydettim.
Bozolan'n zbek rivayetinde yerde Krolu mevzubahistir:
1) Yusuf Bey esaretten kurtulduktan sonra Nedir Han'dan memle-
ketini istirdat edip tahtna geer. O zaman Trkmen Beyleri Yusuf Be-
yin Han olduunu iitiyorlar; Aks.akallar Yusuf Han' grmeye geliyor-
lar. Yusuf Han yz altm yasavulunu Beylere gnderip asker toplu-
yor; yazd mektupta bir de iir vardr ki, bunda Yusuf Han, ard
Beyler arasnda, <<Krolu'nu grm olanlardan, Safa Or a.an da
zikreder. 31
2) Gzelah'a kar harhe lmn Yusuf Beyin askerine iltihak etmi
olan Beyler srasnda, <<Krolu'nu grm, otuz yanda, Safa Or a-
an isminde kalmnan da vardr; :bu, dokuz bin yiitle gelip Yusuf Be-
yin emrine girer. Yusuf Han ona harp iin fatiha (hata = destur) ve-
rir.32 Gzelah'm askeri de tgelir; Safa Or aan ile harbeder. aan
hepsini krar, veya esir eder. O zaman, ok memnun olan Yusuf Bey kah-
ramana askerlii kimden rendiini sorar. Safa Or aan'n eski ar-
kadalar yadma der, onlar anar ve vasflarnda bir iir syler: O
harbetmeyi Krolu'ndan; Sultanolu Kmri'den; att oku otuz bel-
den geiren Haldar Beydern; hideve binip saflar bozan, dmanlarn ba-
n kesen Hasanolu Timri'den; Kazm Sultan'dan; Davut Bazargim'
dan; Safa Bik'ten; Vefa Bik'ten; adrc Bikolu Serdar'dan; adrlar
m Askar-Tada kuran emenolu Ala Bik'ten; sesi Felee erien emen-
Sir-i Huda Murtazadan renmitir. 33
3) Yusuf Han Gzelah'a galip gelip Meel (?) ehrine girerken, esa-
retten kurtard mer Baba, syledii iirde, yine, <<Krolu'nu grd-
nde phe olmayan aanolu Safa Bik ,adl bir pehlivandan bahse-
der.34
Vambery nerindeki farklar unlardr: 35 Kazan tabndaki Safa Or
(Vambery: Safa Or) aan'n 30 yana mukabil burada 120 ya gs-
tedir. Btn kahramanlaryla beraber Ldnden bahsettii Krolu'nun
hatrasn uzak bir ey gibi anmas, bundan baka Yusuf Beyin sualine
cevabnda Krolu'na 20 sene hizmet ettiini syLemesi sylemesi bu ikin-
ci rivayeti daha esasl olarak kabul etmeye bizi sevkediyor. O mehur
iirde de, bana bu makalenin tercmesinden istifade ettirmek ltfunda
bulunan Abdlkadir Bey u farklar tespit etti: Kazan tabndaki Asgar
Da yerine burada Pie Da, Ala Bik yerine Al Bik. Sonra, Krolu'na
dair olan uzun iirde, Rusadan tercmesi u ekilde olan iki beyit de
Vambery nerinde fazla olarak mevcuttur.
119
 KRoGLU DESTANI KRoGLU DESTANININ TESRLER

Masum hoca, Kayser Hoca gittiler
Veli Bey ile Bala Bey kayboldular
Kara yerde onlar menzil buldular
Dostlarm, Evliyalan grenler, onlardan rendim.
Nihayet emenolu Aslan yerine Cemidolu Arslan' da bu farklara
ilave edelim.
Vambery nerinde, bu szleri iiten Beyle:rin (uzun iir okunduktan
sonra) ok mteessir olduklar, Krolu'nun ruhuna fatilla okuduklai
r da ila ve edilmektedir.
Bozolan hika.yes~ndeki bu ksm birok cihetlerden mhimdir:
1) Bir defa bu Krolu'nun Bozola-n hikayesinden evvel teekkl etti-
ini gsteriyor. Halk rivayeti Krolu'nu bu .hikayenin cereyanndan 70
sene evvel lm anlatmaktadr. 2) Elimizde mevcut Krolu rivayet-
lerinde ismi gemeyen kahramanlarn isimleri zikrediliyor ki, bunlarn
Krolu Trkmen rivayetlerinde rol oynadklarn bu suretle reniyo
ruz. Bu kahramanlar: Sultanolu Kmri, Kazm Sultan, Davut Bazar-
Tiirkiiler: 1) Krolu Tiirkiileri: Nasl, mesela Karacaolan komala
rna Karacaolan trks deniliyorsa, Krolu'na is.nat edilen iirler de,
bestelendii zaman, Krolu trks tesmiye ediliyor. Nitekini bu isim-
le Seyid Vehbi de bu iirlerden bahseder. 37
Bunlarn beste ile okunduunu gsteren paralara eski mecmualar-
da da tesadf ediliyor. Kprlzade Mehmet Fuat Beyin tespit ettii i
irlerden 4, 17 numarallar 33 ekil itibariyle (nakaratlar htiva ettikleri
iin) besteli trklere benz.edikleri gibi, Ahmet Kutsi Bey:i.n nerettii
ve bir msiki risalesinde Sema'i Suzi Hseyni makamyla kaydedilmi
para da Krolu bestelerine misal olabilir. 39
Yeni tespit edilen Krolu trkleri, havalar unlardr: .
1) stanbul Konservatuv.ar'nn nerettii Anadolu trkleri klliya-
tnda: defter 7,. s. 3'teki ve defter 13, s. 85'teki trkler.
2) Konservatuvar tarafndan plaa alnp metinleri neredilmemi
(plak numaralar: 9, 15, 16, 19, 43, 53) paralardan 15, 16, 19, numaral
larm Mahmut Ragp Bey bana vermek ltfunda bulundu. Onlar aynen

gan (ihtimal bizim rivayetlerdeki Zor Bezirgan, Mahmut Bezirlgan, Er- .naklediyorum.
meni Bezirgan, ilh ... dan birine tekabl eder), Safa Bik, Vefa Bik, adr
-Bikolu Serdar, emei!lolu Ala Bik, emenolu Er Arslan (Vambery: 1) Hay Hay
emidolu), sonra iiri syleyen Safaolu aan kendisi; Vambery ne Tokat kervanndan aldm bakn
rinde bunlardan fazla olarak Masum Hoca, Kayser Hoca, Veli Bik, Ba- ineitmeyn fkaray fakr
la Bik. 3) Kahramanlardan dier bir ksmnn, bata Krolu olduu hal- Tuna seli gibi babam boz raky
de bizim rivayetlerle mterek olduunu gryoruz: Ayvaz (Ivaz), De- irin Beylere tak ben gelincez tak be.n gelincez vay vay!
mirciolu, Bezirgan (ekseri rivayetlerde), Haldar Bik (zbek rivayetin-
de), Haldar Bik, ~bek rivayetinde yalnz Hasan Han'n babas olarak Hay hay
zikredildii ve bundan fazla destanla alakadar gsterilmedii halde, bu- Krolu'yum da babam dada geZrim
rada, onun kahramanl vasfediliyor ki bu, Krolu'nun Trkmen riva- Esen rzgardan phe sezerim
yetinde onun da rol olduunu anlatyor. 36 Altn topuzlan babam da ban ezerim
irin Beylere babam da tak ben gelincez tak ben gelincez!
Mukabil Tesirler: ok muhtemeldir ki Krolu hikayesi, dier hika-
yelerle mtereken ihtiva ettii motiflerdoo bir ksmn onlardan alm (Bu kta Anadolu rivayetlerinin birounda bulunan iirlerin karm,
olsun. Zira onun hreti kendi merkezi etrafna birok eyler toplaya- bozuk bir eklidir).
cak kadar byk olmutur. Fakat sair hikayelerden Krolu'na getii
bizce bariz bir ekilde grlen unsurlar unlardr: 1) Arap zengi ah U) Krolu- Hay hay
siyetL ah smail hikayesinde ok mhim rol oynayan bu kahraman Dere kinarnda biter kamlar
kadnn ismne Urfa rivayetinde, Hasan Beye kar, kzkardelerini al- Oturmu iinde neler yemiler

mak iin harheden, in Padiahnn oullar arasnda tesadf ediyoruz. Benim iin yare neler demiler
2) Mara rivayetinde Glizar'n .nikapl olarak kardelerine kar har Sandukta pasand babam elmas kpeler! Vay vay!
Ibetmesi Arap zengi ahsiyetini andrmaktadr. Sade Mara rivayetinde
bulunan bu Glizar ismi de, ok muhtemel ah smail hikayesmden ge- Ay vaz- Ayvaz'n gm ba

mitir. 3) Abdlkadir Beyin tespit ettii bir Bayburt rivayetinde, Kro Yere tklr saa
lu, olu Hasan'n annesi ile evlendii zaman, Kr Atn, bir ksraa b Ayvaz Krolu kola
rakt tayn ismi, ah smail'in at g~bi <<Kamertaydr. Ayvaz sen doldur, ocuk sen doldur, sen doldur!

120 121
 KROGLU DESTANI
( <<Avaz m ey daldur m ey doldur eklinde zbBk ve Mara rivayetlerinde
paralar vardr).
Nekesin yurdu yurd olmaz
akal n kurd olmaz
Aslndan merd olu merd olur.' 0
(~u I ,v~ II numara ile yazdmz paralar Trabzonlu, 60 yanda Ke-
sm -~~a_nn Velbi Day'dan alnmtr. II numaral para yukarda gs-
terdgmz, defter 13, s. 85'te varsa da eksiktir.)
III)
Karga blbl deyi gle mi konar
Hi grnm m koltukudan bezirgan olan
Bir zrt bir yerde para bula
Mhr 'bende deyi Sleyman olur.
Sereye bakn ahin kuuna bicer
Beygirin gnlnden kheylanlk geer
Leke (kahbe) kavga gn koyverir geer
Gider tenhalarda kahraman olur.
Bet Krolu'yum korkmam mertten namertten
Hi tilki arslan kaldrabilir mi yurttan
Bir kei kap da kurtulsa kurttan
Bakar boyil1uzuna gergerdan olur.
(Bu para Oflu 52 yanda sazc Ahmet Refik tarafndan 30 sene evvel-
ki u ara meclisleri azyLa okunmutur).
3) Bunlardan baka Mahmut Ragp Beyin arki Anadolu Trlc ve
Oyunlar is~mli ikita:bnda da 41 iki para vardr ki bunlardan birincisi, 9
numaral dskte {Trabzon, Gmhane'nin Alansa kynden Sleyman
avu~ ~rafndan sylenmi), ikincisi de 43 numaral disktE> {Erzurumlu
Sazar Hafz Kemal tarafndan sylenmi) bulunuyorlar. Bu ikinci
paraya ilave olarak, kitapta bulunmayan u ktay da Mahmut Ragp
Bey bana verdi:
Krolu der hay nalanda
Dereler arslan dalanda
Kara za blihl olanda
Gln karlrini ne bilsin.42
4) Robert Lach'n tespit ettii Krm trkleri iinde, bir de Krolu
122
KRoGLU DESTANININ TESRLER
trks vardr ki Krolu'yum Krolu dada gezerim .. diye bala
yan bu trkn.n szleri yukarda 2 nurnarada bahsettiim trklerin bi-
rincisine benzemektedir. 43
5) ki Rus musiki aliminin nerettikleri, Trkmen musikisine ait
mevat 44 i:inde, biri Ayvaz'a ve Kr Ata dair drt trk mevcuttur.
Mamafi unutmamaldr ki, ananeye gre btn Krolu Destan'n
ssleyen iirler hususi makamlarla ve sazla okunmaktadr. Krolu i
irlerinin mstakil trkler gibi intiar muahhar olup bu ananelerden k
m rJlmaldr.
2) Krolu Destan'yla Aldkadar Tiirkler: lerinde Krolu'nun is-
mi gememekle beraber onun hikayesiyle alakadar olan trklere de
tesadf ediyoruz. Ben bunlardan rasladm birka tanesini kaydediyo-
run:
1) Konya civannda Otam'ta tespit edilmi trklerin birinden: 43
Ben de grdm Bal Evaz' dmde
Asyalar dndrr emim yanda
Ben bir pnar idim dalar b.anda
imdi dtm bir engine dur[gu.n sular grbi akar giderim.
2) Karamanl '(Kazanl) kylerinden Sar Keili Abdurrahman'dan
yazlm bir trk:'"
Evlerinin n avidr avl
Avlmn iinde Boz Atm bal
Boz Atm sorarsan sa krei dal
st gen Ayvaz'l Boz Atm benim
ncecik yolda buldum izini
Durnain sandm topuununtozunu
Sadm yelisini ptm gzn
st gen Ayvaz'l Boz Atm benim
3) Halk Bilgisi Haberlerinde neredilen47 bir trknn baz para-
lar, Elaziz rivayetincieki Kr At hakknda Krolu'nun syledii iire
benziyor (zeyile baknz).
Oyun Havalar: Krolu'nun ismine izafe edilei11 ve onun destanyla
alakadar oyun havalarnn mevcudiyetini Srr Nurnan Beyin Erzurum
Oywlar ismindeki kitabndan anlyoruz. Eserin 16 nc sahifesinde tasvir
edilen bu oyu.n, 48 anlalyor ki, Krolu'nun .ahsiyetiyle mtenasiptir:
oyun hep iddetli hareketlerle, bak naharetleri ve mcadeleleriyle m-
terafktr. Bu kitapta notasyla beraber neredilen bar, Erzurum'da,
Konservatuvar heyeti zurna ve davulla diske ald gtbi (disk, N.53),
123
 KROGLU DESTANININ TES.RLER
KROGLU DESTANI

birine pek yar olan, biribirinden hi ayrlmayan iki kiiye bir Krolu,
ayn bar on nc defterde, M. Ragp Beye gre Srr Beyin kltabn
bir Ayvaz denmektedir.
dahlnden farkl olarak, Ferruh Bey tarafndan notaya alnmtr.
Halk Resimlerinde Krolu
Mevzuu: Krolu hkayesinin eski ta
Sa.ir Krolu Havalar: Huluflu'nun kaydettiine gre, 49 Krolu ha- basmalar, btn dier hikayeler gibi, basit resimlerle sslenmitir.
vas denilen bir hava vardr ki bu, !birok vesilelerle alnr: Dnlerde
Bunlardan baka, bu mevzua ait resimlere dair malumatmz var:
gveyin bir srden bir koyun yahu bir dana almas adettir. Bu ii yap- 1) Chodzko'nun Krolu tercmesinin banda, amlbel'1n bir resmini
maya giderken veyahut avdette Krolu havas alnr. Sonra pehlivan gryoruz. 53 2) Krolu'.nu, terkisine bir kadn alm olduu halde tasvir
grelerinde, 50 ciritlerde keza Krolu havas alarlar. Bu adetler, g-
eden ve Bolu ile Gerede arasnda, Krolu Karakolu mevkiindeki e
rlyor ki, Krolu'nun haydutluu, kahramanl ve barikulade kuvveti menin stiinde asl bulunan resimden Paphlagonia mellifi R. Leohardt
ile alakadardr. bahsediyor. 54 3) air Mehmet Akif, Safahat'nda, stanbul kahvelerini
Yirce'deki dn adetlerinden bahseden erif Necati Beyin bir kay- anlatirken amlbel'i ve Krolu'nu tasvir eden bir resimden u beyitle
dndan anlyoruz ki, Anadolu'da da dn alaylarnda <<Krolu havas~ bahseder:
denilen hava alnyor. 51
Darbmeseller ve Tabirler: Krolu ve arkadalar halk arasnda Duvarda trl resimler alnd amlbel'i
dolasan bircok darbmesellerin ve tabirlerin kaili olarak gsteriliyorlar, Karm Ayvaz' alar Krolu rahrtetli.0 5
vey;hut da ~nlar iinde tebih, temsil tarikiyle zi:krediliyorlar. Bunlardan
birkan Huluflu'nun toplad materiyanar arasnda buluyoruz. Huluf-
lu :bunlar yle tasnif ediyor: 5- Trklerden Baka Milletlerde Krolu

1) Krolu'nun syledii rivayet edilenler:

1) Cehd eyle bir ite tapljsenli de olu sensiz de olm veya K}isen Sartayilovi'in, Trkmen Edebiyat Tarihi Tasla isnlndeki ma-
al i dzelt/senli de olu, sensiz de olu:>.
kalesinde56 sylediine gre Krolu Grcler arasnda da mnteirdir.
Bunun Ermenilere nfuz ettiini de biliyoruz (bunu Sanayilovi de ayn
2) yidin hyselesi sabr gerakdi>>.
eserinde sylyor: ayn sahife); yukarda hu1asa ettiim, halk rivaye-
3) gene gurd olu gurd olm veya gurttan tryen gurd olU.
tinden alnma hikayeden baka, Ermeniler arasnda okunmak zere,
4) iyitlih eydi: birisi vurup yhmah, ikisi gaup gurtarmahd::>.
Krolu'nun 1875 tarihinde stanbul'da Ermeni harfleriyle yaplm bir
5) alan stnden getim, hndrn altndan.
tabn da grdm ki stabul rivayetinden farkszdr.
6) Yz il lutuluh ilettin/Ahr oldun ham KorolU.
Mderris M. G. Dumezil'in yukarda mevzubahsettiim kayd (Kr-
7) nk oldun deyirmeni/ar kelsin den Korolu.
olu Rivayetlerinin Eskilii ve Yenilii Meselesi>> faslma baknz) <<ss
ll) Krolu ismi geen darbmeseller, tabirler (temsiller): lar arasnda destanmz:.n nfuzunu gsterebilir; demek ki dier Kafkas
1) Gr At drnahl, Korolu penpeeli. kavimlerinde de Krolu'nun izlerini bulmak mmkndr.
2) lopa b adam binams olu, bir Koroludan baka.
3) ohiar atasnn gzn hartd ki mana Korolu desinler, amba
kor kiinin olu dediler (bu darbrmesel bizde de vardr). 6- Bugn Krolu Ananesi
III) Kiel Hemze'ye isnat edilen bir mesel: Sz deyirmende gediir. 5z
Anadolu'nun bilhassa ark taraflarnda, hala sazairleri ve a~k
Elaziz rivayetinde Krolu'nun mehur, itten ders almas vakasm-
meclislerinin bulunduu yerlerde, Krolu destan ananesinin mevcut
dm bahsedilirken deniliyar ki: imdi mehur sz olan <<Krolu yiitlii
olduuna dair, Hocam Haydar Niyazi Beyden, Kilisli Muallim Rifat
itten ald tabiri bundan ileri gelmitir.
Beyden, Srr Nurnan Beyden ufak .tefek malumat aldmsa da, bunlar-
Halk ;arasnda <iliepsi ayn eydir manasma kullanlan Ayvaz Ka-
la bu anane tamamen tespit edilmi saylmaz. Haydar Niyazi Beyin
sap, hep bir hesap tabirini, edebiyat muallimi arkadam Ziya Beyin
sylediine gre Mara taraflarnda,bu hikayede ihtisas olan destan-
hana syledii <<Kr Atn yannda duran huyunu alr darbmeselini ve
clar vardr ve bunlara <<KrolucU derler. Bunlar k geceleri meclis-
<<Bu da crba olsun yerinde .Bu da Krolu cabas olsun tabirini de
lerde belki iki ay sren bu destan sylerlermi. Krolu Destan'
bunlara ila.ve edebiliriz.
nn bir ok yabanc motifleri, epizotlar etrafna toplamasn en iyi izah
Nihayet yine halk arasnda zevce iin <<KrolU tabiri kullanlr
eden bu ananedir. Bu uzun hikaye devam ettii mddet zarfnda tabii
ki, bunu zannma gre dier bir tabirle izah etmek mmkndr: bir-
125
124
 KROGLU DESTANI KRoGLU DESTANININ TESRLER

hikayeci, Krolu'nun mmtaz ahsiyeti etrafna, her taraftan iittii III) Halk muhayyelesinde Krolu Destan'yla Krolu'nun efsanevi
maceralaryla alakas gsterilen mahaller.
hikayeleri toplayacaktr. Haydar Niyazi Bey iirlerin sazla sylendiini
de ilave ediyor. Bu iki aylk uzun Krolu hikayelerinden Readiyeli Bu snftaki corafi isimler, ayn zamanda Krolu Destan'nn
Mehmet Aa da bahsetti. Srr Bey de Krolu hikayesinin anlatlma intiar sahasn ve halk zerinde icra ettii tesiri gstermek itibariyle
s hakknda Erzurum taraflarmda ayn ananelerin mevcut olduunu mlrimdir. Yalnz, btn bu isirolerin muhakkak Krolu Destan'ndan
sylemektedir: Sazairi hakimane (ekseriya manzum) bir mukaciderne km olmas icap etmez. Aada greceiz ki birok isimler, sonra-
ile balar ve hikayeye giritikten so.nra, kendisine mahsus bir eda alr dan Krolu hikayeleriyle alakadar gsterilmitir.
m. iirlerde de saz ile refakat edermi. Kilisli Rifat Bey Krolu'nu I) Kahra.manlarn isimlerime zafe Edilen Yerler:
anlatan aklarn-Kerem, ah smail ve sair hikayelerde olduu gibi- Krolu Da:
ok defa Ermeni olduunu sylyor. Abdlkadir Beyin Ayntap hava- 1) Bolu-Beypazar istikametinde, tam olarak, Bolu'nun cenubuarki
lisinden rendiine gre oralarda <<Abdallar diye birtakm hikayeci istikametinde <<Krolu Da. En yksek noktas 2315 metre. Bu dadan
snflar vardr ki, bunlar Krolu da sylerler. 57 kan bir dere: <<Krolu Deresi. 61
Huluflu, Azerbaycan'da Krolu ananesi hakknda u kynettar na Evliya elebi, c.5,s.l8'de, arkadaLaryla kendisinin bandan geen
luroat veriyor; ben, btn hususiyetlerini muhafaza etsin diye -zira bir vakay anlatyor: Bunlar gurup vakt erke'ten karlar. Tosya'ya
bu halk azndan yazlma benziyor- aynen naklettim. (Toy halk ile doru giderken haramilere rasgelirler. Ekyalar bunlar soymak ister-
ak arasnda u muhavere geer): Ak-Hans nal deyirsiniz o.nu ler. O zaman Evliya elebi onlara: Ey Gaziler! sizin ettiinizi bu da
balym?-De, sen bir sadla, greh ne bilirsen?-Menim azdan ohdan larda ekyalrk eden Krolu yapmamtr, ilh ... diye messir bir hita-
bildiyim bunlard: Tufarganl Abbasm nal, bralmm nal, Naruzun bede bulunur ve hepsini yumuatr. Geri Evliya, gerek bu mnasebetle,
nal, ah smailin nal, Keremin nal, Garibin nal, Ali Hann gerek dier ciltlerde Bolu, Gerede ve civarndan bahsederken Krolu
nal, Valehin nal, Keiolunun nal, Taharn nal, Ziyat Han o dandan bir ey sylemiyorsa da, buradaki ifadesinden, harartilere ras-
lunun nal, Dilarnn nal, Reyhamn nal, Korolunun nal ... geldikleri zaman erke'ten pek uzaklamadklar grlyor ki, Kro
-Al, onlarn hams binamus, ora eydiler, arvat dalna tp alya lu'nun o dalarda yaam olduu ve erke'e pek uzak bulunmayan
alya gezdiler. Onlar iinde iyit ikie adamdr: ya Korolunun na Krolu Da'na bu ismin verilmi olduu rivayetleri o zaman da ora-
ln bala, ya da ah smailin. 58 larda mnteirdi denebilir.
Bu gsteriyor ki destan ananesini iyi muhafaza etmi Trkler ara- Bu Krolu Da hakknda Bolu'da Kepekiolu Tevfik Efendiden
snda, en rabetli olan hikayeler destani mahiyetini kaybetmemi olan- yazdm rivayet udur: Bu dada en yksek kayaya Krolu Kayas
lardr. Krolu'nun bu kadar vasi inkiafn izah eden sebeplerden biri diyorlar. Gya bu kayay-ki bir insann kmldatabilecei gibi deil
de bu olsa gerektir. 59 dir-oraya Krolu dikmi. Kayann dibinde bir yap harabesi vardr.
Krolu destan ananesinin Trkmenler arasndaki eklini Vambery Buras iin: <<Krolu'nun hayvann balad yerdir diyorlar. Bir
tasvir eder: ... )::1alnz geceleri, bilhassa k1n, Trkmenler, Peri masal- de o yuk bir kaya var; suni bir sipere benzeyen bu oyua, <<Krolu'nun
lar ve tarihi menkbeler dinlemekten hazederler. Fakat btn bu e pusuya yatt yer diyorlar.
lencelere, daha asil bir zevk olmak itibariyle, bazen dutaresiyle sz- 2) Gence vilayetinde Kazak muzafatmda. 62
lerine refakat eden <<Bahi'nin arklarn tercih ederler; bu baliler 3) Yeni Bayezit'te (Gke Gl sahilinde). 63
onlara Krolu'nun, Aman Molla'nn, veya Mahtumkulu'nun iirlerini tek- 4) Ardahan civarnda. 64
rar ederler ... 60 5) Krolu Ba (endekste nerede olduu tasrih edilmiyor). 85
6) Kars vilayetinde Kazman muzafatnda; 66 bunun nasl bir mevki
7- Krolu Destam'nn Corafi simlerde izleri. olduu tasrih edilmiyor; de Montpereux'nn eserinde67 kaydettii Kr-
Desta.m ntiar Sahas olu - Da bu olmaldr. Seyyah bu da, Ararat'tan Erzurum'a giden
silsileden ayrlan bir kol diye tavsif ediyor.
Krolu Destan'yla alakadar corafi isimleri yle ayrwbiliriz: 7) Tiflis vilayetinde Alalkala muzafatnda. 88
I) Kahramanlarm isimlerine izafe edilen yerler. (Baran von Haksthausen'in, 69 Tiflis ile Erivan arasnda demekle
II) Destand.a Krolu'nun makam olarak gsterHip bugn de ayn iktifa edip kati olarak tespit etmedii Krolu Da'nn bu 2,3,6,7 numa-
surette telakki edilen ve ayn isimleri tayan yerler (amlbel'ler). ralarda gsterilen dalardan biri olmas muhtemeldir.)

126 127
 KROGLU DESTA.NI KROGLU DESTANININ TESRLER!

Krolu Kayas:
1) Bolu civarnda (yukarda mevzubahsettik).
2) Bayezit'ten Erzurum'a giderken, Amiyazin'den sonra gelen Kl-
pe mevkiine yakn. Kahramann yz sene evvel burada yaadm
sylyorlarm. 70
Krolu Kalesi:
1) Yeni Bayezit muzafat1nda. 71
evvel buralarda seyahat etmis olan D. Sestini'de81 bu cesmenin Kara
Ghiol (Karakol, Karagol olaca'k) emesi tesmiye edilm~snden (Kara-
kolun nndeki emenin bu ismi de ayn zamanda tamas gayet tab-
dir) bu resmin yeni konmu ve Krolu'nun da buralarda yeni popler
olmu olmasn istinta ediyor. Neticelerinden ikincisinin esassz olduu
aikardr.
Krolu emesi:

2) Ardahan'da. 72 Ayn emeden bu isimle, seyahatini 1850-1859'da yapan H.D. Mordt-

3) Yine Ardahan civarnda. 73 nann da bahseder" 2 bu emeyi KrolUnun yaptrm olduunu syler;
4) Kars havalisinde. 74 Edebiyatubesinden Srr Nurnan Beyin bana ve emenin eklinden istidlalen zevk sahibi, eski bir derebeyi olduunu
haber verdii: <<Karsn cenubuarkisinde Ani harabeleri yaknnda San ilave eder. Fakat resimden bahsetmez, yalnz zerinde bir kitabe bu-
lunduunu syler.
Kynde, yaln bir kaya zerinde etraf surlu bir kale mevkii ihtimal
budur. Krolu Mezraas:
Kprlzade Mehmet Fuat Beyin Kroluna ait malumat verdii
5) Kazman muzafatnda. 75
Sazairleri eserinde sylediine gre Elaziz vilayetinin Palu kazas mer-
6) D.atan'da Krimski muzafatnda. 76
kez nahiyesinde bu kahramann ismine izafe edilen bir mezraa vardr. 83
7) Tiflis vilayetinde Ahalkala'da. 77
Krolu Maaras:
8) Gence vilayetinde Kazak muzafatnda. 78
V. Huluflu'nun Azerbaycan'da Krolu'na nisbet edildiini kaydet- Gmhane'de Be-Kilise denilen yerde. (Gmshaneli Yusuf Us-
tadan)~ -
tii yerleri de buraya naklediyorum. 79 Bunlarn da bir ksmLnn yukarda
bahsettiim endekste bulunmas muhtemeldir. Yalnz Grcistan'n Ko- Bunlara bir de, Urla'da bulunan daym Sabit Beyin verdii malumata
cur yaylasnda Gkeigl (Gye-Gl) ortasndaki Sivan adasndaki is- gre zmir-Urla osesi zerinde, Urla ile Kirizman arasnda bir iKro
tihkamatn, yukarda isimleri geen yerler .arasnda bulunmadn sy- lu mevkiinin bulunduUnu ilave edeyim.
leyebiliriz. Huluflu'nun kaydettii yerler unlardr: Deliler:
Krolu'nun Delileri de baz yerlere simlerini vermilerdir. Aran'
1) Gence-Ildar civarnda Ildar Ouu.
da iki ky gryoruz: Huluflu'ya gre halk bu kylerin isimlerini u su-
2) Zeem istasyonu yannda Karavul Tepesi.
retle izah ediyor. 1) Ters-Deliler. :Delilerle Krolu arasnda kavga ol-
3) Khne-Kalakent ile Taze-KaLakent arasnda Krolu Kalesi.
mu. Bir ksm ayrlmlar ve bu ky tesis etmiler. 2) :Dz-Deliler. Bu-
4) emkir ay (Tiflis'e yakn) boaznda ay-Karan adl yerde
ras Krolu ile Delilerinin ilk indikleri yermi. Bu kyler halk kendi-
Krolu Kayas. .
lerini Krolu'nun Delilerinin ahfad,ndan addediyorlarm. 85
5) Kazakta, Astafa aynda, Kervansaray'a doru iki tarihi kale. Abdlkadir Bey, ark tetkik seyahatine ait <<Raporunda 66 Deliler is-
Krolu Boaz: . minde, Hasankale'den iki saat mesafede bir ky bulunduuna ve bu k-
Faruk Nafiz Bey, 10 Temmuz 1928 tarihli Vakt gazetesinde ne yn babadan kalma ocakl aklar olduuna, sakinlerinin tuhaflklary
rettii seyahat notlarnda, Suehri ile Erzincan arasnda, Refahiye Ka- la mehur olduuna dair malumat toplam ve bu malumat, Clavijo'
sabas civarnda bir Krolu Baaz kaydediyor. nun bu ky hakknda verdii malurnatla mukayese etmitir. Clavijo, bu
Krolu Derbr:mdi: <<Deller-Kentin ahalisinin hepsini meczup aklar, <<slam kark a
Paphlagonia melifi Bolu'nun tamamen ark istikametinde, Bolu-Ge- mani eyhler 87 gibi tasvir ediyor. ok muhtemeldir ki, Huluflu'nun
rede yolu zerinde, bu ismi tayan bir karakol kaydediyar ki, 60 Bolu'da kaydettii ky de, eskiden beri bu ismi tayordu ve Krolu Destan'nn
Kepekiolu Tevfik Efendiden rendiime gre bugn de mevcuttur sonradan kuvvetli intiar neticesinde Krolu'nun Delilerine izafe edildi.
ve Krolu ismini tar. Leonhard'm ifadesine gre bu, mezar talarm II) amlbeller:
dan yaplm bir karakoldur. Binann ortasnda bir eme vardr (Kr- 1) irekov Tokat ile Sivas arasnda bir arnitbel Da kaydediyar
olu emesi). emenin stnde, Krolu'mun, terkisine bir kadn al- ve bunun efsanevi Krolu'nun yata olduu rivayetini zikrediyor. 66
m resmi asl:dr. htimal, eski Trkleri hep sakall tasavvur eden m 2) Evliya elebi de Seyahatnamesinin iki yerinde 69 bu amlbel'den
ellif, Krolu'nun bu resimde sadece lbykl olmasndan ve kendisinden bahseder. Ben, amlrbel'in, ufak tefek farklarla btn rivayetlerde ma-

128 129
 KROGLU DESTANI
teir olmasndan, sonra, Krolu'na isnat edilen eski iirlerde de zikre-
dilmesinden90 amlbel'in Evliya zamannda da Krolu'nun da, ya-
ta olarak malum olmas lazm geldii kanaatindeyim. Buralarda pek
tafsilata girimeyen Evliya elebi, ya Krolu'nun amlbel ile mna-
sebetini duymam veyahut da bundan bahsedecek bir ve sile bulama-
mtr.
3) A.D. Mordtmann 1850-1859 senelerine ait seyahatnamesinde91 yine
bu, Sivas'la Tokat arasndaki amhbel Dan lkaydediyor.
4) Ohodzko {Krolu, tercmesi, mukaddime) Selmas Vadisi'nde
(ran Azerbaycan) Krolu'nun mekaru olduu sylenen lbir amlbel
Kalesi gsteriyor.
5) Halk Rivayetleri:
Bolu'da (Elaziz rivayetinde olduu gibi Kepekiolu Tevfik Efendi-
den aldm malumata gre de) yukarda bahsettiimiz Krolu Kaya-
snn ark taraf11llda - ibu kayaya drt saat mesafede - anl bir or-
man vardr ki ismine amhbel derler.
Ib) Yozgat'ta (Elaziz rivayeti).
c) Siv.as ile Samsun arasnda (ayn rivayet).
d) Malatya'nn Pevreli ky ile Ekenek arasnda (Ayru rivayet, ra-
v1si bir Malatyaldr).
e) Suriye'de Amik gl havalisinde (Ayntap rivayeti). 92
f) Gazi Ayntap vilayetinde, merkez civarnda (ayn rivayet).
Bunlardan baka anlbel ismini tamamakla beraber, Krolu'
nun mekan olarak gsterilen mah:aller vardr: 1) Bolu'da Krolu Da-
'nda; 2) Malatya'nn Srg kynde Srmeli Prnarn stnde ('El-
aziz rivayetleri). Buralarda Krolu'nun odasn gsteriyorlar. Birincisi
yapma imi; Krolu'nun el ve ayak izleri grlrm. kincisi btn
bir kayadan oyulmu bir oda imi.
III) Hak Tarafndan Krolu Destan'yla Alakadar Gsterilen
Sair Yerler:
Kr Nehri:
Huluflu'nun tespit ettii bir rivayete gre ibu nehrin sular ok oldu-
u bir zamanda Krolu atn onun bir yakasndan br yakasna at-
tatm, lakin cokun nehir, Kr Atn nalnn Ibirini alm. O zaman Kr-
olu: ay! Sen Kr (yaramaz) ben Kr (yahut yine kr), biz ikimiz
bir yerde gidemiyiz,>> demi ve bu vakadan sonra daa :km.93
Azerbaycan'da Turut Ovas:
Bu geni, byk bir ovadr. Bunun iin Krolu demi iki: At ko
turmak iin eni iyi ama boyu pek kafi deil. 94
Bin Gl Yaylasndalci Gller:
Elaziz rivayetinde Krolu bir prnarda lbir ku temizlerken, ku di-
rilir; Krolu'nun atnn itii bu suyun Abhayat olduu meydana
130
KROGLU DESTANININ TESRLER
:!kmasyl'a pnar bin para (veya krk para) olur. Bir Malatyal ta-
rafndan sylenen bu rivayet Abhayat Mu vilayetindeki Bin Gl Yay.
lasnda ve Malatya'da Krkgzde gstermektedir. Evliya elebi, bu
Bin Gl Y.aylasndan bahsederken95 bu gllerin birisinde V!l'ktiyle bir av-
c lbir ku temizlerken kuun dirildiini ve A:bbayat belli olmasn diye,
imdi belki lbini geen gllerin zuhur ettiini ve bu suretle asl hayat
glnn kaybolduunu naklediyor. Bundan baka, Evliya elebi, gl-
lerin isimlerini ve hassalarn sayyor, iinde Ku Gl, Hzr Gl, l
yas Gl, Ay;nilhayat... gibi isimler de bulunan bu gllerin her Ib irinin
bir derde deva olduunu ve !hepsinin Abhayattan nian verdiini ila-
ve ediyor. Bu rivayet de Elaziz rivayetindeki, bu gllerden alnan top-
ran hastalkLara iyi gekiji itikadna tevafuk etmektedir. Demek ki Ev-
liya'mn zamannda da bu rivayet mevcutmu. Yalnz onun Krolu'ndan
bahsetmemesine gre, henz o zamanlar ibu efsaneler Krolu'na isnat
edilmiyormu demektir. Elaziz rivayetiyle Evliya elebi'nin bu kayd
nn mukayeses bize Krolu Destan'nn etrafna !btn halk motiflerini
nasl toplarln gstermek itibaryla ok m!lim bir netice veriyor.
Softalar Mezarl:
Bolu'daki Krolu Da'nn (Kayasnn) a'asnda, yolun getii
yerde, -Devren yolunda- tenha bir yerde, kylerden uzaktadr. Kl'k
softa Krolu'nun ekyalndan lbizar olmular, onu ldrmeye gitmi
ler. Krolu da onlarn hepsini orada yere sermi. Bu mezarlar o softa-
larnm. 96
Beylik ayr:
Bolu'da bana Krolu hakknda malumatveren Kepekiolu Tevfik
Efendi, ehire ibir saat mesafede bulunan Kaplcalarn alt tarafndaki
Beylik ayr'n.n, Krolu'nun babasnn srden at intihap ettii ayr
olduunu syledi. Bu ayr Badat Caddesi zerinde imi. 91 Trkiye'nin
her tarafndan Padiaha gelen atlar oradan geermi.
Bolu'ntn Bir Mahallesi Olan <<.Ak-Ta:
Bolu Beylerinin saraynn duv.ar ak tatanm. Krolu bu duvar-
dan atn atlattktan sonra (Kr Atn Bolu Beyinden istirdad: stanbul
rivayeti) sarayn bulunduu o mahallenin ismi Ak-Ta :kalm. 98
rpc ayr:
anlbel civarnda Krolu'nun yaylas bu is:nl tayor (Bayburt
rivayeti). 99
Ayor:
Krolu'nun asl buradandr. Kr At, sahibi ldkten sonra bu tepe-
ye gitmi, krk gn yem yememi; elan da orada imi (Kamboz riva-
yeti.)oo
131
 KROGLU DESTANI
KROGLU DESTANININ TESRLER
am:

A:bhayattan itii i.in lmeyen Kr At, her on be gnde bir am Diyarbekir Mara, liste. Istanbul Paris, s. 38; To-
pazarnda satlrm (Ayntap civarnda Dikmeta, Nehasan rivayeti). 101 Delibaba Koruku Paris, s. 138 (am- bol, R. Proben, c.
lrbel civarnda). IV, metin, s. 258
Bu isim1erde;n baka, btn rivayetlerde az veya ok birtakm co ve haka yerler-
Erzurum Mara, k. 2, 119;
rafi isimler gemektedir. Bunlarn bir ksm maruf ehirler, memleket- de 104.
lerdir (in-Main, Hint, Msr gibi masal memleketleri olanlarna yukar- Huluflu, s. 38; s
tanbul, s. 32. brahim Paa
da iaret ettim). Bir ksm ise tannmam isimlerdir ki ancak mahalli ayr (stan
tetkiklerle tespit edilecektir. Ben aada btn bu yer isimlerinin en- EriGeit (Er
bul, skdar'
deksini yapyorum. Bu endekse Kabile, Airet isimlerini de ilave edi- zurum) Mara, k. 3.
da) stanbul, s. 10.
yorum. Erdebil Paris, s. 71. Kara Pnar Mara,
Erzigan Paris, s. 83. Konya Mara, k. 20; El-
I. Yer simleri : Glpvar ay aziz.
Arpalk (Erzu- Ceyhun Paris, s. 1; (Cey- r (Erzurum) Mara, k. 3. Komsurun(?) Mara, k. 54.
rm'da) Mara, koma 3 hun ehri) zbek, Grcistan Mara, k. 59, 125, Kayseri Mara, k. 114,liste.
Akyoku (Er- s. 14. 126, liste; zbek, Kastamonu Mara, liste.
zurum'da) Mara, k. 3. ss. 10, 66. Kbrs (arab) Maro., k. 135.
amlbel Mara, k. 7; Paris,
Glpnar ayr Mara, k. 3. Kuruk-imen Paris, s. 116.
Abayr Mara, k. 62, 83. s. 12 ve mteakp;
(Erzurum) (amlbel civa-
Ayvntap Mara, liste. 102 (enlibel) Huluf-
rnda)
Arcistwn (ba lu, s. 22; (em- Grcistan Mara, k. 59, Kazl-Gl Paris, ss. 12,
lar) Paris, s. 144. bilbil) zJbek, s. 2; 125, 126, liste; 168. 105
Azerbaycan Paris, s. 10 (Cembil) zbek, zbek, ss. 10, 66.
Kara-Da Paris, s. ll. 106
At pazar (s s. 41; stanbul, s. 7 Gkebel Paris, s. 11.
ve mteakp; (Bo- Krdistan Paris, s. ll.
tanbuL'da) Paris, s. 53. Gazel Vadisi(?) Chodzko, Rusa
lu amlbeli, To- K aan Paris, s. 71.
Askar-Da zbek, ss, 4, 42 103 tercme, s. 14.
kat amlbeli) El- Kars Paris, s. 86.
Betbaht-Da zbek, s. 7 ve Herat Paris, s. 9.
aziz; Urfa; (em Krk-Deir
baka yerlerde. Horasan Paris, s. 10. menler
lbil ehri) Tobol, Huluflu, s. .53.
Beyehri Mara, k. 97, 138, Hejthisa.r (s Kete-beli ve
R. Proben, c. IV, tanbul' da: Ye-
140, liste. Kete-ehri zbek, s. 59.
metin, s. 259; dikule olacak) Paris, s. 43.
Bolu Mara, k. 105, 55, (emlibel) Sivas' Kandihar zbek, s. 79. 107
Hdek Gl zbek, ss. 42, 60. Kzlar-Derbe
liste; zbek, s. 3; tan gelme bir
stanbuJ, s. 3 ve cnkte; Kprl- Harezm zbek, s. 78 (Kr- di (Bolu civa-
zade, No. 1, 4, 12. olu'nun Gi.ircis- rnda) stanbul, s. 23.
mteakp; Elaziz;
Kprli.izade, N. 5. tana akn ederken Karaman
ukurova Mara, k. 9; El- Elaziz; Kprl-
getii yer).
aziz. zade, No. 1, 5.
Belli Paris, s. 10. H oy (Hoylu Bey) Ma- Malatya Mara, liste.
Balkan-Da zbek, s. 42 Dasta.n ra, k. 9'dan iti-
( Dastanl) M'a- Mehed Paris, s. 10.
Buhara zbek, s. 46. baren, liste; Urfa.
ra, k. 24; liste; Nallhan Mara, k. 58.
Badat Mara, k. 135, 136,
(Dastan) Mara, Isjalian Paris, s. 167; z- Narikale (s-
137; liste; Huluflu,
k. 68, 95, Elaziz. bek, s. 45. kdar'da) Paris, s. 154.
s. 86 ve mteakp.
ran Paris, s. 7. Nah.va'n Paris, s. 36.
Camkse (?) Mara, k. 114. Derende Mara, liste. revwn (Erivan, Nide Kprlzade, No.
Revan) Paris, s. 12. 14.
132
133
 KROGLU DESTANI KROGLU DESTANININ TESRLER

Tuzhisar Elaziz. lu dvarnda, corafi isimler verecek kadar intis'ar etmistir. Garbi Ana-
Paa Kaps
dolu'da, Urla civarnda da Krolu'nun ismini -tayan bir mevki mev-
(skdar'da) stanbul, s. 12. Tuz Gl Elaziz.
Paris, s. 16. cuttur.
Rus Mara, k. 77; z- Urfa
skdar110 Mara, liste; s Sonra, rivayetlerin geldikleri, sylendikleri yerler bize bu intiar
bek, s. 46 (Urus). sahasnn ok daha byk olduunu .gsteriyor. Elimizde mevcut riva-
tanbul, s. 9.
Rum ( vilayeti) Paris, ss. ll, 18.'"" yetlerin tespit olundu'kiar mahaller: stanbul, Kazan (zbek lehcesiyle
Ymurta Da Mara, k. 34.
Rud (nehri) zbek, s. 48. olan zbek rivayeti), Kafkas Azerbaycan (Huluflu), ran Azerb~yc.am
II. Kabile isimleri :
(Paris) Trkmenistan (Samayilivi), Tobolsk, Mara, Urfa, Yalva, Bo ..
Rikistan zbek, s. 46. Bl-Kda (?)
lu; ve Elaziz rivayetlerinin k.aillerintn memleketleri olan: Malatya, ar
Mara, k. 24, 26. (taifesi; Rum-
Sabanca (l) kla (Svas), Konya, Sivrihisar (Eskiehir), Kalecik (Ankara) dr.
dun gelmi;
liste. A:bdlkadir Beyin, iki ilmi seyahatinde Krolu rivayetlerini iittii
Rusa tercme, s.
Soan Da Mara, k. 52. yerler unlardr: Erzurum, Bayburt, Trabzon, Gmhane, Kamboz (i
143: Bl-Kde) Paris, s. 117.
maliarki Anadolu'da); Ayintap, Dikmeta, Nehasan (Cenubi Anadolu'
St Pnar Mara, k. 74. Cirid li' 11 Mara, k. 75.
da).u9
Cirid Av"ar li 112 Mara, k. 85.
109
Sivastapal Mara, k. 101.
stanbul, s. 26.
Ahmet Baha Beyden, Safranbolu'da ve arkadam avuolu Zeki
Sias Ha.rbendeli 113 Mara, k .62, 129,
Snbll Pnar stanbul, s. 28.
Beyden Akhisar ve Aydn'da zengin Krolu rivayetlerinin mevcudiye-
130.
tini haber aldm. A. Baha Bey S.afranbolu'da bu rivayetlerden bir !ks
Sultan Han Elaziz. Hnis (kabile- mLn da tespit etmi bulunuyor.
am ve Mara, k. 80; Pa- si) ? Paris, s. 65. Zeki Velidi Bey, Krol'nun intiarna dair bize mtemmim malu-
am-Nur (?) ris, s. 18; Kpr- (Kusun? Y14 Mara; k. 26.
mat veriyor.120 Buna gre: Krolu'nun Kazakas Kazan'da tab edilmi
lzade, k. 7. Nogay zbek, s. 67. tir. 1873'de, galiba Garibi nam birisi tarafndan yazlan agatayca mu-
ad (acl-Gli; zbek zbek, s. 21. fassal nshas Le;ningrad'da vardr. Baron Rozin bu nsha hakkmda ma-
Reyhanlu 115 Mara, liste. lumat vermitir (Collection scientifique de l'Institut des langues orien-
at Gl?) Mara, k. 136.
Trkmen Paris, s. 100 ve tales du Ministere des Affaires etr.angeres, vol. VIII, p. 181 - 184, Peters-
Tiflis Mara, liste.
baka yerlerde bourg, 1897).121 Krolu komu Taeikiere de 'gemitir: Mesela Bedel
Tuna (Tuna Mara, k. 139;
stanbul, s. 9; z- an Taeikieri farisi Krolu sylerler: Beyitleri ekseriya Tl'kedir.
seli) (Tuna) Paris, s.
bek, muhtelif yer- Bundan baka Krolu'nun tesirini alm grlen baz trklerin tes-
72.
lerde; Elaziz. pit olunduklar mahaller de Krolu'nun inti.ar sahasn gsterebilir. 122
Torba.l Mara, liste. Tercim (Kabi- phesiz daha bu da hepsi deildir. Bugn Krolu'nun bt.n riva-

Trkistan Paris, ss. 1, 70. lesi) Paris, s. 116. yetleri elimizde yoktur. Benim, Trkiyat Enstits asistanlarndan A:b-
Tokat Paris, s. 95; Hu- Tekel 110 Paris, ss. 29, 100. d1kadir Beyden iittiime gre Kazaklar arasnda da Krolu DestGJn
luflu, s. 45 ve m- Teke-Yumut 117 zbek muhtelif, itiar etmitir. Esasen A'bdlkadir Bey Tobol Tatarlarna Krolu'nun
teakp (Tokat ker- yerlerde, mesela, gemesLi u suretle izah ediyor: Azerbaycan ve Hazer Trkmenlerin-
van) : stanbul ss. 5, 23. den zbeklere geen Destan orada gebe Kazaklar arasn'a yayldktan
s. 30; Elaziz. Mara, liste. sonra onlar vastasyla Tobol Tatariarna kadar gemitir. Kazak-Kr
gzlarn trkleri arasnda da Krol trklerine tesadf ediyoruz.123
Krolu'nn mtiar Sahas: Btn rivayetler tespit edildikten srnra, bugn Destan'n mevcudi-
yetini bilmediimiz yerlerde Krolu'nUJl mevcut olup olmad, bunla-
Krolu Destan'yla corafi isimler arasndaki mnasebetler1n, bu rn elimizde bulunan rivayetlerden hangilerine daha yakn olduu, han-
suretle, tam olmamakla beraber hi olmazsa e.n mhimlerini, tespit et- gi sahalarda orijinal. motifler bulunduu meseleleri aydn1anacaMr.
tikten sonra, Krol Destan'nn intiar hakknda bir fikir edinebili-
riz. Bir defa corafi isimler !bize .gsteriyor ki bu destan btn Azer-
baycan'da (Kafkas ve ran Azerbaycanlar), imaliarki Anadolu'da, Or-
ta Alladolu'nun Svas-Tokat mntkalarnda, imaligarbi Anadolu'da, Bo-

134 135
 BLM VI
KROGLU DESTANI'NIN MENE> MESELESi:
Daha tetkik sahasna pek yemi girmi olan Krolu Destan'nn men-
ei meselesi henz halledilmi deildir. Ben de burada bu ie girimeye
ceim. Yalnz hi olmazsa imdiye kadar bu hususta serdedilen mla-
hazalar, faraziyeleri ve kahraman Krolu'nun mahiyeti hakknda muh-
telif mdekkiklerin, seyyahlarn nokta-i nazarlarn, kanaatlerini hulasa
edeceim.
Krolu'nun ran Azerbayc3illl Trkleri arasndaki rivayetini tes-
. pit eden (daha dorusu tespit ettirip ngilizceye tercme eden ve 1842'
de nereden 1 Alexsandre Chod:zko, hikayedeki, Krolu'nun ikinci Ab-
bas zam'annda yaam olduu rivayetini kabul etmi ve Krolu'nu -
-yine hikayedeki rivayete istinaden- imali Horasan'da domu (Teke
kabilesinden bir Trkmen), ran Azerbaycan'nda yaam bir haydut te-
lak:ki etmitir. Bu haydut Hoy-Erzurum yolu zerinde kervan basard.
Bunu kabul ettiken sonra Chodz;ko btn Destan' ssleyen iirleri de
kahramana isnat eder. 2 Chodzko'nun. bu hatasna ondan sonra da bir-
oklar dmtr. Onun eserini Rusaya tercme eden Penn de3 hika-
yedeki, Krolu'nun Teke kabilesinden bir Trkmen olduunu kabul edi-
yor. Sonra kahraman hakikndaki rivayetlerin yekdierini nakzetmesin
den, bu rivayetlerden ounun efsane olduunu stihra ediyor. Maama-
Ci yine, Krolu'nun ran Azerhaycan ve cenub! Kafkasya'da yaam
bir haydut- air addedilmesi fikrine itirak ediyor.
Kafkas Kavimlerini renmek in Materiyallar'n IX uncu cildinde
Krolu hakknda ufak bir makale ile onun iirini nereden (1889 se-
nesinde) Mirza Veli Zade, Krolu'nu Maveray Kafkasya hanlarndan
birine kar isyan etmi bir haydut telakki ediyor.4
Kuno ve Mes.aro da Chodz;ko'nun fikirlerini ik.abul etmilerdir: Ku-
no, ~. Prolben, VIII deki mukaddimesinde Krolu'nun ilk defa iir
Ierin mdafii olarak meydana ktm, bilahara, Anadolu Trkierinin
kahraman olduktan sonra, snni bir valye telakki edildiini syl-
136
KROGLU DESTANININ MENE MESELESi
yor. 5 Fakat bu malumatnn neye istinat ettiini kaydetmiyor; Krolu'
nun menei hakknda da fazlaca bir ey ilave etmiyor. Mesaro ise, Chod-
zko'nun Destan' ran'da ve ksmen Acemce tespit etmesinden Krolu'
nu da Acemistan'dan Osmanl topraklarna hicret etmi bir hikaye te-
lak:ki ediyor. Ve stanbul riyayeti iin, <<Bu Acem hikayesi eer biraz
daha kalsayd tamamen bir Trk destan olacakt. Trkler onu o kadar
ok be..'limsemilerdir, diyOT. 6
Bu saydmz mdekkiklerin dtkleri hataya, yani Krolu'nu, ri
vayetierin gsterdii gibi bir ahsiyet telakki etmek hatasna, ok ky
metli materiyallar'n 1927'de nereden V. Huluflu da dmtr: hatta
o, kitabnda Krolu'nun snnilii, iilii meselesine temas etmi ve bu-
nun belki ngilizler iin ehemmiyeti olabileceini fakat uralar Cumhu-
riyeti iin bu meselenin mevzubahsedilmeye deer bir mesele olmaya-
can sy Iemitir. 7
Muhtelif devirlerde Anadolu ve Azerbaycan'da seyahat edenler ya
Krolu hakknda rivayetleri nakletmekle i:ktifa etmiler veyahut bu ri-
vayetlere itirak ettiklerini gstermilerdir. irokov'u birincilerden sa-
yabiliriz: o Krolu'na ait yerleri gsterirken bunu efsanevi bir kah-
raman diye zikrediyor ve ahalinin 300 sene evvel oralarda Krolu'nun
yaadn rivayet ettiklerini sylyor. 8
Evliya elebi Bolu-erke mntkalarnda Krolu'nun yaam~ bir
haydut olduu rivayetine itirak etmi .grnyor.9 A. D. Mordtmann da
Evliya elebi gibi halk rivayetlerini kabul ediyor ve Krolu'nu bir de-
rebeyi zannediyor. Hatta, ismine iz'afe edilen emeyi beenerek bunun
zevk sahibi bir .adam olduunu ilave ediyor.10 Paphlagonia mellifi ise
onu- irekov gibi- efsanevi bir kahraman olarak gsteriyor. 11
Krolu'nun eskilii ve onun destani mahiyeti hakknda ilk sz
Ziya Gkalp sylemitir. 12 <<Milli Tetebblerde <<Eski Trklerde ti
mai Tekilat ismiyle nerettii byk m.akalesinde/ 3 Rstemi - Zal ile
Krolu'nu birbirine yaklatran ve bu suretle iRstemi-Zfil'i Sakalar-
dan addediyor.
Makalesinde gayr ilmi itikaklara da yer veren Ziya Gkalp Ay-
vaz' da yine bir kelime mabe!:etine dayanarak Ayaz'a yaklatrp ah
name mnasebetiyle Mahmud-u-Gaznevi'nin Krolu olmas ihtimalini
serdediyar ve Krolu menk:besinin, avam lisannda teekkl ettii iin,
amiy.ane bir ekil alm olduunu sylyor.
Ziya Gka}p'tan sonra lbu destann menei hakknda, Alrnet Zeki
Velidi Bey baz faraziyeler serdetmitir ki bunlar mderris Kprl-
zade Mehmet Fuat Bey de kaibul etmi ve neticesini Trk Edebiyat
Tarihi'ne dercetmitir. Bu far.aziyelere gre :
I) Krolu Destan XVI nc asrdan evvel teekkl etmitir.
Yukarda zikrettiim gayrmatbu eserinde Zeki Velidi Bey !buna de-
lil olarak diyor ki :
137
 KROGLU DESTANI
KROGLU DESTANININ MENE MESELESi

Krolu Desta.n'nn mebdeini Trkmenlerin garbi Asya'ya mtia

kilerinin on altnc asr sonlarna, on yedinci asr balarna al.t olduuna
rmdan evvel, belki kablelislam devirlerde, Trkistan ile ran'n temas nazar dikkati celbediyor. 15
ettii mntkalardaki hayatta, mesela Sasaniler devrinde 'Grgan'da
Benim Krolu rivayetlerini tetkikten sonra vardm netice, des-
'or' (Sol, Hiyonit) Trkmenleri ve Herat'n arknda 'Garcistan' hu- tann yeni ekliyle alakadardr. Bugnk ekliyle Krolu Destan asl
dudunda yaayan Trkmenler gibi yksek dalarn llerle birletii mn iLibariyle Trkmen meneinden grnyor. Bunu teyit eden delilleri e
takalarda aramaldr: 1) Harezm rivayetinde Krolu'nun babas 'Kr- ayrabiliriz : 1) Krolu hemen hemen btn rivayetlerde Trkmen aci-
cbil, Erzurum rivayetinde Krolu'nun en yakn yolda Krdmen dedilir (bazen babas Trkmendir: Elaziz rivayeti). 2) Krolu Trk-
(Mara : Gdmen) adlarn tayorlar. Burada 'kr', 'Kl', 'Bil' keli- menlerle ok alakadar 'gsterilir. Asl bir Trkmen rivayeti olduu mu-
meleri Trkmenlerin kablelislam medeniyetlerine ait olsa gerektir; im hakkak olan zbek rivayetinde, Trkmenlerin Padiah, vey.ahut emri
di mehul olan bu kelimeler halk etimolojisinde kur = kabir, kr = ama. altnda doksan Trkmen Beyi tutan :bir Tarhan gsterilmesinden sar-
rtanalarnda izah edilmektedir. 2) At motifi (yukarda 'Krolu'nda Des- fnazar, dier rivayetlerde de onun Trkmen Beylerini ardn, Te-
tani Unsurlar' f.aslma baknz). 3) Azerbaycan rivayetinde bir de 30 000 keli, Cirid, Cirid-Afar, Harbendeli, ilh ... gibi Trkmen kabileleriyle
haneli 'Hnis' kabilesine mensup 'Hasan Paa Atbaz' nam gayet at se- mnasebatta !bulunduunu gryoruz. Yukarda tanzim ettiimiz en-
ven ve besleyen bir Bey zikrediliyor. 'Hnis'te, ilk slam Taharistan Trk dekste, rivayetlerde ismi geen Trkmen kabilelerini ve illerini.. saydk.
vakalarnda zikredilen isimdir (Hns- sahi:b-urta). 4) Yine Azerbay- Krolu'nun arkadalarndan ikisinin, Ayvaz'la Arap Reyhan'n, Uskdar
can rivayetinde Grcistan yerine 'Garcistan' yazlm ve Krolu'nun ismindeki Trkmen zmresinden olmalan icap ediyor; bunlarn (ikincisi
Trkistan'dan kp evvela Herat ehrine geldii zikredilmitir.~ Kenan Bey eklinde) muahharan skdar ehrinden telakki edildiini,
II) Destamn XVI nc asrdan evvel teekkl ettii kabul olunduktan yukarda, Corafi simler ve KrolU>> faslnda, skdar kabilesi hak-
so.nra: slam istilasndan XVI mc asra kadar Maver.ay Bahr Hazer nndaki haiyede gsterdik. 3) En esh.'i, en destani ve en zengin olduu
imerinde ve Harezm-Esterabad arasnda bu menkbenin teekkl iin tahmin edilen rivayet Trkmen riyayetidir. Bunu gerek Trkmen ri-
nuktazi askeri ve siyasi erait mevcut olmadndan, bu destamn te- vayetinin bir variyantndan ibaret olan zbek nshasnda..r., gerek Boz
ekkl.n, esasn tekil eden Trk - ran mcadelesini-ki bugnk ri- olan hikayesinden anlyoruz. 16
v:-yetlerde de muahhar mcadelelere mevkiini terketmitir-Sasanilerle Krolu'nun aslm Trkmen destan olarak ka!bul ettikten sonra onu
Gk- Trklerin mcadele devirlerine irca etmek zaruridir. Bu suretle teskil eden unsurlar hakknda diyebiliriz ki: Bu hikaye sonradan Ana-
Krolu Destan Sasanilerin son devrinde, Gk-Trklerin Harezm-Esta- dou ve Aze!'baycan'da bilhassa Trk-ran mcadeleleriyle zenginleti.
bad hududunda muhafzlk yapan Ouzlarn ve Garcistan Trkmenleri- Dier taraftan ayn cinsten mcadeleler (Kzlba-Trkmen, Jbek m-
nin destandr; ve byk Gk- Trk destanna raptedilebilir. 717'de Y'le- cadeleleri) Trkmen rivayetini de (zbek rivayeti) zenginletirdiler.
zid-ibn-Mhellelb tarafndan fetholunan <<Sol hkmdarl da bu ge- Ben Krolu'nun. ilk menei ile megul olmadm: ok muhtemel-
be Ouzlarn idi. dir ki Zeki Velidi Beyin dedii gibi, bu destan (Dede Korkut'taki Ouz
Yine bu nazariyeye gre, Krolu Destan, slamiyetin Trklere gir- nameler gibi) ok eskiden, Trklerin slamiyetinden evvel de mevcuttu
mesinden evvel M.averay Bahr Hazer Ouzlar arasnda Ouz-ran m- ve epizotlarnn !bir ksm, tpk Manas'ta olduu gibi, yeni hadiselerle
cadelesinden bu suretle dodukt.in sonra, slamiyeti metakip Ouzla yeni epizotlar eklini ald.
rn Horasan'dan ran, Azerbaycan ve Anadolu'ya geldikleri srada bu Bu ihtimali kuvvetlendiren bir noktaya iaretle iktifa edeyim: !bu-
sahalara da naklonulmutur. Bilalara zbeklerle Trkmenlerin s1k m- gn Krolu Destan, ayan dikkat bir surette intiar etmi bulunuyor;
nasebette bulunduu zamanlarda zbeklere ve onlardan Kaza!klara ge- kahraman ise asl ismini, tarihi hatrasn tamamen kaybetmi, muh-
mitir. Dier taraftan da An.adolu'da, Azerbaycan'da intiar etmi, ek telif sahalarda muhtelif isimlerle adlanmtr : Krolu, K1rolu, Kara-
lini de!tirmi, yeni bir destan mahiyetini 'almtr. 14 olu, Rencum iRuen, Renpul Ruen, Krdbilolu, Ruen (Irvan) Ali
Mderris Kprli.izade Mehmet Fuat Bey Sazairleri isimli kitabn grbi. Babasnn ismi hakkndaki rivayetler ise ok daha mtenevvidir.
da yalnz Krolu Destan'mn yeni ekli ile megul oluyor; Krolu haK"
knda:ki tarihi kaytlarla hu isimdek1 XVI nc asr sazairine ait notlar
nerederken o devir sazairlerinin -bu Krolu da dahil olmak zere-
aestan ssleyen rlerde hisseleri olmas 1htim.alin1 kaydediyor. Ve bil-
hassa Krolu ve Ayvaz trklerini ihtiva eden mecmualarn en es-

138 139
 EK METiNLER

/
 I

MARA METNLER'

Tevatr ile Mehur Krolu Hikayesi

(Deli Yusuf'u Paa eellada verince Deli Yusuf'un syledii)

Ne suum var bilemedim ben beni Alim kk yetim kalur aalar

ok emekler ektim hep zayi oldu Malm mlkm yada kalur aalar

Ben nettim Paaya aalar beyler A gdemi kzl kana bularlar

Dostum alar dmanarm glerler Zulm bana hayif olur aalar
ki sene gurbet ilde gezdiim A alnma kara yaz yazdm
Bo yerlere kara bann ezdiim Bir gn olur kar durur aalar

Deli Yusui diler ulu Mevladan2 Paam kurtuL'TI.asn drl beladan

A alnma byle yazm Yaradan Beni gren ibret alur aalar

CDeli Yusuf Erzurum'un hkmet konanda Beyler ile Paaya syledii)

Dinleyin Aalar dinleyin Beyler Sorarm bunlar bir gn olur ki

Adam olup Ko Kr Ata binm Krarm belleri bir gn olur ki
Ben ykm da bana ezersem Sra sra ko yiididizersem
Yiitler destinde bade szersem Arann bunlar bir gn olur ki
Al yanam kzl kana buland Akan kandan cokun sular buland
Dman ne syledi Paam inand Sorarm sizlerden bir gn olur ki

Ben Yusuf .Bey idim kendi bama Drrm ko yiidi peime

Kk Ali'n kar dalar bana Arann sizleri bir gn olur ki

143
 KROGLU DESTANI-EK
MARA METiNLER

3 ahin gemez snurumdan Arslan kurtulnaz urumdan

Zal kl sol brnden alarn seni Arabolu
rErzurum'dan at alp kaar iken Heyhan Arap arkalarndan ular. ol Eri
Gtid ile Arpalk'n arasnda Ak Yoku'un banda Gk Pnar ayr'nda Ka-
Yr hey adam olmayan mrnde yiit grmeyen
ra al'nn dibinde Yusuf'un at zerinde Reyhan'a yalvard trkl Yiit kymatn
bilmeyen ldrrro Arwbolu

Deli Yusuf de: gelsene Sen bize teslim olsana

Aman Arap kyma bize Yol ver gidek iimize Topuza kar dursana ldrrro Arabolu
Saltn aldm iki gze Arlan dme peimize
Arap rahmeyle gzme :Uyma Paann szne 7
Mil ekti iki gzme Gel karma iimize
Zanbnla gezdin cilan (amlbel dana kmca oluna eyledii na;sihat ve orada kalacaklarn m
Yoluna koymuuro can
Bir olumun ilk avn Gel ok grme ikilllize syler)

Deli Yusuf der aman Gnlnden kaldr gman Akar Abhayat biter Yemiler Arslan gi:bi bu dalarda kalmal
Unutma gani Suphan Tokuruna gel groze Yr olum burda arslanlar yatar Arslan yatanda arslan olmal

Yarn burdan kalkp gitneli dze Allah yardm eder burada bize
4 Alnal kevran kmal yze Bu dalarda mesken tutup kalnal
Topuzu ekmeli yola drmal Bezirgan bozmal eri urmal
eReyhan Arap arkalarndan ulatnda Kr Yusuf syledii) Sonunu dnme nolup nolnal Koan arslan gibi alp gelmeli
Gzm grmez yolu bilmem Kyma bana arslan Arap Deli Yusuf derler benim adma Rahmetme bir kulun a;sla dadna
Araplarda zulm olmaz Azad eyle arslan Arap te nasihatm i!udur zatna Kesmeli kevran alp gelmeli
Bizi durabildirdiler Bir gene arslan bindirdiler
Kr At iin gnderdiler Kyma bana arslan Arap 8
Dman szne uydular ki gzm oydular
Bir yiit haykrp meydana girse Arka verip snacakyer gerek
Kr At bana verdiler Azad eyle arslan Arap
amlbele metin kale yapmaya Kendi yiit z metin er gerek
alin kurtulnaz ikolundan Arslan gemez uurundan3
Alna Kr Atm elimden Hay nalanda olum Ali nolanda5 Zor6 dman blk blk blende
Yazk bana Arslan Arap
Padiahn divanna varanda Dil tutulur dili tutar er gerek
Kr Yusuf byle syledi Maln haln terkeyledi
Sra sra ko yiitler dzersin Alaylar bozuk bozuk bozarsn
Sen bir arslan ben bir kedi Kyma bana Arslan Arap~
Berhaneyi amhbele ezersin Burda sana barnacak yer gerek

5 Gs gerek arka verek dalara Hzmat edek balalara balara

(Reyhan Arap arkalarndan varnca ~ab'a yalvard}
Derelerde biter st Gel geri dn Arabolu
Bu szlerim sana t Kyma bana Arabolu
Bizi dura:bildirdiler
Sen arslan bindirdiler
Kr At iin gnderdiler Gel geri dn Arabolu
6
CHeyhan Arap'a darlp ok fena syler, ondan sonra bir daha alrl
hret ve.rmek iin nice illere 7 imdi sana devlet gerek sur gerek8
Eyvan gerek oturmaya yaz ile 9 Bir de saki mey doldura narz ile
Yiitlerin kumandasn saz ile Vermek iin yakacak dil gerek
Deli Yusuf tamamlad d Sen tamam et yirmi bir bin yiidi
Gzlerim grmyor suum ne idi Koyma kyamete burda al gerek
9
(Babas amlbel'de darlnca ban alp gider. ukur Ova'ya varr. Deli
Hoylu orada hayvan ayrladr. Kara-Pnar'n banda birbirlerine bunlar
sylerler

144 145
 KROGLU DESTANI-EK
MARA METiNLER

Evvel ald Hoylu

Deli Ali
Benden korknadn mindin buraya Kr At brak da kurtar ban
Duymadn m ba kesenler burada alarm klnc kesem ban Acem illerinden serpildim geldim Girelim meydana meydan benimdir
Kr Atm kheylan kendim pehlivan Keserim kelleni meydan benndir
Ald Deli Ali
Hoylu
Acem llerinden serpildim geldim Girelim meydana meydan benimdir
KrAtm bir aygr kendim bir arslan alarm klnc meydan benimdir Kuzgun olur leine kerim A sinene eri haner akarm
Kollarnkaracadan skerim10 Azad ettim durma kalk git bu yer-
Ald Hoylu den

Bir meydan a;arm alarm seni Krolu

Gml krbaca dalarm seni
Atann bir kln blerim seni Gnder ko Kr At kurtar ban
Girelim meydana meydan tanyam Yaraelenin birliine kani em
El verende elim tutan tanyam Zaptetmiim Arabistan benimdir
Deli Ali

Girelim meydana Meydan tanyam Hoylu

Yaradenin birliinekaniarn
Gel grek ben de seni tanyan Zaptetmiem Arrubistan benimdir
Bilmez misin Hoylu Beyin buralar Bu davay eri kln aralar
p ekilip korulanan korular Dnya benim durma siktir buradan
Hoylu
Krolu
Kara Deniz gibi kaynar eaarm Cokun sular gibi boydan aarm
Ak sinene eri kln derim At teslim eyle kurtar ban Adm sorarsan IrvanAli D grdm yok del' oldum deli
Badattan Baradan Aoemden beri Gn doudan gn batya beninidir
Deli Ali
ll
Yr ok lafetme buyur meydana Ben de kim olduum bildirem sene
Atann bir topuz kyarm cana Yedi tmen Acemisten benimdir (Hoylu'nun ksp gittiini duyunca askere metanet yollu bunu syler. Kendi
Hoylu'yu aramaya gider)
Hoylu Yiitler silkinip ata binerse Derelerde boz kurtlara n olur
Yiit olan dne dne dr Ktler kavgadan kaar hun olur
Adm Deli Hoylu zm bir arslan Bir kule yaptrdm kestiim batan
Bir lezzet alaman tuttuun iten Ko yiit cdasn alm atyor A elleri kzl kana batyar
Kalk brak Kr At kurtar ban
Bir kt kavgadan dnm kayar Kama kt kama imdi dn olur
Deli Ali Bir yiit cdasn alm eline Serimi koymuum yiit yoluna
Kalkan paralana zrhlar deline Kanl gmlek ko yiide don olur
Adm sorarsan Irvan Ali Kavga grmeyeli del'oldum deli
Krolu arr figan atlar man ehli birbirini tler
Badattan Basradan Yemenden beri Gn doandan gn batana benimdir
Boydan boya demir donlu yiitler alar dasn kahraman olur

lO
12
Ald Hoylu
(Krolu Hoylu'yu bulup yalvard)

Dldl ile seyreledim kaarsn Eri klnile adam biersin

Yazk sana tatl candan geersin Hoylum silkin kalk yerinden E lncn ek belinden
Azad ettim durma kalk git bu ilden
Al beni dman elinden Hoylu meydandr meydandr
146
147
 KROGLU DESTA.Nl- EK MARA METNLER

Ald Hoylu 14
Bo yere antma ba Kz alanlar grsn ii !Hoylu'dan midini kesip askerin arkasna gelip sylerl
Dnyada etmem sava D bilnenem bilmenem

Bu ki meydan almaz anda zat olnaz Besiemen beygiri a.ra;b'at olmaz

Ald Krolu Er olanlar dmanma alt olnaz Serin verir ser kurtanr meydanda

Bu szn karetti cana Senin olsun benli Dne Ko yiitler bell olur zatndan Kt yuvarlanr der atndan
Cengedelim kana kana Boylu meydandr meydandr Ar!lib at hmndan er heybatinden Ktlerin can kar meydanda
Dolu verin ko yiitler uyansn ki hasm birbirine dayansn
Ald Hoylu A gdeler kzl kana boyansn Yiit lr am kalur meydanda

Kimseye demem L..l C..l yezdaha muhtacm Krolu der dnya fanidir fani Ko yiit unna koymuum can

irin Dne benim hacm Cana kymanam kymanam Merd olan kazanr dnyada an Yiitler kazanr nam dnyada

Ald Krolu 15

Zalim dman galip geldi Her biri bir koldan girdi Dne
Bir olum Ayvaz yaruldu Hoylu meydandr meydandr
Badaciasefer edenler Neyiediniz merd Hoyluyu
Ald Hoylu Turna teline gidenler Neyiediniz Bey Hoyluyu

u dnyada meydan olsa Btn Acem beri dnse Krolu

ster olun Ayvaz lse D bilnenem bilnenem
Badada .sefer eyledim Orda koydum merd Hoyluyu
Ald Krolu Acem ile cengeyledim Orda verdim ko Hoyluyu

Krolu der ki nolacak Takdir yerini bulacak Dne

Mavili kaldsaracak Hoylu meydandr meydandr
Dnb ozup gidenler Badeyi suzup gidenler
H oy lu Acem ile cengedenler ; Neyiediniz merd Hoyluyu

Hoylu Bey der ki nolasn Dmana kln alasn Krolu

Maviliyi sen sarasn D bilnenem bilnenem
Dne ben de ok aiadm Cierim nara daiadm
Badatta ehid eyledim Orda koydum Bey Hoyluyu
13

metekrar Boylu'ya syler) Dne

Aman dedim ama kestin amanun isterse yaksunlar nare Beyleri Dnyada murad alanlar Balan balu kalanlar
Alrm terkime olum Ayvaz isterse eksinler dara Beyleri Beylere karu gelenler Neyiediniz merd Hoyluyu
Sebeb'oldu bunca leler krlsn Elim elim olsun yere ylsn Krolu
<.. .l nm cengi harbi alnsun isterse gmsnler kara Beyleri
L .. l yoktur fani dnyada Merdolu merd'olup eren murada Mavili mura.d alnadm Bey Hoyluyu saramadm
L..l Hoylu kyma bana burada Kerem et kavutur yi,re
Beyleri Cenazesin gremedim ldnnler Bey Hoyluyu

148 149
 KROGLU DESTANI-EK MARA METNLER

Dne 18

Kan alattn amlbeli LiiJeyledin rn dili Cbu davada Hoylu Bey lr. Deli Hasan'dan haber alp I-!oylu'nun cenaze-
Hoa kalsn turna teli Neyledirriz Bey Hoyluyu sinin banda syler)

Krolu Gk bama hapt (arpt?l sandm

Hasan bana haber verdi
Zorbaz Beyi bir grz vurdu Da yerinden koptu sandm
Beylerim dalsngitsin Dilerim ki vadem yetsin
amlbelde bayku tsn ehid ettim merc! Hoyluyu Binde bir dourmaz ana Cengedelm kana kana
Ei gehnemi cihana Mezar tam att sandm
Dne
Hoylu idi dalm kolum Billahi krldbelim
Viran kald amlbelim lde bayku tt sandm
irinDne der ki nalsun Balarmz balu il:alsun
Maviliyi kimler sarsn Neyiediniz Bey Hoyluyu Krolunun gen arslan lm akar kzl kan

Batan ayrhn bedeni Bugn vadem yetti sandm

Krolu

Ciger ite kebab oldu

19
Ko Krolu harab oldu
Turna teli sebeb oldu Ordan verdim Bey Hoyluyu
CAkam olur. Tabl-aram almur, Krolu'nun koltuuna girerler, cenazenin
bana getrrler. Cenazenin banda syler hem de alar
16
Gvendiim dallar elimde kald Krmz gl benzim sarard soldu Gelin Hoyluyu soyalm Gllah suyuyla yuy,alm
Gitti Hoylu nam dnyada kald Alan Beyler alan Hoylu nic'oldu Mezara nasl koyalm Gelin alaak Hoyluya
Beyer bunun nianlsn grmeli Sorarsa Hoyluyu haber vermeli Hoylu deil bu bir kale Seyret baa gekn hale
Elleri knal gzler srmeli Alasn bir zaman Hoylu nic'oldu Gitti arslan gehnez yola Gelin alaak Hoyluya
kardm bamdan Tunus fesini Nerden iideyim Hoylu sesini Boylunun silalm satn stne ilmbbeler atn
Krk gn tamam tutun onun yasn Alan Beyler alan Hoylu nic'oldu Hoyluyu ehide katn Gelin alaak Hoyluya
Kirman klncn balan beline Kadir mevlam rahmeylesin haline Bizim dalarn kaplan Glese ykar arsla
Kimleri kovalm Hoylu yerine Alan alan Hoylu nlc'oldu Gelin ala8ik Hoyluya
Krolunun kahraman
Krolu der bu i naslolacak Akrbeti bu dert beni alacak
Dnmz kyamete kalacak Gel alaak Dne Hoylu nic'oldu 20

17 (. .. Krolu'na mjdeci gnderilince Zor Bezirgan'a karu gitmek zere te-

darik kumandasl
(Gzel Dne syler. Askerin iinde Hoylu'yu gremez de syler)
Neyledirriz Bey Hoyluyu Tedarik grn aalar Gelende Konya kevran
Badada sefer edenler
Turna teline gidenler Neyledirriz 'Bey Hoyluyu Mjdeciye verin Beyler Gelende Konya kevran

Ba bal kalan kzlar Nianlusu yolun gzler Halmdan beyler halmdan Kimse bilmez ahvalmdan
Arr beden yrek szlar Neyledirriz Bey Hoyluyu (. .. Bezirgan elinden Gelende Konya kevran

El knal gz srmeli Maviliye ne demeli Yiit olun serden gein Dolu badelerden iin
Sorarsa haber vermeli NeyJodiniz merd Hoyluyu Her koldan bir yiit sein Gelende Konya kevran

Gzel Dne kara giysin Btn kzlar yasa girsin Kroluyum adm belli Grz atann sal sollu
Turna teli ban yesin Neyiediniz merd' Hoyluyu Marurlanma ko Krolu Gelende Konya kevram

150 151
 KP.oGLU DESTANI-EK MARA METNLER

21 Bezirgan

lTekrar kendi kendine sdramayp Eyvan kkne Beyleri, Binbalan, u Aandan kt olursun
Han Ayvaz gehne lrsn
pehlivan alamadna mkedder olup Eyvan kknde Ayvaz' bu kafire Sertlik etme ge karmdan
Altndanat verirsin
gitmek zere yalvarp syledil
Ayvaz
Aman Beyler aman haber vereyim Arab atl ko yiidin ann
Bir giden olayd ban kesmeye u dnyadan kaldrayd namn
Benim atm emlik kuzu Hi bilmez tepeyi dz
Hay nolayd Zor Bezirgan olayd imdi u kafiri tutup geleydi Duydum sende ok krmz Bir ba ver ki sen geesin
Ban kesip yreini alayd Saa idi u yollara kann
Bezirgan
Aman Ayvaz aman kald nammz Bir kafiri tutup geleydi
Ova yazlara sati kanmz Kaldraydm yeryznden nn
Bende kzl altn oktur Elinde fermann yoktur
Krolu der am am ard Yumruk ile vurdu attan drd Tatl canna bir oktur Sertlik etme ge karmdan
Ko Kr Atn remesini 11 dird Bir pul demez etti benim anm
Ayvaz
22
Zorlu yola dtm geldim amlrbelden getim geldim
(Hemen Ayvaz hiddetlenip Kara Kaytaz'a svar olup Bezirglm'a vard. Ay- Ben canmdan getim geldim Bir ba ver ki sen geesin
vaz'm geldiini berhane sahipleri Bezirgan'a haber verdiler. Bezirgan Ay-
vaz' bir ey sanmayp kale ahnad. Ayvaz ald bakalm ne syledil
Bezirgan
te geldim yol bacn almaya Say bin altn dag el ge rneni
A kurt gibi berhaneye 12 dalmaya Say bin altn da gel ge rneni Berhaneyi bindirnim Taban kln sildirmiim
ok yiitler ldrmm Sertlik etme ge karmdan
Vezneye koydular seni tarttlar Gren pehlivanlar geri gitiler
Seni bana yiit diye sattlar te geldim ba isterim rneni Ayvaz
At siyah ben beyaz tan bil beni alarm bir kln doranm seni
Getr ver bacm gel ge rneni Adm Ayvaz gnlm uca Bu szlerin gitti gce
Alnn kevran saann kan
Bismillah eri klnca Hemen ka ki kurtulasn
Yolun basym hem zorbazym 13 Ol Hakkn emrine ben de razym
Ben de Krolunun Han Ayvazym Say bin altn da gel ge rneni Bezirgan

Bezirgan dmez amndan Ku sektirmez me.kamndan

23 erim dman kanndan Ban kurtar ka karrndan

Ald Ayvaz
24
Giden gitme sozum kald C..l gitti nazm kald
(. .. Sabancalgetrp Ayvaz'n (. . . vurmasyla Zor Bezirgan Ayvaz' vurur ...
Al atnda gzm kald Bir ba ver ki sen geesin Dastanl Hasan Zor Bez.irgtm' L .. l Btn asker birbirine giriip ol gn
aJcama kadar asker iki taraf olup iki taraftan on bir bin asker lr sonra
Ald Bezirgan
( ... J grlr. Andan sonra bunlara seyredip Krolu bunu syledil
Bu dada keklik yiyerler C.. J kana bo yarlar
L .. l sana kim diyerler Sertlik etme ge karmdan Ayvaz gitti ben dnyay neyleyim nip eteklere yaslanmaldr
Beyler ld en dnyay neyleyim Yaldz mzrak suda slanrnaldr
Ayvaz
Bu dalarn ahbaz~nm Ko yiit acundan belim zld Dman geldi arnacma dizildi
Yiitlerin zorbazym
Krolunun Ayvazym Bir ba ver ki sen geesin Tfenk icad oldu mertlik bozuldu Eri ikln knda paslanmaldr

152 153
 KROGLU DESTANI-EK MARA METiNLER

25 Bezirgan
Krolu olduun neden bilelm D8"vet eyle yannza varalum
fZor Bezirgan meraklanp Snniye, Aceme kar ve Krolu ordusuna u Bah dey yz yaldz 15 verelm Doka:..ma kevrana gel ge Krolu
trkleri at zerLnde syleyip hemen deryay muhit gibi Acem lekerine .. .J
Kasrgalar gibi tozar geerin Dakanma kevrana ge] ge Krolu
Yaklama yanma kann ierin Dekanma kevrana gel ge Krolu
Yr Zor Bezirgan zorla bir koldan Dora balarn bunlarn imdi
Teke ekli am klnc tak kola Bitir ilerini bunlarn imdi imek gibi a.kr belin bkerim ekerim bir sille diin dkerim
amlbeli ,btn ykar skerim Dekanma kevrana gel ge Krolu
Yr Zor Bezirgan edler kuan'a Kln ekip dmanara den'e
Kavga bir bayramdr Bey ne Paa ne Ykarm kalesin burlarn imdi Ata binerin peine derin Kara Deniz gibi kaynar coarn
Beylerine eri kln derim Dakanna kevrana gel ge Krolu
Analar aladr evler ykarm Girerim ieri ehri yakarm
imdi btn da ta ykarm Seyredin ne.l]erim itleri imdi Kusun f?l ilinden ekilctim geldim Sora sora amlbeli zor buldum
Bu dalarda ko Krolu var bildin Dakanna kevrana. gel ge Krolu
Adm Zor Bezirgan Mennanoluyum Arapta Acemde n bellym
Bakm 'bir camus deve kinliyim Dkerim denize leleri imdi
27
26 CZor Bezirgan Eyvan k.kne knca umum seyrederlerdi. Umum orduya
Zor Bezirgan'n ne ba;bayiit olduunu bildirmek iin ald baJmlml
lBezirgan'n karusuna varnca birbirlerine syledikleri) Zor Bezirgan bunun ad Geldi bu meydann tad
Yedi ift camus kuvveti Vermi Allah bilin Beyler
Ald Krolu
Heybetinden arslan korkar Dmanlar yarar yrtar
A kurt gibi adam kapar Hep naallah diyin Beyler
Eri br gelen kok aas Dzlm katara gelr mayas
Tat tay 14 bl de yolla ykn yarsn Ver bin altn bal
yolu dalarn Yumruk vursa da ykar Dmann temelin sker
Arslan gibi daa tapar Da ta sker Beyler

Bezirgan Nice pehlivanlar balar Zarbna dayanmaz dalar

Yalvarsan beraber alar Bir mrvvet kan Beyler
Gleelim gel girelim meydana Delim bulanalm al kana Krolunun pehlivan Yoluna koymuum can
Bir pul vernem gnlm ilen ben sana Alsun dalarn yolu Krolu
n zaptetni cihan Budur kanlar ien Beyler

Krolu 28
Kln ile hak ortandan bierim (Acemden Zorbaz Beyi meydana gelince Krolu Beylerine kar syledii)
Dizgin etsem al atn geerim
arap niyetine kann iqerim Baldr dalarn yolu Bezirgan Ald Zorbaz Beyi

amlbelden gelen Beyler Sizi balar al'giderim

Bezirgan Grzme dayanmaz dalar Hepinizi al'giderim
te meydan gel adama Kimler gelr imdadna
Ko Krolu imdi srar kakarm Al atma altn malmuz akarm Zorbaz Beyi inadna Ban keser al'giderim

arnlbele kandan kna yakarm Alsun dalarn yolu Krolu Koca-Kenan, Dar-Dikmez Ecel' -Yakn, Kabre-Smaz
Deli-Hasan, Halden-Bilmez Yolar yolar al'giderim
Krolu Denirc'olu merde benzer Kse-Sefer Krde benzer
Kk Ayvaz kurda benzer Topun balar al' giderim
nrde bu yoldan gehnediniz mi Bezirgan beri gelsene zim yzne srsene
Krolu olduum bilmeeliniz mi
Tay tay blelin yk bezirgan Zorbaz Beyi bildirsene Yarar yrtar al'giderim
Sahanca Beylerim grmediniz mi

154 155
 KROGLU DESTANI-EK MARA lviETNLER

29 Krolu

(Zor Bezirgan'n Zorbaz Beye karu syledii) Tuz ekmek kadrini bilmez utamaz Kestiim kelleler heswba gelmez
Kroluder seni hey beni bilmez ldrmm hi gelmez o Bezirgan
ok analar alar evler yklr alarm Acem stne
klnc
Bir dizgin toplann yerler yrtlr Deviririm dalar Acem stne
31
Ben yiit isterim edler kuana Frsat m veririm atlar kaana
D meydandr Bey ne Paa ne Ykarm dalar Acem stne
(Gzel DniJ'nin yanna dervi suretiyle girince syler)

Adm Zor Bezirgan yoktur kararm Zorbaz Beyi ite meydan grelim Selam verdim alnadn sen zm iin alam seni
Sizi burda blk blk blerim Ykarm evleri balar stne Selam kadrin bilm.edin sen A gzn grem seni
Aknla oldum divane At u perdeyi bir yana
30 Girelim baa bostana Bizim ilde grem seni
Gl!dr baas ba At stnde yiit hav 17
Boylu (. .. l ua evi Ben sunama sorarn seni
L..J haber ver pellivan neyledin Kahbesin inanmam sana Krolu
Gnlm evin yktn viran eyledin Ustasnl 6 inanmam sana Krolu 32
(Yz yirmi denekten sonra kuyudan kp syler)
Krolu
(. .. Ha!m hatnn sormayan
Eski Hinde yktm gounu Beyler Bulamadm bir gn gel Bezirgan (. .. ) Ben terkime alam seni
Affettim gnahn suunu Beyler Billahi sa gelr bir gn Bezirgan
L .. J vardr kuyu inde kalmam suyu
(. . .J usul boyu Has baada grem seni
Hoylu
Ko Krolu dervi oldu Huddam ekti fikre dald
18
(... keser azab ederim (... ie dzer kebab ederim Derterde yerini buldu Nasip benim alam seni
amlbeli ykar harab ederim Kahbesin inanmam sana Krolu

Krolu
33
fBaa kapsnda syler)
( ... l vadetti Bezirgan bana (. ..
namesin getirdim sana
Kefil ister isen gsterem sana Yr Hoylu bir gn gelr Bezirgan Ne yksek baa kapus A girelm rn Dne
Sarptr yklmaz yapus Gel gidelm irin Dne
Hoylu zin ver dalsn kzlar Asumana ksn tozlar
Ver getir mektubu okusun Beyler Duya!m Krolu ne yalan syler Dne Hasan bizi gzler Gel gidelim irin Dne
Billahi zarbma dayanamaz dalar Atann bir kln sana Krolu Yr Dne ne durursn Grrler burda kalursn
Sonra da piman olursn Gel gidelm irin Dne
Krolu
Krolu erdi murada Dmanm kalsun burada
Terkileek ko Kr Ata Bin gidelm irin Dne
Hoylu cana karetti bu szlerin Korkarm tki grmez [ ...
On bir gndr Bezirg:O:n gzlerim ldrmedim gelir bir gn Bezirgan
34
H oy lu liek baasndan gzel Dne'yi alup kaarken syledii)

Kroluyum diyip burada durma Grnme gzme yanmda durma Yavr ahin avn alm
uuyor Elinden avn alanlar gelsn
Ben seni grmeyim sen beni grme imdi paralarm seni Krolu Kr Atn stnde arslan geiyor Kzarm gzleri gelenler gelsn

156 157
 KROGLU DESTANI-EK MARA METiNLER

Koan arslan gibi bindim atma Hi (kimse) ulamaz benim tartma Klnc indiren kaldrmasunlar
Bundan sonra adam ldrmesnler
Ben gzel Dneyi aldm terkime Elimden almaya gelenler gelsn Dnenin gl rengin soldurmasunlar2o Koyvar gitsin u putlan iine
Ko yiit kavgadan evirmez yz Kulak verin dinlen sylenen sz Ko Krn oluyum emrim nicedir Dnenin hatr dadan ucadr
Yumurta danda gzlerim sizi Atm canm alanlar gelsn Ayvazn gl rengi glden tazedir Gelin yemin ettim Ayvaz bana
kar orta oengi harbi alarm Topuz eker dmanma dalarm
Alaylar blk blk blerim O zaman karuma duranlar gelsn
(Krolu Dne Hanm kap giderken yalvard)
ikar isterim L. . Birisi terkimde L .
Kurtulup darda:n, gelmiim Dne kurbann olaym
Yumurta danda !. .. J Dayanp karma duranlar gelsn
Bugn murada ermiim Gitme kurbanm olaym
Altmda K.r Atn arslan L.J alin bakl da harbi kulakl
Krolunu dersen atal yrekli Topuzun altnadayanan gelsn Dne

35 Kurtulmu dardan gelmisin Dalar benim meskenimdir

Beyile yarin bulmusun Dalar benim meskenimdir
(Gzel Dneyi. . .
Krolu
Suretin grnce oldum divane Yandm Hanm nine aman elaman
smini duyunca oldum divane Dtm ocana aman elaman At sar il!)endi sar Her iee konar an
Hem yiit hem gzel anldr anl Ba al balal 1bir sar donlu Gelen Demirc'olu yari Gitme kurbann olaym
Huri melek mi mal yz benli Yandm kebaib oldum aman elaman
Dne
mrmde grmedim byle bir (.. .J Koymuuro yoluna can C .. J
(. .. ) ( ... )
Ben giderim sen burda kal Gel fikreyle ummana dal
Dizdar Hanmdan murad al Dalar benim meskenimdir
36

(amlbel dana knca Eyvan kknde irin Dne'nin akna bade itii)
39
CKrolu hem metanet hem Ayvaz'a kumanda olarak syledil
Bugn bir keyfiyetim var Ayvaz mey doldur mey doldur
Arada bir iretim var Ayvaz mey doldur mey doldur Cbak binen siyal atl .Sz irin dili datl
Kolunda ifte pazvantl Han Ayvazm dunna hele
Kolunda ko1ba mercan Sana kurban olsun bin can
Elinde fafuri fincan Ayvaz mey doldur mey doldur
Dne ald
Kr A:t grnmez haadan 19 Ben korkmam beyden paadan Ona attm dama dt L . cana dt
Altn yaldzl ieden Ayvaz mey doldur mey doldur (. .. larm bana dt (... Beyefendi
Krolu kt ikkne ok yardm eder dkne
irin Dnenin akna Hele mey doldur mey doldur Krolu

A tm gitti izi il:ald Ciran :kat taz kald

37 erif Beyin gz kald Kaar imdi durma hele
(Gzel Dne yalvarnca Dne'nin hatr iin askerin ... )
Dne ald

Atn kasn izi dursun

Ir eder aalar r eder beyler ok maallal ko yiidin iine Ciran kasn taz dursun
Dnenin alma dayanmaz dalar Kerem eylen gzden akan yana Kardamn gz dursun Azadeyle Beyefendi

158 159
 KRoGLU.DESTANI- EK
MARA METNLER

Krolu
Ald Dne

Krolunun sz kalmaz ahin gider baz ilmlmaz Ne kaarsn varn kald Sende ahu zarm kaln
erif Beyin gz kalmaz Ahmet Beyi daran hele Sana bir ift szm kald Nice ddn Gdmeni

Dne ald
Aln Bezirgan

Dne der ki sa kalmadan Sa olup gnde lmeden lierde yatak yayarlar Yan bal ile yiyerler
Mematna yar olmadan lmesi yeg Beyefendi Hanm sana kim eliyerler De grdm Gctmeni

40 Dne

<Bunlar yasa gmnce gzel Dn.e'nin kervan alp L.l yz yk sevayi ile amlbelin binasym Gzelierin sunasym
yz yk uka getrp ur L . darlp gittii) Krolunun Dnesiyim Nice ddn Gdmeni

Dldl ile seyreyledim geldiniz Doru gelip bizim ile indiniz Bezirgan
Gdmene bir ka kam vurdunuz Alrm bunlarn ibacn imdi
Sar don giyer gelrsn Gelme ki piman olursun
Bir ift buse ba verirsin De grdm Gctmeni
Ald Firenk

mrmde ben 'ba vermeyi grme- Senin gelip alacan bilmedim Ald Dne
dim
Uam ddm hac vernedim Adam isen elle ykleri imdi Yaylalarda karm oktur Namusuro var arm oktur
Bileilnde zoruro oktur Nice ddn Gctmeni
Ald Dne
Bezirgan
Belimde klncm sade cevahir ekerim kmndan ederim zahir
KeUeni keserin hey yezit kafir Alnn bu yolun bacn imdi
in beyleri al kan sat Ba' almanz suya dt
Krolunun devri geti te ddm Gctmeni
Ald Firenk

Akl noksan karlarn zatndan Bir yumruk urursam den atncan Dne
Belin sksam cann kar gtnden Adam isen elle ykleri imdi
irin Dne ah inallah Canna kyarm billah
Klmenna ok maallal Sen mi ddn Gctmeni
Ald Dne

irin Dne derler benim adma Hi bir yiit karnad karuma Bezirgan
imdi seni inedirim atma Alnn yollarn hacn imdi
Adm Vzvz ilim Firenk erinde atal yrek
Ba ,sznden geri dnek Ama ddm Gctmeni
Ald Firenk
Usta Firenk lr vermez bu bac Byle eyler bana zehirden ac
42
mrmde duymadm bu ba ne bac Adam isen yokla ykleri imdi
Ald Gzel
41
Aman ana canm yand Haner gogsume dayand
(Gzel Dne'nin Fireilik ile uratl Naziik ten kana boyand Garip kaldm bu illerde

160 161
 KROGLU DESTANI-EK MARA YlETNLER

Ald Dne Ediimiz hurma dal Yediimiz oul bal

Dmeyi gr ko Krolu Den arslana C. .. l
Dne der ki bir hal oldum Bu dertten sarardm soldum Beyler duyar bu ileri eker gelrler gleri
Ayva:z gitti mell kaldm Han ayvazm gelrm' ola Sen bala bu sular Korkum Beylere b". olmaz

Ald Gzel fsa Bal geldi hemen Seni ilmrtarnn tamam

Elem ekme ko kahraman Dnyada bitmez i olmaz
Kk Gzel haner eker eker cigerine akar
Gayr mell mell bakar Mayil kaldm bu illerde 46

metekrar sa Bal'dan sa:zn alp .. .

43
Dinle karda; haber verem Benim buraya geldiim
C... memleketin adamlarn metheder sa Ball Beyler btn kst gitti Sebep buraya geldiim

Bizim illerin beyleri Dira tutar yer insan . O gn ektiim yas idi Gnlm gam dolu pas idi
Gelrse durmaz elleri Keser dorar yer insan A1tn yaldzl tas idi Medet buraya geldiim

Grrlerse dmanlar Seyreyle akan kanlar Hebeb oldu hbeb oldu Yand ciger keba;b oldu
Bizim .ilin arslanlar A kurt gibi yer insan Bir ift dervi sebeb oldu Benim buraya geldiim
(. .. (... varr gerenler Krolu grd dnde Bir bayku ter banda
Aaya imdat gelenler Keba;b eder yer insan Beyz atls peinde Benim buraya geldiim

C. .. l olunca mallarnz ( ... J varr hallarnz

Arap atlu beylerimiz Yarar yrtar yer insan
47

sa Bal alar saz Tamam doru syler sz sa Balne ok yatar uyursun L.l uyan tuti diller buyursun
ok yordunuz bunda bizi Beyler diri yer insan Sen kurtul da beni Mevlam kayr sa Bal durma kalk git bu yerden
sun
44
sa Bal
(Tekrar kalvede syler)
L . .l ne ok verdin d (. .. ha bundan belliydi
Dinlen beyler ko yiidin szn On be para bah verdi Hey bana Sen' al' gider sa Bal bu yerden
L. . vermezler benim gibi yiidi
Ne kadar harc' etsem tkenmez On be para bal verdi Bey bana
para L . .J
Bolu Beyi ba;h verdi gldrd Bir vernede tamam yerin aldrd L .. l satmlar (. .. yapmlar
mrmde ]m bal beni gldrd On be para bal verdi Bey bana kiiye daraac atmlar sa Bal durma kalk git bu yerden
Bineyim atma gidem yoluma Asla ben aan alnam dilime
Bolu Beyin methederim aleme On be para bah verdi Bey bana sa Bal

sa Bal bah ald sevindi Parasz gezmeden z kynd

(. .. J tsn glleriniz boy lasn L.l gelsin alleriniz yaylasn
Bol' Beyin verdii gze grnd On be para bah verdi Bey bana
Bin sere de bir ahine neylesin Sen' al' gider sa Bal bu yerden

45 (...)

Bir ocuk on be yanda Be yz atlya ba olmaz Seni beni Bey babama gemiler-2 1 Dolu dolu badelerden imiler
Deryaya batar ya olmaz Bizim iin be yz atl semiler sa Bal durma kalk git bu yerden
rdek kadar hkmn yok mu

162 163
 KROGLU DESTANI-EK
MARA METNLER

L.l
Ald Krola

ahin olur kayalara taparm Arslan olur sarp kaleler ykarm

Ben gelmiim Krolunu kurtarm lr gitmez Demirc'olum bu yer- Yol verin dumanl dalar Amaya Ayvaz geliyor
alasn sovuk pnarlar neye Ayvaz geliyor
den
Bu dalarda biten gller Kolmsu lal eder diller
48 Dalnda cda blbller tn Ayvaz geliyor

rAyvaz'n alamamas iin Ayvaz'a yalvarrl Bizim yayiann yiidi Belinde gm dividi
Yayiann servi sd Glg'edin olum geliyor
L .. l kaput giyinmi srna yakal Ba telli Han Ayvazm alama
At al yeleli kulak kpeli Ba telli Han Ayvazm alama Bizim yayialar oluklu Akan sular balkl
Al balal mor yelekli Kz gerek Ayvaz geliyor
Olum Ayvaz Kasap baban gel- Hanm ninen salarn yolmaz m
mez mi Bizim yaylann ua Belinde Aydn bua

Hani benim Han Ayvazm demez mi Ba telli Han Ayvazm alama Yaylann drl iei Kokuun Ayvaz geliyor

(Sensin benil yava yava yrden Ya koymayp yreimde eriden Krolu der ki tayalar A1lmz bayvan kovalar
imdi Kasap baban gelr geriden Ba telli Han Ayvazm alama Sarptaki yksek ikayal8r Yastln olum geliyor

L .. l olmu amlbel da Gn gibi parlyor gsnn beni

(.. . de oldun amlrbel Be yi Batelli Han Ayvazm alama
51

C... J sensin teptilimi (tedbirimil a Merhem koyup yaralann biren lAyvaz amlbel'e ... E yvan Kknde ol Ayvaz elinden bade itii)
ran

Krolunu bu sevdaya dren
Gel Can Ayvaz s-enin ile olalm
Beyehrinden Gl Abmedi alalm
CAyvaz ile at deitikten
Ayvaz yazk sana attan inelm
Gel bu pazarlktan geri dnelim
Ba telli Han Ayvazm alama Ayvaz sa bilekierin Kabul olsun dilekierin
(... oldu yreklerin Hele mey doldur mey daldur
Birden aiayalm birden glelim
Ba telli Han Ayvazm alama Ayvaz aldm heves ile Gnlm geirdim yas ile
Altun yaldzl tas ile Hele mey doldur mey doldur
49 Seni skdardan aldm kr muradma erdi.:p.
imdi amlbele geldim Hele mey doldur mey daldur
sonra piman olduu)
Krolum kt kkne Hak yardm eder dkne
nad etme Kr At oynar ba ile Baba yiitler akna Hele mey daldur mey doldur
stersen 'l.'ereyim can ba ile

Seni tatan taa alar ldrr CliJ aireti sana gldrr. 52

(... A Denize doldurur C... J ekir gkte ku ile
(Beyler Soan Dana gp gidince Krolu can skld yerde i kalede
L .. J cda klmaz inmeli r.. . inip sen atma bmmeli Ayvaza sylerl
Bu pazarlktan da geri dnmeli (... veririm ben canm ba ile
Ayvaz senin ile hesap szelim Evvel bahar ayiarna ne kald
(... grmeden byle bir oyun (... kollan kapudu soyun Eri br olur gelr gleri Irvann gelmesine ne kald
[. .. yedi bin koyun .. J
Yavr a;hin yuvalarn balanr amlbelde kbeylanlar nallanr

50 Mzrak atanda kln parlanr Dalp dalp kmarmza ne kald

Sein hey aalar kty sein Ko yiit boyuna kemanlar biin

C... Ayvaz alamadan fari olur. Krolu ile barrlar. amlbel'de yakn Arab At beslerdim ko yiid iin Urup urup almamza ne kald
gelince bir meelikte drt yana seyran edip giderken Krolu keyfe gelip
Ayvaz' aldna iftihar peyda eyleyip bunu syler) Yaz gelir de arab Atlar eriir Akan sular birbirine karr
u karuki yoldan kervan savr Kr peenki 22 almanza ne kald

164
165
 KRoGLU DESTANI-EK MARA METNLER

Derya kenarnda biter kamlar Bizlere geliyor drl yemiler Turnam nazl Beyler kollar bal Bolu Beyi tuttu gitti den gein
Sar altun ile aka gurular Kr At urup bulmamza ne kald Bir drm verin amlbellere Kurdu daraacn ast den gein

Krolum der Mevlam her iin ba Arkama drd ok blk ba nnde klavuz giden turnalar Dzlm katara giden turnalar
Hind ile Yemenin drd kuma Tay tay edip blmemize ne kald St Pnar banda seyreden Beyler Beyler boynu toklu gitti den gein
Turnam seyreyleyin hallarnza Hep demir taktlar koliannza
53 Bir ha:ber gtrn ilierimize Beyler kolu bal gitti den gein
A sinernde gonca gller biterken A Pnar banda sarho yatarkan
(Asker giderken kendi de Ayva.z'a hesap sual eder) Dallarnda garip blbl terken Han Ayvazn ban kesti den gein23
Ayvaz senin ile hesap szelim Evvel bahar yaz ayna ne kald
Laleler alp gller kokmaya Kr peenki almamza ne kald 56
Nabine de deli gnl nabine Ko yiitler smaz oldu kabna
Kar'ardcn karnalan d1bine (Yumurta Dandan Ayvaz iin yazd namel
Silah ezip yatmamza ne kald
Arn arn lp alak ukay Som srnadandiktirelm yakay Benden selam eyle Han olu Hana Olum Ayvaz bugn burada gerek
Saymak iin tl maya deveyi Irvann gelmesine ne kald Yiitliktir
dar gnmde buluna Yarn Han Ayvazm burada gerek

Bezirgan burcundan Beyleri grp Yavuz yzge gtbi unmana dalp Benden selam olsun olum Ayvaza ifte benli sim bilekli zorbaza
Omuzu mzrakl Beylerim gelip Kervan kesip ba alnama ne kald plak binsin gelsin Kara Kaytaza Yarn Han Ayvazm burada gerek

Kroluyum tutmam yamansz ii Ko yiit uruna koydum bu ba Han Ayvazm imdi tam on drt ya- ol srna salan durur mu bata
San altun ile beyaz guruu Kr At urup blmemize ne kald ta
Yumurta Danda yarn savata Bir eviadm yarn burada gerek
54 Benden selam eylen Ayvaz dadma Durmayp bu imdadma
yetie
Krolu arr bir eviadna Olum Ayvaz sabah burada gerek
CBaada Ayvaz' arar arkadalara sual eder)
Cmlenin murad Haktan verildi imdi iaretim size fa ile 57
Kumsurun C?J berk yerdir atlar yo. sterseniz delim ta ile
rldu CAyvaz'n bunlara syledii)

Yr hey aalar dava grelim Eski hesaplardan geri dnelim Elvan elvan knalanm elleri Kemer skm nazik ince belleri
Kumsuru C?J berk yerdir attan ine- Ben yalnz siz huyunn be ile eker ezer dudaklar dilleri Dudak melil melil yaktnz beni
lim
Kudretten srmelenmi gzleri Yaktbeni ivelel'i nazlan
Yr Beyler bade ier kanarm Gl Ayvaz imdi sizden ararm Gz kara Harbendeli kzlan Bakman melil melil yaktnz beni
Atarm topuzu cana kyarn Ben ;bir tane siz buyurun e ile Al giyenin kalan katar katar Mavi giyen kirpikleri ok atar
Yr Ayvaz ite meclis dzld Babayiitlerin benzi bozuldu San beyaz mor balanan ka atar Durman melil melil yaktnz beni
Barhaneler bu baaya ezildi Ayvaz gelmez (gzm doldu) ya ile Auraym karu dadan ieri Size yedirmeyin bal ekeri
Kroluder bildiniz mi fendimi imdi size bildiririm kendimi Desinler ki Han Ayvazn ekeri Gzler melil melil yaktnz beni
Ayvaz ba iyi bilin andm terseniz oynayalm ba ile
58
55
.~.:~
CNallhan'dan gelince Mahmut Bezirgan'a syledii)
CBoiu zndanndan kp aruyu pazan gazdirerek Beyleri daraac dibine
gtrmeye giderler. arudan knca Ayvaz gkte bir blk turna giip Girdim ehrin ikapusna Noldu bilmem atm kaldm
anlar ile amlbel'e haber gnderdii) Mayil oldum yapusna. Bu ne hikmet atm kaldm

166 167
 KROGLU DESTANI-EK MARA METNLER

aru pazar yan yana Seyreyledim kana kana Dne seyreyle Ayvaz Sim bilekli o zorbaz
Dkkanda nal hayvana Ben elimle a.ktm geldim Clbatm Kara Kaytaz Gelr grleyi grleyi
Gzler bakar diller kk Evler balarna ykik imdi grrsn kendini Glden krmz rengini
Her bir birlerine bakk Syleyen yok getim geldim Grmedim bunun dengini Gelr grleyi grleyi
Krolunu bilnediler Hi yanma gelmediler Dne Ayvaz bunun ad Geldi bu meydann tad
Selam verdim alnadlar Bu ne hikmet atm kaldm Krolunun bir eviad Gelr zorlay zorlay

59 62

(Grcistan gzellerinin ... Ayvaz'n syledii) CAyvaz'a A Bayr'a kadar gnderip orda Ayvaz'a syledii)

ndim geldim Grcistann line Sra sra dunnu lebi balllar Gel Ayvaz atlanp gitme Ktr bu dan yollar
Oturmular ne ho dua klarlar Seremi (?l yzller servi boylular Keleten aldm haberi Betir bu dan yollar

Kiminin gl var rdekli kazl Gzeller bakurlar nazl nazl Olum hamaylini gtr Tanry fikrine getr
Dostun baasnrta bin bir avazl Tuti kumru sesli irin dilliler Yamranp yamranp yatr letir bu dan yollar
( .. .J bala balar bana C... kudret kalemin ekmi kana Bker Demirc'olu bker Dmann ardndan yeter
C..J enniler on on drt yana Surahi boylular kula kollular Atn naln mhn sker Tatr bu dan yollar

Nazl nazlhivbirine baknlar A ellere elvan kna yakmlar Bir yannz harbendeli Bir yannz zordur beli
Han Ayvaz der hep hamamdan k- Ba al balal ifte benliler Frsat ver(mezl Bolu Beyi atr bu dan yollar
mlar
Krolumenendin yoktur Tanrnn ihsan oktur
Ky var enlii yoktur Botur bu dan yolla
60
(Ayvaz bu szlere ... meydanda siniye bir depme urur, dnyay herbad eder, 63
harab eder. Tekrar arkadalar Ayvaz' yolsuz karp meclisi yine hazr ey.
leyip K rdn sylemesine karar verilir). metekrar eve gelip on gn niyet tutar. Gn hitamnda kalkar Dne'den gn
sual eder. Sonra bunlar sylerl
Alem glse Ayvaz glmez Bilnem serho mudur nedir
Bu meclisin tad gelmez Ela gz ya mdr nedir Aid Krolu

Olum Ayvaz bir ho bakar Atei banm yakar

Dne haber gelmedi mi Hani ya olum gelnedi
Klncndan kanlar akar Kestii ba mdr nedir
Benim gidenlerim gelnez Hani ya Ayvaz gelmedi
skdann stleri Ayp bilnez yiitleri
Dalar ba duman oldu imdi halim yaman oldu
Kimden aldn tleri (. .. ta mdr nedir
ie on gn tamam oldu Hani ya Ayvaz gelmedi
Krdolu, kegektir (?) size Mayi! oldu dilinize
ahin keoklik alur idi Dalsa avn bulur idi
Bir bade doldur ver bize Yrein ta mdr nedir
Gelse bugn gelr idi Hani ya Ayvaz gelnedi

61 Bakada akmaz gller Hi temez oldu blbller

Krolu bana kller Hani ya Ayvaz gelmedi
CAyvaz'n gelip ulat zaman sylerl
64
Yataktan kalikm bir arslan Gelr horlay horlay
Buluttan km ay gibi Gelr parlay parlay rAyvaz'n ... karu Krolu dadaki askere arr)

168 169
 KROGLU DESTANI-EK
MARA METiNLER

Ald Kroglu
Beyler gelir sal sollu Hep atlar srna ullu
At srp meydan alanlar Altun mhl gm nall Kr Ata biner geerdim
Ne durdunuz ta stne
Dmana dalp delenler
Hovdur Ayvazn stne Getrseler Han Ayvaz Sim bilekli o zorbaza
Gelin hey aalar gelin Sreydi Kara Kaytaz Su yerine kan ierdim
Ayvazn halini grn
( ... J birden kln aln
f. .. J dkln le stne Krolu eyledi niyaz Yn kbleye kld namaz
akma aktran kavdr Sa olayd olum Ayvaz Yedi deryay geerdim
Demri ddren tavdr
Bugn nam alacak adr Serneli le le
stnde
67
al dibinde yatanlar Tozu topraa katanlar
Han Ayvaz kurtaranlar
Bahnz ba stne
Kzlar alan Han Ayvaza Sim bilekli o zorbaza
Elinden bade ienler Kim binsin Kara Kaytaza ldrdler Han Ayvaz
Can ile serden geenler
Al krmz kan saanlar Hovdur Ayvazn stne
Krolu der 24 , vadem yetti Tfenk kt mertlik gitti
Krolu buldu slasm
Dmanm buldu belasn Usta Firenk putluk etti' 5 ldrttrd Han Ayvaz
Alnn burcun kalasn
Kalmasn ta ta stne
68
65
lDastanl Hasan'n validesi Hasna BalaJ
maraacnn dibinde Ayvaz alar, sylerl
Hani benim memleketim Girdim Datana seyran eyledim Bir afe-i devran geziyor grdm
lim hey medet hey medet Gnlm evin yktm viran eyledim amar ykam seriyar grdm
Neler getrd bama
Dilim hey meclet hey medet
Kara gz kara ka sarho brukl Tuzaktan kurtuLmu keklik sekiii
Atl gelr sal sollu
Cier ak
oduna dal Bi!nedim ki gemi tuti tl Garip blbl gibi akyor grdm
Kolum karacadan bal
Elim hey medet hey medet
Daraac kuruluktur Sa!n yanaa sann teli Dnyada bulunmaz bunun emsali
imdiboynum buruluktur aman stnde bJ,bl misali Komusuna karu tyar grdm
Bolu Beyi buyuruktur
lm hey medet hey medet
Bak neler geldi bama Girdim ehre yz evirdim sama Bir haner akld cier bama
Alem yand atama Gtreydim amlbelin dana Bir kalar keman glyor grdm
Hayfoldu gen yama
Zulm hey medet hey medet
Evvelinden ektim yas Bir kapu yaptrm ikbleye kar Kapunun stnde cevahir ta
Gnlmde kald hevesi Seyreder komuya karudan karu Deriemi yana;klar si!iyor grdm
Krolu Ayvaz babas
Yeti hey medet hey medet
Garibim kimsem yok sndm sana ahin bakiy almal bana
ehrin ktlesinde gn dadan yana Elde inc mercan dzyor grdm
66
Ak Ali blbl gibi akyor AI yanakta misk anber kokuyor
CKrolu tekrar askerin mevtalarn kaldrr. Bir gn iinde cmlesin def _ Gzlerin indirni bana bakyor Mestan ela gzn szyor grdm
rederler. Mevtalar yerlerine yerleince umum askere ald bakalm
Dileim kabul olsayd .. ierdim
69
l...l stne ( ... J geerdim
CAskere .. J
(Nolaydl Beyler nolayd C... geri geleydi
Olum Ayvaz sa olayd Gelin hey aalar ekin klnc Arab atla lli:o yiidin gndr
Boyuna kemha bierdim
Gs verip arka verip nal atan Srna ullu kheylanlar gndr
Kr Ata binebileydim Firengistana varaydm
Orda bir meydan alaydm Cenk kunlup cda aklar atanda ild leker birbirine lkatandaJ
Al kzl kanlar saardm
Ktlerin yakasndan tutanda Ylan dilli dal' 6 haner'in gndr
170
171
 MARA METNLER
KROGLU DESTANI-EK

Gelin hey aalar unp geelim amyel grmce meydan yerine Zalim hani dmanna gorune
Ko Yiide kanl gmlek bielim
ki saat al kzl kan ielim Bunda ko yiidin an gndr
Seyreyleyin Van ile Zoruna Dalar deler u meydanda n verir

Hay nalanda ko Krolu nalanda Ara yerde kurt koyuna dalanda

(. .. Keileri ekti klnc Sandmkine tatl cana kyc
At urulup yiit yayan kalanda Yahudiler iirmiler ilac Dirdir Baba solumadan can verir
Teke ekli am klncn gndr
Yrd meydana Asatur Hoca Bunlar ne sandm saldn oy Hoca
70 li ks (? el atm eri lulnca O zalim .de an alar ak: can verir

(Ordusu asker grnnce Dne'ye bunlar bildirir)

73
Kbrz arabm imiler Can ile serden gemiler
Bugn oradan gmler Bir er yrtar sker gelr COradan gn kumandas... Bin drt yz i..lti kz Krolu tamam kendi ba-
na durup sayar ve hayvana binemeyenleri bindirir. Yorulur da orada syler)
Hrlaurlar ar gibi Kopuurlar sr gibi
Be aynn seli gibi Derelerden akar gelr
Bizim illerin Beyleri Yakar kandili kandili
Belldr yiit yapus imdi toplanur hepisi ip arslana dnerler Kadeh dndr dndr
Ald aml kapus Birbirini deper gelr
Hem ierler hem kanarlar Dmana meydan ararlar
Krolum besler mertleri Yumak ederler sertleri Arab atlara binerler Boynun sndr sndr
amhbelin a kurtlar Birbirini kapar gelr
rd gnlm rd erde yrek eridi
Beylerin !kolu yaruldu Kln dndr dndr
71
Beyler neyleyip nidelm Gzellere g edelm
(Sandk iinde gidecek olanlaral
Meydanda at oynadalum Boynun dndr dndr
Bir yiit benim diyende Kaynayp ta comamal
Krolu der ki kardm htiyar oldum rdm
in icrasn bilneyen Hi haddinden amamal At yaruldu ben yoruldum Gzel bindiri bindiri
G1 sen de deme burada Sonra piman olman arda
Akas gemeyen yerde Metan satmamal 74
Kalmad BByler kalrndan (?J Kimse bilnez ahvalndan
Gzelleri ellerinden Almaynca gelmemeli tErnnisi kzlarve emmisine ve bin drt yz kzlara iftihar ederek krk gn
anlbel danda istirahat ve St Pnar banda sahra edip u krk gn
Krolu der ko yiitler Hazrlansn arab atlar zarfnda gelen kerbandan ba alnmamasna yemin eyledi. Herkesten ba
Sanda giren yiitler Bu sandktan kmamal
isterler, verirlerse alurlar, vernezse niza geip giderler. Bu esnada bir b-
yk... bir bezirgan geldi haber verdiler. O bezirgana Eyvan kknden
72 syledil
(Keferelerin ls yannda syler)
Yr bezirganlar gnnz dodu Bugn yeminim var d olmasn
Ald Krolu Keserilim kelleyi saardm kan Bugn and'imiim sava olmasn
Kirikrm u meydana girince Ko Krolu lvanndan an verir
Kollarn sayp sille ekince Ver yolun hacn gel ge bezirgan
Sillesini yiyenler de can verir
Dekme (?J ile Zebil (?J ald kBrban Hoyuk kodu amlbelde orman Seyreyledim uca dadan indiniz Ynnz amlbele dndnz
Manlik ald Bezirgandan urgan u haner de arksza gn verir
Yktnz kervan attan indiniz imdi dn bayram d olmasn
Meydana girince koca Kerevis Hi hi ondan kaurmu kk Bed- Yknz amlbele ezerdim Sizin ile doru hesap dzerdim
ros Topuz urur kellenizi zerdim Bugn yeminim var d olmasn
Eek ekmez fil gtrmez Krboos Susuz dnen deirmenden un verir

173
172
 KROGLU DESTANI-EK MARA METNLER.

V er yolun hacn gel ge bezirgan Yiidi daran ana bin yaa

Yiid olan gmbr gmbr grlesin
A gdede kzl kanlar orlasn Yiidi douran ana bin yaa
Krolu olduum bilmez misiniz Malnzn bacnvermez misiniz
Davlumbazlar yede yede uranda arkaclar sal sollu dnende
Bir daha buradan gelmez misiniz Bugn and'imiim sava-1 olmasn
Eri 'kln a gdeyi blende Yiidi douran ana bin yaa

Gel e Beyler cenge harbi alnsun amlbel askeri ayr blnsn

75
Gece gndz zarb meydan kurulsun Yiidi douran ana bin yaa
Cu on kii.. nasihat ederlerse de bunlar dinlemezler. Krolu askerine harp Asl ko yiitler ousuda sakl Belleri klnl eli mzrakl
emi verdil Hep ahin bakl arslan sfatl Yr kan ienler hep binler yaa

Kroluder bugn burdan duralm Sabah olsun zarb meydan kuralm

Yr Beyler gene gnnz dodu Sal
sollu klna atnal Beyler Akan kandan dolu arab uralm Yc deli Hoylum sen binler yaa
urda bir ufack sava eyleyin Dman birbirine katmal Beyler

Babayiit kailmn alur bazna Uyku girmez klleylanlar gzne 78

Ama..r vermen urun dman a.zna uradabir bayram etmeli Beyler
Ko yiitler kelle 'kessin kan dksn Kesilen kelleler meydana konsun (Asker Krolu ... haiber verdii)
Kaarn komayn davransn kasn Bu dmana kar durmal Beyler
Krolu arr merdi meydana Yr Dne Beyler ksp gittiler Gelin alaalm Beyler nic'oldu
Daima s:nur gani Yezdana
Giderken urayak Cirid iline amhbel dan viran ettiler Gelin alaalm Beyler nic'oldu
Bir blcek ikar almal Beyler
Bundan byle erernedim murada imdeng,eri bayku tsn burada
76 Hoylu fitnetkarhk etti arada Gelin alaalm Beyler nic'oldu
r. .. daa ektiler g r... dedikleri zehirden ac
CMuharebe bittikten sonra yirni be kii obanara gnderin, u kuman- Altun yerine de harcardm tucu Yrmez yaldzlar Beyler nic'oldu
day verir}

Karalar balayp yaslar tutalm Bir zamanda i kalede yatalum

Durmayn aalar obanlar kat Krolu der biz de burdan gelm Krld kanadmBeyler nic'oldu
Ulan ardndan tutun getrn
Sndrn kellesin balan kollarm Arab at uruna katn getriin
Altna serin de hasrlarn Karaoactan balan cesirlerini 79
Zer Mahbub olunun esirlerini Kyden kye uran tutun getrn
Benim ahbaziarm yerinden kalk- Onlar birbirinin hatrn ykmaz rDatanl Hasan'n val.idesini alp gelr iken Hoylu Krolu'nu meraklan-
maz drmak iin: Be Krolu sen iki avrat ... deilsin, ne yapacaJksn, birinden
Bir oban ki benLm szm tutmao: Elim elim edin atn getrn vaz geJ,, dey Krolu'nu hiddetlendirdi. Hoydu Beye kendi de bunu syledil
Durman hemen varn balan kolla- Dut bedeni gtbi dallan dallarn
rn Bir ift gzel grdm ben aldm sa- Birini eyledim kendime hatun
Zer Mahbub olunun nazl nallarn Deerin demeze satn getrn tun
Biri kahve versin birisi ttn Ben yiide iki gzel ok mudur
Ko Krolu byle syledi size Ucada olan indirin dze
Ceremesin kesin bin drtyz kza Gzel irkin demen tutun getrn Biri Grci kz biri Abaza Birinin yana gllerden taze
Biri rak versin birisi meze Ben yiide iki suna ok mudur

77 Biri huri bir melek bunlarn Al yanaklar drl iek bunlarn

kisi de gayet kkek bunlarn Ben yiide iki gzel ok mudur
lKrolu evvelce Rus muharebesine gidince askerine syledii. Muharebede Ko Krolu derler benim acimct Dnyada bir kimse kmaz tartma
syler Krolul
Biri bana baksn biri atma Ben yiide iki gzel ok mudur

174 175
 KROGLU DESTANI-EK MARA METNLER

80 Seyreylen noldu haliniz Yanoldu btn malnz

Siz topunuz ben ya~nz Gelin uruahn imdi

CB tn asker kzlar dalp gittikten sonra meydan bir . . . Kalanlar yalnz Kroluder hey biare Yreklerde oktur yara
gzel Dne, Ayvaz'n nianls Kk Grcistan Gzeli, Hasna Bala, Krolu, Bulunmaz derdine are Gelin baralm imdi
Gdmen, Dastanl Hasan. Bunlardan maada bir fert kalmayp daldlar.
Ol gn bunlar da orda kalp yarnki gn kalan mallar hayvaniara ykleyip
am- Nur l?l zre son trk. Ald bakalm ne syledil 83

Urumelinin Arab erler hurma ara:b Bilmum ata binip drt yz pelivan ile A Bayr'a kadar. Yollarda bunla-
etin bu dalarn Arab Bin olum ama gidelm ra, A Bayr'da bunu syler)

elro hurma arabn Kralum liin Arabn

gzel getrdm Han Ayvaz iin alnsun dnn ta siz gelene
(. .. am harabm Bin olum ama gidelm
Azez (?l ile am ilinin Beyleri"8 Dursun divanmda ta siz gelene
Nolacak olum nolacak Bu dnya baki kalacak
T m ektin kalarnn yayma Kurban olam sinsilane soyuna
Evvel ahir am olacak Bin ol.un ama gidelm
Drl kuma kestireyim boyuna Diksin terzilerim ta siz gelene
Ko Krolu Beyler gt Bezirganlar sarpa kat
Issz koyman anlbelin kalesin Namert savn yiitlerin kadasn
Keleliin 27 vakt geti Bin olum ama gidelm
Bozdunnayn balarnn balasn Balar bal kalsn ta siz gelene

81 Krolu der amlbelin atas Efkar verdi bu cefalk edas

Soldunnayn ellerinin knasn Srmeler solnasn ta siz gelene
Benden selam eylen zalim babama Beyz atl bana yetmez neyleyim
Ko Krolu bu zndandan kmyor Ona gerek bin be yz er neyleyim 84
Demirc'olu senin halinden bilmez Alm klnc knndadurmaz
C .. gitmek zere ... masa zerine bir bade doldurup koyar. Her kim gidecek
Be yz atl bana paydar olmaz Saarm kanlar burda neyleyim
olursa o bade nu etmeli imil
Benden selil,m eylen benin aneme Durmasun ula,su.c'l benim yanuna
Hanerler akld u a sinerne Bana kaan helal etsin neyieyin Ald Krolu

Gzmze Dizdar gider buradan Bolu ehrin kaldrrlar aradan

( .. .l imdi ko yiide meydan ald Kan ienler gitsin turna teline
Demirc'olu ksmet et de yaradan
( ... ) bildim olum Ayvaz seildi Serden geen gitsin turna teline

82 Gel e olum Ayvaz i bu badeyi Ardna dersen e bay-u-geday

Gidip gelin sonra srn sefay Daha kimler gider Badat lne
Camlhel dana karlar. Kendi i kaleye yasa girecei esnada askere bun- (. .. l Datanl git Ayvaz ile (... J sedas ho av az ile
lar,kendi askerine, sylBr; asker de dinleyip alarlar. Ondan sonra ierl gi- (... kii gitsin o zorbaz ile L .. l bir giden Badat lne
rer. Krk gn sonra kendini grenler asla ve kat'a bilmeyip kim olduunu
fehmedemezlerl Krolu der ata biner aarm Kara Deniz gibi kaynar eaarm
erim badeyi yola derim Yalnz ben gidem turna teline
L .. ) benim diyen kii Kalkn delim imdi
L.J olur mu dii Kalkn urualm imdi 85
L .. l noldu ok atanlar Karumuzda laf satanlar
Ucuz ucuz can satanlar Gelin uraalm imdi
CKrolu Cirid-Afar tarafna seyre kar. Gzne bir hayli aa. grnr.
Nasl vard ise yedi sekiz yz kadar gelin kz toplanm ... Krolu dey
Gelin hey Beylerim gelin Acemin halini gril dalara kmlar ... kzlar gelinleri yama edeceini ... Cinli nar dibinde
L. gzelce divan verin C... l bulualm imdi Ak namyla kzlara syleyip ... vaadederler

176 177
 MARA METNLER
KROGLU DESTANI-EK

Kardan Arap grnd Zannettim ibetim krld

Ald kzlara geliniere
Kr At altmda yoruldu Aman Arslan Arab aman

ndim geldim Cirid-Afar iline Klnc knna koyalm

lleri var bizim ile benzemez Gel Arap karda olalm
Heves oldum sohbetine diline Dilleri var bizim dile . benzemez Topuza el urmayalm Aman Arslan Arab aman

Bayram mdr al krmz giyerler Bal ilen kayma katp yiyerler Ata binersin eersiz Arslan tutarsn yularsz
Birbirine buyur bacm diyerler irin diller bizim dile benzemez Koyma amlbeli ssz Aman Arslan Arab aman

Kzlar vakt oldu klalum namaz Duralum divana edelm niyaz Derelerde biter st Bu szlerim sana t
Yanaklar krmz kendiler beyaz Bunlar melek hi insana benzemez Baz Arab olur yiit Aman Arslan Arab aman

Ak Ali der 'ki gelsnler kzlar Cana ktl.r eyledi cilveler nazlar rdek yzemez glnde Ceran geemez lnden
Yarn kln parlar kamaur gzler Bir i olur hi bir ie ibenzemez Alma ilk avm elimden Aman Arslan Arab aman

Seyrettim ka kemana Gnlm koydum gmana

86 Krolu geldi arilana Aman Arslan Aratb aman

CYarnki gn gece altnda iki bin kii daa yerletirip kimi kz, kimi mal 88
kapmak zere, kendi aacn drbine gelmeden iki bin kadar airet cahil-
(Tekrar dnelemek iin syler)
leri Ak gelecek dey gelin kz toplanp yoldan gzlerler idi. .. Kendi varp
biraz soll'betten sonra ynn askerden yana evirip syledi Blend'avaz
Piman oldum ben bu hale Olum gsn dnele
ile askere haber verirl
Seyrettim gle smble Hele dnele dmele

Kulak verin dinlen merdin szn Herkes alacan almal Beyler Kapa koynunun iini ekerim burdan gn
Hra29gelin byk kz grnce Ko yiit dengini bulmal Beyler30 Affeyle benim suumu Yr dnele dmele
(. .. gezdim aireti iliniz eker ezer dudanz diliniz Al kibar bal brnr Saa yerde srnr
Burcu burcu kokar gonca glnz Ko yiit adn almal Beyler Baanda gller grnr Hele dmele dnele

Kulak verin ben akn sesine <. .. basn ibinin atlar stne Oturmu bade iersin Dostun dmann seersin
Birden yrmeli kzlar stne amlbel harcn bulmal Beyler imdi dnele dmele
Bizim illere gersin
Asumana kar atlarn n Durman aalarm dn gn Krolu der ki nidetsi:i Akl batan al'gidersin
Kesin hesabn ya ile ynn Bin deve ykledip gelmeli Beyler amlbelde sarfedersin imdi dnele dnele

Gelin a.alarm peime gelin Krble tarafn iyice sarr

89
Ktsn brakn iyisin aln amlbel harcn bulmal Beyler

Ak Ali der ki gelinler kzlar Canma kar etti cilveler nazlar (Yarn adra gelince Krolu syler)
Kalar keman olmu srmeli gzler Seip seip bunu bulmal Beyler
amlbele g edelim Ali ile Veli ile
87 Mevlam iimizonara Olum Ayvaz Bal ile

Emelerin etirmeli Souk sular itirmeli

tReyhan Arruba ... Uca dadan atrmal Yavuz atlar yeli ile

Olum imdi armal Bugn burdan armal

L .. J beyler Aman arslan Ara!b aman Yeil
ile al ile
Berhaneye drmeli
Korkarm ki beni haklar Aman Arslan Arab aman
Ak Ali der nidelm Biz bu ii ba idelm
Ka keman dii inci Yreimegirdi sanc Metayla mal ile
Beini de al'gidelm
Han Ayvazn ba genci Aman Arslan Arab aman

179
178
 KHOGLU DESTANI-EK
MAHA METNLEH
90
Semadan akld direk Buna dayanur m yrek
Yerde insan gkte melek Klziyaret Han Ayvaz
Aznda dii rm Altmda kou 31rm
Hamamdan km yrm Taze gelin cilvesi var Aman Dne Ayvaz noldu Bir kafire kurban oldu
Ciger ite pryan oldu Al' gittiler Han Ayvaz
Gelin bunun biri dnder Grmedim byle bir mundar
Yastk yorgan eski minder Bir kat yatak rts var
93
Bir kazan var bir de kapak ' Bir salan var bir de tabak
Ne zengin bu koca kpek Boyunca bir aynas var
CDastanl Hasan ile uratl
Hasan bu gelin ne kkek Yanak derler burcak burcak
Banda var drl iek Kulanda kpesi var
Ald Krolu
Gelin di1erin
kovuik ( ... l buzlann savuk
nek dana horoz tavuk Bir gzel herhanesi var Ban kaldr bak yukar ldrrm ocuk seni
Kr idii yolla beri ldrrro ocuk seni
Nazeder yzn amaya Gelmi mert yiit komaya
Her sabah orba imeye Bir uval tarhanas var
Ald Dastanl Hasan
Damdan rmcek salnur zibil brnr
Krk yllk
Komular sana yirinr Gl yandan kokusu var
Affet suum insaf eyle ldrme gel Beyfendi
Ben kulunu azad eyle Klmrvvet Beyfendi
Gelmi bana el etmeye Akl batan al gitmeye
Krolunu aldatmaya Elinde al knas var
Ald Krolu

91
Sen nerden gelr geersin Dolu badelr iersin
Selam vermeden geersin ldrm ocuk seni
lDelL. gzel Dne ile Gl Ahmed'e metheylediil

Bir yiit avn alanda Yrek gmbr gmbrlenr Ald Hasan

Kln gdeye deende Elde kalkan gmbrlenr
L.J aam meydan L .. J kan Irak yollardan gelmiim Ben bir gaflete dalmm
L.l an L .. J gmbrlenr Uyumuuro grmemiim Kerem eyle Beyfendi

C. .l artrr ann .. J dmann kanm Krolu

L .. J tatl cann .. J gmbr gmbrlenr

C. . indi dzne C .. dman gzne Biz krk kii sen bir kii Sen iin C .. t'lftii
L. J nin yzne ... J .gmbr gmbrlenr Gnder beri Kr dii ldrrm ocuk seni

92 Ald Hasan

(Krolu Beylerin cenazesini defnettirip Ayvaz'n cenazesinin bana gelip Drm dne dne
Siz krk kii ben bir tane
hem alar hem de syler) Ben atn vernem sana Gel elimden al Efendi

Ald bakalm
94
Bayku tsn amlbelde ldrdler Han Ayvaz
Durmam artk ben bu ilde Defnettiler Gl Ayvaz CKrolu.. meydana iner; yine ocuk dey merhamet eder de yalnz hayva-
nn teslim olup kendinin canna ... verilmesini ocua syler)
180
181

KROGLU DESTANI-EK
Ald Krolu
Sana bir topuz uuram Can ile serden gerem
Seni kaltaa suram ldrrm ocuk seni
Ald Hasan
At deli olan divane
Srar iner meydana
Ben bir yumruk sen grz bana Gel meydana at Efendi
Ald Krolu
ocuksun gel verme ba Bo yere etme sava
Teslim eyle Kr clii ldrrm ocuk seni
Ald Hasan
Buyur beyim kes bam Fikret Tanrnn iini
evir atnn ban Gel elimden al Efendi
Krolu
Oynadrm Kr Atm Ben bilrm kymatm
Sen bilmen mi grz kuvvetini ldrrro ocuk seni
Ald Hasan
Grzn grdm muhakkak Gel meydana arslana bak
Sen bir grz ur ben bir yumruk te meydan Beyefendi
95
lDastanl Hasan'n eellada syledii)
Bu ferman Hakkn ferman Ben o merde Yetemedim
Nedir bu derdin dernan Ben babama yeternedim
Gr neler geldi bama Tarih koyun ba tama
Hayfoldu gen yama Muradma yeternedim
Cellat yetimez anma
Hayflar tatl anma
Bey babamn dmanna
Ben bir kln atanadm
Buyur oellat kes bam
Dn geoe grdm dm
Fikl'et Tanrnn iini
Datanagidernedim
182
MARA METNLER
Datandan beri geldim Ynm amlbele dndm
Babam mert Krolu derelim Ben o merde yetenedim
Anam hakkn helal etmez Haya.li karumdan gitmez
Gzm grmez elim yetmez A ellerin pemedim
Mezarm k~bar yapn Beni ehitlere ilmtn
Ba ucumda erbet satn Ecel camn iemedim
Adm Datanl Hasan Dar ettiler baa cihan
Bir gn ara o pehlivan Ben babama yeternedim
96
lKrolu bu ocuk kendi z eviad olduunu bildikten sonra Eyvan kkn
de kendi kendini aa att)
Kesileydi dilim abul{ syledim Kend'eliyle evin ykan ben oldum
amlbeli yktm haral eyledim Ben elimle evim ykan ben oldum
Demirc'olu ksn benim postuma Selan eylen yaramma dostuma
Bii'er pana topralt atn stme Kend'eliyle evin ykan ben oldum
Zalim cell'tt nasl kydn Hasana Usul boya eri k!n asana
At stnde kelleleri kesene Ben elimle evim ykan ben oldum
Krolu demeyin benim adma Gkte kular clayanamaz dadma
Hi adam kyar m bir eviadna Ben elimle evim yltan ben oldum
97
CBeyehri'nden arkaclara syler)
Birinci arkac ne durdm orda Eer ararsanz hasmnz burda
Benzersin yJ"ei drt atal kurda Nolur syle u topuza szn
kinci arkacya
kinci arkac seyreyle bana Gr neler yaparrn imdi ben sana
Kellen yuvarlarm ordudan yana V ar ha;ber ver u topuza szn
nc arkacya
nc arkac gelme yanma Hasan alkndr adam kanna
Bir kln atarsa susar kanna Sen de syle u topuza szn
Birinci arkac beri gelsene Ufack grzme cevap versene
Elinde dal kln meydan alsana Ne var syle u grzme szleri
183
 KROGLU DESTANI-EK
MARA METNLER

kinci arkac sen de mi geldin Evvelce gelenden ne haber aldn Ald Glizar
Gelen gitmez bu meydandan L.) Sen de syle u grzme szleri
nc arkac L..) Ko Hasan alt adam kanna Hasan cefann asl ne Bas kadernin yz stne
kelle bir varsn Beyin yanna Metheyleyin erif Bey sizleri Can feda kldm dostuma Aln kzlar u olan

98 100

(amhbel'e g kumandasl eBundan sonra Glizar kendi kardalaryla urarl

Ald baikalm Glizar

Beyler krarm var vadin Hasana Bir kz alp gelmek ister bu gnl
Sol brnE' eri kln b.sana Dn alp vermek ister bu gnl Gelne karda yaman gelme Arslanm var yarar seni
Turna gibi havalanma ahinim var avlar seni
llik illik dolannn dzn Srmelemi nazik ela gzn
Erzurum ilinden emmim kzn imdi alp gelnek ister bul gnl Ald karda Sebbul (?J
C..) taknarn oevahir kan Kimya imi amlbelin turab
Kamalak glgesi K~bnz arab te geldim cazu ite Cier kehab oldu ite
Tokur tokur imek ister bu gnl
ikinizi .bir iklnta ldrrro cazu sizi
Kroluyum ben de dmenem an- Boyadm meydan al kzl kandan
dan
kinci kardama ald Glizar
Dne gibi gzel aldm dmandan Yava yava gitmek ister bu gnl
Gelme karda kan olmasun Tatlcana kylmasun
Arslanm seni grmesn A kurt gibi yarar seni
99
fDastanl Hasan ile Glizar'n iek bahesinde- aktklarJ Ald karda

Uzak llerden gelmiim Serim sevdaya salnm te geldim yannza Ben girerim kanmza
kr murada ermiim kinizin cannz Bir klnta alam sizin
Klen geldi ahn kz

Ald Glizar nc kardama ald

Olan nasl geldin bura Aman karda dn gerye Kerem et gelne buraya
Seyret baa gelen hale
Seni korum kara yere Benden selam Gl Periye Hasan gelr balar seni
Urun kzlar u olan

Ald karda
Ald Hasan
Herkes sevdiini alsn
Dmann gz kr olsun Merhametsiz nasl urdun ift kardaa nasl kydn
Kanm sana helal olsun Klen geldi ahn kz te meydana ben geldim Bir klnta alarn sizi

Ald Glizar Drdnc kardama

Ben ne yaparm kan ile Seni kauram n ile

L.l ikeserim on (?) ile Aman karda yazk sana ok zahmet eyleme b~a
Urun kzlar u olan Bir kln alarn bana Hyargibi dilem seni
Ald Hasan
Ald karda
Gece gndz sensin tasarn Ikrar ver ki ben de hsem32 Behey hnzr behey cazu ok etme iveyi naz
Ryada grdn Hasan Anan geldi ahn kz Rsvay eyledin sen bizi Drt blerim cazu sizi

184 185
 KROGLU DESTANI--EK M.ARA METNLERt

Beinci kardama Ald Glizar

Yedi karda bir olsanz Klnc ele alsanz Sana bir kln alarun Ortadan iki blerim
Hepiniz birden gelseniz Arslanm var yarar sizi A kurt gibi yararn sizi
.. dev gibi ( ... larm

Ald karda Ald Krolu

Kaldr nikabngreyim Ben sana kle olayun

k meydandan kendi gelsn Dnyada murada ersin Bir haber ver hali ilen
Bana da kendi buyursun Delik delik deltm seni Senden bir sual sorayun

Ald Glizar
Altnc kardama

Yr syle ne sorarsn
N ecisin sen ne ararsn
ki lmrda siz kaJdmz Bu meydanda ne buldunuz Blk blk blem seni
imdi hmma urarsn
Bei geldi ne aldnz Daha beter edem sizi
Ald Krolu
Ald karda
Krolu yiit merdiyim Sivastopolun Krdym
Yiit Beyler sr ilen
Kzkulak tut tlere Nasl kydn yiitlere Ben amlbelin kuduymn
Baban tahtn zrtlere Verdin rsvay ettin bizi
Ald Glizar
Yedinci kardama Cengeder dmana kar
Glizarmikeser ba
Medet Hasan arar sizi
ldrrm alt karda
Sen ocuksun dn gBriye Babam buyursun buraya
Yedi gde bir araya Derelere basam sizi
102
Ald karda CKrolu ile Glizar Devrend'de grnce birbirlerine sylerler

Aman bac :kyma bana Bir szm var diyem sana Krolu
Selam ey1e ko Hasana Ben dileyip geldim sizi
Byklan buran Beyler
amhbelden inen Beyler
imek gibi akr gelr
101 Ta;ban kln silen Beyler

Glizar
CKrolu in Main derbendinde Gliz.ar ile syletiil

Nolur imi dalmaylan Taban kln silmeyilen

Uca dalarn banda Arslan g;zersr ile Kurtulaman Beyefendi
Arslan gibi tek bana Yolum balar zoru ile
Dar baaza durmaylan

Krolu
Ald Glizar
Kz nikabn kaldrsana
Kim olduun bildirsene
Yedi bal dev olsanz Keserim doranm sizi Gnlleri ykan geh.tr
U ca gnln indirsene
Azn asan ata sasan Dndrrro paam sizi
Glizar
Ald Krolu

A nilmb grtlim Senin ile konualm Baalarda biter turun Kan ierin avu avu
C... l gzel baralm Kaymak yiyek bal ilen te meydan ite kln Ka da kurtul Beyefendi

186 187
 MARA IvillTNLER
KRoGLU DESTANI-EK

Tabib Lokmandan alm ilac Gzallerin serfiraz Glizar

Krolu
Bana urunmu ineili tac Gzallerin serfiraz Glizar
Ara;b atlar horultusu Klnlarn aJkrds C .. J debulunmaz emsali ei (. .. kurban etti alt karda
Arslanlarn grlts l .. . bir yan'n yolda (. .. kuvvet kzm Giizar
Da ta sker gelr
(... nanlar silsinler gz Bize yetmez oldu bunun be yuzu
Glizar alalm klnc seyreyle bizi in Main ahnn kz Glizar
Gelse bile hep gelenler Gelmezler beni bilenler
Aam sana kim diyerler Keselim ikelleler dkelim kanlar Zorumla yklsn kahveler hanlar
Sa gidemen Beyefendi
Dar-Dikmez ile u pehlivanlar Krdan seyir etsin kzlll1 Glizar

Krolu Keselim kelleyi saalm kan Sebep ne kestiler yedi bin can
Meydanda kimse yok hani ya hani Krolunun mr van Glizar
Krolu yiit mertleri
Dmanara can dertleri
amlbelin a kurtlar Krolum der neler ektim elinden Syledike bal akyor dilinden
Y anir yrtar kapar gelr
Seni al'giderim baban ilinden Krolunun mr var Glizar

Glizar
105
Alt karda
ld gitti Eri kln
kana 'batt C ...Ey Bolu Beyi! Krolu senden yle bir ... diyip saz ald. Efkan da
Ko Hasan yaruldu yatt mdad eyle Beyefendi daki asker gelip bunlar sarp Beylere kln kalkan ulatrmak idil
Ald bakalm

103
Benden selam eylen Bolu Beyine Gndersin Ayvaz gresim geldi
Muhabbeti dt gnlm evine Gndersin Ayvaz gresim geldi
C ar~sn~a Hasan ~aralanp Glizar bir beyan ... yaralarma ila sarp Ya-
trr KorogluHasan olmu zannyla alur bakalm ne syler) Eerleyip Kr Atma binmeden Alaylar blk blk blmeden
Bolu ehri atalara yrumadan Gndersin Ayvaz gresim geldi
Keki gelmeyeydim inin iline
Bir olumun lne ne dersin imdi Kr Atma biner aarm Kara Deniz gibi kaynar eaarm
Kara bayrak dikin amlbelime Ko Hasann lne ne dersin Sinesine eri kln derim Gndersin Ayvaz gresim geldi

Ufak ufak kar serpeler bama
Hayf oldu ko yiidin bana
Gkte Melek dayanamaz zarma
Glizar aldm bir eviadma
Gzlerimden kan ya dkp aia
dm
Ko Hasan inde ehid eyledim
Kroluyum geldim inin iline
in Main ahnn kzn oluma
Grzn ksteini kola takmadan Ko Kr At saa sola ykmadan
Kara kuru eyler girdi dme Bolu ehrin atalara yakmadan Gndersin Ayvaz gresim geldi
Bir olumun lne ne dersin
Ben de Kroluyum yolum salasn Ko yiidearz ettiram slasn
Felek nasl lpydn mrm varna Depretmeden demir yayn cdasn Olum Ayvaz seni gresim geldi
Aldm amma lne ne dersin
106
Cierciim pare pare doradm
(Harbende Bolu Beyi, Hasan Bey ba dey gelince syler)
z eviadm lne ne dersin
unda bunda bir Beyolu Alaylardan kp gelr
Biriken ataa benzer Drt yann yakp gelr
EI uzattm has baann glne Ramayl takm boy:i.una Hi lm ge:ffiez yanna
Aldm amma lne ne dersin (... gnleri koluna Kln kalkan takp gelr

104 (...) aa dn geriye A kurtlar dalar srye

Kerem et gelme buraya Kendi gn ekip gelr
C... meer ila ile sarlp da yle ... Glizar' methetmek zere ald bakalm Soran baa der ki himmet nsaf eyle kl mrvvet
ne syledil Topuza kar muhanet Azgn azgn bakp gelr

189
188
 KROGLU DESTANI-EK MARA METiNLER

107 Aman beyim imdad eyle Al u dm<nn elinden

Kurtar beni dtm sana Al Krolunun elinden
(. __ Bolu Beyini ... Krolu Ayvaz ile kp seyrederler; ve hem de Hasan'n Kes efendim kendirimi Yedi (yzJ yk pendirimi
komasn Bolu Beyinin kamasn methederl Atm devem adrn Ald Krolu elimden

Her sene alur bacn Bul derdimin ilacn

Aldn Krdn bacsr:: Sarlp yattn var m Ald o adam elimden
Gll adl kz bacm
Bir zndana be yiidi Balayp attn var m
Bolu Beyi senin adn Asumana M dadm
Bolu Beyi gitme hele Er isen meydanda mele Gzm nuru bir evladn Ald u adam elimden
CHer yann da be on kelle (kelsip astn var m
Senin ardndan yetende Sana bir kln a:tanda 110
Karg brne batanda Kaltaa stn var m
CAyvaz iin Bolu Beyine Demirc'olunun yalvard)
(. .. J kanlarn
dke C. . seyrine ka
rnrnde bylesi deke 33 Bilmem ap dtn var m Sana derim Bolu Beyi Koyvar gitsLr Han Ayvaz

Tfl- nevreste civandr ldrme gel Han Ayvaz

Bin ata kargy salla Etme dmana eyvalla
Byle ele byle kola Aldanp dtn var m (. .. beri dndr C. .l
Be on kerre beni ldr ldrme gel Han Ayvaz
Krolu dmez amndan Ku sektirmez mekanndan
ip Beylerin kanndan Yirenip kustuun var m L..l iin L..J dn
Bala Ayvazn ban Azad eyle Han Ayvaz

108 Demirc'olu sy1er doru ldrmeden kork C..l

Yarn duyarsa Krolu Gelr sorar gl Ayvaz
(Krolu'nu Bolu Beyi grdkten sonra gece uykusu kap ... Bezirgan bur-
cunda dldl elinde seyrederken gen ge, yerler ile esen yellere, da lll
larda kokan gllere syledii)
CKrolu'nu Bolu Beyi gtrnce gzel Dne'nin i kaleele aladl
Seherden sabahtan esen rzgar Yeller Demirc'olu durmasun gelsn
Kar rkekkar alur !ale snbller Gller Demirc'olu d urmasun gelsn Keki gelmeyeydim babam ilinden Benim iin baladlar aan

El uzadp deremedim glnden Bolu Beyler al' gittiler aan

anlbel danda yksek kayalar Beni knamaynbeyler aalar
Gler gider kataranm Cmayalarl ller Demirc'olu durmasun gelsn Aman Ayvaz bir hal geldi bama Dnanlarm dt geldi peime
Hayf oldu ko yiidin bama Gonca iken dererneelim gllli--n
Bolu Beyi ssz
koydu dalar A sinerne urdu gitti dalar
Krolunun demir kesen Beyleri Yiit Beyler imdi durmasun gelsn Gelin kzlar alaalm aama Bir haber gnderin Soan Dana
Mulanetler gelsin ben imdadma Kurtarsmlar ldrmeden aan
irin Dne alar alar avnur Dostlarm yas tutar dmansevinr
Yirmi bey kz hep karalar balanur Sylen Demirc'olu durmasun gel- Byk kzlar Beyim der de alarlar
Gitti arslan ssz kald kayalar
sn Adam yok ki imdi elden alalar Aman Mevlan kurtar arslan Beyimi
Sremedi kara gnn demini Gler Demirc'olu durmsun gelsn Name yazsam kardaiarn aglar m Vah bacm der cierlerin dalar m
gn oldu Kr At yemez yemini Gler Demirc'olu durmasun gel- Aann dereline derman arar m Onlar da asar m nazl aan
sn
Dilerim Mevladan imdad ulaa Ko yiitler dman ile uraa

Bir muhanet sebeb oldu bu ie Issz koydu amlbelin dan

109
Alar aasna bu irin Dne Yand kebab oldu akn adma
CKrolu Krt kyafetinde Bolu Beyine ekvaya gidip yalvard) Yeti Demirc'olu gel imdadma Kurtar gelsin ldrmeden Beyimi

190 191
 KRoGLU DESTANI-EK MARA M:ETNLER

112 115

!Demirci danldktan sonra aynca Beylere yazd name) (Dizdar kapda syledii)

Narnem varr amhbelim saHanur Okuyup dinleyen cmle bulanur Benden selam eylen o bey babama Ettii akinndan kmaz neyleyim
Yirmi drt boumlu karg kullanur ol Koca Kenann gndr bug..'l
perim elierin hanm nenemin Demirc'olu bensiz gitmez neyleyim
... J eyle Deli Hoyluya L.J boyluya Durman hey aalar gelin meydana Boyansn klmlar al kzl kana
!.. .l imek gibi pariaya ol Deli Hoylunun gndr bugn Bende mrvvet yok kyanm cana erimden gamm gitmez neyleyim
L..J lm meydan yerinde ... serinde Klnc ekersem gzler kamar
Arab at altmda durmaz savar
(... J kl kalkan elinde ol Kabre.Smazn gndr bugn Sizin ile iim bitmez neyleyim
Bemm ile imdi devler urar
!. .. ) stnde oynar gemiler ( .. .) dek dalar talar
iniler Krolunu dersen bir gen arslandr Demirc'olu yanda bir kahramandr
(... arslan gibi iniler ol Dar?Dikmezin gndr bugn Dizdar der ki decek zamandr Be yz atl bana yetmez neyleyim

Kse-Sefer bilr yolun dorusu Burada beli' olur yiit kangs

Arslann gzn atladr sesi Byle kahremann gndr bugn 116
Ulasnlar
benim benim diyenler Nahak yere tatl cana kyanlar (Dizdar'n terkiden inmesine Krolu sylerl
Adam etin kebab edip yiyenler Cmle pehlivann gndr bugn
Su banda biter st Bu szlerim sana t
Narnem varr ulu Beyler uyanr Dalar talar kzl kana boyanr Demirc'olu benden yiit n Dizdar kzm olasn
Nazl Kr A1ma nal m dayanr Kr At nal atmann gndr bugn
Baalarda biter iek Her ne dersem inan gerek
Kroluyum arka verdim dalara Klnkalkan ho yakur ellere Demirc'olu benden kkek n dizdar kzm olasn
ok selam syleyin ulu Beylere Kan ien Beylerin gndr bugn
Baalarda biter asma Gel beni banna basma
Demirc'olu benden yosma n Dizdar kzm olasn
113
Kroluyum bata tacm Gani Yezdana muhtacm
( .............................. ) Hem aansn hem Jie bacm n Dizdar kzm olasn

Usta bir kz verdin ahmak biare Cebimizde hazr yz bin dubara (?J
imdi sen derdine dn bir are Tutunca hakkmdan gelmeli imi 117
Ko Krolu Ummanlan tard Divane getrp akln ard (Sazc ra Gl Ahmed'i alp katl
Demirc'olu seni dama drd Bu deke dmeden lmeli imi
Aman usta dinle merdin szn Usta klen olam yap u sazm
(... akirdinin nazn
Usta klen olan eleme beni
114
( .. .J uca dalar bana (...) kana
lKeilerin gelip teslim olduul Usta klen olam yap u sazm
. .. dne
Dinleyin aalar neler syleyim Dev gibi grler de gelir bu kei C . .J yerimiz
( .. .) nmZ
Kayseride kiliseye varnca Dman sfatn alm bu kei Usta klen olam yap u sazm
!. .. ) yalnz
Camkse (?J yannda geldi ikisi On yedi kiilerbunun hepisi Aray aray dkkan buldum
Acem illerinden dolandm geldim
Dinlen Beyler sonra kar kokusu amlbelde nn alur bu kei Usta klen olam yap u sazm
Bir sevdaya y-eldim sazm krdm
Yanlarnda bile on be ulusu ldrecek Kayserinin valisi
Sazc
Bunlar imi Krdistann !?J delisi Kiliseden kilim alar bu kei
Acem illerinden dolandn geldin Arayp sorarak yerimi buldun
Krolu der yapn derin damn Bunlar dfl. grsnler nice anm
Ne sevdaya dtn bu saz krdn Yapamam sazn bam. kalaba
Dken bunlar krk kiinin kann Korkar gitmez burda lmlur bu kei

192 193
 MARA$ METiNLER
KRoGLU DESTANI-EK

120
Krolu

Hasan vard durdu yolun dzne Mail (olduml altirdinin gozune mezirgan'dan haberi alur. Gitmek zere kumanda verilr. O gece Yekeim
Usta sedef de sazm dne Usta klen olam eleme beni at alar. Sonra da Kelolan alar. Yekeim'e syledii)

:Kolu rbalu al'giderim

Sazc :Kama hey Yekeim ral.a
Seni balar al'giderim
Ko !Kr At alp gitme
Ben de bu szleri anlayamadm Geidin dsvrenttir boylayamadm
Ben bilrm kymatm
Bam krdr sedef darayama- Koyvar gelsin Kr Atn
Seni balar al'giderim
dm Yapamam sazm bam kala;ba Alrm senin etini
Arslan olsan urarm
Krolu Sen dev olsan gleiin
Seni tutar al'giderim
ite geldim drm
Ortadan yrdm ulatm uca Mecalin yok dayanaman sen gce
Alrm tatl cann
imdi el atarm ari klnca Usta teres dedim yap u sazm Saarm le ikann
imdi balar al'giderim
Sen duymadn m nm.
C... sana hey sazc koca (. .J konuak gitmesin gce anm sylenr dillerde
imdi el atarm eri klnca < .> Kroluyum yap u sazm Kroluyum bu illerde
Kolu balu al'giderim
Sazc Geldim sizi bu llerde
ndirin akirtler saz indirin Altn sedef dzenine bindirin
Davet edin konama. kondurun Mhiet ver yapaym Beyim sazn 121
118
(Krolu Gdmenden haber sorar
(Krolu'nun Dan-Dikmez'e syledii)

Davlunlbaz ddrp bayrak eker- Ko yiide nam alacak zamandr Bizim iller yerinde mi
Bu l:arudan gelen piyade
sem Dkp dkp sa edecek zamandr Karl dalar yerinde mi
Etekleri imen olmu
Kzl !kan kara topraik stne
Ko yiitler nara urup gelince Eri kln a gdeyi blnce
Gdmen
Deli Hoylum nara urup girince Kafir olsa iman eder aman der
Gzel amma sovuk sovuk
Beyim ili ne sorarsn
Koca Kenan haykrp da gelende Mzrak ile zor dmana dalanda imenieri soluk soluk
Karl dalar eteinde
Sizi burda blk blk blende Dayanlmaz ka edecek zamandr

Ko Krn oluyum byle sylerim Kr Atn stnde meydan alurum Krolu

Grleyip gelince yiit Beylerim34 Sizin burdan kurtulmanz gruandr
Sular akar ayanda
amlbelin koyanda
. 119 Uruen benler yerinde mi
irin Dne yananda
(Koca Sinan Bezirgan Erzurum meseiesil
Gdmen
Ddnleyin aalar u Bezirgam Bize haber verdi illerimizi
Hasan iin gittik emmim kzna rdek gibi yzek gllerimizi
Su kesilmi ayanda
amlbelin koyanda
Yrekten kmyor ok ektim gc Bana ettikleri zehirden ac Ki!bar benler soluk soluk
Gzel Dne yananda
Ordan da alalm onda bir ba.c Kantar ile blek mallarmz
Krolu
<StJ Pnar derler bizim pnara Kadir Mevlam iimizi onara
Hasan iin gidek Gll Nigara Gonca iken derek gllerimizi
Sol elde kalkan tuttuum
Sa elde klm ettiim
Kulaik verin Krolunun szne Ko yiitler insin meydan dzne irin Dne yerinde mi
Kol kol.a. sarlp yattm
Beinci seferim ol Erzuruma Ceylan gibi gezek llerimizi
195
194
 KROGLU DESTANI-EK
MARA METJ'.fLER
Gctmen
Kenanm ne durun ulmr Ovada Yavn ahin du.rmaz oldu yuvada
Kln dey balandn Bir blcek turna grdm havada eker yaylalara gleri BByler
Kalkan dey kullandn
Seyi'eyleyip elendiin
irin Dne san yoluk
ayra huyunn dalar stne Verelim badevi yiit destine
Toplanalm ko yiidin stne alalm sedefli sazlan Beyler
Krolu
Hoyluyum beneletti bir yiit beni Koymumn yoluna canm teni
Kckten byttm Saz alarak u:~ruttuum Olanca methederim kendini DinieyeJim irinszleri Beyler
Mah yzn seyrettiim Han Ayvazm yerinde mi
124
Gctmen
fHoylu Beyin Kenan Beyi amlrbel'e de-vet ettii trlcl
Kckten byttn
rleyip 35 uyuttuun
Gl yzn seyrettiin Yr Beyler yr gidek yaylaya elm buz gibi sulan imdi
Han Ayvazn boynu buruk
amlbelin yaylasna kalum Alal..n kevran gleri imdi
Kroglu ( ... J Kenan Bey im ukur Ovada Yavr ahin durmaz oldu yuvaeta

Krolu der ndm Blk zlk turna grdm havada eker yaylalara gleri imdi
Talar alp dndm
AI'ka. verip sndm Koca arnlar yerinde mi ayra gidelm dalar stne Ver8lim badeyi yiit destine
Toplanalm kahramann stne alalm sedefli sazlan imdi
Gctmen
Hoyluyum bendetti bir yiit beni Bildi ki alnn yanna seni
Gctmen der karl dalar
C.. yumruk unnca ard C.. (... gsterem kendini imdi
Dada arnlar kara balar
Dne syler Ayvaz alar Alarlar soluk soluk
125
122
CGrcistan'a tedarik emril
CGdmen vastasyla Gse Sefer'e gnderdii namel Tokat kerbanndan aldm bakn ncitneyin fuikaray fakn
CTunaJ seli gibi boz raky rn Beylere ta ben gelene
i3enden selam eylen Kse Sefere kp u dalara yaslanmaldr
Ok gcrdsndan grzn sesinden Dalar seda verip seslenmelidir (. .. aya
ym Bir dzen vereyim baya gedaya
Ben yiid isterim gire meydana (... deli s aya Yedirin Beylere ta ben gelene
(. . .l kelle bulana kana
L.J demen feda klmaz dmana {... J kln ile us lanmaldr L .. J arkas C. .. J kuzu ko koyunun krpesi

Yr Kse Sefer bir meydan alsn .. zm arpas Yedirin atlara ta ben gelene
Dmann iine cs cblak dalsn
ektirmen klnc knmda kalsn Kln1ar knnda pasianmaldr ( ... ) Bir dzen vereyim yoldan azana
C... J batman pirin her tek kazan e- Koyun ahlanm ta ben gelene
Krolu der gine benim yanmdan Ko yiicli eksik etmem kolumdan
Kr At kpnden dman kann- Futa dolup alvar slanmaldr Ko yiitler bu szme inana ..
dan (. .. f...l

Krolunun bunda oktur hevesi Sanda girenler ekerler yas

123 Drt yz denk yazmm Hint seva- Giydirin Beylere ta ben gelene
(Hoylu Beyin Kenan Beye davet tezkeresil yisi

Buyurun aalar buyurun beyler eJim buz gibi sulan Beyler 126
amlbelin yaylasna knca Alalm kevran gleri Beyler
CGrcistan'a gitmek zere ... l
196
197
 MAR-A METNLER '
KROGLU DESTANI-EK
Ald Krolu
Seferim var Grcistana Benim ile gen gelsn
nnesin namert meydana Candan serden geen gelsin
Da bandan inen atl Gel konuak tatl tatl
tiimiz arslan kan Yediimiz sleymani3& Kerem eyle kl kr atl Gnder gelsin Gl Gzeli
Kln kabzasndan kan erbet edip ien gelsin
Kulak tut merdin szne nelm meydan dzne Bey Efendi
Ecel gmlein zne Kend'elile bien gelsin
Sar'altnlarharman olsa Her derdiine derman olsa
syler kuluna
Aalar L .. J Gine vernem Gl Gzeli
Elinde bir ferman olsa
Mahmut Bezirgan buluna c.. .
Krolu bir gen arslandr L..J Krolu
D bir dn bayramdr Candan serden geen gelsin
Ne gelrsn zorlayarak Karg mzrak saliayarak
127 Ay gn gi:bi pariayarak Gnder gelsin Gl Gzeli

(Mahmut Bezirgan Grcistan ah ile senetleip askere kefil olduktan son- Bey Efendi
ra Krolu varp Mahmut Bezirgan'a syler)
Sana derim Ko Krolu Baland meenin yolu
Hey aalar dinlen 'beni Bir i geldi bamza Al'giderim kolun bal lr vernem Gl Gzeli
imiz bitti gidelm Dman der peimize

Nolacak Beyler nolacak Yann bi sava olacak Krolu

Hemen sen kaldn. a.lacak Kalk gidelm ~imize

Bey Efendi etme byle ubir kz tamam eyle
Silkinip ata binince amhbele yZ tutunca Gnder gelsin Gl Gzeli
Ahir szn evvel syle
Klnlara el atnca Ll

ekildi ykn eridi erde yrek eridi Bey Efendi

Beyler sandkta rd Kalk gidelm iimize
Yaman bu illerin ii Her gn ederler teftii
128 Her derede on bin kii lr vermez Gl Gzeli

(Grcistan ile harp kumandasl Krolu

Dinlen Beyler imdi meydan ald Bugn arslanlann cengi var cengi Krolum der grlerneden Ko yiitler zorlamadan
Ko yiitler L.. meydana seildi Bugn arslanlarn cengi var cengi Eri kln parlamadan Gnder Gelsin Gl Gzeli

arhaclar u meydana inmeli Ko yiitler sal sollu dnmeli

Bey Efendi
'Ara yerde baz nara urmal Bugn arslanlarn cengi var cengi
L..l L. . meydan alurum Bey Olu der nolsa gerek Gllere kan dolsa gerek
Drt saat davay burda grrro Bugn arslanlarm cengi var cengi ok yiitler lse gerek lr vermez Gl Gzeli.

129 130

(Grcistan'dan gelr Harbendeli Beyleri Krolu'na kar gelince Krolu

!Harbendeli Pnar banda be kza syledii)
ile Al Bey Olu b:ir.birlerine syledikleri)
199
198

1
 M.AJtA METiNLER
KROGLU DESTANI-EK

Krolu
132

Hastaym a.ttan inernem nsem de geri binemem (Grcistan ... yerinde kalur. Krolu handa Demirc'ol.ma syler)
Sizleri grdm dnernem Gzel bir su ver ieyim
Yarn brdan g kaldrak Un akaln ldrek
amlbelde nu edelilin
Ald Ee ielere mey doldurak
Kr Atn ulun atmal stnde bade tutmal
stanbuldan gelen Tatar Kamsn ata tutar Dmana bir i edelm
Yarn bu zaman gitmeli
Hastalar dekte yatar Tez ayn suyun ie gr Yarn girelm meydana
tegeldim ben bu hana
yle bir sava edelm
Cengedelim kana kana
Krolu
Dmandan hayf alc
Krolu iyi bilici
Demirc'olun ba edelim
Kard gnlm kard Kr Atm ekin yrd On drt batmandr klnc
Yreim yand eridi Gzel bir su ver ieyim
133
Ald Ee

Babamn ad andr Dada deirmen yrdr L.. kalktktan sonra... btn Beylerden dolup bed ehre blend avaz ile
Seni demirde rdr Tez ayn suyun ie gr ald bakalm ne syledi Krolul

Bir kule yaptrak ba ba stne

Gele Zor Bezirgan beri gel hele
Krolu Dalmal deryalar le le stne
Seilsin yiitler seninle bile
Gele Dastanl Hasamn gele niver meydana dev gibi mele
Harbendenin ba.yrna. At akarlar ay.rru.
Koymayn bu ehri ta ta stne
Anan baban hayrna Gzel bir su ver ieyim Hoylunun dadn acep ldn ala
Gele Deli Hasan in bu meydana Ejderhalar gibi ata sasana
Ald Ee Bu Acemi urp te gesene Daldur dereleri le le stne

Gele Demirc'olu ne durdun orda Tenbihe haoet mi sen gibi merde

Punar ba hayr olmaz At akacal: ayr
olmaz Bir ka 'kale yapn ba ba stne
Sana bizden hayr olmaz suyu aydan ie gr
Hoylu Bey drd beni bu derde
Gele Han Ayvazm bade ielim Ko yiide kanl gmlek bielim
131 Hoylu lm candan serden geelim Keselim Acemi ba ba stne

Gele cmle leker beri gel beri Koyalm bu yola can ile seri
CBetekrar gnl birlie koyup cmle kzlara syledii) anlbel dana dnmezem geri Kalursa bu iller ta ta stne
Seherden be gzel grdm Bir al giymi bir mavili Ben de Kroluyum byledir emrim Gi'n do.andan gn batana kararm
Al giyene ok yalvardm lle mavili mavili Bugn bu meydana ben de iner:i.m yle bir ceng edek yaz k stne
Birisi inci diziyor Birisi ayda geziyor
(.;.J eziyor lle mavili mavili 134
L . .l yanma Biri susam kanma
(... yerde bu trky arp kendi askerin sol, dmann sa tarafn
C. . can canma lle mavili mavili
dan kendi kendini Acem askerine urp on sekiz saat... Acemi bozduu)
L. . biri mene Biri girecek kanma
Ortadan Zor Bezirgan soldan Dastanl Hasan
C..l ar gel yanma lle mavili mavili
Ay yansn aalar gne tutulsun Parlad parlad aln klnc
Krolu der ki ldm Boyuna ilmrhan olduum
Oklar gcrdasn ayyuka iksn Mevlamn akna basn klnc
Punar banda ibulduum lle mavili mavili

200 201
 KROGLU DESTANI-EK
MARA METNLER

Durmayn orada karg kucakta Dolansn yiitler ke bucakta

L .. l sava edelim kelle kucakta Bhitler akna aln klnc
137
L.. l melemeli dev gibi Dman kan da
devrilmeli gibi CBadat kapsnda Han mrihor'a Krolu syler sonra bir topuz atar bi-
Dest urun avn alm bey gibi Haykn haykn aln klnc rini ldrr)
Ko yiitler bu k burda klasn Ylan dilli eri haner ilesin
Kafir dman elamana balasn Kaan gndermen basn klnc Ald Krolu

Ko yiitler dn bayram eylesin Kheylan kinesin aygr oynasn

Kazanlarda adam kan kaynasn
Yr yiit Beyler namnz kalsn
ldrn atlarn hep yayan kalsn
Ko Krolu girdi meydan almaya
Yemin ettim yedi derya dolmaya
L. .J Han mrihor yktn evimi Burda ko yiide sen sebeb oldun
Esir etme>k yok size aln klnc
Brdn yer yzn al kzl kana Bkld bellerim sen sebeb oldun
Kelle getrenler bahn alsn
Gnderdim Ayvaz turna teline C .. l bir od brakt Badat lne
Yaya kalana da aln klnc
Kara bayrak diktin amlbelime Krld bellerim sen sebep oldun
Nara urup dmanna dalmaya
Bir kubbe yaptrdm kesilen batan Kapsaltundan mh gmten
Doldurun denize basn klnc
Trbesi cevahir zmrt naktan Hoylunun mevtine sen sebeb oldun

135 Bir pnar yaptrdm altun oluklu Akan sulannda mercan balkl
eikerden lezzetli kardan sovuklu Hayr bizim amma sm sebeb oldun
rBadat valisi karu gelince ... Krolu Han mrahur'un ne hnzr olup Ba
dat valisi ne fikirle geldiini anlayp, hey! bunlara karu ald bakalm ne Ko Krolu talar ald dnd Dost alad dmanarm sevindi
syledil Gkte Melek yerde insan bilindi Kesilen balara sen sebeb oldun

Kbrz arabyla besli Meydana inerler sesli

Nesilleri arslan nesli 138
Yarar yrtar yer adam
Yarn seyreyle bunlara Kyarlar tatl canlara fBeyehri ile harp kumandasl
Belenirler al kaniara Yarar yrtar yer adam
Yarn grrsn bizi Kan tutar ovay dz Yrn arslanlarm sava edelm Buna kavga derler Bey ne Paa ne
Birine yetmez be yz Haykrp haykrp kelle keseln Seyreyleyin el' aya aana
Yarar ytar yer adam
Sab&h seyreyle bunlar Alrlar tatl canlar Yr Beyler cenge habi alnur yi kt bu meydanda bilinr
Krolunun arslanlar A kurt gibi yer insan Kln deer adam iki blnr Nusrat bizim Beyler neci Paa ne

Grzn ksteini kola ta!anal Arab at saasola ykmal

136 Karglar mzraklar birden kalkmal Frsat vennen arab atlar kaana

CAyva~z ma,hpustan haber gnderince Krolu hiddet peyda edip umum as- Krolu der durman edek cengimiz Bundan belli olsun yiit kangmz
keri Badat'a gitmesine g kumandas. .. l saat srmeli burda hengimiz37 Tarih yazn u dalara niane

Haydi Zor Bezirgan gnlerin dodu Bir ziyaret eyle Badad ilini
Yiitler lmee dodu anadan Kurutmadan gelme o at gln 139
Ba kesip kan SEtp meydan almal Ko yi-it (yoluna) seri vermeli
(Askerin arka tarafndan btn Beyehri'ni harabetmek zere tekrar ku-
Dmanm alayp dostum glmeli Yer ile yeksan et Badad ilini
manda)
Ayvaz gnderdim turna teline Takmlar kemendi nazik koluna
Bir an brakmal Badad iline Ta ta st koyman Badat ln Urun Beyler urun meydan gndr lmden korkmayn dnya fanidir
Krolu der klnekip dalmal Drt yz pehlivam elden almal Btn ( ... ) sleymanidir Tuna seli gibi kanlar aknal
Dmann hakkndan tamam gel- Ykn viran edin Badad ilini L .. l ekmei yemeli Beyler Zehirli gmlei giymeli Beyler
meli
!.. .) iin gnneli Beyler Kkn sarayn ykp yakmal

202 203

KROGLU DESTi0NI -
Balarnkesin koyun meydanda
lvan para etmez meydan meydan-
da
Krolu der gine noldu nolacak
Mehemmet Bey erif Bey mi gelecek
CBeyehir ... iinde nlerine kan.
Arabistan llerinde gezerken
Biri Arap biri Trkmen biri Tat
Biri daha yen' ayrhn ilinden
Biri der ki al mzra elinden
Biri ata bindi meydan eyledi
Biri soydu beni uryan eyledi
Biri der ki Kr Atn alalm
Biri der ki kendin krma gmelim
Bilmez misin Krolunun huyunu
Hak yaratm sizin gibi koyunu
C .. in'e gitmek zere askere ...
kalm)
Dinleyin aalar meydan ald
Ko yiitler bu meydana seildi
L.. g,eldi bizim illerin yaz
Davasz gidelm gelinci tarz
Ben yiit isterim gele meydana
Drc gidelm inin ahna
Kulak verin Krolunun szne
in Main ahnn Glzar kzna
(kinci in'e giderken askere g kumandas...
Yr Beyler korkma gnnz do
du
Bir sava edelm in Main ile
MARA METNLER
EK
Yr Beyler bade ielm Gireln meydana candan geelm
Etlerini brakmal meydanda Ta ta st koyman burlar imdi
alalm klnc kanlar saalm
BeyehTinin temelini skmeli
Yr Beyler yr edler kuann Kln ekin dmanara denin
Ban kesin Beyler ile Paann Durman lamen ekin gleri imdi
Bunlarn efkan bizi alacak
Omuzlarn delip mumlar dikmeli Yr Beyler gidin meydan amaya Yiitlerboyuna kemha bimeye
Sussadka dman kann imeye .AJUana getrn putlar imdi
140 Yr Beyler nettim kestiler ba Yedi bin pehlivan bir de binba
Diri tutun gelin yedi karda Ben elimle kesem balan imdi
eylediler
Yr Beyler bahar geldi yaz oldu Blbl dey beslediim baz oldu
Yamacma kt benim drt gidi Krolum derbu kumanda az oldu Ayrn bedenden balar imdi
Birisini bilmem amma Krd gidi
brnn dayanhna.z ferinden
br der koltuuna drt gidi
Biri l!kt beni seymn eyledi
Biri der ki edep yerin rt gidi
Biri der ki soyup soan edelim
Biri der ki drdmzden merd gidi
Size gstereyim drl oyunu
Yesin dey benim gibi kurt gidi
141
kumandasn irad eder. Ald Krolu ba-
G kaldrp ine gidelm ine
Bayrak ekip ine gidelm ine
in Main iline dndrn yz
Dn iin ine gidelm ine
Elinde dal kln boyana kana
G kaldrp ine gidelm ine
Ko yiitler gelsn meydan dzne
Alak Bezirgan gidelm ine
142
Aln kaleleri burlan imdi
Basn derelere leleri imdi
205
204
 II SVAS'TAN GELME BR CNKTEN

SIVAS'TAN GELME BR CNKTEN ALINMI METiNLER ar ke fani dnyada Ko yiitler olmasayd

Dnyay zulmet alrd Alyanlar glmeseydi
Dnyay zulm alrd Gn domaz yle kalrd
Aklar mecnun olurdu Sevdicein grmeseydi
Sevdiim k karmda saln Bilmez misin ak haln
Yare gnderdiim gln Yaprac solmasayd

Ura ko Krolu ura V ar derdille derman ara

lme bulurdum are zin Haktan olmasayd

Hey Aalar hey Beyler Bir yavn yitirdim grmediniz mi

Al karal mor smbll Dalar hi grmediniz mi
Asl Huridir sorana Boyu benzer fidana
Ceyrana benzer ceyrana Dalar hi grmediniz mi

Oturmular oymak oymak Olur mu hi yare doymak

Dili eker lebi kaymak Dalarhi grmediniz mi
Oturmular hanm gibi Kna yakmlar kanm gibi
Yar yitirmi benim gibi Dalar hi grmediniz mi
n hey ko Krolu n Dalar albarna dn
Bir yar yitirdim ben bugn Dalar hi grmediniz mi

2
Yaa benim Kr Atm yaa Dahi neler gelr sa olan baa
Beyz atl oldu b~zduum Paa Kzl alma gzl Kr Atm benim

lk akamdan taktm yemini ykesinden kt kt gever gemini

stne binenler srsn demini Kzl alma gzl Kr Atm benim

nie gidince ceyran inili Yokua gidince keklik sekiii

Kara ku oyunlu boz kurt bakl Kz yeleli alma gzl Kr Atm be-
nim
emlibelden atm grmler Kr Atmn sekiinden bilmiler
u gelen ko Krolu demiler Kz yele alma gz Kr Atm benim

3
(Mara'tan yazlm bir paral

206 207

III
ELAZZ RVAYETLER
Krolu'nun Yiitlijjine Sebeb Olan Hikaye
Ba'bas Bolu Beyinin yannda dururmu. Bolu Beyinin adanlarn
danm. Bolu Beyi, yanndaki 'kahyalara . emretmi: Gidip gezerek
nerde nanl, fret kazanm hayvan bulursanz hana .getiriniz, de-
mi; ve hepsine para vermi. Hepsi bir tarafa dalmlar. Krolu'nun
babas da bir tarafa gidiyor. Esasen kendisi Trkmen aayirindenmi.
Trkiye'nin en mehur at yetitiren Sultan-Ham'na geliyor ve orada ibir
eme banda bekliyor. Bir beygir hergelesi .geliyor, su iiyorlar. Kro
lu bakyor, hibirisini beenniyor. Arkadan bir zayf kr tay geliyor. e
menin bama gelince oluun iindeki suyu kafasyla bir o tarafa bir o ta-
rafa arpyor. Ondan sonra akara azn vererek iiyor. Bu adam bunu
gryor ve hayvan sahibinden para ile satn alyor. Sonra Tuz Hisar'na
geliyor. Orada mevcut olan hergelenin salithini buluyor. Diyor ki: Bu
Tuz-Gl'ne ben bu hayvanlar sreceim. erisinde telef olanlarn pa-
rasn vereceim. Darya kanlardan da beerdiini alacam. diye-
rek pazarlk ediyor. Ve hayvanlar Tuz-Gl'ne sryorlar. Tuz-Gl'n-
den bir hayvan rkyor, mtebakisi lyor. Paray verip Bolu;ya geliyor.
Bolu Beyinin dier adamlar hepsi arap hayvanlar ve dehetli nanl
hayvanlar toplayp getiriyorlar. Bolu Beyine Krolu'nun babasnn gel-
diLni haber veriyorlar. O da: Gelsin, diyor. <<Hani getirdiin atlar?
diyor. O da: <<te, diyerek zayf taylar gsteriyor. Bunun zerine Bolu
Beyi .hiddetleniyor: Demek sen benimle eleniyorsun, diyerek bunun
iki .gzn de kr ederek hayvanara bindirip koyveriyor. Tabii bu da
kyne geliyor. Olu o zaman on be yanda kadarm. Oluna hayvadi-
Lara nasl baklmak lazm geldii hakknda talimat veriyor. Bir sene son-
ra o iki tay yle mehur oluyor ki nam kazanyor. Kr de oluna tarlay
sulatyor. Tarla kar amur ... Ve hayvanlar koturuyor. Hayvann
bast yerden toprak rkyor. Bu sefer Bolu Be yi bu hayvanlarn ra-
203
ELAziz RVAYETLER
mn iitiyor. Ve Krolu'na haber gnderiyor. Krolu Bolu'ya geliyor.
Bey diyor ki: <<Bu hayvanlar bana getireceksin. Yoksa seni babandan
beter yaparm, diyor. Ta'bii Krolu bir ey derneyerek kyor, arya
geliyor. Bakyor bir yabanc kpek yle gidiyor. Bunu gren ar kpek-
leri hcun. ediyorlar. Bu da hemen arkasn bir duvara vererek onlara
mukalele ediyor; br kpekler bir ey yapamyorlar. Krolu o zanar
dnyor: 13u kpek bile kendisini ne gzel ndafaa ediyor. Arkasn
duvara verdi, dierleri hibir ey yapamyorlar. Ben de arkan daa ve-
ririm. Bunlar da bana ibir ey yapamazlar, diyor. Ve imdi mehur sz
olan Krolu yiitlii itten ald, ta:biri bundan ileri gelmitir.
Ba:basna, Haydi ba:ba, diyor. Ve fikrini izah ederek hayvanara !bi-
nerek kyorlar. Bolu Beyi bunun iizerire arkalarndan mehur atllar
karyor. Ya lleri ya dirileri bana gelecek, diyor. Biraz sonra Kro-
~ lu babasna diyor ki: Arkamzdan Bolu Beyinin adamlar geliyor. Ba-
bas: <<Bak yavrum; 'bize yakn olan hayvann rengi nasldr? - Baba,
kr bir hayvanl.- yle ise olum, amurlu bir yere hayvanlarnz sr;
zira kr hayvan anirlu yerde yryenez. anurlu bir yere srerek
geiyorlar; !kr hayvandan aralanyorlar. Tekrar bir atl yetiiyor. Kr
soruyor: oRengi ne? -Al.- yle ise dikenlie sr; al naziktir, diken-
den geemez. Ondan kurtuluyorlar. Biraz daha gittiken sonra bir hay-
vanl daha yetirnek zere olduunu olu ha'ber veriyor. Kr: ~ngi
nasl? Olu: - Yaz. -yle ise sarp kay.alkLara sr; zira yaz aksi
olur. Kendisini bir yere arparak helak olur. Hayvan hakikaten kaya-
lara kerdisini arparak helak oluyor. Biraz daha gidiyorlar. Bir hayvan-
l dah:a geliyor. Rengi doru. yle ise olum, onun elinden kurtulu yok-
tur. Sr suyu geelim. Sudan /geerler. Doru hayvanl yetiir. Ama o
zaman: Allwh akna biraz dur, bir ey syleyeceim, der. Tabii ken-
dileri suyu getiler. Doru hayvanl suyun iinde hayvann ban ekti.
Bir dak:i!ka bekler beklemez, hayvan atlad, bu suretle kurtuldular.
Krolu babasyla beraber dada yaamaya halarlar. Bir gn Kr-
olu ava .giderek ok ile iki gvercir vurur. Bunlarn tylerini temizler.
Ve amlbel'den akan suyun rkt yerde ykar. Ve Krolu'nun hay-
van da bu sudan ier. Kular ykamas hitam bulur bulmaz gvercin-
ler canlamp uarlar. Ve oras hikneti ilahiden krk paraya (bin par-
aya) blnr; bu suretle o su krk yerden knaya balar. Bu Arbu-ha-
yat Mu vilayetinde Bin-Gl yaylasnda imi. Sonra Krolu'nun filan
iecei iin Allah bin para etmi. imdi oradan amur ve toprak alp
ila ederlerni.
Krolu bu hali babasna nakleder. O da: Olum o sudan sen de
itin mi? der. Hayr, ben inedim, atn iti, der. Babas o vakit o
suyun Ab:u-hayat olduunu syler. Suyun yanna vardklar zanan su
krk yerden ak;ar grrler. Bunun iin Krolu'nun Kr At elan sadr
derler. Her sene !bir kerre .satlr derler. Ve Malatya'nn imali garbi-
209
 KROGLU DESTANI ~EK
sinde de bir <<Krk-Gz varm. Bu suyun da ayn maalde Abu-hayat
olduunu ve hatta Krolu'nun burada bulunan amlbel'de de vakit ge-
irdiini, hatta tatan oyulmu bir odas olduunu ve odasnn aynen bir
berber dkkan gibi oturacak yerleri olduunu sylyorlar.
amlbel tamam drt yerde varm ve Krolu'nun bunlarn hep-
sinde maaralar olduu syleniyor.
2 raman Beyinin kzm karmakm. Lakin Karamanolunun baas~_n
Krolu'nun ne gibi bir hrs zedne ekyala kt malumdur.
Krolu esasen Trkmendir. Babas bir katil meselesinden Bolu Beyinin
yanna gelmi.
Babas ata gzel hakmasn tembih etmi. tki sene hayvana baktk
tan sonra olunun srhn sayarak: <<Haydi olum, Allah yardrnem ol-
sun, demi. Ve Krolu da Bolu'daki Krolu dann tepesine kp
kendisine ev ve hayvana ahr yapm. Elan harabeleri mevcutmu. Eli-
nin tuttuu yerler ve ayaklarnn bast yerlerin izleri dururmu. n-
k: amur ile tatan rd ve binalar kendi eliyle yapt iin yapla
rm amur ve kirele kum kark yerlerinde belli imi.
Bolu Beylerinden ald bir davar sr:.n stanbul'a srms. r/Iak
sad kendisine stanbul'da Kasapbann yannda bulunan Ayva;' al-
makm. Ayvaz'n ziyade kahraman bir delikanl olacam kendisine ka-
trclardan birisi sylemi. Ve onu da yanna arkada olarak alrsa dn-
yada zerine gelecek baka kimse olmadn sylemi. Daha Ayvaz on
yalarnda kadarm. Krolu bunu fikrine koymu ve Bolu Beyleri-
nin bir sr davann srm ve stanbul'a gelmi. Kasapbam bulmu.
Ve dkkanda Kasabn ra Ayvaz' grm. Bakm ki Ayvaz hakika-
ten tevatur ettikleri kadar var, Kasapbana davarlar grmesini syle-
mi ve Ayvaz'n kulana yavaa: Sana bir drt boynuzlu davar ge-
tirdim, sen de gel onu al, demi. Krolu atma binmi. rak ustaya
yalvarm v-e Krolu, usta, davarn yann.a gelmiler. Krolu at
na binmi. Ayvaz'n kolundan y.apt gibi:
Kasapba Kasapba
Sr senin Ayvaz benim
Syle Ayvaz senin neyin
Adn duyduun Krolu benim
diyerek .atn kna bir kam vurup yollanm ve Bolu'ya gelmi. lk
zamanlar Ayvaz'n can sklr alarm. Ona kadnlar filan bulup ele
mi ve kendisine altrm ... Bu suretle Ayvaz' yanna alm.
K zaman Bolu amlbeli'inde, yaz mevsimi ise Tokat amlbeli'nde
vakit geirmi. Bazen Konya'ya, bazen K.araman'a gelirmi.
210
ELAzZ RV AYETLER
Datan'da bir kyde emeden su dolduran bir kz grr__.ve bu
nu babasndan istemi. Alm. Bir gece gveyi girmi, ertes gun yola
dzlms . .:..__ Karaman Beyinin kzn baasnda gezerken grm.
Ald k~dna demi ki: Ben artk !gelmem; eer senden doacak ocuk
erkek olursa beni sorduu zaman u bazubendi koluna bala ve u kln
c da beline kuat; gnder gelsin, beni bulsun. Eer benim ocuum kz
olursa su para ile onun istikbalini temin et. demi. Zira maksad Ka-
her taraf asker ile evrilmi. Zaten baaya ku bile giremiyormu. Kor-
olu bir gece yars Telli Hamnn penceresi altna gelmi ve rica e"tmi.,
Bakm bir yolu yok. En nihayet onun bir tasvirini alm ve dogruca
amlbel'e gelmi. Tokat'taki amhbel'de vakt geirmeye balam.
Ayvaz Krolu'nun, kzm tasvirine bakp aladn grnce: _<<A~.m
neden hayfediyorsun? Bir gece haskn verir kz k.arrz,. dem. Kor-
olu demi ki: <<Ben onun gnl olmadan cebren karmak stemem. Y_e
kacracak olsam bile Karaman Beyinin ok askeri vardr. Bamza br
fel~ket gelmi olsa erkeklik babadansa kanckirk da anadandr. Hep-
sini hesab etmeli diyerek vakit geirmeye balamlar. K zaman tek-
rar Bolu'ya avdet etmisler. Krolu gibi bir hayr sahibinin geldi1ni du-
yan kyller yanna v~rp ellerini pmler ve dua etmiler. Krolu
her zamanki gibi kyllerin ihtiyalarn sormu. ift hayvanat~ olm~
yanlara para verip, hayvan almalarn sylemi: Zaten _nerd~ br fakr
kyl varsa gelir Krolu'nun verdii par.a ~le ,daresn ~~:nn. ~~erle:
mi. Kendilerinin bir mklleri olsa <<Koroglu nun verdg.. ~~kum h~
kmdr, derler ve iki kariye veyahut iki kii arasmda gorlecek br
muhakeme Krolu'nun huzurunda grlrm.
Krolu'nun Karaman kylerindeki ald TTkmen kzndan bir o
lu olmu. Validesi, Krolu'nun ocua konmas iin ..syledii H~san Bey
ismini ocua vermi. ocuk bymeye balam. U yanda_ ken em-
sallerini hep dvermi. Yedi yana geldii zaman on ya1ndak ocuklar
bile kendisinden korkarlarm. On yana gelmi. Bir komunun ocu-
u ile bir gn aralarnda bir kavga km. ocuun ban yarm~. Ba-
sndan kanlar akarak komu ocuk anasna gitmi. Ve anas gelm, Ha-
~an Beye kmak istemi. Lakin Hasan Bey karya sylemedik laf b
rakmam. Komu kadn da: <<Fi, ekiya dl, demi. Hasan Bey bu~
nun zerine validesine gelmi: abuk benim babam syle, yoksa sen
keserim, demi. O da: Olum, senin babma Krol: de_rler. Al u b,a-
zubendi koluna bala. Ve u klnc kuan. u ata bm gt baban bm,
demi. Validesiyle helallaarak .ata binmi.
Gnlerde bir gn amlbel'e doru gelirmi. Ayvazuykuda imi. Kr-
olu'nun adamlar: <<te bir gen olan geliyor. Aam emredersen at
n klcn alalm, demiler. Krolu emTetmi ve: Varp atn, klc_m
aln. Mutlaka Bolu Beyinin adamlaTndandr. Yanma getirin, dem.
211
 KROGLU DESTANI-EK
ELAZZ RVAYETLER
Gidenler bunun daha biT ocuk olduunu !grmler, Ve at ile klnc
teslim etmesini sylemiler. ocuk kar gelmi ve aralarnda kavga Sarho muydum neydim vurdum sndrdm
balam. Bunlardan iki tanesini ldrm. Krolu bunu grnce hid- Aman ustam abuk kayr sazm.
detlernni ve ocuun yanna gelmi: Sen benim kim olduumu biliyor
musun? demi. O da: <<Hayr bilmiyorum, demi. Krolu ile kln Usta da o zaman iin:in ok olmas hasebiyle unu sylemi:
klnca gelmiler. Krolu en nihayet bunun gzel bir kahraman oldu-
unu takdir etmi. ocuk, yazl:. Canna kymayaym. Gel gleelim; Camlbelden aa bir ulu yaz
eer ben seni yenersem sen benim yanmda kalrsn; sen beni yenersen, Kr mydn ;ocuk krdn bu saz
ben senin emrinde olacam, demi. Hasan Bey kabul etmi. Glemi Al da git soykan bam kalabalktr.
ler. Hasan iBey Krolu'nu yenmi. Bunun zerine Ayvaz hiddetlenmi.
Hasan Beyi tuttuu gbi yatrm. Kesecek olmular. Krolu da hid- Hasan Bey hiddetlenmi unu sylemi:
detlenmi. Hasan Beyin zerindeki aibay karmlar. Kesecekleri vakit
Krolu'nun gz kllllca :iUmi. Bakm kendisinin klnc. Ve ocuun amlbelden aa bir ulu yaz
kolundaki bazubendi grnce olu olduunu anlam ve ocuun alnndan Canm yle istedi krdm bu saz
pm; yanlarna alp gelmiler; beraber olarak vakit geirmeye bala Sana sylyorum Allahn kaz
mlar. Ayvaz Hasan Beye binicilik ve kln kullanmak retni. Haydi durma abuk kayr sazm.
Krolu Bolu Beylerine gene her zamanki gibi bir baskn yapmak
ve hayvanlarn srmek iin amlbel'den ayrlrken oluna bir tutarn
Sazc:
anahtar vermi: Cann sklrs.a bu odalar a, gez; elen. Yalnz u
aday ama, demi. Hasan Bey: Ben de giderim, demise de: Sen
Laf anlamaz msn Allahn kaz
buradaki kadnlarn !banda beki olarak kal, diyerek Onu br.akmlar. Gzn kr myd de krd.n bu saz
Hasan Bey, babasnn adamlarnm, kadnlarn yanna gitmi, bir trl
Al da git soykan ham kalahalktr.
vaktini geirememi. Babasnn odalarn am. Bakm ki her taraf
erzak, her me istersen orada tekmil; dier bir odada para. Hepsini a-
m. Bir de babaslilm ama dedii aday aaym diyerek kapy at
O zaman Hasan Bey daha ziyade hiddetlenerek :
zaman karda bir tasvir grm ve o kza ak olmu. O odadan ayrl
Sazm yksekteydi kalktm indirdim
mam. Babas gelince babasna meseleyi anlatm. Olum, ben onun
ndirdim de sa dizime bindirdm
iin o kadar uratm halde ancak bir resmini ele geirdim. Ona Ka-
Canm skkn idi vurdum sndrdm
raman Beyinin kz Telli Hanm derler. Babasnn ziyade askeri vardr.
Usta teres kayr benim sazm
Katiy;en yanalmaz. Gel olum, sen bu aklndan vazge, diye nasihat
etmi ise de fayda elde edememi. Hasan Bey: Sen istersen gelme, ben
kendim giderim. Eer onu bulamazsam halim yamandr, demi. Baba- diyerek klinen ekmi. Usta klnc grnce bu klncn Krolu'noo
snn elini pm, sazn kucana .alp atma binmi. O zaman Krolu klnc olduunu anlam. Hemen raklarna :
bandan kl ekerek: Olum, sana yz tane arkada veriyorum. Sen
bunlarla git. Ban skld zaman bu kllar .atee at, ben yetiirim, de- Alngetirin oul hele getirin
mi. Helallap ayrlmlar. Saznyzne sedef yetirin
Hasan Bey yanndaki adamlarn yarsn yolda geriye evirmi. Ka- Beyimiz gelmi konaa gtrn.
raman'a doru yol alm. Mtebaki kalanlar da evirmi. Yalnz olarak
Karaman'a varm. amlbel'den inerken sazllln bir teli krlmt. Onu
diyerek iltifat etmi. ra'klar hemen konaa gtrmler. Sazc da saz
yaptrmak zere atn bir hana baladktan sonra bir s.azc dkkanna
yapp gelmi. Beraber yemek yemiler. O gece orada misafir olmu.
varm ve ustaya unu sylemi:
Ve saz eline alm ustaya unu sylemi :
S.azm yksekteydi kalktm indirdim.
ndirdim de sa dizime bindirdim Hey! aml:belden indim uzuna
Ustam sedef demi sazn yzne
212
213

_j
 KRoGLU DESTANI-EK
Uyku artk haram benim gzme
Kurban olam usta rann gzne.
Sazcnn ra kz imi.
Ertesi gn bir kahveye gidip otururken herkes dkkann iliapaya-
rak koarak bir yere giderlermi. Kahvecin1n rana: Bunlar byle
nereye gidiyorlar? demi. O da: <<Haydi a:buk ol, k, ben de gidece-
im, demi. Hasan Bey bunun zerine kahvecini1 ran yatrm:
<<Doru syle, yoksa seni keserim, demi. O da ceva:ben: Beyin kz
Telli Hanm haaya km, onu seyre gidiyorlar, demi. <<Beni de g at var, onu getirirsen seninle giderim. Akam penceremin altnda bekle!
trrsen sana bir altn var, demi. rak da memnun olmu. Bera-
ber gitmiler. F.akat ahali baann etrafna dolmular. Her taraf n-
beti asker dolu. O gn oradan bir az seyretmi. O gece orada lbekliyen
bir askerin yanna ig~lip: Senin burada ayln nedir? demi. O da:
Karnmn doyduu kadar yemek ve ekmek, demi. Hasan Bey o vakit:
Sana bir avu altn vereyim; fakat beni bu baaya brakacaksn, de-
mi. Asker raz olmu. Hasan Bey o geceyi ibaada geirmi. Erte-
si gn Telli Hamnn kaca bir zamanda baann bir yerinde ha- nun zerine bu olann Hasan Bey olduunu aniayp hemoo arkasndan
zrlanm olan yataktan en gzelinin ierisine !girmi. Telli Hanm
tekrar halayklaryla beraber. baaya km ve gezerken Hasan Beyi
grm. Yianndaki cariyelere: u zavall acaba kimdir? Balbam grse
mutlaka bunu ldrr. Siz burda geziniz. Ben varp bakaym, diyerek
Hasan Beyin yanna gelmeye balam. kide bir arkasna bakarm:
Hasan Bey
ki gidip bir ard;na bakarsn
Salarnn stne bin bir iek takarsn
Hasan Beyin yreini yakarsn
Klen olam dilher darlna bana
Kz
Olan sen neymis1n neymisin
Tatl canna kymsn
Mutlak akln kal'mlsn
Ne gezersin sen bu balarda
Hasan Bey
Ben neymiim neymiim
T.atl canma kymm
214
ELAZZ RVAYETLER
Senin iin gelmiim
Gel sarlalm bu balarda
demis. Telli Hanm Hasan Beyi grnce ona ak olmu ve Hasan Beyin
yan~a varm, sarlp yatmlar. Kz: <<Hasan Bey, beni gtrmeye mi
geldin, keyfini yetirmeye mi geldin? Hasan Bey: <<Keyf dediin bir ~n
olur, gelir geer. Seni tamamen buradan gtrmeye geldim. Kz: <<Ba-
bann atn m getirdin, yoksa baka bir at m getirdin? -Babamn at
nn tayn getirdim. -Aman beni babama minnet ettirme de baka ne
dersen yaparm, der. O zaman kz: Soan Pazarnda filan adamda bir
diyor. Hasan Bey hemen gidiyor. O at alp geliyor. Kz bu defa fikrin-
den cayyor. Hasan Bey pencerenin altnda bekliyor. Kz buna: <Iasan
Bey, sen daha ocuksun, diyor. O da: Sen benim ocuk olduuma bak-
ma, arslan olu arslanm, diyor. Ve ykte hafif olan eyalarda;n kz bir
boa eya alarak Hasan Beyle birlikte hayvana binerek kayorlar.
Ertesi sabah Karaman Beyi bakyor kz yok. O vakit hizmetileri d
vyor. Onlar da: Baada dn bir olanla konuuyordu, diyorlar. Bu-
svariler gnderiyorlar. ki gn sonra onlara yetiiyorlar. Bir ka~adr
balyor. Hasan Bey o gn akama kadar haribediyor. Birazn ldr-
yor. Akam kz Hasan Beyin yaralarn trnar ediyor. Ertesi gn tekrar
harbediyor. O gn de on iki yerinden yaralanyor. nc gn leye
kadar habediyor; lakin ziyade zayf dyor. Alamaya balyor. Kz
hemen orta yere gelip onlarla harbediyor. Gece olunca Hasan Beyin, ba-
basnn kllar aklna geliyor ve kllar yakyor. Artk kendisinden umu-
du kesiyor. Krolu ryasnda ate iinde kalyor. Hemen Ayvaz' uy.a-
ryor. Ayvaz remil atarm. Hemen bir remil atyor: Olun ya ld, ya
lyor; yannda kz da heraberdir, diyor. Hemen atarna binerek s-
ryorlar. Ertesi gn Hasan Bey ve Telli Hanm leye kadar !:arbedi
yorlar. Zaten Hasan Beyde derman kalmam, kz da yaralanm; orada
bulunan virane bir deirmene giriyorlar. Kapdan kz elinde kln oldu-
u halde mdafaa ediyor. Bu srada Karaman Beyinin adamlar hcum
ediyor; deirmenin stn skmeye balyorlar. Bu srada Krolu yeti-
iyor. Bir kavga balyor. Karaman Beyinin adamlar kayorlar. Krolu
deirmenin kapsnda elinde kln kz grnce soruyor: <<Hasan Bey sa
m1dr, yoksa ld m? Kz: <<Haydi ekil. Ne yapacaksn? diyor. O
da: <<Ben sizi kurtardm. Kzm, Hasan Bey benim olumdur, diyor. Kz
hemen Krolu'nun elini pyor. Hasan Bey de babasnn elini pyor.
Beraber yola karak geliyorlar. Krolu kz tanmak iin: Hasan Bey-
den hayr yoktur, lecek, gel seni ben .alaym, diyor. Kz: 0 lrse ben
de lrm, diyor. Krolu o vakit teselli ediyor. Hasan Beyle Telli Ha-
nm birbiriyle evleniyorlar.
215
 KROGLU DESTANI-EK ELAZZ RVAYETLER

4 Bezirgan Ben Ermeni deilim Bezirganbaym

Acem illerinde ahin kuuyum
Paralar Ben yol hacn vermez kiiyim
lime kervana gel ge Krolu
I
Krolu nie aa keklik sekiii
(Hasan Beyin anasna Datan'da sylemi) Yokua yukar tavan bkl
Taze gelin gibi 1gs nakl
Hey! Kroluyum bu yerlerde arslanm Bu gn yeminliyim kavga olmasn
Kz seni ben eker ile beslerim
Senden bir pehlivan olan isterim Bezirgan Dor' ata binende dze denir
Aman gzel insaf eyl~ gel bana zengi vuranda yere de11ir
Krk sekiz saatte bir yol kaanr
(Bolu Beyi ile harbederken) lime kervana gel ge Krolu

Hey! Kroluyum arka arka Krolu Tokat kervanndan aldm bakn

amlbeleverdim arka ncitneyin fukaray fakr
Top geemez demir zrha Dinle szm Bezirgan gitme aykr
Grsn Bolu Beyi ben ne ilerim Dnd be bin altn sayd Bezirgan
Bin lira gndersen ata nal olmaz
(Sazcya sylemi) Bin dahi gndersen ata ul olmaz
Bin dahi gndersen yadigar olmaz
Hey! Ben bir Kroluyum dada gezerim
Bugn yeminliyim kavga olmasn
Esen rzgardan hile sezerim
Demir klnk ile kelle ezerim
Usta teres abuk kayr sazm II

(Sazc onun Krolu olduunu anlay11ca sedef deli bir saz vermi) Krolu'nun nam ziyade hret kazanm. Hatta bir ign kendi na-
mn anlamak iin, bir sr grm ve yanna gidip: Ben Krolu'yum,
Hey! adr kurd um amlbelin dzne bana urdan koyun ver, demi. ob.an da kuvvetli imi, <<Haydi ur
Mail oldum akirdinin yzne dan defol. Krolu kendisi davar almaz, diye bir dayak atm. Kro
Srma sedef detirim sazma lu bo olarak arkadalarnn yanna gelmi. Ve bir kii yollam: <<Ben-
(Krolu Bezirgan ile harbettii zaman malub oluyor ve Ayvaz' a- den selam syleyin, davar versin. O adam gitmi. Ve obana Kr-
ryor) olu'nun selamn sylyor. oban o zaman : <<Hepsi Krolu'na feda
olsun, elinin beendiinden al,> diyor.
Hey! Yeti Ayvaz yeti gitti nammz
ukur Ovalarda akt kamnnz
Bir kafire ksmet oldu canmz
Yeti ahin Ayvaz ar (are) senden kald

Hey! Dalar benimdir bezirgan c Ermeni

Hi bilmez misin senk imim beni
Haydi abuk ver yoksa keserim seni
Bana derler Krolu Kr At 'benimdir

216 217
 IV V

YALVA RVAYET URF'A RVAYET

Bu adama Krolu demenin sebebi isminden de anlald zere

czi kr olduu halde sr oban imi. Bir gn kyn srlarn topla- I
yarak koruya gtrm. Srlan atatrken inein birisi kmeden ayrla
rak bir tarafa komu. Bunu gren oban yerden bir ta alp :Lnee vu- amlbeli'nde Krolu. Adam: Hoylu, Demirciolu, Nalbant Ba,
rur vurmaz hemen inein can kar gider. Akll kr hemen ta alarak Zincir-Kran, Selam-Almaz, Kabre-Smaz; olan Ayvaz, Borubori Beyin
ce bine koy.ar ve dner. abuk inei der. Bu ta dedii _eyi bir demirci- oludur.
ye gsterir. Demirci bakarak der ki: Babacan, bu demir, ta deildir; Krolu Zor Bezirgan' iitmi ve bunu babas kendisine sylemi.
yldrm parasdr, der. Kr sevinerek: <<Bunu bana bir klmc dvver. Bir zaman scnra kervan alr, o yola gider. amlbeli'ne gider. Ken-
O srada eve gelerek ailesine der ki: <<Ben amhbel'e gidec~im. Eer di kendine orada hayvan indirir. Krolu bakar bunu grr ve: lfay
senelen bir olan olursa doru ksram tayna bindir, beni arasn, diye hay! Dnyada insan m varm. Kalkar gider. Kendisini Ermeniye tebih
gider. Bir mddet sonra ocuk byr. Anas der ki: Olum, baban ederek:
amllbel'dedir. Sen yanma git, der. ocuk hayvana binerek yola kar.
Krolu
Yolda gider 1\:en bir e.:;meye vasl olur. Bakar ki tatabir kz resmi var.
Hemen o resme ak olur. Tan altndaki yazy okur. ran ahnn kz
Diyar Hanm olduunu anlar. Ve yine atma b1nerek amlbel'e varr. Bu gelen Ermeni m'ola
Ka gz srmeli m'ola
Kardan gren babas hemen at srerek der ki: Sen evvela zerime
yr, der. O zamana kadar babas at srerek zerine yrr. Lakin Yol hacn vermeli m'ola
olu olduunu bilmiyor. Her ne ise, abuk babasndan kacar. Fakat tu-
Ver yolun bacn gel ge Bezir!gan
tamaz. kisi de durur. Sra babasna gelir. Hemen kaar.- ocuk baba-
smn arkasndan srer. Yetierek kk parmayla atn stnden ba- Zor Bezirgan
basn alarak yere koyuverir. Hempn babas ocuu kucaklayarak: Sen
Ermeni deilim hacym
kimsin? der. ocuk anlatnca olu olduunu bilerek s.arma :grme
Yol bacn vermez kiiyim
olurlar. Lakin ocuk kz bir trl hatrndan karmyor. Her zaman
Eer sen alrsan meydan er olu
onun ak ve hayali gznn nne gelerek zar zar .alard. Bir gn:
Baba beil1 ava kacam, diye yola kar ve Tahran'a varr. Bir cad
Krolu
kanya yalvarr: Sana u kadar altn vereceim, Padiahn kzn ba-
na gster, der. Kocakar kz gl baasma gtrerek orada gsterir. Kroluyum ben bu ilde gezerim
Hemen kz atn terkisine alarak kaar. Esen rzgardan hile sezerim
Hulasa o ermi muradna, biz varalm kiremidi.1'J.e.
218 219
 URFA R'VAYET
KROGLU DESTANI-EK
Bezirg3n duym:ant. Uyand ki Krolu
yok. Hemen atma bindi. Kr-
Kr demir grz ile k.afan ezerim olu yollar bilmiyor, nk amlbel'den kmam.Bezirgan srd
Ver yolun hacn gel ge Bezirgan atma bindi. Krolu'na yetiti. Ve teslim oldu. Krolu: Ha benim
boynum, ha senin klcn. Nihayet avdet ettiler. Bezirgan eyalarnn
Zor Bezirgan hepsini hediye ederek bir yk Ayvaz'a, bir yk Demirciolu'na, bir yk
Nalbantba'na gnderdi. Kendisine iki yk verdi. Kendisini yola koydu
Ben Bezirg3nbaym ve: Git, adam tan, dedi. Ve ayrld. Krolu amlbel'e gitti ve artk
Yemen illerinde ahin kuuyum eky.ahktan vazgeti.

Yol bac. vermez kiiyim

Eer sen alrsan meydan er olu 2

Krolu Krolu le Hasa.n Bey

Kr Ata binsem sarg rtlr Vaktiyle Hasan Bey isminde -Hint P.adiahmn oludur- varm.
Kr At srsem yerler yrtlr in P.adiahnn olu ile babas ok harbetti, kzn oluna alamad. Ha-
Kr Atn erliinden can m kurtulur san Beyin kar, ak alrd. Ad da ak a as D> idi. Atlar, tarlalar ...
Ver yolun hacn gel ge Bezirg3n Halife ocuu ... Kar da ak aas; a~kla oyun oynarlard. Babas
dnd, yola gelecek ey deil. Balas bir gn keyifsiz oldu; dedi ki:
Zor Bezirgan <<Hangi 1gn bir ata binersen bu yular tak. O ata binersin, dedi ve ld.
Bir zaman sonra bakt !biraz aa oullar .ava gidiyor. Kendi kendine de-
Sana bir sz sylerim zehirden ac di: Ben niin ava gitmiyorum? Y1ular atlara takt, hibirisine uymu-
Lokmana gidersen yoktur ilac yor. Nihayet bir beygirin bana oldu ve ona :bindi. Nereye gideceini
Ararndan olal vernedim hac bilmiyordu. ehirden ayrld. Yan;nda palas38 da vard, gitti. Bakt kr
Eer sen alrsan meydan er olu atl bir adam, tfengi ile geliyor. Dedi: Ben vaktiyle duymuuro ekya
vardr. Fakat ehirden ayrlrken Hoca Hzr'a~rasgeldi. Bundan son-
Krolu atndan indi, Zor Bezirgan'la kavg.a etti. Zor Bezirgan ken- ra atlya rasgeldi. Bunu soymak istedi. Herife bir denek vurdu. Bakt
dis1ni yere vurdu. Or.ada balad. Baktlar ki Demircrolu, Da-Deviren, yular bu atm bana oluyor. Atma bindi, beygiri vurdu srd ve yola
Zincir-Kran, Hoylu bey baktlar Krolu balanm. Geldiler Bezirgan' dt. Dedi ki: <<Ben ekyalk edeyim. Padiah nesli olduu iin ok

m yanna, dediler: <<Aa sana bir ricaya geldik Bu herifi brak. Dedi da gzeldi. Bir kerv.an bekledi. Ald kervana syledi:
ki: <<Mal istiyorsanz, mal. Fakat bu adam iin rica kabul etmem, dedi.
<<At da apar! Hasan
Sabahtan ykn ykledi. Krolu'nu beraber gtrd. Vara vara
bir hana indi. Bezirgan kendisine dedi: <<Krolu sen .atlar bekle. Za- imdi sszbu dereler aras
ten korkusu yok ki. Seher oldu; Krolu dnd: illan, ben bunu l- etin eper ile yarm kh yaras
dreyim. Elini imredi (sad); klc kalkarn eline ald. Bezirgann Yok mu bize bir nal ibir mh paras
bir .rahvam vard. Krolu'nu grnce kinedi. Yer gk seslendi. Zor Be- .Kerem eyle in meydana in meydana
zirgan uyand; Ne olmu? diye Krolu'na sordu. O da korkusundan
at dvd. Tekrar saate bakt, vakit var diye tekrar uyudu. Krolu tek- Bezirgan bunu yakalayp evine gtrmek istedi. Bezirgan' vurdu.
d. Dedi: illan ne var? dedi. <<Ekya m geldi? Bezirgan tekrar at Eyalarn .ald geldi. Evine geldi, !btn eyalar da getirdi. Anesi de-
d. Dedi: illan .ne var? dedi. <<Ekiya m geldi? Bezirgan tekrar at di: <<Bu nerden? dedi: Ane, fuervan soydum. Dedi ki: Bu akam
c1vd; geldi bakt, yine va<kit var, tekrar yatt. Krolu dnd; dedi: gideceim. Anesini daa indirdi. Orada kervana rasgeldi. Yine syledi.
Vurmaktan baka are yok. Ata bakt ki artk kinemiyor, fakat al ~O srada attan dt. O zaman anesi nazar ettii iin attan dt.
yor; ibunu grnce Atn kadar da m olamyorum? Bu adam vurmam; Fakat Hzr kendisini kurtard.- O kervan da ibozdu.
iyisi birka katr alr giderim. Ykyle katrlar ald. Yola dt. Zor
221
220
 KROGLU DESTANI-EK
Herkes dedi ki: <(Ulan, sen mehursun. Balhan va>ktiyle in Padia
hnn kzn getiremedi. Sen bunu getirdirsfu., dedi. Bu da oraya gitmek
zere hebesinin bir gzne altn, dier tarafna cevahir koyarak yola
kt. Hzr yine rkt; Sen gzelsin, git, dedi. Uuru hayr olsun, akam oldu, nk kendisini unutmutu. Suyu gtrd. Hatn ok da-
diye gitti. Vara vara amlbel'e gitti. Az gitti, uz gitti, derelerde yel gi-
bi, tepelerde sel gi'bi, Hamza Pehlivan gibi gitti. Orada Krolu'nun
azgn vakti ... Bakt: Ulan, dedi, bu deli nedir? Neyse geldi. Bakt bir
ocuk.
Krolu
Sen burdan gelir geersin
Selam vermezden geersin
Kaddine kefen biersin
( ... )
Hasan Bey
Ben burdan gelir geerin
Selam vermezden geerin
Kaddine kefen bierin
Kerem eyle in meydana
Krolu
imdi klLar arhlanr
Al kzl kanlar ballanr
Sen kksn dil balanr 39
Dedi: <<Bu nasl bana kar gele. Nihayet Krolu ile birbirleriyle
kavgaya giritiler. Krolu nalup oldu. Hoylu Bey grd ki olan ok
gzel, dedi ki: <<Hasan Bey, kyma, bu kpein kanna :girme. Neyse
anlbel'e ge1diler. ayra at braktlar. Kendisini alp konaa indiler,
kendisine ok ikran ettiler. Yirmi otuz gn sonra at semirdi. Dedi:
<<Ben gideceim, dedi, ben gidip in Padiahnn kzn getireceim. -
O halde, dedi, sen dar.a dersen indadna geliriz. Neyse bu kt ve
gitti. in memleketine ulat. Ondan sonra bakt, byk bir konak; han-
gi taraftan baksa fes bandan dyor. Byk, yksek bir kk. Dedi:
Yahu, bu ne itir? Varsa bugn buna malup oluruz. Bakalm Allah
ne gsterir. O srada nne bir lbaa kapsna rasgeldi. Bakt, yolda
hi bir iz yok. Fakat Padiah olu mudur, aklldr. eriye girdi. Atn
brakt; ve elini yzn ykad. Havuz kenarnda yatt. Yoksa buras k
zn kk imi. Kz le namaz vakti olduu srada cariyesinden - ...
havalisine ... ve kk yksek, adana gelecek40 ey deil ki- lbir kz
222
URFA RIVAYET
geldi. Bakt, birisi yatyor; hayret ett: Yahu bu nedir? insan olu bu-
raya nasl gelir? Dnd, k.aramad: <<Hele, dedi, ben bu yiidin y-
zne bakaym. Bakt, yidii orbann suyu azndan .akt. Bakt; vakit
rld. Fakat olan syleyince: <<Burada bir erkek ... Senin kadar gzel.
Sanki ikiniz bir alnadan bli!1nsnz. Kz ok mkemmel giyindi.
Zilli haphaba41 b1ndi. Hengeme etti'". Kz ... yetirdi. O1an ald. zeri-
ne alarak kke gtrdler. Gzn at, gzel bir kz oturuyor. Yalbr
yalbr yanan bir kkte bulunuyor. Sordu: <<Buras neresi? -in Main
nemleketi. Sen nesin?-Ben de Hint Padiahnn oluyum. Sonra bir
kat e1bise kard. Olan giydi. Yedi sekiz dek ile yatak serildi. Olan
dedi: <<Ben senin koyuuna giremem. Mertesine gelip seni arayarak gel-
dim, dedi. Mertesine sen beni gtrenezsin. Kr At artk iyi semir-
miti. Nihayet kz gtrecekti. Kz: <<Binelin, kaalm, dedi. Olan:
<<Hayr, merdane seni gtreceim ve babana cuma namazndan sonra
syleyip ;:?la deceim, dedi. Atlar nalland. Eyerler vuruldu. Yola
dtler. Oleden sonra oldu. Padiah pencereyi am bunlar gryor-
du. Her iki atn eyeri mkenneldi. Padiah bakt. Hasan Bey de sy-
ledi: <<Ben kzn gtryorum. Padiah: <~abuk kke gidin, bizim
adamlarda..n yok mu? Padiahn byk oluna haber verdiler. Benim
gibi birka rz krk1ar: 43 Gider, padiahn kzn alrz, diye; kzn
arkasma dtLer. Bunlar bir yerde oturmu. ocuk uyumakta idi. Bun-
lar kza yetinekte iken Hasan Bey uyandrld. Svariler \gliyordu. Kz
artk srar etti. Nihayet Hasan Bey kzn .atn muhkem balad. Kz te-
maa etmek zere dze kt. Datan eline ald. Svarilerin iine girdi,
hepsini ldrd. Kan akyor. Sonooda bir kaan grd onu da yakalad.
Kza sordu: <<Bu kimdir? Kz da: Kardeimdir. Bumunu ve kulan
kesti. Olan gitti. Babas anlad. Byk olu yola dt. Ve Hasan Bey
bunu da mahvetti. Bunun burnunu, kuLan kesti. Arap Zengi, Padia
hn kk olu, adamlar toplad ata bindi ve gitti. ierine girdi. Hasan
Bey bunlar da mahvetti. Arap Zengi yalnz kald. Meydana indiler. Ha-
san Beyin at terlemiti. Hasan Beyi attan indirip terini savutmak su-
retiyle kendisini malup etmek istedi. Neyse teri savudu. Hasan Bey
arkf!.sna d.nd: at kurumutu. Arap Zengi Hasan Beyi y.aralad. Y.ay
ok ile sa ve sol kolundan iki yerden vurdu. <<Hasan Bey, civansn;
ka ki ka ... O srada Krolu Hoylu Beyi gnderdi. Nihayet yetiti. Ha-
san Bey bir dereye dt. Arap Zengi -kz indirdi. Ata bindirecek sra
da Krolu, Dellek Hasan, Nalbant Ba geldiler. Hasan Bey, kz yat
yordu. Arap Zengi kz brakarak kat. Hasan Beyi, renil atan arad
ve bir derede olduunu syledi. Daldlar ve bir dere dibinde Hasan Be-
yi grdler. Hasan Bey syledi. At alyor:
Kr At al sakomu44 gtr anama
Syle ki Hasan' ldrdler
223
 KROGLU DESTANI-EK
D!ZIN
At

( ... ) yeter syledi (?)

erimi kana bledi

Ben lrm bam taa vurur ben lrro

Hasan Beyi Krolu ald ve amlbel'e gtrmek zere yola dt

ler. -Hoylu Bey de Hasan Beyi ok seviyordu. ki direk getirdiler.-
Hoylu Bey ona direi kkten kaldrarak yola dt. iddetinden btn
hayvanlar lmt. -Hasan Beye salaca45 yaptlar. Kz da bir ata bin-
di. amlhel'e :gittiler. Btn doktorlar geldi. Hasan Bey iyi oldu. Yirmi
gn wnra sizi dne davet ederim. Kitabn "Mara Metinleri blm-deki iirlerin (say - 142) balama
Kr At salam tarnt. Gelmezden ileri yolda bir kye uradlar.
dizeleri dizini:
Haber gnderdi. Kzn geldiini Hint Padi.ahmn ailesi ha:ber ald. Her- Say
kes keyfine balad. Ray verildi.'" Kar ktlar. Bir ay naara alnd.
-Yapamarr sazn bam kala~ba ... 117
Herkes keyfe dald. O kke gre bir kk yaptrd. Hazinelerin azn
Serin verir ser kurtarr meydanda 14
sktii. Nihayet nikah merasimi yapld. Neyse aam nikah oldu. Kke
Han Ayvazm gdiT m'ola ... 42
ktlar. Krolu gil de geldiler. nce girdee girdiler. Nihayet evlen-
Ba te !li Hzcn Ayvazun alama ... 48
diler. On be para bal-i verdi Bey bana 44
Yiidi dourcLr ana bin y-aa 77
3
Geli- a"layak Hoyluya 9

Bir i geldi bamza ... 127

Krolu'nun Demirciolu le Arkada Olduu Garip kaldm bu ilLerde 42
Han Ayvazm durma hele 39
Krolu bir ehre giderek bir buka almak zere demircileri do- Olan gsn dmele 88
lat. Dedi ki: Aa bir bukay yap. ilerif kaln bir ztncirden bir buka Ali ile Veli ile 89
yapt. Krolu beenmedi. Onun zerine demirci bukay krd. Onun nad etme Kr-At oynar ba ile 49
zerine demirci ile arkada oldu. imdi iaretim size fa ile ... 54
Arslan gezer sr ile 101
Buna kavga derler Bey ne Paa ne 38
4 rn Beylere ta ben gelene ... 125
alnsun dn ta siz gelene 83
Nalbant - Ba G kaldrp ine gidelim ine . , . 41

Kan ienler gitsin tmna teline .. . 84

yi bir nalbant varm. Bunun olu da varm. Krolu'nun at bir ok maallah ko yiidin iine .. . 37
gn bu nalbanta gideceini nalbant bilirdi. Nalbant vefat etti ve ocua: A girelm irin Dne . . . . . . . .. 33
alarm klnc Acem stne 2'9
<<ocuum, bu iki byk nal sakla. Yarn s.ana mracaat edecek bir ada-
Bir kule yaptrak ba ba stne 33
mn atnn ayaklarna vurursun. Krolu bir gn ihtiya hissetti. Nal-
Ne durdunuz ta stne 64
bantbann dkkanma geldi. Fakat Krolu gelen btn nallar krd:
Yol ver gidek iimize ... 3
krk ift. Nihayet sakladnal getirdi. Ve yontarak atn ayana vurdu.
Parlad parlad aln klnc 134
Nalbant ald paralarn yazsn hep parmayla sildi. Krolu bununla Evvel bahar ay larna ne kald 52
da arkada oldu. Kaynayp da comamal 7
Eceli-Anan, Hoylu Bey, Dellak Hasan, Da-Deviren, Selam-Vermez, Tuna seli gibi kanlar aknal 39

Kabre-Smaz, Zincir-Kr.an dier arkadalar. Arslan gibi bu dalarda kaL>nal 7

224
225
 MARA METINLER DizN
KROGLU DESTANI
100
ldrrm cazu sizi . . . . . . . ..
Yarar yrtar yer adam 135 56
Olum Ayvaz bugn burada gerek
Benim iin baladlar aan .. . lll 8
Arka verip sinacak yer gerek
Usta klen olam yap u sazm .. . 117 121
Gzel amma sovuk sovuk . . . . ..
Sanlp yattn var m .. . 107 98
Bir kz alp gelmek ister bu gnl
Urun kzlar u olan .. . 99 12
D bilmenem bilmenem ...
Diri tutar yer insan 43 58
N'oldu bilmem atrm kaldm
Gelende Konya kevran ... 20 18
Gk bauna hapt sandm
Arab atl ko yiidin ann ... 21 38
Dne kurbann olaym ...
Kr-At brak da kurtar ban 9 95
Ben o merde yeternedim
Ktr bu dan yollan .. . 62 66
Boyuna kemha bierdim
Gelr horlay horlay .. . 61 46
Benim buraya geldiim .. .
Koyvar gitsin Han Ayvaz 110 132
anlbelde n edelim .. .
ldrdler Han Ayvaz 67 28
Sizi balar al' giderim .. .
ldrdler Han Ayvaz 92 120
Kolu bal al' giderim
K len geldi ahn kz ... 99 130
Gzel bir su ver ieyim
Hani ya olum gelmedi 83 115
Ettii akinndan kmaz n'eyleyim
Yamacma kt benim drt gidi 140 81
Be yz atl bana yetmez n'eyleyim
Gndersin Ayvaz gresim geldi ... 105 96
Kend' eliyle evin ykan ben oldum ...
Alnn bunlarn hacn imdi 40 68
Bir afet-i devran geziyor grdm
Aln kal'eleri burlan imdi 142 80
Bin olum ama gidelm
elim buz gibi sulan imdi ... 124 23
Sertlik etme ge karundan
Adam isen elle ykleri imdi 40 74
Ver yolun bacn gel ge Bezirgan ...
Kalkn delim imdi . . . . .. 82 30
Bulamadm bir gn gelr Bezirgan ~
Dora balarn bunlarn imdi ... 25 87
Aman arslan Arab aman .. . .. . . ..
Gel meydana at Efendi ... 94 35
Yandm Hanm nine aman el' aman .. .
Azad eyle Beyefendi 39 10
Azad ettim d urma kalk git bu ilden .. .
ldrme gel Beyefendi .. . 93 109
Al u dmann elinden
Kurtulaman Beyefendi .. . 102 47
Sen' al' gider sa Bal bu yerden
Bugn arslanlarn cengi var cengi ... 128 :<.'6
Ver bin altn bal yolu dalarn
Sorann bunlan bir gn olur ki 2 116
n Dizdar kzm olasn . . . .. . . ..
Gine vernem Gl-Gzeli 1:<.'9 55
Bolu Be yi tuttu gitti den gein ...
Gnder gelsin Gl-Gzeli 129 23
Bir OO. ver ki sen geesin . . . . ..
Y ~kar kandili kandili 73 108
Yeller Demirc'olu durmasn _gelsin
Bir' al giymi bir' mavili 131 103
iBir olumun lne ne dersin . . . . ..
Bizim iller yerinde mi ... 121 137
Burda ko yiide sen sebeb oldun ...
Dudak melil melil yaktnz beni 57 112
ol Koca Kenan'n gndr bugn
De grdm Gdmeni 41 76
Ulan ardndan tutun getrn
Ni.ce ddn Gctmeni 41 126
.Benim ile gen gelsn
Say bin altn da gel ge rneni 22 34
93 Elinden avn alanlar gelsn
ldrrro ocuk seni .. . 4
Kyma bana arslan Arap
ldrrm ocuk seni .. . 94 1
Ali'n kk yetim ikalur aalar
Ben terkime alam seni 32 59
Sra sra durmu lebi balllar
zm iin alam seni .. . 31 90
Taze gelin cilvesi var . . . . . . . ..
ahinim var avlar seni .. . 100 104
136 Gzelierin serfi.raz Glizar
Bir ziyaret eyle Badat ilini 86
13 Herkes alacan almal Beyler-'''
isterse yaksunlar ni).re Beyleri 75
S al so llu kln atmal Beyler ...
Bize haber verdi illerimizi 119 123
elim buz gtbi sular Beyler
Keserim dorarm sizi 101

226
 KROGLU DESTANI
Vermi Allah bilin Beyler
kp u dalara yaslanmald:; 122
nip eteklere yaslanmaldr
Hoylu meydandr meydandr
Ko yiide nam alacak zamand~; 118
Bilnem serho mudur nedir
Girelim meydana meydan be~dk ..
Dalar benim meskenimdir
Ko Krolu ilvanndan an ~~r; 72
Amaya Ayvaz geliyor
Tez ayn suyun ie gr ... 130
Hele mey doldur mey doldur
Ayvaz mey doldur mey doldur
Ben yiide iki gzel ok mudur ...
Derelerde boz kurtlara n olur:.. ll
Arab a.tla ko yiidin gndr 69
Alaylardan kup gelr ...
Bir er yrtar sker gelr 70
imek gibi akr gelr
Yrek gmbr gnbrlenttr. 91
Tu tunca hakkndan gelmeli imi~.
~ev gibi grler de gelr bu Ke~i 114
Ilim hey medet hey medet
Gelin alaalm Beyler nic' ~Id~ 78
Alan Beyler alan Hoylu nic' oldu
alarn seni Aratolu
Gel geri dn P...rabolu
Kahbesin inanmam san~K~~i:_ 30
Alsun dalarn yolu Krolu
Orda koydum mert Hoylu'yu
N'eylediniz mert Hoylu'yu
N'eylediniz Bey Hoylu'yu
N'olur syle u topuza szih
Be yz atlya ba olnaz 45
lleri var bizim ile benzem~;
228
NOTLAR
27
24
12
60
9
38
50
51
36
79
GR
106 (ll Bu ksmn ba taraflar, yani destanlar iin, Radlof'un, klliyatnn
V. cildine yazd mukaddime ile, Kprlzade Mehmet Fuat Beyin Trk
102 Edebiyat Tarihi'nde milli destan bahsini hlasa etmekle iktifa ettim.
(2) Karaca Olan ile Ismikan hikayesini Radloff, nnunelerinin VII.
113 cildinde tesbit etmitir; bu, bir Krm rivayetidir. -Buna dair malfunat alnak
iin, Abdlkadir Beyin "Halk Bilgisi Haberleri, N. 13'deki makalesine bak
65
z.
Han Mahmut isimli bir hikayede Karaca Olan'n oynad rol hakknda
16 baknz: Ali Rza Beyin 25 Eyll 1927 tarihli Tarsus gazetesindeki (N.615-616l
6
makalesinde naklen Kprlzade, Karaca Olan Hakknda. (Trkiyat Mec-
5 muas c. II, s. 504.l
(3) Kprlzade, Erzurum1u Emrah, s. 27. Selnan Mntaz, c. I, s. II'de
26 Abdal ismindeki air buna telmili eder.
15
(4) Selnan Mmtaz c. I, s. 147. Selnan Mntaz'n kita:bda bu air Ta1
15 yir Mirza diye zikrediliyor. l airleri daha byle, hikayeleri olduu tahmin
17
edilen birok airlerin komalarn, deyimelerini ihtiva etmektedir. Hemrah
97 ile Selminaz (Samayilovi, Trkmen Edebiyat, s. 15l'de Hemrah ile Sayyad
isminde bir hikayeden bahseder), Latif ile Perizat, Ak Allnet Paa gibi...
85 Huluflu'nun sayd hikayelerin birounun da (aada .Bugn Krolu
Ananesi bahsine baknz) airlerin hayatna ait olduu tahmin edilebilir
(5) Bu hikayelerin mevzularnn, motiflerinin teelYbs eden iki kita;b
zilrredeceim :
ll Dr. Hans - August Fischer. Schah smail und Glzar. Leipzig 1929.
2l Dr. Otto Spies - Trkische Voksbcher, (Form und Geistl. Leipzig
1929. Bu eserlerin ancak bizim hikayelerdeki motifleri umumi masal motif-
leriyle mukayese itibariyle ehemmiyetleri ve kymetleri vardr. Esasen Kuno,
Giese, Jacob gibi, yalnz Anadolu metinleriyle - o da pek naks bir surette-
uram mdekkiklerin eserlerine istinat eden bu kitaplar, daha ziyade ekil,
imla, hikaye tarzlar, kafiye, vezin gibi sathi meselelerle megul olmulardr.
229
 KROGLU DESTANI - NOTLAR
BLM I
(ll imdilik Krolu rivayetlerinden en tam olam budur. Paris Ktp-
hanesi'ndeki asl nshas hakknda Halk Bilgisi Mecmuas c. 'de Ahmet Kutsi
Beyin makalesine baknz (s. 115 l. Bu nsha evvela Chodzko tarafndan ngi
:zceye tercme edilmi'tir. Bunu da Penn Rusaya tercme etmitir (bu ter-
cmeler hakknda kaynakaya baknz). Ben bu Paris nshasnn, iirlerini ve
iirlerin Acemce tercmelerini aynen mensur ksmn tercmesini de hlasa-
tan ihtiva eden ve elan stanbul Trkiyat Enstits'nde bulunan bir kopya-
sndan istifade ettim. Bu mensur hlasada bulunmayan baz teferruat iin de
Rusa tercmeyi mehaz gsterdim.
(2l Yukarda yaptmz hlasadan da anlalaca vehile, Reyhan
Arab'n baka baka mahiyette iki vakaya karmas, Bolu Beyi ile Bolu
Paa ahsiyetlerindaki mphemiyet, Tokat Paasnn ismindeki ikilik (Hasan
Paa m? Mustafa Paa m?l. Perizat'n Halep seferinde karld mevzu
bahsolduu halde bu seferin hikayede bulunmamas gibi noksanlar mstesna,
bu rivayet en tam, en muntazam rivayettir. Kitabn sonuna kendi azndan
da iir yazan Nigaristanl Ak Sadk, Krolu destann halk destanlndan
ok uzaklatrm, ona realist bir renk vermitir. Baz fantastik epizotlar ms-
tesna, bu rivayet iptidai bir roman vasfn haizdir.
(3l Peteropavlovsk'da CKzlcarl Katip Molla Hseyin Mir Babaolu
tarafndan. yazlm olan bu rivayet, destani rivayet olmak itibariyle ayam
dikkattir. Iinde dier rivayetlerde mevcut baz vakalara telmihler: Kirolu'
nun Arap Rayhan'n kzn karmas, Isfahandan Haldar olu Hasan Beyi
karnas gibi; sonra, dier rivayetlerde olmayan, Krolu'na Peri kzlarnn
gelmesine dair kaytlar, her halde bunun ok zengin olduuna delalet eder.
Kitapta mufassal olarak yalnz Kirolu'nun Ivaz Han' karnas ve Ivaz'm
esareti epizotlar vardr. (Kitap hakknda kaynakaya baknz.)
(4) stanbul'da muhtelif tarihlerde ta basmas ve matbaa usulyle ba-
slan bu rivayetin ben 1330'da yaplm bir litograf tab'n ve 1341 tarihli bir
matbaa nshasn grdm. Bu ikinci nsha birincinin llsan dzeltilmek, ha-
talar tashih edilmek istenilmi bir ayndr. Herhalde stanbul rivayetleri
55-60 seneden beri tab'edilmektedir. Zira 1875 senesinde tab'edilmi Ermeni
harfleriyle TI'ke bir Krolu nshas da mevcuttur. Bunun teki stanbul
nshalarndan pek az fark vardr; birka fazla iir paras ihtiva etmesi,
bunun istinsahna esas olan basmann daha tam, daha doru olduunu gs-
terir.
stanbul rivayetini, Kuno, Radlof'un Trk Halk Edebiyat nmuneleri
serisinde aynen, transkripsiyonla tabetmitir. Bu rivayeti Mesaros da bir buc
uk sahifelik bir mukaddiiDe ile tercme etmitir. Fakat bu tan 'deildir.
Bilhassa son taraflar biraz ihtisar edilmitir. (Btn bu nshalar hakknda
kaynakaya baknz).
stanbul rivayetinin aynnn Azerbaycan'da da tabedildiini bize Huluf-
lu kitabnda haber veriyor. Mezkir mellife gre ibu kitap Orucoflar Mat-
haasnda baslmtr.
(5l Radlof'un byk klliyatnn IV. cildini tekil eden cTara, Tobol, T_
men Tatarlarnn Halk Edebiyatnda, ss. 258-262'de bulunan bu rivayet aa-
230
BLM l
da muhtelif vesilelerle syleyeceim vehile Paris rivayetinin hemen he-
men ayndr. Ayrlan bir iki noktay da aada tesbit edeceim. Hikaye
Krnin Olu tesmiye edilmi ve sali Rusi Olu tarafndan sylenmitir.
(6) V. Huluflu'nun bu ki.ta:bnda, hlasalarn verdiimiz birok Kro
lu rivayetleri olduu gibi, Krolu'nun hreti, destanm halk arasnda in-
tiar, tesirleri, corafi isimlerde bu destann izlerine dair de kymetli mali
mat vardr. V. Huluflu bu malimat Kazak kazasnn Bozalganl kynden
Ai;k Hseytn'den almtr. Bu alm gre Krolu rivayetleri be kol>dan
ibaretmi: ll Tokat sefilri, 2l Badat seferi, 3) Erzurum seferi, 4l Arap Rey-
han, 5 Bolu Beyi. Baz aklara gre Krolu hikayesinin krk gecelik sohbet
olduunu da yine Huluflu kaydediyor.
Huluflu, bundan baka, Senerkant'tan gelen birisinin verdii, Trkis-
tan'da Krolu'na dair ok materiyal (400 liste topland haberini naklet-
mektedir. mu hususta baknz: Zeki Velidi, Trkistan Matbuat, Trkiyat
Mecmuas c. II, s. 6181.
Huluflu ltabnn sonuna, Sbornik Mzteriyalov'una (kaynakaya baknz)
IX. cildinde, ss. 120-12:6'da, Mirza Velizade'nin tesbit ettii iiri de ilave et-
mitir. Mirza Velizade bu iirlerin bana da ufacrk bir mukaddime ilfve et-
mitir; bu mukaddimeye gre bu iirler Tiflis'in Gacalar kynden yazlm
tr. Oradal Krolu rivayeti Huluflu'nunkine benziyor; yalnz ufak tefek
farklar var: bu rivayetler Krolu'nu cenubi Kafkas Hanlanndan birinin yl
kcsnn olu diye gsteriyorlar. Krolu bana elli yiit toplam. Trialet
dalarnda barnmtr. Kendisi okumak da bilirmi. Ayvaz'n muavenetiyle
Krolu bir Han kzn karm. Han bu haydudu tecziye etmeye muvaffak
olamam.
(7l Bu rivayetleri, edebiyat ubesinden arkadam kr Bey Urfa'da,
Urfal kervanc Kart Ali'nin azndan tesbit etmitir. Nalbantba ve Demir-
ciolu'na dair kk rivayetleri Kart Ali Sivas'ta iitmi, Rivayetin tam met-
ni zeyildedir.
(Bl Bu rivayete, Yalva Orta Mektebi talebesi tarafndan toplanarak
Halk Bilgisi Dernei'ne gnderilen masallar arasnda tesadf ettim. Tesbit
eden, Orta Mektep talebesinden Keiboriulu Ali Ulvi Efendidir. Maalesef
Ali Ulvi Efendi hikaye hakknda fazla malmat vermemitir. Hikayenin ta-
mam iin zeyile baknz.
(9) Elaziz rivayetleri nam altnda bir arada hlasa ettiim bu rivaye-
yetlerin hibiri Elaziz'e ait deildir. Elaziz'de askerliini yapan arkadaun
Mudurnulu Stk Beyin muhtelif askerlerden toplad bu rivayetler, maale-
sef, her syleyeninki ayr yazlmal{ suretiyle tesbit edilmemitir. Manafi St
k Bey, hikayelerle beraber kimin neler sylediini de kaydetmi ve ;bana gn-
dermitir; aynen buraya naklediyorum: 1- Krolu'nun atlarnn nereli ol-
duu, Krk Gz, .Bin Gz CAbhayatJ hikayesi, Kr Atn Ab-hayattan itii:
Malatya'nn Cafana Kynden Ahmet olu Mehmet avu; Haso Aa ismin-
de bir ihtiyardan kkten beri iitirmi. 21 - Krolu'nun yiitlii itten
rendii, atlarn renklerine gre nasl yerlere tahamml etmedii, Kro
lu'nun babasnn Trkmen olduu, bir katil yznden Bolu Beyinin yaruna
geldii: arklal erkes Haydar; Kayseri'de ihtiyar Hac Mehmet Aadan
iitmi 3) - Krolu'nun olu Hasan Beyin maceralar: Konyal Ahmet, Siv-
rihisarl smail, Kalecikli Ramazan - Metin aynen zeyildedir.
231
 KROGLU DESTANI-NOTLAR
(10) Kr Atn Ab-hayattan itiine dair iki tane Anadolu rivayeti daha
vardr ki bunlar Abdlkadir Bey tesbit etmitir (baknz: Halk Bilgisi Ha-
berleri, N. 12; Krolu'na dair notlar:
1 - Ayntap rivayeti: Kr At on be gnde bir am pazarnda satlr, zira laffuza tesadf ettim: demek ki bu ekilde Trk kadn ismi mevcuttur. Ana-
Ab-hayattan imitir. Satld zaman grbzdr. Fakat sahibi alp gt- dolu'da Dne eklindeki kadn isimlerine ok rastlanr.
riince, bir hafta on gn iinde zayflyor; sahibi de, lmesini grmektensa
satyor. Bu suretle Kr At on be gnde bir sahip deitiriyor (Dikme-Ta,
Nehasan'da tesbit edilmi).
2 - Gmhane rivayeti: Kr At .&b-hayattan imitir; hala yaar CG-
mhaneli Torunolu Sleyman avutanl.
(lll Bu epizodun, hemen hemen ayn ekilde Bayburt rivayetlerinde
mevcut olduunu yine Abdlkadir Beyin ayn makalesinden ogreniyoruz.
(Halk Bilgisi Haberleri, N. 12, Krolu'na dair notlar. Bu makalede haber
verildiine gre bu epizodu Bayram Aa ismiilde Bayburtlu bir ihtiyar mu-
fassal olarak biliyormu.
(12) Elaziz'den aldm rivayetler iinde bunlardan baka birka fkra
da vardr. Yukardaki rivayetlerin tamam ile beraber zeyilde yazacam bu
fkralan, destann esas mevzuu ile alakas olmad iin, burada kaydetmi-
yorum.
(13) Bu hlasa Rus Arkeoloji Cemiyeti'nin ilmi mazbatalanndan nak-
ledilmitir. Asl Samayilovi'in raporunu gremedim. Abdlkadir Beye med-
yun olduum buradaki hillasaya gre, Samayilovi raporunda, imdiye kadar
esasen kati olarak izah edilmemi olan Krolu kelimesinin bu rivayetlerden
birisiyle yeni bir izah ekli aldn sylyor: Kurolu = Mezarolu. Halbuki Tercmesi Haline Gre Sergzetle:ri'dir. ll Krolunun tevkifi, 2) Krolu
matbu zbek rivayeti daha eskidir; ve orada Krolu'nun asl hakknda ef-
sane ayndr.
(14) Von Haksthausen, 1875'de Rusa olarak nerettii seyahatnamesin-
de Krolu'ndan da bahseder (c. I, ss. 149-153), Bu rivayet Peter Nov ismin-
de, Trke de bilen bir Alaman muhacir azndF.lil, Kr nehri civarnda
tesbit edilmitir. CEser hakknda kaynakaya baknz). Bu malumat da Ab-
dlkadir Beye medyunum.
(15l Fransz seyyah Frederic Dubois de Montpereux, Kafkasya'ya dair
olan eserinde (c. III 1839, ss. 455-457; eser hakknda kaynakaya baknz) ayn
rivayeti, pek az farklarla naklediyor: Krolu ran ahnn, gzleri kartl s. 58.
m seyisinin oludur; barutun icadndan 40-50 sene evvel donutur. Bir is-
mi de Karaolu'dur. Krolu'nun ortadan kaybolmas hakknda, eserinde
Dubois de Montperaux'y zikreden Von Haksthausen, ayn rivayeti naklet-
mektedir; Dubois de Montpareux'de Rustem'in tarunu ile Krolu'nun mca-
de1esi rivay-eti yoktur. Buna mukabil bu seyyah Krolu'nun bir de Karaolu
eklinde teamiyesinden bahsediyor.
(16) Bu rivayeti havi olan defteri bana hacarn Haydar Niyazi Bey verdi.
Kendisinin sylediine gre, Mara'ta eraftan Hasan Efendinin iltiyar bir
emektannda vaktiyle, Krolu'nm. iirlerini ve hikayelerini havi be alt b-1
yk defter varm. Bu adam Krolu hikayelerine o kadar merakl imi ki
bir gn iirlerden birinin zerine bir ey dklm; ertesi gece okuyaca
yerdeki bu eksii tamamlamak iin hemen o gece kalkm, Ayntab'a gi-
derek asl Krolu hikayelerini, .iirlerini bilen Ayntapl stadndan yazm,
gelmi. Bu iltiyar imdi lm bulunuyor. Haydar Niyazi Bey imdi o defter-
232
BLM II
lerin ne olduunu bilmiyor. Elimizdeki iirler o ihtiyarn olundan alnm
tr.
(17) Bu isim, Paris rivayetinde Duna eklindedir. Bir trkde de bu ta-
BLM II
(ll H. Vambery - agataische Sprachstudien, s. 35.
(2) Kraat kitaplanna geecek kadar mehur olan bu fkrann tarilli bir
hakikat ihtiva edip etmediini tahkik edemedim.
(3) Mara rivayetinde, Krolu'nun bu kz amlbel'e kardna dair
rivayet tabii, sonradan Hasan'n gelip babasyla mcadele etmesi epizoduyla
kabili telif deil. Bu iki mtehalif rivayete ait iirlerin bulunmas, Mara ns-
hasnda birka rivayetin bulunmas ihtimalini kuvvetlendiriyor.
(4) Ayn Paris rivayetinde Bolu Beyi de var; fakat ayr bir ahstr. Bu
isim, btn rivayetlerde az ok yekdierine yrukndr. Abdlkadir Beyin haber
verdii Ayntap rivayetinde Bolu Beyi ekline tesadf ediyoruz (Abdlka-
dir, Kroluna Dair Notlar Halk Bilgisi Haberleri, No 12') ,
(5) Dubois de Montpereux, c. III. ss. 455-457.
(6) Darlfnn Ktphanesi hafz ktplerinden Yerva:nt Damgac
Efendinin bana tantmak ltfunda bulunduu bu kitabn ismi, Krolu'nun
deirnenci, 3) Krolu'nun klc, fasllarndan mrekkeptir. Hepsi otuz sali
felik bir risale tekil eder. KHap Asri kitaplar kolleksiyonunda ve Purat
ktphanesi neriyatndandr (1924 tarihli. Muharriri Aayandr; kendisi-
nin Kafkasya'da bulunduunu ve lisannn da ara leh-esi olduunu tahkik
ettim.
(7) Paris, s. 144, stanbul, s. 16
(8) Huluflu, s. 61.
(9) Mara, k 76; Huluflu, s. 35; Paris, s. 133.
(lO) Huluflu, s. 63; Mahmut Ragp arki Anadolu Trk ve Oyunlar,
BLM III
(ll Zeki Velidi, Trk Tarihi Dersleri, ss. 92-95.
(2) Huluflu, s. 92. Mellif bnu koa'.< at, bay at diye izah ediyor.
(3) Paris, ss. 24, 30, 73.
(4l Paris, s. 30.
(5) R. Proben, cilt V. s. 15: Kara Han bu szleri syleyip 1 adrdan kp
vard ; Kara Bidev atma bindi.
(6l Bozolan s. 14.
(7) Dede Korkut, ss. 7, ll.
(8) Battal Gazi, s. 39.
(9) Selman Mmtaz, c. 2, s. 197.
(lO) Maltumkulu Divan (eyh Muhsin Fa:ni neril, ss. 19, 35, 38, 49, 56.
233
 KROGLU DESTANI-NOTLAR BLM III

(lll Mehmet Emin, Asyay Vustaya Seyahat, s. 91. (441 Ayn makale.
nz R. Proben, c. IV, metin, s. 258. (45l Ayn makale.
. (13l. Ded~ Korkut, s. 39. Krolu'ndaki bu motifle Bamsi Beyrek hikaye- (461 Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal, s. 62.
sndt~k ("TO.enkmz Kulunu, motifi arasndaki mrubeheti Samayilovi de kaydet- (471 Abdlkadir, Krolu'na Dair,, Halk Bilgisi Haberleri, Say 12.
m r ur en Edeb. tasla). (481 R. Proben, c. IV, metin, s. 122-123.
(14) Dede Korkut, s. 53. (491 Paris, s. 71.
(15) Huluflu, s. 78. (50) Keza, s. 110.
(161 Elaziz. (51) R. Proben, c. IV, metin, s. 258.
(17) Battal Gazi, s. 226. (52) zbek, s. 20.
(18) Paris, s. 7. (531 zbek, s, 29. Krolu'nun kendisi de ayn korkuyu verir ls. 31.
(19) stanbul, s. (541 Krestomatya- Altnsar, ss. 89-93.
(20) Huluflu, s. 20 (55l Giese, ss. 31-36. Padiahn kk olu, ba:basnn gzne ila olacak
(2'1) stanbul, s. 11. topra alnak iin, o memlekete yz gnlk yolda bir saraydaki bir kocakan-
(22) stanbul, ss. 26-27. dan talimat alr; oraya yinni gnlk bir maaraya varr; orda bir gem bu-
(23l Elaziz. lur; onu sallar: birok atlar gelir. Hepsi, Yiidim bana bin, derler. ehza
(24) Urfa. de hibirini beenmez. Eri bacakl, srt czzaml bir at gelir CKrolu'nun
(25l Paris, s. 71. at da tayken byle grnte kt idil; onu alr. Bu kulaat onu barikah top-
(26) R. Proben, c. IV, metin, s. 260. raa gtrd gtbi, ehzadenin, o memleket padiahnn kzn alnasn da
(27) Abdlkadir, Krolu'na Dair Notlar, Halk Bilgisi Haberleri, Say 12. temin eder.
(28) ~ahmut Ragp, arki Anadolu Trk ve Oyunlar, s. 58.
(56) Huluflu, s. 88.
(29) Ozbek, s. 4.
(30) Keza, s. 71. (57l Urfa.
(58l Huluflu, s. 99.
(31) Keza, s. 85. (591 Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 47.
(32) Battal Gazi, s. 28.
(60) iHuluflu, ss. 61-65.
(33) Edebiyat zmresi mezunlanndan Halit Turhan Beyin gayr matbu
(61) Yalva.
tezi, s. 35. (62l Yukarda Enneni rivayetinin hlasasna baknz.
(341 Battal Gazi, s. 202.
(631 Bozolan, s. 4.
f35l Ak Garip, s. 51.
(641 Selman Mmtaz, c. 2, s. 164.
(36) R. Proben, metin, c. V. s. 52.
(65) Konya Halkiyat ve Harsiyat, s. 200.
(37) Krestomatya- Altnsan, ss. 89-93.
(66) Melikah ile Gll Han, s. 13.
(38) R. Praben, c. VIII, mukaddime; tercmesi: Halk Bilgisi Mecmuas,
(67) dige, s. 35.
Say I, s. 62 ve mteakp.
(68) Elif ile Mahmud, s. 6.
391 Brder Grimm - Reelan tab, c. I, s. 38. (691 Battal Gazi, s. 62.
(40) Konya Halkyat ve Harsiyat, s. 192: (701 Thomsen, Orhan, metin IN2 ve mteakip. Trk-e tercmesi: Trki,
yat Mecmuas, c. HI iinde, s. 105 ve miteakp.
Alm Kr At glm Kr At (71) Ak Garip, s. 51
Sana binen alr murat (72) ah smail, s. 21.
Hak emriyle yeit kanat (731 Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 47.
Talar yollar erzanndr (74l Giese, s. 61, N. 17; ve Ahmet kr, Dadalolu Hakknda, Halk
l ovalar erzanndr. Bilgisi Mecmuas, Say I, s. 107.
(751 Halk Bilgisi H111berleri, Say 12.
Bu trk, yukarda Krolu'na ait olnak zere kaydattiimiz trkye (76l Sadettin Nzhet, Karacaolan, s. 98.
ok benziyor. (77l Halk Trkleri, defter 4, s. (Ger Ali trksl; ayn eser, d. 4, s.
(411 Kprlzade, Influences du Chamauisme, p. 18 mavzat as-Saia, 9; d. 5, s. 4; A. Talat. Halk iirleri, s. 117; Giese, ss. 52, 54, 58; Konya Halk ve
Bombay tab, c. 5, s. 20'den naklen). Hars., ss. 181, 190-192.
(42l Eli'.ziz. (781 Huluflu, s, 62.
(431 Abdlkadir, Krolu'na Dair Notlar; Halk Bilgisi Haberleri, Say (79l Mara, k. 93, 94.
12.

234 235
 BLM III
KROGLU DESTf.cNI- NOTL<\R
(118) stanbul, ss. s, 12.
(SOl R. Proben c. V, metin, s. 71. (119) Elaziz.
(S ll Ayn eser, s. 75. (120) Dastan Cengiz ve Aksak Timr, ss. 29-30.
(82) Paris, s. 141. (121) Mara, k. ll, 12.
(83) zbek, s. 30. cn Aydar hac- olu Er Ke 1 Krk o-osunu arkada alp ... " CE. Pro-
(84) stanbul, s. 5. ben, V, 21); "Mana.s orolanru ard 1 Krk kiinin ba Krglm ... CKeza,
(85) Paris, s. 32. s, 39l.
(86) Huluflu, s. 52. (123) Bozolan, s. 5.
(87) Keza, ss. 95-96. (121) Dastam Cengiz Han ve AJ'sak Timur, ss. 3, 4.
(88) Keza, s. 52 (125) Huluflu, s. 104.
(89) Keza, s. 71. (126) stanbul, s. 23.
(90) Keza, s. 60. (127) Mara, k. 93.
(91) Chodzko Rusa, ss. 18-20. (128) Mara, k. 93.
(92) Keza, s. 172. (129) Keza, s. 6.
(93) "Krolu'na Dair Notlar,, Halk Bilgisi Haberleri, Say 12 Cl3Dl Keza, s. 88.
(94) Huluflu, s. 81. (131) Bu rivayet1erin mul1telif yerlerinele Krolu'nun arkadalarna Deli-
(95) Decle Korkut, s. 153. ler denmektedir. Mara rivayetinde ise deli sfat ok defa, Deli Hoylu, Deli
(9l Huluflu, s. 52. Hasan, ilh ... eklinde isimlere ilave edihnektedir. Hatta Krolu'na da baz
(97) zbek, s. 63; Paris, s. 48. yerlerele (mesela k. 9l "Deli Ali denir. "Huluflu'da" da Deli Gebirolu" ekli
(98) Dede Kor:lmt, s. 170. vardr. Cs. 43 J
(99) Bozolan, s. 15.
(132) Dede Korkut, ss. 44, 85, 87 ve baka yerlerde.
(100) Elif ile Mahmud, s. 6. (133) Melil{ah ve Gll Han, s. 15.
(101) ah smail, s. 15, 18. (134) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 45 Merhum mer
(1021 Selam Mmtaz, c. I' s. 267. Seyfettin'in gzel bir hikayesinin mevzuu bu efsanedir.
U3) E!if ile Mahmud, s. 21.
(135) Kprlzade, lk Mbeirler, s. 71.
(104) Batt:J Gazi, s. 30.
(136) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 46. Burada kahramann
Cl5l Battal Gazi, s. 9'.
ismi "Gazi Divane Hseyindir. CTamavarl brahim Naimeddin'in Hadika-
(106) Samayi!ovi, Trkmen Edebiyat Tasla, s. 150. - Btn Rusa eser-
theia adll eserinden naklen.)
lerden olduu gibi bu eserden aldn malnat da, onu tercme eden Ab-
dllmdir Beye medyunum. (137) Dede Korlmt, s .142:.
(138) Keza, s. 165.
(1071 R. Proben, metin, c. IV, s. 260. (139) Elif ile Mahmud, s. 21.
Cos Huluflu, s. 87; stanbul, s. 39. (140) Bu Uzolu terkibindeki UZ kelimesinin bu ekilde okunacan
(109) Zeki Veli.di, Trk Tarihinin Umumi Hatlar, s. 31. tahmin ediyor ve Ouz manasma olmas ihtimalini gryorum. Ouz ismi
(llOl Trkiyat Enstits asistanlarndan Abdlkadir Beyin bana ifahen bir de Paris rivayetinde gemektedir: bir yerde Krolu'nu bi.r "O,uz, diye
verdii malumata gre Tarhan demirci manasma da gelir. zbek, s. 4'teki tesmiye ederler CChodzko, Rusa tercmesi, s. 113, Kars-Perizat hikayesinde.
bu kaydn biraz aada yine ayn sahifecle Krolu'nun "Uruda yoJdaram Ayn sahiledeki notta Chodzko der l: "Ouzlar Acan havalisinde toplann
pirim Davutn" elemesi bu ihtimali kuvvetlendiriyor: halk itikadna gre Haz- lardr; bunlar bir Mool kabilesidir. Oralarda Ouz kelimesi mecazen 'Vam
reti Davut demircilerin piridir. Yalva, bilhassa Ermeni rivayetlerinde ise pir' [Canavar] manasma da gelir.,)
Krolu'nun demirciler!e mnasebetleri oktur CEmeni rivayetinde Kro
(141J Huluflu, s. 24.
lu'nun. babas demirci olmamakla beraber demircilere yaptrd klc bir Cl42J alm~.ne, Tahran tab, 1267, c. I, s. 155-187.
demrc kadar tecrha eder, kendi verdii madenden yaplnayan klc tanrl.
Cl43l Milli Tetebbler, c. I, Say 3, s. 447.
(lll) zbek, s. 5. (144) Kprlzade, Trk Edebiyat Tarihi, s. 62.
[112) Keza, s. 6. (145) Dede Korkut, s. 13.
(113) Keza, s. 70. (146) R. Proben, c.V, metin, ss. 12-15.
(114) Keza, s. 89. (147) dige, s. 28.
(115) Paris, ss. 117, 118. (148) Elaziz, Ayn rivayetili Bayburt'ta mevc..t olduunu yukarda gr-
(116) Mara, k. 9.
mtk
(117) Urfa.
237
236
 KRoGLU DESTANI-NOTLAR BLM III

(193) Arzu ile Kanber, s. 37, 38.

(149} stanbul, s. 32.
(1941 Ak Garip, s. 9.
(150) Battal Gazi, s. 108.
(195) Kprlzade, lk Mutasavvflar, s. 99.
(151} Keza, s. 155.
(196) Vambery, Voyage d'un faux Derviche, p. 283.
(152} ah smail, ss. 23-28.
(197) Malikah ile Gll Han, s. 4.
(153) Dede Korkut, s. 43.
(2101 Mara, k. 99'dan itibaren.
(1:54) Elif ile Mahmud, ss. 18, 19, 21..
(l9l Kerem ile Asl, s. 5.
(155) Mara, k. 40-41.
(200) Elif ile :viahmud, s. 7.
(156) Hurid
ile Mahmihri, s. 65.
(201) Sadettin Nzlet, Bektai airleri, ss. 451, 482.
(157) Battal Gazi, s. 64.
(Z02l Keza, s. 490.
U58l Chodzko, Rusa tercme, s. 158.
(203) Bu motifin Arap, Yunan ve Kafkas masallarnda mevcudiyetlerine
(159) Urfa.
(1601 Dastan Cengiz Han ve Aksak Timur, s. 2'5
dair baknz: Otto"Spies, Trkische Volskbcher, s. 30.
(161) Huluflu, ss. 25, 36; Paris, s. 57; Mara, k. 97, 100, 101, ilh ... (2041 .Yalva, Elaziz.
(?.'051 Grinm, 6 nc masal (C. I, s. 34).
(162) Dede Korkut, s .llf>; Battal Gazi, s. 21.
(163) Halk hikayeleri nam altnda zikrettiimiz hikayeler hakknda mat- (206) H. Turhan Beyin tezi, ss. 40, 45.
(207) Ali'nin Knh-l-axbii.r'ndan (c. 5, ss. 58, 61l naklen, ~prlzade,
haldeki mutalaalarmza hakmz. Biz .burada, destanmzn masal unsurlarn;
hemen hemen tamamen, Trk halk hikayelerindaki motiflerle karlatrdk; lk Mutasavvflar, s. 55.
umumi masal motifleri hakknda Otto Spies'in yukarda ismi geen kitabna (208) Barthold, Orta Asya, s. 87.
(209) Bozolan, s. 7.
baknz.
(210) Mara, k. 99'dan ittbaren.
(164) Kerem ile Asl, s. 55.
(211) Urfa.
(165) Keza, s. 37.
(212) zbek, s. 3.
(1661 Raznilan ile Mahfiruze, s. 16.
(213) Paris, s. 154.
(167) Mara, k. 85.
(214) ptidai kavimlerde, insann vcudundan alnm herhan;gi bir e
(168) Huluflu, s. 00.
ye-sa, trnak, ilh ...- yaplan bir tesir o insana da yaplm addolunmak
(169) Mara, k. 44.
tadr. Masallarda, kldan birinin yaklmasyla onun sahibi haberdar olur,
(1701 Keza, k. 44.
ve bu ekseriya vcudunu bir ate kaplamak suretiyle olur. Bu itibarla bu
(171) Keza, k. 90.
(1721 Sadettin Nzhet, Bektai airleri, s. 197. motifin ip~idai kavimlerdeki bu sihri anane ile alakas grlmektedir.
(?.'15) Istanbul, s. 45; Elaziz.
(173) zbek, s. 10.
(216l Elaziz.
(174l Huluflu, s. 27.
(21 7) zbek, s. 42.
(1751 zbek, ss. 6, 78.
(218) Huluflu, s. 23.
(1761 Keza, ss. 6, 38, 39.
(2191 Battal Gazi, ss. 194---,205.
(1771 Keza, s. 3.
(220) zbek, s. 3 ..
(178) zbek, s. 63.
(221) Keza, s. 71.
(179) Battal Gazi, s. 203.
(222) Paris, s. 159.
(180) Elif ile Mahmud, s. 12.
(223) Keza, Ayvaz'n kamas epizodu, Rusa tercme, s. 149.
(181) Dede Korkut, s. 121.
(224) Huluflu, s. 89.
(1821 Paris, s. 9.
(2251 Mara, k. 103.
(183) Dede Korkut, s. 66.
(226) Paris, s. 65. Hiluflu, s. 46.
-(184) Bozolan, s. 54.
(227) R. Proben, C. IV, metin, s. 261.
(185) Giese, s. 31.
C2.'18l Mara, k. 120.
(186) Asuman ile Zeycan, s. 26; Ak Garip, s. 47.
(27.9l Ak Gaip, ss. 35-36.
(1871 Malikah ile Gll Han, s. 17; ah smail, s. 36.
(230) Tahir ile Zhre, s. 35.
(1881 Elif ile Mahmud, s. 32.
(231) Bozolan, s. 9. Bu adam, Mirza Memet, Yusuf Bey ve Ahmet Beyi
(189) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, ss. 39. 49. 50.
ldrmeyi taahht eder. Buna mukabil~bizim hikayemizdeki Keeli Ham-
(lOOl stanbul, s. 32.
za gibi-Gzelah'n kzm alacaktr. -
(1ft1l Mara, k. 99.
(19:/:l Razmihan ile Mahfiruze, s. 7; Derdiyok ile Zlfsiyah, s. 9; Kurban!, (232) Huluflu, s. 23.

s. 5.
238 239
 iBLiM III
KROGLU DESTANI-NOTLAR
Deryalar nazn boz atl Hzr
Her nerde, arsam orada hazr.
(233) Paris, ss. 64, 94, 132, 166.
(234l Urfa.
(Sadettin Nzhet, Bektai airleri, s. 398).
(235) Mara, k. 55.
(263) Dede Korkut, ss. 15-17.
(236) Huluflu, s. 80.
(2641 Battal Gazi, s. 139.
(237) Kerem ile Asl, s. 28.
(265) Halit Turhan, Battal Gazi (gayri matbu tez , s. 8.
(238) Bozolan, s. 30-31.
(266) Kurbani, s. 22'-23.
(239) Kprlzade, Kul M,stafa ve Gene Osman, s. 6.
(267) Ferhad ile irin, s. 20.
(240) Ayn eser, s. 73.
(268) Ferhad ile irin, tabasmas, s. 37.
(241) Ayn eser, s. 67; iirler, N. 29. (269) Elif ile Mahmud, s. 6.
(242) Kerli, c. I, cz I,s. 164-165.
(270) Keza, s. 39.
(243) Huluflu, s. 85-86; Mara, k. 15.
(271l Dastan Cengiz Han ve Aksak Timr, s. 32.
(244) Kprlzade, Milli Edebiyatn lk Mbeirleri, s. 72-73, ha'iye.
(272) lk Mutasavvflar, s. 223. Hzr'n byk sofilere, denilere yardm
(245) Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal, s. 61, No. 81.
lar, onlarn nusali:bi olmas hakknda baknz: ayn eser, ss. 34, 37.
f246l Sadettin. Nzhet, Bektai airleri, s. 163.
(273) dige, s. 27. dige Destam (Kazak rivayetil dini unsurlan ehenni
(247) Kprlzacie, lle Mutasavvflar (.velayetname-i Hac Bektatan
yetsiz olmak itibariyle Manas !Jestan'na daha yakndr. digenin hamileri
naklenl , s. 38. olan Azrail, Celbrail, mer, Osman, Ebubekir, Azrat Ali Ba:ba, Muhammed
(248) Kerem ile Asl, ss. 2'4, 50. adl pirlere hikayede pek az tesadf olunuyor.
(249) zbek, s. ll. (2741 Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal, s. 36, No. 24.
(250) Kprlzade, Gevheri s. 6; Ak isnindeki sazair:!nin u beyti: (275l Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal, s. 48, No. 52.
(276) Otto Sp~es, Trkische Volksbcher, s. 128.
Gelen karvandan soraym (277l Paris, Rusa tercme, s. 121.
Niin elendi gelmedi? (278) Samayilovi, Rapor.
(279l Selman Mmtaz, c. I, s. 263.
(251) Dede Korkut, s. 50. (280) Bozolan, s. 35.
(252) A. Baha, Bey- Byrek; Milli Mecnua, say 122'. (281) Keza, s. 16.
(2.'82) Keza, s. 34.
(253) 21bek, s. 77.
(283) zbek, s. ll, 83.
(254) Urfa. (284) Kprlzade, Kur Mustafa ve Gen Osman, ss. 39-40.
(255) zbek, s. 2. (2851 Mara, k. 66.
(256) Krolu, ocuu olmadndan, sonunda krk Yiide hor olmutur (286) zbek, s. 7.
(zbek s. 46). Krolu'nun ocuu olmad zbek rivayetinde bu suretle (2871 Keza, s. 44.,
tasrih edilmitir. Azeri rivayetlerinde de Krolu'nun olu epizodu grlmez. (288) Keza, s. 40.
Paris rivayetinde, gzlerine ifa olacak suyu itii iin Krolu'na .Beni ev- (289) Keza, s. 38.
lat yzne hasret braktn, seni de Allah evlat yzne hasret braksn! di- (2901 R. Proben, c. V, metin, s. 18.
ye inkisar etnitir; ve babas, ocuu olmamas bundandr (Paris, s. 10). (291) Istanbul, s. 43.
Anadolu rivayetlerinden Urfa rivayetinde de Hasan Bey, Krolu'nun olu (292) Paris, s. 153.
deildir. Dier rivayetler, Krolu'nun bir olu olduunu tasrih ederler. To- (293) zbek, s. 71.
bol rivayetinde, Krolu'nun zriyeti olmamasna Krolu tarafnda..Tl soyu- (2:94) Paris, s. 00.
lan bir ihtiyann inkisan sebep olmutur m. Proben, c. IV, metin, s. 2:60). (295) Keza, s. 58.
(257) zbek, s. 18. (296) On dokuzuncu asnn Anadolu Trlnen airlerinden Dadalolu,
iirlerinde kltan, mzraktan bahseder (baknz: Halk bilgisi Mecmuas,
(258) Kceza, s. 44 . Hzr herhalde eski Trk ilahlaridan birinin veya bir-
Say I, s. 107l.
kann yerini tutmutur. Bunun tslani ekli iin baknz: Kur'an, 18 inci
(297) R. Pmben, c. V, metin, s. 66.
Kehif Suresi, 58 inci ayetten itibal:'en. ehlten=Krk Vcut, Krk Gaip Erenler,
(298) Selnan Mmtaz, c. I, s. 267: Toplar atar kalasndan 1 Hak saklasun
(259) R. Proben, c. V, metin, s. 3. belasndan ... ve, s. 265; Glle deer nian kalur arada.
(260) Keza, s. 5. (299} Kerem ile Asl, s. 101.
(2;61) Keza, s. 211.
(262l Bektai airlerinden biri de onu yle tavsif ediyor:
241
240
 KRoGLU DESTANI - NOTLAR BLM IV

(300) zbek, s. 39, 51. [332) Naima, c. I, s. 284 (eski, tarihsiz tab'l.
(301) Paris, s. 117. (333) Kprlzade, Sazairleri, s. 51.
(302) ah smail, s. 26. (334) Trk destanlarnda, hikayelerinde kahramanlarn kr edildii ok
(303) Huluflu, s. 47, grlr: Melikah' anesinin kretnesi (Melikah ile Gll Han, s. 14), ah
(304) Mara, k. 108. smail, babas tarafndan-kskanlk saikasiyle----bu felakete uratlmas
(305) Mara, k. 115. . (ah smail, s. 34) gtbi.
(306) Mara, k. 72. Kr bir Div-kahranann olunun SS efsanelerinde mevcut olduu
(307) Paris, s. 48. nu Mderris M. G. Dumezil'in Legendes sur les Nartes isnindeki kitabnda
(308) Kprlzade, Trk Edebiyatnn Ermeni Edebiyatma Tesirleri, (s. 55l gryoruz. Bu notifin Osslarda mnferit olduunu ve sonradan Kr-
Ed. Faik. Mecm,. sene 2, Say I. olu h~ayesinden gemi olmasnn ok kuvvetle muhtemel olduunu M. G.
(309) Selman Mmtaz, c. I, s. 250. Kerem, San'an gibi, Kuran' atp do- Dumezil kendisi bana ifahen syledi.
muz gttm, Mehdi'yi terkedip sa'y tuttuunu, mascidinin kilise oldu-
unu, syler. eyh San'an'n Ermeni olduuna dair dier halk airlerinde
iBLM IV
rivayetler vardr. Mesela:
(ll Aksak Timm ve dige de hall{ muhayyelesinde ayn tipleri arzederler.
eyh San'an kimi ollam Ermeni Aksak Timur halktan km, zulm grm? ve Haniara kar isyan etmi
Secde kllam beste znnara sabah tr; lmndisi gtbi oban arkadalarn kandrr, peinden srkler. Bir eski kar-
vansaraya konarlar. Azan tozan, anadan babadan bezen oullar, zengin-
(anonim iir; ayn eser, s. 381J lerden kaan kleler, onun bana toplanrlar.
(310) Paris, s. 172. dige de ldrleoeini sezmi, Tohtam'tan ayrlm, sonunda intikamn
(311) Mehmed Emin, Asvav Vustaya Seyahat, s. 131. almtr.
(312) Maltumkulu Divam, eyh Muhsin Fani neri, s. 29, No. 10. Bu Trk- (2) Harbin bu ulviyeti telakkisini baka destanlarda da grmek mmkn-
men airi, ve onun iirleri hakknda, Zeki Velidi Beyin tenkidi makalesine dr. slamiyetteki cihadn sevab, bunun iin Trklerce ok benimsenmitir.
baknz: Trkiyat Mecmuas, c. II. Bozolan hikayesindeki: Bir Kl vurmann sevab krk yllk taattan iyidir

(313) Mderris Ahmet Zeki Velidi Beyin gayr matbu Trk Tarihi ders- dsturu buna en iyi misal olabilir lBozo!an, s. 13).
leri; Safeviler (skender Mni, s. lOS'den naklen). (3) Mukayese ediniz: dige'de, Nureddin'e, Tohtam'n ihtiyar arkada
(314) Kurbani, s. 15. larndan birisinin, Eer dmann aman dilerse ldr, yok, korknazsa do-

(315) Selman Mmtaz, c. I, s. 266. kunma, diye tenbihi.

(316) Huluflu, s. 45. (4) Mukayese ediniz: Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 68'teki
(317) Samayilovi, Trkmen Edebiyat, s. 155. bir iir:
(318) Bozolan, ss. 4, 7, 38. Bir yiit cdasn alm destine Haber vermi dmanna dostuna
(319) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 5. Gafilken varmazuz dman stne Var hazr ol diyen Erenlerd?niz.
(320) Ayn eser, Naima'dan naklen, s. 42. (5) R. Proben, c. V, metin, s. 69.
(321) Selman Mmtaz, c. I, s. 124. (6) Ahmet Zeki Velidi, Trk Tarihinin Umumi Hatlan, s. 31.
(322) Erzurum rivayetinde (Abdlkadir, Krolu'na dair, H. B. Ha;berleri, (7) Bu nuhim fikir zerinde muhtelif rivayetlerdeki paralan burada
say 12), Krolu'nun babasnn Efendisi Genoede Murat Handr. Paris riva- toplamay faydal grdm.
yetinde de bu isim Trkistan Padiah Murat'tr. Mam rivay-etindeki paralar:
(323) Kprlzade, Sasairleri, s. 33. k. 24 ten:
(324) Mara, k. 56, 105.
Ayvaz gitti ben dnyay neyleyim nip enginlere yaslanmaldr
(325) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 38.
Beyler ld en dnyay neyleyim Yaldz mzrak suda slanmaldr
(3:;:"6) Hammer, c. I, s. 106. Bu menkbe iin baknz: G~ese, Ak Paa-
zade Tarihi, ss. 17-18. Ko yiit ucundan belim zld Dnan geldi amacma dzld
(327) stanbul, s. 12. Tfek icad oldu mertlik bozuldu Eri kl knda paslanmaldr
(328l Elaziz.
(329l Paris, s. 114. k. 67 den:
(330) Keza, s. 100. Kzlar alan Han Ayvaza Sim bilekli o zorbaza
(331) Keza, s. 129. Kim binsin Kara Kaytaza ldrdler Han Ayvaz

242 243
 KRoGLU DESTANI - NOTLAR

Krolu der vadem yetti Tfek kt mertlik gitti BLM V

Usta Firenk putluk etti ldrttrd Han Ayvaz.
2) Kprlzade, Sazairleri, No. 15 = (2) z.bek, s. 15 ve baka yerlerde; stanbul, ss. 12, -13.
(3) Bu iir stanbul rivayetinin tabndan basksndan tamamlanm-
Benden selam olsun Bolu Beyine kp u dalara yaslanmaldr. tr. CKaynakaya baknz.)
Ok gcrdsndan kalkan sesinden Dalar seda verip seslenmelidir
C4l Ahmet Kutsi, Kro!una Dair, Halk Bilgisi Mecmuas, Say I, s. o.
Dman geldi ta~bur tabur diziidi Alnmza kara yaz yazld (5) Kprlzade, Sazairleri, s. 47; Evliya elebi, c. I, s. 638, c. 5, s. 283.
Tfek icad oldu mertlik bozuldu Eri kl knda paslanmaldr (6) Kprlzade, Sazairlei, s. 32.
(7) Ayn eser, s. 41.
Krolu der mi yine anndan Ayrr ounu er meydanndan
(8) Kpr!zade, Sazairleri, s. 50.
Kr At kpnden dman ka- evrem dolup alvar slanmaldr. (9) Sadettin Nzhet, Gevheri, s. 10.
nndan
(10) Sadettin Nzhet, Karacaolan, ss. 100-101.
3) Elaziz rivayetinden , (lll S. Nzhet, Bektai airleri, s. 126. Geda Musli hakknda baknz: Ay.
akmakl tabancann kt zaman Krolu obann birisinderi zorla n eser, s. 12'4.
alacak oluyor. (12) Selnan Mmtaz, c. I, s. 356.
oban, yanama, vururum! diyor..Krolu elini kaldrp Vur bakalm (13) Selnan Mmtaz'n ismini syledii bu air hakknda baknz: Feri-
nasl eydir, diyor, oban ate edince can yanyar ve bu iiri sylyor:
dun Kerli, Azerbaycan Edebiy.t Tarihi Materyallan, c. 2, hisse . Mellif
bu airin Mirza Abdullah <Asil ile nuasr olduunu sylyor; demek ki bu
XIX uncu asrn ikind nsf airlerindendir. cAsi iin bk.: ayn eser ve ayn
Delikli demir kt mertlik bozuldu
cilt, ss. 146-175).
Gitti dnya merd elinden kald namerd ortada.
(l4l Kprlzade, Sazairleri, ss. 50-51.
(15) Kprlzade, Sazairleri, s. 51.
4J Baron von Haksthausen'in tespit ettii bir rivayete gre de: Bayezit'le
l16l Mehned Emin, stanbul'dan Asyay Vustaya Seyahat, s. 131 ve
Tiflis arasndaki Olu Da'na Krolu barut ktktan sonra gelmi bir tc-
mteakip.
carn belinde bir garip alet grm, ne diye sormu. Tabanca olduunu s-
(17l Sadettin Nzhet, Karacaolan, s. 34.
ret-i istini.lini sylemiler ve bir kpei de orada ldrmler. O vakit Kr-
(18) Mara, k. 85.
olu dnm ve Allahasmarladk Krolu, senin maksactn hasl oldu ..
(19) Kerem ile Asl, s. 37.
demi. O gnden itibaren de ortadan kaybolmu.
(20l Huluflu, s. 63.
(8) Milli Trk kadnyla slami Trk kadnnn nukayesesi iin baknz: (21) Sadettin Nshet, Karacaolan, s. 115.
Kprlzade, Trk Edebiyat Tarihi, s. 11>7: Orhan kitabaleri ideolojisiyle (22) Seyrani, s. 103.
Kutadkub!lik ideolojisinin mukayesesi. (23) Sadettin Nzhet, Karacaolan, s. 49.
Kocasn nahpustan kurtarp onunla beraber harekata geen bir T~k (24) Huluflu, s. 81.
kadn tipini de bize Kaak Nebi'nin kars veriyor. (Baknz: Ahmet Cafer- (25l Sadettin Nzhet, Gevheri, s. 64.
olu, K aak Ne bi destan, Azeri Trk, 1928, say, 13, 14, 7l. (26) Kprlzade, Enrah, s. 31.
(9) Kprlzade, Sazairleri, s. 51 (A. Jaba, Ruceuil de nations et recits (27l Keremi le Asl, s. 70.
Kouourdes'den naklenl. (:;':'8) Mara, k. 103.
(10) Selnan Mntaz, c. 2, s. 157. (29) Kprlzade, Gevleri, s. 6.
(lll Huluflu, s. 36. (30l Sanayi!ovi, Trkmen Edebiyat Tasla, ss. 158-159.
(12) A'bdlkadir, Krolu'na Dair, Halk Bilgisi Haberleri, Say 12. (31) Bozolan, s. 58.
(32) Keza, s. 62.
(33) Keza, s. 63.
BLM V
(34J Keza, s. 72.
(35) Samayi!ovi, Trkmen Edebiyat, ss. 158-159.
(ll Tobol rivayetinde m. Proben, c. IV, metin, s. 258-262) birka tane, (36) Haldar isnine bir de .Kaldar eklinde, Dastan Nesli Cengiz Han'da
manzum denileneyecek kadar bozuk para vardr. Bunlarn Azeri rivayet-
tesadf olunuyor Cs. 16l. Bu, Ouz destanlarmdaki Kankl efsanesinin kah-
lerinden ge-tii tahmin olunabilir; mesela, s. 261'deki para yle balyor:
ranandr: engiz Han'a arabay reten o olmutur. Krolu'nu hep Trk-
Bul Bek sini tutkan knlerini bold. Baknz Paris, s. 145'teki iir. men Beyleriyle mnasebettar gsteren zbek rivayetinde bu Haldar Bik'in
de Kankl Beylerinden olarak bu suretle gsterilmesi pek muhtemeldir.
244 Bozolan hikayesinde Krolu Destan'nn bu swet1e mikasndan baka,

245
 KROGLU DESTANI-NOTLAR
birok iirlerdeki mabehet-mesela Bozolan, s. 76'daki para- gsteriyor ki
bu hikaye Krolu Destam'nn bir devam, bir taklidinden baka bir ey de-
ildir.
(37l Kprlzade, Sazairleri, s. 51.
(38) Kprlzade, Sazairleri, ss. 54, 59.
(39) Halk Bilgisi Mecmuas, Say I, s. 114.
'40) Huluflu, ss. 70-7l'de bu para kta halinde mevcuttur.
'41l Mahmut Ragp, arki Anadolu Trk ve Oyunlar, s. 58.
'42) Bu para Huluflu rivayetinde mevcut olduu gibi (s. 63) Karaca
olan (s. 115); ve Seyrani'de de Cs. 103) ayn mahiyette, ayn redifte iirler
varc.r. Abdlkadir Bey, Kazak halk iir}eri arasnda da buna benzer bir
parann bulunduunu bana syledi.
(43) Gesange russicher Kriegsgefangener, ss. 165-166; notas: s. 73.
(44) V. Uspenski, V. Belayef; Trkmensiraya Muzika, Moskva, 1928; nota-
lar: s. 200, N. 26; s. 203, No. 30; s. 322, No' 76; s. 335, No. 85. Bu eserde, Kr-
olu'na dair de, 22, 25-26, 8-4, 112, 113, 127, 128, 143, 158, 159, 163 nc sahifeler-
d8 kaytlar varsa da, bunlar, yeni bir ey tekil etmiyor. Yalnz s. 26'da,
dier rivayetlerde bulunmayan bir iirin tercmesi vardr.
(45) Giese, s. 57, No. 9.
(46) Ayn eser, s. 85.
(-47) Hseyin Avni, Ata Dair Trk}er"; Halk Bilgisi Haberleri, Say 13.
(4Bl " ... Bu oyun, tki dada (gen erkekl tarafndan kar karya oyna-
nr Ellerinde iki bak yerine (Haner barnda olduu gibi( yalnz sa elde
bir kama bulunur. Oyunun vaziyet-i umumiyesi Haner barna (s. 15'te bah-
sedilmitirl benzer. Fakat bunda hareketler kama.ya nazaran yaplr. Oyunun
yrme ve komas Haner barndan daha fazla olduu grbi, hcum hare-
ketleri de iki mbarizin muharebesi eklindedir. Oyunda diz krna hareket-
leri fazla olup, vcut da Haner barndan daha fazla harekete itirak eder.
Bu bar bilhassa dnlerde gveyi gezdirneye l!karrken iki dada tarafn
dan dn alaynn nnde yrmek suretiyle oynanr. Ve yrmeler ek-
seriyetle oturma vaziyetinde ve yekdierine hcum eklindedir. sminden de
anlald vehile bu oyun Krolu'na isnat edilmektedir. Oyundaki maha-
ret karnalarn hcumuna stadane mukabeledir. Rivayete gre bu oyunu
aynarken karnalarn havaya atarale arka taraftan azlaryla yakala-
mak gibi byk ve tehlikeli hnerler gsteren oyuncular varm. Bu oyunun
gftesi de mevcut olup balamas udur:
Krolu'nun kr ba
Ayvaz'n gm ba
Yere srnr saa
Vur Ayvaz'm vur
Kr Ayvaz'm kr
Dn Ayvaz'm dn
Vur Ayvaz'm vur
Oyunun yurumesi ve ar hareketleri balamalara; ve koma, hcum hare-
ketleri nakarata tekabl eder. CSrr Numan, Erzurum Oyunlar, s. 16l.
246
BLM V
(491 Huluflu,. s. 7.
(50l Bu havay ben de ok iittim. Sivas'n Readiye kazasndan Mehmet
Aa da bana oralardabu adetin mevcut olduunu syledi.
C51l erif Necati, Yirce'de Dn Adetleri, Halk Bilgisi Haberleri,
Say 8.
(52) Bu daPbmesel ve tabirler Huluflu'nun eserinin 6-7 nci sahifesindedir.
(53) Chodzko, Rusa tercme.
(54) Paphlogonia, s. 150.
(55) Mehmet Aldf, Safahat, birinci kitap, s. 148.
(56) Samayilovi, Trkmen Edebiyat, s. 157.
C57l Abdlkadir, Krolu'na Dair"; Halk Bilgisi Haberleri, Say 12.
(58l Bu saylan hikiweler gsteriyor ki AzePbaycan Trkleri arasnda
bizce malum olmayan daha birok halk hikayeleri mevcuttur; ve ou saza
irleri e-trafnda teekkl etmitir. Valih, Garip, ilh., gibi aider iin baknz:
Selman Mmtaz, lairleri.
(59) Asl Krolu'nun destani ananesi gebe Trkler, bilhassa Trkmen-
ler arasnda kuvvetli olmas lazmdr. Chodzko, Krolu tercmesinin ban
da, ran Trkmen airetlerinin Acemlere kar harplerinde, dman karsn
da kendilerine cesaret vermek iin Krolu Destan'ndan paralar, iirler
okuduklarn sylyor.
(60) Vambery, Voyage d'un faux Derviche, p. 283.
(61) Richard Leonhard, Papllagonia, ss. 17-18. Mellif bu dan ismini
ayan dikkat bulur. Zira Krolu efsanevi bir ahsiyettir; ve T:k destann
da aa yukar Robin Hood roln oynar. Krolu Destan'nn geni intiar
sahasndan, tevlit ettii dier corafi isimlerden bi.haber olan mellif bu
ismi eski bir namn CKara Al, am Al gibil halk itikakna gre tah-
rifine ?.tfediyor.
(62-66) Pagirev, Zapiski, ss. 129-130. Bu eser Kafkasya'nn ok mufassal
bir haritasna yaplm endekstir. Ben, Kafkas Azerbaycan ve Kafkasya'nn
bugn Trkiye'ye gemi Kars, Bayezit havaEsindeki corafi isimler iin
bunu esas ittihaz ettim. Bu mufassal haritay gremediimden, baka yer-
lerde gsterilen mevkileri bunlarla mukayese etmek mmkn olmad. Yalnz,
bu isimlerden bu endekstekilere tekabl etmesi il1timali olanlara iaret ettim.
(67) De montpereux, vol. III, s. 454.
(68) Pagirev, Zapiski, ss. 129-130.
(69) Baron von Haksthausen, ss. 148-153.
(70) irekov, s. 508.
(71-78) Pagirev, Zapiski.
(79) Huluflu, s. 3.
(80l R. Leonhard, Paphlagonia, s. 150.
(Sll Nouveau voyage de Constantinople a Bassora, Paris, 1880.
(82) Anatolien, ss. 267-268.
(83) Kprlzade, Sazairleri, s. 51.
(84) Abdlkadir, Krolu'na Dair", Halk Bilgisi Haberleri, Say 12.
(85) Huluflu, s. 4.
(86l Abdlkadir, Rapor, s. 55 ve mteakip.
(87l Zeki Velidi, Azerbaycan Etnografyasna Dair, Yeni Kafkasya, Yl
4, Say 19.
247
 KROGLU DESTANI - NOTLAR BLM V

(88) irekov, s. 508. ra kahramanlara CKazlk Koca) ve atlara CKazlk At verilmi isim olarak
(S9l Ev!iya elebi, c. 3, ss. 236, 238. grlyor.
C&Ol Kprlzacle, Sazairleri, ss. 54, 57. (106) Kara-Ta: Ouznamelerde !Dede Kmkut: Kar yatan Kara Tal
(91) A. D. Mordtmann, Anatolien, s. 158. ismi geen bu da 54 derece 50 dakika tul ve 44 derece 50 dakilm arzda ka-
(92) Abdlkadir, Krolu'na Dair", Halk Bilgisi Haberleri, Say 12. indir. Tiyanan'm en garp koludur CZ. Velidi, Bugnk Trkistan, s. 8; Tr.
(93) Huluflu, ss. 3-4. kistan Corafiya-y Tarihisi Dersleri, s. lll_
(94) Hocam Azerbaycanl Seyit Salih Efendiden. (107) zbek rivayetinde Kandihar, Tacik Tlek'in tavsifi, Trklerin kor-
(95) Evliya. elebi, c. 3. ss. 232-233. Imk Tacikler hakkndaki dnlerini gstermek itibariyle mhimdir.
(96) Kepekiolu Tevfik Efendiden. Gazi Ayntap rivayetinde (Abdlkadir, "Kroluna Dair", Halk Bilgisi
(97) Anadolu'da eski cadele bakyelerine halk ekseriya Badat caddesi Haberleri, Say 12) bu tipi tamamen temsil eden Esnaf Bezirgtmchr. Krolu
adn veriyor. NitHkim Mudurnu civarnda da byk talarla denmi bir Grcistan seferine gidecei zaman bu Bezirgan: "Evde unum yok, deirm-e
ka yol bakiyesi Badat caddesinden kalma telakki edilmektedir. ne gideceim; harmanda cercerimiz var; k iin bulgur, odun yol\:, diye
(98) Kepekiolu Tevfik efendiden. baJaneler bulur, Krolu'na refakat etmez.
(99) Abdlkadir, "Kroluna Dair", Halk Bilgisi Haberleri, Say 12. (lOS) Rum Cstanbul), ondan uzak bulunan Trklerc-e efsanevi bir belde
:nahiyetinde kalmtr. Tobol ve Paris rivayetleri Krolu'nu stanbul'la m-
Coo Abdlkadir, "Kroluna Dair, Halk Bilgisi Haberleri, Say 12.
cadele ettirirler. ark Trklerinde H.mkar ismiyle stanbul Padiahlar her
(101) Ayn makale.
zaman yadedilmektedirler. (Bu hususta Abdlkadir Beyin makalesine bak
(102) Mara rivayetinin bir yerinde kahramanlarn isimlerini ve memle- nz: Halk Bilgisi Haberleri, Say 5; Krolu'nun zbek rivayetinde de Hunkar
ketlerini gsteren bir cetvel var ki bunu ben bu isimle zikrettim. Bu liste ah Kzlbahrn padiahdrl. Aks ak Timur Destam'nda ( Dast-a-n N es li Cen-
iin ss. 74-7G'e baknz. giz Han ve Alesak Timrl halk muhayyelesi Timur'e bu efsanevi beldeyl feth-
(103l As;mr-Tav Tiyanan'm en mukaddes noktasdr. Ouzname'de is- ettirir. Sevgilisi Ak Garip gurbete giderken sh Sanem'in gzn 8n ok
mi geen Izk-Art (=Ask-Artl Da budur. ark Trk destanlarmda Rum yldrr: orann gzelleri Garibi bendedecekler ve o bir daha k8ndisi-
ne dnmeyecek diye korkar !Ak Garip, s_ 23).
Askar Askar Askar-Tav (109) Mara, k o'de Krolu:
Asker'dan biyik tav bar m
veya:
Sivastopol'un krdym
Ben anlbel'in kurduyum
Askar Askar Askar-Tav
Askar'dan biyik tav bolmas demektedir.
Balaban turgay rlap uup yite almas
co Krubile isimlerine baknz_
Bavrma kzen kazp te almas
(111-112) Cirid li, Afar li: - Trkiyat mecmuas, c. I de, uz Etnolo-
jisi Hakknda Tarihi Notlar" ismindeki makalesinde Kprlzade Mehmet
dye tavsif edilen bu da Anadolu Trklerine de gemitir:
Fuat Bey Katip elebi'nin Trkman- Haleb nam altmda zilerettii kabile-
lere dair verdii malimat naklediyor. Katip elebi bu isimle zikrettii Ada-
Atma bidimde gittim Akar'a na Trkmenlerini sekiz taifeye ayryor ve bunlarn tebeddl ettiini ve
ok gzel sevdim de aydn akara baka isimler aldn syleyet'ek 12 isim sayyor ki iind,8 Bayat, Kaar, Av-
ar, Cirid, Ak- Koyunlu, Kara Koyu-l u da vardr. Bayanlarn gerbam muha-
CZeki Velidi, Bugnk Trkistan, ss. 9-10) Bu da Krolu'ndan baka Boz- ceretleri ise Selukilerle olmutur (mezkir makale, s. 200l. Avarlarn Ka-
olan hikayesinde de grlr Cs. o. carlarla beraber. Safevi saltanatn tesiste aynadklar rol hakknda baknz:
F. Taeschner, Das Anatolische Wegenetz nach Osmanisehen Quellen is- ayn makale, s. 204.
minde<ld eserinde CII; 2, 8) Erzincan ile Svas arasnda bir Akar Ovas kay- Afarlar hatklenda Aristov\m Trk Kavimlerinin Etnik Teekklle-i is-
deder. mindeki eserine (s. 139), Vambery'nin Das Trlmn Volk'una (s. 606) baknz.
(104) "Rum, kelimesine baknz. Aristov, Trkiye'de bu kabile Horasan'dan gelmi addetti.klerini, ve bunla-
(105! c Han- Tanr, nn kollarmdan "Manas- Tav" n imalinde Kazlk-Tav. rn yaadlar YBr1erde Horasan ismini tayan kyler bulunduunu sy-
k'ndir. Bu da Garp istikametinde uzanarak Kara Tav tekil eder rz. lyor. Pek mehur olan Afar hakknda, Ahme:t Refik Beyin, Anadolu'da
VBlidi, Bugnk Trkistan, ss. s-o Krolu Destan'nda yalnz Kazl Gl Trk Airetleri ismindeki kitabnda ok malunat vardrr Cmezkr eserin en-
ismine tesadf ediyoruz. Kazlk-Da ise Dede Korkut'ta, da ismi olarak, son- deksine baknz). Ayn eserde Ciridlilerin de XI inci ve XII inci asr esnasm-

248 249
 KROGLU DESTANI - NOTLAR
da Anadolu'daki hayatarna dair tafsilat veren fermanlar gryoruz (ss, 69,
121, 127, 135, 148, 151, 167, 190, 219). Bu fermanlardan rendiimize gre,
Trkmfu--Haleb" ve Yeni lden olan Giridl1er, 1022 tarihlerinde, yaz
Vilayet-i-Rimda (Sivas, Amasya, orum, Bozok, Divrik, Canik, Arabgir
sancaklan, k am taraflarnda geirmek suretiyle dolayor lar, 1113'te S
vas taraflanndaki yaylaklara hcum ve 1128'da Alaiye, -l civarnda aka
vet ediyorlard.
(113} Harbendeli: Yine ayn ma:kalede Kprlzade Mehmet Fuat Bey
ferefname-i Krdi, Veliyaminof Zernof tab', c. I, s. 164'e istinaden) bu oy-
man, Ak Koyunlu oymaklarnn en mhimlerinden biri olduunu ve ran
Mool hkmdarlarndan Harbende'den CUlcaytu Huda:bendel sonra bu is-
mi alm Trkmen zmresi olduunu sylyor (mezkr makale, s. 188).
.Ahmet Reflk Beyin yukarda zikredilen eserinde Harbedeli zmresine
dair fermanla;:- vardr (ss. 124, 130'da Harmandalu eklinde; ss. 155, 156'da
Harbendell. Ilk __iki kayttan bunlarn Danimedl Trkmenlerinden olduu
nu reniyoruz. Unc ferman, (1131 tarihli) ilk iskan yerleri olan .Ayama,
Berendh ve Knk kazalarndan kan bu Trkmenlerin Saruhan- Akehir
taraflannda dolatklarna; tekrar isktma davetlerine ve eer dinlemezlerse
Rakkaya, yine iskan edilmek zere, sevklerine dairdir.
(114) Mara ns~asnda Kuskuk (?J ekline benzer bir tarzda yazlm
olan bu ilm Kusun Ili olmas ok muhtemeldir. Daha ikinci Bayezit zama-
nnda b?yle bir Trk zmresi mevcut olduunu Ak Paa Zade'den reni
yoruz (Ak Paa Zade Tarihi, G}ese tab', ss. 188 190). Bu mverrih bir m-
nasebetle, Kusun'un -Okun olu olduunu ve alt kardeiyle beraber
yregir, varsak, Kara-sa, zer, Gndz, Ku-Temrl ukurova'ya geldiini
orada Kusun'un Eserkefi (?J (bir nsha: Asarlk' klak olarak ald riva-
yetini naklediyor. Ve nihayet ikayet eden ahaliye acyan Bayezid'in Msr
l'dan buralar aldn, o zaman Kara-sak, Kusunlu, Ku-Tamrl'nun Pa-
diahn kuluna mnkad olduklarn (890 Hicri del sylyor.
(115) Mara rivayetinde (baknz: kahramanlarn ismini havi liste; ss. 74-
75) Krolu'nun arkadalarndan Deli-Hoylu, Reyhanl Krd diye gsteril-
mektedir. Ahmet Refik Beyin Trk Airetleri'nden rendiimize gre Rey.
hanl isminde bir Trkmen znresi vardr rmezkr eser, ss. 84, 216l. Bu
kitaptaki, .fermanlardan anladmza gre Reyhanlu, Yeni-l ve Trk-
man--Halebden saylyor (s. 64; 1101 tarihli ferman. 1176 tarihli farmanda
(s. 216) bunlarn Halep taraflarna gemelerine msaade ve gsterilen yeri
tcavz etmmeleri, akavette bulunmamalar hakknda tekidatta bulunul-
mas ve tedabir alnmas emrediliyor.
(116-117) Teke, Yumut:- Chodzko'nun yanl olara:k Tuka yazd (Rus-
a tercme, ss. , 37 ve muhtelif yerlerdel bu kabilenin Teke olduu asl
Paris nshasndan mukayse edilince anlalyor. Esasen Tuka isminde bir
Trkmen zmresinin mevcudiyti malln deildir. Kprlzade Mehmet Fu-
at Beyin, mezkir makalsinde (s. 197), nevi'ten naklen ve Aristofa istina-
dn sylediin gre Tkeler Serhas havalisinde toplu bir halde Heri-Rid
civarnda, ran-Rus hududu zerinde mteferrik olarak yaayan' Salurlada
muhtelit bir halde yayorlar. Bugn Anadolu'da da birok yerlere isimle-
250
BLM V
rini veren Tekelerin Salurlardan olduunu Barthold Trkmen Tarihi isimli
kitabnda (s. 44) ecerei-Terakime'den (Rusa tercmesi, s. 67) nakln sY-
lyor: ecerei-Teraldme'deki bu rivayete gr'e Tke ve Sarkiann cedd-i alas
Salurlardan Toy-Tutmaz'dr. Tkelerin kndilerini ve Yumut, Salur, Ersar
kabilelerini Salur - Kazan eviad addettiklerini, Trkmenlrin de Salurlar
Ouz - Han'n ikinci olu Syn- Han'n on bir ocuundan Salur'un ahfad
addettiklrini Calkin (Etnografik ve Tarihi Maddeler, s. 50l (ayn makal,
s. 195). E:bulgaz ecere-i Trkisi'nde de (s. 116 ve mteakpl bunlarn fTeke
ve Yumutl onuncu asrda rgenc sarayna~btn Salurlar iinde- koyun
nevindn vergi Vrdiklrini yazyor. Barthold'un ran hakkndaki eserinde
(s. 62) Safevilerden byk ah Abbas zamannda Teke Trkmenlerinin Sark
lan Mervden kardklarn yazmaktadr (ayn makaleden, s. 196). Tekel-
lrin, Ustaclu, amlu, Ba!harlu, Zulkadr, Afarlarla beraber Hlagi zama-
nnda am hududuna glmi olan Kacarlarla birlerek Safvi saltanatnn
tesisind rol aynadklar hakknda da Kprlzade' Mehmt Fuat By (ayn
makale, s. 204) Mir'at-l-Bldan--Nasri, c. I, s. 3 e istinaden E. Beer'in Das
Tarihi-Zendiye'sinde vrdii malumat naklediyor.
Tekeller hakknda, Anadolu Airetleri'nde, ss. 132, 149, 207, :<"08'de ma-
lumat vardr. S. 132'deki 1119 tarihli fermandan bunlardan bazlarnn Ma-
muriye kazasnda sakin olduklann, s. 207'deki 1145 tarihli fermandan da
-l ve Anadolu'da Y..layp, Kayseri'de Erciye ve Bi-Da'nda yayladk
lann, ve bu tarihte Nide ve Aksaray taraflarnda kyleri bastklarn -
reniyoruz. ..
(118) Mara rivayetinde Clisteye baknz) Ayvaz ve ReyhaD: Uskdarl
gsteriliyor, Ayvazn memleketini syleyen dier rivayette de Ust~bul ri-
vayeti Ayvaz skdarl gsteriliyor; burada bunun, stanbul'daki Uskdar
olduu tasrih edilnektedir. Dier taraftan biz, Ahmt Refik Beyin kitabn
dan .skdar Trkmfu ismind bir Trkmen zmresinin mevcut olduu
nu reniyoruz (ss. 82, 101, 109, 121l. Buradaki fermanara gre (1104 ve 1112
tarihli fermanlar bu zmreyl tabi Bahadrlu, Dil-epni, Kara-Mrsell, B
dili taelri vardr; demek ki skdar, iine pni, Bedeli ~ibi en eski
Ouz boylanndan da czler alm muahhar bir teekkldr. Ilerde Kr-
olu'nun Menei Mslesinde mevzubahsdeceim vehile, ~rolu'nu Trk-
menlerle ok alakadar gsteren Mara rivayetindetki bu Uskdar mezkir
Trkmn zmresidir V Ayvaz'n skdar ehrinden gsterilmesi d hir
rivayetlerinin yapt tahriften baka bir ey deildir. Bunu teyit dn bir
nokta daha var: stanbul rivayetinde, Kenan'la kartnlan Reyhan Arap,
Mara rivay-etinde olduu gibi, skdarldr; demek ki, Ayvazn asl bu
tahrif hadisesinde mnferit kalmyor. Rayhan Arab'n asl da, ayn ekilde
tahrif edilmi bulunuyor.
(119l Abdlkadir, .Kroluna Dair, Halk Bilgisi Ha:berleri, Say 12.
(120) Zeki Velidi Byin verdii bu inalumat, baslmakta olan Bugnk
Trkistan'nn henz gayri matbu ikinci cildinde mnderitir. Muhterem ho-
cam bana, kendi msveddelerinden istifade ettiTmek ltfunda bulundu.
(121l Btn gayretlerime ramn mezkr kolleksiyonun bu cildini gre-
medim.
(122lBenim bunlardan grdklerim: Otam CKonyal, Karari:anl (Kozan-
l kylerinden), Gmhan, Trabzon, Of ve Erzurum'da kaydooilmi trk-
251
 EK METiNLER
KROGLU DESTANI-NOTLAR

lerdir ('bunlar hakknda yukarda Krolu Destan ve Halk trkleri bah-

sinde malumat verdik).
(123) Aleksadr Zatevi, 10QO Pesen Kirgizskago Naroda, Orenburg, 1925.
Bu eserde iki Krolu trks vardr: s. 151, nota numaras 526; 2) s. 244,
numaras 796. Mellif Krolu ismini Kurolu CMezarolul diye tespit et-
ncitir; s. 354'teki notta, Krolu'nun, kitap rivayeti olan bir dini kal1raman
olduunu sylyor.

BLM VI

(ll "Bu rivayet Ak Sadk Bik azndan Mahmud Han Dnbli ve Katib
Mirza Abdlvehhab tarafndan Mirza Aleksandr (Chodzkol iin 1250
Rebilevvel l5'inde yazlmtr. (Zeki Yelidi Beyin Paris "Biblioteque Natio-
naleinden ald notlardanl.
(2) Paris rivayeti Rusa tercme, mellifin mukaddimesi.
(ll Ek metinlerdeki iirler
(3) Ayn eser, mt-ercimin mukaddimesi.
(4) Sbornik Materyalof illi ... , c. IX, ss. 120-126. .............. . 2 .............. .
(5) Tercmesi, Halk Bilgisi Mecmuas, c. I, s. 58. 3 4
(6) Mesaro, Krolu CMacarcal, mukaddime, ss. 1-2. Mesaro'a gre Trk biiminde dizilmitir.
halk romanlarnn ana vatan Arabistan ve Acemistan'dr. Btn Trk ede-
biyat bu iki klasik ark memleketinden domutur. Mesaro'un Chodzko ri- f2l L . .l dilek diler Mevladan
vayeti hakknda bile tam bir malumat olsayd bu kadar byk bir hataya (3l Uur: yol
dmezdi. Macar mdekkikinin Acem hikayecilerin azndan yazhn. de- (4) Kyma bana Arabolu
dii bu rivayetin halis Azeri Trkesinde iirlerine mukabil gayet bozuk, (5) Yusuf Beyim der ki olum nolanda
yans Trke bir Acemce tercmesi olduunu gryoruz; bundan, hikayeyi (6) Zor: Kuvvetli.
syleyenin halis bir Trk ak olduu anlalyor. (7) Sal sollu ann gitsin iliere
(7l Huluflu, s. 14. (8) Burda sana devlet gerek sur gerek
(8) irekov, s. 508. (9) Bir kk gerek otunnaya yaz ile
(9) Evliya elebi, C. 5, s. 18. (10) Karaca : Bazu, 'adud.'
(lO) Anatolien, ss. 287-268. (lll Reme : Zincirden gem.
(12) Byk ve gayr muntazam konak (burada adr manasma olsa ge.
(lll Paphlagonia, ss. 17-18.
(12) Ziya Gkalp'tan evvel baz Garpl alimlerin. Krolu'nun Herakles rektirl.
olduunu sylediklerini Jacob'un Glge Tiyatrosu nam eserinden (ss. 152-1531
(13) Zorbaz: Kuvvetli, zorba.
reniyoruz. O, von Luschan ismindeki bir Alman etnologunun 1889'da Ley-
(14l Tay: At yknn bir taraf.
(15l Yaldz: Altn, gm.
den'de km olan Beynehnilel Etnografya Arivinin ikinci cildinde Kro
(16l Usta: Eski kurt; eytan, kurnaz.
lu ismi verilen bir Karagz gstermesinin Herakles olduu mtalaasn ser-
(17) Hav, hov : Gazap, iddet.
dettiini sylyor ve bunun esasszln da ilave ediyor.
cs Huddam : Cinci hocalarn toplayp kendilerine hizmet ettirdikleri
, (13) Ziya Gkalp, Trklerde timai Tekilat. Milli Tetebbler, Say 3,
s 447. cinler.
(19) Haa: Hayvan rts.
(14) Kprlzade, Trk Edebiyat Tarihi, s. 68.
(20l Dneyi de bana gldnnesnler
(15) Kprlzade, Sazairleri, s. 52.
(2ll Gemek : Koulamak, ktlemek.
(16) Krolu'nun Trkmen kabilelerinden Teke'den olduunda iki byk (22) Peenk : Pi-ahenk, katarn nnde giden birinci hayvan.
rivayet-zbek ve Paris rivayetleri-ittifak ediyorlar. Bozolan hikayesinin de
(23) Ayvazn kellesin kesti den gein
ayn kabile ile alakadar grlmesi, sonra, Dede Korkut'un Salur Kazan etra-
fnda toplanm olmas, Salurlarn-ki Telm'nin de bu boydan olduunu yu-
(24l Dne der ki
karda gnntk-Trkmen kabileleri iinde destani ananeleri en ok mu-
hafaza etmi olduklarn gsteriyor. 253

252
 KRoGLU DESTANI-NOTLAR KAYNAKCA
(25) Firenkolu kat gitti
(26) Dal: plak, knsz, yaln.
(27) Kele : Yiit.
(28) Arabistan, Acemistai beyleri.
(29) Hra: Kk.
(30) Ko yiit dengini bulmal bugn
(31) Ko : ift, e.
(32) Hsmek : Susmak !Mara az).
(33l Dek : Hile, tuzak.
(34) Zorlayp gelince yiit Beylerim
(35l rlemek: Beik sallamak.
(36) Sleymani: Bir eit ak hurma.
(37) Rengimiz : Ahengimiz.
(38) Pala : Bir taraf keskin balta veya sivri u, teki taraf topuz olan I. - Maddeler.
sava aleti. ll Elaziz - Elaziz rivayetleri. Mudurnulu Stk Beyin Elaziz'de asker ar-
(39) Sen kksn, korkarsn. kadalarndan tespit ettii rivayetler.
(40) Adana gelmek: Tarife gelmek. 2l Huluflu - Veli Huluflu, Krolu. (Aze:baycan :enen Cemiyetin
(41) Haphap : Aristokrat kadnlarn evde giyindikleri zilli naln. neriyatndanl Baku 1927.
(42) Hengeme etmek : Hayknp barmak. 3l Von Haksthausen- Baran A. von Haksthausen, Zakavkaskiy kray, Pe-
(43) Bu benim gi!bi birka rz krklar tebihini hikayeci kendinden tersburg 1857.
ilave ediyor. 4) stanbul - Krolu hikay-esi (yeni matbaa basmasl, stanbul 1341.
(44l Saka: Bir nevi ceket. stanbul rivayetinin ayn olan metinler :
(45l Salaca: Sedye. 5) Mehur Krolu hikayesi (ta basma), stanbul 1330.
(46l Ray vermek : zin vermek. 6) Hikaye-i-Krolu (Ermeni harfleriyle Trkel, stanbul, Matbaa-i Ov~
sep Kavafyan, 1875.
6l Krolu <Azeri basmasl, Baku, Orucoflar (bu rivayet hakknda Hu-
luflu eserinde malumat veriyor ve stanbul rivayetinin ayn olduunu syl-
yor).
7l Meszaros Gyula, Krolu, Budapest 1913.
8) Szamatolski, Aus Trkiseher Volks-und Kunstdichtung, Berlin 1913.
9l Radloff, Proben der Volksliteratur der Trkiseehen Stamme; VIII. Teil,
I. Kunos, Mundarten der Osmanen, St. Petersburg 1899.
10l Mara - Mara rivayetleri ve iirleri. CPertevniyal lisesi mdr mu-
avin ve riyaziye muallimi Haydar Niyazi Beyin Mara'tan getirdii 142 iiri
havi nsha; bozuk bir el yazs ile yazlm bir defterden ibarettir).
n zbek - Hikayet-i Krolu Sultan (Petropavlovsk'ta Katip Molla
Hasan Mir Baba tarafndan yazlm), Kazan niversitesi Matbaas 1890.
12) Paris - Krolu Ak Sadk Bik azndan Mahmud Han Dnbli
Serhun ve Katib Mirza Abdlvehhab tarafndan Mirza Aleksandr Chodzko
iin yazlm nshal, 15 Rebilevvel 1250. Bu nshann asl Pariste Bibliothe-
que Nationale' dedir. Farisi mensur ksmnn hulasatan tercmesini ve Trke
iirleriyle bunlarn Farisi tercmelerini tamamen havi defterler Trkiyat
Enstits'ndedir.
a - Bu nshann ngilizceye tercmesi: Alexander Chodzko, Specimen
of Poetry of Persia, London 1842.
b - Bu eserin Rusaya tercmesi: C. C. Penn, Krolu, Tiflis 1856.
13) Samayilovi Rivayeti - A. Samayilovi, Zapiski Vostonago Otdele-
niya, t. XIX, 1910 (iindeki raporlardal.

254 255
 KROGLU DESTANI
14) Urfa - Urfa rivayeti. Edebiyat zmvesi talebesinden Urfal kr
Bey tarafndan Urfadan katrc Kart Ali azndan tespit edilmi rivayet.
15) Yalva - Yalva rivayeti. Yalva Orta mektebi talebesinden Kei-
boriulu Ali Ulvi Efendi tarafndan, kynn ihtiyarlarndan biri azndan
tespit edilmi rivayet.
16) Ermeni Rivayeti - Aayan, Krolu'nun, hayatna gre sergzeti
tErmeniceJ; Eski- kitaplar kolleksiyonunda, stanbul, Purnt ktphanesi,
1924.
II. - Destanlar ve Halk Hikayeleri.
17J Battal Gazi - Menakrb-u-gazavat- Battal Gazi, istanbul, i!'ket-i
hayriye-i sah.hafiye, 1287.
18l Battal Gazi - (Halit Turhan, edebiyat zmresi mezuniyet tezi, gayn
matbul, 1927.
19) Bozolan-Ahmet Bik, Yusuf Bik ve hem Bozolan; Kazan, 1904.
20) Dastan- Cengiz Han ve Aksak Timur - Dastan- nesl-i Cengiz Han
ve hem Aksak Timur; Cihanin neri; Kazan 1882.
21l Dede Korkut - Kitab--Dede Qorqud ala lisan- taife-i Ouzan;
mstensihi Kilisli Muallim Rifat, stanbul 1333.
22l dige - (akan Velihanof; (Melioranski neriJ; Zapiski mpr. Rus.
georgr. ob. po otdel. etnografi, t. XXIX'a ilave.
23) Arzu ile Kanber- (Divan- Kerem kenannda, s. 1-23); stanbul, 1311.
24l Zeycan ile Asuman - (Divan- Kerem kenannda; ss. 33-65l; stan-
bul 1311.
25l Ak Garip -Ak Garip hikayesi, stanbul, Marifet Matbaas, 1928.
26) Elif ile Mahmud - Hikaye-i Elif ile Mahmud; Derisaadet, 1340.
27l Ferhad ile irin - ll Matbaa basmas: stanbul; 2l tabasmas; Hi-
kaye-i Ferhad ile irin, stanbul, irket-i hayriye~i sahhafiye, 1299.
28) Raznihan ile Malfirfize - Hikaye-i Raznihan ile Mahfirlze (Fer-
had ile irin'in kenannda, s. I-36l, stanbul, 1299. 2l Raznihan ile Mahfirfize
Sultan, stanbul, ems matbaas, 1339.
29) Hurid ile Malmihri - (Gl He Sitemkar ile bir aradal; ll Gl ile
Sitemkar, s. 1-19. 2l Hurid ile Mahmibri, s. 2'0-71; stanbul, irket-i hayri-
Ye-i sahhafiye, 1301.
30l Kerem ile Asl - Tevatr ile mehur ve mtearif olan Kerem ile Asl
hikayesinin tekmil nshas, stanbul, kbal Kitaphanesi, 1927.
31) Kurla..r: - (tarihi V'e matbaas mehul tabasmasl Perizad ile Ak Bi:bliotekl, Leipzig.
Kurhani hikayesi.
32) Melikah ile Gll Han - Melikah ile Gll Kan hikayesi; stanbul,
tarihsiz tabasmas.
33) ah smail - ah smail hikayesi, stanbul 1301.
34) Derdiyok ile Zlfsiyah - Derdiyok He Zlfsiyah hikayesi (ah s
mail'in kenarnda), stanbul 1301.
35l Tahir ile Zhre - Hikaye-i Tahir ile Zhre; ll Tabasmas: stanbul,
Hseyin Aa matbaas, 1300. 2l Matbaa basmas: stanbul Marifet matbaa-
s, 1928.
III. - stifade Edilen Eserler:
36) Abdlkadir, Rapor - Abdlkadir, H. B. D. birinci ilmi seyahatma da-
ir rapor, stanbul, 1930.
256
KAYNAKA
37) Akif - Mehmet Akif, Safahat, lirinci kitap, nc tab', stanbul
1928.
38) Altnsar, Hrestomatiya - I.Altnsar, Kirgizskaya Hrestomatya;
Orenburg, 1906.
39J Aristov - N. A. Aristov, Zametki ob etnieskom sostave trkskih
plemen i narodnostey i svedeniyoa ab ih islennosti (Jivaya Starina, 1800,
III-IVJ; Petersburg, 1897.
40l Barthold, Orta Asya - W. Bartlold, Orta Asya Trk tarihi hakkn
da dersler, stanbul 1927.
41) Barthold, Trkmen Tarihi- W. Barthold, Oerki storii Trkmenska-
go naroda; Trkmenia, t. I, Leningrad 1929.
42) Berezin, Hrestomatiya - N. Berezin, Tretskaya Hrestomatiya, t. II,
Kazan 1862. (Kitabrmzn baslmas bitama erdii srada grdmz bu
eserin cTrkmen iirleri ksmnda (ss. 88-102) air telakki edilen Krolu'
nun drt para iiri vardr. Bunlar, Krolu'nun, yiitlie, kahramanla dair
hakimane iirleridir l.
43) irekov - E .I. irekov, Materiyal delya Geografi Turtsii Persi Po-
tevoy jurnal; Petersburg 1870.
4) Dumezil, Legendes sur les Nartes - Jkgendes sur les Nartes, suivies
de cinq notes mythologiques, par Georges Dumezil, Paris 1S30.
45) Emin (Mehmedl, Seyahatname - Mehmed Emin, stanbul'dan As-
yay- Vustaya Seyahat, stanbul 1295.
46l Evliya elebi - Evliya elebi Muhammed Zlli tbn Dervi, Seyahat-
name, c. (1314); c. 3 (1314); c. 5 (1315l; stanbul, kdam ktphanesi.
47l Firdevsi, ahame - airname-i Firdevsi, Tahran tab', 1267.
48) Fischer, Schah Isnail - Hans August Fischer, Schah smail und G-
Uzar, Leipzig 192"9.
49) Giese - Materialen zur kenntnis des anatalisehen Trkisch; Teil I,
Dr. F. Giese, Halle und New-York 1907.
50J Giese, Ak Paazade Tarihi - Chronik des, Ak-Paa Zade, Fridrich
Giese, Leipzig 1929.
51l Grirom !Brder.J - Kinder-und Hausmarchen meclams Universal
52l Hammer - Hamner, Devlet-i Osmaniye tarihi (Ata Beyin Trke
tercmesil; c. VIII, stanbul, Matbaa-i amire 1333.
53J Hazm, Seyrani - Saniliat- Seyrani, toplayan: Everekli Mftzade
Ahmet Hazm, stanbul 1340.
54) Jacob, Schattentheater - Georg Jacob, Geschichte des Schattenthea-
ters in Morgen-und Abendland, Hannaver 1925.
55l Kerli - Feridun Bey Kerli, Azerbaycan edebiyat tarihi materi-
yallan; c. I, H1925l; c. II, (1926); Azerner, Baku.
56l Kprlzade, Emrah - Kprlzade Mehmet Fuat, XIX uncu asr
sazairlerinden Erzurumlu Emrah; stanbul 1929.
57l Kprlzade, Gevheri - Kprlzade Mehmet Fuat, XVII inci asr
sazairlerinden Gevheri; hayat ve eseri; stanbul 1929.
58) Kprlzade, lk Mutasavvflar - Kprlzade Mehmed Fuad, Trk
Edebiyatnda ilk Mutasavvflar, stanbul 1918.
257
 KROGLU DESTANI
59) Kprlzade, Influences du Chamanisme - Kprlzade Mehmed
Fuad, Influpences du Chamanisme turco-mongel sur les ordres mystiques
musulmans, Stamboul 1929.
60) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman - Kprlzade Melnnet
Fuat, XVII inci asr sazairlerinden Kayk Kul Mustafa ve Gen Osman
hikayesi; stanbul 1930.
61) Kprlzade, Trk Edebiyat Tarilli - Kprlzade Mehmed Fuad,
Trk edebiyat tarihi, stanbul, 1926.
62) Kprlzade, Sazairleri - Kprlzade Mehmet Fuat, XVI nc asr literature; Trkmenia, t. I; Leningmd 1929.
sonuna kadar Trk sazairleri, stanbul 1930.
63) Lach, Gesiinge russisher Kriegsgefangener - Robert Laeh, Gesange
russiseher Kriegsgefangener; IL Band: Trkishe Vlker, . Abteilung: Krim-
tatarische Gesaange, Transkription und berstzung von Dr. Herbert Jansky,
Wien-Leipzig 1930.
64) Leonlardt, Paphlagonia - Richard Leonhardt, Reisen und Forsehun-
gen im nrdliehen Kleinasien, Berlin 1915.
65J De Montpereux - Frederic Dubois de Montpereux, Vayage autour
du Cauease, chez les Tellerkesses et les Abkhases, en Colechide, en Georgie,
en Armenie et en Crimee; 6 volumes, Paris 1839-1843; tome III, (Armeniel 1839.
66) Muhammed Kerim, Tefsir - Kitab- kef al-haqayiq, Bakulu Muham-
med Kerim; 2 cilt, BSJku 1322.
67) Mahtumlmlu, Muhsin Fani neri - Mahtu.kulu divan ve yedi asr
ik Trke bir manzum, arihi ve mnekkidi: eyh Muhsin Fani stanbul 1340.
68) Mordtmann, Anatalien - Skizzen und Reisebriefe aus Kleinasien
(1850-18591, von A. D. Mordtmann; Anmerkungen von F. Babinger, Hannover
1925.
69lNaima - Taril-i Naima, eski basma (tarihsizl 6 eilt; c. I.
70) Pagirev, Zapiski - Zapiski Kavkazskago Otdela imperatorskago Russ-
kago obestva, knija XXX, D. D. Pagirev; Tiflis 1913.
71) Radloff, Proben IV - Dr. W. Radloff, Proben der Volksliteratur der
Trkisehen Stamme sd-Sibieriens, IV. Teil: Barabiner, Tararen Toboler, T-
menisher Tataren; Petersburg 1872.
72) R. Proben V - Proben der Volksliteratur der nrdliehen trkisehen
Stiimme, von Dr. vV. Radloff, V. Teil: der Dialekt der Kara-Kirgisen, Pe-
tersburg 1885.
73) R. Proben VII - Proben der Volksliteratur der nrdlichen trkisehen
Stiimme, VII. Teil: die Mundarten der Krym, Petersbirg 1896.
74l R. Proben VIH - I. Kuno, M.mderten der Osmanen (in: Radloff,
Proben eler Voksliteatur der trkisehen Stiimmel, Petersburg 1899.
75) Ragp tMalm u tl, arki Anadolu Trk ve Oyunlan - Mahmut Ra-
gp, arki Anadolu trk ve oyunlar (stanbul Konservatuvar neriyatn
danl, stanbul 1929.
76) A, Refik, Ti\k airetleri - Ahmet Refik, Anadolu'da Trk airetleri,
stanbul 1930.
77) Sadettin Nzlet, Bel,tai airleri - Sadettin Nzhet, Bektai airleri,
stanbul 1930.
78l Sadettin Nzhet, Gevheri - Sadettin Nzhet, Halk airleri, nc
kitap: Gevheri; stanbul 1928.
258
KAYNAKA
79) Sadettin Nzhet, Karacaolan - Sadettin Nzhet, Halk airleri, i<kin-
ei kitap: Karacaolan, Konya 1927.
80) Sadettin Nzhet ve M. Ferit, Konya lalkyat - Sadettin Nzhet ve
Mehmet Ferit, Konya vilayeti halkyat ve harsiyat, Konya 1926.
81) Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal - Sadettin Nzhet, XVII inci asr
sazairlerinden Pir Sultan .Abdal, sta-bul 1929.
82) Samayilovi, Trkmen Edebiyat - Oerki po istorii turkmenskoy
83) Selman Mmtaz, l airleri - Selman Mmtaz, l airleri; c. I, Azer-
ner, Baku 1927; c. II, Azerner, Baku 1928.
84) Srr Nunan, Erzurum Oyunlan - Srr Numan, Erzurum oyunlan
ve oyun havalan, stanbul 1929.
85) Taeschner, Das Anatolische Wegenetz- F. Taeschner, Das anatolische
Wegenetz naeh osmanisehen Quellen, Leipzig 1924.
. 86) A. Talat, Halk iirleri - Ahmet Talat, Halk iirlerinin ekil ve nevi,
Istanbul 192'8.
87) Thomsen, Orkhon - Wilhelm Thomsen, Inscriptions de l'Orkhon
deehiffrees, Helsingfors 1896.
88) Uspenski, Turkmenskaya Muzilm - V. Uspenski, V. Belayef Turk-
menskaya Muzika, Moskva 1929. '
89) Vambery, agataische Sprachstudien - agataische Cprachstudien
enthaltend grammatikalisehen Umriss, Chrestomatie der agataisehen Spra-
che, von Hermann Vambery; Leipzig 1867.
90) Vambery, Voyages dans l'Asie centrale - H. Vambery, Voyages d'un
faux Derviche dans l'Asie centrale tracl. de l'anglais par E. D. Forguesl,
Paris 1873.
91) Zatayevi, 1000 Pesen - Aleksandr Zatayevi, 1000 Pesen Kirgizskago
Naroda, renbm-g 1925.
92) Zeld Velidi, Bugnk Trkistan - Zeki Velidi, Bugnk Trkistan
Cbaslmaktadrl, Kahire 1928-1931.
93) Zeki Velidi, Trk Tarihi - Muallim .Ahmet Zeki Velidi Beyin Edebi-
yat Fakltesi tarih zmresinele verdii dersler, 1927-1928; stanbul, Darlf-
nun Matbaas.
94) Zeki Velidi, Trkistan Corafiyay- Tarihisi - Muallim Ahmet Zeki
Velieli Beyin Ed. Fakltesi tarih zmresinde verdii dersler, 1927-1928; stan
bul, Darlfnun Matbaas.
95) Zeki Vel!di, Trk Tarihinin Umumi Hatlar - .Ahmet Zeki Velidi Be-
Yin takrirleri; - stanbul Darlfnun Matbaas 1928.
IV. - Mecmualar, Gazeteler, Klliyat ve saire.
96) Azeri Trk - Yl 1928, Saylar 13, 14, 17.
97) Bartn Gazetesi - Say 285, 9 Mart 1931; Say 286, 16 Mart 1931. (.A.
Baha Beyin, mezkr gazetedeki Krolu oyunlannn Safranbolu varyanta
rna dair olan makale si!silesi, bu kit8:bn tab'i ikmal edilmek zere iken ba
ladndan, burda zikretmekle iktifa ettim.l
98) Edebiyat Fakltesi Mecmuas - Sene 2, Say 1, stanbul 1338.
99) Gazi Antep Gazetesi - Say 50; 9 mart 1931. C.Ali Rza Beyin Gazi An-
tep gazetesinde nerettii bir makaleden Elbistan Kazasna tabi Nur Hak>
259
 KRoGLU DESTANI EK KAYNAKA (1983)
danda bulunan 12 Trkmen airetinden birinin 40 ailelik Krolu aireti
olduunu reniyoruz. Eer bu airet ismi destani Krolu ile alakadar ise
bu haber bir taraftan, Krolu Destan'nn Trkmen menei faraziyesini tak-
viye ediyor; dier taraftan da, Krolu'nun kabileye isim verecek kadar b-
yk olan tesirini gsteriyor.>
ool Halk Bilgisi Haberleri - Yl , Saylar 5, 8, i, 12; yl 2, Say 13,
ol Halk Bilgisi Mecmuas - c. I, Ankara 1928.
102l Halk arklar - Konservatuvar CDarlelhanl neriyat: defter 4,
stanbul 1927; defter 7, stanbul 1928; defter 13, stanbul 1930.
103l Milli Tetebbler Mecmuas - c. I, Say 3; stanbul 1331.
103l Sbornik Materyalov - Sbornik Materyalov po opianiyi mesmosteyi
plemyon Kavkaza, C. IX, Tiflis 1890.
104i Trkiyat Mecmuas - C. I, stanbul 1925.
105l Trkiyat Mecmuas - C. II, - stanbul 1928.
- Krolu, (Mara aniatmasl, Derleyen: Ferruh Arsunar, Ankara 1963, 273
106l Vakit gazetesi - 10 Temmuz 1928 nshas.
107l Yeni- Kafkasya - Yl 4, Say 19. sayfa.
- Krolu Destan, (Erzurum anatmasl, Derleyenler: M. Kaplan, M. Aka-
ln,
Muhan, Bali, Ankara 1972, 587 s.
- Krolu Hikayesi, <Yunan alfabesiyle, Trkel, Atina 1890.
- Krolu, (Azeri aniatmasl, Yayma hazrlayanlar: M. H. Talmasib ve H.
Arasl, Baku 1956, 454 s.
- Krolu Dastan, (Azeri aniatmasl, Azerbaycan Destanlar dizisinde,
4. cilt. Yayma hazrlayanlar: M. H. Talmasib ve H. Arasl, Baku 1969, 508 s.
- P.N. Boratav, Halk Hikayeleri ve Halk Hikayecilii, Ankara 1946, <Krolu
hikayesinden metinler: ss. 248-297.l
- P.N. Boratav, Krolu, slam Ansiklopedisi iinde.
- P.N. Boratav, Krolu zerine, Philologiae Turcicae Fundamenta (c.
II, Wiesbaden 1964J iinde, ss. 24-28 ve 39-40, 42.
- P.N. Boratav, Yaar Kemal'in Yrk Kilimindeki Naklar, Folklor ve
Edebiyat (1982)-1, ss. 411-425.
- Wolfram Eberhard, Ministrel Tales from Southeastarn Turkey, Berkeley-
los Angeles 1955, ss. 3D-49.
- Remy Dor, Cantes du Toit du Monde, Paris 1982, ss. 23-30. (Afganistan
Krgzlarmdan derlenmi bir Krolu hikayesi.)
- Halk Kahraman ve airi Mehur Krolu Hikaye ve Trkleri. Derleyen:
kke Bilalolu. Mara Halk Basmevi, 1954. <Say 1-4. Her say 12 sayfa.l
-mit Kaftancolu, Krolu Kol Destanlan. stanbul 1979. <Kltr Bakan-
l yaynlan (8 kol destan.)
-Hseyin Beyaz. Krolu. <Antep rivayeti.l stanbul 1981. <Karacan Yayn
lar.) (6 kol destan 360 sayfa.)
- Murat Uraz, Dou Anadolu Rivayetlerine Gre Krolu'nun Treyii ve
Kayboluu. Trk Falklor Aratrmalar dergisi, say 331. (ubat 1977.l
- Georges Dmezil, Romans de Scythie et d'alentour. Paris 1978. (Payot Ya-
ymevi. J ss. 306-326.

260 261