ALBERT CAMUS

SAMA VE NTHAR

Yalnzca gerekten ciddi bir tek sorun var: ntihar.

Yaamn yaanmaya deip demediini dnmek, fel-
sefenin temel sorusunu yantlamaktr. Dnyann bo-
yutlu olmas, zihnin dokuz ya da on iki kategorisi ol-
mas gibi sorunlar sonra gelir. Bunlarn hi nemi yok.
Yantlamak gerek nce. Nietzsche'nin de syledii gibi,
bir filozof saygdeer olabilmek iin zyle sz bir
olmak zorundaysa, bu durumda yantn nemi ortaya
kar, nk yant kesin davran nceler. Bunlar y-
rekte kendini gsteren apaklklardr, ama onlar zi-
hinde aydnlk klabilmek iin derinletirmek gerekir.
u sorunun brnden daha ncelikli oluunun ne-
ye bal olduunu kendi kendime sorduumda, ykm-
lendii eylemlere gre diye yant verebilirim. Varlk-
bilimsel bir kant iin len insan grmedim. nemli bir
bilimsel doruyu bulan Galilei, yaamn tehlikeye sok-
tuu anda bulgusunu kolaylkla yalanlamtr. Bir an-
lamda iyi de yapt. Bu doru diri diri yaklmaya de-
mezdi. Dnya m gnein evresinde dner yoksa g-
ne mi dnyann evresinde dner, hi nemli deil
bu. Ne olursa olsun bu nemsiz bir sorundur. Buna
karlk yaamn yaanmaya demediini dnerek len
birok insan grdm. Kendilerine yaama nedeni sala-
yan fikirler ve yanlglar iin elikili bir tutumla len in-
sanlar da grdm. (Bu yaama nedeni denen ey ayn za-
manda esiz bir lme nedenidir). Bu durumda, yaamn
anlam sorunlarn en nceliklisidir diyorum. Buna nasl

62
bir yant bulunabilir? Tm temel sorunlar zerinde
-bununla ldrmek tehlikesine denleri ya da yaam
tutkusunu oaltanlar anlyorum- iki dnce yntemi
olmaldr, La Palisse'inkiyle Don Quichotte'unki. Heye-
cana ve akla ayn zamanda erimemizi salayan
ey apakln ve lirikliin dengesidir. Hem alakg-
nll olan hem duygu yk tayan bir konuda bilge-
lie dayanan klasik diyalektik yerini hem saduyuya hem
de duygu yaknlna dayanan daha lml bir dnce
tutumuna brakmal. ntihar hibir zaman toplumsal
bir olgu olarak incelenmedi. Tersine, burada, balan-
gta, kiisel dnceyle intihar arasndaki iliki sz-
kcnusudur. Byle bir davran yrein sessizlih.ae
bir yapt gibi hazrlanr, insann kendisi bile bilmez
cnu. Bir akam tetii eker ya da suya dalar. Bir gn
bana, be yl nce kzn yitiren bir bina yneticisin-
den szettiler, adamn o zamandan beri ok deitii-
ni, bu olayn onu iin iin kemirdiini sylediler. in
iin kemirmekten daha uygun bir szck bulunamaz-
d. Dnmeye balamak iin iin kemirilmeye bala-
maktr. Toplum bu balanglarda ok byk eyler bul-
maz.-Kurt insann yreindedir. Onu orada aramak gere-
kir. Varoluun karsndaki apaklktan klarn te-
sine ka getiren lms oyunu izlemek ve anlamak
gerekir.
Bir intiharn pek ok nedeni vardr, genel bir bi-
imde en gze arpanlar en etkilileri deildir. nsann
dnerek intihar ettii pek grlmez (yine de bu var-
saym rtlmemitir). Bunalm balatan ey hibir
zaman denetlenemez. Gazeteler sk sk derin znt-
lerden ya da onulmaz hastalklardan szeder. Bu
aklamalar geerlidir. Ama bir kt gn dostunun bile
gn gelip onunla kaytsz bir biimde konutuu ol-
maz m? O suludur ite. nk bu da askda bulunan

63
tm kinleri ve tm yorgunluklar ortaya dkmeye ye-
ter.
Ama en kesin an belirlemek gse de, dnce-
nin lmle szletii incelikli geliimi belirlemek g-
se de, bunun getirecei sonular davrann kendisin-
den karmak kolaydr. Kendini ldrmek, bir anlam-
da, melodramda olduu gibi iini dkmektir. Yaam
tarafndan aldn ya da anlalmadn bildirmektir.
Yine de bu benzerlikler zerinde ok durma-
yp allm szcklere dnelim. Bu yalnzca
yaamn demez olduunu bildirmektir. Yaa-
mak elbette hi kolay deildir. Yaamn buyurdu-
u davranlar gerekletirilir durmadan, bunun bir-
ok nedeni vardr, ilk nedeni de alkanlktr. steye-
rek lmek, igdsel bile olsa alkanln gln z-
yapsm, tm derin yaama nedeninin yokluunu, gn-
lk alkantnn anlamsz zyapsn ve acnn boluunu
kabullenmeyi gerektirir.
Bu durumda zihni yaam iin gerekli uykudan yok-
sun brakan hesaba gelmez duygu nedir? Kt neden-
lerle bile aklanabilen bir dnya iten bir dnyadr.
Tersine yanlglardan ve klardan birdenbire yoksun
kalan bir dnyada insan kendini yabanc duyar. Bu sr-
gn uzak bir lkenin anlarndan ya da adanm bir top-
ran umudundan yoksun kald iin aresizdir. nsanla
yaam arasndaki kopu, oyuncunun dekorundan ko-
puu gibidir, bu da tam olarak samann duygusudur.
Tm salkl insanlar kendi intiharlarn dndkle-
rinde, oka aklamaya girimeden bu duyguyla hi-
I. irteme arasnda dolaysz bir ba olduu anlalabi-
lecektir.
Bu denemenin konusu, aka samayla intihar
"asndaki ilintidir, intiharn sama iin tam oaral:
hangi lde bir zm olduudur. unu ilke olarak

64
koyabiliriz: Aldatmayan insann doru bildii ey o
insann eylemini dzenleyecek eydir. Bu durumda
varoluun samalna inanmak onun davrann be-
lirlemelidir. Aka ve duygusalln yanlna dme-
den bu buyruun sonucu anlalmaz bir durumu a-
bucak brakmay gerektiriyor mu diye sormak yasal
bir meraktr. Burada elbette kendileriyle anlamaya
hazr insanlardan szediyorum.
Ak bir deyimle sylersek bu soru hem basit hem
de zlmez gibi gelebilir. Ama yanl olarak basit so-
rularn ayn basitlikte yantlar, akln da akl
getirdii varsaylr. A priori olarak ve sorunun terim-
lerini tersine evirdiimizde, insan kendini ldrr ya
da ldrmez gibisinden iki felsefi zmn varl,
evet'in varlyla hayr'm varl kendini gsterir. Bu
da ok iyi olurdu. Ama bir sonuca varmadan boyuna
soru soranlar da dnmek gerekir. Burada ii akaya
vuruyorum: ounluktur szkonusu olan. Ayrca hayr
diye yant verenlerin evet diye dnrm gibi dav-
randklarn da gryorum. Gerekte Nietzsche'nin l-
tn benimsersek bunlar u ya da bu biimde evet
diye dnyorlar. Tersine intihar edenlerin yaamn
anlamna inanm olduklar ok grlr. Bu elikiler
giderilmez elikilerdir. Tersine mantn ylesine iste-
nilir grd bu noktada bu elikilerin hibir zaman
bylesine canl olmadklar da sylenebilir. Felsefi ku-
ramlarn ve bu kuramlar retenlerin davranlarnn
karlatrld ortak bir yerdir buras. Ama unu da
iyice belirlemeliyiz, bir yazn adam olan Kirilov, efsa-
neden doan Peregrinos ve varsaymdan yola kan Ju-
les Lequier'nin dnda yaama bir anlam vermekten
kanan dnrlerden hi biri mantkanm yaam yok-
samaya kadar gtrmemitir. ok zengin bir masa
nnde intihan ven Sehopenhauer' gle gle anla-

65
tirlar. Burada glnecek bir ey yok. Ama trajii by-
le?! bir biimde hafife almak pek ciddi bir i olmasa
da hafife alan g durumda brakr.
Bu durumda bu elikiler ve bulanklklar nnde
yaamla ilgili olarak sahip olunan grle yaam bra-
kp gitmek iin yaplan davran arasnda hi bir ilgi
olmadna inanmal m? Bu anlamda hibir eyi abart-
mayalm. nsan yaamaya balayan bada dnyann
tm yoksunluklarndan daha gl bir eyler vardr.
Bedenin yargs zihnin yargsna deer ve beden yo-
kolu nnde geriler. Dnme alkanl edinmeden
yaama ah kanl ediniyoruz. Bizi her gn biraz daha
lme gtren bu akta beden bu onarlamaz ak
korur. Sonunda bu elikinin temeli syrlma diye ad-
landracam eydedir, nk o Pascal'c anlamdaki
oyalanmadan hem az hem ok bir eydir. Bu deneme-
nin nc konusunu oluturan lmcl syrlma umut-
tur. Yaraacamz bir baka yaamn umudu ya da
yaam iin deil de yaam aan, yaam ycelten her-
hangi bir byk fikir iin yaayanlarn oyunu yaama
bir anlam verir ve yaam aldatr.
Bylece her ey ilerin kartrlmasna katkda bu-
lunur. Buraya kadar szcklerle oynanlmas ve yaa-'
mn anlamn yoksamann zorunlu olarak yaamn ya-
anmaya demediini bildirmeye gtrdne inanr
grnlmesi bouna deildir. Gerekten, bu iki yarg ara-
snda hibir kanlmaz l yoktur. Yalnzca, buraya
kadar belirttiimiz karklk, kopma ve tutarszlklarca
yoldan karlmaya boyun emeyi benimsememek ge-
rek. Her eyi bir yana brakp dorudan doruya ger-
ek soruna gitmeli. Yaam yaanmaya demedii iin
insan kendini ldrr, ite kuku gtrmeyen bir do-
ru - yine de apak olduu iin ksr bir doru. Ama
varoluun bylece aalanmas, bir yalana batrlmas,

66
onun hibir anlam olmamasndan m geliyor?
umut ya da intiharla ondan kamay getiren samal
m? te tm geri kalan bir yana brakarak ortaya -
karlmas, izlenilmesi ve aydnlatlmas gereken budur.
Sama lm getirir mi? Bu soruna br sorunlarn
stnde bir yer vermek, onu tm dnce yntemleri-
nin ve yarargzetmez dnce oyunlarnn dnda tut-
mak gerekir. Nesnel bir kafann her zaman tm so-
runlara katabildii ayrntlar, elikiler ve ruhsallk bu
aratrmada ve tukuda yer almaz. Burada yalnzca hak-
sz bir dnce, yani mantk gerekli. Bu da kolay de-
ildir. Mantkl olmak her zaman kolaydr. Sonuna
kadar mantkl olmak hemen hemen olanakszdr. Ken-
di elleriyle len insanlar bylece sonuna kadar duygu-
larnn eimini izlerler. Bu durumda, intihar stne
dnce bana, beni ilgilendiren tek sorunu ortaya koy-
ma frsatn veriyor: lme kadar gtren bir mantk
var mdr? Bunu, burada kkenini belirttiim dn-
ceyi apakln nda, dzensiz bir tutku olmakszn
izleyerek bilebilirim yalnzca. Sama dnce diye ad-
landrdm eydir bu. Biroklar buna baladlar. Gene
de bu yolda mdrlar bilmiyorum.
Kari Jaspers birlik iinde bir dnya kurmann ola-
nakszln aklarken yle der: Bu snrlama beni
bana gtryor. Orada artk yalnzca temsil ettiim
nesnel bir gr noktasnn ardna gizlenemem, orada
ne ben ne de bir bakasnn varl benim iin bir nes-
ne deildir. Kari Jaspers brlerinden sonra, dn-
cenin smranna ulat bu ssz ve susuz yerleri anm-
satyor. brlerinden sonra, evet elbette, ama nasl
acele ederler oradan kmak iin! Dncenin gidip
geldii bu son dnm noktasna en alakgnll insan-
lar arasndan bile birok insan ulat. Bu durumda en
deerli eylerini, yaamlarm braktlar. Brakanlar ara-

67
smda dncenin prensleri saylan bazlar da vard,
ama onlarn kulland ey en a n bakaldrs iinde
dncelerinin intiharyd. Tersine, gerek aba burada
olanaklar lsnde tutunmak ve bu uzak lkelerin
garip bitkilerini yakndan incelemektir. Dayankllk
ve ak grllk samann, umudun ve lmn kar-
lkl konutuklar bu insanlktan uzak oyun iin bi-
rer ayrcalkl seyircidirler. Zihin hem basit hem ince-
likli bir oyun olan bu oyunun zelliklerini aydnlat-
madan ve yeniden yaamadan nce aynrabilir.
evirenler: AFAR TMUlN - MERAL DEMREL