İMMANU EL 

KA N T 
SALT  A KL IN  ELEŞTÎRİSİ'NE  ÖNSÖZ 1 

Akın  Etan  —  Attülâ  Erdemli 

İnsan  aklı  bilgilerinin belli  b ir türünde  şu  özel  yazgı  ile karşı­

laşır:  Akıl,  ona  kendi  doğası  tarafından  verildiği  için  geri  çevire­
nıediği  ve  kendisinin  tüm  güçlerini  aştığı  için  de  yanıtlayamadığı 
sorular  tarafından  rahatsız  edilir. 
B u  güç  duruma  akıl  kendi  suçu  olmaksızın  düşer.  Akıl,  deney 
süreci  içinde  kullanımları  kaçınılmaz  olan  ve  deneyin  de  yeterinee 
doğruladığı  ilkelerle  işe başlar. Akıl  bu ilkelerle,  yine  kendi  doğası­
nın gereği  olarak,  durmaksızın  daha  yüksek,  daha  ötede  olan  koşul­
lara  yönelir.  Ama  o,  sorular  hiçbir  zaman  son  bulmadığı  için, 
böyle b ir uğraşın  eksik  kalmak  zorunda  olduğunu görür ve her türlü 
deney kullanımını aşan ve aynı  zamanda  sıradan inşan bilgisinin bile 
uyum  içinde  bulunduğu,  bu yüzden  de  zararsız  görünen  ilkelere 
başvurma  zorunluluğunu  duyar.  Böylece  akıl  bulanıklık  ve  çe­
lişmeler  içine düşer. Gerçi  o bu çelişmelerin temelinde  örtük  kalmış 
yanılgıların bulunduğu sonucuna varabilir, ama bu yanılgıları  ortaya 
çıkartamaz;  çünkü  başvurduğu  ilkeler  her  türlü  deney  sınırlarım 
aştıkları  için  hiçbir  deney  ölçeği  tanımazlar.  İşte  b u  sonu  gelmem 
anlaşmazlıkların  çatışma  alanı  Metafizik  adını  alır. 

Birzamanlar  metafizik  bütün  bilimlerin kraliçesi  olarak  adlan­

dırılırdı ve  eğer yapılıp  ­ edilene değil  de niyete  bakacak  olursak, o, 
konusunun  yüce öneminden  ötürü bu onurlu  adı  gerçekten  de  hake­

.  1  K a n t  b u  önsöz ü,  S a l t ­ A k i m . Ele şt i ri si ne  1 7 8 1 y ı lı ndaki T .  bası m  için  y a z ­

m ı şt ı r.  (Çe v i re nle ri n  n o t u ) . 
 214 

diyordu. Şimdi ise çağın modası onun her bakımdan küçümsenmesini 
istiyor ve biryana  atılıp, yalnız bırakılmış bu yaşlı  ana, Hecuba   gibi  2

yakmıyor:  moda  maxima  rerum, tot generis  natisque  potens­nune 

trahor  exul, inops ­ Ovid.  Metam .  3

Başlangıçta  metafiziğin  egemenliği,  Dogmatikler'in  yönetimi 

altında despotça bir egemenlikti. Ancak  yasama  gücü, geçmişteki  bar­
barlığın  izlerini henüz  üzerinden  atamadığı  için,  metafizik  çatışma­
larla  giderek  yozlaşıp tam b ir anarşiye dönüştü ve Kuşkucular,  top­
rağın  kalıcı  biçimde  işlenmesinden  kesinlikle kaçman  göçebeler  gibi 
zaman  zaman  yurttaşların birliğini parçaladılar. Ama bunlar tanrıya 
şükür k i az sayıdaydılar, b u yüzden de dogmatiklerin, üzerinde görüş 
birliğine vardıkları b ir plana göre olmasa  bile metafiziği  yeniden  kur­
mak  istemelerini  engelleyemediler. Gerçi son zamanlarda,  b ir an için, 
bütün  bu  çekişmelere  insanın  anlama  yetisinin  b ir tür  Fizyolojisi 
aracılığıyla  (ünlü Locke  tarafından)  son verilmiş ve o savların geçer­
liliği tümüyle sonuca  bağlanmış  gibi  göründü; ne var ki, sözü  edilen 
kraliçenin doğuşu, sıradan deney yığınından türetildiği  için  onun ge­
çerliliğinden  haklı  olarak  kuşku duyuldu.  Buna karşılık  o,  kendisine 
bu  Soyağacı'ıım  gerçekten  de  yanlış  olarak  yakıştırıldığı  savıyla, 
yetkisini  süreklice savundu. Böylece her şey  yeniden  köhne, yıpran­
mış  Dagmatism/ e  geridönüp,  saygınlığını  yitirdi.  Oysa  istenen, b i­
limin  böyle  b ir  durumdan  kurtarılmasıydı.  Artık  (yaygın  kanıya 
göre)  bütün yollar  boşuna  denendikten  sonra,  bilimlerde  karışıklığın 
ve  karanlığın  anası  olan  usanç  ve  ta m b ir Kayıtsızlık  egemendir. 
Fakat  b u aynı  zamanda  beceriksizce  b ir çalışma  sonucu bulanık, da­
ğınık, ve kullanılmaz  duruma düşmüş olan  bilimlerin,  yeni  b ir biçim 
kazanması  ve  aydınlığa  kavuşmasının  kaynağı  değilse  bile,  başlan­
gıcıdır. 

2  Hecuba  (Gre k ç e de ,  H e k a b e ) ,  Ho nı e ro s'un  î l y ad a  dest anı  k a h r a m a n l a ­

rı ndan  T r o y a  K r al ı  P r i a m o s ' u n  karı şı dı r.  Y i n e  b u  d e st an  k ahram anl arı ndan 
H e k t o r  v e  P a r i s ' i n  anası dı r.  i l k ç ağ  e d e bi y a t m d a  do ğ urg an,  a m a  e v l at l arı  t a ­
raf ı ndan  t e rke düm e ni n  acısını  y aşay an  a n a  o l a r a k  p e k  ç o k  k e z  de ği şi k  bi ç i m ­
l e r d e  i şle nm i şt i r.  (Çe v i re nl e ri n  n o t u) . , 

3  B u n c a  üv e y  o ğ ul l ar  v e  ç o c uk l arl a  g üç l ü  v e  e n  y üc e ­o l an  be n,  şjimdi  b i r 

y a n a .  it ilmiş  v e  çaresiz ,  bı rak ı l m ı ş,  o l a r a k ­  u z a k l a r a  sürükle ni y o rum .  O v i d i us . 
M e t a m o r f o z l a r . 
 215 

însan  doğasının  kayıtsız  kalamadığı  araştırmalara  kayıtsız  gö­

rünmek  boşunadır. B u sözümona  Kayıtsızlar,  okul  dili   yerine  popü­ 4

ler  b ir d il koyarak  kendilerini saklamaya  çalışıyor  ve  gerçekten b ir­

şey  düşünüyor  olsalar  bile,  yine  de o  denli  hor gördükleri  metafizik 
savlara  düşmekten kurtulamıyorlar. Ne var ki,  bilimlerin serpilmekte 
olduğu  b ir sırada  ortaya  çıkan ve  bütün  bilgiler  içinde  kendisinden 
en  az  vazgeçilebilecek  bilgiye  yönelik  olan  bu  kayıtsızlık,  üstünde 
dikkatle  durulmaya ve  düşünülmeye  değer  b ir olgudur. B u kayıtsız­
lık,  gerçekte,  hafife  alan  b ir tutumun  değil,  kendisinin sözde  b ilgi­
lerle oyalanmasına  izin vermeyen  çağın olgunlaşmış  Yargı  Gücünün* 
bir  ürünüdür. B u tu tu m  aynı zamanda  akıldan şunları da isteyen b ir 
çağrıdır:  Akıl  bütün uğraşları  içinde  en zor olanı,  kendini bilme  uğ­
raşını  yeniden  üstlenmeli ve  kendi haklı  savlarında  onu  destekleyen, 
ama  bütün  temelsiz  savları  ­ zorbalık  ile değil,  kendisinin kalıcı  ve 
değişmez  yasaları  ile  ­  geçersiz  kılabilen  b ir yargı  ku ru lu  oluştur­
malıdır, îşte  bu yargı  kurulu  salt  aklın  eleştirisi'nden  başka  b ir şey 
değildir. 

Ama  bununla ben kitapların ve  sistemlerin  eleştirisine  değil her 

türlü  deneyden  bağımsız olan  tüm bilgilerin, yani  genellikle  akıl  ye­
tisinin eleştirisini anlıyorum. B u eleştiri metafiziğin mümkün olup ol­
madığının  araştırılması  yanında,  onun  kaynak,  kapsam  ve  sınırları­
nın  yalnız  ve  yalnızca  ilkelerden  kalkarak  belirlenmesi  anlamını  da 
taşır. 

4  O k u l  D i l i  söz ü  i l e  sö y le nm e k  i st e n e n ,  L e i b n i z  ­  W o l f  ge le ne ği ni n  di l i di r. 
(Çe v i re nle ri n  N o t u ) . 

*  Z a m a n  z a m a n  ç ağı m ı z ı n  düşünme  biçiminin  sı ğ l ı ğ ı ndan  v e  sağ l am  bi ­

l i m i n  so y suz laşt ı ğı ndan  y ak ı n m al ar  o l uy o r .  A n c a k ,  be n,  M a t e m a t i k ,  F i z i k  v e 
be n z e r i  g i bi  t e m e l l e r i  i y i  k urul m uş  bi l i m l e r i n  b u  suç lam ay ı  hiç  de  h a k e t m e d i k ­
l e r i n i ,  bunl arı n  sağ l am l ı ğ ı n  e s k i  ününü  ko rudukları nı ,  F i z i k ' A n  i se  bun u  bi l e 
aşt ı ğı nı  g ö rüy o rum ,  i l k e l e r i n i n  düz elt ilmesi  öncelikle  sağ l anm ı ş  olsay dı,  öt eki 
b i l i m  t ürle ri nde  de  b u  bi l i m  anlay ı şı  e t k i s i n i  gö st e ri rdi .  Bö y l e  bi r  anlay ı şı n  e k ­
si k l i ğ i  s o n uc u  o r t a y a  ç ı kan  kay ı t sı z lı k,  k uşk u  v e  g i d e r e k  k e s i n  eleşt iri  asl ı nda 
temelli  b i r  düşünm e  biçiminin  kanı t ları dı r.  Çağ ı m ı z  t a m  anl am ı y l a  Eleştiri'nin 
ç ağ ı dı r  v e  her  şey  bun a  bo y un  e ğ m e k  z o rundadı r.  Din  kutsallığı''na,  Yasamagücü 
de  dokunulmazlığı''na  d a y a n a r a k  eleşt irinin  dı şı nda  k a l m a k  i st e r l e r .  Bö y l e  o l un ­
c a  bun l a r  k uşk uy l a  k arşı l anm al arı na  y o l aç t ı k l arı  g i bi ,  k e n d i l e r i n e  içten,  bi r 
say g ı  duy ul m ası nı  d a  be k l e y e m e z l e r .  B u  say g ı y ı  a n c a k  a k i m  ö z g ür  v e  aç ı k  de ­
n e t i m i n e  d a y a n a bi l e n l e r  h a k e d e r . 
216 

îşte  ben geriye  kalan  bu biricik  yolu  seçmiş  bulunuyorum. B u 

yol  üzerinde,  aklın,  deneyden  bağımsız  kullanımında  kendisiyle  ça­
tışmasına  yol  açan  tüm  yanılmaları  ortadan  kaldırmış  olmanın  kı­
vancı  içindeyim.  Ben insan  aklının  yetersizliğini  ileri  sürerek  onun 
sorularından  kaçmadım,  tersine  bunları  ilkelere  göre  eksiksiz  ola­
rak  bölümledim  ve  aklın  yanılmasına  neden  olan  noktayı  açığa  çı­
kardıktan  sonra,  bu soruları  akla  uygun  düşecek  b ir biçimde  bir çö­
züme  götürdüm.  Gerçi  sözü  edilen  soruların  yanıtı  hiç  de  dog­
matik  b ilgi  tutkusunun umduğu  gibi  olmadı;  çünkü  bu tu tku yu  be­
nim  hiç  de anlamadığım  büyücülük  sanatı  karşılayabilir.  Ne  var ki 
bu," aklın doğasının belirlenişindeki  amaç olamazdı ve felsefenin  ödevi 
de  yanlış  yorumlara  dayanan  her türlü  aldatıcı  görüntüyü  ortadan 
kaldırmaktı;  böyle  b ir uğraş  herkesin  beğenip  Övdüğü  b ir çılgınlığı 
yok  edecek  olsa  bile...  B u çalışmada  en çok  özen  gösterdiğim  şey, 
ayrıntıları  gözden kaçırmamak  oldu ve  burada  çözülmemiş ya da hiç 
olmazsa  çözüm  anahtarı  verilmemiş  b ir tek  metafizik  sorunun  bile 
dışarda bırakılmadığını  güvenle söyleyebilirim. Gerçekten de salt ak­
im  öylesine yetkin b ir birliği vardır  k i ; aklın  ilkesi, ona kendi  doğası 
tarafından  verilmiş  olan soruların b ir teki için  bile  yetersiz  kalsaydı, 
bu  ilke, geriye  kalan  soruların  tümünün güvenilirlikle  kavanılmasın­
da  da yetersiz  kalacağı  için, biryana  atılabilirdi. 

/ ,  Bunları söylemekle böylesine kendini beğenmiş savlar  karşısında 

okuyucunun  yüzünde  küçümseme  ile karışık  b ir hoşnutsuzluk  belir­
diğini  görür  gibi  oluyorum.  Ama  bu savlar  Ruhun  yalın  yapısını 
ya  da Dünyanın  zorunlu  ilk başlangıcını  kanıtladığını  Öne süren  sı­
radan  b ir çalışmanın  savlarıyla  kıyaslanmayacak  denli  ılımlıdırlar. 
O türden b ir çalışma  insan  bilgisini mümkün deneyin  sınırlarım  aşa­
cak  biçimde  genişletme  çabasını  güder.  Alçak  gönüllülükle  belirt­
mem  gerekir  ki, böyle b ir çaba  benim  gücümü tümüyle  aşar. Bunun 
yerine  ben,  yalnızca  akim  kendisi  ve  onun  salt  düşünme  yetisiyle  i l ­
gilenmekteyim.  Aklın  ayrıntılı  bilgisini  uzaklarda  aramam  gerek­
mez;  onu ben kendimde  bulurum. Bunun  Örneğini  mantık  biliminde 
görebiliriz;  mantığın  bütün  yalın  işlemleri  sistemli  b ir biçimde  so­
nuna  dek sıralanabilir. Ne var ki, burada,  şu soru,  deneyin  her türlü 
malzeme  ve  desteğinden  yoksun  kaldığım  sürece  mantıkla  ne başa­
rab ilirim,  sorusu  ortaya  çıkar. 
 217 

Gerek  tek tek her  amaca  ulaşmadaki  yeterlilik,  gerekse amaç­

ların  tümüne  ulaşmadaki  titizlik  konusunda  söyleyeceklerim  bu  ka­
dar.  B u amaçlar  bize  gelişigüzel  b ir ilke  tarafından  değil,  bilgimizin 
doğası tarafından verilmiştir  ve eleştirel  çalışmamızın  içeriğini oluş­
turan  da budur. 

Çalışmanın  biçimi'ne  gelince,  burada  kesinlik  ve  açtkhk  böyle­

sine  güç  b ir işi  göze  alan  yazardan  haklı  olarak  beklenen  ik i temel 
özelliktir. 

Kesinlik  konusunda  şu  yargıya  vardım:  B u türden  araştırma­

larda  hiç  b ir biçimde  kamlara  yer verilmemeli  ve  burada,  varsayım 
görünümündeki  her şey,  en ucuz  fiyata  sunulsa  bile,  alınmaması  ve 
ortaya  çıkar  çıkmaz  el  koyulması  gereken  yasaklanmış  mal işlemi 
görmelidir.  Çünkü  a  priori  temellere  dayanan  her  bilgi  kendisine 
kayıtsız­koşulsuz  zorunlu  gözüyle  bakılmasını  ister  ve  bunu,  her 
türlü  apodiktik  (felsefi)  kesinliğe  ölçü  ve  örnek  olabilecek  bütün 
salt  a  priori  bilgilerin  belirlenimi  daha  da  çok  ister.  Giriştiğim bu 
işi  bu bakımdan  başarıp  başaramadığımı  okurun  yargısına  bırakı­
yorum.  Yazarın  yapabileceği,  nedenlerin  yargıçlar  üzerindeki  etkisi 
üstünde yargıda bulunmak değil, nedenler  ortaya  koymaktır.  îstemi­
yerek  de olsa,  nedenlerin  sallantılı b ir duruma düşmelerine  yolaçma­
mak  için, yanlış  anlamaya  götürebilecek  noktaları  belirtmesinde  ya­
zara  izin verilmelidir;  bu noktalar  ikinci derecede önem taşısalar  bile. 
Böylece  okurun yargısında  yapıtın  temel  amacı  yönünden  en  ufak 
kuşkuya yol açacak her türlü  etki,  zamantnda  engellenmiş  olacaktır. 

Anlama  yetisi  adını  verdiğimiz  yetiyi  araştırmak,  kullanılışının 

kuralları ile sınırlarını belirlemek  için Transzendental  Analitiğin  ikin­
ci ana bölümünde Salt  Anlama  Yetisi  Kavamlarımn  Deduksiyonu  baş­
lığı altında yapmış olduğum incelemeden daha  önemli olan hiç b ir  in­
celeme ile karşılaşmadım. Beni en çok yoran  bu araştırmanın, boşuna 
bir  çaba olmadığını  umuyorum. Yer  yer derine  inen bu araştırmanın 
iki yönü vardır. Bunlardan b iri  salt anlama  yetisinin nesneleriyle  ilgi­
lidir  ve  onun a priori  kavramlarının  objektiv  geçerliliğini  gösterme, 
anlaşılır kılma amacını güder, bu yüzden de benim  amaçlarımla  özce 
ilgilidir.  Bunlardan diğeri  ise, salt  anlama  yetisini, dayandığı  olanak 
ve  bilgi  güçleri  bakımından,  dolayısiyle  sübjektiv  bakımdan  incele­
meyi  göz  önünde bulundurur.  Gerçi bu asıl amacım  yönünden  büyük 
218 

önem taşır,  ama yine  de öze  ilişkin  değildir.  Çünkü  burada  sürekli 

olarak  göz  önünde bulundurulan temel  soru, düşünme yetisinin  nasıl 
mümkün olduğu değil,  anlama  yetisinin ve  aklın her türlü  deneyden 
bağımsız  olarak  neyi,  ne ölçüde  bilebileceği  sorusudur.  B u sonuncu 
soru  eldeki  b ir sonucun  nedenini  aramak  gibi  b ir şey  olduğundan  ve 
bu  yüzden  de b ir varsayıma  benzediğinden  ( ki bunun böyle  olmadı­
ğını  ilerde  göstereceğim)  sanki ben kanılar önesürme hakkını  istiyor 
ve  okura da başka tür  kanılar önesürme hakkını  tanıyormuşum  gibi 
b ir  du ru m ortaya  çıkar. B u söylediklerimi  dikkate  alarak  okura şunu 
anımsatma gereğini duyuyorum: Sübjektiv  deduksiyon  okurda  benim 
beklediğim  gibi  inandırıcı  b ir etki bırakmazsa,  o  zaman  objektiv  de­
duksiyon,  k i benim  burada  Öncelikle göz  önünde bulundurduğum bu­
dur,  tüm gücünü  ortaya  koyacaktır.  92. ve  93. sayfalarda  söylenen­
ler  bunun için b ir başına yeterli  olabilir. 

Açıklık  konusuna  gelince,  okur  haklı  olarak  şu  ik i tür  açıklığı 

isteyecektir:  önce  kavramlara  dayalı  diskursvv  (mantıksal)  açıklığı, 
sonra  da görülere  yani  Örnekler ya da diğer  somut  belirlemelere  da­
yalı  intuitiv  (estetik)  açıklığı.  B irinci tür  için  gerekeni  yaptım. B u 
birincisi  o  denli  kesin  olmayan  ama yine  de geçerli  sayılması  gere­
ken  ikincisinin hakkını  yeterince  vermekten  uzak  kalmamın  b ir ba­
kıma  nedeni  oldu. B u sorunu nasıl  ele  almam  gerektiği  konusunda, 
çalışmalarım  sürecince  hemen  hep kararsızlık  içindeydim.  Örnekler 
verme ve açıklamalar  yapma  gereğini  sürekli  olarak  duyuyordum  ve 
bunlar  gerçekten  de  daha  ilk taslakta  kendilerine  uygun  olan  yeri 
buldular. Ne  var ki, b ir süre sonra  uğraşacağım  sorunların  çokluğu­
nu  ve  görevimin  büyüklüğünü  farkettim  ve  ku ru ,  salt  skolastik 
biçimde  örnekler  vermenin  çalışmayı  gereğinden  çok  genişleteceğini 
gördüm. B u yüzden de çalışmanın ancak  popüler amaçlar için  gerekli 
olabilecek  örnek ve açıklamalarla  daha  da genişletilmesini  uygul  bul­
madım.  Kaldı  k i  popülerlik  bu  çalışma  için  hiçbir  biçimde 
ölçü  olamaz.  B ilimi  geçekten  tanıyanlar  böyle  b ir kolaylığa  gerek 
duymazlar.  Her zaman  hoşnutlukla karşılanan bu tür b ir kolaylık bu­
rada  amaca  aykırı düşebilir. Gerçi  Rahip  Terrasson  şöyle  diyor  : B ir 
kitabın büyüklüğü sayfalarının  sayısıyla  değil, onu anlamak  için  ge­
reken  zamana  göre  ölçülseydi,  bazı  kitaplar  için  şu  söylenebilirdi: 
Eğer  bu kitap  bu denli  kısa olmasaydı, çok daha  kıt  olurdu.  Öte  yan­
dan  spekülativ  b ilginin geniş  kapsamlı  ama yine  de b ir ilkeye  bağlı 
 219 

bütününü  kavrama  amacına  yönelirsek  aynı  hakla  sunu  diyebiliriz: 

Kimi  kitap,  öylesine açık  olma  gereğini  duymasaydı, çok  daha  açık 
olurdu.  Gergi  açıklığı  sağlayan  araçlar  parçalara  yardımcı  olurlar, 
ama  çoğu  zaman  bütünü dağıtırlar,  okurun bütünü görmesini  engel­
ler ve göz kamaştırıcı renkleriyle  sistemin seçikliğini ya da öğelerinin 
düzenlenişini örtük ve tanınmaz kılarlar. Oysa sistemin  b irlik ve sağ­
lamlığı  üstüne yargıya  varabilmek  herşeyden  önce öğelerinin  b u dü­
zenlenişine bağlıdır. 
Burada  sunulan türde büyük ve önemli b ir yapıtı, ta m ve  kalıcı 
biçimde  gerçekleştirmek  isteyen  yazarın  amacına  okurun  da  ka­
tılması,  okur  için  hiç  de  küçümsenmeyecek  b ir  çekiciliğe  sahiptir. 
Bütün bilimler için böyle b ir gerçekleştirmeyi, kısa sürede ve az, ama 
yoğun  b ir çaba  ile başarabilecek  biricik  b ilim  metafiziktir.  B u ba­
şarıldığında,  sonra  gelenlerin,  içeriği  hiç b ir biçimde  çoğaltmaksızm, 
yalnızca  didaktik  b ir tutumla  her şeyi  kendi  amaçlarına  göre düzen­
lemekten  başka yapacakları b ir şey kalmaz,  çünkü bu salt  akıl  aracı­
lığıyla  edindiğimiz  her şeyin  sistematik  olarak  düzenlenmiş  b ir dö-
kümünden başka b ir şey değildir. Burada hiçbir şey gözden kaçamaz, 
çünkü aklın tümüyle kendisine  dayanarak  ortaya  çıkardığı  şey  ken­
disini  gizleyemez, tersine  ortak  ilkesi  bulunur  bulunmaz  b u şey  yine 
akıl tarafından  gün ışığına  çıkartılır.  Ne  herhangi  b ir deneye  daya­
nan, ne de belli b ir deneye yönelik genişletici ve çoğaltıcı  etkilere  sa­
hip  özel  b ir görüyü  gerektiren,  yalnız  ve  yalnız  salt  kavramlardan 
gelen  bu tür  bilgilerin  eksiksiz  birliği,  yalnızca  bu mutlak  bütünsel­
liği  mümkün  kılmakla  kalmaz,  onu zorunlu  da kılar.  Tecum  habita 
et  noris,  quam  sit tib i  curta supellex  ­ Persius  ­ 5 

Salt  (spekulativ)  aklın  böyle  b ir sistemini  Doğanın  Metafiziği 

başlığı  altında  gerçekleştirmeyi  umuyorum.  Söz  konusu  sistem  ge­
nişlik bakımından buradaki eleştirinin yarısı kadar  bile  olmayacaktır, 
ama  yine  de b u sistem  içerik  bakımından,  metafiziğin  olanaklarının 
koşullarını ve kaynaklarını göstermek, bütünüyle yaban  otlarının bü­
rüdüğü b ir toprağı  temizlemek  ve  düzeltmek  zorunda  olan  buradaki 
eleştiriden  daha  zengin  olacaktır.  Okurumdan  buradaki  çalışmada 
b ir  yargıcın  sabır ve yansızlığını, öbür  çalışmada  da b ir yardımcının 

5  K e n d i n l e  bi r  başı na  k a l ,  o  z a m a n  e v i n i n  n e  d e n l i  e k s i k  do nanm ı ş  o l du­

ğ unu  g­örürsün.  ­  P e r s i u s ­
220 

destek  ve  iyi niyetini  bekliyorum.  Çünkü  eleştiride  sistemin  bütün 

ilkeleri eksizsizce belirtilmiş olsa  bile, sistemin tamamlanmışlığı  türe-
tilmiş  kavramlardan  hiç  birinin  eksik  olmamasını  zorunlu kılar; b u 
kavramlar  ise  a  priori  olarak  b ir çırpıda  ortaya  çıkarılmayı  değil, 
adım  adım  ilerleyen  b ir aramayı  gerektirir.  Ve  yine  öteki  çalışmada 
kavramların  sentezi  tamamlanmış  olacağı  için,  b u  çalışmada  aynı 
şeyin analiz  yönünden de yapılması  gerekir  ki, bu da son derece ko­
lay ve üstelik, b ir iş olmaktan  çok b ir eğlencedir. 
Artık  geriye yalnızca basım yönünden söyleceğim  b ir ik i söz ka­
lıyor.  Basımın  başlaması  biraz  geciktiğinden,  ancak  provaların  ya­
rısını  görebildim  ve  bunlarda  379.  sayfanın  alttan  4.  satırındaki 
skeptisch  yerine  spezifisch  okunması  gereken  yanlıştan  başka, an­
lamı  bozmayan  b ir kaç  baskı  hatasına  daha  rastladım.  425. sayfa­
dan  461. sayfaya  dek  yer  alan  Salt  Akim  Antinomileri  b ir çizelge 
biçiminde  düzenlendi.  Burada  sav'a,  ilişkin  olan  her şey  sol  yana, 
karşı  sav'a  ilişkin  olan  her şey  de sağ  yana  yerleştirildi  ki, böylece 
önerme  ve  karşıt  önerme  birbirleriyle  kolaylıkla  karşılaştırılabilsin.