FRDRX NTSE

ZRDT BEL DED

HAMININ V HE KMN KTABI

Birinci Blm

ZRDTN MQDDMS

1.

FVQLNSAN V SONUNCU NSAN HAQQINDA

Otuz yan tamamnda Zrdt vtnini v vtnin gln trk edib dalara kildi. Dz on il ruhu v
tnhalndan hzz alb bundan usanmad. Axr ki, qlbind dn oldu - bir sabah fql birg oyand,
zn gn tutub bel dedi:
Ulu ulduz! gr iqlandrdn kslr olmasayd, snin xobxtliyin ny dnrdi?! Dz on il srasr
mnim maaramn zrin qalxdn: Mn olmasaydm, mnim qartalm, ilanm olmasayd, sn indan
doyar, tng glr v bu yol sni bezdirrdi.
Amma biz hr shr sni gzlyir, snin artn qbul edir v sn xeyir-dua verirdik.
Bir bax! Mn hddn artq bal toplam ar kimi z mdrikliyimdn tng glmim; mn llr lazmdr,
mn sar uzadlm llr.
All insanlar alszlqlar, kasblar is znginliklri il yenidn frhlnndk blmk v pay vermk
istyirm.
Bunun n mn aa enmliym: nec ki, bunu sn edirsn dnizlr dalaraq, dnyann ks trfin
iq apararaq, ey zngin ulduz!
Mn, yanlarna enmk istdiyim insanlarn adlandrd qrub etmyi snin kimi bacarmalyam.
Xeyir-dua versn mn, ey gztox, htta n byk sadt bel hsd aparmadan baxan!
Bu ab-damaa hazr piyaly xeyir-dua ver ki, o iindki qzl suyu axtsn v snin nnin parltsn
alm yaysn!
Bir bax, bu piyal yen boalmaq v Zrdt d yenidn insan olmaq istyir.
Zrdtn qrubu bel balad.

2.

Zrdt tk-tnha dalar trk etdi. Bir ins-cins grnmrd. Amma mey tzc girmidi ki, qabanda
bitki kklri axtarmaq n z komasn trk etmi pirani bir qoca peyda oldu. Qoca Zrdt grk dedi:
Bu syyah mn tan glir: ne il nc o burdan keib, ad Zrdtdr, amma ox dyiib.
O vaxt dalara gl gedirdi, indi atil drlri yandrmaqm istyir? Atprstlrin czasndan
qorxmurmu grn?
H, tandm Zrdt. z-gzndn nur tklr.
Zrdt yaman dyiib. Uaq idi, kamil insana dnb: yax bu l camaatn yanna getmkd qsdin
ndir?
Tnhalq sni dniz kimi auuna almd. ndi d sahil xmaq xyalna dmsn? Snd he qorxu
deyiln ey yoxdurmu? Tzdn csd dnmkdn qorxmursanm?
Zrdt cavab verdi: Mn insanlar sevirm.
Bs mn niy mey kilmim, niy zmd dfn olunmuam? Ona gr deyilmi ki, insanlar
qdrindn artq sevirdim?
ndi yalnz allah sevirm. nsanlar sevmirm daha. nsan mnim nzrimd natamam, yarmq
mxluqdur. nsana mhbbt mni axrma xard.
Zrdt cavab verdi: Mn mhbbtdn dm vurmuram ax? nsanlara bxi vercym.
 Onlara he n verm, qoca dillndi, bacar nlri var llrindn al, onlara bel lazmdr. gr vermk
istyirsns, sdq ver onlara, z d asanlqla yox, ilan kimi dil xarandan, dizin-dizin srnndn
sonra!
Yox, Zrdt onun szn ksdi. Mn sdq paylayacaq qdr miskin deyilm.
Zrdtn szlri qocan gldrd: Gr he snin xzinni saya salacaqlarm? Onlar biz qriblrdn
bhlnir; bizim bir ey ver bilcyimiz inanmrlar.
Klrd tnha addm sslrimiz onlar hrkdr. El ki gec vaxt bir adamn getdiyini grdlr,
rklrin yz qara-qorxu dolur, z-zlrin sual edirlr ki, grsn bu oru kimin evini yaracaq?
nsanlar arasna getm, qal med! ya da yaxs budur heyvanlarn yanna yollan! Niy ax mnim kimi
olmaq istmirsn? Aylarla, qularla msahiblik etmyin nyi pisdir?
Ey pir, sn med n i grrsn ax?
xtiyar cavabnda: Mn mahn qour, nmlr deyir, istynd glr, istynd alayr, allahm ryim
istyinc mdh edirm, dedi.
Mn allah, z allahm nmmd, glmd, gz yalarmda yad edirm. Yax, snin bxiin n ola
bel?
Bu szlri eidn Zrdt ehtiramla dedi: Mn siz n ver bilrm ki? Mni tez badan elyin, xb
gedim ki, bar he nyinizi gtrmyim. Belc ayrldlar. Ayrlarkn bu yal-bal kiilr iki saddil uaq
kimi glrdlr.
El ki Zrdt tk qald, z-zn syldi: Sn bir i bax! Bu qoca pir med hr eydn xbrsiz
yaayr. Hl indiycn bilmir ki, Allah lmdr!

3.

Zrdt rastna xan birinci hr girnd btn halini bazar meydanna yan grd. hr hay
dmd ki, kndirbaz oynadacaqlar. Zrdt zn camaata tutub dedi: Siz fvqlinsan haqqnda drs
vermk istyirm! nsan bel bir eydir ki, zndn yksy qalxmaldr. Bs siz kamillmk namin
linizi adan qaraya vurmusunuzmu?
Yer znn cmi mxluqat zndn daha ali bir ey yaradr, tkmillmy, kamillmy can atr. Bs
siz niy quyruqda srnrsnz, niy bu axna qoulmursunuz? z naqisliyinizi df etmk zabna
qatlamaqdansa, heyvan cdadlarnzn halna qaytma fzl bilirsiniz.
nsann nzrind meymun ndir? La hdfi, zntl xcalt. Bax, fvqlinsan n d insan bel bir
ey olmaldr: la hdfi, zntl xcalt.
Siz soxulcandan insana dnli n qdr sellr-sular axb, amma gr siz soxulcan xisltindn qurtara
bilibsinizmi? Bir vaxtlar siz meymundunuz, indinin znd d insan tbitindki meymunluq hr bir
meymunu mat qoyur. Sizlrdn n alls fitndn v bitki il kabusun qarndan baqa bir ey deyildir.
Mn sizi kabus v ya bitki olmaa armram. Siz fvqlinsan drsi vermk istyirm! Fvqlinsan
krreyi-rzin mnasdr. Qoy iradniz de bunu desin: Fvqlinsan krreyi-rzin mnas olmaldr!
Qardalar, sizi and verirm inandnza, z dnyanza snn, bu dnyaya pnah gtirin. Qoymayn o
biri dnya haqqndak cfngiyatla gznz kl frsnlr. Beyninizi bel zhrlyn kslr zhrli
ilandan baqa n ad vermk olar? Amma yox, onlarn arasnda el ktbeyinlri d var ki, z yalanlarna
inanrlar, z yalanlarndan zhrlniblr, ilmizalm danqlar yalan qan kimi z qlblrin d ilyib.
Torpaq da bellrindn bezardr, grm onlar lnt glsin! Vaxt vard allah thqir etmk n ar qbaht
saylrd, amma allah ld, bu gnahlardan qurtulduq. ndi gnah dediyin gzgrnmz, yeribilinmz bir
qvvnin itatindn xmaq deyil, z dnyamzda r ilyn ks daha artq gnaha batr.
Bir zamanlar ruh cism dmn ksilmidi. Guya bdnin arql, zifliyi, irkinliyi ruhun ucalna
dlalt edirdi. Bu yolla ruh bdni trk etmk, gnahkar dnyamzdan qurtulmaq istyirdi.
Oh, bel qddar ruh slind cisimdn qat-qat artq zif, dkn v eybcr idi; qddarlq bu ruhun
ehtirasna dnmd.
Bs indini znd bir mn deyin bdniniz ruhunuzun haqqnda n dnr? Ruhunuz sfalt, irkab
v mnfur ehtirasdan yourulmaybm?
Bli, insan dediyin murdar bir lehmdir. Grk nec nhaytsiz bir mman olasan ki, z suyunu
bulandrmadan bu lehmni auuna ala bilsn.
 Bax, fvqlinsan bel bir mmandr, el sonsuz mman ki, btn hqartlriniz onun sularnda itib-batr,
yuyulub arnr.
Keircyiniz n ali hissin n olduunu bilirsinizmi? Bu, ikrah saatnn atmasdr. O saatn ki, sadtiniz,
alnz, fziltlriniz bel sizi iyrndirck.
O vaxt ki, siz dediniz: Mn bunam sadt deyirm? Bu ki, sfalt, rzalt, mnfur bir ehtirasdr. Mnim
sadtim is yalnz zm tmin etmmli, ona hyatn z brat qazandrmaldr.
O vaxt ki, siz dediniz: Mnd al deyiln eydn sart varm? Varsa n n o, prvan olub elm
atind yanmr? N n mn zmd elm tn duymuram? yalnz murdar ehtiraslara alud olan bel
al sahibin sfildn, rzildn savay n ad vermk olar?
O vaxt ki, siz dediniz: Bsdir insaniyytdn, xeyirxahlqdan dm vurdum! Fziltlrim d, qbahtlrim
d daha ryimi vurub. Bunlar hams sfaltdir, rzaltdir, murdar bir ehtirasdr.
O vaxt ki, siz dediniz: Mnmi zm daltli sanram? dalt istyn ks grk smndr quu kimi
alovlara tutusun. Bs mn bu oddan-alovdan kemy hazramm?
O vaxt ki, siz dediniz: fqt dediklri n olan eydir ax? ryiyumaqlar n qurulmu bir tl. Yox,
mn kimsy tl qurmaq istmirm. Bax, onda atacaq bu saat! He bunlar alnza glibmi? He bel
fryad qopardnz olubmu? Ah, sizin bu fryadnz eitmkdn tr mn nlrdn kemzdim!
Boazacan irkab iind olan sizlr linizi gylr ab smadan mrhmt dilyirsiniz.
Han el bir imk ki, xisltinizdki naqisliyi yandrb kl dndrsin, ruhunuzu nura blsin.
Eidin, fvqlinsan el bu imyin zdr.
Zrdt el bunu demidi ki, camaat arasndan biri qqrd: N vaxtdr kndirbazn soran almq,
imkan ver baxaq d! El bil ham him bnd imi. Yerbyerdn Zrdt l salb glmy baladlar. Bu
szlrin ona aid olduunu znn edn kndirbaz tlsik i giridi.

4.

Zrdt heyrtl camaata baxd. Sonra n dnds yenidn: nsan dediyin bir kndirdir, heyvanla
fvqlinsan arasnda bir kndir, z d bu kndir uurumun stnd bnd olunub.
yxla-dura, zor-bla il azca irlilyir, qorxa-qorxa dnb gldiyi yollara nzr salr, z yaamndan
dht glir v... vssalam, cann taprr. Budur insann btn hyat!
nsanda byklk adna bir ey varsa, o da onun son mqsd deyil, yalnz mqsd doru bir vasit,
krp olmasdr, insanda sevilsi bir ey varsa, onun bir adlama, keid olmas v gldi-gedrliyidir.
Mn mhv doru gedn adamlar sevirm, nki onlar bu krpn keirlr.
O adamlar sevirm ki, nifrt etmyi bacarsnlar, nki sl qdir biln v baqa sahil can atan hsrt
oxlar onlardr.
O adamlar sevirm ki, canlarn bo xyallara, mnasz cfng ideyalara deyil, torpaa, vtn fda
edirlr, o torpaa ki, bir vaxt fvqlinsann mskni olacaq.
O adamlar sevirm ki, dnyaya kor glib kor getmsinlr, hyat anlamaq istsinlr ki, n vaxt sa
fvqlinsan yaaya bilsin. nki o z mhvini ox istyir.
O adamlar sevirm ki, canna cfa verib fvqlinsana yurd qurur v torpa, heyvanlar v bitkilri
fvqlinsan n hazrlayr.
Mrd adamlar sevirm, nki gzyl od gtr-gtr dnyann qm ykn iynind damaa tk
onlarn hnri atar. nki o z mhvini ox istyir.
O adamlar sevirm ki, z fziltini sevsin, nki fzilt mhv doru atlan hsrt oxudur.

Mrdliyi il lm ldrnlri, insan kimi yaayb insan kimi d lnlri sevirm.

O ksi sevirm ki, hr eyin yaxsna can atmr, slind tk bir yax chti olan adam ideal adamdan
yaxdr, nki beld insan bu tk cht daha ox alr, o, aln yazs kimi insana lnc yoldalq edir.
O ksi sevirm ki, z ziyytinin vzini gzlmir v zn edildiyi yaxln vzini dmir, nki o
daimi qurbanlar verir v zn qorumur.
O ksi sevirm ki, hyatda nax tutanda, bxti gtirnd xcalt kir Mn bu oyunu dz yolla m
udmuam? dey z-zndn soruur, nki o z mhvini ox istyir.
O ksi sevirm ki, kinmdn qzl szn mlindn vvl yayr, sonra is vdini artqlamasyl yerin
yetirir.
 O ksi sevirm ki, glcyin adamlarna brat qazandrr, kemiin adamlarn is balaya bilir. nki o
indinin insanlarnn lindn mhv olmaq istyir.
O ksi sevirm ki, o z allahn czalandrr, nki o z allahn sevir, nki o z allahn qzbindn mhv
olmaq istyir.
Drin qlblri sevirm, onlar kvrk bel olsa. nki onlar hvsl bu krpn keirlr.
Qlbi dolu ksi sevirm, nki o z-zn unudur, v btn eylr onun znddir: bellikl btn
eylr onun mhvin gtirir.
Azad ruhlu v azad rkli insan sevirm: onun ba onun ryinin evidir, onun ryis onu mhv
doru arr.
nsanlarn ba stndn aslm qara buluddan dn ar damlalara bnzr kslri sevirm: onlar
imyin yaxnlamasn car kirlr v btn car knlr kimi mhv olurlar.
Eidin mn imyin carsyam, qara buluddan dn ar damlayam: bu imk fvqlinsandr.

5.

Zrdt bu szlri demidi ki, gz camaata satad. El bil nitqi ksildi. z-zn: Bunlar ki, glrlr,
dedi, mni anlamadlar, tk birc klmni bel anlamadlar. Yni dorudanm bu adamlar tkc qamnn
dilini baa dr?! Dorudanm mn tbil kimi v ya tvb vaizi kimi gruldamalyam? Blk onlar yalnz
kklyn adama inana bilrlr?
Sanki nys gvnirlr. Onlar ayrca zndn raz edn n ola bilr ax? Onlar bunu mdniyyt
adlandrrlar, mhz bu onlar malotarandan frqlndirir.
Buna gr onlar zlri haqqnda nifrt szn eitmk xolamrlar. N olar, els mn onlarn qruruna
mracit etmliym.
Mn onlara n rzil mxluqdan, sonuncu insandan danacam.
V Zrdt xalqa bel dedi: Qarmza mqsd qoyman vaxt glib. Ali midimizin aacn kmk vaxt
glib. Hl ki, torpamzn gc qalb. Amma n vaxtsa bu gc tknck v burada bir dn d olsun uca
boylu aac bit bilmyck.
Heyhat! Bir azdan insan hsrt oxunu insanlarn bann stndn ata bilmyck, onun yayn kirii daha
grginliy dzmmyck.
Siz deyirm, qlbinizd xaos dayn ki, rqs edn ulduz doa bilsiniz. Siz deyirm ki, qlbinizd o
xaos hl ki var.
Heyhat! Bir azdan insan ulduz doa bilmyck. n murdar insann zamansi glir, bu insan artq z-
zn nifrt ed bilmyck.
Baxn, mn siz sonuncu insan gstrirm.
Sonuncu insan Sevgi n demkdir? Yaratmaq, can atmaq n demkdir? Ulduz ndir? deyib gzlrini
dyck.
Yer z z d xrdalb, sonuncu insan orada at oynadir v toxunduu hr ey d z kimi clzlar.
Onun nsli hrat kimi yenilmzdir sonuncu insan hamdan ox yaayr.
Sonuncu insanlar bxtvrliyin yolunu tapmq deyib gzlrini dyrlr.
Soyuq lklri trk ediblr onlara isti lazmdr. Qonularn ox sevirlr, onlara snrlar onlara isti
lazmdr. Yataa dmk v ya bdgman olmaq onlarda gnah saylr, nki onlar ehtiyatla yeriyirlr,
adam v ya da ancaq axmaq adamn ayana ilir. Zhr d versn irlr, tki bir az da brk uyusunlar.
lmn d asanna qarlar, zhrin miqdarn azca artr, cann hmilik qurtar. Hl ki, i-gc dalnca da
gedirlr, balarn n ils qatmaldrlar ax. Amma nbad i ylnc hddini ke.
N varl, n kasb olacaq: hrsi bir cr ba arsdr. N aalq eqin dn olacaq, n d qulluq
gstrmk istyn: hrsi bir cr ba arsdr.
Basz sr! Brabrilik istyirlr, ham brabrdir. Baqa cr dnrsns, z l-ayanla get otur
dlixanada.
Onlardan n alllar: vvl btn dnya dlixana idi, deyib gzlrini dyrlr.
Almz da var, dnyadan xbrimiz d, odur ki, kef kib doyunca glmk olar. Onlar hl de bir-
birlrinin xtrin dyir, amma kin saxlamrlar kin mdni poza bilr.
Onlarn gndzlr n z ylnclri, geclr n z ylnclri var; n sas is can saldr.
Sonuncu insanlar bxtvrliyin yolunu tapmq deyib gzlrini dyrlr.
 Bu yerd Zrdtm Mqddim adlandrlan birinci nitqi baa atr, nki bu ara camaatn
qaraqqr v glmsmsi Zrdt susmaa vadar etdi. Qara-gruh: O sonuncu insanlar bri el,
Zrdt! ya da bizim zmz sonuncu insanlara evir v biz sn fvqlinsan pek elyirik!, dey
boazn yrtrd. Keflri ala dada idi. adlqdan yer-gy smrdlar. Zrdt is ryind: Onlar mni
anlamr, mnim fikirlrim onlara atmr dey inldi.
Gr nec illrdi dalarda yaayram, msahibim gllr, aaclar olub: indi is el bil ki, obanlarla
danram. Ruhumun sca, qlbimin odu da-da yandrar, amma bunlar ruhumu soyuq bilib szm
dhtli zarafat sandlar. zm baxb glrlr v glrk nifrt edirlr. Gllrinin buzu duyulur.

6.

Bu dm el bir ey oldu ki, gzlr kor olsun grmsin, qulaqlar kar olsun eitmsin. Bu ara kndirbaz iin
balamd ax: o qfildn xrdaca bir qapdan siviib xd, bazar meydannn stndn iki qala arasna
bnd olunmu kndirin stnd atlb-dmy balad. Yolun tn ortasna atmd ki, qap tzdn ald,
ala-bzk geyinmi tlxy bnzr birisi bayra atld, tlsik zn ona yetirdi.
Trpn, topal, dey qorxunc ssl bard, trpn, tnbl kz, qaaqmal, kiralanm sift! El elm
ki, sni ayamn altna alb naym. Bu qalalar arasnda snin n lmn var? Snin yerin qalann iidir,
snin kimisini tutub azbir salmaq lazmdr. zn bir zibil deyilsn, i bilnlrin yolu stn ktk kimi
yamanmsan. Hr sz dedikc ona bir az da yaxnlard. Kndirbaza atmana birc addm qalm el
bir vht oldu ki, grnlrin tklri rpdi, qanlar iliklrind dondu, o, tkrpdn bir ssl rb
kndirbazn ba stndn tulland. Rqibinin qlbsindn aan kndirbaz ban tamam itirdi. Smtini
yanlb yolun ortasnda tyn-tyn qald. Kndir lindn xd. Aacn bir knara tolazlad. Yumaq
kimi bklb grum-gppaz yer el gldi ki, deyrdin bs onu hellnc sapandna qoyub atdlar. Bazar
hlinin arasna bir axnama dd, el bil ar yuvasna da atdlar. llah da csd dn yerd iyn atsan
yer dmzdi. t tin stydi. Zrdt yerindc dayanmd. Csd dz onun byrn dd. Dam-
dam olmudu. He baxlas deyildi. Amma nfsi hl stndydi. Az sonra huu zn glnd,
Zrdtn byrnd diz kdyn grb: Sn burada n qayrrsan? dey handan-hana dillndi.
oxdan smym eymnmidi ki, eytan dalmca tynr. Axr ki, mni dartb chnnm aparr, sn ona
mane olmaq istyirsn?
Zrdt dillndi: Dostum ny deyirsn and iim, sadaladn eylrin he biri mvcud deyil. N eytan
var, n d chnnm. Ruhun cismindn d tez lck. Odur ki, he ndn qorxma. Kii bh il ona baxb
dillndi: Szn dzdrs, onda mn bir ey itirmirm. slind mn nym ax? Bir tik rkdn tr
oyunbazlq edn heyvandan frqim ndir?

El dem, Zrdt dedi, sn thlkli bir eydn zn pe yaratdn. Buna gr adama nifrt
etmzlr. Madam ki bu pe snin axrna xd, mn sni z llriml torpaa tapracaam.
Zrdtn szlri cavabsz qald. Daha kiidn ss-smir xmad, amma li heysiz-heysiz trpndi,
deysn, tkkr etmk n Zrdtn lini axtarrd.

7.

Bu ara axam qanadn bazar meydan zrin krdi. Hr z i-gcnn dalnca getdi. Ax hr maran,
dhtin d bir hddi var, vaxt atanda adam bezdirir. Tkc Zrdt meyitin yannda oturdu. El brk
xyala dalmd ki, vaxt da hiss etmirdi. Budur, gec d dd. Axamn srin nsimi onun zn yalad.
Zrdt ayaa qalxb, qlbin xitabn dedi: Ovun cb uurlu oldu, Zrdt! Adam tutmaq istyirdin,
qismtin meyit dd.
nsan hyat n qdr dhtlidi v mnaszdr, miskin bir oyunbaz onun taleyini hll ed bilr.
Mn insanlara onlarn hyatnn mnasn anlatmaq istyirm, onlar qara-gruhdan fvqlinsan
sviyysin qaldrmaq istyirm.
Lakin mn hl onlara yadam, dnclrim onlara atmr. Onlarn nzrind mn srsml l arasnda
bir adlamacam.
Zrdt, snin yollarn da bu gec kimi zlmt iinddir. Gl, mnim soyuq, cansz yoldam! Kedk sni
son mnzil yola salm.
 8.

Zrdt ln dalna alb yola dzldi. Yz addm atmamd ki, kims qaban ksdi. Kim olsa yaxdr
tlxk. O: x get bu hrdn, Zrdt! dey pldad. Burada kimsnin sni grsi gz yoxdur. n
drst v adil adamlarn bel sndn zhlsi gedir, o qdr nifrtdn dm vurdun ki, onlar sni ktly
dmn bildilr. Dindarlar is lap snin qann irlr, sni camaata thlk kimi qbul etdilr. Bxtin ksdi
ki, sni l salb gldlr. Dorudan yaman htrn-ptrn danrdn. Bxtin onda gtirdi ki, bu itin
meyitin sahib durdun. zn bel alaltman bugnlk snin cann qurtard, Amma indi hrdn
xmasan, sabah da hmn oyunu snin bana aacaqam. Szn qurtarar-qurtarmaz kii el bil qeyb
kildi. Zrdt is qaranlq dnglrin zlmtini yara-yara xeyli yol getdi.
hr darvazasnn aznda mrdirlrl qabaqlad. Mlin in zn saldlar, Zrdt olduunu
bilib, l salmaa baladlar. Zrdt it meyiti dayr, afrin Zrdt d mrdir oldu. Biz onsuz da
limizi bel zibil buladrmazdq. Zrdt eytann tiksini lindn almaqm istyir? Nu olsun! Amma
qorx ki, eytan sndn d fndgir xsn, Zrdt! kinizi d birdn cngin keirsin, iyinlri atla-atla
glrdlr.
Zrdt onlarn szn etina etmyib yoluna davam etdi. ki saatd ki, menin v bataqlqlarn ii il
gedirdi, a qurdlarn ulartsna o qdr qulaq asd ki, ona da aclq l verdi. Bir evdn iq gldiyini grb
ayaq saxlad. Acndan ryim gedir. Mnim itaham da ba xarlas deyil, vaxt olur ki, sfr ymam
tzdn aram, bu gn is tezdnnn dilimin altndan su kemyib, aclq da bilmmim.
Zrdt qapn dyd. Qapya lind fnr qoca bir kii xd. Narahat yuxularm pozan kimdir bel?
dey sorudu.
Bir diri il, bir l, Zrdt dillndi. Mn yemy bir ey verin, shrdn dnya qutu dadmamam.
Aclar yedizdirmk savabdr.
Qocann getmyi il qaytma bir oldu. Zrdt rkl rab gtirmidi. Bu ldn-ayaqdan uzaq yerlr
aclarn qnimidir. Ona gr burada db qalmam. Mn tnha qocann yanna hrdn heyvanlar glir,
hrdn d adamlarn gzar dr. Yoldana de, qoy o da yesin, ox yorun grnr. Zrdt dedi:
tin mn onu yola gtirm, yoldam lb. Bunun mn dxli yoxdur, qoca deyindi. Mnim qapm
dyn ks grk ryimdn dada. Yeyin, sonra xo gldiniz.
Zrdt yolu lin alb ay inda daha iki saat yol getdi. slind o, gec yol getmy adtkarda idi, yatan
adamn zn baxmaqdan da ox xolanrd. Gn rtnd Zrdt zn ucsuz-bucaqsz bir med
grd. Burdan o yana daha yol-iz yox idi. Qurd-qu dymsin dey ln bir aac oyuunun xfsind
daldalad, z el yerdc uzand. V o dqiq, bdni yorun, ruhu is mhkm, yuxuya getdi.

9.

Zrdt gn gnorta yerin atanacan yatd. Aylanda mey, skuta v tcbl z irisin baxd.
Sonra o dnizi gmidn yeni quru grn kimi, qfildn srayb ayaa qalxd v sevindi, nki ona yeni bir
hqiqt yan olmudu. Qlbin xitabn dedi:
El bil iimd ay dodu, anladm ki, mn mslkdalar lazmdr, kor-koran iradm tabe olan l
canlar, ruhsuz csdlr yox. Mn el mslkdalar grkdir ki, urla mn qoulsun, mniml oddan-
alovdan kemy hazr olsun.
El bil iim nurland. Mn zm btn xalqa deyil, z mslkdalarma tutmal, szm tk onlara
demliym. Zrdt btv bir srnn oban v keiki iti ola bilmz.
Bu srdn zm lazm olanlar seib gtrcym mn bunun n glmim. Bu xalq v sr
qzblnck: Zrdt obanlar arasnda quldur ad qazanmaq istyir. Mn onlara oban deyirm, onlarsa
zlrini xeyirxah v mmin sanrlar:
Mn onlara oban deyirm, amma onlar zlri zlrin dindar ad qoyublar.
Sn bu xeyirxah mminlr bir bax! Gr n ox nifrt etdiklri kimdir? O ks ki, onlarn dyrlr
toplumunu dadr, qanunlarn pozur. Lakin, bu dadan sl yaradcdr.
Sn btn dinlrin dindarlarna bax. Gr n ox zhllri kimdn gedir? O ksdn ki, onlarn dyrlr
toplumunu dadr, qanunlarn pozur. Lakin, bu dadan sl yaradcdr.
 Yaradc insan mslkda axtarr. O l canlar, basz ktl v inananlar axtarmr. Yaradc insan z kimi
yaradanlar axtarr, yeni kitablarda yeni dyrlri byan ednlri axtarr.
Yaradc insan mslkda axtarr, bir d onunla bahm mhsul biinilr, yanlar axtarr. Ax kdiklri
baa glib, mhsulu yma hazrdr. Amma yzlrl sara skikdir, o da qeyzindn snbllri yolub-tkr.
Yaradc insan mslkda axtarr, oran itilmyi bacaranlar axtarr. Dadan v hr ey nifrt edn
adlandracaqlar onlar, dmn deycklr. Amma onlar mhsulu yb, bayram edcklr.
Yaradan axtarr Zrdt zn, o, onunla bahm mhsulu yb bayram ednlr sorandadr: srlrl,
obanlarla, llrl n yarada bilr ki, o!
Sns, mnim ilk mslkdam lvida! Sni aac oyuunda yax basdrdm, qurd-qudan daldaladm.
Daha vd tamamdr, sndn ayrlram. Dan z yeni bir hqiqt yan oldu mn.
N oban olmalyam, n mrdir. Bir daha zm xalqa tutub danmaq istmirm; ly d son kr
szm deyirm.
Yaradana, mhsul yana, bayram edn qoulmaq istyirm; onlara gy quran v fvqlinsana
aparan btn pilllri gstrmk istyirm.
Nmmi tnhalara v ct-ct tnha olanlara oxuyacaam; hl eidilmmii dinlmy qula olanlarn
qlbini sadtiml limhlim dolduracaam.
Mqsdim can atram, z yolumu gedirm; lnglrin, astagllrin stndn atlacaam.
Qoy mnim addmlarm onlarn qrubu olsun!

10.

Zrdt ryind bel deynd gn iki cida boyu qalxmd. Nakahan ba stnd qu ssi eidnd
gzlri heyrtl gylr sar ald. Smada bir qartal qy vururdu, bir ilan da ondan asl qalmd, amma
qartaln qnimti yox sirda idi, hlq-hlq qvrlb qartaln boynunda bnd almd.
Mnim heyvanlarmdr Zrdtn ryi atland. Dnyann n mrur v dnyann n all heyvan.
Mndn xbr tutmaa xblar, bilmk istyirlr, Zrdt saqdrm?
Dorudan, grn mn saamm?
Adamlar arasnda olmaq mn heyvanlarn iind yaamaqdan qat-qat qorxuludur. Yaman xatal yola
dmsn, Zrdt. Qoy heyvanlarm mn yol gstrsin.
Bu vaxt Zrdt medki pirin szlrini yadna salb ah kdi. z-zn bel dedi:
Mdrik olmaq istrdim. Ka ki, bu ilann alnca alm olayd. Amma ox xam xyala dmm,
istyirm ki, qrurum daim alma sykk dursun.
Gnlrin birind alm mni trk ets, aln yoldal is tin ki baaan olsun, qoy onda qrurum
axmaqlma qoulub qasn.
Zrdtn qrubu bel balad.

ZRDTN NTQLR

evrilm haqqnda

Siz ruhun evrilmsinin adn kcm: ruhun dvy, dvnin ir, sonunda is irin uaa
dnmsindn.
Gcl, dzml ruhun ba ox blalar kir, gc onu zilltlr, mqqtlr svq edir.
Ar n var? dey dzml ruh dv kimi yer xxlayr ki, onu rahatca yklsinlr.
n tin ey ndir, qoaqlar: onu mn verin ki, z gcmdn feyzyab olum.
Ndir bu? Tkbbr xtrin zn alaltmaq? Mdrikliy rixnd etmk namin axmaqln bruz
vermk?
Ya qlby ataatda iindn ayrlmaq? ya da ngin zirvlr drmab azdran azdrmaq?
Ya beynini limhlim biliklrl doldurub haqq namin ruhunu acndan gbrtmk?
Bu ona bnzmirmi ki, xst yatsan, candan yanan badan elyib karlarla msahiblik edsn ki, n
istdiyini d mrbillah eitmylr.
 ya hqiqtin axtarram deyin murdar suya girsn, stn drmaan soyu qurbaalarn bel xtrin
dymysn?
Ya sn nifrt ednlri sevsn, v ya bana min bir oyun amaq istyn kabuslara l uzadasan?
Btn bu yklri dzml ruh yklnib shraya tlsn dv saya z boynuna gtrr v z shrasna
yollanr.
Kimssiz shrada is ikinci bir evrili olur: Ruh ir dnb azadla xmaq istyir, z shrasnda aalq
etmk xyalna dr.
z axrnc sahibin qnim ksilir, ona v allahna qar xmaq xyalna dr, qlb namin n azman
jdaha il kll-klly glir.
Bs ruhun n sahib, n d allah gznd grmk istmdiyi azman jdaha n olan eydir?
Bu azman jdahann ad Sn etmlisndir. irin ruhu is Mn istyirm dey haray kir.
Etmlisn qaratikan kimi ruhun yolu stnd bitir, hr an ar yk kimi onu zir, amann qrr,
etmlisn!
Min illiklrin dyrlri jdaha drisinin pulunun stnd parldayr. jdahalarnsa n qdrtlisi deyir:
Btn eylrin dyrlri mnim stmd parldayr. Btn dyrlr artq myyn edilib, v onlarn hr
birisi mnm.
styirm sz unudulmaldr. jdaha bel deyir.
Qardalar, insann ruhunda ir ny grk. Tmkinli v z yerini bilm yk heyvan niy kifayt deyil?
ir hl yeni dylr yaradammaz, amma irin gc zn yeni yaradclq n azadlq yarada bilr.
Azadl qazanmaq v htta borcun, vzifnin nnd o mqdds yox szn dey bilmk bunun
n, qardalarm, ir olmaq grkdir.
Yeni dyrlr yaratmaq n hquq qazanmaq, bu dzml v z yerini bilm ruhun n dhtli
qlbsidir. Hqiqtn bel ruha bu qart v vhilik kimi grnr.
O, Etmlisni mqdds bir bt sanr, ona scd edirdi; indi is o, bu mqdds btd istibdad v xyal
grmlidi. z sevdasndan azad olmaq n ir olmaq grkdir.
znz deyin, qardalar, hdsindn irin bel glmdiyi bir ii uaq bacararm? Bs onda yrtc irin
uaa evrilmsin n lzum var?
Uaq msumluq, unutma, yeni balanc, oyun, z-zn diyirlnn tkr, ilk hrkt, mqdds H
demkdir.
Yaradclq oyunu n, qardalarm, mqdds tsdiq sz lazmdr: ruh indi z iradsini yeritmk
istyir, dnyann yaz zn yeni dnya qazanr.
Siz ruhun evrilmsini anlatdm: ruhun dvy, dvnin ir, sonunda irin uaa dnmsini.
Zrdt bel dedi. Onda o, lvan ink adl hrd qalrd.

FZLT KAFEDRASI HAQQINDA

Bir mdrik kiini Zrdt brk triflmidilr. Deyirdilr o, yuxudan, fziltdn qiyamt shbtlr edir.
Onu yksk qiymtlndirilir v mkafatlandrrdlar. Cavanlar onun yannda glir kafedrasnn nnd
ylirlr. Zrdt d cavanlara qoulub onun drsin getdi. Mdrik qoca sz bel balad:
yuxunun qarsnda ehtiram v utancaqlq! Bu, birincisi! Pis yatan, gecni dirigzl
aan adamlardan uzaq olun!
yuxu qarsnda oru zn utancaq aparr. Qaranlqda utana-utana, orun-orun trpnir. Amma gec
gztisi utanmaq bilmir. Hyaszcasna eypurunu alr.
Yatman z xrdaca snt deyil: bununn grk btn gn oyaq olasan.
Gnd on df zn qar xmalsan, bu, adam o ki var yorur, ruha tiryk kimi tsir edir.
Gnd on kr z gnahndan kemli, znl barmalsan: ax ksllr pis yatrlar.
Gnd on hqiqt yrnmlisn, yoxsa ruhun ac qalacaq, bu hqiqtlri
geclr axtarmal olacaqsan.
Gnd on df glb adlanmalsan, yoxsa gec snin mdn, bu qm-qss atas, sni narahat edck.
oxlar bunu bilmir: yax yatmaq n grk insanda btn fziltlr olsun. Saxta hadt verdimmi?
hdimi pozdummu? Zina etdimmi? Dostumun knizin or gzl baxtm mi? Bunlarn he biri irin yuxu
il bir araya san ey deyil.
 Dnyann btn fziltlri snd varsa bel, birkrmlik anlamalsan ki, vaxt atanda sn btn fziltlri
yatmaa gndrmy bacarmalsan. Qoy bu gzlclr z arasnda savamasnlar. Qoy bu sava sndn yan
kesin, bdbxt!
Allahnla v qonunla bar: irin yuxu bunu tlb edir. Qonunun eytan il d bar! yoxsa o geclr
yanna glck.
Hkumt hrmt v itat gstr, istyir qoy o lap axsaq olsun. irin yuxu bunu tlb edir. Ax n etmk
olar ki, hkumt ox vaxt yri ayaqlar stnd qrar tutur.
n yax oban, mnc, odur ki, qoyunlarna brktli otlaqlarda otarsn: irin yuxu bunu tlb edir.
Mn n byk nfuz hsrtindym, n d hdsiz srvt, bunlar adamn d kissini qcqlandrr. Amma
tmiz ad v babat dolan olmayanlarn da gzn yuxu getmir.
Mclisin pis olmasndan kiik olmas mnimn daha xodur: amma oda vaxtnda ylb dalmaldr:
irin yuxu bunu tlb edir.
Mnn yoxsul olanlar mnim ox xouma glir: onlar yuxuya yardmdrlar. Onlar xobxtdirlr,
llxsus z paylarn alanda.
Xeyirxah adamn gn bel keir. Gec ki oldu, yuxunu haraylamaa, lbtt ki, qorxuram. Yuxu istmir
ki, onu haraylasnlar onu btn fziltlrin aasn!
Gn rzind eldiklrimi, fikirldiklrimi dnb-danram. Fikirlrimi ink kimi eyny-eyny
sbrl zmdn soruuram grm bu gn mn hans on naqisliyimi df etmim.
Bs hans on barq, on hqiqt, on gll qlbimi sslndirmim?
Bu qrx fikri gtr-qoy etdiyim vaxt yuxu, bu fziltlr aas z-zn, mni auuna alr.
yuxu gz qapaqlarm dycdyir, onlar arladrr. Sonra azma toxunur: o ala qalr.
Bu n sevimli oru yanma yava-yava yaxnlar v fikirlrimi alb aparr. Mn is sarsaq kimi yerimd
qalram, lap bu kafedra kimi.
Amma bu vziyytd ox qala bilmirm, grk mtlq uzanasan.
Qocann szlrini dinldikc Zrdt ryind glrd: nki o haqqa tapnmd. O, qlbin xitabn
dedi: Bu qoca z qrx fikrinl dlidir, ndir. Amma yuxudan yaman ba xr.
Xo o adamn halna ki, bunun qonuluunda yaayr. Bel yuxu yoluxucudur, o lap qaln divardan da
sirayt edr.
Onun kafedrasnn bir srar var. Cavanlar nahaq yer bu fzilt vaizinin bana ymrlar.
Onun btn mdrikliyi bundan ibartdir: Grk mhkm oyaq olasan ki, mhkm yuxun olsun.
Hqiqtn, hyatn mnas olmasayd v mn hanssa mnaszl qbul etmk mcburiyytind
qalsaydm, onda bu mnaszlq mn n mqbul grnrdi.
ndi baa drm ki, fzilt mllimi axtaranlarn arad slind n imi. Onlar zlrin irin yuxu v
tirykli fziltlr axtarrmlar!
Bu kafedrann btn tannm mdriklrin mdrikliyi ryasz uyqulardr: onlar hyatda daha ali bir mna
grmrlr.
ndi, bel fzilt vaizlri oxdur, fqt bunun qdr smimi deyillr. Amma onlarn dvr oxdan keib.
Onlar daha ayaq st dura bilmycklr, uzanacaqlar.
Xo bu yuxucullarn halna: ox kemz onlar mrg dyrlr.
Zrdt bel dedi.

O BR DNYANIN MTAQLARI HAQQINDA

Gnn birind btn o biri dnyann mtaqlar kimi Zrdtn d knln o biri dnya dd.
Dnya mn cfake, zgn bir allahn sri kimi grnd.
Dnya mn bir rya, ilahi bir eriyyt kimi, yaratdndan naraz allahn gzlri nndki lvan tst
kimi grnd.
Xeyir v r, hzz v iztirab, mn v sn hams mn yaradann gzlri qarsndak lvan tst kimi
grnd. Yaradan zndn z evirmk istyirdi, dnyan yaratd.
z iztirablarndan z evirmk v hr eyi unutmaq cfake srmst hzzdir. Bir zaman dnya mn
srmst hzz v zn unutma kimi grnrd.
 Bu bdn qsurlu, bdi tzadlarn ksi, qsurlu ksi olan dnya z qsurlu yaradanndan tr srmst
hzz mnbyidir: bir zaman dnya mn bel grnrd.
Odur ki, bir df mnim d ryimdn btn o biri dnya mtaqlar kimi insanln o biri tay haqqnda
dndm. dorudanm bu insanln o biri taydr?
Ah, qardalar, yaratdm bu allah, btn allahlar kimi insan dhasnn bhri idi, o hmd insan
dliliyinin bhri idi!
O Allah insan idi, hm d insann miskin hisssi v zmn Egosu (Mni): z odumdan, klmdnc
yaranmd bu kabus. O biri dnyadan glib-zad elmmidi!
Sonra grn n ba vermidi, qardalar. Mn zm, zabke Egomu yendim, klm dalara
apardm, iind daha lli bir tonqal atdm. bax! Kabus mndn uzaqlad!
ndi bel Kabuslara inanmaq mndn, fa tapan ksdn tr zab-iknc olard, zabl alalma olard bu
mnimn. O biri dnyann mtaqlarna szm budur.
ztirab v gcszlk, bir d sadtin yalnz n ox zillt knlr blli olan qsa lnlq anlar btn o
biri dnyalar yaradan bu oldu.
Yorunluq..., bir srayla, bir lm sray il sona varmaq istyn yorunluq. Bilmmzliyin miskin
yorunluu. Bu yorunluun artq he ndn umaca yox: btn allahlar v o biri dnyalar o yaratd.
nann, qardalar, cismdn li zln cism, aldanm ruhun barmaqlaryla sonuncu divarlar llyir.
nann, qardalar! Yerdn li zln cism mvcudatn qarnnn drdini dinldi.
V o zaman o ban sonuncu divarlara rpmaq istdi, tk banla deyil, btnlkl o biri dnyaya
kemk istdi.
Fqt o biri dnya insan n baldr. Bu insansz v qeyri-insani smavi bir helikdir; mvcudatn -
varln qarnnn drdi d insanla insan dilind danr.
Dorusu, hr varl isbat etmk d tindir, dillndirmk d. Deyin grk, qardalar, n srarngiz eylr
bundan da kzl kild isbat olunmaybm?
Bli, z varl haqqnda szn n safn bu Ego v Egonun tzadlar, dolaqlar danr, bu
yaradan, sevn, qiymtlndirn, hr eyin l v dyri olan Egonun.
Ego bu n namuslu varlqdr. Ego yaradandada, xyala dndd, qrq qanadlarla apalayandada
cismdn danr v cism can atr.
Gn-gndn Ego z fikrini daha dzgn ifad etmy yrnir v yrndikc, cism v yer zn daha
ox mdh edir.
z Egom mn yeni bir qrur yrtdi, mn d onu insanlara yrdirm: bir daha ban smavi eylrin
tozuna soxmayb onu mrur tut. Mrur tut z bri ban, yerin mnasn yaradan ban.
nsanlara yeni bir irad yrdirm: insann kor-koran getdiyi yolu get, onu trif et, xstlr v llr
saya bu yoldan sarpma!
Bdn v torpaa nifrt ednlr, zlrind sma v nicatvern qan damlalar icad ednlr xstlr v
llr idi: amma htta bu irin v tnd zhrlri d onlar cism v torpaqdan gtrrd!
z miskinliklrindn qamaq istyirdilr, fqt ulduzlar onlara ox uzaq idi. Bu vaxt inlyib szlamaa
baladlar: Ah, ka ki zg bir varla, zg bir sadt soxulmaq n smavi yollar olayd! mhz onda
onlar z uydurmalarn v qanl ikilrini icad etdilr.
Bu nankorlara el glirdi ki, onlar z bdnlrindn v bu torpaqdan z dndr biliblr.
Bs bu dndn doan n, hzz n kim borcludur onlar? z bdnlrin v bu torpaa!
Zrdt xstlr qar iltifatldr. N tslli sullarna, n d nankorluqlarna gr qzblnmir onlara.
Tki saalsnlar, naqisliklrini df edib zlrin ali bir cism yaratsnlar!
Zrdtn saalmaqda olana da a tutmur. Saalmaqda olan insan xlyasn zizlynd v gec
olacan Allahnn qbrin sar srnnd Zrdtn ona da a tutmur; lakin onun Gz yalar
mnimn xstliyin v xst bdnin tzahr olaraq qalr.
Xyalprstlrin, Allaha iman gtirnlrin iind xstlr hmi ox olub; onlar idrak sahiblrin v
fziltlrin drstlk deyiln n cavanna hdsiz nifrt bslyirlr.
Daim geri boylanrlar, qaranlq alara sar: o zamanlar istk d, inam da bam-baqa eylr idi, aln
lnl ilahilik, bh is gnah saylr.
Yax tanyram bu ilahilri, istyirlr, ham onlara inansn, bh yasaq buyurulsun. Onlarn ny
inandqlarn da limin ii kimi bilirm.
 lbtt ki, inandqlar n o biri dnyadir, n d fa gtirn qan damlalar: sidq rkdn inandqlar
bdndir; z bdnlrini is onlar znd ey sanrlar.
Amma bu ey xstdir: qlaflarndan xma bacarsaydlar, mmnuniyytl edrdilr bunu. Ona gr
lm vaizlrini dinlyir, zlri d o biri dnyadan vz edirlr.
Eidin mni, qardalar, yaxs budur, salam bdnin ssin qulaq verin: bu, saf v drst bir ssdir.
Salam bdn daha drst, daha tmiz, daha rvan danr, o mkmmldir v dzqatldr. O, yer
znn mnasndan danr.
Zrdt bel dedi.

BDN NFRT EDNLR

Szm, bdn nifrt ednlridir.

N yrndiklrinizi tzlmy hact var, n d yrtdiklrinizi; siz ancaq bdnlrinizi unutmal v
bundan sonra lal-dinmz qalmalsnz.
Mn hm cismm, hm d ruham uaq bel deyir. Niy grk ham uaqlar kimi demsin?
Amma yalballar: alksnlr deyir: Mn yalnz cismm, vssalam, qlb is cismd olan nyins addr.
Amma oyanm v alksn insan deyir: Mn cismm, cismdn baqa bir ey deyilm; ruh is cismd
olan nyins addr.
Bdn byk idrak, bir beyni olan toplum, hrb v slh, sr v oban demkdir.
Snin kiik aln d var, o, bdninin altidir, qarda, byk idrakn bu kiik alt v oyunana ruh
deyirsn sn.
Mn deyirsn, bu szl iftixar edirsn. Amma ondan da byk snin byk idrakl bdnindir, buna is
sn inana bilmirsn. O, Ego szn demir, amma Ego edir.
Hissin duyub aln tand eylrin he vaxt mqsdi olmur. Lakin hiss d, al da sni inandrmaq istyir
ki, hr eyin mqsdi mhz onlardr: gr, nec lovadr onlar.
Hiss v al olsa-olsa alt v oyuncaqdr: onlarn arxasnda zlk durur. zlk hissin gzlri il
axtarr, ruhun qulaqlar il dinlyir.
zlk daim dinlyir, axtarr: o mqayis edir, mcbur edir, qart edir, dadr.
Aalq edir, htta Egoya d sahiblnib o. Fikirlrinin, hislrinin arxasnda qarda, qdrtli bir sahib,
namlum bir mdrik dayanr adna zlk deyirlr. O snin bdnind yaayr, snin bdnin mhz
odur.
Bdnindki al ali idrakndakndan qat-qat oxdur. V kim bilir, bu ali idrak snin bdnin ny srf
edck?
Snin zn Egosna v onun mrur sraylarna glr. Fikrin bu sraylar, uular nyim
grkdir? z-zn deyir. Bunlar ki mqsdim atmaa dolaq bir yoldur.
O deyir: Egonu haqq yoluna dartan kndir mnm; Egonun anlaylarn formaladran mnm.

zlk Egoya deyir: Burada ar duy ! O da zabdan qovrulur, fikirlir nec elsin bu ardan
qurtulsun, v mhz buna gr o, dnmlidir.
zlk Egoya deyir: Burada hzz duy! Onun adlnn hdudu olmur, fikirlir, nec elsin bu
adln mrn uzatsn, v mhz buna gr o, dnmlidir.
Szm bdn nifrt ednlrdir. Onlarn nifrtlrin sbbi is hrmtlridir. Hrmti, nifrti, dyri,
iradni n yaratd?
Bu hrmti v nifrti yaradan zlk yaratd, hzz v iztirab o icad etdi. Yaradan bdn ruhu zn
irad alti kimi yaratd.
Axmaqlq v nifrtinizl bel siz, bdn dmnlri, z zlynz xidmt edirsiniz. Budur deyirm:
sizin znz z lb qurtarmaq, hyatdan z evirmk istyir.
Hr eydn artq istdiyi bir eyi etmy z fvqnd yaratmaa daha taqti qalmayb.
n md istyi, hyatdan tk gzlmsi budur.
Lakin daha gecdir bu zdn sizin znz mhv olmaq istyir, badn dmnlri.
Sizin znz mhv olmaq istyir, nki, siz bdnin dmni oldunuz! nki sizd daha z
fvqnzd yaratmaq iqtidar qalmayb.
 Hyata, torpaa qzblnmyiniz d ona grdir. Nifrtinizin kc baxnda kor bir hsd yanr.
Mn sizin yolunuzla getmirm, siz ey bdn nifrt ednlr! Mnim n, siz fvqlinsana aparan krp
deyilsiniz.
Zrdt bel dedi.

SEVNC V EHTRASLAR HAQQINDA

Qardam, gr snin fziltin varsa v o dorudan da snin fziltindirs, onu kims il

bldrmmlisn.
lbtt, onun adn kmk, zizlmk istyirsn: onun qulaqlarn kmk, onunla ylnmk keir
ryindn.
Bax! Sn onun adn xalqla bldn, indi sn zn d fziltinl birlikd xalqa, sry evrildin!
Qlbimi zab v n il dolduran iimdki acl dil gtirmy n sz var, n d ad desn n yax
olard.
Qoy snin fziltin hr hans azdan ykskd dursun v ondan danmal olsan pltklmkdn utanma.
Bel de, bu sayaq kkl: Bu fzilt mnimdir, nec varsa el sevir, bu halnda xolayram onu, yalnz
bel istyirm onu mn.
Onu n allah, n bnd qanunu, n ehtiyac olduu n sevirm: mndn tr n sma, n d cnnt
bldisidir o.
Sevdiyim bri fziltdir: orada al az, mumbri idrak is ondan da azdr.
Amma bu qu z yuvasn mnim byrmd qurub: onunun onu sevir, barma basram, indi
yanmdaca z qzl yumurtalar stnd yatb.
Bel kklmli, z fziltini mdh etmlisn.
Bir vaxtlar snin ehtiraslarn vard, adlarna r deyirdin. ndi is yalnz fziltlrin var: onlar snin
ehtiraslarndan qaynaqlanr.
znn n ali mqsdini bu ehtiraslarda grdn: budur onlar da snin fzilt v sevincin oldular.
gr sn tbitn tndmaz, hvtli, mvhumat, qisas olsaydn bel, frq etmzdi: sonunda btn
istklrin fzilt, eytanlarn mlklr evrilckdi.
Bir vaxt snin zirzmind quduz itlr vard: sonunda onlar qua v ecazkar nmkar qzlara dndlr.
Zhrindn zn mcun dzltdin: z inyini z kdrini sadn, indi onun mcklrinin irin
sdn mirsn.
ndn bel daha he bir r qabil deyilsn sn, fziltlrinin mbarizsindn doan rdn savay.
Qardam, bxtvrsns, snin birc fziltin olacaq: beld krpn daha asan kersn.
ox fzilt sahibi olmaq rfli, amma ar aln yazdr. oxlar fziltlrin dyndn, onlara dy
meydan olmaqdan ldn db shralara getdi, zn ldrd.
Hrb v cng rdirmi, qarda? Lakin bu r zruridir; paxllq, inamszlq, bhtan snin fziltlrinin
arasnda zruri olan kimi.
Bax, snin fziltlrinin hr biri zirvy nec can atr: o snin btn ruhuna hakim ksilmk v onun
szs olmaq. Hr bir fziltin snin qzbini d, nifrtini d, sevgini d ram etmk, sn bs-btn
sahiblnmk istyir.
Fziltlrin hams bir-birini qsqanr, qsqanclq is mdhi eydir. Qsqanclq fziltin znn d axrna
xa bilr.
Qsqanclq alovu llnnd vvl-axr zhrli netrini qrb sayaq zn sancr.
Ah, qardam, fziltin zn r saldn, z zhrindn alayb ldyn hemi grmmisn?
nsan bel bir eydir ki, zndn yksy qalxmaldr: ona gr d sn z fziltlrini sevmlisn, nki
snin axrna onlar xacaq.
Zrdt bel dedi.

RNG QAMI CAN HAQQINDA

Siz hakimlr, qurbanlq ksnlr heyvan ban ymdn ldrmk istmirsiniz deyilmi?
 Baxn, rngi qam cani ban ydi, gzlrindn olmazn nifrt yar.
Mnim Egom hdudlardan knara xmaldr: Egom mn insanlara tknmz nifrt tlqin edir.
caninin gzlri bel deyir.
O z zn mhkum ednd n mqdds an yaad; qoymayn ki, ykslmi bel an yaam bir insan
daha z uurumuna qaytsn!
z zn zab vernlr qurtulu yoxdur, erkn lmdn savay.
Ey, hakimlr, sizin qtl yetirmniz rhmdn domaldr, qisasdan yox. ldrnd da hyat brat
qazandrmalsnz!
ldrdklrinizl barmanz yetmz. Qoy sizin qminiz fvqlinsana mhbbt tlqin elsin: sonrak
mrnz bel brat qazandrn!
Dmn demlisiniz, cani yox, xst demlisiniz, alaq yox, dli demlisiniz, gnahkar yox.
Sn d, ey qrmz hakim, fikrind tutduqlarnn hamsn dil gtirsn, hr yetn Bu murdar, zhrli
ilan rdd elyin! barard.
Amma fikir baqa, i baqa, iin ideyas is tam baqa eydir. Onlarn arasnda sbb tkri frlanmr.
Bu rngi qam insan solduran iin ideyas oldu. Nec ki, iini grrd, vq iindydi, hdsindn d
bacarqla glirdi, el ki, i grlb qurtard, nticsindn ard, tablaa bilmdi ona.
O zn yalnz i qvvsi tk baxb. Dlilik deyirm buna: istisna onun btn varln ulayb.
Yerd kilmi bir xtt toyuu ovsunlayr: tslim olduu eytan insann kt aln ovsunlayr buna idn
sonrak dlilik deyirm mn.
Eidin, ey hakimlr, baqa bir dlilik d var: o da idn vvlkidir. Ah, siz bu qlbin drinliklrin kifayt
qdr varmadnz!
Qrmz hakim soruur: bu cani nyin xtrin ldrb? O qart etmk istyirdi.
Mns siz deyirm: onun ryi qana susamd, qart yox. Qart bhan idi: ban verdiyi bxtvrliy
susamd o!
Amma onun miskin al bu dliliyi anlamad v qatili dil tutdu: N byk eydir qandr da! dedi:
blk l bulamkn bir qart d edsn? Qisas alasan, h?
Qatil miskin alnn ssin qulaq asd: aln bu szlri quruun kimi qatilin stn tkrd v
ldrrkn o qart edirdi. O z dliliyinin xcaltini kmk istmirdi.
V gnahlarnn quruun siqdti yen onun stn kb v miskin al yen vvlki tk key, heysiz,
kt olaraq qald.
Elc ban silkly bilsydi, bu yk ab tklrdi: amma kimdir bu ba silklyn?
Ndir bu adam? Ruhun vasitsil dnyaya yol axtaran bir yn xstlik: onlar mhz dnyadan qnimtini
qoparmaq istynlrdi.
Ndir bu adam? Bir-biri il yollamayan bir yn vhi ilan, budur daldlar, hrsi dnyann bir
trfin, qnimt axtarmaa getdilr!
Bu miskin bdn baxn! Onun kdiyi iztirab v hsrtlri bu yazq qlb anlamaa alrd, bunu qatil
hzzi, ban verdiyi bxtvrliyi kimi izah edirdi.
Kim xstlns, indi r saylan r onun stn hcum kir: o, xst, onu incidn eylrl hamya zab
vermk istyir. Amma baqa vaxtlar da var idi, o vaxtn xeyiri d, ri d bambaqa idi.
Bir vaxtlar bh d, zn ynlmi irad d r saylrd. O vaxtlar xst kafir v cadugr olurdu:
kafir kimi, cadugr kimi d zab kir, bu zab zglr d kdirmk istyirdi.
Amma bu sizin qulanza girmz: deyirsiniz, bu sizin xeyirxah adamlarnza ziyandr, deyirsiniz. Ax,
sizin xeyirxah adamlarnzla n iim var!
Sizin xeyirxah adamlarnzda mni ox ey iyrndirir v burada onlarn rindn shbt getmir.
strdim ki, onlar bir dlilik ulasn, bu solun cani kimi onlarn da axrna xsn!
strdim ki, onlarn dliliyinin ad hqiqt ya da sdaqt, ya da dalt olsun: fqt sizin xeyirxah
adamlarnzn z fzilti ondan ibrtdir ki, z miskin mnmliyind uzun mr yaasnlar.
Mn coqun selin stndn aslm krpnn barmaqlyam: kim mndn tuta bilir, tutsun. Amma mn
siz qoltuq aac deyilm.
Zrdt bel dedi.

OXU V YAZI HAQQINDA

 Yazlar iind qan yazsn sevirm. Qannla yaz, onda grrsn ki, qan ruhdur.
zg qann anlamaq asan deyil: bekarlqdan oxuyanlardan zhlm gedir.
Oxucunu tanyan onunn lini adan qaraya da vurmur. Oxucular daha bir sr yaasa, grrik ki, ruh
z d pis iylnck.
Hr yetnin oxuma yrnmk haqqn olmas, axrda, nyinki yazn, fikri d korlayacaq.
Bir zaman ruh Allah idi, sonra insana dnd, indi is o lap qaragruha evrilir.
Qan v mmmalarla yazanlar oxunulmaq deyil, zbrlnmk istyir.
Dalarda n ks yol zirvdn-zirvy gedn yoldur; amma bununn uzun ayaqlarn olmaldr.
Mmmalar zirv olmaldr: onlarn mracit etdiklri adam is byk v gcl olmaldr.
Hava aq, tmiz, thlk yaxn, ruh is nlikl dolu: bunlar hams bir-birin ox yarar.
styirm bama koboldlar* ylsn, n csuram mn.

(*kobold alman mifologiyasnda yeralt srvtlrin qoruyucusu H.H.).

Kabuslar rkdn csart z n koboldlar yaradr csart glmk istyir.

Daha mn sizinl birlikd hiss etmirm: altmdak bu bulud, bana gldym bu qara bulud v arlq,
budur sizin imkli buludunuz.
Qalxmaq istynd siz yuxar baxrsnz. Mns aa baxram, nki yuxardayam.
Sizlrdn kim zirvd ola-ola gl bilr?
n hndr dalar qalxanlar btn shn v hyat facilrin glr.
Qaysz, labaz, gcl al bizi bel grmk istyir: o qadndr v yalnz igidlri sevir.
Deyirsiniz: hyat dzlmzdir! O halda bs sizin gndzk qrurunuz v axamk itatiniz ny
grkdir?
Hyat dzlmzdir; znz yalandan nrm-nazik gstrmyin! Biz hammz qng yk eklriyik.
stn dn bir damla ehdn titryn tumurcuqla ortaq n ksiyimiz var?
Dzdr, biz hyat sevirik: hyata deyil, sevgiy aldmz n.
Hr sevgid daim bir az dlilik olur. Dlilikd d daim bir az al.
V htta hyat aiqi olan mn el glir ki; kpnklr, sabun kpklri v onlara bnzyn insanlar
xobxtlik haqqnda hamdan ox bilirlr.
Bu yngl alsz zrif hrki xrdaca qlblrin prvazn seyr etmk Zrdtn ruhunu tranlr v gz
yalarna qdr mst edir.
nanas olsam, yalnz rqs etmyi bacaran Allaha inanardm.
blisimi grdm: yaman ciddi, ar, dal tuturdu zn: bu arlq ruhu idi o; hr eyin yer dmsin
bais d odur.
Qzbl deyil, gll ldrrlr. Qalxn, arlq ruhunu ldrmy biz yardm olun!
Gzmyi yrndim; o vaxtdan zm qama da rva bilmim. Uma yrndim, o vaxtdan mn
yerimdn trpnmk n knardan tkan gzlmirm.
ndi yngllmim, indi uuram, indi zm stdn aa baxram, indi Allah z bel iimd rqs edir.
Zrdt bel dedi.

DADAKI AAC HAQQINDA

Zrdtn gz almd ki, bir gnc ondan yan gzir. Axamn birind tkbana lvan ink adl bu
hrin drd dvrsini sarm dalar gznd Zrdt hmn gnci grd, o, aaca sykli oturmudu,
yorun baxlar dry dikilmidi. Zrdt olann sykndiyi aacdan yapb bel dedi:
Bu aac silklmk istsm, bacarmazdm.
Amma bizim grmdiyimiz klk ona zlm edir, istdiyi smta yir. Bizi bundanda ox yn grnmz
llr var.
Gnc prt olub ayaa qalxd v dedi: Zrdtn ssini eidirm, el indic onu dnrdm.
Zrdt cavabnda: Daha qorxmaq niy dedi. Aacn bana gln insandan da yan kemir.
 O yksklr, ia n qdr can atrsa, kklri yerin tkin, aa, zlmtlr, dib, r o qdr ox
ilyir.
Bli, r! gnc ucadan dedi. Nec olur ki, sn mnim qlbimi oxudun?
Zrdt glmsnd: El qlblr var ki, onlar oxumaq olmur, onda onlar vvl uydurmaq lazm glir.
Bli, r! gnc sz tzdn evirdi. Dz dedin, Zrdt! Daha zm inanmram. Ykskliy can
atmaa balayandan sonra n zm zm n d baqalar mn inanmr, bu nec oldu ax?
ox tez dyiilirm: bu gnm dnnimi inkar edir. Qalxarkn bzi pilllrin stndn atlram: he bir
pill d bunu mn balamr.
Ykskd olanda grrm ki, tnhayam. Mni dindirn olmur, tnhaln axtas iliyimi alr. Ykskd
nlri axtarram?
Nifrtim d hsrtiml qoa byyr; yksy qalxdqca, qalxanlara nifrt edirm. Ykskd nlri
axtarrlar?
z drmamamdan v bdrmyimdn nec d utanram! z tng nfsim nec d la edirm!
Uanlara nec d nifrt edirm! Yksklikd olmaqdan nec d bezmim.
Bu yerd gnc susdu. Zrdt is, yannda olan aac nzrdn keirib bel dedi: Bu aac dada tk-
tnha durub, o insandan v heyvandan ykskd bitib.
dir, danmaq ists, anlayacaq kimssi taplmazd: el ykskd bitib.
El hey gzlyir, gzlyir, gzldiyi ndir bs? Buludlara ox yaxn yaayr: yqin ilk imyi gzlyir
o?
Zrdt bunu sylmidi ki, gnc fan etdi:
Eldir, Zrdt, dz dedin. Yksy can atarkn lm arzulayrdm, sns mnim gzldiyim imksn!
Bax, sn zhur edndn gr n hala dmm. Sn bsldiyim hsd mni mhv etdi! gnc bel deyib
ac-ac alad. Zrdt onu qucaqlayb znl apard.
Bir az bu minvalla gedndn sonra bu szlri dedi:
ryim paralanr. Thlkd olduunu snin gzlrin szlrindn daha yax anladr.
Hl azad deyilsn, hl azadl axtarrsan. Bu axtarn sni oyadb, yuxunu da sn haram edib.
Azad zirvlr can atrsan, qlbin ulduzlara susayb. Amma snin mnfur istklrin d azadla can atr.
indki quduz itlr azadla darbnr: ruhun btn buxovlar qrb atmaq istrkn onlar z zirzmilrind
sevincdn ulayrlar.
Mnc sn hl azadlq arzulayan mhbussan; ah, bu mhbuslarn ruhu all olduu qdr d hiylgr v
mnfur olur.
Qurtulan ruh hl tmizlnmlidir. Hbsxanann irk-pasa hl onun stnddir: hl onun baxlar
tmizlnmlidir.
H, snin thlkni bilirm. Amma sni and verirm z mhbbtim, z midlrim: sevgindn,
midlrindn vaz kem!
Hl ki, zn ncib sanrsan; sni sevmynlrd, dalnca acqla baxanlar da sni ncib sanrlar. Bil ki,
ncib insan oxlarnn yolu stnd dayanb.
Ncib ks xeyirxahlarnda yolu stnd dayanb, onlar ncib xeyirxah deynd slind yoldan xarmaq
istyirlr onu.
Ncib ks yeni bir ey, yeni bir fzilt yaratmaq istyir. Xeyirxah is khnni, khnnin qorunub
saxlanmasn istyir.
Drd onda deyil ki, ncib xeyirxaha dnr, drd burasndadr ki, o srta, labaza, dadana evril bilr.
Ah, nciblr tanyram ki, n ali midlrini itirdilr. V indi onlar btn ali midlr r atrdlar.
ndi tri ylnclr, ehtiraslara qaplblar: mqsdlri is bir gnly gcl yetir.
Ruh z d hvtdir bel deyirdilr. Onda ruhlarnn qanadlar snd: indi o ruh hr yana srnr,
dildiyi hr eyi murdarlayr.
Bir vaxt rklrindn qhrmanlq keirdi, indi hvt qurduna dnblr. Onlarn qhrmanl gm v
qorxudur.
Sni and verirm mhbbtim, midlrim: qlbindki qhrman atma! Ali midini mqdds saxla!
Zrdt bel dedi.

LM VAZLR HAQQINDA
 lm vaizlri var; hr yandan lm mdh ednlrin ssi glir, v yer z lm mdh olunas kslrl
doludur.
Yer z artq adamlarla doludur, hyat insanlarn ifart ox olmasyl korlanb. Ka bdi hyat adyla
onlar bu hyatdan tovlayb qoparmaq olayd!

Sarlar ya da ki, qaralar lm vaizlrin bel deyirlr. Amma istrdim onlar siz baqa rnglrd
gstrm.
Onlar, bu qorxunclar btnlrind vhi heyvan gzdiririlr; onlarn hvtdn v ya z hyatlarna qst
etmkdn baqa seimlri qalmayb. Amma onlarn fqti d z hyatlarna qstdir.
Onlar, bu qorxunclar hl he adam da olmaybdr; qoy onlar hyata nifrti tbli etsinlr v zlri d
getsinlr!
Qlbi vrmlidir onlarn: doulcaq lmy balayr v yorunluq, trki-dnyalq tlimin susayrlar.
Onlar hvsl l olmaq istyirlr, glin onlarn bu istyini alqlayaq! Amandr, bu llri xortlatmayaq,
bu canl tabutlar trptmyk!
Qarlarna xan istr xst olsun, istr qoca, istr l, o saat deycklr ki, hyat tkzib olundu!
Halbuki tkzib olunan onlar zlri v varln tk birc zn grn gzlrdir.
Ar drd prdsin brnb lm gtirn kiik tsadflr susayaraq, belc dilrini bir-birin sxb
gzlyirlr.
Ya da onlar irniyyat qapdrr v eyni zamanda z uaq hrktlrin glrlr: onlar hyatdan saman
p kimi yapr v saman pndn yapmalarna la edirlr.
Onlarn mdrikliyi budur: Yaayan axmaqdr, biz d belc axmaqq! Dnyada bundan axmaq ey ola
bilmz!
Yaamaq yalnz zab kmkdir! zglr bel deyir, yalan da demirlr: onda aln ki, qurtarasnz!
aln ki, bsbtn iztirab olan bu hyat qurtarsn!
Fziltinizin qaydas bel sslnmlidir: sn zn zn ldrmlisn! Sn zn zndn
ourlamalsan!
hvt gnahdr, lm vaizlri bel deyir glin bir knara kilk, uaq trtmyk!
Domaq zabldr, baqalar is bel deyir niy d doasan? Onsuz da doulanlar hams bdbxt
olur! El onlar da lm vaizlridir.
Rhm edin nclr deyir. Nyim varsa gtrn! zm d aln mndn! Onda hyatla ilikim
azalar!
Onlar dorudan mrhmtli olsaydlar, z yaxn adamlarnda hyat eqini ldrrdilr. Qddarlq
onlarn n byk yaxl.
Amma onlar hyatdan yaxa qurtarmaq istyirlr: z znir v bxilri il baqalarn hyata daha
mhkm baladqlar veclrin d deyil.
Ey sizlr srt mk, srt, yenilik, qeyri-myynlik sevnlr, siz znz pis hiss edirsiniz; sizin
btn faliyytiniz zndnqama v zn unutma istyidir.
Hyata bir azacq inamnz olsayd, ann tsirin az qaplardnz. Gl ki, ninki gzlmk, he tnbllik
etmk n qlbinizd mna atmr!
Hr yandan lm mdh ednlrin ssi glir, v yer z lm mdh olunas kslrl doludur.
Yaxud bdi hyatn mnim n hams birdir, tki onlar yubanmadan ora yollansnlar.
Zrdt bel dedi.

HRB V HRBLR HAQQINDA

n yax dmnlrimizdn aman dilmirik, bir d btn qlbimizl sevdiklrimizdn. Qoyun, siz
hqiqti sylyim!
Mnim hrbi qardalarm! Mn sizi rkdn sevirm, sizinlyam, daim sizin brabriniz olmuam. V
hm d sizin n yax dmninizm. Qoyun, siz hqiqti sylyim!
ryinizdki nifrtdn d, hsddn d xbrdaram. Nifrt v hsdi tanmayacaq qdr byk
deyilsiniz. Bar znzdn xcalt kmyck qdr byk olun!
 V gr idrak mcahidlri olma bacarmrsnzsa, he olmasa onun sravi dys olun! Onlar bu
mcahidlrin mjdisi v yol yoldalardr.
Gz ildikc blk-blk sgr grrm: cngavr grmk istrdim! Geycklrin vahid forma
deyirlr: ka onun altndaklar vahid forma olmayayd.
Gzlriniz hr an dmn axtarmaldr z dmninizi. Bzilriniz el ilk baxdan nifrt edir.
Dmninizi axtarmal, hrbinizi etmli, fikirlriniz urunda cng xmalsnz. V gr fikirlriniz
mlub olsa, bu mlubiyytin zrind vicdannz zfr almaldr.
Slh yeni savalara hazrlq frsti kimi sevmlisiniz. Qsa mddtli slh uzundan daha xo glmlidir
siz.
Sizi i deyil, mbarizy arram. Sizi slh deyil, qlby arram. Qoy iiniz mbariz, slhnz
qlb olsun!
Yalnz lind ox-yay olanda sakit oturub susmaq olar: yoxsa bo-bo danb syrlr. Qoy slhnz
qlb olsun!
Deyirsiniz, xeyirxah mqsd htta hrbi mqddsldirir? Mns siz deyirm ki, hrbin xeyri hr bir
mqsdi mqddsldirir.
Hrb v csart br vladna mhbbtdn qat-qat ox i grb. ndiydk mzlumlar xilas edn sizin
rhminiz deyil, igidliyinizdi.
Yax ndir? soruursunuz. Yax igidlikdir. Mehriban olmaq hm gzl, hm d tsirlidir bu
szlri siz yox, balaca qzlar dey bilr.
Deyirlr ryiniz dadandr: halbuki ryiniz smimidir, xalisdir v mn ryinizin utancnz sevirm.
Siz qabarmadan, zglr is kilmdn utanr.
Eybcrsinizmi? N olar, qardalar! Siz d eybcrlrin bas olan aliliy brnn!
Qlbiniz bydkc tkbbrnz artr; v alicnablnzn mayasna qzb qatlb. Tanyram sizlri.
Tkbbrl v mzlum bir-biriyl qzbd qarlar. Amma bir-birini anlamrlar. Tanyram sizlri.
Dmniniz ikraha deyil, nifrt layiq olmaldr. Dmnlrinizl fxr etmlisiniz, onda onun uuru sizin
d uurunuz olar.
Qiyam qulun mrdliyidir. Qoy sizin mrdliyiniz itat olsun! Qoy verdiyiniz mr bel itat olsun!
Yax hrbinin qulanda sn etmlisn, mn istyirmdn xo sslnir. Siz ziz olan n varsa, vvl
znz mr etmlisiniz onu!
Qoy sizin hyata mhbbtiniz n ali midlr mhbbt olsun, sizin ali midiniz is hyat haqqnda n
ali dncsi olsun!
Sizin n ali dncnizi is mn mr edcym eidin, insan bel bir eydir ki, zndn yksy
qalxmaldr.
Belc z itat v hrb mrnz yaayn! Uzun mr ny grkdir? Hans igid rhmi qbul edr?
Siz yazm glmir, sizi qlbn sevirm, mnim mharib qardalarm!
Zrdt bel dedi.

YEN BT HAQQINDA

Hardasa hl d xalqlar, srlr qalmaqdadr, bizd is baqa crdr, qardalar, bizd dvltlr var.
Dvlt? N demkdir bu? Qulaqlarnz yax-yax an, indi siz xalqlarn lmndn danacaam.
Dvlt btn soyuq jdahalarn n soyuudur. Yalan da soyuqdur onun. Gr nec yalanlar ydb
tkr: mn, dvlt, el xalqam.
Yalandr! Xalq yaradan, ona inam v sevgi bx edn yaradanlar oldu, hyata bel xidmt etdilr onlar.
Hr addmda tl qurub onu dvlt adlandranlar dadanlardr: qurduqlar tly yzlrc arzu-istk
ilidirib ba stdn qlnc asblar.
Harada hl d xalq qalbsa o dvlti anlamr, onu bd nzr, adtlrin v qanunlar tapdalanmas kimi
grr v nifrt edir.
Siz bir iart verim: hr xalq xeyrini, rini z dilind anladr qonu onu anlamr. Ax, bu dili z
adtlrindn, hquqlarndan icad edib o.
Lakin dvlt btn dillrd xeyir v r haqqnda yalan satr: n deyirs, yalandr, nyi varsa, ourluqdur.
Hr eyi saxtadr, ourluq dilrl dilyir bu dili heyvan. Btni bel saxtadr onun.
 Xeyir v r dillrin qatq salnmas: budur siz vercyim iar, dvltin iarsi.
Hqiqtn, bu iar lm zmindn xbr verir! Hqiqtn, onun gz lm vaizlrini gzir!
oox-oxlar doulur: dvlt artq adamlar n icad olunub! Bax gr o onlar, oox-oxlarn nec
tovlayr! Gr bu oxlar o nec clb edir! Gr nec onlar bour, eynyir, gmirir!
Dnyada mndn nhng ey yoxdur: Allahn idaredici barmayam mn, jdaha nr tpir. V n
yazq ki onun qarsnda diz kn yalnz uzunqulaqlar, dargzlr deyil!
Ah, byk qlblr, z qara yalanlarn siz d pldayr o. Ah, onun gz fdakar, zngin qlblri nec tez
tapr!
Bli, sizlr d gzndn yaynmrsnz onun, khn Allahn mzffrlri! Dylr sizi yorub, indi bu
yorunluq yeni bt sitayi edir!
trafna qhrmanlar, tmizlri ymaq istyir bu yeni bt! Tmiz vicdann fqlri altnda zn gn
vermyi xolayr bu soyuq jdaha!
Sizinn hr eyindn kemy hazrdr, tki ona, bu yeni bt scd edsiniz: sizin fziltinizin fqini,
mrur gzlrinizin baxn belc satn alr.
oox-oxlarn sizlri aldadb tora salmaq istyir! H, cb tl tiksi tapb, ilahi ehtiramn tozundan
fnxran lm at!
H, oxlar n hyat donuna kirmi lm icad olunub: dorudan da lm vaizlri n misilsiz
xidmtdir!
O yerd ki ham, yaxlar da, yamanlar da zhr iirlr; o yerd ki, ham, yaxlar da, yamanlar da zn
itirir; o yerd ki hamnn tdrici intiharna hyat deyilir mn ora dvlt deyirm.
Bu artq adamlara baxn! xtiralarn srini, mdriklrin xzinsi ourlayrlar: ourluqlarna mdniyyt
ad qoyurlar v hr eylri xstliy, bdbxtliy dnr.
Bu artq adamlara baxn bir! l-mdam xstdirlr, dlrini qusur, adn qzet qoyurlar. bir-birini udur,
he vaxt da hzm ed bilmirlr.
Bu artq adamlara baxn! Srvt qazanr, amma gnbgn kasblayrlar. Hakimiyytdir istdiklri, ilk nc
is hakimiyytin diryi, oxlu pul, ah, acizlr!
Bir gr bu qvraq meymunlar nec drmar! Bir-birinin tpsin drmar, sonra is lehmy, uuruma
yuvarlanrlar.
Hams taxt-taca sar dartnr: axmaqlar, el bilirlr xobxtlik taxt-tacdadr! Gah lehm taxt-tacda oturur,
gah da taxt-tac lehmd.
Mnc, onlarn hams dlisov, evik meymunlardr, onlar havalanblar. Mnc, onlarn bt, soyuq
jdaha pis iylnir; mnc bu btprstlrin hams pis iylnir.
Qardalar, onlarn azlarnn, tamahlarnn qoxusundan boulmaqm istyirsiniz? Tez, pncrlri
sndrn, aqla tullann!
Pis qoxudan qan! Artq adamlarn btparstliyindn uzaq dolann!
Pis qoxudan qan! nsan qurbanlarnn tstsndn uzaqlan!
Hl ki azad torpaqlar byk qlblilrin pivazna mntzirdir. Hl ki tnhalar v ct-ct tnha olanlar
n dniz qoxulu azad mkanlar var.
Hl ki, byk qlblr n azad hyat azad durub. Dorudan da dnya malna yiylnmyn ks
dnya yiylnmz. Azn yoxsulluuna eq olsun!
Dvlt qurtaran yerd, artq olmayan insan balayan yerd zrurilrin nmsi balayr; onun transi
yegan v vzsizdir.
Oraya, dvltin qurtard yer baxn, qardalar! Fvqlinsana aparan gy quran v krpn
grmrsnzm?
Zrdt bel dedi.

BAZAR MLKLR HAQQINDA

Qa, dostum, z tnhalna qa! Grrm, qulaqlarn byk adamlarn haray-qqrndan batb,
mzlumlarn ah-nalsindn yar olub.
Me d, qayalar da sninl brabr lyaqtl skuta varmdlar. Sevdiyin o aacdan ibrt gtr, ban
dnizin zrin yrk sakitc dinlyir.
 Tnhaln qurtard yerd bazar balanr; bazarn baland yerd is mahir oyunbazlarn hay-ky v
zhrli milklrin vzlts balayr.
Tqdim edm olmasa, dnyann n yax eylri d he ny dymz; xalq bu tqdimatlara byk adam
deyir.
Xalq byy, yni yaradan anlamr, amma byk eylrin tqdimatlarn v oyunbazlarn sevir.
Dnya yeni dyr yaradanlarn bana frlanr sssizc frlanr. Fqt xalq v an-hrt oyunbazlarn
bana frlanr dnyann grdii beldir.
Oyunbazn ruhu var, amma ruh vicdan yoxdur. O daim baqalarn mhkm inandrd bir ey inanr
zn!
Sabah baqa inam olacaq, birign bambaqa. Hisslri xalq kimi evik, hval dyikndir.
Darmadan etmyi sbut etmk bilir. Dli etmk onun dilinc inandrmaqdr. Qan onun nzrind
dlillrin n gzlidir.
Yalnz hssas qulaqlara nfuz edn hqiqti o, yalan v pu adlandrr. slind o tkc dnyada n ox
gurultu qoparan allahlara inanr!
Bayram bazar tlxklrl doludur, xalq is bunlar byk insan bilib, bunlarla ynr! Xalq n onlar
ann aasdrlar.
Fqt an onlar tlsdirir, onlar da sni. Sndn H, ya Yox cavab almaq istyirlr. Amandr, sn H, ya
Yox arasnda qalmaq istyirsn?
Ey hqiqt aiqi, bu qeyd-rtsizlr, bu tlsdirnlr znlr hsd km! Hl he vaxt hqiqt qeyd-
rtsizlrin lin dmyib.
Uzaq dolan bu tlsnlrdn, tkc bazarda ya h, ya yox dey adam divara diryrlr.
Drin bulaqlarn hamsnn hyat lng keir: diblrin dn eyi ayrd etmk n ox gzlmli olurlar
onlar.
Btn byklr bazardan v hrtdn knar gzir: yeni dyrlri yaradanlar zldn bazardan v
hrtdn uzaq yaamlar.
Tnhala kil, dostum! Grrm, zhrli milklr snd sa tutar yer qoymayb. Srt, sfal klyin
sdiyi yerlr qa! Tnhala qa! Kiik, miskin insancqlara ox yaxn yaamdn. Onlarn grnmz
qisasndan qa! Tk arzular sndn qisas almaqdr.
l qaldrma onlara! N saylar var, n hesablar, snin alnna is milkqran olmaq yazlmayb.
Bu kiik, miskin insancqlarn say-hesab yoxdur; v bzn ya damlalar, alaq otlar da mhtm bir
tikilinin axrna xr.
Sn da deyilsn, amma damclar oyum-oyum oyub sni. Damc oxalnca atlayacaq, snacaqsan.
Grrm, zhrli milklr ldn salb sni, qann yz yerdn em kimi gz verib; qrurunsa sni he
acqlanmaa da qoymur.
Gnahszdlar, amma snin qanna susayblar onlar, qansz rklri onlar qana yeriklyir, ona gr d
onlar sni gnahszcasna sancrlar.
Amma sn drin insansan, sn n kiik yaralardan drin zab kirsn; v hl tamam-kamal saalmam
zhrli qurd tzdn yarana darar.
Bu qarnqulular ldrmy qrurun yol vermir. Amma zn gzl ki, onlarn zhrli zorakln
kmk snin tale yazna dnmsin!
Onlar z triflri il snin byr-banda vzldar, triflri zhl tkmkdir . Onlara snin drinin,
qannn tmas grkdir.
Onlar sn allaha, ya da ki eytana yaltaqlanan sayaq yaltaqlanr, allahn, ya eytann qarsndaymlar
kimi ciyildirlr. N etmli? Yaltaqdan, vizilkdn savay bir ey deyil onlar.
Hrdn sninl iltifatl dolanrlar. Amma bunun da mayas qorxaqlarn bicliyidir. Bli, qorxaqlar bicdir!
z dar qlblri il daim sni dnrlr, daim bhli grnrsn onlara! Nyi ox dnrlrs
bhli grnr onlara.
Btn fziltlrin n sni czalandrrlar: tk birc eyi balayrlar sn shvlrini.
Mehriban, daltli olduuna gr deyirsn: onlar z miskinliklrin gr gnahkar deyil. Halbuki onlar
z dar qlblrind: Btn byklklr gnahkardr, deyib durur.
Onlara qar n qdr ltfkar olsan da snin ikrahn duyur, xeyirxahlnn vzini gizli yamanlqla
qaytarrlar.
 Snin dilsiz-azsz qrurun onlarn zvqn oxamr; snin bir anla da olsa hrt uyduunu grnd
brkdn sevinirlr.
nsanda anladmz bir ey olanda od vurub yandrrq onu. Miskin adamlardan zn gzl!
Snin qarnda onlar z miskinliyini duyurlar; v onlarn alaql grnmz bir intiqam odunda
alovlanr.
Grmdinmi, sn gln kimi nec susdular, taqt d, tst snn alovu trk edn kimi, onlar trk etdi?
H, dostum, yaxndaklarn sn vicdan tnsisn: nki onlar sn layiq deyil. Ona gr sn nifrt edir v
qann lzztl sorardlar.
Yaxndaklarn daim zhrli milklr olaraq qalacaq; snd byklk adna n varsa, onlar daha
zhrli edck v mily daha ox bnzdck onlar.
Qa, dostum, z tnhalna qa, srt, sfal klyin sdiyi yerlr qa! Snin alnna milkqran olmaq
yazlmayb.
Zrdt bel dedi.

SMT HAQQINDA

Meni sevirm. hrd yaamaq tindir: ehtirasl adamlar oxdur orada.

Ehtirasl qadnn yuxusuna girmkdns qatil lin dmk yax deyilmi?
Bu kiilr bir baxn: gzlrindn oxunur ki, onlar dnyada qadnla yatmaqdan gzl bir ey bilmirlr.
Qlblrin dibin irk ylb, v vay halna ki, bu irkin hl ruhu da ola!
Ah, siz bar heyvanlar kimi mkmml olsaydnz! Amma heyvanln gnahszla malikdir.
Myr mn hisslrinizi ldrn, deyirm siz? styirm hisslriniz msum olsun.
Myr mn ismt tvsiy edirm siz? smt kimi n fzilt, oxlar n is demk olar ki, qsurdur.
Onlar zlrini *zinadan+ birthr saxlayrlar, amma qol qoyduqlar hr idn qancq hissiyyat boylanr.
Htta fziltlrinin zirvsin, srt ruhlarna qdr bu heyvan z kimlri, nifaqlar il izlyir onlar.
V bir tik cismi ondan sirgynd, bir tik ruh n nec ilan dili xarr bu qancq hissiyyat!
Facilri, rk paralayan eylri sevirsiniz, deyilmi? Mn is sizin qancnza bhyl yanaram.
Gzlrinizdn qddarlq yar, hvtl baxrsnz zabke. Mrhmt dediyiniz ey sadc libasn
dyimi hvt deyilmi?
Bir rmz deyim siz: oxlar eytan qovmaq istrkn zlri donuzlarn iin girdi (bu sutat ncildndr
H.H.).
smtin tin grndy kslr onu knara qoymaq tvsiy edin: qoy o chnnm yoluna, yni qlbin
lehm v hvtin dnmsin!
Murdar eylrdn danram? Mnc yox, bundan betrlri d var.
drakl insan hqiqtin sular irkli olanda deyil, dayaz olanda o suya girmy sevmir.
liyincn ismtli olanlar da var: onlarn rklri sizinkindn daha yumaq, gllri daha boldur.
smtin zn d glr onlar, soruurlar: smt n olan eydir?
Dlilik deyilmi ismt? Amma bu dlilik z glib bizi tapb, biz onu yox.
Biz bu qonaa snacaq v qlbimizd yer verdik: indi biziml yaayr, qoy istdiyi qdr qalsn!
Zrdt bel dedi.

DOST HAQQINDA

Hr zaman tk qalmaq mn oxdur trki-dnya insan bel dnr. Bir il bir vaxt gldikd ikiy
evrilir.
Mn hr drd-srimi z Mniml blrm, grsn dost olmasa adam buna nec dz bilr?
Trki-dnya insan n dost hmi nc xsdir: nc xs el bir manedir ki, iki nfrin shbtini
drin uuruma yuvarlanmaa qoymur.
Ah, btn trki-dnyalarn ox drin uurumlar var! Buna gr d onlar daima dost v dostun
bykly hsrtinddirlr.
 Bizim baqalarna inammz zmz n yerd inanmaq istdiyimizdn xbr verir. Bizim dost hsrtimiz
slind z casusumuzdur.
ox vaxt mhbbt biz yalnz paxll df etmk n lazm olur. ox vaxt ona gr hcum edib
dmn qazanrlar ki, zlrinin hcuma mruz qala bilcklrini gizltsinlr.
Dostluq dilmy csarti atmayan sl ehtiram: He olmazsa dmnim ol! deyir.
Dost tapmaq istyn grk onun n savasn; savamaq n is dmnilik etmyi bacarmalsan.
Snin dostun, eyni zamanda dmnindir v sn bu dmn d hrmt etmlisn.
Dostuna yaxnlab onun trfin kemmy bilrsnmi?
Dostunun snin n qat dmnin olmaldr. Onun ziddin gednd d qlbn ona n yaxn adam sn
olmalsan.
Dostunun qarsnda maskalanmaq istmirsn? Dostun fxr etmlidir ki, sn ona z sl siman
gstrirsn? Amma bununn onun sndn zhlsi gedir.
zn sirr prdsin brmsn camaatn sn a tutacaq, halbuki lt adamdan qorxmaa he bir
sasmz yoxdur! lbtt allah olsaydnz, z geyiminizdn utanmaa bacarardnz!
zn dostun n sn yetrinc gzl bzn bilmzsn, nki sn onun n ox v fvqlinsan hsrti
olmalsan!
Dostunun slind nec olduunu bilmk n ona he yatan yerd baxmsanm? slind dostunun sifti
ndir ax? Bu snin znn bir az nahamar, kl-ktr gzgdki ksindir.
Dostunu he yatan yerd grmsnmi? Onun grkmi sni qorxutmad ki? Of, dostum, insan bel bir
eydir ki, zndn yksy qalxmaldr.
Dostun sni duymaqda da, susmaqda da mahir olmaldr. El eylr var ki, krk sn d grmmzliy
vurasan. Snin yuxun dostunun ayqlqda n etdiyindn sn xbr vermlidir.
Snin mrhmtin ali duyu olmaldr: amma grk vvl bilsn grk dostunun bu mrhmt ehtiyac
varm? Blk o sndki soyuq gzlri v bdiyyt dikilmi baxlar sevir?
Dosta mrhmt ox srt qlafn iind gizlnmlidir, ona di batran bu didn li xacan da gz
altna almaldr. Onda ancaq bu mrhmt zrif v irin olacaq.
Sn dostun n tmiz havan, tnhal, ryi, drman vz ed bilrsnmi? Bzn insan z zncirini
qra bilmir, amma dust n xilaskar olur.
Klsnmi? Onda sndn dost xmaz. Zalmsanm? Onda snin dostun ola bilmz.
ox-ox illr uzunu qadn xisltind kl v zalm gizlnmidi. Ona gr qadn hl d dostlua qabil
deyil: o yalnz mhbbti tanyr.
Qadn mhbbti sevmdiyi hr ey qar daltsiz v kordur. Arvadlarn urlu mhbbtind d
gzlnilmzlik v ildrm var, gndz d gecdn uzaq deyil!
Qadn hl dostlua qabil deyil: arvadlar hl d tbitn piik v qu olaraq qalr. Ya da n yax halda
ink.
Qadn hl dostlua qabil deyil. Bs siz, kiilr, deyin grk, sizlrdn kim dostlua qabildir?
Kiilr, yazqlar olsun sizin ruhi yoxsulluunuza, simicliyiniz! Sizin dostlarnza verdiyinizi mn
dmnim verr v bundan qtiyyn kasb dmzdim.
Yoldalq var: ka dostluq da olayd!
Zrdt bel dedi.

MN BR MQSD HAQQINDA

Zrdt ox lklr gzdi, ox xalqlar grd: hr drl xalqn xeyirin d bld oldu, rin d. Cml-
cahanda xeyirdn v rdn ulu qvvt tapmad.
He bir xalq dyrlndirm keirmdn yaaya bilmz: gr o zn qoruyub saxlamaq istyirs, verdiyi
qiymt qonununkunun eyni olmamaldr.
Bir xalqn yax dediyi ey baqasnda eyib v rsvaylq saylr: bel grdm. Burada lntlnn ox
eylr orada dfn lngi il bzdilir.
Qonu qonunu he vaxt anlamayb: onun qlbi mdam qonunun axmaqlq v qddarlndan
tcblnib.
 Hr xalqn ba stnd xeyirxahlq lvhsi aslb. Yax bax, bu onun zn yenm lvhsidir, bax, bu
onun hakimiyyt istyinin ssidir.
Ona tin grsnn hr eyi triflyir; labd v tin eylri yax, onu n byk ehtiyacdan qurtaran
nadir v mkl eylri is mqdds adlandrr.
O, ona hkm etmy, zfr almaa, qonularn qorxu v hsddn atlatmaa imkan vern ey zirv,
labd balanc, meyar v hr eyin mnas sanr.
Dorudan da, qardam, bir xalqn ehtiyacn, torpan, smasn, qonusunu tansan, onun qlblrinin
sirri d, nyin namin pilllrl midin sar drmand da sn aydn olar.
Daim birinci olmal, hamnn nnd dayanmalsan; snin qsqanc qlbin dostundan savay kimsni
sevmmlidir, bu szlr yunann qlbini sarsdrd; v o z mhtm yolunu gedirdi.
Hqiqti syl, ox-yayla usta davran, bu mnim admn da mnsub olduu xalqa ad mnim n
eyni drcd ziz v ar olan bir xalqa hm ziz hm d ar glirdi.
Ata-anaya ehtiram gstr, ruhunun drin qatlarnda da onlarn xidmtind dayan bu vsiyyti is
zg bir xalq ba stndn asd, bununla zn qdrt v bdiyyt qovudurdu.
Sadiq ol, sdaqt namin lap r v xatal ilrd d qann axtmaqdan kinm baqa bir xalq bunu
yrnrk zn yendi v bellikl byk midlr yiylndi.
Hqiqtn, insanlar znn btn xeyir v rini zlri yaradblar. Hqiqtn, onlar bu xeyir v ri n
tapblar, n d bu onlara ilahi vhy kimi nazil olub.
nsan zn saxlamaq n vvl-vvl eylr dyr verdi vvlc o eylrin mnasn yaratd, insani
mnasn! Ona gr o zn insan deyir, yni srraf!
Srrflq qiymt vermk yaratmaqdr: eidin, ey yaradanlar! Qiymt vermk z btn
qiymtlndiriln eylrin n qiymtlisidir, incisidir.
Dyr qiymtlndirmdn tryir; qiymtlndirm olmasa, hyat bir rk qoza dymzdi. Dinlyin, ey
yaradanlar!
Dyrlrin dyimsi yaradanlarn dyimsidir. Yaradan olmaq istyn daim mhv etmlidir.
Yaradanlar vvl xalqlar, ox sonralar ayr-ayr frdlr olub; slind ayrca frd z yarann n yeni
tzahrlrindndir.
Bir vaxt xalqlar boyunlarna xeyir lvhsi asmdlar. Hkm v itat istyinin qovuuundan yaranmdr
bu lvh.
Sr hissi Ego hissindn daha qdimdir; v n qdr ki tmiz vicdan sr adlanr, yalnz vicdanszlar
Ego deyirlr.
Dorudan da hiylgr, sevgidn mhrum, z xeyrini oxluun xeyrind axtaran Ego srnn balanc
deyil, ksin, onun squtudur.
Sevnlr hmi yaradanlar olub, xeyir v ri onlar yaradblar. Btn fziltlrin adlarnda sevgi v
qzb odu kzrir.
Zrdt ox lklr gzdi, ox xalqlar grd: cml-cahanda sevnlrin ilrindn ulu qvvt tapmad:
onlarn ad xeyir v rdir.
Dz bu trif v danlaq hakimiyyti bir zrp jdahadr. Deyin, qardalar, kim mnim n onun
hdsindn glr? Deyin, kim bu heyvana min peysrlik buxov ata bilr?
ndiycn min mqsd vard, nki xalqlarn say min idi. ndi yalnz bu min peysrin buxovu atmr,
vahid bir mqsd atmr. Hl briyytin mqsdi yoxdur.
Amma deyin grk, qardalar: gr briyytin mqsdi yoxdursa, onun z d yox saylrm?
Zrdt bel dedi.

YAXIN ADAMINA MHBBT HAQQINDA

Yaxnlarnza sar darbnr, stlik buna dair gzl szlr tapb deyirsiniz. Mns siz deyirm ki, sizin
yaxn adamlarnza olan sevginiz znz xarab sevginizin nticsidir.
Siz yaxn adamlarn yanna z linizdn qar, adn da fzilt qoyursunuz. Mns sizin fdakarlnza
yax bldm.
Sn Mndn uludur; Sn deyimind mqddslik var, Mnd yox; odur ki, insan yaxn adamna
can atr.
 Yaxn adamlarnz sevmyimi tvsiy edirm siz? ksin, yaxnlardan qama, uzaqlar sevmyi siz
tvsiy edirm!
Uzaq adamlara, glck adamlara mhbbt yaxn adamna mhbbtdn uludur; eylr, xyallara
mhbbt insana mhbbtdn uludur.
Qabanda duran bu Kabus sndn gzldir; n n sn z tini, smyn ona vermysn. Amma sn
qorxub yaxn adamnn yanna qarsan.
znzl dil tapb yola getmir, qdrinc sevmirsiniz znz; bu zdn yaxn adamlarnz tovlayb sizi
sevmy thrik edir, znz onlarn axmaql il mkafatlandrrsnz.
Ka siz n yaxn adamlarnzla, n d onlarn qonularyl yola getmyydiniz, onda siz znz
znzdn z mehriban dostunuzu yaradardnz.
z barnizd yax bir sz demk istynd ahid taprsnz; el ki, onlar yoldan xarb sizin barnizd
yax dnmy vadar etdiniz, onda znz d z gznzd ucalrsnz.
Yalan yalnz bildiyinin ksini sylyn adam deyil; sl yalan bilmdiyini danandr. zglrl z
haqqnzda siz mhz bel danr, qonunuzu znz haqqnda aldadrsnz.
Aldan kam adam deyir: nsanlarla nsiyyt xasiyyti korlayr, illah da o olmayanda.
Kimi yaxn adamlarnn yanna zn axtarmaa gedir, kimi zn unutmaa. znz olan bu xarab
sevginiz tnhal sizin n mhbs evirib.
Yaxn adamlara mhbbtinizin qarln uzaq adamlar dyir; v gr beiniz bir araya ylsa, altnc
hkmn lmlidir.
Sizin bayramlarnz da sevmirm; oyunu hddn artq oxdur, tamaalar da zlrini oyunudan
bebetr aparr.
Siz yaxn adam haqqnda yox, dost haqqnda drs deyirm. Qoy dost sizin n yer znn bayram,
fvqlinsan yans olsun.
Siz dostluqdan, odlu dost qlbindn drs deyirm. Amma odlu rkl sevilmk istyn hr eyi
mnimsmk bacarmaldr.
Mn siz kamil, yaradan, z kamil dnyasn bx etmy hr an hazr dost haqqnda drs deyirm...
Dnya onun n mhvrindn qopsa da yen z rxna qaydr, xeyir rdn, zrurt tsadfdn
tryib artan kimi.
Bu gnnn sbbi glck v n uzaqlar olmaldr: dostunun simasnda z sbbin kimi sn fvqlinsan
sevmlisn.
Qardalarm, siz yaxnlar sevmyi mslht grmrm: mslhtim uzaqlar sevmkdir.
Zrdt bel dedi.

YARADANIN YOLLARI HAQQINDA

Tnhala kilmk istyirsn, qarda? Sni zn qaytaran yolu axtarrsan? Bir az ayaq saxla, mni eit.
Sr deyir ki, Axtaran zn d itirr. Tnhalq gnahdr. Nec vaxtdr sn d srdn idin.
Srnn ssi snin z iind hl ox sslnck. Desn ki, mnim vicdanim sizinkindn deyil, bu
ikayt v nal kimi sslnck olacaq.
Bax, bu nal hl ki paralanmam vicdandan glir, vicdann bu son iarts snin kdrind gzrk.
Sn z kdrin yolunu getmk istyirsn, bu el snin zn gedn yoldur. Gstr grm, snin buna
haqqn v gcn atar?
Yeni qvvsnmi? Yeni haqsanm? lk tkansanm? z-zn diyirlnn tkrsnmi? Ulduzlarn zn
snin bana dolanmaa vadar ed bilrsnmi?
Ah, n qdr yksklik dknlri var? N qdr hrt sirlri var! nandr mni ki, sn d bu
dknlrin, bu sirlrin bir tay deyilsn!
N qdr byk fikirlr var ki, frlm hava arna bnzyir: havan ara frrlr, amma o slind
yen d bo qalr.
zn azadm sanrsan? Mn n sas duyundan dan, zncirlri rmandan yox.
Snin zncirini qrmaa haqqn atrdm?
El adamlar var ki, z klliyini itirmkl son zrr dyrini d itirir.
 Nlrdn azad oldun? Zrdtn bununla n ii var? Amma aydn gzlrin mn demlidir, bu azadlq
snin nyin grkdir?
zn-zn z yaxsn v yamann ver bilrsnmi; z iradni qanun kimi bann stndn asa
bilrsnmi? zn-zn hakim olub lazm gls, bu qanun adndan zn mhr ayana k
bilrsnmi?
z qanununun hakiminl v cllad il z-z qalmaq dhtdir. El bil ki, ulduzu bo fzaya v tkliyin
buz nfsi iin atrsan.
Ey yalqz insan, hl ki oxlunun iztirabn kirsn: hl ki n csartini, n d midini itirmmisn.
Amma gn glck tnhalq sni bezdirck, qrurun qrlacaq, csartin tknck. Gn glck: Mn
tnhayam! deyib haray tpcksn.
Gn glck ykskliyin latmaz, alaqln is birc addmlnda olacaq; z alicnabln sni bir Kabus
kimi qorxudacaq. Gn glck hr ey yalandr deyib nal kcksn.
El hisslr var ki, qsdlri tnhalarn axrna xmaqdr, bunu ki ed bilmdilr, grk zlri llr! Bs
snin lindn qatillik glrmi?
krah deyiln sz sn, tandrm, qarda? Bs sn nifrt ednlr qar daltli olmaq igncsi nec?
oxlarn sni yenidn tanmaa vadar edrsn, onlar is bunun hayfn snd qoymayacaq. Nec ola
bilr; onlara bu qdr yaxnlamdn, amma yan kedin? Bunu sn he vaxt balamayacaqlar.
Sn onlardan ykskdsn; amma n qdr zirvy qalxrsansa, paxlln gznd o qdr kiilirsn.
Balar zrind uanlar is bellrinin he grmy gz yoxdur.
Hans yolla mniml daltli olmaq istrdiniz! demlisn. Mn qismtim daltsizliyinizi
seirm.
Tnhalarn bana haqszlq v irkab yadrrlar; amma, qardam, ulduz olmaq istyirsns, onlardan, n
olur-olsun, in sirgmmlisn.
zn xeyirxahlardan, daltlilrdn gzl. Onlar zlri z fziltini icad edn adamlar dar aacna
kirlr yalqza nifrt edirlr.
zn mqdds sadlvhlkdn d qoru! Sad, bsit olmayan hr ey ona natmiz grnr, o
tonqallarn oduyil oynama sevmir.
zn sevgi tutmalarndan gzl! Yalqz insan rastna xan hr ks ox tez l uzadr.
El adamlar var ki, onlara l yox, pnc uzatmaq lazmdr, ka hl pncnin caynaqlar da olayd!
Amma rastlaacan n qorxulu dmn hmi sn zn olacaqsan; kediyin melrd, hr dlm-
deikd zn z pusqunda durursan.
Yalqz insan, sn zn trf yol gedirsn. Bu yol snin zndn v yeddi eytanndan qabaqda gedir.
Sn zn zn kafir d, cadugr d, mnccim d, sarsaq da, kkak da, mrtd d, zalm da olmalsan.
Yalqz insan, sn yaradanlarn yolu il gedirsn, z yeddi eytanndan zn Allah yaratmaq istyirsn.
Yalqz insan, sn sevnlrin yolu il gedirsn: sn zn sevirsn, zn nifrtin d bundan dour, yalnz
sevnlr bel nifrt ed bilr.
Sevn ns yaratmaq istyir, nki o nifrt edir! Sevdiyin nifrt etmyn ks n bilir sevgi ndir.
Tnhala z sevginl v z yaradc iinl kil, qarda, ox-ox sonralar haqq-dalt axsaya-axsaya
dalnca glib atacaq.
Tnhala kilnd mnim gz yalarm da znl apar, qarda. Mn znn fvqnd yaratmaq
istynlri v bundan lnlri sevirm.
Zrdt bel dedi.

CAVAN V QOCA ARVADLAR HAQQINDA

Gecnin bu almi gizlin-gizlin hara gedirsn, Zrdt? Brnck altnda gizltdiyin ndir? Sn
balanm xzin, ya sndn doulmu uaq? Yoxsa sn d ourlua quranmsan, rin dostu?
Eldir, qarda, Zrdt dedi. Bu bir xzindir, mn balayblar: yanmca gzdirdiyim bir hqiqtdir.
z d o krp uaq kimi narahatdr; azn yummasan ssi almi bana gtrr.
Bu gn qrub a tk-tnha yolumla gedirdim. Qabama bir qoca qar xd v qlbimin iin bel
dand Zrdt biz arvadlara ox shbtlr elyib, amma arvadlarn z haqqnda he vaxt danmayb.
Ona cavab verdim ki, Arvad bard kiiyl danarlar.
 Mn d dan, qar qr-saqqz olub l kmk bilmdi, onsuz da qocalmam, dediyini o saat
unudacam, dedi.
lam ksildi, arvada dedim: Qadn tpdn-drnaa mmmadr, bu mmmann is tk bir hlli var:
onun ad hamillikdir.
Qadn n kii vasitdir: mqsd is hmi uaq olaraq qalr. Bs kii n arvad n demkdir?
sl kii iki ey meyl edir: thlky v oyuna. Arvad da ona gr istyir ki, o n xtal oyuncaqdr.
Grk kiini hrb n, arvad is hrbinin nazn kmk, yorunluunu xarmaq n trbiy edsn:
yerd qalan bo eydir.
Hddn artq irin meyvni hrbi ryi gtrmz. Arvaddan ona gr belli yapblar ki, dnyann n
irin qadnnn da xmrsi acdan tutulub.
Kii n qdr uaqcanl olur-olsun, arvad uaa ondan yax blddir, amma kii arvaddan daha ox
uaqdr.
sl kii z tbitn uaqdr, bu uaq ylnmk istyir. Qadnlar, kiinin iindki bu ua tapa
bilrsinizmi?
Qoy qadn almaz kimi tmiz v iql bir oyuncaq olsun v hl doulmam dnyann fziltlriyl
iqlansn.
Qoy sevginizd ulduz i grnsn! Qoy midiniz tk bu olsun: Ka fvqlinsan mn doaydm!
Qoy sevginizd mrdlik olsun! Qorxduunuz adamn stn sevginizl gedin.
Qoy sizin rfiniz sevginizd olsun! Yoxsa qadn n bilir rf ndir? Amma qoy sizin rfiniz bunda
olsun ki, sevildiyindn artq sevsiz v qoy rfiniz he vaxt ikinci olmasn.
Qoy kii, sevn qadndan qorxsun, nki qadn he bir qurbandan kinmir, zg n varsa onunn
dyrini itirir.
Qoy kii, nifrt edn qadndan qorxsun. nki ruhunun drinliklrind kii olsa-olsa yaramaz, qadn is
murdardr.
Qadn n ox kim nifrt edir, bilirsn? Dmir maqnit deyir: Bilsn sn nec nifrt edirm. Mni czb
edirsn, zn kirsn, amma yapdrmaa gcn atmr.
Mn bel istyirm kiinin sadti budur. O bel istyir qadnn sadti is budur.
Sevn rkdn tabe olan qadn Bax, dnya ancaq indi mkmml oldu dnr.
Qadn hm tabe olmaldr, hm d z sthin mnasib drinlik tapmaldr. Sth qadnn qlbidir, dayaz
sularn stnd olan lpli bir qaysaqdr.
Kiinin qlbi is drindir, onun coqun sular yeralt maaralarda cvlan edir; qadn onun gcn duyur,
amma drk etmir.
Onda qar mn qaytd ki: Zrdt ox maraql szlr syldi, bunlar xsusn gnclrimiz aytdr.
Qribdir, Zrdt qadnlar az tanyr, ancaq onlar barsind haqldr. Blkd bu he qrib d deyil,
arvad yannda mmkn olmayan ey var ki?
Al, vzind sn xrdaca bir hqiqt pay verim. O daha mn qocann gryi deyil!
Onu yax-yax bk, azn da txa, yoxsa bu hqiqt yaman randr, ssi almi basar.
Dedim: yax, qar, o xrda hqiqtini bri ver grm. Qar n des yaxdr? Arvadlarn yannam
gedirsn? Qamn yaddan xarma!
Zrdt bel dedi.

LANIN SANCMASI HAQQINDA

???Bir gn Zrdt ncir aacnn altnda yatmd, isti idi, o, lini zn qoymudu. Bu vaxt bir ilan glib
boynundan sancd ki, Zrdt ardan qqrd. O, lini zndn kdi v ilana baxd; onda ilan Zrdt
tand, yendmsiz halda dnb getmk istdi. Dayan grk, Zrdt dillndi, vvl tkkrm qbul
et! Mni vaxtnda oyatdn, yolum yaman uzaqdr. lan drdli-drdli: Yox, yolun ox qsadr, de-di,
mnim zhrim tez ldrr. Zrdt glmsnd. N vaxtdan bri jdaha ilan zhrindn lr? dedi.
Amma hr halda gl zhrini geri gtr. O qdr varl deyilsn ki, mn bel hdiyy versn. Onda
ilan yenidn onun boynuna sarlb yarasn yalamaa balad.
Zrdt bunu z shablrin dananda onlar sorudular: Zrdt, bu hvalatda n ibrtamiz, xlaqi
cht var? Zrdt buna bel cavab verdi:
 Xeyirxahlar v daltlilr mn xlaq dadan deyir: dandm hvalatn da xlaq yoxdur.
Dmniniz varsa, he vaxt onun pisliyin yaxlqla cavab vermyin: nki bununla onu utandrrsnz.
ksin, sbut edin ki, sizin n yax bir i grb.
Ona qzblnin, amma onu utandrmayn! Sizi lntlyirlrs, alq etmyiniz mnim xouma glmir. Siz
d onlara qoulub bir azca lntlsniz, yax olar!
Siz qar byk bir haqszlq ediblrs, siz d tez be xrda-para haqszlq edin! Haqszln yalnz bir
adam nec zdiyini grmk dhtdir.
Bunu bilmirdiniz mi? Baqalar il haqszl blmk haqqn yarsdr. Haqszl o ks z stn
gtrmlidir ki, bunu damaa gc atsn!
Kiik d olsa bir qisas almaq he almamaqdan daha insani bir eydir. gr veriln cza qayda pozann
haqq deyils v ona rf gtirmir, onda bl cza ny lazmdr?
Haql ola-ola zn haqsz hesab etmk, haql olduunu sbut etmkdn daha alicnab bir idir. Amma
insan bunun n grk kifayt qdr zngin olsun.
Sizin soyuq daltinizi sevmirm; sizin hakimlrin gzlrind hmi cllad v onun ban grrm.
Deyin, han el bir dalt ki, mayas gzaq sevgidn yorulsun?
Mn el bir sevgi gstrin ki, yalnz cza vern deyil, gnahda z stn gtrndir.
Mn el bir dalt gstrin ki, mhkum edndn savay hamya brat qazandrsn!
Bunu da dinlmk istyirsinizmi? Tam daltli olmaq istyn ksin gznd yalan da xeyriyyiliy
evrilir.
Tam daltli olma nec d istrdim! Onda mn hr ks mlin gr verrdim! ndilik tsllim odur ki,
hamya zmdn ns verirm.
V sonda, qardalar, nbad trki-dnyalara qar haqszlq edsiniz! Trki-dnya adam unutma
bacarmr! O vz xma da bacarmr.
Trki-dnya adam drin quyu kimidir. Ora da atmaa n var, amma el ki, da quyunun dibin dd,
onu dartb xartmaq istyn olacaq mi?
Trki-dnya adamn qlbin dymkdn qorxun! dir, onu incitdinizs, onda onu ldrsniz yaxdr!
Zrdt bel dedi.

UAQ V AL HAQQINDA

Sn bir sualm var, qardam; bu sual bir aqul kimi snin qlbin atram ki, onun drinliyini yrnm.
Cavansan, uaq, ail istyirsn. Sndn soruuram: snin kimi bir adamn uaq arzulamaa haqq varm?
Sn zn qalibsnmi? zn zn qalib gl bilmisnmi? z hisslrinin sultansan mi? Fziltlrinin
aassan mi? Sndn soruuram.
Yoxsa sni dillndirn vhilik v tlbatdr? Blk tnhalq? zndn narazlq?
styirm ki, qlbn d azadln da uaq hsrtind olsunlar! Sn qlbn v azadlna canl heykllr
qoymalsan.
zndn ykskd bir ey tikmlisn. Amma grk vvlc bdnin v ruhun dzqatl kild
tikilmlidir.
Sn tkc artman deyil, ykslmnin qeydin qalmalsan. Qoy nikah ba bu yolda snin yardmn
olsun.
Daha ali bir vcud yaratmalsan, ilk tkan, z-zn diyirlnn tkr qsas: yaradann zn
yaratmalsan.
Nikah deynd mn yaradanlarn zlrindn daha kamil bir mxluq yaratmaq namin qovumaq istyini
baa drm. Mn eyni irad sahiblrinin bir-birin qarlql ehtiramna nikah deyirm.
Snin nikahnn mnas v mzi bu olmaldr. Amma oxlarnn nikah adlandrd bu lzumsuz ey
ah, he bilmirm buna n ad verim?
Ah, ctlyn bu ruh kasbl! Ah, ctlyn bu ruh iyrncliyi! Ah, ctlyn bu miskin mnmliyi!
Onlar btn bunlar nikah adlandrr; stlik deyirlr ki, kbinlrini gyd Allah ksib.
Els, mn bu artq insanlarn gylrini istmirm! Yox, bunlar, gylrin torunda dolam heyvanlar
mn grk deyil.
 Qoy znn dzb qomad bir i xeyir-dua vermk n asay-asay gln Allah mndn uzaq
olsun!
Bel nikahlara glmyin! Bxtin bel valideyn dn hans uan ac gz ya tkmy haqq atmr?
Bir kiini ox lyaqtli, torpan mnas n yetimi adam sanrdm, amma el ki, onun arvadn
grdm, yer z gzmd dlixanaya dnd.
Ka ki pirl gic toyuq ctlnd yer z lrzy glydi.
Biri qhrman tk hqiqt axtarna xd, qazanc is bznmi-dznmi kiik bir yalan oldu. O, yazq
z buna nikah deyir.
O birisi hr adamla oturub-durmaz, msahibin d tlbkarlqla yanaard. Amma axrda zn el bir
msahib sedi ki, mi grdy gnlr burnundan gldi: o buna nikah deyir.
ncs zn mlk xisltli bir qulluqu axtarrd. Amma i el gtirdi ki, vurdu z bir arvadn
quluna dnd, indi grk z mlk ola.
Mal alanlar hmi ehmall grmm, bir eyi almazdan yz lb bir birlr. Di gl, dnyann n
klkbaz adam da arvad el bil gzyumulu alr.
Bir yn qsamddtli dli-divanlik mhbbt dediyiniz ey budur. Daha byk bir dlilik olan
nikahnz bu qsamddtli dliliklr son qoyur.
N ola, ka arvada olan mhbbtiniz v arvadn kiisin mhbbtini zabke v
prdlnmi allahlara qar mrhmt dnydi! Amma yox, heyvanlar sasn bir-birlrini tapr.
Sizin n lvi mhbbtiniz vql bir rmz, arl bir ehtirasdr. Mhbbt is, sizin n yksk zirvlr
gedn yolunuzu iqlandracaq bir ml olmaldr.
N vaxtsa siz z fvqnzd sevmlisiniz! Sevmyi yrnmy balayn! Bunun n grk sevginin ac
badsini nu edsiniz.
n drin sevginin badsi ac olar: Sni fvqlinsan hsrtin tutuduran, snin canna bu yaradan
yansn salan bu sevgidir. Yaradann ryind yann, fvqlinsann oxunu v hsrtini: de, qardam,
nikahdan istdiyin budurmu?
Bu isty, bel nikaha mn mqdds deyirm.
Zrdt bel dedi.