Professional Documents
Culture Documents
Ttn Zaman 1
Cumhuriyet
KTAPLARI
GR
tzmir Krfezi 'nin grn, haritada, yann saran karalar arasna sokulmu bir
izmeyi hatrlatr, insan says on bini yeni aan Urla ilesi, bu izmenin topuu ile tabam
arasnda kalan oyuk iine der.
Beparmak Dalar 'nn zmir 'in gerisine inen kolu, dousunda, snrlar dnda, Urla 'nn
ok uzaklarnda kalr; batsnda da hemen bir bu kadar uzaklardan Karaburun Dalar
geer. Bu iki da silsilesi arasnda diklemesine uzanan tzmir Krfezi 'nin dip kylar,
ilenin batan baa kuzey snrlarm kuatr. Urla topraklar krfezin bu kysndaki kumsal
dzlklerden balar, az nce andmz iki da silsilesi arasndan gneye doru, dalgal bir
ekilde ykselip alalarak, kk tepeler, boyunlar zerinden taar, bir ara baz yerlerde
iki yz, iki yz elli metre ykseklikler kazand olur, sonra gene ykseldii gibi yava
yava alalarak, kk tepeler, boyunlar zerinden, ilenin gney snrlarna, oradan Ege
Denizi 'ne iner.
ile merkezi, kyda kk bir liman brakarak denizden drt kilometre ieriye ekilmitir.
Kurtulu Sava 'ndan buyana nemim yitiren, nemini yitirdii lde de zamanla
bakmsz kalp bozulan bu kk limann aklarnda, Urla 'nn stanbul 'unkilere
benzetebileceimiz takmadalar vardr. Limann hemen batsnda balayan aalk yeil
bir yarmada, bu adacklarn yan sra zmir Krfezi 'nin ilerine doru uzanr, bylelikle
ilenin bat, kuzeybat snrlar da bu yarmadann arka kylarnda, yeniden denize ulam
olur.
Kydaki dzlkler boyunca uzanan sebze baheleri, otlaklar, ierilere doru az ilerleyince
yerlerini balara, balara komu, dinlendirilerek iki yl ttn, bir yl tahl ekilen bereketli
tarlalara brakr. Kynn kuzey rzgrlarna kapal kvrmlarnda karlalan tektknaren-
ciye bahelerine karlk, aklklarda zeytinlikler, tarlalar, balar arasna son derece sk
dalm eitli meyveli aalar grlr. Ekilebilir yerlerin sona erdii cebel arazide nce
gittike sklaan zeytinlikler, tepelere doru, palamutluklar, amlklar arasnda kaybolur.
Kentlerin, iklim koullar, corafya, fizik zellikleriyle insanlar arasnda yaknlklar
bulunduu oklukla kabul edilen bir grtr. Bu bakmdan dikkat edilirse, Urla 'nn
corafya fizik zelliklerinin br Akdeniz ehirlerine yaknlat ya da uzaklat lde,
Urlallarla br Akdeniz ehirlerinin insanlar arasnda da benzerlikler, ayrlklar
bulunabilir.
rnein Ege Denizi 'nin daha gneyinde, Istanky kylarnda, dalar dik yamalar halinde
denize iner, ekilebilir topraklar azalr. Bu durum, bu kyda yaayanlar kendiliinden
denize doru iter. Ekmeini denizden kazanan insanla, karadan kazanan insan, sokakta
yrrlerken arkadan grseniz ayrabilirsiniz. Biri oltaya vuran bir bal karmamak,
yelkenleri birdenbire altst eden bir rzgr nlemek iin hazr gibidir. br kazmay
daha derine indirebilmek iin hz alyormuasna yere kuvvetle basa basa yrr.
Doal koullar, zerinde yaayanlar, Urla'da, geni kylar, batan baa ekilmee elverili
topraklar ile ekmeklerini kazanmak iin tutacaklar yolu semekte, denizle kara arasnda
zgr brakm gibidir. Her yeni yetien, bu seimde okluk babadan kalma bir tarla
yahut bir kayn etkisine uyar. nsan saysna gre ekilebilir topraklarn yeterlii, stelik
de bu topraklarn kk paralar halinde dalm bulunmas, herkesi bir dereceye kadar
topraa balar. Hatt ky kylerinde balklkla renperlii birletiren kyllerle
karlalr.
Dalar ok uzaklarndan getikleri iin, gzlerinin grebildii kadar baklarnn n ak
halk, Urla'da, o drt yan dalarla evrili kentlerde duyulan boucu kasvet duygusunun
yabancsdr. Drt yan dalarla kuatlm yerlerde dalar, baklarnn karsna
dikildikleri kimselerin nn keser gibidir. Bu gibi yerler halknn gnlkyaa-ylarnda
verdikleri her kararda, dalarn cesaret krc karmas grlr. Dalarn ard bilinmez,
dalarn ard korkular, tehlikelerle dolu gelir onlara. Sonunda uysal, atlma gcnden
yoksun olur, akllarndan geeni kolay kolay aa vurmazlar. Urla gibi, drt yan ak
ehirlerin halk da aksine, ta ocukluklarndan balayarak denizle gn uzaklarda bir
izgi halinde grnd yerden geen gemilerin, baharda gelip gz balarnda dnen
yaban rdeklerinin, turna srlerinin, ykseklerde gide gide kaybolan bir bulutun,
arn duya duya byr; ku gibi, bulut gibi hercai huylu, zgr olur, yreklerinde en
kk bir baskya yer vermezler.
Kasabann kimin tarafndan, ne zaman kurulduu kesin olarak bilinmiyor. Halk arasnda
yaygn bir sylentiye gre ile merkezi bir vakitler imdi bucak olan Kilizman (eski adyla
Klazomen) iken sonradan Urla 'ya gemitir.
ok eski uygarlklardan beri bu topraklarda kalabalk bir insan saysnn, yaamn varl
baz mutlu sonular dourmutur. Nasl dalarn dik yamalarna, tepelerine kadar
topran insan eli deme-dikbir parasn gremezsiniz, en tenha, en unutulmu bir da
kynde bile hl yaayan yle bir grg, yle derin bir kltrn izleriyle karlarsnz
ki, bu olay, bu yerlerin zengin bir tarihe sahne olmasndan baka bir sebebe dayanarak
aklamanz olanakszdr. Bellidir ki bu yarmadada srelerini dolduran eitli uygarlklar;
kavimler birbirlerine yarattklar byk dinlerin, mezheplerin, dnce okullarnn
rnlerini devrederek son bulmular, bu yerlerin halk da byle bir kltrn mirasm
yazsz olarak gnmze kadar ulatrabilmitir.
Kurtulu Sava 'na kadar insan says elli bine yaklaan bir kent-mi Urla. Halknn byk
ounluu yerli Rumlardan oluurmu. Urla 'nn yallar, yerli Rumlarla birlikte bir arada
ok iyi geindiklerini anlatrlar. Bu yallardan birine aradaki rk, din ayrlklarnn
geimsizliklere yol ap amadn soracak olursanz, "O da neden? " der size: "Onlar da
bizim gibi kendilerini Urlal bilir, Urlal sayard, bizden ayrmazlard! Herkesin kendi dini
kendine! O herkesin kendi bilecei ey!"
Bu ksa, bu ak, bir iki cmle iinde beliren son derece laik, geni bir hogrrle
dayanan grn sahibi, elbetteki ilkel bir toplumun adam olamaz. Onun bazen yle bir
rnek de gsterdii olur: Eski hukuk dibi nimiz, toprakla stnde yetien aalara ayr
ayr kimselerin sahip olabileceini kabul ettiinden, oklukla ba ya da tarla ile stndeki
zeytinlerin sahibi ayr olur, ban sahibinin Trk, zeytinlerin sahibinin Rum olduu ya da
bunun aksi sk sk grlrm. Ama byle de olsa, ne Trkn Rumun zeytinine ne de
Rumun Trkn bana, en kk bir zarar verdii duyulmazm. Arada srada baz ak
hikyelerinin, bir Rum kznn bir Trk sevmesinin, iki tarafn yaknlarnn rahatn
kard olurmu, hepsi o kadar...
Her yanm balar, balarn bitiminde ykselen tepeleri zeytinlikler kaplad iin,
dalarndan ya, ovalarndan bal akar diye anla-trlarm eskiden Urla 'y. ylesine
zengin, ylesine bayndr bir kent-mi ki, arsnda gezer gezer, yz glmeyen kimseyle
karlamaz-msnz. Sokak aralarndan geerken evlerden piyano sesleri gelir, ba
yollarm sabah akam Trke Rumca trkler, kitara, laterna sesleri doldururmu. Lise
karl jimnazn bitiren Rum genleri oklukla renimlerini Paris 'te, sultanisini bitiren
Trk genleri zmir dadisi 'nde tamamlarlar, sonra Urla 'ya dnerlermi. Darya
gnderdii, dardan getirttii mallar, araya zmirli tccarlar katmadan, kk
limanndan kendi yollar, kendi karlar; kan kitaplardan tutun, giyim kuama kadar Bat
'daki her yenilii, her yerden daha nce Urla 'nn yurda soktuu olurmu.
Kurtulu Sava 'nn balangcnda Yunan igaline uraynca, igal ordularnn ardndan
birtakm serven dkn, ipsiz sapsz kimseler gelmi Urla 'ya. Yerli Rumlar arasnda o
gne kadar zararsz gibi grnen bazlar da bun/ar gelince, yz bulup bunlara uymular,
hep birden balamlar kimin tarlasnda kimin banda gzleri varsa cur-nal etmeye.
Rumluk Trklk ayrl bundan sonradr km ile halk arasnda ortaya..Ama "ok kii
deillerdi, saylar parmakla gsterilirdi bu gibilerin " diye anlatrlar Urla 'nn yallar.
Hatta yerli Rumlarn byk ounluu aktan aa Venizelos 'un smrgeci politikasna
karymlar. Curnalclarn dzenlerine, iftiralarna karlk, her zaman bizden yana
tanklk etmiler.
Fakat sava hali bu! Kim syler, kim dinler? O ana baba gnlerinde Rumun Venizelosu
olanyla olmayann birbirinden ayracak kim? Curnalclar btn fesatlklarn Rum
topluluu adna, kendi karlarn Rum topluluu karna yaptklarn dolamlar her
zamanki gibi dillerine. Araya giren garazlar, kinler, zamanla topluluk adna kk/emi.
Afyon 'dan izmir 'e doru saldrya geen ordularmzn utku haberleri, anavatannn ksz
kentlerinden her gn birkann kurtulu ordularn karlamak, o ordularn saflarnda,
akam karanlklarnda snrdan kard ocuklarnn dnlerini kutlamak iin yollara
dkld duyulunca yerli halk birbirine katan sava kundaklar en son ne ktlk
yapabileceklerini armlar. Suu gnah olmayan, dostunu komusunu grm,
vedalam, helallik dilemi, Urla'dan yle ayrlm. Giderken beraberinde gtremeyecei
bir saks iei varsa onu da komusuna brakm. brleri, topumuz Urla beleninin
gerisinde mevzi alp, igal kuvvetlerine "Teslim ol!" iaretini verince-, ye kadar
beklemiler, sonra vermiler Urla 'y atee! nce birka evden balayan ate hemen
bym, btn Rum mahallelerini sarm, kl etmi.
Kurtulu Sava 'ndan sonra kaan Rumlardan kalan, yangndan kurtulmu tektk evlere,
Rumeli den Anadolu 'ya gen, deiime bal Trkler yerletirildiler. Rumlardan kalan bir
ksm ba, tarla, zeytinlik iskn hakk olarak yahut da Rumeli 'nde braktklar mallarna
karlk, bu gmenlere datld. Bat Trakya 'nn deiik blgelerinden, deiik iler
gren kimselerdi gelenler: Dramal, Kavalal ttncler, Arnavutluk'un oban kylleri.
Manastr yaknlarnn topraksa-hipleri... Zamanla bu gmenlere yakn ilelerden gelip
Hazine 'nin sata kard Rum mallarn satn alarak Urla 'yayerleen kimseler de katld.
Bylelikle hikyelerini anlatacamz insanlarn biraraya gelip karlamalar hazrlanm
oldu.
Bu hikyenin yazar, bu byk g srasnda ailesiyle birlikte Rumeli'den Anadolu'ya
gt zaman, iki yanda bir ocuktu. Urla'da yerletirdikleri evin penceresinden her
gn, kasabasn atee verenlerin braktklar ac anlar seyrederek byd. ehrin en
zengin mahalleleri olduklar anlalan yangn yerlerinden, yzyllarn biriktirdii bir
servetin izlerinin, eskijimnaz binasnn tek para byk beyaz mermer stunlarnn,
kklemi bir burjuvazinin kurduu, her biri bir servete deen evlerin armal demir
kaplarnn, mermer demelerinin sklp kamyon kamyon izmir'e tandn grd.
Yangn yerlerinde zamanla nce, duvarlar dibinde bel hizasnda devedikenleri fkran ta
toprak ynlar arasnda, yllarca Rumlarn kaarken gmdkleri sylenen kp kp
altnlar bulmak iin kazmal krekli define arayclar dolat. Daha sonra yerli arabaclar,
bu ynlardan ieya-ryabilecek byklkte talar ayklayp yeni balayan yaplara
ektiler. Gitgide buralar herkesin koyununu keisini balad kk otlaklar, ocuklarn
lastik bir topun ardnda koutuu, uurtma uur-duu, dzlkler halini ald.
Urlallar yangnn zararlarn yerine koyacak gce uzun zaman kavuamadlar. Henz
iskn davalarnn srp gittii, bu yzden eski Rumlarn yerine gelenlerin kararl bir
retim gcne kavumadklar bir srada 931 buhran ortaya kt. Henz buhrann
sarsntlar devam ederken ikinci Dnya Sava 'nn getirdii glklerle karlald.
Btn bu art arda gelen afetler kasabann grnn bir hayli deitirdi. Ktlk yllarna
kadar btn krlar kaplayan balar, yldan yla seyreklemeye balad. Herkesin elindeki
toprak, ba olsun, tarla olsun, geimine yetecek kadard. Buhran, zm alcsz
braknca, ba sahipleri, ilkin daha bir iki yl ne yapacaklarn bilemeden balarn zararna
iletmekte devam ettiler. Henz rnlerinin eski deerine kavuaca midindeydiler.
Fakat yllar geti, durum deimedi. zm, arpadan on defa pahalya mal olup baz yl
arpa fiyatna, baz yl arpadan ucuza satld. Daha sonraki yllan bir ksm baclar hl
buhrann etkisinin gemesini beklerken bir ksm balarn skp yerine ttn, tahl
ekmee baladlar. Bu ie Kavalal eski ttncler nayak oldu. iskn yoluyla kendilerine
verilen balar kkleyip babadan dededen grdkleri sanatlarna, ttncle dndler.
Zamanla bir ksm yerli baclar da, yzyllardr yaattklar balarn skp ttncl
renmek zorunda kaldlar. Bylelikle balar gittike azald. Balarn yerini daha
geyeerip daha abuk plaklaan ttn, tahl tarlalar ald. Eski yangn yerleri de bugn,
devletin yaptrd kk gmen evleri, br devlet yaplar, yeni yeni henz svas
vurulmam, kalfa ii, kaba, ta yaplarla doldu.
Yazar ocukluundan balayarak, her yl yaz balangcndan ttn zaman, ba zaman
geldi mi, btn Urlallar gibi, balara tandklarm hatrlar. Kasabann kaan sevincine,
fakirliine karlk, o yaz aylarnn krlar, her yl biraz daha yeilinden yitirmi,
plaklam da olsalar anlarnda tapt canllklar zenginlikleriyle yaar. Drt bir yana
dalan meyveli aalarn skl, eski balarn yerinde boy atan ttnlerin yeili, bir
dereceye kadar sklen balarn zntsn unuttururdu. Yan yana uzanan kk kk
tarlalarn, balarn, tek gzl damlar, iki katl ba evleri, ardalar, yllarn getirdii
glklere, mitsizlie dmeden kar koyan alkan insanlarn griiltsy-le dolard.
Sonralar okul tatillerinde baba evine dndke, ilesinin ok sevdii krlarn adm adm
dolamak, yazarn yllarca en sevdii elencesi oldu. ilesinin yoksulluu, gariplii
gnln ne derece zerse, krlarnn zenginlii, cmertlii o derece avutur, coturtrdu.
Gneli aydnlklar, yeilin her eidiyle dolu grnlerle ykl o krlarda dolamakla
geen ikindi stlerinden sonra, ii hafiflemi olarak eve dnlerini, o gnlerin gecelerinin
k dolu, dinlenmi uykularn unutamaz.
Bir gn, bu krlardan dnlerinden birinde, yaklat ilesinin, kardan yedi tepe
stnde kurulduunu fark edince nasl sevindii, nasl ocuka bir gurura kapld
aklndadr hl. Akpnar Deresi 'nin aralarndan hafif bir kvrmla getii, kk kk,
yedi tepenin stnde kurulmutu Urla. Derenin iki yanndan bu tepelerin eteklerine,
yukarlarna kadar ykselerek geniliyordu. Yazar, imdi size yeryznn btn gzel
kentleri gibi, istanbul gibi, Roma gibi, ilesinin de yedi tepe stnde kurulmu olduunu
syleyerek vnrse ok grmeyin ona! Urla kk, unutulmu, yoksul bir ile olabilir!
Ama yoksul unutulmu olduklar halde gzel olan eyler vardr dnyamzda. stelik, o
yoksul unutulmu eylerin, tutkunlar, onlara tutkun olduklar iin mutluluk duyanlar da
vardr!
1. BR RK URGAN..
leye geliyordu, iri zeytin aacnn altnda, yabani erguvan dallarndan rlm ardan
ii lotu iyice, serindi de. Darda ise bulutsuz bir temmuz g, le gneinin yakc
aydnlyla dolup tayordu. Rzgr kesilmi, toprak, stne yalnayak baslamayacak
kadar snmt. Btn canllarn, bitkilerin, aalarn glgelerine ekilmi evcil
hayvanlarn, kendilerini ikindi serinliinin kmasna dein, yan baygn, uykulu hareketsiz
bir tembellie braktklar saatler balamt. Ovann, austos bceklerine, karncalara,
ekirgelere, bir de inlerinden uram, kuru otlarn dipleri arasnda hmla dolaan
ylanlara kald sanlrd.
Zeliha ardan kapsndan kp durdu. Az ileride komu ba ile kendi tarlalar arasndan
geen yola doru bakt. Sabahtan keiyi o tarafa, yeni biilmi buday tarlasna
balamt. Kei grnrlerde yoktu. Sa elini gn ndan kamaan gzleri zerine
siper ederek tekrar baknd. Nafile, telaland. ardan nnden iki adm ilerledi.
ardan san solunu arand. Gene nafile!
Keiyi balad tarafa doru ilerledi. Yerde, toprakta kalan buday saplan arasndan
keinin kopmu urgann, aatan yontulmu kazn buldu. Besbelli hayvan urgann
koparm kamt, tpin ucu elinde ardaa doru dnp seslendi:
Anaaa! Ana kz!
ardaktan, nce kk kardei, sonra da zayf, yorgun tavrl yalanmaya yz tutmu
anas kt. On yalarnda grnen kardei yana zg bir eviklikle Zeliha'ya doru
atld:
Ne o kz Zeli?
Zeli, kolunu kaldnp elindeki urgan gsterdi:
Sofra tahtas, ardakla, ardan kesinde kalan zeytinin glgesinde kurulmutu. Recep,
srt ardaa dnk, ardan koyu glgesinde oturuyordu. Zeli'in, anas ile kardeinin
yerleri zeytinin glgesinde kalmt. Dallar, yapraklar arasndan szan incecik gne
lekeleri, nn de vcutlarnn deiik yerlerinden dolayordu.
Sofrann stnde, ortada, byk bir bakr sahan iinde, tarhana orbas vard. Drt be
ba susuz yetitirilmi domates, akyla drde blnm iki ba soan, eski bir konserve
kutusu iinde tuz, sofrann tesine berisine datlmlard. Az inko marapa ile kapl su
testisi, Zeli'le anasnn arasnda duruyordu.
Recep, esmer, sata piirilmi bir somun ekmei, eliyle paralayp sofradakilerin nne
datt. Hepsi ekmeklerini ortadaki tarhana sahannn iine doramaya baladlar.
Anas sofraya en son oturan Zeli'e sordu:
Ne dediler?
0 yata insann hali karar tutmaz. Az nce komak, ark sylemek isteyen Zeli deildi o
imdi. Dalgn, omuz silkti.
Hi!
Nasl hi? Kk kz atld:
Bir ey demediler...
Kadn ard. Keinin sebze bahesine girdiini uzaktan grmt:
Kei bir zarar vermemi mi? Vermi...
Eee?
Demediler ite! Ne bileyim?
3. BABALIK HAKKI
ardan iine iki hasr serilmiti. ardan kapsna kar gelen kede bir sandk,
sandn stnde durulmu incecik iki yatak vard. Bir tencere, sahanlar, sandn dibinde
duruyordu.
Ortada, hasrlarn stnde yl ttn yapraklarnn etrafnda, ana, iki kz oturmu ttn
diziyorlard. Sabahtan beri dizilen ttnlerin karglar ardan kapsna doru uzatlarak
st ste yerletirilmiti. de dardan gelen bir sese kulak vererek balarn ttn
inelerinden kaldrdlar.
Recep Aa! Hooo! Ses biraz durup tekrarlad:
Hooo, Recep Aa... Ana, kk kzna dnd:
Ko, uyandr baban...
Kk kz frlad. ardaktan kt. Yoldan eei stnde tarlalarna sapan adama:
Babam uykuda, dedi, ge uyandraym...
Adam tarlann kysnda, yol stnde kalan incirin altnda, eeinden indi. Eei incirin
glgesine ekti, balad. Ayrca semere asl bir sepeti zp, aacn uygun bir dalna
bast.
Kk kz ardan yanna doland. Zeytinin dibinde, yerden, uzunca bir denek ald.
Aacn tam kknden bitip de, ana dallarnn balad hizada, ardan tavan ile aacn
ana dallarnn blnd boluk arasnda kurulmu bir kerevette uyuyan babasn
uyandrmak iin, denekle birka defa kerevetin kysna vurdu.
Baba, baba huuuu!
Adam bir iki mrldanp doruldu. Kerevetten aaya, uykulu gzlerle kzna bakt.
Bekir geldi!
Kerevetin zerinde toparland. Katlayp, bann altna yastk yapt ceketini eline ald.
nce, zeytinin kkne basa basa, yere birka kan kalncaya kadar, aaya indi. Sonra
kendini aatan aaya brakverdi. Yere dnce doruldu. Karnnn altna kayan
pantolonunu, kemerinin altndan kaldrp dzeltti.
Bekir srtarak yanat:
Recep Aa be, doymadn u uykuya...
Eh, yorgunluk, can sknts ite! Gn uzun, ne yaparsn, baka trl vakit
gemiyor?
Her gn uyursun maallah!
Recep karlk vermedi. Yan yana zeytinin glgesine oturdular.
Bekir montgomer biimi keten bir gmlek, klot bir pantolon giymi, yn oraplarn
klotunun stne ekmiti. Kasketini karp, yanna vere bnaktktan sonra, gmleinin
st cebinden bir cigara ekip yaKt:
Eh, merhaba! Ne var ne yok ahvali lemde?
Yerli ivesine kaan bir Bonak ivesiyle konuuyordu. Bu "ahvali lemde" szn zel bir
dikkatle kullandn anlamak g deildi...
Recep keyifsiz keyifsiz esnedi:
Merhaba, ho geldin...
Misafiri, azndaki btn cigara dumann, onun yzne dor boaltt:
Ttnn yk mu?
Recep srtn zeytinin kkne dayayarak yerleti. Bacann birini boylu boyunca yere
uzatp, brn karnna doru toplad. Karlk yerine karnna toplad bacann dizi
stnden, aaya sarktt elinin, iaret parmayla orta parman, cigara beklediini
belirten bir iaretle aralad.
Konuu, cebinden iki paket kyl cigaras kard. nne att:
Al bakalm, gene benden hayr var sana! Gene bilmezsin kymetimi... Sonra kendi
paketini ortaya brakarak ekledi:
Yak, imdi burdan! Dokunma senin paketlere... Hadi syle kahveleri de ielim.
Ortaya braklan paketten bir cigara ald. Eildi, Bekir'in cigara-sndan ateledi. Tekrar
zeytinin kkne yaslanrken, bo elini teekkr yerine hafif yukar doru kaldrd.
Haydi syle kahveleri de ielim... Karlk vermedi gene.
Demek kahven de yok! ekerin?
Recep duymuyor gibiydi karsndakinin dediini. Dudana yapan bir ttn kymn
bo elinin tersiyle ald. Ardndan birka adm teye, ustaca, bir balgam frlatt.
Bekir srtt:
Senin gibi adam kahvesiz, ekersiz olur mu be Recep Aa? Sureti mahsusada uradm
ben sana.
Kalkt, gitti incire ast sepetten yarm kiloluk bir kesekd ekerle, bir lle kahve alp
dnd. Tekrar yerine oturdu. Kahveyle ekeri Recep'in nne brakt.
Dibek kahvesiyle eker... Grdn m? Unutmam derim seni, sonra bana
inanmazsn! Ben unutmasna unutmam, bilakis nankrlk sevmem... Syle imdi
kahveleri...
Recep ardaa seslendi:
Kz!
Kocasnn sesini duyunca anas, Zeli'i omuzundan drtt:
Git bak, baban ne ister?
Zeli omuzuyla anasnn elini geri itti:
Hasret deilim o Bonan yzne! Recep dardan tekrarlad:
Aln u ekerle u kahveyi! Ana bu defa kk kzn yollad:
Rabiye, hadi sen git!
ardaktan Zeli'in deil de Rabiye'nin ktn grnce Bekir'in yz ekidi. Alt duda
dargn ocuklarn dudaklar gibi sarkt. Recep kahveyle ekeri kzna verdi:
Syle anana da iki kahve salsn bize...
ardaktan, kocasnn sesini ykselterek sylediini duyan kadn, kahve takmlarn alp
kt. Kahveyle ekeri kznn elinden ald. ardan gerisinde, az tede, iki tatan oluan
ocaa doland. Oca kuru ba ubuklaryla ateledi. Cezveyi srd.
Bekir her sefer tekrarlad halde, Recep'in ailesinin yeter derecede sayg gstermedii,
nemsemedii kiisel durumunu hatrlatmak gereini duydu bir kez daha. Kabaran
fkesini tutmaya alarak iindekileri dkt:
Ben nankrlk sevmem bilakis!.. diye yineledi. Sade nankrlk sevmem... Tiryaki
deilim ama, ne cigaram ne kahvem eksik olur benim bakalar gibi!.. Tarla kendimin,
eek kendimin, ineim var, iftim var, stelik canmdan baka kimsem yok!..
Recep hibir ey demeden cigarasn yineledi.
ift zaman gnde yirmi liraya para demem! Der miyim? Demem! Kim var benden
baka gnde yirmi lira kazanan bu taraflarda? Var m? Varsa syle! Hatr bir yana brak,
elini vicdanna koy da syle! Yok! Canm istedi mi et piiririm! Piirir miyim? Piiririm!
Canm istedi mi arda girer bir lokantada karn doyururum! Doyurur muyum?
Doyururum! Sen hi karn doyurdun mu lokantada? Doyurmadn! Syle?
Recep, o susunca btn bu sorulan ksa bir ba iaretiyle dorulad. Onun bu durgunluu
ile yatan Bekir, ikinci bir soru dizisine balad:
Szn sz .m?
Kz verecem ya?
Vallaham?
Billaha m?
Scanned By hlecter
4. BAYKULARLA SERELER
Recep, gnein batmasna yakn kasabadan dnd. Kzlar, tarlaya, ertesi gn dizecekleri
ttn krmaya kmtlar, kars akam telana dalm, ardan etrafnda dolanp
duruyordu.
Kadn, keiyi sam, ardan suyunu ekmi, etrafm gzelce sprmt. Yerlerde
dm bir yaprak, en ufak bir p grnmyordu. Ta ocan stnde, atee vurduu
gveten, kaynayan etin kokusu geliyordu. Sofra tahtasn, sofra bezini, ardan yanna
kanp dayam, gece iin hazrlada gemici fenerinin gazn doldurmu, camn ovmu,
prl prl parlatmt. Hl oradan oraya gidip geliyor, yaplacak bir i, unuttuu bir ey
var m diye drt yanna bakmyor, testiyi alp sprgeyi brakyor, sonra testiyi kovay
alyor, her eyin yerini deitiriyordu. Arada bir ocaa urayp kaynayan tencerenin
altndaki atei, yemein suyunu yoklamay unutmuyordu.
Recep'in, o gn dizilen krk kargya yakn ttn ardaktan alp krmandallara
yerletirmesi gerekiyordu. Gelir gelmez ceketini karp ardan kaps iine ast.
Krmandallara doru ilerledi.
Krmandallar, yerden diz boyu ykseklikte on adm boyunca, karhkl iki sra kaza,
paralel gerili, kaln tellerden ibaretti. Hazr iki krmandaldan ardaa doru olan henz
bo, ikincisi yarya kadar aslan karglarla dolmutu. Recep ikinci krmandaln bo
ksmnda, nne gelen ilk telin stnden at, iki telin arasna geti. Karglar, nce toplu
bir halde krmandaln ba tarafnda, iki telin stne yatrd. Sonra birer birer alp bir gn
nce yerletirdii karglarn kald yerden balayarak asmaya balad.
Bambaka bir adamd o imdi. Ttn krmak, ttn dizmek zor geliyordu ona artk. ocuk
iiydi bir bakma bu iler, sonra bkmt. Bu yzden zoru grmedike, krma iine el
srmezdi. Btn gn kahveye iner, uyur, birini bulursa ene alar, arada bir can isterse
eeini alr oduna gider, oklukla nasl vakit geireceini bilemezdi. Akam stleri, bir de
sabahn erken saatlerinde, tarlay, ttn sergisini dolamaya kt m, deiir, canlanr,
iini seven bir adam olurdu. Koca bir sergide, byk bir tarlada, ksa bir dolamada,
tarlann ttnlerinin durumunu hemen grr, anlar, hastalkl bir fidan, iyi kurumam bir
yapra, ilk bakt yerde grr ayrrd.
lk ald karglarn yerletirilmesini tamamlayacana yakn, kars, kendiliinden ikinci bir
on karg ttn alm geldi. Yan banda durdu. Karglar elinden brakmadan
yerletirmesi iin bir bir ona uzatmaya balad. Kadn elindeki karglar bittike gidip
ardaktan geri kalanlar tad. Bylelikle, kar koca hi konumadan ttnlerin
krmandallara aslmasn bitirdiler. Ardndan kadn, ocakta atete brakt tencerenin
bana dnd. Recep, nceden ast kuruyan ttnleri gzden geirmek iin
krmandallarda kald.
Yirmi be yl dolduruyordu evlilikleri. Recep'in askere gidecei yl anlamlard. Recep on
dokuzundayd o zaman, kars on be. ki yl szl kaldlar. Recep'in askerden geldiinin
ay iinde, nian nikh tamamlayp evlendiler. Sevdadan, hasretten ne eyiz dndler
doru drst ne de analarnn babalannn bu ii dnmesine zaman braktlar.
O gn bu gndr beraber alrlard ttn tarlalarnda. Kavala gmenleriydi ikisi de
ocukluklar, genlikleri, imdi sregelen hayatlar ttnn hizmetiyle gemi geiyordu.
Btn yaadklarndan hatrladklar, btn bildikleri, ttn tarlalar, ardaklar, fidanlklar;
suladklar, kkledikleri, diktikleri, arklar; yeeren, boy atan, kuruyan, sararan, ttnler,
ttenlerdi... K demek, fidan yetitirmek demekti. Hahar demek, tarlalar hazrlamak,
yaz demek ttn apalamak, toplamak. Sonbaharda, yaknda alacak ttn piyasasnn
haberiyle mitlenir, tasalanr, yzleri bir gn glerse be gn kederli kalrd.
Daha kundakta olduklar sralarda, analar, alt tarlann bir kenarnda ya
emeklemekten yeni kurtulan ablalarnn, aabeylerinin kucana tututurmutu onlar ya
da tarladaki bir aacn bir dalndan br dalna, uydurma bir salncak yapp yatrm,
arada bir gelip yok-lam, emzirmiti. Daha sonra emekleyecek aa geldikleri zaman,
aabeyleri, ablalar, analarnn babalannn yannda ttn knp dizmeye balamlar, onlar
bir bademin yahut bir zeytinin dibinde, ellerinde bir msrkoam, kendilerinden sonra
doan kardelerini tayabilecek duruma gelinceye kadar, alam alam susmulard.
Yrmeye baladktan az sonra analarnn, babalarnn, byk kardelerinin yannda,
ltiin knp dizmekte sra tutmutu onlar da...
Drt ocuklar oldu evliliklerinden, drd de kz. Arada kars baz baz iki aylk, aylk
ocuk drd. Sonunda ne kadar istedilerse de erkek ocuklar dnyaya gelmedi...
Kzlan birbirinden gzel, birbirinden hamarat ktlar. By S-lka, on altsnda kocaya
kat, ilk kzd. Geride kz daha vard. Recep bytmedi ii. Brakt evlensinler. Olan
deniz eriydi henz. zinli geldii ay iinde kard Sdka'y. Birliine dnerken karsn
kendi anasnn babasnn yanna brakt. Sonra tezkereyi alp gelince, karsn ald,
zmir'de Tepecik taraflannda bir yere yerleti. Manavla balad. Ttncle yanamad.
Urla'dan izmir'e saat bana otobs vardr. Yol bir buuk saat eker. Ama Recep'in ii
ekmez zmir'e gitmeyi. Her yl iki bayramn birinde Sdka'yla damad, torunlarn alp
stleri balan tertemiz gelirler, eker, lokum, orap, barts gibi teberi hediye
getirirler, leye kadar Recep'lerde kalr, leden sonra damadn anasna babasna urar,
akama zmir'e dnerler. Damadn kazanc yerinde, kznn rahat iyi grnr baknca
ama Recep'in gznde deer tamaz bunlar. Ttnden, topraktan aynlan adamn yeri
yoktur onun gznde. ylesine nasl bir sra vereceini, nasl itibar edeceini
dnemez...
Sdka'nn k Aye, on sekizini zor doldurdu kocaya varncaya kadar. Onun kocas bir
Bulgaristan gmeniydi. Ttncyd kendileri gibi. Olan iyiydi; becerikli, yumuak
huyluydu ama hanesi kalabalkt. Kaynana, kaynata, grmceletv kk kaynlar bir
arada, kz evin hangi kesine evim diyeceini, nerede oturup nerede kalkacan
bilemiyordu. Kaynanasyla, grmcesiyle kavgas grlts eksik olmazd kzcazn.
imdi, aada, Mandalan Ovas'nda, devletin iskn hakk olarak, kocasnn ailesine
verdii tarlada, ttndeydi onlar da. Mandalan hayvanla bir, bir buuk, yryerek iki saat
srerdi kendi tarlasndan. Ama kim iten vakit bulacak da, kim gidip yoklayacak? Aylar
geer Aye'nin yzn gremezlerdi.
Kzlar yetitike tarlann ykn aldlar Recep'in stnden. Byk kz kocaya kat
zaman, kkleri on iki dnm tarlann hakkndan gelecek kadar yetikindiler. Recep de
kznn nikhna gnlyle gitti. Ama Aye kocaya kat zaman dndrd onu. Zeli on
drdndeydi daha, Rabiye yedisinde. Kendisi de ya daha ihtiyarlam-t. Tarlada, hi
deilse Aye'nin grd iin yarsn grmek, hesapta gene ona dyordu. nce kz
vermeyecek oldu. Sonra, kz, damad, kaynatas, "Biz kalabalz, her yl skk
zamannda sana birka gn yardmc geliriz" dediler; duruma rza gstermekten baka
kar yol bulamad...
Zeli ablalarnn ardndan, hepsinden usla yetiti. Hemen hemen iki yldr tarlann btn
iini stnden ald. Recep'in kimseden yardm istemesine sra brakmad. Gitgide bu iki yl
iinde, Recep'in gznde adeta erkek evlat yeri kazand, deer buldu.
Keyifli zamanlarnda, kzlarndan sz aldka "Allah vermedi bir erkek evlat! Ben
karaym komunun kzn da grsnler insann can nasl yanann!" yahut "Bu kzlar hi
dn gstermeyecek mi bize?" gibilerden takld olurdu bazen. Ama oklukla, yaklaan
ihuyarlklarn, ardaklarnn gittike tenhalatn, te yandan da Zeli'in de ablalarnn
kocaya kat aa geldiini dnnce, Zeli'i gznden uzak olmayan bir yere,
gerekirse ihtiyarlklarn yannda geirebilecei gibi birisine vermeyi kurard. Byk kzlar
gldrmemi-ti yzn. Bynn kocas gittike yabanc grnyordu gzne,
knn ise kendi ban sokacak yeri yoktu. Bekir'in tarlasndan bir eyrek tedeki
tarlas, ifti ubuu, yerleik oluu, gven uyandryordu onda...
Krmandallardaki iini bitirdii zaman gne batmt. Fakat gnn aydnl sryordu
hl. Byle yaz akamlan, ortaln iyice kararmas uzun bir sre alrd daha...
Recep ardan nnden bo bir kfe ald. Kzlarnn krdktan sonra deste deste arklarda,
ttn fidanlanmn diplerinde braktklar ttnleri toplamaya kt.
Tarlann kysna doru ilerledi. nnden, gnein ekilmesiyle birlikte etrafa yaylan boz
renkli kara kurbaalardan biri srad. Az sonra, tarlann etrafn kuatan, rme ta
duvarn dibinde yuvasnn yolunu arayan bir kaplumbaa takld ayana...
ilk sradan balayarak, knlan ttnleri, deste deste toplamaya, kfeye yerletirmeye
balad.
nsann iini gdklayan, yaadndan honut brakan bir yaz akamyd. ardanda,
ocann duman ttyor az ileride, ama gve-ten ykselen et kokusu duyulmuyordu
artk. Onun yerine, btn gn scaktan baygn kalan, akam serinliinde dinilen, aynk
otlarnn, imenlerin, yol kysndaki defnelerin, mersinlerin yayd kokular kaplyordu
havay... Kzlar tarlay yarlamlard. Tarlann yukar banda yan yana belleri stnde iki
bklm, ttnlerin dip yapraklarna doru eilmiler, adm adm, tuttuklar srann sonuna
doru ilerliyorlard.
Etraftaki btn tarlalarda sessiz bir alma vard. Hava az daha kararnca ii brakmak
zorunda kalacak btn komular almalarnn hzn arttrmlard... Yolun altbanda
Mestan aacnn tayfas, az ilerisinde Gzlemeciler, yolun yukarsnda kendi tarlasnn st
banda, araya giren kk badan sonra Tenekeci Halil'in ocuklar, onun
Akam sofrasndan kalktktan sonra Cemal, belki de mrnde ilk defa duyduu, bir i
skntsna tutuldu.
Aysz, bol yldzl, ekirge tleriyle dolu bir geceydi.
ardan nnde bir iki adm dolat. te, btn gidebilecei y-er! Kk sebze
bahesiyle ttn sergisi arasnda, be admda tkenen, kk dzlk! Dzln
tesinde, nce kendi ttnleri, sonra komularnn balar, ttnleri!..
Uzakta, imdi, gndz gn mdaki yerinden daha uzakta grnen Zeli'lerin arda
nnde, bir aacn dalna asl, kk bir gemici fenerinin . Arada bir, bu n altnda
bir karalt dolayor: Acaba kim?Zeli mi, anas m?
Btn ba kulelerinin, ardaklarn, yerleri daha uzaklam grnyordu
gndznknden. ok uzakta, Urla'nn sra mahallesinin tepelerinde elektrik. klan.
Aalarda, Batda, Altnda mahallesinin klar... Aradabir eme'den zmir'e dnen,
yahut tzmir'den eme'ye giden bir otomobilin farlan gecenin iinde kayyor... Ikl, prl
prl hzl...
Cemal'in duyduu sknty duyan Cemal'in akranlar, akam sofrasndan, son lokma
azlannda sokaa frlar! Kyde, kasabada, byk ehirlerde bu olur. Ama kr yerlerinde?
Tarladan teye adm atsa komu tarlaya gemesi gerekirdi Cemal'in. Oras da ya bir
ttn tarlas ya da bir badr. Sahibi seslenir, sorar elbette: "Hey, kim var orada?" Ne
diyebilirdi byle bir soruya?
Aslnda duyduu sknt kolaylkla geebilecek bir duygudur o-nun. Cemal de bu sknty
duyan ehirli akranlar gibi, frlasa evinden, bir sinemada, bir dondurmacnn nnde,
Zeli'ini arayp grebilse, kardan karya kk bir el sallama, bir "Naslsn" yeterdi bu
skntsnn dalmasna. Ondan sonra dner yatana girerse uyku tutard gzn. Ama
Cemal'in gerekletirmesine imkn olmayan bir durumdu bu.
Kardeleri ardan iine dna yataklar yayyorlard. Geceleri ksayd zaten. Sabah gn
domadan nce kalkacaklanna gre yatmakta acele etmeleri haklyd.
Uzaktan, geceleri, balara, harmanlara inen akallan, domuzlar bekleyenlerin naralar,
aldklar tenekelerin grltleri duyulmaya balad.
Anas, babas, kzlar ardan iinde, Cemal'le kk erkek kardei Kemal, danda,
krmandallann yannda yatarlar, onlar, kk bahelerini, krmandallardaki ttnleri
korurlard bylelikle.
Kz kardeleri, krmandallann yannda, onunla Kemal'in yatak-lann hazrladlar. Kemal
yannda gelip durdu.
Yatacak myz?
indeki sknt gittike yreini eziyordu. ardan nnden bahenin kysna oradan
krmandallara, serilen yataklannm yanna geldi. Yatann kenanna ilien Kemal'e:
Kalk, dedi, odan yakalm!
Kemal hevesle frlad. Ttn sergisini atktan sonra, serginin kenarna kadar sryp
braktklar otlan kucak kucak tadlar. Serginin ortasna, bo yerine ydlar.
Kibriti getir!
Kzlar ate yaklacan duyunca toplantlar. ardan dibinden babas seslendi:
Ne o Cemal?
Otlar tututuracam! Adam stelemedi:
He ya! tyi olur...
Kemal, babasndan kibriti alp dnd. Cemal'e" verdi. Cemal otlar ateledi. Gnlerdir
gnete kuruyan otlar hzla tututular, ilk anda alevler atein etrafn kuatanlann
boyundan yukar ykseldi. Sergi yeri batan baa aydnland. Cemal alevlerin etrafa
sramamas iin atein bana, elinde krekle dikildi.
Kzlar, Kemal, baylrlard ate yakmaya. Fakat kk ynn atei hemen geecekti.
Kemal atld:
Daha ot getireyim mi? Kzlar atldlar:
Msr koan atalm m?
Bir iki kuru odun atalm m?
Akamdan beri sinirlerini geren tasas gemiti imdi, tini gittike artan bir nee sard.
Yz gld:
Getirin! dedi, ne getirirseniz getirin! Atn!
Kardeleri sevin lklaryla saa sola daldlar. O elinde krekle atein banda kald.
Zeli atei grmtr diye dnd.
Kardeleri etraftan bulduklar kuru otlar, be para kuru denei, ubuk, msr koan,
ne buldularsa koa koa tayp atei beslediler. Sonra hep birden atein etrafnda halka
olup oturdular...
Kuru otlarn yalm abuk geti. imdi ortalannda ba ubuklarnn, msr koanlarnn, bir
iki para odunun, yalm alak, ama dayankl atei vard.
Alevler alaklka Cemal'in sevinci geti. Alevler alaldka akamdan beri yreine
musallat olan o sknt, gene yerini almaya balad. Derken hi aklnda yokken bir ark
tutturdu. Gr, ama usul bilmeyen bir sesle, kahvelerden, ardan duyduu arklarn
aklnda kalan paralann birinden brne atlya atlya, bara ara syledi, boyun
damarlar kabara kabara, ta yreindeki o sknt dalncaya kadar syledi.
Sustuu zaman, karda Zcli'lerin arda nnde, asl feneri, bir elin havada bir iki defa
salladn, sonra ardndan fenerin nn kendilerine doru ember izdiini grd.
Yrei aydnland.
Scanned By hlecter
6. RECEP'N UYKULARI
Recep'in uyanr uyanmaz btn uykusu dald. Gzleri diri diri ardan karanl iine
ald. lk fark ettii ey gecenin sessizlii oldu. Akamn btn grltleri durmutu
darda. Ne domuz bekleyenlerin, akal bekleyenlerin naralan, ne teneke sesleri, ne
arklar! Yaknlarda bir ekirgenin ttn iitti. ardan hemen dibinde yatan keinin
aksnn d rydu. ok uzaklardan bir iki kpek havlamas geliyordu.
ardan ii karanlkt. Daha sabaha bir iki saat olmal diye hesaplad. Yannda,
yorgannn altnda kans uyuyordu. Kadnn salar alnna doru kaymt. Az tede kzlan,
belki de uykulannn en tatl yerinde derin derin soluyorlard.
Kollann yorgann dna kard. i dyordu besbelli. Vcuduyla stt ksmlarnn
dnda yatann kylar, toprak, iyice serindi.
Karanla ksa zamanda gzleri alt. Ceketi yan banda, ardan ke direine aslyd.
Yatann iinde dorulup oturdu. Ceketinin ceplerini kantrd. Cigara paketini buldu.
Ama btn ceplerini tekrar kantrd, kibriti bulamad.
Kars uyand:
Nc ararsn? Ate mi? Mrltyla karlk verdi.
Ate... Kadn doruldu:
Dur getireyim!
Kalkt, sandn dibinde el yordamyla kibriti buldu, getirdi.
Feneri yakmak iin aldmd akam, orada kalm!..
Kadn tekrar yerine uzand. Recep cigarasn yakt. Ceketini omuzlarna ald. Yatann
ayak ucuna kayd. Akamdan orackta brakt kunduralarn ekti ayaklarna. Kalkt,
dar kt. ardan gerisine, ttn tarlasna doru dolanp bir gz att. Dnd,
kunduralarn giydii yerde kard. Ceketini yerine ast. Cigara dudanda, yatana girdi.
Yatanda vcudunun stt yer, scackt hl. O ksack gezintide, darnn btn
serinlii, nemi, stne sinmiti. Yorgann altna uzatnca, bacann yannda karsnn
bacann scakln duydu. Kadn kmldad, ona doru sokuldu.
Cigarasndan yeni bir nefes ekti. Eildi, karsnn stnden kzlara doru uzand.
Nefeslerine kulak verdi. Kars biraz daha sokularak fsldad:
Uyurlar...
Cigarasndan acele bir nefes daha ekti:
Kar be, dedi, Zeli'i Bekir ister...
Kadn yatan iinde srt st yerleti yeniden:
Ksmet, ksmet neyse o olur.
Cigarasn topraa bastrp sndrd. Sonra elini karsnn bacaklar arasna att:
Allah vermedi bir erkek evlat!.. Kadn ona doru dnd, sokuldu:
Ne yapalm? Biz elimizden geleni yaptk!.. br kolunu karsnn beli altndan
dolad. Kadn bir an onu nledi:
Dur entarimi syraym...
Kadn yatan iinde doruldu. Kzlarna kulak verdi. Bu ii kocasnn sabrszln
attracak kadar uzatt. Sonra kocas kolundan kavraynca, entarisini bann stnden
ekip kard.
Uyurlar, diye tekrarlad. Top atsan duymazlar!
Birbirlerine sokulup sarldlar.
Eskiden daha drt yl ncesine kadar olsa gecenin bu vakine kadar bekleyemezlerdi
sevimek iin. Gece erkenden yatar yatmaz, daha ocuklarnn uyuyup uyumadklarn
iyice anlamadan sarlrlard btn hzlan, kuvvetleriyle birbirlerine. Btn gece uyur
uyanr bacaklar birbirlerine dedike tekrar sarlrlard. Kzlan da erkenden uyur taklidi
yaparlar, yattklar yerlerden nefeslerini keser, onlarn solumalarna, fiskoslarna kulak
verirlerdi.
7. OKLUK UNUTULAN
Cemal ile Zeli kulua kadar oturduklan yerde zor oturdular. Hava scak, srtlarndaki
gmlek dar, ardak havasz, ttnler yapkan, etrafndaki insanlar grltc, ekilmez
geldi ikisine de...
Kulua doru. Cemal, skntsndan kalkt, su tenekelerini kapt, tenekeleri iki ucundan
askya ald daya omuzlad, kuyunun yolunu tuttu.
Kuyudan ilk kova suyu ekmiti ki kardan, ardaklardan doru, Zeli'in geldiini grd.
Zeli'i grmesi gerekti! Neden grmesi gerekti? Dn gece ge saatlere kadar uyumamt.
Onu dnmt. Uyuduu zaman da ryalar grmt. Hep onu grmt bu ryalarda.
Uyand zaman Zeli aklna gelmiti. O grsn diye ate yakmt. O duysun diye ark
sylemiti. Bunlar sylemek istiyordu Zeli'e...
Zeli yaklayordu, iyi ama nasl syleyecekti bunlar?.. Neresinden balamalyd sze?
Glerse? Bana ne, derse? Bir an bu skntlarnn, uykusuzluunun hi nemi, sylenmeye
deer taraf yok gibi geldi. En iyisi tenekeleri abuk abuk doldurup, Zeli yaklancaya
kadar kap gitmeliydi. Tekrar kuyuya sald kovann ipini abuk abuk kulalad. Ama
daha iki kula atmadan kollan arlat, duraklad, onu ardaktan kaldran, tenekeleri
omuzlattnp doru buraya getiren "Burada bekle, burada bul, syle!" diyen bir duygu
kollarnn btn hzn kesti.
"Madem yle?" dedi kendi kendine "Olsun bakalm ne olacaksa!" Kendini, her hareketine
kumanda eden o duygunun eline brakt.
Zeli adm ilerisinde durup elinden testiyi brakt. Onun adm ilerisinde durduunu,
testiyi elinden braktn biliyor, seziyor, ban kaldrp Zeli'e bakamyordu. Sesi de
Allah iin ne sesti ya! Ne diye dn gece bara bara ark sylemiti!
Kuyudan ektii kovay kavraynca, bu dncesini unuttu. Kova elinde Zeli'e doru
dnd. Bir adm att.
Getir, dedi, testini dolduraym!
ok ksa bir zaman karlat baklar. kisi de kulaklarna kadar kzardlar. Cemal ban
nne edi, bekledi. Zeli bartsnn altnda yzn gizledi. Mahcupluunu rtmek
iin bartsnn altndan gld. Olduu yerde, omuzlarn iki yana birka defa
salladktan sonra testisini ald. Mahcup mahcup Cemal'e doru yaklat.
Kovadaki su doldurmad testiyi. kinci kovann ekiliine kadar geen zaman iinde,
mahupluklan az ok geti. Kendilerini toparladlar.
Kuyu, Zeli'lerin tarlasnn stbanda, komular kk bir ban kysuda kalyordu.
Kuyunun akbandan yol geiyordu. Etrafta ba ktkleri, yoldan yukarya kalan bala,
yol arasnda ykselen mersin erguvan kmeleri, kuyuyu yoldan geenlerin, etraftakilerin
gznden saklyordu.
Cemal ikinci kovadaki suyu Zeli'in testisine boalttktan sonra btn cesaretini toplad:
Ttn kolayladnz m?
Eh ite, yle byle...
Otursana...
Zeli iki yanna baknd.
Oyalanmayaym! Ge kalnm...
Cemal de kuyunun ta stnden iki yanma baknd. Etrafta kimse grnmyotdu.
anrlarsa gidersin!..
Eh, az oturaym yleyse... Kuyunun tana, kenarndan iliip, oturdu.
Cemal abuk abuk tenekelerini doldurdu. Kuyunun stnden indi. Onun az tesinde
durdu.
Zeli ba nnde, i gmleinin pervazyla oynuyordu.
Oturdum ite, n'olacak?..
Cemal iki yanna baknd. Sarlsa, pse? Yznden gznden p-se? Nerde o cesaret.
Boaz kuru kuru yutkundu:
Hi! Otururuz ite!..
Eildi yerden kk bir toprak topac ald. Parmaklan arasnda ezdi ufalad. Yan gzle
Zeli'e bakt. Kamyordu ite! Oturuyordu karsnda. Yanaklar al al, kzara kzara
oturuyordu. Kucaklasa! Salarnn ne gzeldi dnk kokusu. Ilk, yumuak tyl, gne
yan ya-naklanndan pse, pse!
Konumuyorlard. ok ksa bir sessizlik geti aradan. Bu sessiz zaman yl gibi geldi
Cemal'e. imdi kaar gider, bir ey sylesem, diye zorlad kendini. Aksilik ite! Tek laf
gelmiyordu aklna!..
Zeli sessizlii bozdu:
Sen mani bilir inisin? Aceleden kekeledi:
Bi.. bilirim...
Zeli ban nne edi:
yi yleyse...
Tekrar sustular. Gene diyecek bir ey bulamad. Durmutu kafas. Neden sonra akl
Zeli'in sorusuna takld:
Niye sordun?
Hi, sordum ite...
Ne desin imdi? Hi aklnda deilken.
Olan szn bitirince Cemal'in akn baklar nnde geldii yoldan uzaklat.
2. ARTAN SICAKLAR
Temmuz ortalarnda, be alt gnden beri iyice artan scaklar, krlma sras gelen
ttnleri erken oldurdu. Zeli'le Cemal'in kuyu banda karlamalarndan bir hafta
sonra, akama doru Recep tarlasn dolamaya kt. Tarlada diplerin krlmas bitmi, bir
iki gnden beri analarn krlmasna balamlard. Recep, ttnlerin tam boy ald
yerlerde, birinci ikinci analarn birden olgunlatklarn, birden krlmas gerektiini grd.
Yapraklar iyice sararm, incelmi, neredeyse ballk tutacak duruma gelmilerdi.
Fidanlarn henz bodur kaldklar yerlerde ise, henz yeni yeni olgunlaan analar krlabilir
durumdaydlar. Scaklar hzn kaybetmeden, o ksmlarda da birer el alrlarsa, fidanlarn
geciken boy atmas hzlanrd.
Ksa bir gz atma sonunda, Recep'in tarlasnda grd i durumu iki kznn fakatlarnn
ok stnde, kars ile kendisi de ie srekli olarak sarlsalar, zamannda
yetitirebilecekleri lsnn ok yu-kanlanndayd. aresiz yardmc aramas
gerekiyordu. Ama nereden? Paras yoktu ki gndeliki tutsun. Konu komu desen, herkes
kendi iinde gcndeydi. baa dyor grnyordu, aklnn erebildii olaslklara gre.
Kars, kendisi, ocuklar, bu akam ne kadar erken gelirse o kadar erken ie sarlrlar,
gece de feneri yakar, gleri ne kadar yeterse o kadar ttn krmay srdrrlerdi. Sabah
gene yle. Ortalk aarmadan, fenerle tarlaya girerler, scaa kadar, krabildikleri kadar
krarlard. Bir gnde olmasa bile, iki gnde, bu ekilde alrlarsa, iteki gecikmeyi
kapatabileceklerine akl eriyordu. Karsna fener iin yeteri kadar gazlan olup olmadn
sormak karanyla dolamasn bitirdi. Akam serini inmeden krmandallardaki iini
tamamlamak niyetindeydi. ardaa dnd. Kansndan daha yanm ie gazlannn
olduunu, btn gece yaksalar sabaha yeteceini rendi. O gnn krlm ttnnn
dizilmesini neredeyse tamamlamak zere olan kzlarn ellerini abuk tutmalan iin uyard.
Kars ile birlikte krmandalla-n yerletirmeye kt.
Babalannn duruma olaanst bir nem yklemesi, Zeli'le Re-bi'i az ok
heyecanlandrd. Son yapraklan dizerken aralannda, yana giritiler. Bu yanta teden
beri aralannda kabul edilmi bir l vard. Rebi'in inesi kendi kanyla bir kan
ilerledikten sonra ablasnn bo ineyle dizmeye balamas gerekirdi. nelerini hangisi
nce doldurursa yans o kazanrd. Verdii avansa ramen, Zeli ok defa kardeini geer,
ancak can istedii zamanlarda geilirdi. Sabahtan akama kadar, canlan skldka
tututuklar bu yanla avunur, ilerini bir elence haline getirirlerdi.
Recep'le kars krmandallarda ilerini bitirmek zereydiler ki, yoldan geen Kadovackl
Ali Onba, kar kocann hizasna gelince durdu. Sa elindeki teberi dolu sepetle, sol
omzuna vurduu, dibi dolu bir kkrt torbasn yere brakt. Recep ile kanyla, kardan
karya seslenerek selamlat. nce karlkl hatr sormayla balayan konumalar,
ardndan tarlalannn durumuna geti.
nnde yol kysndaki ttnlerin durumunu gren Ali Onba, tarlann her yannn byle
olup olmadn, yardmcsz ii yetitirip yetitiremeyeceini sordu. Recep karlk olarak
tarlasnn durumunu akladktan sonra, komusunun tarlasnn durumunu sordu. Onlar
ttn Recep'lerden bir hafta ge dikmilerdi. Tarlas daha da kra dyordu. Sonra
tayfalar da kalabalkt. Hatta i hafif olduu iin, bir haftadr byk oluyla, kalaycnn
bana kilizmaya gidiyorlard...
Bu konumann sonunda Ali Onba, iki kzyla kk olunu onlara, isterlerse bir
gnlne yardmc gndermeyi nerdi. Be on gn sonra i sknca Recep de kzlann
bir gnlne onlara yardmc gnderir deirlerdi.
Bu neri Recep'in yzn ummadk zamanda gldrd. Ali Onba uzaklarken karsna
dnd:
Bak kan, dedi, Allah kulundan hibir vakit el ekmez! Grdn m nasd sevindirdi
bizi?
Kadn minnetle mrldand:
Eh, biz her vakit duamz, orucumuzu eksik etmeyiz ok kr! Cenab Hak'tan
midimizi kesmeyiz. Bir suumuz varsa bizim, o da fakirlik! Onu da Cenab Hak ho grr
elbet!..
Kocas bu szlerin son ksmn ho karlamad:
Gnaha girmek istemezsen, hi ikyet etme halinden!.. Kadn sylene sylene
ardaa doru ilerledi:
Tvbe tvbe, ne ikyetim olsun halimden benim? Ben her zaman halinize
hamdederim. Bu ovada ka kii var bizim gibi tarlasn kendi ekip bien? Herkesin hali
bizden de beter. Ben hi ikyet etmem halimizden. Her zaman Allah'a hamdederim.
Ttn yapraklan scakta yapkan bir su salar. Gne hzn kaybedince bu yapan su
donar, yapraklar ellenebilir, toplanabilir duruma gelir. Bu yzden ttn tarlalannda krma
ii ortalk aanrken balar, gne az ykselip de yapraklar, ttn kranlann parmaklanna
yapr duruma gelince braklr, akam serinliinde tekrar ie balanlarak, alaca karanlk
iyice koyulap krlacak yapraklar gz grebildii zamana kadar srer.
Akam serini inerken Ali Onba'nn iki kz, kk olu Kemal, Recep'in tarlasna
geztiye km gibi gle oynaya geldiler. Bu yardmlama ii komular arasnda, ylda
sayl birka gn, pek sknca olagelen, baka yllardan bildikleri ender olaylardand. Yaz
aylann hemen hemen yabanc bir kimseyi grmeden, tarlalannda, ardaklarnda kapal
geiren, onlann yandaki gen kzlar, ocuklar iin, yaaylarnda byk bir deiiklik
saylrd.
Recep'ler gelen yardmclaryla vakit geirmeden krma iine ktlar. Recep:
Ha gayret, dedi, ilk sray tuttu.
Hemen yan banda Zeli yer ald. Babasna karlk verdi:
Bakalm kim gayret ister? Sen mi, biz mi?
Bu sz konuklarn gldrd. Ali Onba'nn kzlar Zeli'in yan banda sraya girdiler.
Byk kz:
Biz gayretimizi esirgemeyiz, dedi. oktan hazrz... Kk kz sze kart:
Yanalm bakalm...
Onlann yahmda sra tutan Rcbi'le Kemal'in yanmak, ocuk heveslerini daha da
kamlad. Aralannda aynca yar tuttular. Ttn yapraklarndan daha kk ellerinin
btn abukluuyla, krma iine sanldlar. Fidandan fidana geerken kouyor gibiydiler.
Onlarn bu durumunu gren, en dta sra tutan anas, Rebi'i uyarmak gereini duydu:
Yava yava! Atlamadan, zedelemeden knn. Yormayn kendinizi ilk nefeste.
Yarn konusu, tarlann alt banda birlikte sra tutanlardan, kimin tarlann st bana
nde varaca stneydi. Yapraklan ba parman hafif bir yklenmesi ile krmak,
krdka avu iinde, orta parmaklarn stnde desteklenen yapraklann ana damarn, st
ste getirmeye dikkat etmek gerekiyordu. Byle dikkat edilirse, sonradan orta
damarlanndan dizecekleri yapraklan ikier er, ineye geirebilirlerdi.
Recep ilk on adm sonunda yanndakileri birka fidan geride brakt. Zeli, hi
telalanmadan, yar kabullenmiesine alyordu. Yan banda eilen Ali Onba' nn
kzlannn Zeli 'ten geri kalmamak, hatt onu gemek iin gayret ettikleri grlyordu.
Recep:
Siz bana bakmayn, dedi, ben abuk kranm ama, abuk da yorulurum. Sonunda gene siz
beni geersiniz. Ali Onba'nn byk kz gld:
Caymak yok Recep day! Mzklanma bo yere! Madem yana girdik, dayan
bakalm sonuna kadar...
Etraftakiler gltler. Recep'in kars karlk verdi:
Biz konuklar yormayz! Gemeyiz de, sonra ayp olur. Ne zaman biz size yardma
geleceiz, o zaman gstereceiz hnerimizi!..
Tekrar gltler.
Mzklanmayn, mzklanmaym...
Recep bir cigara yakt. Dudana ilitirdi. Cigaras dudanda ttn krmay srdrerek,
karlk verdi:
yleyse Zeli'le yansn! Biz ihtiyarladk, bizden geti. Siz genler aranzda
yansn...
Ali Onba'nn kzlan gene gltler:
Olmaz Recep day, biz seni brakmayz! Yansrsak hep beraber yannz!
Biz yerimize yetitirdik yetitireceimizi kzm! Yerimizi onlara verdik! Bu ovada
kimse Zeli'i ne krmak, ne dizmekte geemez. Geerse o vakit ayb bize...
Ali Onba'nn byk kz, Zeli'in gergef iler gibi ttn fidan-lannn kklerinde rahat,
acelesiz iini gren ellerine, parmaklanna dikkat etti. Baklanndan Zeli'in ustaln
kabul ettiini anlamak g deildi. Recep devam etti:
A kzm, bu sanat yedi ceddinden miras Zeli'e. Belki sizin kznzn kz Zeli'e
yetiir! Durun bakalm, siz daha ttncle dn baladnz. Kavala'dan ttncl
Urla'ya biz getirdik! Urlallar daha nce ne bilirdi?
Konumalan, birbirine taklmalan, vnmeleri, altklan srece, bu szlere yakn szlerle
uzad. alan insanlann o eksilmeyen hayat gcyle, bu basit taklmalar, her seferinde
onlan gldrd, kah-kahalannn ard arkas kesilmedi. stne eildikleri ttn yapraklan-
n grebildikleri zamana kadar krma iini srdrdler. Recep bir iki sra krdktan sonra,
cigarasn brakt, sralar arasnda, knlm duran desteleri kfelere toplad. Dolan kfeleri
omuzlayp ardaa ekti. Ertesi sabah gene ayn sevin sard almalann. O kadar hzl
almlard ki, gne o sabah krann nemini daha yeni yeni kuruturken, tarlann
sonuna gelmiler, gecikmi btn ii yetitirmitiler. ardan nnde, o gn dizmeleri
gereken sekiz kfe ttn duruyordu.
Dizme iine oturmadan, hep beraber tarhana orbasyla kahvalt ettiler. Sofradan kalkar
kalkmaz inelerini kapp, Recep'in ardan ortasna yayl hasrn stne devirdii, ilk
kfe ttnn etrafna halka oldular. Akama kadar, bu defa da, bazen dizme iinde yara
tutuarak bazen yantan bkp ark syleyerek bazen her biri srayla birer hikye
anlatarak, niyet tutup mani atarak, krdklan ttnn dizilmesini de tamamladlar. Recep
o gn, ne le uykusuna yatt ne de Urla'ya indi. ocuklarn doldurduklan ineleri
karglara syrd. Eli bo kaldka da ttn dizdi.
kindi st dizme ii bittii zaman, Zeli Ali Onba'nn kzlaryla cancier dosttu. Biraz da,
bu dostluun onu Cemal'e yaklatracan dnmyor deildi. Rebi'le de kk Kemal
aynlmak istemiyorlard birbirlerinden. Hep byle bir araya gelip glp elenebilse-ler!
Ama gndz iten kim vakit bulacakt? Arada bir geceleri olsun hi deilse! Hele imdi ay
byrken, hi deilse br konu komula-n da anp ate yakp elenseler, trk
arsalar! Bu isteklerini karlkl anca, Ali Onba'nn kzlan, ertesi gece ardaklannn
nnde bir elenti dzenlemek iin konu komuya haber vermeyi zerlerine aldlar.
Recep'ten gecikmi iin yetitirilmesini kutlamak iin ocuklara elentiye katlmalan iin
izin vermesini istediler.
3. AY BYRKEN
Zeliler akam sofrasndan kalktklan zaman daha alaca karanlkt. Anas kardeleri ile
hep beraber sofray kaldrdlar. Gene hep beraber bir iki paradan ibaret bulaklann
ykamaya oturdular. Anas ii ne kadar skk olursa olsun, kpek gelir yalar korkusuyla
bulaklar yal brakmak istemezdi.
Karda, Kadovackhlann sergi yerinde, alaca karanlk koyulatka alevleri daha iyi fark
edilen kk bir ate yanyor, Ali Onba'nn ocuklannn, sergi yerinin drt bir yanndan
atee doru gidip geldikleri grnyordu. Yol kenarndaki incirin tepelerinde belirive-ren
yar yuvarlak bir ay, karanlk bastka daha ok panldyordu.
Yan taraflanndaki tarlalardan elenceye katlacak iki kk grubun Kadovackhlann
ardana doru ilerledii grld. Karda Tenekeci Halil'in, arkasnda kars, kk
yataki ocuklaryla balarnn kysndan Ali Onba'larn ardana ilerleyen yolda, birerli
kolda dizilmi karartlarn semekte Zeli'ler glk ekmediler.
Yukarlarda gittike prldayan ay, karda yanan ate, Tenekeci Halil'lerin erkencilii,
Zeli'lerin telan arttrd. Bulaklar kuruladklar srada Rebi, ablasnn nnde
sabrszlanmaya balad.
Hadi kz, ge kaldk! abuk tut elini...
Git ieri sen, giyin!
Feneri yakmamtlard. ardan ii lotu. Rebi ardaa girdi. Entarisini aranmaya
balad.
Nerede kz benim entarim?
Anas ile ablas hemen ardndan geldiler.
Patlama!
Anas sandn stnden ekip ald bir basma entariyi onun eline sktrd. Bir baka
entariyi Zeli'e uzatt. Kendi de elinde kalan son entariyle ardan bir kesine ekildi.
nce i gmleklerini balarndan syrp, entarilerini giydiler. Sonra ayaklarndan
alvarlarn ekip attlar. Giyinmeleri ok ksa srd. Sra taranmalarna gelince, iki yzl
kemik tara aramann telana dtler.
Analar ardan iinde dnmeye balad:
Tarak nerede? Nereye tktnz gene!? Btn gn elinizden kurtaramam ki, aradm
zaman yerinde bulaym!
Tarak, ardan kapsna yakn dallar arasnda, Zeli'in eline geti. Tarak elinde ardan
nne kt. Beline kadar inen salarn omzu stnden drd. Ularndan abuk abuk
tarak vurarak amaya, taramaya balad.
Kardei tepiniyordu gene nnde:
Hadi kz, uzatma artk. Ver biraz bana da, yeter!
ncirin ardnda, tarlalarn alt bandaki komular Fettah'n kars, yoldan tarlalarna
inerken seslendi:
Komu huu! Hazr msnz?
Zeli'in anas ardan nnden karlk verdi:
Hazrz komu, ge buyur, imdi hep beraber yola karz!..
Zeytinin dibinde, yemekten sonraki ikinci cigarasn yakan Recep yaklaan Fettah'n
karsna, kocasnn nerelerde olduunu sordu. Kadn, damlarm beklemek iin, tarlada
kaldn syledi. Recep de arda beklemek iin kalacan, gelemeyeceini ekledi
szlerine.
Fettah'n kars ile ocuklar, ardaklarnn nnde ayakta onlan beklerken, Zeli'lerin
tela daha da artt. Tarak iki dakika iinde Ze-li'ten Rebi'e, Rebi'ten anasna abuk
abuk el deitirdi. Hazrlklar sona erince, komular nden, onlar arkadan yrdler.
Kats elinde barts Recep'in nnde durdu:
Eh biz gideriz, bir istein var m? Recep cigaras elinde homurdand:
Ge kalmayn! Yarn sabah gn domadan hepinizin tepesin-deyim, onu da
unutmayn! Uyanmayan dinlemem, tekmeyle uyandrrm!
Kadn bartsn acele acele balayarak yrd:
Hoakal yleyse! Ge kalmayz, merakn olmasn... Kocas elinin tersiyle gidenleri
iaret etti. Tekrar ters ters homurdand.
Hadi yeter syledin, bak nne de yr!..
Kadn kzlarna yetitii srada kendi kendine syleniyordu: "Hayatmda bir kere tatl laf
duymadm bu adamn azndan!" Grup, Kadovackhlann sergi yerine yaklatka,
ocuklar yerlerinde duramaz oldu. nden nden komaya baladlar. Zeli, anas,
Fettah'n kanyla iki yetikin kz bir arada, Kadovackhlann sergi yerine vardlar. Ev
sahipleriyle, daha nce gelen komulan drt yanlan-n sard:
Buyurun bakalm!
Ho geldiniz, sefa geldiniz!
Nerde kaldnz?
Nerde Fettah Efendi?
Niye gelmedi Recep Aa?
Hep bir azdan konumaya balayan karlayc kalabalnn bu sorulanna, gelenler hep
bir azdan karlk vermeye balaynca, kimse kimsenin ne dediini anlayamaz oldu. Bir
grltdr gitti.
Zeli karlayclara sz yetitirir, det olduu zere, akran'kzlarla kucaklar prken,
pt Mestan Aa'nn gelininin omzu stnden, kalabaln gerilerinde, konumadan,
sorularla dolu, tasal gzlerini zerine dikmi, kendisine bakan Cemal'i grd. Hemen
yreinde mutluluklar uyand. Gz gn donand. leri l l yanan
gzbebeklerinden, yzlerce, binlerce ktan ku, bir anda utular Cemal'in gzlerinin iine
kondular. Kalabalktan biri, o anda aradan geen on gnn kk kk kayglarnn,
umutlarnn, hayal krklklarnn, artan sabrszlklarnn hazrlad, dillendirdii bu
baklar grseydi, o gece bir daha gzlerini Zeli'le Cemal'den ayramazd. O srada
Zeli'le kucaklaan Mestan Aa'nn gen gelini, kendisini etrafn grltsne
kaptrmasayd, gs stnde, Zeli'in gsnn nasl gm gm attn fark eder, ne
oluyor diye meraka dmekten kendini alamazd.
Kardan karya Zeli'in Cemal'e ne dediini, Cemal'in bundan ne anladn, kimse ne
grd, ne duydu ne de daha sonra, gnlerdir, uyuuk uyuuk, sklm pklm dolaan,
ikide bir dalp giden Cemal'in, nasl oldu da byle birdenbire yznn gldn, canlanp
dirildiini, saa sola koumaya baladn dnd.
Konuklar bu kk karlama treni bitince hep birlikte atein etrafna doru ilerlediler. Ali
Onba gelenlere ho geldiniz dedikten sonra ardan nne ekildi. Kendisini brakmak
istemeyen Halil'le, Mestan Aa' nn olundan zr diledi. Onun anlayna gre komu
kadnlar yanlarnda kocalar olmadan gelince, aralarna karmak yakk almazd. Bir
zaman srt ardan ke direine dayal oturdu. Yemekten sonraki ikinci cigarasn yakt.
Daha sonra da darda elentinin hzn almaya balad bir srada ardaa girip yatt.
Tenekeci Halil ile kars Hatice, bir bakma mzik bilir bir aile saylrd. Halil'in kendi
buluu bir algs vard. Bir kz boynuzunu, sivri ucundan delmiti. Bu utan st ak
bir gaz tenekesinin iine doru fler, istedii havay alard... Kars yannda bazen tef,
bazen dmbelekle ona katlrd. ou geceler, hava durgunsa, komular, onlann
ardaklarndan gelen bu fasllarn grltsn ge vakitlere kadar duyarlard.
Halil atein yaknnda bada kurdu. Tenekesini bacaklan arasna yerletirdi. Kans hemen
tef, dmbelekle yannda yer ald. Fettah'n kars kzlar, Zeli'le anas, Ali Onba'nn
kzlan, Gzlemeci'ler, Mestan Aa'nm oluyla, az nce yedi yandaki byk kznn
kucana brakt emzikli ocuunu kznn kucandan alp kocasnn yanna oturan
gelini, atein etrafnda halka oldular. Cemal on gndr karlamad Yaar'la yan yana
dt. lk bir iki gn aklndan kmayan, Yaar'n kuyu bandaki o hareketini sonra
unutur gibi olmutu. Yanna kp oturan Yaar, aklndan geenleri, kendisini ne derece
sktn, kzdrdn bilmez grnyordu. Gene o hatr say bilmez tek-lifsizliiyle,
yannda bada kurar otururken, avucunun iiyle Cemal'in baldnna okkal bir tokat
indirdi.
Hadi bakalm Kadovackl! Bu gece gster kendini!.. Tuhaf bu ya, Cemal gene ne
diyeceini bilemedi, srtt. Olan bu
defa onu omzundan itekledi.
Glersin deil mi kftehor? Kzlan grdn azn dilin tutuldu gayri!..
Cemal'in anas, kucanda en kk ocuu, bir zaman kocasyla konuklan arasnda
ayakta gitti geldi. Kocas ardaa girip yatnca, kucanda uyuyan ocuu, ardan
iindeki beie brakt. Geldi, halkann bir ucuna iliti.
ocuklar, ilkin halkann dnda kouuyor, lklar atyorlar, komaca, saklamba
oynuyorlard. Sonra sonra, elence kzp, bykler ortada oyuna kalkmaya balaynca,
merakl hallerle halkaya yanatlar.
Ali Onba'nn kzlan, o gn etrafta bulup buluturduklan al rpy, kuru dallan, atein
yaknna ymlar, bahelerinde ne kadar stl msr varsa toplamlard. Ate
zayfladka besil iyor, atee gmdkleri msrlar pitike, kenarda duran yapraklanna
sanp, konuklarn ellerine tututuruyorlard.
Halil boynuzu, tenekesiyle, kendi bestesi ksa bir taksimle elenceyi at. Ardndan
boynuzunu tenekesini brakt, karsnn eline tefi tututurup kendi dmbelei kapt. le
kahvelerinde yaz bandan beri durmadan alan bir piyasa arksn, kan koca bir azdan
alp sylemeye baladlar. arky daha ilk notasndan tanyan kalabalk memnundu.
Halil, arada arknn makam tutmas gereken yerinde sesini ykseltti:
Hep beraber! Hadi susmayn, gsterin kendinizi bakalm!
Kalabalkta ksa bir kararszlk, bir ekinme grld. Herkes ya-nndakine baknd. Kars
arky srdrrken, Halil'in ikinci bir kkrtmas zerine, kansna bir iki ses daha katld.
Derken az sonra bilen bilmeyen azn amt.
lk piyasa arksndan ikincisine, derken bir ncsne geerken, ou alamakl bu tr
sarklan aslnda sevmediklerini hep birden anlamlar gibi, yllarn eskitemedii bir havaya
atladlar:
Kadifeden kesesi Kahveden gelir sesi Oturmu kumar oynar, Ah cierimin kesi!
Yllardr hep sylendii yerde halkmzn sevin kayna olan bu arknn drtlkleri
uzadka uzad. Her drtln sonunda "Ah cierimin, ah cierimin kesi" yahut "Senden
baka, senden baka yarim yok" eklindeki tekrarlara sra geldike, havada apkn, oynak
baklar, kahkahalar uumaya balad. Herkesin tam neelendiini grd bir anda,
Halil dmbelek vurmay kesti:
Byle olmaz, hadin bakalm kalkn oyuna, yallah!
Gen kzlar, balann omuzlanna eerek, kalan altndan baka baka, utanm utanm
fkrdadlar.
Hadi durmasanza! Yallah dedim, yallah!
Kzlar tekrar fkrdatlar. Halil frlad, Ali Onba'nn byk kzyla Zeli'i, kollanndan
yakalayp, ortaya ekti.
Biz kimin iin nefes tketiyoruz burada?
Zeli'le arkada, kalabaln ortasnda, balan nlerine eik beklediler. Halil oturanlardan
atein etrafndaki halkay geniletmelerini istedi. Halkadakiler geri geri ekildiler. Ateten
uzaklaan yzlerinde alevlerin yansmalan kayboldu. Halil yerine geti. Dmbeleini
kapt. Kansna dnd.
Haydi hovardam kunduran tek tek bas! Ben seninim ister ldr ister as!
Kordon zeybei hayli eviklik isteyen bir oyundur. leriye doru seri bir iki adm attktan
sonra, dizlerin, kollann abuk hareketleri, gvdenin saa sola hzla dnleriyle oynanr.
Cemal daha ilk admlarda oyunun havasna ustalkla girince, Halil havay hzlandrd.
Kalabalr el rpmas, Halil'in temposuna uydu. Cemal oynayn hzlandrd. Byle
byle hava hzland, Cemal hzland, delikanl sonunda gmlei terden srtna yapp
nefes nefese kald bir an, gmleinin yeniyle alnnn terini silerek oyunu brakt. Zeli'in
yanndan geerek halkann dna yrd. Daha Cemal oyunu brakrken Mestan Aa'nn
olu halkann ortasna frlad, oyunu ald.
Cemal, halkann dnda, Zeli'in adm gerisinde durdu. Ay, karda, izdm gn
tepelerle birletii izgiyi aan, iri bir zeytin aacnn gerilerine doru sarkyordu.
Neredeyse kaybolacakt. Kalabalk oyuna dalm, el rpyor, haykmyordu. Daha terini
kurulamaya alrken, Zeli'in gerisine bakp kendisini aradn grd. Yrei hzla
vurdu. Be on adm tede, zayflayan ay nda karalts seilen ardan, daha ileride
glgeleri birbirine karan ba ktklerinin, zeytin, badem aalarnn, sessiz, tenha
halleri heyecann arttrd. Babas ardakta uyumu olmalyd. O tarafa doru gitse,
beklese, Zeli ardndan gelir miydi acaba? Ama daha birden uyanan bu mitle sarho,
bunlar aklndan geerken, Zeli'in nne dnp el rpmaya devam ettiini grd. Fena
halde bozuldu. Zeli'e kar tuhaf bir dmanlk duygusuna kapld. Mestan Aa'nn
olunun soluk solua oyunu brakp, karsnn yanma ktn, ortaya Yaar'n
frladn grd. Acaba gidip tekrar oynasa m Yaar'la karlkl? Yaar' pes de-dirtinceye
kadar oynarsa Zeli'ten alacakm duygusu vard iinde. Fakat yerinden
kmldamyordu. Zeli'in tekrar dnp bakmasn beklediini anlad. Halkann
etrafndakilerden biri, ban evirse, kendisini grecek olsa, Zeli'i beklediini
anlayacakm gibisine geldi. Utand. Dnp yerine oturmaya karar verdi.
Halkaya doru admn atnca, akn, duraklad. Zeli, dnm, kark el yz
hareketleriyle uzaklamasm iaret ediyordu. Duymamt ama kz, dileri arasndan "Git,
git!.." diye fsldyormu sand. Byle "Git, git" diye fsldarken, elini gerisinde, ardaa
doru doru sallyordu.
aknln yenmeye alarak, Zeli'in kendisiyle bulumak istediini anlayabildi. Mutlu,
uarcasna ardan gerilerine doland.
ardan gerisinde, tarlann bitip, ban balad izgiye yakn iri bir zeytin aacnn
glgesinde durdu. Orada, ardan gerisinden yaklaacak kimseyi, kendisini gstermeden
tanyabilirdi.
Alandan kalabaln haykrlar, el rpmalar ykseliyordu. Yaknlarnda ise her ey
sessiz, k'mltszd. Bu sessizlik iinde yrei, grltsn duyabilecei kadar hzla
vuruyordu.
Alandan gelen sesler bir an iin kesildi. Ya yokluunu fark ettilerse? Ama ite, "Arap
havas, Arap havas" diye baryorlard. Duyulan kahkahalardan, el rpmalardan Arap
havasnn balad anlalyordu. Tef dmbelek sesleri kesilmiti. Herhalde Halil'le kars
oyuna kalkm olacaklard.
Halil'le karsnn oyuna kalkmalar bir bakma, etrafn ilgisini stne ekmesi bakmndan
iyiydi. Fakat az nce seslerin kesildii an, iinde uyunan o korkuyu yenemiyordu bir trl.
Ya yokluunu fark ederlerse? Zeli de gelmek bilmiyordu bir trl!
Kuru otlarn stnde, yaknlarnda bir hrt duydu. te, geliyordu sonunda! Yreinin
vurular tekrar hzland. Hay Allah kahretsin, bu kadar hzl vurmann sras m? Birisi
kulak verse neredeyse yreinin grltsnden yerini kefedecek! Duyduu hrt da, az
ileride yatan keinin ipinden geliyordu. Ama ite, otlarn stnde birisi hafif admlarla
yaklayordu bu kez!
Dnd, beline inen salarmn, eteklerinin karaltsndan, be adm ilerisinde kendisini
aranan kz tand. O, Zeli'i, ardan kendi doland sa tarafndan gelir diye bekliyordu,
kz ardan solundan yaklamt. Zeytinin glgesinde kmldad, nefesini keserek ileriye
doru bir adm att. Zeli bir an kendisini tanmaya alt. Sonra hzla ona doru atld.
Alaca karanlkta, birbirlerini arayp bulan elleri kenetlendi. Elleri birbirine kenetli, nefesleri
kesile kesile hibir ey konumadan, gs gse sokuldular. Bir sre o tella salar,
yzleri, balar, omuzlar, birbirinin salarna, yzne, omuzlarna kart. Sokuldular,
sokuldular, kenetli elleri zld, vcutlarnn her parasnn, telal hzna uyarak, be
ayakl iri bcekler gibi, birbirinin srtnda, omuzlarnda, kollan zerinde dolamaya;
dudaklar, birbirinin yznde, gznde koumaya balad. Bir zaman byle birbirini
karlkl pcklere boduktan sonra, nefesleri kesilinceye kadar dudak dudaa kaldlar.
pmelerine ara verdikleri zaman, hibir ey dnemez durumdaydlar. Sergi yerinden
gelen grltye kulak kabarttlar. imdi ne yapacaklard? Hibir kararlan, hibir
dnceleri yoktu.
Alaca karanla alan gzleriyle, birbirlerini daha yakndan grmeye, ne dndklerini
anlamaya altlar. Bakmalan ok ksa srd. gdleri btn hareketlerini ynetir
oldu. Cemal, Zeli'i bileinden kavrad, ba ktklerinin arasna doru srkledi. Dallanna
srnerek aralarndan getikleri ba yapraklarnn hrts admlarn durdurdu. Bir daha
etrafa kulak verdiler. Arap havasnn grltsn duydular. Az tede bir ekirge tt.
Sonra, igdlerinin nnde srklendiler. Birka adm ilerlediler, btn sabrszlklanyla,
sarma dola uzandlar. Hrsla kuvvetle kucaklatlar. Dudaklan abuk abuk birbirinin
yznde dolat. Gittike hareketlerini bilmez hale gelen Cemal'in eli, gslerine doru
inince, Zeli'in yreine birden bir korku dt. Cemal'in ellerini kavrad:
Dur!..
Tekrar etraf dinlediler. ekirge tleri, sergi yerindekilerin kahkahalar, grlts...
Gidelim n'olursun!
Cemal soluk solua dorulmaya alan kz srt st itti.
Biraz, biraz daha!
Zeli'in elleri daha sk kenetlendi:
Gidelim, gidelim, yoksa rezil oluruz... Ksa bir bouma balad aralannda...
Biraz, brak..
Brak beni! Brak...
Biraz n'olursun...
Brak...
Cemal, birden Zeli'in sesinin kesildiini, stne yklendii vcudunun nce titremeye
baladn, sonra kasldn, gerildiini fark edince aknlat. Ne yapacan bilemeden,
Zeli'i daha hzl daha hzl pmeye balad. Kzn eneleri sk skya kenetlenmi,
yznn baz yerleri scak, baz yerleri souktu. Az nce onu stnden itmeye alt
halde, imdi itemiyor, daha ok gsne doru sokuluyordu. Bu gergin, kaslm vcut,
az sonra birden geveyiverince, aknl bsbtn artt bir srada, Zeli btn gcn
toplad. Onu stnden geriye doru itti. Doruldu:
Brak beni!
akn, bozulmu doruldu. Utanyordu. Zeli'e bir daha yzne bakamayacak kadar
kaba davrand kans vard iinde. Yannda, o-nun, abuk abuk karan salarn
dzelttiini grd. Elinden geldii kadar abuk kendine dzen vermeye alan Zeli,
toparlamasn bitirince, elini onun eli stne koydu. Yumuak, kararl bir sesle fsldad:
Kalkalm...
Hibir ey diyecek durumda deildi. Zeli'in elini eli stnde duymak, tekrar gven
veriyordu iine. Az nceki korkusunun yersiz olduunu anlatyordu. Uysal bir tavrla
kalkmaya davrand. Zeli bir abukta ona doru eildi. Yanann stnden pverdi:
Sen kal, nce ben gideyim, sen sonra gelirsin!
Sonralar, gnlerce yanann stnde kaldn duyduu bu kk pn verdii
mutlulukla sarho, ne diyeceini bilemeden bak-nrken, Zeli'in ayaa kalktn, tarlaya
doru ilerlediini grd.
Zeli, tarlaya ayak att srada, ardaan gerisinden bir ocuk glgesinin dolandn,
etrafnda birini aradn fark etti. Glge, sesini ykseltmeden ekinerek, kendisinin
duyabilecei gibi mnldand:
Zeli, Zeli kz neredesin?
Kardeinin sesini tanynca, yokluunun farkna vanldn anlad. Anas ardndan, onu
kendisini aramas iin gndermi olacakt: lerledi:
Ne o? Buradaym!
Yaklatklar zaman, kardei merakl tavrlarla onu inceliyordu:
Nerdesin kz? Ne yapardn orada? Yanm saattir seni ararm!..
Entarisinin eteklerini aptestten yeni kalktn belli edecek hareketlerle dzeltti! Bayla
ba iaret etti:
Merak ettinse git bak neredeydim.
Tarlalarda yaayanlarn, oklukla, belli apdest yerleri bulunmadndan, akla yakn bir
yaland bu. Kardei inanmam olsa da sustu.
Birlikte ardan nne ktklar zaman, sergi yerinin aklnda, daha yakndan
grebildii ablasnn nne geti.
stn ban tozlanm, salarn dzelt.
Zeli eteklerinin, srtnn tozunu silkelerken, ksa bir an olduklar yerde duraladlar.
O srada, Arap havas kesildi. Mestan Aa'nn oluyla Yaar hora tepmek iin ortaya
frladlar. Sadece iki kii kaldklarn grnce de Cemal'i hatrladlar. Aranp gremeyince,
kz kardelerine sordular. Kz kardei, anas etraflarna bakndlar, Cemal'i gremediler.
akn akn mrldandlar:
imdi buradayd! Grmedik nereye gitti.
Anasnn, kardelerinin aknl yanlarnda oturan konuklarna geti. Kim varsa etrafna
baknp Cemal'i aramaya balad. Cemal'i aranrken bu defa da Zeli'in yokluu ortaya
kt. Herkes iinde uyanan ayn pheyle Zeli'in anasna dnd: "Zeli nerede?" Bu
phenin uyandrd merakla oturanlar yerlerinden doruldu. ardan ba tarafnn koyu
glgelerine doru dnd. Zeli'le kardeinin alandaki halkaya yaklatklarn grd. ki
kardein birlikte olmas, az nce dncelerinde uyanan pheleri bsbtn iinden
klmaz bir duruma soldu. Zeli, CemaPle birlikte olmu olsayd, kz kardeinin aralannda
ii neydi?
Kalabaln merak imdi Cemal'i bulmakla topland. Mestan Aa'nn olu seslendi:
Cemaaal! Hooo Cemal!
Cemal bu sese karlk vermeden Yaar, Zeli'in nnde durdu:
Cemal nerede? Zeli omuz silkti:
Ne bileyim?
Olan az nce herkes gibi, dncesinde uyanan pheyle onun halini tavnn inceledi.
Grmedin mi?
Grmedim dedim ya!
Sonra kardeinin elinden tutarak ilerledi. Kalabala kart:
Biz beraberdik...
Mestan Aa'nn olunun sesini duyan Cemal, ortaya kmakta geciktike durumunun
arlaacan anlad. ardan gerisinden seslendi:
Buradaym! Geliyorum...
Az nce bulutuklar srada, Zeli'in kendi geldii ynden deil de, ardan br
ynnden grndn hatrlaynca bu defa kendisinin o taraftan ortaya kmasnn
pheleri datacan dnd.
Kalabala doru ilerledii srada Mestan Aa'nn olu sordu:
Nerelere kayboldun be Cemal?
Yalan sylemesini hi beceremezdi. Ama kendisinin de hayret ettii kadar kolaylkla
karlk verdi:
Hi, buradaydm. ardan gerisinde hayvanlar dolandm, geldim.
Herkes birbirine baknd. Kimse Cemal'in ne zaman yanlarndan aynldn hatrlamad
iin, ne kadar zaman da kaybolduunu anlayamad.
Etrafndakilerin aknln grnce Cemal cesaretlendi:
ardnz geldim ya! Aradan ne geti?
Herkes ne diyeceini bilemeden birbirine bakt. Dncelerin dml kalan pheleri,
neelerini karm, admlann arlatrmt. Atein bana isteksiz isteksiz dndler. Halil
kalabal canlandrmak istedi:
Eh balayalm gayn!
Ay, kardaki zeytinin gerilerinde kavuuyordu. Halil'e ilk kar kan kars oldu:
Ge oldu! oluk ocuun uykusu geldi. Mestan Aa'nn gelini atld:
Ay kavuunca, yolumuzu gremeyiz. G olur. Vakitken da-lalm...
Cemal'in byk kz kardei hemen:
Bizim feneri alrsnz karde, diyecek oldu. Kadn yzn buruturdu:
Sizin fener size lazm! Kocasna dnerek ekledi: Hadi toparlan da gidelim...
Kalabalk, uyuyan ocuklann kucaklad. Acele acele vedalat. Tarlalarna doru ilerlerken
Zeli anasnn hemen dibinde kendisini belinden itmesiyle irkildi.
Yr, rezil ettin bizi!..
Dirseiyle, kuvvetle anasnn elini geriye itti. Cevap vermedi.
4. GNLER GEBE
O gece, her zamanki gibi sabaha kar uyandklar zaman kars, Recep'e, Zeli'i bir an
nce evlendirmeleri gerektiini syledi. Recep neden bir an nce evlendirmeleri
gerektiini sormad. Bu szlere her gece Zeli'in durumu stne aralarnda geen
konumalardan ayr bir anlam vermedi. Yetikin kzlarnn evlenmeleri konusu, yllardr
gecenin bu saatlerinde, karlkl cinsel isteklerinin uyandrlmasnda aralarnda kkrtc
bir rol oynard.
Cigarasn yatann yannda, topraa bastrp sndrd. Karsna sokuldu.
Ben de isterim bir ayak nce bagz olsun, dnya evine girsin.
Madem istersin bekleme! Artk zaman geldi!.. Korkarm bir acemilik etmesin!..
Ttnleri beklerim! Ttnler kalksn, onu beklerim...
Sen gene syle Bekir'e, yapsn hazrlm geciktirmesin... Bu szler konuulurken
Zeli uyankt. Anasyla babasnn ne dediklerini duydu. Bir ara anasnn, akamki
phelerini babasna amasn bekledi. Sonu kmad. Kendi konusu kapand. Anasyla
babasnn soluduklar bir srada tekrar uyuya kald.
Sabah kendiliinden uyanamad. Ryasnda, gelin olduunu, gerdee girecei odada bir
yatan kenarnda oturduunu gryordu. Odann kaps ald, darda be kii, Bekir'i
srtn yumruklayp zerine doru ittiler. Bekir o hzla geldi, omuzlarna sarld. Birden
yatandan srayarak, aln ter iinde gzlerini at. Anas omuzundan tutmu, uyanmas
iin sarsyordu. Babasnn "Uyandr, uyandr, yeter uyuduklar" dediini duydu. Anas
sylendi:
Gne dodu neredeyse, hl tembel tembel uyursun, kalk!.. Uysal uysal
dorulup, yatann iinde oturdu. Anasnn stne
doru att i gmleini bandan geirdi.
Ttn krdlar. Babas erkenden eei alp oduna gitti. Kulua kadar nemli hibir olay
gemedi. Kulua doru testiyi doldurmak iin kuyuya gitti. Kuyudan ardaa dnecei
srada, Yaar'n elinde testisi, mersinlerin ardndan karsna ktn grd.
A kalacak deilsiniz ya? Bu kadar bo tarla var etrafta! Yanc girin, paranz olursa
icarla tutun! Hi olmazsa ban dinlenir. Laf iitmezsin. Ben olsam yle yapanm. Dnyada
ii kocamn keyfine brakmam. Siz byle giderse daha krk yl ayramazsnz mallan...
Eh, evlen de seni de grrz! Bakalm kardan karya akl retmeye benzer mi?
Sen sen ol, hanesi kalabalk erkekle evlenme.
Daha sonra, ardaa dnp, ttn dizmeye oturduklan zaman bu konu Zeli'le ablas
arasnda devam etti. Aye'nin bir gn nce fkeli hali nasl anasna kardelerine
gemise, bugn de dalgn dnceli hali geti. Bir ara analar uzun uzun iini ekti.
Konumalarna ka-nt:
Dile kolay a kzm, ilesi neyse ekecek!..
Kulua doru Aye'nin sabrszlanmaya baladn fark ettiler. Olur olmaz vesilelerle
ayaa kalkp ardan iinde dolanyor, her seferinde kapdan ban uzatp, gelen giden
var m diye baktktan sonra yerine oturuyordu. Bu dolanmalardan birinde, telala kapdan
ieri ekildi, gizleyemedii bir heyecanla kardelerinin yanna dnd, hemen teberisini
toplamaya balad!
Ne o kz?
Gelir!..
Kim, kocan m?
Yanaldan kzarm anasna, kardelerine, "Hor grmeyin beni" der gibi bakyordu. Zeli
hrsland.
Toparlasana azck kendini! Hkim ol nefsine! Bekle bakalm gelsin, ne diyecek?
Aye, gs arpntsndan sratle inip kalkarak, kardelerinin yanna kt. Danda
damadn ayak seslerini, zeytinin altnda oturan Recep'i selamladn duydular. Selamdan
sonra aralannda ksa bir konuma geti. Damat sordu:
Anam nerde, ieride mi?
eride...
Aye?
O da ieride...
ocuklar?
Onlar da...
Damat ksa bir an kararsz sustu:
Nasl hepsi iyiler ya?..
Hamdolsun...
Msaaden olursa ben ieri bir bakaym...
Sen bilirsin...
Damat ardan kapsnda grnd. Babasn gren kk Hasan ardan kapsna doru
atld. Aye ban nne edi. Dargn, somurttu. Anas damadna doru ilerledi. Damat
kadnn elini ald, pt. Eildi, olunu kucaklayp kaldrd. Gs geirdi.
Eh ite, bizim ksmetimizde bu da varm! Ayrmadk mallarmz bamz rahat
etsin... Siz naslsnz? Hep iyisiniz ya?
Kadn mnldand, yer gsterdi:
Nasl olalm. Hep bildiin gibi... Buyur otur...
Ben babamla danda otursam dahayi. Siz keyfinize bakn. Rahatnz bozmayn..
Elinde yanm kiloluk bir kesekd vard.
Sen naslsn kz Rebi, iyi misin? Bymsn maallah! Rebi ban nne edi,
sntt.
Al bunu sana getirdim...
Rebi kalkt. Enitesinin elinden, ban dorultmadan kesek-dn ald. Zeli'in yanna
dnnce at. Akideekeriydi.
Adam sonunda kansna ynelecek cesareti kendinde buldu:
Sen de hazr ol gidelim, scaa kalmayalm... Aye sustu.
Ben danda beklerim. Toparlan da oyalanmayalm...
Yok benim toparlanacak niyetim. Kendin nasl geldinse yle gidersin. Benim iim
yok, senin o dilli kardelerinin arasnda. Bir tarafm brakmadlar!..
Ben onlann aznn payn verdim. Yr sen! Bir daha kolay kolay sana dil
uzatamazlar...
Kansnn cevabn beklemedi. ardan dna, Recep'in yanna doland. Kaynanas
ardndan geldi.
Gzel sylersin be olum ama, bir gnlk dava deil ki bu; evlendiinizden beri
iitiriz. Ayr babanla kardelerinle maln, kanna sahip ol!
Ah be anacm, benim szm dinleseler, bir gn durmam, kalkaym da anamla
kardelerimle mahkemelerde mi srkleneyim? Ama bu sene ttn kalksn hepsini raz
edeceim. Ben de bktm.
Recep sze kantr.
Aynrsan iyi edersin.
Dn akam hepsiyle kaptm, bir taraflann brakmadm. A-ma anayla karde ite.
Atlmaz atasn, satlmaz satan...
Olu kucamda, ardaa seslendi:
Hadi Aye, hazr msn?
Kans ba rtsn balayp, oraplannn bam ekerek, telal hallerle, ardan
kapsnda grnd. Kaynvaldesi mnldand:
Ne bu acelen be olum! Oturaydn. Bir kahve ieydin. Daha terin soumad.
Gidelim daha iyi, scaa kalmayalm...
Vedalamaya baladlar. Byklerin ellerini ptler. Aye kardeleriyle pt. Damat
hocakaln dedi sadece. Ayrlrlarken anas, Aye'ye son bir nasihat verdi:
Madem yle, kocanla iyi geinirsiniz, sk diini, ne diyeyim. Bunlarn hepsi geer.
tekilerin hepsi gider, sonunda gene kocanla sen birbirinize kalrsnz...
Kucanda Hasan'la kocas nde, iki adm arkasnda Aye, Ur-la'ya doru uzaklatlar.
ardakta kalanlar, az ileride yolun kesini dnnceye kadar, ardan nnde durup
onlar uurladlar.
O gn akama kadar Recep'lerin ardanda anlatlmaya deer baka bir olay gemedi.
Akama doru, her zamanki gibi yolda, eei stnde Bekir grnd. ncirin altnda
hayvann durdurdu; inmedi. Recep'le ayakst bir iki laf attlar, gitti.
Ertesi sabah ttn krmaya ktklar zaman Zeli, kar tarlada Cemal'in ttn krdn
grd. Kilizmaya gitmediini anlad. Aklna delice bir fikir takld. Cemal'e sormak
istiyordu: Evlenirlerse, anas, babas, kardelerini brakr myd, yoksa brakmaz myd?
Krlacak pek az ttn vard o sabah. Krdklar trn bir kfeyi doldurmad. ardaa
dndler. Az sonra Recep, Urla'ya inmek iin yola kt. Anas da, knlan ttn nasl olsa
Zeli be saat iinde tek bana hak eder diye, yanna Rabiye'yi ald, be para
kirliyi, su tenekesini, sacayan, kucakladlar kuyunun banda amar ykamaya gittiler.
Zeli ardan kaps iinde srtn dayad. ine koyuldu.
O gn Urla'nn pazanyd. Hemen hemen btn komular pazara iniyorlard. Babas
gittikten az sonra, tarlalarn st bandaki yoldan Bekir'in getiini grd. Bekir tarlalanna
doru bakt. Recep'in eeini meydanlarda gremeyince, kendisinden nce Urla'ya
indiine hkmetti; seslenmedi. Bekir'in hemen ardndan, tarlann alt yanndaki yoldan
Yaar geti. Zeli bilinmez nasl bir duyguyla, onlann arkasndan Cemal'in gemesini
beklemeye balad. O aklna taklan soruyu, evlendikleri zaman Cemal'in anasyla
babasyla birlikte oturup oturmayacaklann mutlaka soracakt.
Aradan bir eyrek geti gemedi, az nce Bekir'in getii yoldan, incirin gerisinden Cemal
grnverdi. Elinden ttn inesini att gibi frlad. Kendini ardan nnde bulunca,
ll davranmas gerektiini anlad. Etrafna baknd, anas, kardei, kuyunun banda
ama-nn suyunu atee vurmular, atei beslemek iin, evrelerinde eilmi al rp
aranyorlard. Grnrlerde baka kimse de yoktu, incire doru bal keiyi grnce,
aklna keinin yerini deitirmek geldi. Cemal'e, anasmn kardeinin gzne grnmemesi
iin beklemesini iaret etti. Keiye doru ilerledi, ipini zd.
Cemal'e sormak istedikleri aklndan uup gitmiti.
Git, abuk git! Buralarda dolama! dedi, bizi grmesinler! Anam pirelendi...
Cemal bir eyler mrldanarak, sylemek istedi.
Git, abuk! Mektup yaz. Ben de sana yazanm...
Mektup mu yazaym?
Mektup yaz, kuyunun bandaki ocan ta altna brak. Ben alamazsam, Rebi'le
aldrnnm. Ertesi gn karln brakrm.
Keinin kazn az ileriye akarak balad. ardaa dnd. O ardaa dndkten az
sonra, Cemal incirin gerisinden karak yoluna devam etti.
Kuyu banda Yaar'la atmasndan bu yana geen iki gn iinde, Zeli'in yaay ile ilgili
anlattmz bu olaylar olup biterken, etrafta ksaca zetlememiz gereken baka olaylar
da geti.
Yaar kuyunun bandan aynldktan sonra, tarlalanna dnd. Anasnn kardelerinin
yannda bir sre sessiz sedasz, Zeli'ten nasl alacan dnerek, ba nnde ttn
dizdi. Bir ara kardeleri, geceki elentiden sz amlarken ortaya bir laf att: "Cemal'in,
Recep'in kzn karaca doru mu?"
Anas, kardeleri bu laf aldlar, gznn nnde ilemeye baladlar. Anas sordu:
Kimden duydun?
Halilgilden... Kardeleri atldlar:
Halilgildense dorudur. O Kadovackhlann iini dn iy.
bilir.
leden sonra Yaar Urla'ya indi. Akam st tarlaya dnerken, Tenekeci Halil 'le yolda
arkadalk ettiler. Yaar ok gemeden sz Cemal'in, Zeli'i karacana getirdi. Halil
"Kimden duydun?" diye sorunca "Bilmeyen mi var, dedi, herkesin dilinde!" Tabii Halil,
Yaardan aldn, ardana varr varmaz kansna satt. Kars havadisi alnca, kuyunun
bana su almaya gitti. Orada Mestan Aa'nn gelini, haberi Yaar'n kz kardeinden
duymutu. Yadrgamad, gece olanlara da anlamn artk kavramlard zaten. Recep'in
kz ardan gerisinde, Ka-dovackl'nn oluyla oynarken, kz kardeine de gzclk
yaptrmt!..
O akam, anas kardeleri, bu konuyu tekrar atklan zaman Yaar artk szn
kendisinden ktn unutmu, onlardan bilmediklerini reniyordu.
Ertesi gn, Urla'nn pazanna inerken bir ara Bekir'in nnde ee-iyle ilerlediini grd.
Admlarn hzlandrd. Yetiti. Bir iki cmleden sonra uzatmad konuya girdi:
- Eh, Bekir evlenmeyecek misin daha? Bekrln yetmedi mi?
Evlenme sznden holanan Bekir topuklarn eeinin karnna indirdi. Hayvan hzland.
Yaar admlann sklatrd.
Bir teebbsmz var hayrlsyla!..
Hangisi o?
Duymadn m?
Duymadm ya!
Recep'in kz be!..
Yaar bir kahkaha att. Eein kna okkal bir amar indirdi. Hayvan kasld. Hzland,
Bekir yulara sanlmak zorunda kald. Merakla Yaar'a dnd.
Ne gldn?
Recep'in kzysa avucunu yala!..
Neden?
Duymadn m?
Duymadm ya!
yle dine imana gel grdn m? Recep'in kznn yavuklusu olduunu hi kimse
sana sylemedi mi?
Bekir ard, afallad... Aldatld kansna vard:
Vay namussuz vay!.. Ben bu kadar yardm edeyim de bilkis...
Kim?
Kim olacak, Recep!
Recep'in bu ite ne gnah var? Allah bilir kznn yavuklusundan haberi bile
yoktur.
Sorun Bekir iin daha kank bir durum ald.
Kimmi kzn yavuklusu?
Kadovackl'nn olu! Geen gn ikisini ba ktklerinin altnda basmlar...
Bekir ne diyeceini bilemedi. Renkten renge girdi. fkeyle to-puklanm eeinin karnna
indirdi. Durmadan syleniyordu:
Grr o! Grr! Bakalm kim zararl kar!.. Ben ona gsteririm.
Yaar tekrar hzlanan eein ardndan admlann sklatrd:
Kendi kendini ne zp duruyorsun? Recep'i bul, konu, sana sz verdiyse kzma
sahip olsun!..
Bu arada bir gn nce balayan dedikodulara sonunda konu kom-ulan aralannda
dndler tandlar Kadovackhlann kzlann karmak iin frsat gzettiklerini, Recep'le
kansna sylemenin kendilerine den komuluk devi olduuna karar verdiler.
Yukanda, Yaar'la Bekir arasnda anlattmz konumalar geerken Mestan Aa'nn olu
pazar yerinde Recep'le karlat:
Recep Aa iyi oldu seni grdm, dedi. Bunca yllk komuyuz, kzna gz kulak ol!
Kadovackllar karacaklar. Akam duydum, gzme uyku girmedi, tyi oldu seni grdm,
syledim.
Recep hibir tela gstermedi.
Eksik olma, dedi, aynldlar.
Recep'in kansn kuyu banda dolar gren Halil'in kans, durduu yerde duramad,
testisini kapt, yrd. Soluk solua kuyunun bana vard.
Kolay gelsin komum! yi oldu da seni grdm! Kadn onun telal haline bir anlam
veremedi.
Hayrola?
ki gndr hep akhmdasn. Seni greyim syleyeyim dedim de gnah benden
gitsin... iki gndr yreimi kurtlar kernirdi...
Sznn burasnda durdu. Kulak kesilen Rabiye'nin duymamasn istedii iaret etti.
Anas Rabiye'yi ardaa yollad. Kz dinlemedi. Halil'in kans omuz silkti:
Syleyeyim de kzn da duysun bari; gizli deil ki, btn lemin dilinde...
Kadovackllar senin Zeli'i karacaklar, gz kulak ol!..
Kadn dald, dnd. Komusu szn tamamlad:
Yazk gl gibi kzma! Onlarn kendi balarm sokacak yerleri yok, bir de stne
gelin almaya kalkmlar. Olan bugn yarn asker, kznn bam yakmasnlar, tetik ol!..
Halil'in kans bylece iinin kurdunu dktkten sonra testisi elinde uzaklat.
Gene bu srada Bekir, Urla'da oturduu kahvede Recep'i buldu. Surat ask yaklat:
Oldu mu be Recep Aa, byle miydi szmz, caymak var myd?
Recep onun szn kesti:
Dur, tela istemez! Surat etme bo yere! Sen ne duydunsa ben de duydum! Ben
Kadovckl Ali'ye kz vermem bilmi ol!
Recep dnd, bu arada, Kadovackllar, ova adam doluyken kz karamazlard.
Gelecek ay, ttn kalktktan sonra, tarlalardan Urla'ya g balad m, ova tenhalaacak,
kendileri tarladaki zeytinlerini beklemek, toplamak iin ekim sonuna kadar ovada
kalacaklard. O zaman Zeli'i sabah akam gzleyecek de olsa, kznn gnl varsa
kamasn nlemek gleirdi. Bunlan aklndan geirdikten sonra Bekir'e ka-rann
aklad:
Ttnler kolayland m bir yolunu bul kar, madem evlenmek istersin Zeli'le...
Bekir'in gz tutmad bu ii.
Nasl karaym be Recep Aa? Kolay m senin dediin? Gnl olsa hadi neyse, ama
diretirse ben nedeyim! Karakollarda m srneyim?
Ben ikyeti olmam ki karakollara desin! Sen kar, ben verdim derim, kyarsn
nikh yaparsn dn, olur biter.
Bekir'in az ok bu konuya akl yatmaya balad. Kendi tek bana Ze'i karamazsa bir
yardmc bulabilirdi elbet.
Recep:
Artk orasna ben kanmam, dedi, nasl bilirsen yle yap...
Ayrldklar zaman, eski dostluklan sarslmamt.
Recep kanyla, Kadovackhlann Ze'i karacaklan konusunu, o akam kzlan ttn
krarken, krmandallann yannda uzun uzun konutu. Kan koca kzlarm gzlerinin
nnden ayrmamak, sonra da bu konu stnde ona en kk bir sz sylememek
karanna vardlar.
5.
Yolda Cemal'in akl fikri Zeli'e yazaca mektuba takld. Neler yazacakt? Evlenelim
diyecekti, bu bir. Evlenelim kk bir dammz olsun, iinde beraber yatp beraber
kalkalm!.. Kk bir tarla bulalm, beraber ekip beraber bielim. Ka gndr aklndan
geen buna benzer dncelerdi. Elini uzatt yerde Zeli'e demek, ban evirdii
yerde Zeli'i grmek istiyordu. u anda da Zeli yan banda yahut bir adm gerisinde
yrsn istiyordu, istemekten ileri bir duyguydu iinde yerleen. Sa kolu bir ho,
yannda Zeli varm, saracakm gibi kmldyordu.
Pazara inince ilk ii, okula gittii gnlerde defter kalem ald bakkala uramak, kk bir
okul defteriyle, bir kurun kalem satn almak oldu. Sonra ardaktan istedikleri teberiyi
almak iin pazar yerini dolarken gezici bir kitap satcsnn sergiledii kitaplar nnde
durdu. Ak Gariplerin, Kerem ile Asllarn, Ferhat ile irinlerin resimli kapaklarna gzleri
dald kald. O kapaklarda grd ince belli, bkk boyunlu Arzulan, irinleri, Asllan
Zeli'e benzetti. O kitaplan okumay ne kadar ok isterdi imdi. Kimbilir belki de ka
gndr dile getiremedii derdi, o kitaplarda aka yazard.
Bir kitap daha grd: "AkMektuplan". Pahal myd acaba? Dayanamad kitapya dnd:
Hemerim una baksam olur mu?
Kitap, yzn buruturarak kitab uzatt. Rasgele bir yerinden at: 17. Mektup. Birka
satr okudu: "Alevli dudaklanmn atei nereye kaarsan ka seni saracak, bu yangnn
ortasnda 'imdat! imdat' diye baracak, beni arayacaksn! Kollanmn arasna kendini
inliyerek braktn zaman seni lgnca kucaklamak, ezmek... "
- Beenmedin mi?
Ne diyeceini bilemedi. Hemen gzne ilien baka bir kitab iaret etti: "En Sevilen
Maniler."
Bunu alaym daha iyi.
Cebinde bir formalk "En Sevilen Maniler"i, defteri, kalemi alveriini tamamlamak iin
pazar yerini dolat. Sonra leye doru tarlann yolunu tuttu.
Yolda, manileri okuyup bitirdi. Bir ounu da iki okuyuta ezberledi. ardaa geldii
zaman hi aklna gelmeyen bir glk cann skt: Nerede mektup yazacakt? Kendini bildi
bileli ailelerinde kimsenin mektup yazp mektup aldn hatrlamyordu. Mektup sadece
askere gidenlerle aileleri arasna bavurulan bir haberleme aracyd. Bir de klann
mektup alp verdiklerini duyard. imdi kardeleri, anas, babas, onu elinde defter kalem
mektup yazarken grrlerse gln derdi.
Gene kurtuluu tenekeleri kapp ikindiye doru suya gitmekte buldu. Kuyuya varmadan
bir zeytinin altnda oturdu. Tenekeyi dizlerinin stne yan yatrd. Defterini kalemini
kard. nce ne yazacan bir trl kararlatramad. Sonra fazla vakit olmadn da
dnerek, ya-n sadan soldan kulanda kald gibi, yar iinden geldii gibi yazmaya
balad:
Ay doar amak ister Al yanak yamak ister u benim garip gnlm Yre kavumak ister.
Karanfil ezenim yok Ezip de gezenim yok Yklsn byle yerler Salnp gezenim yok
Akardm alamazdm Glerdim alamazdm ileydim ayrlk var Sana bel balamazdm.
Bu manilerin altna okla yaral bir kalp resmi izdikten sonra "Sizi seven Cemal" diye
imzasn att. Defterinden yazd sayfay yrtt. Katlad. Biraz sonra kuyunun banda
Zeli'in syledii yere ocan a altna yerletirdi.
Elin elimde deil Kl belimde deil Yre gitmek isterim Hkm elimde deil.
Kalarn mildir yrim Gel beni gldr yrim mrmz ayr ama Gnlmz birdir yrim
Ak yrim ala yrim Hem gl hem ala yrim Sonunda kavumak var Bana bel bala
yrim.
Mektup sayfasn iek resimleri sslyordu. mza yerinde "Senin Zelihan" yazlyd...
6. BR AK ANLAYII
Ertesi gn, ikindi st, Urla'ya inerken, Bekir Recep'in tarlas nnde, incirin altnda,
eeini durdurdu. Recep'le ayakst bir iki cmle konutular.
Zeli, az tede, elindeki kovadan, keiyi suluyordu. Bekir'i grnce srtm dnd. O
kadarla da kalmad, birka yudumda bir kovadan bam kaldrp etrafna bakna bakna
suyunu ien keinin ban, fkeyle kovann iine itti. Birka yudum itikten sonra tekrar
ban dorultup etrafn seyre dalan hayvan, daha fazla beklemeden kovalad. Kovann
dibinde kalan suyu Bekir'e doru frlatt. Topuklarn vura vura ardaa dnd.
Yan gzle onun bu hallerini gren Bekir sarard. Recep'le konutuu szn srasn ard.
Bir iki mnldand. Topuklarn hayvann karnna hrsla indirdi. Urla'nn yolunu tuttu.
Bekir isterdi ki, Recep'in tarlasna yaklap da yoldan "Recep Aa Hooo Recep Aa!" diye
seslendi mi, Zeli hemen yerinden Masn, kendisine grnsn, cevap versin. Sonra
babasyla zeytinin altnda yahut tarlann kenannda laf atarlarken, olur olmaz bahanelerle,
ardaktan ksn, etrafta dolansn, kaamak onu gzetlesin.
Ama Zeli, aksine nceleri onun bu ziyaretlerinde hi oral olmazken, son gnlerde onu
grdke, hep byle zvanadan ktn belli eder haller taknmaya balamt. Eline
ayama ne geer, ne taklrsa arpp rpyor, yz buruturuyor, burun kvnyor, kendisine
bir ey sylenecek olursa ters ters cevaplar veriyor, bazen daha da ileri giderek yksek
sesle syleniyordu.
Bekir onun bu hallerini grdke saranyor, alt duda sarkk, gzleri sorularla dolu,
Recep'in yzne bakp kalyordu.
Sonra eeinin stnde uzaklarken hrslanmaya balyordu. To-puklann fkeyle
indiriyordu hayvann karnna! O kahveleri, o ekerleri, etleri kimin iin tayordu Recep'in
ardana? Kimin iin bozuyordu paracklarn? Kim sanyordu onu kaltak? Baldnplak
ttn yancs m? Kadovacklnn oluyla bir mi tutuyordu onu? Aa saylrd o daha
imdiden! ift sahibi, tarla sahibiydi...
"A brakmal bunlar!" diyordu topuklarn hayvann kanuna indirdike! "A brakmal
bunlar da gelip ayakanna kapanp yalvaranlar, anlasnlar kymetini! Evlensin o
Kadovacklnn oluyla da anlasn kahpe! Srnsn onun bunun tarlasnda mr
boyunca! Gelsin gndelikle tarlasnda alsn, yanc olmak iin yalvarsn!"
Byle dnerek karara vanyordu: Almayacakt Zeli'i! Bir daha da ne et, ne kahve, ne
eker! Ne de babasna harlk!..
E peki? Recep'teki alaca? Verdii paralar, batsn m?
Hesaplarlar alacam isterdi ttn satmnda! Kzn da bulsun kendi ayannda bir damat
evlendirsin bakalm bulabilirse! Bedava almyordu ya kzn!
Sra buraya gelince vard karardan memnun "Ha yle" diyordu, saydr azck kendini!
Gster aaln! Onlar gelip sana yalvarsm-lar! Bu zamanda senin babasna verecein
paray kim verir?
Bekir, byle kolaylkla anlalaca gibi Zeli'in, bambaka kendisiyle ilgisiz bir dnyada
yaadnn farknda deildi! Zeli'in dnyasyla bu kadar zamandr en kk bir balant
kuramamt. O dnyada etin, ekerin, kahvenin nemi yoktu! nemli olan, yrein her
zamankinden biraz daha hzl arpmasna yol aacak bir bak, bir el kavramas, bir
erkein salanndan tutup srkleyecek kadar arzulu grnen davranyd sadece! Ama
nereden bilsin bunlar Bekir?
Krkl bir ift izme, yeni bir klot pantolon alsa, eeini satp atla deitirse; at,
altnda boyun knp, kuyruuyla sinekledike, Zeli'in de yolu stnde karlat br
kadnlarn da, kollanna atlmak iin can atacaklann bilemezdi ki Bekir!
kszd. Babasn ok g hatrlyordu. Babasnn lmnden az bir zaman sonra, daylan
anasn baka bir kocaya verdiler. Bekir o zaman be yan doldurmamt daha. Bir gn
anasyla iki tekerlekli bir yk arabasna binmiler, gitmiler, gitmilerdi. le scanda,
ba anasnn dizinde, uyuyup uyandn hatrlyordu. Hl gidiyorlard. Anas feracesinin
eteiyle gne arpmasn diye yzn glgeliyordu. Arabay tanmad bir adam
sryordu. Gz kapaklann araladka, feracenin aralndan, nnde, adamn geni
omuzlarn, kocaman srtn gryordu. O adamn vey babasnn kardei olduunu,
anasn krk kilometre tede, Alaat'ya gelin gtrdn ok sonra hatrladka anlad.
vey babasnn evinde iki yl kald. ki yl sonra 932'ye rastlayan o ktlk ylnda vey
babas, daysna gelip Bekir'i almas iin haber gnderdi. Adamn ilk karsndan yarm
dzine olu kz vard. Bekir'in boaz kendi ocuklarnn stne fazla geliyordu.
Days Bekir'i ald, haftas iinde boaz tokluuna, yal, ocuksuz bir kar kocann yanna
yerletirildi. yl bu kan kocann yannda kald, ineklerini gtt. Tavuklarn gzetleri.
yl sonra adam lnce, miraslar karsnn rahatn kardlar. nekler satld. Bu defa
days on yama yaklaan Bekir'i, Urla'da iki saat tede, Alaat'ya tamamen ters ynde,
Burunsuz iftliine on lira yllk, yemesi imesi aasndan, srtmala verdi.
Askere alnncaya kadar bu ite kald. Anasn bir daha gremedi. Askerden dnd yl,
kadn sorup aramak istedi. ldn rendi.
Aas, Bekir'in ilk iki ylln daysna dedi. ki yl sonra birden boy atan Bekir, aasyla
kendi pazarla giriti. Aklna koymutu. Sr sahibi olacakt. Aasndan her yl para
yerine kendisine bir koyun vermesini, verdii koyuna srsnn iinde bakmasna izin
vermesini istedi. O yllar para kt, mainsa laf olmazd. Bu pazarlk aann iine geldi.
Days tarafndan da ho karland.
Askere giderken aasndan ald koyunlann yannda, kendi yetitirdii kuzularla birlikte
Bekir yirmi koyun sahibiydi. Ky muhtarlndan dzenlenen bir senetle, yirmi koyunu
aasna yanya verdi. ki yl sonra, askerden dnd zaman, aasyla stn, kuzunun
hesabn kardlar. lenin, canavarn kaptnn saysn dtler. Aasnn az ok hesapta
drst davranmamasna karn Bekir'in payna yine de yirmi alt koyun dt.
Sr sahibi olmak yolundaki dncelerini deitirmiti artk.
Canl mala gveni yoktu. Bir hastalk, ksa bir kuraklk, nesi var nesi yok elinden kmas
demekti. Yirmi alt koyunu satt. Eline geen parann bir ksmyla bir ift kz ald. Bir
ksmn da bir tarla alabilecei gne saklad. Etrafta ucuza alabilecei bir tarla
aratrrken, bir ift kzyle, yirmi dnmlk bir tarlaya yanc girdi. Mal sahibiyle
anason, buday ektiler. Bir yandan da yanya ald tarladaki iini bitirdike saa sola
dnm hesabyla ifte gitti.
Askerde okuyup yazma renmi, avu olmutu. Cebinde avu aylklarndan bile
biriktirdii be kuru vard. Tezkere aldndan bu yana, aradan geen be yl iinde,
yirmi dnmlk bir tarlann, bir ift kzn, bir damn, bir inekle bir de eein sahibi
oldu. imdi akl fikri evlenmekteydi. Bir iftinin hanesi kalabalk olmadka ii
ilerlemeyecei yerlemiti aklna. Tarlada yannda alacak, stelik de her yl bir ocuk
douracak bir kadnla evlenirse, anasonla, budayla kalmaz, ttn eker, ocuklar masraf
kaps amcaya kadar yirmi dnmlk bir tarla sahibi daha olurdu.
Bu yana kadar kadn nedir bilmemiti. Dii diye btn tand, ahnnda besledii,
srasnda ykn sanp srasnda hrsn sndrd boz bir eekti btn hayatnda.
Genelevlere para kyamam, tarlalarda yalnz grd kadnlara da ne laf edeceini
armt.
Recep'in kzn, kzlerini nne katm, tarlasma dnd bir akam st grmt. Kz
ona bakp glmt. ocukluundan bu yana kimsenin, hibir kzn kendisine bakp
gldn hatrlamyordu. Zeli glnce o da glmt. in tuhaf, bu yama kadar
kendisinin de kimseye bakp, gldn hatrlamyordu. Bu kk olay birka btn
dncesini altst etti. Ertesi gn, daha ertesi gn Recep'in tarlasnn nnden getike,
Zeli'in kendisine bakp glmesini bekledi. Ama ya ortalarda Zeli'i gremedi yahut da
grd zaman ban nne edi, kzn yzne bakamad. Birka gn sonra da, yzne
bakacak kadar kendinde cesaret bulduu zaman, onun bakmadn, kendisiyle
ilgilenmediini grd. Bir eit hayal krklna urad.
Aradan birka gn daha geince, Bekir'in hesapl kitapl hayatndan, bu kk heyecan
an silinip gitti. Zeli'in, on dnmlk bir tarlann ttnn kendi bana hak edecek kadar
usta olduunu grnce evlenebilecei kz bulduunu anlad. Ondan sonra hep Zeli'le
evlenmeyi, birlikte yirmi dnm ttn yetitirmeyi dnmeye balad.
Zeli onun varlndan yokluundan habersiz grnyordu ama, babasnn para
tutmad, darda olduu gznden kamad. Recep'le bu yoldan yaknl artt. Bor verdi.
Bakkal gsterdi. Kzn istedi.
Peki ama Zeli niye kendisiyle evlenmek istemesin?
nceleri, hesapta aldka ya kz vannazsa diye kukulanan kendisiydi. Ama kzn
varmayacana aslnda inand da yoktu. nsansa bir kuru kaptrmazd Recep'e. imdi
Zeli'in hallerini grdke akl bsbtn kanmaya balad. Yirmi dnm tarlas, ifti
vard. Zeli kendisiyle niye evlenmek istemesin? Kadovacklnn olu iin dnden beri
duyduklarndan soma akl daha da yatmyordu. Askerliini yapmam, be parasz, plak
bir Cemal'in nesi vard evlenilecek?
Topuklarn st ste karnna indirdike kaslan, trsa kalkan eeinin stnde, sarsla
sarsla Recep'in ardandan uzaklarken, her seferinde nceleri Zeli'i almaktan
vazgemeyi dnr, az sonra Zeli'in kendisine varmamas iin ortada bir sebep
gremez, birlikte yirmi dnm ttn yetitireceklerini hesaplar, bu hesapla fkesi dalr,
dnte, tarlasnn nnden geerken gene Recep'e seslenmeden edemezdi. nand,
inanmak istedii tek gerek, Zeli'le evlenirse yirmi dnm ttn yetitirebileceiydi.
Bunun dnda ne yeni ortaya kan Cemal hikyesine ne de Zeli'in kendisiyle evlenmek
istemeyeceine inanmyor, inanamyordu.
7. BR MESLEK
Kr Fehmi oturduu kahvede iskemle tutard. Birine oturur, birini koltuunun altna
eker, ncsne ayak dayard. Bekir, park kahvesinin merdivenlerini kt zaman, o
gene byle, sandalyeye yerlemi, ceketi omuzlarnda, ikindi nargilesini iiyordu.
Bekir, Kr Fehmi'yi yalnz oturur bulduuna sevindi. Park kahvesinin merdivenlerini
knca, Fehmi'nin masasna gitmekle gitmemek arasnda ksa bir kararszlk geirdi. "t
ksm bu! diye dnd. Kendisine iim dtn anlamasn!" Bo, glge bir masa
aryormu gibi, kararsz kald bu sre iinde, etrafna bakndktan sonra, Fehmi'nin
bitiiindeki masaya doru ilerledi.
Kr Fehmi nargilesinin ateini dzeltiyor, kendisini fark etmemi grnyordu. Nargilenin
kk maasyla atei bir iki kantrd, bir i-ki nefes ekti, memnun kalmad. Dnd,
kolunu kaldnp garsona seslenecei srada yanndaki masada oturan Bekir'i grd. Bekir
elini gsne gtrp kendisini selamlad. Elindeki marpucun ucunu, alnna dedirerek
Bekir'in selamn ald.
Garson Fehmi'nin iaretini grnce uzaktan seslendi:
Emret Fehmi Abi!
Ate...
imdi...
Atei beklerken gzleri Bekir'e takld. Byle i zaman, kahvede, bitiiindeki masada,
Bekir'e rastlamak? Elbet bunun bir sebebi olmal! Dur bakalm, imdi anlanz gibilerden,
nargilesinin ucuyla, karsndaki drdnc iskemleyi iaret etti:
Niye yalnz oturdun be Bekir! Ge yle, yana...
Bekir gzlerini oktan o bo iskemleye dikmiti zaten. Hemen kalkt geldi. Bu kk tela
da Fehmi'nin gznden kamad. "Bu akamn ksmeti de bu" diye gld iinden...
O srada biri kp da Bekir'in kendisini bir kz iinden dolay aradna yemin et dese,
dnmez ederdi, ti gc buydu bunun. Geimi bu yzdendi! Kendi deyimiyle arkada
fedaisiydi!
Yani kz karana, efelik taslayana yardaklk eder, ya kz, ya toprak anlamazl ya da
parti ekimeleri yznden birbirlerine hasm olan paral kimselerin kabadays olarak
srasnda yanlannda gezer, srasnda dv dediklerini dver, bu yzden sk sk ieri girer
karsa da cebinden harl, nnden raks eksik olmazd. Ceza kanununun kadn kz
karma, messir fiili ile ilgili ksmlarn iine yarayacak ekilde renmiti. Tutuklu
kald gnler ok defa bir haftadan uzun srmezdi.
Atei getiren garsona:
Bak bakalm Bekir Aa ne ier, dedi. Sonra da Bekir'in cevabn beklemeden, getir
bir taze ay benden, diye ekledi.
Garson uzaklat. Ne var ne yok, ttnler nasl emsinden bir iki lakrddan sonra Fehmi
bahenin iinde dolaan ayakkab boyacsn ard. izmelerini boyatmaya balad.
Bekir'i bir zaman unutmu grnd. Boyac iini bitirince, yelek ceplerini kantrd. Sonra,
birden hatrlam gibi, Bekir'e dnd:
Bozukluun var m?
Bekir telaland. Deminden beri nereden balayacan bilemiyordu.
Var...
Ver, elli kuru boyacya...
Boya parasnn stne on be kuru da bahi alan boyac memnun uzaklat. Bekir, boya
parasn dediine deil de, cebinden fazladan kan bu on be kurua yand daha ok!
Hemen de can skld... Fehmi izmelerini bir sadan bir soldan gzden geirirken sordu:
E, nasl senin ie gelelim! Ne durumda? Bekir ard.
Sylesene kimin kz?
Recep'in.
Hangi Recep'in? Baskc Recep'in mi?
Onun...
Daha ne ister o kopuk be! Damat diye senden iyisini mi bulacak? Vermedi mi kzn
sana?
Bekir okanmt. Kabard:
O verici ya, bilakis!
O ok sevdii bilakis kelimesini kullanmaktan memnun, sandalyesine tekrar yerleti.
Fehmi, nargilesi dudaklarnn ucunda sordu: Kz m istemez?
Bekir evet anlamna ban edi. Karsndaki bu defa marpucu-nun ucunu elmack
kemiklerine dayayarak dnceye dald:
Dur bakalm, hangisi bu? By evlendi, ortancas gmenlerde! Onun k
m?
O ite...
nce Bekir'in omuzuna okkal bir sille indi. Ardndan heybetli bir nargile tokurtusu...
Hay namussuz! Semisin paray! Ay gibi kz... Bekir az kulaklarnda srtt.
Demek ortancalarn k ha? Dur bakalm, bir iki nefes daha ekeyim u
nargileden de, tenha bir yere gider, icabn dnrz. Daha yeni aldm elime...
Bekir sabrszlanmt yeteri kadar. Sandalyesini Fehmi'ye doru yanatrd.
Bana yardm edecen mi, abicim?
Sorunun karln, ar, dalgn bir nargile tokurtusu verdi.
Edecen deil mi? Tokurtu hzland.
Ha!
Fehmi birden az dolusu nargile dumann onun yzne doru fledi.
Niin yayoruz bu dnyada? Ne diyeceini bilemedi.
Niin yayoruz? Sebebi ne yaamamzn?.. Arkadalk iin! Erkeklik iin!.. Bana
birisi arkadamsn dedi mi bitti. Canm istese veririm!
Hayrand. Yaamasnn sebebini dnen bir insanla ilk defa karlayordu! Fehmi'nin
aznn iine dald, kald.
Adm ktysa u memlekette, tekine berikine fena oldumsa, niye oldum? Hep
arkada bokuna oldum! Ne yapaym? Huyum kurusun, biri bana senin gibi gelip de
abimsin dedi mi, yzme gld m dayanamam! Ne bela geldiyse bama bu yzden
geldi! Sekiz defa dama girip ktm, gene de akllanmadm! Arkadalk girince iin iine,
ne oluk grnr gzme, ne ocuk! Hepsini unuturum!..
Evlisin deil mi abicim!
Evliyim ya, de enik var arkamda... Bekir'in hayranl bsbtn artt:
Akolsun vallaha! Ben senin gibisini hibir yerde grmedim! Halinden memnun bir
nargile tokurdusu:
Gremezsin de!
Gremedim vallaha! Aylkhk ettim, srtmalk ettim, ren-berlik ettim
grmedim!
Az soma kalktlar. Garson hesab almak iin yaklarken, Fehmi ceketi omuzlarnda,
izmelerine baka baka yrd. Bekir'i garsonla ba baa brakp, birka adm ileride
bekledi.
Kahvenin merdivenlerinden inip, Kprba'na doru ilerlediler. Be on adm yrdkten
sonra, sada cephesi kirele badanalanm, kap pencere ereveleri koyu mavi, a
boyal, kk bir kfteci dkknna girdiler.
Dkkn bombotu. Ocak snmt. Ocan karsndaki tezghn stnde, pencerenin
nndeki vitrinde, sol tarafta, duvarn dibindeki iki masa zerinde kara sinek kmeleri
dolayor, kmeler havalanp, masa tezgh vitrin arasnda yer deitiriyorlard.
Dkknn arka duvarnda kk bir kapdan, iki basamakla kk bir baheye klyordu.
Fehmi bahe kapsna doru seslendi:
Emin usta! Emin be!
Bahenin bir kesinde, akam iin, maltza kmr yerletiren a ellerini nndeki
nle silerek kapda grnd:
Ho geldiniz... Selamlatlar.
Hazrln var m?
Atei yakyorum. Siz hele gein, ate oluncaya kadar bir eyler uydururuz.
Baheye ktlar.
Bahe lokantann ii byklnde, gen biimindeydi. Etraf iki metre ykseklikte
duvarla evrilmiti. Duvarlar kirele badanalanm, soldaki duvarn dibine kk masa
sralanm, sadaki duva
rn dibine de, dar bir tarh boyunca, akamsefalar, sarmaklar dikilmiti. Ayrca kirele
sval tenekeler iinde yetitirilmi sardunyalar, fesleenler, kpe iekleri, bir ortanca
uygun den yerlere yerletirilmilerdi.
Kr Fehmi duvarn dibindeki ilk masaya oturdu! Avucunun iiyle sanda kalan iri
fesleeni ovalad. Soma avucunu uzun uzun kok-lad. Emin kapnn dibindeki mangal bir
iki adm teye uzaklatrd. Bir iki defa yelpazeledi. Borusunu yerletirdi. Masaya dnd.
Fehmi, Bekir'e danmay gerekli grmeden:
Rak, dedi, yarm kiloluk bir ie a bize, yeter... Emin nlyle masann stn
sildi:
O kolay! Ate oluncaya kadar, peynir vereyim, kavun vereyim, bir de oban
salatas yapanm, ate olunca da i yaparm... Cack da ister misiniz?
Bekir'e bakyordu. Gene Fehmi konutu:
Yap ite bildiin gibi bir eyler! Karn doyuracak deiliz, bizimkisi, maksat, biraz
muhabbet olsun...
Emin ocaa dnd. Birer cigara yaktlar.
Kzn gnl yok mu?
Eh...
Nasl eh?
Yok gibi bir ey...
8. KURT YEN
O gn, ikindi st Urla'ya inen Kadovackh Ali Onba, arda alveriini bitirdi. Kahvede
greceini grd. Akama doru, tarlasna dnecei zaman Tenekeci Halil'in dkknna
urad. Dkknn kapatan Halil'le birlikte Kprba'na doru indiler. Dereboyuna doru
dndkleri zaman, nnden getikleri kahvede Fehmi'yle Bekir'in halini grdler.
Halil sordu:
Bunlara ne oluyor dersin?
Ali Onba grne bir anlam veremedi:
Vardr elbet bir sebebi; birka gn gemez anlarz! Sz buradan, Halil'in asl
merakna geti.
Hayrola komu Cemal'i evlendiriyormusun diye duyduk?..
Kiminle?..
Bizden saklama gayri!..
Haberim yok vallaha!..
Komu Recep'in kzyla dediler! Yalan m?..
Ali Onba gene bilemedi ne diyeceini, ellerini iki yanma at:
Eh madem yleymi hayrl olsun...
ki komu Recep'in tarlas bana gelince ayrldlar. Halil alt yoldan ilerledi. Ali Onba da
incirin altndan geen yola sapt. Krmandallann banda alan Recep, Ali Onba'nn
getiini grnce, ban nne edi. Komusunu selamlamad. Adam az nce Halil'den
duyduuyla Recep'in davrann birbirine balamakta gecikmedi.
Ertesi ikindi st Bekir tarlasnn nnden geerken selamlat-
lar.
Urla'ya m Bekir Efendi?
Ksmpt...
Nasl bu akam da niyetin salam m?
Ne gibi?
Dn akam paaydn! Kprba'nda burnunun dibinden getim, grmedin mi?
Bekir sntt:
Eh her akam olmaz o i!
Yolu kolay buldun mu bari?
Ben mi buldum? Eek buldu...
Gltler. Bekir ilerledi. Ali Onba onun az sonra Recep'in tar
las yannda, incirin altnda durduunu, hayvanndan inip, incirin gl
gesinde uzun uzun Recep'le konutuunu grd. Kuyudan omuzlarn
da ektii iki teneke suyla fasulyeleri sulayan Cemal'in yanna yak
lat.
Cemal ne dersin sen bu ie?
Hangisine?
Bu Bekir'in her gn Recep'in ardana inmesine?
Olu kukulu gzlerle onun dncesini aklamasn bekledi.
Var bu ite bir kurt yenii...
Ne gibi!..
Bir adam Kr Fehmi'ye rak iirirse, sonra da Zeli gibi kz olan bir adamn
ardana her gn urarsa elbet bunun bir hikmeti olmal...
Cemal'in birden kolu kanad krld. Babas onun yanndan ayrlrken ekledi:
Haberin olsun diye syledim, ona gre davran.
Uzun kavak gcm gcn gclar Ana benim sol brmde sanc var.
Halk Trks
Fasulyeleri suladktan sonra, ardan gerisine yzkoyun uzanmt. Zalim, sinsi bir ac
yreini eziyordu. Zeli'in bakasyla evlenebilecei hi aklndan gememiti imdiye
kadar. Kr Fehmi'nin marifetini duyar iitirdi. Zeli'e elini demesi demek, lmesi demekti
o-nun! Balayamazd byle bir hareketi! Ya Fehmi'yle Bekir, ya o!
Neye yarar alr giderse Zeli'ini? Katil olmak, lmek neye yarar?
Uzand yerde eline geen otlan, imenleri parmaklarnn ucunda kopara kopara oynuyor,
ne dneceini ne karar vereceini bilemiyordu.
imdi yola ksa, uzak tepelere, bayrlara doru yrse, yrein-deki kasveti bir yer
bulup atabilse!..
Fakirdi! Bir kuruu yoktu! Askerliini yapmamt! Nian dzc-mez, dn yapamazd!
Ama kt ite!.. Nereden dmt bu derde?
Kardeleri, babas, anas onun byle acdan gerilmi bir yzle, ardan gerisinde uzanp
kaldn grdler. Yanna yanaamadlar. Aradan be on dakika geti. Sonunda anas,
kucanda en kk kardeiyle yaklat. kt, yanna oturdu.
Kadn bo elini efkatle olunun salarna gtrd:
Neyin var?-Cevap vermedi.
Ann m var?
Anasnn elini kavrad.
Sevdal msn?
Avucundaki eli skt; pt, yaral baklarn anasna evirdi:
Ana,'Zeli'i iste bana!..
Ana oul bir zaman sessiz kaldlar...
Bilmem ki olum bize kzlarn verirler mi?
Olsun, sen iste!..
Biz fakir insanlarz.
Onlar fakir deil mi?
- Dn yapamayz!.. Sustu.
Bahara askersin...
Olsun!
Allah'n emriyle evlenmek kolay m? Nian ister, st ba is-
r...
Kadn gs geirdi.
Ah fakirlik! ekmeyen bilmez. Dile kolay! Sonra konuyu deitirdi:
Zeli'in sende gnl var m? Delikanlnn gz kapaklar inip kalkt.
yleyse beklersiniz. Askerliini yapar, salkla dnersin, biz de gider ksmetse
isteriz. Kz ksm gnl varsa bekler...
Ya kanrlarsa?
Zeli gibi kza kolay kolay el sremezler, sen merak etme.
Zeli'e bir hal olursa beni ld bil... Kadn olunun ban tekrar okad.
Kalk hadi, koca erkeksin. Zeli'e bir ey olmaz korkma!.. Doruldu; anasyla bu
ksa dertlemenin yreindeki acy srp
gtrdn fark etti.
Sonra?
Sonra yedi yl geti Rebi dnyaya geldi...
Sonra?
Dokuz sene mi oldu on mu? yle bir ey ite...
Hesap gene kart. Bu duruma gre Zeli on alt yanda myd, on yedi yanda m
anlayamamt.
Peki, git sen ieri, dedi karsna. Tekrar Bekir'e dnd:
Ertesi sene Hocazadelerle hesap grdm baa ba ktm. Ttn altm bee gitti.
Daha ertesi sene ttn altma sattk. Daha ertesi sene gene altma. Daha ertesi yl,
kesatt. Elli bee verdim. Ka oldu?
ikisi birden Recep'in hesap ilerledike kapad pamaklann saydlar.
Drt...
Etti mi drt. Daha ertesi sene, ttn gene ykseldi. Solarilere altm bee verdim,
etti be. Daha ertesi sene harp senesiydi. Ka se-nesindeyiz imdi?
Ne yapacan?
Ona gre bir hesabm var elbet! Bekir dnd:
Ben askere gittim krk t. Harp vard. Daha evvel Burunsuz iftliinde dalarda
koyunlarn ardmdaydm. Bilmem ki ne zaman balad. Kimi otuz dokuz der, kimi krk...
kuk bir, krk iki hep harp vard. imdi sene elli!
imdi, bitti mi?
Bitti derler ama bilmem ki?.. Vardr elbet gene bir yerlerde...
Dnyann harbi biter m?
Neyse...
Recep tekrar hesaba balad:
Harp kt. Ekmek frlad. Trn gene altma gitti. Sonra ikisi birden hesaptan
vazgetiler. Bekir sordu:
Nfusu nerde bunun?
Nfusu Urla'da, evde...
Gster nfusunu bana en iyisi.
Mektubun altnda iki gz, yola dm bir adam resmi vard. u maniler eklenmiti:
Ufack ine misin Gzlerde srme misin Ben burda ah ederim Sen orada bilmez misin?
ok sevgili bir huzura,
Mektubunuz beni zd. Geceden beri gzme uyku girmedi. Benim dnya ahret iki
cihanda sevdiim sizsiniz.
Bo yere nasl olur da kendinizi zersiniz. Benim canm gibi bildiim zlrse, benim
yzm gler mi? Bana kimse el sremez. Buna inann ki yreiniz rahat etsin. Allah
korusun size bir fenalk gelirse bana kimse gene el sremez. Bekir ne zamandr beni
babamdan ister. Adamdan saysaydm size sylerdim. Bu i bu kadar uzun srmezdi. Ben
Bekir den de, bakalarndan da bir bama kendimi kovrum. Beni ldrmeden kimse
benimle muradna eremez. Sabrn sonu selamettir. Gn gelsin, ne yapacamz
dnrz. Beni dndke yreiniz rahat etsin. Yznz glsn. Aklnza hi keder
gelmesin.
Sevgiliniz Zeliha
Tepside zme bak Biraz da gzme bak Eller ne derse desin Sen benim szme bak
Kolum kanadm, ok sevgi Zeli 'im,
tnsan nce zlmeli ki sonra sevinsin. Sevincinin kymetini daha ok anlasn. Anladm ki
benim kolum kanadm sizmisiniz. Mektubunuzu alncaya kadar l gibiydim. Dnden
beri kmldamadan yattm. Gzlerimi sizin ardaktan ayrmadm. Deli miyim? Nasl bu
kadar kt eyler dndm. Mektubunuz beni diriltti. imdi akam rzgrnn ktn
duyuyorum gene. Beni boan o hava dald. Gkyz ald. Aalar, tarlalar sizin tarafa
baktka bana doru kouyorlarm gibi geliyor. Ben de komak istiyorum.
Anam gelsin sizi istesin mi? Yoksa el ele verip dalara m deceiz?
Mektubun burasnda incecik bir yolda, ekle vermi ilerleyen bir kadn bir erkek resmi
vard. Mektup bu resmin arkasnda yle devam ediyordu:
Hep kulam seste. Sizin tarafta. Bir ey olursa seslenirseniz duyar mym diye
dnyorum. Duyarm elbet. Ama elinizi kolunuzu balar, aznz bezle tkarlarsa. Gene
rahat edemeyeceim. Ne yapacaksak yapalm!
Sizi seven Cemal
Mektubu gaga gagaya vermi iki gvercin resmi sslyor. Resimlerin altnda, Cemal'in
yazd maniye Zeli aadaki mani ile cevap veriyordu:
Tabaklarda tuz olsam Bir evde bir kz olsam Yr kapya gelince. erde yalnz olsam...
ULAR, NE ATIMI
Elindeki entariyi bir daha silkeledi. Bir iki mektup daha dt. Onlar at, bakt: iek
resimleri, kular, yaral yrekler...
Yerdeki btn mektuplar toplad, sayd, on yediyi buldu toplam! Kocasna haber versin
mi acaba? Karar veremedi hemen.
Dalgn, dnceli bir tavrla iini grmeye devam etti. ardaktan kt. Kk ate
kreiyle dnd. Kuyruklunun lsn kaldrd. Tarlaya gtrp att. kinci yata serdi.
Zeli'in bohasn toplad. Mektuplar tekrar entarinin katlan arasna yerletirdi. Btn bu
ileri grrken kararn verdi. Kocasn durumdan haberdar etmeyi uygun grd.
Krmandallarda alan Recep'in yanna yaklat.
Adam, dedi, Zeli'i okutmak ister!
Adam, cigaras dudann kenarnda, ttnlerin zerine eilmi, kars, ocuklar
olduunu, dnyada nndeki ttnlerden baka balantlar da bulunduunu unutmu
gibiydi. Sylenenleri sanki duymad.
Okutmak ister bir kere!.. Aklm elmiler, eytanlar zaptetmi kz! Belki de
bylemilerdir kimbilir?
Adam dorulmadan ban karsna dndrd. Sylediklerinin sebebini aklamasn
bekledi.
Sevdal!..
Sevdal m?
Hi alevlenme! Hi fkelenme! Bylemiler kz. Mutlaka by vardr bu ite...
Nerden bildin?
Mektuplarlar...
Beraber ardaa girdiler. Kadn sandn stnde brakt bohay at. Mektup tomarn
ald. Kocasna uzatt.
Ku, iek, yrek resimlerini ikisi birden tekrar gzden geirdiler. Adam mektuplar elinde
evirdi evirdi. Okuyup anlam kadar fkelendi.
O Kadovackl'nn haylaz olu gnderir bunlar elbet...
Ben de ondan phelenirim...
Adam ardan kapsna doru fkeyle yrd.
Ben gsteririm onlann ikisine de... Kadn nne geti.
Alevlenme birdenbire...
Ben baba mym? Yoksa pezevenk ba m? Grsnler...
Akln bana topla nce...
Ayamn altna alaym da grsn! Kadn, kocasn tekrar nledi:
Dayaktan hayr gelse ben de dveyim seninle birlikte... Dayaktan hayr gelmez.
By tutmusa bir kere, ne kadar dvsen akl bana gelmez! Dedim ben sana, okutmak
ister...
" Adam son bir hamle daha yapt:
nce temiz bir dayak ister! Sonra okutmak.
Dvesin de eytanlar m sevindiresin?.. Yavala biraz. Hamleleri hzn kaybeden
kocasnn elinden mektuplar ald:
Kimbilir byl eyler mi yedirdiler kza, itii suya by m attlar?
Mektuplar entarisinin arasna yerletirdi. Bohay eski yerine sandn gerisine koydu,
devam etti:
Hi anlamasn, hi bilmesin ki mektuplarn grdk. O Kadovackllar bilmi
insanlara benzer. Grmedin mi kzlarn nasl dilliler? Aynac kadna gideyim bir kere.
Bozulsun byleri. Kzn basireti zlsn. Sonra alrsn karna kzn gibi, sylersin
syleyeceini. imdi ne desen bir kulandan girer br kulandan kar...
Kadn ertesi gn Urla'ya indi. Aynac kadnn darack avlu kapsn ald. Kapy aan,
beyaz bartl Aynac kadnn ardndan, beyaz badanal bir duvar boyunca, malta ba
deli, kire sval tenekeler iinde fesleenler, trlar dizili, dar bir aralktan, avlunun yal
bir erik aac altnda genileyen meydanna doru ilerledi. Bir zaman erik aacnn
glgesinde Aynac kadnla karlkl oturup hal hatr sordular. Kadn derdini yana yakla
anlatt. Kzn Kadovackl'nn olundan soutmasn, byy bozmasn rica etti.
Aynac kadn, avluya ak kapsndan ahret kokular gelen, zemin katndaki kk odasna
geti. Duvara oyuk bir raftan yapraklar iyice sararm bir kitap ald. Okudu, fledi, kitab
bir zaman kantrd. Soma elinde iki kuru ekmek paras, hokkas diviti, kk rahlesiyle
erik aacnn altna dnd. Ekmek paralarnn zerine okunmaz, anlalmaz bir eyler
yazd izdi.
Bugn perembe, dedi, yarn cuma, br gn cumartesi, daha br gn pazar. Pazara
kadar gn bu iki para ekmei ardanda sakla. Pazar gn, drdnc gn, birinci
kuluk, birini ikindi st, birini kediye, birini kpee yedir, kzn selamete kar.
Kadn elindeki ekmeklerin hangisini kuluk, hangisini ikindi st, hangisini kediye,
hangisini kpee, sonra da nce kediye mi, yoksa kpee mi yedireceini tekrar tekrar
sordu.
Aynac kadn "Bunu kuluk, bunu ikindi..." dedi olmad! Kart-nyordu. "Bunu kediye,
bunu kpee" dedi. Gene aklnn takld bir nokta kald. Aynac kadnn ikindi st diye
gsterdii para, sonradan kediye gsterdii parayd. Oysa ki ilk sorusunda, o paray
kuluk vakti atmasn sylyordu... t kanyordu. Konuma o hale geldi ki Aynac
kadnda, o da sylediklerini iyice kartrdlar... Elleri, okunmu ekmekleri gsterirken
birbirine bir zaman doland. En nihayet kadn akl tamamen kart bir srada, Aynac
kadnn dediklerini anladn sand. Dualar, minnetler mnldana mrldana kapya doru
ilerlerken borcu olan iki buuk liray karsndakinin eline sktrd. Ne de olsa ardana
dnd zaman yrei rahatt.
Kan koca o gnden sonra, ne kadar kolladlar ne kadar gzetle-dilersc de, kzlannn
Cemal'le hl mektuplap mektuplamadna dair bir ipucu elde edemediler. Mektuplann
daha nce de hangi elle Zeli'e ulatn, cevaplarnn hangi elle Cemal'e gnderildiini
renip anlayamadlar.
Ku yuvasndaki yumurtay ellemeye gelmez. Kulukaya yatacak ku yabancnm
yumurtalanna el srdn hemen anlar. Zeli'in de mektuplarn birisinin kartrdn
anlamas g olmad. Cemal'le mektuplamasnn arasn kesmedi tabiatyla ama
mektuplannn yerini deitirdi. Bir zaman koynunda tad. Daha sonra ardan az
tesinde bir zeytin aacnn kovuuna gizledi. Babasnn uyuduu ya da Urla'ya indii,
anasnn ardan dnda boaz derdiyle urat sralarda, kardeinin gzclyle, hep
koynunda tad kalemini, kk defterini karp mektuplann gecikmesiz cevaplandrd.
Anas birka defa Zeli'in bohasm kartrd. Yeni bir ey bulamad. Kznn tavrn,
gidiini kollamas da bo kt. Sonunda kocasyla kendilerini inandrmak istedikleri eye
inanmalar g olmad: Kzlar, Cemal'den soumutu!
Recep'in, Ali Onba'y grmezlikten geldii o akamdan sonra, iki aile arasnda komuluk
balamdan kesildi. ki tarafn da, aynca yz yze gelip anlamaya ihtiya duymayacak
kadar, brnn kendisi hakknda dndklerinden, dediklerinden haberi vard.
Receplere gre komular kzlann zorla karmay tasarladklan iin kt insanlard.
Kadovackllara gre ise, oullarn hor grdkleri, fakirliklerini dillerine doladklar iin
Recepler kt insanlard.
Zeli'in anas, Fettah'n ya da Tenekeci Halil'in kansna: "Benim kzm onlara m kald?"
diyecek oluyordu. Dinleyeni "Haklsn karde, nc desen haklsn!" diyordu dinlerken, sonra
zerine den komuluk devini yerine getiriyor, daha iyi anlalm olmasna yardm
etmi olmak iin de, bu cmleyi ufak bir deiiklikle Cemal'in anasna ulatnyordu:
"Benim kzm o baldrplaklara m kald?!"
Cemal'in anas susacak deil ya! "O kendi plaklklarn grsn nce de, sonra konu
komuya sz etsin! Benim olum ne kr, ne topal! Ne kel, ne uyuz! Aslan gibi erkek!
Kimin kzn istesem onu alnn!.. "
Ona da "Haklsn" diyordu dinleyeni, sonra gene komuluk devini yerine getiriyor, tabii
bu szleri kelimesi kelimesine ulatrmak-tansa, kendi kard anlamna gre ulatrmay
daha faydal gryordu: "Onlar klanndaki yamal donlara, adrlarnda deli bir ul
olmadna bakmadan... "
Zeli'in anas kpryordu:
"Bak utanmazlara!" "Bak edepsizlere! Komu dedik de hatrlan-m saydk! Bu kadar itibar
ettik! Biz Kavala'dayken, ayptr sylemesi, babamn konak gibi bir evi vard! Tarlamz
iftimiz samallarmz deil sadece bizi, bir tabur askeri yollasan beslerdi. Muhacirlik
bkt bizim belimizi! Muhacir dtk de belimizi
dorultamadk! ektiimiz yetmemi gibi bu kadar yl, bir elin hakareti eksikti... "
Cemal'in anas kpkrmz kesiliyordu:
"Gidi reziller, gidi grgszler! Eskileri anmakla olsa araym bizimkileri mezarlktan da
anlatsnlar! Onlar muhacir de biz neyiz? Bizi o ktlk yllan perian etti. Drt yl art arda
borlu kaldk, icrada nemiz var nemiz yok sattlar. Bizim avuun akl; 'Ben kendi
memleketimde kendi akranma rgatlk edemem, bugne kadar hep kendi malmda
altm, elin kumandasna giremem' dedi, yurdumuzu braktk da buralara dtk!
nsann grgs halinden anlalr, gemiinden kime ne? Onlarn bizden fazlas on
dnm tarla m? Bugn varsa yarn yok! kuruluk mala gvenmesinler!.."
Byle byle aradaki dargnlk gn gnden daha gergin bir hal alyordu. Arada bir Tenekeci
Halil'in kars ile Fettah'n kansnn yalnz karlatklar oluyordu:
Duydun mu kz, Cemal'i? Dn gece gene trk arrd.
Ah duydum da yreim paraland...
Ya benim' gene iime kan oturdu...
Grdn m Zeli'in halini?
Szlm bitmi! Samsn ne yemi ne imi...
ki kadn "Ah, ah" diye gs geirerek aralarnda o gne kadar geen olaylann ksa bir
zetini karyorlard. Azlanna baklrsa ikisi de sevdallardan yanayd. Zaman geliyor
sz birbirinin azndan almak iin yaryorlard.
Ben dedim anasna.
Ben syledim bizimkine, kandrsn babasn!
Kysnlar nikhn olsun bitsin...
Madem Cenab Hak ikisini birbirine yazm... Tekrar gs geiliyorlard.
Pek gzel sylersin ama, ah ah ah!..
Senin yrein gene benden temiz! Ah ah ah...
Kr olsun o anas...
Kr olsun o babas...
Gzleri ksn inallah...
Hayr grmesinler...
Sonra yank, kederli ayrlyorlar, yrekleri rahat etmiyor, biri brnn ardndan Zeli'in
anasnn gnln etmeye gidiyorlard.
Bakma be komum sen onun bunun lafna! Madem kznn gnl var, brak ev asnlar.
Zeli'in anas alyordu batan:
Kim demi, benim kzmn gnl var? Ne zaman anladm ki bylemiler
kzcazm; hemen kotum Aynac kadna, bozdurdum bylerini. Belki by tuttu da bir
acemilik etti kzcazm ama gz ald, grd onlann grgszlklerini hamdolsun!..
Hadi bana bu kadar zamandr ettikleri hakaretleri unutaym, gnlnz yerine getireyim.
Fakir demeyeyim, kyl demiyeyim vereyim kzm! Olan ya-nn br gn asker. Kiminle
kalsm kzm arkada? O cad kaynanaya m otursun hizmet etsin!..
Szn burasnda kadn gnlerdir devam eden dedikodular hatrlatmaya balyor, gittike
fkesine kaptnyordu kendini: "Az m hakaret ettiler bize? Hepsini duydunuz! Az m bizi
ekitirdiler? Ne plaklmz kald, ne rezilliimiz? Bunlar unutaym da kalkp elin
dallarna akraba m olaym?"
Bu kadar ak deliller karsnda, daha bir saat nce sevdallar savunan dinleyeni hatasn
anlyor "Haklsn" diyordu gene kadna. Bu kan deiikliiyle de Cemal'in anasn grmesi,
Zeli'i karmaktan vazgemelerini sylemesi gerektiini dnyor, yola kyordu.
Kadovackhlann ardana yaklatka, szlerini Cemal'in anasnn yzne syleyebilecei
biime sokuyordu:
"Bu Kavalallarn akl fikri malda mlkte! Kzlarn verecekleri kimsenin ne anas olsun
isterler ne kardei!.. Kz m yok Cemal'e? Hayrlsyla bitirsin askerliini, kimi gzn
tutarsa gidelim birlikte isteyelim... "
Benim olum ne beni krar, ne babasn! Ne de kardelerinden vazgeer! Bizi brakp o
Kavala ingenelerine ana demez benim olum. A kzm ben onlan bunun gibi
(kucandaki ocuu sert bir hareketle hoplatyordu) taya taya kollarm rttm!
Birden bu yaa gelmedi ya! Bu kadar hakaretten sonra kalksn o rfntyla evlensin,
dnyada stm helal ermem!
Austos, eyll bu patrtlarla geti. Cemal de, Zeli de ou kulaklarna alnan bu szleri
duymam gibi davrandlar. Mektuplarnda analannn babalarnn yatacaklar zaman
beklemeyi kararlatrdlar. ki ay her gn, her saat, bir frsat bulup da birbirlerini
yakndan grebilecekleri umuduyla yaadlar, gremediler.
Receplerin gnlk yardm borcunun bir daha sz edilmedi. Recep borcunu ttn
satmnda para olarak deyeceini komularna syledi. Komular da bu sz Ali
Onba'ya ulatrdlar.
Zeli bu sre iinde Yaar'la da karlamad. Anas kuyuya ya kendi gidiyor, ya Rebi'i
gnderiyordu. Bir sabah Rebi kuyunun banda karsnda Yaar' grd. Daha nce
gelmi, testisini doldurmu, sonra da kendisinin yaklatn grnce kuyunun banda
beklemiti.
Rebi yaklanca sordu.
Kz, ablan nerelerde? Rebi cevap vermedi.
Anan, ablan ardaktan salvermiyor mu?
Sana ne?
Ne diye salvermiyor? Cemal'le kaarlar diye mi korkusu var?
Rebi yerden bir ta kapt:
Bunu indirirsem kafana grrsn gnn! Terbiyesiz! Yaar kaba kaba gld:
una da bak! Boyuna bakmadan, at bakalm!.. Rebi'in kalan atkt.
Senden mi korkacam! Pis maymun! ebek suratl...
Azn bozma kz, atarm tokat sonra...
Ne duruyorsun atsana!..
kisi de ba ktklerinin arasndan, ardaklarndan doru, su te-nekeleriyle Cemal'in
yaklatn grdler...
Yaar ban iki yana sallad. Testisini kavrad:
Defol eytan, git bamdan, beni gnaha sokma... Yrd...
Rebi ta elinden yere brakrken onun duyaca kadar yksek sesle sylendi:
dlek! Kamasana...
Yaar'a zg bir sezgiydi bu; hangi sz duyacan, hangi sz duymayacan
ayrmakta yanlmazd. ok iyi biliyordu ki bu gnlerde Cemal kzgn bir hayvan gibi
dolayordu ortalarda, satamaya gelmezdi.
Uzaklat.
Daha sonralar da, Zeli'in kendisine yz vermeyeceini anlad lde, Bekir'e yanat,
ona akl hocal etti.
Bekir'le Kr Fehmi'nin buluup grmeleri devam ediyordu.
Zeli on sekizini ubatta tamamlayacakt. Bu duruma gre imdi karlacak olursa,
babasnn ikyeti olmas gerekirdi.
Kr Fehmi austos sonlarna doru bir iki defa Recep'in tarlas etrafnda dolarken
grld. Bu dolamalar, konu komunun, Kad-ovaclklann, Zeli'in gznden kamad.
Zeli ardaklarndan hi uzaklamaz oldu. Cemal de tarlalarndan hemen hemen sabahtan
akama kadar Zeli'e gzclk ediyordu.
Kr Fehmi'nin keiflerinden kard sonu olumsuzdu. Zeli'i
bu kadar konu komu arasndan karmak, ilk hesaplarnda da ne srd gibi imknsz
grnyordu.
Recep gn gnden daha ok szlanan Bekir'e, bir defasnda: "Ne istersin?" dedi. "Alaym
da koynuna m iteyim? Erkek gibi karacak-san kar! Ben babasym, eribas deil.
Karabilirsen ikyet etmem. Kyarsn nikh. Ama babasym, gzmn nnde
karmaya kalkarsan lemi gldremem kendime, kzma da kk dmem! Kzmdan
yana karm... "
Recep, kzn Bekir'le evlendirmek istiyor, ama kz istemediine gre ne yapmas
gerektiini de bilemiyordu. Szle, ktekle olacak bir i gibi grnmyordu bu evlenme
onun gznde. Daha ileri gide-mcyiinin bir sebebi de "lmnden sonra kznn kendisini
lanetle anmas" korkusuydu. Kz Bekir'in adn andrmyordu ardakta! Hl Cemal'e
tutkun muydu? Oras pheliydi, fakat tutulacak en doru hareket tarz, Zeli'in
kamasn nlemek iin, fazla stne varmamak, Cemal askere gidinceye kadar ii
savsaklamak gibi grnyordu ona. Olur da kz, kendiliinden Cemal'in bahara askere
gideceini hesaplar, askerden dnn baba evinde beklemeyi uygun grrd. Byle
olursa zamanla kznn akln elmek kolaylard...
Bekir, Kr Fehmi'ye: "Bulmu hamarat ameleyi karmak istemez elinden. Daha bir iki yl
bedava altrsn ister bilakis! Bugne kadar ttnler kalksn derdi, bugn zeytinler
ellensin der. Yarn bekle fidanlar yetitirelim diyecek belki de! Bilakis ne yapacaksak
yapalm!"
Kr Fehmi: "En iyisi kzn gnln etmek!" dncesini ne srd:
"Ben de onu isterim ama nasl?"
Bohac Smbl' araya koyacak, Zeli'i Bekir'e "yapmasn" isteyecekti.
Bu konuyu derinletirdiler. Aslnda Zeli'i zorla karacak olsa da, sonrasn, ileride nasl
evinde tutabileceini dnmek Bekir'i skyor, yoruyordu. Smbl,. Zeli'i kendisine
yaparsa, ne isterse demeye razyd. Kr Fehmi'nin "Aman Fehmi Abicim!" diye ellerine
sand tekrar.
Kr Fehmi'nin, Smbl'e gveni tamd. "Smbl yaysn, kzn nne ipeklilerini! Yaysn
renk renk bas-malann, sonra da kz az varrsa olmaz desin! Sonra Smbl bilir kzn
akln nasl alacan! Ne deyip ne dil kullanacan! Kan ksm bunlar! Giyim kuam, bir de
ene girdi mi iin iine geverler!.. -zerler ukurlann... "
Kr Fehmi, Smbl' buldu, anlat. Bekir'e getirdi. Smbl, Recep'in ardana, ipekli,
ynl, ne brakabilirse Bekir parasn demeyi kabul ettiini syledi. Ayrca da bu i olursa
Smbl'n istedii gibi gnln edecekti.
Smbl aynlacaklan srada, Bekir'in pein uzatt bir be liray kemerine yerletirirken
gs geirdi:
"A olum, yeter ki genler mesut olsun! Genlerin yz glsn! Benim gnlm etsen de
olur, etmesen de! Bugne kadar ka yuva atm, ka ifti birletirdim de, o kadar vah vah
ederlerken, ileri bittikten sonra biri dnp deil yzme, arkamdan bile bakmad... "
Henz eyll balaryd daha. Ertesi gn, ikindi st, anas, Zeli, kardei hasr ardan
dna sermilerdi. Kadn amar yamyor, Rebi nnde, ba eik oturan Zeli'in
salarn taryordu. Bohac Smbl'n tarlalarnn kenanndaki yoldan, incire doru
ilerledii grld. Niyeti uramadan gemek gibi grnyordu. Rebi atld:
Ana kz, bak Smbl kadn geer...
Zeli'le anas balarn dorulttular. Zeli, anasna dnd:
aralm da fal baktralm... Anas seslendi:
Buyursana Smbl kadn, bizi inemesene.
Kalktlar, oflaya puflaya gelen Smbl kadn karladlar. Smbl kadn bohasn bann
stnden indirip, hasrn bir kenarna iliti:
Selamnalcykm, nicesiniz? Keyifleriniz nasl? Hep iyisiniz, afiyettesiniz inallah...
Kadn nnden yamad amarlar toplarken sakin mrldand:
ok kr, hamdolsun yok bir ikyetimiz...
- Zeli'in maallah koca kadn olmu, daha kimseye sz kesmedin mi?
Zeli'le kardei mahcup boyun kvrdlar. Kadn yamalar boha-lad. Kaldrd.
Bakalm ksmet...
Hal hatr soruldu. Kahve cezvesi atee srld. Sra Smbl kadnn bohasnn
iindekileri grmeye geldi. Kzlar kumalar grmeye can atyorlard. Smbl kadn
onlarn sabrszlklarn yeteri kadar arttrdn grdkten sonra, bohasn nne ekti.
Amaya davrand. Ana:
Hi zahmet etme Smbl kadn, dedi, hi bizim iin yorma kendini. Nasl olsa
bugnlerde bir ey alamayz...
Hele grn bir kere greceinizi, beenin, gerisini bana brakn... ster aln ister
almayn, ben gcenmem... Hi olmazsa kzlar grsn, gnlleri olsun...
Zeli'le Rebi oturduklar yerden, kn kn srnerek bohaya doru yaklatlar:
Grelim ana... Brak grelim...
Smbl kadn bohasn at. Telasz, binbir dikkatle, alllarn, morlularn, ynllerini,
ipeklilerini birer birer karp gstermeye balad. Her kard kuma uzun uzun Zeli'in
gz nnde tutuyor, omzundan aaya dkyor, dilinin dnd kadar da vyordu:
Bir ayna olsa da grsen!.. Yok mu bir aynanz? Yok zarar. Bak yle de kendin
gr... Kalk azck ayaa! Kalk da boyamda gr... Sultanlara dndn maallah! Allah bir
gzellik vermi ki vermi! Ama lazm ki kendin de bu gzelliinin kymetini bilesin... Senin
gibi kz, bey konaklarnda yok... Ya gene bununla huri gibi olsun! Tu tu tu... Nazar
demesin, eytanlarn atlasn... Bununla gene kimse grmesin seni Kaparlar, ekmek
arpsn ki kaparlar...
Zeli beene beene krmz mavi iekli bir basmay beendi. Elleri uzun zaman, okar
gibi, basmann stnde gitti geldi. Gzleri anasnn gzlerini buldu. Cevap bekledi:
Neyle alalm be kzm? Hazrda yok ki elimizde... Ttn satmnda ksmetse...
Smbl kadn beline asl makasn kapt: Kzcazn beendi, gz kalmasn! Mahzun
olmasn! Aln alacanz, parasn da ksmet ne zamansa o zaman dersiniz... Ana kz
tekrar baktlar.
A kzm, alsak da imdi kim dikecek?
Kuma diktirmek iin Urla'ya inmek gerekirdi. Bunu hatrlaynca Zeli'in elleri basmann
stnden kayverdi. Smbl kadnn makas tutan elini nledi. ardaktan ayrlamaz,
Urla'ya inemezdi. Cemal'e mektuplarnda yle sz vermiti.
Smbl kadn ne dediyse para etmedi. Basmasn kesip brakamad. Bohasn toplad:
Durun bari, size gelmiken bir fal aaym. Bo gitmeyeyim...
Bugne deil de gelecee ait dlerle yaanlan ada bir kuma beenip de alamamann
hzn ne kadar srer? Zeli de, Rebi de fala elbetteki, grdkleri kumalardan daha ok
ilgi duyacaklard. Smbl kadnn tekrar btn canllklanyla etrafn sardlar.
Smbl kadn eteinin altndaki bir torbadan bir avu kuru bakla, bir gm krklk, bir
mavi boncuk, bir de kmr paras kard. Baklalar sayd:
Tamam, on iki tane... Bu mavi boncuk murat, bu kmr paras sknt, bu gm
krklk da para... Ksmette bu fal kimin iin aaym?
Analarna bakt:
Senden balayaym m? Kadn olduu yerde salland:
Benim baklacak falm m kald? Artk benimkisi oldu bitti! Zeli iin bak
bakacaksn! Bo yere benimle vakit kaybetme...
Smbl kadn, Zeli'e dnd:
yleyse ksmetse Zeli iin olsun... Baklalar, krk dkn iki avucuyla
toparlad:
Tut bakaym kzcazm niyetini... Zeli ile Rebi baktlar.
Tuttum...
Smbl kadn gzlerini kapad:
Bu faln onu yalansa bei sahi olsun! Bu el benim elim deil, Fatma anamzn eli!
Ksmetin ne ise falnda grnsn...
Avucunda ne var ne yok nne boaltt. Birden cotu.
Bak azck! Bak bir kere! Bak bak! Bak ne gzel ald!
Smbl kadnn parmann ucu bakladan baklaya dolayor, etrafndakiler parman
iaretledii baklalar grebilmek iin eildike eiliyorlard.
Nasl da gzel ald! Sen byksn Yarabbim! Nasl da herkesin ksmetini verirsin!
Bu eve muratl bir haber gelir! Byk, byk, byk bir ksmet...
Smbl kadn ellerini baklalarn stnden ekmi, kollarn yana ayor, atka ayor,
ksmetin bykln belirtmeye alyordu. Etrafndakiler de dorulmu, ksmetin daha
ne kadar byyeceini merakla izliyorlard.
ok, ok byk! Para, para, para, devlet kaps gibi!..
Kadn krk dkn, avucunda alkalad. Tekrar nne att. Da
ha da cotu: %
Bak, kzm, sende, buranda, bir ey yoksa -elini Zeli'in kalbi stne bastrd- gel
bana syle! Sknt hep uzak der! Sen hep o gnlndeki ile yan yana, az aza
dersin! Muratla para da sizin yannza der. ki kii yz yze gelmi hep senin iyiliini
konuurlar! Re-bi'le Zeli baktlar. Rebi dayanamad:
Uzun boylu mu?
Smbl kadn, ne kastettiini anlamak iin Rebi'e ksa bir bak att. Sonra nndekileri
tekrar toplad:
Bu nc, bu son! Bunu da ataym da, uzun mu ksa m sylerim!..
Avucundakileri tekrar alkalad. Tekrar nne att. Bir daha cotu:
Bak kzm bak, iyice bak! Bunun itiraz, phesi yok! Bir delikanl kenardan
kenardan evinize giriyor. Dman br kenardan kp gidiyor.
Rebi gene laf kantrd:
Hangisi?
te bu delikanl, bu da dman!
Kadn biri bir kenarda, br br kenardaki iki baklay gsteriyordu. Tabii niye girenin
delikanl, kann dman olduunu sonna-y kimse gerekli grmyordu!
Senin bana bir devlet kuu konmu! ok, ok iyi, ok hayrl bir ksmet bu! Yz
kzda bir kza byle ksmet kar.
Uzun boylu mu? Esmer mi?
Rebi, Cemal' i soruyordu. Cemal kara kal kara gzl, uzun boyluydu.
Smbl kadnn ise aklnda Bekir vard. Bekir orta boylu, pembe yanakl, mavi gzlyd:
Eh esmer saylr, ksa saylmaz!
Zeli cevaptaki belirsizlii gidermek iin ikinci bir soru sordu:
Yaknda m, uzakta m oturuyor?
Smbl kadn, Bekir'in tarlasnn bulunduklar yerden yryerek en ge bir eyrek
sreceini hatrlad:
Yaknda, ok yaknda! Burnunuzun dibinde! urackta.
Ana, iki kz baktlar. Durum akt. Smbl kadn eliyle Cemallerin tarlasn iaret
ediyordu neredeyse. Kzlarn yz gld. Analarnn iine kurt dt. Sordu:
Hanesi nasl? Kalabalk m? Smbl kadn hemen atld:
Bir can var; Allah'tan baka kimsesi de yok! Tam arayp da bulunmaz ksmet...
Bu defa da analarn yrei rahatlad, kzlarn surat asld. Zeli tekrar sordu:
Yaknda, urackta oturuyor demedin mi?
Cemallerin tarlasn iaret ediyordu Smbl kadna. Smbl kadn eliyle daha uzaklar
iaret ederek karlk verdi:
Yaknda dedimse bir eyrek tede... Zeli geriledi:
O Bonaksa avucunu yalasn! Paras pulu kendinin olsun. Krk kere falmda ksa
gene varmam ben o suratsza...
Smbl kadn tesini berisini toparlad.
Kim olduunu ben ne bilirim a kzm? Ben buralarda kim oturur ne bilirim? ki yl
oldu belki admm atmadm. nsann ksmeti bilinmez ki? Bugn istemem dersin, yarn
koa koa varrsn... Ben bu yama nelerini grdm...
Zeli tara kardeinin eline verdi tekrar:
yleyse beni de grrsn... Tara kz salarm...
Smbl kadn, o gnden sonra, drt gnde bir iki hafta sreyle Recep'in ardana
urad. Her gidiinde at fallarda mavi boncukla gm krklk birbirine uzak da dse,
yakn da dse, sonu deimiyordu. Para ile murat Zeli'in kapsn birlikte alyorlar, bir
delikanl kenardan kenardan eve giriyor, dman kyordu. Kadnn ikinci geliinde
maksad az ok anlald. ncsnde Zeli'in, kadn Bekir'in yolladndan phesi
kalmad. Kadn ondan sonra iki defa daha urad. Souk karland. Drdnc falnda
baka yollara bavurmaya balad: "Bu ksmeti tepersen, ardndan yl kapn hibir
erkek almayacak! yl sonra birine varacaksn, sarho kacak, her gn seni dvecek!"
Bu da fayda vermeyince son geliinde Zeli'in kulana eildi: "stersen btn boham
sana kalsn. Bekir Aa bunlarn hepsini sana yollad!"
Zeli, Smbl kadn kolundan tuttu, yzn geldii yola evirdi:
"Yeter yorulduun Smbl kadn! Misafir gibi oturacaksan otur! Oturmazsan hadi geldiin
yere! arn basmaya satlacak gnl yok bende. Bo yere zahmet etme!"
Smbl kadn bunun stne Kr Fehmi'yi grp "Pes!" dedi. Bugne kadar bylesine
rastlamamt...
1. GZ TRKS
Size mi yle gelir, yoksa gerekten yle midir? Kesin olarak bilemezsiniz, aalarn,
balarn meyveli zamanlarnda grdnz ye-illeryle, hasattan sonraki yeilleri
arasnda bir deiiklik fark edersiniz. Ba bozumu, bademlerin, cevizlerin rplmas,
ttnlerin kklen-mesi ok ksa aralarla birbiri ardndan gelir. Bozulan balarn, rplan
aalarn yeilleri daha bir kararr, keyfini yitirmi gibi durur. Balar arasnda nadasa
hazr plak, boz renkli ttn tarlalan bu grne daha da hznl bir renk katar. Gkte
el kadar bir bulutun grnmedii gnlerde bile, beklenen bir yamurun sknts, bir glge
gibi ovann stnde dolar.
Bir deve kolunun an havada uzun zaman vurur.
Tek atl bir yk arabasnn, uzaklarda bir yerde, bozuk bir yolun talarna arpa arpa
ilerledii duyulur.
Atnz kk bir tepenin gerisinde, kekik kmeleri arasndan, birka adm nnzden,
bldrcn, veyik srleri havalanr.
Ykseklerden ararak geen bir yabani rdek srs, bir turna dizisi, oktandr
etrafnzda leylekleri, krlanglar grmediinizi hatrlatr. Btn yaz yaknlarnzda bir
yerde ten saka kular, isketeler vard! Bu sonbahar leden sonrasnn duygulu
sessizlii yavaa kulanza fsldar gibidir: "Onlar da gitti!"
Gnler ksaldka ikide birde ge kalrsnz! Ge kaldnz hatrlarsnz! Artk uzun yaz
gnlerinin ardndan, yaamadnz, yaayamadnz, daima ge kaldnz, iinize
yerleen bir duygudur.
lk bulutlar ykseklerden uar gider. Eyll sonlanna doru, bir ikindi st hava kapanr,
tekrar gne at zaman, yol kenarlannda
2. EVDEK HESAPLAR
Klstr Necmi'nin Urla 7 plakal taksisi, bir saate yakn bir zamandan beri, Drtyol
aznda, saa Kuular'a giden yola sapm, durmutu. Arabann motor kapa akt.
Necmi, Kr Fehmi, Bekir bazen arabann iinde koltuklara yaylayarak bazen dnda,
amurlukla, yolun sa tarafnda kalan ban duvanna dizilip oturarak, beklei-yorlard.
Arada bir, drtyoldan birinden, birinin yaklatn duyacak, grecek olsalar frlyorlard
yerlerinden. Necmi hemen n amurluklardan birinin stnde brakt anahtarn kapp
eiliyordu motorun stne. Kr Fehmi telalanan Bekir'i ya iti kak "Gir ieri, sen
grnme!" diye arabann iine sokuyordu ya da "k, karma ban, saa sola
grneyim deme!" diye ba duvar ile arabann arasna ktr-yordu. Sonra, geleni
kollamaktan geri kalmayarak o da eiliyordu Nec-mi'nin yan banda, kapa ak
makinenin stne!
Geriden Urla ynnden bir atl geldi, nlerinden Kuulara doru geti. Onun ardndan,
Kuular ynnden bir yaya grnd. O da Urla'ya doru uzaklat. nc defa onarm
durumu aldklar zaman, gzetlemeye esas nem verdikleri yoldan, ardann krk dkk
eyasn yklettii eeini nne .atm, Recep'in yaklatn grdler.
Bir ardak halknn k; adan tarlaya, tarladan kasabaya hep bir arada g ettikleri
grlmemitir. ardan erkei daima krk dkn ykledii hayvanyla nden yola
kar. Kadnlarn daima son dakika akllarna gelen bir ilen olur. Ya komulanndan
kimbilir ne zaman alnm ufak bir eya ellerine geer, onu geri vermeleri gerekir ya
tembihleyecek bir eyleri vardr (her gn bir bardak su isteyen bir saks fesleen, bazen
bir kedi her seferinde de kasabada eve, tarlada aalarna, hrszlarn zarar vermemeleri
iin gz kulak olunmas) ya da ayakst helallemek iin komulara uramak gerekir.
Komu, "Bir kahve imeden dnyada brakmam!" diye tutturur, ayakst uramak yanm
saati bulur bylelikle...
Kr Fehmi biliyordu byle olacan. Recep mutlaka nden geecekti. Kans ile kzlan,
ardndan yanm saat arayla grneceklerdi. Necmi'ye, "Kz, babasn nden savacak,
anasyla geecek, anasnn yanndan kapacaz geerken! Yalandan bir iki baracak ama
sen kulak asma!" diye anlatmt durumu. Bekir'in de kzn babasna grnmemesi
gerekiyordu.
Recep'in, iki adm gerisinde, elinde gemici feneri, Fehmi'nin hesaplannda hi yer
vermedii biri geliyordu. Kk kz Rabiye. Recep, Drtyol azndan geerken solunda
kalan arabayla pek ilgilenmedi. Hayvann havaleli yknn dengesini kollamaya
alyordu. Btn dikkatini bu ite toplamt. Fakat, kz Drtyol aznda bir otomobil
grnce, bu olaanst olay nemsemezlik edemedi.
Drtyol aznda bir otomobil, o kadar az grlen bir tattr ki isterse Klstr Necmi'nin
taksisi olsun! Kk bir kzn cihetteki merakn uyandnr, imgelemini kamlar.
Daha grd noktadan balayarak, Rabiye'nin imgelemi de otomobille ilgili bir dizi d
yaratt: Yolcusu kim acaba? Bir gelindir herhalde! yle ya, gelinden baka kim olur?
Otomobil evrelerle ssl deil ya? Olsun gelini almamtr! Urla'dan gelin almaya
gidiyordur! evreyi otomobile kim verir? Gelin evi verir! Grdn m? Demek ki gelin
arabas bu! Kim evlenecek acaba? Kuularldr. Ne bilsin Ku-ularllan? Sura mahalleli
olsa tanr. Ablasnn akran btn gelinlik kzlan tanr! Taksiyi de tanr. Ka taksi var zaten
Urla'da ki tanmasn?
1
dii zamanlarda, says yediyi gemeyen taksilerle karlam, hepsini tanmtr. Bu da
ite Klstr'n taksisi! Klstr de orada ite! Makinenin stne eilmi. Motoru
bozulmu demek! Peki br kim? izmelerine baklrsa izmeleri, Kr Fehmi'nin
izmelerine benzer! Belki byle, Kr Fehmi gibi krkl izme giyen drt kii daha
vardr Urla'da. Onlann ne ceketleri, ne izmeleri ne de isimleri aklnda kalmaz kimsenin!
Kr Fehmi nl kiidir! Gze batan kiidir. Herkes nerede, nasl karlarsa en kk
ayrntsyla onu hatular! Klot da o-nun klotu! Ceket de onun ceketi! Kendisini de grd!
Demedi mi bu Kr Fehmi'dir diye! brleri gene kim? O duvarla araba arasna km
oturan? Bekir o be! Bak sen sinsiye! Bak sen serserilere! Ablasnn yolunu bekliyor
bunlar!..
Babasna sylemekte hibir fayda grmedi. Ablas ile anas onlann ardndan, komu
Fettahlara urayacaklard. Oradan Urla'ya ineceklerdi. Nasl etse de geri dnse? Nasl
etse ablasna haber verse? Babas iki adm nnde... Kaamaz! Elinde fener de var...
Nereye braksn?
Drtyol azn getiler. Kardan at stnde gelen bir renber grd. Az ileride, yolun
solunda, kk bir emenin suyu, nndeki yalaa dklyordu. Renber sulamak iin
hayvannn bam yalaa doru krd...
Renber emeye yanat. Yanndan geen babasyla selamlat-lar. Babas yoluna devam
etti. Renber atn sulamaya balad.
Ayaklan emeden ileri gitmiyordu; durdu. Hayvann suyunu imesini bekledi. Babas
uzaklayordu. Renberin hayvan ban yalaktan kaldrnca, iri nallann emenin
yaknndaki talara arparak hzla geri ekildi. Silkindi, atlr gibi yoluna devam etti.
Rabiye avu-cunu emeye yanatrd. Su imeye eildi...
Babas yirmi otuz adm nnde, ardna bakt. Onu su ierken grd. Az sonra yolun
dnemecinde kayboldu.
Babasnn gzden kaybolduunu grr grmez, kk kz btn atikliiyle doruldu. Hl
elinden brakmad feneri ne yapacan acele kararlatrd. Hemen, emenin gerisindeki
bir mersin kmesinin arasna saklad. Atlnn arkasndan komaya balad...
Drtyol azna varmadan atlya yetiti. Atl, tarlalannn yolunu tuttu. Kendini otomobilinin
bandakilerin gznden saklayarak, atlnn solunda, Drtyol azndan karya geti.
Onun yan banda kotuunu gren atl sordu:
Nereye, byle kk bac? Hemen aklma bir yalan geldi:
Anamlar geride kald, babam onlara bakaym diye yollad... Adam elini atnn k
hizasmda soluyan Rebi'e uzatt.
Ver bakaym kolunu!..
Adam biraz eildi. Rebi'i, havaya kaldrd kolunun dirsei stnden kavrayp, atnn
kna ekiverdi. Atn yulann gevetti:
Hadi bakalm, abuk gidelim de ge kalma!..
drt dakika gemeden, Rebi tarlalannn hizasnda atn kndan yere kayyordu.
Eksik olma amca...
Gle gle kzm...
Ayaklan yere deer demez, bir kou Fettah'n damnn yolunu tuttu.
Fettah'n damna yaklanca ksa bir kararszlk geirdi. Uzaktan, Cemal'in, ardaklarnn
nnde odun yardn grd. Acaba ablasna deil de Cemal'e mi haber versin? Uzun
uzun dnecek durumda deildi. Kararszl, Fettah'n damna kendini gstermeden
yanamasna yol at.
Damn penceresi ak duruyordu. eriden anasnn, Zeli'in sesleri geliyordu. Ak
pencereye doru yaklat. Usulca pencerenin ke-nanndan ieriye bakt. Tam karsnda
Zeli'i grd! O da hemen grd kendisini... Oh!.. Bu kadar kolay olacan bilseydi?
Pencerenin kenarndan ban geriye ekti. Damn gerisine doru dolanarak, kar k
4. TANRI MSAFRLER
Cemal, aksn kard, yolun sa tarafndaki mersin kmesinden kalnca bir dal kesti,
yontmaya balad. Az soma elinde, kol uzunluunda, salam bir denek vard.
Alaca karanlkta bir zaman, ren'e doru konumadan ilerlediler.
stlerinden, kanatlarn germi, szlerek yuvasna dnen bir alc ku geti.
Gece yaklayordu.
Hibir tela yoktu hallerinde. Henz daha nerede geireceklerini konumadklar geceyi,
rahat, gamsz tasasz karlayan bir davranlar vard. Btn bu leden sonra, geceye
ulamak, geceye snmak iin kotuklar sanlrd...
nlerindeki yol, zeytinlikler, otlaklar arasnda gittike sszla-yordu. Ukuf Ovas'nda,
daha geride Ebiler'de btn ovaya dalm damlar, ba kuleleri, ardaklar nlerinde
grlmez olmulard.
Cemal durdu:
Bo bir kilise var buralarda...
Uzakta m daha?
Bir saat eker!..
Sen bilirsin...
Yryelim mi?
Zeli'in aklndan baka bir dnce de gese ne sremezdi o anda. Cemal'e uymakta
son derece holand bir tat vard. Yavaa tekrarlad.
Drt kiilik grup, nce kahvenin karsndaki karakolun nnde durakald. Kr Fehmi,
nbeti jandarmadan, baavuun henz gelmediini, saat sekiz buua doru geleceini
rendi. Grup, karakolun nnden ayrld. Karakolun karsndaki sokakta arzuhalcilik
yapan Sadk Efendi'nin yazhanesine urad. Yazhane henz kapalyd. Gene Kr
Fehmi'nin kararyla Arzuhalci Sadk Efendi'nin yazhanesine dndler. Bu defa Sadk
Efendi'yi penceresinin sokaa bakan kepenk-lerini indirirken buldular.
Kr Fehmi yaklarken sitem etti:
Nerdesin be Sadk Efendi?
Adam kucandaki kepengi yazhanesinin duvarna dayayarak yere brakt. Yelek cebinden
kocaman bir cep saati kard. Saat yedi buuu be geiyordu.
Saat daha henz yedi buuk! Ge mi kaldm ki?
Sabahtan beri ikidir seni ararz!
Sadk Efendi yazhanesinin kaps nnde onlara yol gsterdi:
Buyurun bakalm! Bilseydim geleceinizi, daha erken aardm! ay kahve ne
iersiniz? Pein syleyin de ie balaynca bir daha kalkmayalm!..
Kimi ay, kimi kahve istedi. Sadk Efendi kardaki kahveye aylar kahveleri syledikten
soma yazhanesine dnd, yerine geti, darack yazhanesinde yan yana dizili
sandalyelere sralanan sabah ziyaretilerine "merhaba" dedi.
Drd de ayr ayr merhabasn aldlar. Hal hatr, son yamurdan soma tarlalarn durumu
zerine be konuma geti aralarnda. aylar kahveler geldi. Yudumlanmaya baland.
Sadk Efendi uygun
Sadk Efendi'nin sorulan zerine Kr Fehmi olaylann ksa bir zetini kard. Tabii bu
arada olanlan iine geldii, aklnn erdii gibi, maksada uygun bir ekilde deitirmesi
gerektiini unutmad.
Dn leden sonra Bekir'le birlikte, Bekir'in tarlasna gidiyorlard. Uzaktan bir banma
duymulard. Yetitikleri zaman Recep'in kznn kanldn renmilerdi. Etrafta
aramlar taramlar, kz nereye kapattklann bulamamlard.
Sadk Efendi on be yandan askere gidinceye kadar tapu kaleminde odaclk,
askerliinde yazclk, askerlikten sonra da iki yl adliyede mbairlik yapm, sonra kendi
deyiiyle, devlet kapsndan ayrlarak serbest almay semiti. Civar kyllerin onun bu
hkmet dairelerinde, adliyede geen hizmetlerine, deneyimlerine gveni bykt. Kr
Fehmi'yi dikkatle dinliyordu. Sorulanm derinletirmeye balad:
Kanlrken gren var m? Kr Fehmi az dnd:
Var ya...
Kimler? Yaar' gsterdi.
Bu...
Yaar sustu. Kr Fehmi tekrarlad:
Bu grm ilkin... Sadk Efendi, Yaar'a dnd:
Senin grmen iyi olmu! Karanlan tandn m? Ka kiiydiler seebildin mi? Kz
srklediler mi?
Kr Fehmi, Yaar'n cevap vermesine sra brakmad.
Biri Cemal... Bir de yardmcs varm yannda...
Sadk Efendi, sorulanna Kr Fehmi'nin karlk vermesini yeliyordu. Ne de olsa, adli iler
zerinde, onun daha konuulabilecek bir bilgiye sahip olduu akt.
Kim?
Babas! Kzn bardn duyunca bu km bakm, Cemal'le babasnn kzn azn
kollarn balayp srklediklerini grm. Silahlan var diye yanaamam!.. Ama uzaktan
iyice tanm...
Recep anlatlanlan akn akn dinliyordu. Sadk Efendi iin bu kadar bilgi yeterdi.
Recep'e dnd:
Byle mi? Recep dural ad:
Ben ne desem yalan! Ben grmedim. Urla'ya tanrdm. ocuklar geride kalmt.
Ben de nasl olduunu senin gibi bunlardan duydum...
Kr Fehmi'nin aklna bir nokta daha geldi:
Tam komu bunlarnkisi! Uzaktan kollamlar, semiler gnn! Bakmlar bunlar
tanr, Recep nden gitti, kans ortada yok, kz ardakta yalnz, yklenmiler!
Hesaplamlar iyice vaktini saatini namussuzlar!
Sadk Efendi dilekeyi yazmaya balamadan nce Zeli'in nfus czdann inceledi. Ya
hesaplannda otuz yllk meslek deneyleriyle yetersiz kald bir nokta vard. Kz, 21 ubat
1933 doumluydu. On yedi yan doldurmu, on sekizini sryordu. imdi on yedisini
doldurduuna gre, on sekiz yanda m saylr, yoksa on sekiz yanda saylabilmesi iin
yam doldurmas m gerekirdi? Bir iki defa bunu anlayp renmek istemi, fakat gene de
kantrmaktan kurtulamamt. Savclann, avukatlann bu noktada ayn, srnn kimseye
retmek istemedikleri bir hesaplan var gibisine geliyordu. teden beri savclar olsun,
avukatlar olsun, yani okuldan yetienler, onun bu meslekten yedii bir lokma ekmei ok
grrlerdi! Ama varsn onlar bildiklerini kendilerine saklasnlar! Sadk Efendi'nin ok kr
kendi bilgisi kendisine yeterdi. Kzn ya ister on sekizi asn, ister amasn, azm
mendille tkar, beline de ba dayar, iki kii srkleyerek kanrsa sonu deimezdi.
Savclk harekete gemek zorundayd. Dileke sahiplerinin de ondan istedikleri buydu.
Olay bu ynden ald. Makinesine kgd takt, tam yazmaya balayaca srada, kapsnn
iinde dikilen i-ki kyly arlamas gerekti, yerinden kalkt, yazhanesinde yer
olmadndan kylleri kardaki kahveye yerletirdi. aylann kahvelerini syledi.
Masasna dnd. Aadaki dilekeyi yazmaya balad:
Cemal ile Zeli, yarm saat kadar yrdkten sonra, Ukuf'tan Malgaca boazna getiler.
Malgaca'ya doru yollanna devam ediyorlard ki, gerilerinden Yaclar ky nnden,
Urla'ya inen bir atlnn yaklatn grdler. Atl daha soma onlara yetiti. Yanlanndan
geerken Cemal'i selamlad:
Uurola!
Cemal adamn selamn ald:
Uurola!
nlerindeki yol dnemecinde tnsla kayboluncaya kadar bak-lan atlnn ardnda kald.
Atl dnemeci dnnce, kukularla dolu baklar karlat. Sz Zeli at:
Tandn m?
Cemal hayr anlamna ban geriye sallad. Az sustular. Bu defa Cemal sordu:
Sen?
Ben nerden tanyaym? Tekrar az sustular.
Neden sordun?
Uurola dedi de...
Cemal omuz silkti. Yolda karlaan iki kiinin tansn tanmasn birbirlerini selamlamas
dettendi.
Atlnn az nce kaybolduu yol dnemecine vannea, nlerinde alan yolda, aralanndaki
uzaklk daha da artm olarak, atly tekrar grdler.
Ne bilirsin? Adam seni tanmtr belki...
Adamn yz, dndke yabancs deilmi gibi geliyordu Cemal'e. Dndke tanyor
muydu, tanmyor muydu bir karara vara-myordu. Adam belki de kendisini tanm
olabilirdi. Zeli'e dnd. Yznn acabalarla dolu anlam, "Sen ne dersin?" gibiydi.
Zeli tekrarlad:
Belki o seni tanmtr ne bilirsin?
Verilecek kesin bir karl yoktu hl? Omuzlarn silkti. Yrd.
Arlaan admlarla az daha gittiler. Sz tekrar Zeli ald:
Babam dn akam arkamzdan varmtr karakola... Cemal sadece bir ba
iaretiyle ona hak verdi.
Bugn hep bekiler haberlidir! Jandarmalar kmtr bizi aramaya!..
Bu defa Cemal'den hi karlk alamad.
Sana katm diye kim varsa duymutur Urla'da!.. Aklndan geenleri sralyor,
Cemal'in kendi dncesini aklamasn bekliyordu.
Adam sylerse bizi grdn?
Kime?
akama kadar gelir, day nlann damm arar, bakarlar ki yokuz dner giderler. Biz,
karanlk basnca arkalarndan varrz!..
Cemal bu dnceyi doru buldu. Kararszl geti.
Sadaki patikadan dereye doru ilerlediler. Birer ikier kar arayla dizili, drt be iri tan
stnden sekerek, derenin bulunduklar kysndan, kar kysna getiler. Zeytinliin
iinden, yamacn yukar-lanndaki kk bir boyun noktasna doru ilerleyen patikadan
yollarna devam ettiler. Boyun noktasn anca, aalarda, akallar'dan Malgaca'ya
doru uzanan geni bir vadi ald gzlerinin nnde... Vadinin kar tarafnda, nlerindeki
ovann ortasnda uzanp yatm, tyl, kocaman bir hayvann srtn andran, zerinde
bulunduklar tepeden daha bask, etirlik bir tepe uzanyor, o tepenin ok gerilerinde,
daha yksekte kalan, baka bir tepenin balk yeillik srtlan grnyordu. nlerindeki
patika, aaya vadiye doru iniyor, vadinin ortasnda, akallar'dan Malgaca'ya inen bir
araba yolunu keserek, kar taraftaki bask tepeye doru uzaklayordu.
Yollarnn stnde tek canl yoktu. Aadaki araba yolunun stnde ne aadan ne de
yukardan, kimsenin yaklat grnmyordu. Cemal durdu:
Kpalan ta orada!
Nerede?
Eliyle, uzakta, nlerindeki tepenin gerisinde ykselen yeil srtlar gsteriyordu.
Ta gerilerde! Sra sra serviler var ya karda...
Peki?
O servilerin gerisinde. Daha buradan bir buuk iki saat eker! Kpalan'nn daha o
kadar uzaklarda olmas, Zeli'e gven veriyordu.
eksin! Yaklamayalm daha iyi...
u karki tepeye varalm, akama kadar orada ctirlerin arasnda gizleniriz,
oradan teye akam karanlna da kalsak, yolumuzu kolay buluruz.
nlerindeki vadiyi kimseyle karlamadan getiler. etirlik tepenin stnde, nlerinde,
kardan uzaktan grdkleri yeil tepelerin srtlarna kadar uzanan, batan baa ekili,
geni bir ova daha ald. O-va, yz, drfyz adm arayla, kk toprak sahiplerinin
damlan, kuleleriyle kaplyd. Bazlannn nnde dolaan kadnlan, ocuklan, yaknnda
bal bir beygiri, bulunduklan yerden grebiliyorlard.
Oturacaklar yeri kararlatrmadan, bir zaman tepenin srtnda, adam boyuna yaklaan
etirler, deliceler, bakmsz zeytin aalar arasnda, gelii gzel dolatlar. Be on dakika
sonra, kk bir yann eteinde, ykk bir dam gzlerine iliti. Dama doru yaklatlar.
Damn kaps penceresi sklm, atsnn bir ksm, aatan iki dayak stne ylan
katrtrna, erguvan dallan ile rtlmt. Ayrca rzgrn uurmamas iin dallann
stne iri bir iki ta yerletirilmiti. atnn, dallann, kapatamad ksm akt. Damn
nn, kocaman bir yaban incirinin glgeledii, bask bir it kuatyordu. Etrafta, yerde
koyun kei gbreleri grlyordu. Gbrelerin azlndan inenmi olmasndan, burasnn
yakn zamanlara kadar al olarak kullanld, imdi ise bo brakld anlalyordu.
Vakit henz kulua yaklayordu. Hava ak, rzgrsz, sonbahar gneiyle iyiden iyiye
lnmt. Damn duvan dibine kp otur-duklan zaman ctraflannn etirlikler, bir de
srtlarn dayadklan duvarla evrilmi olduunu grdler. Tavan ak bir odada yalnz
kalm duygusuna kapldlar. Birbirlerine biraz yaklamalar, kendilerini biraz yalnz,
etrafn gznden uzak duymalar, hemen yreklerinin hzla arpmasna, arzulanmalanna
yol ayordu. Jandarmalan, balann sokacak bir damlan olmadn, paraszlklarm
unutup kucaklatlar.
Acknca Laz Ziya'nm karsnn verdii ekmekle zeytini yediler. Yaknlarnda iilecek su
yoktu. Uzun uzun da su aramaya kalkmadlar. Nasl olsa akamst yolan stnde bir
kuyuya ya da bir emeye rastlayacaklann, bir gn su imemekle nemli bir zarara
uramaya-caklann konutular.
Akama doru yola kmadan nce, saatlerin ne abuk getiine ayordu ikisi de. Btn
mrlerinde bu kadar ksa sren baka bir gn olduunu hamlamyorlard.
Yedikleri peynir, zeytin olduka tuzluydu. Durup durup sevimek boazlarn kurutmu,
susuzluklarn daha da arttrmt. Fakat btn bir gnn susuzluu olsun, onlarda, vaktin
ok abuk getii kansn deitirmiyordu.
nlerinde douya doru iyice uzanan glgeleri, yava yava e-tirlikler arasndan ovaya
doru iniyorlard. Zeli geride braktklar ykk dama son bir defa bakt:
Ne abuk akam oldu!
Gnler ksald iyice.
Ona bakarsan dn de gn ksayd. Ama dn yl gibi uzun geti. Bugn ne vakit
akam olduunu anlamadm!
Ben de...
Zeli az dndkten sonra sordu:
Ka ay oldu biz seninle seviiriz?
Yazdan beri...
yle ya yazdan beri! Yaz bandan beri, drt ay oldu!
Bizim ttn apas yeni bitmiti...
7. HERKESN DERD
Baavula beraberindekiler, Barbaroslu'nun damnda yaptklar aramadan dnerlerken
mitliydiler. Arama bo da km olsa, arkalarndan Kadovackl ailesi, Ali Onba'nn
tutuklu kalmasndansa Cemal'in tutuklu kalmasn seecekler, aradaki haberciler,
yardmclar, mutlaka gece Cemal'i bulup, babasnn cezaevine atldn, babasn
kurtarmas iin gidip karakola teslim olmas gerektiini syleyecekler, Cemal de gelecek,
teslim olacakt.
Ertesi gn akama kadar bu mitle beklediler. Akam oldu, kimse gelip karakola teslim
olmad. Gece ge vakit, Recep'le Kr Fehmi karakola uradlar. Kr Fehmi ban,
baavuun kapsndan uzatp soktu:
Ne haber baavuum?
Yok daha bir gelip giden...
Allah Allah?!
Bakalm, baka are dneceiz! Bu gece bekileri bir toplayalm da...
Sen bilirsin baavuum! Evvel Allah sonra sen.
Hadi siz merak etmeyin! Yarn urayn gene... Recep'le Kr Fehmi karakoldan
ayrldlar. Kr Fehmi memnundu. Recep'e:
Hi merak etme, dedi. Baavu sk tuttu ii! Elinden kurtulamazlar!
Baavu arkalarndan, o gece btn kr bekilerini toplad. Ali Onba'nn olu Cemal'i
tanyp tanmadklarn sordu. Btn bekiler Cemal'i tanyorlard. Baavu, Cemal'in
Recep'in kzn kand-n, iki gndr de ortaya kmadn, yarn herkesin kendi
blgesinde skca etrafn aramasn, karlat kimselere kaaklar grp grmediklerini
sorup anlamasn syledi. Ayrca da ertesi sabah Kuular st Malgaca ynlerine ikier
jandarma karacakt...
te yandan, Topal Avni Bey, yancsnn cezaevine girdiini, olann katn renince
skld. ki gndr havalar gzel gidiyordu. Eyll bandan beri yamur beklemiler, bir
trl doru drst yamur yamamt. imdi iki gn nce yaan yamurdan sonra,
havalar daha iki gn gzel giderse, tarlalar tav tutacakt. lenmeleri gerekirdi.
Yancsyla olu ortada olmaynca, tarlalanntav kaacak demekti. nce buna can skld.
Sonra Ali Onba'ya, ocuklanna yardm etmek, bor vermek durumunda kalacana
skld. Kendisinin de eli bol deildi o sralarda. Aynca Ali Onba'y gerekten severdi,
bana gelen kaza cann skt.
Yancsnn gndr ttn deposundan danya adm atmadn ok iyi biliyordu.
Kendisi, hi deilse, gnde sekiz on defa nnden getike depoya uram, baz
uraylannda da sadece ayakst ne var ne yok diye sormakla kalmam, alanlara ay
kahve smarlam, depoda oturmutu. Baskc Vehbi Usta, yardmcs Hseyin, tutukluluk
karann duyunca:
Nasl olur beyim? diyorlard, gndr yanmzdan bir dakika aynlmad! Ne zaman gitti
de kz kard? Siz kendiniz de uradnz grdnz!..
Topal Avni Bey, teden beri ilede ileri gelenlerin hatran saydk-lan bir kimseydi. Sabah
savcy odasnda arad, bulamad. leden sona tekrar arad. Bu defa savc odasndayd.
Yanmda da hkim vard. aylann sylemiler, savc masasnda, nndeki ktlarla
urayor; hkim, masann karsndaki koltukta, elindeki bir stanbul gazetesini
kantnyordu, arada bir konutuklan da oluyordu.
Her ikisi de Topal Avni Bey'i nezaketle karladlar. Savc odacy artp ay syledi. Hal
hatr konumalanndan sonra, Avni Bey fazla vakitlerini almak istemediini belirterek
"sebebi ziyaretini" aklad. Ali Onba'nn susuz olduunu anlatt.
Savcnn hafiften cam skld. Bir gn nce tutukluluunu istedii bir kimsenin bir gn
sonra serbest braklmasnda houna gitmeyen, savclk yetkileriyle badamayan bir
durum gryordu. Avni Bey'in ricas adeta kendi dileiyle birlemez, kendi dileine aykr
olarak grnyordu gznde.
Hkim srasnda, tutukluluk kararnn kaldrlmas iin bavurulacak kimse durumundayd.
Avni Bey'in aklamalarn inandrc bulmutu. Fakat uzun yllarn meslek grgsyle de,
savcnn "durumunun nezaketini" anlyordu. nce savcnn konumasn bekledi.
Savc:
Vallahi Avni Bey, dedi, sizi hepimiz severiz. Her zaman arkanzdan grgnzn,
nezaketinizin szn ederiz, keke bu kazada sizin gibi be on kii daha olsa, o zaman
bizim de almalarmz kolaylar! Sznn burasnda hkime dnd:
yle deil mi hkim bey?
Hkim bey kaamak bir bak att gazetesini dizlerine indirdi:
Hakikaten yle...
Avni Bey iin yokua sardn sezmiti. Renk vermedi:
Tevecchnz beyefendi! Savc devam etti:
Sznze elbette inanrz. Sizi krmak istemeyiz! Fakat imdiki halde yaplacak
hibir ey yok! Tahkikat evrak henz tamamlanmad. Kaaklar bulunsun... O vakit
dnrz...
Avni Bey, bizde ou makam sahiplerinin, imzaladklar her kararn doruluuna ne abuk
inandklarn; azlarndan yanl doru, kan her emri ne derece benimseyip ne derece
kendi meseleleri durumuna getirdiklerini bu yzden de kararlarna itiraz edilmesinden ne
derece holanmadklarn ok iyi bilirdi.
Af buyurun beyefendi, dedi, vazifenize mdahale etmi olduum telakki
buyurulmasn! Fakat msaade buyurursanz akla gelen bir ihtimali iaret etmek
istiyorum, firarilerin aylarca ele gemediklerini tasavvur buyurun, bu takdirde, olunun
suunun kefaretini babasnn bignah olarak ekmesi, makamnzca bilmiyorum tasvip
olunur mu?
O takdirde bir are dnrz elbette...
Emin olun beyefendi, days da, hsm akrabas da firarilerin nerede
bulunduundan tamamen bihaberler!.. Sizi bu hususta erefimle temin ederim.
Kendilerini son derece sktrdm, sizi rahatsz etmeye gelmeden evvel!
Savcnn canm skan bu konu, kapansa iyi olacakt.
Ne yapabilirim Avni Bey? Siz syleyin? Yaplacak bir ey yok ki?
Sizden btn istirhamm, bizlerin de ifadelerinin alnmasna emir buyurmanz
olacaktr beyefendi. Bilahare takdir elbetteki makam cehlinize aittir...
Savc sustu. Hkim sze kart:
Birka gn daha bekleyelim Avni Bey. Birka gn gesin, sizin gstereceiniz
mdafaa ahitlerini dinleriz...
Bu defa Avni Bey sustu. Savc biraz rahatlamt:
Ben de onu diyordum.
Hkim, savcyla Avni Bey'in arasn bulmak iin daha kesin ekilde dncesini aklad:
nmzdeki salya arambaya kadar bekleyin. Sal gn bir dileke ile mracaat
edin, ahitlerinizi dinler, ne icap ederse karar altna alrz.
Avni Bey az soma savcnm odasndan ayrld. Arkasndan savc, hkime:
Ne efendi adam, dedi, herkes byle olsa... Maksadn ne kadar gzel anlatyor...
Ne zengin bir lisan var.
Hkim gazetesini eline ald:
Ne de olsa bunlar eski adamlar efendim, eski terbiye almlar.
Kendisi stanbullu deil mi?
Kendisi de stanbullu, ailesi de. Sonra idadi mezunu... Arabi, Farisi okumu.
Urla'daki arazisini almadan nce Aydnda maiyet me-muruymu. Daha yirmi sene filan
olmu Urla'ya yerleeli...
Belli, hi etrafndaki adamlara benzemiyor!
Savc nndeki ktlara kapanmadan nce, teden beri tutulduu bir noktaya
dokunmaktan kendini alamad:
Hkim, sen bu yeni kelimeleri bir eye benzetiyor musun Allah akna? Savc!
Savc! Ne demek savc? yice yz buruturdu. Isnamadm gitti. Herkesin de dili alt. Bir
de mddeiumumi de! Ne gzel deil mi?
Savc yerine daha iyi kuruldu. Gerildi:
Mddeimumi! Ne bileyim? Bir heybeti var! Bir manas var! Savc deyince ne
oluyor? Hi! Ge Allah akna hkim! Nereden kardlar bu kelimeleri! Ben sevmiyorum!
Savcnn ya otuzuna varmamt daha. Ne Arapa ne Farsa bilirdi. Fakat kendisine
mddeiumumi denilmesi iin hi de bu dilleri bilmesi kansnda deildi.
Hkim aksine lisede Arapa okunduu sralarda yetimiti.
Ben tamamen aleyhinde deilim bu hareketin, dedi. Yeni kelimelerin iinde baz
gzelleri de var. Fakat bazlarnda dediinde haklsn. Yarg mesela... Ama gryorsun
kimse yargca alamad... Zorla olmaz efendim bu gibi hareketler!.. Zamana brakmak
gerekir. Zaman bu zorla kabul ettirilmek istenilen kelimeleri kendiliinden atar,
ayklar...
Savcnn ii yaralyd bu konuda:
Tabii kimse yargca alamad ama savcya alt! Bundan sonra ne yapacaksan
yap, bir daha mddeiumumi dedirtemezsin kimseye! Ge, hkim ge, savcln tad
kalmad artk!..
Hkim gld:
Bak grdn m, kendin de savc diyorsun... Savc yumuad:
Ne yapalm bizi de altrdlar. Gelen istidalara baksana. Savclk sayn katna,
savclk sayn katna, hep byle.
Cumartesi pazar, pazartesi sal geti, bekilerin, jandarmalarn Ur-la'nn drt bir yann
aratrmalar bo kt. Kaaklarn en ufak bir izine rastlayamadlar. Kendilerini ne gren
vard, ne bilen!
aramba sabah savcla Ali Onba'nn imzasyla bir dileke geldi. Ali Onba olay
srasnda birlikte olduu savunma tanklarnn dinlenmesini istiyordu.
Avni Bey, baskc Vehbi Usta, yardmcs Hseyin, kahve ra Mmin o gn karakolda
dinlendiler. Ertesi gn hkim verilen tutukluluk kararna itiraz dilekesini inceledi. Ali
Onba'nn tutukluluunun kaldrlmasna karar verdi...
leye doru, Ali Onba'nn ei dostu arasnda, Park Kahve-si'nde oturduunu gren Kr
Fehmi, alklat. Nasl olurdu bu? Zorla kz karan bir adam nasl serbest braklabilirdi?
Bir haftadr olayn nasl getiini, Ali Onba'nn oluna nasl yardm ettiini, o kadar ok
kiiye anlatmt ki, artk kendisi de onun sululuuna inanr hale gelmiti.
Ali Onba'y ParkKahvesi'nde gren tandklar meraklarn yenemiyorlar, yaklayorlard.
Recep ikyetini geri mi almt? Kzn Cemal'e veriyor muydu? Anlamak istiyorlard. Ali
Onba, gemi olsun diyen her tanda kahve smarlamak, sonra da iftiraya uradn
anlatmak zorunda kalyordu. Fakat ne olursa olsun, dinleyenlerin, hikyenin akllarnda
bir haftadr yerleen teki eklini skp atamyordu. Karsndakilerin kendisine
inanmayan bir davranlar vard. "Bak sen!? Biz seni Cemal'le birlikte sanyorduk! Cemal
nerelerde?" diyorlar, aknlklarm, bir eit hayranlklarn gizleyemiyorlard! Dorusu,
bir kimsenin, dvmek, svmek, ldrmek, her neyse, hakkyla hapiste kalmasma sayg
duyulacak bir eit erkeklik bulunduuna akllan yatyordu ama, byle hi yoktan, hak
etmeden?.. Hapse girip kmak da bu kadar ucuzlad m ki?
Kr Fehmi, Recep'i buldu, karakola urad. Baavutan hkimin kararm rendi.
Kaaklardan da henz bir haber yoktu...
Oldu mu baefendi, dedi, sen syle?
Ne?
Kz ortaya kmadan karanlar gzmzn nnde elini kolunu sallaya sallaya
dolasn?
Orasn git hkime syle!
Peki baefendi, yle olsun!
Kapy ekti. Karakolun merdivenlerinden hzla indi. Arkasndan yetien Recep'e dnd.
Okkal bir kfrden sonra:
Ben bilirim kime syleyeceimi, dedi, yr!
Avni Bey' in uramalarndan haberi vard ka gndr. O hzla Demokrat Parti Parti le
Bakam'nn dkknna gittiler. Bir hz, bir heyecan olanlar Demokrat Parti le Bakan'na
anlatt.
Oldu mu abi, dedi, oldu mu bu? Biz bu kadar yl bunun iin mi partiye kotuk?
Bakan onun ne kadar koup ne kadar komadn ok iyi biliyordu. Fakat politikada
kabahatleri yze vurmak yoktu.
Dur sen, dur telalanma, bir aresini dnrz.
Biliyor musun abi, biz bu Avni Beyleri bamzdan atmcaya kadar neler ektik? Bak
hl onlarn borusu ryor. Hkim de, savc da, baavu da onlann adam! Hl onlarn
szn dinliyorlar...
Gerek uydu: Kr Fehmi, her vakit iktidarla iyi geinmek gerektii kansndayd. 1950
seimlerinin kesin sonular alnncaya kadar Halk Partililerin yannda dolar, demokratlan
son zamanlarda uzaktan idare ederdi. Seimlerin sonulan belli olur olmaz Demokrat
Parti Bakan'nn ellerine sanlm "ok kr abi, demiti, kurtulduk bu zalimlerden!
Emret abi, ne istersen emret! l de, leyim! Bundan sonra canm sana feda!" Recep'e
gelince, 1946 ylnda, btn Kavallar gibi o da Sra Mahalle Demokrat Parti Oca'na
kaydolmutu. Demokrat Parti'nin, Halk Partisi'nin ne olduunu bildiinden deil, sadece
gmen olduundan! Halk Partisi'nin ileri gelenleri yerlilerdi Urla'da; mademki yle, Halk
Partisi yerlilerin partisiydi. Demokrat Parti'nin ileri gelenleri ise oklukla gmendi; u
halde, Demokrat Parti gmenlerin partisiydi. Recep de gmendi, u halde demokratt.
Bakan yattrmak istedi Fehmi'yi. Fehmi, her gn, ii istedii gibi gitmeyen herkesin,
savc, hkim, baavu, kaymakam, ksacas kimin selamm beenmemise onun
aleyhinde, parti bakann gelip sktrdn ok iyi biliyordu.
Olur mu abi, olur mu bu? Sen de bizi dinlemezsen biz artk gidip kendimizi'denize
atalm daha iyi...
Hele birka gn daha gesin!
Sen bilirsin abi; bundan sonra hizmet bekleme bizden!
Peki ne yapaym yani?
Baavuu sktr nce! Bulsunlar bu garibin kzn! Bir haftadr sa m deil mi
haber yok! Ne rz kalmtr, ne namus? Reva m bu abi? Senin benim kzmn bana gelse
durur muyuz?
Parti Bakan bir zamandr her istenilene hayr diyemez duruma gelmiti.
Peki, hadi siz gidin, ben kaymakam byle grrm. Bakan, kaymakam gidip
grd. Kaymakam bakann yannda
baavuu ard. Sordu:
Ne haber u geen hatta kaan kzla olandan?
Bir haftadr durmadan aratyoruz...
Epey uzattnz bu ii!..
Hibir ize rastlamyoruz beyefendi, ne bir ihbar var ne de ne tarafa gittiklerini
gren...
Yaknlanm tespit edin!
Ettik efendim. Arama karan aldk. Gidip aradk da...
Ne zaman?
Daha ilk gn.
Tekrar gidin!
Her gn jandannalarla aratyorum efendim.
Bekilere de sylemeli!.. Bu durumda beki tekilatndan da faydalanmal...
Kaymakam bunun gibi akla gelmesi kolay, baavuun geciktirmeden bavurduu areler
hakknda konutt. Baavu, btn kylere telefonla olay bildirmi, kylerdeki bekilerin
kaaklarn Urla s-
1
nrlan dna kabileceklerine dikkatini ekmiti. Ayrca izmir'e geen her otobs bir
haftadr aratyordu. eme ynne doru da btn karakollara olay duyurulmutu.
Kaymakamn diyecei bir ey kalmyordu. Fakat masasnn nndeki koltukta kurulan
parti bakann her ekilde memnun etmek gerekirdi...
Adamlarnz kifayetsizse bizzat kendiniz alakadar olun!.. Etrafa dedikoduya yol
aacak hareketlere meydan vermemek lazm.
Parti bakan sze kart:
Ali Onba da, onun mal sahibi Avni Bey de halkdrlar. Bunlara fazla yumuak
davranmaya gelmez! ok abuk marrlar!..
Bakan, bunlar syledikten soma, nasl sylediine kendisi de aarak, bir kaymakama,
bir baavua bakt, ikisi de susuyorlard. Koltuunda biraz kmldad, sz kapad.
Her neyse, bulunsunlar da... Kaymakam baavua dnd:
imdi gidin, saat beten nce de, beni hadisenin seyrinden haberdar edin.
Baavu kt. Kanksamt bu trl olaylar. Daha alt ay nce kaymakamn masas
nnde Halk Partisi Bakan oturur, kaymakam bu gibi iler iin sk sk gene kendisini
artrd. Alt ay nce demokratlar tuttuundan ikyet olunurdu, imdi halklar tuttuu
yolunda sylentiler kulana geliyordu.
Akamst kaymakama verilecek hibir yeni haberi yoktu. Aramaya devam edildiini
syledi. Ertesi gn, bakan, Kr Fehmi'ye:
Yaknda, ok yaknda, diyordu. Hepsi gidecek! Kaymakamdan da, baavutan da,
hkimden de hepsinden de kurtulacaksnz! ok yaknda!
8. KK DAMIN HAFTASI
Zeli'le Cemal o haftay, ilede olup bitenlerden habersiz damlarnda geirdiler. Damn
iini temizlemiler, penceresinin karsna gelen keye ottan bir yatak uydurmulard.
Kapnn stndeki asma kilit duruyordu. Dama pencereden girip kyorlar, sonra da
hemen hemen btn gn, pencerenin kanadn kapal tutuyorlard. Danda, damn
etrafnda, damn insansz grnn deitirecek her hareketten ekinmiler, kuyunun
yaknndaki otlara hi dokunmamlard.
Cemal, gn domadan, yollan stnde ilk gn gelirken karla-tklan sebze bahesine
kadar gidiyor, mendilini bulabildii kadar, domates, biber, salatalkla dolduruyordu.
Dnte, sapamyla, brtlen, mersin kmelerinin gerisine sinerek, ilk havalanan
bldrcn, keklik srlerinin geiini gzlyordu. oklukla dama, elindeki sebze mendilinin
yannda, vurduu bir iki av kuuyla birlikte dnyordu. O yokken Zeli, ban etrafndaki
brtlen kmelerini dolayor, kurumaya yz tutmu bir iki avu brtlen; etraftan,
gece ocakta yakacakla-n kadar al rp topluyordu.
Gizlendiklerinin nc gn, onlan arayan iki lor bekisi, harap ban altndan geen
yoldan aynlp, dama kadar yaklatlar. Damn etrafm dolatlar. Kilidi yerinde, pencereyi
kapal, samanl bo grdler. Zeli'le Cemal bir sesin darda "Her taraf kapal"
dediini, sonra da uzaklatn duydular.
Geceye kadar yerlerinden kmldamadlar. Gece oca yaktlar. Atete Cemal'in o gn
sabahtan vurduu iki keklii kzartp yediler. Damn kiremitlerinde kard seslerden bir
ara danda yamur baladn anladlar. Yamur ksa srd. Kesildi. Az sonra hafiften
tekrar balad.
Drdnc gn yaaylarnda bir deiiklik olmad. Duyduklar seslerden, pencere
aralklanndan szan klardan, o gn de darda bir iki defa yamur yap gne ktn
anladlar.
Beinci gn, hava sertleti. Damn ii iyice soudu. kindiye kadar birbirlerine sokulup ot
yataklarnn stnde kaldlar. Fakat gene de yorlard. Baklar sk sk ocaa, ocan
iinde duran al rp ynana taklyordu.
Cemal sordu:
Yaksak m?
Ya dardan duman grrlerse?
Oras kadere artk!.. Zeli'in kararszl birden geti:
Eh ama! Grrlerse grsnler! Onlardan m korkacam? Yakalm hadi!
Cemal, ondaki bu deiikliin sebebini neye yoracan bilemiyordu.
Bktm artk byle kapal kalmaktan! Ne suumuz var bizim kaak gibi yaayacak!
Be gn oldu gne yz grmeyiz! Hadi kalk, yakalm!..
Cemal yerinden kmldamadan mrldand:
Sen bilirsin!
Ben seni brakmadktan sonra, kim ayrabilir beni senden? Cemal "bilmem"
anlamna omuz silkti.
Kimin gc yeter? Ha, syle?
Bilmem ki?!
Ne yaparlar yakalarlarsa bizi, asmazlar ya?
Asmazlar elbet!..
Ben istedim, ben katm derim! Alarm, szlarm, yalvarrm kumandan beye,
belki de iyi adamdr, yrei yufkadr, ayrmaz bizi, ne bilirsin?
Bilmem.
Alamakla olmazsa o zaman baka trl yaparm!..
Ne yaparsn? Koca devlete kar?
Bo durmam elbet!.. Ben de bir ey yaparm! Kumandan bey anlamazsa bulurum
derdimizi anlatacak birini! Eli kolu bal beklemem! Brakmam sevinsinler o Kr Fehmi ile
Bekir...
Ocaa yaklatlar, al rp ynn tututurdular. Alevlere kar el ele, ba baa
birbirlerine sokuldular.
Seni atsalar atsalar ka ay atarlar ieri?
Bilmem ki dorusunu? Nerden bileyim?
Alt ay atarlar m?
Bilmem!.. Bir sene?
Hi bilmem!..
Ablam kat vakit alt ay derlerdi enitem iin!.. Seni niye fazla atsnlar? Senin
iin de alt aydr.
Kim bilir!?
Ben istedim, ben katm derim hkim beye! Elbet o vakit cezas daha azdr.
Bakarsn hkim bey kumandan beyden daha yufka yrekli kar, hadi gidin evlenin der
bize! Hi hapis yatmazsn!
Hkimler kolay kolay acmazlar kimseye! Kara kapl kitapta ne yazarsa onu bilirler!
Baka bir ey bilmezler! Acsalar o vakit btn mahpushaneleri boaltmak lazm!..
Ben anlatrm onlara! Kara kapl kitap elbet bizim nasl katmz yazmaz! Ben
hepsini teker teker anlatrm! Arzu ile Kamber'i geti bizim bamza gelenler! Mecbur
olduk da katk! O Kr Fehmi ile Bekir'in hakaretine mi urataydm kendimi?
Cemal ocan yanndan bir dal alp atei kantrd. Soma da dal atee att.
Eh artk, olan oldu! Bundan sonras da olacana varr nasl olsa! Hi dnme!..
Sen mahpusa girersen ben bir gn harlksz brakmam seni! amara giderim,
ttne giderim, sana bakarm!.. Gnn doldurunca karsn evleniriz.
Eh artk, ksmet!..
Ben kafama koydum mu yaparm! Bu iin ksmeti bu! Hi de bu damda kapal
kalamam! Kimseden de korkum yok benim! Bak bugn mendilin bo geldin neredeyse!
Ne domates kald o bahede artk, ne biber! Keklikler de birka gn iinde ortadan
kaybolurlar. Bu damda alktan lrsek daha m iyi! Etraftaki zeytinliklerde i vardr
imdi. karz yarn sabah erkenden, ksmetse, i ararz! Hi olmazsa karnmz doyar,
yakalanrsak elimizde be kuru para olur! Gerisini hi dnmem!..
Danda hzl bir yamur balad. Yamuru dinleyerek birbirlerine daha ok sokuldular.
Baavuun, ikisini aramaya kard iki jandarma, akama doru, btn soruturmalan
bo km, Akkum'dan Torosan'a doru dnyorlard. Biri:
Bu taraflarda dolamamz hep bourta, dedi. Kzla olan imdi kimbilir hangi
vilayetin hududuna vard? Bir haftadr Urla da kalrlar m?
Bana da sorsan yle! Bir yolunu bulup zmir'e ulamlardr hi deilse!..
Buralarda kalsa bir gren eden olurdu elbet!..
Harap ban st bana gelince durdular. kinci jandarma cigara paketini, kibritini kard.
Bir cigara arkadana uzatt, bir de kendi ald. Kibritini akt. Kibrit yanmad. Yamur
ceplerinin iine kadar ilemi, kibrit kutusu nemlenmiti. Arkadana sordu.
Atein var m?
stmde yok!
ikinci jandarma aresiz kalanlann alkanlyla etrafna bakt. Yz adm kadar tede,
harap ban damnn oca ttyordu.
Dama varp ate arasak m?
Sen bilirsin.
Yollan, harap ban poyrazndan, batya doru iniyor, soma ban batsndan, Torosan'a
doru kvnlyordu. Bulunduklan yerde, yolla ban aras, erguvan, brtlen kmeleriyle
kaplyd. Az daha aa gda kmelerin geit verdii bir noktaya doru yrdler. Geite var
madan, kmelerin gerisinden kan, eei stnde bir kylnn, aa gdan, cigaras
"dudanda, kendilerine doru geldiini grdler.
Dama varmaya hacet kalmad...
Bugnlk yeter yorulduumuz! Daha buradan Urla'ya bir bu uk saat eker...
iyicene de slandk...
Cigaralan dudaklarnda, yaklaan kylnn nnde durdular.
Selamnaleykm!..
Kyl onlarn istemesine sra brakmadan, dudandaki yank cigarasn ikinci jandarmaya
uzatt.
Aleykmselam! Ne yandan byle, vazifeden mi? Cigarasn ateleyen jandarma,
kylnnkini geri verdi. Kendi cigarasn arkadana uzatt. Boalan eliyle geldikleri yn
gsterdi:
Sizin oralardan! Vazifeden! Hadi eyvallah! Arkada tekrarlad:
Eyvallah!
Hadi selametle.
Aynhp yrdler. Ters ynlere doru az uzaklatktan sonra birinci jandarma geriye
dnd, kylnn arkasndan seslendi:
Hemerim, bu dam kimin? Kyl dnd, dama bakmad bile:
Sleyman avu'un! Ne vard?
Kz kat da...
avuun kz m? ikinci jandarma sze kart:
Deil bakas... Hadi aam, sen yolundan kalma... Sonra arkadan kolundan
ekti:
Yr be olum! Zaten ge kaldk... Kyl eeinin ban tekrar yoluna evirdi.
Bakasysa tanmam amma, avuun kz evli!
Deil, deil! Bakas! Hadi eyvallah!
Selametle!..
9.
Nuri Bey sabah erkenden traktrne binmi, Torasan blgesindeki zeytinliklerinden, Teke
blgesindeki zeytinliklerine gidiyordu. Yz adm kadar nnde, gen bir kadnla bir
erkein ilerlediini grd. Kadnn canl yry, omuzlarnn, vcudunun yaps daha
yz adm geriden iini gcklayacak gibiydi. Traktrn hzlandrd...
Nuri Bey'in babas Giritli Selim Bey, izmir'de alk alm satmyla urard. kinci Dnya
Sava balangcnda kk bir maazas vard. Halim Aa arsnda, sava iinde serveti
hzla artmaya balad. Maazas bydke byd. Ksa zamanda evler, arsalar edindi.
Bu ev arsa tapular arasna Urla yaknlarnda ucuza drd birka zeytinlik tapusu da
kart.
Kendisi daha mahalle bakkall zamanndan kalma grgsylc kasasnn bandan
ayrlmazd. Maazann kepenkleri kalknca kasasnn bana geer, le yemeini
kasasnn bulunduu kk blmede, yaknndaki kfteciden getirterek yer, o kk
blmeden ancak maazasnn kepenkleri inerken kard. Servetini bu almas, bu
hesapl yaayyla yapt kansndayd, ilk yllarda, le yemeini, kk bir scfertasnda
beraberinde evinden getirir, itii kahveyi ay bakasna smarlatrd. Evinde bir iki
dakika ak kalm elektriin, yemee yanm kak kam yan kavgasn ederdi karsyla.
Sava yllarnda, Tekel maddelerinde, unda, ekerde, br alklarda, sk sk grlen
birden fiyat artlarnda noksan bildirimlerle, her seferinde edindii gnlk krlarn
tutaYmn, btn hayatnda yaayndan kstklannn ok stnde olduunu aklna
getirmek istemiyordu nedense. Bunlar gelip geici krlard! Gven olmazd elbette... Ama
insan kstl yaamaya alrsa... Fakat olu Nuri Bey bir yetiti ki arkasndan, sanki bir
hareketiyle babasnn grlerini yalanlamak, babasn azap iinde brakmak iin yetiti!
Babasnn bir hafta ev geindirdii para, Nuri Bey'e akamdan sabaha yetmiyordu! Babas
on yedi yamda evlenmi, ne evlenmeden nce ne de evlendikten soma, kansmdan
baka kadn tanmamt hayatnda. Nuri Bey daha on yedi yanda bar patronlanmn,
gazino sahiplerinin kapdan karlad naml hovardalar arasna kart. Hi insaf yoktu
babasna! Varsn desindi, ertesi sabah maazasna damlayacak garsona bir gece nceki
hesap pusulasn. Baba olmak kolay myd? Ne diye karmt dnyaya kendisini?
Adam her hesap pusulasn deyiinde, olunun o geceki masra-fyla batacan
sanyordu. Fakat yllarn yardm ite! Olu ne kadar yer, ne kadar alrsa, kazantan o
kadar artyordu! O hl bu kazan-lann geici kazanlar olduunu anlatmaya alyordu
oluna. Olu anlamyordu ki! Babasnn ne kazandn babasndan iyi biliyordu.
Nuri Bey'in askere gidinceye kadar sren zaman bylece geti. Askerden sonra baba oul
arasnda kavga grltler daha da artt. Selim Bey, olunu evlendirmek istiyor, olu
bulduu paral pullu ev kz-lanm almaya yanamyordu, iki ayda bir gezip tozduu bar
kadn-lanndan ya da ikili saz salonu gllerinden birini, alacam diye tutturuyordu!
Allah'tan ki, bu evlenmek merak, evlenmek istedii kadnlarda olu kadar kkl, devaml
deildi!
Oluna maazasnn iini sevdirmeye alyor, fakat bir trl sabah erken kalkmaya
altramad gibi, maazada da tutamyordu. Olu maazada kald zaman, ancak
kasann banda oturmay seviyordu. Fakat Selim Bey kasann bandaki yerini oluna
braktka, akamlan allan alveri tutann bir trl tutturamadklann gryordu. Olu
kasay ap kapamaktansa, daha yaknda olduu iin, banknottan cebine indirmeyi uygun
buluyordu.
Sonunda yle bir zaman geldi ki, Selim Bey, geici olarak da olsa, olunu maazasndan
da, zmir'den de uzaklatrmay tek kar y-ol olarak grd. Urla'daki zeytinliklerin
idaresini oluna verdi. Her yl zeytinliklerden gelecek kazancn yansn, almasna
karlk oluna brakt. imdi Nuri Bey, yln drt ayn bu yzden Urla'da geiriyor, sk
sk zmir'e inse de bu sre iinde ou geceler Urla'da kalyordu. Elbette ki Urla'da da
rahat duracak deildi. Grd kza kadna satayordu.
Nuri Bey'in nnde ilerlediklerini grd kzla olan, Zeli ile Cemal'di. Yaklaan
traktrn grltsn duyunca, nce dnp arka-lanna baktlar, soma yolun kenanna
ekildiler. Sabah erkenden kmlar, i aramaya gidiyorlard.
Nuri Bey, Zeli'i yakndan grnce daha da beendi. Olana gelince, toyun birine
benziyordu! Yanlanndan geerken traktr iyice yavalatt.
Merhaba hemerim!
Merhaba!
Nereye byle?
Hi! Zeytine...
Hadi atlayn arkaya da sizi gideceiniz yere kadar gtreyim! ..
Zeli'le Cemal kararsz baktlar. Nuri Bey, onlan tanmasa da onlar Nuri Bey'i
tanmlard. Namn, huylann biliyorlard. Fakat bu nerisini kabul etmemek iin akla
yakn bir sebep de bulamadlar hemen.
Hadi atlasamz ya! Ne duruyorsunuz? Korkmayn, parayla deil-
Traktrn arkasna bal rmorkrn stne trmandlar. Rmorkrn iinde bir deste bo
uval vard sadece...
uvallann stne yerletiler. Traktr yrd. Az sona Nuri Bey dnd:
Kimin zeytinliine gidiyorsunuz?
Bakalm, belli deil daha... Urla'ya inelim de...
Cemal az ilerde rmorkrden inebilmek iin sylemiti bu yalan... Nuri Bey nne dnp
az bir zaman sustuktan sonra ban tekrar geriye evirdi:
Ben dnden beri zeytinleri rptrmaya baladm, size i vereyim isterseniz...
Cemal, Zeli'e bakt, inseler nereye gideceklerdi? aresiz Nuri Bey'in verecei ii kabul
ettiler. Gndelikleri beer lirayd.
Kk bir koyakn karlkl yamalarn kaplayan zeytinlie vardlar. Koyakn dibinden bir
su geiyordu. Suyun kt yerde, byk bir nar aac, kavaklar, bir havuz, iki katl bir
ba kulesi grnyordu. Kulenin etrafn kk bir ba eviriyor, ban hudutlarnda,
zeytinlikler balyordu.
Traktr kuleye doru ilerlerken, Nuri Bey kar yamata zeytin elleyen ikisi kadn,
erkek be kiilik amele grubuna doru seslendi:
Yusuf Aa!..
Amele grubundan kuleye doru ayrlan Yusuf Aa karlk verdi:
Geliyorum!..
Traktr kulenin nnde durdu. Yusuf Aa gelenleri selamlad. Nuri Bey, Cemal ile Zeli'i
gsterdi:
Sana iki de yardmc getirdim! Memnun oldun mu?
Eksik olma bey...
Kars uvallan yamasn, kendisi sana yardm etsin...
Nerdcn olsun?
Hi, yle sordumdu!
Zeytinlikle alanlar kimler?
Kanm, gelinim, bir de benim olanlar... Bizden yana sr kmaz meraklanma!..
Ama gzn a, bey bir kere anlamasn...
Cemal soran baklarla Yusuf avu'un syledii sz aklamasn bekledi.
Eli ak, br huylan hep iyidir ama, bir kadn bir kz grd m beye hi
gvenmeye gelmez! Hele eli yz dzgn bir kadn grrse karsnda, akl bandan
gidiyor. Nerdeyse olanla benim gzmn nnde bizim geline saldracakt! Ona gre
davran. Kaak olduunuzu anlarsa faydalanmaya kalkar...
Cemal ban sallad. Az sonra sordu:
Bizimkilerden ne haber?
Baban ieri attlar arkandan ama, dn braktlar.
eri mi attlar, niye? Yusuf Aa duyduklarn anlatt.
Neyse artk kt ya, teslim olmanza lzum yok! Onlar sizi arasnlar bulsunlar! Mahpusa
girmek iin niye acele edecen...
Zeytinlikte Yusuf Aa'nn oullan, Cemal'in etrafn aldlar. Kars, gelini, Zeli'i sordular.
Yusuf Aa karsna dnd:
Gidin gelinle kuleye kadar be dakika grn madem merak edersiniz!
Kumanyay da ate verin! Bu kaaklara scak bir yemek yedirelim.
Kuluk sofrasndan kalktktan sonra, Zeli kuleye uval yamamaya, brleri zeytinlie
dndler. ok gemeden Nuri Bey traktrnn stnde grnd. Traktr kulenin
yaknnda brakt. nce zeytinlie geldi. Yusuf Aa ile br amelelerle bir iki laf att.
rplan aalar sayd. Oradan kuleye dnd.
Zeli ban nne emi alyordu. Nuri Bey'in kulenin kapsndan girdiini duyunca,
bam kaldrd bakt, sonra gene nne edi. Nuri Bey kapdan ieri bir iki adm atp
Zeli'in az tesinde durdu.
Kz korkuttum mu seni? Zeli cevap vermedi...
Ha? Korktun mu sylesene?
Zeli yamad uval sert el hareketleriyle gzden geirdi. Baka delii olmadn
grnce, gene sert hareketlerle katlad, yana att. Tamir edilecek uval ynndan baka
bir uval hzla ekip ald.
Demek korkmadn ha?
Ksa bir an, fkeyle akmaklanan baklarn Nuri Bey'e dikti:
Neden korkacak mm?
Nuri Bey bozuldu. Fakat bir kere balamt artk. Kz ban nne eip almaya
balaynca devam etti:
Sen erkeklerden korkmaz msn? Cevap alamad.
Bir daha korkmadm de bakaym!..
Gene cevap alamad. Bu sefer kza bir adm daha yaklat.
Ne kadar da gzelmisin!.. Kocan gelir diye mi korkuyorsun?
Zeli elindeki uval avucu iinde skt.
ekip gider misin sen benim bamdan bey?
Ne o? Benim malmdan beni mi kovmaya kalktn?
ekip gider misin, yoksa gitmez misin?
Avucundaki uvaldz Nuri Bey'e doru evirdi. Baklarn dikmi Nuri Bey'den gelecek en
kk bir hareketi bekliyordu. Kmlda-sa yerinden frlayacak, uvaldz neresine gelirse
saplayacakt. Karar apak grlyordu. Nuri Bey bir adm geriledi.
Bak sen? Demek insan gibi hatrnz sormayalm, iki laf et
meyelim yle mi? '
Zeli karlk vermedi. Nuri Bey'in baka bir ey sylemesine sra kalmadan Yusuf Aa
ieri girdi.
Nuri Bey'in kuleye girdiini, sonra da dar kmadn kardan grnce, kuleye gitmek
iin davranan Cemal'i "Dur sen, ben gider bakarm" diye nlemiti.
Yusuf Aa yamanan uvallar saydktan sonra aralarndan salam iki uval ald.
Yamananlar on drt uval olmu bey, bize iki gn yeter. Nuri Bey ellerini gerisinde
kavuturarak kulenin dna yrd.
Yamanacak ne varsa hepsi bitsin daha iyi...
Yusuf Aa onun arkasndan kt. Traktrn banda durdular. Nuri Bey cebinden
bir avu kt para kard. nce iki onluk ayrd.
Tut bakalm, bu sizinkilere...
Yusuf Aa onluklan ald, elinde, bekledi. Nuri Bey bir be liralk bir iki buuk liralk daha
uzatt:
Bu da yeni gelenlere...
Yusuf Aa uzatlan yedi buuk liray hemen almak istemedi.
Bey, sen onlann hakkn kendi elinle versen...
Niye?
Belki akllanndan bir ey geer...
Tut sen, al, sorarlarsa iki buuk liralarn benim kestiimi sylersin. Haklar haktr gene!
Aalarn rplmas bitince ikier buuk liralarn toptan veririm. imdi dersem bakarsn
yann gelmezler! Her gn kp amele mi arayalm?!
Traktre bindi. Motoru altrd.
Ta kardan, koyakn st bandan geen bir kr bekisi seslendi:
Merhaba Nuri Bey!..
Nuri Bey seslenene bakt. Yusuf Aa'ya sordu:
Kim o? Yusuf Aa:
Beki Arif, dedi...
Nuri Bey yksek sesle karlk verdi:
Merhaba Arif Aa... Yusuf Aa'ya dnd:
Hadi eyvallah...
Gle gle bey...
Traktr sarslarak hareket etti...
O akam Nuri Bey, manifaturac bir arkadayla iki masasna oturdu. Aralannda tek
konuma konusu kadnlard her zaman. O akam da zellikle Zeli'ti tabiatyla, Nuri Bey
her cmlesine "Bir kz azizim, bir kz, bir grsen" diye balyordu. "Bir gsler var! Bir
bel, bir gzler..."
Kimin kz, kimin kars acaba? Ben mutlaka tanrm.
Daha sormadm! Tanmazsn azizim, bunu tanmazsn! Tanan duramazsn! Bir kz
azizim, grsen erirsin namussuzum! Billah erirsin!..
E, peki bir ey yapamadn m?
Asldm tabii ama, birden rktmek istemedim!
Durum nasld?
Fena deil! Yann yahut da br gn mesele tamam! Bunu kolay kolay brakmam
azizim! Belki de kocasn yanma alnm. Olan safn birine benziyor. Ne kz be! iin gider
namussuzum...
Konumalar byle bir zaman uzayp gitti.itikleri lokanta kala-balklat. Derken bir ara
Kr Fehmi'nin ieri girdii grld. Kr Fehmi, Nuri Bey'i lokantada grnce yaklat:
Naslsn abicim?
iyiyim Fehmi, sen?
Flamdolsun iyiyim! Salna duacyz!..
Otur da bir kadeh i bakalm.
Rahatsz etmeyelim sizi abicim! Ben yle baka kenarda oturur akranlarmla
ierim. Muhabbetinizi bozmayaym. Sen gene bana bir kk ie atrrsan gnlm olur
abicim.
Peki, nasl istersen...
Kr Fehmi hemen Nuri Bey'in arkasndaki masaya oturdu. Nuri Bey, garsonu ard.
Fehmi'ye bir ie rak, meze olarak da ne isterse getirmesini syledi.
Tekrar manifaturac arkada ile konularna dndler.
Be on dakika daha geti. Nuri Bey arkasna dnp Fehmi'yle biraz ilgilenmek istedi:
Ee Fehmi, ne var ne yok bakalm? Fehmi, azn elinin tersiyle sildi.
Sorma abi, bir iyilik yapalm dedik, bamz derde girdi...
Hayrola, ne oldu?
- u bizim baskc Recep'in kz, itin birine kat, on gndr ararz, ne kz var
meydanda ne olan daha...
Karakola haber verdiniz mi?
Vermez olur muyuz abi? Verdik elbet! Ama gel de anlat! ki jandarma karmakla
elin olu bulunur mu?
Nuri Bey'in gznn nne sabah rmorkne ald kzla olann halleri geldi. Onlarn bir
ekindikleri vard nedense! ine birdenbire dodu; sakn kaaklar onlar olmasn?
Nasl kz bu?
Bebek gibi bir kz abicim! Ay paras gibi...
Olan?
Kopuun biri. Ne i var, ne g! Daha askerliini bile yapmad. Kadovackl Ali'nin
olu...
Daha bulunmadlar demek?..
Bulunmadlar. Bir ey deil kz Bonak Bekir'e nianl. Olann babasn attlar,
be gn ieri, imdi onu da saldlar. Elin olu kendi keyfiyle ortaya kar m?
Eh bir iki gn ge de olsa kar elbet... Hadi bakalm, ikin yetmezse bir ie daha
syle...
Arkadana dnd. pheleri gittike kuvvetleniyordu.
Sen tanyor musun, baskc Recep'in kzn?
Bir iki kere grdm.
Nasldr?
ok gzeldir. Onun ablalar vardr, onlar gzel mi gzeldirler!..
Huylan nasld?
Duyulmad hibir eyleri... Ablalan sras geldi kocaya katlar. Bunlar hep yledir.
Dururlar dururlar bir tutuldular m artk onunla gzleri dnyay grmez olur.
Nuri Bey az dnd. phelerini amakta zarar grmedi:
Ulan, bana bak, sana dediim kz, Recep'in kz olmasn?
Olur olur...
Dur sen, ben onu yarn saba^h anlanm. Sen hi ses karma... Karakol onlann
peindeyse elimden hibir yere kmldayamazlar! yle jandarmaya haber vereceimi
tlattm m tamamdr... Ondan sonra hemen orackta, uvallann stnde, grrm
hesabn... Sen hi azndan bir ey karma kimseye...
Konulan gecenin geri kalan ksmnda bu ynde geliti... Nuri Bey ertesi sabah zeytinlie
artan bir hevesle gitti. Fakat Zeli'le Cemal'i zeytinlikte bulamad. Keyfi bozuldu. Yusuf
Aa'y arp sordu:
Nerede kald dnk olanla kz?
Bugn gelmediler!..
Gelecekler miydi?
Bilmem!..
Atlatlm sayyordu kendini. fkelendi:
Grdn m Yusuf Aa, iyi ettim de kestim gndeliklerini! Bilseydim
gelmeyeceklerini, dn o kadarn da vermezdim. Onlarn halini pek gzm tutmamt
benim!
Yusuf Aa karlk vermedi. Susmas, Nuri Bey'e hak vermedii anlamna geliyordu. Nuri
Bey sz deitirdi:
Baskc Recep'in kz deil miydi o?
Bilmem! Tanmadm...
Sizinkilere sor bakalm...
Yusuf Aa almasna dnmek iin yrd...
Onlar da tanmadlar bey! Tansalard sylerlerdi!
Peki Yusuf Aa yle olsun. Sen grmemisin ama ben grdm. Hadi bakalm, ben
ikindiye doru gene urarm...
Traktrne binip zeytinlikten ayrld.
Gerekte Yusuf Aa, o sabah Cemal ile Zeli'in ie gelmeyeceini biliyordu. Akam
zeytinlikte ii braktktan sonra, dnerlerken yolda, Zeli, gndz beyle arasnda geen
olay ksaca hepsine anlatmt. Cemal sormutu:
Neden seslenmedin?
Niye araym seni? Kavradm sk sk avucumda uvaldz bekledim gelsin! Atayd
bir adm daha, ben deil o aracakt hepinizi... Greydiniz nasl geri geri gittiini hepiniz
elenirdiniz...
Yusuf avu'un kars ile gelini bastlar kahkahay... tekiler g- . lmsediler. Byk olu:
Anlald imdi neden kesti sizin gndeliinizi! dedi. Yann da bir kere talihini
denesin ister... Bak gelin, bu defa da armazsan hepimiz darlrz...
Tekrar gltler. Yavuz avu az dnd. Cemal'e dnd:
Cemal olum, yarn siz grnmezseniz daha iyi! Bu olan anlarsa bir kere kaak
olduunuzu, rahat vermez ikinize de...
Bu konuda dnnce, hepsi ayn karara vardlar. Cemal ald yedi buuk lirann be
lirasn Yusuf Aa'ya uzatt:
Ne yapaym ben paray? arya inmem, bozamam! yisi mi sen bu be liray alsan
da, her sabah zeytinlie geerken, yolun kenarna bize iki ekmekle, biraz peynir
braksan...
ileride, Tekeden eme osasna klan yerde, bir erguvan kmesinin dibine, Yusuf
avu'un her sabah, gelirken Cemal'in istediklerini brakmasn kararlatrdlar. Cemal de
gn domadan alacakt braklanlar. Gece damlarna dndler. Ertesi gn doarken gidip
kararlatrdklar yerden Yusuf avu'un brakt iki ekmei, yarm kalp peyniri ald... O
gn gene dama kmadlar. Daha ertesi gn, Cemal erkenden ekmeklerini almaya
gidince, erguvan kmesine yaklat srada, alnn gerisinden bir gazete kd hrts,
homurtular geldiini duydu. Kmeyi dnnde iki iri oban kpei nnden frladlar. Yusuf
avu'un brakt iki ekmein azlarnda son paralaryla uzaklatlar... Dama eli bo
dnd. nc gn yamurlu geti. Yusuf avular zeytinlikte i tutmadlar. Drdnc
gn sabah erkenden Zeli'le birlikte tekrar damdan ktlar. Bu defa aksi yne, zbek'e
doru yrdler, izmirli baka bir tccarn zeytinliinde i buldular. a-lmalannn birinci
gn korkusuz geti. fkincign ikindiye doru zeytinliin altndan geen yolda, daha
kardan tandklan bir traktrn ilerlediini grdler. Traktrn stnde Nuri Bey'i
tanmakta glk ekmediler. Traktr zeytinliin alt banda, yz adm telerinde durdu.
Nuri Bey bir zaman zeytinlikte alanlara bakt. Zeli'le Cemal, eilmi tane elleyerek
traktrn hareket etmesini, uzaklamasn bekliyorlard. Traktrn hareketi onlarn
nnde, yerde, ellenecek tane kal-mayncaya kadar gecikti. Birlikte ahtklan amelelerin
dikkatini ekmekten de ekinmiyorlard. Zeli eteindeki zeytinleri az ileride kfeye
boaltmak iin yrd. Ban kaldnp baksa, Nuri Bey'le gz gze geleceini biliyordu.
Nitekim kfeye eteindekileri boaltp dnerken, yola doru abuk bir gz att. Nuri
Bey'in kendisine baktm grd, ba nnde, yerine dnerken traktrn kalktn
duydu. Cemal'e doru fsldad:
- Cemal kaalm! Bizi tamd...
Cemal gnee doru bakt. Akama en az saat vard. br amelelere bakt.
brakmak iin onlara ne diyeceini bilemedi. Zeli o-nun kararszln anlad.
Sanclandm desek.
Yardma, ila bulmaya kalkarlar...
Bizi mutlaka haber verir imdi...
Kaacak olsak gene ayn kapya kar... Jandarmalar buraya gelir, buradakilerden
ne yana gittiimizi anlarlar...
Bir trl ne yapacaklarn kararlatramadlar. almaya devam ettiler.
Nuri Bey, az ileride iki jandarma ile kr bekisi smail Onba'yla karlat. Traktrn
yavalatt:
Uurola smail Onba, ne tarafa byle?
Uurlar ola bey! Sorma, on be gndr dolamadk da ta brakmadk! Bu baskc
Recep'in kz bamza ne iler at... Yolda kimseye rastlamadn m bey?
Nuri Bey bayla gerisini iaret etti:
ileride zmirlilerin zeytinliine bir bakn bakalm...
Oradalar m?
Zeytinlikte kadnl erkekli baz yabanclar vard ama uzaktan pek tanyamadm!
nallah oradadr bey! Hadi eyvallah... Ayrldlar.
Zeytinlikte alan alt amele, traktrn geiinden bir eyrek saat sonra, iki jandarma ile
bir kr bekisinin, zeytinlii yoldan ayran bel hizasnda tatan rme seti atklarn; set
boyunca sralanan brtlen, erguvan kmeleri arasndan karak, zeytinliin dznde
dikildiklerini grdler...
Kr bekisi zeytinliin setini aar amaz, elinde denek zeytin rpan Cemal ile Cemal'in
ayaklar dibinde, eilmi, tane elleyen Zeli'i tand. Koluyla iaret ederek jandarmalara
dnd:
Tc ha! Oradalar...
Jandarmalar omuzlarna asl tfeklerin dipiklerini tutarak bekinin arkasndan
ilerlediler...
Tc ha! Kadovackl'nn olu o sa bataki...
Nadasl zeytinliin iinde, arlaan admlarla alanlara yaklatlar...
Kprdayacak yerleri kalmad gayr! Allah bilir olan, kzn anasn bellemitir on be
gndr...
Bekiyle gerisindeki iki jandarmann yaklatn gren Cemal'in zeytin rpan kollar
durdu. Zeli sanki gzleri yerdeyken de onun hareketlerini grebiliyordu. Cemal'e
bakmadan ban yola evirdi. O da gelenlerin gittike yaklatklarn grd...
Cemal! Ho Cemal!..
Delikanl zeytin rpt sr, telasz indirerek sa eline ald, diklemesine yere saplad.
Zeli ar ar doruldu. Cemal'in sol omzu nnde durdu. br, ikisi kadn, ikisi erkek,
drt gndeliki de ii braktlar. Cemal ile Zeli'e yaklatlar. Kadnlarn genci Zeli'e doru
fsldad:
Ne oluyor?
Zeli baklar gelenlerde, omuz silkti. Beki drt be adm kala, alanlara:
Selamnaleykm, dedi, kolay gele... Gndelikilerin en yals karlk verdi:
Aleykmselam ismail Onba, hayrola? Beki, Cemal ile Zeli'i gsterdi eliyle:
Yavuklular almaya geldik!.. Cemal'e doru yrd:
Ulen Kadovackl, da ta dolatrdn peinde bizi! Grdm ama senin gibisini
grmedim. Hangi eytann inine girdiniz ka gndr?
Jandarmaya bir ba iareti verdi; ekledi:
Doydunuz mu birbirinize gayri?
Jandarma, palaskasnn gerilerinden bir demir kelepe kard, Ce-mal'e doru yrd.
Zeli birdenbire jandarmann nne dikildi. Kollarn gererek Cemal'i gerisine ald.
Durun, hrpalamayn bo yere Cemalimi!.. Beki ar bir iki admla Zeli'e yaklat:
Emir byle bize kzm! Hrpalayacak ne var ortada! Gtrp ikinizi de karakola
teslim edeceiz, o kadar! ekil hadi!..
Onun kabahati yok bu ite! Ona ben istedim, ben katm!..
Anladk! Biz onun kabahati var dedik mi ki?
Cezas gnah her neyse benim!..
Hele telalanma bakalm...
Zeli'in kollar! yana dt. Beki devam etti:
Bize emir byle! Gayri arlk ne diyecekseniz kumandana, hkime deyin... Bana
deyip de ne olacak?
Jandarma, elinde kelepe Cemal'in nnde durdu:
Uzat bileklerini!..
Beki gndelikilere durumu aklamaya balad:
Bunlar on be gndr kaak! Kzn babas on be gndr karakolun kapsnda. On
be gndr takipten bo dndke baavu bir tarafmz brakmad...
Kadnlarn yals, iki gndr hallerini yakndan grd Zeli'le Cemal'e ksa bir bak
daha att, bekiye dnd:
Kr m bunun babas? Bunlar sevdal! Bunlar kolay kolay ayrlr m birbirinden?
Kznn halini anlamad m?
Genci sz ald:
Allah belli ki birbirine yazm bunlar! Allah'n emri... Yal gndeliki hepsini
cevaplandrd:
Ksmetse gene ayrlmazlar! Hele bir hkimin nne kadar ksnlar bakalm...
Beki sordu:
Ka yandasn sen?
On sekiz!..
On sekizini doldrdun mu?
12. GELN
Kalabaln yarglar kararlarn verdiler:
Peki, oldu bu i! Yusuf avu nerede?
Yusuf avu, sen ge ileri! Yusuf avu kalabaln nne itildi.
Yusuf avu, ge ileri de bitir bu ii.
Yusuf avu, baavula Recep'in yanna doru ilerledi.
Baefendi, msaaden var m?
Ne gibi?
Recep'e bir diyeceim var!
De bakalm!
Yusuf avu, Recep'i kolundan yana ekti:
Recep vazge bu akldan! Recep susuyordu.
Biz temelli deiliz bu dnyada! lem de, ocuklarmz da ardmzdan kt laf
etmesinler!
Recep, Yusuf avu'un nnde, karakolun arka kapsna doru dnd:
Sen bilirsin!..
Uzatma, geri al ikyetini!..
Recep, baavua doru, bayla, yaplan neriyi kabul ettiini belirten bir iaret verdi.
Hadi yleyse! Zapt tutun da imzala!.. Yusuf avu elini Zeli'e uzatt:
Hadi sen de bizimle gel!..
Zeli'in elleri parmaklarndan zld. Baavuun, babasnn arkasndan, Yusuf avu'la
birlikte karakola doru yrdler. nlerinden getikleri kalabalk, yava yava karakolun
arka tarafndan caddeye doru boalrken, ak farkla kazanlan bir man sonunda,
sahadan ayrlan taraftarlar kadar memnundu.
Ertesi sabah, Yusuf avu, yannda Zeli, Recep, Ali Onba ile birlikte gen bir 'avukatn
yazhanesine girdi.
Avukat yazhanesinde yalnzd. Masann stne yayd kanunlar kartryordu. Girenleri
ayaa kalkarak karlad.
Yusuf avu acele bir selamlamadan sonra:
Nihat Bey, dedi, senden bir ricaya geldik!.. Avukat oturmalar iin hepsine yer
gsterdi.
Anlat Yusuf avu, dedi, olacak bir ise yapalm.
Yusuf avu, Cemal'le Zeli'in macerasn ksaca anlatt. Recep'in ikyetini geri aldn,
kzn Cemal'le evlendireceini, fakat kamu davas dmedii iin Cemal'in nikha kadar
hapiste kalacan, ilansz evlenmeleri iin gerekenin yaplmasn istedi. Szlerini bitirince
ekledi:
Bir kurular yok bunlarn! Artk sen bilirsin!..
Avukatn henz fazla bir ii yoktu elinde. nce yeni bir dava alacan sanmt onlar
karlarken, iin umduu gibi kmadn grnce, gene de davran deimedi. Ta
ocukluundan beri tand Yusuf avu'a glmsedi:
Salk olsun Yusuf avu! Paray da paras olandan alrz... Savcla, sulh
hkimliine iki dileke yazd. Pullad. Recep'e parmak bastrd.
Hkime gidin, derdinizi ayrca bir iki kelimeyle de ona anlatn! Karlarsak ben de
sylerim...
Zeli yerinde duramyordu, btn bunlar olup biterken. Avukatn dilekeleri babasnn
eline tututurduunu grnce oturduu iskemleden kalkt.
Avukat ona doru dnd:
Beni de nikha armay unutma olmaz m? Zeli kapya doru ilerledi yan yan:
Bekleriz avukat bey! Gelmezseniz gceniriz!.. Babas, Yusuf avu'u elinden
yakalad:
Hadi abuk olun! Oyalanmayn. Hadi, ge kalyoruz... Avukat, yazhanenin kaps
nnde kalp, bir zaman Zeli'in, yanndakileri srkler gibi ekip gtrn seyretti.
O gn akam st, yazhanesinden ktktan sonra, her akam olduu gibi, Urla-Izmir
osesinde, tek bana Urla'nn dna doru, bir iki kilometre uzand. Dnte, Urla'ya
girerken, kardan Zeli'in koltuunun altnda kck bir boha, yannda bir delikanlyla,
kalkmak zere olan son Urla-zmir otobsne doru kotuunu grd.
Zeli onun yanna gelince durdu. Yanndaki delikanly gsterdi:
Buydu! Evlendik, nikhtan geliyoruz! Teekkr ederiz avukat
bey!
Sonra da Cemal'e dnd:
Avukat bey yazd dilekelerimizi.
Cemal avukat mahcup bir ba iaretiyle selamlad. Avukat sordu:
Peki imdi nereye byle acele acele? Zeli karlk verdi:
zmir'e! Ttn ilemeye! Maazalar ald artk!.. alacaz...
Geriden her ikisinin akraba kalabal yetiti. leriden de kalkmak zere olan otobsn
muavini seslendi:
izmir'e gidecekler! abuk olun bakalm!.. Zeli, Cemal'i elinden tutup ekti.
Hakknz helal edin avukat bey!
Yolunuz ak olsun...
Zeli'le Cemal'in acele acele otobse bindiklerini, arka sraya yerletiklerini grd. Hsm
akrabalan otobsn gerisinde toplandlar.
Daireler kapanm, memurlar ikier er, Urla-tzmir yolunda dolamaya kmlard. Ceza
mahkemesinin tutanak yazcs, yannda hukuk mahkemesinin tutanak yazcs ile birlikte
avukat Nihat'a yaklatlar.
Kzn koltuundaki o kk bohay grdn m Nihat Bey?
Grdm..
O kk bohay onlann nerelerden, nasl kurtardklarn bir bilsen, kymetini daha
ok anlarsn!..
Nihat, yazcnn dediklerini az ok bildiini belirten bir iaretle glmsedi. Ceza yazcs
arkadam kastederek devam etti:
Buna her zaman sylerim evlen diye! yle susu olsun, busu olsun, cebinde paras
olsun diye beklersen, bu dnyada yalnzlktan kurtulamazsn! Bir kk boha da adam
olana yeter derim, anlatamam! Bana bin dereden su getirir!..
Otobsn kalktn grdler. Zeli, arka camdan geride braktklar herkesle birlikte
onlara da el sallad. Ceza yazcs yksek sesle tekrarlad:
Gle gle! Gle gle!.. Sonra avukat Nihat'a dnd:
Bak Nihat Bey, otobsn arka camnda ne yazl, okudun mu? Otobs yol alrken,
de arka camda yazl yazy okudular: "Gle gle!"
Necati Cumal
Btn Eserleri: kanlar:
1-VRAN DALAR(Roman) 4. Bas 1995 Orhan Kemal 1995 Yunus Nadi 1995 mer Asm
Aksoy dlleri
2 MAKEDONYA 1900 (ykler) 7.Bas
3-SUSUZ YAZ (ykler) ll.Bas
4-AY BYRKEN UYUYAMAM (ykler) 8. Bas
5-YAMURLARLA TOPRAKLAR (Roman) 4.Bas
6-ULUS OLMAK (Atatrk Denemeleri)
7-GZEL AYDINLIK (iirler 1) 6.Bas
8-MBATLA GELEN (iirler 2) 5.Bas
9-ZEL (Roman) 14.Bas
10-U MNK SEREM (Roman) 6.Bas
11-ACI TTN (Roman) lO.Bas
12-SENlN N EY DEMOKRAS (Denemeler) 3.Bas
13-YALNIZ KADIN (ykler) 8.Bas
14-AK DA GEZER (Roman) 6.Bas
15-IDDET RUHU (Denemeler) 3.Bas
16-DEIlK GZLE (ykler) lO.Bas
1957 Sait Faik Armaan