Guc Elo Ders 04

G Elektronii 1
Elektronik Devre Tasarm
Ders 04
Ders Notlar Ege niversitesi retim yesi Yrd.Do.Dr. Mehmet Necdet YILDIZa aittir.
zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /1
G Elektronii 1
AC-DC Dntrcler
AC-DC dntrcler (dorultucular), AC gerilimi DC gerilime dntren g
elektronii devreleridir.
G elektroniinin temel g devrelerinden dorultucular 2 temel grup altnda
incelemek gerekmektedir. Bunlar;
1) Kontrolsz dorultucular,
2) Kontroll dorultuculardr.
Kontrolsz dorultucular sabit DC gerilim kl, kontroll dorultucular ise deiken

DC kl g devreleridir ve genellikle DC motorlarn kontrolnde kullanlmaktadr.
Kontrolsz dorultucularda kullanlan temel g eleman diyotdur. Diyot, kontrolsz
bir g eleman olduu iin bu dorultucuya byle bir isim verilmitir.
Kontroll dorultucularda kullanlan temel g eleman ise tristrdr. Tristr, iletime

gemesi kontrol edilebilen bir eleman olduu iin bu dorultucuya byle bir isim
verilmitir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
AC-DC Dntrcler
Kontrolsz dorultucu trleri Kontroll dorultucu trleri ise;
aadaki gibi sralanabilir:
1 fazl dorultucular;
1 fazl dorultucular; Yarm dalga dorultucu,
Yarm dalga dorultucu, Simetrik tam dalga dorultucu,
Simetrik tam dalga dorultucu, Yarm kontroll kpr dorultucu,
Kpr tam dalga dorultucu, Tam kontroll kpr dorultucu,
Tam kontroll ift kpr dorultucu.
3 fazl dorultucular;
Yarm dalga dorultucu, 3 fazl dorultucular;
Kpr tam dalga dorultucu, Yarm dalga dorultucu,
Yarm kontroll kpr dorultucu,
Bu temel dorultucular dnda ok Tam kontroll kpr dorultucu,
fazl ve zel tasarm dorultucu Tam kontroll ift kpr dorultucudur.
devreleri de bulunmaktadr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (omik ykte):
Aadaki ekilde 1 fazl yarm dalga

kontrolsz dorultucu devre balants
grlmektedir. Bu devrenin omik (R) ykte
almasn gsteren temel dalga ekilleri
ise ekilde verilmitir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
ekilden grld gibi, g devrelerinin

analizinde kullanlan 6 adet parametrenin
dalga ekilleri gsterilmitir. Bunlar;
1) Kaynak gerilimi (VS),

2) k (yk) gerilimi (VO),
3) Anahtar (diyot) gerilimi (V )
4) Kaynak akm (IS),
5) k (yk) akm (IO),
6) Anahtar (diyot) akm (ID)dir.
Burada kaynak, yk ve anahtar akmlar

devre balants nedeniyle ayn olduu
iin tek ekille (Itm) gsterilmitir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

k gerilimin ortalama deeri;
Yarm dalga kontrolsz dorultucunun
omik ykte altrlmas durumunda,
yk zerinde aadaki dalga ekli
grlmektedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

k akmnn ortalama deeri;
Yarm dalga kontrolsz dorultucunun

omik ykte altrlmas durumunda,
yk zerinden aadaki ekilde
grlen akmn gemektedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Ortalama k Gc;
Ortalama k gc, ortalama k
gerilimi ve akmnn arpmna eittir.
Pdc= IdcVdc
Kaynak akmnn etkin deeri;
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Kaynaktan ekilen etkin g
Bu devrenin kaynaktan ektii etkin Anahtar (diyot) gerilimi, diyot
g, kaynak gerilimi ve kaynaktan tarafndan bloke edilen gerilimdir.
ekilen akmn etkin deerlerinin Yan tarafta ekilde grld gibi,
arpmna eittir. kaynan negatif alternanslarnda
diyot yaltmda kalmakta ve tepe
PS(rms)= IS(rms)VS(rms) deeri Vm olan kaynak gerilimini
bloke etmektedir.
Anahtar (diyot) gerilimi;
Bu durumda devrede kullanlacak
olan diyotun alma gerilimi
aadaki eitlikten bulunabilecektir.
VD Vm+(%30.Vm)
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Anahtar (diyot) akm; G katsays (cos);
Anahtar (diyot) akm, aada ekilde Devrede kaynak gerilimi ve akm
grld gibi yarm dalga bir akmdr. ekildeki gibidir. Bu durumda kaynaktan
Bu durumda devrede kullanlacak olan sadece pozitif alternanslarda ve
diyotun alma akm, kaynakla ayn fazda akm ekilmektedir.
ID Im +(%30.Im )
zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 10
G Elektronii 1
1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (endktif ykte):

Bilindii gibi endstrideki yklerin Aadaki ekilde 1 fazl yarm dalga
ok byk bir blm endktif kontrolsz dorultucu devre balants
karakterli (L+R) yklerdir. grlmektedir. Bu devrenin endktif ykte
almasn gsteren temel dalga ekilleri
Bu yklere verilebilecek en nemli ise sonraki sayfada verilmitir.
rnek elektrik motorlardr. Elektrik
motorlar ierdikleri bobinler ve bu
bobinlerin direnleri nedeniyle
endktif + rezistif (L+R)
durumundadrlar.
Tabii ki devrede endktif yk olmas

basta devre akmlar olmak zere
devrede pek ok parametreyi ve
artlar deitirmektedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
Yan taraftaki ekilden grld gibi, ykn

ok endktif olduu kabul edilirse, devrenin
k akm (IO) ok az dalgalanacaktr. Biz
izim ve hesaplama kolayl olmas
asndan bu akm dz kabul edeceiz.
Yine ekilden grld gibi bu akm, pozitif

alternanslarda kaynaktan ve diyot zerinden
(IS,D), negatif alternanslarda ise yke ters
paralel olarak balanm serbest gei
diyotu zerinden dolamaktadr. Bu durumda
parametreler;
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

k gerilimin ortalama deeri; k akm ortalama deeri;
Yarm dalga kontrolsz dorultucunun Endktif ykte yk zerinden geen
endktif ykte altrlmas durumunda, akm ekilde grld gibi srekli ve
yk zerinde aadaki ekilde grlen sabit (dz) kabul edilmektedir.
dalga sekli, rezistif yk ile ayn olacaktr.
Bu durumda ortalama deer,
Bu durumda rezistif yk iin elde edilen Idc= Im= Vm / Z
eitlik endktif yk iin de aynen geerlidir. eitlii kullanlarak dorudan
hesaplanabilecektir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Ortalama k gc;
Endktif ykte ortalama k gc, ekilde belirtilen ve akmn aktif olduu
ortalama k gerilimi ve akmnn t1 ve pasif olduu gre t2 sreleri
arpmna eittir. kullanlarak, etkin peryot (k)
hesaplamas yaplabilir.
Pdc= IdcVdc
k= t1 / (t1+t2)= t1 / T
(Burada, t1= t2 olduundan, k= 0,5dir)
Kaynak akmnn dalga sekli
Buradan, kare dalga eklinde deien
kaynak akmnn etkin deeri aadaki
eitlikten bulunabilecektir.
IS(rms)= k.Im= 0,7.Im
eitliinden bulunabilecektir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Kaynaktan ekilen etkin g;
Bu devrenin kaynaktan ektii etkin g, ekilden grld gibi, rezistif
kaynak gerilimi ve kaynaktan ekilen ykteki seklini koruduuna gre
akmn etkin deerlerinin arpmna eittir. ayn eitlikle hesaplanabilecektir.
PS(rms)= IS(rms)VS(rms) VD Vm+(%30.Vm)
Anahtar (diyot) gerilimi; Anahtar (diyot) akm;

Anahtar (diyot) akm, ekilden
grld gibi, kaynak akm ile ayn
olduuna gre ve diyot zerinden
akan en yksek akm Im olduuna
gre bu akm deeri,
ID Im+(%30.Im)
eitliinden bulunabilecektir
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

G katsays (cos);
Devrede kaynak gerilimi ve akm ekildeki
gibidir. Bu durumda kaynaktan sadece
pozitif alternanslarda ve kaynakla ayn
fazda akm ekilmektedir ve bu durumda
g katsays akm dc olduu iin
belirsizdir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (omik ykte):

ekilde 1 fazl yarm dalga kontroll
dorultucu grlmektedir. Bu devrenin
rezistif (R) ykte almasn gsteren
temel dalga ekilleri yandaki ekilde
verilmitir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

ekilde g devrelerinin analizinde
kullanlan 6 adet parametre ve kontrol

2) Kontrol gerilimi (Vkont.)
4) Anahtar (diyot) gerilimi (V ),
5) Kaynak akm (IS),
6) k (yk) akm (IO),

devre balants nedeniyle ayn olduu iin
tek ekille (Itm) gsterilmitir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
ekilden grld gibi, k (yk)

zerinde kaynaktan gelen pozitif
alternanslar istenilen miktarda
grlmekte, negatif alternanslar ise
grlmemektedir.
Bunun nedeni tristrn pozitif

alternanslarda iletime gemesi,
negatif alternanslarda ise
yaltmda kalmasdr.
Tristrn, pozitif ve negatif

alternanslarda yaltmda kald
zamanlarda kaynak gerilimi tristr
zerinde, tristrn bloke ettii gerilim
olarak grlmektedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Yarm dalga kontroll dorultucunun
rezistif ykte altrlmas durumunda,
yk zerinde aadaki ekilde verilen
dalga seklinin grleceini belirtmitik.
imdi bu dalga ekline gre k

geriliminin ortalama deer eitliini
bulalm.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

k akm ortalama deeri;
Yarm dalga kontroll dorultucunun
rezistif ykte altrlmas durumunda,
yk zerinden aadaki ekilde grlen
akmn geeceini belirtmitik.
imdi bu dalga sekline gre k

akmnn ortalama deer eitliini
bulalm.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Ortalama k gc;
Ortalama k gc, ortalama k
gerilimi ve akmnn arpmna eittir.
Pdc= IdcVdc
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Tristr gerilimi, devredeki tristr
Bu devrenin kaynaktan ektii etkin
tarafndan bloke edilen gerilimdir. Yan
g, kaynak gerilimi ve kaynaktan
tarafta ekilde grld gibi, kaynan
ekilen akmn etkin deerlerinin
pozitif ve negatif alternanslarnda tristr
arpmna eittir.
yaltmda kalmakta ve tepe deeri Vm
PS(rms)= IS(rms)VS(rms)
olan kaynak gerilimini bloke etmektedir.
Anahtar (tristr) gerilimi;
Bu durumda devrede kullanlacak olan
tristrn alma gerilimi aadaki
eitlikten hesaplanabilecektir.
VT Vm+(%30.Vm)
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Anahtar (tristr) akm; G katsays (cos);
Anahtar (tristr) akm, aada ekilde Devrede kaynak gerilimi ve akm
grld gibi max. yarm dalga bir akmdr. ekildeki gibidir. Bu durumda kaynaktan
Bu durumda devrede kullanlacak olan sadece pozitif alternanslarda ve
tristrn alma akm, asyla balantl dengesiz bir akm
ekilmektedir.
IT Im +(%30.Im )
eitliinden bulunabilmektedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (endktif ykte):

Endstride arlkla elektrik
ekilde 1 fazl yarm dalga kontroll
motorlarnn kullanld
dorultucu devre ve devrenin endktif
bilinmektedir. Elektrik motorlar
ykte almasn gsteren temel dalga
ierdikleri bobinler ve bu bobinlerin
ekilleri ise ekilde verilmitir.
direnleri nedeniyle endktif +
rezistif (L+R) durumundadrlar.
Kontroll dorultucular, zellikle

doru akm elektrik motorlarnn
kontrol iin gelitirilmi devrelerdir.

zer
zerENYURT
G Elektronii 1
Yan taraftaki ekilden grld gibi,

ykn ok endktif olduu kabul
edilirse, devrenin k akm (IO) ok
az dalgalanacaktr. Biz izim ve
hesaplama kolayl olmas asndan
bu akm dz kabul edeceiz.
Yine ekilden grld gibi bu akm,

tristrn iletimde olduu zamanlarda
tristr zerinden (IS,T), dier
zamanlarda ise yke ters paralel olarak
balanm serbest gei diyotu
zerinden dolamaktadr. Bu durumda
parametreler;
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Yarm dalga kontroll dorultucunun Endktif ykte yk zerinden geen
endktif ykte altrlmas durumunda, akm ekilde grld gibi srekli ve
yk zerinde aadaki ekilde grlen sabit (dz) kabul edilmektedir.
Bu durumda rezistif yk iin elde edilen Idc= Im= Vm / Z
eitlik endktif yk iin de aynen geerlidir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Ortalama k gc;
ekilde belirtilen ve akmn aktif
Endktif ykte ortalama k gc,
olduu t1 ve pasif olduu gre t2
ortalama k gerilimi ve akmnn
sreleri kullanlarak, etkin peryot (k)
arpmna eittir.
hesaplamas yaplabilir.
Pdc= IdcVdc
Kaynak akmnn etkin deeri; k= t1 / (t1+t2)= t1 / T
Kaynak akmnn dalga ekli aadaki
gibidir. Buradan, kare dalga seklinde deien
kaynak akmnn etkin deeri
IS(rms)= k.Im
IS(rms)= k.(Vm/ Z)
esitliklerinden bulunabilecektir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Tristrn alma gerilimi ekilden
Bu devrenin kaynaktan ektii etkin g, grld gibi, rezistif ykteki seklini
kaynak gerilimi ve kaynaktan ekilen koruduuna gre ayn eitlikle
akmn etkin deerlerinin arpmna esittir. hesaplanabilecektir.
PS(rms)= IS(rms)VS(rms) VT Vm+(%30.Vm)

Anahtar (tristr) gerilimi; Anahtar (tristr) akm;
Anahtar (tristr) akm, ekilden grld
gibi, kaynak akm ile ayn olduuna gre
ve diyot zerinden akan en yksek akm
Im olduuna gre bu akm deeri,
IT Im+(%30.Im)
esitliinden bulunabilecektir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

G katsays (cos);
Devrede kaynak gerilimi ve akm
ekildeki gibidir. Bu durumda
kaynaktan sadece pozitif
alternanslarda ve ile orantl tek
ynl dengesiz bir akm ekilmektedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontrolsz Dorultucu:

Bilindii gibi, 1 fazl gerilimi tam Aadaki ekilde 1 fazl simetrik tam
dalga dorultabilmek iin, dalga kontrolsz dorultucu devre
simetrik AC kaynan olduu balants grlmektedir.
veya kolaylkla elde
edilebilecei yerlerde, sadece 2 ekilden grld gibi kaynak gerilimi
adet g anahtar kullanarak orta ulu bir transfo ile oullamaktadr.
tam dalga dorultma yapmak
mmkndr.
Bu sayede daha az g
anahtar kullanlarak anahtar
kayplar azaltlmaktadr. Fakat
simetrik AC olmad
durumlarda ayrca bir kurulu
maliyeti ortaya kmaktadr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontrolsz Dorultucu:

ekilde grlen 1 fazl simetrik tam
dalga kontrolsuz dorultucu ile ayn
isi yapan bir dier devre de kpr
bal kontrolsuz dorultucu
devresidir.
1 fazl kontrolsuz kpr dorultucu

devresinde simetrik AC kaynaa
ihtiya yoktur. Bu nedenle simetrik
AC elde etmek iin ayrca ekilde 1 fazl tam dalga kontrolsz
transformatr kullanmaya da gerek kpr dorultucu devre balants
yoktur. grlmektedir. Devrenin rezistif (R)
ykte almas dalga ekilleri ekilde
Her iki devreden elde edilen ks da verilmitir.
tam dalga olduu iin analiz kpr
dorultucuya gre yaplacaktr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontrolsz Dorultucu (Omik Ykte):


4) Kaynak akm (IS),
5) k (yk) akm (IO),

devre balants nedeniyle farkl olduu iin
ayr ekillerle gsterilmitir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
ekilden grld gibi, k (yk) ekilde grlen temel dalga ekillerinden

zerinde kaynaktan gelen pozitif yararlanarak devrede gerekli hesaplamalar
alternanslar olduu gibi negatif yaplabilir. Devrede yaplabilecek baz
alternanslar ise pozitife katlanm hesaplamalar unlardr;
ekilde grlmektedir.
1) k gerilimi ortalama deeri,
Bunun nedeni pozitif alternanslarda 2) k akmnn ortalama deeri,
D1 ve D2, negatif alternanslarda ise 3) Ortalama k gc,
D3 ve D4 diyotlarnn iletimidir. 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
deeri,
Diyotlarn yaltmda kald 5) Kaynaktan ekilen etkin g,
kendilerine gre ters olan 6) Anahtar (diyot) gerilimi,
alternanslarda ise kaynaktan gelen 7) Anahtar (diyot) akm.
bu alternanslar her bir diyot 8) G katsays,
zerinde, bloke ettii gerilim olarak
grlmektedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

1 fazl tam dalga kontrolsuz
dorultucunun rezistif ykte
altrlmas durumunda, yk zerinde
aadaki ekilde verilen dalga seklinin
grleceini belirtmitik.

bulalm.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

k akm ortalama deeri;
1 fazl tam dalga kontrolsuz
dorultucunun rezistif ykte
altrlmas durumunda, yk zerinden
aadaki ekilde grlen akmn
geeceini belirtmitik.

akmnn ortalama deer eitliini
bulalm.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Ortalama k gc;
Ortalama ks gc, ortalama ks
gerilimi ve akmnn arpmna esittir.
Pdc= IdcVdc
Kaynak akmnn dalga ekli aadaki
gibidir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Anahtar (diyot) gerilimi, diyot
Bu devrenin kaynaktan ektii etkin tarafndan bloke edilen gerilimdir. Yan
g, kaynak gerilimi ve kaynaktan tarafta ekilde grld gibi,
ekilen akmn etkin deerlerinin kaynan negatif alternanslarnda
arpmna eittir. diyot yaltmda kalmakta ve tepe
PS(rms)= IS(rms)VS(rms) deeri Vm olan kaynak gerilimini
Anahtar (diyot) gerilimi; bloke etmektedir.
Bu durumda devrede kullanlacak

olan diyotun alma gerilimi
VD Vm+(%30.Vm)
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Anahtar (diyot) akm; G katsays (cos);
Anahtar (diyot) akm, aada ekilde Devrede kaynak gerilimi ve akm
grld gibi yarm dalga bir akmdr. ekildeki gibidir. Bu durumda
kaynaktan her iki alternansta da ve
Bu durumda devrede kullanlacak olan kaynakla ayn fazda akm
diyotun alma akm, ekilmektedir Bu durumda cos= 1dir.
ID Im+(%30.Im)
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontrolsz Dorultucu (Endktif Ykte):

Bilindii gibi endstrideki yklerin ekilde 1 fazl tam dalga kontrolsz
ok byk bir blm endktif kpr dorultucu devre balants
karakterli (L+R) yklerdir. grlmektedir. Devrenin endktif (L+R)
ykte almasn gsteren dalga
Bu yklere verilebilecek en nemli ekilleri ekilde verilmitir.
rnek elektrik motorlardr. Elektrik
motorlar ierdikleri bobinler ve bu
bobinlerin direnleri nedeniyle
endktif + rezistif (L+R)
durumundadrlar.

zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Yan taraftaki ekilden grld gibi,
ykn ok endktif olduu kabul
edilirse, devrenin ks akm (IO) ok
az dalgalanacaktr. Biz izim ve
hesaplama kolayl olmas asndan
bu akm dz kabul edeceiz.
Yine sekilden grld gibi bu akm,

pozitif ve negatif alternanslarda
kaynaktan ift ynl olarak ekilmekte,
diyotlardan ise kendilerine uygun olan
alternanslarda akm akmaktadr. Bu
durumda parametreler;
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Yarm dalga kontrolsz dorultucunun Endktif ykte yk zerinden geen akm
endktif ykte altrlmas durumunda, ekilde grld gibi srekli ve sabit
yk zerinde aadaki ekilde grlen (dz) kabul edilmektedir.
Bu durumda resitif yk iin elde edilen
eitlik endktif yk iin de aynen Idc= Im= Vm / Z
geerlidir.
eitliinden dorudan hesaplanabilecektir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Ortalama k gc;
Endktif ykte ortalama k gc, ekilde grlen ok endktif yk iin
ortalama k gerilimi ve akmnn kaynak akm seklinden hareketle kaynak
arpmna eittir. akmnn etkin deeri kolaylkla
P =I V bulunabilecektir.
dc dc dc
Kaynak akmnn etkin deeri; Bilindii gibi ebeke geriliminde etkin

deer hesab tek alternans iin
bulunmaktadr, nk kare alnd iin
negatif alternansta da ayn sonuca
ulalmaktadr.
Bu durumda sadece 0- aral iin

etkin deer dorudan tepe deer (Im)
veya k akm deerine esit olacaktr
yani Irms= Imdir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

ekilden grld gibi, rezistif ykteki
Bu devrenin kaynaktan ektii etkin g, eklini koruduuna gre ayn eitlikle
kaynak gerilimi ve kaynaktan ekilen hesaplanabilecektir.
akmn etkin deerlerinin arpmna eittir.
VD Vm+(%30.Vm)
PS(rms)= IS(rms)VS(rms)
Anahtar (diyot) akm;
Anahtar (diyot) gerilimi;
Anahtar (diyot) akm, ekilden
grld gibi, kaynak akm ile ayn
olduuna gre ve diyot zerinden akan
en yksek akm Im olduuna gre bu
akm deeri,
ID Im+(%30.Im)
eitliinden bulunabilecektir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

G katsays (cos);
ekildeki gibidir. Bu durumda
kaynaktan hem pozitif hem de
negatif alternanslarda kaynak
gerilimiyle ayn fazl akm
ekilmekte yani cos= 1dir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontroll Dorultucu:

Bilindii gibi, 1 fazl gerilimi tam Aadaki ekilde 1 fazl simetrik tam dalga
dalga dorultabilmek ve kontrol kontroll dorultucu devre balants
edebilmek iin, simetrik AC grlmektedir. Grld gibi kaynak
kaynan olduu veya kolaylkla gerilimi oullanmakta ve tristrlere
elde edilebilecei yerlerde, sadece uygulanmaktadr.
2 adet g anahtar kullanarak
dorultma yapmak mmkndr.
Bu sayede daha az g anahtar

kullanlarak anahtar kayplar
azaltlmaktadr. Fakat simetrik AC
olmad durumlarda ayrca bir
kurulu maliyeti ortaya
kmaktadr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontroll Dorultucu:

ekilde grlen 1 fazl simetrik tam 1 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu
dalga kontroll dorultucu ile ayn ii (rezistif ykte):
yapan bir dier devre de kpr bal
ekilde 1 fazl tam dalga yarm kontroll
kontroll dorultucu devresidir.
kpr dorultucu devre balants
grlmektedir. Devrenin rezistif (R) ykte
1 fazl kontroll kpr dorultucu
alma dalga ekilleri ekilde verilmitir.
devresi, yarm kontroll ve tam
kontroll olmak zere iki ekilde
yaplabilmektedir.
ncelikle yarm kontroll kpr

dorultucu devresi, daha sonra da
tam kontroll kpr dorultucu
devresi hem rezistif hem de endktif
ykte ayrntsyla analiz edilecektir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (rezistif ykte):


4) Kaynak akm (IS),
5) k (yk) akm (IO),
6) Anahtar akm (ID-T)dir.

devre balants nedeniyle farkl olduu
iin ayr ekillerle gsterilmitir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

direnci zerinde kaynaktan gelen yararlanarak devrede gerekli hesaplamalar
pozitif alternanslar asndan yaplabilir. Devrede yaplabilecek baz
itibaren, negatif alternanslar ise hesaplamalar unlardr;
pozitife katlanm ekilde yine
asndan itibaren grlmektedir. 1) ks gerilimi ortalama deeri,
2) k akmnn ortalama deeri,
Bunun nedeni , pozitif 3) Ortalama k gc,
alternanslarda T1-D1, negatif 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
alternanslarda ise T2-D2 deeri,
elemanlarnn birbirlerine seri 5) Kaynaktan ekilen etkin g,
olarak iletime gemeleri ve pozitif 6) Anahtar (diyot-tristr) gerilimleri,
alternaslarda T1in, negatif 7) Anahtar (diyot-tristr) akmlar,
alternanslarda ise T2nin da 8) G katsays,
uyarlmasdr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

1 fazl yarm kontroll kpr
dorultucunun rezistif ykte altrlmas
durumunda, yk zerinde aadaki
ekilde verilen dalga seklinin grleceini
belirtmitik.

bulalm.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

k akmnn ortalama deeri;
1 fazl tam dalga kontrolsuz dorultucunun
rezistif ykte altrlmas durumunda, yk
zerinden aadaki ekilde grlen akmn
geeceini belirtmitik.
Simdi bu dalga sekline gre k akmnn

ortalama deer eitliini bulalm.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Ortalama k gc;
Ortalama k gc, ortalama
k gerilimi ve akmnn
arpmna eittir.
Pdc= IdcVdc
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Bu devrenin kaynaktan ektii etkin Diyot ve tristrlerin gerilimi, diyot ve
g, kaynak gerilimi ve kaynaktan tristrler tarafndan bloke edilen gerilimdir.
ekilen akmn etkin deerlerinin Yan tarafta ekilde grld gibi,
arpmna eittir. kaynan negatif ve pozitif
alternanslarnda
PS(rms)= IS(rms)VS(rms) anahtarlar yaltmda kalabilmekte ve
kaynak gerilimini bloke etmektedir.
Anahtar (diyot-tristr) gerilimi;
Bu durumda devrede kullanlacak olan
anahtarlarn alma gerilimleri aadaki
eitlikten hesaplanabilir.
VD Vm+(%30.Vm)
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Anahtar (diyot-tristr) akm; G katsays (cos);
Diyot ve tristrlerin akm, ekilde Devrede kaynak gerilimi ve akm
grld gibi en fazla yarm dalga bir ekildeki gibidir. Bu durumda kaynaktan
akmdr. Bu durumda devrede her iki alternansta da ve kaynakla farkl
kullanlacak olan diyotun alma akm, fazda akm ekilmektedir. Bu durumda
cos= cos(/2)dir
ID Im+(%30.Im)
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (endktif ykte):

ekilden grld gibi kaynak ekilde 1 fazl tam dalga yarm kontroll
gerilimi ile kaynaktan ekilen akmn kpr dorultucu devre balants
aralarndaki faz farkn bulabilmek iin grlmektedir. Devrenin endktif (L+R)
kaynak akmnn temel bileeni (IS1) ykte almasn gsteren dalga
izilmitir. ekilleri ekilde verilmitir.
Temel bilesen izilirken kaynak akm

kare dalga gibi kabul edilmi ve bunun
sins edeerinin nasl olabilecei
dnlmtr.
Yan tarafta ise 1 fazl yarm kontroll

kpr dorultucu devresinin endktif
(L+R) ykteki davran ayrntsyla
incelenmeye balanmtr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1


4) Kaynak akm (IS),
5) k (yk) akm (IO),
6) Anahtar akm (ID-T)dir.

devre balants nedeniyle farkl olduu iin
ayr ID-T ekillerle gsterilmitir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

direnci zerinde kaynaktan gelen yararlanarak devrede gerekli hesaplamalar
pozitif alternanslar asndan yaplabilir. Devrede yaplabilecek baz
itibaren, negatif alternanslar ise hesaplamalar unlardr;
pozitife katlanm ekilde yine
asndan itibaren grlmektedir. 1) ks gerilimi ortalama deeri,
2) k akmnn ortalama deeri,
Devre ksna bal yk ok 3) Ortalama k gc,
endktif kabul edildiinde devrenin 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin deeri,
k akm da tepe deerde dz 5) Kaynaktan ekilen etkin g,
olarak kabul edilmi ve izilmitir. 6) Anahtar (diyot-tristr) gerilimleri,
7) Anahtar (diyot-tristr) akmlar,
Kprdeki elemanlarn yaltmda 8) G katsays,
olduu durumlarda akm Dm
zerinden dolar.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

k gerilimin ortalama deeri; k akmnn ortalama deeri;
1 fazl yarm kontroll kpr 1 fazl yarm kontroll kpr
dorultucunun endktif ykte dorultucunun endktif ykte
altrlmas durumunda, yk altrlmas durumunda, yk
zerinde aadaki ekilde verilen zerinden aadaki ekilde verilen
dalga seklinin grleceini akmn geeceini belirtmitik. Bu
belirtmitik. durumda k akm;
Bu durumda k gerilimi eitlii Idc= Im= Vm / R

rezistif yk eitlii ile ayn olacaktr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Ortalama k gc; nceden akland gibi kaynak akmnn
Ortalama k gc, ortalama k etkin periyodu;
gerilimi ve akmnn arpmna k= t1 / (t1+t2)
eittir. eitlii ile bulunup, buradan da akmn etkin
deeri;
Pdc= IdcVdc Is(rms)= Im . k
Kaynaktan ekilen etkin g deeri,
kaynak gerilimi ve kaynaktan ekilen
akmn etkin deerlerinin arpmdr. Bu
durumda;
PS(rms)= IS(rms) . VS(rms)
olacaktr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Anahtar (diyot-tristr) gerilimi; Anahtar (diyot-tristr) akm;
Diyot ve tristrlerin akm aadaki
Diyot ve tristrlerin gerilimi aadaki ekildeki gibi olduundan anahtar
ekildeki gibi olduundan anahtar akmlar,
gerilimi,
ID-T Im+(%30.Im)
VD-T Vm+(%30.Vm)
Ksacas, devrede kullanlan diyot ve
olacaktr. tristrler ayn akm ve gerilimde olmaldr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

G katsays (cos); Yarm kontroll dorultucularda, endktif
ykte altrlrken, kprdeki
elemanlarn korunmas iin, yke ters
ekildeki gibidir. Bu durumda kaynaktan
paralel olarak bir serbest gei diyotu
her iki alternansta da ve kaynakla farkl
balama zorunluluu vardr. Bu durumda
fazda akm ekilmektedir. Bu durumda
dorultucu ekildeki gibi sadece
cos= cos(/2)dir
1.blgede alacak ve kaynaktan yke
doru enerji transferine izin verecektir.
Eer dorultucunun ift ynl enerji
transferine izin vermesi isteniyorsa Tam
Kontroll kullanlmaldr.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1
1 Fazl Tam Kontroll Kpr Dorultucu (endktif ykte):

ekilde 1 fazl tam dalga tam kontroll
kpr dorultucu devre balants
grlmektedir. Devrenin rezistif ykte
almasn gsteren dalga ekilleri
ekildedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

ekilden grld gibi, ykn ok endktif
olduu kabul edilirse, devrenin k gerilimi
tristrlerin uyarma as deitii halde hi
sfra dmemekte, ya pozitifte ya da
negatifte yer almaktadr.
Uyarma asna gre deien sadece pozitif

ya da negatifteki alanlardr. Bu sayede
tetikleme asnn 0-180 derece arasndaki
hareketinde k gerilimi en yksek pozitif
deerden en dk negatif deere kadar ift
ynl deitirilebilmektedir.
k akm ise tamamen tek ynl ve dz

olmaktadr. Bunu nedeni tristrlerin iletime
devam etmesidir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

k geriliminin zaman zaman pozitif ekilde grlen temel dalga ekillerinden
zaman zaman negatif olmasna ramen yararlanarak devrede gerekli
k akmnn hep pozitifte olmas, g hesaplamalar yaplabilir. Devrede
ak ynnn de zaman zaman yaplabilecek baz hesaplamalar
deimesine neden olmaktadr. unlardr;
k gerilimi pozitif olduu zamanlarda 1) ks gerilimi ortalama deeri,

kaynaktan yke doru pozitif g aks 2) k akmnn ortalama deeri,
(+V . +I = +P), k geriliminin negatif 3) Ortalama k gc,
olduu zamanlarda ise ykten kaynaa 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin deeri,
doru negatif g aks 5) Kaynaktan ekilen etkin g
gereklemektedir (-V . +I = -P). 6) G katsays,
7) Anahtar (diyot-tristr) gerilimleri,
Devredeki tristrler ters polarma altnda 8) Anahtar (diyot-tristr) akmlar,
olsalar bile ilerinden geen akm sfra
dmeden yaltma geemedikleri iin
bu olay gereklemektedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

1 fazl tam kontrollu kpr dorultucunun
endktif ykte altrlmas durumunda,
yk zerinde aadaki ekilde verilen
dalga seklinin grleceini belirtmitik.
Bu durumda k gerilimi eitlii yan

tarafta olduu gibi bulunabilecektir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

k akmnn ortalama deeri; Etkin giri gc;
ks akm dz kabul edildiinden Giri akm ve geriliminin arpm,
Idc= Im = Vm / Z PS(rms)= IS(rms)VS(rms)
Ortalama k gc; G katsays (cos);

k akm ve geriliminin arpm, Kaynak akmnn dalga ekli ekildeki
Pdc= IdcVdc gibidir. Buradan;
cos= cos olacaktr.
Kaynak akmnn dalga sekli ekildeki
gibidir ve IS(rms)= Imdir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

Anahtar (tristr) gerilimi; Anahtar (tristr) akm;
Devredeki tristrlerin gerilimi aadaki Devredeki tristrlerin akm aadaki
ekildeki gibi olduundan anahtar ekildeki gibi olduundan anahtar
gerilimi, akmlar,
VT Vm+(%30.Vm) IT Im+(%30.Im) olacaktr.
olacaktr.
Uyarma asnn artmas ya da
azalmas tristr gerilim ve akmn
etkilememektedir.
zer
zerENYURT
G Elektronii 1

1 fazl tam kontrollu dorultucu devreleri,
zellikle doru akm motorlarnn tek ynl
kontrol iin kullanlan g elektronii
devreleridir.
Devrede serbest gei diyotu kullanlmad

iin yk zerindeki enerjiden dolay dolamak
isteyen akm, dorudan kprdeki tristrler
ve kaynak zerinden dolamakta ve ift ynl
enerji transferi gereklemektedir.
Bu zellik sayesinde doru akm

motorlarnda enerjiyi geri kazanarak yaplan
frenleme yntemi olan rejeneratif frenleme
yapabilme olana da ortaya kmaktadr.
zer
zerENYURT

Guc Elo Ders 04

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Guc Elo Ders 04

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

G Elektronii 1

Elektronik Devre Tasarm

Kontrolsz dorultucular sabit DC gerilim kl, kontroll dorultucular ise deiken

Kontroll dorultucularda kullanlan temel g eleman ise tristrdr. Tristr, iletime

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (omik ykte):

Aadaki ekilde 1 fazl yarm dalga

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (omik ykte):

ekilden grld gibi, g devrelerinin

1) Kaynak gerilimi (VS),

Burada kaynak, yk ve anahtar akmlar

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (omik ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (omik ykte):

Yarm dalga kontrolsz dorultucunun

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (omik ykte):

Kaynak akmnn etkin deeri;

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (omik ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (omik ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (endktif ykte):

Tabii ki devrede endktif yk olmas

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (endktif ykte):

Yan taraftaki ekilden grld gibi, ykn

Yine ekilden grld gibi bu akm, pozitif

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (endktif ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (endktif ykte):

IS(rms)= k.Im= 0,7.Im

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (endktif ykte):

PS(rms)= IS(rms)VS(rms) VD Vm+(%30.Vm)

Anahtar (diyot) gerilimi; Anahtar (diyot) akm;

1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsz Dorultucu (endktif ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (omik ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (omik ykte):

1) Kaynak gerilimi (VS),

Burada kaynak, yk ve anahtar akmlar

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (omik ykte):

ekilden grld gibi, k (yk)

Bunun nedeni tristrn pozitif

Tristrn, pozitif ve negatif

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (omik ykte):

imdi bu dalga ekline gre k

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (omik ykte):

imdi bu dalga sekline gre k

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (omik ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (omik ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (omik ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (endktif ykte):

Kontroll dorultucular, zellikle

Tabii ki devrede endktif yk olmas

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (endktif ykte):

Yan taraftaki ekilden grld gibi,

Yine ekilden grld gibi bu akm,

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (endktif ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (endktif ykte):

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (endktif ykte):

PS(rms)= IS(rms)VS(rms) VT Vm+(%30.Vm)

1 Fazl Yarm Dalga Kontroll Dorultucu (endktif ykte):

1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontrolsz Dorultucu:

1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontrolsz Dorultucu:

1 fazl kontrolsuz kpr dorultucu

1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontrolsz Dorultucu (Omik Ykte):

ekilden grld gibi, g devrelerinin

1) Kaynak gerilimi (VS),

Burada kaynak, yk ve anahtar akmlar

1 Fazl Simetrik Tam Dalga Kontrolsz Dorultucu (Omik Ykte):