G Elektronii 1

Elektronik Devre Tasarm

Ders 07
Ders Notlar Ege niversitesi retim yesi Yrd.Do.Dr. Mehmet Necdet YILDIZa aittir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /1
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Omik Yk);

3 fazl yarm kontroll kpr dorultucu ekilden grld gibi, 3 faz yarm
g devresi balants omik yk iin kontroll kpr dorultucu devresini
ekilde gsterilmitir. srmek iin, daha nce 3 faz yarm dalga
kontrollu dorultucu devresini srmekte
Bu devrede de 1 fazl kprde olduu kullanlan 3 fazl uyarma devresi aynen
gibi srme kolayl asndan stteki kullanlmtr.
elemanlar tristr, alttaki elemanlar ise
diyottur.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /2
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Omik Yk);

Yan taraftaki dalga temel ekillerinden

grlebilecei gibi, T1 tristr Vab
geriliminin, T2 tristr Vbc geriliminin, T3
tristr ise Vca geriliminin 90nc
derecesinde uyarlmtr.

Bunun sonucunda k gerilimi ve k

akm kesikli olarak olumutur.

A fazndan ekilen akm ise T1 iletimde

olduunda pozitif, T2 iletimde olduunda
negatif olarak akmakta, T3 iletimde
olduuna ise A fazndan herhangi ynde
bir akm akmamaktadr.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /3
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Omik Yk);

k Geriliminin Ortalama Deeri (Vdc);
3 fazl yarm kontroll kpr dorultucunun
omik ykteki k gerilim dalga sekli
aadaki ekilde grld gibi olduunu
belirtmitik. Bu durumda gerilim ortalama
deeri 60 derece iin yandaki gibidir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /4
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Omik Yk);

k Akmnn Ortalama Deeri (Idc);
3 fazl yarm kontroll kpr dorultucunun
omik ykteki k akmnn dalga sekli
aadaki ekilde grld gibi olduunu
belirtmitik. Bu durumda akmn ortalama
deeri 60 derece iin yandaki gibidir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /5
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Omik Yk);

Ortalama k Gc (Pdc);
Pdc= Idc . Vdc
Kaynak Akmnn Etkin Deeri (IA(rms));
Kaynan bir fazndan ekilen akm ekilde
grlmekte olup, etkin deeri yandaki gibi
bulunabilecektir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /6
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Omik Yk);

Kaynaktan ekilen Toplam Etkin G
Bu durumda g katsays, aktif gcn
(PS(rms));
grnr gce oranndan yani,
PA(rms)= IA(rms) . Vf(rms) cos= P / S
fazdan ekilen toplam g; ile bulunabilir.
PS(rms)= 3 . PA(rms)
Devrenin G Katsays (cos);
Kaynan bir fazndan ekilen akm ve
ilgili hat gerilimi yan tarafta ekilde
grlmektedir.
ekilden grld gibi, kaynak akm,
kaynaktan kesikli olarak ekilmekte ve
g katsays aadaki sekil zerinden
tam olarak belirlenememektedir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /7
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Omik Yk);

Anahtar (Diyot-tristr) Akm (ID); Anahtar (Diyot-tristr) Gerilimi (VD);
Devredeki anahtar (diyot-tristr) akmnn Devredeki anahtar (diyot-tristr)
dalga sekli ekildeki gibidir. Bu sekle gre geriliminin dalga sekli ekildeki gibidir.
anahtar akm, dier uygulamalarda da Bu sekle gre anahtar gerilimi de, dier
olduu gibi, zerinden geen akmn tepe uygulamalarda da olduu gibi,
deerine en az %30 tolerans pay zerindeki gerilimin tepe deerine en az
eklenerek bulunabilir. %30 tolerans pay eklenerek bulunabilir.
ID= Im+(%30.Im)= 1,3 . 3.Vm/R VD= 1,3 . 3.Vm

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /8
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

3 fazl yarm kontroll kpr dorultucu ekilden grld gibi, 3 faz yarm
g devresi balants endktif yk iin kontroll kpr dorultucu devresini
ekilde gsterilmitir. srmek iin, daha nce 3 faz yarm
dalga kontrollu dorultucu devresini
Bu devrede de 1 fazl kprde olduu srmekte kullanlan 3 fazl uyarma
gibi srme kolayl asndan stteki devresi aynen kullanlmtr.
elemanlar tristr, alttaki elemanlar ise
diyottur.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com /9
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

Yan taraftaki dalga temel ekillerinden
grlebilecei gibi, T1 tristr Vab
geriliminin, T2 tristr Vbc geriliminin, T3
tristr ise Vca geriliminin 90nc
derecesinde uyarlmtr. Bu durumda
k akm serbest gei diyotunun
etkisiyle dz olarak gereklemitir.

A fazndan ekilen akm ise T1 iletimde

olduunda pozitif, T2 iletimde olduunda
negatif olarak akmakta, T3 iletimde
olduuna ise A fazndan herhangi ynde
bir akm akmamaktadr.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 10
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

k Geriliminin Ortalama Deeri (Vdc); k Akmnn Ortalama Deeri (Vdc);
3 fazl yarm kontroll kpr dorultucunun 3 fazl yarm kontroll kpr
endktif ykteki k gerilim dalga sekli dorultucunun endktif ykteki k
aadaki ekilde grld gibi olduunu akm dalga sekli aadaki ekilde
belirtmitik. Bu durumda gerilim ortalama grld gibi olduunu belirtmitik.
deeri omik ykle ayndr. Bu durumda akmn ortalama deeri,
Idc= Im= 3.Vm / Z

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 11
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

Ortalama k Gc (Pdc);
Pdc= Idc . Vdc
Kaynak Akmnn Etkin Deeri (IA(rms));
Kaynan bir fazndan ekilen akm ekilde
grlmekte olup, etkin deeri yandaki gibi
bulunabilecektir.
ekilden grld gibi AC kare dalga
formatnda olan kaynak akm ancak
etkin periyotla yaklak olarak
hesaplanabilecektir.
Bu durumda etkin periyot,
k= t1 / [t1+(t2+t3)/2]
Etkin periyodu kullanarak kaynak
akmnn etkin deeri,
IS(rms)= Im . k
veya,
IS(rms)= (3.Vm / Z) . k
eitliinden hesaplanabilecektir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 12
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

Kaynaktan ekilen Toplam Etkin G Bu durumda g katsays, aktif gcn
(PS(rms)); grnr gce oranndan yani,
PA(rms)= IA(rms) . Vf(rms) cos= P / S
fazdan ekilen toplam g; ile bulunabilir.
PS(rms)= 3 . PA(rms)
Devrenin G Katsays (cos);
Kaynan bir fazndan ekilen akm ve
ilgili hat gerilimi yan tarafta ekilde
grlmektedir. ekilden grld gibi,
kaynak akm, kaynaktan kesikli olarak
ekilmekte ve g katsays aadaki
sekil zerinden tam olarak
belirlenememektedir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 13
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

Anahtar (Diyot-Tristr) Akm (ID); Anahtar (Diyot-Tristr) Gerilimi (VD);
Devredeki anahtar (diyot-tristr) akmnn Devredeki anahtar (diyot-tristr)
dalga sekli ekildeki gibidir. Bu sekle gre geriliminin dalga ekli ekildeki gibidir.
anahtar akm, dier uygulamalarda da Bu sekle gre anahtar gerilimi de, dier
olduu gibi, zerinden geen akmn tepe uygulamalarda da olduu gibi,
deerine en az %30 tolerans pay zerindeki gerilimin tepe deerine en az
eklenerek bulunabilir. %30 tolerans pay eklenerek bulunabilir.
ID= Im+(%30.Im)= 1,3 . 3.Vm/Z VD= 1,3 . 3 . Vm

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 14
 G Elektronii 1

3 Fazl Yarm Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

Bilindii gibi yarm kontroll kprnn endktif ykte altrlmas durumunda ykten
kaynaa doru enerji transferi olamamakta ve aadaki ekilden grld gibi
dorultucu sadece 1. blgede almaktadr. Dorultucunun ift blgede
alabilmesi iin tam kontroll dorultucu olmas gerekecektir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 15
 G Elektronii 1

3 Fazl Tam Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

3 fazl tam kontrollu kpr dorultucu
g devresi balants endktif yk iin
ekilde gsterilmitir.
Bu devrede de 1 fazl kprde olduu
gibi kprdeki tm elemanlar tristrdr
ve serbest gei diyotu kullanlmamtr.
ekilden grld gibi, 3 faz tam
kontroll kpr dorultucu devresini
srmek iin, daha nce 3 faz yarm
dalga kontrollu dorultucu devresini
srmekte kullanlan 3 fazl uyarma
devresi yaltma yaplarak kullanlmtr.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 16
 G Elektronii 1

3 Fazl Tam Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

Yan taraftaki dalga temel ekillerinden
grlebilecei gibi, devredeki tristrler tpk
3 fazl kontrolsz kprdeki diyotlarn doal
hareketlerinde olduu gibi uyarlmlardr.

Burada kullanlan uyarma teknii ile her bir

tristr 120 derece iletimde tutulmakta, her
60 derecede es deitirmekte ve kta hat
gerilimini dorultarak kontrol etmektedir.

60 derecelik uyarma as iin izilen bu

ekilde negatif ksmlar olumamtr. A
bydke gerilim negatife doru
sarkmaktadr.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 17
 G Elektronii 1

3 Fazl Tam Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

k Geriliminin Ortalama Deeri (Vdc);
3 fazl tam kontrollu kpr dorultucunun
endktif ykteki k gerilim dalga sekli
aadaki ekilde grld gibi olduunu
belirtmitik. Bu durumda gerilim ortalama
deeri iin yandaki gibi olacaktr.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 18
 G Elektronii 1

3 Fazl Tam Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

k Akmnn Ortalama Deeri (Idc);
3 fazl tam kontrollu kpr
dorultucunun endktif ykteki k
akm dalga sekli aadaki ekilde
grld gibidir. Bu durumda akmn
ortalama deeri,
Idc= Im= 3.Vm / Z
Kaynak Akmnn Etkin Deeri (IA(rms));
Kaynan bir fazndan ekilen akm
ekilde grlmekte olup etkin deeri,
k= t1 / (t1+t2)
IS(rms)= Im . k
IS(rms)= (3 . Vm / Z) . k
eitliinden bulunabilecektir.

Ortalama k Gc (Pdc);
Pdc= Idc . Vdc

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 19
 G Elektronii 1

3 Fazl Tam Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

Kaynaktan ekilen Toplam Etkin G Bu durumda g katsays,
(PS(rms)); cos= cos(60+/2)
PA(rms)= IA(rms) . Vf(rms) eitliinden bulunabilecektir.
fazdan ekilen toplam g;
PS(rms)= 3 . PA(rms)
Devrenin G Katsays (cos);
Kaynan bir fazndan ekilen akm
ve ilgili hat gerilimi yan tarafta ekilde
grlmektedir.

ekilden grld gibi, kaynak

akm, kaynaktan ift ynl ve kesikli
olarak ekilmekte ve bu akm
periyodik olarak deimektedir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 20
 G Elektronii 1

3 Fazl Tam Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

Anahtar (Diyot-Tristr) Akm (IT); Anahtar (Diyot-Tristr) Gerilimi (VT);
Devredeki anahtar (diyot-tristr) akmnn Devredeki anahtar (diyot-tristr)
dalga sekli ekildeki gibidir. Bu sekle gre geriliminin dalga sekli ekildeki gibidir.
anahtar akm, dier uygulamalarda da Bu sekle gre anahtar gerilimi de, dier
olduu gibi, zerinden geen akmn tepe uygulamalarda da olduu gibi, zerindeki
deerine en az %30 tolerans pay gerilimin tepe deerine en az %30
eklenerek bulunabilir. tolerans pay eklenerek bulunabilir.
IT= Im+(%30.Im)= 1,3 . 3.Vm/Z VT= 1,3 . 3.Vm

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 21
 G Elektronii 1

3 Fazl Tam Kontroll Kpr Dorultucu (Endktif Yk);

Bilindii gibi tam kontroll kpr dorultucu k gerilimi ok endktif ykte, pozitif
maksimum ile negatif maksimum arasnda deimekte ve dorultucu ift ynl
almaktadr.

DC motorlarda yn deiimi iin iftli kullanlan bu devre ile ekilde grld gibi 4
blgeli alma salanabilir.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 22
 G Elektronii 1

3 Fazl Tam Kontroll ift Kpr Dorultucu;

3 fazl tam kontroll ift kpr
dorultucu g devresi balants
endktif yk iin ekilde gsterilmitir.
Bu devrede de 1 fazl uygulamada
olduu gibi iki tan kontrollu kpr
birbirine ters paralel olarak
balanmtr.
Devrenin uyarmasnda ise daha nce
aklanan tam kontroll uyarma
dzeneinden iki adet kullanlmal ve bu
devreler de 1 fazl ift kpr dorultucuda
olduu gibi bir lojik kontrol devresiyle kontrol
edilmelidir.
Bilindii gibi bu devre tek tek ya da daima
1+2= 180 sartn salayacak ekilde
uyarlmaldr.

zer
zerENYURT
ENYURT www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 23