Univerzitet u Sarajevu

Filozofski fakultet

Amela Bali

Poezija Muse azima atia u okvirima evropskog i junoslavenskog

simbolizma
Seminarski rad

Sarajevo, 2014.
 Univerzitet u Sarajevu

Filozofski fakultet

Amela Bali

Indeks br. 1718/2013; redovna studentica

Odsjek za knjievnosti naroda BiH i bosanski, hrvatski i srpski jezik

Poezija Muse azima atia u okvirima evropskog i junoslavenskog simbolizma

Seminarski rad

Predmet: Poetike bonjake knjievnosti do 20-og vijeka

Mentor: prof. dr. Fahrudin Rizvanbegovi

Sarajevo, septembar, 2014.

2
 Uvod

Poezija Muse azima atia vezuje se za jedno burno vrijeme, za vrijeme u kojem se
umjetnik, a i obian ovjek, teko snalazi. Meutim, sve tekoe svog vremena on je iskoristio
na najbolji mogui nain, njemu su omoguile da razvije svoju osobnost do jedne vrlo
ozbiljne pozicije. Ta pozicija jeste linost pjesnika koja je bila u stanju krupnih drutvenih
promjena sustizati moderne evropske pjesnike tokove. On e, u vrlo kratkom vremenskom
periodu, prei jedan itekako ozbiljan i teak razvojni put. Od pjesnika romantiarskih
tendencija, rodoljubivih tema, razvit e se pjesnik koji e, i to ravnopravno, stajati rame uz
rame sa ostalim junoslavenskim modernim pjesnicima, i po prvi put do tada, pribliiti
bonjaku knjievnost modernim evropskim tokovima. Tradicija koju je naslijedio nee ga
pritome usporavati, ve e mu omoguiti da postane pjesnikom specifinih osobenosti. U
njegovim stihovima moemo susresti i Istok i Zapad, i onu boleivu melanholiju islamske
kulture, neto sevdalijskog naslijea, ali, u isto vrijeme, i pjesnika kosmikih vizija, pjesnika
moderniteta. Specifinost susreta razliitih kultura, osebujna pjesnika linost i susret sa
kulturom moderne omoguit e najsnanije domete ovog pjesnika.

3
 Preporodni period u bonjakoj knjievnosti

Godina 1878. oznait e poetak krupnih promjena na prostoru BiH, i to ne samo na

drutvenom, ve i na kulturno-umjetnikom planu. Austrougarska okupacija omoguit e
prodor zapadne, kranske civilizacije na ovaj prostor koji je stoljeima bio pod osmanskom
upravom, na prostor iji je poloaj kroz historiju uvijek specifian. Ovaj period oznaen je
kao preporodni, jer po prvi put e se knjievnost ovoga prostora poeti ukljuivati u evropske
knjievne tokove. Naravno, to ukljuivanje podrazumijevat e prilagoenost tadanje
evropske knjievne prakse specifinostima BiH drutveno-politike i kulturne situacije. To,
prije svega, znai da kada govorimo o impresionizmu, simbolizmu ili bilo kojem drugom
knjievnom pravcu, on e uvijek na ovim prostorima imati neto drugaije specifinosti. Prije
svega, uvijek e vremenski kasnije poinjati nego to je to sluaj u knjievnostima drugih
evropskih zemalja, a svakako e imati i neke druge razlikovne crte.

Specifinost i vremena i prostora na kojem je stvarao i na kojem se razvijao, uslovit e

to da emo, naprimjer, u atievom stvaranju moi jasno razluiti nekoliko razliitih faza, pri
emu se njegovo pjesnitvo kree od rodoljubivih pa sve do modernih, simbolistikih
strujanja. Osobenost ovog vremena je ubrzan knjievni razvoj, nastoje se sustii evropski
knjievni tokovi i ukljuiti se u njih. Posmatrana iz aspekta odnosa tradicije i modernistikih
literarnih tenji atieva poezija ukazuje se u sasvim novom svjetlu: ona u potpunosti prerasta
zateene okvire bonjake poezije s kraja prolog i poetka ovog vijeka i, poetiki im
seprotivei i ponitavajui uzuse tradicije, otvara prostor za neizvjestan, ali, pokazalo se
kasnije, plodonosan susret dviju stvaralakih tradicija, idejnih, filozofskih i drutvenih
obrazaca Istoka i Zapada.1

Upravo na primjeru ovoga pjesnika moemo pratiti ta burna deavanja preporodnog

perioda u bonjakoj knjievnosti. Imamo mnotvo primjera pisaca koji se nisu uspjeli udaljiti
od rodoljubivih, nacionalnih tema, knjievne tradicije, dok, s druge strane ati odvano
pravi bitan korak naprijed. Njegov primjer je garant da se s razlogom ovo knjievno
razdoblje, razdoblje austrougarske uprave u BiH, naziva preporodnim, jer nikad ranije u
svojoj historiji bonjaka knjievnost nije mogla ii u korak sa evropskom, zapadnom
kulturom

1
Enver Kazaz, Musa azim ati, Knjievno nasljee i duh moderne, Teanj, 1997, str.10

4
 O modernom pjesnitvu

Govorei o modernome evropskom pjesnitvu Hugo Friedrich odmah na poetku

navodi dva pojma koja onako ponajbolje karakteriziraju ovo pjesnitvo, a to su disonantnost i
abnormalnost. Poznata je Baudelaire-ova reenica: Ima stanovite slave u tome da se ne bude
shvaen2 Stanovita tama obavija modernu liriku, namee se kao njena primarna osobina.
Tako ce crte arhainog, mistikog i oklutnog podrijetla suprotstavljaju britkoj
intelektualnosti.3 Moderno pjesnitvo otro je rasksrstilo sa tradicijom. Dok se u analizi
pjesnitva 19-og vijeka uoavaju uglavnom pozitivne konotacije, pjesnitvo je vedro,
razigrano, opeljudsko, idealizirajue, moderno e donijeti negativne kategorije u svom
opisivanju. Te oznake su sljedee: strahovi, zamrenosti, tamnost, podzemna fantazija,
mrano i sumorno, razdrtost u krajnjim suprotnostima, sklonost prema Nita. 4 U opisivanju
modernog pjesnitva koriste se iskljuivo negativni pojmovi, gore navedenim dodaju se i
pojmovi koje su u odreenju ove poezije koristili engleski, francuski, panjolski i njemaki
pisci: dezorijentiranje, rastvaranje svakodnevnog, razgraivanje, stil nizanja, depoetizirana
poezija, bljesci unitenja, britke slike, gruba neoekivanost, dislociranje, astigmatian nain
gledanja, udaljenje5 Dok je poezija ranije epohe imala tendencije produhovljenosti i
uzvienosti, neke idealizirane ljepote, moderno pjesnitvo donosi neto sasvim suprotno.

Ve u 18-om vijeku javljaju se neke naznake modernog pjesnitva, one se mogu uoiti
kod Rousseau-a i Diderot-a. Raskol izmeu pjesnika i svijeta jedna je od tih naznaka. Patnja
neshvaenog Ja zbog prijezira okolonoga svijeta, to ga je ono samo izazvalo, i povlaenje u
nutrinu zabavljenu samom sobom, sve to biva jednim inom ponosa; prijezir se javlja kao
pravo na nadmo.6 Diderot e modernu najaviti svojim razmiljanjima o estetikom, pa e
doi do zakljuka da se i na nered i haos moe gledati kao na neto to je mogue estetiki
prikazati. Najave moderne lirike nai emo i kod Novalisa, koji e samo potvrditi ve

2
Hugo Friedrich, Struktura moderne lirike, Zagreb, 1969. str.6
3
Isto
4
Isto, str.11
5
Isto, str.12
6
Isto, str.14

5
navedena shvatanja dvojice navedenih pjesnika i biti uvod u Baudelaireova shvaanja poezije.
Neutralna unutranjost umjesto uvstva, mata umjesto zbilje, krhotine svijeta umjesto
njegove cjeline, izmijeanost heterogenoga, kaos, fasciniranost tamom i magijom jezika ali i
jedno staloeno hladno operiranje analogno matematici, to udaljuje ono prisno; to je upravo
ona struktura unutar koje e se posve uklopiti Baudelaireova teorija pjesnitva. 7 Viktor Hugo
e u okvirima romantizma takoer naznaiti i neke pojmove bitne modernom pjesnitvu. On
e u umjetnost uvesti pojam grotesknog, koji e podrazumijevati sve ono to je bizarno,
izdvojeno, burleskno, na taj nain e se napraviti prvi korak ka izjednaavanju lijepog i
runog, to e kasnije, naravno, biti preokupacija modernog pjesnitva.

Tvorac rijei moderno jeste Baudelaire, za njega moderna umjetnost treba imati
sposobnost da se u pustinji velegrada ne vidi samo propast ovjeka, ve da se nasluti i jedna
dotad neotkrivena tajanstvena ljepota.8 Umjetnost, dakle, tei odmaku od banalnog,
pribliava se neemu tajanstvenom. S Baudelaireom zapoinje depersonalizacija moderne
lirike, naglaavajui da: Osjetljivost srca ne pogoduje pjesnikim poslovima. 9 Ti pjesniki
poslovi zaetka moderne posebnu panju posveivali su formi. Sve te teme sa negativnim
predznakom smjetane su u matematiki savrenu formu, ta savrenost stiha i jezika na taj su
nain jo jae isticali tematiku napisanog. U Baudelaireovim pjesmama nalazimo dva
suprotstavljena pola, on se kree od sotonskog zla do praznog idealiteta, i upravo to uzbuenje
mu je potrebno da bi se otrgnuo banalnom. Na vrhu baudelaireovskog idealiteta postavlja se
pojam smrti, koji je postao posve negativan i bez sadraja. 10Vane osobenosti modernog
pjesnitva jesu kreativnost i magija jezika, ogromna panja posveuje se jeziku, smatra se da:
rije nije sluajan ljudski proizvod ve potjee iz kozmikoga Pra-Jednog; njeno izgovaranje
uspostavlja magini kontakt govornika s takvim iskonom; kao pjesnika rije ona trivijalne
stvari ponovo uranja u tajnu njihova metafizikog podrijetla i ralanjivanjem bitka iznosi na
svjetlo skrivene analogije.11 Za odmicanje od banaliteta, od zbilje za Baudelairea
najpogodniji su san i fantazija. Za temeljnu postavku moderne estetike itekako su vana ova
dva pojma: Fantazija razlae svekoliko stvaranje; prema zakonima koji izviru iz najdublje

7
Isto, str.19
8
Isto, str.24
9
Isto, str.26
10
Isto, str.38
11
Isto, str.40

6
nutrine due, ona sabire i ralanjuje (na taj nain ostale) dijelove, i iz njih stvara jedan novi
svijet.12

Moderna lirika slina je nekoj velikoj osamljenoj prii koju jo nikada nismo uli, u
njenu vrtu ima cvijea no i kamenja i kemijskih boja, - plodova, ali i opasnih droga; naporno
je ivjeti usred njenih noi, pod njenim ekstremnim temperaturama. Onaj tko zna sluati
razabrat e u toj lirici oporu ljubav koja eli ostati nepotroena te se stoga radije obraa
zamrenosti i praznini negoli nama. Zbilja, razorena ili razdrta snagom mate, u pjesmi se
prostire kao polje krhotina. Nad njom se prua iznuena neozbiljnost. Meutim, te krhotine i
ta neozbiljnost uvaju tajnu zbog koje liriari i pjevaju.13

Pol Valeri, govorei o Baudelaireovoj zbirci poezije Cvijee zla, naglasit e sljedee:
Opisi su tu retki i uvek nosioci znaenja. Ali sve je tu ar, muzika, mona i apstraktna
ulnostRasko, oblik i naslada.14Ove osobenosti jasno e njegovu poeziju razluiti od
romantiarskog, ali i od parnasovoskog stvaranja. Ono to bi krteno Simbolizmom veoma
se jednostavno saima u nameri zajednikoj mnogim porodicama pesnika da preuzmu od
muzike svoje dobro15Pjesma Saglasja16 odlian je primjer simbolizma, u njoj e pjesnik i
govoriti o umi simbola koji mu se nameu. Uvidjet emo saivljenost sa prirodom,
mistinost koju priroda sobom nosi, i to je itekako vano spoznaju svijeta oko sebe svim
raspoloivim ulima: Saglauju se boje, mirisi i zvuci. Vanost saivljenosti boja, mirisa i
zvukova opet nam svjedoi o utjecaju slikarstva, ali i o onom najvanijem, utjecaju muzike na
simbolistiko pjesnitvo. Sva ula sudejstvuju u stvaranju poezije, nuna je njihova otvorenost
prema svijetu, i naravno, njihova izmijeanost, ali ona ni u kom sluaju nije haotina, to nam
sugerira sam naslov navedene pjesme. Sinestezija je esta stilska figrua, kreira ono posebno
osjeanje sebe i svijeta oko sebe tako potrebnog modernom pjesniku.

O simbolizmu

12
Isto, str.44
13
Isto, str.180
14
Pol Valeri, Cvee zla, Situacija Bodlerova predgovor, Beograd, 1975, str.17
15
Isto, str.19
16
arl Bodler, Cvee zla, Beograd, 1974, str. 44

7
 Realizam, koji je u knjievnosti sugerirao naunost, preciznost biva zamijenjen
pjesniko-romantiarskim tendencijama, takva reakcija u Francuskoj je nazvana
simbolizmom. A mnogi teoretiari smatraju da je razvoj simbolizma uslovljen Baudelaireovim
otkriem Poa. Simbolizam e svakako imati svoje poveznice sa romantizmom, ali naravno da
e sa sobom donijeti i neke novitete. Mijeanje imaginarnog i realnog, i jedna sveopa
neodreenost nametat e se kao osnovne odrednice simbolizma. Pobrkanost slika; metafore
smiljeno meane, sprega strasti i duha uzvienog i prozainog manira; smela simbioza
materijalnog i duhovnog.17 Nagovjetaj stvari umjesto njihovog jasnog imenovanja osnovna
je postavka simbolizma, i on se kao takav, moe posmatrati kao pokret koji je, ugledajui se
na romantizam, pojedincu, pjesniku i njegovom linom doivljaju sebe i svijeta oko sebe, dao
jo znaajniju ulogu. Svaki pjesnik ima svoju jedinstvenu linost, svaki od njegovih
trenutaka ima svoj naroiti ton, svoju naroitu kombinaciju elemenata. A pesnikov je zadatak
da nae, da izmisli, onaj naroiti jezik koji e jedini biti u stanju da izrazi njegovu linost i
njegova osjeanja. Takav jezik mora da se slui simbolima: ono to je tako jedinstveno, tako
neuhvatljivo i tako neodreeno ne moe da se saopti neposrednim tvrenjem ili opisom, ve
samo jednim nizom rei, slika, koje e posluiti da se ono nagovesti itaocu. 18 Ipak se ne
moemo oteti utisku da prevelik hermetizam nikako ne moe biti pozitivna odrednica
umjetnosti, meutim, bez obzira na to simbolizam se nametnuo kao odgovor na kruti racio
prethodne knjievne mode, i teio je jednom vidu oslobaanja umjetnosti i umjetnika od stega
razuma.

Pojam simbolizma vezuje se za period izmeu 1885. i 1914. godine, a njegov nastanak
vezuje se za Francusku. Aleksandar Flaker istie da je taj pojam u njegovom sutinskom
znaenju veoma teko primjenjivati za isto vremensko razdoblje u istonoevropskim
zemljama, naglaavajui pritom da bi se u hrvatskoj knjievnosti simbolistikim mogle
nazvati tek neke Matoeve pjesme. Stoga emo esto nailaziti na ne ba pogodan pojam koji
je vezan za Njemaku, naprimjer, a koji ovo razdoblje u knjievnom stvaranju oznaava kao
neoromantizam, ukazujui na njegove veze za poetikom romantizma, a o nekim od tih
poveznica ve je ranije bilo govora. Pojmom simbolizam karakterizirat emo on, realitvno
rijetke, strukture koje tom pojmu zaista odgovaraju, kojih se dakle poetika temelji na

17
Edmund Vilson; Akselov zamak ili o simbolizmu, Beograd, 1964, str.13
18
Isto, str.19

8
polisemantinoj vrijednosti rijei i na priznavanju dviju zbilja (stvarnosti i ne-stvarnosti) koje
se posredstvom simbola suodnose.19

Govorei o modernom pjesnitvu na junoslavenskom prostoru, neminovno nam se

namee linost Antuna Gustava Matoa. Za njega e Tin Ujevi napisati: Ne bijae mislilac,
ali bijae neto daleko bolje od toga, kako je nestalna stvarnost bolja od ukruene ideje.
Njegov duh bijae iv kao ivo srebro to nemirno klizi dijelei se, stapajui se, dijelei se
ponovo; toliko bijae ivahan i sjajan; jedna tvar to se prelijeva u hiljadu oblika. Pet ula
imae irom otvorenih utiscima ivota, i kako su dveri njegova duha bile razjapljene svim
igrama svjetlosti i sjene, on je imao ljepotu promjenjljivih odsjaja, pun zaudne pominosti i
nevjerovatne elasticitete()On je bio vjeno postojanje.20 Upravo jedna ovakva linost i
mogla je imati sposobnosti da odigra tu nevjerovatnu bitnu ulogu u hrvatskoj, a samim tim i u
cjelokupnoj junoslavenskoj knjievnosti. Uz Matoa je junoslavenska knjievnost napravila
bitan pomak od nacionalnih literatura, od knjievnosti koja je stoljeima u slubi nacije i
politike. Konano e i pjesnici ovog podneblja postajati pjesnici ovjeanstva, a ne iskljuivo
svojih sitnih lokalnih kultura. U njegovom radu dvije su crte znaajne: francuska i hrvatska,
moderna i domaa. To su dva inioca koja bi se mogla pomiriti u skladu evropske kulture i
nainske jakosti, zapadnog ukusa i hrvatske buntovnosti.21 Francuska i Pariz za Matoa su
nevjerovatno iskustvo, dobra kola za umjetnika, pisca.

Poezija Muse azima atia

Godina 1908. oznaila je prekretnicu u atievom stvaranju. Do tada, on je pisao sa

konvencionalnim instrumentarijem versifikacije i metrike, ogranienim fondom metafora iz
narodne lirske pjesme i istonjakih poetskih simbola. 22 Nakon ove godine ati e se
okrenuti nekim novijim strujanjima u knjievnosti i biti prvi koji e bonjaku knjievnost
pribliiti modernim evropskim tokovima, i to preko hrvatske i srpske lirike.Mistika

19
Aleksandar Flaker, Stilske formacije, Zagreb, 1976, str.86
20
Tin Ujevi, Eseji I, Em smo Horvati, Rijeka 1979, str.134
21
Isto, str.157
22
Muhsin Rizvi, Bosansko-muslimanska knjievnost u doba preporoda, Sarajevo, 1990,
str.342

9
orijentalnog grijeha i pokajanja prelazi u mistiku avetinjskih prisustava i tajanstvenih simbola.
Doivljavanje ivota sa vitalnim i odbrambenim reakcijama na njegove vidove sputa se na
nemoniko vegetiranje na granici jave i sna i u predjelima dalekog imaginarnog svijeta. 23
Istraivanje imaginarnog, pribliavanje snu, ispitivanje granica mata samo su neke od
osobenosti na osnovu kojih povezujemo atievu poeziju sa stvaranjem evropskih simbolista.
Boravak u Zagrebu 1908. godine oznait e bitnu prekretnicu u atievoj poeziji. Rizvi
navodi nekoliko osnovnih odrednica te faze stvaranja: To je, u prvom redu, bespolna lirika
sjete i snova.()Druga crta ove lirike jeste priroda kao rezonator pjesnikovih osjeanja i kao
izvor pjesnikovog narciosidnog integralnog povezivanja cijelog svijeta u snop pjesnikovog
preivljavanja. Trea crta je njenost motiva, mekani aspekti njihovih detalja i priguenost
zvukova.24 I ovdje nailazimo na neke pomalo romatiarske tendencije modernog pjesnika, na
ulogu koju on sebi priskrbljuje, on cijeli svijet proivljava kroz sebe.

U ovoj poeziji sublimiu se iskustva parnasovskog, impresionistikog i poetiki nalozi

dekadentnog simbolisitkog pjesnitva, i stvaralaki se ukrtaju sa duhom i poimanjem svijeta
koje pjesniku nameu istona, pogotovu islamska filozofija, mitologija i knjievna tradicija.
Doda li se ovome snaan uticaj knjievnog nasljea, narodne poezije i uzusa kasnog
romantiarskog pjesnitva, oit u preuzetim motivima i poetskom jeziku, koji ovdje ponekad
funkcionie na nivou poetskog koda upotpunjuje se slika o atiu kao pjesniku koji za svoje
vrijeme na potpuno nov i moderan nain osvaja prostore poezije unutar bonjake
knjievnosti.25 Mnotvo je utjecaja sa razliitih strana, iz razliitih svjetova i suprotstavljenih
tradicija omoguilo atievu stvaralaku posebnost. Svakako je vano naglasiti da ati
nikada doslovno ne naputa tradiciju, on e u njoj pronalaziti motive za svoju modernu
poeziju, jer upravo ta tradicija omoguila je njegov razvoj kao pjesnika, i po tome e se on
razlikovati u odnosu na simboliste od kojih je uio i na koje se ugledao.

Junoslavenski kontekst, pak, atia pokazuje u krugu matoevske kole, sa

postmatoevcima na elu sa Vidriem, te na drugoj strani Duiem i antiem, u samim
vrhovima moderne na junoslavenskom podruju, sa napomenom da ga ati i prevazilazi ba
u slijeenju turkse moderne i inspirativnim polazitima islama i islamske filozofije, duha

23
Isto, str.343
24
Isto, str.352
25
Enver Kazaz, Musa azim ati, Knjievno nasljee i duh moderne, Teanj, 1997,
str.11

10
sufizma i persijskog mistikog pjesnitva.26 Naravno, tradicionalni motivi u njegovoj poeziji
bit e obraivani na sasvim nov, moderni nain. Teit e iskazivanju osjeanja
karakteristinim za modernistike tenje u poeziji. Boleivu romantiarsku atmosferu
zamijenit e osjeanje beznaa, besmisla, nereda, koje je osobenost modernih strujanja.
Umjetnik sada slui iskljuivo umjetnosti, bez velikih moralizatorskih i nacionalnih pretezija,
a tako krupne promjene nije mogao pratiti i prihvatati, u jednom kratkom vremenskom
periodu, bilo koji pjesnik.

Linost pjesnika, njegove osobenosti, osjeanja koja su kljuna u njegovoj poeziji,

samo su neki od argumenata koji ukazuju na injenicu da ovaj pjesnik nije bez razloga
prihvatao nova poetika naela. Ona su, prije svega, njegovoj linosti itekako odgovarala.
Kroz sve njegove faze stvaranja moemo uoiti jedan vid melanholije, besmisla, jedno
osjeanje pesimizma koje se snano namee, a koje modernoj poeziji itekako pogoduje.

Zanimljiv je primjer pjesma Zambak koja je na neki nain najava atieve

simbolistike faze stvaranja. Kritiari su ustanovili bliskost izmeu ove pjesme i Matoevog
soneta Srodnost. U objema pjesmama simbolistiki su upotrijebljeni pojmovi cvijea, ali i
atributi koji ih opisuju. Ono to se namee kao interesantna injenica jeste da je atieva
pjesma objavljena tri godine prije Matoevog soneta, to sugerie da je njegov nastanak
inspirisan upravo atievim Zambakom.27

ati e vremenom usvajati postavke simbolizma, njegove ideje, motive, osjeanje

koje je za taj pojam kljuno, s jedne strane tu je njegova linost kojoj pogoduju te nove struje,
a s druge strane, svakako stoji utjecaj drugih junoslavenskih simbolista. Sinestezija e se
nametati kao jedan od kljunih pojmova, ali ne ona romantiarska, ve bitno izmijenjena, ona
koja iskazuje harmoniju prirode, a ta harmonija tei mistinom jedinstvu univerzuma.Teorija
sinestezije i preko nje uenje o univerzalnoj analogiji kao temeljne odrednice simbolistikog
poetskog postupka i doivljaja svijeta uinile su umjetnost primarnom, neposrednom
spoznajom svijeta u, izvana niim odreenom, kontaktu pjesnika sa predmetnou stvarnosti.
28

ati se i kao linost, i kao pisac uvijek bitno razlikovati od kruga pjesnika s kojima je
dijelio vrijeme stvaranja i poetska naela. Narodna i islamska kultura koju je poznavao i kojoj
26
Isto, str.14
27
Isto, str.41
28
Isto, str.58

11
je pripadao osnovna su razlika u odnosu na ostale junoslavenske moderniste. Duhovnost,
idejne segmente i emocionalnost, protkane doivljajem svijeta karakterisitnim za ue
shvaenu narodnosnu kulturu, te orijentalnu osjeajnost, ovaj pjesnik je u manjoj ili veoj
mjeri zadrao tokom cjelokupnog pjesnikog djelovanja. Upravo tu lee razlozi za nepotpuno
usvajanje modernistikih filozofskih i duhovnih elemenata.() Vezanost za duhovnost
sredine iz koje je potekao, psiholoka rascijepljenost izmeu splinskih momenata i ugoaja sa
jedne, i pune ulnosti istoka s druge strane, te karakteristina spoznaja o ugroenosti vlastite
egzistencije stalni su pratioci atievog pjesnikog razvoja.29

U pjesmi Ja sam vjerni rob ljepote 30 moemo pratiti niz estetskih odrednica moderne
poezija. Od jednog sveopeg jedinstva svijeta i pjesnika, meusobnog proimanja svega to
postoji, jedne mistine note, pa sve do povezanosti sa slikarstvom i muzikom. Hej, ja slikam,
sviram, pjevam ovim stihom pjesnik sebi pribavlja ulogu nekog uzvienog stvaraoca, poeziji
se daje posebno mjesto kao kljunoj umjetnosti koja progovara o nedokuivosti univerzuma,
sluti njegove mistike daljine, i povezanost svega to postoji u tom univerzumu.

Pored ljubavne lirike, u ovoj fazi stvaranja vano mjesto zauzima i pejzana poezija.
Priroda se javlja kao rezonator psiholoke i duhovne pjesnikove ugroenosti, ali i kao
osobeno jedinstvo raznorodnih elementarnosti koje sugerie vii poredak svijeta. Iz takvog
doivljaja prirode proizale su poetske slike sa specifinim oduhovljavanjem pejzaa i
simbolikom asocijativnou na mistiki poredak svijeta.31 Ovim tematikama pridruujemo
svakako i onu izrazito simbolistiku poezija. Pjesme iz ove faze temelje se uglavnom na
jednom centralnom simbolu oko kojeg se gradi pjesma, a takva poezija vezana je za ciklus
ivi cvjetovi. Simbolika imena odreenih cvjetova kljuna je u otkrivanju znaenja ovih
pjesama. One govore o prolaznosti ivota i svijeta, o ureenosti prirode, o nekom ljubavnom
osjeanju, ili ak o smrti, dakle, svemu onome to moemo simboliki povezati sa pojedinim
cvjetovima. Naravno, ove pjesme ispjevane su u formi soneta, to je jo jedna od osobenosti
modernog pjesnitva, vrsta i ureena forma nasuprot nesreenosti emocije i pesimizmu koji
se namee. ati je prvenstveno pjesnik treperavih emocija, pjesnik, dakle, ije pjevanje
odreuje emotivni doivljaj stvarnosti, te se njegova pjesma u pravilu razvija kao jezika
ilustracija treperenja duha u trenutku neposrednog poetskog doivljaja.() Zato njegovoj
29
Isto, str.68
30
Musa azim ati, Pjesme, Teanj, reprint izdanje, 1914, str. 49
31
Enver Kazaz, Musa azim ati, Knjievno nasljee i duh moderne, Teanj, 1997,
str.81

12
poetskoj konstituciji najvie odgovara trenutak stresa, as one razorne emocije koja
neposredan doivljaj pretvara u jezike modele irokih asocijativnih sklopova.32

Zakljuak

Ugledajui se na Matoa i pjesnike okupljene oko njega ati je usvajao modernistike

postavke pjesnitva. Vrlo brzo je u tom novom poetskom svijetu pronaao vlastiti izraz.
Njegova melanholina linost, sklona depresiji i letargiji, bila je sasvim u skladu Bodlerovog
poimanja modernog pjesnitva, ali i duha vremena u kojem je to pjesnitvo nastajalo. Mjesto
i uloga atievog pjesnikog opusa u ubrzanom razvoju bonjake knjievnosti od
neprocjenjivog su znaaja. Postoje pisci ije poetsko-estetska pojava u odreenoj knjievnosti
znai i vrijedi vie nego umjetnika vrijednost njihovog opusa. To su obino oni pisci koji
dolaze u momentu kada se u odreenoj knjievnosti odvija zanimljivo zbivanje izmjena
estetskih i stvaralakih sistema, i koji, osjeajui duh novoga, zasnivaju svoje djelo na
njegovim temeljima. To su, znai, rodonaelnici novih modela i knjievnih postupaka. Upravo
takva vrsta pjesnika jeste i ati, uz nesumnjive antologijske vrijednosti njegove poezije.33

32
Isto, str.127
33
Isto, str. 28

13
 Literatura

Enver Kazaz, Musa azim ati, Knjievno nasljee i duh moderne, Teanj, 1997.

Hugo Friedrich, Struktura moderne lirike, Zagreb, 1969.

Pol Valeri, Cvee zla, Situacija Bodlerova predgovor, Beograd, 1975.

arl Bodler, Cvee zla, Beograd, 1974.

Edmund Vilson; Akselov zamak ili o simbolizmu, Beograd, 1964.

Aleksandar Flaker, Stilske formacije, Zagreb, 1976.

Tin Ujevi, Eseji I, Em smo Horvati, Rijeka 1979.

Muhsin Rizvi, Bosansko-muslimanska knjievnost u doba preporoda, Sarajevo,

1990.

14
 SADRAJ

UVOD.........................................................................................................................................3

PREPORODNI PERIOD U BONJAKOJ KNJIEVNOSTI.................................................4

O MODERNOM PJESNITVU.................................................................................................5

O SIMBOLIZMU.......................................................................................................................8

POEZIJA MUSE AZIMA ATIA......................................................................................10

ZAKLJUAK...........................................................................................................................14

LITERATURA..........................................................................................................................15

15