TV Teknoloji Rapor 93

leri Televizyon Teknolojileri ve Trkiye 1993 2
Dikkat
leri Televizyon Teknolojilerinde gzlenen 1993 Yl Gelimeleri ile o tarihte geerli olan
gelecee ynelik beklentilere ait 31/1/1994 tarihli bu dnem raporum, TBTAK tarafndan
baslarak, ayn dnemde hazrlanm bulunan ulusal veri tabannda adlar yer alan kii ve
kurumlara 1994 ilkbaharnda datlmtr. lk datmda ad yer almayan kiilerden gelen
talepleri karlamak zere 2. bask gerekmi, fakat 1994 yl mali krizi nedeniyle, fotokopi ve
posta giderleri karlanamad iin ikinci bir datm yaplamamtr. Bu raporun yazld
tarihten beri geen uzun sre zarfnda, raporda gelecek zamanda yazlm birok beklenti
bugn itibaryle gemi zamanda olaylar haline gelmitir. Buna ramen, son birka yldr bu
raporun kopyalarna olan ilgi srmekte olduundan, gelen talepler zerine, ubat 1999'da
rapor sadece yeniden formatlanarak Adobe Acrobat pdf formatna aktarlm ve bu kopyas
T Elektrik-Elektronik Fakltesi, Elektronik ve Haberleme Blm sunucu bilgisayar web
alanna (http://www.ehb.itu.edu.tr/~eepazarc/TV_Teknoloji_Rapor_93.pdf) yerletirilmitir.
Formatlama srasnda indeks ve iindekiler blmlerinde belirtilen sayfa numaralar +1 sayfa
deimi olabilir.
20 ubat 1999
Melih PAZARCI
e-posta: eepazarc@ieee.org
web sitesi: http://www.ehb.itu.edu.tr/~eepazarc/
Do. Dr. Melih PAZARCI

leri Televizyon Teknolojileri ve Trkiye 1993 i
NSZ
Bu rapor, leri Televizyon Teknolojileri ile ilgisi olan kiilere konunun kapsamn, nemini,
yakn gemiini, en son gelimeleri ve gelecekten beklentileri, lkemize zel durumu, vb. noktalar
olabildiince derli toplu bir ekilde anlatma gayreti iinde, leri Televizyon Teknolojileri Koordinatr
olarak hazrladm 1993 yl dnem raporudur. Rapor, 1993 yl sonuna kadar olan nemli gelimeleri
iermektedir. Konunun genilii nedeni ile, tek bir rapor ile byle bir konuyu derinlemesine kapsamak
mmkn deildir. Fakat, biraz nemi olan her noktay okuyucunun dikkatine sunmak amacyla
yzeysel bile olsa deinmeye alm bulunuyorum. Bu rapor, konuya yeni giren okuyucu iin bir
balang noktas, konunun zaten iinde olan okuyucu iin ise yazl bir zet olacaktr. Rapor iinde
yer alan her bilginin herkesi ilgilendirmeyecei aktr. Bununla beraber, lkemizde konu ile ilgili bir
veri taban ve ilgi kesit verileri olmadndan, farkl evreler iin dar kapsaml, daha ksa ve etkili
olabilecek ksa raporlar yerine, herkese ynelik tek ve geni bir rapor hazrlamay imdilik daha uygun
grm bulunuyorum. Raporun hedefledii esas kitle, tketici elektronii sektr bata olmak zere
elektronik sektr firmalar, sektrde parlak bir gelecek grd iin girmeye hazrlanan yeni firmalar,
PTT, TRT, ve konu ile ilgili plan ve dzenlemelere yetkili devlet kurululardr. Rapor bu kitleye ek
olarak ilgi gsteren veya ilgisi beklenen niversitelere, derneklere ve dier kurululara da
gnderilecektir.
leri Televizyon Teknolojilerinde yaanmakta olan hzl gelimeler nedeniyle, bu raporun 1994
yl ortalarndan sonra elden geirilip gncelletirilmesi gerekecektir. 1995 Ocak aynda yeni bir rapor
hazrlanacaktr. Ayrca, oluturmaya altm veri tabanna kaytl kiilere sadece son gelimeleri
ieren bir ek raporu 1994 ortalarnda hazrlamay planlamaktaym. Acil gelimeler olduu takdirde,
herhangibir takvime bal kalmakszn en ksa srede ksa bir rapor ile durumu sizlere bildirmeye
alacam.
Rapor iinde yer alan ksaltmalarn yaz iinde ilk geilerinde uzun halleri verilmi olmakla
beraber, rapor sonunda hepsinin yer ald bir Ksaltmalar Tablosu verilmitir. Yine rapor sonunda,
bir indeks de yer almaktadr. Kaynaklarda yer alan numaral referanslar yaz iinde atf yaplm
olanlardr. Numarasz olanlar ise, belli bir ksmna atf yaplmam fakat rapora yardmc olan ve/veya
takip etmekte olduum dier baz yaynlar ve kongreleri gstermektedir.
Bu rapor, bir yayn tarama raporu deildir. Bu rapor, konuya 1981 ylnda ilk giriimden
gnmze kadar yapm olduum eitli aratrmalar ve almalar, aldm grevler, katldm
kongre/seminer/toplant/resmi geziler, konu ile ilgili eitli yetkililer ile yapm olduum
konumalardan kaynaklanan bir birikime dayanmaktadr. Kanmca, konunun zellikle 21. yzyl iin
stratejik nemi vardr.
Bu raporun iinde yer alan baz yorumlar ve sonunda yer alan dnceler ve grler tamamen
bana ait olup, T, T Elektrik-Elektronik Fakltesi veya TBTAK'a ait resmi grler deildir.
Bu rapor iinde yer alan konular ile ilgili ek bilgiler ve baz kaynaklar iin ekinmeden beni
arayabilirsiniz. Fakat, bu grevi (bu raporun bilgisayarda yazlmas ve baslmas dahil) hibir
yardmcm olmadan ve T'deki akademik ve dier grevlerime ek olarak yrtmem nedeni ile

leri Televizyon Teknolojileri ve Trkiye 1993 ii
sekreterlik hizmetleri gerektiren taleplerde bulunmamanz rica ederim.

Eer bu rapor size ulatnda, leri Televizyon Teknolojileri Veri Taban bilgi formunu hala
doldurmam bulunuyorsanz ve konu sizi profesyonel seviyede ilgilendiriyorsa, ltfen ekli formu
doldurarak belirtilen adres veya faksa gnderiniz. Bo veri taban formlar, gerekirse 0212-285-3679
faks veya Dr. Melih PAZARCI, T-EEF Ayazaa 80626 stanbul adresinden istenebilir.
Rapordaki bilgilerin, kaynak gsterilerek kullanlmasnda hibir saknca yoktur. Rapor olduu
hali ile tamamen ve hibir deiiklik yaplmakszn istendii kadar oaltlabilir ve kopya edilebilir.
Bu raporun iinde yer alan bilgilerin ksmen veya tamamen sat, veya ieriinin herhangibir ekilde
deitirilmesi yasaktr.
Bu raporun hazrlanmasnda, TBTAK tarafndan iki yl boyunca bana verilmekte olan destek
erevesinde yaptm teknik geziler ve edindiim dokmanlar ok nemli yer tutmaktadr. Bu ve
konuya verdikleri nem nedeniyle eski TBTAK Bakan Prof. Kemal Grz, ve imdiki Bakan Prof.
Tosun Terziolu'na teekkr ederim.
Do. Dr. Melih PAZARCI, 31 Ocak 1994, stanbul.

leri Televizyon Teknolojileri ve Trkiye 1993 iii
NDEKLER
GR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Tarih, Genel Durum ve n Bilgiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Yeni Yayn Hizmetlerinin Balamasna Ynelik Bilgiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
DONANIMDA GELMELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Kameralar: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Ekranlar: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Video Kayt: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
SAYISAL SIKITIRMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Genel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Saysal Sktrma Teknikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
MPEG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
SAYISAL TRANSMSYON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Genel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
OFDM/COFDM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Tek Frekans Alar (SFN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Saysal Sktrma ve Uydu Yayncl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Saysal Ses Yayn (DAB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
ABD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
AVRUPA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
EU95: Avrupa HDTV Projesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Dier Projeler ve Haberler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
zel Sorunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
JAPONYA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
KORE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
N . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
GRSEL TEKNOLOJDE BASKIN ELMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
GELECEKTEN BEKLENTLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
TRKYE ve LER TELEVZYON TEKNOLOJLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Trkiye ve Informasyon Teknolojileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
leri Televizyon Teknolojileri ve HDTV Konusuna lke Olarak Yaklammz . . . . . . . . . . . . . . 33
Yaplmas Gerekenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
a- Genel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
b- leri Televizyon Teknolojilerine zel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
NOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
I- Geni Ekran Tketici Eilimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
II- ABD-ATV Yarnda, Byk ttifak ncesi HDTV Sistemi Adaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
III- EU-95 Proje Organizasyonu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
IV- Mac Directive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
V- leri Televizyon Teknolojileri zerine Avrupa'da Yrtlmekte Olan Baz Projeler . . . . . . . . 39
KAYNAKLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
INDEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
KISALTMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

LER TELEVZYON TEKNOLOJLER

ve
TRKYE - 1993

leri Televizyon Teknolojileri Koordinatr
GR
Tarih, Genel Durum ve n Bilgiler
leri televizyon teknolojilerinin gndeme girmesi HDTV ile balar. HDTV, yani yksek
znrlkl veya yksek ayrma duyarlkl televizyon diyebileceimiz kavram, ilk defa 1970'lerde
ortaya km, 1980-90 arasnda nemli gelimeler gstermi ve son be yldr gnlk yaammzda sk
sk sz edilir olmutur. Basn ve yayn organlarnda artan bir oranda yer alan bu kavramn neleri
ierdii ve neler getirecei lkemizde hala netlik kazanmamtr.
1970'li yllardan itibaren zerine olduka bol miktarda yayn yaplan HDTV'nin tek ve kesin
bir tanm yoktur. Halen, dnyada sadece Japonya'da resmen bir HDTV yayn uygulamas var olup,
Avrupa'da uygulamaya hazr fakat belki de hibir zaman uygulanamayacak bir HDTV sistemi
belirlenmitir. Amerika'da ise Japon standard HDTV prodksiyon format olarak benimsenmi fakat
datm konusunda henz bir sonuca varlmamtr. Durum, tek bir dnya HDTV standardnn
olamayaca, ve byk olaslkla klasik sistemlerde de olduu gibi birden fazla ve farkl HDTV sistemi
olaca dorultusundadr. Fakat, son yllarda saysal teknolojide salanan gelimeler, dnyamz entegre
bir bilgi ortamna gtrmekte, ve deiik nitelik, format ve seviyelerdeki eitli iaretler arasndaki
farkllklar, saysal paket yaplar nedeniyle gittike nemsizlemektedir. Artk, bir televizyon
formatndaki satr adedi veya resim frekansnn farkl olmas, konvansiyonel sistemlerdeki gibi duvarlar
oluturmamaktadr. Getiimiz yllarda bir sorun olarak grlen, farkl HDTV sistemleri iin retilmi
programlarn datm ve deiimini bir lde engelleyecei dnlen standart dnm (standards
conversion) problemi1, gelien saysal teknoloji ve iaret ileme algoritmalar ile artk bir sorun
olmaktan km saylabilir. Bunlarn sonucunda, eitli lkelerin farkl yayn standartlar benimsemi
olmalarndan dolay karlatklar program al-veri sorunlar artk olmayacak, ve dolaysyla, bir
lkenin belli bir yayn standardn tercih unsurlar arasnda standart dnm sorunu nemli bir yer
tutmayacaktr. Saysal yntemlerin sunduu en byk avantajlardan biri, sistemlerde iletim, gsterim,
ve znrlk kavramlarn birbirlerinden ayrm olmasdr. Dolaysyla, saysal grsel sistemlerde,
grntnn kaynak znrl, transmisyon kanalndaki format, ve ekrandaki tarama format
birbirlerinden ok farkl olabilmektedir. Konvansiyonel yntemlerde, bu kavram birbirlerine
1
Bu problem PAL, NTSC gibi klasik sistemler iin de esas olarak aynen geerli olmakla beraber, onlar iin sorun yllar
nce zlmtr. Gelien teknoloji ile klasik sistemler iin dntrc maliyetleri ok dm ve kk iletmelerin
alabilecei dzeye inmitir ($9000 ve yukars). HDTV sistemleri arasnda dnm ok daha zor bir problemdir.

dorudan bal ve e parametrelidirler2.

Bu noktada, artk HDTV'ye konvansiyonel sistemlerin sadece daha gelimii ve yeni baka bir
sistem olarak bakmak yanltr. Zaten gnmzde HDTV'den deil, daha geni anlamda ileri televizyon
teknolojilerinden konuulmakta olduunu grmekteyiz. Artk HDTV, saysal transmisyon, sktrlm
konvansiyonel sistemler, multimedya, UDTV vb. kavramlarn yer ald ileri televizyon teknolojileri
kmesindeki kavramlardan biridir. HDTV kavramna baz evreler gelecein audiovisual ortam olarak
bakmakla beraber, HDTV iin getiimiz yllarda yaplm baz tanmlarn varl, bu yeni ve ok geni
anlam ile elikilere yol amaktadr. leri televizyon teknolojileri iinde yer alan HDTV snf sistemler
iin nitelikler kesin ve belirli deildir. Bu belirsizliklere ramen, baz parametrelerin tm almalarda
ve mevcut proto-sistemlerde ortak olduunu grebilmekteyiz. Temel ortak faktrler, HDTV'de
znrln yatay ve dikey boyutlarda ikier defa arttrlmas, grnt veya bak oran (aspect ratio)
dediimiz resmin en:boy orannn mevcut 4:3 deerinden 16:9 oranna karlmas, ve ses kalitesinin
yksek kalite stereo (Hi-Fi Stereo) seviyesine eritirilebilmesidir. znrlk art ile ama, TV
seyircilerinin ev, iyeri vb. seyir blgelerindeki mevcut klasik TV ve seyir pozisyonlarn koruyup, eski
alclarn, yatay ve dikey boyutlarda ikier kat daha byk ekranl bir HDTV alc ile deitirip, ayn
bak noktasndan, ve eski birim asal znrlkte seyredebilmelerine imkan vermektir. Bylece,
seyircide sinemadaki gibi bir izleme etkisi salanacaktr.
HDTV iin belirtilen bu faktrlere ek olarak, mevcut klasik sistemlerdeki gerek tarama, ve
gerekse kodlamadan oluan sorunlarn giderilmeleri gibi ilk etapta salanmasna allan faktrler,
arttrlm veya gelitirilmi znrlkl (IDTV, EDTV) sistemler diyebileceimiz gei dnemi
sistemleri snfnn esas unsurlardr.
leri televizyon teknolojilerinin ilk kavram olan HDTV, bugn itibaryla tketici elektronii
tarihindeki en kompleks kavram, ve belki de en byk projedir diyebiliriz. HDTV olay, sadece bir
tketici sistemi olmaktan te, gerek yan sanayide yol amakta olduu geliim, ve gerekse yksek adet
retimden kaynaklanacak olumlu maliyet faktrleri dnldnde, tm elektronik sanayi, ve lke
ekonomilerini etkileyebilecek dzeyde olacaktr. Ekonomik boyutlar nedeniyle, birok lke, ekonomik
gelecekleri iin HDTV konusunda gelecek yllarda bireyler yapmalar gerektiinin farknda olarak en
azndan alt yap oluumlarn tamamlamaya almaktadrlar.
leri televizyon teknolojilerinin deerlendirmesinde, iinde bulunduumuz bilgi toplumu olma
yolundaki geliim srecinin tm faktrlerini de gz nne almal, ve bu teknolojilerin sadece yeni
televizyon sistemleri olmaktan te informasyon teknolojilerinin grsel baca olduunu unutmamalyz.
leri televizyon teknolojileri olgusu sadece, tketici cihazlar tasarm ve retimi ile snrl
deildir. Tm sistem, tketici ve profesyonel cihazlar retimi ve pazarlamas, program/yazlm yapm
(yani, software, prodksiyon, stdyolar), ve datm/iletiim/depolama gibi ana ksm altnda
toplanabilir. Birinci ksm, cihazlar reten sanayi sektr, ikinci ksm, TRT gibi yayn kurulular ve
bamsz prodksiyon ve yazlm firmalar, nc ksm ise PTT gibi telekom hizmet ve uydu/kablo
yayn kurulular tarafndan yrtlecektir. Btn bunlarn yannda, bu ksmda faaliyet gsteren
firmalarn cihaz, para ve dier yazlm gereksinimlerini salayacak dev bir yan sanayi olaca da
aktr.
leri televizyon teknolojileri, teknolojik boyutlar itibaryla, askeri elektronik sektrn de uzun
vadede dolayl olarak etkileyecektir. leri sistemlerin ekonomik ekilde ve arzulanan teknik kalitede
2
Bir sisteme ait balca parametreler: piksel yaplar (satr adedi ve satrda piksel adedi), hzlar (resim/yar resim
hzlar), gemeli/gemesiz yap, kalorimetri (iletim iin geerli deil), transfer fonksiyonlar (yatay, dikey ve zaman
boyutlar iin; dzlemsel ve uzaysal).

devreye girebilmesi elektronik sanayinde nemli admlar atlmasn gerektirmektedir. rnek olarak,
byk tplerin gereken kalitede ve ucuz retilebilmesi, uzun vadede dz panel ekranlarn yaplabilmesi,
VLSI devrelerin retim veriminin arttrlmas, maliyetlerinin daha da azaltlmas, daha gelimi iaret
ileme algoritmalar ve bunlar uygulayabilecek yksek ilem gl ok hzl ilemcilerin tasarm ve
retimi saylabilir.
HDTV'nin, kesin bir tarih ile belirlenememekle beraber nmzdeki on yl iinde tketici
piyasasna arz olunaca kesindir. Japonya, Avrupa, ve ge balam olmakla beraber ABD, bu konuda
byk aratrma ve gelitirme projeleri yrtmektedir. Bugne kadar bu 3 odak grup tarafndan HDTV
aratrma ve gelitirmesi iin $5,000,000,000 zerinde harcanmtr. Durum ve gelimeler, tarafa
yrtlen faaliyetler, ve taraflarn ekonomik felsefeleri sonucunda byk olaslkla veya daha fazla
farkl dnya sistemi3 ortaya kacan gstermektedir. Japonya devrimsel, tketici karlar 2. planda
tutulan, merkezden koordine ve dzenli, analog bir yaklam iindedir. Avrupa, evrimsel, tketici
karlar 2. planda tutulan, sanayi gdml fakat lkelerin devleti yaps nedeniyle biraz kaotik, analog
uydu yayn amalayan bir yaklam gstermektedir. ABD ise, tketici karlar zerine kurulu, ticari
grl, kar birliine dayanan bir fiili birlik yapsnda, devletin sadece ilk koordinasyon seviyesinde
ilgilendii, saysal yer yayn amalayan bir yaklam iindedir. Bu 3 taraf iinde, tketici elektronik
sanayi ok zayf olan ABD'de, devlet, sistemin lke karlarna uygun ekilde belirlenmesinden baka
konunun dier yanlaryla ilgilenmemektedir. Daha sonra retimi gerekecek her tr ATV (Advanced
Television) ile ilgili tketici donanmnn arlkl olarak Japonlar tarafndan yaplacan batan
varsaymaktadr. Buna karn, Japonya'da toplumda her seviyede dalm bir milli korumaclk etkin
iken, Avrupa'da devlete tepeden zorlanmakta olan merkezi bir korumaclk etkindir.
Konvansiyonel sistemlerin sktrlm, ve mevcut kanal ve ortamlar zerinden oullanm
saysal transmisyonu birok lkede uygulanmaya balam veya balamak zeredir. 1992-93 yllarnda
saysal teknolojilerde salanan gelimeler entegre iletiim hizmetlerine bizi hzla yaklatrmaktadr.
Halen, geen her 3 ylda donanm fiyat/performans indeksi 10 defa iyilemektedir. Teknik evrelerde,
en yksek teknoloji deiim hzna 1995 civarnda ulalmas beklenmektedir. Uydu yaynlarnda lke
snrlarnn elektromanyetik dalgalarca tannmamasnn getirdii snr tesi yaynclk kavram, saysal
oullanm yayn uygulamalar ile ok yeni bir boyut kazanmak zeredir.
Entegre iletiim hizmetleri kavram ile birlikte gndeme gelen dier bir alt unsur
multimedyadr. Multimedya, elence (home-entertainment)/iletiim/bilgi al-verii sektrleri iin yakn
gelecein ok nemli bir kavram olarak grlmektedir. Saysal TV alclar ile, bilgisayarlar ve klasik
anlamda televizyonlar arasndaki farklar ortadan kalkmaktadr. Yakn gelecein akll televizyon
cihazlar grnt, ses, grafik ve yaz uygulamalarnn kaynamasna yol aacaktr. Etkileimli
(interactive) televizyonlarn yayn-i-eitim-ev uygulamalar pazar hacmnn bilgisayar ve tketici
elektronii firmalar iin 2000 ylna kadar $200,000,000,000 olmas beklenmektedir.
Yeni Yayn Hizmetlerinin Balamasna Ynelik Bilgiler
Gnmze kadarki HDTV stratejisi ile, HDTV, tketici iin yeni ve farkl bir hizmet
getirmemekte gzkmektedir; sadece daha iyi resim ve ses vadetmektedir ve dolaysyla yaync iin
de ek bir getiri potansiyeli yoktur. eitli firmalarn yaptklar aratrma ve anket sonularndan,
HDTV'nin en nemli uygulamasnn eitim, tp ve sosyal hizmetlerde olaca anlalmaktadr.
3
Halen dnyada 11 belirli ve birbirleri ile uyumsuz konvansiyonel analog TV sistemi bulunmaktadr.

IBM tarafndan yaplan aratrmalara gre, alglanan bir bilginin hatrlanma oran, alglama:
-sadece grsel ise, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %20
-grsel + iitsel ise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %40
-grsel + iitsel ve uygulamal ise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %75
olmaktadr. Bu nedenle, etkili bir eitim iin grsel, iitsel ve uygulama faktrlerinin hepsinden
yararlanmak ok nemlidir. Oranlardan grlebilecei zere, rencinin pasif izlemeden (%40) aktif
izlemeye geii (rnein klasik eitimde laboratuvar deneyleri ve tasarm projeleri gibi), renme
etkinliini yaklak 2 defa arttrmaktadr. Bilgisayar platformunda interaktif eitim programlar ile,
rencinin aktif katlm gerek laboratuvar deneylerinden ok daha ekonomik bir ekilde
salanabilmektedir. Gerekli tesis ve iletme masraflarnn etkileimli bilgisayar eitiminde ok daha
az olaca aikardr.
HDTV gibi ileri televizyon yayn hizmetlerinin balamas iin nemli faktrler: piyasann
olumas iin gerekli kritik (minimum) yayn sreleri (yani izlenebilecek yeteri kadar kanal ve program
olmas), yayna balayabilmek iin yayncnn yapmas gerekli yatrm (ek bir getiri beklentisi
olmadan), bir HDTV yayn dzeninin kurulabilmesi iin gerekli bilgi birikimi ve uzman personelin
ktl, tketicinin programlara kolay ve ekonomik bir ekilde ulaabilmesi (ucuz ve kullanm kolay
donanm ve servisler) olarak saylabilir. Bu faktrlerden ilki iin yeterli bir program arivinin veya
program yetitirebilecek derecede aktif bir yapm sektrnn varl gereklidir. 35mm filmin HDTV
iin imdilik tamamen yeterli bir kaynak ortam oluturmas, ek bir tesis yatrm gerektirmemesi, ve
tm yayn sistemlerine kolaylkla dntrlebilmesi nedeniyle HDTV arivlerinin oluturulmas
asndan yapm evrelerinde 35mm'ye yeni bir ilgi domutur. Ayrca, filmden filme saysal montaj
tekniklerini ve efektleri kullanmaya ok yksek znrlkl bir ekilde olanak veren yeni saysal
grnt ileme dzenlerinin ortaya kmas, her iki (film ve video) ortamn en stn ynlerinin
birlemesini salamtr (rnein: Kodak Cineon4 ve Quantel Domino). HDTV yapm giderleri5, dier
yapm giderleri ile karlatrldnda:
- saysal HD yapm: 35mm. film yapmdan %20 daha fazla
- analog HD yapm: 35mm. film yapmdan %35 daha az.
- analog HD yapm: NTSC yapmdan %30 daha fazla olduu grlmektedir.
Yapm giderleri itibaryla, HD yapm ok farkl bir maliyet getirmemekle beraber, HD yapm
iin gerekli donanm ciddi boyutlardadr. HD hizmetlerinin balamam olduu bir dnemde (daha HD
program talebi olumamken), yapmclar iin gerekli HD donanm yatrm ekici deildir. Bu durum
ise, HD hizmetlerinin balamasn etkileyerek ortaya bir ksr dng kmaktadr. Ayn durum, yeni
yapm gerektiren tm dier benzer yayn (broadcast) uygulamalar iin geerlidir. Bu bakmdan, 35mm
film iin aktif bir yapm sektrnn varl, ilk etapta HD ve benzeri yksek kalite yayn hizmetleri iin
program malzemesinin byk lde 35mm ariv ve yapm sektrnden salanabileceini
gstermektedir.
Konvansiyonel yayn kalitesinde fakat yeni imkanlar sunan dier ileri teknoloji
uygulamalarnda, HDTV yayn hizmetleri iin geerli olan yapm sorunu nemli deildir. Uydu veya
kablo zerinden yzlerce adet programn datmn amalayan sktrlm saysal yayn hizmetleri
bu nedenle 1994 yl iinde balayarak 1995 yl iinde yaygn bir seviyeye ulaabileceklerdir. ok
kanall ve etkileimli de olabilen bu tr sistemler iin, tketicinin bu hizmetleri kullanabilmesini,
yararlanabilmesini ve memnun kalmasn salayabilecek uygun kullanc (tketici) arabirimlerinin (user
4
Saysal format: 4000x4000 RGB, 10-bit, 40MB/resim; 1 resim kare tarama sresi halen 3s.
5
rnein, Avrupa'da 90' bir film iin HD yapm giderleri $150,000 mertebesindedir.

veya consumer interface) hazrlanmas en nemli faktr olarak grlmektedir. ok kanall bir saysal
TV sisteminin baarl olabilmesi iin donanm, yazlm ve tketici arabiriminin bir arada ve entegre
bir ekilde planlanmas ve tasarlanmas gerekli grlmektedir. Byle sistemlerde, artk tketici
arabirimlerinde karmak iletim sistemleri (operating system: OS) gerekmektedir. Yeterli bir iletim
sistemi ve uygulama katman (API layer) olmayan sistemlerde, donanm mkemmel dahi olsa bir baar
ans grlmemektedir.
Yeni teknoloji zerine kurulu tketici hizmetlerinin baarl olabilmeleri iin tketici
eilimlerinin nceden iyi deerlendirilmesi gerekli ve ok nemlidir. rnein, Avrupa'da geni ekran
yayn hizmetleri iin yaplm bir almada pazar balatmak iin haftada minimum ka saat geni
ekran program yayn olmal sorusuna cevaben: OSCREM (French TV Retailer's Association) 1993
aratrmasna gre sadece 1 adet kanal gnde 4 saat dzenli geni ekran yayn yaparsa, ksa srede satn
alnan yeni TV cihazlarnn %30'u 16:9 olacaktr. Tketici sektr, geni ekran yayn hizmetlerini
gerekten arzuluyorsa, ve yapm/yayn/tketici ksr dngs nedeniyle hizmetlerin balamas pheli
ise, gerekli eik hizmet seviyesini bu sektrn gelecee dnk bir yatrm eklinde desteklemesi
gerekebilir. (Benzer bir alma erevesinde tketici eilimleri iin bkz. Notlar I). Bu tr tketici
istatistiklerinden, yanlma paylarn da gz nne alarak baz pazar n beklentilerine varmak mmkn
olabilmektedir.
HDTV ve ATV sistemlerinin uygulanmasna ynelik mali ve politik ek bilgiler iin bkz. [R16].
DONANIMDA GELMELER
Kameralar:
Kamera teknolojisi gittike gelimektedir. Tm yapm ve yayn alt sektrlerinde ve her kalite
(konvansiyonel veya HDTV) seviyesinde, tplerden CCD sensrlere hzla geilmektedir. 1,2 ve 3 adet
CCD sensrl yksek znrlkl (2 milyon+ piksel matrisli) kameralar piyasaya srlmtr (rnek:
BTS-LDK9000: 2.2Mpix/1250 satr format, 92 Yaz Olimpiyatlarnda baarl olarak kullanlmtr;
Toshiba HSC-100: 2Mpix/1125, sadece 10kg, Sony HDC-500: 2Mpix/1125).
Bu arada tpl kameralar da gelimeye devam etmektedir. ok gelien kamera k duyarlklar,
dk k seviyelerinde ok kaliteli (dk grltl) 2000+ znrlkl HDTV ekimlerine imkan
tanmaktadr (rnek: NHK SuperHarp kameralar, konvansiyonel kamera tplerinden 80 defa, bir nceki
nesil HARP tplerden ise 8 defa daha duyarldr).
Gelecekte ksa saylamayacak bir sre boyunca, 4:3 klasik ve 16:9 geni ekran formatlar
birlikte varolacaklar iin, yayn kurulularnn (gelecee ynelik iletme stratejileri erevesinde) orta
ve uzun vadeli kamera almlarnda piyasaya yeni srlmeye balayan 16:9/4:3 ift formatl kameralar
dnlmelidir.
Ekranlar:
Dz panel ekran aratrmalar tm dnyada devam etmektedir. 1997 ylnda ekran

(TV+bilgisayar+sair) piyasasnn $24,000,000,000 olmas ve bu miktarn %35'inin dz panel ekranlara
ait olmas beklenmektedir. 1987 itibaryla kresel ekran piyasas $10,000,000,000 (paylar: %8.5 LCD,
%5.5 PDP, %80 CRT) seviyesindedir.
NHK tarafndan gelitirilen kaln film teknii teknolojisi 40" 16:9 renkli plasma dz ekran
(Plasma Display Panel: PDP) prototipi ITS-93'te [R9] gsterilmitir. 8kg arlnda, 8cm kalnlnda,

874x520mm boyutlarnda, 1344x800=1,075,200 adet renkli piksel yapda panelin piksel adm (pitch)
0.65mm, mr ise 7-8000 saat olarak verilmektedir. Panelin HDTV kaynak ile yaplan gsteriminde,
sadece ekranda birka adet (<10) bozuk piksel haricinde hibir ciddi kusur grememi bulunuyorum.
Kaln film teknolojisi ile verimin ok daha yksek olduu belirtilmitir (LCD'ler de IC teknolojisi
kullanlmaktadr; aktif matris LCD'ler iin retim verimi ilk defa 1993 sonlarnda %50-60 mertebesine
ulaabilmitir). NHK, amalarnn 55" ekran boyu olduunu belirtmektedir. Bu tr matris yapl (LCD
dahil) dz panel ekranlar ile ilgili yaplan gerekli performans aratrmalarnda, ekranda kusurlu piksel
elemanlarnn %0.01 (1/10,000) altnda olmas gerekli bulunmutur. Dolaysyla, retim hattndan kan
panellerde kusursuz piksel oran %99.95 bile olsa (bu genelde olduka yksek bir verim deeridir),
panel ie yaramayacaktr. Dz panel ekranlarn ekonomik olmalar iin almas gereken en ciddi
sorunlardan biri, gerekli retim verimin salanmasdr.
Bu arada, Matsushita firmas 14" ekran boyunda ve 98mm derinlikte FlatVisionTV ekranlar
Japonya'da piyasaya srmek zeredir. Hybrid CRT yaps olarak adlandrlan bu yapda, tm ekran,
herbirinin elektrostatik saptrmal ayr bir elektron demeti olan 10,000 adet alt ekran parasna
blnm bulunmaktadr.
Televizyon ve bilgisayarlarn entegrasyonu, bu iki cihaza ait ekranlarn da birbirlerine
uygunluunu gerektirmektedir. Halen, bir bilgisayar monitor tipik olarak 9000K beyaz, 100:1 kontrast,
gamma(std)=1.7 ve 8-bit LUT nitelikleri ile fotografik kaliteye uygun deildir.
Video Kayt:
Video kayt cihazlar alannda da ilgin gelimeler izlenmektedir. ITS-93'te [R9] Thomson
firmasnca gsterilen lineer (yani helical deil) saysal VTR sisteminde, manyetik kayt (write) ve optik
okuma (read) kullanlarak, bir Hi-8 bant zerine 384 adet paralel yol (track) kaydedilebilmektedir. Kerr
olayna (manyetik alan ile laser nn polarizasyon dzleminin deimesi) dayanan bu sistemde,
2.6cm/s bant hz ile 1bit/m2 kayt younluu salanabilmektedir. ITS-93 [R9] demonstrasyonunda,
video iaret bana 40 kanal kullanlarak, 3 adet MPEG-1 saysal sktrlm TV iaret ile (video
12Mpbs, toplam 20Mbps) Hi-8 banda 70 dakika kayt yaplm olduu izlenmitir. Grnt SNR halen
20dB olup, kayt kafas yaps 12x32 satrlar kaydrlm (staggered) dzende olup, okuma lineer CCD
sensr ile elde edilmektedir. Sistemin prensip olarak 1000 kanala kadar kabilecei tahmin
edilmektedir. Halen, ticari kullanma uzak olmakla beraber sistem prensip olarak gelecek iin mit
vadetmektedir (bir Hi-8 bant ile 70 dakika x 384 program, yani bir kasette 448 saat ! kayt kapasitesi).
Halen, yeni saysal HD VTR cihazlarnda, ok adet (>30) kayt kafas kullanan helikal yaplar
ile 1Gbps zerinde (rnek: Toshiba/BTS D-6 VTR, 1125/1250, 1.2Gbps, 34 kafa, 13m bant
kalnlnda D-2 kasede 20m track aral ile 1 saat) kayt olanana ulalmtr. Saysal HD video
kayt cihazlar iin 9/93'te balayan standardizasyon almalarnn 1994 sonuna kadar tamamlanmas
beklenmektedir. Saysal yap sayesinde, bu tr cihazlar farkl video formatlar kolaylkla
kaydedebilmektedir.
Saysal sktrma yntemleri ile yksek sktrma oranlarnn elde edilmesi ve bilgisayar
disklerindeki gelimeler sonucunda, getiimiz yllarda gittike artan oranlarda videonun diske
sktrlarak yazlmas kullanm balamtr. Teknoloji, ilk nceleri sadece non-linear (off-line) post-
production kurgu sistemlerinde edit-listlerin (EDL) elde edilmesi amacyla diske dk znrlkl
video kayt/okuma sistemlerine olanak tanmakta iken, gnmzde yapm kalitesinde video ile
dorudan diske/diskten gerek ksa sreli (<30, genelde birka dakika) montaj yapm olduka pahal
donanm ile (birka GB disk dizileri ve zel donanm) mmkndr. Non-linear dk znrlkl
sistemlerin maliyetleri ise hzla dmekte olup, standart IBM-PC veya Mac bilgisayar platformlar iin

gerekli yazlm ve genileme kartlar satlmaktadr. Genileme kartna dorudan giren video iaret
burada yksek performansl ilemciler ile sktrldktan sonra yeni dk hz ile bilgisayar genileme
yuvas zerinden sabit diske (mevcut arabirimler zerinden halen 2MB/s st snr)
kaydedilebilmektedir. Ayrca, gerek etkileimli televizyon yaynclnda santrallarda abonelere
gnderilecek programlarn bilgisayar diski gibi hzl rastgele eriim olana tanyan kayt ortamlarndan
(video-server) okunmas gerekecektir. Aksi halde VTR kullanlmaya kalkldnda, santralde her
program iin maksimum tepe abone program talebi (peak demand) kadar kaset kopyas ve VTR
bulundurmak, ve o kadar kasedin mekanik yklenmesini ve dzenlemesini yapacak dev kaset ynetim
sistemleri (tape management system) zorunluluu olacaktr.
SAYISAL SIKITIRMA
Genel
Bir veri sktrma yntemi, teorik olarak baz verileri sktrabiliyorsa, o yntem
uygulandnda sktrma orannn birden ufak olduu bir veri dizisi bulmak her zaman mmkndr.
Yani, verilen her veri akn mutlaka sktracak tek bir yntem bulmak mmkn deildir. Grnt
sktrma yntemleri de, grnt ieriine gre her grnty farkl oranlarda sktrabilmektedirler.
Sktrmal bir sistemde, ka ait bant genilii, veri miktar vb. ile ilgili bir snrlama yoksa,
sktrma algoritmas, sktrma kazanc kt olacak ise girii ka olduu gibi aktararak bir veri
artn engelleyebilir. Fakat saysal televizyon sistemlerinde olduu gibi, veriler ham halde daima
kanala fazla geliyor ve sadece sktrma ile kanal kullanlabiliyorsa, kullanlan sktrma yntemi,
kn her zaman verilen sabit kanal veri hzna snrlayacaktr. Dolaysyla, kullanlan yntem, baz
grntleri hibir grnt bozukluuna neden olmadan sktrabilirken, dier baz fazla bilgi ieren
grntleri kanala sktrrken nemli lde kayba ve grnt bozukluklarna neden olacaktr.
Gnmzde kullanlan sktrma yntemleri, grntlerin %99'u iin 30-50x yksek kalite sktrma
salayabilirken, geri kalan %1 iin ok ciddi bozulmalara yol aabilmektedir. Bir yntemin baars,
belli bir ka resimi sktrma oran ile deil, istatistiksel olarak llmektedir. Belirli tr resimler iin
bulunacak optimum yntemler birbirlerinden ok farkl olabilirler. Bir sistem, grntleri nceden
analiz ederek, grnt niteliklerine gre farkl sktrma yntemleri de kullanabilir. Paket yapl adaptif
saysal sistemler ile her paketin farkl bir yntem ile sktrlmas bile (sktrma yntemi paket
balnda belirtilebilir) mmkndr. Ayrca, birden fazla bamsz kaynan sktrlp oulland
sistemlerde, bileen grntlerin ayn anda yksek veri ak talep etmeleri olasl dk olduu iin,
toplam oullanm veri akn bileenler adaptif ve dinamik olarak paylaabilirler (adaptive resource
sharing). rnein, 4-oullamal bir sistemde spor karlamas toplamn bazen %40'n kullanrken
haberlerin ve yarmann ounlukla %10'ar kullanm grlebilir. Bu prensip halen yaynda olan baz
sktrmal-oullamal uydu sistemlerinde kullanlmaktadr. 1993 yaz itibaryla, saysal sktrma
yntemlerinin tand sktrma oranlar ile tipik veri hzlar:
1.5Mbps VHS kalitesinden biraz daha iyi (VHS: 352x240)

5Mbps PAL yayn kalitesi
10Mbps Rec.601/625 satr stdyo kalitesi
40Mpbs HDTV stdyo kalitesi
Transmisyon uygulamalarnda, hata dzeltme yntemleri sktrlm veri hzna tipik ek %20
eklemektedir (MPEG-2 dahil).

Saysal sktrma yntemlerinin en etkili olacaklar ve yaygn olarak kullanlacaklar alann,

salanacak yksek teknik ve ekonomik verim nedeniyle uydu zerinden kablo u noktalar ve yer-yayn
verici tesisleri gibi a girilerine iaret datm olmas beklenmektedir (halen bu kullanm tm dnyada
hzla yaylmaktadr). Video depolama ve multimedya uygulamalar alanlarnda da ok etkili olacaklar
sanlmaktadr.
Veri sktrma (data compression) yntemleri gerek zamanl video sistemlerde ekonomik
ekilde uygulanabilme aamasna gelmi olup, veri sktrmal saysal yayn servisleri hizmete
girmektedir. Veri sktrmann salad esas avantaj, klasik bir yer-yayn TV kanalndan ok adet (3-
8) iaret gnderebilmek, veya klasik bir uydu kanalndan bir adet HDTV veya birka adet
konvansiyonel video iaret gnderebilmek gibi, ve benzeri spektrum tasarrufudur. rnein: HD-MAC
iareti ok az bir bilgi kayb ile veri sktrma yntemleri kullanarak 34Mbps iine sdrlabilmektedir.
Yayn frekans bantlarnda yer bulmann ciddi bir sorun olmaya balad gnmzde, veri sktrma
olgusu mevcut spektrum iindeki kullanlabilir kanal adetlerini en az 2-3 kat arttracaktr.
Saysal sktrma yntemlerinin veri hzlarn nemli lde azaltmas, bilgi toplumu yaps
iinde tm dnyada iletiimin grsel unsurunun gittike nem kazanmas, ve bilgisayar teknolojisinin
hzla ilerlemesi sonucunda, gnmzde masa st video sistemlerin gittike nem kazandn ve
gelitiini grmekteyiz. Birka yl nce byk yatrm gerektiren ve kompleks grnt efektleri ieren
video yapm sistemlerinin, gnmzde iyice kldn ve ucuzladn, ve masa st video yapm
sistemleri olarak ufak iletmelere girebildiini grmekteyiz. ok ksa bir sre iinde, amatrler
arasnda da S-VHS kalitesinde masa st yapm sistemlerinin yaygnlaaca grlmektedir. Halen,
CCIR Rec.601 kalitesinde video iaretleri saysallatran (digitize), sktran ve sabit-diske yazabilen,
ve sonra bu bilgiyi diskten okuyup, ap (decompress), aslna yakn kalitede analog iarete
dntrebilen (D/A) IBM-PC uyumlu (EISA bus) bilgisayar kartlarnn satlmakta olduklarn
grebilmekteyiz.
Piyasada bulunan CD-ROM nitelerde veri hz st snr olarak 1.4Mbps deerine kadar
kabilmekle beraber, genellikle ara-birimler bunu mevcut dk deerlere snrlamaktadr. PC
uygulamalarnda standart CD-ROM srclerin srayla iki (300kbps, 1992) ve kat (450kbps, 1993)
hzlara (dual-spin ve triple-spin, ok yaknda quadruple-spin) karlmas ile mevcut disklerin daha
hzl okunabilmesi salanmaktadr. Ayrca, yeni format disklerde ayn ap diske daha yksek kayt
younluu ile mevcut 650MB kapasitenin ok yaknda birka katna kabilecei grlmektedir.
rnein: yeni nesil 12cm apnda yksek younluklu 2.1GB Pioneer CD-ROM'lar ile 4.7Mbps veri
hznda 61 dakika (704x480x30 MPEG-1 video) kayt yapmak mmkndr. Byk boy laser-disklerde
ok yaknda (1994 iinde) 10GB kayt ve 20Mbps hzlarna ulalmas (1 saat HDTV veya 4 saat ariv
NTSC kayt edeeri) beklenmektedir.
Saysal sktrma yntemlerinin gittike artan kullanm ile beraber bu tr iaretlerin kalite
kontrolu iin test ve l prensiplerinin belirlenmesi ve cihazlarn temini gereklidir. Bir sktrlm
saysal video iaretin dalga biimi, gz akl vb. zellikleri, grnt kalitesi ile ilgili hibir anlam
ifade etmedii iin, test ve l cihazlarnn kod zc nitelikleri olmas gereklidir. ok farkl eitli
saysal sktrlm formatlarn varl ve bunlarn kendi ilerindeki katmanl yaplar dnlrse,
gelecekte bir osiloskop benzeri genel amal ve nispeten basit test/l cihazlarnn mmkn
olamayaca aikardr. Ayrca, kod zc yapl test/l cihazlar kullanlsa bile, konvansiyonel
yntemlerde kullanlan deterministik deerlendirme kriterlerinin kullanlmas mmkn deildir. Bunun
en nemli nedeni, kaynak kodlamada kaybolan (yani algoritma gerei atlan) bilgi miktar tamamen
grnt ieriine (uzay ve zaman spektral karakteristiklerine) baldr. rnein, kodlayc/zc
zincirinden getikten sonra elde edilen video iaret dalga biimi belirli test iaretleri ile mkemmel
sonu verebilirken, baz grntler ile kalite kabul edilemeyecek seviyede dk olabilir.

Gnmz fiber optik teknolojisinin tand olanaklar ile, 10Gbps veri hzlar kullanarak 500
adet 24Mbps hza indirgenmi HDTV iaretin tek fiber zerinden datm salanabilmektedir.
nmzdeki yllarda, bu miktarlarda nemli artlar beklenmektedir (halen snrlayc unsurlar, fiber
kablonun kendisi deil, u elektronik dzenleridir).
Saysal TV yaynclnn baarl olup olamayaca (dier yayn trleri iinde aynen geerli
olmak zere), gerekli teknoloji ve donanm tamamen hazr olduunda, yeteri kadar yaync ve
yapmcnn bu servis ile yeterli geliri salayabileceklerine olan inanlardr. Bu salanamad takdirde,
(D2-MAC'ta olduu gibi) sistemin nitelikleri ve salayacai avantajlar ne olursa olsun yayn hizmetleri
balayamayacak, ve dolaysyla ne tketicinin cihaz talebi doacak ve ne de tketici rnlerinin seri
retimi balayacaktr.
Eer birka yl iinde uydulardan yzlerce saysal yayn devreye girerse, tketicinin ayn
mertebe bir yatrm ile saysal yer yayn (digital Terrestrial Television broadcasting: dTTb) alcs alp
almayaca phelidir. Halen, geni yayn blgelerinin uydu ile kapsanmas maliyeti ile UHF alar ile
kapsanmas maliyetlerinin oran 1:100 mertebesindedir. dTTb hizmetlerinin balamas iin bu orann
ok daha iyi olmas (veya uyduya gre dier baz avantajlar salamas) gereklidir.
ok kanall sktrlm yayn uygulamalar, ksa vadede etkileimli alardan beklenen talep
zerine izleme (VOD) zelliini, etkileimsiz saylabilecek bir yap ile NVOD seviyesinde karlamay
amalamaktadrlar:
Video-on-demand (VOD): talep zerine izleme olana; gereklemesi iin tam etkileimli (true
interactive) ebeke, yani evlere fiber ann denmesi, yksek oranda veri sktrma (zellikle kaynak
taraf asndan), ve multimedya uygulama ve iletim sistemlerinin gerekletirilmesi gereklidir. VOD
servislerinde, program tketici balatt iin hukuki deerlendirmede VOD bir yayn servisi
saylamamakta ve dolaysyla, yayncl dzenleyen kanunlara halen bal olmamaktadr.
Near-video-on-demand (NVOD): talep zerine ksa sre iinde izleme olana; tam etkileimli
ebekeler gerekleene kadar mmkn grlen bir alternatif; sayl adet programn ksa zaman aralklar
ile farkl kanallarda balamas (rnein: 480 kanal bir sistemde, 1 saatlik 40 farkl programn herbirinin
5 aralkla 12 farkl kanalda yaynlanmas gibi). Bylece, 40 programdan herhangibirini seyretmek
isteyen tketici, seiminden itibaren en fazla 5 dakika bekleyerek arzusuna kavuacaktr. Bu tr
sistemlerde, program adedi arttka, maksimum bekleme sreleri de artacaktr (bir nceki rnekte, 80
kanal iin 10, 160 kanal iin 20 gibi). NVOD servislerinde, tketici zamanda kaydrlm ok adet
yayn iinden sadece seim yapt iin, NVOD servislerin hukuken yaynclk kurallarna uymak
zorunda olduklar grlmektedir.
Sktrlm halde bile, bir filmin 1-1.5GB depolama gereksinimi, VOD sistemlerde yksek
(>40-50GB) disk kapasiteleri, ve yksek kapasiteli ve hzl yar-iletken bellek tampon (buffer) niteleri
ieren yksek ilem gl hzl video-server birimleri gerektirmektedir.Dolaysyla, VOD sistemlerde
gerekli server yatrm ok yksek olmaktadr.
Saysal Sktrma Teknikleri
Saysal video sktrma yntemlerinin ounda (JPEG, MPEG-1 ve 2, H261 ve dierleri) DCT
(Discrete Cosine Transform) transform kodlama algoritmas kullanlmaktadr. DCT ilemleri, bu
yntemden kaynaklanan grlty grnt zerinde sair yntemlere gre gz ok daha az rahatsz
edici bir ekilde datt iin tercih edilmektedir.
Son yllarda, DCT tartlmaz lider olmakla beraber, dalgacklar da gittike nem
kazanmaktadr. Dalgacklarn balca zellikleri olarak: blok bozulmalar (windowing and blocking
artifacts) olmamas, dalgack transformunun (Wavelet Transform: WT) FFT'den hzl olmas, artan
sktrma oran ile kalitenin yava bozulmas (gradual degradation), yksek sktrma oranlar, doal
ok-znrlk (multi-resolution) / leklenebilirlik (scalability) nitelii, ve insan grme sistemine
uyumluluu saylabilir. Bunun yannda yksek bellek gereksinimi balca olumsuz niteliidir.
Dalgacklar, keyfi (arbitrary) fonksiyonlar iin iyi temsil (good representation) zellikleri
gstermektedir. DCT gibi dalgacklar da kaypl bir sktrma yntemi olup, ilk nesil dalgack
sktrclar DCT gibi oturmu sktrma yntemleri ile rekabet edebilecek seviyededir. (Dalgacklar
FBI parmak izi sktrma sistemlerinde kullanlmaya balamtr).
Kullanlan bir sktrma yntemi de alt-bantlara (sub-band compression) ayrtrarak
sktrmadr. Kodak Photo-CD bu yntemi kullanmaktadr.
Kullanlan dier bir sktrma yntemi ise fraktal (fractal) yntemidir. Fraktallere indirgenen
grnt istenen k znrlnde (bilgi ieriini arttrmadan) alcda oluturulabilir (yani, ok
kaliteli zoom olana). Yntem, bir grnty self-referencing bir fonksiyonlar kmesi yapsna
indirgemektedir. rneklenmi piksel matrislerine bal olmayan yntem, teorik olarak sonsuz
znrlkldr. National Institute of Standards tarafndan desteklenen ($2M) bir proje grubu
tarafndan 9nn x 7nn format HDTV grntler iin tasarlanm bir fraktal tabanl HDTV yongasnn
1994 iinde (en ge 1995) tamamlanmas beklenmektedir. Microsoft Encarta CD-ROM'undaki
grntler fraktal yntemi ile (10kB seviyesine) sktrlmlardr. MPEG-4 videofon standardnn
fraktal yntemi kullanmas beklenmektedir.
Ayrca, vektr-kuantalama (vector-quantisation) esasl sktrma yntemi trleri de baz zel
yayn ve multimedya sktrma uygulamalarnda kullanlmaktadr.
Morfolojik sktrma da gelecek iin ok mit vadetmekle beraber, nmzdeki 5-10 yl iinde
uygulanabilir yntemlerin gelitirilebilecei sanlmamaktadr.
Bir saysal grnt sktrma ynteminde, sktrma oran arttka, alta elde edilen grntde
gittike artan eitli bozulmalar ortaya kar. Bu bozulmalar kullanlan ynteme bal olmakla beraber
balca: znrlk kayb, grlt (granular noise), harekette tutukluklar (motion judder), kenarlarda
kaynama (edge business), ve renk yvmalar (chroma bleeding) olarak sralanabilir. Farkl yntemler
ile sktrlm ve alm video iaretler iin konvansiyonel analog iaretler iin olduu gibi anlaml
ve basit kalite ltleri yoktur. MSE ve SNR gibi ltlerin bu tr karlatrmalarda kullanlmalar
yanl olup ok yanltc sonular karlabilmektedir. Halen, en geerli deerlendirme yntemi gzle
ve istatistiksel deerlendirmektir.
nmzdeki dnemin saysal teknolojilere ait olaca, ve paket yapl iletiimin bilgi transferi
ve depolamas gerektiren her uygulamada yaygn olarak kullanlaca kesin gzkmektedir. Ses,
grnt, ve veri gibi eitli bilgi trlerinin ok farkl nitelikleri olabilmektedir. Tm bu bilgilerin
saysallatrlarak sktrlp paketlenmesi sonucunda ortaya kan paketlerin ok farkl ortamlar
zerinden (uydu/yer yayn, telekom ebekesi, disk ve bantlar vs.) ve oullanm bir ekilde datlaca
bilgi anda, ok farkl cihaz reticilerince retilmi donanm kullanarak tketici tarafndan
alnmasnda, bir kaos yaanmamas iin kresel bir paket yaps gereklilii aktr6. Paket yapsnn
balk ksm paketin veri ksmnda yer alan bitler ile ilgili gerekli tm bilgileri ierecektir. Balk ksm
sayesinde, bal bulunduu servis andaki geni bantl ve yksek hzl oullanm veri akndan al
6
Gnmzde standartlarn spesifikasyonlarnn %10 kadar bir ksmnn ticari maksatlarla sistemi uygulayacak
iletmecinin belirleyebilecei ekilde ak braklmas eilimi hakimdir. Tketici asndan, bu olgu pek olumlu
karlanmasa da, iletmecinin getirisini maksimize etmesi ve hizmetini ksmen de olsa kendine zel haline getirebilmesi
iin bir hizmete tevik unsuru olarak grlmektedir.

yapacak bir tketici cihaz, sahibinin arzusuna gre, uygun paketleri sadece balk ksmlarna bakarak
seip alabilecektir. MPEG gibi yntemler bu gereksinime yakn dnem iin ksmen bir zm
sunmasna ramen, bu yntemler birka yl iinde ok yayldklarnda eer yetersiz grlrlerse daha
iyi bir yapya gemenin getirecei baz skntlar yaanacaktr.
Saysal video yntemlerinde leklenebilirlik (scalability7), ok-znrlk (multi-resolution8),
ve birlikte-alabilirlik (interoperability) kavramlar getiimiz yl iinde ok nem kazanmtr.
leklenebilirlie, ABD ve Avrupa tarafndan farkl yaklalmaktadr. ABD'de bu kavram sadece
HDTV'ye geii salayacak bir olgu olarak deerlendirilirken, Avrupa'da farkl seviyede servislerin
ayn anda varlklarn srdrebilmesi eklinde deerlendirilmektedir. leklenebilirlik niteliinin bir
sisteme eklenmesi, veri hzn ve dolaysyla bant geniliini arttrmaktadr (veya sabit bant genilii
iin kapasiteyi drmektedir). 2-seviye leklenebilirlik iin, efektif veri hznda en az %7-8
mertebesinde bir kayp olmaktadr. zellikle 6MHz kanal bant genilii olan ABD'de, bu genilie
ancak san iaretlere leklenebilirlik kazandrmak ciddi bir sorundur. Ayrca, leklenebilirlik ile
yap karmakl artmakta veya alt katmanlarda distorsiyon artmaktadr. leklenebilirliin olumlu
yanlar ise yaynda zayflayan iaret ile graceful degradation salamas ve paralel hizmetlere (simulcast
gibi) gerek brakmayarak spektrum tasarrufudur. Bir sistemde arzulanan leklenebilirlik halen en fazla
2 veya 3 kattr (tipik olarak High, Standard, ve Mobil/Portatif seviyeler). leklenebilirlik iin
kullanlan yntemler SBC/WT, Pyramid Coding veya DCT olabilir.
MPEG
MPEG [R10-12] halen ok geni apta desteklenmektedir. Bu geni destein ve amalanan

esnek ok amal standardn uygulamada salayaca ana avantaj, kodlayc ve kod zc VLSI
devrelerin milyonlarca ve belki de milyarlarca retilmesinden kaynaklanacak dk maliyetlerdir.
Yllar nce ilk defa hareketsiz resimlerin sktrlmas ile balayan bu hareket 1991 ylnda
JPEG [R5] standardn ortaya karm, daha sonra 1992 ylnda MPEG-1 [R10] dk veri hzl
(1.5Mbps) hareketli resim sktrma standardna yol amtr. MPEG-1, CD-ROM video vb.
uygulamalarda halen kullanlmaktadr. VLSI MPEG-1 zc tm devreler mevcuttur (rnein: C3
CL450 MPEG Decoder IC, 160-pin QPFP). 704x480 piksel yapl MPEG-1 format 29.97Hz resim
frekans (veya 704x576 @ 25Hz) ile nominal 4.059Mbps veri hzndadr. 2x256kbps stereo ses ve
130.3kbps veri kapasitesi vardr. Yayn uygulamalarna ynelik MPEG-2 [R11] standardnn ise 19949
iinde tamamlanmas beklenmektedir. Gereken sktrma, stdyo kalitesi iin 20:1, VHS video kalitesi
iin 100:1 oranndadr. Transmisyon amal olmayan MPEG-1 yapsnda hatalar (transmisyon kanal
hatalar gibi) pek nemli deil iken, yayn ve transmisyon amal MPEG-2 iin hatalar ok nemli olup
iki yap birbirlerinden farkllklar gstermektedir. Ses iin MPEG-1'de MUSICAM (blok-yapl)
7
Scalable Representation (leklenebilirlik) : Bir veri aknn farkl kalitede fakat tek balarna anlaml ve
ayrlabilir alt cmlelerden olumas;
Scalable Systems (leklenebilir Sistemler): leklenebilir nitelikli bir veri akndan istenilen bir alt ksm
alp sunabilen sistemler.
8
Multiresolution Scalability (ok-znrlk leklenebilirlii): leklenebilirliin znrlk hiyerarisi
ile salanabildii leklenebilirlik.
9
MPEG-2 standardnn grnt kodlama ksm Nisan 93 itibaryla (Sydney toplantsnda) dondurulmutur.
Standardn 1994 ilk eyreinde tamamlanmas beklenmektedir.

kodlama yntemi kullanlmaktadr. MPEG-2 ses kodlamas ise 1994 ilk aylarnda kesinleecektir.
eitli firmalar MPEG-2 grnt zc VLSI prototiplerinin hazr olduunu duyurmulardr.
MPEG-2 standardnda 3 profil mevcuttur. Her profil, belli bir uygulama veya uygulamalar
grubunun gereksinimlerine ynelik, standarda ait tm sentaksn yeterli bir alt cmlesinden oluan bir
alt kmedir. MPEG iin halen 3 profil tanmldr: Simple, Main, ve Next. Srasyla, bu profiller,
nispeten basit ve ucuz alcl yayn uygulamalarna (rnein: kk ekran mobil ve portatif alclar; B-
resimler yapda yok) ynelik, esas ve yaygn uygulamalara (sabit alclar, yapm/yayn, kayt) ynelik,
ve yksek performansl daha kompleks uygulamalara (rnein: EDTV, HDTV ve zel sistemler; geni
leklenebilirlikli ok esnek yap) ynelik eklinde aklanabilir. Ayrca, saysal paket alara ynelik
bir Main+ profili de (bir miktar leklenebilirlikli yap) baz MPEG evraklarnda yer almaktadr.
Belirtilen bu profiller ise, er seviyeye (level) ayrlmtr. Seviyeler daha ok grnt kalitesi ile ilgili
olup, low (1/4 CCIR Rec.601), main (CCIR Rec.601), ve high (HDTV)olarak belirlenmilerdir. rnek
olarak, ABD-ATV sistemini snflandrmak istesek, MPEG-2/Next-High kategorisine girecektir.
MPEG-2 ynteminde, ilk nce resimler arasndaki zaman boyutunda bilgi fazlal
(redundancy) hareket kestirim (motion estimation) ve kompenzasyon (motion compensation: MC)
yntemleri ile giderilir. Daha sonra DCT, quantizasyon ve dzlemde RLL kodlama uygulanr. En son
ise deiken-uzunlukta-kodlama (VLC: Variable Length Coding; ounlukla Huffman VLC yntemi
kullanlmaktadr) ve paketleme yaplr. Tm bu ilemler iin gerekli ilem gc ok yksektir. Halen,
tam nitelikli gerek zamanda kodlama yapabilen MPEG-2 kodlayclar mevcut deildir (1 sktrlm
kt iin 100 sktrma sresi gerekli). Maliyetleri yksek olmakla beraber gerek zamanl MPEG
kodlayclarn 1993 sonu veya 1994 ba arz beklenmektedir. Mevcut MPEG-2 kodlayclarn kalitesi
orta (sadece MPEG-2 alt cmlesi), esneklii az ve maliyetleri $250,000-1,000,000 mertebesindedir.
nmzdeki yllar iinde, kalite ve maliyette nemli gelimeler kesin grlmektedir. rnein: C3
firmasnn gelitirdii MPEG-2 yongalar: RISC CPU 60MIPS, DSP 240MOPS, hareket ilemci
2GOPS ilem kapasitelerine varmtr. Tketici taraf iin ise, MPEG kod zcnn (DRAM hari)
alc maliyetini Main Profile/Main Level (MP-ML) seviyesi iin $13-15 arttrmas, ve alcda MP seviye
iin $25 ek DRAM kullanlmas beklenmektedir.
MPEG ynteminde resimler, I (Intra: Dier resimlerden bamsz, kendi iinde kodlanm), P
(Predicted: I resimlerden ileri ynde ngrlm), ve B (Bi-directional: gemi ve gelecek iki resim
arasnda kestirilmi) eklinde 3 tipe ayrlmtr. Simple profilde B resimler kullanlmamaktadr.
MPEG standard, verilen bir kaynak verisi zerinde yaplacak kodlama standardn belirlemekte
fakat kaynak verisi zerinde yaplabilecek adaptif n filtreleme (adaptive pre-filtering) ile ilgili bir
ksm iermemektedir. Kodlayc taraflarda, uygun n-filtreleme yaplarak MPEG ile bozulmaya yol
aabilecek resim unsurlar batan giderilebilir.
Bir MPEG akndan anahtarlama (switching) yapmak iin I resimlerin seilmesi ve
anahtarlamann bir I resimden itibaren yaplmas zorunludur. Grltsz, ideal ve srekli iletim
ortamlarnda I resimlerin sadece bir defa en bata iletilmesi teorik olarak yeterli olabilmekle beraber,
farkl MPEG aklarnn anahtarlanmas, veya en basit hali ile bir TV seyircisinin televizyonunu
herhangibir anda aabilecei ve program deitirebilecei dnlrse, I resimlerinin yeteri kadar
sklkta gnderilmesi gereklidir. I resim gnderim orannn artmas ise, efektif sktrma orannn
dmesine neden olacaktr. MPEG gibi saysal paket yaplarnda, her paket bir balk (header) ve
kimlik (descriptor) ksm ile etiketlendii iin, I, P ve B resimlerin herhangi nceden belli bir protokol
orannda gnderilme zorunluluu da yoktur. Alc, paketler geldike, paketlerden ald bilgiye uyarak
ses ve grnty oluturacaktr. Bu tr yaplarda ise, gecikmeler doal olarak ok resim sreli (yani
propogasyon sresinden bamsz ve ok daha uzun) ve deiken olabilmektedir. Dolaysyla, paket
video sistemlerin her tr u ve ara maniplasyonlarnda ilem niteleri nemli miktarlarda bellek
iermek zorundadr. Bu hali ile MPEG, transmisyon iin ideale yakn, kayt iin ok iyi grnmekle
beraber, program yapm (zellikle post-production: kurgu vb. ilemlerde) iin yukarda belirtilen
nedenlerle baz glkleri vardr. Bu nedenle, video bant ve disk kayt uygulamalarnda (rnein: non-
linear editing) resimler aras ilem yapmayan JPEG ve MJPEG (Motion JPEG) gibi yntemler
kullanlarak, rastgele eriim (random-access) olana salanabilmektedir.
zellikle gnmzde gittike artan uydu ve kablo kanal adetleri ile yakn gelecekte
gerekleebilecek etkileimli TV olgular gz nnde tutulduunda, yayn iletmeciliinde eitli yeni
kavramlar ortaya kmaktadr. letmeci, eitli yerlerden gelen hizmet bileenlerini (video, ses, telefon,
veri vs.) iletme yapsna gre uygun oulllama ile birleik yaplara dntrmek durumundadr. Bu
oullama, farkl hizmetlerin (rnein farkl programlar) bir makro oullamas (ensemble multiplex)
seviyesinde, veya hizmet alt bileenlerinin (rnein, bir programa ait video, ses, veri) bir oullamas
(service multiplex) seviyesinde dnlebilir. MPEG-2 yapsnda, oullanm bu iletim ak
(transport stream) 188 byte + 4 byte balk iletim paketlerinden olumaktadr. Genel yaps ile, MPEG-
2 teorik olarak 8000(!) adet veri aknn oullanabilmesine olanak tanmaktadr.
SAYISAL TRANSMSYON
Genel
Tm evreler, gelecein transmisyon teknolojisinin saysal olaca konusunda gr birlii

iindedirler.
Saysal teknikler (kanal modlasyonu analog olsa bile), bozucu etkilerden (enterferans, kanal
ve i grltler, multipath vs.) kaynaklanan hatalarn hata dzeltmeli kodlama yntemleri (error
correction) ile dzeltilebilmesine, ve dzeltilemeyenlerin de resim zerindeki etkilerinin
farkedilemeyecek seviyeye indirilebilmesine (rnein, gze bir korrelasyon oluturmayacak ekilde
resim iinde datlmasna: error concealment) imkan verirler.
Saysal yayn yntemlerinde bant ii spektrum kullanm ok dzgndr. Hibir frekansta
yksek bir g younluu olmasna gerek yoktur. Bu nedenle, enterferans potansiyelleri hem kendi
aralarnda, ve hem de konvansiyonel yaynlara ok dktr. Buna kar, analog VSB/AM yapda, bant
ii spektrumda kanal tayc, resim tayc ve ses tayc frekanslarnda yksek g younluu ile
iaret, kanal iinde bile enterferans potansiyeline sahiptir. Ayrca, tayc frekanslarnda younlam
bu g hibir bilgi tamamamaktadr. Saysal sistemlerde gerek spektrum kullanm gerekse g
bakmndan verim yksektir. rnein COFDM yaplarda, 8MHz bant iinde 7.4MHz ksmda dzgn
bir g younluu ile yayn yaplrken, sadece e kanal konvansiyonel yayn tayc frekanslarnda ve
kanal kenarlarnda toplam 0.6MHz bir bant genilii kullanlmaz.
Analog transmisyon yntemlerinde, vericiden uzaklatka iaret zayflamakta, dolaysyla SNR
(iaret-grlt oran) bozulmakta ve grnt ayn oranda karlanmaktadr. Zayflama karakteristii
srekli olduundan, vericiden uzaklatka grnt bozulmas da srekli, ve uzaklk ile yumuak ve
yava bir ekilde (graceful degradation) deimektedir. Saysal yntemlerde, iaret zayflamas ve alc
antenindeki SNR iin de ayn eyler geerli olmakla beraber, saysal modlasyondan kaynaklanan SNR
iyiletirmesi nedeniyle, girite gittike azalan SNR ile grnt kalitesi nceleri adeta hi deimemekte,
ve belli bir eik deerden itibaren ok hzla bozularak (abrupt degradation) grnt kaybolmaktadr.
Bu durum sonucunda, analog yntemler ile vericiden uzaklatka grnt kalitesi nispeten yava
deimekte iken saysal yntemlerde aniden deien grnt kalitesi nedeniyle, yayn blgesi
snrlarnda bir yolun iki tarafnda yer alan blgelerden birinde mkemmel grnt elde edilirken

dierinde ise hibir grnt elde edilememesi mmkndr. aret zayflamalarnn hava artlar,
hareketli fiziksel engeller vb. zamana bal faktrler ile deimesi nedeniyle rnein rzgardan aalar
sallandka grntnn bir grnp bir kaybolmas gibi tketici tarafndan hi ho karlanmayacak
durumlar sz konusu olabilmektedir. Bu nedenle, saysal yntemlere yumuak bozulma niteliini
kazandrabilen katmanl (multi-layer) modlasyon yaplar dnlmektedir. Kanal modlasyonunda,
katmanlamak g olmamakla beraber (rnein: 16-QAM homojen sembol kmesi birbirinden
uzaklatrlm drt adet drtl kme eklinde iki katman), verinin katmanlara ayrlmas donanm
karmakln arttrmakta ve sabit bant genilii iin efektif veri hzn azaltmaktadr.
Saysal yntemlerde, kaynak iaret ile kodlanm saysal iaret arasnda zaman tabannda ne
sabit ne de dzgn bir iliki olmas gerekmedii iin, saysal yntemlere ait parametreler ayn bir
iaretin iletiiminde ok farkl olabilmektedir. rnein: bir COFDM ynteminde 1024 nokta FFT ile
128s sembol ve 32s koruma sreleri, 64QAM kanal kodlamas, Trellis (2/3) hata dzeltme
kullanlrken, bir baka yntem ile ayn iaret ok farkl parametreler ile iletilebilmektedir. Veri ak
iinde yer alabilen bilgiler zaman sralamasnda tamamen dzensiz olabilir, yani ilk gelen baz bitler
alcya daha sonra gelen baz bitlerden kaynak itibaryla daha nce retilmi olabilir. Bu tip veri sra
dzenlemeleri (reordering) ile kanalda belli bir anda oluabilen bir hatann yol aaca grnt
bozukluklar, tek bir ekran blgsinde deil, tm ekrana datlarak subjektif etkileri ok aza
indirilebilmektedir.
Halen, saysal transmisyon iin tek ve ok taycl sistemler arasnda bir performans
deerlendirilmesi yaplmaktadr. Tek taycl (klasik) sistemlerde tayc bana den veri hz ok
yksek olmaktadr (halen 32QAM, 64QAM vb. gibi kompleks yntemler kullanlmaktadr). ok
taycl sistemlerde ise, toplam veri hz tayc adedine blnd iin, tayc bana veri hz
dmekte ve dolaysyla daha basit modlasyon yntemleri kullanlabilmektedir. Video gibi ok yksek
toplam veri hzl sistemlerde, tayc bana veri hz yine de yksek kald iin, tayc modlasyonu
16QAM veya benzeri karmaklkta olmas gerekmektedir. ok taycl yntemlerde, her tayc
farkl bir yntemle de modle edilebilir (rnein: bazlar nQAM, bazlar mQPSK gibi). Halen,
incelenen ok taycl yntemlerin banda OFDM gelmektedir.
OFDM/COFDM
Dikey frekans multipleks veya OFDM (Orthogonal Frequency Division Multiplex) modlasyon
yntemi saysal yer-yayncl asndan (normal TV ve HDTV iin) byk mitler vadetmektedir. Bu
yntemin zellikle hayaletlerden etkilenmemesi ve enterferansa dayankll yer-yaynclnda yeni
bir devir amak zeredir. rnein, tek bir yaynn, btn bir lkede ayn UHF veya VHF TV kanaln
kullanan bir vericiler a ile yaplabilmesi mmkn olmaktadr. OFDM yntemi, tketici uygulamas
iin karmakl ve yksek maliyeti, ve Amerikan yayn kapsama (broadcast coverage) yaklamndaki
farkllklar nedeniyle, ABD ATV sisteminde imdilik dnlmemektedir.
OFDM yntemi kullanlan EU-147 DAB projesinde 7MHz kanalda 448 tayc ile ses
iletilmekte, HD-Divine'da ise 8MHz kanalda 512 tayc ile HDTV iletilmektedir. OFDM sistemlerde,
tayclarn bir ksm kanal frekans karakteristiini alcda kestirebilmek (estimate) iin pilot tayc
olarak kullanlrlar. Pilot adedi arttka, alcda kestirim iyileir. Tayclar, birbirlerinden bamszl
ve orthogonallii salayan minimum frekans aralnda seilerek bant geniliinin yksek verimli
kullanlmasna allr. Tayc bana veri hz dk olduu iin uzun sembol sreleri kullanlabilir.
Sembol sreleri bir koruma sresi kadar uzatlarak alcda oluabilecek maksimum multipath
gecikmeleri alabilir ve dolaysyla alcda sembol giriimi (ISI) hatalar nlenebilir. Verilen bir sembol
sresi ile, alcda ISI bozulmas olmayan bir sre paras elde etmek iin gerekli koruma sresi

dorudan beklenen maksimum multipath gecikmesine baldr. Kuvvetli ve tek yansmal (en kt hal
tek 0dB seviyeli yank) kanallarda, kanal frekans cevabnda oluabilecek sfrlara den tayclarn
yutulmas kanlmaz olduundan, kodlama srasnda hata dzeltme yntemleri (error-correction)
kullanlarak, yutulan tayclarn zerindeki verilerin hatasz elde edilmesine allr. Kullanlan
yntemler, oklama (redundancy) ve dzenleme (reordering) gibi teknikler ile belli bir bit aknn
sadece tek bir taycya balln bozarak, bilginin hatasz alnabilen dier tayclardan elde
edilebilmesini salarlar. Doal olarak, bu tip yntemler, sabit toplam kanal veri ak iinde bilgiye
ayrlan ksm yani efektif veri hzn azaltrlar. Hata dzeltme yntemleri kullanlan zel OFDM
yntemleri, kodlanm OFDM veya COFDM (Coded-OFDM) olarak adlandrlmaktadr.
OFDM ve tek taycl yntemler karlatrldnda, AWGN (toplamsal beyaz Gauss
grltl) kanallar iin grlt performanslarnn ayn olduklar, OFDM'in zaman-domeni impuls
enterferansna (rnein multipath) dayankl, fakat frekans-domeni impuls enterferansna (rnein e-
kanal NTSC enterferans) kar zayf olduu grlmektedir. Bu nedenle, kanal kodlama (rnein
COFDM gibi) veya zel spektrum biimlendirmesi (rnein: e-kanal tayclarnn frekans
pozisyonlarnn bo tutulmas gibi) yaplmas gerekir. Tek taycl yntemlerin ise OFDM'in tam tersi
olarak frekans-domeni impuls enterferansna dayankl fakat zaman-domeni impuls enterferansna kar
zayf olduklar grlmektedir. Saysal tek taycl sistemlerde ISI nedeniyle adaptif kanal
dengeleyiciler (adaptive equalizers) kullanlmas gerekli olmaktadr. OFDM'de koruma sresi ile ISI
etkileri giderilebilmekle beraber bant ii zayflamalarn ve sfrlarn dzeltilebilmesi mmkn deildir.
ok taycl yntemlerde tepe/ortalama g oran (peak-to-average power-ratio) ok dk
olabilmektedir.
Tek Frekans Alar (SFN)
COFDM ynteminin en byk avantaj, yer-yaynlarda tek-frekans alarna (Single-Frequency

Networks: SFN) imkan tanmasdr. Tek-frekans alar, bir programn bir lkede tek bir kanaldan
datmna mmkn klarlar (rnein: TRT-1'in, tm Trkiye'de ve ayn anda yzlerce vericiden VHF-
9'dan yaynlanmas gibi). Bunun sonucunda, tek-frekans alarnn kullanlmas, spektrumda efektif
olarak ok nemli bir art salar. zellikle, analog TV yaynlarnda, enterferans nedeniyle komu, LO,
ve hayal-frekansa den kanallarda yayn yaplamamasndan dolay mevcut kanallarn sadece bir
ksmnn kullanlabilmesinden kaynaklanan spektrum skntlar rahatlatlm olur. Ayrca, saysal
yaynlarn kanal spektrum kullanm ve dolaysyla enterferans potansiyelleri ok olumlu olduundan,
saysal yaynlar yasak frekanslarda kullanabilirler. rnein: halen stanbul'da tm UHF bantlar (43
adet) doludur ve yayn adedi 15 kadardr. Bu 15 yaynn bir SFN dzeni ile yayn halinde 28 adet kanal
tamamen boalacaktr.
SFN'lerde, komu blgelerdeki vericilerin e-kanal giriimleri (co-channel interference) alcda
bir multipath eklinde ortaya kar, ve kullanlan uzun sembol + koruma sreleri sonucunda ISI sorunu
olmaz. COFDM'in SFN zellii doal olarak sadece yayn alarna yaramakta olup, blgesel yaynclar
iin bir nemleri yoktur. SFN'lerde COFDM ok avantajl olmakla beraber, baka saysal modlasyon
yntemleri de (tek taycllar da dahil) kullanlabilir.
Halen, COFDM ynteminin kullanlabilirlii, tek taycl yntemlere gre avantajlar ve
gerek sartlarda dayankll (robustness) zerine tm dnyada aratrmalar srmektedir. Avrupa,
neredeyse tm saysal TV projelerinde COFDM kullanmakta iken, ABD, ATV sisteminde tek taycl
bir sistem semitir. Bu arada iki ktann yayn artlarnn ok farkl olduklar gz nnde tutulmaldr.
SFN'lerde vericilerin beslenmesinde bir ardl (sequential) datm zinciri kullanlabilmekle
beraber, bu durumda geni bir blgeye dalm ok adet ufak yayn blgeli bir a yapsnda geri

besleme yollar oluabilmektedir. Bu tr geri besleme sorunlarna yol amamak iin, SFN'lerde iaret
datmnn uydu veya kablo alar zerinden tek noktadan yaplmas ngrlmektedir.
Genel SFN yaplarda, alc dengeleyicilerin (receive equalizers) maksimum kompanzasyon
sreleri (max. equalization range, sembol sreleri+koruma sresine bal; rnein ABD-ATV iin 24s
max) ve yayn blgesi snrlarna olan propagasyon sreleri (propogasyon hz tipik 300m/s) birlikte
dnldnde, lokal yayn blgelerinin ok byk olamama sorunu ortaya kmaktadr. Bu ise,
verilen bir makro blgeyi ok adet lokal verici kullanarak kapsamak gereini dourmaktadr. Geri,
hcre diyebileceimiz bu lokal yayn blgeleri ufaldka gerekli hcre yayn gleri de azalmakla
beraber, toplam makro blge tesis maliyetleri artmaktadr (1x100W toplam tesis maliyeti < 2x50W
toplam tesis maliyeti). Bunun yannda, hcreler ufalp adetleri arttka, yayn blgesi iinde kanal
sfrlarnn oluma olasl azalr (rnein: en kt hal olan 0dB tek yank durumu ile kanalda tam bir
sfr oluacakken, eitli dier hcrelerden gelen iaretler ile kanaldaki zayflama derinlii azalr). Baz
a yaplarnda, sadece belirli blgelerde kanal sfrlarnn olumasn engellemek iin oralarda ek
vericiler (gap filler local transmitters) kullanlabilir.
Saysal yntemlerde yayn blgesi iinde ok farkl anten iaret grlt oranlar iin yksek
kalite salanmaktadr. Dolaysyla, vericiye yakn olduka byk bir blgede gereinden yksek bir
anten SNR salanmasnn al kalitesine hibir katks olmayacaktr ve gereksizdir. Saysal yayn
alarnda, yksek gl tek bir verici ile geni yayn blgelerine hizmet vermeye almak bu nedenle
verimsizdir. Hcresel SFN yayn yaps bu adan stnlk salar. Ufak gl ok adet hcresel verici
ile makro yayn blgesinde alan iddeti dalgalanmalar ok aza indirilmi ve g verimi ykseltilmi
olur.
COFDM ynteminde, tayc (dolaysyla veri) kayb yntem yaps iinde telafi
edilebildiinden, adaptif dengeleyicilerin kullanlmasnn hi gerekmeyecei ileri srlmektedir. Bu
durum uygulamada doruland takdirde, SFN'ler iin en uygun kanal modlasyonu COFDM yntemi
olacaktr. Halen, Almanya'da Deutsche Bundespost tarafndan COFDM yayn blgeleri ile ilgili
problemleri belirlemek amacyla 5 verici istasyonu kullanarak bir COFDM yayn denemesi
yaplmaktadr.
Saysal Sktrma ve Uydu Yayncl
Gnmzde tipik transponder maliyetleri, konvansiyonel (analog/FM) uygulama iin:

ABD: $4-7M/yl, ngiltere: 3M/yl, (2 FM taycl 72MHz transponder = 2 kanal
iin);
saysal sktrma yntemleri ile uygulama iin ise ayn uydular kullanarak:
ABD: $0.5-1M/kanal-yl ve ngiltere 400,000/kanal-yl (8 standart znrlkte
program/transponder iin) olarak verilmektedir.
Bu deerlerden saysal sktrma kullanldnda maliyetlerin 1/4'e indii grlmektedir. DTH
servislerde, kanal adedi iki katna karlarak maliyet 1/8'e indirilebilir (bu takdirde, kalite VHS grnt
seviyesine inecektir). Transponder kira/maliyet avantaj gz nne alndnda, $90,000 olan
kodlayc tesis yatrm nemini kaybetmektedir. ok yakn gelecekte, entegre alc/kod-zclerin
(Integrated Receiver-Decoder: IRD) gelien VLSI teknolojisi ile $200 mertebesine kadar inmesi
beklenmektedir. Dk IRD maliyetleri ve tek bir uydu pozisyonundan yzden fazla kanal izleme
imkan, tketicinin ilgisini kolayca ekebilecek, dolaysyla, sktrmal/oullamal saysal yayn
sistemleri yaynclar tarafndan da hzla benimsenecektir. 1995 ylndan itibaren bu servisin nemli
lde yaylacan, alnan haberler desteklemektedir. Bu zamana kadar ise, a datmlarn uydu
zerinden yapan (ve DTH amac olmayan) yaynclar iletme maliyetlerini 1/4'e indirebileceklerdir.

Drt adetten az kanaln datm iin, arzulayan yaynclarn iaretlerinin uygun kombinezonlarda
birletirip oullanmas ve up-link ara balant hizmetleri uydu operatr veya ara hizmet kurulular
tarafndan salanabilir. Bu tr ara kurulularn hizmetleri ve transponder tahsisleri devletlerce
denetlenmedii takdirde baz sorunlar kabilecei aikardr.
BBC ve Comsat'n yapt denemelerde, 2 adet analog FM yayn tayabilen bir 72MHz
transponderden, 2 analog yayn yerine, 1 analog ve 1 saysal yayn gnderildiinde, elde edilen
performansn ok daha iyi olduu belirlenmitir. Ayrca, Eutelsat-I 72MHz transponderleri ile yaplan
denemelerde, 1 adet analog FM yksek seviyeli ve 4 adet saysal sktrlm dk seviyeli iaretin
ayn transponderden yaynlanmasnda hibir sorun grlmemitir. Yani, mevcut uydular ve geni-bantl
transponderlerinin kullanmnda, tm transponderin tamamen analog FM (2 adet) veya tamamen saysal
(2-8 adet) kullanm zorunluu olmayp, talebe gre tahsis uygulanabilir.
Uydu yaynclnn gelecei ile ilgili genel bilgiler iin, ltfen bkz. [R15].
Saysal Ses Yayn (DAB)
Avrupa'da EU-147 Eureka projesi [R1] erevesinde gelitirilen saysal ses yayn (Digital Audio
Broadcasting: DAB) sistemi ile saysal radyo yaynlarnn 1995 ylnda Almanya'da, 1996'da ise
ngiltere'de balamas planlanmaktadr. Sistem ile, portatif radyo alclarna CD kalitesinde stereo ses
iletilmesi mmkn olacaktr. Yaynlar Avrupa'da VHF-II/FM bandnda 104-108MHz arasnda veya
VHF-III bandnda 223-230MHz arasnda10 yaplacaktr. 2007 ylndan sonras iin, ABD hari tm
dnyada 1452-1492MHz band DAB uydu ve yer-yaynlar iin kullanlabilecektir (WARC-92), fakat
halen bu frekanslardan DAB yer-yayn yaplmas VHF frekanslarndan daha gtr. DAB yaynlar
baladktan sonraki 15-25 yl iinde, FM'den DAB'a tam gei dnlmektedir. Bu dnem zarfnda,
DAB programlarn FM'de paralel yayn (simulcast) planlanmaktadr. EU-147 DAB sisteminde IRT
(Mnih) tarafndan gelitirilen MUSICAM (Masking Pattern Adapted Universal Sub-band Integrated
Coding and Multiplexing) saysal ses sktrma yntemi ve COFDM transmisyon yntemi
kullanlmaktadr. MUSICAM ile 1411kbps stereo CD ses hibir farkedilebilir kalite kayb olmakszn
192kbps seviyesine sktrlmaktadr. Yaplan denemeler tamamen baarl olup, sistem
standardizasyon ve hizmete girme aamasndadr11. DAB sisteminde, FM alta multipath halinde
grlen bozulmalar (flutter) olmad gibi ok daha stn ses kalitesini daha dar bir kanal iinde
sunabilmektedir. Dolaysyla, tamamen DAB'a geildiinde, mevcut FM bandnda yaplabilecek yayn
adedi de artacaktr. Ayrca, analog FM radyo ile karlatrldnda, DAB iin ayn yayn alannda daha
az yayn gc gerekmekte, DAB e-kanal ve komu-kanal etkilerinden daha az etkilenmekte, ve yayn
alar iin COFDM sayesinde, tek-frekans alar (SFN) kullanlabilmektedir. Kullanlan COFDM
yntemi nedeniyle DAB radyo alclar analog FM'e gre daha pahal ve ok daha karmak
olacaklardr. Hollanda'da DAB deneme yaynlar yaplmaktadr. ABD'de de benzer bir DAB sistemi
dnlmektedir.
Ayrca, ABD'de gelitirilen IBOC (in-band-on-channel broadcasting) ses-yayn sisteminde, FM
bandnda analog ve saysal yaynlarn ayn taycy FM-uyumlu olarak kullanmalar mmkn olup,
10
EBU kaytlarna gre, Trkiye'de ayrca VHF-I 47-68MHz, ve VHF-V 790-860MHz bantlarnn kullanlma olasl
vardr.
11
Ayrca, bkz: CCIR Rec.774 VHF/UHF saysal ses yer-yaynlar, CCIR Rec.789 saysal ses BSS uydu-yaynlar, EBU
doc. tech 3269: Strategy on DAB.

sistem DAB gibi ek spektrum gerektirmeden tketiciye geriye-uyumlu bir ekilde yksek kalite ses
ulatrabilmektedir. IBOC, halen Almanya'da DAB alternatifi olarak deerlendirilmektedir.
KONVANSYONEL SSTEMLERN SIKITIRILMI SAYISAL YAYINI RNEKLER
General Instrument firmasnn DigiCipher sisteminde 10 adet (512x480Y; 128x240C) TV

kanal sktrlp oullanarak bir adet 24MHz uydu kanalndan veya 6MHz kablo kanalndan
iletilebilmektedir. Sistemde grnt sktrmada MPEG benzeri ekilde intra-inter MC-DCT yntemi,
ses iin Dolby AC-2 (CD kalitesinde ses iin) yntemi ve format olarak paket yaps kullanmaktadr.
Her bir grnt ile 4 adede kadar mono ses kanal (veya 2 stereo veya ok dilde ses) ve
3x9600baud+192kbps senkron veri (SCPC iin 1x9600) gnderilebilmektedir. Sistem ok gvenilir
bir emniyet sistemi iermektedir (DES tabanl, VideoCipher'n gelimi tipi; tketici IRD alclar kartl,
Instant-pay-per-view mmkn). Uydu ile kullanmda, QPSK ile tek (SCPC: Single channel per carrier;
13.5/6.7/4.5Mbps bilgi, 19.5/9.8/6.5Mbps toplam iletim) ve ok taycl (MCPC: Multiple channels
per carrier; 27Mbps bilgi, 39Mbps toplam iletim) yaplar mmkndr. MCPC ile 10 TV kanal tek
tayc zerine QPSK ile ve birlikte bindirildiinden, kanallarn toplam bant geniliini ieriklerine
gre dinamik olarak paylamalar (bkz. adaptive resource sharing) veya iletmeci tarafndan farkl
kalite seviyelerinde paylatrlmalar mmkn olmaktadr. Kablo uygulamalarnda 64QAM
kullanlmaktadr. Sistem asimetrik donanm ilkesine gre karmaklk ve maliyeti kodlayc tarafa
vererek alc karmakln ve maliyetini en aza indirmeye almaktadr. Daha sonra gelitirilen
DigiCipher-II ise tam MPEG-2 uyumludur.
TCI (TeleCommunications Inc., kablo-yayn firmas) + HBO, uydu zerinden DigiCipher
yntemi ile DTH yaynlara 1993 sonu balamay ve 1/1994'e kadar 1,000,000 abone kaydn
beklemektedirler. GI (General Instrument) ve AT&T 1,000,000 adet set st kod zcleri temin
edeceklerdir.
BBC-WSTV bir adet 307 Intelsat 36MHz transponder zerinden 4 video+16 ses kanal yayn
yapmak iin DigiCipher yntemini semitir. Yaynn 1993 iinde balamas beklenmektedir.
Ayrca, Amerikan PBS kamu TV a da eitim programlar datm iin DigiCipher II
yntemini semitir. PBS, bu yntem ile 5x54MHz Ku-band ve 1x36MHz C-band transponder
kullanarak 10,000 noktaya 80 adet eitim kanal (TV) datacaktr.
DirecTv: Hughes firmas tarafndan saysal uydudan dorudan-eve (DTH) sktrmal (David
Sarnoff tarafndan hazrlanan MPEG benzeri bir yntemle) ve CD-kalitesi sesli abone (subscription)
ve program demeli (pay-per-view) tr hizmet uygulamal bir servisi $1,000,000,000 yatrm ile 2
DBS-tipi (120W/trsp) 16ar transponderli uydudan 27 transponder kullanarak balatmak zeredir.
Yaplacak 150+ kanal yayn iin 18" alc anak yeterli olacaktr. anak+IRD maliyetinin $700.-
(Thomson) olmas beklenmektedir. lk uydu yaz-94'te hizmete girecektir. zcler CLI tarafndan
temin edilecektir. (150 adet kanal iinde daha az sayda filmler 30 dakikada bir tekrarlanacaktr; bkz.
NVOD).
CLI (Compression Labs Inc) MPEG tabanl (fakat zel nitelikli) Spectrum Saver (1991) adl
DCT esasl MC saysal sktrma yntemi ile 1 adet analog PAL yayn yapabilen bant iinden
maksimum 12 kanal yayn mmkndr. Her bir kanal: 1 PAL video + 2x200kbps saysal ses (Dolby
Digital Encoder'dan ADM: Adaptive Delta Modulation ile) + 3x19.2kbps veri + 1 adet kontrol
kanalndan oluur; bu bileenlerin hepsi arzu edilen video kalitesine gre FEC (forward error
correction) ile 2.9, 3.3 veya 6.6Mbps hzl tek bir kompozit veri ak halinde birletirildikten sonra
dier kanallarla SCPC (tayc bana tek kanal) yapsnda (2.0/2.3/4.6MHz bant genilii)
oullamaya girer. Spectrum Saver kanal modulasyonu olarak QPSK kullanmaktadr. Greenland
Telecom ulusal TV ann datm iin lkenin ok kuzeyde olmas nedeniyle12 yeterli grlt
performans elde edebilmek iin sktrlm 6.6Mbps tek devlet kanal video ve sesin transponder
20MHz bant geniliinin alt ilk 5MHz ksmn kullanarak performans art ve 1/4 bant genilii ile
transponder kira azalmas amacyla, ABD-NTU (National Technological University) ise 1992'den beri
12 eitim kanal datm iin, Arjantin ise 4 kanal datm (18MHz uydu bant genilii) iin Spectrum
saver kullanmaktadr (sisteme ait IRD fiyat 92 sonunda $3283). Sistem ileri seviyede ifreleme
(encryption) zelliklerine sahiptir.
Jerrold's Digi Cable: 1994'ten itibaren kablodan 500+ adet kanal saysal sktrmal yayn
planlamaktadr.
Astra 1D ve 1E (SES): 33MHz (imdikiler 26MHz) transponderler ile 1995'ten itibaren 144
kanal saysal sktrmal yayn planlanmtr. Astra 1D ve 1E'de 18'er transponder bulunacaktr. Astra
1E ve 1F'in tamamen MPEG tabanl saysal yayn yapacaklar, ve transponder bana 10 kanal yayn
yaplabileceinin tahmin edildii bildirilmitir. SES, Astra uydularndan PAL+ (!) yayn yapmay da
dndklerini aklamtr. Ayrca, Astra sisteminde saysal her kanal yayn ile beraber onikier adet
stereo saysal radyo yayn da planland belirtilmitir. Bu ise 500 TV kanal ile beraber 6000 ses
kanalnn da sistemde yer alabileceini gstermektedir.
NTL-System2000/Scientific Atlanta sistemi MPEG-1 uyumlu olup, Rec.601 grnt ieren

270Mbps ham veri akn, 2Mbps (VHS kalitesi), 4Mbps (PAL transmisyon kalitesi), 8Mbps (PAL
datm kalitesi), veya 12Mbps (PAL ariv kalitesi) veri hzna indirerek, bir kablo veya uydu
kanalndan 16 adede kadar kanal nakline imkan vermektedir. (Yer yayn uygulamas iin, bkz. Spectre).
Avrupa'da ilk ticari ve genel yayn amal saysal sktrlm video uygulamas olarak, FilmNet kablo
yayn firmas, bu sistemi Belika ve Hollanda'da 3 adet kanaln (4. yedek, hepsi PAL datm
kalitesinde) kablo u (head-end) noktalarna iletiminde kullanmaktadr.
Yine NTL tarafndan gelitirilen Spectre sistemi ile sktrlm saysal yer-yayn
yaplabilmektedir. NTL-2000 ve Spectre, ayn sktrma ve oullama yntemlerini kullanmaktadrlar
fakat transmisyon iin kullanlan kanal modlasyon yntemleri (kablo/uydu ve yer-yayn transmisyon
ortam niteliklerinin farkl olmalarndan dolay) farkldr. OFDM yntemi kullanan Spectre sisteminde
iaret yaps, senkronizasyon, dk znrlkl resim, ve yksek znrlk eklentileri eklinde 3
katl bir hiyerarik yap oluturmaktadr. 13.5Mbps/8MHz denemeleri baarl olan sistemin daha
yksek kalite HDTV iletimi (veya 2 EDTV veya 6 SDTV) iin 27Mbps versiyonu gelitirilmektedir.
Sterne (CCET-Fransa): Systeme de Television en Radiodiffusion Numerique; ITS-93'te [R9]

mobil al demonstrasyonu gayet baarl olmutur. MC-DCT esasl COFDM yntemi kullanan
sistemde 5Mbps iin SDTV (ilk etap), 10Mbps iin EDTV (ikinci etap), ve 25-30Mbps iin HDTV (3.
etap yakn gelecekte) kalitesi elde edilmektedir. MUSICAM ses kodlamas kullanlmaktadr.
12
Konvansiyonel analog FM (C-band) ile 11m anak kullanarak sadece 40-42dB grnt SNR elde edilebiliyor.

Diamond (Thomson): ok-katmanl kanal kodlama + hiyerarik kaynak kodlama + H/V anten
polarizasyonu kullanarak 2x34Mbps (herbiri OFDM) kapasite ile 1 HDTV (34Mbps) ve 4
konvansiyonel kanal x 8Mpbs iletimi demonstrasyonu ITS-93'te [R9] baarl olmutur. Polarizasyon
ayrm, iki 34Mbps akn birbirine bozucu etki yapmamas iin yeterli olmutur.
Saysal sktrma yntemleri, 34 ve 140Mbps ETSI kodekleri (codec: coder/decoder)

kullanlarak bir sredir zaten PTT'ler tarafndan televizyon iaret datmnda kullanlmaktadr. Ayrca,
HiVits projesi ile 140Mbps hzda DCT tabanl ariv kalitesi (contribution) HDTV sktrma kodeki
tasarm ve denemeleri baarl olmutur.
ABD
1990 ylna kadar bir HDTV plan belirleyemeyen ve bu arenada nemli bir faktr
oluturamayan ABD, son yldaki konuya yaklam nedeni ile mevcut Japon ve Avrupa sistemlerinin
geleceklerini glgelemeye balamtr. Olaya farkl bak alar nedeniyle, ABD'deki gelimeler
Avrupa ve Japonya tarafndan ok yakndan izlenmektedir. ABD'de, tam saysal bir sistem ile HDTV
datmnn UHF/VHF zerinden yer-yayn ve kablo ile yaplmas planlanmaktadr. Buna karn,
Japonya ve Avrupa, HDTV iin gerekli bant geniliklerini gz nnde bulundurarak sistemlerini uydu
yayn datm iin gelitirmi ve yer yayncln dlamlardr. Bunun esas nedeni ise, o yllarda,
saysal sktrma ve saysal transmisyon teknolojilerinin yer yayn iin yeteri kadar gelimemi
olmalardr. Dolaysyla, ABD'nin HDTV konusunda ge kalm olmas bugn iin kendisine bir
avantaj salamtr.
ABD, ulusal HDTV sisteminin yer-yayn (terrestrial broadcast) zerine kurulu saysal bir
HDTV sistemi olacana karar vermitir. Tm beyan ve tutumlar bu karar desteklemektedir. 1998
ylnda hizmete girecek ve iler bir sistem iin gerekli almalar youn bir ekilde yrmektedir. ABD,
yeni HDTV standardnn mevcut NTSC sistemine uyumlu olmas gibi bir art komamakta, fakat
izleyici ktlesinin oluturulabilmesi amacyla NTSC kanallarndan ayn programn paralel yaynn
(simulcast) ngrmektedir. FCC'den alnan bilgilere gre, ABD-HDTV standardna 199413 yl sonuna
doru karar verilecek, 1997 ylna kadar yaynclara HDTV iin birer kanal (6MHz) tahsisi yaplacak,
ve yaynclar en ge yl iinde dzenli ticari yayn hizmetlerine balayacaktr. Yasak kanallar (taboo
channels) kullanlarak halen yayn yapan tm yaynclara birer HDTV kanal tahsisi mmkn
grlmekte ve planlanmaktadr. Planlara gre, karar takip eden 15 yl iinde paralel yayn yaplan
NTSC kanallar (2009 ylna kadar) boaltlacak ve imdiki NTSC yayn sistemi tarihe karacaktr. Bu
senaryo ve HDTV aday sistemleri gz nne alndnda, ABD'de HDTV'ye gei, yaynclar iin
$10,000,000,000 kadar bir yatrm gerektirmektedir. HDTV'nin tketiciye getirecei yk ise
$100,000,000,000 olarak tahmin edilmektedir. FCC yetkilileri, "eskimi14 analog teknoloji" zerine
kurulu bir HDTV sisteminin hatal bir yaklam olacan belirtmektedirler. Fakat, saysal teknoloji
13
Daha nceleri, sistemin Haziran 1993'te belirlenmesi planlanrken, 1993 ilkbaharnda yaanan gelimeler sonucunda
bu tarih bir yl kadar ileriye atlmtr.
14
IBC-92 alnda, James McKinney (ATSC Chairman, ABD) yapt konumada, Avrupa tketici elektronii sanayi
sektr firmalarn, yatrmlarn kaybetmemek iin halk aldatarak, ve AT komisyonu ve lke hkmetleri aracl ile bask
kurarak, tarihi (eski) teknolojiye dayanan bir sistemi zorla kabul ettirmeye almakla sulamtr. Buna karn, ABD'de
byle bir sanayi sektr olmad iin, kendilerinin koruyacak bir yatrmlar ve benzeri bir sorunlar olmadn, ve tketici,
yaynclar ve lke ekonomileri iin semeleri gereken en uygun HDTV sisteminin tek aamada ve dorudan saysal
olacan anladklarn sylemitir.

zerine kurulu bir yer-yayn sisteminin tm teknik sorunlar da henz zlm deildir. ABD'deki
film endstrisi ve mevcut TV yayn almalarnn arlkl (70%) 35mm. film kullanmalar nedeniyle,
ABD'de Avrupa'daki gibi bir HDTV'ye uygun program ktl sorunu bulunmamaktadr. ABD'de prime
time TV yapmlarn %80'inin zaten 35mm film ortamnda yaplmas, ABD HDTV arivini haftada
ortalama 135 saat zenginletirmektedir. Ayrca, 35mm sinema yapmlar da arivi her yl 800 saat
bytmektedir.
Mevcut bir televizyon istasyonunun, HDTV yayna gemesinin getirecei dnm yatrm
(yapm stdyosuz) ortalama $1,710,70015 olarak beklenmektedir. Tketici cihazlarnn maliyetleri16 ve
izlemesi beklenen hanelerin toplam hanelere oran17 (HDTV households in percent of total TV
households) olarak: ilk ylnda 50" alc iin $1800-3000, ve hane oran 0.02%, 5. ylda 50": $1200-
2100, 25": $450-900 ve hane oran 3.37%, 10. ylda ise, 50": $700-1500, 25": $250-600 ve hane oran
25.95%, 15. ylda hane oran 58.46% olarak beklenmektedir. (Ticari evreler ise, alc maliyetlerinin
ilk yl iin $9000 olmasn ngrmektedirler; ilk fiyat grleri farkl olmakla beraber, tm evreler
fiyatlarn inmesi hz konusunda fikir birlii iindedirler).
ABD, kendi saysal yer-yayn HDTV standardnn tm dnyada kabul edileceini (gerekli
blgesel deitirmeler ile) mit etmektedir, fakat Avrupa bu dnceyi reddetmektedir. Avrupa,
ABD'nin mevcut saysal teknolojiyi kullandn, kendilerinin ise bir sonraki saysal teknoloji seviyesini
hedeflediini beyan etmektedirler (aynen, ABD'nin HD-MAC iin eski analog teknoloji,
kendilerininkinin ise gelecein saysal teknolojisi olduunu syledikleri gibi). ABD-ATV sisteminin
kullanma hazr olduu srada teknolojik olarak demode olma (obsolete) olasl vardr (bu tehlike,
ok hzl deien teknoloji ortamnda tm sistemler iin geerlidir18).
Son yl iinde, Amerikan ynetiminin ortaya koyduu Electronic Superhighway informasyon
teknolojileri entegre haberleme a projesi erevesinde, ABD, iletiim alt yapsnda nemli bir atlm
yapmaya hazrlanmaktadr. Planlanan alt yap, telefon, bilgi ses, video ve her tr bilgi iletiiminin
zerinden yaplabildii geni lde fiber optik ortam kullanan bir telekom a iermektedir. Bu a tm
iletiimin iki ynde de zerinden yaplabildii saysal bir ebeke olarak, tm kullanc ve kaynak
noktalarn birbirine balayacaktr. Zaman iinde a tamamlandnda, her tr grsel iletiim hizmeti
de (televizyon, video telefon, faks, video oyun vs.) bu a zerinden salanabilecektir. Planlanan bu aa
uygunluk asndan, mevcut ve yeni tm iletiim hizmetlerinin saysallamas zorunlu olacaktr.
Entegre bilgi altyaps (information infrastructure) kavramnn getirdii tm bilgisayar, telefon,
TV ve dier teknolojilerin birbiri ile bilgi alveriinde bulunabilmesi gerei birlikte-alabilirlik ilkesi
(interoperability) n plana kmtr. Bu ise, Amerikan HDTV sistemi iin kare piksel ve gemesiz
tarama (square pixels and progressive scan) kullanmn zorunlu hale getirmektedir.
ABD-ATV yarnda, Mays 1993 itibaryla (Byk ttifak ncesi) HDTV sistemi adaylar
Notlar-II'deki tabloda yer almaktadr. Bu adaylar arasnda, 24-5-93 tarihinde FCC tavsiyesine uyarak
bir Byk ttifak (Grand Alliance: GA) olumutur. Oluan ittifakn, yelerinin aday sistemlerinin en
15
ATV Systems Recommendation Report
16
FCC Advisory Committee on ATV Service, Planning Subcommittee WP-5.
17
Technology Futures Inc.
18
TEKNOLOJ KLEM: Mevcut teknolojiyi kullanan var olan sistemden mi yararlanmal, yoksa bir sonraki daha
stn teknoloji kullanan gelimi sistemi mi beklemeli?

iyi ksmlarn birletirerek tek bir bileke HDTV sistemini hazrlamas beklenmektedir. TV yaynclar
bu sistemin gemeli (krpma sorunlar var; grafiklerde ve hareket halinde kt performans) taramal
olmasn, bilgisayar sektr ise sistemin gemesiz taramal (daha yksek dikey znrlk ve kolay
hareketli grnt ileme) olmasn istemektedir. ttifak halen gemesiz ve gemeli birden fazla format
ieren bir grnt yaps semitir. 34" ve daha byk ekran ATV alclarnda gemesiz tarama zorunlu
olacaktr. Byk ttifakn ilk sistem teklifinin Sonbahar-94'te test edilmesi planlanmtr. ncelikle
grnt formatlarn kesinletirecek GA gruplar, 94 ylnda kanal modlasyon yntemini (adaylar:
4VSB, 6VSB, 32QAM) belirleyeceklerdir. Halen MPEG-2 Main-Profile/High-level zerine kurulu (B-
frame kullanarak; bkz. MPEG) ilk teklif taslanda, 3 znrlk (720x1280 pix 24/30/60fps gemesiz,
1080x1920 pix 24/30 gemesiz ve 60 gemeli, 1080x1440 pix 60 gemeli: dikey aktif x yatay aktif
olmak zere) ve 3 resim rnekleme hz (24, 30, 60Hz) yer almaktadr. 60Hz gemeli formatn gei
dneminde kullanlmas ve mmkn olan en ksa dnemde gemeli formatn terk edilmesi
nerilmektedir. retilecek tm ATV alclarn, gemeli ve gemesiz tm format ATV yaynlarn
alabilip, ald format kendi gsterim formatna (rnein: ucuz bir alc sadece gemeli tarama grnt
imkanna sahip olabilir) gerekli ileme ve dnmleri yaparak evirebilip gsterebilmesi zorunlu
klnmtr (yani, sistemde alclar baznda formatta leklenebilirlik: scalability gerekli saylmtr).
ATV'de ses iin Dolby AC-3 [R2] (5 kanal surround sound) ses kodlamas seilmitir.
ABD, ATV iaret formatnn MPEG-2 Next profilinde yer almasna gayret etmektedir. (Bu
saland takdirde, ABD standard K. Amerika'ya snrl kalsa dahi, ATV alclar byk (milyonlarca)
adetlerde retilecek ve dolaysyla ok daha ucuz olacak MPEG-2 yongalarn kullanabileceklerdir.
ABD-ATV iin sistem kriterleri halen: 6MHz/kanal bant genilii iinde 18-20Mbps efektif
veri hz, optimum resim kalitesi/veri hz/spektral verim seimi, dk BER (1s kesinti iin 10-9 BER),
kanal bozukluklarndan (multipath ve sair dalm etkileim gibi) en az etkilenme19, ve uzunca bir
dnem ATV ve NTSC yaynlarn birliktelii gz nne alnarak:
a- mevcut NTSC yaynlardan en az etkilenme (NTSC to ATV interference),

b- mevcut NTSC yaynlara en az etki (ATV to NTSC interference) istenmektedir.
eitli yaynlar aras etkileim gz nne alndnda, ATV alclarda, ift frekans deitirmeli
(double conversion) yapnn kanlmaz olduu aikardr. ABD'deki yayn felsefesi, lkenin corafi
zellikleri ve ehirleme yaps dolaysyla yksek gl merkezi vericiler zerine kuruludur. Halen,
NTSC yaynlar tm ABD'de yaklak 1500 yksek gl verici (40% VHF, 12 kanal; 60% UHF, 55
kanal) ile yaplmaktadr (buna karn Avrupa'da sadece UHF'de 40,000 kadar verici kullanlmaktadr).
Bu nedenlerle, ABD, SFN yaplara ve COFDM yntemine Avrupa kadar ilgi gstermemektedir.
ttifakn oluumundan ksa sre sonra (ITS-93 [R9]) Wiley (Chairman FCC-ACATS)
Avrupa'y da iine alacak bir ok Byk ttifak (Trs-Grand Alliance) arsnda bulunmutur.
168 milyon TV alcs bulunmakta olan ABD'de, 1991 ylnda tketicinin sinemalara harcad
miktarn $5,000,000,000, ve evde-sinema (video-kaset ve pay-per-view) iin harcad miktarn
$14,000,000,000 olmas ve bu miktarlarn da her yl nemli miktarda artmasnn beklentisi, lke iinde
19
ABD ve Avrupa kaynakl saysal/analog etkileim tablolar karlatrldnda, benzer artlar iin nemli farklar
grlmektedir. Bunun nedeni, iki taraf arasndaki kullanlan kriter farklldr. ounlukla, ABD, ATV NTSC iin CCIR
3 grade kalite kullanrken, Avrupa ATV PAL iin 4.5 kalite kullanmaktadr.

bu sektr ok ekici hale getirmitir. Byk telefon ve kablo-yayn irketleri20, bu pazardan pay almak
zere stratejik birlemeler ile VOD ve NVOD yayn servisleri balatmay planlamaktadrlar.
Silicon Graphics Inc (SGI), Time-Warner ve Nintendo (oyun firmas, $5,000,000,000 yllk
kresel ciro, ABD'de evlerin %40'na girmi durumda), Florida-ABD'de Orlando-FSN (Full Service
Network) adl bir deneysel saysal interaktif a projesi ile tketici eilimleri ve talepleri, sistem
beklentileri, iletme problemleri gibi unsurlar belirlemeye almaktadrlar. Nisan 1994'te hizmete
girmesi beklenen deneysel sistemde, fiber kablo zerinden evlere (balangta yaklak 500 ev, tm
proje 4,000 ev) telebilgisayarlara21 etkileimli 45Mbps balant yaplan sistemde, saysal sktrmal
VHS kalitesinde grsel programlar izleyicinin arzulad anda seyredilebilecektir (VOD, yani gerek
etkileimli, beklemesiz). Sistemde belli bir anda, yaklak 800 abone ayn bir program farkl
zamanlarda izleyebilme olanana sahiptir (rnein: 1 saat sreli bir programn, her abonece 4.5 saniye
aralklarla izlenmeye balamas gibi). FSN zerinden, kablo-TV, telefon, elence, al-veri ve eitim
hizmetleri verilecektir.
Bu arada, home-entertainment piyasasnn cazibesi ile baz firmalar birleerek yeni tr rnler
karmlardr. Matsushita/AT&T/Time-Warner/Electronic Arts grubunun 3DO multimedya rn CD-
ROM'dan yksek kalite etkileimli oyunlar ve tam hareketli (full-motion) MPEG video olanan
olduka ekonomik bir seviyede (ABD: $650 mertebesinde) sunmaktadr.
ok-kanall ve etkileimli yayn hizmetlerinin sorunlarn ve tketici beklentilerini belirlemek
zere, Kuzey California'da Castro Valley'de herbirinin deeri yaklak $4000 olan ve herbiri 3xMPEG
ve 1xJPEG kod zc ieren 1000 adet set-st abone kutusunun abonelere datld 1000 ev/18
aylk bir deneme yaplmaktadr (Viacom, AT&T).
Teknik ayrntlar hakknda fazla bilgi edinilememekle beraber, AT&T Paradyne firmas
tarafndan ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) yntemi22 ile evlere deli adi telefon kablosu
(twisted pair line) zerinden normal telefon hizmetlerini aksatmadan 1.5Mbps VHS kalitesi saysal
video gnderen etkileimli VOD hizmetleri (telekom sektrnde: video dialtone hizmetleri) balamak
zeredir. Bell Atlantic firmas tarafndan Virginia'da 400 evlik etkileimli 1.544Mbps ADSL yntemi
kullanan deneme projesi hizmete girmek zeredir. Gerekli set-st zcler CLI firmas tarafndan
yaplmaktadr. ADSL iin video 1-6Mbps hza sktrlmaktadr. Yntem ile sktrlan video ve ses,
3-4km uzakla23 iletilebilmektedir. MPEG saysal video, DMT (Discrete Multi-Tone) kanal
modlasyon yntemi ile eski telefon hizmetleri (POT: Plain Old Telephone service) band yukarsnda
gnderilmektedir. DMT ile, video iaret ok-taycya (tipik 256 adet) blnmekte, ve sistem hat
artlarn devaml izleyerek enterferans ve bozulma olan aklar dier tayclara aktarmaktadr. ANSI
T1E1.4 ADSL standard taslanda bo kalan 10kbps-384kbps aral ise aboneden gnderilecek ters
yn aka kullanlabilecektir. Bu aralkta, aboneden dk kalite video ve VOD kontrol iaretleri
(rnein: bala, dur, geri, ileri, program se vb. gibi) gnderilmesi beklenmektedir. ADSL
20
TeleCom. Inc. ve Bell-Atlantic, Time-Warner ve US-West gibi.
21
telecomputer, evlere konulacak ara-donanm: 100MIPS/100MFlops gl; genel amal 2 ve 3D grafik
ilem + kod zc + kodlayc iermekte; yakn gelecekte maliyetin $250 mertebesine inmesi beklenmektedir;
set st bu cihaz bir SGI Indy bilgisayar + Scientific Atlanta kablo konvertr kutusu + renkli yazc edeeridir.
22
Bell Labs, Stanford niversitesi ve British Telecom (BT) Research Labs tarafndan gelitirilmitir.
23
5km'ye kadar 2Mbps, 3km'ye kadar 6Mbps telefon hatlar zerinden gnderilebilmektedir.
demonstrasyonlarnda izlenen kalite, sistem zelliklerine tamamen uygundur. Kanmca, son yllarn
en ciddi gelimelerinden biri saylabilecek ADSL, mevcut telefon hatlarn kullanabilmesi asndan
byk potansiyele sahiptir.
AVRUPA
EU95: Avrupa HDTV Projesi
Avrupa, EU95 HDTV projesi kapsam iinde getiimiz yllarda ok nemli admlar atm ve
HD-MAC24 (1250/50/16:9/2:1) sistemini belirleyerek, retim ve pazarlama hedeflerini 1995 yl olarak
ilan etmilerdir. Fakat, getiimiz yllar iinde yaanan gelimeler sonucunda, Avrupa HDTV sistemi
HD-MAC'a kar doan eitli tepki ve eletiriler sonucunda sistemin gelecei belirsizdir. Avrupa
iinde bile ilgili evrelerde olumu genel kan HD-MAC'n artk hibir ans kalmad eklindedir.
Bilindii gibi EU95, Japonlarn ekonomik tehdidinden kvlcmlanarak, 1986 ylnda tketici
elektronii sektrnde en bata gelen Avrupa firmalar nderlii ve hkmetleri desteinde, AT
lkelerine snrl kalmayan bir proje organizasyonu eklinde ortaya km, ve geen yllar boyunca
nemli teknolojik aamalar kaydedilmitir. 1986'da balayan EU95'in birinci dnemi 1990 yl iinde
sona ermi olup, ikinci dnem (1990-1992) balamtr. On proje grubu halinde almalarna balam
olan projede grup says 1990 yaznda onikiye kmtr. Proje gruplarnn grev dalmlar 1. ve 2.
dnemler iinde ele alndnda, temel aratrma ve standardizasyon faaliyetlerinin bir ok grup iin
birinci dnemde ounlukla tamamlandn, ikinci dnemde ise gelitirme, retim ve prodksiyon
faaliyetlerinin (commercialization) yer aldn grmekteyiz. 1986-1992 dneminde aratrma-
gelitirmeye harcanan parasal miktar 625,000,000ECU ve harcanan emek 5000 kii-yl
mertebesindedir. EU-95: 12 adet proje grubu, bir adet deiimleri deerlendirme grubu (CECO) ve bir
adet Chain Group'tan olumutur. II. dnemde kurulan ve EU-95 dnda fakat karde bir oluum olan
Vision-1250 ile EU-95 HDTV sisteminin kabulunun ve kullanmnn yaygnlatrlmasna
allmaktadr. Bu yap ile ilgili ayrntlar bilgiler iin bkz. Notlar-III.
HD-MAC'ta ses, veri ve DATV (Digitally Assisted TV) bilgileri normal MAC sistemi gibi
duobinary kodlu PCM yap ile, video ise PAM (256-PAM) teknii ile gnderilmektedir. imdiye kadar
eitli uydulardan toplam 2000 saat baarl HD-MAC uydu yayn gerekletirilmitir. Yaplan
yaynlarn deerlendirilmesi sonucunda, 1993 yl iinde HD-MAC algoritmasnda, D2-MAC alclarda
izlenen HD-MAC programn iyiletirilmesi iin baz dzeltme ve gelitirmeler yaplmtr. Bunlar
balca [R7-8/93]: Motion Compensating Compatibility Improvement (MCCI+) ile hareket
tutukluklarnn iyiletirilmesi, Temporal Compatibility Improvement (TCI+) ile resimdeki 12.5Hz
hareketli noktalarn (dot crawl) azaltlmas, yatay renk geilerindeki 25Hz krpmann (twitter)
azaltlmas, ve DATV bilgileri RLL kodlayarak teletext/veri iin dikey karartma sresinde ek yer
almasdr. Bu deiiklikleri de ieren son hali ile HD-MAC algoritmas ETSI'ye standardizasyon iin
sunulmutur.
1988 ylnda bir kamyonet dolduran HD-MAC alc donanm, ITS-93'te [R9] bir set st
niteye sacak byklkte tek bir baskl devreye indirgenmitir. Yeni olarak, multi-MAC opsiyonu,
yani PAL kalitesinde fakat geni ekran 4 adet D2-MAC iaretin oullanarak tek bir HD-MAC
iaretmi gibi bir uydu kanalndan yaynlanmas (teletext 4 kanala ortak ve tek), ve bu iaretin bir HD-
MAC alcda ayn anda 4 resim olarak izlenebilmesi, veya seilen birinin tm HDTV ekranna
24
HD-MAC: High-Definition Multiplexed Analog Components.

bytlmesi veya, bir D2-MAC alc ile seilen birinin izlenmesi ITS-93'te [R9] gsterilmitir. HD-
MAC'n geri uyumluluk (downward compatibility) problemi de artk zlm ve uydudan alnan HD-
MAC iaret bir D2-MAC alcda (PAL edeeri kalitede) izlenebilmektedir. Balangta BSS uydular
iin tasarlanan HD-MAC sistemi yeni gelitirilen E7E gelitirilmi n-arlatrma (enhanced pre-
emphasis) teknii ile artk FSS uydulardan da PAL/SECAM C/N artlarnda 60cm anak antenler ile
yeterli seviyede25 alnabilmektedir. E7E arlatrmas kablo sistemlerinde de kullanldnda grlt
performansn iyiletirdiinden artk HD-MAC'n bir paras olarak kabul edilmektedir.
Halen 8 adet orta kalite ses kanal tayan HD-MAC'n, MUSICAM kodlama kullanlmas
halinde 15 adet yksek kalite (CD) ses tayabilecei sylenmektedir.
II. dnemde, EU95 organizasyonu, byk bir gayret ile 1992 Olimpiyatlar ve Dnya Fuar'nn
HDTV ekimleri ve yayn iin hazrlanm ve bu ilk byk aptaki denemelerini baar ile
sonulandrabilmilerdir. Bu gayretler sonunda, Olimpiyatlar srasnda hazr olan toplam HD-MAC
alc taban bin adet mertebesindedir. Japonya gibi yksek fiyat26 dzeyinden dolay, Avrupa'da da 1995
ncesi alc tabannn bir ka bin adedin zerinde olmayaca dnlebilir. Fakat, Avrupa, HDTV
evlere girmeden nce bir gei dnemi plan ile, nce MAC paket formatl (4:3) alclar (planlanan
tarih: 1988), daha sonra 16:9 oranl MAC alclar (planlanan tarih: 1991), ve en son HDTV kalitesinde
alclarn (1994/95) pazarda yer alaca bir uyumlu ve evrimsel standart olan HD-MAC' gelitirmitir.
Klasik televizyonu olanlar iin uyumluluk, cihazn arkasnda 21-pin SCART veya Eurosocket denilen
bir konnektr zerinden salanmaktadr. Bu tr cihaz olanlar, evrim geiren yaynn her safhasn
izleyebilecekler, fakat, cihazlarndan elde edecekleri ses ve grnt kalitesi klasik PAL ile elde
ettiklerinden ok daha iyi olmayacaktr. Daha iyi bir grnt ve ses kalitesi arzulayanlarn ise, daha st
dzey bir alc satn almalar gerekecektir.
Avrupa'nn HD-MAC sisteminin uyumluluk iddias, HD-MAC yaynlar baladnda var olan
alc tabannn arlkl olarak MAC (D2-MAC) alclardan oluaca varsaym zerine ina edilmitir.
Fakat geen yllarda eitli nedenlerle MAC taban27 oluturulamamtr. Halen, uydulardan yaplan 4:3
ve 16:9 D2-MAC yaynlar olmakla beraber, yayn saatleri ok snrldr. D2-MAC kod zcler ve
kod zcl TV alclar piyasaya getiimiz yllar iinde snrl adetler ve yksek fiyatlarla
srlebilmitir. Bu durumda, HD-MAC iin tezgahlanan ve ilan edilen evrim srecinin ilk basama
eksik kalm ve HD-MAC'n gelecei konusundaki ilk risk ve pheler domutur. Bu nedenle, 1992
yl iinde, bu eksii kapamak zere ilgili firmalar ve AT Komisyonu tarafndan MAC' yaymak ve
kabul ettirmek konusunda byk gayretler gsterilmi, fakat bu gayretler yeterince baarl olamam
ve yeni MAC Directive (bkz. Notlar-IV) ok yumuak kalmtr. Buna ramen, ilgili evrelerce MAC'
yayma gayretleri hala devam etmektedir. AT Komisyonu tarafndan, MAC Direktifinin uygulanmasn
teminen hazrlanan bir Memorandum of Understanding (MoU) 15/6/1992 tarihinde kesinletirilerek
imzaya almtr. MoU'i imzalayan kablo ve uydu iletmecilerinin MAC Direktifine uygun datm
ortamn salamalar, yaynclarn yayn servis projeleri hazrlamalar, program yapclarnn 16:9
formatta programlar hazrlamaya almalar, tketici elektronii sektr firmalarnn da gerekli 16:9
25
gkyz ak iken CCIR 4.5 kalite iin gerekli C/N ve anak anten aplar: BSS 13.5MHz/V ile 20db C/N 60cm,
16MHz/V darbant FSS 18.5dB C/N ve 80cm, 22MHz/V genibant FSS 14.5dB. C/N ve 70cm .
rnein: 7/92 itibaryle Thomson 625/16:9 D2-MAC alclar 32" 2000, 28" 1500; HDTV 1250/16:9
26
projeksiyonlu 5500. 10/93 itibaryle 625/16:9 TV alc maliyetleri 3000DM seviyesine kadar inmitir.
27
Halen, Avrupa'da yaklak 120 milyon hane yer-yayn ve/veya kablo zerinden PAL/SECAM yaynlar takip
etmektedir. Uydudan PAL/SECAM yaynlar iin bu adet 2 milyon hane (ve ylda %1-1.5 art), uydudan MAC yaynlar
iin ise bu adet 100,000 hane mertebesinde olup bu miktar art eilimi gstermemektedir.

alclar piyasaya srmeye almalar istenmitir.

HD-MAC sisteminin yayn hizmetlerinin balayabilmesi iin gereken program malzemesinin,
gerek mevcut miktarnn, ve gerekse program yapm imkanlarnn Avrupa iinde yetersiz seviyede
olmalar, ve ayrca bu miktar ve imkanlarn yeterli seviyeye karlabilmesi iin gerekli yatrmn eitli
finansman sorunlarnn varl, Avrupa'nn kendine zg bir sistemi balatabilmesine dier engellerdir.
Bu nedenle, MoU'den bir sonraki adm olarak, bir Action Plan ile 16:9 format program arivini
zenginletirmek, 16:9 kablo servislerini arttrmak, ve 16:9 MAC ve HD-MAC yayn servislerini kritik
ktle dzeyine karmak amalanmtr. AT Komisyonu bu ekilde, 1995'e kadar HD-MAC'a hazr bir
taban oluturulabileceine inanmaktadr. Fakat son hali ile Action Plan, belli bir standarda veya
transmisyon ortamna bal olmakszn geni ekran(16:9) SDTV ve HDTV yapmlarn tevik etmek
ve arttrmak iin bir AT tevik program haline indirgenmitir: Yapm (production) ve transmisyon
unsurlar planda ayrtrlmtr (yani MAC ve HD-MAC'a atflar plandan karlmtr). 850M ECU
ile balayan tasar, nce 500M (15-12-92), daha sonra 285M ECU/3.5 yl (10-5-93) ve sonunda 22-7-
1993 tarihinde 228M ECU/4 yla inerek kabul edilmitir. Son hali ile, alnan teviin %100 oranda i
veya sair zel kaynaklardan desteklenmesi zorunludur. Canl yaynlar desteklenmemektedir. Yaynclar,
MAC veya PAL+ kullanabilir. Destek almaya hak kazanmak iin ylda minimum 50 saat geni ekran
yayn yapmak zorunludur. Destek miktarlar, mracaat sahibinin 16:9 yayn saatlerine gre
belirlenecektir. Plann gecikmesi ve mali portresinin ok aza indirilmi olmas, MAC Direktifinin
etkinliini nemli lde sarsmtr. AT hkmeti, 15-11-1993 tarihinde son MAC Direktifini
yrrlkten kaldrm, ve onun yerini almak zere yeni TV yayncl oluumunu dzenleme direktifi
(Directive on the use of standards for the transmission of television signals) taslan hazrlama
almalarna balamtr.
Avrupa iinde HD-MAC'a kar doan pheler ve tepkiler ABD'deki gelimeler nedeni ile
artarak bu sistemin kabulu ansn yok etmitir. Bunun balca nedeni, ABD'nin HD-MAC'a nazaran
bir sonraki teknoloji basama zerine kurulu tam saysal bir sistemi ok ksa vadede hizmete sokmay
planlamasnn ve bu sistemin yer-yayn arlkl olmasnn getirdii teknik, ve sosyo-ekonomik
unsurlardr.
HD-MAC'n analog yayn teknolojisi zerine kurulu olmasndan kaynaklanan baarszl
nedeniyle, Avrupa tketici elektronii sektr tarafndan eitli saysal TV ve HDTV yayn almalar
balatlm veya gelecee ynelik yrtlmekte olan byle projelere hz verilmitir. Halen birok lke
ve gruplar tarafndan eitli saysal TV, HDTV ve video sistem ve datm proje almalar
yrtlmektedir. (bkz. bir sonraki blm ve Notlar-V).
Eureka 95 projesi kapsamnda Avrupa tketici elektronii sanayi getiimiz be yl iinde HD-
MAC sistemine ok byk yatrm yapm bulunmaktadr. Gelinen noktada, HD-MAC'tan vaz gemek
artk ok g fakat kanlmazdr. Bu arada, ABD, Avrupa'nn hatalarndan renmitir. HD-MAC'n
baarsz olmas, Avrupa tketici elektronii sanayinin ciddi bir sarsnt geirmesine neden olmak
zeredir. Ekonomik adan stratejik bu sektrdeki byle bir sarsntnn etkileri sadece televizyon
sektr ile snrl kalmayp, nmzdeki yllarda Avrupa'nn ekonomik durumunu da etkileyecektir.
lgili lkelerin resmi bnyelerinin ve sz konusu sektrn firmalarnn bu skntlardan kurtulmak iin
ellerinden geleni yapmalar gerekli ve doaldr. HD-MAC'n geliimi sresince getirdii eitli
teknolojik yenilikler olmu, ve sonunda halen alr durumda, balang amalarn arzulanan bir
seviyede salayan, ve kalite olarak Japon sisteminden geri kalmayan teknik olarak baarl saylabilecek
bir sistem ortaya konulmutur. Fakat balang amalarndaki baz hatalardan ve yaplan baz yanl
varsaymlardan dolay HD-MAC'n planlanan takvim erevesinde makro lde devreye girememesi
nedeniyle, ve bu gecikme ile birlikte ABD'deki yeni gelimeler nda HD-MAC'n bir sistem olarak
gelecekte var olup olamayaca ok phelidir. Bu andan sonra artk HD-MAC kervanna yeni

katlmlar beklenmemesi gerekir. Teknolojik adan baarsz saylamayacak bu sistemin ne olacan

zaman gsterecektir. HD-MAC olmasa da bir HDTV sisteminin bir gn evlerimize girecei kesindir.
Avrupa'daki bu geici karklk dnemi srasnda bize den, durumu yakndan izlemek ve bu sre
iinde nmze kan frsat ve tehlikeleri en uygun ekilde deerlendirmek olacaktr.
Dier Projeler ve Haberler
VADIS (EU-625): 1991'de kurulmutur. 35 kurulu/14 lke tarafndan yrtlmektedir. Saysal

video sktrma yntemini HDTV'yi de iine alacak ekilde geniletmektedir. ok-katmanl
(multilayer) sktrma yntemi standart TV ve HDTV resim verebilmektedir. Yaklak 50x sktrma
ile orijinal kaliteden farkedilemeyecek kalite kayb ile: 216Mbps Rec.601 kaynaktan standart TV
seviyesinde 4-8Mbps, ve 1152Mbps HDTV kaynaktan 12-25Mbps sktrlm iaret elde edilmektedir.
625 ve 1250 satr mevcut formatlar olduu halleriyle kullanabilecektir. Uydu/yer-yayn/kablo
uygulamalar iin tasarlanmaktadr. Tek yonga VLSI kod zc amalanmaktadr;
Race-II HD-SAT projesi ile gelitirilmekte olan, 21GHz bandnda (WARC-92'de 1-4-97 sonras
W-HDTV iin tahsis edilen bant) saysal HDTV uydu yayn sistemine ait ilk deneme ubat 1993'te
yaplm ve Olympus zerinden 21GHz bandndan 70Mbps saysal sktrlm HDTV yayn 2.5m
anten ile ok stn kalitede alnmtr. Deneme, 90cm anten ile kaliteli al yaplabileceini
gstermitir.
Avrupa'nn Byk ttifak olan DVB (Digital Video Broadcasting) Grubu 10 Eyll 1993'te
kurulmutur. Halen Panasonic firmasnn da aralarnda olduu 114 kuruluun imzaladklar bir MoU
ile destekledikleri grupta 3 alma grubu vardr:
1- Uydu/kablo ticari,
2- Yer-yayn ticari,
3- Teknik.
lk i olarak, saysal uydu TV yayn standart tasla 93 yl iinde tamamlanp ETSI'ye (European
Telecommunications Standards Institute) sunuldu. Bu taslak28, mmkn olan en geni ekilde MPEG-
2'yi iermektedir. Kaynak kodlamas tamamen MPEG-2 uyumlu iken, oullama yaps MPEG-2+,
kanal kodlamas ve modlasyon ise uygulamaya (lkelere gre bant genilii ve bantlar farkl) gredir.
Saysal yer-yayn standard tasla ise 1995 ylna kadar tamamlanacaktr. Avrupa'da saysal uydu
yaynlara 1995 ylnda, saysal kablo yaynlara hemen akabinde, ve saysal yer yaynlara 1997'de
balanmas dnlmektedir.
1992 yaznda ilk defa IBC'de tantlan HD-Divine sistemi 650Mbps HD video iareti
(Y:54MHz/8bit, C:2x13.5MHz/8 bit) DCT, MC-DPCM (inter-frame), Huffmann VLC kullanarak
24Mbps hza sktrmaktadr. Bu miktara 4x128kbps ses iin eklenmektedir. Herbiri 16QAM 448'i
aktif 512 taycl (15.625kHZ aralkl = 64s sembol sreli) +2s koruma sreli (208,224) Reed-
Solomon hata dzeltme yntemli OFDM teknii ile net 25Mbps ak toplam 27Mbps ve 8MHz bant
genilii iinde iletilebilmektedir.
PAL+, 16:9 bak oranl, tam PAL uyumlu ve yer-yayn ile MAC kalitesini tketiciye
ulatrabilecek bir gei dnemi sistemidir. Sistemin ayrntlar IBC-92'de aklanm, ve alan bir
prototip sistem gsterilmitir. PAL+ grubu 1989'da kurulmutur. Grup, ARD, ZDF, IRT, BBC vb.
yayn kurulular ile Phillips, Thomson, Grundig, Nokia, Sony gibi tketici elektronii firmalarndan
olumaktadr. Sony, PAL+ grubuna sonbahar 93'te katlmtr (IFA'da ilan edildi). PAL+, geni-ekran
28
Taslakta, 1 adet uydu kanalndan, 5 adet 16:9 saysal sktrlm yayn ngrlmektedir.

uydu yayn amal planlanan D2-MAC'a, yer-yayn alternatifi olarak dnlmtr (2. MAC
Direktifinde, uydudan geni ekran yaynlarda D2-MAC kullanm zorunlu idi). Fakat, artk D2-MAC
zorunluluu kalmadna gre, PAL+ olgusunun gerekliliinin yeniden deerlendirilmesi gerekir.
PAL+ yaynlarnn 1995'te hizmete girmesi planlanmaktadr. Ayn zaman dneminde, uydulardan
nemli miktarda saysal yayn kanal da devreye girecei iin, PAL+ hizmetlerinin yaynclar ve
seyirciler tarafndan yeterli ilgiyi grp grmeyecei merakla beklenmektedir. PAL+ sistemi
konvansiyonel PAL 4:3 alclar ile %100 uyumlu bir geni-ekran yayn sistemidir. 16:9 PAL+
grnts, normal PAL alclarda hibir ayar veya deiiklik yapmakszn ve mevcut anten dzeni ile,
altnda ve stnde siyah bantlar olan 432 satrlk (letterbox format; aynen sinemaskop filmler
oynatldnda olduu gibi) bir 16:9 grnt olarak izlenebilir. Bu nispeten dk znrlkl (4:3
iin) ve altnda/stnde bantlar bulunan PAL grnt PAL+ grubu taraflar arasnda uzun tartmalara
neden olmutur. Almanya'da letterbox format sinemaskop film yayn yaygn olduundan, yaynclar
ve seyirciler zaten formata alk olup uyumluluun getirdii bu sorunu ho karlarken, ngiltere'de
(letterbox kullanm ok az olduundan herhalde) ayn kesimlerde sert tepkilere yol amtr.
Reklamclarn, bu format sevip sevmeyecekleri merakla beklenmektedir. PAL+ donanm maliyetleri:
kodlayc iin 370,000DM, kod zc iin ise TV alcsna ek maliyet olarak 300DM olarak
beklenmektedir.
HHI: ITS-93'te [R9] 8192 aboneye optik FDM kullanarak, 100 TV kanaln optik fiber
zerinden (9GHz aralkl optik tayclar, 140Mbps video ile FSK) ulatrabilen bir datm sistemi
prototipinin demonstrasyonunu yapmtr. Abone alclarnda kanal seme, frekans dntrmeli optik
kartrmal tip olup, LO olarak akortlanabilir laser kullanlmaktadr. Mevcut alc duyarl pasif optik
adaki abone adedini 8192'ye snrlamaktadr.
ngiltere'de British Telecom (BT), ADSL yntemi ile mevcut abone telefon hatlarn kullanarak
VOD hizmetlerine balamay planlamaktadr. BT'a gre, hizmetin tutulmas ve video-kaset sektr ile
rekabet edebilmesi iin, sistemde 1,000 adet veya daha fazla program sunulmas gerekli grlmektedir.
Bu ise, ok byk bir video-server yatrm gerektirmektedir.
zel Sorunlar
Mevcut vericileri kullanarak Avrupa'da saysal TV yaynna gemek, teknik ve politik olarak
zlmesi ok g bir problem olarak grlmektedir. Bu problemin ana nedenleri:
1- Saysal yaynlarn kendi aralarndaki, ve saysal-analog yaynlar arasndaki iki ynl enterferans
zelliklerinin analog-analog enterferanstan ok farkl olmas, ve
2- Saysal iaretin al blgesi iindeki bozulma karakteristiinin ve dolaysyla analog yayn ile ayn
k gc iin blge al kalite konturlarnn, analog yayn iin olanlardan ok farkl
olmalardr.
Avrupa gibi ufak ve ok adet lkenin komu olduu corafik yapda, enterferans ve al blgesi
konularnda almas g eitli teknik ve politik sorunlar ortaya kmaktadr. Konvansiyonel analog
yayn ortamndan ayn anda tm ktada saysala geilmesi halinde sorunlar nemli lde kendiliinden
giderilmektedir, fakat byle bir gei mmkn deildir.
Avrupa'da saysal yer-yayn hizmetlerine bir gerek olup olmad ciddi bir tartma konusudur.
Saysal yer-yayn sorunlar, Avrupa'nn jeopolitik yaps, uydu yaynclnn ok daha problemsiz bir
ekilde geni blgeleri/lkeleri kapsayabilmesi, ve gerekli tketici yatrmnn her iki haldede benzer
mertebelerde olmas gibi unsurlar gz nne alndnda, saysal yer yayn hizmetlerinin Avrupa'da
balamas biraz phelidir. Mevcut PAL/SECAM hizmetlerinin yer yayn datmnda Avrupa ktas
iinde UHF kanal bana ortalama 1000 adet verici dmektedir, ve tahsis edilebilecek bo kanal

bulmak ok gtr. Saysal transmisyona tamamen geildiinde sorunlar nemli lde giderilecek
olmakla beraber, o gne kadar saysal ve PAL/SECAM yaynlarn birlikteliinin nasl salanabilecei
dndrcdr.
Avrupa'da 1992 itibaryla kablo abonesi olarak 30.7 milyon hane, DTH ve SMATV kullancs
olarak 12.2 milyon hane mevcuttur. Kablo kullanm artmazken, uydu al kullanm hzla artma eilimi
gstermektedir.
Halen Avrupa'nn iinde bulunduu ekonomik skntlar nedeni ile mevcut yayn servislerinin
bile hizmetlerini srdrmekte glk ektikleri, bu nedenle yeni servislerin bir ek getiri vadetmedikleri
takdirde balamalarnn g olduu, ve ayrca yer-yayn servisleri iin tm Avrupa'da bo kanal
kalmad ifade edilmektedir (EBU-G.W.).
Avrupa, ABD'deki GA gelimelerini dikkatle ve yakndan izlenmektedir. GA'n, yakn dnemde
i anlamazlklar nedeni ile kmesi halinde Avrupa'ya hi bir etkisi olmayaca, fakat baarl olduu
takdirde ABD'yi de aan bir g ve ivme kazanarak Avrupa iin ciddi bir ekonomik bask unsuru
oluturabilecei dnlmektedir.
JAPONYA
Japon'lar halen ileri televizyon teknolojilerinde grnrde en ileri noktada olup, HDTV
sistemlerini belirlemi, HDTV'nin retim ve pazarlama noktasna gelmi, ve Haziran 1989'da gnde
bir saat olarak baladklar MUSE29 yntemi ile kodlanm HiVision HDTV yayn, 25 Kasm 1991'den
(11/25 !) beri uydudan gnde sekiz saat olarak devam etmektedir. Yayn saatlerinin arttrlmasna
allmaktadr. Fakat, Japonya'daki toplam HDTV alc says bir ka bin adet30 mertebesindedir.
Devaml azalmakla beraber, halen HDTV alc fiyatlarnn31 ufak bir otomobil dzeyinde olmas nedeni
ile bu adedin ksa vadede ok artmayaca kesindir. Japonya'da 34 milyon hane yer-yayn yolu ile, 7
milyon hane de uydu yolu ile NHK yaynlarn izlemektedir. zel bir uydu servisi olan JSB yaynlar
ise 1.2 milyon haneye ulamaktadr. Japonlar HiVision sisteminin geleceinden mitli olup, 1997
sonunda 1-1.2 milyon hane, ve 2000 sonunda ise 5-7 milyon hanede HiVision yaynlarnn izlenmesini
beklemektedirler. 2000 ylnda HiVision alclarn hanelerin %10'una girmi olmas ve 2000 yl alc
satlarnn $5,300,000,000 olmas beklenmektedir (EIAJ). Ayrca, NHK, Japonya'da gelecekte TV
yayn ortamnn tamamen uydu zerinden olmasn beklemektedir.
Japonlar ayrca 1991 ylndan beri ClearVision EDTV-I yaynlarna balam olup, tamamen
NTSC uyumlu olacak EDTV-II yaynlarna 1994 sonunda balamay planlamaktadrlar. EDTV-II,
tketiciye 16:9 (letter box uyumlu) gemesiz taramal resim, konvansiyonelden daha yksek resim
29
MUSE: Multiple Sub-Nyquist Sampling Encoding
30
J. Matsuzaki'ye (NHK) gre 3/93 itibaryla 11,000 hane Hi-Vision yaynlarn izlemekte, ve 110,000 hane de HDTV-
NTSC dntrc kutular ile bu yaynlar ierik olarak ve NTSC kalitesinde izlemektedir. Ayrca, 1/94 itibaryla,
Japonya'da 600 adet halka ak HiVision izleme yeri mevcuttur.
31
Daha nceleri HDTV alc fiyatlar 4-5 milyon olarak verilmekte iken, 7/92 itibaryle, tam nitelikli Hi-Vision HDTV
alclar iin en dk fiyatlar 2.4 milyon (36" Toshiba), 1.3 milyon (32" Sony), ve basitletirilmi HDTV alclar iin
ise 1 milyon (Sharp) mertebelerinde gzlenmi tir. 7/93 itibaryla, yeni fiyatlar, tam nitelikli Hi-Vision iin 900,000
($7,500) seviyesine inmitir. MUSE-NTSC eviriciler ise 100,000 seviyesindedir. Fiyatlarn daha da dmesi
beklenmektedir.

znrl32 (yatay znrlk art Fukinuki delii ile, dikey znrlk art ise PAL+ gibi alt ve
st siyah eritlerde ek bilgi ile salanacaktr) ve saysal ses (4 kanal, bo satrlarda resim taycs
zerinde QAM, 20kHz BG/48kHz-16bit rnekler) sunacaktr.
International Workshop on HDTV - 92'de [R8] ok yksek znrlkl sistemler ile ilgili n
almalar aklanm ve baz laboratuvar prototipleri gsterilmitir. Very High / Super High /Ultra
Definition (VHD/SHD/UD) olarak adlandrlan sistemlerden beklenen minimum nitelikler aada
belirtilmitir.
znrlk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > 2000x2000

Resim frekans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Hz (1:1 gemesiz tarama)
Kuantalama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8bit/pix-bileen
Ham Veri Hz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > 3x250Mpix/s=6Gbps
Bir resim bellek gereksinimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > 3x2kx2kx8=12MB
Minimum izleme uzakl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0H (!)
Grnt Kalitesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CCIR 5/5 (mkemmel)
Bu tr sistemler iin ngrlen uygulama alanlar balca elektronik fotoraflk, elektronik

matbaaclk, sinema-film yapm sektr, i istasyonlar ve hyper-media platformlardr. VHD/SHD
sistemlerin gereklemesi iin gelimeler salanmas gereken destek rnler: yksek znrlkl
kamera sensrleri >(2kx2k), byk grnt bellekleri (12+MB), yksek ilem hzlar (100+GFlops),
yksek znrlkl ekranlar, ve manyetik kayt ortam ve teknolojileridir. Transform kodlama (DCT,
WT) ve SBC kullanlmas dnlen yntemlerin banda yer almakta olup, 6-28Gbps kaynak veri
hznn 150-600Mbps hza indirilmesi gerekmektedir. Bunun iin pipelining ve geni apta
paralel/vektr iaret ileme ieren ok hzl sub- yar-iletken yongalara gerek duyulmaktadr.
Japonlarn birka yldr yapmakta olduklar HDTV'den bir sonraki basamak iin aratrma
almalarnn 1993 iinde UDTV (Ultra Definition TV) bal altnda organize olarak AIM adl 122
ye kurululu bir koordinasyon rgtnn kurulduunu grmekteyiz. AIM tarafndan desteklenen
UDTV iin 4 kademe belirlenmitir. En dk znrlkl UDTV-0, 1920x1080 2.5Gbps veri hz
ile 2005 ylnda mmkn grlmektedir. En st kademe olan UDTV-III (7680x4320 72Gbps veri
hz) iin halen kesin bir hedef belirlenmemitir.
Japonya, 22GHz bandndan 2007 ylndan nce saysal UDTV (2000+ satr; 100MHz/kanal x
12 kanal) uydu yaynlarna balamay planlamaktadr.
Mitsubishi firmas tarafndan gelitirilmekte olan SHD Image Handling System ok yksek
znrlk ile geree yakn zamanda (near real time) resim edit ve ileme ile gerek zamanda
gsterme ve bellee depolama yapabilmektedir. Hyper-media platformlar iin amalanan ve dalgack
transformu (WT) kullanlan sistemin dikkati eken balca nitelikleri aadaki gibidir:
-2048(H)x2048(V), 60 resim/s, 1:1, 24b RGB, SNR=45dB;
-8 Resim depo bellei: 128MB (4Mb-DRAM), (8x2.5kx2kx24b);
-Resim gsterim bellei: (192+32)x1Mb-dual-port-DRAM, (2x2kx2kx24b+2kx2kx4b overlay);
-Grnt lemci: 4xDSP chips/80Mips, 4x18MB cache;
-Data Bus 32bit, 80MB/s;
32
Luminans znrlk: yatay 640/448lpw, dikey 480/240lph (hareketsiz/hareketli); renk znrlk: konvansiyonel
bileen seviyesinde.

-Kodlama: WT (DSP grnt ilemciler ile);

-357MHz D/A; t(WT) = 400ms; toplam sistem g gereksinimi 500VA (!).
Ayrca NTT tarafndan gelitirilen benzer fakat gerek zamanda alabilen dier bir rn olan
NOVI-II HiPipe Real-time SHD Image Processing System'in ilgi eken nitelikleri ise aadaki gibidir:
- 2048x2048/60/1:1/24b RGB
- Chip-Set, vektr ilemci 120MFlops (300MFlops-0.5m 2/93), Intercommunications Switch
6x400Mbps, RISC DSP Core
- Yaygn Paralel 128 Processor Elements (15.3GFlops tepe)
- 11/92 itibaryla 6 resim/s ilem gc (60resim/s, 2/93)
- DCT sresi (karlatrnz) t: Cray-2 15274ms, Novi-II 21ms (!)
- 60Hz JPEG iin gereken 50Gflops(ortalama)/150GFlops(tepe), (RGB/YIQ, DCT, Q, VLC)
(Sadece DCT 5GFlops)
- 60Hz MC interframe iaret ileme iin 150GFlops(ortalama)/500GFlops(tepe)
- 500GFlops(tepe) Novi-III HiPipe 2/93
Yukarda belirtilen ve alr protiplerini Kasm 1992'de grm olduum bu rnekler,

Japonya'nn HDTV sonras dnem iin imdiden ok ciddi almalar yrtmekte olduunu
gstermektedir. Verilen rnek sistemler byk olaslkla ciddi bir ticari uygulamaya varamayacak n
sistemler olmakla beraber, nitelikleri nmzdeki dnem iin teknoloji eilimlerini gstermeleri
bakmndan burada belirtilmilerdir.
NHK, Japonya'da dTTb iin hibir planlar olmadn beyan etmitir. 21. yzyl balarnda
(2007) WARC-92'de geni bant HDTV iin tahsis edilen 22GHz bandn kullanarak uydudan ISDB
(Integrated Services Digital Broadcasting) hizmetleri planlamaktadrlar.
KORE
1989 ylnda kurulan Receiver Development Research Consortium'a niversiteler, aratrma

enstitleri, zel sektr ve kamu kurulular yedir. Kuruluun amalar lkeyi HDTV alclar retimine
hazrlamak, Kore HDTV Standardnn belirlenmesi iin alt yapy oluturmak, ve gerekli n hazrlklar
yapmaktr. Seilen strateji, anahtar teknolojilerin gelitirilmesi ile Kore'nin en az birka ileri TV
teknolojileri konusunda kozlar elde etmesidir.
Ayrca Ministry of Communications (MOC) tarafndan 1991 ylnda balatlan ulusal HDTV
projesi, ETRI (Electronics & Telecom Research Inst.) ve KT (Korea Telecom) tarafndan
yrtlmektedir. Projenin amac Kore HDTV Standardnn oluturulmasdr. Planlananlar 1994'e kadar
standartlarn belirlenmesi, 1996'ya kadar datm ve stdyo seviyesinde prototiplerin yaplmas,
1997'den itibaren testlerin yaplmas ve standartlarn gelitirilmesi, 2000 ylndan sonra dzenli HDTV
yaynlarna geilmesidir.
KORE HDTV sistemi iin imdilik hedeflenmi teknik nitelikler: uydu ve kablo zerinden tam-
saysal yayn; standart 27MHz transponder zerinden 35-40Mbps video, 1.5Mbps ses(5-8ch)+data, EC
ile toplam 45-50Mbps; geni bak oranl EDTV ile saysal formatta uyum; dier servisler (DAB, B-
ISDN vs.) ile interoperability; ABD ATV sistemi ile benzerlik. Kore ATV sisteminde kullanlmas
dnlen teknolojik nitelikler: kaynak kodlama MPEG tabanl, MC(8x8), 2D-DCT(8x8), zig-zag
sralama, VLC(Huffmann), kanal kodlama FEC(Reed-Solomon), QPSK modlasyon.

N
Bilgi a enformasyon teknolojilerinin hzl gelimesinin farknda olan in, 21. yzyla geri
kalm bir lke olarak girmeme gayreti iinde, elektronik sektrn deien piyasa artlarna uydurmak
amacyla, $361,000,000 ile China Flying Rainbow Company (CFRC) AR-GE rgtn kurmutur.
rgtn amalar, in'i i tketim ve ihracat iin hzla HDTV alc retebilecek hale getirmek, gerekli
bilgi birikimi, teknolojik yap ve personeli temin etmek ve yetitirmek, in HDTV standardn
belirlemek, ve 1999 ylna kadar ilk HDTV deneme yaynlarn gerekletirmektir. lke iinde, ayrlan
parann ok az ve gerekli miktarn sadece 1/5'i olduu eklinde tepkiler gsterilmitir.
GRSEL TEKNOLOJDE BASKIN ELMLER
Son yllardaki gelimeler ve olaylar gz nne alndnda, ileri televizyon teknolojilerinde baz
eilimler aka grlmektedir. Bu eilimleri aadaki anahtar kelimeler ile zetleyebiliriz:
- Saysal, Saysal, Saysal !

- Yaygn Veri Sktrma
- DCT Kodlama Standart
- VLC Kodlama (Huffman)
- Motion Compensation/Prediction
- Saysal HDTV Yer Yayn
- Bir Kanaldan ok Adet Sktrlm Yayn
- Simetrik Olmayan Alc/Verici aret leme
- MPEG (MPEG-2)
- HDTV'de MPEG ve Multimedya Uyumluluu
- HDTV'de 2-3 Kat ok-znrlkl leklenebilirlik
GELECEKTEN BEKLENTLER
Son yllardaki gelimeler ve olaylar gz nne alndnda, ileri televizyon teknolojilerinin

televizyon uygulamalarna girii zerine nmzdeki dnem iin aadaki tahminleri yapabiliriz:
Ne Zaman ?
- Btn kameralarda tp yerine CCD'ler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1995
- Saysal TV yer-yaynlarnn balamas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1997
- Byk boy dz panel ekranlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1997+
- Tek kanal yayncl ve tek kanal alar (SFN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1998+
- leklenebilir (scalable), ok-znrlkl (multi-resolution) ak mimariler . . . . . . . . . . 1998+
- Tketici rnlerinde ilem gc >100GFlops . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2000
- Stereoscopic TV ve 3DTV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2000+
- Geni bantl tam saysal HDTV uydu yaynlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2002+
- UDTV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2010+

TRKYE ve LER TELEVZYON TEKNOLOJLER33
Trkiye ve Informasyon Teknolojileri
Global dnya ekonomisi iinde ele alndnda, ileri teknoloji projelerinin gelecekte ekonomik
olabilmeleri iin rnlerinin oluturaca pazarn sadece ait olduu lkelere snrl kalmamas olduka
nemlidir. Teknoloji reten gelimi lider lkeler iin, Trkiye'nin altm milyon nfusu ve gelien
ekonomisi ile, o lkelerin rnlerinin pazar tabannda bulunmas nemlidir. Uluslararas ticaret
dengelerine bakldnda, Japonya, AT ve ABD iin bir ekonomik tehdit unsuru olarak
deerlendirilmektedir. Ayrca, dnya informasyon teknolojileri (IT) pazarnn 1990 itibaryla sekizyz
milyar ECU olup, yzyl sonunda iki trilyon34 ECU olmasnn ve bu sektre baml i gcnn de
sadece Avrupa'da altm milyon kiiyi gemesinin beklenmesi, ve bu sektrn Japonlarn en etkin
olduklar bir sektr olmas, AT ve dier dnya lkelerinin nmzdeki yllarda bu sektre nem
vermelerinin ne derece gerekli olduunu aka ortaya koymaktadr. Tm iletiimin entegre hale
getirilmesi konusunda son yllarda sre gelen tutum iyice yerletii iin, yakn gelecekte tutulacak yol
olduka aktr. Entegre iletiimin temel bileen oluturduu IT sektrnn grsel bacan ise ileri
televizyon teknolojileri ve balantl sistemler oluturacaktr.
Trkiye'nin bu gereklerden uzak duramayaca, ve nmzdeki on yln planlamasnda ilgili
btn kurulularn lke karlarn, ve dolaysyle uzun vadede kendi karlarn gz nne alarak, yurt
apnda koordine edilmi kooperatif bir alma dzenine gemeleri gerei aktr. Artk dnyamzda,
lkelerin gelimilik dzeyi elektronik sektrnn durumu, iletiim ve informasyon yaplar ile
llmektedir. Trkiye, eer 21. yzylda gl ve zengin bir lke olmak istiyorsa, ileri televizyon
teknolojileri de dahil olmak zere tm elektronik sektr ve alt yaplarna gereken nemi vermek
zorundadr. Son yllarda, gelien teknolojinin insanolu emrine verdii olanaklar aratrma-gelitirme
ve retim sistemlerinin ok ileri dzeyde retken hale gelebilmesine yol amtr. Bu durum,
toplumlarn sosyal ve ekonomik yaplar ile eitim dzenlerini de ciddi ekilde etkilemekte, ve ortaya
yeni bir toplum yaps kmaktadr. Baz evrelerce bilgi toplumu denilen bu yap, 21. yzylda
deiime ayak uyduramamam toplumlar ile aradaki gelimilik farkn, 20. yzylda benzeri
grlmemi bir ekilde amak imkanna sahiptir. Toplumlar aras farkllamann ok ar dzeylere
varmas dnya dengelerini olumsuz ekilde etkileyebilecek, ve deiime ayak uyduramamam
olanlarn farklar kapamalar ok skntl aamalar gerektirebilecektir. lkemizin bu deiimi
yakalamak iin nndeki frsat dnemi snrl ve ok ksa, buna karn yaplmas gerekenler ise uzun
vadede etkileri grlebilecek ve uzun bir dnem boyunca tutarl yrtlmesi gereken ve ciddi
finansman gerektiren nemli alt yap yatrmlardr. Bu tr yatrmlar ise hkmetler iin siyasi
bakmdan ekici olmad gibi, bazlar siyasi karlar iin zararl olarak bile grlebilmektedir.
leri Televizyon Teknolojileri ve HDTV Konusuna lke Olarak Yaklammz
lkemizin HDTV ile ilk resmi ilgisi Aralk 1988'de AT-DGXIII'n konuyu Trkiye'ye sunma
abalar ile balar. O dnemde konu ile ilgisi olan ok snrl evrede etkin gr, AT'ye girme arzumuz
33
Bu yazdaki yorum, sonu ve dnceler yazara ait olup, T, T Elektrik-Elektronik Fakltesi, TBTAK veya
devletin resmi gr olarak alnmamaldr.
Bu toplam miktarlarn %50'si telekomunikasyon sektrne, kalan %50'si ise tketici elektronii ve bilgi ilem
34
sektrlerine aittir.

da resmen belli olduundan, Avrupa sistemini doal olarak kabul edeceimiz eklinde idi. Daha
sonralar, Aralk 1990'da ayn ereve kapsamnda yaptm temaslar, Avrupa'nn bizi kendi
sistemlerini kabul etmi sayamadn, ve bunu salamak zere gayretli olduklarn gstermitir. Ayn
dnemde, TRT, EU95 balantl Vision 1250 kar Grubuna girme szlemesini imzalamtr. Bu
szlemenin Avrupa sistemini kabul ettiimiz ynnde ak bir beyan veya taahhtname olduunun
dnlmemesi iin lke iinde gayret gstermi bulunuyorum. AT ilgili evreleri ise, byk olaslkla
konuya ok uzak olduumuzu gzleyerek, Trkiye iinde Avrupa sistemini nasl olsa kabul edeceimiz
ynnde oluan gr o dnemde ciddiye alarak bir yanlgya dmemeye dikkat etmilerdir. Daha
sonraki dnemlerde, Trkiye, yeni kurulan Eureka-AV iinde yer alm ve toplantlarnda aktif olmu,
fakat HD-MAC'a kar ne ak bir benimseme ve ne de kar bir tutum izlemitir. Bunun esas nedeni
devletimizin konu ile pek ilgilenmemi olmas olmakla beraber, daha nceki yazlarmda da belirttiim
ekilde bu dnemde en uygun tutum kanmca zaten bu idi. Ayrca, AT lkeleri bile kendi aralarnda
HD-MAC zerine kesin bir fikir birlii salayamadklar iin, Trkiye'nin bu tutumu herhangibir
tepkiye de neden olmamtr.
Eureka-95 projesine 1. safha sonunda (1989-90) Trkiye'den katlma konusunda yaptmz
n almalar, projeye zel gerekler ve durumumuz gz nne alndnda, katlmamzn mmkn
olamadn gstermitir. lke olarak statmz, ve katlmla ilgili idari ilemler asndan hi bir sorun
grlmemi ve hatta katlmamz AT-DGXIII tarafndan tevik edilmitir. Fakat, tketici elektroniinde
aratrma ve gelitirme faaliyetlerine imdiye kadar fazla nem verilmemi ve bir aratrma platform
ve alt yaps oluturulamam durumumuz ile, olduka dinamik bir tempo ile yrtlen ve 1990 yl
itibaryla drt yl geride kalm byle bir projeye girme abalarmz doal bir ekilde lke iinde destek
ve kadro bulamamtr.
HD-MAC Sistemi nitelikleri, ve Avrupa'ya yaknlmz ele alndnda Avrupa sistemini
sememiz daha uygun gzkmekle beraber, Avrupa'nn HD-MAC sisteminin baarsz olduu takdirde
bu baarszla ortak olmamzn bize kazandraca bir ey olmayaca akt. EU-95 projesi iinde
yaplan teknik almalar ve proje yesi firmalarn proje gelecei konusunda yaptklar almalar,
tutarl ve koordine olmakla beraber, tketici karlarnn 2. planda tutulmas, projenin sanayi gdml
olmas, ve Avrupa'nn atl brokratik yaps nedeniyle genel giditeki baz aksaklklar 1990 sonras
dnemde konu ile yakndan ilgili herkes tarafndan aka beyan edilmese bile gzlenmekteydi.
Mutlaka Avrupa sistemini semek konusunda bir resmi veya fiili gr oluturmamz halinde, HD-
MAC'tan bir sonraki Avrupa HDTV sistemini beklemek o zaman iin dnlebilirken, imdi tek
seenek olmaktadr. niversitemiz ve elektronik sanayinin ilk gnden beri gr, bir HDTV standard
seiminin bir oldu bittiye braklmamas, ve seimin lke karlarn gzeten bir ereve iinde
yaplmas ynndedir. lgili sanayi evrelerinin arzusu, byle bir seimin pazarlk konusu haline
getirilmesi, ve Avrupa sistemini sememiz karlnda, lisans vesair cretlerden, ayrca Trkiye'de
imal edilip ihra edilecek cihazlar iin gmrk ve kotalardan muafiyet ve benzeri karlarn teminine
allmas eklinde, geen yllar boyunca eitli toplantlarda ifade edilmitir. Aksi halde, seimin bir
oldu bitti eklinde yaplmasnn, sonraki olas pazarlk hakkmz ortadan kaldraca sylenmitir.
Gerek elektronik sanayimiz, gerekse niversitemizin beklentisi, devletimizin bu konuda politikasn
aka belirlemesi ve sanayimizi ynlendirmesi, gelecee hazrlamas eklinde olmutur. Ayrca, ilgili
btn kurulularn giriimlerinin gelecekteki lke karlarn zedelemeyecek ekilde, bu genel
politikaya uygun olarak yrtlmesi istenmitir. HDTV konusunda yaptmz eitli toplantlara
katlan btn ilgili kurulularn temsilcileri, EU95 projesi kapsamnda gelitirilmi olan HD-MAC
Avrupa HDTV sistemini benimseme konusunda, lkemizin ve kurulularnn karlar dorultusunda
olduu takdirde yaklamlarnn olumlu olacan beyan etmiler, fakat sistemin gelecei ve Trkiye'de
uygulanmas konularnda baz tereddtleri olduunu da dile getirmilerdir.

1990 sonras dnemde, ABD'de HDTV zerine sregelen gelimeler, Avrupa ve Japon
sistemlerine gre tartlmaz teknik ve ekonomik stnlkler vadettii iin, bu durum, analog teknoloji
esasl mevcut Avrupa HD-MAC sisteminin lmesine ve Japon sisteminin ise Japonya snrlar iine
hapis olmasna neden olmak zeredir. Bunlarn sonucunda, u anda lkemizin istese bile alabilecei
geerli bir HDTV sistemi kalmamtr. Fakat bunun yannda, son yllarda ileri televizyon
teknolojilerinde yaanan gelimeler, karmza eitli yeni ve gereklemesi ok daha mmkn
kavramlar getirmitir. PAL+ gei sisteminin fiili bir ekilde lkemize ithali, oklanm (multiplexed)
yaynlarn alnmas iin youn bir IRD ithal akn, Trksat 1 ve 2'de sktrlm yaynlarn
kullanlmas, multimedya olaynn yaygnlamas gibi konular Trkiye'nin gndeminde 1994-1997
dneminde yer alacaktr. Bunlar ve benzeri konularn hibiri bir HDTV arlnda olmasa bile, dikkat
edilmedii takdirde ekonomimize nemli olumsuz etkilerde bulunabilirler. Ayrca, HDTV konusu
bitmi deildir. ABD'de almalar tm hzyla devam etmektedir. Avrupa, yeni alternatifleri
deerlendirmekte, ve ABD sistemi benzeri veya daha iyisi bir Avrupa sistemini gelitirmeye
almaktadr. Japonya, ok gelimi alt yaps ile kresel durumu yakndan izlemekte, ve herhangibir
dnya lkesinde resmen kesinleecek ve ekonomik bir nemi olacak yeni herhangibir HDTV veya
benzeri sistem iin tketici rnlerini ok ksa bir sre iinde retmek iin beklemektedir. Kat
korumac felsefelerine ramen, Avrupa bile Japon elektronik sanayiine belli bir sreden daha fazla
kaplarn kapayamamaktadr. rnein, saf bir Avrupa sistemi olarak dnlen PAL+ grubuna
getiimiz aylarda Sony katlmtr ki, PAL+ sisteminin ticari uygulamaya girebilecei bu noktada
kesin deildir.
1990 sonras dnemde harcanan gayretler sonucunda, HDTV konusunun sorumluluunu Sanayi
ve Ticaret Bakanl stlenmi, fakat konuya yeterli nem verilememitir. Daha sonra, 1992 ylnda
grlen gerek zerine, Trkiye'de TBTAK tarafndan yrtlen Eureka projeleri koordinasyonu
erevesinde, TBTAK tarafndan EU-95 proje temsilcisi olarak grevlendirilmi bulunuyorum. Bu
dnemde, gerekli yurt d temaslarda, ve yurt ii bilgilendirme almalarnda bulundum. HD-MAC
ve kresel boyutta HDTV konusunda yaanan gelimeler sonucunda 1993 yl iinde ise, leri
Televizyon Teknolojilerinde Koordinasyon grevini stlenmi bulunuyorum. Tek bama ve dier
grevlerime ek olarak yrttm bu grev erevesinde, tm yurt d gelimeleri yakndan takip
ederek, yurt iinde talep eden tm ilgili taraflara bu bilgileri aktarmaya almaktaym. Okumakta
olduunuz bu rapor, 1-1-1994 ncesi 15 aylk dnemde edindiim bilgilerin ana hatlarn iermekte
olup, tm ilgili taraflara gnderilmesine almaktaym. Halen, bu konuda Trkiye'de en byk
eksiimiz ilgili taraflarn birbirlerinden habersiz olmalardr. Bunu gidermek zere Ekim 1993'te bir
veri taban kurmak zere almalara balam bulunuyorum. Veri taban almalar, gsterilen
ilgisizlik nedeni ile beklenenden ok daha yava ilerlemektedir.
Avrupa veya dier bir ileri televizyon sistemini bir standart olarak kabul etmemizin ve
benimsememizin, byle bir yayn hizmetine gememizin getirecei gerekli teknoloji transferi ve cihaz
almlarnn (prodksiyon/stdyo tehizat, ve tketici iin alclar, vs.) hangi lke ve ekonomik gruptan
yaplaca konusu ile bir ilgisi yoktur. Durum gstermektedir ki, halen ve yakn gelecekte Japonlar
Amerikan ATV, Avrupa HDTV (HD-MAC veya henz ortada olmayan bir sonraki sistem) veya saysal
sktrlm yayn hizmetleri ile ilgili tm tehizat da ksa srede retecek ve satacaklardr. leri TV
teknolojileri ile ilgili eitli sistemlerde nemli miktarda Japon kkenli elektronik paralar
kullanlmaktadr. Japonlar mevcut teknolojik oluumlarn srdrdkleri ve en az birka alanda kilit
teknolojileri ellerinde tutmaya devam ettikleri takdirde, lisans vb. dzenlemeler ile Japonlar ok uzun
sre piyasadan dlamak mmkn olamayacaktr.

Yaplmas Gerekenler
a- Genel
Trkiye iin ciddi ve uzun vadeli bir nformasyon Teknolojileri (IT) stratejik planlamas
yaplmaldr, ve bu almalara en ksa srede balanmaldr.
Gelecekte karmza kabilecek ve lkemiz karlar asndan aktif bir ekilde katlmamz art olan
yksek teknoloji arlkl bir projeye katlabilirliimiz, o anki aratrma alt yapmza ve belli
bir birikimi kazanm aratrmac bir kadronun varlna baldr. Bu alt yap ve kadro
oluumunun ok uzun vadeli bir yatrm olmas nedeniyle, en ksa srede oluumunu
salayacak etkinliklerin arttrlmas, ve gerekli yapnn oluturulmasna ynelik plan ve
programlarn koordine bir ekilde yrrle sokulmas lkemiz iin ok gerekli ve nemlidir.
leri teknolojilerde tm dnyada en nde gelen sknt insan alt yapsdr. lkemizde eitim alt
yapmz kitlelere yaygnlatrlmaya allrken, uzmanlk eitimine gereken nem
verilmemektedir.
leri televizyon teknolojileri konusunda IT stratejik planlamas ile entegre ekilde lkemiz iin
ksa ve uzun (15-20 yla kadar) vadeli planlar yaplmal; bu planlar ilgili btn zel ve kamu
kurulular ile niversitelerin katklar ile oluturulmal; bu planlar ilgili btn zel ve kamu
kurulular ve niversitelere duyurulmal, ve hepsinin faaliyetlerini yaplan planlar
dorultusunda yrtmeleri temin edilmeli, ve gerekli koordinasyon, hukuki yaptrcl olan,
ve bu konuda bilgili kiilerden oluturulmu tek bir merkezden salanmaldr; planlar ve
koordinasyon dinamik olmal, ve gnn dnya gerekleri ve ekonomisine gre adaptif olarak
optimize edilmelidir; bu planlar kii ve parti karlarna bal olmamal, ve iktidar
deiikliklerinden etkilenmemelidir.
leri teknolojiler zerine uzmanlk eitiminin verilmesi gereken yer olan niversitelerimizde,
mhendislik bilimlerinde mevcut aratrma alt yaps yetersizdir; mevcut niversite bteleri
ile teknolojiyi takip etmek mmkn deildir; aratrma alt yaps gelitirilmelidir; bu gnlerde
yapacamz alt yap yatrmlarnn yararlarn en az 8-10 yl sonra greceimizi dnerek ge
kalnmamaldr; niversitelerde aratrma tevik edilmelidir; gerekli ek kaynaklar, devlet ve
kurulularca salanmaldr; kamu ve sanayi kurulular ile devlet yetkililerini aydnlatmak iin
gerekli toplant, seminer, kurs vb. faaliyetler yrtlmelidir.
Gelecee hazrlkl olmamz iin, ileri televizyon teknolojileri konusundaki ulusal plan ve
politikalar devlet katnda aka, ve en ksa srede belirlenmeli ve durum dinamik bir ekilde
yakndan izlenmelidir. Bu konuda gerekli koordinasyon ve dokmantasyonu tek merkezde
toplamak, Trkiye'de yeni grsel teknoloji hizmetlerine gei dnemini dzenlemek, konu
zerine toplumu ve basn/yayn organlarn bilgilendirmek, gerekli politikalarn belirlenmesinde
dzenleyici ve stratejik planlamada devlete danman olmak zere bir ulusal platform veya
yapnn gerei aktr. Bu artlar salayan srekli ve zerk bir platformun ilgili btn
evrelerin destei ile bir an nce kurulmas salanmaldr. Konu tek bir kiinin yar zamanl ve
kiisel gayretleri ile yrtlemeyecek kadar ciddidir.

b- leri Televizyon Teknolojilerine zel
HD-MAC'n baarszl nedeniyle, lkemize AT tarafndan HD-MAC HDTV sistemini kabul

etmemiz konusunda artk bir talep olasl kalmamtr. Buna ramen, son mitler ile
yaplabilecek olas taleplerde, HD-MAC standard konusunda zaten bir anlam olmayacak
herhangibir kabul szlemesi vb. taaht altna hibir kuruluumuzun girmemeleri, HD-MAC
olamamakla beraber bir sonraki Avrupa HDTV sistemine olumlu ve scak baktmz, ve
gelimeleri yakndan ve ilgi ile takip ettiimizi beyan etmek ve Avrupa HDTV sistem(ler)i iin
nmzdeki 1-2 yl boyunca bekle-gr politikas uygulamak kanmca en uygun yaklam
olacaktr.
Trkiye olarak, herhangibir sistemi benimsememizin, sz konusu sistemlerin gelitirildii lke(ler)

ile aramzdaki ksa ve uzun vadeli tm ilikilerin, sistemin teknik, ekonomik ve sosyal zellik
ve etkileri ile beraber gz nne alnd bir ereve iinde ele alnmas gereklidir. AT'na girme
arzumuz, bizi, daha sonra baarsz olma olasl olan bir sistemi hi dnmeden, bir oldu-
bitti eklinde ve gereinden nce resmen kabul etmemize itmemelidir. HD-MAC olaynda
izlendii gibi, AT'nun, kendi asil yeleri iinde bile HD-MAC sistemini benimsetemedii
unutulmamaldr. Geni kitleleri etkileyen bu tr bir tketici sistemi standard, sz konusu milli
yatrmn bykl ve yatrm mr gz nne alndnda devreye girdikten sonra en az 10-
15 yl o lkede kalmak zorundadr. Yanl bir kararn zararl etkilerine bu sre boyunca
katlanlacaktr.
HDTV ve dier ileri televizyon teknolojilerinin ekonomik ve teknolojik nemleri gz nnde

bulundurularak, ve eninde sonunda lkemizin de baz standardlar benimseyecei dnlerek,
olaylar yakndan takip etmek, teknolojik alt yapmz gelecee hazrlamak, ve etkimiz
olabilecek gelimelerin lke karlar dorultusunda olmasn temin etmek gereklidir. HDTV
konusu, ileri televizyon teknolojileri erevesinde yaplmas gereken planlar iinde dier
sistem, yayn hizmet ve servisleri ile beraber ele alnmaldr.
PAL+ zerine ok farkl grler olmakla beraber, eer geici bir dnem iin bile olsa sistem destek
kazanr ve Avrupa'da hizmete girerse lkemizi HDTV'den ok daha ksa dnemde bir oldu-bitti
ile ve siyah-beyaz'dan renkli'ye geite yaananlara benzer ekilde etkileyebilecektir. PAL+
Avrupa'da devreye girdiinde, resmi politikamz ak ve kesin bir ekilde tketici ve
sanayicimiz tarafndan bilinebilmelidir. Devletin bir gr boluu yaratmas halinde, lke
iinde bir PAL+ furyas yaanabilir. Genelde, HD-MAC'n baarszlnn yol at boluu
dolduracak bir gei sistemi olarak PAL+ bir sre n plana ksa dahi, kanmca bu tr ara gei
sistemleri modern saysal sistemlere (HDTV veya SDTV seviyesinde) geii ok geciktirebilir,
ve anlamsz atl yatrmlara neden olabilir.
Trksat sisteminin kullanmnda sktrlm saysal yayn servisleri ok yakn gelecekte byk
avantajlar salayabilir. Durum, PTT ve yayn kurulular tarafndan deerlendirilmeli ve d
gelimeler izlenmelidir.
ADSL ve benzer yntemler ile VOD hizmetleri verilmesi, PTT tarafndan deerlendirilmeli,
devlete hukuki stats belirlenmeli, ve bu konuda devlet gr oluturulmaldr. PTT'nin
zelletirilmesi dnlen bir dnemde, konunun gz nnde tutulmas nemli ve gereklidir.
NOTLAR:
I- Geni Ekran Tketici Eilimleri
BIS Strategic Decisions tarafndan yaplan anket sonular (1993)
Almanya Fransa ngiltere

Geni ekran tercih edenler %36 %66 %65
Fiyat bir kenara braklrsa, geni ekran alacaklar %42 %65 %56
Geni ekran iin demeye hazr olduu ek fiyat %35 %27 %23
(normal TV'ye gre)
II- ABD-ATV Yarnda, Byk ttifak ncesi HDTV Sistemi Adaylar
Sistem Ad neren Kurulu zellikleri
Narrow-MUSE NHK (Japon) Analog

1125/60/2:1
DigiCipher ATVA GI+MIT+Toshiba Saysal
1050/60/2:1
Channel Compatible Saysal
DigiCipher 787.5/60/1:1
Digital Spectrum Compatible Zenith+AT&T+Scientific Atlanta Saysal
HDTV (DSC-HDTV) 787.5/60/1:1
Advanced Digital HDTV ATRC Thomson + Phillips + NBC + Saysal
D.Sarnoff + Compression Labs 1050/60/2:1
(ATVA: American TV Alliance, ATRC: Advanced TV Research Consortium, GI: General Instrument
Corp., MIT: Massachusetts Institute of Technology)
III- EU-95 Proje Organizasyonu:
EU-95 organizasyonu yaps ile ilgili ayrntlar aadaki gibi sralanabilir (her gruptaki sadece
lider firma belirtilmitir) [R6]:
1- PG1: Sistem kaynak esaslarn belirleyen grup; CCETT; grnt format, kalorimetri, sistem
deerlendirme kriterleri vs. (ses, II.dnemde PG11 olarak ayrlmtr)
2- PG2: Prodksiyon standartlar ve standart dnmleri grubu; Thomson; stdyo formatlar,
iaret yaplar, ara-birimleri, stdyolar aras iaret al-verileri vs.
3- PG3: Stdyo donanm; BTS; stdyo donanm tasarm ve prototiplerin yapm, stdyo kayt
cihazlar (VTR), stdyo yazlmlar.

4- PG4: Transmisyon; NTL; HD-MAC iaretin uydu, link, kablo ve yer-yayn ile iletimi, ilgili
sistem standartlar ve tasarmlar, transmisyon denemeleri ve lmeleri.
5- PG5/6: HD-MAC sistemi; Phillips; (I. dnemde ayr olan PG5 ve PG6, II. dnemde
birletirilmitir) HD-MAC standardnn belirlenmesi, algoritmalarn oluturulmas,
optimizasyonu, veri sktrma, performans lmeleri.
6- PG7: HD-MAC Alclar; Thomson; HD-MAC alc prototiplerinin tasarm, gelitirmesi ve
yaplmas, HD-MAC kod zcler, alc tm-devreleri, ekranlar.
7- PG8: Tayclar; Phillips; video kaset kayt cihazlar (VCR) ve manyetik bantlar, laser
okuyucular ve laser diskler, kayt formatlar, vs.
8- PG9: Stdyo ortam; RAI; II. dnemde bu grubun grevi EU-95 ve Vision1250 arasnda
balant birimi olarak deitirilmitir.
9- PG10: Veri hz azaltlmas (bit-rate reduction); Thomson; HD-MAC saysal iletiminde
(rnein linkler ve saysal kayt yntemleri iin) veri hznn azaltlmas.
10- PG11: Ses; BBC; bu grup II. dnemde oluturulmutur, kaynakta ses retim teknikleri, ses
kodlama yaplar, sesin iaret yapsna eklenmesi.
11- PG12: HDTV'nn yaynclk d uygulamalar; BTS; HDTV multimedya sistemleri, HDTV
sinema uygulamalar, byk ekran HDTV projeksiyonu, HDTV tele-video.
12- CECO: Deiimleri Deerlendirme Komitesi; 12 PG'dan gelen deiimlerin
deerlendirilmesi, dokmantasyonu, koordinasyonu.
13- Chain Group: EU-95 alet ve cihaz parknn gsteri ve denemeler iin koordinasyonu, fuar,
kongre vb. faaliyetlerde HD-MAC gsterimleri dzenlenmesi.
14- Vision-1250: EU-95 HDTV sisteminin ktlarnn kullanmn tantmak, kolaylatrmak,
ve bu donanm kullanarak program yapmn salamak zere cihaz reticileri,
yapmclar ve yaynclardan kurulmu bir ekonomik kar grubu (TRT yedir).
IV- Mac Directive (15-11-1993 tarihinde AT tarafndan yrrlkten kaldrlmtr)

11/5/1992 tarihinde kesinleen yeni MAC Directive ksaca yle zetlenebilir:
a)- Tam-saysal olmayan tm HDTV uydu-yayn sistemleri HD-MAC standardnda olmak

zorundadrlar;
b)- 16:9 bak oranl ve 625 satr taramal tm uydu televizyon yaynlar sadece D2-MAC
standardnda yaplabilir (Bu madde, PAL+ ile uydu-yayn yaplmasn engellemektedir);
c)- Tm 16:9 alclarn cihaz iinde bir D2-MAC kod zcy iermeleri, ve tm dier
alclarn (yani klasik PAL alclar dahil) en az bir standart ara birim ve soketini (21-pin
SCART) iermeleri zorunludur;
d)- 1/1/1995 sonras hizmete girecek tm 4:3 bak oranl uydu-yaynlar D2-MAC standardn
kullanmak zorundadrlar. Bu madde, yaynclara mali destek salanabildii takdirde
uygulanacaktr; halen, bu amala, AT Komisyonu tarafndan bir Action Plan
erevesinde (%15 kablo sektrne, kalan %85 program ve yaynclk hizmetlerine
olmak zere) destek salanmasna allmaktadr. 31/12/1994 tarihinde almakta olan
PAL/SECAM uydu yaynlar devam etmekte serbesttirler.

V- leri Televizyon Teknolojileri zerine Avrupa'da Yrtlmekte Olan Baz Projeler:
Esas Projeler:
EU-95/HDTV: Compatible HDTV System,
dTTb/Race-R2082: Digital Terrestrial Television Broadcasting,
HD-Divine (sve): High-Definition Digital Video Narrowband Emission,
Spectre (ITC/NTL-ngiltere): Special Purpose Extra Channels for Terrestrial
Radiocommunication Enhancements),
Sterne (CCET-Fransa): Systeme de Television en Radiodiffusion Numerique,
Hivits/Race-R1018: High Quality Videotelephone and HDTV System,
Vadis/EU625: Video-audio Digital Interactive System (Digital TV @ Bit Rates up to
10Mbps),
Digtrans/EU256: Bit-rate Reduction System for HDTV Digital Transmission,
HD-SAT/Race-R2075: Studio Quality HDTV Satellite Broadcasting,
Flash-TV/Race-R2064: Flexible and Advanced Satellite System for High-Quality TV with
Interconnection to IBC (Integrated Broadband Communications),
HHI-HD: Heinrich-Hertz Institut - HD,
lgili Dier Projeler: [R13]

Race R1001: DVT: Digital Video Tape Recording Terminal for HDTV,
Race R1013: HDTV Swiching,
Race R1026: ITDTR: International Transmission of Digital TV and Radio,
Race R1080: HDTV Experimental Usage,
Race R2011: Travel-HDTV (Transport on Very High Bitrate Optical Links),
Race R2026: DART: Universal Magnetic Recording in IBC Environment (based on R1001),
Race R2045: DISTIMA: Digital Stereoscopic Imaging and Applications,
Race R2052: MONA LISA: Modelling Natural Images for Synthesis and Animation (3D),
Race R2053: MORPHECO: Morphological Codec for Storage and Transmission,
Race R2056: AMICS: Advanced Multimedia and Image Communication Services,
Race R2072: MAVT Mobile Audio-Visual Terminal.
(No. 1xxx: RACE-I projeleri, No. 2xxx: RACE-II projeleri)
KAYNAKLAR
[R1]- EBU Technical Review, No:255, Spring 1993

[R2]- The AC-3 Multichannel Coder, Mark Davis, 95th AES Convention, Oct.7-10, 1993, NY-ABD.
[R3]- Fractal Image Compression, L. Anson, Byte, Oct. 93.
[R4]- Fractals Everywhere 2nd Ed., M. Barnsley, Academic Press 1993
[R5]- ISO-DIS 10918-1 ve -2 JPEG : Digital Compression and coding of continous tone still images.
[R6]- Progressing Towards HDTV - The Real Dimension, Colofon EU95, June 1991, EU95
Directorate.
[R7]- Colophon HDTV Reports, 1991/92/93, EU95 Directorate.

[R8]- International Workshop on HDTV '92, Kawasaki, Japonya, 18-20 Kasm 1992
[R9]- International Television Symposium and Technical Exhibition - 1993 Montreux-svire, (ITS-93)
10-15 Haziran 1993.
[R10]- ISO/IEC 11172-1, Coding of moving pictures and associated audio for digital storage media at
up to about 1.5Mbit/s (MPEG-1), Part 1: Systems, Part 2: Video, Part 3: Audio, ISO-IEC JTC
1/SC 29N 312-314, 20-5-1993.
[R11]- ISO/IEC 11172-6, Coding of moving pictures and associated audio (MPEG-2), ISO-IEC JTC
1/SC 29 WG11:
a- Working Draft Vers.1 Rev.1 Part 2: Video 11/92,
b- Test Model 5, Draft 4/93,
c- Revised syntax and semantics for MPEG-2 Video 2-4-1993.
[R12]- CCITT Rec.H26x, Generic Coding of Moving Pictures and Associated Audio, Draft 12 Mays
1993.
[R13]- RACE 1993, Technical Report, RACE Team, AT, 1993.
[R14]- leri Televizyon Teknolojileri ve Trkiye, M. Pazarc, Seminer ve ayn adl rapor, Taksim-
stanbul, Ekim 1992.
[R15]- Satellite Broadcasting: Future Applications and their Critical Technologies, M. Cominetti,
(RAI), ITS-93 [bkz. R9], Future Technology Sessions, pp. 22-31.
[R16]- HDTV - Public and Industrial Policy, D. Nolan (Coopers & Lybrand), ITS-93 [bkz. R9], Future
Technology Sessions, pp. 70-118.
[R]- ITU-SMPTE dTTb Workshop, Los Angeles-ABD, 29 Ekim ve 1 Kasm 1993.
[R]- 135th SMPTE Technical Conference - 1993, Los Angeles-ABD, 29 Ekim - 2 Kasm 1993.
[R]- SMPTE Journal, SMPTE, NY, ABD.
[R]- IEEE Transactions on Consumer Electronics, IEEE, NY, ABD.
[R]- IEEE Transactions on Circuits and Systems for Video Technology, IEEE, NY, ABD.
Ticari Yaynlar:
[R]- TVBEurope, PSN Publications Inc., NY, ABD.

[R]- Television Broadcast, PSN Publications Inc., NY, ABD.
[R]- International Broadcast Engineer, International Trade Publications Ltd., ngiltere.
[R]- Broadcast Hardware International, The Hardware Magazine Company Ltd., ngiltere.
[R]- International Broadcasting, emap Business Publishing Ltd., ngiltere.
[R]- World Broadcast News, Intertec Publications, KS, ABD.

zgemi
1955'te stanbul da domu, 1978'de T Elektrik

Fakltesini bitirmitir. 1980 ve 1984'te ABD'de llinois nstitute
of Technology'den MSEE ve Doktorasn alm, 1982-1984
arasnda ABD'de AT&T Bell Laboratuvarlarnda HDTV
konusunda aratrmalar yapm, 1985-1986'da T'de Yrd.
Doent olarak bulunmu, ve 1986-1989 arasnda ABD'de IIT-
TSC'da aratrmalarna devam etmitir. Halen, T Elektrik
Fakltesinde Doenttir. lgi konularn, video sistemler ve iaret
ileme ile HDTV ve ileri TV sistemlerinin oluturduu yazarn
HDTV konusunda 4 ABD patenti, ve HDTV ve benzer konularda
uluslararas eitli yaynlarda makaleleri vardr. TBTAK
Bakan danman statsnde 1992-93 yllarnda EU-95 Trkiye
temsilcisi, ve halen ayn statde Trkiye leri Televizyon
Teknolojileri Koordinatrdr.

INDEKS
3DO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 katman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
ABD
3,11,12,14-17,19-23,26,29,31,33,35,38,40,41 Kore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
AC-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22, 40 LCD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5, 6, 43
Action Plan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26, 39 MJPEG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13, 43
adaptive resource sharing . . . . . . . . . . . . 7, 18 MPEG-1 . . . . . . . . . . . . . . . 6, 8, 9, 11, 19, 40
ADSL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23, 28, 37, 42 MPEG-2 . . . . . . . . 7, 11-13, 22, 27, 32, 40, 41
AIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 multi-layer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
ATV . . 3, 5, 12, 14, 15, 21, 22, 31, 35, 38, 42 multi-resolution . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 11, 32
Avrupa1,3-5,11,15,17,19-22,24-29,33-35,37,39 multimedya . . . . . 2, 3, 7, 9, 10, 23, 32, 35, 39
Byk ttifak . . . . . . . . . . . . . . . . . 21, 22, 38 multipath . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13-15, 17, 22
CCD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5, 6, 32, 42 MUSE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29, 38, 43
CD-ROM . . . . . . . . . . . . . . . 8, 10, 11, 23, 42 MUSICAM . . . . . . . . . . . . 11, 17, 19, 25, 43
CFRC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 NHK . . . . . . . . . . . . . . . . . 5, 6, 29, 31, 38, 43
in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31, 32 NOVI-II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
COFDM . . . . . . . . . . . . . . . . 13-17, 19, 22, 42 NVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 18, 22, 43
ok-znrlk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 11 OFDM . . . . . . . . . . . . . 14, 15, 19, 27, 42, 43
D2-MAC . . . . . . . . . . . . 9, 24, 25, 27, 28, 39 leklenebilirlik . . . . . . . . . . . . . 9, 11, 22, 32
DAB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14, 17, 31, 42 optik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6, 8, 21, 28
dalgack . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 10, 30 Orlando-FSN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
DCT . . . . . . . . 9-12, 18-20, 27, 30-32, 42, 43 paket . . . . . . . . . . . . . . . . . 1, 7, 10, 12, 18, 25
descriptor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 PAL+ . . . . . . . . . . . . . . . 19, 26-29, 35, 37, 39
Diamond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 pay-per-view . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18, 22
DigiCipher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17, 18, 38 PDP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5, 43
DirecTv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 photo-CD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Divine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14, 27, 40 post-production . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6, 12
DMT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23, 42 QAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14, 30, 43
DTH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16, 18, 29, 42 QPSK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18, 31, 43
dTTb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 31, 40-42 scalability . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 11, 22
dz panel ekran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 SFN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15-17, 22, 32, 43
error concealment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 SHD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30, 31, 43
error correction . . . . . . . . . . . . . . . . 13, 18, 42 sktrma . . . . . . . . . . 6-12, 16-20, 27, 32, 39
EU-95 . . . . . . . . . . . . . . 24, 34, 35, 38, 39, 41 Spectre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19, 40
fiber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8, 9, 21, 23, 28 Spectrum saver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18, 19
fraktal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Sterne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19, 40
GA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21, 22, 29 sub-band . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10, 17, 43
graceful degradation . . . . . . . . . . . . . . . 11, 13 test ve l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
HARP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 transponder . . . . . . . . . . . . . . . . 16, 18, 19, 31
HD-MAC . . . . 8, 21, 24-27, 34, 35, 37-39, 42 transponder maliyetleri . . . . . . . . . . . . . . . 16
HD-SAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27, 40 UDTV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2, 30, 32, 43
header . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 VADIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27, 40
HiVits . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19, 40 video dialtone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Huffman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 video-on-demand . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 43
hybrid CRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 VLC . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 27, 31, 32, 43
IBOC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17, 42 VOD . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 22, 23, 28, 37, 43
interoperability . . . . . . . . . . . . . . . . 11, 21, 31 VSB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13, 43
IRD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16, 18, 19, 35, 42 VTR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6, 7, 38, 43
Japonya . . . . . 1, 3, 6, 20, 25, 29-31, 33, 35, 40 Wavelet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 43
JPEG . . . . . . . . . . . . . . . 9, 11, 13, 31, 40, 43

KISALTMALAR
ANSI . . American National Standards Institute IT . . . . . . . . . . . . . . . Information Technologies
ACATS . . . . . . . . . . . Advisory Committee on JPEG . . . . . Joint Photographic Experts Group
Advanced Television Service LCD . . . . . . . . . . . . . . . Liquid Crystal Display
ADSL . . . Asymmetric Digital Subscriber Line LDTV . . . . . . . . . . . . . . . . . Low-Definition TV
ATM . . . . . . . . . Asynchronous Transfer Mode MAC . . . . . . . Multiplexed analog components
ATV . . . . . . . . . . . . . . . . . Advanced television MC DCT . . . . . . . . Motion compensated DCT
BG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bant genilii MCPC . . . . . . . . Multiple channels per carrier
C/N . . . . . . . . . . . . . . . . Carrier-to-noise (ratio) MJPEG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Motion JPEG
CCD . . . . . . . . . . . . . . . Charge-coupled device MoU . . . . . . . . Memorandum of understanding
CCITT . . . Commitee Consultatif International MPEG . . . . . . Moving Pictures Experts Group
Telegraphique et Telephonique MUSEMultiple Sub-Nyquist sampling encoding
CD-ROM . . . . Compact-disk read-only-media MUSICAMMasking Pattern Adapted Universal
COFDM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Coded OFDM Sub-band Integrated Coding and Multiplexing
CRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cathode ray tube NHK . . . . . . . . . . . . . . . . Nippon Hoso Kyokai
DAB . . . . . . . . . . . Digital Audio Broadcasting (Japon Yayn Otoritesi)
DATV . . . . . . . . . . . . . . Digitally assisted TV NTSC . Konvansiyonel Amerikan TV standard
DBS . . . . . . . . . . Direct Broadcast by Satellite NVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Near VOD
DCT . . . . . . . . . . . . . Discrete cosine transform OFDM Orthogonal frequency division multiplex
DES . . . . . . . . . . . Digital Encryption Standard OS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Operating System
DMT . . . . . . . . . . . . . . . . . Discrete Multi-Tone PDP . . . . . . . . . . . . . . . . Plasma Display Panel
DTH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Direct-to-home POT . . . . . . . . . . . . . . . . . Plain Old Telephone
dTTb . . . . . . Digital terrestrial TV broadcasting QAM . . . . . Quadrature amplitude modulation
EBU . . . . . . . . . European Broadcasting Union QPSK . . . . . . . . Quadrature phase shift keying
ECU . . . . . . . . . . . . . . European Currency Unit SCPC . . . . . . . . . . . . Single channel per carrier
EDTV . . . . Enhanced/Extended Definition TV SDTV . . . . . . . . . . . . . Standard Definition TV
ETSI . . European Telecom. Standards Institute SFN . . . . . . . . . . . . . Single frequency network
FEC . . . . . . . . . . . . . . Forward error correction SHD . . . . . . . . . . . . . . . . Super high definition
FFT . . . . . . . . . . . . . . . . Fast Fourier Transform SNR . . . . . . . . . . . . . . . . . Signal-to-noise ratio
FM . . . . . . . . . . . . . . . . Frequency modulation UDTV . . . . . . . . . . . . . . . Ultra Definition TV
FSN . . . . . . . . . . . . . . . . . Full service network VHD . . . . . . . . . . . . . . . . . Very high definition
HDTV . . . . . . . . . . . High definition television VLC . . . . . . . . . . . . . . . Variable length coding
HD-MAC . . . . . . . . . . . High-Definition MAC VLSI . . . . . . . . . . . Very large scale integration
IBOC . . . . . . . . . . . In-band-on-channel (radio) VOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Video-on-demand
IDTV . . . . . . . . . . . . . Improved Definition TV VSB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vestigial sideband
IRD . . . . . . . . . . . . . Integrated receiver decoder VTR . . . . . . . . . . . . . . . . . . Video tape recorder
ISDB . Integrated Services Digital Broadcasting WT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wavelet transform
ISDN . . . . Integrated Services Digital Network

TV Teknoloji Rapor 93

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TV Teknoloji Rapor 93

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

leri Televizyon Teknolojileri ve Trkiye 1993 2

Do. Dr. Melih PAZARCI

Do. Dr. Melih PAZARCI

sekreterlik hizmetleri gerektiren taleplerde bulunmamanz rica ederim.

Do. Dr. Melih PAZARCI, 31 Ocak 1994, stanbul.

Do. Dr. Melih PAZARCI

Do. Dr. Melih PAZARCI

LER TELEVZYON TEKNOLOJLER

Do. Dr. Melih PAZARCI

Tarih, Genel Durum ve n Bilgiler

Do. Dr. Melih PAZARCI

dorudan bal ve e parametrelidirler2.

Do. Dr. Melih PAZARCI

Yeni Yayn Hizmetlerinin Balamasna Ynelik Bilgiler

Do. Dr. Melih PAZARCI

Do. Dr. Melih PAZARCI

Dz panel ekran aratrmalar tm dnyada devam etmektedir. 1997 ylnda ekran

Do. Dr. Melih PAZARCI

Do. Dr. Melih PAZARCI

1.5Mbps VHS kalitesinden biraz daha iyi (VHS: 352x240)

Do. Dr. Melih PAZARCI

Saysal sktrma yntemlerinin en etkili olacaklar ve yaygn olarak kullanlacaklar alann,

Do. Dr. Melih PAZARCI

Saysal Sktrma Teknikleri

Do. Dr. Melih PAZARCI

MPEG [R10-12] halen ok geni apta desteklenmektedir. Bu geni destein ve amalanan

Do. Dr. Melih PAZARCI

Tm evreler, gelecein transmisyon teknolojisinin saysal olaca konusunda gr birlii

Do. Dr. Melih PAZARCI

Do. Dr. Melih PAZARCI

Tek Frekans Alar (SFN)

COFDM ynteminin en byk avantaj, yer-yaynlarda tek-frekans alarna (Single-Frequency

Do. Dr. Melih PAZARCI

Saysal Sktrma ve Uydu Yayncl

Gnmzde tipik transponder maliyetleri, konvansiyonel (analog/FM) uygulama iin:

Do. Dr. Melih PAZARCI

Saysal Ses Yayn (DAB)

Do. Dr. Melih PAZARCI

KONVANSYONEL SSTEMLERN SIKITIRILMI SAYISAL YAYINI RNEKLER

General Instrument firmasnn DigiCipher sisteminde 10 adet (512x480Y; 128x240C) TV

NTL-System2000/Scientific Atlanta sistemi MPEG-1 uyumlu olup, Rec.601 grnt ieren

Sterne (CCET-Fransa): Systeme de Television en Radiodiffusion Numerique; ITS-93'te [R9]

Do. Dr. Melih PAZARCI

Saysal sktrma yntemleri, 34 ve 140Mbps ETSI kodekleri (codec: coder/decoder)

Do. Dr. Melih PAZARCI

Do. Dr. Melih PAZARCI

a- mevcut NTSC yaynlardan en az etkilenme (NTSC to ATV interference),

Do. Dr. Melih PAZARCI

EU95: Avrupa HDTV Projesi

Do. Dr. Melih PAZARCI

Do. Dr. Melih PAZARCI

alclar piyasaya srmeye almalar istenmitir.

Do. Dr. Melih PAZARCI

katlmlar beklenmemesi gerekir. Teknolojik adan baarsz saylamayacak bu sistemin ne olacan

Dier Projeler ve Haberler

VADIS (EU-625): 1991'de kurulmutur. 35 kurulu/14 lke tarafndan yrtlmektedir. Saysal

Do. Dr. Melih PAZARCI

Do. Dr. Melih PAZARCI

Do. Dr. Melih PAZARCI

znrlk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > 2000x2000

Bu tr sistemler iin ngrlen uygulama alanlar balca elektronik fotoraflk, elektronik

Do. Dr. Melih PAZARCI

-Kodlama: WT (DSP grnt ilemciler ile);

Tek Frekans Alar (SFN)

Saysal Sktrma ve Uydu Yayncl

Dier Projeler ve Haberler

GRSEL TEKNOLOJDE BASKIN ELMLER

I- Geni Ekran Tketici Eilimleri