TurkishStudies - International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of

TurkishorTurkicVolume 7/1Winter 2012, p.643-651 , TURKEY

MTOLOJLERDE VE TRKYEDE DERLENEN MASALLARDA

NARIN YER
Mnir CERRAHOLU*

ZET
Tarihin bilinmeyen dnemlerinden itibaren nar, salk kayna
olmasnn yannda, byk dinlerde, dini kitaplarda, mitolojik yklerde
adna ska rastlanan bir meyvedir. Dini ve mitolojik balamda nara
kutsallk atfedilerek nar yasakl meyve kabul edilmi, dourganln,
bolluk ve refahn sembol olmutur. Mitolojide nar zenginliin iareti,
ruhun lmezlii, doann verimlilii ve bolluu, kahramanlarn
yenilmezlii ve gllnn iareti olarak kabul edilmitir. Ayrca
evlilik bann zlmezliini, yaam ve yeniden douu simgelemek iin
de kullanlmtr.
Nar, Trk halk kltrnde ve szl gelenek ierisinde ise
masallara, trklere, destanlara ve rya motiflerine, ataszlerine,
manilere, bilmecelere, tekerlemelere konu olmutur. Bu szl gelenek
rnleri ierisinde zellikle masallarda ad ska gemektedir.
Masallarda nar bir bilmecenin cevab, ocuksuz eler iin ocuk sahibi
olabilmeyi salayc sihirli bir meyve, sevgililer iin bir snama arac,
maddi ve manevi hediyeler kazandran bir ara, hastalklar iyiletirici
srl bir ila bazen de talihsizlikle sonulanan bir hadisenin kayna
olarak ilenmitir.
Anahtar Kelimeler: Trk masallar, mitoloji, nar

THE IMPORTANCE OF POMEGRANATE IN FAIR TALES

COMPILE IN TURKEY AND MYTHS

ABSTRACT
From the unknown period of date (history), pomegranate is a fruit
met by chance rather close together besides the source of healthy at the
great religion, at the religious boks, and at the mythologic short story.
At the mythologic context pomegranate was accepted forbidden fruit
ascribing sacredness to it and it has been the symbol of abundance
prosperity immortality of spirit, prolificacy and was symbol of prolificacy
abundance and prosperity. Again at the mythology pomegranate is
accepted thesign of wealthy, immortality of soul, productivity and
abundance invincibility power of heros. Besides it is used to symbolize
matrimany tie of becoming untied life andrebirth.
At the turkish public culture and reportece pomecrenate has been
subject fairly tales folk songs, epics of lovers dream motifs, proverbs a
tradetional turkish guatrain form sand riddies (aplay ful Formula

*
Fatih niversitesi Karlatrmal Edebiyat Ana Bilim Dal Doktora rencisi, Elemk:
munircerrah@hotmail.com
644 Mnir CERRAHOLU

foundin folk narratives) riddles, a traditional Turkish guatrain forms,

proverbs, folk songs, fairytales, epics of lovers and drinking wines. At
the interior of verbal tradition it has been a subject to fairy tales vather
freguently. At fairy tales pomegranate is an answer of riddle, its a
magicfruit to couse to have a child for who hasnt a child, its a
experience mediator, given material and spiritua lpresents, its a
magical medicine to recover patients and sometimes it causes
obstinacies to come to someaneshead.
Keywords: Turkishfairytales, Mythology, Pomegranate

Giri
Sosyal ve kltrel bir varlk olan insan, dnyada var olduu gnden itibaren evresine ilgi
duymu, ok eitli bilgiler edinerek kltrel birikim salam ve bu birikimini iinde yaad
doal evre ile gelitirmitir. Tarih ve kltrel sre ierisinde evresindeki her objeye deiik
anlamlar ykleyen insan daima doa ile etkileim ierisinde olmu edindikleri bilgileri yaamlarna
uygulam, evresinde bulunan canl ve cansz varlklara deiik anlamlar vererek yaam bilgi ve
kltr hazinesini gelitirmitir.
nsann canl ve cansz unsurlardan oluan doal evresine ilgi duyduu, onlara deiik
isimler ve anlamlar vererek hayati ve kltrel anlamda vazgeilmezi haline getirdii unsurlardan
biri de meyvelerdir. Henz yerleik bir medeniyet seviyesine ulaamam olan tarih ncesinin avc
ve toplayc toplumlarnda meyveler, doann sunmu olduu hazr ve faydal nimetler olmalar
itibariyle birincil besin kayna tekil etmenin yan sra bu toplumlarca ou zaman totemletirilmi
ve ilkel tapnma kategorilerinden biri olan totemciliin bir paras olarak bu toplumlarn sosyo-
kltrel yaamlarnda nemli bir yer edinmitir. (oban, http://www.webhatti.com) Bu meyveler
arasnda yer alan nar tarih ncesi toplumlardan gnmze kadar, krmz sulu taneli salk kayna
bir yemi olmann yannda, din kitaplarda, mitolojik yklerde ve Trk halk kltrnde, zellikle
de masallarda adna ska rastlanmas ynyle dikkat ekicidir. Bu balamda narn eskia
toplumlar ile deiik kltrlerdeki yeri, bu toplumlarn inan, ritel, szl anlatm ve mitolojideki
rolleri ele alnarak incelenmesi gereken bir konudur. Bu almada narn mitolojideki ve
masallardaki yerine ve nemine deinilecektir.
Ortadou kkenli (ran, Afganistan) olan nar, scak ve kurak iklimlerde yetien parlak
btn yaprakl, gz alc, krmz ve iri iekli bir bitkidir. Akdeniz havzasndan Japonyaya ve
Amerikaya kadar yaylmtr. Trkiyenin hemen her yresinde zellikle Ege ve Gneydou
Anadolu blgelerinde yetitirilmektedir. (Byk Larousse, L: 8538) Trke Szlkte nar,
nargillerden, yapraklar karlkl, iekleri byk, koyu krmz renkte, kk bir aa
(Punicagranatum), bu aacn krmzmtrak sar sert bir kabukla rtl, iinde ok sayda
krmzmtrak, sulu taneler bulunduran yuvarlak yemii (1998: 1456), eklinde tanmlanr. Nar,
korunakl kabuunun ierisinde kk ekirdekler ve meyve gvdesini oluturan yzlerce
tanecikten olumu, hafif ekimsi bir meyvedir. Tatl ve besleyicilik zellii olan nar, halk
tarafndan beslenme ihtiyacn karlayan nemli bir salk kayna olarak grlmtr. lkemizde,
zmir, Manisa, Akhisar, Mersin ve anlurfa ehirleri ekirdeksiz narlar ile nldr.

Nar, ifal bitkiler literatrnde yer alr. Genellikle besleyici ve tedavi edici bitkisel
ilalar arasnda deerlendirilir, eitli karmlarla birlikte yenilir ve iilir. Onun sadece
meyvesi deil, iei, ekirdekleri, suyu ve kabuklar da eitli karmlar halinde tbbi

Turkish Studies
International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistoryofTurkishorTurkic
Volume 7/1Winter 2012
Mitolojilerde Ve Trkiyede Derlenen Masallarda Narn Yeri 645

olarak kullanlr. Narn vcudu ve kalbi kuvvetlendirme, ishali kesme gibi yararlar da
bulunmaktadr.

Trklerin Orta Asyada nar ile tantklar Bat Trkistandaki Harzemahlar dnemine ait
kaynaklarda nar ve nar kabuu szcklerinin yer almasndan anlalmaktadr. Bu ekilde Orta
Asyada nar szcn kullanmaya balayan Trkler Anadoluda nara deve dii, feyz, hfz, kara,
eki, tatl gibi adlar vermek suretiyle bu ismi kullanmay srdrmlerdir. (gel, 1985: 317)
Orta a slm dnyasnn nemli tarih ve corafya bilginlerinden bni Fazlullah el-
mer Denizlideki meyve bahelerinden ve nar istihsalinden bahsederken u bilgileri verir:
Toguzlu/ Tonguzlu/ Donguzlu ili baheli grn itibaryla ama benzer ancak su ve meyve
bakmndan amdan daha zengindir. Burada retilen meyveler arasnda ok eitli renklerde ve
ekirdeksiz olan nar vardr. Nardan yaplan pekmez bal ile yan yana konunca birbirlerine ok
benzediklerinden ayrt edilmesi ok zordur. bn Battutann Bursadan znike giderken yol
boyunca tatl ve eki nar aalarndan bol miktarda bulunduunu kaydetmesi, Orta ada
Anadolunun batsnda narn hem meyve hem de iecek olarak bol miktarda retilip tketildiini
gstermektedir. (aktaran Naskali, Herkmen, 2006: 552-553)
Trkler nar ile tanrken ona yklenen sembolizm ile de tanmlardr. Trkistana
slamdan nce giren Maniheizmin nurlu yemii ve Hazar Hakan simgelerinden nar motifi,
Hakanllarn da simgelerinden biri olmutur(Esin, 2004: 47).
Taneli bir meyve olan narn tanesi ve iei de cennet meyvelerinden saylm, yenilirken
btn tanelerinin eksiksiz yenilmesi ve yere drerek eytann kapmasnn nlenmesine salk
verilmitir. (Ouz,1980: 626) Anadoluda kutsal saylan nar taneleri yeni gelin evlerine serpilerek
evliliin devaml, bereketli, ailenin zengin, ocuklarnn ok olacana inanlmas (nder, 1965:
343) (aktaran Naskali, Herkmen, 2006: 553) kltrmzde ocuk sahibi olmada, evlenme ve
dn detlerinde, sa gelenei ve halk inanlarnda deiik anlamlar yklenilerek bu tr
inanlarn sembol haline geldiinin ve ritel olarak kullanldnn gstergesidir. Yine ayn
ekilde nar halk hekimliinde ifa verici bir meyve olarak grlerek, aacna kutsallk atfedilmi ve
cennet meyvesi olduu inancyla tanelerinin yere dklmesi gnah saylmtr. Halk arasnda ise
insan gzelletirdiine inanlm ve gzelliin sembol olarak grlmtr. Nar ve ayva gibi
meyvelerin bakla kesilmeden ya da yumrukla krlarak yenmesi araya bir yabanc sokulmamas
(Ouz, 1980: 675) eklinde halk inanc nar meyvesiyle zdeletirilmitir.
Halk kltrnde kendisine byk nem atfedilen nar, mitolojide ve masallarda da nemli
bir yeri vardr. Halk edebiyatnda ve szl gelenein hemen btn trlerinde nar deiik
zellikleriyle grmemiz mmkndr. Nar, destan, masal, halk hikyesi ve efsane gibi anlatmaya
dayal trlerin dnda ataszlerine, bilmecelere, manilere, ninnilere vs. de konu edilmitir. Parlak
ve krmz taneli yapsndan dolay sevgilinin dii, gzellii, gzya narla tanmlanmtr. Halk
iirlerinde ise, sevgilinin yz, yana, sinesi, az, duda ve kirpikleri nara benzetilmitir.
Nar tanesi, nur tanesi, annesinin bir tanesi tekerlemesinde, hanm uyanm cama
dayanm, cam krlm kana boyanm ya da ardan aldm bir tane eve geldim bin tane
eklinde bilmecelerinde olduu gibi tekerleme ve bilmecelerimizde konu edilmitir. Halk
sylencelerinde ise bir eyin gnete, atete ya da yada iyice kzarm olduunu vurgulamak iin
renk balants ynyle nar gibi benzetmesiyle deyimlerde de kullanlmtr. Halk arasndaki nar
tanelerini dkmeden yiyip bitirenin cennete gideceine inanlmtr. Masallar da snanma arac
olarak kullanlm ve yok edilmek istenen istenmeyen kiiler, ejderhann koruduu bahedeki nar
getirmeye gnderilmitir. k edebiyatnda ise bade ime motifinin yan sra bir entrika arac
olarak kullanlmtr. k tarz iir geleneinde rya motifi ile ilgili baz almalarda (Gnay
2008: 183) nar, aa ryasnda sevgili tarafndan ikram edilen bir meyvedir ve klk geleneinde
Turkish Studies
International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistoryofTurkishorTurkic
Volume 7/1Winter 2012
646 Mnir CERRAHOLU

bade motifi olarak kullanlr. rnein hikye kahramanlarndan Belkiya, k Efkariye Kasmolu
pnarnda nar yedirir ve onu imtihan eder. Hile ile imtihan kazanan Belkiya, k Efkariyi
kendisine mr boyunca kle olmasn (Gnay 2008: 183) ister.
Mitolojide ve masallarda nar konusuna gemeden nce semavi dinlerin kutsal metinlerinde
ve dier baz inanmalarda nara atfedilen kutsiyete ve yklenilen anlamlara baklacak olursa:
Dini nanlarda Nar
Semavi dinlerin kutsal kitaplarnda kendisine kutsiyet atfedilen meyveler arasnda nara yer
verilir, adndan ska zikredilerek nar meyvesine ve nar aacna kutsiyet atfedilir. Tevratta
defalarca nar aacndan sz edilirken, Kuranda iki yerde (Enam 6: 99, 6: 141) nar bahsi geer.
Enam suresinin 99. ayetinde nar bahsi yle anlatlr. Gkten su indiren Odur. Sonra Biz onunla
her eit bitkiyi karrz. O bitkiden bir filiz, ondan da byyp birbirinin stne binmi taneler,
baaklar karrz. Hurma tomurcuklarndan sarkan salkmlar, zm, zeytin ve nar baheleri
yetitiririz. Bunlardan kimi birbirine benzer, kimi benzemez. Her birinin meyvesine, bir ilk meyve
verdiinde bir de tam olgunlatklar zaman bakn! Elbette btn bunlarda iman edecekler iin
alnacak birok dersler vardr.(Yldrm 2010:139) Enam Suresinin 141. ayetinde ise nar baz
meyve ve bitkilerin birbirine ekil ynnden benzedii ancak tatlarnn farkl olduu belirtilirken
bir baka nar bahsinde ise Asmal- asmasz ba ve baheleri, karlarak, eit eit hurmalar,
ekinleri zeytinleri ve narlar, birbirine ekil ve renk ynnden benzer tat bakmndan benzemez
tarzda yaratp yetitiren hep Odur. Her biri mahsul verince rnnden yeyin, devirildii gn
yoksullarn hakkn da verin, israf etmeyin, nk O, msrifleri sevmez. (Yldrm 2010: 145)
eklinde ifade edilir.
Hristiyanlkta Hz. sa ve Meryem Ana resimleri ile heykellerinde kyamet gn, sonsuz
hayat sembol olarak nar kullanlr. Ortaa sanatnda, dourganlk sembol olan nar aac ile tek
boynuzlu atlarn avlanmas arasnda bir paralellik kurulmutur. Doas hrn ve vahi olan bu tek
boynuzlu atlar sylenceye gre sadece bakireler tarafndan evcilletirilerek bir nar aacna
zincirlenirler. Bu Hz. sann beklenen yeniden douunun
simgesidir.(http://www.izinsizgosteri.net)
Nar tohumu, Musevilerin kutsal kitap metinlerinde nemli bir yeri vardr. Bu metinlerde
nariekleri, meyvesi ve tadnn gzellii vlrerek kutsalln, dourganln ve bolluun
simgesidir. Yahudi inancna gre nar, doruluu simgeler. Bir inanca gre, dem ile Havvaya
yasak olan cennet meyvas elma deil, nardr. Bu yzden, Hristiyanlarn dini ssleme sanatnda
nar, sklkla kullanlan bir motiftir. Papaz giysilerinde, oda duvarlarna aslan dinsel ssleme amal
kumalarda ve metal ilerinde nar motifine rastlanr. (http: www.bibilgi.com/nar) Burada nar
yasak olan tabu bir meyvedir. nsann iyiyi ve kty bilme konusunda nar aacnn meyvesi
vastasyla bir aklama getirilmektedir.
Budizmde ise turun ve eftalinin yannda kutsal saylan meyvelerdendir. Budist
sanatnda meyve simgeleri arasnda hayatn olumlu etkilerinin z olarak kabul edilir. Hatta bir
Budist efsanesine gre eytani alkanlklarndan dolay ocuklar yiyen kt tanra Hariti,
Budann ona verdii nar yiyerek iyilemitir. (http://www.izinsizgosteri.net) Nar Budizmde
kutsallnn yan sra hayatn olumlu ynlerinin z, hastal iyiletiren bir ifa kaynadr
Mitolojide Nar
Mitoloji, ok eski dnemlerde yaam milletlerin evresindeki doa olaylarn, sosyo-
kltrel ilikilerini, inanlarn ve inand tanrlar, insanst grdkleri varlklar onlara deiik
anlamlar vermesi ve yorumlanmasdr. Mitolojinin konusu ilkel insanlar ve insanst varlklarn
bandan geen masals olaylardr. (Yldrm 2008: 11) Gerekliin, eski kltrlerde sembolik-

Turkish Studies
International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistoryofTurkishorTurkic
Volume 7/1Winter 2012
Mitolojilerde Ve Trkiyede Derlenen Masallarda Narn Yeri 647

motifli eklinde bilinen tek aklamasdr. (Beydilli 2005: 373) Mitolojinin konular arasnda bu
olaylardan baka baz canl ve cansz varlklarn bitki ve meyvelerin ad ska geer. Eski a
toplumlarnda besin kayna olmasnn yannda nar meyvesine efsanevi ve byl zellikler
atfedilmi ekilde mitolojide ad geen meyvelerden olmu ritel bir unsur olarak mitlerde yer
almtr.
Zerdt ritellerinde ve tapnma trenlerinde kullanlan ve kutsal saylan nar meyvesi,
urvaram ya da aa olarak kabul edilir. Tm yl boyu yeil kalan nar bitkisi, ruhun lmezliini
sembolize eder. Ayn zamanda bir tek narn iindeki binlerce para; refah ve zenginliin iareti
olarak kabul edilir. Bu nedenle ocuklarn takdis trenlerinde nar taneleri, pirin ve kuru zm
taneleri ile kartrlarak etrafa serpilir. (http://www.izinsizgosteri.net) Zerdtler iin nar ruhun
lmezlii, doann mkemmellii, bolluk ve refah anlamlarn ifade ederek ritellerinde ve dinsel
trenlerinde yerini almtr. Maniheizmin kurucusu Maninin doumunda nar doum iin nemli
bir etkendir. F- T adndaki kraln kars yedii nardan gebe kalm ve gsnden Mani
domutur. (Erdoan 2007: 33)
ran mitolojisinde ise yenilmezliin ve glln sembol olmutur. Pehlevice yazlm
metinlerde zellikle de Bundehinde defalarca bu aatan sz edilir ve nar en gzel meyveler
arasnda kabul edilir. Atekedelerde de birka nar aac dikilir ve dallar kutsal trenlerde
Bersem olarak insanlarn ellerinde bulundurulur. Gnmzde de imamzade trbelerinin
yaknlarnda, tepelerde ve kutsanan yerlerde bulunan nar aalar, zellikle de tek olanlar kutsanp
adak iin ziyaret edilir. (Yldrm 2008: 285)
Yaamlar tarm zerine dayal eski a toplumlarnda, baz sebze ve meyveler yaamn
devamn salayan hayati bir unsur olarak kabul edildii iin tanrlarla aralarnda balant
kurduklar inancndan tapm sistemi haline gelmi baz kltlerin gelimesine yol amtr. Yunan
Mitolojisinde bolluk ve bereket tanras kabul edilen (Can 2009, 139-145) Demeterin
kzPersephone (Kore), bir gn arkadalar ile krlarda dolarken bir nergiz ieini kopard iin
birden bire toprak yarlr. Drt yaz atn ektii, yeralt diyar Tanrs Hades yer stne karak
Persephoneyi (Kore) karp yeralt krallna indirir. Kznn kaybolmasna sinirlenen Demeter,
kzn bir daha grene kadar yeryznde meyve yetimesini engelleyeceini syler. Araya giren
Zeus, Persephonenin yln te birinde Hades ile geri kalannda Demeter ile kalacan syler. Bu
arta uyulmayacandan endie eden Hades, Persophoneye bir hatra olarak nar tanelerini yedirir.
ller lkesinde bir ey yiyenlerin yeryzne kma haklar bulunmad grlen Yunan
Mitolojisinde Persophone yedii drt nar tanesi yznden sadece dokuz ay yeryzne kmaya hak
kazanr. Burada Persophonenin nar taneleri yiyerek kendini Hadese adadn gstermesi dikkat
ekici olup bu hikyede nar evlilik bann zlmezliinin sembol olmutur. Bu mitolojik
hikyeye gre Persephonenin arkadalar ile beraber yeil ayrlara iek toplamaya gittikleri
zaman diliminde evlilik, yaam ve yeniden douun simgesi olarak da nar kullanlmtr. Zeus'un
kars ve kz kardei olan kadnlar gzettiine, onlarn hayatn dzenlediine, anal ve doumu
koruduuna inanlan tanra Herann da sembol nardr. Tanra Hera ou zaman yksek bir taht
zerine oturmu olarak tasvir edilir. Onun bir elinde oalmann sembol olan nar, dierinde
ucunda kuu kuu bulunan bir hkmdarlk asas bulunur. (Can 1970: 45) Burada nar, tanra
Herann varln ve gcn temsil eder, enerji ve salk vermesi ynyle oalmann sembol
olarak grlr.
Yunan mitolojisinde, verimlilik, retkenlik ve bolluk simgesidir. Ak ve ehvet tanras
Afrodit kutsal nar aacn Kbrs adasna kendi eliyle dikmitir. Zeusun olu Dionysos vey annesi
Junonun kkrtmalar sonucu paralanarak ldrldnde, bedeninden akan kanlardan nar aac
bitmitir. (Yldrm 2008: 285) Peri Kalypsonun (Can 1970: 352) yaad adann gzelliini
oluturan meyve baheleri ierisinde nar aalar vardr.

Turkish Studies
International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistoryofTurkishorTurkic
Volume 7/1Winter 2012
648 Mnir CERRAHOLU

Yine Yunan mitolojisinde nar birok kadna isim olarak verilmitir. Nar anlamna
gelen Side ehir ismi olarak da bilinmektedir. Bir Side daha vardr ki (Can 2009, 483) babasnn
takibinden kurtulmak iin annesinin mezar banda kendini ldren afif kalmak isteyen bu gzel
kza tanrlar acrlar onun kanndan bir nar aac bitirirler. Zalim babay da Milan denilen bir kua
dntrrler. Bu kuun asla nar aacna konmadna inanlr.
Nar bir besin kayna olmasyla birlikte verdii enerji ve canllk itibariyle mitolojide
yenilmezliin ve glln sembol (Yldrm 2008: 285) olarak grlm, kendisine deiik
anlam ve semboller atfedilerek (Can 1970: 352) verimliliin, retkenliin ve bolluun simgesi
olmutur. Dini ritel ve metinlerinde adndan ska sz edilen bir meyve olan nar yaam ve
lmszlk simgesi zelliklerinden dolay bir klt esi haline gelmi, efsanevi bir meyve olarak
yerini almtr.
Masallarda Nar
Eitici ve elendirici bir ileve sahip olan masallar genellikle halkn rettii, btnyle d
rn olan, hayali olaylara ve varlklara yer veren, olaylar ve kahramanlar bilinmeyen bir
zamanda ve meknda ortaya kan, ounlukla insanlarn ve hayvanlarn bandan geen olaan
d olaylar konu edinen anonim bir anlat trdr. Masallar toplumun kltrn, ahlak kurallarn,
trelerini, yasaklarn ve kabullerini, zlemlerini ve hayallerini iinde barndran bir trdr.
Dier bir tanmla masal kahramanlarndan bazlar hayvanlar ve tabiatst varlklar olan,
olaylar masal lkesinde cereyan eden, hayal mahsul olduu halde, dinleyicileri inandrabilen bir
szl anlatm trdr(Sakaolu 2002: 4)
Burada tabiat stlk, hayal rn, gerekle ilgisiz vb. konulardan hareketle kimi
aratrmaclar, masal ile mitoloji arasnda bir benzerlik kurmulardr. Bu benzerlikten yola karak,
masaln kken olarak mitolojiden km olabileceini ileri srmlerdir. Mitoloji kahramanlar ile
masal kahramanlar arasnda karakter farkll gzkse de unsurlar birbirine ok yakn grlm
masal ile mitoloji arasnda gl bir ba olduu sylenmitir. Masallarn olay rgsnde yer alan
olay ve kahramanlardan bazlar gerek hayatta karlaabileceimiz trden olsa da olaanstle
bezenmilik masal ile mitolojiyi arasnda bir ba olduu dnlebilir.
Eskia toplumlarnn inanlarnda, baz mitolojik metinlerde, bir grenein bir adn veya
bir nesnenin kkeni ile ilgili baz imgesel aklamalarna rastlanr. Side ehrinin kelime anlam
olarak ehir anlamnda kullanlmas, baz masal motiflerinde ise masal kahramannn ad olmas
kken mitolojisi ile nar meyvesi arasndaki ilikiye rnek olarak gsterilebilir.
Mitolojilerde ve Trk halk kltrnde adna ska rastlanlan nar meyvesi masallarnda
nemli konusu ve motifleri arasnda yer alr. Aada rnek metinlerinde de grlecei gibi
masallarda nar Alayan Narla Glen Ayva da bir masaln ad, ocuu olmayan kadnlarn ocuk
sahibi olmalarna yardmc bir meyve, Nar Tanesi Nur Tanesi Masalnda sevgililerin birbirini
snama aracdr. Bazen eskia toplumlarnda grld ekliyle iinde sihir ve by olduuna
inanlan bir efsun, Sultan Mahmuta Armut Veren Kyl masalnda olduu gibi, padiahn
himayesindeki halkndan birine zel ikramdr. Bazen de Tavuk Kz masalnda grld gibi ya
bir ifa kayna, Nar Tanesi Nur Tanesi masalnda ise imtihan kazanan sevgiliye verilen bir
mkfat, bir bilmecenin cevab eklindedir.
Masal metinlerinde yukarda ad geen motiflerden bazen birine bazen bir kana rastlamak
mmkndr. Sevgiliyi snama arac olarak ilenen bir masal rnei Alayan Narla Glen Ayva
masaldr. (Alptekin 2002: 106-107) Hi olu olmayan bir padiahn doacak son ocuu da kz
olursa hem ocuu hem de karsn ldreceini syler. Anne, kz dourmasna ramen erkek
ocuu dourduunu belirtir. Snnet zaman gelince kz bir ata binerek babasnn lkesini terk

Turkish Studies
International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistoryofTurkishorTurkic
Volume 7/1Winter 2012
Mitolojilerde Ve Trkiyede Derlenen Masallarda Narn Yeri 649

eder. Erkek klna brnen kz vard lkenin padiahnn kzn kendisine ister. Padiah da
kznn isteklerini bildirir. Padiahn kznn isteklerini bu erkek klna brnm kz, sihirli atn
yardmyla teker teker yerine getirir. Olan devlerin eyalarn alp onlarn yanlarndan ayrlnca, su
bardan atar ve her taraf deniz olur. Bunun zerine devler, kza beddua ederler ve kz, olan olur.
Bu defa padiahn kz, olandan peri padiahnn bahesinde bulunan alayan nar ile glen
ayvann getirilmesini ister. Siyah atn yardm ile olan yolda sihirli kam, apka ve dd hile
ile alr. Sihirli apkay giyen olan perilerin haberi olmadan alayan nar ile glen ayvay alr ve
siyah ata binerek geri dner. Bu vaadin yerine gelmesi ile olan ve kz evlenirler.
Alayan nar ile glen ayva masalnn deiik bir versiyonu Saim Sakaolunun
Gmhane ve Bayburt Masallar eserinde grlr. Erkek klndaki kzn snnet zaman
gelince kz bir atn yardmyla kaar (Sakaolu 2002: 97-98) Baka bir memleketin padiahn
devden kurtarr ve mkfat olarak padiahn kk kzn ister. Kz ise peri padiahnn olunu
sevdii iin evlenmemek iin ar artlar srer. Bu artlar arasnda grnmeden alayan nar ile
glen ayvay alp padiaha getirilmesi vardr. Yine ayn eserde (Sakaolu 2002: 150-151) nar
Sultan Mahmuta Armut Veren Kyl masalnda bir kylnn faydas olur dncesiyle
padiaha verilen bir ikram, deerli bir meyvedir. Bu ikrama karlk padiahn kyly
mkfatlandrmas ve neticesinde ise bilmedii bir muhite giden bu kylnn bana gelen baz
aksilikleri sebebidir.
Nar Danesi-1 Masalnda (Seyidolu 1999: 135) bir vey annenin hilelerine, sihrine ve
zulmlerine maruz kalan, sonunda padiahn kars olan bir kzn ismidir. Nar Tanesi Masalnda
(Alptekin 2002: 76) zalim bir baba ile zalim bir vey annenin kzlarnn ad Nartanesi dir. Nar
Tanesi II Masalnda ise (Seyidolu, 1999: 42) uzun mddet ocuklar olmayan, brahim Beye
derviin biri elma verir. Bu elmann yarsn kendisinin yarsn da hanmnn yemesini syleyerek
ocuklarnn olaca mjdesini verir. Ancak derviin tek art vardr. Bu art ise doacak ocua
ismi kendisinin verecek olmasdr. ocuk doar. Aradan gnler getikten sonra dervi baba
grnr; pilavlar piirilir, yemekler yaplr, srlar kesilir ve insanlar ylr. Dervi baba nar
danesi, annesinin babasnn bir tanesi diyerek ocua isim koyar. Ayn eserde yer alan Tavuk
Kz masalnda ise hastaln iyilemesine vesile olan bir ifa kaynadr. Tavuk kz (Seyidolu
1999: 123-124) hasta olan annesine, padiah olunun has bahesinde bulunan nar getirir ve anne
bu narlar yiyerek iyileir.
Narlar Masalnda (Seyidolu 1999: 191192) padiahlardan birinin olu byk cesaret
rnei gstererek, her gidenin ta kesildii devler lkesindeki aatan nar getirir. Narlarn
birinden gzel bir huri kz kar ve masal kahraman bu kza k olur.
Esman ile Zeycan masalnda (Dilin 2002: 93-94) veliyullahtan biri ocuklar olmayan
Dervi smail ile hanmna ocuklar olmas iin onlara baz tavsiyelerde bulunur. Hak dostu bir
kda, kurban almalarn, Murat Suyuna varmalarn, bu su ierisinde oluan iki dalga arasna
kurban kesip brakmalarn yazar. Dervi smail ile Beyi Kurban kesip Murat Suyunda iki dalga
arasna brakrlar. Bu dalgadan iki nar gelir. Dualar ederek Dervi smail narlar alarak narn
yarsn kendisi dier yarsn ise hanm yer. Masaln sonunda ise Beyin bir kz olur adn Zeycan
koyarlar; Dervi smailin ise bir olu olur adn Esman koyarlar. Ahmet Aazade Mehmet Aa
(Alptekin 2002: 79) masalnda Ahmet Aa iyi niyetlerle padiaha nara gnderir. Padiah ise
bunun karl olarak Ahmet Aazade Mehmet Aaya maddi ve manevi deeri byk olan bir
gemi dolusu hal hediyesi gnderir.
Baslmam doktora tezi olan Esma imekin (1990: 677) Yukar ukurova Masallar
isimli almasnda annesi ldkten sonra bir kzn evdekilerle ve analyla anlaamayp evi terk
etmesini ve bandan geen olaylar konu edinen bir masal ismidir.

Turkish Studies
International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistoryofTurkishorTurkic
Volume 7/1Winter 2012
650 Mnir CERRAHOLU

Baz masallarda ise nar bir tecrbe arac olarak anlatlmaktadr. Nar Tanesi Nur Tanesi
masalnda (apalyo 1966: 85) Bir padiahn gzellii dillere destan kznn kendisine hayat
arkada olacak genleri tecrbe etmek amacyla imtihan unsuru olarak kullanlmtr. Ad geen
masaln devamnda ise nar, ehzadenin evlenecei aday semek iin kulland bir snama aracdr.
Bu masalda ehzadelerden biri evlenecei kz belirlemek iin hamama bir altn tepsi iinde bir
para altn, bir para eker, bir gl, bir diken bir nar tanesi koyarak gnderir. Bunun bir bilmece
olduunu ve bunu kim bilirse, onunla evleneceini bildirir. Altn tepsi, hamamn iinde her kurnay
dolar. Bu srada her kafadan bir ses kar fakat kimse bilmecenin cevabn bilemez. Nihayet
kede krk tarakla salarn tarayan kza sra gelir. Kz glmseyerek, nar tanesine, altna ekere,
dikene, gle bakar, sonra:
Altn gibi azizim
eker gibi lezizim,
Saltanat bahesinde
Byyen bir filizdim

Glistanda gl iken
Oldum bir kaba diken
Buna sebep nar tanesi
Kelolana gnl verdim. szlerini syler.
Bu szleri, derhal ehzadeye bildirilir. ehzade de, ite alacam kz bu der. Burada nar,
halk bilmecelerine, k fasllarnda yer alan bilmece ihtiva eden ve deyilerin zlmesi amacn
tayan muammalara benzer bir karakterde grlr.
Sonu olarak nar insanlk tarihinin eski dnemlerinden itibaren bilinen meyvelerinden
biridir. Pek ok edebi trde ismine rastlanan nar mitolojilerde ve masallarda ad geen nemli
meyveler arasndadr. Yeme ime kltrnn ayrlmaz bir paras haline gelen nar bir besin
kayna olmasnn yan sra verdii enerji ve canllk ynyle hayatn pek ok alanna yer alm
toplumlarn dnya grlerine, kabullerine ve hayal gcne tesir etmitir. Bu balamda nar
toplumlarn inan, kltr ve sanatlarnda yer alm, mitoloji ve masallarda adndan ska sz edilen
bir meyve olmutur. zellikle eskia toplumlarnda grlen ritel ve mitlerde nara bysel bir
zellik atfedilmi, metaformaza uratlarak kltletirilmitir.
Bu mtevaz almada tespit edildii kadaryla mitolojilerde nar, ruhun lmezliinin,
verimliliin, bolluk ve refahn, retkenliin ve oalmann sembol, yeniden douun, evliliin,
yaam ve lmszln simgesidir. Ayrca insan salnn, zenginliin, dourganln, doa
verimliliinin de sembol kabul edilmitir. Dini metinlerde yaamsal g tamalar ynyle insana
bahedilen, yaratcnn armaan bir meyve olup halk arasnda iindeki oka bulunan sulu taneleri
ynyle, refah ve zenginliin iaretidir. Trkiyede derlenen masallarda ise halkn nar meyvesine
kendi kltr erevesinde farkl anlamlar ykledii sosyo- kltrel yaamda karlat zorluklar
yenmede nar bir yardmc gibi grd onu olaanst bir iksir gibi kabul ettii anlalmaktadr. .
Hem mitolojilerde hem de Trkiyede derlenen masallarda nara yklenen bu anlamlarn
znde insan beslenmesindeki yeri ve faydasyla birlikte rengi, lezzeti ve eklindeki farkll,
iyapsndaki ekirdek konumundaki sulu iri tanelerinin bir dizi halinde sanatkrane dizilii
ynyle hikmetli bir meyve olarak grlmesinin bir neticesi olduunu dnyoruz.

Turkish Studies
International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistoryofTurkishorTurkic
Volume 7/1Winter 2012
Mitolojilerde Ve Trkiyede Derlenen Masallarda Narn Yeri 651

KAYNAKA
ALPTEKN, Ali Berat: Taeli Masallar, Aka Yaynlar, Ankara 2002
BEYDLL, Celal: Trk Mitolojisi Ansiklopedik Szlk, Yurt Kitap Yayn, Ankara 2005
BYK LAROUSSE: Nar maddesi, Milliyet Yaynlar, c.16, s.8538
CAN, efik: Klasik Yunan Mitolojisi, nklp Yaynlar, stanbul 1970
OBAN,Melih: Eskia Toplumlarnda Meyve Kltr, http://www.webhatti.com, (Erisim
Tarihi: 20.02.2011)
DLN, Dehri: ankr Masallar, Okuyan Adam Yaynlar, Ankara 2002
ERDOAN, Bayram: Sorularla Trk Mitolojisi, Pozitif Yaynlar 2007
EREN, Hasan: Trk Dilinin Etimolojik Szl, Ankara 1999
ESN, Emel: Orta Asyadan Osmanlya Trk Sanatnda konografik Metinler, stanbul 2004
GNAY, Umay: Trkiyede k Tarz iir Gelenei ve Rya Motifi, Aka Yaynlar, Ankara
2008
NASKAL, Emine Grsoy vd.:Meyve Kitab, Kitabevi Yaynlar, stanbul 2006
OUZ, Burhan: Trkiye Halknn Kkenleri 2, stanbul 1980
GEL, Bahaeddin: Trk Kltr Tarihine Giri II, Ankara 1985
NDER, Mehmet: Konuan Trk Hallar, Trk Kltr, S.29, Mart 1965
SAKAOLU, Saim: Gmhane ve Bayburt Masallar, Aka Yaynlar, Ankara 2002
SAKAOLU, Saim: Masal Aratrmalar, Aka Yaynlar, Ankara 2007
SEYDOLU, Bilge: Erzurum Masallar, Dergh yaynlar, stanbul 1999
MEK, Esma: Yukar ukurova Masallarnda Motif ve Tip Aratrmas (2. Cilt Metinler ve
Szlk), 1990 (Baslmam Doktora Tezi)
APOLYO, Enver Berhan: ocuklar in Peri ve Dev Masallar, Tan Gazetesi ve Matbaas,
stanbul 1996
TEZEL, Naki. Trk Masallar, Bilge Kltr Sanat Yaynlar, stanbul 2009
TRKE SZLK, Nar Maddesi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1998, s.1456
YILDIRIM, Nimet: Fars Mitolojisi Szl, Kabalc Yaynlar, stanbul 2008
YILDIRIM, Suat, Kuran- Hkim ve Aklamal Meali, Defne Yaynlar, stanbul 2010
<http://www. bibilgi.com/nar/> (Erisim Tarihi: 20.02.2011)
<http://www. izinsizgosteri.net> (Erisim Tarihi: 20.02.2011)

Turkish Studies
International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistoryofTurkishorTurkic
Volume 7/1Winter 2012