HKMET-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature],

Yl 1, Say 2, Aralk 2015, ss. 36-52

Ykleme Tarh:18.11.2015 Kabul Tarh: 08.12.2015

Ouzhan AHN

RF NECDETN YEN MEKTB NUMNELER BALAMINDA

KLSK MEKTUP LE YENY MUKAYESE DENEMES

z: Osmanlnn son dnemlerindeki yenileme faaliyetlerinden

etkilenen trlerden biri de mektup olmutur. Blmleri, slbu, rkn ve
artlar ile asrlarca kullanlarak kk ayrntlar dnda klsikleen
mektup, yeni etiketiyle Osmanlnn son demlerinde tekrardan telif
edilmitir. Bu balamda kaleme alnan eserlerden birisi Rif Necdetin
Yeni Mektb Numneleridir. te bu yaznn konusunu klsik olarak
tavsif ettiimiz eski mektup rnekleri ile Rif Necdetin kaleme ald
yeni mektup rneklerinin mukayesesi tekil etmektedir. Eski mektup ile
yeni etiketli bu rnlerin kyasnda mnetlardaki teorik bilgiler ile
Yeni Mektb Numnelerindeki benzeri balaml malumat kullanlmtr.
Konu nce mektubun rkn ve artlar, blmleri ve mektup trleri alt
balklarnda ele alnm, sonrasnda ise birka taziyet-nme zelinde bir
mukayese denemesi yaplmtr.

Anahtar kelimeler: Klsik mektup, mukayese, Rif Necdet, yeni

mektup, taziyet-nme.

AN ATTEMPT TO COMPARE CLASSIC LETTERS AND NEW LETTERS

IN THE CONTEXT OF RF NECDETS YEN MEKTB NUMNELER
(NEW LETTER SAMPLES)

Abstract: Letter writing was one of the areas which were affected from
the reform activities in the last periods of the Ottoman Empire. Letters
had been used for centuries and eventually become a classic in terms of
the style, elements and requirements, except for some small details, and
it was recompiled with the label "new" in the last gasp of the Ottoman
Empire. One of the works written in this context is Rif Necdets Yeni
Mektb Numneleri (New Letter Samples). This study compares some
old letter samples characterized as "classic" and the new samples
written by Rif Necdet. For this comparison of old letters and the works
labeled as new, the theoretical information in the literature and similar
information in "Yeni Mektb Numneleri is used; and the issue is
addressed first under the following subtitles: elements and requirements
of letter writing, letter sections and types of letters. Then, an attempt of
comparison is made through a review of several condolence letters.

Keywords: Classic letter, comparison, Rif Necdet, new letter,

condolence letter.

Yrd. Do. Dr.; zmir Ktip elebi niversitesi, Sosyal ve Beeri Bilimler Fakltesi; Trk
Dili ve Edebiyat Blm; oguzhan.sahin@ikc.edu.tr
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

Giri

Batllama faaliyetleri neticesinde Osmanl toplum yapsnda asker alandan

balamak zere brokratik yap, hukuk ileyi, sanat, edebiyat, giyim kuam ve
eitim gibi birok noktada deiiklikler olduu sklkla dile getirilmitir. Bir nevi
tasfiye dnemi saylabilecek bu dnemin dikkate deer taraf eskiyi ya yeniden
dzenlemek ya da tmden kaldrmak zerine kurulmu gibidir.

Medreseden mektebe gei srecinde medrese klsikleri terk edilmi ve

yerini mekteplerde okutulmak zere etiketlerinde yeni ismi tayan sarf, nahiv,
kraat, belgat ve kelam alannda yazlm eserlere brakmtr.1 Medreselerde uzun
yllar okutulan eserler ile bunlarn erh ve haiyeleri son dnemde iyice gzden
dm vaziyettedir. Hatta denebilir ki medrese eitiminin temel noktasn tekil
eden bu telifler muasrlamann nndeki cidd engellerden biri olarak
alglanmtr.2

Klsiklerin trplenerek itimai ve yeni gibi kavramlarla yeniden telifine

dikkat ekenlerden biri Recep entrk olmutur. entrkn, merkeze fkh alan
almalarndan ilki slm Dnyasnda Modernleme ve Toplumbilim adyla
yaynlanmtr.3 Bu almada fkh ve toplumbilime dair teorik erevede bilgiler
verildikten sonra, Trkiye ve Msr zelinde konu tartlmaktadr. Eserin son
blmnde Ziya Gkalp, zmirli smail Hakk, erafeddin Yaltkaya ve Said Halim
Paa gibi dnem aydnlarnn itimai fkh ve itimai ilm-i kelm ile ilgili
yazlarndan semeler yaplmtr. entrkn konuya dair ikinci almas Fkh
ve Sosyal Bilimler Arasnda Son Dnem Osmanl Aydn adn tamaktadr.4

1 Mekteplerde okutulmak iin yeni etiketi ile piyasaya srlen eserlerden bazlar unlardr: Ahmed
Rsim, Yeni Usl Muhtasar Sarf- Trk, stanbul 1312; Ahmed Rsim, Yeni Usl Muallim-i Sarf,
stanbul 1327; Midhat Sadullh, Yeni Sarf ve Nahiv Dersleri, Dersadet 1337; Ruen Eref, Midhat
Sadullh, Necmddn Sdk, Yeni Krat Kitb, stanbul 1336. Komisyon, Mufassal Yeni Sarf-
Osmn, stanbul 1325; emseddn Sm, Nev-Usl Sarf- Trk, stanbul 1308; Ahmed Rsim, Yeni
Usl Sarf- Fris, stanbul 1307.
2 Medrese talebeleri de yeni usul kitaplar yerine kendilerine okutulan eski erh, haiye, talik vb.

teliflerden ve hocalarn derslerde izledikleri yntemden rahatszdr. Yeni usul kitaplar yerine eski erh
ve haiyelerin okutuluyor olmas sebebiyle ilmiye eskisi gibi devlet adam yetitirememekte ve
memleket cehl iinde kvranmaktadr. Talebenin ikyet mektuplarna medrese hocalarndan Ayn
tfn verdii cevaptan, faturann erh ve haiye gibi klasik teliflere kesildii anlalmakta; hatta eski
usul benimseyenlerin bizzat ihbar edilmesi istenmektedir: slisen usl-i tedrsin uygunsuzluuna
gelince bundan drt be sene evvel hiye okutmak usli kaldrlmdr, fakat bu tedbr mhim bir
fide temn itmemidir. nki okudulmakda bulunan kitblar ekseriyet zre er beer yz sene
evvel yazlm kitblardr. Bunlardan bugn in istifde beklemek mellif-i mafrlarndan mdd
menfaat gzetmek kablinden husli muhl bir temenn addolunur. Bu kitblar tedvn olunduklar
asrlar in ihtiml ki en mhim birer eser-i kymetdrdr. Fakat bugn in fide husline hdmet
idemez ve elde bu kitblar okunduka ne drl bir tarz- tedrs takb olunursa olunsun byk bir
semere hsl olamaz. te bu sebeblerden tolay dimek isterim ki eger talebe efendilerin ikyeti ders-i
m efendilerin hiye usli takb edenleri var da onlara id ise bu huss Ders Vekletince virilen
karra muhlif oldugndan talebe efendiler hakldr ve Ders Vekleti bunun menine almaldr.
Ftih Ders-i mlarndan Ayn tf, Seblr-Red Cerdesinde Mnderic Talebe Mektblar
Tolaysyla, Medrese tikdlar, stanbul [h.1331], numro: 1, s. 3-4.
3 Recep entrk, slam Dnyasnda Modernleme ve Toplumbilim Trkiye ve Msr rnei, z

Yaynclk, stanbul 2006.

4 Recep entrk, Fkh ve Sosyal Bilimler Arasnda Son Dnem Osmanl Aydn, slm

Aratrmalar Dergisi, Say 4, Yl 2000, ss. 133-171.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

Osmanl toplumunun fkhla olan balantsn dile getiren bu makale, seklerleme

srecinde fkhtan sosyal bilimlere geii ele almakta ve bu balamda fkhn
ictim lafzyla yeniden retiliinin altn izmektedir.

almamzn konusunu tekil eden Yeni Mektb Numneleri devrinin

ihtiyalarn karlama iddiasyla neredilmi ve epeyce de rabet grmtr.
Nirin, eser iin kulland asr mnet tabirine baklacak olursa Rif
Necdetin bu eseri eski usulle tertip edilmi mnet mecmualarnn yerini alma
iddiasyla telif edilmitir.5 Rif Necdete gre eski usulle tertip edilmi mektup
rnekleri artk devrin ihtiyalarn karlamaktan ok uzaktr ve bu sebeple yeni
devrin ruhunu yanstan mektuplar kaleme alnmaldr:
Bsbtn yei bir ulde yan u on on be sene arfnda geirdigimiz
mtekif dit u inlbt ictim aytmzda ule getirdigi
taavvlta az o makes ve yei itiyclara tercmn olabilecek bir
arzda telf tertb idilmi mektb numnelerine o zamnlarda
byk bir lzm issidilmekde idi. Fil-aa eski muarrirleri
mnet, glen-i muarrert, azne-yi mektb, talm-i kitbet, in-
y Omn gibi ismler virdikleri eerler bugn itiycn temn
tamn itmekden o uzadrlar. [...] te beni u nz eeri telfe
sev iden uvvet, ictim aytmzdaki bu geni taavvl olmdr.6

Rif Necdetin Yeni Mektb Numneleri adl eseri mukaddime haricinde

iki ksmdan meydana gelimitir. lk ksmda d ve ticar senedler, ilm u haberler,
yeni ekilde yazlm arz- hller, ticaret mektuplar yer almaktadr. kinci ksmda
muhtelif aile mektuplar, yeni tarzda tebrk, tesell, taziye ile tavsiye mektuplar ve
bunlarn cevaplar, muhtasar ve mufassal mtenevvi ve istifdeli talebe
mektuplar, son olarak ise nezih ak mektuplar bulunmaktadr. Bu yaz
erevesinde klsik mektup ile yeni elden geldiince mektubun rkn ve artlar,
mektubun blmleri ve mektup trleri gibi maddeler erevesinde kyasa tabi
tutulacaktr.

1. Mektubun rkn ve artlar

5
Nir M. Hseyinin ifadesi yledir: imdiye kadar zamnn ihtiycyla mtensib asr bir
mnet kitbnn tahrr ner idilmedigini ve byle bir esere muhterem krlerin iddetle muhtc
oldgn nazar- dikkate alarak buhrn- hzra ve kitb tabndaki mkilta ramen byk
fedkrlklarla Yeni Mektb Numnelerini tab itdm. Yeni Mektb Numnelerini bu gne kadar
intir iden bu nev kitblarla kys kabl idilemeyecek derecede gzel ve mkemmel oldgn
ilveye lzm yokdur.[...] Emnim ki her snf krler ve betahss vatann mmd-i istikbli olan erkek
ve kz talebeler, genler bu eserden pek ok istifde ideceklerdir. Rif Necdet, Yeni Mektb
Numneleri, kinci Tab, Ahmed Kmil Matbaas, stanbul 1927, s. 6. kinci baskya ise nir M.
Hseyin yle bir takriz yazmtr: Ktbhnemiz genlik in mfd, halk in nfi ve lzml
eserler tab u ner itmenin mkftn Yeni Mektb Numnelerini bir sene sonra ikinci defa olarak
taba mecbr olmak sretiyle iktitf itdi. Yeni Mektb Numnelerinin ilk tab mnsebetiyle
dermiyn itdigimiz fikrlerin birer hakkat oldugn eserin intir akabinde mazhar oldg fevkal-de
rabet parlak bir sretde gstermidir. Muhterem kriye ve krlerimizden grdigimiz tevk rabet
zerine Rif Necdet Beg Efendinin bu btn mansyla asr mnet kitbn daha nefs ve eserin
mkemmeliyetiyle mtensib bir tarzda ikinci defa olarak taba muvaffak oldgmz in pek
mftehriz. Yeni Mektb Numnleri, s. 7.
6 Rif Necdet, a.g.e., s. 9.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

Muhtevadan yazya, slptan kdn kullanmna kadar birok kaideye tbi

olan klsik mektubu Rif Necdet hayatn, hisler ve fikirlerin ifadesi olarak tasvir
etmektedir. Rif Necdete gre deien hayat artlar, insanlarn duygu ve
dncelerindeki esasl deiiklikler mektuplarda da deiimi zorunlu klmaktadr. 7
Rif Necdet tarafndan basite duygu, his ve fikirlerin ifadesine indirgenen
mektup, Osmanl diplomatiinde nemli bir yere sahip olmu ve ilk dnemlerinden
bu yana, uzun yllar belli kaideler etrafnda ekillenmitir. Sz gelimi hitb ve
cevb diye tasnif edilen mektuplardan hitb olanlarn rknleri yle
sralanmtr: ibtid olunur sznn kullanlmas; sen; du; gnderilenin isminin
yazlmas; ktibin ad; selm ve hayr duda bulunma; selm ulatrlmas; zlem
belirtme (itiyk); grme isteinde bulunma; tarih; hlini bildirme; iltims talebi;
hatmenin balangc; uygun bir dua ile bitirme. Bunlardan du, sen, selm, hlin
bildirilmesi ve du ile bitirme rknlerinin yazlmas mecbur olup dierlerinin bir
ksm ihmal edilebilir. Cevab mektuplarda ise bunlara ilave olarak fazladan
rkn daha mevcuttur: mektubun sfat, mektubun ulamas ve mektubun cevab.8
Mektubun on art ise yle dile getirilmitir: Gnderen ve gnderilenin
rtbelerine riayet edilmelidir. Eer gnderilen, gnderenden st makamda ise
isminin yazlmamas tercih edilir. Emsal iseler gnderilenin ismi yazlr.
Gnderilen gnderenden daha aa bir mevkide ise itiyak ile grme talebi
yerine iyi niyet, devletin bekas, ricann kabul ve muradn hsl olmas yazlr.
Uzun sredir ayr deiller ise itiyak ksmnn da yazlmamas tavsiye edilir.
Gnderenin rtbesi aa ise Smi-i hddm- zevil-ihtirm ilm olunur ki
eklinde bir ifade kullanlmas gerekmektedir. Uzun zaman gememi bulunmas
ve meknn uzak olmamas halinde tarih rkn ihmal edilir. Gnderilene gaib
sgas kullanlp ahsen hitap edilmemelidir. Talep etmisin denilmeyip
taraflarndan talep etmiler ekli kullanlmaldr. stten alta yazlan mektuplarda
edesiz eklinde oul sgas kullanlmamaldr. lm- hl rkn, selm
rknne bal olmaldr. Selm ibl ile hlini ilm rknlerinde kullanlan
sgalar ayn olmaldr.9

Rif Necdet, mektup yazarken klsik mektubun rkn ve artlar yerine

dikkat edilecek en nemli noktay mektubu gnderen ile mektubun alcs
arasndaki ba olarak belirtmektedir. Mektup yazlan kii aileden biriyse mektubun

7 Mektblar haytn hisler ve fikrlerin ifdesidir. erit-i haytiyye tebeddl idince duygular ve
dncelerde essl tahavvller olunca pek tab deil midir ki mektblarn mivr- tahrri de
deisin. Rif Necdet, a.g.e., s. 9.
8 Mbahat Ktkolu, Osmanl Brokrasisinde Mektup, DA, C. 29, s. 18; kr. M. Ktkolu,

Osmanl Belgelerinin Dili, Kubbealt neriyat, st. 1998, s. 221-222. Halil brahim Haksever hitab
mektuplarn on ya da on iki rkn olduunu bize Mifthul-Belgadan u szlerle aktarmaktadr:
Eer [mektup] hitab[] olursa bazlarna gre on iki baz ktiplere gre de on rkn vardr. Sena, dua,
mektup yazlann ismi, selam, itiyak arz, mlakat talebi, yaz tarihi, ahvalin bildirilmesi, yardm
bekleme ve dua ideal mektubun artlarndandr. Halil brahim Haksever, Eski Trk Edebiyatnda
Mnetlar ve Nergisnin Mnet, Doktora tezi, nn niv. Malatya 1995, s. 10-11. Benzeri bir
tasnif iin bkz. Hasan Gltekin, Trk Edebiyatnda n: Tarih Geliim-Kuram-Szlk ve Metin, s.
242-244; Ayrca bkz. mer akr, Trk Mektup Geleneinde db ve Kurallar, Hece Mektup zel
Says, Say: 14-15-16, Austos 2006, s. 7-21. Halil brahim Haksever, Eski Trk Edebiyatnda
Mektup, Hece Mektup zel Says, Say:114-115-116, Ankara 2006, ss. 37-48.
9 Ktkolu, a.g.e., s. 222; Ktkolu, Osmanl Brokrasisinde Mektup, s. 18-19.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

samimiyet derecesi ona gre olmal, mektup yazan ile mektup yazlan arasndaki
balant resmi ise mektup ona gre tanzim edilmelidir:
Mektblarda diat olunaca e mhim noa mrsil [mektb
gnderen] ile mrseln ileyh [kendisine mektb gnderilen]
arasndaki mnsebeti ictim vey ilev vaiyyeti derecesidir.
Bu vaiyyet yet iyi tebt idilmeli mrseln ileyhi seviyesi iy
dnlmeli, oa gre mektb yazlmaldr. Mektbu resmiyyet-
perverlik ve lubllik, ciddiyet ve eret miveri bu vaiyyet ve
seviye erfnda dnmelidir. Ya, ilm irfn, resm mevi itibryla
kendiizden byk ve yksek bir ta lubliyne, imlkrne
mektb yazma nezkete, terbiyeye tammyla muyir old gibi
degersiz bir demi ma menfaat temni in lzmndan fala
sityilere, elf- tamiyyeye ar itmek de insnl ile, izzet-i nefs
ile demorasi ve zdeg prensibleriyle aiyyen bil-i telf degildir.
Mektblar rnda dim var ile ar bir tevu temevvc
itmelidir.10
2. Mektubun blmleri

Klsik mektubun blmlerine dair mnetlarda farkl kavramlar

kullanlmtr. Gl-i Sadbergde mektubun elkb, ibtid/sernme, tahalls, taleb,
intih, du ve imz olmak zere yedi blm saylrken Mebniyl-nda ibtid,
tahalls, taleb ve intih adlaryla mektubun drt ana blmnden sz edilmitir.11
Mbahat Ktkolunun mektubun blmlerine dair tespitleri u ekildedir:
Mektuplar da dier belgeler gibi davet rkn ile balar. Bu ok defa
sadece hve yazlarak bazan da mektubun yazl sebebine gre
deiik formller kullanlarak yaplr. Elkb denilen hitap forml de
gnderen ve gnderilenin mevkiine gre farkllk gsterir.[...]
Elkabdan sonra mslmanlara gnderilen mektuplarda birbirine
olduka benzeyen fakat uzunluu deien dua ve ona bal selam
rknleri bulunur; mektubun hal bildirme [ilm-hne/taleb] rknne
geilmeden nce muhatabn elkab genellikle bir defa daha tekrarlanr.
Mektubun hal bildirme ksmna ise ekseriya hl, bu esnda, bu
hillde, bu defa kelimelerinden biriyle girilip mektubun yazlma
sebebi izah edilir. Mektubun herhangi bir hususun yerine getirilmesini
emretmesi, bilgi veya haber verici mahiyette olmas, iltimas ricas vb.
maksatlarla yazlmasna gre biti ksmna gei ekli deiir [...] Biti
rknnn bundan sonraki ksm mektubu gnderen ve gnderilenin
mevkiine ve mektubun hviyetine gre deiiklik arz eder. Hatime ve

10Rif Necdet, a.g.e., s. 11.

11. etin Derdiyok, XV. Yzyl irlerinden Meshnin Gl-i Sad-bergi, ukurova . Sosyal Bil.
Enst., Doktora tezi, Adana 1994, s. 54.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

sonda yer alan dua rknleri de mektubun yazl maksadna gre

deiir.12

Bunun yannda mektubun blmleri unvn- mektib, sernme, akvl-i

dbce, ilm-hne, istifsr- hl, cevb- istifsr, arz- itiyk, nm-y visl, arz-
vusl-nme, iltims- mektb, htime-i mektb, du-y htime, beynl-esm
eklinde de mnetlarda tasnf edilmitir.13 Mektuplarda tamamen bu rknler yer
alacak diye bir art yoktur. Ayrca kavramlar farkl da olsa muhtemelen iaret ayn
yeredir. Unvn- mektib ile elkb, sernme ve akvl-i dbce ile mektubun giri
ksmndaki dua/selam rknleri ve taleb ksmna gei yeri olan tahalls, ilm-
hne ile taleb, htime-i mektb ile intih [biti], du-y htime ile sondaki dua,
beynl-esm ile de muhtemelen imz kastedilmektedir.14 Bir mni yahut ktip
iin mektubun rknlerini bilmek son derece nemlidir.15
Rif Necdet, klsik mektubun tm bu rkn ve artlarn lzumsuz,
ciddiyetten uzak ve fazlaca mbalaal gryor. zellikle alt makam, st makam

12 Ktkolu, Osmanl Brokrasisinde Mektup, s. 19.

13 Ouzhan ahin, Mecma-i Mnet, TDK A/363-1, Erciyes . Sosyal Bilimler Enstits,
Yksek Lisans Tezi, Kayseri 2005, s. 140-161[Buradan yaplan alntlar Mecma-i Mnet, TDK
A/363-1 eklinde gsterilecektir.]
14 M. Tayyib Gkbilgin, unvn ve elkb terimlerini padiahla ilgili belgeleri tasnif ederken

kullanmaktadr. Buna gre padiah tarafndan karlan belgeler nvn (intitulatio) ile balayanlar,
elkb (inscriptio) ile balayanlar ve her ikisinden yoksun olanlar eklinde tasnif edilmitir. Bu tasnife
gre nvn padiahn vasflarn zikrederek balayan belgeler iin, elkb ise muhatabn vasflarnn
sraland belgeler iin sz konusudur. bkz. M. Tayyib Gkbilgin, Osmanl Paleografya ve
Diplomatik lmi, Enderun Kitabevi, stanbul 1992, s. 55-56.
15 Mektubun blmlerine dair genel izgideki bu szlerden sonra mektubun blmlerine ilikin rnek

birka metin iktibas faydal olacaktr:

Unvn- mektib [elkb]: cenb- izzet-meb ve mrvvet-nisb fuln beg km-bn km-yb
edmallhu mreh ve rifateh ilyevmil-har vel-hisb // ser-nme: eryif-i tahiyyt- sfiyyt-
mahabbet-intizm ve letyif-i teslmt- tayyibt- meveddet-irtism ki mahz- mahabbet-i Sbhn ve
ayn- meveddet-i rhnden fyiz mnbais olur // akvl-i dbce [dua ve selam; bu blm taleple
sernme arasnda bir girizgh gibidir]: du-y bnihyet bhadd ki fikr-i latfnz gibi smn-bah
ve sen-y pr-letfet badd ki zt- erfnz gibi cvn-baht ola // ilmhne [taleb]: atebe-yi
lem-penha arza-dt- kemtern-i bendegn budur ki // istifsr- hl ser-nmesi [mektubu
gnderenin kendi ahvalinden bahseden ksm]: istifsr- ahvl-i bahr- ihsndan katre-yi efkat zuhra
gelp bu bende-yi bmikdr ve zerre-yi hksr ahvlinden sul olnursa // cevb- istifsr:
bihamdillh vel-minne merkez-i vcd dire-yi shhatda ve nokta-y zt sahfe-yi fiyetde devm-
izzetnz dularna ve izdiyd- rifatnz senlarna fil-leyli iz asas ves-subhi iz teneffes
mdvim mlzm mlhaza buyurla // arz- itiyk [kavuma istei]: amm ol hazret-i bizzetn
eref-i hdmet-i sadet-mebnda dr ve ceml-i ferhunde-sr mhedesinde mehcr olaldan
tahannn-i itiyk ve taattu- iftirk ve lm- firk ol derece vusl bulmdur ki terh-i hme-yi
ser-tz ile tahrr ve vsta-y nme-yi hayl-engze tasvr olnmak dire-yi imkndan hricdr //
nm-y visl [vuslat iin dua]: Hak celle ve al cnibinden mercdur ki karn-i icbet vki olup
ankarbiz-zamn biinyetil-melikil-mennn mlkt- zt- bhemt ki maksad- aks ve matlab-
aldur myesser mukadder itmi ola mn y maal-mtkn // arz- vusl-nme [kar tarafn
gnderdii mektuptan duyulan sevin]: kemlt- bnihyenzi zhr idp mektb- drer-br u gher-
nisr gndermisiz elfz- ecrini kirime-yi beyn gibi r-engz ve turre-yi anber-hitb gibi dil-vz
idi gy beden-i kadr-i cn cedd buld mstedm- mr olasz // iltims- mektb [yeniden mektup
istei]: lutf idp gh gh ruka-y cn-efz ile iret ve varaka-y dil-g ile beret idp bu ge-yi
mihnetde mukm ve knce-yi firkatda elm olm ftdeyi sde-bl ve ferhunde-hl idesiz // htime-i
mektb: bk cy- garaz arz- zhr- bendeg ve bast- bist- efgendegdr bu mikdr ile iktif
olnd // du-y htime: heme devlet-i ebediyye ve sadet-i mstedm bd bin-nn ves-sd //
beynl-esm: mined-diyyil-fakr Sleymnl-hakr. Bkz. Mecma-i Mnet, TDK A/363-1,
vr. 68b-77a. Mektubun blmleri ile rnekler bkz. Derdiyok, a.g.t., s. 54-64; Ktkolu, a.g.e., s.
222-227; Haksever, a.g.t., s. 34-47.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

ve emsaller aras mektuplarn en nemli gelerinden olan elkb kendisine gre

ksaltyor. Mektuplardaki tazim ve tekrim ifadelerini riyakrlk ve yalanclk
sayyor. Hatta halkn yllardr istibdat altnda kalmasndan da klsik tarzda
oluturulmu bu tarz metinleri sorumlu tutuyor:
Her nev mektblarda sernmeleri o lzmsuz grdigim in
tammen aldrdm. Laablar, daha doru bir tabrle blar a,
de ve amm olmasna aldm. unlige aan ve gzel
lisnmzda yabanc alan o ananev, o muanan ve mselsel, o cal
ve mblaal tabrt- itirmiyye ve elf- tamiyyeye det
boyot yapdm. Mblaa nedir? Yalan kk arda degil mi? O
lde mektblarmza nin alen byk bir crm olan yalan
kk arda kim olsun. Eski mnet kitblarnda mektblara
uyla tebrk ve teekkr mektblarna balrsa rmetkr
olmadan uzalaan riy v tababua o yalaan bir yn ayr-i
amm kelimeler mdebdeb ve mselsel tabrler, lie linde alm
rsuz ve arretsiz terkbler birden naara arpar. Eski
edebiytmz laf-perestlik, tababu ve mblaa vdsinde
gsterdigi udret ve ananan elm terlerini iyi alama in
yalz bu - bilmem tabr muvf m- lasi mektblara bir gz
gezdirmek kifyet ider. Milleti e fec eri iinde arlarca
istibdd altnda yaamas da mektblar tababukr, un ve ayr-i
amm ekl almasnda mhim bir mil olmdr. Bir mektbda
terbiye ve edeb, nezket ve rmet nineleri o mektbu
ammiyyetinde mnderic mndemic olmaldr. Veliyyn-nimet-i
bminnetim, eb-i muaam u mkerremim, peder-i vl-gherim
efendim aretleri yirine sevgili ve ymetli babacm dimekle bir
ocu pederine ar itirmszl itmi olmaz. Belki rndaki
amm rmet ve muabbeti yet ab ve insn bir arzda ihr u
ifde eylemi bulunur. Tebrk ve teekkr mektblarnda da rmet ve
tevu al tababu derekesine indirmemeli, ab ve mutedil bir
lisnla tebl-i issiyt itmelidir. ehemmiyetli ehemmiyetsiz
her ey in tebrk yazmak da muvf degildir.16

Ayrca mellife gre mektubun tm bu rkn ve artlarn pratikte mektuba

tamak, mektubu zorlamalarla eitli ksmlara ayrmak ve bunlarn her biri iin
eitli usul ve kaideler belirlemek faydaszdr:
Ba mnet kitblar gibi bu nev mektblar arz- tarrine id
ul avidden ba itmedim. nki bu ul avidi biliyyet-i
tabiyyeden marm buldum. Fil-aa mektblar zorla, cebr
taannu ile biro smlara ayrman, her sma gre biram ul
avid oyman mal bir areket oldna, amel bir fidesi
bulundna ezelden ni degilim. Eeri kimseni avrayamayaca
bir yn mula ve biliyyet-i tabiyyesi mekk naariyt

16 Rif Necdet, a.g.e., s. 10-11.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

ananalarna, mblaa ve mulaalarna bomadan ise

numnelerle mektblar nal yazlmas lzm gelecegini gstermek
her lde daha mel, daha fidelidir anniderim.17

Yazar klsik mektubun yllar iinde sistemlemi ve eski mniler tarafndan

kaleme alnm rknlerini kavrama iini okuyucuya brakmakta ve bu kaideleri
ezberleyerek iyi mektup yazmann imknszl vurgulamaktadr:
Biraz diatli bir r isterse numnelerden ul u avid arabilir.
Ul avidle tamt ve tanftla yaz yazma bil olsayd
senelerce medreselerde dirsek rten arl celeri doru ve
gzel yaz yazma melekesini elde itmi olmalar lzm gelirdi. Onu
in eerimi tarr mktebe ideleriyle doldurmadm.18

Rif Necdet, genel itibaryla mektuplarda dikkat edilecek unsurlar sadelik,

doallk, aklk, nezihlik ve samimiyet olarak sralamakta ve bunlara mektubun
hitap ksmndan balayp imzaya kadar dikkat edilmesi gerektiini vurgulamakta
ve eskiden zarflarn ya da kdn stne yazlan ve mektubun sa salim alcsna
ulamasn temin ettiine inanlan bedhu da gereksiz bulmaktadr:
Ummiyyet itibryla mektblarda diat olunaca cihetler[i] tekrr
ideyim ki sdelik, ablik, vu, nezhet ve ammiyyetdr. Vu,
sdelik ve ablik elbdan balamal, imya adar devm itmelidir.
Meva mrsil ile mrseln ileyh arasndaki mnsebeti derecesine
gredir ki mektblar a ve uzun, cidd vey olur. Mektblarda
kdlar temiz, iml doru, cmleler rbal, tr ve im ounal
olmaldr. Eskiden mektblar yuarsna onan irete, arflar
altna izilen ekli arb mansz izgiye lzm olmadn sylemek
faladr anniderim. `ula mektblar kef laf ynlarna,
mblaalara ve un ananalara bomamal onuur gibi yazmaldr.
ua ni olmaldr ki yazma ile onuma arasnda essl bir far
yodur.19

3. Mektup trleri
Klsik mektup trlere ayrlrken genelde muhteva, gnderilecek makam,
biim ve kymet bakmndan tasnif edilmitir. Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi
mektuplar muhtevalar bakmndan tehniyet-nme, tebrik-nme, takriz, taziyet-
nme, arzhal, niyaz-nme, mzekkere, teekkr-nme, davet-nme, cevab-nme
eklinde tasnif etmitir.20 Halil brahim Hakseverin tasnifi u ekildedir:
Knal-zde Al elebinin Mnetnda mektuplar aadaki gibi
gruplandrlmtr:
1. Tehnib-nmeler

17 Rif Necdet, a.g.e., s. 13.

18 Rif Necdet, a.g.e., s. 13.
19 Rif Necdet, a.g.e., s. 12.
20 H. Ersoylu, M. Kutlu, R. Ertem, Mektup, Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, Dergh

Yaynlar, C. 2, stanbul 1986, s. 232.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

2. efat ve ipri-nmeler
3. Tahiyyet-nmeler
4. Taziyet-nmeler
5. Muhtelif

Veysnin mnetndaki snflama u ekildedir:

1. Tehniyet-nmeler
2. efaat-nmeler ve sipri-nmeler
3. Taziyet-nmeler
4. Tahiyyet-nmeler
5. tirz-nmeler

Mustafa lnin Menel-nsndaki tasnif u biimdedir:

1. Muhabbet Mektuplar tavmir-i muhabbet
2. Durum bildiren mektuplar
3. Bir i sipari eden mektuplar sipri-i maslahat
4. Tebrk mektuplar menir-i tehniyet
5. Taziye mektuplar nmeh-y taziyet

Mahmud Celleddn Paann Mnetndaki ayrm u biimdedir:

1. Trenlerde irad edilen resm nutuklar
2. Resm muharrert, teekkr-nmeler, arzalar
3. Temsl mektuplar

Hayret Mehmed Efendinin n-y Hayret adl eserinde yle bir durum
gze arpmaktadr:
1. Pdiha arzhller
2. Drs-sade aalarna ve endern ricline marzt
3. Sadret makmna marzt
4. eyhlislmla marzt
5. Vezrlere ve mr-i mrna mufavazat
6. Sudr- kirma, mderrislere mektuplar
7. Devlet emirlerine mektuplar

Gnderilen makama gre mektuplar

Mektuplar gnderilecekleri makamlar bakmndan da snflandrlmtr.
Mnet- Refiada mektuplar u biimde tasnif edilmitir:
1. Akrndan akrna yazlanlar
2. Aldan ednya yazlanlar
3. Edndan alya yazlanlar

Osmn-zde Tibin Mnet da u ekildedir:

1. Edndan alya yazlanlar
2. Aldan ednya yazlanlar

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

3. Akrndan akrna yazlanlar21

. etin Derdiyok mektuplar konular bakmndan u trlere ayrmaktadr:

efkat-nme, talep-nme, irsl-nme, evk-nme, tehniyet-nme, ilm-nme,
ikyet-nme, cevap-nme, kr-nme, taziyet-nme, ydet-nme, davet-nme.22
Mektuplar resm ve zel; hitb ve cevab diye ayran Mbahat Ktkolu zel
mektuplar tebrik, teekkr, taziye, tavsiye, itizar eklinde snflandrmtr.23
Mnetlardaki bu tasnifleri dikkate alacak olursak mektuplar aadaki gibi
gruplandrmak mmkndr:
I- Kymet asndan
1. Edeb mektuplar
2. Tarih vesika niteliinde olanlar
3. Uyarlama mektuplar
II- Biim asndan
1. Mensr mektuplar
2. Manzm mektuplar
3. Mensr-manzm mektuplar
III- Gnderilecek makama gre
1. Edndan yazlanlar
2. Aldan yazlanlar
3. Emsller aras mektuplar
IV- Konu/muhteva bakmndan
1. efat-nme
2. efkat-nme
3. Tehniyet-nme
4. Taziyet-nme
5. Nme vs.

Rif Necdet, mektuplar resm ve gayr- resm diye ikiye ayrmaktadr.

Brokratik ileyite kullanlan belgeler iin resm tabirini kullanan mellif bunun
dndaki evraklar gayr- resm olarak niteleyip eserinde bu tr mektup rneklerine
yer vermektedir. Ancak yine de yar resm olarak adlandrd mektup rneklerini
de kitabna alm, ancak kendi syleyiiyle bunlar da o resm yaplarndan kurtarp
yaplarnda deiiklikler yapmtr:
Mektblar iki neve ayrlr: Resm, ayr-i resm. Biz bu eerde ayr-i
resm mektb numnelerini gsterecegiz. Devlet direleri,
messeseleri arasnda te idilen evr- resmiyye, bi-ab
mevmz, maadmz ricinde alacadr. Yalz emelimiz
herkesi, her vaanda aytda yazmaya mar alabilmesi
mutemel olan her nev muarrert eerimizde bulundurma old
in fikrimce nm resm mhiyyetde bulunan ve mrsili degl,
mrseln ileyhi mamt- resmiyye olan mektblar, yan ar- l
21Haksever, a.g.t., s. 30-34.
22 Derdiyok, a.g.t., s. 91.
23 Ktkolu, a.g.e., s. 228.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

ve istidlar kitba derc itmeye lzm grdm. Yine ayn ende ile
senedlere, polielere, ilm u aberlere id mutelif numneler de
ilve itdim. ab hemn herkes mddet-i aytnda az o bu nev
yazlar yazmaya da mar alabilir. Kitbm bundan dolaydr ki iki
essl sma ayryorum: Birinci sm d ve ticr senedlerden, ilm u
aberlerden, ticret mektblarndan ar- l ve istidlardan
mterekkibdir. kinci mhim ve byk sm ise al mektblardan
mteekkildir. Tebrknme, teekkrnme, taviyenme ve
taziyetnme gibi teden beri det nm resm bir mhiyyetde tela
olunan ve kendisine ma muanan terkbta, ayr-i ab ve
mselsel tabrt ve lta mlik bulunan mektblar o ananev ve
nm resm mhiyetlerinden tammyla tecrd itdim. Bunlara da ab
ve amm birer mektb eklini virdim. [...] Mektblar ile
mektblar, ivn mektblar, tebrknmeler, maeretnmeler,
tesliyetnmeler, taviyenmeler, yo bilmem taziyetnmeler gibi
lzmsuz tamlere uratmadm. Mektbu mevndan mektbu
ile mektb m, arada mektb m, taziyet vey taviye mektb
m oldn alamas an rye virmeyi pek ab bir areket
tela itdim. ora tekireleri de mektblardan ayrmadm. Bir ehr
dilinde te idilen kdlar da mektb adrosuna idl itdim.24

4. Klsik mektupla yeniyi taziye zelinde mukayese denemesi

Son olarak klsik mektup ile yeniyi taziyet-nmeler zelinde mukayese

etmek istiyoruz. Bu balamda nce taziyet-nmenin genel bir erevesini izmek
sonrasnda ise konuyu bu ereve dhilinde tartmak faydal olacaktr. Taziyet-
nmeler, genel anlamda konuulacak olursa, lene rahmet dileme, lenin
yaknlarn ise teselli amacyla kaleme alnr. Bu tr metinlerde lm karsnda
sabretmenin fazileti vurgulanr. Fn lemden ebed leme gn gzellii dile
getirilir.

Hlet Efendi numara 760ta kaytl bir mnet mecmuas taziyenin on bir
rkn ve drt arttan ibaret olduunu kaydetmekte ve tehniyet-nmelerin ilk drt
rkn ile taziyet-nmenin ilk drt rknnn mterekliinden bahsetmektedir. Bu
balamda ibtid, mrseln ileyh, resm-i mrseln ileyh, cez-y ibtid ki mrseln
ileyhe duy mtemil ola, taziyet iin mukaddime, ed-y taziyet, ceza u feza
yani alayp szlanmayla elem ekmenin faydaszln beyan, mteveffya hayr
dua, mrseln ileyhe hayr dua. Drt art iin ise unlar kaydedilmitir: btid
olunan elfzda berat- istihll ola [taziyeye gzel bir slupla balama], zhr-
hzn mrsil ve mrseln ileyhin hallerine gre ola, endh [u] mell mteveffnn
mertebesine gre ola, minvl-i merh zre tesliye oluna.25 Ayrca taziye-
nmelerde lm haberi karsnda duyulan znty ifade iin dklen gzya

24 Rif Necdet, a.g.e., s. 12-14.

25 Mnet Mecmuas, Sleymaniye Ktp. Halet Efendi 760, vr. 24b.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

Ceyhn nehrine benzetilir. Bu mbalaal kullanm neredeyse bir kalp haline

dnmtr.26

Taziyelere dair genel hatlarla dile getirilmi bu ifadelerden sonra eski

taziyetnmelerden setiimiz iki metni Rif Necdetten alnan taziye metni ile
mukayeseye alabiliriz.

Metin-I [Klsik taziye]

Tuaf- tahiyyt- ciger-sz ve araf- teslmt- vfiyyt- dil-frz itfndan
ora inh-y muibb-i cn-ste-yi veda-y maznlardur ki ngh bir cigerler
ya [eriten] aber istim olnd ki ar- sitemgr- addruuz nmlyim
areket idp aceb ad-i dil-sz- cihn-sz hr idp ol gher-i dery-y vcd
ve ater-i smn- cd glberg-i glistn- ceml ve serv-i bstn- tze-nihl-i
devlet ol serv-i bende-yi sadet ki bstn- dny-y urrdan cereyn olup dery-
y skn seryna intil eylemi ve kll nefsin iatul-mevt arbn ip
drl-bevr- fendan gep sery- beya sde olm ve a mme a
bu ad-i mdhil-fudu istimndan te-i dernumuz utuup ura ve
dery-y dde-yi pr-numuz aup ca geldi amm kemn- aderden nf iden
tr-i beliyyeye abr- cemlden ayr siper-i dnyda fedan ekilen emr-i
minete r gibi mifer bulnmad ve da zmre-yi ual atnda emr-i
muarrerdr ne re el-km lillhil-aliyyil-kebr inn lillhi ve inn ileyhi
rcin hemn sizlere lzm oldur ki ol ahhr pdhu emrine mnd olup
merm ayr du ile yd itmekden ayr re bulunmad ecilden innem
yuveffa-birne ecrahum biayri isb29 mutesnca abruuz mkft ecr-i
ceml ve avb- cezl l ola `l- bzevl aretlerinden istid olnur ki anlar
yirde yatdua sizlere ve blerze mr-i avl ve ecr-i ceml myesser ola
mn y Rabbel-lemn30

4.1. Rknleri asndan taziye

Taziyenin rknleri asndan baklacak olursa verilen bu metin,

kanaatimizce taziyenin rknlerinden ibtid, taziyet iin mukaddime, ed-y
taziyet, ceza u fezan faydaszl, lene ve yaknlarna hayr duada bulunma
gibi rknleri ihtiva etmektedir. u durumda basite taziyet-nmenin ablonu
yledir:

btid: Taziyenin balang ksmdr. Taziye-nme olmas sebebiyle ibtidda

hzn ve keder kokan kelimelerden mrekkep [ciger-sz/cierler yakan; cn-
shte/gnl yakc] bir slup kullanlmtr. Byle bir slubun kullanlmas

26 bu aber-i pr-szu istimndan ddemz Ceyn ve snemz pr-n al tre dil are .
etin Derdiyok, XV. Yzyl irlerinden Meshnin Gl-i Sad-bergi, s. 86; emmzi heyt-
cemle seyyl-i Ceyn ve glmzi ve-yi keml ile meftn eylemi Mecma-i Mnet,
TDK A/363-1, vr. 39b.
27 Her canl lm tadacaktr. l-i mrn 185; Enbiy 35; Ankebt 57.
28 Biz phesiz (her eyimizle) Allaha aidiz ve phesiz Ona dneceiz. Bakara 156.
29 Yalnz sabredenlere, mkfatlar hesapsz denecektir. Zmer 39.
30 Mecma-i Mnet, TDK A/363-1, vr. 85a.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

gerektii zaten taziyenin artlarnda da dile getirilmitir. Bu slup tehniye, teekkr

ve tebrik gibi mektuplarda muhatabn gnln alacak gzellikteki ibarelere yerini
brakmaktadr. Sz gelimi elde edilen bir mansba istinaden yazlan u tehniye-
nmenin ibtid ksmnda muhatabn bahtnn yaver gitmesi ve saadetinin artmas
iin dua edilmektedir:
Devm- devlet-i Subn ve mezd-i sadet-i cvidn ediyesin
evt- hmynda tecdd temhd lndudan ora...31

Taziyet iin mukaddime: btid ksmndan sonra taziyeye konu olan lmden
mektubu yazan kiinin haberdar oluu [ngh bir cigerler ya aber istim olnd
ki] vurgulanr. len kiinin stn vasflar [ol gher-i dery-y vcd ve ater-i
smn- cd glberg-i glistn- ceml ve serv-i bstn- tze-nihl-i devlet ol serv-
i bende-yi sadet] sralanr ve onun fn lemden bk leme g ettii [bstn-
dny-y urrdan cereyn olup dery-y skn seryna intil eylemi ve kll
nefsin iatul-mevt arbn ip drl-bevr- fendan gep sery- beya
sde olm] sylenir.

Ed-y taziyet: Cierlerin yan eriten bu olaydan duyulan ac ve dklen

gzya tasvir edilir. [bu ad-i mdhiil-fudu istimndan te-i dernumuz
utuup ura ve dery-y dde-yi pr-numuz aup ca geldi].

Muhatab teselli etme: lm karsnda ceza u fezadan bir fayda olmad,

bunun stesinden gelmenin yolunun ancak sabretme ve Hakkn bu emrine rza
gstermek olduu [amm kemn- aderden nf iden tr-i beliyyeye abr-
cemlden ayr siper-i dnyda fedan ekilen emr-i minete r gibi mifer
bulnmad] vurgulanr. lmn Haktan gelen bir imtihan olduu ve sabredenin
byk mkfatlara ulaaca belirtilir. [da zmre-yi ual atnda emr-i
muarrerdr ne re el-km lillhil-aliyyil-kebr inn lillh ve inn ileyhi
rcin hemn sizlere lzm oldur ki ol ahhr pdhu emrine mnd olup
merm ayr du ile yd itmekden ayr re bulunmad ecilden innem
yuveffa-birne ecrahum biayri isb mutesnca abruuz mkft ecr-i
ceml ve avb- cezl l ola]32

Dua: Taziye lene ve onun yaknlarna dua ile bitirilir. [`l- bzevl
aretlerinden istid olnur ki anlar yirde yatdua sizlere ve blerze mr-i
avl ve ecr-i ceml myesser ola mn y Rabbel-lemn]

4.2. Dil ve slup asndan taziye

Taziyelerde kullanlan dil, ssl nesirin vazgeilmez gelerinden olan seci

esasna gre kaleme alnr. zellikle taziyelerin ibtid ksmnda seci temelli ahenk
ve ritim hemen kendini hissettirir. yle ki mektup en az anlam kadar ahenk ve
ritme gre kaleme alnmtr:

31 Kitb- n-y Mergb, Manisa l Halk Ktp., 45 Hk 2750/2, vr. 11a. [Kaytlarda bu mnetn
yerine yanllkla bn Kemlin Risle-yi Beyn- Y-y Fris adl risalesi mevcuttur.]
32 Bu blmdeki ayet mealleri bir stte verildiinden tekrara dmeme adna yeniden verilmemitir.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

[tuaf- tahiyyt- ciger-sz] ve [araf- teslmt- vfiyyt- dil-frz]

[gher-i dery-y vcd] ve [ater-i smn- cd]
[glberg-i glistn- ceml] ve [serv-i bstn- tze-nihl]
[serv-i bstn- tze-nihl-i devlet] [ol serv-i bende-yi sadet]

Bu ar dil ve secili slubun yan sra dier birok mektup rneinde olduu
gibi taziyelerde de ayet, hadis, kelam- kibar ve Arapa-Farsa yahut Trke olarak
eitli iir rnekleri yer almaktadr:
el-km lillhil-aliyyil-kebr inn lillh ve inn ileyhi rcin
hemn sizlere lzm oldur ki ol ahhr pdhu emrine mnd olup
merm ayr du ile yd itmekden ayr re bulunmad ecilden
innem yuveffa-birne ecrahum biayri isb mutesnca

Metin-II [Klsik taziye]

Nakk- na-ne-i eflk bu minet-bd a-i k afesinde h bir zemnda
bir serv-i ser-efrz dikmedi ki an mh u sl izz nz u icll ile besleyp r
adme-i avdi-i rzgr ve sb-i ar- addr ile yup k-i are berber
itmemi ola ve bu s-i b-devrn- mn bu bezmgh- zemnda kime cm-
reti Kever mil unup cura minvl ann ke rzn itmeye vey arrf- dehr
bu vcd gevherini cihn bzrnda imkn adefinden kime ly grdi ki fen
derysna ar idp helka virmedi [teselli]// eyle olsa hliy yle istim olnd ki
ol sadl-ayt ve ehdl-memt msfir-i mam- illiyyn ve mcvir-i ge-i
uld- bern bi-km-i a-y Rabbl-lemn merm bendez fln beg
enrallhu abreh33 bu dr- urrdan y eyyetuhen-nefsl-mumainneh
rci il-Rabbiki ryeten meryyeh34 nids ile rlet itmi. Rahmetullhi aleyh
inn lillhi ve inn ileyhi rcin35 [taziyet iin mukaddime] // ~a almdr ki bu
aber-i pr-szu istimndan ddemz Ceyn ve snemz pr-n al tre dil
atre cn bedende b-cn ve dil snede afan olmdur. [ed-y taziyet] // Amm
ilm-i erfe malmdur ki dny menzil-i rlet ve menhel-i minetdr. [teselli] //
Ol merm zr-i trbda aln yatdua ol Rabbl-Vehhb sizlere abr- ceml ile
mr-i b-isb rz la mn y Rabbel-lemn [du]// 36

Metin-III [Rif Necdetin taziye rnei]

Muterem efendim [elkb]//
Mal-i aytz aber-i veft bir umm-y mell-i arretile albimi,
albimi e ince damarlarn yad avurd. Bu felketden mtevellid lm u
rbtza tammyla itirk itdigimi syleyecek olursam anniderim ki
teerm ne derece derin, mellimi ne mertebe amm old tehr eyler.
[ed-y taziyet] // Muterem pederini mezy-y mmtzesine bian vri olan
zavall nijd.. o aaten l nijd ve ek nihl-i faleti henz emr-

33 Allah onun kabrini nurlandrsn.

34 (Allah yle der): Ey huzur iinde olan nefis. Sen Ondan raz, O da senden raz olarak Rabbine
dn. Fecr 27-28.
35 Biz phesiz (her eyimizle) Allaha aidiz ve phesiz Ona dneceiz. Bakara 156.
36 Derdiyok, a.g.t., s. 187-189.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

fuytn serpemeden henz ev- bahr atmadan olmas vatsiz bir arar-
tarb ile zemn-i helka serilmesi bir peder in cidden taamml-sz bir
arbedr. Byle mdhi bir admeye mar alm bir baba albini zlayan
ceralarn hbir kelime-yi tesliyeti tedv idemeyecegine emnim. te bu
emniyyetdr ki sizi tesell in arf idecegim kelimeleri syleyecegim fikrleri bana
pek bo ve uvvetsiz, pek bfide ve nz gsteriyor ve dnyorum ki yine sizi
mtesell idecek ayt ulmine muvemet idebilmek in size cesret virecek
uvvet anca ekz ve akmne fikrleriizdir. [teselli]//
yle ise benim p-i teermde olanca ulviyyet-i zniyle bir vafe-yi
muaddes dikiliyor: Bir daha bu gibi derd eleme dr olmamaz in Cenb-
~aa taarrut- linede bulunma ve albimi amk- ammiyyetinden
opan bu nid-y taarru [ile] ile-yi muteremelerine abr u ebt ve dger
yavruculara da uzun ve mesd bir ayt isn temenniytn terdf ile taziyet
vecbesini yapma37 [dua]

Rif Necdetin eserinden alnan bu taziye metni muhterem efendim

eklinde bir hitapla balamaktadr. Mektupta taziyelerin rkn ve artlarna uymak
gibi bir kayg yoktur. Zaten mellifin bu tr rkn ve artlar gereksiz grd
yukarda dile getirilmiti. Ancak yine de taziyet-nmelerin ed-y taziyet, teselli ve
dua gibi rknlerini mektupta grmek mmkndr. Mektupta hitb yahut elkb
denilen ksmn ardndan dorudan ed-y taziyet rknne geilmi. Mellif burada
ald lm haberinden duyduu znty samimi bir tarzda ifadeye almtr.
Klsik mektupta taziyeye gemeden nce bir mukaddime ile byle bir haber
alnd genelde istim olnd kliesi ile sylenir ve ardndan taziye dileme
ksmna geilir. Bu rknde duyulan ac ve dklen gzya mbalaal bir ekilde
dile getirilir. ekilen ac, ie den atee ve cier yangnna [te-i dern, ciger-
sz/ciger-shte], dklen gzya ise kanl gzya deryasna yahut Ceyhn nehrine
[dery-y dde-yi pr-hnumuz taup ca geldi/ ddemz Ceyhn ve snemz pr-
hn] benzetilir. Rif Necdetin mektubunda bu tarz klie ifadeler yoktur. Mellif,
lm haberi ile kalbinin en ince damarlarnn yanp kavrulduundan
bahsetmektedir. Kalbin en ince damarlarnn yanp kavrulmas yeni bir imgedir.
Klsik taziyenin teselli rknnde genel olarak keder ve gzya yerine sabr ve
metanet tavsiye edilir. lm bir ayrlk, bir kopu olarak yorumlanmaz, aksine fn
lemden ebed leme bir g olarak tasvir edilir. Tm bu tasvirlerde ayet ve
hadisler iktibas edilerek konuya slm bir perspektif kazandrlr. Rif Necdetin
taziyenmesindeki teselli ksm ise okuyann acsn hafifletmek bir yana iyice
artrr bir tarzdadr. ly henz baharnda iken solmu ve ayaklar altnda kalarak
ezilecek bir yapraa benzetmesi ok da benimsenecek bir teselli tarz deildir.
Rif Necdetin muhatab teselli etmek gibi bir niyeti de yoktur. Mektupta lm,
klsik taziyelerin aksine fendan bekya bir yolculuk gibi deil, bir felket
olarak tavsif edilmitir. Din bir baktan kesinlikle kanlm ve eski taziyelerde
bolca kullanlan ayet ve hadislere kat surette yer verilmemitir; bunlarn yerini
doldurmas iin kendi deyimiyle hakmne fikirlere bel balanmtr:

37 Rif Necdet, a.g.e., s. 68.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

Sizi mtesell idecek ayt ulmine muvemet idebilmek in

size cesret virecek uvvet anca ekz ve akmne fikrleriizdir.

Taziye iin yazlan bir mektupta felsefe yapmaya almak muhatab ne

kadar teskin eder bilemiyoruz, ama Rif Necdet bu sekler slubun, muhatab
teselli ve teskin edeceine epeyce inanm gzkmektedir. Bunu kitabnn bir
sonraki sayfasnda yer alan Bir Taziye Mektubuna Cevap adl mektuptan
anlamak mmkndr:
Azzim efendim,
~akmne tesliyetkrne fikrlerle dolu mektbuuz rmetle aldm.
yle meir ve amm bir slbz yle aati old gibi
gsterir bir nf- naarz var ki mtesell olmama ayr- bil.
Minnet ve memnniyyetle itirf ideyim ki bir beda-y tesliyet olan
mektbuuz ouyup bitirdigim zemn be gnden beri mevcdiyet-i
maneviyyemi ezen elem rbdan urtulur gibi oldum. Fil-aa
mektbuuzu rhundan anki yle nevzikr yle tesliyet-mz bir
fevvre-yi aat fryord ki nal bir adme-yi aytla mteeir
olursa olsun her fikr ve alb o felsef reelerle mvcehesinde
derl bir hev-y skn ve arvet teneffs itdigini issidebilirdi.
Taassst- minnetdrnemi tavr unda derin bir acz iinde
rpnan u n-z alemle size derin ve l-yezl meveddet ve
rmetlerimi tadm iderim efendim.38

Son olarak Rif Necdetin taziye-nmesinde dilin konuma dili olduunu ve

ahenk ile ritim adna mektupta seci kullanlmadn syleyerek yaznn sonu
ksmna geebiliriz.

Sonu

1. Osmanl brokrasisindeki her trl yazmay bnyesinde barndran

klsik mektup anlay Rif Necdet tarafndan duygu, dnce ve fikrin ifadesine
indirgenmitir.

2. Klsik mektubun blmleri, rkn ve artlar yeni mektuplarda gereksiz

grld iin dikkate alnmam, bunlarn yerine sadelik, doallk, aklk,
nezihlik ve samimiyet gibi ii doldurulmas zor ve mulak ifadeler tercih
edilmitir.

3. Klsik mektuptaki ayet, hadis, kelm- kibr ve genelde Farsa beyitlerle

rl secili yap yerine gnlk dil, felsef sylem ve zellikle ak mektuplarnda
romantizme nem veren basit bir slup benimsenmitir.

4. Klsik mektuptaki dn perspektif yerini sekler bir baka brakmtr.

38 Rif Necdet, a.g.e., s. 69.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015
 Ouzhan AHN Klsik Mektup ile Yeniyi Mukayese Denemesi

5. Eski mektuplarda forml ya da kalp ifadelerden bahsetmek mmknken

yeni mektuplarda byle bir eyle karlamak ou zaman imknszdr.

6. Yeni mektup rneklerinde eskinin sistemli yaps yerine bir baboluk

hkimdir.

Kaynaka

Ayn tf, Seblr-Red Cerdesinde Mnderic Talebe Mektblar Tolaysyla,

Medrese tikdlar, stanbul [h.1331], numro: 1.
Derdiyok . etin, XV. Yzyl irlerinden Meshnin Gl-i Sad-bergi, ukurova
niv., Doktora tezi, Adana 1994.
Ersoylu H., Kutlu M., Ertem R., Mektup, Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi,
Dergh Yaynlar, C. 2, stanbul 1986.
Gkbilgin M. Tayyib, Osmanl Paleografya ve Diplomatik lmi, Enderun Kitabevi,
stanbul 1992.
Haksever Halil brahim, Eski Trk Edebiyatnda Mnetlar ve Nergisnin
Mnet, Doktora tezi, nn niv., Malatya 1995.
Kestelli Rif Necdet, Yeni Mektb Numneleri, kinci Tab, Ahmed Kmil
Matbaas, stanbul 1927.
Kitb- n-y Mergb, Manisa l Halk Ktp., 45 Hk 2750/2
Ktkolu Mbahat, Osmanl Brokrasisinde Mektup, DA, C. 29, ss. 18-21.
Ktkolu Mbahat, Osmanl Belgelerinin Dili, Kubbealt neriyat, stanbul 1998.
Mnet Mecmuas, Sleymaniye Ktp. Halet Efendi 760.
ahin Ouzhan, Mecma-i Mnet, TDK A/363-1, Erciyes niv, Yksek
Lisans tezi, Kayseri 2005.
entrk Recep, slam Dnyasnda Modernleme ve Toplumbilim Trkiye ve Msr
rnei, z Yaynclk, stanbul 2006.
entrk Recep, Fkh ve Sosyal Bilimler Arasnda Son Dnem Osmanl Aydn,
slm Aratrmalar Dergisi, Say 4, Yl 2000.

HIKMET - -
HIKMET - Akademik Edebiyat Dergisi [ Journal of Academic Literature ]
Yl 1, Say 2, Aralk 2015