FUZL 'NN MU'AMMA RS:41,ES!

KEMAL EDIB
Byk Trk iiri F uzli zerinde hemen hemen otuz y ldan beri
srp gelen ve uzun zamanlar n, o usuz bucaks z san'at dehas ile
bugnk cemiyetimiz aras na gerdi i perdeyi kald rmaa veya hi
olmazsa aralama a yoneltilmi bulunan ara t rmal almalar mz bize
iirleri m sra m sra, nesirleri cmle cmle, fikirleri f kra fkra ele al nmadan ; devrinin ve bilhassa muhitinin ilmi, edebi, tarihi ve ictimai
hdise ve va k alar tedkik edilmeden ; mukted tan d ah slar ta'yin
olunmadan ve onlarla kendisi aras nda geni kyaslamalarda bulunmadan vuzuhlu neticelere varman n mmkin olmad, btn bunlar iin
de her eydan evvel eserlerinin gvenilir metinlerine kat'i ihtiy
bulunduu kanaat n verdi ".
F u zli 'nin, ilim ve edebiyat alemine ilk olarak bu yaz m zla sunmakta bulundu umuz Mucamm Rislesi metni, o kanate dayanan almalar n mahsldr.
Onunla tan m olan Ba dad'h cA h d , Gl en-i u' ara' adl Tezkire'sinde F u z (ili 'nin "
.. zeban 2 ile e naf-i icre kadir, tarz-i
macamma ve caridag mahir
oldu unu syler ; di er baz teskireler de bunu teyid eder 4.
lk toplant s n 26/10/1944 tarihinde devrin Marif Vekili'nin ba kanl alt nda
yapan ve bu tarihten sonra rahmetli ereffddin Yaltkay a'n n ba kanl ile haftada en az iki defadan 34 oturumluk devaml bir al ma h z gsteren, bizim haz rlad m z Hadikat-us-Sucaddn n, Beng Beide'nin ve K rk Hadis'in belliba l yazma
nshalariyle olan kar la t rmal metinlerini grdkten ve bas lmalar n kararla t rd ktan sonra F uzli 'nin ba kalar taraf ndan haz rlanacak di er eserleri bitti i zaman
toplanmak zere da lan ve bir daha toplanam yan Fuzli Komisyon u, o kat'i
ihtiyac gidermek maksadiyle te kil edilmi , bilhara her nedense bir fuzilli komisyon say lan bu te ekklden nceleri ok ey beklenmiti. Bizim haz rlad m z eserlerle Fuzl rnin Farsa Diviira'nn Say n Profesr Necati L u g a l taraf ndan haz rlanan tercemesi, telif haklar denmi olduu halde 1945 y l ndan beri bas lma msaadesi beklemektedir.
Btn F uzli-sev e r lerin bir araya gelerek bu ali malari kald yerden
daha h zl olarak devam ettirmeleri, Faklten iz Edebiyat mutahass slar n n Bakii'daki
Nizami Enstits rne inde bir Fuzli" Krssne do ru ilk te ebbs
ad m n atmalar bu vesile ile hat rlanma a ve hat rlatma a de er.
2 Trke, Farsa ve Arabca.
3 Aceb bir de 'Ariii Rislesi mi var ?
4 Fuzli 'den bahseden tezkirelerin ba l calar : Tuhfe-i Sami, Tezkire-i
Hasan elebi, Riyaii, cA ilF elebi, Kafzade Faizi, K nal zade, Latifi Tezkireleri ;
Knh-l-Albar n Kanani Sultan Sleyman devri iirleri k sm : F uzli maddesi;
Osmanl Mellifleri: c. II; ks. Il, Tezkire-i Na rabadi, Heft Iklm, Ate kede... v.s.

62

KEML EDB

Ktib elebi Kesf-az-Zuniin'da eserin ad n verir 5.

Son zamanlara kadar gerek F u z 1 'nin mucammac lndan, gerek
onun Mdamm Rislesi'nden bahsedenler tahlill hibir mtleada bulunmam lar, mevzu ele almam lard r. Bunun sebebi yle bir tahlile
esas olacak metnin mechul kalmas dr.
Fuzli zerindeki en zl ve derlitoplu tedkiklerin mahs ll
olarak Say n stad mz Prof. Dr. Fud K pr l taraf ndan slam
Ansiklopedisi'ne yaz lan F u z 1 mddesinde (bak n z : cz 37, s. 689699) bu risleye: "XV. XVI. as rlarda Trk ve Acem edebiyat nda
Mucamm merak nn pek ziyde yay ld ve bu hussta birok risleler yaz ld malmdur. te F u z 1 de bu umumi modadan kurtulamyarak, bir Mucamma Rislesi yazm t r ki Leningrad klliyyt nda
(var. 90 - 103) ve Istanbul'da Millet Ktbhnesinde mevcuttur. Bu klliyat iinde onun Trke mucammalar da vard r. (var. 10 v. d.). San'at
bak mndan, bunun bir ehemmiyeti olmad tabridir. szleriyle tems
edilmitir. Leningrad'daki nshay ilk defa haber veren Berthel s' dir.
( Bak n z : Bulletin de l'Acad&nie des Sciences de l'URSS, classe des
Humanit, 1930, Nr. 5; P. 297 - 306). Ne bu makalede, ne de bundan
bahseden Fud K p r 1 'nn ayl k Azerbaycan Yurd Bilgisi Mecmas'nclaki makalesinde ( Bak nz : say 12, s. 447 - 448 ) F u z <Ili 'nin
Mdamm Rislesi hakk nda tahlili hibir mtalea yoktur. Bu mevzilda
intir eden ilk mhim yaz , Bak'da Nizmi Enstits mensuplar ndan
olup Azeri edebiyat ve bahsusils F uzli 'nin eserleri zerindeki almalar ile, kendini tan tan alim Hamid Ar a sl taraf ndan yaz lm tr.
(Bak nz : Edebiyat Mecnulas , Azerbaycan S Si R Ilimler Akademisi
Nizami Enstits neriyatndan, Bak 1946, c. I. s. 27 - 34. Rus harfi&
leriyle Trke) 6
Tezkire-i Na rbcli'cle de F u z I 1 'nin Farsa mucammalar ndan
misaller vard r. (Bak nz : bahsi geen eser, Tehrn . 1317 bas m , s.
496 ve 519).
Hamid Ar a s l 1, makalesinde aynen : "F u z 1 i'nin eserlerinin say sn tertib eden alimler, airin gayr-i matbil' eserleri aras nda Risle-i
.

erefddin Yaltkaya- Kilisli Rif'at Bilge bas m , stanbul 1943, e. II,

s. 1742.
6 H. Ar asI 'n n F uzli hakk ndaki belliba l ne riyat unlard r :
1. F uzli: Eserleri, SSIR Ilimler Akademisi Nizmi Enstits ne riyt ndan
Bak 1944, cild I, (Trke Divn n gazeller ve terci-i bendler, muhammesler, murabba'lar, k t'alar ve rubiler k sm , nsha farklariyle birlikte).
2. Mucammya dair yukar da bahsi geen makalesi.
3. Fuzlf icrinin gzellikleri, Azerbeycan Memili -2am, say : 6 (11), Bak-Ocak 1946,
s. 29-31. Bu makalenin sonunda Dergimizle ne rettiimiz (Bak n z: Fuzll'nin bilinmiyen iirlerinden birka , c. VI, say : 4, s. 319-328) kasidenin 1 4 ve 6-8 inci beytlerinin
bal alt nda
me'haz gsterilmeksizin Fuzii
gayr-i matbir bir kasfdesinden
yay mlanm olduu bu defa grlm tr. Bize bu Azerbeycan Dergisi'ni iare etmek
Ifitfunda bulunan Say n ()stad Cemil M i r o 1 u'na te ekkr bor biliriz. Ba l kta Fu-

FUZISJZI'N N MUYAMM R SALES

63

Mdamm adl bir eser de kay dedirler 7. Lkin onlar bu eserden

airin matb' eserleri kadar bahs etmir, hatt hangi dilde yaz ld n
bile gstermirler 8 diyor ki hakl dr.
Bu zt, Leningrad a r k i y ya t En st i t s 'nde mevcud olup haberi
ilk defa Be r t h e 1 s taraf ndan verilen yazma Fuzlli Kiilliggt'ndan faydalanarak, Tezkire-i Na r-bdi'ye, Fuz 1 I'den al nan mucammalan da gzden k a rm yarak ve olduka emek sarfederek yazd bu makalede "Leningrad'daki Fuzl Kiilligyt 'nda airin biri Mdammeyt-i Fris:; di eri
Mucammegt-i Trki olmak zere iki eseri oldu unu 10, birincisi zerinde daha sonra duraca ndan bahs ile, imdilik airin Farsa mucammalar hakk ndaki mtlealann syleyip geti ini, yaln z Azerbaycan
dilinde 11 olan k smn neretmekle iktifa etti ini,, sylemektedir.
Biz bu yaz m zla FuzlVnin Farsa Mdammd RislesPnin memleketimizde mevet yegane nshas n n geni bir tahlIlini verece iz ve
esas metnini de ilk olarak ilim ve edebiyat aleminin tedkIk ne sunacaz ; ayr ca, istifadeyi geni letmek gayesiyle Trke mu'ammalan
H. Ar a s 1 'n n makalesinden aynen nakledece iz.
Fud K prl , F u z 1 i'ye id Mucammd Rislesi'nin Millet Ktbhnesinde bulundu unu ilk defa 1924 te (bak nz : F uzlt-hagt ve
eseri, klliyyta eklenen monografi 12 Yeni ark Ktbhnesi, stanbul
1924, s. 20), bilahara 1925 de (Bak n z : Azeri edebiyat na id ilk tedkikler, Bak 1925, s. 28) bildirmi 13 slam Ansiklopedisi iin yeniden
yazd F u z I I mddesinde (bak n z : cz 37, s. 696) bu hus lsu tek .

kasidesinden dendiine gre ihtimal ki tamam da Hamid Ar asl elindedir. Bu yedi beyt, bizim bir tek nshadan (Topkap Saray Mzesi Ktbhnesi, Nr.
896) ald m z kasidenin F u z I i'ye id oldu unu tevsik eden delillere bir yenisini katmas bak m ndan mhimdir. Metin fark bizim ne retti imiz metnin 6 nc beytindeki
vs.r var n yerine . . var yar n ; 7 nci beytdeki ... sd . . yerine

sd (?)
; 8 inci beytteki ... calFil yerine ... fil (?) olmas ndan
ibarettir. Farklar, bizim makalemizin lehinedir.
7 H. Asarl burada not olarak u bibliyografyay veriyor :
1. Kprlzde, Azeri edebiyatma &id ilk tedkikler, s. 28, Bak 1925;
smail Hikmet, Azerbaycan Edebiyat: Tarihi, c. II, s. 129, Bak 1928.
8 H. A r asl buraya da u notu koymu : Her iki eserde yaln z bu cmle var :
Risle-i Mucamm. Millet Ktblnesinde bir yazma nshas var .
9 Muharrir
MUC arilra kelimesinin cem'i olan muammeyt makalesinde
yanl olarak hep mu c ammiyat sretinde yazm t r.
1 Nitekim Fud K p r l de bu mevza dair olan ne riyat aras nda ilk defa
slam Ansiklopedisi'ndeki Fuzli mddesinde, B e r t h e l s 'ten naklen mucammalar n
Trke ve Farsa olmak zere iki k s mdan ibaret bulundu una i aret etmi tir.
Il Makale sahibi Trke yerine daima Azerbaycan dili tabirini kullanmaktad r
ki ilmi olmaktan ziyde siyasidir.
12 Bu hussta Fakltemiz Dergisinin VI. cildinin 4 uc say s ndaki Fuzlrnin
bilinmiyen iirlerinden berka ba l kl makalemizin sonuna koydu umuz (s. 327-328,
No. 18 ) kay dlara bak lmal d r.
13 smail Hikmet Ertaylan da bunu aynen tekrarlam t r. (Bak n z : Azerbaycan Edebiyat: Tarihi, Bak 1928, c. Il, s. 129).
ziill'nin

64

KEMAL EDIB

rarlam ise de rahmetli A l Emiri Efendi'nin sa lndan bu yana

ad geen Ktbhnedeki birok ara t rmalar m zda bu eserin kayd na
rastlanamam t r 14. Zten stad n ktbhne kay d numaras n vermemi
olmas bu hussun kendilerince de kat'l olmad n gstermektedir.
B e r t h e 1 s'in yukar da bahsi geen makalesinden sonra bu
Mdamm Rislesi'ne ait yegne nshan n Leningrad'daki a r kiy y t En stits 'nde bulundu u intib hasl olmutu. Nihyet,
Millet Ktbhnesinde bulunam yan bu Rislenin bir nshas nn Bursa'da Umumi Ktphanede E r ef z d e kitblar aras nda 19/1241
numarada kay dl oldu unu Marif Vekilli i Kiitbhneler Mdrl nn
bu ie id dosyas n tararnak suretiyle 1944 te 15 tesbite imkn bulmu '",
harb hli dolay siyle deerli kitblar n i Anadolu'ya nakli yznden o
zaman getirtme e muvaffak olamam idik. Birka ay evvel eserin, naklolunduu mahalden ess yerine gnderildi ini duyunca celbine teebbs ettik 17.
Nshan n k saca tavsifi udur :
Bulundu u Ktbhne : Bursa UmumI Ktbhnesi - E r ef z d e
kitblar .
Demirba numaras
: 19 / 1241.
Dili
: Farsa.
Istinsh trihi
: Yoktur. H. 11 inci (M. 17 nci) as r balar nda,
F uzl Lden pek az sonra istinsh edildi i tahmin edilebilir.
Yazan
: Belli de il.
Yaz
: Ta`liklir, pek gzeldir.
Bal
: (1 b) Tezhib'lidir.
: Mzehhebdir. Mucammlar n medlril olan
Cedvel
isimler srhle yaz l dr.
: Krem renginde bclidir. lk yapra gKd
veler taraf ndan tahrib edilmi tir.
: 11.
Satr say s
: 37. Pyendeler bir tertib tayin etti inden
Yaprak say s
eksiklik yoktur. Eserin sonunda, cildlenirken
konmu beyaz renkte ho yapraraklar vard r.
14 Nitekim de erli Edebiyat doktoru Abdlkadir Karahan!! da bir yaz s nda
bu ciheti i aret etmi tir. (Bak n z: Mucamrna Edebiyat: ve F z 1 rnin Mucammlan,
Tasvir gazetesi, 23. X1I. 1948).
15 Yukar da bahsi geen F uzli K o m i s y onu 'nun te ekkl akabinde
bu neticeye varm ve Leningrad'daki nshan n fotokopisinin celbine al m t k. Henz bas lam yan ve Ne riyat Mdrl nde duran Hadikat-us.Su'adii'ya yazd m z
mukaddimede de bu hususu kaydetmi tik (1944).
O zaman bu bilgiyi bize sa l yan ve bu defa eserin celbine msada ve
16
dellet buyuran Ktbhneler Mdr Say n Aziz Berker 'e kranlar m arzetme i
bor bilirim.
,

17

Mucamm Rislesi'nin ilk sahifesi

Mucamm Rislesi'nin ikinci sahlfesi

FUZOL'N N MU'AMM R SALES

Ebcad
Cildi
Temellk kaydi

65

: 20,5 X 10,5 - 13,3 > <, 8,2 sm.

: Kahve rengi me in ; emseli ; zencirekli ; miklebli.
: Zahriyyesinde "E refzade Muhammed afiyyddin ve "E refzade eyh Abd4ad i r e id temellk kay dlar ile "V4f-i Tekye-i Erefzde sene 1218 mhr vard r.

Ba

r )"0).i.4

Sonu
Metnin s hhat derecesi : Baz yerlerde ufak tefek istinsh hatalar ,
birka cmlede kelime ve birka sat rda da
msra' eksiklikleri vard r. Uygun grlen
dzeltmeler, ayak notlar nda gsterilmi tir.
Olduka yaz s gzel olan hattat n Farsay
iyi bilmedi i gsterdii hatalardan istidlal
edilebilir. Bununla beraber, Demirperde arkasnda kalan di er nshan n metni ele geinceye
kadar bizim ne retti imiz metn, yegneli ini
muhfaza edecektir.
**
Makalesinde 18 Hamid Ar a s 1 'n n da iaret etti i vechile Fuzli 'nin mucammalar gerek zaman nda, gerek kendinden sonraki devirlerde,
Trk edebiyat nn yaygn bulundu u co rafi shalarda n alm tr.
Ostad F. K p r 1 Mdamm Rislesi iin "San'at bak mndan,
bunun bir ehemmiyeti olmad tabii:din diyor. Bu kat'i hkm zerinde biraz durmak istiyoruz :
Mucammacl k, bedic (
) blmlerinden oldu una gre muahhar
bir edebi san'att r. Arab edebiyat na h. VI. ( m. XII. ) as rdan sonra
giren 19 bu san'at, Fars edebiyat nda birok kudretli mmessiller:yeti tirmitir ; mucamma rislelerini erh yollu Farsa eserler yazanlar da
olmutur 2.
Bilhassa h. IX - XII. (m. XV - XVIII.) as rlar boyunca btn lehce18 Bize bu makaleyi muhtevi ve tedrki g Dergi'yi de iare etmek lutfunda
bulunan Say n ()stad C. Mirogl u'na candan minnetdar m.
19 Arab edebiyat nda mucarnmac l g n bellibal stadlar Abl CAbdillah Muhammed c madudd in i 'I-k f tibi 'I-1 bihan b. Muhammed Safiyyiddin b. Nefisiddini 'I-Hamid (h. 519-597 : m. 1125 - 1201) le al-K Z i 'I-F aiil Abdurrahim b. cAlf
b. as-Sa'idi '1-Lahmi (h. 529 - 596 : m. 1135 - 1200) ve Salahuddin Hall b. Aybek b.
Abdillahi ' Safadi (h. 696 - 764: m. 1296 - 1363) dir. M lig nuddin b. Ahmedi
(yefati h. 1044) de Risdatu 7 Muccmm 2 adl bir eseri vard r.
20 Bu mucamma stadlariyle arihlerinin ba l calar unlard r :
bra hi m-i Sagiri, Mirza brahl
Kacar, Kiiz Abulberek e-i Kandehari,
-

A. . D. T. C. F. Dergisi, F. .5

66

KEMAL ED B

leriyle Trk edebiyat nda da Mu'amma ilstadlanna rastlan r 21 Hatt Muc ammac lk an'anesi saz airleri aras nda son zamanlara kadar devam
etmi, Mu'amma tertib etmemek, sylenen mu'ammay zememek airler iin adeta bir nakise ve ma lbiyet addedilmi tir. Bu biraz da tasannu'lu san'at, airlik an n n icab ve "lzim-i gayr-i mufarik sayld cihetle "Cmic-i fnn-i nazm nesr olmak 22 her vadide at oynatmak, bylece byklk vasf na hak kazanmak ve "dkkan n revalan.

Hci Abul ha s e n-i Endc n I, mid 1'4 Rzi, Seyyid Isml, E n

Nasrbdi, E m n-i Vekr, U url Hn, E h I
irzi ; Mirz Bk r, Bk r-i sfahni,
Bk r
Herevi, By ezi d-i ( Arif; Munl C
Munl Cem i d, C n n
Buhri ; Aka Husey n-i Elnsri, Mir Husey n-i N br, Mir Husey n-i
Yezdi, Mr Hayder; Hlil-i Hilli;
Lkim, Mirz Rhim, R di-i
Rstemd r , R kn
Nibri ; S a'd-i Buhri, Pir Sle ym n-i sfahni,
S e I iim
Nibri, Seyf
Buhri ; erefddi n-i Rtimi erf ddi n-i Yezdi,
Munl eri f, eri f-i Amli, e f
Ordubdi,
ih b-i Hakiri ; Munl
Shi b, S u n'u 1 1 a h-i Bfiki ;Thi r-i Nasrbcli, T t
Semerkandi ; Zahir -yi
Tefresi;Abbskul 1-1n,Abbs Ns h, Mevln Abdlhakk, Abdlvehhb-i Sbilni, A bdlgaf r-i Yezdi, Seyyid Alddi n, A1 Asgar, Mir
AI
hattt, Ali-i agl,
Kerr, eyh Ali Naki-i Gmreh, Munl lny et;
Munl Feyzullah; K sim-i Gti; Km-i Sebzvari, K em 1-i Bedah i;
Mevln Muhte em, Muhte em-i K'ini, Muhammed b. All-i Yundaki, Muhammed Bak r, Muhammed Hseyn-i Mzenderni, Muhammed
Han-i Da stni, Mirz Muhammed Riz, Mevln Muhammed Sa'id, M uham m ed Sad k, Muhammed- i Mzehhib, Muhammed Nasrullh-i
Mesih -yi Fesi, Melik c'; Munla Nisri, Munl Nasir, Nsir-yi
Kazvini, Nz m-i Herevi, Ni y zi-i Buhari ; Hadi-i Rengrez ; Munla Y a 'k b, Yilsuf-i Lri.
ok muhtasar olan bu liste, Mucamm mevz lunun Fars edebiyt ndaki yayg nl k
deretesini gstermek iin kfidir.
21 Mesel : Ari ir Nevl Farsadan ba ka Trkenin agatay lehcesinde de
stdne mucammlar tertib etmi , Edirneli Emri T.ezkire'lerin, tahsisen Knh-ul-Albr sahibinin i areti vechile Hseyn-i M uca m m i'ye tercih olunacak ekilde mucamm
dehas gstermi, Nbi bu vadide de pek ok rnek vermi tir. Trk alim ve airleri
aras nda Cmi 'nin eserine ve mucamm vdisinde yaz lm eser ve iirlere erh
yazanlar da km t r ki Edirneli br h m, Tezkiret l - Hikem sahibi Abdurrahman
eref, Bedici, Rg b-i Arnidi, Mustaf Srri, Salhi-i U ki, K nal zcle A l Efendi, Fethullah Arif , Lm ici, M u h y - i Gl eni, Tireli M u ac n m y
Na z i r - yi Glrni, N i y zi-i M sri bu arada say labilir.
Bu zevt n sonuncusu, Urfa'dan yeti en, muhitinde herkesin ittifkiyle allme
say lan, stnl ikinci Sultan Abdlhamid devrinde Kerbelya gelecek i'i ahondlariyle munzaraya memr edilmesinden de anla lan SarrczAde rahmetli bbs Vs k
Efendi hocad r ki Ankara niversitesi Fen Fakltesi Fizik Profesr ok de erli lemehrim, aziz dostum Cell Sarac' n babasd r. Bu zt, C m i'nin Mucamm Rislesrni
dilimize evirmitir. Eserinin yegne yazma nshas olundad r. Muhtasar olmakla
beraber bu hususta Say n std Prof. Ali Nihad Tarlan' n Divan Edebiyat nda Mucamm adl eserinden de faydalan labilir.
22 Fuzl i, Trke Divn mukaddimesi. Bak n z Klliy y&t, Fud K riprl 'nn
1924 ( h. 1342 ) tarihli Monografisinin eklendi i 1911 ( h. 1329 ) bask s , s. 5.

FUZOLPN N MU'AMM RISLESI -

67

drarak al cya her istedi ini bulma imkan n haz rlamak 23 istiyen airin
mu'ammaclktan anlamas ; azok mucamma yazmas zartiris idi 24 . F u z I bu eseri, kabul etmek laz md r ki o zarretin mahsuldr.
Nitekim Rislesinin mukaddimesinde byk air : "Fazilet bostan nda bu
fidann ( mu'ammn n ) dal ndan meyve dermemekli imi ve belgat
sofrasnda bu nevaleden bir menfaat grmemekli imi kendime yediremedim .
"Allaha hamdolsun, iir fenlerinden mevcd her fende ykselnek
istedim ; Hakk' n feyzinden arzum yerine geldi. Cami`iyyet binas nda
bir gedik olmas n diye mu'ammada da ad mn anlmasin isterim szlerini syliyor 25 ve di er bir telif sebebi olarak da : "tetebbd ve airlik yollariyle birka mu'amma husle geldi Bask n kanlar n
tasallut eli onlara dokunmas n diye, kaideleri anlat rken onlar sralamak
mnasip grnd diyor 2 '3.
F uzl mu'ammay syle izah ediyor :
"Mu'amma : ister ad, ister addan ba ka ey olsun, remz ve ima
ynnden do ruca bir maksada dellet eden kelmd r 27 .
Bu trifden sonra. "Mu'ammada ad kacak mddenin son zn sra'da
olmasnn hoa gitti ini, bu m sra'da ad n kar lmasna yaryacak
maddelerden ba ka bir ey bulunmamas laz mgeldiini, bununla beraber her m sra'da ba l bas na bir ad maddesinin bulunabilece ini
syliyor 28 . Mellifin de iaret etti i vechile mu'ammn n esas ameliyyeleri :
a) Teshlf (
ve ) Tezyll1
b) Tab iti
c)
olmak
zere
drttr.
23
(j-, :1/47)
Bu ameliyeler de tall birtak m ksmlara ayrl r. F u z H, eserinde
,

23

Bir kar-gerem hezr-pi e

Canlar ekem isterem hemi e
Diikkf n m ola revie-i bzr
Her istedgin bula haridr.
F uzli- Leylt v Mecntin mukaddimesi. Bak n z : Ayn Klliyyt, s. 241.
Burada S n blzd e'nin
Yokdur an n gibi bir fenn-i leziz
Zihnin ehl-i dilin eyler te hiz
Mlk-i iranda be-gayet malsbl
Bilmeyen a'ir olur pek medhiil
Bunda nadir bulunur eriiibl
Bilrz ad kan ahbl i
beytlerini hat rlamamak gtr. Bak n z : Lutfiyye.
Bak n z : metn, 3 a-b.
26 Bak n z: metn, 3 b.
27 Bak n z : metn, 3 b. Hatta, Muhammed N 'ini gibi mu'ammn n manzlm
olm yabilece ini ne srenler bile vard r: Meelis-iinNef&is, Ali Asgar Hikmet tab' ,
Tehrn . 1323, s. 99.
28 Bak n z : metn, 4 b.
29 H. A r a s l , makalesinde bu kelimeyi yanl olarak tedniTi (,1-;;;47) okumutur.
24

68

KEMAL ED B

bzan birka misalini vermi ve ok defa, verdi i misallerin nas l gerek esas ameliyyelerin, gerek blndkleri k smlar n bzan birer,
zleceini, hi olmazsa adn kmas na yaryacak mddenin ne oldu unu
gstermi, bir ad iin gh bir, gh ba ka baka nevi'lerden birka
mu'amma tertib etmi tir. Bu adlar n eski harflere gre alfabetik s ralar ve metindeki yerleri ile hattar n hatas eseri olarak metne yaz lmyan ada ait iirin bulundu u sahifeler aada gsterilmi tir:
( Ah( Ebabekr ): 26 a;
e-;( ( Adem ): 30 a, 31 b, 36 a;
(ihtiyar ): 31 a ; 31 ( A med ): 5 a, 6 b, 17 a, 22 a, 28 a, 36 b;
bi): 33 b;
( Elvend ): 12 a ; eLA (imam): 9 b,
( Eref ): 27 b;
16 b, 19 a, 23 a ( iki aded), 30 a; 4.3LA ( Eman ): 14 b, 15 a ( iki aded );
(Emir Muhammed): 17 a ; v^I (Emin): 19 a, 33 a (iki aded);
(Evliy a ) : 28 a; .3\J) (Eyaz ):
( Evhad): 4 a ;
Evbadi ): 20 a ;
5 b, 21 a.
( Bedr ): 11 b; Jx ( Bilal ): 9 b;
-1. 1! ( Babr ): 15 b ( iki aded );
( Bihzad):
Ir. ( Beha): 12 a, 14 a, 32 a; rl, rr (Behram): 7 a, 31 a;
11 a, 19 a;
(Beyg): 12 a
(Behmen): 13 b;
( Padah): 37 b; L:4 ( Pa a): 4 b; si ( Peri ): 36 b;
( Peyk ): 21 a.
( Tac ) : 6 a; j ( Taki ) : 10 b, 11 a, 21 b, 22 b, 26 b.
( Cneyd ) : 9 b ;
,b.t?. (Celal): 4 a ;
( Cem) : 4 a, 16 b ;
( Cevad) : 12 b; Lit> Cani ): 15 b.
ft?: ( aker ) : 37 a.
(Habib)) : 10 b;
( Hasen ) : 22 a, 29 a, 31 a, 35 a;
( klayeler ): 21 b.
( ljuseyn ) : 31 a;
( Fjamze ) : 21 a, 30 b;
(Hwei) : 10 b,
) : 35 a ;
(Halef)) : 5 b, 29 b ;
12 a.
bb (Dara) : 12 b, 16b; jI> ( Ddi ): 20 a.
( Rh ) : 20
( Rei d) : 29 a ;
( Zeyn ): 16b.
( `Abbas ): 36 a;
J.3L ((Adil): 19 b;
( `Amir ): 14 b;
(`Ala): 4 a,
( `Abd ): 30 b;
( (Abdi ): 13 a; y j ( `Aziz ); 22 b;
(`Ali): 4 a, 5 b,
6 b, 8 b, 33 a, 33 b, 36 a ;
-5tc. (`Alauddin): 16 a ;
(`Ali
7 b, 8 a, 11 a, 12 b, 13 a, 15 a, 20 a, 24 a, 28 b, 35 b;
(`Amid ): 18 a ;
Beyg): 5 a ;
( cimad ): 8 b, 13 b, 18 b, 28 b ;
Ix ( cinayet ): 18 a;
( `Isa ): 29 b.
( ayib): 27 a; t> ( arib):
( alib): 20 a, 25 b, 34 b;
Jl,j
6 b, 34 b;
( azal ): 24 b ;
( ani ): 9 a, 28 b.
( Fethi ): 17 a, 24 a.
( Farabi ): 35 a ;

69

FUZOLPN N NU'AMMA R SLES

(Kabl):
(K sim ): 17 b;
(Kubd): 30 a, 30 b, 34 b;
(Karaca): 11 a, 36 b; (Kara): 21 b, 23 b, 26 a;
n ): 22 b ; rt9; ( Kiv m): 33 a; 1:; (Kaya)): 19 a.
(Kurb
(Sir c): 22 a, 25 a; -k (Sa`d): 29 b; r5-- (Selam): 13 b;
Sley(Sultan Sleym n): 4 a;
(Selrne): 6 a;
(Shreverdi): 26 a;
): 14 b;
(Sv r): 24 b, 30 b;
(Seyf ): 29 a.
( h): 19 a, 32 b, 33 a; *.Lt ( dhbd): 22 a;
( hi) :
20 b;
( ibbir): 16 a;
( erif)): 29
( eref): 13 a, 21 b;
b; c.s_7(z ( kri): 35 b;
( ihb): 18 a, 23 b;
( ehriyr) :
28 a;
( eyhem): 34 b;
( ir): 36 b.
( dik): 19 b;
( abri): 10 a;
( abri ): 13 b;
(afi): 7 b, 17
9-x-4 ( adr): 24 a, 27 b, 35 b;
( idki ): 8 b;
b, 18 b, 26 b.
(Ziy ): 32 b.
,A 11" ( T-hir): 16 a.
(Z hir): 32 a.
Kerimi): 37 a.
.15" (Giyh): 21 b.
(1, 1 ): 7 b; 4,-; - (L mici): 7 a.
(Mttaki): 8 a;
Mllbibb : 9 a;
(Muhammed): 28 a;
(Muhammed Can Beyg): 6 b;
(Murd): 12 b, 34 b;
( Mezid): 8 a;
(Ms fir): 27 b;
(Mesih ): 29 a;
(Mdin): 25 b;
(Makild): 25 b;
(Melek): 19 b, 23 b;
(Man r): 16 a; cSaA (Mehdi): 24 b, 31 b;
(Mir) : 13 a;
(Mir Edhem ): 34 a;
(Mir Cemal): 23 a;
(Mirza): 20 b;
(Mir idkki): 25 a;
( Mir Mahmd): 21 a;
( Myesser): 5 b.
F (Nebi): 5 a, 7 b, 14 a, 17 b, 25 a; 34 a, 37 b;
( Necm ) :
28 a;
(Nesim): 7 b;
(Nar-i): 26 b;
(Nesil-ni): 7 a;
(Nefs): 19 b.
j'91 3 (Vkif ): 9 a; (S-5)3 (Verdi): 8 b; J9
Veled ) : 32 b, 35 b;
.19 (Veli)): 23 a, 32 b.
(I-Ibil): 31 b;
(Flrn): 15 a, 21 b;
(J-Iim); 17a ;
Hurn n ): 25 b.
X.>L, ( Yadgr): 37 a;
(Ysuf ):
(Yri Beyg): 16 a;
28 a.
Medllleri gsterilmemi mucammlar: 12 b, 24 b, 32 a.
27 a;

70

KEMAL ED B

Buna gre yaz lmyan adla birlikte 150 ad zerine mu'amm

tertib edilmitir. Bu adlardan (yaz lmyanlar da birer sayarsak) 109 'u
iin birer, 23' iin iki er, 9 'u iin er, 3 ' iin drder, iin be ,
3 ' iin alt ar, 1 'i iin yedi, 1 'i iin de on iki mucamm tanzim olunmu demektir 30. Bir ad iin bazan birka mucamm tanzim olundu una
nazaran mucammlann yeknu : 236 d r
H. A r a s l 'nn syledi i vechile : "F u z l Vnin tasnif ve izhlar
mu'amm hakknda bilgisi olmyanlar iin kolay kolay anla lamaz. Izhlar, edebiyat kaidelerine bilit (vak f) olanlar iin bile etin say lacak
derecede ilmi mhiyeti hizdir 32.

**
Fuzlt zerindeki al malar dolay siyle kendisine g yben hrmet
etti im Hamid Aras 1 'n n F u z l i'nin Leningrad'daki K lliyy t'dan"
alarak ne rettii 34 Trke. Mu'ammlar , esas nda da " yaln z medlller
gsterilmek, zlme ekilleri geilmek sretiyle 36 kaytldr. Bu krk
mucamm ile medllleri unlardr :
1. m a m GQ) :

Istedi menden nisr-i mjde-i te rif y - r

Cevher-i ihl
py na kldum nisr
2. Hamze (0.7):
Htini td zlf pinhgn 37 itdi pi j tbd
Kirpigm mahv itdi gz merdmlerin seyl-bgda
3. Selm
n am-i pinhgenum 38 isbt nda ghumdur gvlf
Dostlar cayb eylemefi ger gkr eylersem gl
4. Dr ( bb) :
Yand rar her dem dil-i ri i randan bir hayal
Vay eger ol em` il k lsq dil-i ri ittil
30 En ok cAli () ad nad r. Bunda da Fuzl rnin calevili ine biraz delalet sezer gibiyim.
31 H. Ar a s l I, makalesinde Mucamind Risedesi'ndeki mucamma say s nn 500 den
art k (fazla) oldu unu syliyor ; hat etmi olsa gerektir.
32 Yukar da bahsi geen makalesi.
33 Leningrad arklyyat Enstits el yazmalar k sm . Nr. 1924, s. 91 vd.
34 Yukar da bahis mevzii olan makalede.
35 Bu makaleden ba ka bak n z : Fuat K prl ii, islam Ansiklopedisi, Fuzlf
maddesi, cz 37, s. 696.
36 H. Ar a s 1 'n n naklettiine gre bu Trke Mucammalar n ba nda : Bu bir
nie mucamma kevalcib-i drah an kimi (gibi) Mevlana F,u zll merhilmun matlac-
iamir-i mnfrlerinden talic lmic olm szleri vard r. Bu kay ttan da, Klliyyedin, bilhassa mucammalar n F uzli 'nin zarnan ndan sonra yaz ld anla lmaktad r.
37
H. Arasl 1, bu kelimeyi pnhan okmu .
,

38

71

FUZ171.PNN MU'AMMA R SLES

5. Esed (

:
Ne ok ki rahat in k yat r bev - snd
Dil-i igeste yat r ohlarufi ara nda

6. Mirmin(c.r..:4.)
Devreden `alemde kimdr bulmayan
Ol ki her dem ide bir hem-cinsi ile itti al

hal

7. Mutaf
Kime tevfik refik olsa olur i kili hell
Makad ndan biri olmaz ki ona itmese el
8. Hamze (._;2-):
Art rur yz evk her dem c ils-i bimar na
Kaddin eyler cilve-ger zlfin salur ruhsarma
9. edik (L3.>1,4) :
Ahumuii ey meh iit evafn
Frkatfiden dutd gk etraf n
10. Muhsin (c)--4 ):
Aya alduka el mul,tesib eylerse yasak
Muhtesib ba n ahir snacakdur bu aya
11. Kiys

(Lr'

Yine bir mah-ve il hecrine meyl itmi dil

olm mayil
Gn kimi siret-i
12. ah(..):
Ta gzm merdmleri ayd itdi reng-i al il
Sade ruhsar mzeyyen old mgin hal il
13. iarib G .>):
Ser-i
eger k lsa meh-i ruhseruiia ziver
Gil mahrm olur meh-i rubbii grmekden ey dil-ber
14. Behe
Mevsim-i gldr diri e ge-i glzar yoh
glzar hem olsa mnasib yar yol)
15. Hasen

:
Dr-fe an gzde nem-i e kden ey lle-`izar
Greli mihr-i ruhfi var yoh old yoh var'

16. Ulu Beyg

Da-i
derd def`in eyler ey can mutta il
Hwedr ol kim ()la her yan bi-nihayet da -i dil
17. Kaya Beyg (d L?) :
Nice bir batsun bela peykn nazm bana
Nice bir tiksin meni dil-ber oh peykn na

72

KEMAL ED B

18. kiwerid

:
C-e-vr resmin yine ol mah-ve izhar itdi
Dil-i nalnumuz derde giriftar itd

19. Mslim (t---)

Mevve olmasn an zls zlifinn tar
Peiman m olur azad iden yz miii giriftan
20. Evliya

(y,)
eti-i nem-n km grenden berl ol mahuri yzin
Dane- haline menzil grmedi illa zin

21. Ehli : G.,b1) :

hacet onun hak-i deri
Olduyn
dergahna eyler tr yl mah Mteri
22. Talib

:
Kldukca felek esir-i hicran grilm
ad eyler
canan grilm
vial-i yar il cern' iderem
Her nice felek k lsa peri an grilm 39

23. Eman ( ,31-1 )

Serve c revnak, virr incitme ey serv-i revan
Hak-i p yun zre duts katre-i e km mekan
. 24. Sultan (..:)U.L.):
Hasret-i ruhsarun oh urm semen kalbine ok
`Arz k l ruhsarufil ks n semen kalbinden oh
25. Seydi
Zikr-i yar ile dil bulur aram
Hwe olur sine yara ile mdm
26. Muhyi ( L?)
ika avv glal cdn
zni eyled hak ile yek-san
(

27. Halef O :
Geri k lduii cna cevr-i
Senden ey bwerid yz dndermedi
28. Adem (e.;( )
rt-i en ider her gice

gzin 49

grlm rediflerini ... gfilm sretinde okumu tur. Belki

39 H. A r a s l I,
de asl nhada yledir ; rub' nin veznini d nerek dzeltmesi icabederdi.
4 Dr. A. K arahanl 'n n Tasvir gazetesindeki makalesinde (Bak. 23. XII. 1948
tarihli nsha) : ... yzini.

FUZOLS N MU'AMMA R SRLES

73

Yand rar gricek (op 4' nah-i ruhn em` zini

29. Mtteki (
rehiirile imtiz c
Drr-i 42 ekm balah
Buld n kiymet k lur elbette ani ba a tc
30. Buda

QDY.)

Eyleyb blblleri der-hem niln eyler gl'

lib bad-i aba afte ister blbli
31. Davgd (.3.3b)
gl yahas n" ok idb her lalza b d-i ubb-dem
`Akibet andan s nar blbl kimi gl grili hem
32. aybi
`fitik-i bi-ser p yan eyldi revan
Buld teskin - i dil an grb ol serv-i revan
33. Ferruh Q})

Hattn leb-i lacln zre mesken k lm

Tnti ekeristan niimen k lm
Tertib-i cemalii-n aub zlfiln in
ane mzeyyen k lm
34. Emir

:
Vehm idb peyveste humdan ruhiiri eyler nit ,n
Anun in ol deln-i zlfden bulmai nian

35. Adem
Milnet-ser y4 sineme geldkce mtte il
Bezl eylerem badengilfie her l'al za hn-i dil
36. Nri

):
Nekk-i arh kilk-i uc.c ile ubb-dem
Gn afhasine k ld yzn nakini rekem

37. eyliim

):
Nazir-i !nah dimiler mehm ruhine cav m
Rev mdur ki virrler ona igest-i tem -am

38. ( Ubeyd : (
Grse e mm ol anem ruhs resi stinde hl
aba- `arz it niln itsn ce nl
Sey1 olur
41 H. A r asil 'n n makalesindeki metinde bizim ilave etti imiz ... ol ... kelimesi yok ; o haliyle m sr' n vezni bozulur. Di er taraftan Dr. A. K ar ah an 1 Tasvir gazetesindeki makalesinde ... gricek ol ... yerine grmeyicek diye
kaydetmi . Bu takdirde H. Ar asl ne rindeki vezn bozuklu u ortadan kalkar. Bizim
tercih etti imiz eklin daha do ru oldu u kanaatindeyiz.
42 H. Ar asl : Drr-i kelimesini Dr-i ... diye kaydetmi . Arapa drr
(): inci kelimesinin eddesi Farsada ok defa b rak l rsa da burada vezn icab , yazd m z gibi okumak mecburiyeti vard r.

74

KEMAL ED B

39. Paa (

):
Greli hk-i derin c4ik aub e m-i terin
Ahub ol hk-i dere tkdi olanca " gherin

40. Makd (

):
Zeman zeman ruhin ol mh-ve ki `arz k lur
Mdm zlfini zden" alub aya a salur
Son 46

Dr. A. Karahan' , bu Trke 40 mucammn n kaydl bulunduunu syledi i (23. XII. 1948 tarihli Tasvir Gazetesi) mecmdan naklen adlar H. Aras' 'n n makalesindeki s raya uyacak ekilde yazarken 1-3, 5-10, 12-33, 35-37, 39-40 numaral olanlarda mutbakat gstermi , H. Aras' 'nn makalesinde 4 numaradaki "D r (b 1 -5) yerine
"Veli (Ji) ; 11 numaradaki "Kiys ( L).- 1:i) yerine " iys (::,A-:=); 34 numaradaki "Emir (.,yJ) yerine "` Amir
adlar n vermi, 38 numaradaki "`Ubeyd (-k;: -..) ad n zikretmemi tir. rnek olarak da s rasiyle 8,
27 ve 28 numaralardaki "Hamze (._;2 -) , "Halef (j1.;-) ve "Adem
adlarna id mucammlar nakleylemi tir.
(,;-)

**
Bu Trke 40 mucammn n 26 s ayr ayri birer, 4 de iki er
ikier iki ad (No. 2, 8: "Hamze ,No. 28, 30 : "Adem ( r ;() zerine tertib olunmu tur.

***
Esasen bir bedi9 heyecn i i olmaktan ziyde bir zihn ve seviyye
mevzu 47 te kil eden mucamm edebiyt n bugn iin, bilhassa Ltin
harfleri sistemi iinde art k diriltme e veya ya atma a imkn kalmaH. Arasl I, bu kelimeyi ...olunca... okumu tur ki yanl olsa gerektir.
H. Ara s l 1, bu kelimeyi de ...gevherin.. okumu ; muhtemeldir ki asl nda
da gher ( .74-() yerine gevher v'1) stiretindedir. Bu takdirde beyti hemen hemen
ba ndan sonuna imle ile okumak icbeder. Bizim okuyu umuzda bu imle ler
ortadan kalkar.
43 ...zden...: yzden.
46 Leningrad'daki Klliyycleta sonu : s. 104.
47 Adam n biri, yeme ini bitirip ka siniye b rakm ; hizmetisi, ka n siniye
b rak lmas ndan has l olan t n sesini duyunca gidip Dar getirmi . Efendisi : Nar
istedi imi nerden anlad n ? deyince, masal bu ya, me er deh etli bir mu'amm std
olan hizmeti:
T n cji. ) : noktalan nca zan (meb ) olur. ?an Arabead r ; Farsas gmn
( ;X) d r. Bu kelime kemn t Zd) okunur. Kemn n ayn zamanda Arabcas lavs
( ) dir ; kalb edilince (ters okununca) si4 = ( ) olur. Arabca ar demek
olan bu kelimenin Farsas bzr (.., )1.) d r ; tashif olununca (noktalar de i tirilince)
nr )3 olur ki bu da Farsa: nar getir ! demektir, cevab n vermi .
43

44

FUZL'11111 MU'AMMA R SALES

75

d muhakkakt r. Lkin edebiyat mz n tarihi seyrini tedklk edenler

iin mucamma tekni ini de kavram olmak zarreti vard r 48 . Bu zarret,
F uzlf gibi byk bir airimize teallk etti i zaman farz halini al r.
Dier taraftan F u z 1 gibi stadlann mucamma yollu iirleri 49 hangi
dilde yaz lm bulunursa bulunsun, metinde grld vechile iir
olarak da de er ta maktad r. S rf mucamma olduklar iin "San'at
bakmndan ehemmiyetsiz say lmalar doru olmasa gerektir ; kanaatimiz budur.

METNE AT KISALTMALAR
Mt.

Mu'amma Rislesi metni

TN

Tezkire-i Na rffl3cidi, Tehrn . 1317 tab' .

( Esas tutulan transkripsiyon, Ftih'in Siirleri adl eserimizdeki

gibidir ).

48 Mu' a mmc 1 ar ve Mucammc hk ad yle haz rlamakda oldu umuz eserde mucamm tekni ini etrafl olarak anlatm ya al aca z.
48 Fuzl rnin u ne rettiklerimizden ba ka Trke ve Farsa daha ba ka mucammlar n n bulunmas mmkndr.

eYe j .,x;

Ji

.>!
)Al ,S1-;.;
2

l;J
2a

.5..g.;

lkj 1

ILn

.31

1?
4jk.

.9 :3

Jy.4.- 45L

1ib

JL4

j..;

J JL .

J-

31.b1

J>
jsz

CJI

1.:t

LC: 4
r 11. 45- ltft

>3
.4:?110

L.31.

!..11 ) .31

eyf.

3,5 .41.12..
2b I e Lil

Ca;
,

j .1/4;1

Lstb

3), 31

Jl.); I o

3a

j(JL, .I )

I J-:014 *Us- J

,
(j.

51
Mt. de : azh yi gve yemi .
2

Mt. de :

Mt. de :
idi; de itirdik.
Mt. de :.L
5 Mt. de :
6 Mt. de : J.2%-<.; .

78

KEMAL EDIB

-e-. 11: Jw X J-) L

J.;

I ) aA.,....11

51c-e-A

(.

L.5r

ji jljlo

J..> 1 .) o')

(4"9t
.

).> 45"

I ) L.4-14%

-"T J.

_r"-^' k..)9: il

:J.2;

J.

r,CA. 1-1

1., ..1^"'

va' J

Jlt:

rV

(SlyIN

3b

,SL^'. >5

.)

311[7 .y.

czl j C 3,124
J.5

H
j

ol);

L;....( il

.r.;
ri

c.,:s 4> y.

Ir1

"J LI 4223

c..? il j 0 ut,

4a I

.4
,j4

r1:2.; il 45"..).U: , J .L.0

45",,:,

5(c.

i,j4^4

J.

Lstii

45","1-1

).) j

J.)

J...L:.

jr

J4.)

.*9.. il 04i

s..,!;,,4

).>

j.;- 8 J-4
.

).3

r xW(e

o,,rS 4b

I A -- 12,3 51
CA2 J

Mt. de noktal yerler eksik.

Mt. de : ,:g.ko idi ; TN'ye gre dzelttik.
9 Bu mu'amrta TN'de de vard r (s. 519).
o Mt. de : JUL1

J.,5*--Le

ji
r)k...i 10 16;1 45...1/4:1r. ,;4

79

FUZl-i'N N MU'AMMA R SLES

yl,,a.

..),:ly,"

.-

51 JUL.
( .1

.3j1.

VI

.k -oL

4(.:(

k--

j .)

..).3.
4;

,54

J a S co L.:1

z.J.) 1..0. ,:,1"

.>1:

) j-41

,j-r

1:1 s a

)14;+

416-c5 1.,- 1 5 1

.0.) (11,j
..k;-, 11 P l s I

jl

y ,..)fh

,.;-(>

(c.j)-3
,...455.

. 31

j j..4A

-Lal

ji s -3 1.0 sSy

.)). L

4.)

j-;PL

y cSbi?' Ls.5

Lr.CT.

+S'

I 4.)

12

; 1.. ver,.

1?;L

4.4;

i J.

r),A

I.

Sb

il -k-^-.
J+.
51

J.
cs e-C:5 J.)

Ii'14:1z

Sr

...e....,5"SrJ1:...1

,5 11.- ) 1 -"
4..1" .3

1:4';

121

j13

J.)
.,1
Mt. de: l T
Mt. de: L.;.
Mt. de: ZI.,
14 Mt. de: st,:.
12
13

.)

<-b

j.3 3

51 (.1.--,b
j 14 ,s1.> .L. 6a

80

KEMAL ED 13
.5

141 ..5

I 0,)1 r ,.

L5141.5 3;*

y"
3)

L5

J.1

51
51 .)1 v-

L,t.F

ol<

.51,,...6-J,1

00 j 12J L.4.4

6b
,y 45'
-1;-41

)Lk. jlol.s 5

,3 1r.

.)?-

J1 -" `.11

3 el, J

J.)." `L*4

>3

-u3 1_9.4).)
(-5-':1 it?

r')Lb

il ey-

,31,5; ,sl ya

>3

la
J ')L:4

4-4 j....:Lz 1:1

:-S1 CS,;>- )-3

cz; t1._, ) 1)

3_)5

.3.;-?-

5 (5.)-1--- .).)

-3-7- L3.

J.4.,..1 1?
-;.

j
).

j.:3

7b
4Ab ji

r J .)

81

FUZOIIN N MU'AMMA RISALES

1.4 J r-

s,e jjj 15
17 L5.

.ama
1! 16

;.

5 L.

j- 8a

j.) L
J3

51 ,:)1

) 11 J
L H,,

1:-

f,(

ol.

J irf

1j
J":1. c.J4 3 ,--.214

4 ) 1!

k..1

j.)>

J ol) i

,7-1 .5 J.,'

,re

L.

H-).)
elc..

j-

51

j)

J.) L

eli

ah

8b

15

Mt. de :
17 Bu mu'ammil TN'de bir kelime fark yle vard r. Fark 15 Nr. l . notta gsterilmitir.
16

A. . D. T. C. F. Dergisi, F. 6

82

KEMAL ED B

j-k...c

.
J5(a...

va,

j.) git;
i l.x1.3

J.> (.5,)

1`

"

18 t-L3 t..4, cy. a.

4.) 1 .3 L;ItA.

JY a,el

.> il ,AbL

Lit?_)t.-

>>

JL-'")

Jtt-f.

va
jr J.>

,....ay7

9a

s j ,.).141l; 3 ,sly Z; 4::

...

.A.t.1 :j;

1:1

,31

.31>L-,

.61,11;i

jy. . 45.4S,;:!z.

9b

4.

H .2 3 ,

:J...J.> 3

1:.?;
E.j.)

L. v 1. L 3L 4;

aL

)ti

.)j; S

L 31...
,
J34. r

J 4':"

o.,./.(l;
IA .70

,:)-Sr I

Le.
.>y.

I r

Mt. de : . yoktur. Birinci m sra'a gre beytin veznini

ls:le uydurabilmek iin ilave ettik.
19 Mt. de beceli bir kelime eksiktir.

j
Zr-St.h ,:rtALt ( >"514) ZrSU.4

83

FUZOLS N MU'AMMR RISIXLES

-"

fi

4,5

aL J-)

oa

,.k.".! ).91

,J.15

Lsi)J (Lila'.

ts1*
j .)

I 10b

I yi
.1_;>.1 J

i 51

45"

5
(5 .;.?- 4)-4-

4; -L.' t! L?" -/I V.

"(

j1

L..Tj
j1
4--; T 1,
vt,

ol< ol<

J5ktI

,sU- I)

.y .xel .).;-

it
J ,sI

1.1

.)-1

.[-- il J.;

ila I

kea

IJIi
111 -3

c.6.1.-.1 5

:;t7

22 f(,,Z,;

t) II :4; V:. J.3

4,vt!..
3.

jt,'"
44*:?.. .!2 >2 d-U

Mt. de: .,1.;

.,
Mt. de : ztuji.
22 Mt. de :

21

J -J-3

4.<

.";

J.4

.1.;1

84

KEMAL ED B
23S., 1

,}4 1.! ...!.AL.

1".

45-..: L% 3

,i ma

I
24

t.

ly 'T .3p .3 .>

4.:

L3 ..":f J/-4:

25

.9 .)

iib

j1) >3

45.40.

j oD r,""

) 1:'

4 .-"-jT

1)

il

-,

il

J...3 51
)..ir

.3 1

J. i l ,,>a gkeT.

r'J 45",..11.5

vp

3 1;

il ."1"

J. .31

,y; i l ,sl".

1
Ir.

,JAF
3:j

:74).

..A.:,

..-1

g26

.!

12a

.)La;

,J11

,51.3
.>)
1.3

1,1

).>
c51

>> y
3 .r

*41 j'ij

(1)14

,...01.4 3 (.):*>

I J .>

il 1-,X J41.- 4-

g 4Al 5 1;

12b

2 7 ::.' .9 J.-4 .3-4'

(

- J.5 ,SLi?' re'5'

"4:f

,I.c" .1.

J.> 4.5 1,j

l c

-I

:"`t; 4..) 1 .) /2

4.

si Z.,.2...)

" Mt. de:

24 Mt. de :
25 Met. de: *. yoktur.
26 Mt. de: Jr
22 Mt. de .

85

FUZOLI'N N MU'AMMA R SALESI

olw

>," j*
J.)

J.)

..*AT

jl...kA

J.3

1 )b
)3 ,

1,)1. ,3L1.>
.1.1L-,1

Jzj

13a I

L. J.,

,s1
j1

L.,UP

.)...>
28 -

3
L J,

v I ..W, 3

,31 ..;* 5 J., ,51

LS,

51

j:i141.4

31 ,)1.1..5

4.4

L;It

,slk )23 03

,53 ).4 J.>

jr

4<

).>
4:'d

13b

Lsr"

,S
ii 45.
3 j1 I

,LIVP L.Wo

jtk,

).)
J .D

.6- ..LLt,

yes'

v-t-.

J'*-

TN'de :
Bu mu'amm 28 inci notta gsterilen bir kelime fark yle TN'de vard r (s. 519).
3 Mt. de: ; 4.- yoktur.
31 Mt. de : ,:rob
28

29

86

KEMAL EDIB
).3-5 "...>
;

5,4:

14a

`"'" )

J*. e; 1)

j'...91

,_; _,..- k:

4Sri

I 4j,

45:X. lid.

j:> 3. J,3 r <3.3_,Ci

)5 1! ve..3 -ud! -krz ,3 1-!

).,A

41
(

.> 1!

.,?, .......,!

,:j.. . ,i1::.L.'....
I_)s

>3

14b I rils il ,V
.34f.3+

31 J;

.3".c. 3. 1.:1 1 j...1

>3
4.1.t,
3

j-1-

3 1 4--1 5;

r-.1

33 j"r, J.>,+. 1) ,:.e

32

,_31.1

(y i
)....j 3 t-L( 1C 51

,u..

E 31
32

14.4 t. de: ;3>ti

-Z 3

kj

J:. Ir

isa I
51 ,Z,51..c. L a

1:1

FUZL'N N MU'AMM R SLES

87

I ,jtAl
.5 r

15b

jl e"Jr
45.

15.17

Jr
43 1r r-A J.>

y
).>

>L>

-":1!
,3

J.
,C.(.5.35-,.31 J.)

(Si.) 4..) 1.. "S' tri'

).5
3.

J. 37
<-1

).5

-.;.7. 4'

ri -1.AMSay, -k; i J

16a

c.PL 1}1.5
c=t

(5)\,.

`11:;"

v>

Ci4;

1:1

j 5,z....3 't il

431)1

,rit r J

j.>

<;23"-t.

I j.

)3.5

v'U'
-:S- lr o,,

L3t,l;

,:j j

e l k::55--

r l >>

r..>..e.
33 b .,

g_,

>5
L

16b

.,;(
34 ....11)1

33 .ji

..st:$1"

J-4L!
e l.c

e(Mt. de: r
Mt. de: zlJt
35 Mt. de : %.

34

t!il 3.

tt-.!3

88

KEMAL ED B
36 ,.3.37

4. 3.31.) L5Lt.i

c.51c-3

il
ii

e l5f

Ji

J.1 .31

cjA

, )

1J e

.>

"..r

I JI

J.

3 .5 .3.4-

Lj

1 ji

j.

-.4

(7.4

4.,
L5.

.>

17a

)3

0-5(-4- 1

t,- I

4.C.;1:.?;

cais-.31

1 ls & .31

'743).>

17b

,-

(1.7.

il

J1,-,..1,1

1,:;1 i i .31

it J.)

A:h

,Tl J.)
.1-j

(..J1.+4.

Jjl

1.,L L559) Y

b l (55.!d ((
J.)1,-4

,j-Lj/j

-3 )-)

")ti

.,:+1 y o,L

r.

j. r

jl

ga

Ili/ .3
36

Mt. cie :

31

Mt. de: zb.

J.2`

89

FUZL 'N N MU'AMMA R SLES

I)
4.C..:,4 3

.>

E.3

.4

18b
1....

,31 jl Si

45:3.5)
el.44

jr. 1 )3 1 45- 4a1,;4...4 t.44

>;21.

,3 LL j 3 .r")3 .1

va.e

< j

af(

C.UZI

).3 4\41'

J...S e j.>
eLl
e l ra.11:1

1,. 1 )'

k.;

t;

.4:41, J -3 I l

1 L 19a

(.51 ; Jr
Cji....z il

.*_.
jr.

.3>

J1;..

.. 45

L J.
L;
-

->

4-* ,51 ) I, il js--

<.4,1 ).3

Si"
r",...4.:A 41

LyL

&k

(4..41

Mt. de : m sra' eksiktir.

Mt. de . .,X;
Mt. de

41

Mt. de : Z.Lzr,

38
39

19b

y e .,3L.(

90

KEMAL ED B

42 4!...:.;

Lr',A

5.5" 31

,..r.03 J.)

.).31.1.1

ro

)1j J.
20a

J.) 1(1-

Jj 1.>

,3"(

.)) 13

cJ)
45

j".!;"
J^

5-4

46 1."1,.

).)
),A1 ;:i-C- 4.:

JL.

L.yaW
f..1

k(ib.:-

IL

L.5.1

..))1.x;

y" je .c L J.,
0.51.> 1 v .l 1 1

1 .) 1,

'-,-

C.

J. ...) 1' J Ji Jr.

-3

41.;>.

J ,...4..;;; JY 411)..

3 .,X. 33 U 43 ;
kjrar

Mt. de : k9..9.../ kelimesi yoktur ; TN'ye gre tam amlad k. ( 9. 519 ).

Bu mu'amm TN'de de var. ( s. 519 ).
44 Mt. de : <Ck:47 , yoktur : ilave ettik.
45 Mt. de : m srat eksiktir.
46 Mt. de :
42

43

20b

431)3 .

il 4P. j"

- -I

:L L1:4
Sy 4Si

),,a

91

FUZOL'11111 MU'AMMA 121SALES

47

J-3
`'s:"^:.

3 `'L.

3 I <
(.J4

).
L:: (-1

).)

21a

:.) 11.4 J.>

0_;ij,,; j

.)

J.)

.)

48

Ju-
I

."2"

..

,k.;

c.St

S(
I

..e.ft
J

ca+b* J. ) 1

(..fj Jt;1 "

Mt. de : 1/G
4 U,Mt. de : m sra' eksiktir.
49 Mt. de : bir kelime eksiktir.

47

48

21b

92

KEMAL EDIB

4Nr

j)tr. J -ak

j.;.;

!'" vwl, gSr j">;'

) 1r.

-2;

jkj t! .),-glA 22a

el.t,

14L- 1.)14i L

.12.;
.b

b l o, lw 50

....

r...1 J .)

51 1,.J. 5ka
)1."

1. J l

'34;

r-) va
51

j: 1 31
, 52
'-'" )'

E>3 1).31 ,s31.1 Ls .). J.3 jal

j.r.3

J.7. 1

ue ly

51".

5. 1.7

12) j4 ,

J (r) 4.1 JY-o53 4.0

J,24

y
54. 4571::.

I.

L4i

14 J1.;:,

J.fri

4A

oJ,ila
5

4-5 L 3 /3

Mt. de : tek heceli bir kelime eksiktir; t...) olabilir.

Mt. de :
" Mt. de : 2<ilz;r,
53 Mt. de :
54 Mt. de :
55 Mt. de :
51

1 LA...,

FIJZOLI'N N MU'AMMk R SALESI

.);S!'

93

J3

r-I) 1 56 k('' 1:

57 *****

3.>"!

ja>
j

'59

.>) .>

23a I
01.

X.5.95

j11,1;.. jr. A

LSI
J.41!

ji 61

L.15
)1j.di

J3

...)1r:

r.1;

Los"'

ji r ^j

^a r"

J3 a r,1 t..;1,

ti

23b I 't:., -1 1 .> J J.) L:\4:

JLdI 5 1
j 1 49, j_-

l^ y. l . J 1-> J-d
( ,JIJ ii, 3,-

.4.:*

Jr-

62 -1: 1?
1 ).

L4. 14
jb. 64 63

..4i

_4;
e:)1(:"
)3

Mt. de :
Mt.,de : bu beytin yeri bo tur.
58 Mt. de : ez1j1
sa Mt. de :
j
6 Mt. de :
61 Mt. de :
62 Mt. de :
63 Mt. de :
Mt. de : ors"
56
57

( -'1

(L I

94

KEMAL ED B

65

^IY as 1

3 a. a a.; Ji1 ')y;

,
L

j^ , ) Ll 24a ( _J i j

.>Lj L,

r ..l)

3:9

F-I )^ a^ L:

)l)j 4J.>

..

^,

l SaL

J y a^

)^

j i i

5 ,fL- J1^1

> L ,> "Jlwl = .I u l

) ^

Jx.. c

^ I

,y)f^ls,..
.>,> J. j
^y

_.e -

J J^ jl S^tr

L .)>.J

,ly. h) lys LS J 24b

J .n.v

l iki 87 .

i --'

H x^

. . . 88 c iL 4

S,

J )

y sj) ti. S t J }j

ss .
r^l.>

..

I ) ^ n^1:tJ

,^ s14b S ,.

>jy. .'

J J jl
Y j 66 J,la_,I ^y
Jl j
( ,iai 7 : J1$ :lnf

65

Mt. de:

66

Mt. de:

Uf.:

^ Mt. de 3 - 4 heceli bir iki kelime eksiktir.

6s Mt de ad yeri bo tur.
.

69

Mt. de:

._1 j 4C3 . i

FUZOLi'N N MU'AMMA RiSikLES

95

25a

)I;

Jt!

70

JI.3
J

J.>

1?- 49 -).!!" 'k5-1;

44.
..L01).;

L.1;.,1

).3

Ji."9-1

73

.3) .3

:43.1. 1 4.5 14311. 51 <-J.)4- o,,r

j j) .3

8-?"

.2:4J.)

S. _pas. 45.
j .)

86 :.114

rri

72 j4.4

jt....c

4:) 1

25b

(S) Lar

74

`,.lj t; il 4.c..
1.;
i l jr 45- 6,-.1

cs14.9
j.)

,s1

ji..) il ..k.z.,).)

(<:*

i, ) 1.3

;,

Ji

j 3 ".3 er

:/.!-
if:/b

Mt. de :
Mt. de t,>1!
72 Mt. de
72 Mt. de : ri->
74 Mt. de : .(m;1;.%.
75 Mt. de :
21

i;

1.-1 J-3

45- ,_:4-,14

26a

KEMAL ED B

45.;..

J,1r.

.4C.

e lkji

(:

L;

z*-1.?

4- Jg14

il

).> "

,s.D,5-

Li

,r^ S

ji

L;',;-

)1

26b

ii) ,f

ki.v J ,

,J,11

).)

.>

ji.>

J11 sil? 32.72;

j'ai

3,-

:,

ito

jj( r , .1

1,;>

).

J.) ).) e

c.5 14-n.;-

sr

11.,11 ;12.;i;

.5"
sL .4t1j;- j A

,JL1, J31 -1:5-

J.)
..k:j1.

rr.

;3

J.

27a

J1,1

1.1

re. JL-ji
76

Mt. de :
Mt. de :

.> yoktu; ilve ettik.

97

FUZLFN N MU'AMMA R SLES

t,

j ,..1,,Ja117
J.D

.>y. 44,31,4

78

1:i

JIJ b

Jy. J 1 j -La lj
I

.51;:.

..,1 ) 1

J ,s1 J:A?.

27b

J ) 1..

va,

o.5

.5

vlb

r.s.

il
,

L.4

~1 vlb 0

J; S

).>

).>

79

Mt. de : J..e!
Mt. de :

80

Mt. de :

78

j-fir

A. . D. T. C. F. Dergisi, F. 7

98

KEMAL ED B
J.5 cStW

...<31

r4:A'

r ),
J.)

J-c

28b

&.3

5 1 c..7.C1 .>

t.

.5 ii.

j-Ci

, .9

v.

e y. S(
.)

L5."
82

3b
I .)
AL31
k>L> 29a

I"

r )1
I .> 83

.5 .5 J :d...J

b. 4; 1..

JILL,
J
l. e tcJ

(J.4

z-siL.= Si

J jj il " 12
.5

j.5::4

Mt. de :
Mt. de : iki heceli bir kelime eksiktir.
83 Mt. de
3 yoktu ; biz ilave ettik.
81
82

29b

,1-4`

99

FUZOLA'NIN MU'AMMA R SALESI

jr
).>

4.4

yS

O)

.40 el

,514

S
Fi
3t4- ).

3.4 d...A

Ia af. "11

.1..T 31.!

2:1:....s1 3

45",_;.>1/

4f1".

31

J1.,

31?

30a

k.f -

c..1.-.1?

3
CT.

4.0.:.> 3

85

j-Lesfi

i l

k...

1.1

LA,

.)

Lo At.

Mt. de :
Mt. de: bu m sra' mkerrer yaz lmt r.
as Mt. de : 4CAL?,-,
87 TN'de bu mu'amma da vard r. (s. 519).

84

100

KEMAL ED B

4.(;1:;-

..;
I Jl IC J

31a
"?-.) csi.)

, ;v

j vb

454..
,.L; '"(

L;J.)

).>
y le

o -L:J .) 9

14a
),

*ga

t;*

r Jj.>

. .1

31b

c5-'4AJ-)
I
41 Y. -5

4- 4

LSI

,:) 1.s.s;-

( IctS- 45.1.

;$4. J.) (S.I.

o-ut (4

.3

88 Mt. de : >5,-,

ev Mt. de :
" Mt. de :

yoktu ; biz ekledik.

1Z,i

J.) J

)1x;

Ll

FUZL 'N N MU'AMMA R SALES

101

4":;I:..
(

s.3)

y J,

,L19J .31

L.

*.j.f

J,

.,2,.

L}! 14

i5 .)-5 32a

,:f.)

.5 I

(_s

il

J.i1 J1,-* L

jl

. 3 .>> jl

H it, J.1

)Ifi
I

92 ..

3.) 3

J.>

"4"?"

453'"

A
J

"J

j1

i) 1.);
tr

J , 411::- 3

32b
94

I
oL

ver.

jt r.

)1

j1

cip J
Xo

.p

.51

af""(

.5Loi

-1

4:4

(-. 1 ).>

I)

3> b

Mt. de : 4
Burada oldu u gibi .... ile gsterilen yerlerde adlar yaz lmam t r.
93 Mt. de : s yoktu; bi'z ilave ettik.
94 Mi. de : m sra'lar n s ras 1, 3, 2, 4 olarak yaz l idi ; dzelttik.
91
92

102

KEMAL ED113

).5
I r -uts

c=1-%1 4 ,`

33a

:4

ola

rl

4(31: :,-

J. J .51 31,

).)

J.) ..}.A1

.1.

1; 1.5,1 a.i y dl;

1+.14. ,5(

.) Jls J..5
Q.2)1+1

kft jl

il

44b il

97 j....

j.,>)
34a -e- ,s4 '13. .".1

..>); ji,;) .1

r1-31 .51 5,.,.)

Mt. de : 'Cl:, ;Mt. de : heceli bir iki kelime aksiktir ;

97 Mt. de

96

Lsi<

5.1<

olabilir.

-Lt.1?

>3

FUZLI'11111 MU'AMMA RISALES1

J _)--;

J )J.,

103

98 43,>;',' +..1 Jg; 4.

, 1

"

Ls1( J

y" jl

J"

L J.3 .9

J:, 9 Jj

J.2

oo

34b

4;4 j L

j-s

4.(i L.; 9

jt::-J.) I) ,) .>).)
.>> 4-C3

'

(.1."

l54

Y33 .,

Ji;
4.(.+1:>

1.).) %L.

y j J zi
j,

35a 1

j1 j
4.,A;

J.) ..)!, :1

5 Iv.

41:> 3
,_;J:

j3 ,- 1.4

J 1..4- ).>
)L-J J i 141"1 9 .7`Li

olc-r

9 J9
1) J ":.

1,

..1:A.1

.- +. .:*.31jt S

I
1)1.
Mt. de : ..?
Mt. de : y ay
ioo Mt. de
181 Mt. de :
102 Mt. de : e;;;,-*A7..!

JL.

98

89

.;

yoktu ; biz ekledik.

J 4-3 9.,"

KEMAL ED E.

104

H ) 3 451Z:- J 35b

J<.3

J.

cA

r-,. 1
L.-1 51 jj .3

)Ij J.)
../.!CS

j'3

L5 1

J1' j'+.-

).

r .j."( oa

L.

j.)

Li"

el ) 4:,1.2

Jb

.)kr
I )1 -1.. .

I) I- i.3.) sc--

S(1.

j (1 .

4SL)

103 (?)

103
1

Anl yamad k.

4 Mt. de :

3.3.91.
r' 1

.1. 51

,
1)

.1. 51 11,i1

105

FUZL'NIN MU'AMMA R SALES1

)h

4"Is

.c. J y

I e .

.1)

rt

J.3

J5

oh

4327+;

.5

.1

rwI
j- 4.l." 4Z- 2 J.

1 6
1 6

,33

L; 3
)

3 5t
LiI.D1.; 3

Mt. de :

Mt. de : sy, idi; 4 nc m sra' n kafiyesine gre dzelttik.

Mt. de : (5,- idi ; bunu da 4 nc m sra' n kafiyesine gre tashih ettik.
1 8 Mt. de: r-,..1 9 Mt. de :

1 7

106

KEMAL ED B
N o t Yaz m z n ba lang k sm bas l p bittikten sonra :

a) stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi asistanlar ndan Dr. Abdlkadir K ar a ha n1 'n n F u z I 1 zerine 20 formal k bir eser haz rlad n , eserin bask i inin
bitti ini duyduk.
b) Konya'da Hz. Mevlana Trbesi'ndeki Mze'nin kiitbhanesinde 2633 Nr. da kay tl Meem l'a iinde (89 a 96 a) Risle-i Mevlana F uzl calayhi'r-rahmah
ad yle bir risle bulundu unu grdk. Bu risle, F u z I bildi imiz eserlerinin d ndad r. S hhat ve aidiyet derecesini tedkikle me gulz. Bu meemfray
ba ka bir etdii iin getirtmi olan Doent Dr. Mehmed Altay K y m e n'e dolay s yle
te ekkr ederiz.
e) Haftal k Gzel Istanbul Gazetesi'nin (1949) Fuzli 'ye dair bir musahabe
serisi ne retti ini rendik. Bu yaz , bilinen eylerin musahabe erivesinde tekrar ndan
ibrettir.
) stad smail Habib S e v k 'n F u z 1 'ye dir ir ve Hlciimdr bal kl
stylistique bir yaz s n zevkle okuduk. (Cumhuriyet Gazetesi, 25. IV. 1949).

FUZLS RAETSELSAMMLUNG
( Zusammenfassung )
Mit dieser Untersuchung mache ich die in persischer Sprache abgefasste Raetselsammlung Fuzlis (? - 1556 ) , des lyrischen Genies der
trkischen Literatur, der wissenschaftlichen Welt zum ersten Male
bekannt. Angesichts dieser Behauptung knnte vielleicht der Einwand
erhoben werden, dass dieses Werk in den massgeblichen Quellen bereits
gengend zitiert worden sei. Ein solcher Einwand bestnde auch zu
recht, denn fast aile wissenschaftlich - literarischen Quellen sprachen
schon immer von einer so betitelten Sammlung, allerdings ohne auf
ihren Inhalt naeher eingehen zu knnen oder etwa darber eine
kritisch - analytische Meinung aeussern zu drfen. Der Grund dieser
Zurckhaltung drfte wohl in der Hauptsache darin zu suchen sein,
dass der fr eine Analyse erforderliche Text bisher noch nicht
vorlag.
Der weitbekannte trkische Wissenschaftler Professor Dr. Fuad
K p r 1 hatte u. a. auch dieser Sammlung die ihr gebhrende
Beachtung geschenkt und in seinen verschiedenen Werken und Aufsaetzen erwaehnt, dass eine handschrifliche Ausgabe dieser Sammlung
sich in der Emir Ef en d i Abteilung der Ftih Millet Bibliothek
zu Istanbul befinde 2 Unsere Nachforschungen aber haben leider zu
dem Ergebnis gefiihrt, dass hier ein Irrtum vorliegen msse. Bei dieser
Gelegenheit haben wir es fr unsere Pflicht gehalten, auch die Kataloge
der berhmtesten Bibliotheken Europas grndlich durchzusehen, wiederum
ohne Erfolg.
Vom Vorhandensein dieser Sammlung erfuhren wir erst von dem russischen Wissenschaftler B e r t h e l s, der in einem Aufsatz 3 angab, dass
eine handschriftliche Ausgabe dieser . Sammlung sich berits in der Bibliothek des Leningrader Orient - lnstituts, und zwar unter der Fuztiti
Klligyt befinde.
Im Jahre 1944 wurde in dem Trkischen Ministerium fr Notionale
Erziehung eine Kommission gebildet,:welche das Ziel verfolgte, seamtliche
Werke Fuzlis in druckfertigen Zustand zu setzen. Wir unternahmen
bei dieser Gelegenheit den Versuch, sowohl die Photokopie dieser Sammlung als auch die des Mat/d-u/-ictikads, welches nach B e r t hels
.

Fuad K p r l ii, ruziili-Hagt ve Eserleri, stanbul 1924.

Fuad K prl , Azeri Edebiytzna Aid llk Tedkikler, Bak 1925.
2 Fuad K prl u, Islam Ansiklopedisi, XXXVII. Fasikl, Fuzll-Artikel, S. 696.
3 B er t h e 1 s, Bulletin de l'Aca4mie des Sciences de l'U R S S, classe des Humanite, 1930, Nr. 5. S. 297-306.

108

KEMAL ED B

Angabe ebenfalls unter der selben Klliyyt zu finden sei, nach der
Trkei kommen zu lassen. Der damalige russische Botschafter in Ankara
versprach dazu seine volle Untersttzung. Unser Wunsch konnte aber
leider nicht in Erfllung gehen, weil inzwischen eine Trbung in den
politischen Beziehungen eingetreten war.
Als wir in der Zwischenzeit damit beschaeftigt waren, saemtliche
Kataloge der trkischen Bibliotheken einer grndlicheren Durchsicht
zu unterziehen, konnten wir mit Freude feststellen, dass eine handschriftliche Ausgabe der Raetselsammlung Fuzlis unter den Bchern der
E r ef Zde- Abteilung der Allgemeinen Stadtbibliothek von Bursa
verzeichnet war. Das Werk ist in den Katalog mit der Nummer
19/1241 eingetragen. Da aber zu jener Zeit die seltenen handschriftlichen Werke unserer Bibliotheken wegen drohenden Krieges in einem
sichereren Ort Mittelanatoliens untergebracht waren, so waren wir
gezwungen, bis zum Ende des Krieges zu warten, um daran eine
kritisch-analytische Arbeit vorzunehmen.
Fuzlis Raetselsammlung ist in persischer Sprache abgefasst. Enthaelt kein Datum. Folglich kann nicht mit Sicherheit festgestellt
werden, wann sie abgeschrieben worden ist. Mit grosser Wahrscheinlichkeit ist aber anzunehmen, dass es kurz nach dem Tode Fuzflis
und zwar etwa im XVII. Jahrhundert n. Chr. (Hicri XI. Jahrhundert)
erfolgt ist. Die Schriftform ist Ihr Hatt t (Schreibeknstler) ist
unbekannt. Das Anfangsblatt ist mit Tezhib geschmckt. Die Sorte
des Papieres ist A
- bdi. Die Sammlung besteht aus 37 Blaettern (1 b 37 b). Jede Seite enthaelt 11 Zeilen. Das Format ist 20,5 X 10,5-13,3 X
8,2 cm. Trotz mancher Abschreibefehler, die die Sammlung aufzuweisen hat, ist der Text zuverlaessig.
Die ersten Beispiele aus Fuzlis persischer Raetseldichtung verdanken wir dem Werke Tezkire-i Na rbdi 4 Hamid Ar asl war es
aber, der zum ersten Male die Raetseldichtung Fuzlis einer kritisch analytischen Untersuchung unterzog 5. In seiner Untersuchung beschrieb
er den Inhalt der von B er t he Is angegebenen Raetselsammlung, welche
wie bereits erwaehnt, 'sich in der Bibliothek des Leningrader Orient Instituts, und zwar unter der Fuzli Klliyyt befinden soll. Auch die
in der gleichen Klliyyt befindliche, aus 40 Dichtungen bestehende und
in trkischer Sprache abgefasste Raetselsammlung verdankt ihre Verffentlichung dem selben Autor. Diese Dichtungen, die wir in dieser Untersuchung genau wiedergeben, sind in der von uns gefundenen Ausgabe
der persischen Raetselsammlung natrlich nicht enthalten. Sie sind jedoch
in einer anderen handschriftlichen Sammlung vorhanden, die unter den
handschriftlichen Werken der Istanbuler Universitaetsbibliothek mit der
.

4
5

Tezkire-i Nagr Sbridl, Teheran, 1317, s. 496, 519.

Hamid Ar a s l , Azerbaycan Edebiyat Mecmilasr, Bak, 1946, Nr. I, S. 27-34.

FMUZLISIN MU'AMMA. R SALESI

109

Nummer 5548 registriert ist. Ein Vergleich mit dem von Hamid Ar asl
verffentlichten Texte ergab, dass beide genau bereinstimmen.
Nunmehr kann mit Sicherheit festgestellt werden, dass von Fuzlis
persischer Raetselsammung und trkischer Raetseldichtung je zwei, im
ganzen also vier Exemplare existieren. Zwei von diesen befinden sich in
Leningrad und die brigen in der Trkei. Da unter den gegenwaertigen
Verhaeltnissen nicht die Mglichkeit besteht, die Leningrader Exemplare
kommen zu lassen, so erscheint es notwendig, die in der Trkei befindlichen Exemplare zu verffentlichen.
Es waere vllig verfehlt, die Raetseldichtung im allgemeinen als
Ausdrucksform eines aesthetischen Enthusiasmus oder dichterischen
Dranges zu bezeichnen. Sie muss vielmehr als Schpfung hherer
Taetigkeit des Geistes aufgefasst werden. Sie zu begreifen und zu bewerten
ist eine Frage des geistigen Niveaus. Nach der Einfhrung der lateinischen Buchstaben in der Trkei ist es nicht mehr mglich, die
Raetseldichtung neu zu beleben. Fr diejenigen aber, welche die trkische Literatur in ihrem geschichtlichen Werdegang zu studieren
beabsichtigen, ist es unbedingt notwendig, die Technik der Raetseldichtung zu beherrschen, zumindestens aber zu verstehen u. Diese
Notwendigkeit wird umso dringlicher, wenn man versucht, einen Dichter wie F u z 1 zu begreifen oder zu bewerten. Anderseits Raetseldichtungen grosser Meister, wie F u z 1 i einer war 7, behalten immer
den dichterischen und geistigen Sinn und Wert, gleichgltig in welcher
Sprache sie niedergelegt sind. Aus dem vorangegangenen Texte wird
dies klar zu ersehen sein. Dass die Raetselform in der Dichtung "von
der literanischen Kunst aus minderwertig sei, ist als eine absurde
Behauptung abzulehnen.
B. Z. E.

6 In unserem demnaechst erscheinenden Werke (Raetseldichtung und ihre Dichter)

haben wir die Raetseltechnik eingehend behandeIt.
7 Es ist durchaus mglich, dass Fuzli ausser diesen erwaehnten noch andere
Raetseldichtungen in trkischer, persischer und vielleicht auch in arabiseher Sprache
schrieb.