FIZIKE TETNOSTI U

okoliu
Prof dr Stjepan Mari
Mainski fakultet
Sarajevo
 Program
Mahaniki valovi
- Buka
-Vibracije
Elektromagnetski valovi
-Nejonizirajua zraenja(mob.tel.,UV,IC,Laser)
-Jonizirajua zraenja
X-zraenje
Radioaktivna zraenja (,,)
Nuklearne elektrane(fisija,fuzija)
Valno kretanje
 Karakteristike valnog kretanja
Priodino kretanje
= 0 cos(t kx)
-ugaona frekvencija, k-valni broj K=/2

Valna duina

v
=
f
 Ravni valovi
Jednadba ravnih valova, A-amplituda,-kutna frekvencija,
k=2/ valni broj, t-vrijeme,x-koordinata

= A cos ( t kx )
 Longitudinalni i trasverzalni valovi
Zvuni valovi u gasovima i tenostima
mogu biti samo longitudinalni dok u
vrstim tijelima mogu biti kako
longitudinalni tako i transverzalni. To su
obino prostorni valovi koje u
najjednostavnijem sluaju moemo
smatrati sfernim valovima. Za normalne
jaine zvuka ovi valovi imaju malu
amplitudu koja se kree oko 10-11 m, to je
manje od promjera molekule.
 Promjena pritiska
p0 amplituda
promjene pritiska

p = p0 sin (t kx )
( p0 ) min = 20 Pa
pa = 10 Pa
Atmosferski pritisak
5
 Gustoa valne enregije
-gustina, A-amplituda,-frekvencija

u= A 2 2

2
 ZVUK
INFRAZVUK f<20Hz
ZVUK 20Hz<f<20 kHz
ULTRAZVUK f> 20 kHz

Valna duina

v brzinazvuka
= =
f frekvencija
 ZVUK
Zvuk je osjeaj koji potie od mehanikih
oscilacija koje prima uho a registrira
mozak. U fizici pod zvukom
podrazumijevamo sve pojave vezane za
mehanike oscilacije ije se frekvencije
kreu u granicama osjetljivost ula sluha.
UHO
 UHO
ovjek prima zvuk pomou ula sluha:
uha. Uho je vrlo sloen organ koji zvune
oscilacije prenosi kroz sluni kanal do
bubne opne, zatim preko niza sloenih
opruga do Cortijevog ( Korti ) organa koji
se sastoji iz vlakana do kojih dolaze sluni
nervi. Vlakna imaju razliite duine i
napetosti, pa im odgovaraju odreene
rezonantne frekvencije.
 Mehanike oscilacije
Zvuk je osjeaj koji potie od mehanikih
oscilacija koje prima uho a registrira
mozak. U fizici pod zvukom
podrazumijevamo sve pojave vezane za
mehanike oscilacije ije se frekvencije
kreu u granicama osjetljivost ula sluha.
 Pod utjecajem zvuka odreena vlakna
stupaju u rezonantno osciliranje i
nadrauju odreene nervne zavretke, koji
te nadraaje prenose od mozga, pa ovjek
moe odvojeno da osjeti komponente
sloenoga zvuka. Postojanje dva organa
sluha ( uha ) omoguava ovjeku da
ocijeni pravac prostiranja zvuka.
 AKUSTKI SPEKTAR
Svaki realni zvuk predstavlja ne jednostavno
harmonino osciliranje ve superpoziciju
harmoninih oscilacija, koje se nalaze u danom
zvuku, naziva se akustiki spektar. Ako se u
zvuku nalaze oscilacije svih frekvencija u nekom
intervalu od f' do f'', tada se spektar naziva
kontinuiran ( neprekidan). Ako se zvuk sastoji
iz diskretnih oscilacija (odvojenih konanim
intervalima) sa frekvencijama f1,f2,... spektar se
naziva linijski ( diskontinuiran )
 SUBJEKTIVNI OSJEAJ ZVUKA
Ovo je posljedica sposobnosti mozga da
registrira faznu razliku oscilacija koje stiu
do uiju. Kod subjektivnog osjeaja zvuka,
razlikuju se tri njegove osobine:
visina, (frekvencija)
boja (odnos viih tonova)i
intenzitet (jaina zvuka).
Akustiki spektar

UMOVI TONOVI
 GRANICA UJNOSTI
Granica ujnosti nalazi se priblino od 20
Hz do 20.000 Hz. Ove granice su
individualne i ne treba smatrati da su one
strogo odreene. Mehanike oscilacije
koje prelaze 20.000 Hz nazivaju se
ultrazvuk, a oscilacije ija je frekvencija
ispod 20 Hz nazivaju se infrazvuk.
 PRAG UJNOSTI
Na osnovu ove zakonitosti ustanovljena je
skala nivoa jaine zvuka. Zvuni val koji
jo moe izazvati osjeaj zvuka mora imati
minimalnu vrijednost Io koja se naziva
prag ujnosti i iznosi priblino 10-12
W/m2, pri frekvenciji 1000 Hz.
 PRAG BOLA
Pri ovim i veim intenzitetima, uho prestaje
da prima val kao zvuk, a uhu se izaziva
osjeaj bola ili pritiska, i naziva se prag
osjeaja bola. Prag ujnosti i prag
osjeaja bola su razliiti za razne
frekvencije. Najvea osjetljivost
ovjekovog uha je u oblasti frekvencije od
3000 do 5000 Hz.
 MINIMUM PRAGA UJNOSTI
U ovom intervalu frekvencije nalazi se
minimum praga ujnosti (-5 dB). Prema
proraunima, u tom frekventnom podruju,
zvuni pritiska Brownovog (Braun)
molekularnog kretanja je samo za oko 15
dB nii od praga ujnosti (pri temperaturi
270 C).
 Weber-Fechnerov zakon
Prema zakonu Weber - Fechnerovom
(Veber-Fehnerov), psihofiziki zakon, ulo
sluha osjeaja gradaciju jaine zvuka
priblino kao logaritam intenziteta
zvuka.
 I
L = k log
I0
Nivo jaine zvuka L, definiran je na
slijedei nain
I p
L = 10 log = 20 log
I0 p0

(gdje je k koeficijent proporcionalnosti.

Stavljanjem k = 1 nivo jaine je izraen u
belima prema Grahamu Bellu (Bel). U
praksi se koristi 10 puta manja jedinica
koja se naziva decibel oznaka dB tj.
 I p
L = 10 log = 20 log
I0 p0

Ako je jaina jednog zvunog izvora

jednaka I = Io, prema gornjem izrazu
njegov nivo jaine je jednak nuli. Zvuk koji
je 10 puta vei tj. I = 10 Io ima nivo jaine
10 dB. Jaini od odgovara nivo jaine 120
dB.
Ekvivalentni nivo buke
q 1 i=n log 2
Li
Leq = 10 log ti 10
q
log 2 T i =1

q-parametar polovljenjai uzima se q=3, a u
sluaju visokihkratkotrajnih nivoa q=4
t-vrijeme trajanja i-tog nivoa buke
L- i-ti nivo buke i
T-vrijeme trajanja vrednovanog nivoa buke
Ekvivalentni nivo buke
 JAINA (INTENZITET) ZVUKA

Jaina ili intenzitet zvuka odreuje se

srednjom snagom koju val zvuka prenosi
po jedinici povrine normalne na pravac
prostiranja vala, odnosno koliina energije
koju prenosi val u jedinici vremena kroz
povrinu normalnu na pravac prostiranja
2
vala. 1 p0
I= W/m2
2 v
 APSORPCIJA ZVUKA
Kada doe na granicu izmeu dvije sredine,
zvuni val se u opem sluaju djelomino odbija
od granice, a djelomino prodire u drugu sredinu
i produuje u njoj da se prostire. Val postepeno
slabi pri prostiranju kroz danu sredinu i energija
osciliranja prelazi u druge oblike energije. U
prostorijama srednjih dimenzija zvuni val pretrpi
nekoliko stotina uzastopnih odbijanja od zidova
dok njegova energija ne opadne ispod granice
ujnosti.
 JEKA
U velikim prostorijama zvuk se moe uti u
toku nekoliko sekundi poslije iskljuenja
izvora, uslijed postojanja odbojnih valova.
Suvie sporo priguenje pogorava
akustike osobine prostorije i izaziva jako
odjekivanje ali i suvie brzo amortizovanje
vala takoer nije pogodno jer se u
prostoriji dobije slab zvuk.
 Vrijeme reverberacije(jeke)
Pri proraunu akustikih osobina prostorija
upotrebljava se vrijeme u toku koga se
energija zvuka smanji na 10-6 dio prvobitne
vrijednosti, tj. W=10-6 W0, ovo vrijeme se
naziva vrijeme reverberacije (jeke).
Poto je priguenje valova razliito za
razliite frekvencije usvojeno je da se
vrijeme reverberacije odreuje pri
frekvenciji 512 Hz.
 Energija zvunih valova
Gustou energije proporcionalna je gustoi
sredine, kvadratu frekvencije i kvadratu
amplitude vala.

u= A
2 2

2
 Optimalno vrijeme reverberacije za koncertne
sale i predavaonice je reda veliine 1s.

nt
u = u0e
Iz ovoga slijedi da gustoa zvune energije
opada sa vremenom po eksponencijalnom
zakonu. Na osnovu teorije vjerojatnost moe se
izraunati broj odbijanja zvunih valova u toku
1s pod pretpostavkom da se valovi prostiru u
svim moguim pravcima, raun daje
 Gustoa fluksa energije
gdje je v brzina, S povrina prostorije a V njena zapremina.

Broj sudara vS
n=
4V
Gustoa fluksa energije

vS
t
u = u0e 4V
 Vrijeme reverberacije(jeke)

Gustoa fluksa energije opada na miliontni

dio tj.
u 6
= 10
u0
vS
6
u t
10 = =e 4V
u0
 Gustoa zvune energije
nt
W = W0 e
vS
Broj sudara n=
4V
Vrijeme reverberacije
V
T = 0,161
S
 Vrijeme reverberacije

V
t r = 0,163
S
V-zapremina prostorije,-kooeficijent apsorpcije,S-povrina prostorije
 REFERENTNI NIVO
Veliina Referentni nivo

Nivo pomjeranja d=10-11m

Nivo brzine vibracija v=10-8 m/s

Nivo ubrzanja vibracija a=10-5m/s2

Nivo zvunog pritiska p=2x10-5Pa

Nivo sile vibracija F=10-6 N

Frekventna analiza buke
IZOFONSKE LINIJE prema
Robinsonu i Dadsonu
Ekvifonske linije
 Glasnost
Odnos sona i fona
F 40
S =2 10

S- broj sona, F-broj fona

Npr. Zvuk glasnosti 20 sona ima u subjektivnom
ocjenjivanju dva puta glasniji zvuk od zvuka ija je
glasnost 10 fona.l
 Jaina vie izvora zvuka
Ukupni intenzitet
I = I1 + I 2 + I 3 + ... + I n
Ukupni nivo jaine zvuka
I1 + I 2 + ... + I n
Lu = 10 log
I0

Ako su izvori iste jaine

I1 = I 2 = ... = I n

Lu = L + 10 log n
 Nivo Jaina Amplituda pritiska
Izvor zvuka jaine (W/m2 ) (Pa)
(dB)
Prag ujnosti 0 10-12 2x10-5

Tihi razgovor 40 10-8 2x10-3

Glasni razgovor 60 10-6 2x10-2

Gusti ulini 80 10-4 2x10-1
saobraaj
Kovanica 100 10-2 2

Avionski motor 120 1 2x10

(1m)

Granica bola 130 10 2x101,5

 Doputeno izlaganje buci
Dnevno Nivo buke (dB)
izlaganje buci (h)
8 90
6 92
4 95
2 100
1 1o5
0.5 110
0.25 115
Djelovanje buke na ljudski
organizam
Dozvoljeni ekvivalentni nivo Leq
REDUKCIJA BUKE
REDUKCIJA BUKE