stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 27, 169-184

Felsefi hermentik

ve metafiziin sonu meselesi

Felsefi Hermentik ve
Metafiziin Sonu Meselesi
Selami Varlik

Selami VARLIK*

zet:

XX. yzyln hermentii genelde grecilikle zdeletirilir ve metafzie zt olduu

dnlr. Bu gre gre, dnya ile kurulan ilikinin yorum eksenli olmas, gerek varla
ulamay engeller. Vattimo, Gadamerin anlalabilen varlk dildir diyen nl szn grecili
bir ekilde yorumlar ve her dilin belli bir dnem ve kltrn dili olduunu hatrlatr. Yazmzn
amac hermentik ile metafzik arasndaki ztlk fkrini sorgulayarak, hermentiin,
ontoteolojinin varl nesnelletirme ve kontrol altna alma srecinden vazgeen bir dnceye
yol ama imkann ele almaktr. Metafzii ama fkrinin yine bir metafzik boyut tadn
hatrlattktan sonra metafzii ve hermentii yaknlatrmaya ynelik iki yol sunacaz. Bir
yandan, tarihsel etki fkrine dayanan Gadamer, metafzik dnce geleneinden kopmann
imkanszln vurgularken; te yandan anlalabilen varlk dildir szn farkl yorumlama
imkann sunar ve varl dile indirgemek yerine dilin varla nasl tezahr ve ifa frsat
sunduunu gsterir. Bu ekilde Gadamer, felsef hermentiin varlk dncesini terk
etmediini savunur.

Anahtar Kelimeler: Hermentik, metafzik, grecilik, dil, Gadamer.

***
Abstract :

Philosophical Hermeneutics and the Question of the End of Metaphysics

The hermeneutics of the XXth century is often identifed with a certain relativism
which would be marked by the end of metaphysics. According to this view, the access to the
being of things is impossible because everything is interpretation. Thus, Vattimo proposes a
relativistic interpretation of Gadamers adage being that can be understood is language and
reminds that each language is the language of a period and culture. The purpose of this article is
to question the idea of an opposition between metaphysics and hermeneutics, and to show that,
on the contrary, philosophical hermeneutics can provide a way of thinking the being
renouncing the ontotheological process of control and objectifcation of the being. After pointing
out that the idea of exceeding metaphysics has a metaphysical dimension, we will propose two
manners of bringing closer metaphysics and hermeneutics. On one side, through his idea of

* Aratrmac, Dr., Fonds Ricoeur-Paris.

169
 stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 27, 169-184

effective history, Gadamer himself defends the impossibility to break with the metaphysical
tradition. On the other side, he gives the opportunity to understand differently his sentence
and, instead of reducing the being to language, he shows that language provides to it a way of
manifestation. Thus, Gadamer argues that philosophical hermeneutics has not left the thought
of the being.

Keywords: Hermeneutics, metaphysics, relativism, language, Gadamer.

***
Grecilikle zdeletirilen hermentiin genelde metafzie zt
olduu dnlr. Dnya ile kurulan ilikinin zorunlu olarak yorum
eksenli olduuna gre, hermentiin gerek varla ulamaya engel tekil
ettii kabul edilir1. Bu gre gre, her ey yorumdur ve her zne kendine
zel kavray dnyasnda kapal kalmaya mahkumdur. Benzer bir ekilde,
Gianni Vattimo, Gadamerin hermentiinin varlk ve dili
zdeletirdiini ve dnyay yorumlarmza indirgediini savunur 2.
Vattimo, Gadamerin anlalabilen varlk dildir 3 diyen nl szn
relativist4 bir ekilde yorumlar ve her dilin belli bir dnem ve kltrn dili
olduunu savunur. Beeri yorumlarn dnda kendine has bir varlk
yoktur. Dolaysyla, Vattimoya gre hermentik varlk zerine sylemin
zayfamasna yol aar5. Hermentii bu ekilde yorumlamak inac bir
yaklama bamldr. Kaynan Kant ve Descartesta bulan bu gr,
ulatmz varln kendi fkir, kategori, hatta yorumlarmzla
oluturduumuz bilgi dnyamza indirgendiini belirtir 6. Ve bu alg
biimleri tarihseldir ve belli bir dile tabidir. Vattimoya gre, yapsalcln
stnlnden sonra, hermentik an temel kavram tarihselciliktir 7.
zne hi bir zaman tarafsz bir gzlemci olamyacana gre, dnyay

1
Yasin Aktaya gre, Trkiyede hermentik genelde mutlak hakikatlar red eden bir
grecilikle zdeletirilir. Bu grecilie kar kmak isteyenler ise, nesnelcilik tuzana
derler. Y. Aktay, Kuran Yorumlarnn Hermentik Balam, slm Aratrmalar, cilt 9,
say 1-4, 1996, s. 80.
2
G. Vattimo, Histoire dune virgule. Gadamer et le sens de ltre, Revue internationale de
philosophie, cilt 54, 2000, s. 500.
3
H.-G. Gadamer, Vrit et mthode. Les grandes lignes dune hermneutique philosophique, ev. P.
Fruchon, J. Grondin, G. Merlio, Paris, Seuil, 1996, s. 500.
4
Osman Bilen eit relativizmden bahs ediyor: birincisine gre her bilgi grecilidir. kincisi
iin znelci relativizm aranan bilgi arayan kiinin etkisi altnda kalr. Ve son olarak,
nc relativizm ilk iki trn karmasndan oluur ; hakikati sadece sosyal uygulamalar ve
kurallara kar kmayaca takdirde kabul eder. lk iki tr iin, akli sylem asndan,
hakikatn ieriiyle alakal hemfkir olmak imkanszdr. O. Bilen, The Historicity of
Understanding and The Problem of Relativism in Gadamers Philosophical Hermeneutics,
Washington, The Council for Research in Values and Philosophy, 2001, s. 25.
5
G. Vattimo, La vocation nihiliste de lhermneutique, Au-del de linterprtation. La
signification de lhermneutique pour la philosophie, de Boeck, 1997, s. 21.
6
J. Grondin, La thse de lhermneutique sur ltre, Revue de mtaphysique et de morale, cilt 4,
say 52, 2006, s. 471.
7
G. Vattimo, Lhermneutique comme nouvelle koin, thique de l'interprtation, ev. J.
Rolland, Paris, La Dcouverte, 1991, s. 47.
170
 Varlk, Felsefi Hermentik ve Metafiziin Sonu Meselesi

tanmada kesin bilgiye yol aan son bir noktaya ulamak imkanszdr.
Hakikat ve Yntemin ikinci blmnde Gadamerin uzunca ele ald gibi,
tarihselcilik nesnel bilgiye manidir, zira nyarglar alabilen fkirler
deildir8.

Modern dnemde hermentiin herhangi bir felsefe kolu olmayp

paradigmatik boyut kazanm olmas hermentik ile greciliin
zdeletirilmesine daha nemli bir boyut kazandryor. Gianni
Vattimonun ifade ettii gibi, hermentik yaadmz dnemin yeni
koinsidir9, veya Jean Greischin tabiriyle artk akln hermentik anda
yayoruz10. Yalnz, her ne kadar ikiside dnya ile kurduumuz
hermentik ilikinin genellemesine dikkat eksede, tamamiyle zt
sonulara ulayorlar. Hem Jean Greisch Vattimonun hermentii yeni bir
koin olarak sunma fkrini eletiriyor11, hemde, Vattimonun tersine,
Gadamerin hermentie ontolojik bir eilme verdiini savunuyor 12. te
yandan, italyan felsefeci Gadameri tamamen relativist bir ekilde
yorumlar. Dolaysyla, almamzn amac, anlalabilen varlk dildir
szn farkl anlayarak, Gadamerin hermentiinin metafzik boyut
kazanma imkann sunmaktr. Varlk anlaymzn dilselliine dikkat
ektiinde Gadamerin amac belki varl dile indirgemek yerine, dil
vesilesiyle varlkla kurulabilinecek ontolojik ban yolunu amaktr. Bu
ba sayesinde zne anlamaya ve tanmaya alt dnyayla aidiyet
ilikisi iindedir. Bu nedenle, hem hermentik zorunlu olarak metafziin

8
Benzer bir ekilde, islam dncesinde, Fazlur Rahman Gadameri relativist olmakla sular
ve metnin, yani Kurnn nesnel anlamn bilme imkann son derece savunur. Takipisi
mer zsoya gre, felsef hermentik islami retinin zyle uyumaz, zira zgn anlam
aramann bo bir hayal olduunu savunmak, islami gelenein srekli savunduu nesnel
anlam arayna kar kmaktr (. zsoy, Vahiy ve Tarih , slam ve Modernizm. Fazlur
Rahman Tecrbesi. 22-23 ubat 1997, stanbul, Istanbul, stanbul Bykehir Belediyesi Kltr
leri Daire Bakanl, 1997, s. 97). Bu gre gre, Gadamerin yaklam grecilie, hatta
mutlak znellie yol ayor (. zsoy, Kuran ve Tarihsellik Yazlar, Ankara, Kitbiyt, 2004,
s. 81). Gadamerin felsef hermentiine yneltilen bu eletiri, Emilio Betti ve E. D. Hirschin
eletirisine benziyor. Eer anlam okuyucunun dnyasna kapatlrsa, doru yorumu yanl
yorumdan ayrd etmek imkansz hale geliyor. (B. Tatar, Interpretation and the Problem of the
Intention of the Author: H.-G. Gadamer vs. E.D. Hirsch, Washington, The Council for Research in
Values and Philosophy, 1998, s. 12.). Richard J. Bernsteinn grecilik ile znelcilik arasndaki
izdii fark iin, bkz R. J. Bernstein, Beyond Objectivism and Relativism. Science, Hermeneutics
and Praxis, Philadelphie (Pa.), University of Pennsylvania Press, 1983, s. 11.
9
Bkz. G. Vattimo, Lhermneutique comme nouvelle koin. Yunanca koin farkl yerel
dillerde konuan topluluklarn iletiimini salayan ortak dil anlamna gelir.
10
J. Greisch, Lge hermneutique de la raison, Paris, Cerf, 1985.
11
Bkz. J. Greisch, Hermneutique et mtaphysique, I. Bochet, O. Boulnois, J.-F. Catalan,
Comprendre et interprter. Le paradigme hermneutique de la raison, Beauchesne, 1993, s. 405-409.
Mellif Vattimo eletirisinde, hem onun tespitinin sadece talya iin geerlii olduunu iddia
ediyor, hemde koin ifadesinin sadece bir dilsel sorun olduunu sylyor. Greische gre
akln hermentik ann ilk zellii anlamaya verilen temel nemden oluuyor.
12
J. Greisch, age, s. 428.
171
 stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 27, 169-184

sonunu oluturmaz, hemde varln kendisini dnme yeni imkanlar

sunar.

Metafizik gelenekten kopuun imkanszl

20. yzyln leitmotivlerinden metafzii ama topyas beraberinde

nemli sorunlar tekil etmektedir. Bu gre gre, tpk fenomenoloji veya
dekonstrksiyon gibi, hermentik metafzikten sonra gelir. Yani, artk
metafzik dncenin sonu gelmitir, geri dn olmayan bir noktaya
ulalmtr. Yalnz, metafzii ama fkrinin metafzik boyut tamas bu
iddiann naifiini gz nne serer. Jean-Luc Marionun yapt uyar
hatrlatalm: Dnce alannda, seenekler birbirilerini dlayan iki terim
arasnda o kadar basit bir ekilde olumazlar. Byle bir dikotomiye
metafzik veya fenomenoloji, metafzik veya dekonstrksiyon, metafzik
veya nihilizm, vs. bal kalmak tekrar polemik, yani yzeysel ve fkirsiz,
bir yaklama dmeye yol aar13. Metafzik ve hermentik ikilii iinde
ayn eyi syleyebiliriz. Art, evrensel perspektivizm (universal
perspectivism) fkrinin evrensellik iddias geleneksel metafziin
hatrlatyor14. Farkna varsada varmasada, daha gvenilir, daha salam bir
zemin arayan yapzm sylemi metafziin mutlak hakikat arayn bir
ekilde tekrar ediyor. Bu nedenle metafzii ama fkrinin znde bir
eliki bulunuyor, nk amak yerine aslnda ayn dnce
mekanizmalarn tersine eviriyor. Hermentii yeni koin olarak sunan
hakikatn grecilii fkri sonunda ontolojik bir tez olarak kalyor. Bu yeni
yaklam neyin var olduunu sylediini iddia ediyor, yani sadece
yorumlarn mevcudiyetini ve varln bu yorumlara indirgendiini 15.

Bylece, bu varlk ve hakikat anlaynnda var olana uyma iddias

bulunuyor. Yani aslnda, grecili sylemde akln ve gerein uyumu
(adquatio intellectus et rei) fkrinin dna kamyor. Jean Grondin grecili
grn uyum niyetine iki anlam veriyor. Bir yandan, bu tez varla
uygun olduunu iddia ediyor, onu var olduu gibi tasvir ettiini
dnyor. te yandan, varlk zerine her fkrin yorumsal olduunu
anlam olan yaadmz aa daha sadk olduunu iddia ediyor. Yani
metafzii ama projesi hakikatn uyum olarak tanmn reddetmiyor. Bu

13
J.-L. Marion, La science toujours recherche et toujours manquante, J.-M. Narbonne, L.
Langlois, La Mtaphysique. Son histoire, sa critique, ses enjeux, Paris/Qubec, 1999.
14
J. Grondin, Sources of Hermeneutics, Albany (N. Y.), State University of New-York Press, 1995,
s. 1.
15
J. Grondin, La thse de lhermneutique sur ltre, s. 471.

172
 Varlk, Felsefi Hermentik ve Metafiziin Sonu Meselesi

konuda Grondin uyum fkrinden vazgeme isteinin ne kadar elikili

olduunu vurguluyor. Zira uyum fkrininden vazgemenin temeli bu
fkrin hakikatn kendisine ve yorumun gerekliine uyumsuzluundan
oluuyor, ve dolaysyla tekrar uyum fkrini varsayyor16.

Metafzik ile grecili sylemin arasndaki bu iki benzerlie,

yaymlanmam bir metinde Grondin tekrar deiniyor. Metafzii ama
iddiasnn metafzik varsaymlarn ele ald bu metinde, Grondin yine iki
noktaya dikkat ekiyor. Bir yandan, metafzii ama niyeti felsefenin ne
olmas gerektiini daha doru bir ekilde ifade eden bir gr 17
savunmay gerektiriyor. Ve burada felsefenin anlam tecrbemiz iin
neyin temel olduunu anlamaya alan bir yaklamdr. Yalnz, bu esas
aray yine metafzik dncenin bir zelliidir. Yani greciliin tek
iddias varla daha sadk olan daha iyi bir metafzik oluturmak
olacaktr18. Ayrca, sadece nesnelerin ne olmalar gerektiini, yani neyin
onlarn zn oluturduunu tasarladmz iin, bu z ne olursa olsun,
nesnelerin zne ynelebiliriz19. Yalnz, nesnelerin ne olmalar gerektii
ve dolaysyla varln ne olduunu vurgulayan bir gr savunmak,
ister istemez yine metafzik bir ekilde dnmeye yol aar. Bu
elikilerden yola kan Jean Grondinin vard sonu artk tekrar
metafzik yapma imkan ve gereidir.

16
J. Grondin, age, s. 471. Grondinin baka bir almasnda yapt tespite gre, Heidegger,
hakikat, varlk ve bilgi kavramlarn yeniden tanmlamak isterken, Gadamer onlar normal
dilde kullanldklar gibi ele alyor ve (), mesela, hi bir zaman uyum anlamnda hakikatn
asl olmadn ve almas gerektiini sylemiyor . J. Grondin, La dimension
mtaphysique de lhermneutique, M. L. Portocarrero, L. A. Umbelino, A. Wiercinski (yay.),
Hermeneutic Rationality. La rationalit hermneutique, Berlin, Lit, 2012, s. 20. Ayrca, ufuklarn
kaynamas ve uyum kavramnn mukayesesi zerine yazd makaleyi mellif u ekilde
bitiriyor: ufuklarn kaynamas, hakikatn klasik tanmnda, gelenein adquatio rei et
intellectus adn verdiinin gadamerci bir ifadesi gibi anlalabilinir. J. Grondin, La fusion
des horizons. La version gadamrienne de ladquatio rei et intellectus ? , Archives de
Philosophie, cilt 68, say 3, 2005, s. 417.
17
J. Grondin, De lhritage mtaphysique du XXe sicle, s. 5. 2007de, La raction
mtaphysique au XXe sicle isimli sempozyumda verilmi ve yaymlanmam konferans
metni. Bkz. http://jeangrondin.fles.wordpress.com/2010/05/de-lheritage-metaphysique-
du-xxe-siece-2007.pdf
18
Tahsin Grgn Kurnn evrensellii tartmasnda benzer bir elikiye dikkat ekiyor.
slami deerleri yerel olarak gren bir modernist sylemin kendi deerlerini nasl evrensel
olarak grdn hatrlatyor. Bkz. T. Grgn, Tarihsellik ve Tarihselcilik zerine Birka
Not, Kurn- Kerim, Tarihselcilik ve Hermentik, zmir, Ik, 2003, s. 134.
19
Grondin, De lhritage mtaphysique du XX e sicle, s. 6. Ricurn ele ald meta
ilevine deinen Grondin, ama fkrinin zaten metafzik kelimesinin n ekinde
bulunduunu hatrlatyor. Akln hermentik anda, meta ilevi zerine bir inceleme iin,
bkz. J. Greisch, La fonction mta dans l'espace contemporain du pensable, Le Statut
contemporain de la philosophie premire. Centenaire de la Facult de Philosophie, Paris, Beauchesne,
1996.
173
 stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 27, 169-184

Ama fkrinin metafzik boyutuna dikkat ekmek kkl bir krlma

grn eletirme imkann veriyor. Bu gre gre, geri dn
olmayan ve ortadan ikiye blnm bir zaman izgisinde, yeni dnem
dardan eski dnemi yarglyor20. Dnce tarihinde blnme kanaatinin
temel sorunu tarihsel bilin eksikliinden kaynaklanyor. Zira,
fkirlerimizin tarihsellii gelenekten tamamen kopmay imkanszlatryor.
Dolaysyla, deise de, deer kaybetse de, bir sorunun anlam yok
olmuyor21. Baka bir ifadeyle, yorumlarn ve yarglarn tarihsellii,
greciliin temel nedeni olmaktan kp, metafzik gelenekle bir
devamlln gereini savunuyor. Tarihsellikle gelenein bu yaknln
zellikle Gadamerin hermentiinde buluyoruz. Metafziin aslnda
lmediini ve olaanst bir canllk 22 sergilediini vurgulayan Jean
Grondin Gadameri bir istisna olarak sunuyor. Ona gre, Gadamerin
felsef hermentii belkide metafziin stesinden gelme iddiasnda
bulunmayan 20. yzyln tek felsefesidir23. Bu konuda Heideggerin
izinden gitmeyen 24 Gadamer metafzik dnceyi eletirmiyor 25, hatta
hermentiin metafzik boyutunu kabul ediyor. Dil araclyla varln
nasl ifa olduunu anlatt Hakikat ve Yntemin sonunda ifade ettii gibi
eer gerein hakkn vermek istiyorsak, hermentik bizi klasik metafzik
tarafndan sunulan sorunun nemine geri getiriyor 26. Gadamerin
hermentii ve metafzii bartrma yolunu bulma imkann sorguluyor.
Zira, tpk Ricur gibi, ve Vattimo ve Rortyye kar, Gadamer
hermentii metafziin iptali olarak grmyor. Dolaysyla, Ricur ve
Gadamerin felsefeleri metafziin sonu fkrine yer vermiyor, zira her
20
stelik, dekonstrksiyon konusunda, Derrida bile metafziin tesinde bulunma iddiasn
savunmuyor: Taarruz ve ihlallerde bile, metafziin zorunlu olarak bal kald bir kodla
konuuyoruz, yle ki her ihlalci hareket, snr kontrol etmemizi salyarak, bizi bu snrn
iine kapatyor. J. Derrida, Positions, Paris, Minuit, 1972, s. 21.
21
J. Benoist, Dpassements de la mtaphysique, Revue philosophique de la France et de
l'tranger, cilt 129, say 2, 2004, s. 175. Mellif, ayrca, metafzii ama teebbslerinin
metafzik boyutuna dikkat ekiyor ve fenomenoloji rneini veriyor. Ona gre Husserlin
fenomenolojisinin, kavramsal aknlklardan duyunun ikinliine geerek, metafzii bir
ekilde tersine evirmi olmas, bu fenomenolojiyi tekrar metafzie balar, tk klasik
ampirizm gibi. Bkz. age, s. 171.
22
J. Greisch, Hermneutique et mtaphysique, s. 417-418.
23
J. Grondin, Sources of Hermeneutics, s. 17: the philosophical hermeneutics of Gadamer is
perhaps the only philosophy in the 20th century that did not recommend itself as an
overcoming of metaphysics.
24
Gadamerin metafzie byk katkda bulunmadn hatrlatarak, Jean Grondin
Heideggerin glgesinin etkisinin imkann dile getiriyor. J. Grondin, La dimension
mtaphysique de lhermneutique , s. 17.
25
J. Grondin, Sources of Hermeneutics, s. 14.
26
H.-G. Gadamer, Vrit et mthode, s. 485. Fenomenoloji, Hermentik ve Metafzik isimli bir
yazsn u ekilde bitiriyor: Fenomenoloji, hermentik ve metafzik ayr felsef gr
oluturmuyor, onlar felsefe yapma hareketinin kendisinin ifadesini oluturuyor. H.-G.
Gadamer, Lhermneutique en rtrospective, ev. J. Grondin, Paris, Vrin, 2005, s. 141.
174
 Varlk, Felsefi Hermentik ve Metafiziin Sonu Meselesi

ikiside metafzik tarihininin tamamn varl bir yce varolan (summun

ens) olarak grme arayna indirgemeyi reddediyorlar27.

Gadamer dnceyi arkasndaki tarihsel mirasla birlikte

tasarlyor28. Tarihsel etki29 (Wirkungsgeschichte) ve gelenein merkezi
nemi, felsefe tarihinde sfrdan bir balang hayaline en byk engeli
oluturuyor30. Byle bir kopu imkanszdr zira dncenin onu hala
beslemekte olandan kopmas imkanszdr. Bu ekilde, nesnel yoruma
engel tekil eden znenin tarihsellii, grecilie yol amaktansa, tam
tersine metafzik gelenekle devamllk kurma imkann sunuyor. Her ne
kadar nyarglar alamazlarsada, tarihsellik fkir gelenei kavramnn
nemini gsteriyor. Gadamere gre, bir metni anlamak daima gelenekle
tarihsel olarak barmay 31 ieriyor. Bu gelenein sayesinde tarihsel
mesafe ak bir uurum olmaktan kyor, zira bu boluu gelenei
oluturan kesintisiz aktarma dolduruyor32. Dolaysla gelenekle kurulan
canl iliki nesnelletirilemez, nk her gelenei dnme teebbs yine
bu gelenein iinde yer alyor. Gelenee dardan bakmann
imkanszln Gadamerin epistemolojik ve yntemsel hermentik
eletirisi balamnda dnmek gerekir33. Kald ki gelenek sabit ve cansz
bir varlk deildir34. Gelenek znenin dardan nesnelletirdii ve kabul
veya reddedebilecei bir ey deildir35.

27
M.-A. Valle, Frontires de la mtaphysique : dconstruction, hermneutique et
mtaphysique, Ithaque. Revue de philosophie de lUniversit de Montral , cilt 3, sonbahar 2008, s.
43.
28
S. Zabala, The Remains of Being: Hermeneutic Ontology After Metaphysics, New-York, Columbia
University Press, 2009, s. 80.
29
Wirkungsgeschichteyi franszca farkl evirme imkanlar iin, bkz. J.-C. Petit, La traduction
franaise dun ouvrage de H.G. Gadamer, Wahrheit und Methode, Philosophiques, cilt 10, say
1, 1983, s. 155.
30
J. Grondin, Sources of Hermeneutics, s. 17.
31
H.-G. Gadamer, Vrit et mthode, s. 397.
32
Age, s. 319.
33
M. Kl, Anlamn nas ve Anlama Etkinlii Balamnda Gelenein Sorunsallatrlmas,
SD Fen Edebiyat Fakltesi Sosyal Bilimler Dergisi, say 22, Aralk 2010, s. 121.
34
Bu Gadamerci gr slami dnceye, Fazlur Rahmann ngrd gibi slam geleneine
zt olarak deilde, onun devamllnda yeni Kurn okumalar retme fkrini savunma
imkann sunuyor. imdiki zaman ile gemi arasndaki hermentik dng balang anna,
mutlak kke dnn imkansz olduunu ve imdiki zaman bu gemiten kopuk bir ekilde
dnlemeyeceini retiyor. Bu ekilde, ba (kken, temel) ve imdi ancak dnerek
ilerlemekte olan bir tr yorum hareketi iinde karlkl etkileim halinde var olurlar (.
Kotan, slam Geleneinin Dnm ve Tarihselcilik Sorunu, Bilimname, cilt 2, say 6, 2004,
s. 128. ). Okuyucuu gelenee balayan karlkl iliki olarak hermentik dng fkri
konusunda daha geni bilgi iin, bkz. O. Bilen, The Historicity of Understanding, s. 8.
35
Burhanettin Tatar gelenei tamamiyle reddetmekle onu taklid etmek arasndaki benzerliin
altn iziyor. Dnceyle ontolojik bir ba kuran praxis olarak gelenek ile metin gelenei
arasndaki farka dikkat ekiyor. Metin gelenei bu praxis zerine kurulan yorumlarn
175
 stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 27, 169-184

Bylelikle, tarihsel etki bilinci (wirkungsgeschichtliches Bewusstsein)

tarihin dncelerimiz zerineki etkisinin farkna varmay salyor. Bu
bilin tarihle ve tarihin etkisiyle kar karya kalma bilincidir, yle ki
bizim zerimizdeki bu etkiyi nesnelletiremeyiz36. Grondin bu ekilde,
metafziin her gncel dnceyi ieriden etkilemeye devam ettiinin
farkna varmaya davet ediyor. Yalnz, bu borcu37 kabul etmek, metafzik
gelenekte artk almas gereken unsurlarn bulunmad anlamna
gelmiyor. Metafzik bir sorgulamann devamlln kabul etmek gemiin
taklidini gerektirmiyor. Zira, Gadamerin ve Zaman ve Anlatnn 3.
cildinde gemi-tarafndan-etkilenmi-varlk (tre-affect-par-le-pass) tan
bahs eden Ricurin38 grleri felsef gelenek karsnda bir
muhafazakarlk veya gerici bir felsefe anlay deildir, metafzik tarihine
bamzn hermentik zekas ve byk felsef sorgulamalar canl bir
gelenek modeline gre srdrme isteidir 39. Yani hi bir yorum bir
dnce geleneinden miras olarak gelmi bir dilden soyutlanamaz.

Gelecek asrlar iin referans konumunda olan klasikler bu ekilde

oluur. Gadamerin aklad tarihsellik her fkri deiime mahkum
etmiyor. Baz eserler, yani klasikler, belli bir ada retilmi olmalarna
ramen bu a aarlar. Klasik hem tarihseldir hem tarihi aar 40. Grondin
Gadamerin klasik anlaynda nemli bir metafzik ders gryor, zira
eserlerin ve manevi rnlerin tarihsellii grecilie yol amyor 41.
toplamndan oluuyor. Gelenei yarglamak isteyen her bilin onu metin geleneine
indirgiyor; oysa bu metin gelenei gelenein sadece epistemolojik boyutunu oluturuyor.
Yarg mantnn sorunu ontolojik ay ele almamasndadr. slam geleneine yneltilen
modernist eletiri unu grmyor: kendisine farknda olmadan ekil veren canl gelenek
metin geleneini ayor. Dolaysyla, Tatara gre gelenee bavuru sadece epistemolojik
veya metodolojik deil, ontolojik olmaldr. B. Tatar, Nostalji ve topya Arasnda Gelenek
Sorunu, Bilimname, cilt 2, say 6, 2004, s. 7.
36
P. Ricur, Du texte laction. Essais dhermneutique, II. Paris, Seuil, 1986, s. 346.
37
J. Grondin, Sources of Hermeneutics, s. 17.
38
Ricur Heideggerin metafzik tarihini yorumlayn eletiriyor. Ona gre, metafzikten
homojen bir tmm gibi bahs edemeyiz. Bat felsefesinin tamamn metafzie indirgemeyi
dnce tembellii haline gelmi bir kolaylk olarak niteliyor. P. Ricur, La mtaphore vive,
Paris, Seuil, 1997, s. 396. Baka yerde unlar yazyor: gemi felsefelerin tkenmezlik
zellii mevcuttur: bu alanda, Heideggerin ne srd metafziin sonu fkrine kendimi
ok yabanc his ediyorum. Bence burada, tm felsefe alann, z veya huzur temasndan
oluan, tek bir konuya iddetle snrlama sz konusudur. Felsefe tarihi bana sonsuz bir
ekilde daha zengin gzkyor, P. Ricur, De la volont lacte : entretien de Paul Ricur
avec Carlos Oliveira , C. Bouchindhomme, R. Rochlitz (eds.), Temps et rcit de Paul Ricur
en dbat. Paris, Cerf, 1990, s. 22.
39
M.-A. Valle, Frontires de la mtaphysique, s. 46.
40
Gelenekten gelen klasik epistemoljik bir referans deildir. Tarihsel dnme dayanm bir
hakikat pay tasalarda, klasikler, kiisel, sosyal ve kltrel gereklikleri ekillendiren bir
sreten oluur. Dolaysyla, onlarn etkisi hereyden nce ontolojiktir. B. Tatar,
Normatifiin ve Tarihselliin Diyalektii, A. Arl, H. zkan, N. Ard (yay.), Medeniyet ve
Klasik, Istanbul, Klasik, 2007, s. 42.
41
J. Grondin, La dimension mtaphysique de lhermneutique, s. 22.
176
 Varlk, Felsefi Hermentik ve Metafiziin Sonu Meselesi

Tarihsellik metafzik gelenekten gelen klasiklemi fkir ve eserlerin

meruiyetini sorgulamyor. Hatta, yeni bir felsef dncenin eski fkirlerin
zddna oluabileceini savunan sfrdan balang iddiasndan
vazgemeyi retiyor.

Dilde ifa olan varlk

Bu tarihsellik insann yaad ve anlamaya alt dnyaya ve

tarihe aidiyetinin izidir. Tarihsel tezahrn arkasnda gizlenen bir
kendinden eyin (chose en soi) varln sorgulayarak, nesne ve sunu
ekillerinin arasndaki ilkel ba aa karr. Dolaysyla, Hakikat ve
Yntemin 2. blmnde uzunca ele alnan tarihselliin metafzik boyutu
yukarda deindiimiz gibi, sadece bir dnce geleneinin
devamllndan ibaret deildir. Zira bu tarihsellik, 3. blmdeki dil
vesilesiyle hermentik ontolojinin oluturma imkan sunan aidiyet
(Zugehrigkeit) fkrine gndermede bulunuyor. nsann tarihsel
snrllnn evrensellii de bu ontolojiye doru ynlendirmiti. Yalnz,
artk dnya tecrbesinin dilsellii bu ontolojiye farkl bir boyut
kazandryor42. Nesne ile tezahr arasndaki doal iliki sadece tarihsel
etki deil de dil araclyla kendini gsteriyor. Bal bir ontolojik
deimenin43 ilann yapan Hakikat ve Yntemin 3. blm bu birlii,
sanat eseri ve beeri bilimlerde anlama sorunundan sonra, dil ortamnda
sunuyor. Bu son blm dilin dnya ile ilikimizin sekin bir sunu ekli
olduunu gsteriyor zira ufuklarn kaynamasn salayan dildir.

Anlalabilen varlk dildir diyen Gadamer, Vattimo ve Rortyye

varln dile indirgendiini dnme imkan sunuyor. Fakat, Gadamerin
sznde, genel olarak varlk deil, sadece anlalabilen varlk dildir. Jean
Grondinin hatrlatt gibi, sfat cmlecikleri iki anlam tayabilir. Bir
yandan, cmlecik belirtici olabilir (determinative), yani yerine zamir gelen
isme anlam iin vazgeilmez olan, zaruri bir unsur ilave eder. Bu ilave

42
J. Grondin, Sources of Hermeneutics, s. 17: The truly universal character of hermeneutics is
indeed this dimension of fnitude. Tarihselliin bu ontolojik boyutunu muminin Kuran
nesnelletirmeden okumasnda bulmak mmkndr. Yani, bu ekilde, beeri ve snrl
okuyucu, yazarn niyetine nesnel bir ekilde hakim olma iddiasndan vaz geiyor. Yasin
Aktayn yazd gibi Gadamerci hermentik izgi, insann tarihselliini vurgularken,
bundan, insann tarihin tesine geebilecei dncesiyle bir tanrsal vizyonu iaret etmeyi
deil, insana hadlerini bildirmeyi hedefemektedir (Y. Aktay, Kuran Yorumlarnn
Hermentik Balam, s. 98.). Burada, gadamerci yaklam Kurann anlam dnyasnn
kartezyen ve teknolojik kontrolne kar kyor. Metni anlamak iin kalp kulayla
dinlemek gerekiyor. Yorumlarn tarihselliine dikkat ekmek mutlak hakikatn beeri
alglarnn ne kadar snrl olduklarn hatrlatma frsat sunuyor.
43
H.-G. Gadamer, Vrit et mthode, s. 403.

177
 stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 27, 169-184

olmazsa eer, cmlenin genel anlam deiir, tpk Racinein sorduu bu

sorudaki gibi: amel etmeyen iman, samimi bir iman mdr ? 44. Burada
soru genel olarak imana deil, sadece amel etmeyen imana yneltilmitir.
Yalnz, te yandan, cmlecik aklayc (explicative) olabilir. Yani, cmlenin
anlam iin art olmayan bir detay bilgi ilave eder. Victo Hugonun bu
ifadesi bunun bir rneidir: Yuhanna ve Petrusun glgesini izledii sa,
Yahudilere dediki. Franszca, iki kullan arasndaki fark noktalama
iaretleri gsterir, zira aklayc sfat cmlecikleri iki virgl arasnda
yazlr45. Almanca ifadesinde Sein, das verstanden werden kann, ist
Sprache Gadamer iki virgl kullanyor, yalnz almanca tm cmlecikler
bu ekilde yazlyor. Jean Grondin iki okuma biimininde mmkn
olduunu savunuyor, ve her ikisininde hermentiin varlkla ilgili
grlerini anlamak iin ok nemli olmasna ramen, aralarndaki fark
grmeye davet ediyor.

Eer sfat cmlecii belirtici ise, varln kendisi deil de sadece

anlalabilen varlk dildir. Grondin Gadamerin bu gr phesiz
savunduunu yazyor. Burada Gadamer, dnyann ne olduunu
sorgulamadan, dnya anlaymzn ne kadar dilsel olduunu ifade
ediyor46. Yani, Gadamer iin dil olmadan anlama olamaz. Metnin
yorumunda, anlama ve uygulama ayn anda gerekletii gibi 47, dnya
tecrbesinde dilsel ifade zihinsel anlamadan sonra gelmez. Dil, ilk
tecrbeye sonradan giydirilen bir elbise deildir48. Gadamerin burada
kar kt, bat geleneinde yaygn dilin unutulmasdr. Yani, dil artk

44
J. Grondin, La thse de lhermneutique sur ltre, s. 473.
45
ngilizce, belirtici cmlecie that, aklaycya who, which ve whom iaret ediyor. ngilizce
eviride, mtercimler sz u ekilde yazyor: Being that can be understood i language (Truth
and Method, ev. J. Weinsheimer ve D. G. Marshall, New York, Crossroad, 1989, s. 474) ve
belirtici yorumu tercih ediyor. Yani, cmle varln kendisinden ok anlalabilen varl
ilgilendiriyor.
46
J. Grondin, age, s. 472.
47
Anlama ve uygulama ayrdedebileceimiz iki farkl aama oluturmadndan, Kurn
sadece anlalmas gereken bir metin deildir. Rehberlik grevi sayesinde, insann sadece
aklna deil, ayn zamanda kalbine ve amellerine hitab ediyor, bunlar ynlendiriyor. Recep
Alpyalin ba vurduu tiyatro mecaznnda ifade ettii gibi, anlamay ve uygulamay ayr
dnmek imkansz. R. Alpyal, Kimin Tarihi? Hangi Hermentik? Kurn Anlama Yolunda
Felsef Denemeler I, stanbul, Aa, 2003, s. 112.
48
Marlne Zaradere gre, Gadamerin dncesinde uygulama fkri keyf yoruma temel
engeli oluturuyor. Anlamay uygulamadan farkl dnmeyi red ederek, Gadamer metni
okuyuculara boyun edirmeye kar kyor. Derridadan farkl bir ekilde, burada metnin
bir hakikati vardr, yalnz bu hakikat ilk anlam deildir, yoruma yn veren ufuktur.
Zaradere gre hakikat fkrininden vaz gemek, Gadamerin dncesinin radikallemi bir
versiyonudur ve aslnda Gadamer buna kar kar. Bu radikalleme bizi hermentik
alandan kartan Derridada mevcuttur (M. Zarader, Hermneutique et restitution,
Archives de Philosophie, cilt 70, say 4, k 2007, s. 635). Gadamer dekonstrksiyonun
metafzii iine kapatmaya alt snlar sorguluyor . M.-A. Valle, age, s. 43.

178
 Varlk, Felsefi Hermentik ve Metafiziin Sonu Meselesi

dnceden sonra ikinci pozisyona gemitir. Alman felsefeci, dili

hkmdar akln bir aleti olarak gren nominalist yaklam eletiriyor 49.

Yalnz, eer sfat cmlecii aklayc ise, Gadamerin sz sadece

anlalabilen varl deil varln tamamn ilgilendiriyor. Grondinin
ifade ettii gibi, belki bu aklayc yaklam Gadamerin hermentiinin
bize miras olarak brakt temel sorundur, hatta dncesinin ha... 50.
Zira bu yaklam, Gadamerin hermentiini ontolojik bir ekilde
anlamaya msaade ediyor. Vattimo bu aklayc okumay savunmasna
ramen, Gadamerin varl ve dili tamamen zdeletirdiini
dnyor51. Ona gre Gadamer, nl sznde, sadece anlalabilen
varlktan deil, tm varlktan bahsediyor, yalnz bu ekilde varl dile
indirgiyor. Ve, dil daima bir dnemin, bir topluluun dili olduuna gre,
Vattimonun vard sonu relativist, hatta nihilisttir.

Sfat cmleciinin belirtici anlamn kabul etmesine ramen,

Grondin aklayc boyuta daha ok nem veriyor ve Vattimoya
tamamyla zt bir yorum sunuyor. Gadamerin kendisi belki varlk
zerine mehur tezinin tm sonularn amamtr 52, ve almalarnn
baz blmleri, varl insan beeri yorumlara indirgeyen greceli bir
yaklama msade eder gibi gzkmekterdir. Fakat, Gadamerin dil teorisi
hermentie ontolojik bir boyut kazandryor53. Burada Gadamer aka
Ortaan aknlar metafziini (mtaphysique des transcendentaux)
savunuyor, zira yklemler Gzellik, yilik ve Birlik daima varl
vasfandryor, zneyi deil54. Bu doktrin, Gadamere dili bir alet olarak
grmeme imkan salar. Dnceye gelmeden nce bile varln dilsel bir
boyutu vardr. Varlk ile dilin birlii, zne ile nesne arasndaki ikilii aar.
Dolaysyla, varlk bir egemen znenin nnde yaylan bir nesne deildir 55.

49
Dilin unutulmas zerine, bkz. Luniversalit de lhermneutique et de la rhtorique : Ses
sources dans le passage de Platon Augustin dans Vrit et mthode, Revue internationale de
philosophie, cilt 54, say 213, 2000.
50
J. Grondin, age, s. 475.
51
G. Vattimo, Histoire dune virgule. Gadamer et le sens de ltre, s. 500.
52
J. Grondin, age, s. 477.
53
J. Greisch, Hermneutique et mtaphysique, s. 428.
54
Grondine gre, modern felsefede bu yaklam yeterince bilinmediinden, Gadamer
yorumunda yeterince dikkate alnmamtr. J. Grondin, age, s. 477.
55
Tahsin Grgn, Kurn ile mumin arasndaki ban zne-nesne ilikisi gibi
dnlemiyeceini vurguluyor. Varl kutsal metin tarafndan belirlenen okuyucu onu
dardan saf ve bamsz bir zne olarak alglayamaz. Bu anlamda, klasik yorumlama
yntemlerinin ok iyi bildii gibi, Kuran varlk kaynadr. T. Grgn, Klasik Anlama
Yntemlerinin (Fkh ve Tefsir Usl) mkan ve Snrlar, M. Bulut (yay.), Gncel Din
Meseleler Birinci htisas Toplants (Tebli ve Mzakereler). Ankara: 02-06 Ekim 2002, Ankara,
179
 stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 27, 169-184

znenin yorumlamak istedii metne veya anlamak istedii dnyaya

aidiyeti, zne ile nesne ikiliini amay salar. Yalnz, metafzikte, aidiyet,
varlk ile hakikat arasndaki akn baa iaret eder. Bu ba bilgiyi, z
itibariyle znenin faaliyeti deilde, varln kendisinin bir paras olarak
alglamay emreder56.

Bylece, Hakikat ve Yntemin ikinci blmnde znenin

tarihselliinin iaretini oluturan aidiyet fkri, hermentik ile metafzik
arasndaki ilikiyi salar57. Bilgi znenin faaliyetinin sonucu
olmadndan, Gadamer mutlak znenin varlk zerine hakimiyetine
kar kar. Zira, bilgi hakimiyet deil, varla itirak meselesidir58. Dil
varln nnde almas gereken bir engel deil, varln temel ifa
yoludur. Bu ekilde, varlk insani yorumlara indirgenmez, bu yorumlar
varln alma mekann oluturur. Hakikat ve Yntemin birinci
blmndeki Darstellung, temsiliyet, modeliyle ifade etmek gerekirse,
yorumun varlkla kurduu ba, alnan mzikle partisyon arasndaki
baa benzer59. Tpk sanat eserinin hayata geii gibi, yorum varla varlk
katar60. Dolaysyla, dil varln zne inmeye engel deildir zira onun
evrensel ontolojik bir anlam vardr 61. Dil her zneyi nyarglar
dnyasna kapatan bir kafes deildir, diyalog sayesinde varln tezahr
alandr. Bunun iin bir dilden bir dile eviri mmkndr, nk
Gadamere gre dillerin snrlar tesinde bir anlama imkan vardr.
Gadamer u ekilde szlerine devam ediyor: iinde yaadmz ahsi
dilsel dnya, kendinde varl tanmaya engel deildir62, tam tersine,

Diyanet leri Bakanl Yay., 2004, s. 325.

56
H.-G. Gadamer, Vrit et mthode, s. 483.
57
J. Greisch, age, s. 430.
58
J. Grondin, age, s. 478.
59
Sanat erserinin metafzik boyutu zerine, bkz: Grondin, La dimension mtaphysique de
lhermneutique, s. 20-23: Sanat eserinin hakikatnn manevi boyutu olmas undandrko
yannda kalanda bir deiime yol aar. Sanat eseri modeline ba vuran Recep Alpyal
metinle nesnel ban almasna davet ederek yle devam ediyor: Kurn anlama
hadisesinde okur metni deil, metin okuru ynlendirir (age, s. 64.).
60
J. Grondin, age, s. 480. Yalnz, Grondin bu ontolojik hermentikte bir sorunun altn iziyor.
Ortaa dnceside varln z ile insan tarafndan bilinmeye ynelik varlk arasndaki
uyumu teolojik kant salyor. Bu iki boyut arasndaki ba ilahidir. Oysa, Gadamer bu
teolojik alt-yapy ele almadndan, Jens Zimmermann burda bir elikiden bahs ediyor.
Sorulmas gereken soru, teolojik yap olmadan, varlk ile dilin uyumu imkandr. J.
Zimmermann, Confusion of Horizons: Gadamer and the Christian Logos, Journal of Beliefs
and Values, cilt 22/1, Nisan 2001, s. 87-98. Gadamerin teolojik grleri zerine bir inceleme
iin bkz.: P. Eberhard, Hermeneutics and Theology , The Middle Voice in Gadamer's
Hermeneutics: A Basic Interpretation with Some Theological Implications, Mohr Siebeck,
Tbingen, 2004, s. 172-221.
61
H.G. Gadamer, age, s. 500-501.
62
Age, s. 471.
180
 Varlk, Felsefi Hermentik ve Metafiziin Sonu Meselesi

tm anladklarmz kaplar. Ayn hakikatn farkl boyutlarn yanstan

eitli dillerin anlama imkandr mutlak grecilie izin vermeyen.

Dil varln yerine gemez, eitlilii sayesinde onun sonsuz

tezahr biimlerini yanstr. Yorumda, metnin nesnel anlam hi bir zaman
kesin bir ekilde bulunamad gibi, varln anlam srekli dil ufkunda
tekrar kendini aa karr. Bu ekilde, nesnelletirilemeyen varlk temel
tekiliini korur ve ontolojik anlama faaliyeti sonsuz bir boyut kazanr. Bu
anlamda, Gadamerin hermentiinin metafzik boyutunu dnyann farkl
anlaylarnn srekli almasnda da grmek mmkndr. Metnin
anlamn farkl yorumlar at gibi, varln anlam farkl metafzik
alglarn aar. Marionun ifade ettii gibi: metafzik () srekli kendini
aar. () Hatta, tarihsel olarak gereklemi metafziin birbiri ardna
gelen virajlar () aslnda zaten metafziin bu, esas olan, ama zelliine
bavurur, ama, amay ama, ksacas kendini ama 63. Hermentik,
metafziin tarihinin kaynaklarna dalarak64, teknik ve yntem zerine
ina edilmi onto-teolojik gr ama imkann sunar 65. Bylece, tm
metafzik dncelerin onto-teolojik bir yapya sahip olduunu savunan
fkir zayftr. Bu gr metafziin eitliliinin ve karmaklnn hakkn
vermez66. Bu konuda, Gadamerin metafziin son ve kesin bir dili
olduunu kabul etmediini hatrlatalm67. stellik, onto-teolojik olarak
metafziin sonunu aka savunan Heideggerin felsefesinde bile, bu
sonun neticesi varlk sorusunu yok etmek deildir, tam tersine, ona
imkan vermektir. Mariona gre, sadece, varl sorgulanamayan
przsz belitlere hapseden grn yklmas artyla varlk bir soru
haline gelir68. Hermentiin mmkn kld yol varlk sorusundan
vazgemek yerine, onu kontrol altna alma fkrinden vazgemektir.

63
J.-L. Marion, La science toujours recherche et toujours manquante, s. 33.
64
Gadamer Augustinusun verbum interius doktrinini hatrlatyor: Hz. s kelamnda
mkemmel ifadesini bulmu ilahi kelamdan farkl bir ekilde, insan kelamn hi bir zaman
mkemmel ve nihai bir ifadeye ulamadn, nk onun mutlak bir kesinlii olmadn
neriyor Augustinus. O srekli ona uygun bir ifadeye doru ilerliyor . L. Langlois,
Luniversalit du verbum interius, Philosophiques, cilt 22, say 1, 1995, s. 139.
65
J. Grondin, Sources of Hermeneutics, s. 15.
66
J. Benoist, age, s. 174.
67
S. Zabala, age, s. 78.
68
J.-L. Marion, La fn de la fn de la mtaphysique, Laval thologique et philosophique, cilt 42,
say 1, 1986, s. 27. Bkz. J. Grondin, De lhritage mtaphysique du XXe sicle, s. 14.
181
 stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 27, 169-184

Kaynaka
Aktay (Y.), Kuran Yorumlarnn Hermentik Balam, slm
Aratrmalar, cilt 9, say 1-4, 1996, s. 78-102.
Alpyal (R.), Kimin Tarihi? Hangi Hermentik? Kurn Anlama
Yolunda Felsef Denemeler I, stanbul, Aa, 2003.
Benoist (J.), Dpassements de la mtaphysique, Revue
philosophique de la France et de l'tranger, cilt 129, say 2, 2004, s. 167-180.
Bernstein (R. J.), Beyond Objectivism and Relativism. Science,
Hermeneutics and Praxis, Philadelphie (Pa.), University of Pennsylvania
Press, 1983.
Bilen (O.), The Historicity of Understanding and The Problem of
Relativism in Gadamers Philosophical Hermeneutics, Washington, The
Council for Research in Values and Philosophy, 2001.
Derrida (J.), Positions, Paris, Minuit, 1972.
Eberhard (P.), Hermeneutics and Theology, The Middle Voice in
Gadamer's Hermeneutics: A Basic Interpretation with Some Theological
Implications, Mohr Siebeck, Tbingen, 2004, s. 172-221.
Gadamer (H.-G.), Lhermneutique en rtrospective, ev. J. Grondin,
Paris, Vrin, 2005.
Gadamer (H.-G.), Truth and Method, ev. J. Weinsheimer ve D. G.
Marshall, New York, Crossroad, 1989.
Gadamer (H.-G.), Vrit et mthode. Les grandes lignes dune
hermneutique philosophique, ev. P. Fruchon, J. Grondin, G. Merlio, Paris,
Seuil, 1996.
Grgn (T.), Klasik Anlama Yntemlerinin (Fkh ve Tefsir Usl)
mkan ve Snrlar, M. Bulut (yay.), Gncel Din Meseleler Birinci htisas
Toplants (Tebli ve Mzakereler). Ankara: 02-06 Ekim 2002, Ankara, Diyanet
leri Bakanl yay., 2004, s. 305-326.
Grgn (G.), Tarihsellik ve Tarihselcilik zerine Birka Not,
Kurn- Kerim, Tarihselcilik ve Hermentik, zmir, Ik, 2003, s. 143-162.
Greisch (J.), Lge hermneutique de la raison, Paris, Cerf, 1985.
Greisch (J.), La fonction mta dans l'espace contemporain du
pensable, Le Statut contemporain de la philosophie premire. Centenaire de la
Facult de Philosophie, Paris, Beauchesne, 1996, s. 5-27.

182
 Varlk, Felsefi Hermentik ve Metafiziin Sonu Meselesi

Greisch (J.), Hermneutique et mtaphysique, I. Bochet, O.

Boulnois, J.-F. Catalan, Comprendre et interprter. Le paradigme hermneutique
de la raison, Beauchesne, 1993, s. 403-433.
Grondin (J.), De lhritage mtaphysique du XX e sicle, La
raction mtaphysique au XXe sicle isimli sempozyumda verilmi ve
yaymlanmam konferans metni, 2007.
Grondin (J.), La fusion des horizons. La version gadamrienne de
ladquatio rei et intellectus ? , Archives de Philosophie, cilt 68, say 3, 2005, s.
401-418.
Grondin (J.), La dimension mtaphysique de lhermneutique, M.
L. Portocarrero, L. A. Umbelino, A. Wiercinski (yay.), Hermeneutic
Rationality. La rationalit hermneutique, Berlin, Lit, 2012, s. 17-30.
Grondin (J.), Sources of Hermeneutics, Albany (N. Y.), State University
of New-York Press, 1995.
Grondin (J.), La thse de lhermneutique sur ltre, Revue de
mtaphysique et de morale, cilt 4, say 52, 2006, s. 469-481.
Grondin (J.), Luniversalit de lhermneutique et de la rhtorique :
Ses sources dans le passage de Platon Augustin dans Vrit et mthode,
Revue internationale de philosophie, cilt 54, say 213, 2000, s. 469-485.
Kl (M.), Anlamn nas ve Anlama Etkinlii Balamnda
Gelenein Sorunsallatrlmas, SD Fen Edebiyat Fakltesi Sosyal Bilimler
Dergisi, say 22, Aralk 2010, s. 117-126.
Kotan (.), slam Geleneinin Dnm ve Tarihselcilik Sorunu,
Bilimname, cilt 2, say 6, 2004, s. 117-129.
Langlois (L.), Luniversalit du verbum interius, Philosophiques, cilt
22, say 1, 1995, s. 131-157.
Marion (J.-L.), La fn de la fn de la mtaphysique, Laval
thologique et philosophique, cilt 42, say 1, 1986, s. 23-33.
Marion (J.-L.), La science toujours recherche et toujours
manquante, J.-M. Narbonne, L. Langlois, La Mtaphysique. Son histoire, sa
critique, ses enjeux, Paris/Qubec, 1999, s. 13-36.
zsoy (.), Kuran ve Tarihsellik Yazlar, Ankara, Kitbiyt, 2004.
zsoy (.), Vahiy ve Tarih, slam ve Modernizm. Fazlur Rahman
Tecrbesi. 22-23 ubat 1997, stanbul, Istanbul, stanbul Bykehir
Belediyesi Kltr leri Daire Bakanl, 1997, s. 92-99.

183
 stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 27, 169-184

Petit (J.-C.), La traduction franaise dun ouvrage de H.G.

Gadamer, Wahrheit und Methode, Philosophiques, cilt 10, say 1, 1983, s. 153-
175.
Ricoeur (P.), De la volont lacte : entretien de Paul Ricur avec
Carlos Oliveira, C. Bouchindhomme, R. Rochlitz (eds.), Temps et rcit de
Paul Ricur en dbat. Paris, Cerf, 1990, s. 17-36.
Ricur (P.), Du texte laction. Essais dhermneutique, II. Paris, Seuil,
1986.
Ricur (P.), La mtaphore vive, Paris, Seuil, 1997.
Tatar (B.), Interpretation and the Problem of the Intention of the Author:
H.-G. Gadamer vs. E.D. Hirsch, Washington, The Council for Research in
Values and Philosophy, 1998.
Tatar (B.), Normatifiin ve Tarihselliin Diyalektii, A. Arl, H.
zkan, N. Ard (yay.), Medeniyet ve Klasik, Istanbul, Klasik, 2007, s. 35-45.
Tatar (B.), Nostalji ve topya Arasnda Gelenek Sorunu,
Bilimname, cilt 2, say 6, 2004, s. 5-22.
Valle (M.-A.), Frontires de la mtaphysique : dconstruction,
hermneutique et mtaphysique, Ithaque. Revue de philosophie de
lUniversit de Montral, cilt 3, sonbahar 2008, s. 27-48.
Vattimo (G.), Histoire dune virgule. Gadamer et le sens de ltre,
Revue internationale de philosophie, cilt 54, 2000, s. 499-513.
Vattimo (G.), Lhermneutique comme nouvelle koin, thique de
l'interprtation, ev. J. Rolland, Paris, La Dcouverte, 1991, s. 45-58.
Vattimo (G.), La vocation nihiliste de lhermneutique, Au-del de
linterprtation. La signification de lhermneutique pour la philosophie, de
Boeck, 1997, s. 11-22.
Zabala (S.), The Remains of Being: Hermeneutic Ontology After
Metaphysics, New-York, Columbia University Press, 2009.
Zarader (M.), Hermneutique et restitution , Archives de
Philosophie, cilt 70, say 4, kis 2007, s. 625-639.
Zimmermann (J.), Confusion of Horizons: Gadamer and the
Christian Logos, Journal of Beliefs and Values, cilt 22/1, Nisan 2001, s. 87-
98.

184