6.

ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

Soukta ekil Verilerek retilen nce Cidarl Elemanlardan

Oluturulan Dzlem Portal elik erevelerin
Ayrk Tasarm Optimizasyonu

Serdar arba
Karamanolu Mehmetbey niversitesi, naat Mhendislii Blm, 70200, Karaman
Tel: (0338) 226 20 00 / 5017
E-Posta: scarbas@kmu.edu.tr

z
naat sektr kresel snmaya en byk katkda bulunan etkenlerden biridir. Bu da,
dnya genelinde ki kentsel nfusun her hafta bir milyon kii civarnda artt
dnlecek olursa, bu kadar insann barnma sorununu zmede srdrlebilir ve/veya
evreci bina sistemlerinin inaat sektrnde benimsenmesinin ne kadar nemli
olduunun iaretidir. Srdrlebilir (evreci) inaatn amac, enerji kaynaklarnn
verimli bir ekilde kullanlmas sonucu atk ve kirlilik miktarlarn azaltarak yaplarn
insan sal ve doa zerindeki evresel etkilerini en aza indirgemektir. Soukta ekil
verilerek retilen ince cidarl elemanlardan oluturulan elik ereveli yaplarn inaat
sektrnde kullanlmas dier malzeme trlerine kyasla ayn yk tamak iin daha az
malzeme gerektirdiinden ve antiye alanlarnda ki atk malzeme miktarnn azalmasna
sebep olmalarndan dolay evreci inaat olana salar. Bu alma da soukta ekil
verilerek retilen ince cidarl kesitler ile oluturulan dzlem portal elik ereveler iin
bir tasarm algoritmas gelitirilmitir. Bu tasarm algoritmas, AISI-LRFD yap tasarm
ynetmeliinde listelenmi olan soukta ekil verilerek retilen ince cidarl srt srta
dudakl C-kesitleri, artnamede belirtilen tasarm snrlayclarn uygulayarak elik
erevenin arln minimum yapacak ekilde seer. Bu problemin zm, bal ars
kolonilerinin zeka davranlarn taklit eden yeni optimizasyon tekniklerinden biri olan
yapay ar kolonisi ynteminden faydalanlarak elde edilmitir. Gelitirilen optimum
tasarm algoritmasnn yetkinlii tasarm rnei zlerek gsterilmitir.

Anahtar szckler: Yapsal optimizasyon, Ayrk optimizasyon, Soukta ekil verilerek

retilen ince cidarl elemanlar, Yapay ar kolonisi algoritmas, Tasarm optimizasyonu.

Giri
Gnmz medeniyetinde bilim ve teknolojide varlan nokta, maalesef dnyann
ekosistemine zarar verme pahasna da olsa insanoluna lks yaam imkn
salamaktadr. Bu yzden, kresel snma gelecek nesiller iin gerek bir tehdit
oluturmaktadr. nsan aktiviteleri sonucu yaylan balca sera gaz karbon dioksit
kresel snmann en byk sebebidir. retim ve ulatrma karbon dioksit salnmnn
balca iki kayna olmasna ramen, inaat sektr de bu hususta nemli bir rol
oynamaktadr. Bina ve inaat ileri, gnmzde enerji retiminden sonra kresel kaynak
kullanmnda ve kirlilik yaylmnda en byk paya sahiptirler (www.isover.com, 2015).
Kentsel nfusun dnya genelinde her hafta bir milyon kii artt gerei gz nne

419
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

alndnda, srdrlebilir ve/veya evreci inaat bu bakmdan olduka nemli bir hal
alr. Srdrlebilir (evreci) inaat, konut, alma ortam ve altyap gibi yaplarn btn
mrleri boyunca evresel olumsuz etkilerini azaltarak gnmzde bu yaplara olan
ihtiyac karlamay amalamaktadr.

elik dnya zerinde bulunan en srdrlebilir (evreci) malzemelerden biridir.

1990larn bandan beri elik endstrisi bir ton elik retmek iin kulland enerji
miktarn yaklak te bir oranda azaltmtr. elik retim ileminde kullanlan suyun
%95i geri dntrlmektedir. naatlarda kullanlan her elik paras geri
dntrlebilir ierie sahiptir. Dahas, elik kurtarlabilir ve tekrar tekrar geri
dnml yeni yksek kalite rnler haline getirilebilir. elik yaplar betonarme,
yma ve ahap yaplarn tad ayn miktar yk tamak iin daha az malzemeye
ihtiya duyarlar. Bu balamda, soukta ekil verilerek retilen ince cidarl kesitler ile
oluturulan elik ereve yaplarn inaat sektrnde kullanlmas art gstermektedir.
Souk ekillendirilmi elik ereveler zellikle, tamamen deiik ekiller oluturmak
iin kullanlan elik salar ile oda scaklnda yaplm hafif ereve bina inaatlarnn
elemanlarn ifade ederler. Souk ekillendirilmi elik ereve elemanlar iin
kullanlan en yaygn ekil dudakl kanal olmasna ramen Z, C, boru biimli,
apka ve dier ekillerde kullanlmaktadr. Bu tr kesitlerin inaat sektrnde
kullanlmas, tasarmclarn en yksek srdrlebilir (evreci) standartlar
yakalamalarnda yardmc olur. Bunun tesinde soukta ekillendirilmi elik
erevelerin kullanm antiyelerde oluan atk miktarn azaltr. Bu, aslnda hemen
hemen tm inaat projesinin n mhendislii ve hazrlklarnn modern ve verimli
teknoloji kullanlarak ereve elemanlar ve panellerin atlye ve fabrikalarda nceden
hazrlanp daha sonra inaat sahasna ulatrlp monte edilmesi gereinden
kaynaklanmaktadr (www.greenmaltese.com, 2015). Sonu olarak, souk
ekillendirilmi elik ereve elemanlar kullanlarak yaplan binalar ile enerji
verimlilii salayan ve evre dostu olan srdrlebilir (evreci) yaplar inaa edilebilir.

Soukta ekil verilerek ok ince sacdan retilen ince cidarl elik elemanlarn kalnl
0.4mm ile 6.4mm arasnda deimektedir. Bu kalnlk, eksenel yke, kesmeye,
eilmeye ve tamaya maruz kald zaman akma gerilmesine ulamadan nce burkulan
elemann cidar genilii ile kyaslandnda olduka kktr. Bu yzden balca
tasarm kriterlerinden biri bu kesitlerin cidarlarnda ki lokal (yerel) burkulmay esas alr
(Ghersi ve di., 2005, Yu ve LaBoube, 2010). Ayrca ak kesitler ister scak
haddelenmi ister soukta ekillendirilmi olsunlar kapal kesitlere kyasla nispeten
daha dk burulma rijitliine sahiptirler. Kesit dzlemleri, burulma momentine maruz
brakldklarnda dz olarak kalmazlar ve arplma deformasyonlar meydana gelir.
Byk arplma deformasyonlar kesme gerilmelerine ilaveten en kesitte normal
gerilmelere de sebebiyet verirler. Vlasov (1961) teorisi ile bu gerilmeleri hesaplamann
basit bir yolunu gstermitir. Bu teori, basit eilme formln arplmadan dolay
meydana gelecek normal gerilmeleri bu formle benzer bir terim ile ekleyerek
geniletir. Eklenen yeni terim ile sektriyel koordinat ve en kesitin arplma atalet
momenti denen iki yeni en kesit zelliinin hesaplanmas gerekmektedir. nce cidarl
ak kesitte arplmadan dolay oluan normal gerilmeler kesitin maruz kald burulma
momentinin byklne bal olarak eilme gerilmelerinden byk olabilirler (Trahair
ve Bild, 1990, Trahair 2003). Literatr taramas sonucu, soukta ekil verilerek retilen
ince cidarl elemanlardan oluturulan elik ereveli yaplarn optimum tasarmnda
arplmann nemli bir etkisi olduu grlmtr (Aydodu ve Saka, 2012).

420
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

Bu almada soukta ekil verilerek retilen ince cidarl elemanlardan oluturulan

dzlem portal elik ereveli yaplarn optimum tasarmn yapan bir algoritma
gelitirilmitir. Tasarm snrlayclar AISI-LRFD (Amerikan Demir ve elik Enstits,
Yk ve Tama Gc Faktr Tasarm) yap ynetmeliine gre uygulanmtr (AISI,
2007). Tasarm snrlayclar, kiriler iin deplasman kstlayclarn, en st ve ara kat
telenmelerini, etkin narinlik orann, tama gc gereksinimlerini ierirken kiri-
kolonlar iinse elastik burulmaya bal yanal burkulma muhteva eden kombine eksenel
ve eilme mukavemeti gereksinimlerini ierir. Ayrca uygulamaya ynelik tasarm
gereksinimlerini karlamak iin ilave snrlayclarda dikkate alnmtr. Gelitirilen
tasarm algoritmas, portal elik ereve yapnn elemanlar iin AISI yap tasarm
ynetmeliinde (AISI D100-08, 2008) listelenmi olan soukta ekil verilerek retilen
ince cidarl srt srta dudakl C-kesitleri, artnamede belirtilen tasarm snrlayclarn
uygulayarak elik erevenin arln minimum yapacak ekilde seer.

Souk ekillendirilmi Elemanlardan Yaplan elik erevelerin

AISI-LRFDye Gre Ayrk Optimum Tasarm
elik ereve elemanlar iin soukta ekillendirilmi ince cidarl C-kesitlerin seimi,
seilen C-kesitlerin uygulama kurallarnda belirtildii ekilde hizmete elverililik ve
tama gc (mukavemet) gereksinimlerini karlamalarnn yannda erevenin
tmnde veya malzeme baznda maliyet tasarrufunu da gz nnde tutmaldr. AISI-
LRFD (AISI S100-07, 2007) yap ynetmeliinden alnan snrlayclar tasarm
probleminin formlizasyonuna uygulandnda aadaki gibi bir ayrk programlama
problemi elde edilmi olur.

Eleman gruplarna (ng) atanacak C-kesitlerin sra numarasn gsteren ve tam say
deerlerinden oluan I vektr (Eitlik 1) erevenin arln (W) minimize etmek iin
oluturulur (Eitlik 2).

IT=[I1, I2, , Ing] (1)

ng nk
Min W = m L (2)
k=1 k i=1 i

Yapnn arl u snrlayclara maruz braklmtr;

Hizmete Elverililik Snrlayclar;

jl
-1.0 0 , j = 1, 2, , nsm, l = 1, 2, , nlc (3)
L / Ratio

top
jl
-1.0 0 , j = 1, 2, , njtop, l = 1, 2, , nlc (4)
H / Ratio

ohjl
-1.0 0
, j = 1, 2, , nst, l = 1, 2, , nlc (5)
hsx / Ratio

421
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

burada, jl, jinci elemann linci yk durumu altnda ki maksimum sehmidir. L

elemann uzunluu, nsm sehim kstlamalarnn uyguland toplam eleman saysdr,
nlc yk durumu saysdr, H elik ereve yapnn yksekliidir, njtop en st katta
bulunan dm noktas saysdr, topjl, jinci dm noktasnn linci yk durumu
altnda ki en st kat telenmesidir, nst erevede bulunan kat saysdr, ohjl, jinci katn
linci yk durumu altnda ki ara kat telenmesidir, hsx kat yksekliidir ve Ratio ise Ad
Hoc Komite Raporunda (Ad Hoc Committee on Serviceability, 1986) tarif edilen yanal
burkulmalarn kstlama orandr. Bu rapora gre, birinci derece analize gre kabul
edilebilir telenme limitlerinin aral (1/750)*Hden (1/250)*Hye kadar deiebilir.
nerilen deer ise (1/400)*Hdir. Ara kat telenme limitleri iin nerilen tipik deerler
ise (1/500)*hsxden (1/200)*hsxe kadar deiir. nerilen deer ise (1/400)*hsxdir.

Tama Gc (Mukavemet) Snrlayclar; Kombine Edilmi Eksenel ekme

Yk ve Eilme

Soukta ekillendirilmi elemanlar, ezamanl olarak eilme ve eksenel ekme ykne

maruz brakldklar zaman AISI-LRFD yap ynetmeliinin C5.1inci blmnde
(AISI S100-07, 2007) belirtildii zere aada verilen etkileim denklemlerini
salamaldrlar.

M ux M uy T
+ + u 1.0 (6)
M nxt M nyt t Tn
b b

M ux M uy T
+ u 1.0 (7)
M nx M ny t Tn
b b
burada;

Mux, Muy = Merkezi eksenlere gre nominal olan eilme mukavemetleridir

(ilgili yap ynetmeliinde belirtilen katsaylarla arplarak elde edilmi olan
momentler).
b = 0.90a veya 0.95e eit olan eilme mukavemetleri (moment
dayanm).
Mnxt, Mnyt = SftFy (burada, Sft uygun eksen etrafnda ki ar ekme lifine gre
tam azaltlmam kesitin kesit modl ve Fy ise tasarm akma gerilmesidir).
Tu = Gerekli olan eksenel ekme mukavemetidir (ilgili yap
ynetmeliinde belirtilen katsaylarla arplarak elde edilmi olan ekme).
t = 0.95.
Tn = Geerli eksenel ekme mukavemeti (dayanm).
Mnx, Mny = Merkezi eksenlere gre nominal eilme mukavemetleri (moment
dayanmlar).

Tama Gc (Mukavemet) Snrlayclar; Kombine Edilmi Eksenel Basn

Yk ve Eilme

Soukta ekillendirilmi elemanlar, ezamanl olarak eilme ve eksenel basn ykne

maruz brakldklar zaman AISI-LRFD yap ynetmeliinin C5.2inci blmnde
(AISI S100-07, 2007) belirtildii zere aada verilen etkileim denklemlerini
salamaldrlar.

422
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

Pu
> 0.15 iin,
c Pn
Pu C M Cmy M uy
+ mx ux + 1.0 (8)
c Pn M nx x M ny y
b b

Pu M ux M uy
+ + 1.0 (9)
c Pno M nx M ny
b b

Pu
0.15 iin,
c Pn

Pu M ux M uy
+ + 1.0 (10)
c Pn M nx M ny
b b

burada,

Mux, Muy = Merkezi eksenlerin etkili kesitine gre nominal olan eilme
mukavemetleridir (ilgili yap ynetmeliinde belirtilen katsaylarla arplarak elde
edilmi olan momentler).
b = 0.90a veya 0.95e eit olan eilme mukavemetleri (moment
dayanm).
c = 0.85.
Pu = Gerekli olan eksenel basn mukavemetidir (ilgili yap
ynetmeliinde belirtilen katsaylarla arplarak elde edilmi olan basn).
Mnx, Mny = Merkezi eksenlere gre nominal eilme mukavemetleri (moment
dayanmlar) ve

Pu Pu
x = 1- > 0, y = 1- >0 (11)
P P
Ex Ey
burada,

2 EI x 2 EI y
P = , P = (12)
Ex (K L )2 E y (K L )2
x x y y
burada,

Ix = x eksenine gre atalet momenti

Kx = x eksenine gre burkulma iin etkili uzunluk katsays
Lx = x eksenine gre eilme iin apraz balamsz uzunluk
Iy = y eksenine gre atalet momenti
Ky = y eksenine gre burkulma iin etkili uzunluk katsays
Ly = y eksenine gre eilme iin apraz balamsz uzunluk
Pno = Fn=Fy alnarak hesaplanan geerli eksenel mukavemet.
Cmx, Cmy = 0.85 veya 1.0 alnan katsaylar.

423
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

zin Verilen Narinlik Oran Snrlayclar;

Soukta ekillendirilmi basn elemanlarnn izin verilen maksimum narinlik oran 200
olarak snrlandrlmtr.

K x Lx K yL y
veya < 200 (13)
rx ry
burada,

Kx = x eksenine gre burkulma iin etkili uzunluk katsays.

Lx = x eksenine gre eilme iin apraz balamsz uzunluk.
Ky = y eksenine gre burkulma iin etkili uzunluk katsays.
Ly = y eksenine gre eilme iin apraz balamsz uzunluk.
rx , ry = x ve y eksenlerine gre en kesitin atalet yarap.

Geometrik Snrlayclar;

Geometrik snrlayclar, pepee iki katn kolonlar iin seilen C-kesitlerin ya eit ya
da st kattakilerin alt kattakilerden kk olmas iin gereklidir. Benzer ekilde, bir
kiri bir kolonun balk ksmna baland zaman kiriin balk ksmnn genilii
kolonun balk ksmnn geniliine ya eit ya da kk olmaldr. Ayrca, bir kiri bir
kolonun gvdesine baland zaman kiriin balk genilii kiriin balk genilii
kolonun gvde geniliinden ya kk ya da (D-2tb) boyutunda olmaldr. Burada, D ve
tb srasyla C-kesitin derinlik ve balk kalnldr (ekil 1).

Da ma
i -1 1.0 ve i -1 1.0 , i = 1, , nccj (14)
Db mb
i i

Bbi
i -1 1.0 , i = 1, , nj1 (15)
D - 2t ci
ci
i b

Bbi
f
-1 1.0 , i =1, , nj2 (16)
Bcif

ekil 1 Bir C-kesit iin tipik kiri-kolon balants.

424
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

burada, nccj problemde tanmlanan kolon-kolon geometrik snrlaycsnn says, mia st

kat iin seilen C-kesitin birim arl, mib alt kat iin seilen C-kesitin birim arl,
Dia st kat iin seilen C-kesitin derinlii, Dib alt kat iin seilen C-kesitin derinlii, nj1
bir kolonun gvdesine balanan kirilerin bulunduu dm noktalarnn says, nj2 bir
kolonun balna balanan kirilerin bulunduu dm noktalarnn says, Dici dm
noktas ide bulunan kolon iin seilen C-kesitin derinlii, tbci dm noktas ide
bulunan kolon iin seilen C-kesitin balk kalnl, Bfci dm noktas ide bulunan
kolon iin seilen C-kesitin balk genilii, Bfbi dm noktas ide bulunan kiri iin
seilen C-kesitin balk geniliidir.

Eitlik (2)den (16)ya kadar tanmlanan tasarm problemi ayrk programlama problemi
halini almtr. Tasarm programnn zm, tasarm ynetmeliinden alnan
Eitlik (3)den (16)ya kadar belirtilmi olan tasarm snrlayclarn salayacak ekilde
ve Eitlik (2)de verilmi olan ama fonksiyonunun deerini minimum yapacak ekilde
soukta ekillendirilmi srt srta dudakl C-kesitlerin seimini gerektirmektedir.

Yapay Ar Kolonisi Algoritmas

Yapay Ar Kolonisi Algoritmas (YAKA), bal ars kolonilerinin zekice ortaya
koyduklar yiyecek arama davranlarn taklit eder (Karaboa ve Batrk, 2007).
YAKAda, farkl grevler yerine getiren tip ar vardr. lk ar grubu olan ii arlar
yiyecein yerini belirler, yiyecek miktarn deerlendirir ve en iyi yiyecek kaynann
yerini hafzalarnda tutarlar. Bu arlar kovana geri geldiklerinde, dans alannda
yaptklar dans ile topladklar bilgiyi dier arlar ile paylarlar. Dans sresi yiyecek
kaynanda ki nektar miktarn belirtmektedir. kinci ar grubu olan izleyici arlar
yaplan dans gzlemlerler ve yiyecek kaynan gidilmeye deer bulurlar ise yiyecek
kaynana uarlar. Bu nedenle nektar bakmndan daha zengin olan yiyecek kayna
daha fazla izleyici ar eker. nc grup ar olan kif arlar kovan etrafnda rastgele
bir ekilde yeni yiyecek kaynaklar kefederler. Bulduklar yiyecek kayna dier arlar
tarafndan terkedilen ii arlar kif ar olurlar. Sonu olarak, kif arlar keif icra
ederlerken ii ve izleyici arlar ise iletme ve/veya kullanma grevini icra ederler. Her
yiyecek kayna optimizasyon probleminin olas sonucu olarak dnlr ve yiyecek
kaynandaki nektar miktar, uygunluk deeri ile tanmlanan zmn kalitesini temsil
eder. Yapay ar kolonisi algoritmas drt evreden oluur. Bu evreler balang aamas,
ii arlar aamas, izleyici arlar aamas ve kif arlar aamasdr.

1. Balang Aamas: Eitlik (17) kullanlarak tm yiyecek kaynaklar

poplasyon vektrleri balatlr (Xp, p=1,,np). Burada, np poplasyon
bykldr (yapay arlarn toplam says). Her bir yiyecek kayna n deiken
ieren zm vektrdr (Xpi, i=1,,n) ve bunlar optimizasyon probleminin
potansiyel zmleridir.

x = x + rand(0,1)(x - x ) (17)
pi li ui li

burada, Xli ve Xui, Xinin alt ve st snrlardr.

2. i Arlar Aamas: i arlar Eitlik (18)i kullanarak yeni yiyecek kaynaklar

ararlar.

425
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

v =x + (x - x ) (18)
pi pi pi pi ki

burada, ki rastgele seilmi yiyecek kaynadr, pi, [-1, 1] aralnda rastgele

bir saydr. Yeni yiyecek kaynaklar retildikten sonra, bunlarn uygunluk
deerleri hesaplanr. Eer bunlarn uygunluk deerleri Xpiden daha iyi ise yeni
yiyecek kayna nceki ile yer deitirir. Yiyecek kaynaklarnn uygunluk
deerleri Eitlik (19) kullanlarak hesaplanr.

1
1+ f(x ) eer f(x p ) 0
uygunluk(x p ) = p (19)
1+ abs(f(x )) eer f(x ) < 0
p p

3. zleyici Arlar Aamas: i olmayan arlar iki gruba ayrlrlar. Bunlar izleyici
arlar ve kiflerdir. i arlar yiyecek kayna hakkndaki bilgilerini izleyici
arlar ile paylarlar. zleyici arlar, poplasyonda ki her yiyecek kaynann
uygunluk deeri kullanlarak Eitlik (20) yardm ile hesaplanan olaslk
deerine, Pp, bal olarak yiyecek kaynaklarn seerler.

uygunluk(x p )
Pp = np (20)
uygunluk(x p )
p=1

Bir izleyici ar iin olasla bal olarak yiyecek kayna, Xpi, seildikten sonra
bir komu kaynak, Vpi, Eitlik (18) kullanlarak hesaplanr ve bunun uygunluk
deeri belirlenir.

4. Kif Arlar Aamas: Yiyecek kaynan rastgele seen ii olmayan arlara

kif denir. Eer ii arlarn zmleri nceden belirlenmi deneme saysndan
sonra ilerleme gstermezse bu arlar kif ar olurlar. Bu kifler yeni zmler
iin yeni yiyecek kayna aramaya balarlar.

5. 2 ile 4 arasnda ki aamalar sonlandrma kriterine ulalncaya kadar tekrar edilir.

Ayrk Deikenlerle Optimum Tasarm Algoritmas

Eitlik (2)den Eitlik (16)ya kadar verilen ayrk optimum tasarm probleminin zm
YAKA ile elde edilmitir. YAKA tabanl optimum tasarm algoritmasnda ynetmelie
gre oluturulan listelerde ki srt srta dudakl elik C-kesitlerin sra numaralar tasarm
deikeni olarak alnmtr. Bu amala AISI yap ynetmeliine (AISI, 2007) gre
oluturulan, 80 adet srt srta dudakl elik C-kesitten oluan, 2-4CS2x059dan
2-12CS4x105e kadar isimlendirilen kesitlerin tam listesi, optimum tasarm algoritmas
bu listeden elik ereveli yapnn elemanlarna C-kesit seebilsin diye tasarm havuzu
olarak alnmtr. Bir sra numaras seildikten sonra algoritma iin seilen kesit
tanmlamas ve kesit zellikleri kullanlabilir hale gelir. Bir nceki blmde detaylar
verilmi olan YAKA srekli tasarm deikenleri kabul yapar. Fakat bu almada
dnlen problem daha ncede belirtildii gibi ayrk tasarm deikenlerine sahiptir.

426
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

Bu gereksinim algoritma sresince elde edilen saylarn yuvarlanmas ile halledilmitir.

Bu balamda Eitlik (17) yeniden u ekilde yazlmtr;

I =I + INT[rand(0,1)(Imax - I )] , i = 1,...., ng , p = 1,...., np (21)

pi min min

burada, Ipi, Xpinin tamsay deeridir, rand(0,1) terimi 0 ile 1 arasnda rastgele bir sayy
temsil eder, Imin, 1e eittir ve Imax srt srta dudakl elik C-kesitlerin toplam saysna
yani 80e eittir. ng tasarm deikenlerinin toplam says ve np kolonide bulunan
toplam ar saysna yani neb+nob toplamna eittir. Burada, neb ii saylarn says ve
nob ise izleyici arlarn saysdr.

Soukta ekil verilerek retilen ince cidarl elemanlardan oluturulan dzlem portal
elik erevelerin analizi matris-deplasman yntemi ile yaplr. Bu tip elik ereveli
yaplar olduka narindirler ve d ykler altnda ilk boyutlaryla kyaslandnda byk
deformasyonlar oluur. Byk deplasman gsteren yaplarda, malzeme dorusal elastik
zellii gsterse bile yapnn tepkisi dorusal deildir (Majid, 1972). Yani belli tip
yklemeler altnda kk deformasyonlar farz edilse bile dorusal olmayan davran
tahmin edilebilir. Yap deforme olduka rijitlikte ve ykte deiim olur. Bu tip
yaplarda eleman rijitliklerinde eksenel kuvvetlerin etkisi gz nne alnmaldr. Bu da
rijitlik metodu uygulamasnda P- analizinin gerekletirilmesi ile mmkndr. Her bir
tasarm dngsnde ereve elemanlarnn en kesit zellikleri deitii zaman, denge
fonksiyonlarnn kullanmyla eilme momenti ve eksenel kuvvetler arasnda ki
etkileimi dikkate alan dorusal olmayan rijitlik matrisinin oluturulmasyla elik
ereveli yap analiz edilir. Carbas (2013), dorusal olmayan rijitlik matrisinin
karlmas ve soukta ekil verilerek retilen ince cidarl elemanlardan oluturulan
elik ereveli yaplarn analizinde geometrik dorusalszln gz nnde tutulmas ile
ilgili detaylar vermitir.

Tasarm rnei
Soukta ekil verilerek retilen ince cidarl elemanlardan oluturulan dzlem portal
elik ereveli bir yap (ekil 2) bu almann tasarm rnei olarak seilmitir. Bu
yap orijinal olarak Phan ve di. (2013) tarafndan optimum zm elde etmek iin
gerek kodlanm genetik algoritma kullanlarak tasarlanmtr. Portal elik erevenin
boyutlar ve dier geometrik zellikleri ekil 2de gsterilmitir. erevenin elemanlar
kolonlar bir grup, at kirileri baka bir grup olacak ekilde birbirinden bamsz iki
eleman grubunda toplanmtr. Portal elik ereveye Phan ve di. (2013)nin belirtmi
olduu AS/NZS1170 yap ynetmeliinden (Australian/New Zealand Standard, 2002)
alnan at ykleri ve rzgr ykleri etkitilmitir. Tasarm l yk ve zyk d tm
ykler srasyla 0.1kN/m2 ve 0.25kN/m2 olarak seilmitir. Rzgr yk iin temel
rzgar basnc 1.1kN/m2 olarak alnmtr. Bu tasarm rnei iin iki adet nihai yk
kombinasyonu tanmlanmtr; Yk Durumu 1: 1.2G+1.5Q, Yk Durumu 2:
1.2G+WLC. Bu yk kombinasyonlarnda G l yk, Q zyk d tm ykleri ve
WLC ise rzgr yk kombinasyonlarn temsil eder. Bu rnekte sekiz adet rzgar yk
kombinasyonu dikkate alnmtr. Bu yzden, bu tasarm rneinde toplam olarak dokuz
yk kombinasyonu tanmlanmtr. Farkl rzgar yk durumlarna karlk gelen basn
katsaylar Tablo 1de verilmitir.

427
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

ekil 2 Soukta ekillendirilmi ince cidarl elemanlardan oluturulan dzlem portal

elik ereve.

Tablo 1 Farkl rzgr yk durumlarna karlk gelen basn katsaylar.

Kombinasyonlar at Kirii BC at Kirii CD Kolon AB Kolon DE
WLC1 -0.1 -0.1 0.9 0.1
WLC2 -0.6 -0.6 0.4 0.6
WLC3 -0.5 -0.1 0.9 0.1
WLC4 -1 -0.6 0.4 0.6
WLC5 -0.7 -0.7 -0.45 0.45
WLC6 -1.2 -1.2 -0.95 0.95
WLC7 0.4 0.4 0 0
WLC8 -0.1 -0.1 -0.5 0.5

ekil 3 Srt srta dudakl C-kesitin geometrik zellikleri.

Ayrca tasarm rneinde, soukta ekillendirilmi elik kesitler iin elastisite modl
(E) 203kN/mm2, kayma/kesme modl (G) 78kN/mm2 ve akma gerilmesi (Fy) 33ksi
(0.2275 kN/mm2) olarak alnmtr. ekil 3de genel geometrik zellikleri gsterilen ve
AISI yap ynetmeliine (AISI, 2007) gre oluturulan 80 adet srt srta dudakl C-
kesitten oluan elik kesitlerin tam listesi tasarm deikenleri iin tasarm havuzu
olarak dnlmtr. Bu listede, her bir kesit iin tasarm algoritmas tarafndan
kullanlan 48 adet en kesit zellii yer almaktadr. Portal elik erevenin her katna kat
telenme snrlayclar, kat ykseklii/400 yani 15mm olacak ekilde uygulanmtr.
Bundan baka, ereve elemanlarnn maksimum sehimi eleman uzunluu/360 yani
28.33mm olarak uygulanmtr.

428
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

Tasarm rnei YAKA kullanlarak farkl parametre deer kmeleri ile be defa
birbirinden bamsz altrlmtr ve algoritma tarafndan elde edilen en iyi sonular
ar kolonisi boyutu 30, maksimum dng says 2500 ve yiyecek kaynan terk etmek
iin kullanlan limit deeri 50 olarak alnd zaman bulunmutur. YAKA problemin
optimum zmn dzlem portal elik erevenin minimum arl 4.4766kN
(456.4879kg) olacak ekilde bulmutur. Bu optimum tasarm Tablo 2de gsterilmitir.
elik erevenin elemanlarna atanan elik kesit tanmlamalar da bu tabloda
belirtilmitir. Tablo 2den aka grld zere elde edilen telenmeler hemen hemen
en st limitlerindedir ve bu da telenme snrlayclarnn optimum tasarm probleminde
baskn olduunun iaretidir. Fakat, tama gc oran 1.0e olduka yakn olduu iin
optimizasyon ilemini bu snrlayc ynetmektedir. YAKA tarafndan optimizasyon
ilemi sresince retilen en iyi olas zmlerin deiimini gsteren tasarm gemii
grafii ekil 4de verilmitir

Tablo 2 Dzlem portal elik erevenin optimum tasarm sonular.

YAKA tarafndan
Grup No Grup tipi
seilen kesitler
1 at kirii 2-12CS2.5x085-BB
2 Kolon 2-12CS3.5x085-BB
Minimum arlk (kN (kg)) 4.4766 (456.4879)
en st kat telenmesi (mm) 13.92
Maksimum ara kat telenmesi (mm) 12.38
Maksimum sehim (mm) 3.61
Maksimum tama gc oran 0.951
Maksimum iterasyon says 2500

550

YAKA
En iyi olas tasarm (kg)

500

450
0 500 1000 1500 2000 2500
terasyon Says

ekil 3 Dzlem portal elik erevenin tasarm gemii grafii.

429
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

Sonular
nsan nfusunun ok hzl artmas sebebiyle srdrlebilir (evreci) yaplar olduka
nem kazanmtr. Her hafta kentsel nfusa bir milyon insan eklenmekte ve barnma
problemi ortaya kmaktadr. Soukta ekillendirilmi ince cidarl elemanlardan
oluturulan portal elik ereveli yaplarn inaat sektrnde kullanlmas dier
malzemeler ile ayn yk daha az malzeme kullanarak tayan srdrlebilir binalar
yaplmasna olanak verir. Bu tip yaplar iin gelitirilen optimum tasarm algoritmas
gerekli malzeme miktarn en az seviyelere kadar indirebilmektedir. Yapay Ar Kolonisi
Algoritmas (YAKA) tabanl tasarm prosedr AISI yap tasarm ynetmeliinde
listelenmi olan soukta ekil verilerek retilen ince cidarl srt srta dudakl C-kesitleri
yap ynetmeliinde belirtilen tasarm snrlayclarn uygulayarak portal elik
erevenin arln minimum yapacak ekilde seer. Elde edilen sonular nda,
geometrik dorusalszl ve arplma etkisini dikkate alan YAKAnn bu tip yaplarn
optimum tasarmn yapmak iin olduka etkili ve salam bir teknik olduu sylenebilir.
Optimum tasarma ulamak iin gerekli olan toplam yapsal analiz (iterayon) says
yksek tutulmutur. Bu say kullanlan zm algoritmasna literatrde varolan baz
iyiletirmeler (levy flight, random walk, v.b.) uygulanarak daha aaya ekilebilir. Bu
almada elde edilen optimum tasarmlar, literatrde ayn tasarm kodu hkmlerini
dikkate alarak yaplan baka bir sonu bulunmadndan herhangi bir karlatrmaya
tabii tutulmamtr.

Kaynaklar
Ad Hoc Committee on Serviceability (1986), Structural Serviceability: A critical
Appraisal and Research Needs, Journal of Structural Engineering, ASCE, 112 (12),
2646-2664.

AISI (American Iron and Steel Institute) (2007), Cold-Formed Steel Design Manual.

AISI (American Iron and Steel Institute) S100-07 (2007), North American Specification
for the Design of Cold-Formed Steel Structural Members.

AISI (American Iron and Steel Institute) D100-08 (2008), Excerpts-Gross Section
Property Tables, Cold-Formed Steel Design Manual, Part I; Dimensions and Properties.

Australian/New Zealand Standard, AS/NZS 1170-1 (2002), Structural design actions-

Part 1: Permanent, imposed and other actions, Sydney: Standards Australia.

Aydogdu, I. and Saka, M. P. (2012), Ant colony optimization of irregular steel frames
including elemental warping effect, Advances in Engineering Software, 44, 150-169.

arba, S. (2013), Optimum Design of Low Rise Steel Frames Made of Cold-Formed
Thin-Walled Steel Sections, Doktora Tezi, Orta Dou Teknik niversitesi, Fen
Bilimleri Enstits, Ankara.

Ghersi, A., Landolfo, R. and Mazzolani, F. M. (2005), Design of Metallic Cold-Formed

Thin-Walled Members, Spon Press.

430
 6. ELK YAPILAR SEMPOZYUMU

Karaboga, D. and Basturk, B. (2007), Artificial Bee Colony (ABC) Optimization

Algorithm for Solving Constrained Optimization Problems, In Advances in Soft
Computing: Foundations of Fuzzy Logic and Soft Computing, pp. 789-798, Springer.

Majid, K.I. (1972), Nonlinear Structures, Butterworth.

Phan, D. T., Lim, J. B. P., Sha, W., Siew, C. Y. M., Tanyimboh, T. T., Issa, H., and
Mohammed, F. A. (2013), Design Optimization of Cold-Formed Steel Portal frames
taking into account the Effect of Building Topology, Engineering Optimization, 45 (4),
415-433.

Trahair, N. S. and Bild, S. (1990), Elastic biaxial bending and torsion of thin-walled
members, Thin-Walled Structures, 9, 269307.

Trahair, N. S. (2003), Lateral buckling strengths of steel angle sections beams, Journal
of Structural Engineering, ASCE, 129 (6), 784-791.

Vlasov, V. Z. (1961), Thin-walled elastic beams, National Science Foundation,

Washington, USA.

www.isover.com, en son Haziran 2015de eriildi.

www.greenmaltese.com, en son Haziran 2015de eriildi.

Yu, W-W. and LaBoube, R. A. (2010), Cold-Formed Steel Design, 4th Edition, John
Wiley.

431