Etik Ahlak Meslek Ilkeleri

ETK, AHLAK
ve
MESLEK LKELER
TMMOB
Elektrik Mhendisleri Odas
TMMOB
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
yayndr
Ihlamur Sokak No:10/1 064440, Yeniehir-ANKARA

Tel:0.312 425 32 72 - Faks: 0.312 417 38 18
http://www.emo.org.tr - emo@emo.org.tr
Yayn No...............EG/2004/7
ISBN975-395-753-X
Dizgi ve Tasarm
AFAK ORGANZASYON
Sleyman USTA
Tel: (0.312) 342 38 30 - Faks: (0.312) 342 30 93
e-posta:designerslm@hotmail.com
Bask
afak Organizasyon Matbaaclk Ltd. ti.
Kazm Karabekir Cad. Bakent Merkezi No: 91/34 skitler/ANKARA
Tel: (0.312) 342 38 30 - Faks: (0.312) 342 30 93
Etik Komisyonu yeleri
Komisyon Bakan hsan KARABABA Kimya Y. Mh.

Komisyon Yazman Mustafa ATMACA naat Mh.
Komisyon yesi Ahmet Altay VAROL Elektrik Mh.
Komisyon yesi Seyit ANKAYA Elektronik Mh.
Komisyon yesi Cemil TEKKEL Elektrik Mh.
Komisyon yesi Mustafa ZDEMR Elektrik Mh.
Komisyon yesi Smmani CAN Orman Mh.
Komisyon yesi lker ERTEM Maden Mh.
Komisyon yesi S. Tarkan KARIDA Elektronik Mh.
Komisyon yesi Necati PEK Elektrik Mh.
Komisyon yesi Ahmet HAMZA Elektronik Mh.
Komisyon yesi Bar MUMCU Elektronik Mhendisi
NDEKLER
NSZ 6
SUNU 9
I. BLM /GR 11
Etik ve ahlak zerine 13
Etik ve ahlak tanmlamalar 14
Etik, ahlak ve yaamdaki yeri 16
Ahlaki sorumluluk 18
Toplumsal liki Etik liki 21
Sre 22
Etik kategoriler 23
Ahlaklk 23
Fayda etii (pragmatizm) 24
Komisyonun etik ve ahlak yaklam 28
II. BLM
ETK, AHLAK DEER VE DEER YARGILARINI ETKLEYEYEN
SRE 29
KATEGOR VE FAKTRLER 29
Kavram 30
Toplum ve Birey 30
Kltr 32
Deerler 33
Siyaset 34
deoloji 35
rf ve Adet, Gelenek, Grenek ve Tre 36
Toplumsallama - Sosyallama 37
Dil 37
Din 39
Bilin ve Toplumsal Bilin 40
Yabanclama 40
Kitle Toplumu ve Kitle Kltr 42
Kamu Alan, Kamu Yarar ve Kamuoyu 43
zgrlk 44
Medya 45
Brokrasi 46
Teknoloji 46
Vicdan 47
Sz Verme 48
Yemin (Ant) 49
Onur - eref 49
Toplumsal Yaamda Simge ve Semboller 50
Ama - Ara likisi 50
III. BLM
TOPLUMSAL KOULLARIMIZ 53
IV.BLM
MESLEK ET VE MESLEK DAVRANI LKELER 61
Meslek ve Meslek nsan 63
Meslek Etii 63
Mesleki Davran lkeleri 66
Meslek Etii almalar 68
Meslek Etii-Mesleki Davran lkelerini Etik anlayla Karlatrma 70
Meslek Etii zerine Deerlendirmeler 72
Meslek lkelerinin Temel zellikleri 75
rgt 77
Ynetici ve Seilmi Organlar 78
ye 79
V. BLM
SONU YERNE 81
VI. BLM
ETK ETM 83
VII. BLM
ETK KURULLARI 89
ETK DLLER 90
Ek:
MHENDS VE MMAR RGTLERNE GENEL YAKLAIM 93
Kaynaka 97
NSZ
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Etik Komisyonu tarafndan hazrlanan

Etik, Ahlak ve Meslek lkeleri kitabnn, Odamz ve TMMOB ortamna
yanstlmasn salayan tm komisyon yelerini itenlikle kutluyorum.
Bir yl akn sredir almalarn son derece zverili ve titiz bir ekilde srdren
ETK KOMSYONU, kuruluu, devamll ve kard rn ile Odamza yeni bir
birikim katm, g vermitir.
Bu komisyonun en nemli zelliklerinden biri de kuruluundan itibaren sadece
Odamz yesi meslektalarmz ile kendini snrlamam olmas, aksine Etik, Ahlak
ve Meslek lkeleri konusunda bilgi ve deneyimlerinden yararlanmak zere
mesleinde ve TMMOB rgtllnde aktif grevler stlenmi, Kimya
Mhendisi hsan Karababa, naat Mhendisi Mustafa Atmaca, Orman Mhendisi
Smmani Can ve Maden Mhendisi lker Ertenin, Odamz adna katlan
meslektalarmz Ahmet Altay Varol, Seyit ankaya, Cemil Tekkeli, Mustafa
zdemir ve S. Tarkan Karda ile bir komisyon faaliyeti ierisinde
buluturulabilmesinin salanabilmi olmasdr.
Komisyon almalarnn devamnda, tartma metninin kitap halini almas
aamasnda meslektalarmz Necati pek, Ahmet Hamza ve Bar Mumcu da
komisyon almalarna katlmlardr.
Komisyon, almalar srasnda Elektrik Elektronik Bilgisayar Mhendislii 1.
Ulusal Eitim Sempozyumuna Etik Eitimi adl bildiriyi 2 Mays 2003te
sunmutur. Komisyonun Etiin neminin vurgulanmas amacyla Antalya, Ankara,
Samsun ubeleri ile Gazi, Sakarya, Kocaeli ve Seluk niversitelerinde Konferans
vermeleri de almalar zenginletirmek adna nemli bir adm olmutur.
Komisyon; 20-21 Mays 2004 tarihinde zmirde dzenlenecek Mhendislik
Dekanlar Konseyi 1. Ulusal Mhendislik Kongresine Etik Eitimi adl bildiriyi de
sunacaktr.
Komisyon bir yandan rettiklerini niversite ortamna tayp konu hakknda
bilimsel almalara katk koyarken dier yandan da etiin geni toplumsal
kesimlere yaygnlatrlmas amacyla ube ve niversitelerde Konferanslara
katlmtr.
38. Dnem Ynetim Kurulu adna bylesine bir imento grevini stlenen sevgili
Seyit ankaya ile, bata Komisyon Bakan Sayn hsan Karababa ve Komisyon
Yazman Sayn Mustafa Atmaca olmak zere, Komisyon yesi tm arkadalarmn
emeklerine yreklerine salk diliyorum.
Yaadmz a, bilim ve teknolojideki badndrc gelimelere ramen,
insanln ortak ve yaamsal haklarnn byk bir ounluk iin daha da
bozulduu, kresel adaletsizliin emperyalist bir saldrganlk ile her alanda artt
bir dnem olma zelliini gsteriyor.
Gnmzde bizi ilgilendiren her ey piyasa kavram ile hayatmzn merkezine
6
oturtulmaya allyor. Bugn piyasay sorgulamak, niteliini tartmak,
kstlanmasna dair imada bulunmak bile banazlk olarak alglamaya baland.
Piyasa ve piyasa d alanlarn snrlar birbirine kart.
Toplumsal, bilimsel, kltrel boyutlaryla hayatn kendisi de pazar yerine
dntrlmek isteniyor. Sanat piyasas deyimi rekabet mant ortamyla kimseyi
yadrgatmyor. Bugn bilim adamlarnn byk bir ksm piyasa irketleri iin
alyor. Akademik kurulular bnyelerindeki rencilere bilimsel almann
erdemi olarak ok para kazanmann yollarn gsteriyor.
Sonuta, piyasa omurgasz gvdesiyle hayatmza her dzeyde nfuz ederken, etik
adan sadece mevcut yaammz deil geleceimiz de boyunduruk altna
alnmaya allyor.
yi yaamak adna bencillik, hrs ve mlkiyetin ne karld bu dnemde , Hayr
Baka Bir Dnya Var ! diyenlerin, kendi yaamlarnda yarnn dnyasn bugnden
inaa edecekleri en nemli alanlardan biri de, Etik, Ahlak ve Meslek lkelerine
ilikin tutarl ve btnlkl bir yaklam sergilemek olmaldr.
nsanln doaya ve kendisine yabanclatrld, ar kltrel yozlamann
altnda ezildii bir dnemde, hayat bartan adaletten ve paylamaktan yana
deitirme umudu tayanlarn eski deer yarglarnn yerine yenilerini koyarken,
insanln biriktirdii olumlu kltre sahip kabilecek erdemi de gstermeleri
gerekiyor.
Bu kitabn, byle bir abaya hizmet edecek nemli bir rn olduu inancyla,
Elektrik Mhendisleri Odas olarak komisyonca ortaya karlan rnn btn
boyutlar ile her ortamda deerlendirilmesi ve yaplacak tartmalarla ieriinin
gelitirilmesi iin zerimize den her grevi yapmaya devam edeceiz.
Sevgi ve dostlukla.
Elektrik Mhendisleri Odas

38. Dnem Ynetim Kurulu Adna
Cengiz GLTA
EMO Ynetim Kurulu Bakan
7
Etik, Ahlak ve Meslek lkeleri
KR
veya
SADRAZAM HAMAMDA
Gnlerden bir gn
Hamama gidecei tuttu
Sadrazam hazretlerinin
Bir yannda birinci veziri
Bir yannda ikinci veziri
Bir yannda nc veziri
Sonra efendime syleyeyim
Pekirciba
Nalncbas
Sabuncubas
Velhasl tam drtyz kiilik kafile
Petamal takp girdiler hamama
Getiler kurnalarn bana
Yan gelip yatt
Memleketin en nl tellklar
Sardlar drt yann
Kimi elini kapt, kimi bacan
Bir keseleme, srtme fasldr balad.
Tamam on iki saat
Oniki nl tellk
ncitmeden keselediler
Hazretin mbarek vcudunu
ylesine kir kt ki sormayn
Her biri nah parmam gibi
Aman efendimiz bu ne kiri
Demeye kalmad
Keselerin altnda eriyip gitti
Koskoca Sadrazam
Btn maiyet erkn yerinden frlad
-Nittnz devletliyi
Dediler tellklara
Tellklar cevap verdi:
-Biz ykadk, keseledik
Devletlinin kirden ibaret olduunu bilmedik
Su bizde deil
Neyliyelim
Kir bitti
Sadrazam elden gitti.
mit Yaar OUZCAN
8
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas
SUNU
Etik gnmzde son zamanlarda, ulusal ve evrensel boyutta zerinde en ok durulan

kavramlardan biri oldu. lkemizde etikle ilgili merkezler, dernekler kurulmakta, etik
zirveleri oluturulmakta, i etii, evre etii ve hatta global etik gibi pek ok etik
kategorileri yaratlmaktadr. Bu kategorilerin en banda, meslek etikleri gelmekte ve
her kesimde pek ok kurulu meslek alanlarna ynelik etik ilkeler, normlar
hazrlamaya almaktadr. lginin younlap yaygnlamas nedeniyle her konunun
bana yahut sonuna bir etik szc eklenir olmutur.
Bata meslek etikleri olmak zere, oluturulan etik kategoriler yozlamann, yama ve
talann ve sistemdeki bozukluklarn nlenmesine ynelik etkili bir zm olacakm
gibi sunulmaktadr.
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas bu konuda alma yapmak zere deiik

mhendislik disiplinlerinden bir etik komisyonu oluturmutur.
Komisyon ncelikle meslek etii ve mesleki davran ilkelerini, meslek alanlaryla m,
yoksa toplumsal boyutlaryla m ele almann daha uygun olacan tartmtr.
Tartmalarmz sonucunda; meslek etii nedir, neden genel etik deer yarglarndan
daha fazla nemseniyor, toplumda geerli etik ilkelerin dnda ve onlardan bamsz
olarak ele alnabilir mi? meslek etikleri ne anlamda ve hangi amaca ynelik olarak ele
alnmaldr gibi sorular yantlayabilmek iin, konunun toplumsal boyutta ve tm
balantlaryla birlikte ele alnmas gerektii grn uygun bulduk.
almada, EMO ve TMMOB bnyesinde geni bir tartma ortam yaratarak katlm
artrmak istedik. Bu amala Etik, Ahlak ve Mesleki Davran lkeleri Tartma
Metnini hazrladk. EMO bu metni, 2003 Haziran aynda, kitapk halinde ok sayda
bastrarak rgt iinde ve dnda tm ilgililere ulatrd. alma metni ayn zamanda,
elektronik ortam araclyla ilgili tm kesimlerin gr ve nerilerine sunuldu. Buna
karn, baz ubelerin dzenledii tartma ortam dnda, beklediimiz dzeyde bir
tartma, eletiri ve deerlendirme gelmedi.
Komisyon, tartma metin taslann yaynland tarihten bu yana inceleme ve
aratrmalarn, kitap haline dntrme hedefi ynnde, kesintiye uratmadan,
srdrd ve istedii sonuca ulat.
Kitabn hazrlanmasnda, konulara yaklammz, ksaca aktarmak istiyoruz
Bu kitap bir komisyon almasnn rndr. Trkiye'de komisyon almalar,

komisyona havale tanmlamasyla konular erteleme, gndemden kaldrma, usulen
yrtme, yzeysel almalar yapmak anlamnda kullanlmaktadr. Bylesi bir
ortamda komisyon almas olarak sunulan bir rnn de, pheyle karlanma
tehlikesi olasdr. Elinizde tuttuunuz kitap birlikte dnp birlikte retmenin,
kolektif bir emein rndr. Bireyselliin ilkeye dnt, rekabet anlaynn
kiiler aras ilikilere kadar indii bir ortamda, almay baarya ulatran davran
tutarln, bizler, bir deer anlay olarak nemsiyoruz.
Konu, ierik ynnden, meslek alanlarmzn dnda, felsefe ve toplumbilim
alanlarnn temel kavram ve bilgilerine dayanmaktadr. Bizler bu konudaki bilgi
9
eksikliimizi gidermek, kavram kargaasna dmemek iin almamz,

ncelikle, temel kavramlar ve toplumsal sreler zerinde younlatrdk.
alma konumuz, felsefe alanna girmekle birlikte dorudan insan ilikileri ve

toplumsal pratiiyle ilgisi nedeniyle sosyolojinin de alanna girmektedir. Bizler,
bal olduumuz meslek disiplinleri ynyle bu alanlarn dnda kalan insanlarz.
Genelde yerleik diyebileceimiz bir kan olarak, bu tr meslek d konularla
uramaya ynelmek, zellikle felsefe alanlarna doru bakmak, felsefe
yapmak, sonlanamayan tartma hevesi, toplumbilimin konularyla ilgilenmek
entelektel igzarlk olarak deerlendirilmektedir. Bizler meslek olarak bu
alanlarn dnda olmakla birlikte toplumsal ve bireysel ilikiler, i-ura ve
uygulama pratiimizle dorudan bu alanlarn iindeyiz. Ayrca konuyu felsefi
boyutta, kuramsal nitelikli bir alma yapma iddiasnda deiliz. Bizlerin yapmak
istedii, etik kavramna aklk getirerek. kuramla eylem arasndaki balar bilince
karmak, insan eyleminin rn olan kuramn tekrar eylemin itici gcne
dnmesini, dnceyle eylemin tutarl bir ekilde yaamn pratiine yansmasn
amalamakdr. Byle bir ura aslnda, mhendisliin toplumsal boyutunun bir
parasdr. nsann kendini tanmas, yaamnn, beklentilerinin bilincine varmas
iin en doru eylemin kendini ve evresini sorgulayarak konumunu, dorudan
kendi deerlendirmeleri temelinde belirlemesidir. Bu yaklammz rgtmz
iin daha da byk nem tamaktadr.
Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu almamza desteini esirgemedi.

Komisyonun almasn kolaylatrmak iin her koulu salad. Etik, ahlak,
meslek etii ve mesleki davran ilkeleri konularnda gr oluturmak, etik ve
ahlaki deerlerin toplumda geerli klnmasna katk koyma amacn tayanlarn,
ncelikle etik ilikileri kendi tutum ve davranlarnda ortaya koymakla
ykmldrler. alma srecinde bu ilkenin rneklerine tank olduk.
Bu aamada, komisyonumuz hedefine ulam bulunmaktadr. Bu hedefe

ulamamzda destek ve yardmlarn grdmz, EMO Ynetim Kuruluna;
konuyu blgelerinde tartma olana salayan EMO ube Ynetim Kurullarna;
almamz zerinde gr ve eletirilerini bize ulatran her meslekten arkada ve
dostlarmza; almalarn kitaba dnmesinde youn emek veren EMO
alanlarna;
Komisyonumuzun kran duygularn, sevgi ve sayglarn sunarm.
Komisyon adna,
hsan Karababa
10
I. BLM
GR
Bilim alanndaki gelimelerin gnmzde vard dzey insanln tarih boyunca

yaad tm ac ve skntlar zecek duruma geldi. Ancak, bilimi teknolojiye
indirgeyerek kar ve smr amacyla kullanan kapitalizm insan yaamn
cehenneme evirmitir. Zorbalk, kural tanmazlk, adaletsizlik basks altndaki
insann tm bunlara tepki verme refleksi yok edildi. Her eyi elinden alnan insan
btn bunlara anlamsz ekilde bakan seyirci durumuna drld.
Toplumsal tepkinin yok oluunun yaratt boluk, ahlak arsyla doldurulur

sanlmaktadr. Bu amala yerel, ulusal ve hatta evrensel boyutta, her snf ve
katmann temsilcileri meslek etii, i etii, evre etii, global etik, mesleki davran
ilkeleri vb gibi etik kategoriler yaratarak, bunlar araclyla, hukuksuzluk ve
zorbala kar bir set oluturmaya almaktadrlar. Uygulamaya konan ve
konmak istenen meslek ve benzeri etik kategorilerin ne oranda caydrc bir etki
yapaca bilinmemekle beraber, yolsuzluklara ve yozlamaya kar gelitirilen, bir
panzehir gibi alglanmakta ve kamuoyuna moral alamaktadr.
. Kuuradi, yzylmzda etiin orta an yaad sylenebileceini bu

nedenle etik deerlerle hesaplama gerektiini; bu yaplmad takdirde deerler
adna deer harcamalarnn amza damgasn vuracann altn izmektedir.[1]
Yaanan olumsuzluklara bakld zaman bylesi bir hesaplamann kanlmaz

olduu grlmektedir. Etiin kapsaycl karsnda, almalarmz meslek etii
ve mesleki davran ilkeleri erevesiyle snrlamak, toplumsal yaamda deiik
kimlikleri olan insann sorumluluunu sadece meslek alanlarndaki davranlarna
indirgemek olacaktr. Bylesi bir yaklam da toplumda sregelen yapsal
bozukluklara yenilerini eklemeden te bir anlam tamayacaktr.
Etik, kiiye has, kiinin vicdan ve bilincine bal bireysel deerler deildir. En
genel anlamda etik tarihi, toplumsal ve dinamik bir sre olarak tanmlanmaktadr.
Bu nedenle etii ve trevlerini tm iliki ve balantlaryla birlikte ele alp bir
btnsellik iinde deerlendirmek kanlmaz olmaktadr. almalarmz bu
yaklamla yrttk.
almamzn sistematii iinde nce etik ve ahlak kavramlar ele alnm,

olabildiince tanmlanmaya daha dorusu tanm ve tariften te insan ilikilerindeki
ve toplumsal yaamdaki yeri btn boyutlaryla ortaya konmaya allmtr.
nsann tutum, davran ve karar srelerini ynlendiren etik ve ahlak insan
ilikilerinde ortaya kp somutlaan deerlerdir. Tek balarna, toplumun sosyal,
11
siyasal, ekonomik ve kltrel yapsndan ve bu yapnn dier kategorilerinden

bamsz olarak ele alnp deerlendirilemezler. Bu nedenle etik ve ahlak zerinde
etkili olan toplumsal yaplar, sre ve kategorileri olabildiince tanmlamaya
iliki ve etkilerini ortaya koymaya altk. Bilindii gibi tanmlamaya altmz
kltr, toplum ve birey, din, dil, siyaset vb konular birka paragrafla anlatmak
olanakl deildir, bunlarn her biri bal bana birer bilim daldr. Bu nedenle
tanmlamalarmzn yeterli olduu iddiasnda deiliz. Yapmaya altmz, etik
ve ahlak konusunda, daha da geni anlamyla toplumsal yaamda gz ard
edilemeyecek nitelikte olan konularn altn, kaln izgilerle, izmek ve en genel
anlamda, referanslara dayal tanmlamalarla, bir pencere amaktr.
Bundan sonraki blmde meslek etii nedir, toplumda geerli etik deerlerin
dnda deerler mi iermektedir, toplumun iine srklendii yozlama ve
bunalmlarn almasnda meslek etikleri etkili olabilecek midir, yaptrm olan etik
normlar getirilebilir mi, meslek etikleri sindirilen toplumsal tepkilerin yaratt
boluu doldurabilir mi?sorularnn dnda, daha ncede dile getirdiimiz etik
kategoriler zerinde alan rgt yahut gruplar arasnda ama birlii var mdr,
almalar ynlendiren itici g toplumun beklentileri (!) midir yoksa toplumun
nne yeni (tarihsel ve toplumsal olmad iin) yapay deerler koyma giriimleri
midir?Sorularna yant bulunmaya allmtr.
nsann toplumsallamas, kimlik ve kiiliinin olumas yaad toplumsal

evrenin koul ve deerlerine baldr. Bu oluum toplumsal yapnn koullarna
bal etkileimlerle inili kl deiim gsteren bir sretir. Bu adan baktmz
zaman Trkiye'nin sosyal, kltrel, siyasal, ekonomik yaps nedir, hangi
deerlerin etkisi altnda, hangi koullarda yaanmaktadrlar ve bunlar
insanlarmzn tutum, davran ve karar srelerini nasl etkilemektedir? Bu
sorularn yantn arayp konular zerinde deerlendirilmeler yapmaya altk.
Bilimsel, ideolojik pek ok etik kategorisi bulunmaktadr. Bu oklu yap iinde

etii nasl deerlendiriyoruz , etik yaklammz nedir sorusuna yantla birlikte,
toplumsal kabul grmesi nedeniyle baz etik kategorilerin, uygulamaya dnk,
tanmlarn sunduk.
Etii btnsel bir ereveye oturttuktan sonra, bunun rgtlerimizin davran ve

ileyiine nasl uygulanmas gerektii konusunda gr ve neriler retmeye
altk.
Bundan sonra gelen blmde, etik eitimi, etik kurullar ve dl konulardaki gr

ve deerlendirmelerimiz yer almaktadr.
Konularn aklanmasnda, bilim insanlarnn grlerinden arpc nitelikte
bulduumuz ok sayda alnt bulunmaktadr. Alntlar konularn aydnlatlmasnda
byk kolaylk salamaktadrlar. Ayrca alntlar hem birer bilimsel tank, hem de
12
dnceye boyut, derinlik ve ivme kazandrmaya katk koyan, dnmeyi kkrtan

youn bilgi rnleridir.
almamzn amac; etik felsefesi veya ahlak sosyolojisi zerinde felsefi nitelikte
bir tartma ortam yaratmak deildir. Amacmz etiin, meslek etii ve mesleki
davran ilkelerini de ierecek ekilde, ifade ettii deerlere aklk kazandrmak
ve bu deerlerin meslek alanlarnda ve toplumsal yaamda, geerli klnmasna
katk koymaya almaktr.
Etik Ve Ahlak zerine Grler Ve Tanmlamalar
EMO Antalya ubesi'nin etik, ahlak ve mesleki davran ilkelerini tartmak

amacyla dzenledii toplantda bir arkadamz, Franszca olarak etik nedir?
diye sordu ve arkasndan ne demek istediimi anlatabildim mi, etik nedir? diye
sorusunu yineledi.
Samsun ubesi'nin ayn amal toplantsnda bir katlmc, hazrlanan tartma
kitapnda yer alan, etik ve ahlak tartmasnda konuyla dorudan ilgili olmalar
nedeniyle kltr, siyaset, dil, din vb kategorilerden sz aarak bunlarn nemli
birer bilimsel konu olarak faydal bulduunu ama amacn bunlar irdelemek yerine
mhendis ve mimarlarn mesleki davran ilkelerini hazrlamak olmas gerektiini,
metinde ise odalarn ne yapmas gerektiini bulamadn dile getirdi.
Ayn toplantda bir katlmc, mhendislik meslek olarak toplumsal mdr,
kamusal mdr? bir baka katlmc da, ahlakl mhendis mi, yoksa ahlakl insan
m, olaya nereden bakmalyz? diye sordular.
Bu sorular etik, meslek etii ve mesleki davran ilkelerinin nasl ele alnmas
gerektiini ortaya koymaktadr. Konuyu bu kapsamda deerlendirebilmek iin de,
meslek etii ve mesleki davran ilkelerinin saptanmasna, bunlarn temelinde yer
alan etik ve ahlak kavramndan balamak kanlmaz olmaktadr. Bir konunun
anlalabilmesi, dile ve bilince yansmas iin, konunun btn balantlaryla
ortaya konup dncede aydnla kavuturulmas gerekmektedir.
Gndelik yaamda, olay ve olgularn deerlendirilmesinde ahlakla balantl pek

ok ey dilimize yansmaktadr.
Gerekten her an kar karya geldiimiz etik ve ahlak nedir, aralarndaki iliki ve
ba nedir, zde midirler ayr mdrlar, doa yasalar gibi tanmlanabilirler mi?
Etik ve ahlakn temelini oluturan deerler nasl oluur, bu deerler duraan mdr,
deiken midir?
Bu deerlerin, toplum dzenini salamak iin, yaptrma dayal, hukuk

kurallarndan ve yasalardan fark nedir?
Ayn ekilde bu deerler, etkilerini, hukuk kurallar, yasalar vb, normlar gibi belli
otoritelere dayal olarak m korurlar?
13
Etik deerlerin yaptrm maddi cezalara dayanmamasna karn neden hukuk

kurallarndan nde gelmektedirler, bu g nereden kaynaklanmaktadr?
Etiin trevi olan meslek etii, mesleki davran ilkeleri hukuk kurallar gibi
yaptrma dayal normlara dntrlrse etik kapsamnda deer olma niteliini
koruyabilir mi?
Bu sorunlarn yantlanmas felsefe ve sosyolojinin ura alanlarna girmektedir ve

bizim meslek alanlarmzn dndadr. Bu nedenle herhangi bir ekilde kuramsal
tartma iddias tamyoruz.
Bununla beraber, etik ve ahlak zerinde gr belirtme genelde, soyut felsefe

tartmas olarak grlp gnlk yaamla balar zayflatlmaktadr. Yaratlan
byle bir boluk geleneksel alkanlk, dogma ve hurafelerle doldurularak toplum
etkilenmektedir.
Baka bir adan bakldnda, etik ve ahlaki konular, somut insan ilikileri ve
toplumsal yaamdaki etkileimleri, toplumlarn ahlak anlaylaryla yaplar
arasndaki ilikiler, ahlak anlaynn snf ve katmanlara gre deiiklik
gstermesi gibi pek ok somut inceleme alanlaryla birlikte ele alnmaldr.
zellikle meslek etii ve mesleki davran ilkeleri, toplumsal yaamdaki somut
yansmalaryla ahlak sosyolojisi alanna da girmektedir.
Bizler bu alanlarda retilen bilimsel verilerin nda ve desteiyle, meslek etii ve

mesleki davran ilkeleri zerinde kapsaml bir deerlendirme yapmaya
alacaz.
Etik ve Ahlak Tanmlamalar
Trke'de Etik, kiisel ahlak olarak aktre, toplumsal ahlak olarak tre ve bilim
olarak da trebilim deyimleriyle karlanmtr. Buna karn kullanlan Trke'de
ayrm yaplmadan ahlak kavram, genelletirilerek ve ounlukla etik anlamnda,
kullanlmaktadr. Bireysel ya da ahlak anlamnda da yukarda bahsettiimiz gibi,
terbiyeli, drst gibi sfatlar kullanlmaktadr. Etik-ahlak ayrmna daha ok
entelektel ortamlarda dikkat edilmektedir.
Etiin anlamn ve toplumsal yaamdaki yerini, dnrlerin grlerine
dayanarak, sunalm.
Ahlak (Moral-Etik): Belli bir dnemde, belli insan topluluklarnca

benimsenmi olan, bireylerin birbirleriyle ilikilerini dzenleyen trel
davran kurallarnn, yasalarnn ilkelerinin toplam eitli toplumlarda ve
alarda kapsam ve ierii deien ahlaksal deerler alan. Bir kii ya da bir
insan beince benimsenen eyleme kurallarnn toplam.
Etik: Ahlaksal olann zn ve temellerini aratran bilim, insann kiisel ve
14
toplumsal yaamdaki ahlaksal davranlar ile ilgili sorunlar ele alp

inceleyen felsefe dal.[2]
Ahlak-Aktre: Bir toplumda, bir toplumsal kmede belli bir tarihsel dnemde
benimsenmekte olan nesnel toplumsal yasalarla belirlenen doru ve yanla
ilikin davran-kurallar.
Trebilim (etik): Yarar, iyi, kt vb. ile ilgili sorunlar inceleyen, tresel bir
davran yasas gelitiren, neyin urunda savamaya abalamaya deer olup, hangi
davrann iyi olduu, neyin yaama anlam kazandrd gibi sorular kendine konu
edinen inceleme dal.[3]
Gnmzde etik toplumsal ve bireysel her trl tercihlerimizin,
kararlarmzn, eylemlerimizin, tavr taknmalarmzn ve onlar belirleyen
ilkelerin, deerlerin bilgisi olarak yaamn ta iinde yer almaktadr.[4]
Etik doru ve yanl davran teorisidir. Ahlak ise onun pratiidir. Ahlaki deil etik
ilkelerden, etik deil ahlaki bir davran tarzndan sz etmek daha dorudur. Etik
bir kiinin belli durumda ifade etmek istedii deerlerle ilgilidir. Ahlak ise bunu
hayata geirme tarzdr. Etik btn manzaray iine alrken, ahlakmz, bizi adeta
maden damarlarna ynetir; orada davrann ayrntlaryla ilgileniriz artk.
zetleyecek olursak, etik, insan davrannn ilkeleri, ahlak da bu ilkelerin tikel bir
durumda uygulanmas ile ilgilidir.[5]s.53
Etik, ahlak zerinde dnebilme etkinliidir. Ahlak (moral)'n olgusal ve

tarihsel olarak yaanan bir ey olmasna karlk, etik, bu olguya ynelen
felsefe disiplininin addr. Bu nedenle, gnlk dilde alkanlkla bir 'ahlaksal
problem'den sz edildiinde, bunun aslnda, etik'e ait bir problem, bir 'etik
problemi' olarak anlamak gerekir.[6] s.5
Ahlak ya da tre, bir insan topluluunda karlkl ilikilerde gelien sayg ve

birbirini benimseme srelerinden oluan ve kendilerine norm olarak geerlilik
tannan geneli balayan eylem modellerini ierir. Demek ki ahlak ve tre ifadeleri,
olgunlam yaam biimlerini temsil eden dzen kurumlamalarn; bir
topluluun deer ve anlam anlaylarn yanstan yaam biimlerini
gsterir.[7]s.31
Bu tanmlamalardan sonra etik ve ahlak konusunda genellemeler yapabiliriz:

Etik, toplumlarn bata tarih, sosyal, siyasal, ekonomik ve kltrel etkenler
olmak zere, eitli faktrlere bal olarak oluan tarihi, toplumsal ve
dinamik bir sretir.
iEtik ve ahlaki deerler hazr ahlak reeteleri deildir. Yasa hazrlar gibi etik
deerler hazrlanp topluma sunulamaz. Kii veya grup otoritesine bal ve dayal
olarak getirilen kurallar ya da bu ynde yaratlan zorunlu davran ve itaat trleri
etik ve ahlaki deerler olarak kabul edilemezler.
15
iEtik erevesinde oluturulan ilke ve kurallar, hukuk kurallarndan farkl

olarak, yasalarla deil toplumsal tepkilerle oluurlar.
iEtik kategoriler tek bana, dier kategoriler dnda tutularak ele alnamazlar.
Toplumun ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel yaplanmas iinde tm
kategorilerle dorudan ilikilidir, i iedir.
iEtik deerler ithal ve ihra edilemezler. Ancak toplumlar aras ilikilerle

toplumdan topluma geerler ve iselletirildikleri oranda geerlik kazanr,
zamanla toplumun kltr iinde yer alr.
i Etik ve ahlaki deerlerin ihlaline kar yaptrm toplumsal tepkiler oluturur.

Etik, ahlak ve yaamdaki yeri
Kapsayc olarak, etik soru ve sorunlar, eylem diye adlandrlan, insann bilinli ve
amal olarak ortaya koyduu tm dnsel-edimsel yapp-etme ve karar
srelerinde her gn yz yze geldii, kimsenin kanamayaca, dnda
kalamayaca toplumsal boyutlu sorunlardr.
Konu bylesi btnsellikten soyutlanarak ele alndnda, ahlak, belirli yer ve

zamanlarda ortaya konan, kiiye has, kiinin bilin ve vicdanna bal davran
ekli olarak alglanmakta dolaysyla farkl biimlerde deerlendirilmektedir.
Bu basite indirgeme sonucu, etik sorunlarn toplumsal boyutu gzden kamakta,
dolaysyla bu sorunlara zm araylar hedefinden saptrlarak
etkisizletirilmektedir.
Mhendis ve Felsefeci olan Ahmet nam etiin yaamdaki yerini yle tanmlyor:
Ahlak, bir arada yaamay baarmaya alan insanlarn yalnzca siyasal,
hukuksal, toplumbilimsel, ruhbilimsel baklarla sorunlarn zemeyeceklerini
bir gn anladklarnda, zerinde daha nemle dnecekleri bir alan
olacaktr.[8]s.71
Etiin yaamdaki yeri kapsayc olarak; Yaamak eylemde bulunmak, eylemde

bulunmak karar vermek, karar vermek de ahlaki sorumluluk gerektirir
eklinde tanmlanmaktadr.
Felsefeci, Ray Billington ve Tten An'n tanmlamalar ayr bir boyut

kazandrmaktadr.
Bir kii okuma yazma ya da hesap yapma bilmeden, tarihten bir nebze anlamadan,
hele corafyadan habersiz ...bir yaam srebilir. Bu meselelerin hepsinden ve daha
16
pek ok meseleden kaabilir ama kimse, bu szcn anlamn bilmese bile

hayatn etiksiz srdremez. Bilinli ya da bilinsiz, hepimiz her gn ahlaki
kararlar alrz[5]s.47
Etik, insan ilikilerinde, toplumsal, kltrel, siyasi, ekonomik, hukuki, bilimsel,

teknolojik vb. tm alanlarda insann tutum, davran, eylem ve kararlarnda
belirleyici olan, hi kimsenin dnda kalamayaca, kanamayaca ilke ve
deerler btn olarak yaamn ta iinde yer almaktadr[4]
Etik ok ynl olarak tanmlanmakla birlikte, iki temel nitelii her alanda n plana
kmaktadr. Bunlardan biri; etiin tarihi, toplumsal ve dinamik bir sre olduu;
ikincisi ise etiin insanlar aras iliki ve eylem temelinde somutlap grnr hale
gelmesidir. Bu iki nitelik etiin retim ve retim ilikisinin de temelinde yer
aldn, dolaysyla etiin retim biimiyle dorudan ilikisini ortaya
koymaktadr.
Etik kavramsal olarak felsefeye, antik Yunanda girdi. Bu dnem, etik kavramnn
tarihi balangcdr.
Etik diye adlandrlan insanlararas ilikilerin nitelikleri ve bireysel olarak gnlk
yaamda tutum, davran ve kararlara yansmasnn tarihi ise insann retim
alanndaki eylemleriyle balamaktadr.
retim toplumsal bir sretir. retim, insann bir ara olarak kulland elinin,
yinelenen pratikle, ustalamasndan, dilin yaratlmasna ve toplum halinde
yaamaya balamasndan bu gnk dzeye erimesine kadar btn gelime
srecinin temelini oluturmaktadr. nsan retim srecinde, insanlar aralarnda
zorunlu, kendi iradelerine bal olmayan, retim ilikileri
kurmaktadrlar [9]s.25-32. retim alannda ve retim ilikileriyle yaratlan maddi
varlklar yannda dnceler, treler, inanlar vb. alkanlk ve deerler ortaya
kmaktadr. Bu ilikiler erevesinde, retimden tketime ortaya kan kurallar
toplumun ekonomik yapsn ve bu temelde, etkileimler erevesinde gelien
bilin dzeyine bal olarak da, toplumun kurumsal yapsn oluturmaktadr.
Basite indirgeyerek, ksaca dile getirmeye altmz bu sre ok youn ve
karmak insan ilikileri temelinde ve yine bu ilikilere dayal oluan ilkeler
erevesinde gelimektedir. Bu nedenle, ilkeler, deerler btn olarak insan
ilikilerini ynlendiren tutum, davran ve karar srelerinin temelinde yer alan
etik, doal olarak retim alannda, retim eylem ve ilikilerin de temelinde yer
almaktadr. Bu zellikleriyle etik, insanlk tarihi boyunca, toplumsal deiim ve
dnmn tm evrelerinde, dnemin retim biimine ve tinsel, kltrel yapya
bal deer yarglar erevesinde, insan ilikilerinin ynlenmesinde belirleyici bir
etken olmutur ve olmaktadr. Etiin toplumun retim biimiyle veya baka bir
deyile, daha nce belirtildii gibi mevcut sistemin sosyal, siyasal, ekonomik,
kltrel, hukuki vb yap ve bu yapya egemen ideolojiyle birlikte deerlendirilmesi
17
kanlmaz olmaktadr. Etik ve ahlaki deer ve ilikiler, tarih boyu dnrlerin

ilgilendii konularn banda gelmektedir. Siyasetten ticarete, inantan eitime
her alanda erdemin egemen klnmas, dnyann yaanr duruma getirilmesi
ynnde filozof krallardan, despot diktatrlere, iyi niyetin yceltilmesinden amaca
ulamak iin her yolu geerli gren anlaylara, hayrseverlikten bencillie her
alanda dnce ve grler retilmitir. Bu yndeki araylar bugn de devem
etmektedir. Btn bu abalara karn etik ve ahlaki deerler topluma egemen
snfn, daha ak bir ifadeyle kapitalist retim biiminin deer yarglarnn basks
altnda ya deersizletiriliyor, ya da geerliini yitiriyor.
yle ki, insanln dokunulamaz temel hakk olarak evrensel boyutta kabul edilen
deerler bile inenebiliyor.
Bugn btn kesimler toplumsal bozulma ve yozlamadan yaknmakta ve bu

yozlama etik ve ahlaki deerlerdeki bozulmalarn sonucu olarak grlmektedir.
Halbuki, bunun aksine etik ve ahlaktaki bozulma toplumsal yozlamann
sonucudur. Toplumsal bozulmann temelinde yatan nedenlere dikkatli
bakldnda, toplumsal bozulma ve yozlama diye adlandrlan olumsuzluklarn
aslnda toplumsal ve bireysel ilikilerdeki bozulmadan kaynakland grlecektir.
Yerleik toplumsal deerlere ve toplumsal karlara kar kii ve grup karlarna
dayal, hukuk d uygulamalarn nlenememesinin ve hatta tevik edilmesinin
yaratt sonular yozlamann ana nedenidir. Yaanlan bunalm ortamnda, birey
veya gruplarn savunduklar etik deerlerle onun pratii olan ahlaki davranlar
arasndaki eliki ve uyumsuzluklar, kural tanmaz davranlar toplumun btn
kesimlerine yaylmakta ve toplumsal bunalma dnmektedir.
Etik sorunlarn yaratt bunalmn altnda ezilen toplumun byk ounluu

yozlamaya kar temiz toplum talebini gndeme getirmektedir. nsanmz, bu
talebin gereklemesini kendi iradesi ve karar dnda, kendi karna kar kendi
adna oluturulan g odaklarndan beklemektedirler. Ne yazk ki insan olu
bilinen tarihinden bu gne ayn yanlgy yaam, hep kurtarclar beklemi, tarihi
yapan insan kendi gcne yabanc kalmtr. Bilim ve teknolojideki bu gn yaanan
gelimeler, insani deerleri koruyacak olan akla ve bilince ayn dzeyde
yansmamaktadr.
Bu yanlg sorunun zmnde, kimin karna ileyecei gz nne alnmadan,

tarih d retilen yapay deerleri n plana kmaktadr. Bunun da soruna yeni
sorunlar eklemeden te bir katk salayaca kansnda deiliz.
Ahlaki Sorumluluk
Tanmlamalarda belirtildii gibi yaamak eyleme, eylemde ahlaki sorumlulua,

sorumluluk da ilikilerdeki ilkeli davrana dayandrlmaktadr. Yaamda n plana
karlan sorumluluk ve ilkeli davranta bulunan kimse nasl bir insan olmaldr?
18
. Kuuradi; etik deerlerin insana saladklarn, u sorunun, farkl balantlar

iinde yantlanmasna bal olduuna dikkatleri ekiyor.[1]s.189-190
Doru ya da deerli eylemde bulunann anlam nedir? Etik iliki deerinin-:
drst olmann, adil olmann, saygl olmann-anlam nedir? Etik iliki deerlerinin
-: saygnn, sevginin, gvenin- anlam nedir? Bu sorudan sonra u grleri dile
getiriyor.
Doru ya da deerli eylemde bulunma, eylemin yneldii insanlara, insan olma

olanaklarn gelitirebilmeleri iin gerekli koullarn yerine gelmesini salar... bu
onu, etik kii zelliklerine sahip bir insan klar: drst bir insan, saygl bir insan,
adil bir insan.[1]s.191
kinci soru iin, etik, kii zelliklerinin anlamnn, ayn tarihsel anda yaayan
insanlarn tm iin insan olanaklarn ayn zamanda gerekletirebilme yolunu
ak tutabilmeyi n koul olarak gryor. Eylemlerde bu yolun ak tutulmasn;
etik kii zelliklerine sahip olan kiiyi, yle gibi grnenlerden ayran ana
zelliklerden birini oluturuyor olarak tanmlyor.
Bu etik zelliklerin...saladna gelince: bu insanlar aras ilikilerde insan

olmann bilincinden baka bir ey olmasa gerek. Byle zelliklere sahip kiilerle
kurulan ilikiler insana; sevgi, sayg, gven ve bu gibi yaantlar [1]s.191
yaatmasdr.
A. Pieper ahlakl olmay ahlakilik diye tanmlyor ve u grleri ne sryor:

ahlaki yetkinlikten dolay ahlaki davranan kii, eyleminin gerekelerinin hesabn
verebilir... Ahlaki yetkinlie sahip kii, kararlarnda yalnzca kendini deil, birlikte
yaad insanlarn da sorumluluunu stlenebilen aydn insandr. Ahlaki yetkinlik
ve sorumluluk birbiriyle sk skya balantldr, bunlar ahlakilik olarak
tanmlanan zgrln iki yzn oluturur.[7]s.48
R. Billington bu konuda, bir soru ynetip sonra soruyu yle yantlyor:

sorun, srf otoriteye boyun emeye dayanan ve yllar boyu tekrar edilerek
alkanlk haline gelen ahlaki bir davrann sahiden olgun bir davran olarak
adlandrlp adlandrlamayacadr[5]s.294
Ahlaki bakmdan olgun bir insan ne zaman emre itaatsizlik edeceini, otoriteyi
dikkate almayacan, bir kural ineyeceini, bir lideri terk edeceini bilen
kiidir. Byle bir kii, hibir zaman yanl adm atmam bir kiinin olmay umut
edemeyecei zerk bir kiidir. Bana gre ahlaki bakmdan olgun olmak iin
gereken dier nitelikler ne olursa olsun, zerklik olmazsa olmaz bir kouldur;
yeterli olmayabilir ama zorunludur.[5]s.295 Ahlakl bir insanda aranan temel
nitelikleri Ray Billington byle tanmlyor.
Temel bir gereklik olarak bireyin, ister ahlaki olgunluk, ister ahlaki yetkinlik, ister
19
etik kii diye adlandrlsn, ahlak sahibi bir insan olmasnn temel koulu olarak
zerk bir kiilie sahip olmas gerektiinin alt hep kaln izgilerle izilmektedir.
Burada zerklikle birlikte, iliki eylem, davran, tutum, ilke ve sre
kavramlarnn neleri ifade ettiine biraz daha yakndan bakmak yararl olacaktr.
zerklik: Meslek etii ve mesleki davran ilkeleriyle yenin ahlaki deerleri

korumas, etik d davranlara kar tavr gelitirmesi dolaysyla toplumsal
deerlerin ykseltilmesine katk koymas, rnek oluturmas amalanmaktadr.
Bylesi bir bilince sahip olmak, meslein onur ve deerini koruyacak bir kimlik ve
kiilie sahip olmak demektir. zerklik, akl yrtme, dnce becerisi ve yetisi,
kendi yaamn biimlendirme gibi kiilik zellikleridir. Aka grlmektedir ki,
zerklik, meslek etii ve mesleki davran ilkelerinin de tesinde eitilmi ve
sorumluluklar stlenen bir insan, bir aydn olmann olmazsa olmaz kouludur. Bu
nedenle zerkliin tanmnn olabildiince boyutlandracak baz alntlar sunmak
istiyoruz.
zerk insan bakalarnn otoritesine baml deildir. Otoriteye kar ne boyun

eer ne de kolay aldanr, onu otoriteye gre davranmaya ya da inanmaya
aranlara kar hakl bir kuku sergiler. zerk insan hayatn biimlendirirken
kendi anlay ve kararlarna gvenebilen kiidir. Bakalarnn yol gstermesine
ihtiyac yoktur.
Bu kii ( zerk insan) kendisi iin salkl akl yrtebilir, ama ne zaman kendi
aklnn yetersiz kaldn bilir; varsaylan otoritenin getirdii her neriye saflkla
inanmaz, kabul da etmez; kimin aklamasnn gvenilir kimin aklamasnn
gvenilmez olduunu yarglayabilecek gtedir; ne zaman ve nasl kuku duymas
gerektiini bilir- pratik kuku sanatnda deneyim kazanmtr. [10]s.141-145
Taner Timur zerklii temyiz gcyle birlikte ele almakta ve u grleri ne

srmektedir. zerk insan demek mutlaka zgr insan demek deildir. Sadece
zgrlk potansiyeli tayan, toplumsal statsn daha doutan tayin eden, kast
ve zmre ilikilerinden kopmu insan demektir.
Temyiz kudreti insan aklnn doruyu yanltan ayrma yeteneidir. Akln

domalar ve nyarglar yenen, doa ve toplum bilimlerini yaratan aydnlatc
niteliidir. Ksaca akln ta kendisidir.[11]s.10
ok deer yklenen zerkliin kart kavram onun anlamn daha da

aydnlatmaktadr. zerkliin kart olarak, kendi z gcn kullanmayan yabanc
bir otoriteye baml anlamnda (Heteronomi) 'yaderk' kavram kullanlyor.
Toplumlarn kolay ynlendirilmesi ve talepleri bastrlm, kontrol kolay, tepkisiz
bir toplum yaratmay amalayan ideolojiler iin hedef zerk bireyler yerine yaderk
yapda, otoriteye sadakatle bal insanlar yetitirmektir. Bu amala bir taraftan
20
toplum kat kurallarla bask altna alnrken, bir taraftan da sisteme sadk kuaklar
yetitirmeye ynelik eitim programlar uygulama alanna konmaktadr.
J. O'Neil, yaderk konusunda, Benson'un grlerini aktaryor:
zerklik erdemi, kiinin eyleme geme, seme ve fikir oluturma konusunda

kendi glerine dayanmas anlamnda ortalama bir karakter durumudur. Bu
durumun eksikliine heteronomi denir, ve heteronom kiiyi tanmlamak iin
kullanlabilecek pek ok terim vardr. Bu terimlerden bazlar sz konusu zayfln
belirli biimlerini ortaya koyar: kolay kanan, avanak, uysal, pasif, itaatkar, ar
baml, kle ruhlu. Arlk zaaf iin genel bir terim yoktur, ancak tekbencilik ya
da kibirli, kendine yeterlik kullanlabilir (Benson 1983, s.5)[10]s.121
zerklik sadece insanlar iin deil kurumlar iin de,zellikle meslek birlikleri iin,
kamu kurumu niteliinde meslek rgt olmann ok daha tesinde anlam ve deer
tayan bir kurumsal modeldir. Meslek birlikleri, (bunda TMMOB'nin nemli bir
pay vardr) bugne kadarki mcadeleleriyle, azmsanamayacak dzeyde bir
kazanm salamlar, yasalarn kstlamasna karn davran ve eylemleriyle zerk
bir tutum sergilemi ve tutumunu kabul ettirmilerdir. Bu kazanmlardan sonra,
TMMOB'nin kendini tanmlamada kamu kurumu niteliinde meslek rgt
yerine, yasal olarak deilse bile, eylem olarak zerkliini kantlam meslek
rgt olduu zerine vurgu yapmas ve zerk bir staty kabul ettirmeyi
hedeflemesi, bunu da bir hak talebi olarak ilan etmesinin zerinde durulmaldr.
Toplumsal liki Etik liki: Toplumsal iliki, insanlar arasnda kurulan maddi
manevi balantlarn tmn kapsamaktadr. Anlam daha iyi tanmlamak iin iki
alnt sunuyoruz.
Toplumsal ilikiyi . Ozankaya; toplum yelerinin ortaklaa tinsel ve zdeksel

etkinlikleri dolaysyla aralarnda oluan balantlarn tm olarak tanmlyor.[3]
. Kuuradi toplumsal ilikilerin kiilerden bamsz , ancak bir temel zerinde
kurulan baml ilikiler olduunu rnein ii - iveren, devlet yurtta, ynetici
ynetilen gibi toplumsal ilevleri belirten kavramlar olarak ortaya konan hukuk
ilikileri olduunu sylemektedir. Etik iliki konusunda da u grleri dile
getirmektedir.
Toplumsal ilikilerin yalnzca ilikiler olarak var olma zelliine karlk, etik
ilikilerin zellii, yaanan gerek ilikiler olmalar, dolaysyla dier trden
ilikilerin temelinde bulunmalar ve ilikide olanlarn da gerek kiiler olmalardr.
Bir etik ilikiyi yaayanlar, kiiler- o iliki gibi bamsz olarak vardrlar;
toplumsal ilikiler de olduu gibi ilikiden dolay ortaya konan kavramlar
deildir... Nitekim etik ilikinin baka ana bir zellii de, olaylar zinciri iinde
kiilerce yaanan bir deerler ve deerlilik-deersizlik ilikisi olmas ve kii
eylemleriyle verilmesidir. Bu eylemlerdir kiilerin deer dnyalarn yeerten ya
da kurutan.[1]s.6-7
21
Toplumsal-bireysel ilikiler, ve bunlar ynlendiren davranlarn dayand ilkeler

ksaca etik-ahlak toplumun sosyal, siyasal, ekonomik ve kltrel, dini, ideolojik vb
yaplanmalarnn bir yansmasdr, dolaysyla sistemle dorudan balantldr. Bu
nedenle sistem, temsil ettii snfn karlarn koruyan deerin ncln
korumak iin, demokratik rgtlerin savunduu, rnein hukukun stnl,
sosyal devlet gibi, ilke ve deerler sistemini, yapsal demokratik dnm
taleplerini bask altna alp geriletmeyi hedeflemektedir. Bunun en gncel rnei,
savaa kar bar savunanlarn caddelerde dvlmesidir. Etik d ilikilerin
gnlk yaam ynlendirici nitelie brnd bir ortamda, bu ortamn toplum
zerinde kurduu bask grmezden gelinerek, etik ilikileri toplumda geerli
klmaya almak sonusuz bir ura, iyilik dilemek iin dua etmekten te bir
anlam tamayacaktr.
Gnlk konuma dilinde sre, davran, tutum ve ilke kavramlar ok sk olarak

kullanlmaktadr. nsanlarn birbirini anlamalarnn n koulu kavramlarn
anlamlar zerinde anlamalarnda yatmaktadr. Bu nedenle sz konusu
kavramlar, geliim srelerine girmeden ve sadece konumuza has anlamlar
asndan, ksaca tanmlamaya alacaz.
Sre: Btn bilim alanlarnda kullanlan bir kavramdr. Sre, bir gelimenin,
kendi dinamikleriyle, etkileim iinde bulunduu koullarn tm etkilerini de
ierecek ekilde, diyalektik deiim ve oluumunu ifade etmektedir. O.
Hanerliolu sreci, gerek koullarn btnl iinde ele alnan gelime...
gelime alt olandan st olana, yalndan karmaa doru devimsel bir sretir...
Denilebilir ki sre bir gelime servenini niteler, birbirinden treyerek gelien bir
olaylar dizisidir. Sre, zgsel (oto-dinamik) ve bundan tr de eytiimsel
(diyalektik) bir olumay tanmlar[12]. eklinde aklamaktadr.
Eylem: Szlklerdeki aklamalardan yola karak bir genellemeyle eylem;

insann isteklerini, tasar, dnce ve kararlarn gerekletirmek iin ortaya
koyduu bilinli aba ve tm yapp etmelerini ifade etmektedir. Eylemin
yaamdaki yeri, insann gereksinmelerini karlamak amacyla doay
deitirirken kendini de deitirip gelitirme srecidir.
Davran: Bir insann bir hedefe ynelik, dnme deerlendirme, karar verme,
ilkesel temellendirme gibi srelere bal olarak bir eyleme katlma ya da eylemi
gerekletirme giriimi bir eylem trdr..
Tutum: Bir kimsenin eylem karsnda taknd tavrdr. nsann tutumunu

belirlemesinde inanlar, dnceleri, dnyay alglama ve deerlendirme anlay,
olay ve olgular bakl as ve bu temeller zerine yapt (doru ya da yanl)
deerlendirmeleri etkili olmaktadr. Bunlarn yannda belki de en nemlisi eylemin
22
deerlendirilmesinde, eyleme katlmakla elde edilecek olas sonucun kendi kiisel

karna aykr grmesidir.
lke: .Ozankaya ilkeyi; her tasarmsal dizgenin temeli, odak kavram olan ve
ilgili btn olaylar iin geerli olabilen bir neri,[3] olarak tanmlyor,
B. Akarsu da, ahlak asndan, ahlak eyleminin en yksek kurallarn, a) genel ve
nesnel geerlii olan yasalar, buyruklar, b) yalnzca birey iin, kii iin geerli olan
znel ilkeler, olarak tanmlyor.
lkeler de tarihi ve toplumsal bir sretir, kiilere has znel ilkeler[12] bu sre
zerinde temellenir.
Etik Kategoriler
Etik balantl pek ok kategori bulunmakta, meslek etikleri ve benzeri alanda
younlatrlan almalarla bu kategorilerin ok daha fazla artaca
grlmektedir. Bizim amacmz bu kategorileri ayr ayr incelemek deildir. Etik
konusunda grlerimizi daha iyi anlatabilmek iin, toplumlar etkileyen iki temel
etik anlay, (ahlaklk ve fayda etii) siyasette de son derece etkili olan
Machiavelli ve Hobbes'in grlerini tantmaya alalm.
Ahlaklk
nsann, tutum, davran ve kararlarndaki ahlaki sorumluluu, keyfilie kamayan

zgrlkle dorudan bantldr. nsann gr ve dncelerini her ortamda
zgrce ifade edebilmesi, karar srelerinde kimsenin basks ve vesayeti altna
girmeden, bir otoriteye baml olmadan kendini zgr iradesiyle ynlendirmesi
zgrlnn gstergesidir. Byle bir zgrlkten yoksun braklan bir insann
verecei kararlar, kendi karar olarak kabul edilebilir mi?
Toplumda otorite ve g sahiplerinin kendi ahlak anlaylarn, kendi deer

yarglarn bakalarna dayatmas, kendi dorular dnda baka bir gre yaam
hakk tanmamas ahlakln temelini oluturmaktadr.
Bedia Akarsu, felsefe terimleri szlnde ahlakl: Ahlak en yksek deer ve

en yksek erek olarak gren dnya gr. Her eyi ahlak asndan deerlendiren
tek yanl gr, olarak tanmlamaktadr.
Bedia Akarsu, felsefe terimleri szlnde ahlakl: Ahlak en yksek deer ve

en yksek erek olarak gren dnya gr. Her eyi ahlak asndan deerlendiren
tek yanl gr, olarak tanmlamaktadr.
A. Pieper, zgrln tutsakla dnmesi tehlikesi olan ortamlar eletirdikten

sonra yle diyor:
23
Bylesi dogmatik bir tutumla dokunulmaz olduklar iddia edilen salt n yarglara
dnm tavrlar, zgrl herkesin deil de, bir grup ayrcalklnn zgrl
olarak gren bir 'ahlakln' ya da 'ikiyzlln' biimleridir. Bu tarz
eletirilmeden gerekletirilen ahlakn sonular hi de yabancmz deildir: Din
dman olarak hedef gsterilme, aznlklar karalama, rk ayrmcl, siyasi ve
ideolojik adan farkl dnenleri hor grme, ahlaki adan farkl davranta
bulunanlar dlama, vb. bu ahlakln zellikleridir. Burada insanlar, mutlak
bak asn deitirmeyen ve artk bunu sorgulamaya raz olmayan kiinin ya da
sosyal beklerin ltlerine gre snflandrlmakta, stn insanlar ve alttakiler
olarak blnmektedir.[7]s.35
rnek olarak; ya sev ya terk et, halknn % 99 u mslman olan bir lkeyiz
sloganlar dayatlan ve benimsenmesi gerektii istenen ortak deerlerin ifadesi
olarak kullanlmaktadr. Buna karn bu deer yarglar grup otoritesine bal
olarak dayatlmakta, toplumsal yapy oluturan farkl inan, kltr ve etnik
yaplar dlanmaktadr.
Bunun gibi, herkesin yakndan tank olduu, komu kznn etek boyu, erkek
arkada, ya da delikanlnn sakal, klk kyafetinden kendini sorumlu gren
mahallenin veya apartmann ahlak bekileri, bu anlayn temsilcileridir.
Bu anlay, kan davas, namus ve tre adna cinayetleri yerine getirilmesi zorunlu
bir ahlaki grev olarak kabul eder. Bu olaylarda ldrlmek ve ldrmek iin
seilen insanlar, bir otoriteye bal olarak hukuk d olmann tesinde etik d bir
kararla belirlenmekte ve uygulanmaktadr. Dolaysyla bu anlayn etikle ya da
treyle bir ilikisi bulunmamaktadr.
Bu konuda R. Billington, Nasl davranacana ilikin hibir tercih hakk

tannmam kii ahlaki temelde eletirilemez[5]. Tre cinayetlerinde, ne
kurbann ne de katilin, kan davasnda katilin, bal olduu otorite karsnda, hibir
seim yapma hakk bulunmamaktadr. Bu olaylardaki etii ldrmeye indirgeyen
yaklam, etik ve ahlak d bir dogma yaratmakta, sonuta bireysel yarg adaletin
nne kmaktadr.
Fayda Etii (Pragmatizm)
Faydaclk veya pragmatizm denilen fayda etii, fayday gerein temeli kabul
eden felsefe akmdr. Amerika'da domutur, kapitalizmin ahlak anlaydr.
Fayda etii ahlaklk gibi kendini ulu orta gsteren kaba anlaya sahip deildir.
Amerikallarn ok sevdii tabirle, kadife eldivenli vurutur. Slogan insanlarn
mutluluu yakalamas ve yaamdan tat almasdr, fakat bunlar soyutlamalardan
te gitmez, rnein hazzn, mutluluun ls nedir? nsan bir arkadan
24
grmekle, bir kazadan sa kurtulmakla, sakin bir ortamda yaamakla, iyi bir
kazanca sahip olmakla ya da gereksinmesini karlayacak kk bir miktar bor
para bulmakla da mutlu olabilir. Kapitalizm, insanlara gereksinimleri olmasa bile,
arzulayacaklar, sahip olmakla mutluluk duyacaklar eyleri yaratp piyasaya sren
sonsuz bir sretir. Bu ahlak anlaynn herkes tarafndan bilinen bir yn yle
tanmlanmaktadr.[13]s.82 Faydaclk ahlaknn ahlak dlnn en ak ifadesi,
insann gruplar aras kar atmasnda, kendi istekleri dorultusunda hayaszca
yer deitirebilme serbestisini kendisine tanmasdr.
Yaam tuzaklarla ren bu anlay, dnrlerin yardmyla, daha yakndan
tantmak istiyoruz.
Taner Timur fayda etii konusunda unlar sylemektedir; Pragmatizm, fayday

gerein temeli olarak kabul eden ve 'ilk bamsz Amerikan felsefesi olarak tarihe
gemi bir felsefe akmdr. 'Gerek faydal olandr' varsaym bu felsefeye
greselci (rlativist) bir nitelik vermektedir. Baka bir deyile, pragmatizme gre
evrensel bir gerek yoktur; belli toplumsal durumlarda faydal olan, iimize
yarayan her ey dorudur...Grselci zellik, ayrca oportnist bir politika ve
diplomasiye temel oluturduunu, snf elikileriyle Amerikan emperyalizmini
kamufle etmitir [11]s.189-190
R.Billington; Faydaclk, irkin bir szcktr, ama adn verdii retiyi tam
tamna anlatmaktadr. Bir eyin yararll onun pratikteki yararlldr. Bu felsefe
okulu bunu ahlaki davran fikrine uygular ve herkes tarafndan 'en byk mutluluk
ilkesi' ya da en 'ok kiinin en byk mutluluu' ilkesi olarak bilinirler[5]s.190
A. Pieper, etiin bize, kazanc en st dzeye karmaya endekslenmi
nicelikselletirici dnceye kar, nitelikleri akln yetkinliiyle dorulanm,
niceliksel deerlere smayan, zgrlk, eitlik, adalet, hogr gibi deerlerin
bulunduunu rettiini belirtmektedir.[7]s.11
Felsefeci Hilmi Ziya lken fayda etii zerinde u grleri ne srmektedir.

...Fayda zerine kurulan ahlak, fayda ve karlar arpt anda yklacaktr. Bir
zmre iinde fertlerin faydasn, bir cemiyet iinde zmrelerin faydasn, bir
medeniyet iinde milletlerin karn birletirmek imkanszdr. Fayda ahlak ister
bencillik zerine kurulsun, ister sosyal kar zerine dayansn: Grecelidir,
deikendir, ireti olmaya mahkumdur.[13]s.69
Bu anlayn etik amazlar basn yayn organlarnda, internet sitelerinde etik

problem, etik soru vb tanmlamalarla insanlarn nne konmakta, soruna, sorunun
kayna dnda zm aratmaktadr.
rnekler;
25
lkenin ali menfaatleri ve mutlu yarnlar iin SEKA alanlar iten karlmakla
kar karya kaldklar bir tarihte, SEKA Fidanl byk bir sanayi kuruluuna,
gstermelik bir ba karl yine lke karlar adna ,devredilmek istendi.
- Bu baa kar kmak, lke menfaatlerine kar gelmek anlamnda mdr,
dolaysyla etik d mdr?
lke menfaatleri iin Cumhurbakanl Kknn Bahesi, kiisel mlk gibi,

balanabilir mi?
-Byle bir yaklam kimler iin doru, kimler iin yanltr, halkn mutluluunu
engellemek midir?
Mhendislerin ve kamu alanlarnn grevli, toplu szlemeli sendikal hak

istemeleri toplumun huzur ve skununu bozmaya ynelik bir davran mdr?
Sorunun yant evetse huzur ve skunun gstergesi nedir?
Demokratik taleplerini dile getiren bir grup gen, evik kuvvet tarafndan kyasya
dvlp yerlerde srkleniyor. Bu durumda emniyet gleri toplumun emniyetini
mi koruyor? Yant evet ise toplum hangi tehlikeyle kar karya bulunmaktadr?
ki Siyasi Etik Hocas; Machiavelli Ve Hobbes
Makyavelli (Machiavelli), (1469-1527) kimilerinin eytan, kimilerinin dahi

dedii, talyan tarihi, politikac, askeri kuramc ve diplomattr. Makyavelli'nin
Prens adl yaptnda getirdii grler ve deerler 500 yldan bu yana geerliini
korumaktadr. Makyavelizm bir hakaret terimi olarak kullanlmasna karn,
Makyavelli'yi aalayanlar dahi, onun sadk birer mrididirler. Makyevelli'nin
ama iin her yolun kullanlabileceini sylyor. Makyevelli erdeme ok nem
vermektedir. Ama Makyevelli iin erdem, siyasi iktidar elinde tutan kiinin bir
sorun karsnda en uygun karar, en yerinde nlemi alabilme yeteneidir. Bir
devlet kurabilmek, rgtlemek ve yaatabilmek iin bir prensin koullara uyum
salayabilme yeteneidir...Bylece erdem szc yerine gre akl, yreklilik,
beceri, yetenek, kararllk, g vb gibi deiik ierikler yklenir.[14]s.21 Prens,
aslnda her dzeyde yneticidir. Makyavelli yneticilere u nl tleri
vermektedir:...prenslerin szlerinden dnmeleri yznden ka barn, ka szn
boa gittii gsterilebilir: tilki gibi davranmay bilen, hep daha iyi sonuca
ulamtr. Ama bu yapy (tiki gibi davranmay) iyice allayp pullamay, gz
boyamay ve renk vermemeyi iyi bilmek gerekir: ve insanlar yle sradan olurlar,
gncel gereksinmelerine kar yle kolay boyun eerler ki, aldatmak isteyen hep
aldanacak birini bulur.[14]s.167
Demek ki, bir prensin yukarda belirtilen niteliklerin tmne sahip olmas gerekli
26
deildir, ama bunlara sahipmi gibi grnmesi gerekir. Dahas, bunlara sahip
olmak ve srekli olarak uymak zararldr derim; ama sahipmi gibi grnmek
yararldr: balayc, sznn eri, insancl, drst, dindar grnmek ve olmak
gibi; ama akln yle ayarlamalsn ki, gerektiinde tersini dnmeyi bilmelisin.
Ve unu da belirtmeli ki, bir prens, zellikle de bir yeni prens insanlar iyi klan
btn bunlar uygulayamaz, nk devleti ayakta tutabilmek iin, ou kez verdii
sze, iyilie, insanla, dine kar kmak zorunda kalabilir... Demek ki, bir prens
yukarda belirtilen be nitelikle badamayan bir szcn hibir zaman azndan
kmamasna byk zen gstermelidir ve kendisini grp dinleyenlere tepeden
trnaa balayc, tepeden trnaa inanl, tepeden trnaa drst, tepeden trnaa
insancl, tepeden trnaa dindar grnmelidir. Ve en nemlisi de, en son nitelie
sahipmi gibi grnmektir. nsanlar genellikle elleriyle deil, gzleriyle
deerlendirme yaparlar; nk herkes grr, ama ok az kii duyumsar. Senin neye
benzediini herkes grr, ama ne olduunu ok az kii duyumsar; ve bu ok az kii,
devlet gcnn korumas altndaki ounluun grne kar kmaya cesaret
edemez, ve insanlarn eylemlerinde, zellikle de ba vurulacak bir st mahkemenin
bulunmad prenslerin eylemlerinde sonuca baklr...nk sradan insan hep
grnten, bir iin sonucundan etkilenir; ve dnya sradan insanlarla doludur; ve
ounluun dayanacak bir yeri olduundan, aznln bir nemi yoktur.[14]s.168-
169
Gnmzde, siyasi alanda yaanan kar oyunlarnn dayand anlay bu uzun
alntda akla kavuuyor. Bu iki yzl davranlarn saysz rnekleri , kresel,
ulusal ve yerel boyutta, etrafna plak gzle bakan herkes tarafndan aka
grebilmektedir.
Hobbes, (Thomas, 1588-1679); Hobbes, insann temelde bencil, kavgac, gce

dkn kt huylu bir varlk olduunu, yaratt anari ortamnda bir birini yok
etmeye eilimli olduklarn dnmektedir. Bu yok olmay nlemek, yurttalar
arasnda bar salamak iin monari yahut otokrasi eklinde bir ynetimin
gerektiini savunmaktadr. Bunun iin ilk ynetimin halk tarafndan seilmesi,
ondan sonra da yetkilerin tmyle bu ynetime devredilmesini nerir.
Makyevelli'nin etkisinde olan Hobbes grlerini Leviathan isimli yaptnda
toplamtr. Hobbes, yneticilerin mutlak g sahibi olmalarn, otoritelerini
zafiyete uratacak yaklamlardan, kesinlikle, kanmalarn nermektedir.
Gnmzde gl iktidar toplumda huzur ve istikrarn temel koulu olarak
grlmekte; yumruunu masaya vuran otoritelere zlem duyulmaktadr. Bu
yaklam insanlar arasndaki ilikilerde yaratlmas gereken uyumun koullar
gzden karlmaktadr. lkemizde yumruunu masaya ve kafalara vuran,
toplumsal talepleri geriletip suskunluu salayan, zellikle 12 Eyll kuan bu
artlanmayla yetitirmek isteyen ok iktidar geldi ama toplumda ngrlen ve
beklenen huzur salanamad.
Bir z deyi G yozlatrr, mutlak g mutlaka yozlatrr diyor.
27
Komisyonun Etik Ve Ahlak Yaklam

Komisyonumuz, kendi deerlendirmelerine has, yeni bir ahlak anlay getirme,
ahlaki nermelerde bulunma ya da baka bir etik kategori yaratma anlaynda
deildir. Deerlendirmelerimizi, etii, genelde, tarihi, toplumsal ve dinamik bir
sre olarak tanmlayan gr temel alarak yapmaya alacaz.
Konuya eletirel yaklamadaki amacmz kresel, ulusal ve yerel boyutta yaanan
ilikilerdeki bozulma ve yozlamann temelinde yatan tutum ve davranlar
sergileyerek, yaamda, ahlak egemen klma abalarnn doru hedeflere
ynelmesine katk koymaktr.
Bir insann tutum, davran ve kararlarn ynlendiren ahlak anlaynn yaad
evrenin koullar ve etkisi altnda olutuu, bu nedenle toplumsal bir nitelik
tad daha nce belirtilmi idi. nsann ahlaki karar srelerinde yeterince
zgrle sahip olamamas onu sorumluluktan kurtarmaz. Bireysel olarak
sorumludur. Ama sorun toplumsal boyutta ele alnd zaman sorumluluun
snrlar kiisel boyutlar amaktadr. Bir toplumda, ahlaki sorumluluk duymayan,
eline geen olanaklar ktye kullanan insanlarn says birka kiiyle snrl
kald zaman sorun kiiseldir, zm yolu da, toplumsal refleks iinde ayplama
dlama vb, kiisel dzeyde bulunur.
Ama etik ve ahlaki deerleri yok sayan, bireysel kararlarn her trl deerin
zerinde gren davranlar toplumu etkisi ve basks altna alacak kadar oald
zaman sorun artk toplumsal soruna dnm olmakta, dolaysyla zm de
toplumsal boyutta aramak gerekmektedir.
Bu durumda sorunun ulat boyut ve bunlara kaynaklk eden nedenler grmezden
gelinerek, zmn sadece bireyin sorumluluunda aranmas, kusurlu
davrananlar cezalandrarak, toplumda, ahlak egemen klmaya almak, stma
mcadelesinde batakl brakp sivri sineklerle uramaya benzemektedir. Meslek
etii blmnde daha ayrntl aklamaya alacamz gibi, toplumun yaps
deimedii srece, bu ortam bir fidanlk gibi, durmadan yozlaan insan
retecektir. Bu nedenle komisyonumuz, ahlaki deerleri yaamda geerli klmak
iin, ncelikle, toplumu yozlatran etmen ve g odaklarnn etkisini krmaya
ynelik giriimlerin hedeflenmesini savunmaktadr. Bu ynde elde edilecek
kazanmlarn yarataca moral deerler, kanmzca, bireyi caydrc yntem
araylarndan, daha etkili sonular douracaktr.
Ama toplumda ikayet edilen bozulmalarn dzeltilmesi olduunda yaplmas
gerekenlerin, pratikte yaand gibi, insanlar izleme, disipline etme, kurallara
uymaya zorlamak yerine, topluma kar ilenen sular ve nedenlerini
sorgulayarak, toplumsal pratiin dntrc, deitirici gcn harekete
geirmek olmaldr.
28
II. BLM
ETK VE AHLAK DEER VE DEER YARGILARINI ETKLEYEN

SRE
Kategori ve Faktrler
Etik ve ahlakn toplumun ekonomik,kltrel, sosyal, siyasal, hukuki vb yap ve

etkenlerinden bamsz ele alnmamas gerektii daha nce belirtilmi idi. Tten
An, alnt yaptmz makalesinde bu balanty: Etik kategoriler tek bana ele
alnmamal, br kategorilerle rnein ekonomi, hukuk, eitim alanlarndaki br
belirleyici kategorilerle birlikte ele alnp irdelenmelidir. ifadesiyle
vurgulamaktadr
Etik ve ahlak, dorudan ilikili olduu kategori ve sreler kapsamnda ele almak
iin, en azndan yakndan ilgili kavramlarn anlam yklerinin de aklanmasn
gerektirmektedir. Bu kavramlarn insan zerindeki etkileri, bunlarn etik ve ahlaki
kararlara dolaysyla insann tutum ve davranlarna nasl yansd akla
kavuturulmadan yaplacak deerlendirmeler, soyut sylem, snrn
aamayacaktr. Ayrca, konu zerindeki kavram kargaasnn nlenmesi iin de
bylesi aklayc bir alma zorunlu olmaktadr. Bu gn ounlukla, her kii veya
grubun kavramlara kendine gre anlam yklemesi konular zerinde anlamay,
kiiler ve gruplar aras diyalogu zorlatrmaktadr. Bu zorluklar almas iin
kavramlarn kullanlmasnda dikkatli davranlmasnn gereini vurgulamak
amacyla aklamaya alacamz konularn iine kavram da almay yararl
grdk.
Aklamaya alacamz konularn her biri bir bilim dal niteliindedir.

Kavramlar zerinde tanmlamalar yapmak ciddi bir bilgi birikimini
gerektirmektedir, bu da bizim uzmanlk alanlarmzn dnda bulunmaktadr. Buna
karn byle bir abay gze aldk. Bizler, kuramsal dzeyde zgn bir eser ortaya
karma iddiasnda deiliz. Bizim yapmak istediimiz bu gn toplumun btn
kesimlerinin zerinde nemle durduu, bizleri de yakndan ilgilendiren, bir konuya
aklk getirmeye almaktr. Burada, kesinlikle yer almas gereken kavramlar
bilim insanlarnn almalarna dayanarak, onlarn rettikleri bilgiler yardmyla
tanmlamaya altk. Zaten bilimin amac da budur, onlarn emeine ve rettikleri
deerlere sayg duyarak yararlandk. Kavramlar tanmlamak iin ok deiik
kaynaklardan alntlar yaptk. Bu alntlarda, en arpc tanmlamalar semeye
altk.
Baz ekonomi, hukuk, sanat, estetik gibi konular aklamalarn dnda braktk.
Bunun nedenlerinden biri ksa aklamalarn yarataca kavram kargaasna
dmemek, ikincisi ise bunlarn bir boyut olarak herkesin dorudan tanyarak
29
yaad konular olmasdr.

Bu ksa bilgiler, ayn zamanda meslektalarmza bir ar nitelii de tamaktadr,
bunlar temel nitelikte olan toplumsal konular zerine eilmeleri iin aralanan bir
kapdr.
Kavram
Kavram, insan evresindeki bilgi, nesne, olay ve olgularn ayr ayr

deerlendirilme yerine bunlar ortak zelliklerine gre snflandrarak, bir kavram
iinde toplanarak dncede soyutlanmasdr.
. Ozankaya, toplumbilimler szlnde kavram yle tanmlyor. kavram,

szcklere gerek anlamlarn vermek ve bunlar araclyla dnmek, olaylarn
ve srelerin zn kavrayp temel yanlarna ve zelliklerine ilikin genellemeler
elde etmek olanan salayan, nesnel evrenin insan dncesindeki yansma
biimi[3]
B. Akarsu kavram hakknda, aklamalar arasnda u gr dile getiriyor:

Gerekte ise kavram dncenin bir balang noktas olmayp, dncenin
kendisini toplad, younlat bir noktadr; dncenin bir btne, bir bireime,
bir birlie dnm biimidir[2]
Kavramn bilim ve teknoloji alannda nemini . Ural III.Teknoloji Kongresinde

yle aklyor. Zira kavramlatrabildiimiz takdirde bir ey dncede var
olabilir; yani kavram yoksa bir grten, fikirden veya dnceden de sz
edilemez. Dolaysyla kavramna sahip olmadka, bireyin bu kavramn iaret
edebilecei somut bir varl kavramas, onun hakknda dnce retmesi, hatta
onun varlndan sz etmesi de mmkn olmayacaktr.[15]s.75
Kavram kargaas yaamda, zellikle siyaset alannda, ok karlalan, bilerek ya
da bilmeyerek, ya ayn olgu veya olay ayr kavramlarla, ya da deiik olay ve
olgular ayn kavramla iinde tanmlayarak dnce ve eylemde yanlglara neden
olmaktr.
Toplum ve Birey
Toplum zerine ok vurgu yaplan, temel, kavramlardan biridir. Buna karn
toplum-birey ilikisi ve btnsellii zerinde, gerei kadar durulduu sylenemez.
zellikle bireyselliin ne kt dnemlerde toplum bireyin dnda, sokaktaki
insan kalabal olarak grlebilmektedir.
Sokrates, bundan 2500 yl nce insan iinde yerald toplumdan soyutlanamaz

insanlar ve toplumlar da evrenden soyutlanamaz. Evren dnyann dzen verilmi
btnldr. grn dile getirerek bireyle toplumun btnsellik iinde ele
30
alnmas gereini vurgulamtr.
O. Hanerliolu Felsefe Ansiklopedisinde, Marx ve Engels' alntlarla u bilgileri

veriyor: toplum sadece bireyler yn deildir, bu bireylerin birbirleri
karsndaki yerini gsteren ilikilerin toplamdr...Toplum insan insan olarak
ortaya koyduu gibi, kendiside onun tarafndan ortaya konur... Bireyin (bir kiinin)
zgr olarak gelimesi, toplumun (herkesin) zgr olarak gelimesinin koulu
olduu gibi, toplumun zgr olarak gelimesi de bireyin zgr olarak gelimesinin
kouludur. Gnmzde, toplum ve birey yapay olarak blnp, topluma kar
birey ne karlmaktadr. Konunun genelde ve etik, meslek etii veya davran
ilkeleri alanndaki nemi nedeniyle, yapay deerlendirmelere kar, bilim
insanlarnn deerlendirmelerinden alntlar, blm uzatmak pahasna da olsa,
toplum birey ilikisine aklk kazandrmak istiyoruz.
Toplum sanayilemi bir toplum biimine geince, kyl bireyden ii birey
olmakta; feodal bey ise ya silinip ortadan kalkmakta, ya da i adam olmaktadr. Bir
toplumsal snfn durumunun iyi ya da ktye gidii, bireyin i bulup
alabilmesini ya da alamamasn belirleyebilmektedir. Toplum bir savala
kar karya kaldnda, o gne dek sigorta memurluu yapan bir birey roket
bataryasnda grev almakta; tezgahtarken radarc olmakta; kadnlar kocalarndan
yoksun yaamaya, ocuklar babasz bir aile ortamnda bymeye balamaktadrlar.
Grlyor ki, toplum ve bireyi birlikte ele almadka, ne bireyin hayatn, nede
toplumun tarihini tam kavrayabiliriz[16]s.7-8
Bireyleri kendileri yapan ey, ait olduklar toplumsal btndr. Dolaysyla da,
bireyin anlalmasnn tek yolu, toplumsal bir balamda ele alnmasdr; yoksa tersi
deil. Buna gre, yeterli herhangi bir sosyal bilim teorisinin temeli, bireyler deil,
toplumsal btnler olmaldr.[18]
B. Tolan u bilgileri vermektedir; Birey ve toplum birbirleri iin, ayn zamanda

hem zne hem de nesne nitelii tarlar. nsan tanmak iin toplumu, toplumu
tanmak iinde insan incelemek gerekir.[19]s.10-s.77
Bu btnsel yaklamlara karn, az nce dile getirmeye altmz yapay

blnme hakknda B. Tolan u bilgileri veriyor: Amerikan sosyolojisinin en
belirgin zelliklerinden birincisi, kukusuz toplumu bireye ve toplumsal bireysele
indirgeme ve bylece toplumu soyutlama abasdr. Baka bir deyile tarihi ve
toplumsal evrimi kendilerince neredeyse doal bir yaklamla hi dikkate almayan
Amerikal sosyologlar yaamn en yzeyde en yapay grnmlerini bireysel
dzeyde ele almakta ve sonra da bunu toplum dzeyine genelletirmektedirler. Bu
yaklam; toplumsaldan bireysele; psikolojizm; fonksiyonalizm ve nicelik ve
bilimselcilik adlar altnda irdeleyen yazar u saptamalarda bulunmaktadr: Olay
ve olgularn nedensel aklama ve zmlenmesine, pek, yaklalmaz; toplumu,
bir makine gibi belirli fonksiyonlar olan aralara benzetme eilimindedir, btn
31
grmek istemezler.
ada Amerikan sosyolojisinin belki de en belirgin zellii, bu yzyln en

byk bilimsel sapmas veya entelektel rahatszl olarak nitelenebilecek ve
pozitivizmden tretilen 'bilimselcilik ideolojisidir'. Bu ideoloji, 'nicelin nitele' veya
'saysaln kavramsala stnln' bir dogma olarak ele almaktadr. Baka bir
anlatmla Amerikal sosyal bilimciler ve dier lkelerde onlar izleyenler iin,
bireyci (davran) ufalama, psikolojist kesitleme ve fonksiyonalist soyutlama
aamalarndan getikten sonra bile, toplumsal gerekten arta kalan, yalnz ve
yalnz llebildii saysallatrabildii oranda bir anlam tar.Yazar, bu anlayn
getirdii saknca ve sapmalarnn, baz bilim adamlarn, test hastal ve rakam
delilii hastalklarnn varl zerinde dndrmeye baladn kaydetmektedir.
Kltr
Karmak yapya ve geni ierie sahip olan kltr bir toplumun yaam biimini
ynlendiren deerler btndr. Kiinin kimlii ve ilikilerini ynlendiren deer
yarglar, iinde doup byd kltr ortamnda olumaktadr. Kltr genelde
toplum ve bireyin yaamn etkileyen her konu ve deeri ierdii gibi etik ve ahlak
alannda da ortak toplumsal normlar da iermektedir.
Prof. Dr. . Ozankaya Toplumbilimler Szlnde kltr (ekin) yle tanmlyor.

Tarihsel toplumsal gelime srecinde yaratlan btn zdeksel (maddi) ve tinsel
(ruhi) deerler ile bunlar yaratmada, kullanmada, sonraki kuaklara iletmede
kullanlan, insann doal ve toplumsal evresine egemenliinin lsn gsteren
aralarn tm
Bu tanmlamann dnda konuya biraz daha yakndan bakacak olursak:

Hibir toplum homojen bir kltrel yapya sahip deildir. Toplum iinde deiik
snf, grup veya katmanlar, toplumun egemen veya st kltrel yaps dnda,
kendine has kltrel yaplara sahiptir. st kltr altndaki kltrler gerek st
kltrle, gerek dier kltrlerle srekli eliki, atma ve etkileim iindedirler.
Ulusal boyutlarda kltrler arasndaki bu etkileim evrensel boyutta kltrler
arasnda da geerlidir. Bu nedenle kltr srekli deien, gelien ok dinamik bir
yapya sahiptir, insanln geliim srecidir. B. Fay bu konuda u grleri dile
getiriyor: nsanlk tarihi, ksmen, farkl kltrel gruplarn, ilikilerini artrarak,
yabanclar ho grerek ve etkileimsel dzenlemeler yaparak, kltrel snrlar
nasl yeniden dzenlediklerinin yksdr...Beeri dnya, bamsz, kapal-devre
ve serbeste yzen kltrlerin alakasz karm deil, srekli bir etkileim ve
mbadele birliidir.[18]s.89
nsanln deien gereksinimleri, bilim ve teknolojideki gelimeler, sosyal
32
siyasal olaylarn yaratt gelimeler toplumlar etkiledii oranda kltrel

gelimeyi salar. . Ural bilim kltr ban yle tanmlamaktadr: Tpk
topran, zerinde yetiecei bitkilerin zelliini ve kalitesini belirtmesi gibi,
kltr ve bu dokunun elemanlar durumundaki 'deerler' de ncelikleri, tercihleri,
hedefleri, yntemi yani ksaca teknolojik geliimin ynlendirilmesinde hedeflerin
belirlenebilmesinde rol oynar.[15]s.75
Dnemsel olarak gelime talep ve abalar bask altna alnp toplumsal yaam
kstlanp geriletilse bile kltrel gelime tarihsel olarak durdurulamamtr.
Trkiye ok dilli, ok kltrl bir lke olmasna karn egemen ideolojilerin tek
dilli, tek dinli, tek kltrl bir toplum yaratmay hedefleyen baskc politikalar,
kltrler aras etkileimin gelitirici zenginletirici ynlerini zaafiyete
uratmaktadr. Ekonomik bunalmlar, gelir dalmnda her gn biraz daha
byyen adaletsizlik, yaanan youn g, mezhep ve kken kimlikleri zerindeki
basklar, kltrel dolaysyla toplumsal gelime yerine daralmay getirmekte,
kltrel gruplar arasndaki iliki kaosa dnme tehlikesi tamaktadr. Bu
tehlikenin nlenmesi daha tesi bu zenginliin gelierek yeni insani deerler
yaratlmasna katk koymak etik ve ahlaki bir sorumluluk olarak nmzde
durmaktadr.
Deerler
afak Ural daha nce sz edilen Teknoloji Kongresinde sunduu bildiride

deerler zerinde durmakta ve toplumsal yaamdaki yerini, altn kaln izgilerle
izerek, belirtmektedir. Teknolojik gelimenin n art niteliinde olan deerlerin,
hedeflerin belirlenmesinde, ekonomiden de nde geldiini belirtmekte ve u
deerlendirmeleri yapmaktadr.
Deer denilince ilk akla gelebilecek zellik, bireylere ve topluma yn veren,

davranlarn belirleyen ilkeler, tercihlerdir. Bu ilkeler geni anlamda tarihi,
kltrel, sosyal ve ekonomik etkenler bata olmak zere eitli faktrlere bal
olarak oluurlar. Her toplum ve birey, sahip olduu deerler erevesinde
davranlarna yn verir, tercihlerini onlara gre belirler. Hatta deerler, her trl
olay anlamlandrmamzda belirleyici etken durumundadrlar[15]s.73
Prof. Dr. Barlas Tolan da Toplumbilimlere Giri adl yaptnda deerleri; Deerler,
bireylerin dnce, tutum, davran ve yaptlarnda birer lt olarak ortaya
karlar ve toplumsal btnselliin ayrlmaz bir esini olutururlar. Bir toplumun
yaamnda her ey deerlere greli olarak alglanr ve dierleriyle
karlatrlr.[19]s.223 biiminde tanmlyor.
Etik alanna giren kararlar deerler alannda kalrken, deerler etik ve ahlak
alanyla snrlanmamaktadr.
Bireyin sanat, estetik vb konularda beeni ve tercihleri ahlak alan dnda
33
kalmaktadr. Dnemsel olarak baz deerler 'ykselen deerler' olarak ne

kmakta, bunlar tartlmayacak dorular olarak kabul edilip, toplumu ve
bireyleri derinden etkilemektedir.
Gnmzde kreselleme, yeni dnya dzeni (YDD), ke dnmecilik,

zelletirmecilik, Serbest Piyasa ekonomisi, yeniden yaplanma, sivil toplumculuk
ve daha pek ok ideolojik yaklamlar ykselen deerler (!) olarak
gsterilmektedir. Bunlar, yine bir ykselen deer olarak gnlk konuma dilimize
yerleen, ngilizce ifadeyle toplumun ' In'leri olarak tanmlanmaktadr. Buna
karlk kamu yarar, sosyal devlet, hukukun stnl, retim, rgtlenme, eitlik,
adil blm, emein deeri ve birok temel hak, ykselen deer anlayyla,
toplumun ' Out' lardr.
Kapitalizmin mutlak kar iin yaratlan deerler ( burjuva deerleri ) ve bunlar

korumaya ynelik ahlak anlay, youn propaganda ve bilin saptrmalaryla,
toplumsal deerler olarak sunulmaktadr. Toplumsallama srecini bu deerler
ortamnda tamamlayan birey baarnn anahtarn da bu deerler sisteminde
grmekte ve karar ve tercihlerini buna gre yapmaktadr. Ayrca kapitalist bir
toplumda pek ok insan ekonomik gce ulamay, mutlu aznln iinde yer
almay hedeflemektedir. nsanlarn bu tutkusu rekabeti kutsal bir deer haline
getirmekte ve bu erevede ahlaki deerler anlamn yitirebilmektedir.
. Kuuradi, Etik Kitab zerine aklamasn yaparken; yzylmzda Etiin orta
ann yaandnn sylenebileceini, deerler adna deer harcamalarnn
amza damgasn vurduunu belirtiyor.
Amerika'nn Irak'a saldrs emperyalizmin deerleri nasl saptrp

deersizletirdiini gzler nne aka sermektedir. Saldrsna gereke olarak
Irak'a zgrlk bar ve demokrasi getirmek olduunu ne srd. Badat'n
yamalanmasn zgrlk olarak niteledi. leride de deineceimiz gibi, bir
taraftan saldry moral deerlerin arkasna gizlerken; dier taraftan bu deerleri
hiletiriyor, bunlarn egemenin istei dnda bir anlam ifade etmediini
kantlayarak onlar deersizletiriyor. rnein siyasi iktidar bar isteklerini
miting alannda dile getirenleri tehdit ederek, barn savunulacak bir deer
olmadn gstermeye alabiliyor.
Siyaset
Nerede 'toplumsal' varsa, orada mutlaka 'ekonomik' ve 'siyasal da vardr.

Gnmzde felsefe ve ahlak sorunlar bile siyasal adan ele alnmakta ve
deerlendirilmektedir. Ancak toplumsal olgu, olay ve ilikilerin giderek
siyasallatrlmas, sadece bir bilimsel moda olarak yorumlanamaz. Bu durum
aslnda, toplumsal gereklerin her zaman ve her toplumda tam olduklar siyasal
ieriin, amz sorunlarnn zellikleri nedeniyle daha belirgin hale gelmesinden
34
kaynaklanmaktadr.[19]s.181
Toplumsal ve bireysel davranlar zerinde en etkili ara siyasettir. Basite

sylemek gerekirse, insanlarn siyasetten bekledii kendilerine mutlu klacak adil
bir devlet ynetiminin var olmasdr. Bu beklentinin gereklemesi iinde insanlar,
tarih boyu, adil, drst, ksaca erdemli kiilerin ynetime hakim olmasn
istemilerdir. Burada gzden karlan, siyasetin, snf karlarn devlet
araclyla koruduu dolaysyla devletin siyasetinin, devlete egemen g
odaklarnn siyaseti olduudur. Toplumu depolitize etme ya da siyaset d tutma,
vnlen, bir yntem olarak uygulanmaktadr. Oysa depolitizasyon, toplumla
siyasetin ayrtrlmasyla iktidar erkinin kamu denetim ve basksndan uzak
tutmay, egemenlerin nne kacak olas engelleri yok etmeyi amalamaktadr.
Trkiye'de siyaset ve devlet anlaynn genel zelliklerinin baskc, kstlayc,
totaliter, antidemokratik, anti sosyal, hak ve zgrlkleri yadsyan, ynetimde
irade ve inisiyatifi elinden karm, politik kadrolarn ise poplist, karc,
bamsz politika retme yeteneinden yoksun ve mutlak olarak lidere bal
politikaclarn elinde olduu herkes ve her kesim tarafndan bilinmektedir.
Toplumda geerli deer yarglar bu koullarda olumakta, bu kadrolarn tutum ve
davranlar eylemlere rnek ve gereke oluturmaktadr.
Bunlarn yannda ideolojik yandalk, makam ve mevki beklentileri, iktidarlara

yaranma, korku ve ekingenlik, youn beyin ykama yntemleri ve saptrlan
gereklikler bireylerin tutum, davran ve kararlar zerinde etkili ve belirleyici rol
oynamaktadr.
Etik ve ahlakla siyaset balantsnn, baka bir anlatmla siyasetin herhangi bir etik
endiesi tamadnn saysz rnei her gn basn yayn organlarnda
sergilenmektedir. rnein bir parti bakan alnan karar ahlaken yanl, siyaseten
dorudur gryle ahlak siyaset alannn dna karabiliyor.
deoloji
deoloji kltr oluturan nemli elerden biridir. deolojiyi genel bir yaklamla,
sahip olunan bir dnya gr dorultusunda bir sistem kurulmas amac olarak
tanmlayabiliriz. Bu amala ilikilerin, eylem ve yntemlerin gelitirilen ideoloji
esaslar iinde kurularak, kitlelere ve topluma yn verilmek istenmektedir..
nsanlar iinde yaadklar topluma ynelik istek ve zlemlerini benimsedii
ideoloji erevesinde ifade eder. deolojinin bilinli, iradi ve rasyonel bir btnlk
zlemini dile getirdiini belirten B. Tolan ideolojinin devrimci olabilecei kadar
tutucu, totaliter olabilecei kadar liberal, ar olabilecei kadar lml, deime
yaratcs olabilecei kadar statkocu, olabileceini belirtmektedir. [19]s.226
Bir toplumda egemen ideoloji, o toplumu temsil ettii snflarn karlar
dorultusunda ekillendirmeyi amalamaktadr. Bu amala, egemen ideoloji
35
toplumun kltrel yapsn, deer yarglarn, geerli ahlak kurallarn, toplumsal

bilinci v.b. Yaam etkileyen tm kurum ve kurallar, ksaca toplumun st yapsn,
temsil ettii snf veya kesimin karlar dorultusunda oluturmaktadr. Bu ynden
Trkiye'ye baktmzda tutucu, totaliter ideolojilerin, yllardan beri egemen
olduunu, egemenliini srdrmek iinde her trl basky uyguladn
grmekteyiz. Trk-slam sentezi, milliyeti, milliyetimukaddesat,
mukaddesat, liberal statkocu ideolojiler bu gnk suskun, duyarsz,
yabanclam ve yozlam bir toplum yaratmlardr.
rf ve Adet, Gelenek , Grenek ve Tre
Ahlakn ieriini byk lde rf ve adetler oluturur. rf ve adetleri gelenek ve

greneklerle e anlaml tutarak, hepsini birden tre bal altnda toplamak da
mmkndr. Nitekim bir bilim olarak ahlak, gnmzde trebilim adyla
anlmaktadr. Toplumsal normlarn nemli bir blm, hukuksal normlarn yani
yasalarn aksine, genellikle meru, yetkili ve kurumsallam bir otorite tarafndan
yaratlmaz; kendiliklerinden ve aama aama oluarak toplum yaamnda g
kazanr, sonra da toplumsal basknn salad yaptrmlarla otoriteye kavuurlar.
Toplumda uzun bir sre kullanlarak gelimi ve geleneksellemi, yaygn ve
gncel olarak uygulanan toplumsal normlar adet olarak tanmlanmaktadr. Daha
st bir dzeyde, gl deerler ieren normlara ise rf ad verilir. rf ve adet
arasnda bir ierik ve nitelik farkndan ok, bir dzey fark bulunmaktadr.
rf ve adetler, toplum, grup ve snflar arasnda deiebildii gibi, zaman iinde de

nemli lde farkllaabilirler. Bir rf dorulad bir tutum veya davran bir
sre sonra yadsyabilirler. ada toplumlarda, kiiler arasndaki ilikilerin, kiisel
niteliklerinden syrlp anonimlemesi, rf ve adetlerin etki ve nemini
azaltmaktadr. Bireyde bu durumlarda, aidiyet veya referans grubunun normlar ve
kontrol dnda tutum ve davran oluturabilmektedir. Bireyler rf ve adetlere
genellikle kendiliklerinden uyarlar. Bu alandaki sapmalar, toplumca hatta bireyin
bizzat kendisi tarafndan engellenir. Baka bir deyile, normun yaptrmn bizzat
birey de uygulayabilir; bu durum normal olarak, bireyin normla btnleme, onu
iselletirme dzeyine baldr. Bir rf veya adetin zorlayc ve balayc
yaptrmlarla desteklenmesi halinde, hukuk kurallar oluur.[19]s.242-243 B.
Akarsu'da, Felsefe Terimleri Szlnde yle tanmlamaktadr: Tre, bir
topluluka benimsenmi, yerlemi eyleme ve yaama biimlerinin, kurallarn,
grenek ve geleneklerin, ortaklaa alkanlklarn, tutulan yollarn tm. Bir
toplumdaki ahlaksal davran biimleri. Ahlak alannda rf, adet, gelenek ve
grenekler byk yer tutmasna karn, almas kolay olmayan baz nemli
sakncalar da tamaktadrlar. Bu kapsamdaki deerlerin sorgulama szgecinden
geirilip deimeleri kolay olmamaktadr. Otoriteye dayal olarak yerlemi ve
sregelen baz alkanlklarn, alkanlklarla trelerin kartrlmas gibi sorunlar
yaanmaktadr.
36
Daha nce de bahsettiimiz gibi, bu sorunlarn en by, hibir insani deere

smayan, daha tesi insanlk d tre cinayeti, taa tutarak ldrme gibi vahet
gsterileridir. Yine lkemizde yaygn olan kan davas, berdel vb. insan haklaryla
badamayan alkanlklarn bu kapsamda saylmas etik ve ahlak ilkeleriyle
aklanamaz.
Toplumsallama Sosyalleme
Toplumsallama, bir insann toplumsal yaamda sergiledii kiiliktir. Bir insann,

dier insanlarla, toplumla ve evresiyle kuraca ilikileri ynlendiren tutum ve
davranlar, bunlara nclk eden deerleri, kiilii toplumsallama srecinde
olumaktadr. Bu oluum snr olmayan yaam boyu gelime potansiyeline sahip
bir sretir.
Sosyalleme; Bireyin mutlak anlamda biyolojik bir varlk olmaktan kp bu evren

iinde yaamay baarmas, belli bir kltrn maddi ve manevi elerini
renmesiyle olanak kazanr. te bu renme srecine 'sosyalleme' ad
verilmektedir. Sosyalleme ayn zamanda bireyin bir kiilik kazanmas, bir
toplumsal evrede yaabilmesini hazrlayan davranlar edinmesi, en geni
anlamyla 'evreye uyum' salamas srecidir. Bu sre boyunca, eitli toplumsal
koullanmalar, rnein eitim ve retim yoluyla verilen kltrel koullanmalar,
nemli rol oynamaktadr[19]s.347 eklinde tanmlanmaktadr.
Sosyalleme ayn zamanda yaam boyu devam eden bir sretir. Yaam iinde
kiinin kendini mesleki, toplumsal, kltrel ynde gelitirmesi, ayn zamanda
yaamn da sorgulanmasyla iinde bulunduu koullara nasl mahkum edildiinin
ve neler yapmas gerektiinin de bilincini yakalayacaktr.
Dil
Toplumsal yaamda dnce ve bilin zerine ok vurgu yaplmakta ve sorunlarn

zmnde bu iki kavram anahtar olarak grlmektedir. ster meslek alannda,
ister toplumsal alanda olsun, eletirel dnceye sahip, sorgulayan, kiisel-mesleki
ve toplumsal sorunlarn btnsellii bilincini yakalam, ksaca erdemli bireylerin
ounlukta olduu bir toplumsal yapy istemekteyiz. Bireylerin dnce yetisinin
ve bilin dzeylerinin gelimesinin nemi her kesimce kavranm durumdadr. Bu
doru ve temel yaklam etkisiz klan ey 'dil'in dnce ve bilinle, ayrlamaz-
koparlamaz, bann gz ard edilmesidir. Dil zerine fazla derinlemesine
girmeden, genel olarak baktmzda; dilin dnceyi, dncenin dili gelitirdii,
insan kendi kendine dnrken dahi dili kulland, dilin kltr, kltrn
toplumu gelitirdii, dilin dnce ve bilincin dorudan yansmas ve gereklii
olduu evrensel boyutta kabul edilen dorular olduu grlmektedir. Bir
toplumda bilim ve teknolojinin geliebilmesi de ancak bunlarn o toplumun dili ve
37
kltr iinde kavramlaarak yerlemesi ve belli bir ierik kazanmasyla mmkn

olmaktadr. Grlmektedir ki insann dnce yetisi ve dzeyi dilinin zenginlii ile
doru orantl olmaktadr. rnein yaamn be yz- alt yz kelimeyle srdren
bir kiinin dnce kapasitesi de bu kadardr. nsanlarn dilinde para, ke dnme
vb. gibi bireycilii ne karan deer yarglar kavramlam ise bu kimselerin
demokrasi, insan haklar, drst davranlar konusunda dnce retmesi de
olanakl deildir.
Dil ayn zamanda yaam ortamdr. Ortamda konuulan dil kodunun kstl ya da
gelimi olmas, ilikilerin dzeyini, toplumsallamay nemli boyutlarda
etkilemektedir. rnein gelimi dil kodlarnn kullanld ortamda, bir ocuun
taleplerine kar, aklama ve ikna yntemi uygulanrken, kstl dil koduyla
konuulan ortamlarda dayak bir ifade arac olarak arlk kazanmaktadr. Bu tr
ilikiler insanda kalc etkiler yaratmaktadr.
Bu adan Trkiye'ye baktmzda dilin bozulduunu, zellikle de dili bozma

ynnde youn aba harcandn grmekteyiz. (Deerlendirmelerimiz dil
ovenizmi dnda ve her dil iin geerli bulunmaktadr.) Ne olduu belli olmayan,
yabanc dillerin bolca kartrld, jargon, bir dil kullanlmaktadr. nsanlarmz,
bu modann etkisi altnda, anlamn pek de anlamad kelime ve terimleri rastgele
kullanmaktadrlar. Bu jargon dil ierisinde dnceler bulanklamakta, dnce
yetisindeki bu gerileme dnceyi ifade etme yasana en byk destei
salamaktadr. 12 eyll cuntas, toplumsal olay ve olgularn kolayca anlalmasn
salayan dile yerleip benimsenmi birok szc sol terminoloji olarak
deerlendirip yasaklam, bilinli olarak toplumu geriletmeye dilden balamtr.
Ali Pskllolu'nun hazrlad z Trke Szlk 12 Mart dneminde
toplattrlmtr. Bununla Trkiye kendi dilinin szln toplatm ilk lke
olmaktadr.
Yabanc dilde eitimin en byk sakncalarndan biri de, kendi dilini ve eitim
grd yabanc dili tam kavrayamayan, her iki dili de yarm yamalak konuan bir
kimsenin dnce yetisi de yarm yamalak olmas kanlmazdr. Bu yzden ou
zaman kii ve kurumlar arasndaki diyalog Karagz ile Hacivat arasndaki
anlalmamaya dayanan komik syleiye dnmektedir.
Emperyalist devletlerin dier dilleri basklar altna almalarnn temel nedeni de

budur. Kltr emperyalizmi olarak tanmlanan eyde emperyalist devletlerin kendi
dil ve kltr kodlarn baka dil ve kltrler iine yerletirerek dnceleri, bilinci,
deer yarglarn saptrarak topluluklar kendi deerlerine yabanclatrmak ve
gdlmelerini kolaylatrmaktr. Emperyalizm nceleri kendi dilini ve kltrn
zorla, baskyla kabul ettiriyordu. Bu gn gelinen noktada kltr emperyalizmi yle
benimsenip zmsenmitir ki, artk emperyalist lkelerin bask yapmasna gerek
kalmadan, talep smrlen lkelerin ynetiminden gelmektedir.
38
Bu olumsuzluklar karsnda, dilin toplumsal yaamn her alannda baat nemi

gz nne alnarak onun btn yozlatrc giriimlerden ve basklardan
kurtarlarak gelimesi ve zenginlemesi hedeflenmelidir.
Din
Din, toplum ve ahlak zerinde en etkili kurum veya kendine has deerler
btndr. Din yerletirmek istedii inancn kural ve deer yarglarn birer
deimez hkm olarak ahlak alan zerine oturtmaktadr. Genel kan olarak din
ahlakla zdeletirilmektedir. lkemizde de ahlak din iine yerletirilmi ve din ve
ahlak btnletirilmitir. Gerekte ise din ve ahlak, aralarndaki ilikiye ramen,
zde deildirler. Ahlak kurallar dinamiktir, tarihi ve toplumsal olarak deiebilen
deer yarglardr. Buna karn din kurallar duraandr, toplumlara ilahi kudret
tarafndan bildirildii kabul edilen kesin kurallar btndr.
Dini inan ierisinde yaplan eylemin doru ve yanll tanr buyruuna gre
deerlendirilmekte; iyiliin dl cennet, ktln cezas ise cehennemde
yanmak olacaktr
Dini adan en geerli eylem ibadettir, ibadet dnda ilenen etik kusurlar Tanrnn
ho grs ve affedicilii iinde deerlendirilmektedir.
Din insanlara genelde eitliki yaklamaz. Her ne kadar insanla nizam getirmek
iin bildirilmise de, kendi anlay dnda kalanlar kafir olarak grlmekte onlara
hak tanmamaktadr.
evresel tahribat, kitlesel alk ve din iin verilen savalarn olduu, hepsinden
beteri de insann her canl varl yz kere ldrme kapasitesine eritii bir
dnyada, insan rasyonel olarak bir tanr inannn etkisiyle ahlaki ilerleme
salanm olduundan nasl bahsedebilir?[5]s.127
Prof. Dr. Yasin Ceylan din ve ahlak konusunda yle demektedir.

Din ve ahlak ilikisi konusunda belirtmek istediimiz son bir husus da udur:
Ahlaksal eylemi etkileyen farkl kltrler ahlakn d kaynaklardr. Bu kaynak
toplumdan topluma, kltrden kltre deiir. Ancak insann doasna dayanan
ahlak, i kaynakldr. Bu kaynak kltr ve rk farkna baklmakszn, akl sahibi
olmalar sebebiyle tm insanlarda ayndr. kaynan ilkeleri hibir kltrn ve
dinin tekelinde deildir. Bu yzdendir ki her toplumda erdemli davran ve erdemli
insan grmek mmkndr. Buna 'doal ahlak' diyebiliriz. Doal ahlak gelitirmek
iin bir dine girmek veya metafizik bir inan sistemine balanmak ve hatta Tanrnn
varlna inanmak gerekmez. nk ' her zaman doru syle', 'iyilik yap, ktlk
yapma' ' insanlar ara olarak kullanma' gibi ahlaksal ilkeler herhangi bir kltr
veya dnya grnn zel olarak kefettikleri kurallar deildir. Bunlar bilmek
39
iin insan olmak yeter. Karmak metafizik sistemlerin bnyesinde ortaya kmaz.
Ancak bu sistemler ierisinde bir yere konur. Speklatif akl ile bir kuram olmaya
aday olmayacak kadar sadedir ve insan olan herkesin ortak maldr. Doal ahlakn
ilkelerine sahip olma ve erdemlerine ulama imkan, dindar dinsiz, teist ateist
herkes iin ayn seviyededir.[20]s.107
Bilin ve Toplumsal Bilin
Bilin insann kendisini ve evresini anlamasn salayan zihin srelerinin

toplam; bilme, usa vurma, yarglama, anlama gc ve yeteneidir. Bu yetenein
olumas insann iinde bulunduu koullara baldr.
Toplumsal bilin ise; toplum yaamndaki dnce, sanat, siyaset, hukuk, tre,
bilim, din, felsefe gibi kurumlar oluturan bilin biimlerinin tm; toplumsal
akldr. nsan bilinci iinde yaad toplumun bilincine gre oluur. Toplumsal
bilin kiinin dnce yapsn, dolaysyla da bilinci zerinde belirleyici
konumdadr. Marx bu konuda, toplumda egemen retim biiminin, toplumun
bilincini ve bu bilin erevesinde de hukuki ve siyasi yapnn temelini
oluturduunu belirtiyor ve insanlarn varln belirleyen ey, bilinleri deildir;
tam tersine, onlarn bilincini belirleyen, toplumsal varlklardr[9]s.25 diyor.
Yaam koullarnn kazandrd deneyim, bilgi ve koullardaki deiim ve benzeri

etkenlerle insann kendi varlnn anlamn ve toplumdaki yerini kavramas bilin
sramasn yaratmakta ve giderek toplumsal bilinci srama noktasna ulatrmaya
ynelir. Ne var ki bu kolay ileyen sre olamamaktadr. Bireyin toplumsal bilincin
dnda dnmeye, sistemin kurum ve kurallarn, eletirel yaklamla irdeleyip
onlar deitirip dntrmeye kar gsterdii diren, toplumsal gelimeyi
erteleyen en nemli etken olmaktadr.
Yabanclama
Genel bir tanmlamayla yabanclama,bireyin toplumsal, kltrel ve doal

evresi zerindeki kontrolnn azalmas olarak tarif edilmektedir. [19]s.281
Prof. Dr. . Ozankaya da yabanclamay yle tanmlyor. Belli tarihsel
koullarda insan ve toplum etkinlikleri rnlerinin ( emein, parann, toplumsal
iliki sonularnn, insann zelliklerinin ve yeteneklerinin ) bu etkinliklerden
bamsz ve bunlara egemen ya da zlerinde olduklarndan deiik biimde
kavranmas [3]
Yabanclaan birey, sahip olduu deerlerin bilincinde olmadan, onlara yabanc ve

kendini bu deerlerin dnda grmektedir. Toplumsal koullar, ne srlp
dayatlan deerler ve bu deerlerin fetiletirilmesi, bask, kstlamalar, kitle
iletiim aralar kanalyla yaratlan ortam ve benzer etkenlerle dnme sreleri
zerinde kurulan hegemonya bireyi toplumsal iliki ve etkinliklerden
40
uzaklatrarak onu yalnzla itmekte ve bir anlamda kleletirmektedir.

lkemize baktmzda bu yabanclamann inanlmaz boyutlara ulatn
grmekteyiz.
Yabanclama sadece bireyle snrl kalmamaktadr. Genel olarak; siyaseti ve

siyasi iktidarlar, kendini g oda olarak gren yaplanmalar, devlet, rgtler,
yneticiler akla gelebilecek tm yaplanmalar lkelerine, kurumlarna, ahlaki
sorumluluklarna ve insani deerlere yabanclamlardr. u anda iine
srklendiimiz sava ve ne srlen sava gerekeleri, insanlar zerinde
uygulanan bask ve iddet, g gsterileri toplum olarak elden kardmz
bamszln, kendi geleceimizi zgr olarak kendi irademizle
belirleyememenin yaratt aalk kompleksini gizleme abalarndan baka bir
anlam tamamaktadr. Yabanclamann anlamn C. W. Mills: Kendine
yabanclaan toplumun, demokratik toplumun anti tezi olduunu ileri srmektedir.
Dnr, bylesi bir toplumda yaayan insann durumunu yle tanmlamaktadr.
Toplumu rasyonalize etme eiliminin bu zorunlu etkileri nedeniyle, birey
'elinden geleni yapmakla yetinmekten baka bir are bulamamaktadr. Umutlarn,
emellerini ve almalarn iinde bulunduu ortama gre biimlendirmekte, bu
ortamdan kurtulmakta kullanabilecei hibir k yolu bulamamakta; dpedz,
sonunda, kendisi bu koullara balanmaktadr. Birey alma saatlerinin dnda
kendisine braklan zaman eitli oyunlarla, vakit geirmekle, ' elenmekle'
geirmektedir.stelik, harcanan bu zamann nasl harcayaca da rasyonalize
edilmi bulunmaktadr. retiminden, almasndan yabanclat gibi,
tketiminden ve gerek anlamdaki bo zaman kullanmndan da birey
yabanclam bulunmaktadr. Bireyin bu uyumlanmas ve bunun bireyin kk
yaam ortam ve kendisi zerindeki etkileri onun dnme ansn, dnme
yeteneini ve iradesini yitirmi oluundan dolay ortaya kmakla da kalmamakta;
bireyin bir zgr insan olarak edim ve eylemde bulunma ans ve yeteneini de
etkilemi olmaktadr. Gerekten de, bu duruma uyumlanm bir birey zgrln
ve insan aklnn nasl bir deer ifade edebileceinin bile bilincine varmaktan
yoksun braklm olmaktadr.[16]s.262
nsan ilikileri iinde etik ve ahlaki deer yarglarnn yaam bulmas iin zgrlk,
zerklik kavramlaryla ama-ara ilikilerinin de zerinde durmak gerekmektedir.
ok sk kullanlan bu kavramlar ounluu dnrlerin tanmlamasna dayal
olarak aklamaya alacaz:
nsan ilikileri iinde etik ve ahlaki deer yarglarnn yaam bulmas iin zgrlk,
zerklik kavramlaryla ama-ara ilikilerinin de zerinde durmak gerekmektedir.
ok sk kullanlan bu kavramlar ounluu dnrlerin tanmlamasna dayal
olarak aklamaya alacaz:
41
Kitle Toplumu Ve Kitle Kltr
O. Hanerliolu Felsefe Ansiklopedisi'nde ;

Toplum: belli bir retim biimiyle belirlenen rgtl insan topluluu... toplum
deyimiyle dile getirilen insan topluluu, belli bir ekonomik yapyla belirlenmi
belli st yap kurumlarna sahip sosyo ekonomik bir biimlenmedir eklinde
tanmlama yaplmaktadr. Birey ve toplumun karlkl etkileimle birbirlerini
oluturduklarn belirten yazar daha sonra Marx ve Engels'den u alnty yapyor:
Bireyin (bir kiinin) zgr olarak gelimesi, toplumun (herkesin) zgr olarak
gelimesinin koulu olduu gibi, toplumun zgr olarak gelimesi de bireyin zgr
olarak gelimesinin kouludur[12] demektedir.
Demokratik hak ve zgrlklerin bask altnda geriletildii, kamuoyunun
demokratik yol ve yntemlerle oluamad toplumlarda insanlar ynetilmekten
ok, deiik yntemlerle kitleler halinde gdlmek istenmektedir.
Bylesine oluturulan bir toplumsal yapy, Amerika'nn toplumsal yapsna
getirdii ar eletirileriyle tannan nl toplum bilimci, C.W. Mills kitle toplumu
olarak tanmlyor. Yazar yle diyor:
Kar durumda, yani kitle toplumunda ise u temel zellikleri gryoruz;
i Bakalarnn fikir, dnce ve kanaatlerini dinleyenler pek ok, buna karlk
kendi fikir, dnce ve kanaatlerini ifade edebilenler pek az; tamamen bir
soyutlama ve aslnda toplama bireyler yn durumuna indirgenen kamu, kitle
iletim aralarnca etkilenip, biimlendirilmekte;
i Kitle haberlemesinin rgtlenme biimi bireylerin annda ve etkinlikle
yantta bulunmalarna olanak brakmamakta;
i Kamuoyunun olumasndan sonra, kamuoyunun kendini realize etmesi iin
kamunun girimesi gereken eylemler, bu eylem kanallarn rgtleyen ve kontrol
altnda tutan resmi makamlarca ya da iktidar evrelerince denetlenmekte;
i ktidar kurumlar karsnda kitlelemi kamunun bamszl kalmamakta;
iktidar kurumlarnn ve resmi makamlarn grevlisi olan kimseler kitle zerinde
ak ya da rtl yollardan nfuzda bulunmakta, kiilerin karlkl ve zgr
tartma yoluyla kamuoyu yaratabilme zgrlkleri daha olumadan nlenmek
istendii ve nlendii grlmektedir.[17]s.425
Mills, kitle toplumunda yaayan insanlar iin u deerlendirmeleri yapyor:

Farknda olsalar da, olmasalar da, kitle toplumunda yaayan insanlar kiisel
glk ve sorunlarnn toplumsal sorunlar nitelii tadn gremezler; grseler
de, birincisini ikincisinin konumuna getiremezler. Bu tr bir toplumda yaayan
bireyler kendi dar ortamcklarndaki kiisel sorunlar ile, sosyal yapnn sorunlar
arasndaki karlkl etkileim ve bantll grp anlayamamaktadrlar. zgn
bir kamu iinde yaayan bilgili bir birey ise bunlar yapabilecek durumdadr. Bilir
ki, ou kez, kiisel sorunlar ve glkleri olarak yaad eyler bakalarnn da
paylat sorunlar ve glklerdir. Daha da nemlisi, bunlarn zm iin her
42
hangi bir bireyin getirebilecei bir zm yeterli olmayacak; bireyi, iinde yaad
gruplarn yapsnda kimi zaman ise, toplumun btnnn yapsnda deiiklikler
yapmak gerekecektir. Kitle toplumundaki insanlarn sorunlar, glkleri vardr;
fakat ou kez bunlar anlamn ve temeldeki nedenlerini grp
anlayamamaktadrlar.[16]s.289
Yazar ahlakla kitle toplumu arasnda da yle bir ba kuruyor. st ahlakszlk

Amerikan toplumundaki sekinlerin en belirgin zelliidir. st ahlakszln bu
denli yaygnlamas, toplumdan tepki grmemesi ise kitle toplumunu kitle toplumu
yapan en nemli zellikler arasna girmi bulunmaktadr.[17]s.482
Bu tanmlama ve deerlendirmelerin bizim toplumumuz iin de geerli olduu

grlmektedir. Bu ekilde kontrol altnda tutulan halkn davranlar ve kamuoyu,
egemenlerin istek ve karlar dorultusunda kolayca oluturulabilmektedir.
(nsan nesneletiren toplum mhendislii uygulamalar kresel boyutta eyleme
konmutur). Bu da halktan ve emekten yana eylem ve deerlerin toplumda yansma
bulmasnda almas gereken ciddi sorunlar yaratmaktadr.
Kamu Alan, Kamu Yarar Ve Kamuoyu

. Ozankaya 'kamu'yu Topluluk oluturucu ortak karlar evresinde oluan ve
yeleri bu ortak kar konusunda karar birliine ulamak iin etkileimde bulunan
toplumsal kesim[3] olarak tanmlyor.
Kamu kavramndan tretilen bu kavram zerinde ok tartlan, deiik
anlamlar yklenen kavramlardr. 1982 Anayasas, meslek birliklerini kamu
yararna kurulular olarak tanmlamaktadr. Bu tanmlamada kamu yararn;
devlet; kurumlar vesayeti altnda alma; rgtler ise, anayasadan destek almak,
dolaysyla g sahibi olmak eklinde anlamaktadrlar. Burada hangisinin geree
daha yakn olduunu anayasann nitelii belirlemektedir.
Mimarlar odas, kamu yarar ve toplum yarar karlatrmas konusunda, mit
Doanay'dan gr istemi ve bu gr yaynlamtr. . Doanay makalesinde
u grlere yer veriyor.
Toplum yarar ve kamu yarar arasnda anlam bakmndan fark vardr. Kamu
yarar kurulu dzenin korunmasndaki kardr. Kurulu dzen zel mlkiyete
dayanyorsa, bu takdirde kamu yarar zel mlkiyetin korunmasndaki kar
anlamna gelir. Bylece de kamu yarar, bireyin karlaryla zdetir. Bu nedenledir
ki kamu yarar kavram zel mlkiyet kadar eskidir. Toplum yarar ise, kurulu
dzenin niteliidir. lkede tm insanlarn ortak karlarn ifade eder... Bu nedenle
zel mlkiyetin salt bireysel olduu bir lkede, dzen toplum yararna olmaz. Ama
byle bir dzende kamu yarar gerei snrlamalar vardr. u halde toplum yarar alt
yapy koruyucu deil, onu oluturan bir kavramdr[21]
43
Kamuoyu, olay ve olgular zerinde toplumun ortak yargs anlamndadr.

Kamu alannn zelliklerini varsaym olarak; devlet, grup, cemaat vb. g
odaklarnn bask ve ynlendirmesi altnda olmayan, iletiim aralarnn yanl
kullanlmad, etik ilikilerin geerli olduu, kamuoyunun zgrce oluturulduu,
eitlik ve zgrlkler alan, olarak tanmlayabiliriz. zgrlk tanm gibi,
ulalmas zor, ama ulalmak istenen bir hedeftir.
Kamu alan ve kamuoyunun bugn nasl deerlendirildiini A. Giddens yle

tanmlyor: Kamu alan, herkesin ilgilendii konularn tartlabildii ve
dncelerin oluturulduu bir kamusal tartma alandr...Kamu alan azndan ilke
olarak- bireylerin, kamusal bir tartma iin bir forumda yer alan eitler olarak
biraraya gelmeleriyle ortaya kmaktadr...acl toplumlardaki tartma, kltr
sanayiinin ortaya kyla nefessiz kalmtr. Kitle iletiim ve elence aralarnn
geliimi, kamu alannn byk lde bir aldatmacaya dnmesine yol amtr.
Ticari karlar kamunun karlarnn nne geerken politika, parlamento ve
iletiim aralarnda sahnelenen bir oyuna dnmtr. 'Kamuoyu' artk, ak, aklc
tartmalar yoluyla deil rnein reklamda olduu gibi ynlendirme ve denetleme
yoluyla olumaktadr.[22]s.402-403
Kamu alannn hukukun stnl ve demokrasi alannda yaanan krizden

olumsuz etkilendii, buna karn, demokratikleme sreci iinde olumlu etkilenip
nem kazand bilinmektedir.
zgrlk
zgrlk insanln en ok deer ykledii, uruna lm gze ald bir

kavramdr. zgrlk, basit bir anlatmla, insann bakasnn vesayet ve basksnda
kalmadan kendi iradesiyle karar verme olanana sahip olmasdr. zgrlk
bireysel bir ayrcalk deil, toplumsal yaam biimidir. Bireyin zgrlemesi
toplumun zgrlemesiyle ilgilidir ki bu da dorudan sistemle ilgili bir sorun
olarak ortaya kmaktadr. nsanlarn zgrlk alann sisteme egemen ideoloji
belirlemektedir. Bu nedenle insann zgrlemesinin koulu, sistemin balarndan
kopma sorunudur.
zgrlk, sadece, insann dilediini yapabilmesi olana olmad gibi, kiinin

nndeki seeneklerden birini seebilme olana da deildir. zgrlk her eyden
nce, gerekleebilirlii olan seeneklerin ortaya konulmas, zerinde
tartlabilmesi ve bundan sonradr ki, bir semede bulunma olanadr.
zgrlk sorunu bununda ardnda insana ilikin sorunlarn geleceine dair

kararlarn nasl alnmakta ve kimin tarafndan alnmakta olduu
sorunudur.[16]s.268-269
44
Irak'a dzenlenen saldrda en fazla ypratlan kavram zgrlk olmutur.

zgrln, bir yandan eylemle kazanlacak bir hak deil egemenin bana bal
bir ey olduu, dier taraftan yamalamann zgrlk olduu ne srlerek
anariyle zdeletirilip insanlar zerindeki moral deeri yklmak isteniyor.
Medya
Kuramsal olarak yaklaldnda medya, toplumu en yaygn ekilde bilgilendiren

kurumlar iaret etmektedir. Halk zamannda ve doru bilgilendirmenin yarataca
etki ve tepkinin gc bilindii iin, bu gc yaratmada ok nemli bir yere sahip
olan medyaya 4. g denmektedir.
Bu kan ve beklentiler nedeniyle ou kez, lke sorunlar zerinde dile getirilen

gerekleri kamuoyuna duyurmad, duyarsz kald iin medya sk sk eletirilir.
Bunun gibi sorunlarmzn zm ynnde bask oluturmak amacyla gr ve
nerilerimizin medya araclyla kamuoyuna yeterince duyuramadmzdan
yaknrz. Bunlarn hepsinde gerek pay bulunmaktadr. Burada medyann gerek
niteliinin ne olduu ne kmaktadr. Medyann, elindeki gc ktye
kullanmamas iin basn ahlak yasas kartlmtr. Ayrca ilkeli davranlaca
ynnde imza ile gvenceye alnm ilkeleri ve kurumlar bulunmaktadr.
Btn bunlara karn, kresel boyutta, medyann neye hizmet ettiini, baz alntlar,
ok daha iyi tanmlayacaktr.
Son zamanlarda ismi lkemizde de sk duyulan Noam Chomsky Dil ve

Sorumluluk adl yaptnda yle diyor. Kapitalist bir toplumda kitle iletiim
aralar kapitalist kurumlardr. Bu kurulularn egemen ekonomik karlarn
ideolojisini yanstmamas, ok byk srpriz olurdu.[23]s.15
almamzda grlerine ok sk ba vurduumuz nl dnr C. W. Mills

ktidar Sekinleri yaptnda unlar sylyor. Kitlelerin, kitle haberleme
aralaryla yaplan bildiriim ve gdleme yoluyla ifal edilmesinin yan sra, ani
ve bilinsiz ekilde tertiplenmi gsterilerle de, istendiinde, kitleler habersizce ve
bilmedikleri ynlere itilip srklenmeye balamtr. Bylece, bu yolla da, insanlar
toplumsallamadan alkonularak, atomlara ayrlm bir toplumda boyun emeye
altrlm, bamsz dnebilme yeteneinden yoksun braklmtr.[17]s.130
nay Szer Felsefenin ABCsi adl yaptnn, Evrensellik Yerine Yuvarlaklk
(globalleme) balkl blmnde yle diyor.
nc dnya lkelerine bu arada Trkiye'ye de batda retilen televizyon
programlar dk fiyatlarla satlabilmekte, uydu yaynlar dnyann her yerinde
izlenebilmekte, hkmetler ileri teknolojinin (high tech) byk alclar olarak
vnmektedir. Bunun karl televizyon yaynlar karsnda edilgen, kaytsz
kitleler olumutur. Politika televizyon programlarnn ayrlmaz paras olmutur.
Sava, terrizm, politika, televizyon ekranlarnda sunulmak zere
hazrlanmaktadr. Evrensel deerler kiisel ve ulusal zelliklerin, giderek
45
ayrmlarn genel ilkeler altnda uyumlamasn gerektirir. rnein sanatta ulusal

olunmadan evrensel olunamaz vb. Oysa yuvarlaklama ayrmlar ortadan
kaldrmadan onlar yaammzda etkisiz klmaktadr. Asla yuvarlak deil, ok ince
hesaplarn yuvarlak gsterdii bir dnyada yayoruz. Dnyadaki savalarn ve
evre felaketlerinin birbirine benzer grntleri karsnda klmz kprdamadan
dakikalarca kalyorsak, bu baka her eyin de ilerde ekilebilir hale geleceini
ksaca yuvarlaklamann bir son olmadn gsteriyor. Olaylarn kendileri deil,
olaylarn tehlikesiz hale getirilmi grntleri.[24]s.282
Ksaca medya bu gn, toplum mhendislii yapmakta elindeki olanaklar,

toplumsal yaamn her alannda, yabanclatrmay daha da yaygnlatrmakta
kullanmaktadr.
Brokrasi
Brokrasi genel devletle, devlet memurluuyla ilgili bir kavram olarak

alglanlmakta, hatta brokrasinin en kat ve youn uygulayclar olan sermaye
snf bile brokrasiden ikayet etmektedir. Brokrasinin douu rgtlerin
geliiminde bilginin nemi, rgtlerin yazl kurallar ve bilgi hafzasnn olumas
gereklerine dayanmaktadr. Brokrasi yetkili idareciler topluluu ve idare
sisteminin, bir otoritenin kullanmnn tanmdr. Brokrasi bir makamlar
hiyerarisidir, atamayla grevlendirilen insandr, kademeler arasnda iletiimi
salayan, kural ve ynetmeliklere gre davranan, gizli ve ak bilgileri elinde
bulunduran insandr. Brokrat her eyi kesin kurallar iinde deerlendiren insandr.
Bu haliyle brokrasi oligarinin de temelinde yer almaktadr .
Brokratlar, resmi ilikilerinin dnda, ii bilen insanlar olduklarndan, kurulu ya

da irketlerle ilikilerde sorunlarla karlaan insan ya da kurumlara resmi olmayan
kanallarla yardmc da olurlar.
Teknoloji
Bilim ve teknoloji bir toplumun yaamnda belirleyici bir konuma sahiptir. Bir
taraftan yaam koullarn gelitirip insan mrn uzatrken dier taraftan
insanlar kitleler halinde yok edilmesi olanaklarn salyor. Btn meslekler
lkede bilim ve teknoloji gelitirecek politikalara ncelik verilmesini ve kaynak
ayrlmasn savunmakta, bu ilgi giderek teknoloji ovenizmine dnmektedir. Bir
toplumda bilim ve teknoloji retiminin gelimesi pek ok deerin birlikte var
olmasna ve karlkl etkileim gelimesine bal olmaktadr. Gnmz
teknolojisi deyiminin anlamn aklamak istersek, gnmz toplumundaki yerini
btn boyutlaryla ele almamz gerekir. Yani, artk yalnzca kullanlan gelimi
aralarn dikkate alnmas yeterli deildir, teknolojiyi, gnmz toplumlarndaki
sosyal, politik, psikolojik, kltrel ve felsefi boyutlaryla birlikte dnmemiz
46
gerekir. Ancak bu ekilde gnmz teknolojisinin anlam kavranabilir.[15]s.78

Teknoloji toplumun deer yarglarn, gelenek ve greneklerini de kkl
deiiklie uratmaktadr. Bu nedenle bilim ve teknolojinin gelimesi sadece
bilim insanlarnn, teknik kadrolarnn bilgi ve iradesine bal olmamaktadr. Bu
toplumsal bir sorun toplumun karar vermesi daha dorusu toplumun tm snf ve
katmanlarnn byle bir gelimeyi hedeflemesi gerekmektedir. Gelimilik
ynnde ok byk rakamlarla konuulan lkemizde krk yldan bu yana AR-GE
almalarnda bir arpa boyundan te yol alnamad. rnein TBTAK'n en
nemli ilevlerinden biri, bilim ve teknoloji alanndaki deerleri kltrel yapya
yanstmasyd, sonuta toplumun deer yarglar bilim ve teknolojiye kar baskn
duruma geldi. . Ural bizdeki teknoloji alglamasn, tartma kitap zerinde
grlerini belirten bir meslektamzn ifadesiyle, ok gzel tanmlamaktadr:
Kltrel arka plann ihmal edilmesiyle ulalacak teknolojik seviye, o toplumda

her eyden nce hi umulmadk olumsuz sonulara sebep olabilir. Bu artlar altnda
teknolojik imkanlar ve onlarn gnlk yaantmzda bolca kullandmz sonular,
toplumu ve dolaysyla bireyleri, iin kolayna kama, sistemsiz ve disiplinsiz
olma, elence dkn, takliti olma gibi alkanlklara itebilir[15]s.73
Bu ksr dngnn krlabilmesi iin ncelikle bilim ve teknoloji kltrnn

toplumda yerlemesini hedeflememiz gerekmektedir.
Vicdan
nsann olay ve olgular karsnda sergiledii tutum ve davranlar, etik ve ahlak

anlay genellikle bir vicdan ii olarak grlmektedir. Kiinin vicdanna gre
hareket etmesini, vicdan sahibi olunmasn, vicdann sesine kulak verilmesini
beklemek veya bu dorultuda arda bulunmak vicdana verilen deeri
gstermektedir.
Orhan Hanerliolu Felsefe Ansiklopedisi Szlnde vicdan yle tanmlyor:

Vicdan (bulun), insann grg ve bilgileriyle kendini yarglama yetisi. nsanda
doutan var olmayan, insann yaad toplumsal koullarda oluan grg ve
bilgisinin sonucudur, bir bilin olgusudur.[12]
Bedia Akarsu Felsefe Terimleri Szlnde vicdan 'trel bilin' olarak

Trkeletiriyor ve ahlaksal bilin, iyi ve kt zerine bilin olarak tanmlyor.
Yaplan uzun tanmlamalardan bazlar: - nsann ahlak deerleri zerine dolaysz
ve kendiliinden yarglama yapma gc. nsann kendi davranlarnn ahlaka
deerli olup olmad zerine zel bilin. Bu bilin yapmay ya da yapmamay
tleyerek, uyararak, sulayarak, yarglayarak, onaylayarak, ve knayarak
kendine zg bir biimde yaam ve eylemlerimize elik ediyor gibidir.- Toplumda
kazanlr; insann toplumsal benlii ile ilgilidir.[2]
47
. Kuuradi vicdan, kiinin benimsemeyi istedii, doallklarna inand genel

deer yarglarndan, bunlarn temelindeki kural ve ilkelerden kendini sorumlu
duymas olarak aklamakta ve Kiinin kendi eylemlerine deer bimesini
izleyen yaant ise, 'vicdan' denen bilin olgusuyla karlatmz yerdir.
'Vicdan' sorunu, sorumluluk sorunuyla ilgilidir; ne var ki buradaki sorumluluk,
olan bir sorumluluk deil, duyulan belirli bir sorumluluktur: bir grup yesi olarak
kiinin, benimsemi olmas gerektiini dnd, doallklarna inand belirli
deer yarglarndan ve bunlarn temelindeki kural ve ilkelerden kendini sorumlu
duymas.[1]s.154 demektedir.
. Kuuradi daha sonra, sorumlu olmann her zaman kendini sorumlu duymay
beraberinde getirmedii gibi, kendini sorumlu duymann sorumlu olmay da
gerektirmeyebileceini ifade ediyor. Kiinin vicdannn kendini gerekliklerinden
sorumlu duyduu ilkelerin, kurallarn niteliine bal olaca, dolaysyla bunun
etik ilikiler asndan rastlantsal olabileceini belirtiyor. Vicdann oluumunda
toplumsallama dnemin nemi zerinde, kafeste ku besleyen ocukla, sapanla
ku avlayan ocuun vicdannn ayn ynde gelimeyeceini tartrken, elektronik
postadan bir ileti geldi. letide, D. Ccelolu'nun sapanla ku avlamak zerine
yaymlanm bir ans geldi. Bu anda, Ccelolu; ku sapan yaparken, abla diye
ard vey annesinin kulara kymamasn rica ettiini, kendinin de bu ricay
kabul etmediini, daha sonra aradan ok uzun yllar getikten sora ablasn nasl
hakl bulduu anlatlyordu. Vicdan konusunda baka bir deerlendirme; ou
kere kii, temelde kendi kar iin yapt bir davran ahlaki bir mesele haline
getirmekte ve arkadalarnn gznde itibar kazanmaktadr. Firmalar, zaten vergi
dairesinin el koyaca paralar hayr kurumuna balamak suretiyle toplumsal
vicdan sahibi bir firma unvan kazanrlar.[5]s.143
Sz Verme
Evrensel boyutta ve deerde bir kavramdr. Deerler kavram iinde yer alan sz
verme veya sznde durma en ok ypratlan, kirletilen kavram olmutur. Bu
nedenle, ayr bir kategori gibi bu kavram zerinde durmak nem tamaktadr. Sz
verme insann iradi karardr, ahlaki olarak, yerine getirmeyecei bir konuda onu
zorlayacak hibir neden bulunmamaktadr. Sznde durmann gvenilirlik
gstergesi, erdemlik olduu tartmasz herkesin kabul ettii bir gerektir. Bu
nedenledir ki erdem, drstlk grnts vermek iin bu deerler sonsuz snrsz
boyutlarda kullanlp inenmektedir. Dnrlerimizden Nermi Uygur bu
konudaki grlerini yle ifade ediyor.
.... Hatta asl i sz vermektir diyesim geliyor. Peki yleyse neden sz vermeyi
deersiz bulmuuz? yle sanyorum ki sz vermeyi ktye kullanmak yol am
buna. Her ada, her ulusta, her evrede rastlanan, bazen pek bol rastlanan
dnekler, sz vermeye beslenen saygy azaltm. Bazlarna gre daha da
48
azaltacak. Ne var ki sz vermenin deer leini dneklerde aramak yanl bir i

yapmak olur. Kim sever u dnekleri. Dnein kendisi bile oun tiksinir
kendisinden.
Sz vermenin btn arln tayan, dzenleyici gcdr. Her bireyin, her

topluluun ba devi dnyay yaanr bir dzeye ulatrmaktr. abalar hep bu
amaca ynelmitir. te sz verme hep bu abalarn iinde rlmtr; bu abalarn
ou sz vermeden baka bir ey deildir. Bylelikle insan, yaama koullarna
kendi dileklerine uygun bir klk kazandrmaya giriir. Verilen sz bir varolu
yntemidir. Nasl var olacan verdii szde belirler insan..[25]s.25-26
Yemin ( Ant)
Yemin, gnlk yaamda, kiiler aras ilikilerde, az alkanl haline dnm

bir ekilde, ok sk kullanlan, sylenen ve verilen szlerin doruluunun kant,
gven verme arac, yceltilen bir deer olarak kullanlmaktadr.
Yemin Tanr ve kutsal deerler adna verilen szdr. Evrensel boyutta geerlii
olan bir deerdir. nan alan dnda da kurumsallaarak hukuk alanna girmi,
gerektiinde ba vurulan bir dorulama, kantlama, gven salama arac olmutur.
Yeminin geerliini, gvenirliini ve yceliini pekitirmek iin, genellikle, bir
tren eliinde yerine getirilir, en azndan yemin esnasnda herkesin ayaa
kalkmas istenir. En nl yemin merasimlerinden biri de parlamentoda yaplan
'Yemin Treni'dir. Bir baka nl yemin, bir memurun memuriyet yaamna
balarken yapt ant imedir.
Bu gn, her iki kavram sz verme ve yemin, tadklar, daha dorusu yklenen
anlamn arlna kar en ok deer kaybeden, deerden drlen, kirletilen
kavramlardr. ok byk oranda verilen szler ve yeminler annda unutulmaktadr
daha da tesi bu durum doal karlanr olmutur.
Onur- eref
eref, zellikle son yllarda ok yinelenen bir kavram oldu.
Arkada Szlk, onur'u yle tanmlyor: kiinin kendi varlna, kendi kiiliine
kar besledii sayg, insan insan yapan i deer, eref ise, onur anlamnda ve
ayrca erdem, yreklilik ve yetenekle elde edilmi iyi n, olarak tanmlanmaktadr.
O. Hanerliolu her iki szc ayn anlamda alyor.
eref zerine yaplan vurgu toplumda ahlaki olgunluk ve erdem sahibi kii
grnm vermek, hem gven yaratmak hem de vnmek iin kullanlmaktadr.
Bu tanmlamalarn dnda erefe baka anlam yklenmekte ve onur anlamnn
dna kartlmaktadr. Montesquieu erefi, herkesin toplumdaki yerine ve borlu
49
olduu eye sayg duymas olarak tanmlyor. erif Mardin, onuru, Osmanl'da
kiiler arasnda zel onurluluk anlayna dayanan bir deer olarak tanmlyor ve
'pir'e (bye, ndere) kul olmann onursuzluk deil ok aranan bir zellik olan
'vefa' olduunu sylyor. Daha sonra insan haklarnn gelimesinin yeni bir onur
anlay getirdiini sylyor ve bunu, Kiilerin otoritesi zerine kurulu bir onur
anlayndan, kurallar ve yasalar stne kurulu bir onur anlayna gei[26]s.177-
178 olarak tanmlyor.
Barlas Tolan, toplumu snf esas yerine, statler hiyerarisinde ele alan gre gre
erefin bu sistemde bir prestije gre belirlendiini yazyor ve u bilgileri veriyor:
Ancak prestij deyimi yerine Weber'in bizzat kulland 'eref' deyimini yelemek
daha anlaml olabilir. Baka bir anlatmla, staty belirleyen eler, bir yaam
biimi, bir tketim kalb, bir ev seme, giyinme, evlenme biimi, en geni
anlamyla bir eitim trdr. Demek ki bir stat durumu, toplumsal 'erefe'
ulaabilme lsyle tanmlanmaktadr. Bir stat grubu da, toplumsal 'erefe'
ulaabilmede eit anslara sahip kimselerden olumaktadr.[19]s.267 Bu
bilgilerin nda, devlet iin kurun skan da, kurun yiyen de ereflidir gibi
benzetmelerin etik ilkeler ve onurla balants daha iyi deerlendirilebilir.
Toplumsal Yaamda Simge Ve Semboller

Simge iaret, jest, tren, ayin, sembol gibi belli deerler ifade eden kalplam
gstergelerdir. Gnlk yaamda yz yze etkileimlerde kullanlan gl
aralardr. Simgeler topluluklarn, gruplarn ideolojilerini tantp pekitirme
ynnde younlukla kullanlmaktadr. Simge ya da sembol karsnda insan hibir
yorum yapmadan verilenin etkisinde kalmaktadr. Simgeler, bu tr etkileme
gcne sahip olmalar belirli deerlerin korunmasnda, birlikte davranlar
kolaylatrmann yan sra, sorgulanmas gereken alkanlklarn ve dogmatik
deerlerin yaatlmasnda da ara olarak kullanlmaktadr. zellikle dil dolaysyla
ifade yetileri kstl kesimlerin ynlendirilmesinde byk etkiye sahip olmaktadr.
Bu amala baz ulusal simgeler yerli yersiz, bu amaca ynelik, her alanda
kullanlarak, kitleler bask altna alnp artlandrlarak davranlar
ynlendirilmektedir.
Ama Ara likisi
Makyevelizm: amacn her trl arac hakl kldn iddia eden grtr. Bu gr
pragmatizm ile paralel bir grtr.
Bunlar, bugn, her toplumda Makyavelizm diye adlandrlan, amacn her trl
arac hakl kld grdr; Pragmatizm veya fayda etiiyle yakn iliki
iindedir.
50
Kant'n kat ahlak bir yaklamla hibir ekil ama arac hakl karmaz
kuramdr.
Bunlarn biri gerektiinde, tekisi ise asla anlamndadr.

Ama arac hakl karr m ? Kimileri bunun insann hayat boyunca karsna
kacak en nemli soru olduunu syler. Gl bir biimde alkladmz ya da
mahkum ettiimiz baz davran biimleri, bu soruya vereceimiz yantlar
temelinde doru ya da yanl olarak snflandrlrlar.[5]s.168
Bu konuda erevesi izilmi gr ve neriler sunulamaz. Bununla birlikte

yenin kirli ara kullanmamas gerektii ynnde nemli almlar getirilebilir.
Amalar ve karlar dorultusunda verilmesi gereken kararlar baz hakllatrma ve
gerekelerle etik ve ahlak snrlar iinde yorumlamak doru olabilir mi? Yahut bu
tr davranlarn 'taktik' gerei olarak alglanmalar beklenebilir mi?
Tutum ve davranlarmzda, en azndan, insan onurunu zedelememeye zen

gsterme ilke olarak yaama geirmeye allabilir. Ayrca ilikilerde kirli ara
kullananlara kar ho grl davranmama, (her zaman savunulup yaama
geirilemeyen eletiri zeletiri bunun bir parasdr ) yaama geirilemez mi.?
Deerler blmnde de dile getirdiimiz gibi, Irak'a yaplan saldr burjuva
ahlaknn btn iki yzlln gzler nne sermektedir.
Amerika'nn Irak'a saldrsn dnya kamuoyuna zgrlk, bar, demokrasi

getirmeyi amalayan bir hareket olarak tantmaya almas, insanl kitle imha
silahlarnn tehdidinden korumay hedeflediini aklamas, ama uruna her trl
aracn kullanlmasnn arpc rnekleridir.
51
52
III. BLM
Toplumsal Koullarmz
Bu aklamalardan sonra iinde yaadmz, bizi kuatan, yneten, ilikilerimizi

ynlendiren tutum, davran ve karar srelerimize dayanak yaptmz ilke ve
deerlerin olumasnda, toplumsallama srecimizde belirleyici etken olan yaam
ortamna yakndan bakmak kanlmaz bir zorunluluktur. rgtler amalarna
ulamak iin insan yaamnn koullarn, bu koullarn niteliklerini gz nnde
bulundurmak zorundadrlar. Nasl bir ortamda, ne yaplmak istendii, var olan
koullarda nasl bir sonu alnabilecei, beklenen sonucu elde etmek iin ortamda
ne gibi dzenlemelerin yaplmas gerektii, emeklerin boa gitmemesi iin, aka
grlebilmelidir.
Mhendis ve mimarlar yaadklar toplumdan kopuk, kendilerine has bir ortamda

bamsz yaayan bir kesim deildir. Toplumda yaanan tm olumlu ve olumsuz
gelimeler, onlar da dorudan, birebir etkilemektedir. Mesleklerinin dnda sahip
olduklar kimlikleriyle de evreleriyle youn toplumsal kltrel vb ilikileri olan
toplumun yeleridir. Ayrca varlk nedenleri, doay, insanlk yararna deitirmek
iin retimi nicel nitel olarak gelitirmektir ki, bu da insanlar aras ilikilerin anlam
ve boyutunu daha da artrmaktadr.
Doan Ccelolu'nun bir yazsndan, aada, aktardmz bilgiler mhendisliin

toplumsal konumunu ve geleceini aka ortaya koyuyor.
Prof . W. G. Vicenti, yaplan mhendislik keiflerinin ve teknolojik hamlelerin,
belirli bir sosyal ve politik ortam iinde olutuunu ve bu ortam anlamadan yaplan
keiflerin anlalamayacan syledi. Ona gre mhendislik sosyal bir giriimdir
ve tesadflere bal olarak deil, iyi dzenlenmi sosyal koullar altnda canlanp
rn veren aaca benzer.
Pensilvanya niversitesinde bilim ve sosyoloji okutan Prof. T. P. Hughes,

amzdaki mhendislerin ok kstl bir ereve iinde, tek boyutlu olarak kendi
mesleklerini grdkleri ve geni kapsaml tarihsel ve sosyolojik bir bak tarznn
anlalmasnn zamannn geldiini belirtiyor. Mhendislik tarihi imdiye kadar,
keif yapan kiilerin katalogu olarak anlalrd ve onlarn resimlerini ve yaptklar
keifleri sralamakla grev yerine getirilmi olurdu. Bilim sosyolojisi gerein
ok farkl olduunu gstermekte, her insan davrannn toplum, kltr ve siyasetle
sk skya iliki iinde olduunu ortaya koymaktadr. Teknolojik kefe bir sre
olarak bakan dar adan kurtulup, olaylarn bir birini etkiledii tmc adan
bakmann zaman geldi. Tarihin belirli devrelerinde nemli teknolojik admlar
atan, daha sonra teknolojik ynden duraklayan uluslarn durumlar yakndan
incelendiinde, teknolojik keiflerin, esasnda sosyal bir sre olduu aka
53
grlr.[27]
Bu ekilde kapsaml ileve sahip meslek elamanlarnn, hizmet sunacaklar

toplumun zellikleri, kltr, alkanlklar, toplumsal bireysel ilikilerin dzeyi,
bilim ve teknoloji karsndaki tutumu, bilin dzeyi, toplumsal siyasal yaklam
nedir? Bu yapya hamasi ve duygusal yaklamlarn dnda, toplumun gelecei
asndan, gereki yaklamlarla bakmak gerekmektedir.
TODA eitim elemanlarnca verilen, Kamuda ada Ynetim ve Uygulama

Seminerinde datlan Trk nsannn Psiko- Sosyal ve Kltrel Genel
zellikleri balkl bilgi formu toplumda geerli deer yarglarn yle aklyor:
(inde yorum ve aklamalar da ieren bu metin ana balklaryla ve zetlenerek
sunulmaktadr.)
insanmz, kahramanlklaryla, savalaryla, destanlaryla, menkbeleriyle ve
efsaneleriyle nr.
iKuralc, ekilci, gsterii. Biimsel ve trensel eylere nem verir, fakiri bile
lks, gsteri ve hret yarndadr.
iOyuna ve elenceye dkndr. Tatillerinde bile zamann oyun oynayarak
geirir. Bo zamanlarn kahvelerde geirir, ne sohbet eder ne de kitap okur.
iHemehricidir, dn trenlerine baldr, bor alp atafatl dn yapar.
iMuhafazakardr, geleneki, milliyetidir.
iDedikoduyu sever, dedikodu yaynlar ok izlenir. Kavgacdr kavgay ve
atmay sever. Torpil yaygndr, torpilsiz ( adamsz ) i yaplmaz.
iGvensizlik hakimdir, devlet vatandaa, amir memura, iveren iiye
gvenmez. Onun iin her ey mevzuatta nerilmitir.
iOkumay fazla sevmez, dnyada en az okuyan milletlerden biridir. alkan
deildir, zaman ldrmeyi sever.
iSz namustur der ama pek fazla tutmaz, sz verir sznde durmaz. zellikle
randevusuna sadk deildir.15 dakikalk gecikme Trk Standard denir.
Toplantlar saat 14'te denir, ama saat 14'ten sonra gelinmeye balanr ve toplant
14.30'da balar.
iIsrarc ve yemincidir, her szn ba yemindir, yemine inanlr, inandrmak iin
yemin edilir inanmak iin yemin ettirilir.
iHer eyi bilir, her ii yapar. Ben yaparm aabey" der, Her eyi yaparm
aabey" der ama doru drst bir i yapmaz.
iHerkes kendini Babakan grr. Babakan olsam bir ayda Trkiye'yi
dzeltirim der. Ama kendi iini iyi bilmez iyi yapmaz.
iBirey olarak ekingen, grup olarak cesurdur. Tek kii tepki gstermez ama 3-5
kii ordu gibidir.
iAsker milletiz der niformadan holanr.
54
iNamus kutsaldr, fakat namus drst davran demek deildir. Namus

cinsellikle ilgilidir.
iKskantr. Amir memurunu, st astn kskanr; bykten ke, arkadatan
ee kskanlk her alanda kendini gsterir.
iKendine has bir trafik kltr vardr. Kendi kuraln kendi yaratr.
iSporu sever spor yapmaz. Byk takm tutmay byklk sayar.
iKomuluk ilikilerinde sohbetler genelde haremlik- selamlktr.
Hazrladmz taslak metnin tartma toplantlarnda, bu tanmlamalar traji-komik
bir hava yaratt. Bu tablo, katlmclar hem zd hem de gldrd.
Do. Dr. Osman zsoy, Genar Aratrma Kuruluunun almalarna dayal olarak
hazrlad Trkiye'de Semen Davranlar ve Etkin Propaganda adl
aratrmasnda, lkenin genel eitim-kltr dzeyi hakknda aklayc bilgiler
vermektedir.
Yazar, istatistiklere gre Trkiye'de ortalama eitim dzeyinin 4 yl olduunu

belirttikten sonra u bilgileri veriyor:Bir ocuun 6 yanda okula balad kabul
edildiinde, Trkiye'nin ortak akl ya (6 yan zerine ilave edilecek 4 yllk
eitim ortalamas ile) en fazla 10 yaa karlk gelmektedir. Gelimi lkelerde ise
bu ya en az 18 olarak grlmektedir.
Bu ne anlama gelmektedir?
10 yandaki ocuun ald eitim, genel salk yaps ve zihinsel melekelerine
gre genel zeka dzeyi ve olaylar alglama, kavrama ve deerlendirme biimi ne
kadar ise, lkemizdeki kamuoyunun toplumsal konulardaki duyarll ve
lkemizdeki bireylerin hak ve zgrlklerine sahip kma konusundaki genel
yaklam dzeyleri ancak o lektedir demektir.
Eitim gstergeleri bylesine gelimemi olan bir toplumda eitli konulardaki
toplumsal duyarlln tatmin edici dzeyde olmasn beklemek mmkn
olmaz[28]s.190
(Aratrmada toplum dier, laik, kemalist, liberal, demokrat, sosyal demokrat,

milliyeti, muhafazakar, islamc, sosyalist, dindar, hi biri, sac, solcu, halk
olarak 15 kategoride toplanyor).
Yazar , siyasal duru ve Trkiye'nin gittii noktann deerlendirilmesi, u bulgular

veriyor:[28]s.91-92-93
Kategorilere dahil insanlara sorulan sorular ve yantlarn yzde oranlar: (yzde

rakamlar, kategoriler ait grlerin en az ve en yksek oranlarn gstermektedir)
zgrlkler asndan,
55
Trkiye giderek zgrlk hale geliyor dncesinde olan % 11,4- % 27

( burada en aykr deer sac % 66,7 orannda olumlu gr belirtiyor)
Trkiye giderek daha da baskc hale geliyor: % 71,6-% 88,6
Hogr asndan;
Trk halk daha da hogrl hale geliyor; % 13,3- % 29,3
(Sac bu konuda % 0 hogrl oluu, % 100 hogrszln olduunu
belirtiyor).
Trk halk giderek daha da tahammlsz hale geliyor; % 70,7- 86,7
Halkn deerleri asndan;
Trk devleti giderek halkna ve deerlerine sahip kyor; % 3,6- % 12,7
halkn ve deerlerini umursamyor; % 87,3- % 96,4
Ekonomik Adan;
Trkiye giderek ekonomik adan iyileiyor; % 4,4- % 15,3
olarak daha ktleiyor; % 84,7- % 95,6
Ankette bir semen olarak, oyunuzu kullanrken bir siyasetide aradnz

zellikler nelerdir? sorusuna; Trkiye'de semenlerin, % 80.3 gibi byk
ounluu drstle nem verdiini belirtmekte ve etik adan nemli olan u
grleri ne srmektedir; Bu verilerde dikkati eken en nemli zellik ise,
drstln bir meziyet ve her insanda bulunmas gereken asgari bir zellik olmas
gerekirken, lkemizde ise; adeta bir Hint kuma gibi drst bir insann da ender
bulunabilecei inanc, herkeste bulunmas gereken bu asgari zellii ak arayla
birinci sraya ykseltmi bulunmaktadr.[28]s.118-119 Buna karn tablolar
incelendiinde semenlerin en az % 60 orannda drst olduunu ileri srdkleri
partilerin, yolsuzluk dedikodularna en ok bulam yneticilerin bulunduu
partiler olduu grlmektedir.
Toplumsal aratrmalaryla nl, toplum bilimci Mbeccel B. Kray, 12 Eyll

darbesinin nasl ynlendirildiini, darbe sonras deerlerin nasl arptldn,
zet olarak, yle tanmlyor.
Deerler deiiyor diye kapitalizmin yapay deerleri ortaya srld; bu
yaklamla deiim, deerler, yapsal deerler fikri arptld. Bu sosyal yap,
dnce ve deerleri ortadan kaldrd. Ekonomistler bu fikrin peine taklp gittiler.
Toplumsal ilikilerin anonim yaps gz ard edilerek, sorunlarn kiisel bazda,
aabey-abla-baba ilikileri iinde zlmesinin kanunsuzluu getirdii,
mafyalama bu yntemin doal sonucudur. Yazar, zal dneminde balayan bu
gelimelerin daha sonra devlet politikasna dntn ve devem ettiini
Trkiye'nin durduunu sylemektedir.[29]s.212-213
Bilim insanlarmz toplumsal yapmzn genel zelliklerini byle tanmlyor.

Bu erozyonda kiilik ve bilin dzeyi anlamnda sk karlalan bir rnek, imza
olaydr. mza bir kimsenin kendi yaptnn somut gstergesidir. Bireyin o alana
56
ynelik teknik ve bilimsel bilgilere sahip olduunu, ald eitim, kltr ve etik
deerlere uygunluunun kabuldr. ok nemli grevlerde bulunanlar dahi,
okumadan imzaladm, savunmasna snabilmektedir.
Bunlarn dnda herkes, her gn toplumsal yaamda aka ortaya konan, ahlak
sorgulatc, pek ok kt rnekle karlamaktadr. Bu gn Trkiye'de olaan
karlanan, aslnda her biri birer toplumsal ayp olan, davranlardan rnekler:
iParlamentonun, yasama organnn, Anayasa Komisyonu Bakan, yargya
gvenmediini, bu nedenle milletvekili dokunulmazlnn kaldrlmasn doru
bulmadn sylyor. Buna karn, toplumsal vicdan rahatsz eden ve kaldrlmas
talep edilen bir ok yasa yrrlkte tutulmaktadr.
iYasal boluklar nedeni ne srlerek, hortumcular olarak adlandrlanlarn,
ald paralar geri alnamamakta, halktan alnan paralarn yaratt aklar,
dolayl yollarla, her seferinde, halka dettirilmektedir.
iBilgi birikimi, deneyim ve bunlara dayal emek deer yitirmi yerini feodal
iliki ve siyasi yandalk gibi kiilik ifade etmeyen yarglara brakmtr.
Ynetimlerin kadro ve kademeleri bu nitelikteki insanlara ayrlan kamu alanlar
olmutur.
iVergi adaletinde, az kazanandan ok, ok kazanandan az vergi alma siyasi-
ekonomik hedef halini almtr. Devlet, kazanc vergilendirme yerine dolayl vergi
almay tercih etmektedir.
iTrkiye uzun zamandan beri yksek enflasyon ortamnda yaamaktadr.
Enflasyonun insana etkisi zerine, Elias Canetti, parann insan iin gven kayna
olduunu, ona duyulan gvenin kendine duyduu gvenle zdeletiini
belirtmekte; enflasyon ortamnda her insann para gibi deer kaybettiini yle
anlatmaktadr; ayn zamanda her bir kii, insan olarak deer yitirir. Her neyse ya
da her ne idiyse, her zaman istedii milyon gibi bir hitir. Herkesin milyonu vardr
ve herkes bir hitir.[30]s.184
insann byle hilemesi siyasi iktidarlarn tutumuna da yansmakta, insanlar
hi yerine konmaktadr. Enflasyonun dt gerekesiyle cretler, neredeyse
donduran devlet kendi yetki alanlarnda yapt zamlarn orann her seferinde %
20nin altna drmemektedir. Bu balamda akla taklan bir soru, bu gnk
ekonomik koullarda kamu alanlarnn ve asgari cretlilerin cretleri hangi etik
ve ahlaki deer yarglar iinde belirlenmektedir? Dier bir deyile, yaanan koul
ve artlarda belirlenen cretler hangi etik ve ahlaki deerlerin geerli klnmasna
hizmet etmektedir?
iGven ortamnn yok olmas zel koruyuculuu kurumsallatrm, kendine
toplum st deer atfeden kiiler gvenlik ordusu emberi iinde gezer
olmulardr. Bu ortamda kiralk katillik te bir sektr haline dnmtr.
ikence yaptklar kesinleen ve tutuksuz yarglanan emniyet mensuplar,
devletten aylk aldklar halde, adreslerinde bulunamad gerekesiyle
57
mahkemeye getirilemiyor ve bu gereke adreslerinde bulunamadlar eklinde

kabul ediliyor.
iBu tr rnekler, okur yazar olmayanlar tarafndan dahi, alabildiine

oaltlabilir, Buna karlk deerleri koruyucu nitelikte rnekler bulma bu kadar
kolay olmayacaktr. zellikle televizyonlarn szde, yarma ve elence
programlar kltrel yozlamann boyutlarn ortaya koymaktadr. Bu
programlarda neyin doru ve yanl olduu, hangi konuda nasl dnlmesi
gerektii, giyim kuamdan, zamann nasl deerlendirilmesine kadar her ey insana
modann kodlaryla aktarlp beyinler artlandrlyor, kltr emperyalizminin tm
argmanlar kresellemenin erdemi olarak yabanclamann boyutlarna her
gn yenileri ekleniyor. Televizyonlarda gsterilen filmlerde ve dizilerde temel e
iddet. Bu yaynlarda, adaletin yerine getirilmesi insanlarn vahice yok edilmesine
dayandrlarak iddet olaan bir durum olarak yanstlyor. Evrensel boyutta geerli
olan bu anlay insanlar, iddete kanksatarak, iddeti dolaysyla silaha dayal
sava merulatrma amacn tamaktadr.
Trkiye, tarihin kprs zerinde dillerin, dinlerin, deiik kltrlerin karlkl

etkileimiyle olgunlap, zenginletii tarihi-kltrel bir mirasa sahiptir. Bu
kltrel zenginlie karn egemen ideoloji tek dilli, tek dinli, Trk ve slam
olmann gerek ve yeter art olduu kltrel bir yap oluturulmak istemekte ve
toplumsal bilin ve deerler bu ideoloji dorultusunda yerletirilmeye
allmaktadr. Yine bu amala, gelenek grenek ad altnda baz tabu, alkanlk
ve feodal davranlar tre olarak korunmaktadr.
lkemizde kamu hizmetine girme, bu hizmette ilerleyip ykselme, st grevlere

getirilme, yasa gerei liyakat esaslarna gre yaplmak zorundadr. Yaanan
koullarda ise yasa yerini, kiilerin siyasi, ideolojik kimlik, mevki, makam ve
egemen g odaklarna yaknlk esaslarna dayal keyfi uygulamaya brakmtr.
in kts bu uygulamalarn birer onurlandrma olarak kabul edilmesidir.
Etik ve ahlak anlayna ait haberler, basnda, artk zerinde fazla durulmayan,
olaan kk haberler niteliine brnd; bir iki kk (!)rnek;
. E.'ye gzaltnda tecavz davasnn sanklarndan Derik ile Jandarma Karakolu

Komutan Musa itil'in dosyas kabark. itil bir baka tecavz ve ikence
davasnn da san kt...kenceyle ilgili su duyurularnn nne Memurin
Muhakemat hakkndaki kanun engeli kt. Derik Cumhuriyet Savcl dosyay
iki yl sonra 4 Mays 1995 gn grevsizlik kararyla ile idare kuruluna gnderdi.
Kurulda , 13 Eyll 1995 tarihinde delil yetersizliinden men-i muhakeme karar
verdi. Karar Dantay'da onaylannca i hukuk yollar tkendi. (10 Ekim 2003,
Radikal Gazetesi)
58
Trk Ceza Yasas Alt Komisyonu, resmi belgede sahtecilik suunu yeniden
tanmlad, Sahtecilie 'yaamsal nlem' indirimi. Komisyon tasarya ekledii
madde ile belgede sahtecilik suunun kiinin yaam ve sal asndan ar ve
acil bir gereksinimi karlamak iin ilenmesi durumunda, verilecek ceza indirimi
yaplabilecei gibi hi ceza da verilemeyebilecek (21 ubat 2004, Cumhuriyet
gazetesi)
Hakl rvet, su olmaktan kyor. Kamudaki ihalelerde yolsuzluun nlenmesi

amacyla Trk Ceza Kanunu'nda (TCK) kapsaml bir dzenleme
yapld...Dzenlemede 'hakl gerekeyle verilen rvet' su olmaktan kartld. (3
Mart 2004 Hrriyet Gazetesi)
Etik sz tedirgin etti. AKP, kamu grevlileri iin etik kurul kurulmasn ngren
yasa tasarsnda etik szcn tedirgin edici bulduu iin ayn anlama gelen
Trke bir szck kullanlmas istenirken kavramn ieriinin de mutlaka
tanmlanmasnn gerektiine dikkat ekildi (4 Mart 2004. Hrriyet Gazetesi)
Bunlarn tamamlaycs niteliinde, popler tanmyla kresel boyutta, insanlarn

bir yandan zgrlk alanlar daraltlrken bir yandan da eitli iletiim aralaryla
insanlara yapay deerlerle ykl sanal bir dnya sunulmaktadr. ylesi bir ortamda
ahlaki deerlerle birlikte ahlaki olgunluk ypranmaktadr. Otoriteye boyun eme
temelinde gelierek alkanlk yaratan ahlak anlay insann kimlik, kiilik ve z
saygsn trplemekte, onu edilgen bir konuma iterek kolayca gdlenir hale
gelmesi hedeflenmektedir.
Toplumsal gereklerimizden kesitler, zerinde etik fidannn yeerip boy vermesini

istediimiz topran rts bu.
59
60
IV. BLM
Meslek Etii Ve Mesleki Davran lkeleri
Yaanan olumsuzluklarn toplumda doygunluk noktasna ulap bkknlk yaratt

grlmektedir. Yaratlan bu bkknlk karsnda temiz toplum talebi, toplumun
btn snf ve katmanlarnda, bir zlem olarak dile getirilmektedir. Bylesi bir
ortam ve ruh hali iinde de, etik-ahlak, meslek etii ve mesleki davran ilkeleri
gibi kavramlar temiz toplumun kapsn aacak sihirli birer anahtar gibi
grlmektedir. Bu nedenledir ki her eyin bana ya da sonuna bir etik szc
eklenmekte, meslek etii hazrlama almalar bir tutku halinde, lke genelinde
yaygnlamaktadr.
Bu tr deerlendirmelerde, toplumsal boyutta, gzden karlan olgu bozulmann

aadan yukar doru, yani toplumun alt katmanlarndan balayarak yukar doru
gelien bir srete olmaddr. Kart olarak bu yap, sisteme egemen glerin
ekonomik karlarna ve bu yolda hegemonya kurma tutkularna dayal olarak,
yukarda, toplumun st katmanlarnda olumaya balam ve yine ayn kar
ilikileri erevesinde, toplumun tabanna doru yaylarak sistemin niteliini
oluturmutur.
Bu bozulma iinde, deerler, deer yarglar dorudan doruya toplumun egemen

snfnn deer yarglardr. Toplumda ekonomik gc elinde tutanlar, dnce
retimini de tekellerinde bulundurmaktadr. Bu gn nelerin iyi ya da kt kabul
edilmesi gerektiini, lke gndemini ve kamuoyunu ellerindeki gl aralarla
belirlemektedirler. Ayrca bu g kendi kar ve deerlerini kamu yarar, kamu
gr vb. deer ifade eden kavramlar kullanarak byk oranda, topluma kabul
ettirmektedirler.
Bu ortamda sorunlarn gerek boyutlar karsnda, meslek etii ve mesleki

davran ilkelerinin etkisini tartmak iin baz sorulara yant bulmak
gerekmektedir.
rnein:
iTrkiye'de, bugn, sorunsuz hibir alan bulunmamaktadr. Sorunlarn
altndan kalkabilecek ekonomik ve siyasal yap, toplumsal sorunlar
karsnda aresiz kalmtr. Bu durumda toplumsal sorunlar gzden
karp, bireysel temelde ele alarak zm yollar aramak gereki bir
yntem olabilir mi?
iAklamaya altmz gereklikler altnda ortaya kan bunalmlar, byle
meslek etikleri uygulamalaryla, niversitelere konan etik dersleriyle
zlebilecek yaln kat, basit yntemlerle stesinden gelinecek sorunlar mdr?
iEtik ve ahlak soyut kavramlardr, bunlar ancak insan ilikilerinde
61
somutlarlar. Burada sz konusu olan etik deerlere uymayan ilikiler,

ekonomik temele dayal ilikilerdir. Bylesi bir tabana dayal sorunlar,
insanlarn iyi niyet ve ahlakl davranlaryla, aadan yukar doru
zlebilir mi?
iBireyleri ahlaki normlara uymaya ararak ya da zorlayarak, bireysel temelde,
toplumu salkl bir yapya dntrmeyi dnmek, etie, siyasi erk misyonu
yklemi olmuyor mu?
iBu gereklikler karsnda, toplumsal boyuta ulaan sorunlar, bireysel
dzeyde zmeye uramak, nl benzetmede olduu gibi, batakl
kurutmak yerine sivri sinekleri tek tek yok etmeye ynelme tr bir aba
olmayacak mdr?
iAyn ekilde, byle bir yaklam ahlakn bireysel deil toplumsal nitelikli
yapsn gzden karp bilim dna dmek anlamna gelmez mi?
iBunlara karn, meslek etii ve mesleki davran ilkeleri gereksiz midir? Ya
da, kart olarak, meslek etii ve mesleki davran ilkeleri ne tr ilikiler
temelinde ilevseldir?
iBu alanlarda sorumluluk sadece yeye mi aittir, rgtlerin sorumluluu norm
hazrlama ve bunlar uygulamay denetlemekle snrl m olmaldr?
Sorunlarn, zmsz, olarak ortada braklmas ya da yzeysel nlemler alnmas,

bu sorunlarn giderek artmasna neden olmuyor mu?
Son yllarda, on binlerce insann yaamna mal olan felaketler, meslek etii
zerinde youn tartmalara neden oldu, Konya'da ken Zmrt apartmannn
altnda pek ok insann kalmas dikkatleri yeniden meslek etiine evirdi. Bu tr
olaylarn bir daha yaanmamas iin sistemin aklna gelen en uygun zm yolu
ibret-i alem iin artlanmlnn tesine geemiyor. lke sorunlarna
kestirmeden are bulan pratik zmclerin birka kiiyi sallandracaksn bak
bir daha olur mu? yaklaml anlaylar toplumun her kesiminde seslendiriliyor.
Bu toz duman iinde, sorunun asl yaratclarn brakp bunlarn kulland
aralarla uramak pek ok insan gnah keisi olma ve kim vurduya gitme
tehlikesiyle kar karya brakmaktadr. Bu anlay, asl sulular kamuoyundan
gizlemeyi amalar.
Bu indirgemeci, yzeysel ve poplist yaklamlar sorunlarn gerek boyutlarda ele

alnmasn da engellemi olmaktadr.
Konuya daha geni bir adan bakabilmek iin, meslek etiini, meslek ve meslek
sahibi, bileenleriyle birlikte ele almak daha iyi olacaktr.
62
Meslek Ve Meslek nsan
Ksa bir tanmlamayla meslek, bilime, ynteme ve eitime dayal ilkeleri olan,
seilmi, uratr. Mhendislik, mimarlk da, bu tanm iinde, bilim dallarna
gre snflandrmaya dayal, younlatrlm sistematik bir eitim srecini
anlatmaktadr. Doann nesnel yasalarnn bilgisi temelinde oluan meslekler,
bilim ve teknolojideki gelimelere paralel olarak eitlenip toplumsal yaamda yer
almaktadrlar. Meslek edinme sreci, meslee ait gerekli bilgi aktarmnn
tesinde, insann bilimsel dnce yeteneinin, zerk kiilik ve kimlik yapsnn
gelimesine, ileri dzeyde toplumsallamasna, ahlaki olgunlua erimesine de
nemli katklar salamaktadr.
Bu geliim srecinde, pratikle dncenin karlkl etkileimi yntemler, kurallar

ve ilkeler de retmektedir. retilen bu deerler meslek alanlarndan karak
yaama yansmakta, toplumun kltr, dili, dncesi, kltr deerleri iinde yer
alarak geliim ve dnmn itici gc olmaktadr.
Toplumumuzda meslee verilen nem meslek altn bileziktir zdeyiiyle, yine

ayn ekilde, meslek sahibi olma koldaki altn bilezik benzetmesiyle
anlatlmaktadr. Meslek toplumsallam, bir deer ifade eden kavramdr.
Yklenilen bu deer meslek sahibine, tm ilikilerinde daha zenli davranma
sorumluluu getirmektedir.
Bu kazanmlar meslek sahibi insan, iinde bulunduu, evrenin etkisi dna

kartmamaktadr.
Meslek Etii
Toplumda deprem, sel, yaplarn hibir d etki olmakszn kmesi, gibi can ve mal
kaybna neden olan ykmlar, byk, tepkiyle karlanmaktadr. Bu ykmlarn
nedeni bilim ve tekniin gereklerinin yerine getirilmemesinden kaynakland iin
de, doal olarak, ilgili meslek mensuplar da tepkileri zerlerine ekmektedir. Bu
tepkisel ortamda, meslek etikleri de, olumsuzluklar nleyici ve caydrc nitelikte,
etkili bir ara olarak gndeme getirilmektedir.
Bu erevede meslek etii kavram geni anlamda, her deeri etikle

zdeletirilerek kullanlmaktadr.
Bu genelleme altnda;
insanlar aras ilikilerde tutum, davran ve karar srelerini ynlendiren ilke ve
deerler;
iTre, gelenek, grenek ve yerleik alkanlklar,
insanln, tarihi srete yaam pratiinden kard, insana has, everensel
63
boyutta kabul gren deerler,

iBilime, bilgiye ve teknolojiye dayal deerler,
rdelenip sorgulamadan etikle zdeletirilmektedir.
Bu konularn kuramsal tartmasna girmeden, olay ve olgularla ortaya kan
olumsuzluklarn meslek ahlak ad altnda genellenmesine ayrca genel anlamda
etik veya ahlak alannda deerlendirilmesi gereken konularn da meslek ahlak
kapsamna indirgenmesi zerinde grlerimizi sunacaz.
Meslek etiiyle tanmlanmak istenen; bilimin nesnel yasa ve kurallarna uyulmas,

meslek edinme srecinde kazanlan bilim, bilgi ve teknolojiye dayal deer ve
zelliklerin yaam alannda uygulanmaya konulma yol ve yntemlerin btndr.
Mesleklerin oluum, geliim ve deiim srecinde, pratie dayal, meslein dzen
iinde yrmesini salayan ilkeler yaratlmaktadr. Bu sistematik iinde meslein
etii deil meslein ilkelerinden sz etmek daha doru olacaktr.
Aslnda meslek etiinden te, bilimi deer d sayan genel anlayn, toplumun
deerler sistemindeki alt st oluun sonucudur. Bu erevede meslek etii
kapsamnda deerlendirilmek istenen olaylar, meslek etii boyutlarn aan, ivedi
zm bulunmas gereken toplumsal sorunlardr, Etik adan deerlendirilmeleri,
meslek etiinden de te, toplumsal boyutta genel etik ve ahlak anlay iinde
yaplmak zorundadr. Bu toplumsal sorunlar meslek etii iinde, dar kapsamda ele
alnp toplumsal boyutunun gz ard edilmesine neden olmamaktadr. Bu adan
yaklaarak, konuyu bilim ve ilke asndan, iki dzlemde irdelemeye alacaz.
Bilimsel adan baktmzda, mesleki uygulamalar, bilimin nesnel yasalarna ve
bunlardan karlan kurallara dayanmaktadr. Oluturulan bu yasa ve kurallarn,
yaratlmas, ortadan kaldrlmas ve deitirilmesi insann istek, g ve iradesinin
dndadr. Bilimsel veriler her trl toplumsal kuraldan bamsz olarak, herkes
iin ayn sonucu veren, belli bir ierie sahiptir. Meslek insan karlat sorunlar
deerlendirip, kavramas, btn oluturan paralarn arasndaki ilikiyi tanmas
ve elindeki verilerin gereklerine uymas kanlmazdr. Bilimin genel geerli ve
kesin niteliinden dolay tercih edilecek seenekleri bulunmamaktadr. Bu
nedenlerle meslein temel verileri bilimsel deerlerdir. Bu nedenle, bilimin, yasa
ve kurallarnn uygulanmasnda ahlaki bir tercih sz konusu olamaz. nk,
uygulamann yarataca sonu nceden bilinmektedir. Bilimsel verilere kar
gelen insan yapt iin bilincindedir. Kt eyleminin sonucunda elde ettii
kazanmlardan honuttur. Eylemi ahlak d, kendisi ahlaki btnlk ve
olgunluktan yoksun bir insandr.
Bylesi olaylar meslek etiini ineme dzeyine indirgenecek olgular niteliinde

olmayp, dorudan doruya topluma kar ilenen su niteliindedir. Ayrca, bugn
ok kullanlan anlatmla, 'organize su' nitelii tayan bu olaylarda yer alan pek
ok insandan, semeci bir yaklamla birilerini sorgulamak, dierlerini bu
64
sorgulamann dnda brakmak meslek etiiyle ne oranda badaabilir? Bu tr

olaylar topluma kar ilenen sular kapsamnda, hukuk kurallar iinde
deerlendirmek gerekmektedir. Doann nesnel yasalarna kar, bu yasalarn
bilgisine varan insann sahip olduu bilimsel gereklere duyarszl felaketleri
yeniden retmektedir.
Konuyu meslek ilkeleri asndan ele aldmzda; sorun tarihi toplumsal srete
yaratlp, pratikle dorulanan meslek ilkelerinin toplumda geerli deerler haline
dnmesinin salanmasdr. Bu deerlerin, uygulamas kii veya grup otoritesine
dayal, norm ya da kurallar haline dntrlmesi, deer zedeleyici, tartmalara
neden olacaktr. Bu deerlere kar, sistemin ekonomik temele dayal olarak
rettii ideolojik deerler, ya da gruplarn karlarna dayal kurallar, farkl etik
kategoriler vb. farkl anlaylardan kaynaklanan tartmalarn giderek hukuki
sorunlara dnme olasl, beklenen iyiletirmeler yerine yeni sorunlarn ortaya
kmasna neden olabilecektir.
Ana hatlaryla ifade etmek gerekirse;

Depremlerde ykmn ana nedenlerinden biri olan arazi seimleri, benzer bir ykm
nedeni olan dere yataklarnn yerleime almas en bilinen rneklerdir. Bu
alanlarda yaplama srecinde, kararlarda pay olanlar, denetim grevini yerine
getirmeyen kii ve kurumlar, denetim mekanizmalarn ticari bir araca
dntrmek isteyen ya da kar uruna denetimleri engelleyenler, yapp
ettiklerinde hangi ahlaki deerlere snabilirler?
Salaml belirlenmeyen zemine inaat yaplmayaca, dayanm ve dayankll

belirlenmemi bir beton malzemesi kullanlamayaca etik deil bilimsel bir
deerdir. Ayn ekilde her yl, yz binlerce insan, trafik kazalarnda lmekte ya da
sakat kalmaktadr. rnein trafik alannda ara sollama, bir virajn nasl dnlmesi
gerektii vb gibi pratikle dorulanm bir ok kural retilmektedir. Buradaki
retilen kurallar da seeneksizdir. rnein bir viraja ister hzl ister yava
girebilirsin, yada nn grmediin yerde ara sollayabilirsin gibi yanl ya da
doru yapabilirsin gibi seenekler sunulmamaktadr.
Daha nce de belirttiimiz gibi, yaanan bu tr ahlak d olaylar etik deerlerdeki

bozulmadan kaynaklanmamaktadr. Etik ve ahlaki deerlerdeki bozulma bu tr
olaylarn nlememesinin sonucudur. Bu derece kirletilmi bir ortamda, bu
ortamdan kar olanlar, bunlarn yaygn propagandayla topluma sunduklar yeni
deer anlaylar etik deerlerin gereklemesi nnde byk engeller
oluturmaktadr. Bu nedenle, bu kirli ortamn varlnda, iinde bulunduumuz
toplumsal bunalmlara meslek etii temelinden, dar kategorik snrlar iinde
kalarak zm aramak sorunlarn temeline inme yerine etrafnda gezinmekten te
bir ey salamayacaktr.
65
Mesleki Davran lkeleri
Meslek etii veya mesleki davran ilkelerinden beklenen sonular ana hatlaryla
yle sralayabiliriz:
Bu ilkeler mesleki hizmetlerle snrl tutulmaktadr;
iyelerin topluma, hizmet sunduu kiilere, meslee, meslektaa
kar drst ve adil davranmas,
iNeyin ahlaki, neyin doru olduuna karar vermede kolaylk salamak,
iyelerin yanl davranlarn nlemek,
iyelerin, toplumda yaygnlaan yolsuzluklardan uzak durmalarn salamak,
iMeslek yaamn ilkelere bal kalarak srdren yeleri desteklemek,
iBu uygulamalarn yarataca olumlu sonularn giderek toplumda ahlakn
egemen klnmasna katk koymas; beklenmektedir.
Ayrca mesleki davran ilkelerinin yaptrm olanaklaryla glendirilip caydrc

bir nitelik kazanmas da beklenmektedir.
yeler de bu beklenti ierisindedirler. Meslek alanlarnda uyacaklar kurallarn ya
da ilkelerin bir an nce belirlenip uygulamaya konmasn istemektedirler. Hatta hi
zaman kaybedilmeden, baka lkelerden birinin, bize uyabilecek, etik kodlarn
alp kullanmay bile nermektedirler.
Bu yaklamda konunun, toplumsal ba ve ilikileri zerinde durulmaya gerek

grlmeden sadece meslek ii ilikiler boyutunda ele alnd grlmektedir.
Etik anlay, ya da etik ilikiler toplumsal yaamn bir fonksiyonudur. Dolaysyla

etik anlay toplumu deil, toplum etik anlayn belirlemektedir. Bu nedenle,
sadece mesleki davran ilkelerini dzenleyerek toplumsal yozlamay nlemek
mmkn olmaz.
Komisyonumuz; konuyu meslek alanlaryla snrlamadan, toplumsal boyutuyla ele

almak istemektedir. Bu adan etik ve ahlakn genel niteliklerine, yeniden bakmak
yararl olacaktr.
iBu deerler insanlar aras ilikilerde, uygulamada ortaya karlar
iBireysel deil toplumsal deerlerdir,
iToplumlarn kltr, tarihi, sosyal, siyasal ve ekonomik zellikleriyle dorudan
balant iindedirler, deerlendirmelerde bu balantlar gz ard edilmemelidir,
Konuya ye asndan bakacak olursak;
iye iinde yaad evreyle srekli iliki ve etkileim iindedir.
iyenin etik deerler erevesinde karar verebilmesi iin; zerk olmas, bir
otoritenin , siyasi, ekonomik, kltrel vb., basks altnda bulunmamas, olgu ve
66
olaylar karsnda seeneksiz kalmamas, doru bilgilenme olanaklarna sahip

olmas gerekmektedir.
Mesleki davran ilkelerinin sadece meslek alanlaryla snrl tutulmasnn yeterli

olmayacan rneklemek iin; i ilikilerinde ve i yaamnda fevkalade
davranlar sergileyen bir yenin evde kars ve ocuklarna iyi davranmamas,
benzer durumda evresinde sorunlar yaratmas, meslek etii dnda tutulmas
gereken bir olay olmamaldr. Bu nedenle bir insann ahlaki btnle sahip olmas
gerekmektedir.
Konuya rgt asnda baktmzda; rgt, mesleki davran ilkeleri olarak

dzenledii kural veya normlar araclyla yesini etkilemek, tutum,
davranlarn ynlendirmek istemektedir.
Ynlendirilmek istenen yeyi, st dzeyde eitilmi, bilgi ve meslein deerleriyle

donatlm, deerlendirmesi, kavrama yeteneine, zerk bir kimlie sahip insan
olarak deerlendirmek gerekmektedir. Bu kuramsal ya da varsaymsal tanmlama
pek ok nedenle bozulmu olsa bile, meslek sahibi bir insan bu ynde kiiliini
gelitirme potansiyel gcn iinde tamaktadr.
Ayrca, demokratik rgtler, ilkesel adan, yenin sahip olmas gereken

nitelikleri; verilenle yetinmeyen, aratran, sorgulayan, deerlendiren,
bulgularndan senteze varma, eletiri ve zeletiri yapma yetenekleri vb, kimlik ve
kiilii gelimi bir insan olarak tanmlamaktadrlar.
Buna karn byle tanmlanan bir insandan, eline verilen normlara uyan, hiyerarik
i blmnde oluan otoritelere bal, edilgen, yaderk tutum ve davranlar
beklenmektedir.
u durumda iki eyin altnn izilmesi gerekmektedir. Bunlardan biri; normlara veya
belirlenmi ilkelere bakarak verilen karar ezbere bir karar olacak, doru ve
yanll rastlantya bal kalacaktr.
kincisi, normlara gre karar verme insann bilme, deerlendirme, kavrama,

kendini gelitirme, zerkleme ksaca insani deerlerini gelitirmenin nnde
engeller oluturacaktr.
Bunlara paralel olarak, davranlarna esas alaca normlarn hazrlanp eline

verilmesini isteyen ye de, yarglama gcn yitirmi edilgen tavrdan yana bir
tutum benimseyerek ayn yanlgya dmektedir.
Mesleki davran ilkelerinin bu deerlendirmelerin dnda kald, daha ok
gruplanm talimatname niteliinde olduu grlmektedir. Bu kural anlaynn
67
genel etik deerlerle elien ynlerini yle sralayabiliriz:

iToplumun sosyo-ekonomik-politik-kltrel yap ve etmenlerin, egemen
ideoloji ve benzeri ynlerden gelen basklarn insanlarn tutum ve davranlar
zerindeki etkisi gz nne alnmamaktadr.
iBu grmezden geli, etiin toplumsal niteliini bireysel davranlara
indirgemekte dolaysyla zmn bireyselde aranmas yanlgsn
pekitirmektedir.
iToplumsal boyutta, kirletici odaklara dokunmadan, bu kirli ortamda ahlakn
bireysel davranlarla yerleebilecei yanlgsna dlmektedir.
iBireylerin, toplumda korumasz, sindirilmi, her taraftan kuatlp yalnzla
itilmi durumda olduu, bu kuatlmlk altnda bireylerin kararlarnda zgr ve
zerk davranmasnn engellendii gzden karlmaktadr..
iEtik deerlere kategorik yaklalmakta, bu da sorunun btnselliini,
kategoriler arasndaki diyalektik ilikiyi koparmaktadr.
iBu ortamda, yeyi disipline etmeye ynelik davran kurallar hazrlamak, sivil
toplumcu bir anlayla, sistemin kiiyi izlemede bo brakt alanlar doldurmaya
yardmc olma anlamna gelebilecektir.
iSorunlarn zmne yaklam sistemin yaklamyla paralellik
gstermektedir. Yllardan beri uygulamalarda hibir olumlu sonu alnmamasna
karn, suu nlemede srarla cezalarn arlatrlmas savunulmaktadr.
Toplumsal kltrel gelimeye ivme kazandracak sosyal, siyasal, ekonomik,
hukuki vb. yaplarn demokratikletirilmesi gndeme alnmamaktadr.
iDavran ilkeleri yeyi sorumlu grme esasna dayanmakta, yenin sisteme
kar sahip olduu demokratik gc olan rgt denetleyici konumda kalmaktadr.
Bu deerlendirmelerden sonra Trkiye'deki etik almalarn ve dier lkelere ait
etik kodlar yahut davran ilkelerindeki yaklamlarla Trkiye'deki durumu ve bu
alanda grdmz elikileri aktarmaya alacaz.
Meslek Etii almalar
Meslek etii alannda hem sistemin savunucular, hem muhalifleri ayrmsz olarak
etik almalar yapmaktadrlar. Her kesimin amac toplumdaki yozlama ve ahlaki
knty nlemeye yneliktir. rnein toplumun en varsllarnn rgtyle,
giderek daha da yoksullaan bir kesimin rgt ayn aba iinde grlmektedir.
Acaba, bu iki rgtn, baka bir deyile toplumun zgrlk talebi olmayan her eye
kadir kesiminin temsilcileriyle, her trl sknty yaayan kesiminin
temsilcilerinin soruna yaklamlar ne kadar farkldr? Yant olarak her kesimin
kendi kar dorultusunda gr ve neri getirebilecei ne srlebilir. Buna
karn, meslek etikleri anlayndaki temel yaklama gre insanlarn su
ilemelerini nleyerek toplumda dzenin salanmas beklenmektedir. Bu
indirgemeci yaklam dnda sistemle olan, sistemden kaynaklanan sorunlar
68
gndeme gelmemektedir.
nmzde bir alma rnei var. ARI Dnce ve Toplumsal Geliim Dernei,
Ahlaki yeniden yaplanma ve toplam ahlaka doru balnda bir alma
yapmtr. ( Prof. Dr. C. Can Atakl, Temmuz 1999). almann ierii: 1- ahlak ve
ahlak felsefesi, 2- Meslek ahlak ve sosyal sorumluluk, 3- siyasal ahlak, 4- Toplam
ahlak ynetimi,
almaya verilen bu ad etik ve ahlak tanmlamalarn geersiz klarcasna, etik ve

ahlak yeniden yaplandrp smrnn yeni biimi olan toplam kalite
ynetimine atf yaplarak, ahlakn da benzer bir smr aracna dntrlmesine
yol amaktadr. Bylesi bir yaklam, yaratlan yapay ve tarih d deerlere dayal,
snrlar belirlenmi bir ahlak sisteminde, toplumu ekillendirme anlayn
yanstyor. Byle bir ad altnda sunulan 'toplam ahlak' almasnn, kapitalizmin
fayda ahlakn topluma iselletirme abasndan baka bir anlam tamad
kansndayz. Ayn ekilde tek boyutlu, 'toplam ahlak' faizm iin de geerli bir
ahlak anlay olabilecektir.
Basnda yer alan kk bir haber: TBMM AB Uyum Komisyonu, 'Kamu

Grevlileri Etik Kurulu kurulmas ve baz yasalarda deiiklik yaplmasna ilikin
yasa tasars' hakkndaki raporunu tamamlayarak Anayasa Komisyonuna
gnderdi (Cumhuriyet, 05. 02. 2004)
Bunun dnda, lke koullarnda yaptmz alntlarla, ahlaki yeniden yaplanma

ve toplam ahlak(!), meslek etikleri iin de bir gsterge nitelii tamaktadr.
Sz konusu tasarlar yasalatktan sonra, byk bir olaslkla, hazrlanm olan
meslek etiklerinin bu yasalarla uyumlu hale getirilmesi, hkmet tarafndan
yaynlanacak bir genelgeyle yeni meslek etii sreci balayacaktr. Herhalde bu
yasalar lkemizin demokratiklemesi ve AB'ye giri ynnde nemli bir eksiklii
giderecek ve ahlaki yeniden yaplanma ynnde atlm nemli (!) bir adm
olacaktr.
Bu alanda, yrrlkte olan, en etkili yasa, kurul ve ilkeler basn alannda

bulunmaktadr. Bu rnek, etiin tarihi toplumsal niteliini gz ard ederek, onu
normlardan, kurallardan ibaret sayp insanlarn bu norm ve kurallara uymalaryla
toplumda ahlakn geerli klnamayacann bir gstergesidir.
Gelimi lkelerin meslek etikleri incelendiinde, genel olarak, i yaamnn

dzenlenmesi, i ilikilerinde dikkat edilmesi gereken hususlar, rgt otoritesi ve
evre sorunlar zerinde durulmaktadr. Bu nitelikleriyle, sistemin ilemesine
yardmc olma istei her aamada hissedilmektedir.
Meslek etiklerini incelediimiz lkelerin koullaryla, Trkiye'nin koullar
69
arasnda farkllklar bulunmaktadr. Bu nedenle meslek etikleri arasnda bir

paralellik kurma, ya da benzerlik arama pek salkl olmayacaktr.
Bu lkelerdeki mhendislerin gelir dalmndan aldklar pay, gelimilik

dzeyleri, hak arama olanaklar bizlerle kyaslanmayacak kadar iyidir. O lkelerde
yaayan mhendislerin serbest dolam hakk isizlik riskini azaltmakta,
bizlerinkini daha da artrmaktadr. Dolaysyla bu lkelerdeki mhendisler sistemle
daha uyumlu bir konumda bulunmaktadrlar. Bu nedenlerle hazrladklar etik
ilkeler, bu gn bulunduklar konumu ve sistemlerin korumaya ynelik olmaktadr.
rgte vurgu da bu balamda yaplmaktadr. Trkiye'de ise mhendislerin ok
byk bir ounluunun karlar bu sistemle elimektedir.
Bu lkelerin meslek etik kodlarnda nemli bir nokta da rgte yaplan vurgudur.
Dikkatli bakldnda, rgte, etik kodlar yaama geirecek, otoriteye sahip bir
ara olarak bakld grlecektir.
Btn meslek etiklerinde evrenin korunmas etik kapsamna alnmaktadr.

rnein gelir dalmndaki adaletsizlik, alktan lmler, sava, ikence,
gelimemilik gibi sorunlar, etik kapsamnda, evre sorunlar olarak kabul
edilmemektedir. Pek ok sorunu dlayarak evreye kar gsterilen bu duyarln
zeride durmak gerekmektedir. rnein poplist bir siyaseti ya da bir i adam
evreyi sektr olarak ele alabilir. Ama etik dzeyinde ele almak gndeme
geldiinde byle bir indirgeme yaplmamaldr. Bu irdelemeyi yaparken, ncelikle
evrenin korunmasna kar olmadmz, salkl bir evrede yaam hakkn
yrekten savunduumuzu, yanl anlalmaya meydan vermemek iin, belirtelim.
evre burada bir sektr olarak ele alnmakta ve kanmzca korunmas gereken bir
meta olarak grlmektedir. Ayrca, poplist bir yaklam olarak evreyi
savunmann savaa kar kmak gibi sakncal bir yaklam olmad gibi, moda
deyimle, ykselen bir deer olduu gz nne alnrsa etik savunusuna art bir
deer de katabilir. evreyi ayr bir sektr olarak grmenin sakncas, evreni bir
btn olarak deil, paral alglamaya ve sorunlarn btnlk iinde ele alnmasn
engelleyen katk koymasdr. evreyi, yukarda belirttiimiz ve daha pek ok
uzanmlar olan bir boyutta korumak ahlaki bir grevdir. Parac yaklam
btnsel anlayn toplumsallamasn yani insan dncesine, dili ve bilincine
yerlemesini nlemeye neden olmaktadr.
Meslek Etii-Mesleki Davran lkelerini Etik Anlayyla Karlatrma
Bu deerlendirmeyi ana balklar halinde yle sralayabiliriz.

Meslek etikleri daha nce de belirttiimiz gibi yukardan aa bozulan ilikileri ve
deerlerin aadan yukar doru, birey zerinden gidilerek dzeltilebilecei
dncesine dayanmaktadr. Bu nedenle toplumsal yap ve egemen ideolojinin
izdii erevenin dna kma olasl bulunmamaktadr.
70
Hazrlanacak mesleki davran ilkeleri veya meslek normlar, doal olarak, var
olan sistemin hukuk anlay ve deer yarglarna kar kamayacak bu ynyle
hakllatrc konuma decektir.
Etik, tarihi ve toplumsal bir sre olarak;

iGenel anlamyla, bireysele kar toplumsal, dogmaya kar bilimi, bamlla
kar zgrl, ayrmcla kar eitlii vb. savunmay gerektirir.
iMeslek etii otoriteye ve yasaya saygy gerektirir, sistemin snrlarnn dna
kmay, sisteme kar eylemi norma dntrmeyi neremez; bunlara kar etik,
tarihi srete insan dnce ve pratiiyle dorulad deerleri, insanln
gelimesi ynnde kstlamadan uygulamaya koymay nerir.
Etik ilkeler eylemi insanln gelime pratiiyle boyutlandrr, meslek etii yasa ve
sistemin deerleriyle snrlandrr. Etik ihlallerine kar en etkili yaptrm gc
toplumsal tepkidir. Bu gnk koullarda, ulusal ve evrensel boyutta insanlar
sindirilmi ve tepkisiz konuma getirilmi olsalar bile, bu sindirilmilik tepki koyma
potansiyelini yok edemez.
Buna karn, tretilen etik kategoriler sistemin yasa ve normlarna baldr,

dolaysyla bu potansiyeli harekete geirmeyi hedefleyemez. Kart olarak,
edilgen tutum nedeniyle daha da krletme, yok etme tehlikesini tamaktadr.
Meslek normlarnn duygusal ynden balaycl vardr. Her meslek grubu veya
her kesim, tutum, davran, karar sreleri ve eylemliklerinde, aidiyet duygusuyla
bal olduu kendi topluluunun, referans deerleriyle hareket etmeye
ynelecektir. Sonuta, kresel ideolojinin toplumu, kk yerel lokmalara blme
abasna paralel bir ekilde toplum, deerler ve etik kategorilerin paral bohasna
dnecektir. zetlemek gerekirse, kategorilerle oluturulan bu paral yap,
toplumda genel etik anlaya temel olan ilkeleri, tarihi ve toplumsal olarak gelien
deerler btnn zedeleyerek, insani deerlerin inenmesine kar olma olasl
bulunan toplumsal tepkileri byk oranda zayflatma tehlikesini tamaktadr.
Byle bir geliimin ip ular, daha meslek etikleri olumadan. EMEK platformu
eylemlerinde grlmeye baland. EMEK platformu bileenlerinin gndemine
gelen eylemler (hepsi de emekilerin karna olmasna karn) karsnda deiik
tutumlar sergilenildi. Eylemler her defasnda deiik sayda rgtlerin katlmyla
gerekleti.
Etie kategorik yaklamn yaratt baka bir saknca da, kapitalizmin yaratt
yapay deerlerin meslek etikleri iinde yer almakta ve faydac etik kodlarnn
toplumda iselletirilip benimsetilmesine araclk etmesidir.
Meslek etikleri, ya da mesleki davran ilkeleri konusunda baka bir olumsuzluk ta;
yelerin, olaylar karsnda tutum ve davran belirlemek iin mesleki davran
ilkelerine gereksinim duyduklarn aka ifade etmeleri ve bu ynde beklentide
71
olmalardr. lk bakta bu beklenti ye duyarl gibi grnse bile, aslnda, yksek

eitimli bir kesimin ahlaki olgunlua ermedeki zayflnn, iradesine dayanarak
karar verme gcn kendinde bulmadnn bir gstergesidir.
Etik ve ahlaki deerlerin toplumda yerleip gelimesi ve bu deerlerin korunmas,

zerk, sorunlarn bilincinde, ahlaki olgunlua erimi insanlarn nicel-nitel
yetenek abasna bal bulunmaktadr. Bunun iin de bireyin, kiinin, yenin,
hangi temelde ele alrsak alalm, bu insanlarn gdlenmeyen, zerk, gelimi bir
kiilie ve iradesine sahip olmasdr. yelerdeki bu beklenti edilgen bir kiilii
benimsemeye ynelmedir.
Meslek Etii zerine Deerlendirmeler
Konunun gncellemesi zerine, meslek etikleriyle ilgili sorunlar tartmak

amacyla Trkiye Felsefe Kurumu 1996 ylnda bir seminer dzenlemitir.
Seminer de sunulan bildirileri 2000 ylnda, Etik ve Meslek Etikleri ad altnda
kitaplatrmtr.
Getiimiz yl, 10-17 Austos 2003 tarihinde stanbul'da toplanan XXI. Dnya
Felsefe Kongresi de, meslek etiklerini tartma konusu olarak gndemine almtr.
Bu iki bilimsel toplantda meslek etiklerine nasl yaklaldn alntlarla sunmak
istiyoruz
Harun Tepe, Etik ve Meslek Etikleri adl kitabn giri blmnde; Yz yln son
eyreinde etik szcnn daha sk kullanldn, amzda yaanan, ska
karlalan kimi belirtilerin kavramn 21 yy.da da ska kullanlacana iaret
ettikten sonra gelecee ynelik u grlere yer veriyor.
Yine de her eyin beklentilerin tam tersine bir gelime gstermesi, gelecek
yzylda etik deerlere bu gnkn de aratacak derecede yz evrilmesi olasl
da yok deil. Byle bir olasln gereklemesinin douraca sorunlarn, bugn
yaanan etik sorunlardan daha derin ve kapsaml olaca da muhakkak. Yapabilme
gc arttka, hem bu gcn kullanmndan doabilecek etik sorunlarn, hem de bu
sorunlardan etkilenebilecek insanlarn saysnn artacan, en azndan
artabileceini sylemek kehanet olmasa gerek. amzda teknolojinin eritii
dzey, salad eitli yaam kolaylklar yannda, insanln ve tm canllarn
geleceine ilikin kayglarn da nedeni oluyor.[31]s.1-2
Yazar daha sonra meslek etikleri saysnn hzla arttn, aslnda bu almalarn
etik olarak adlandrlmalarnn pek de uygun olmadn, bunlarn meslek ilkeleri
olduunu belirttikten sonra u gre yer veriyor.
Bu nedenle kii-kii ilikisinde ya da kiinin bir insan durumuyla ilikisinde
yaanan etik sorunlarn, meslekten meslee tmyle deimesinin sz konusu
72
olamayaca, bu sorunlarn - ama tek tek yaanan durumlarn deil!- bir ok

durumda benzerlik tayaca, tad da aktr.[31]s.1-2
Ayn Sempozyumda, konular deerlendiren, . Kuuradi, zerinde konutuu her

blmn sonunda, u soruyu ynetiyor, daha doru bir ifadeyle her seferinde
sorunun altn bir kez daha iziyor: Doa bilimcilerinin ve tp doktorlarnn
aratrmalarn yaparken ve mesleklerini icra ederken karlatklar etik sorunlar,
insan etkinliklerinin dier alanlarnda ve genel olarak yaamda karlalan etik-
deer sorunlarndan tekliklerinde farkldrlar ama tr olarak da farkl sorunlar
mdr? Yoksa bu sorunlar, bu sorunlarla ussal olarak dorulanabilir bir biimde ve
belirli bir durumda kiinin ne yapmas gerektiine karar vermek iin, ilgili bilimsel
disiplinin bilgisini de gerektiren ayn trden etik sorunlar mdr?[31]s.3
Ahmet nam amz insannn sorunlarn pragmatik dzeyde zmeye altn

sylyor.
'Etik kodlar' aryor, kendine. Meslek odalar, doktorlar, mhendisler, i adamlar

byle kurallara acil olarak ihtiya duyuyorlar. ine dtkleri durumlarda
yaptklarn yarglayacak kurallar olsun istiyorlar.[8]s.65
Ahmet nam ayn makalenin, ahlak durumu ve bileenleri blmnde, bir takm
kurallar yazl hale getirilirse, ahlakn oluturulabilecei dnlyor. Hukukla
ilikimizde de bu sorunun bir yann gryoruz. Hukuk kurallarn karlarmz
dorultusunda eip, bkmek istiyoruz. Kurallar 'delmek' kaamak noktalar
bulmada ' hile ahlak' 'kurnazlk ahlak', 'hinlik ahlak' gelitiriyoruz. yle bir
baknca insann 'ahlak oktan elimizden gitmite de haberimiz yok' diyesi
geliyor.[8]s.68
XXI. Dnya Felsefe Kongresi'nde meslek etikleri ile ilgili u deerlendirme

yaplyor; Meslek etikleri konusunda asl zerinde durulmas ve aydnlatlmas
gereken sorun udur: Bir kimse, bilim adam, hekim, eczac, hukuku vb. olarak
mesleini yaparken, karlat belirli bir etik sorunu, mesleine ait hazr
normlarn ortak gereklilik kalplaryla snrlamadan aydnlatabilmelidir. Bu ise,
ancak insan sorgulayc bir bakla mmkn olabilir.[32]s.16
. Kuuradi, Kongre sonras kendisiyle yaplan syleide meslek etii konusunda

unlar sylyor;
Bir meslek etikleri patlamas yayoruz. Ama burada da bir tehlike gryorum:
ok defa deer yarglarna kar baka deer yarglaryla kar klyor. Bu da
kmaz bir yol. Deer yarglaryla uraacaksak, bunu baka deer yarglaryla
deil, felsefi deer bilgisiyle yapmak uygun olur. Adaletsizlik yeni bir olgu
deildir, ancak yz deiti. Kongre srasnda Klaus Leisinger'le yaplan bir
sylei srasnda, onun verdii arpc bir bilgiyi bir dergi balk yapt: 'Bykba
hayvana 800, Afrikal ocua 20 Euro!'. Terorizm ise, yaygnlamaya balad
73
gnlerde, adaletsizlikle savaan umutsuzlarn setii (yanl) bir yoldu. Ama

bugn terrizm, ne olursa olsun istenileni yaptrmay denemenin yolu haline
dnt...Asl sorun, etiin hala normlardan ibaret saylmasdr. Yerli yersiz, bazen
de gereksiz meslek etikleri gelitirme modas bunun bir gstergesi. Ne var ki,
insanlar normlara gre davranmaya zorlayabilirsiniz- hukuk bunun peinde ve bir
noktaya kadar ie yaryor- ama deerleri koruyarak veya iinde bulunduu
durumlarda deerlere en az zarar vererek eylemde bulunmaya zorlayamazsnz.
Her kii bu konuda tek banadr. Yaplabilecek olan, belirli bir eitimle baz deer
bilgilerinin temeli zerinde kiilerin kendi kendileriyle hesaplamasna yardmc
olmaktr. Bunlar yapmakla, dnyann cennete dneceini dndm
sanmayn. Bu bitmeyecek bir abadr, ama muhakkak gsterilmesi ve srekli
olarak gsterilmesi gereken bir aba.
yle eyler vardr ki, bunlarn globallemesi insanlarn yararna olur- insan
haklarnn globallemesi gibi. Ama baka eyler vardr ki, onlarn globallemesi,
dnya insanlarnn byk ounluunun zararna olur- dnyamzn bugnk
koullarnda serbest pazarn globallemesi gibi[33]s.12
Baka bir deerlendirme; Bu listeyi 'ii', 'memur', 'hatta ev' ahlakna istediimiz
kadar uzatabiliriz. Tm bu meslek grubu ahlaklar, genel ahlaki ilkeye, mesleine
olabildiince iyi olma ilkesine dayanmaktadr. O halde almann ve emein
kendisine bir deer yklenmektedir ya da bir dier deyile, i sadece przsz bir
alma srecini olanakl klan teknik kurallar araclyla deil; ayn zamanda,
zellikle de dier insanlar dorudan ya da dolayl olarak ilgilendiren ahlaki
kurallar temelinde icra edilecek bir faaliyet olarak tanmlanr.[7]s.39
Aka grlmektedir ki, yaanlan sorunlar rgtlerin, yelerini disipline etmek

iin uygulama koyacaklar meslek etikleri, veya yaptrml davran ilkeleriyle
stesinden gelecek sorunlar olma boyutunu amaktadr. Glenen ve kamuoyuna
tantmda medya ve sermaye snfnn da desteini alan meslek etikleri hazrlama
akm ok nemli bir sakncay da bnyesinde barndrmaktadr. Bu da kresel
ideoloji ve ahlak anlaynn iselletirilip toplumsal alanlarda egemen
klnmasdr. Konuyu bu adan deerlendirmeye alacaz.
Komisyonun Mesleki Davran lkeleri Konusunda Grleri
Buraya kadar meslek etii ve mesleki davran ilkelerini eletiriler adan

irdelemeye altk.
Bu blmde meslek etii ve mesleki davran ilkelerini nasl algladmz

aklamaya alacaz.
Etii, meslek etii ve mesleki davran ilkelerini, her hangi bir kategori iinde
snrlamadan, genel anlamyla tarihi, toplumsal ve dinamik yaps iinde, bir sre
74
olarak deerlendirmek istiyoruz. Daha ak ifadeyle mhendis ve mimarlarn

ilikilerini mesleki alan, meslek d alan ayrm yapmadan genel anlamyla etik
ilikiler temelinde bir btn olarak deerlendiriyoruz.
Etiin toplumsal nitelii, insanlar aras ilikilerde, olay ve olgulara yaklamda,

mesleki adan bakmann tesinde yaam kapsayacak ekilde toplumsal adan
yaklamay gerektirmektedir. Dncenin meslee has bilgi, birikim, deneyim vb.
pratiklerle zenginletirilmesinin olumlu yn yannda, olay ve olgulara sadece
meslek asndan bakmann dnce alannn daraltlmas sakncasn da
tamaktadr.
Meslek ilkeleri her ne kadar norm eklinde sralansa da, bunlar yasa gibi zora dayal
uygulanacak nitelikte normlar olmayp, ierik, anlam, uygulama yntemi olarak
kiinin tutum davran ve eylemlerine klavuzluk edecek deerlerdir. Bu deerlerin
toplumun deerler sistemi iinde yer almas, ye rgt btnselliinin yaratt
sinerjiyi artrc gce sahiptir.
Meslek lkelerinin Temel zellikleri
Meslek ilkelerine ya da meslek etiine yaklam ye ve rgtn, ksaca rgtl

yapnn iinde yaad toplumun yapsn, toplumsal ve kltrel olarak gelitirme,
dntrme srecine aktif olarak katlmay hedeflemelidir. Bu adan baktmzda
meslek ilkeleri:
Mesleki ilkelerini, uyulmas gereken meslek kurallar olarak deil, insann

varlna ve topluma deer katan bilince yansm, toplumsal gelime asndan da
deer ykl ilkeler olarak kabul ediyoruz.
iMeslek ilkeleri, mesleklerin, daha dorusu toplumlar geliim srecinde,

uygulama pratikleriyle dorulanan temel deerler nitelii tamaktadr.
iMhendislik meslei doann nesnel yasalarnn bilgisi ve bunlardan kartlan
yasa ve kurallar temeli zerinde gelimektedir.
iBilim, bilgi, teknoloji ve bunlara dayal birikim, deneyim ve her trl mesleki
toplumsal pratikler tarihi ve toplumsal srete retilen, insanln geliim srecinin
rnleridir, bu nedenle insanln ortak maldr.
Bu nedenlerle:
iBu deerlerin iselleip, toplumun ortak deerleri olarak bilince kmasna
allmas,
iMesleki uygulamalarda bu deerlerin inenmesine kar durulmas,
iBilim ve teknolojinin insanln evrensel kazanmlar ve temel insan haklar
erevesinde toplumsal, doal ve kltrel deerleri gelitirici ynde kullanlmas,
75
iBilim ve teknolojinin bu amalar dnda insanla kar bask ve smr arac

olarak kullanlmamas, korunmas, rgt kltrne dntrlmesi gereken
meslek ilkeleridir, bu deerlerin, korunmas, toplumsal ve insani deerler dna
itilmesine kar durulmas, bir btnsellik iinde, rgt ve yenin seimini
gerektirmektedir.
Bunlarn yannda meslek alanlarnda;
iMeslek insannn yaam boyu bilgilerini gelitirerek kendini yetitirmesi,
iMeslein deerlerine aykr davranlarda bulunulmamas,
iSahip olunan, ya da eline verilen yetkiyi, bu yetkinin ykledii sorumluluklarn
bilincinde olarak eitliki, adil, hukuka saygl olarak toplum yararna kullanmas,
insanla doa arasnda bir ayrm yapmadan, insann ancak evresiyle var olaca,
bu deerlere sayg gsterip korumann kendi varl ve saygnln koruma
olduunun farknda olmas, grevin bu bilinle yerine getirilmesi,
iMesleki yetki, bilgi ve sorumluluklaryla badamayacak ilerle uramamay,
yetkiyle donatlmam, yetki d sorumluluk ykleyen hi bir grev veya mevki
kabul etmemesi,
iEmin olmad konularda ynlendirici nitelikte veya kararlar etkileyecek trde
akl yrtme, karar verme yanlgsna dmemeyi, bilmedii konular da ak
yreklilikle sylemekten kanmamas,
iDil, din, rk, cinsiyet, inan, mezhep, corafi, blgesel ve kltrel ayrm
yapmamay, bu tr farkllklar, ok kltrl yapy toplumsal gelime iin itici bir
g ve zenginlik kayna olduuna duyduu inanc yaamn her alannda tutum,
davran ve eylemlerinde yanstmas, ortaklaa benimsenmi ilkesel deerler
olarak yaama geirilmesi, rgtl yap iinde, hedeflenmelidir.
Bu ilkeler istee bal deerler deildir, bunlarn meslek yaamnn pratiklerine

dayal olumu her meslek iin geerli deerler niteliindedir. Bu zellikleriyle de
yapay olmayan, bilgi ve bilimin kullan ama ve yntemlerini, insani deerleri
yanstan, kltrel toplumsal nitelikli deerlerdir. likilerin bu deerlere dayal etik
iliki dzeyinde gelimesi sorunlarn zm ynnde en nemli etken olacaktr.
Makina Mhendisleri Odasnn zmir'de dzenledii Tesisat Kongresinde
teblilerinden yaplan aadaki alnt, sorunlarn zmnn kltrel gelimeye
dayandn zl bir ekilde anlatmaktadr.
"Belli ahlaki sorumluluklar konusunda genel anlamda uzlamaya varamam bir

toplumda hibir kanun kaosu nleyemedi.[34]
Orunlarn kltrel gelime iinde zlmesi zamana bal bir gelimedir. ncelii
olan sorunlar iin yasa, ynetmelik gibi yaptrmlar gndeme alnabilir, ne var ki
demokratik rgtlerin gndemi kltrel gelime tabannda oluturulmaldr.
Bugn kazanmaya altmz demokratik haklarmz, kabul grmeyen
76
taleplerimiz, byk can ve mal kaybna neden olan ykmlar daha pek ok sorunun
kaynanda bu kltrel erozyonda bozulan, yok saylan, kaybedilen deerler ve
insan ilikilerindeki bozulma yatmaktadr.
Aklamaya altmz grler dorultusunda konuyu ye sorumluluuna

indirgemeden, rgt, ynetici ve ye btnsellii iinde ele alacaz.
rgt
rgt; snf, katman, grup benzeri yaplanmalarda ortaklaa oluturulan toplumsal

gc temsil etmektedir. Ksa bir tanmlamayla rgt, belirlenmi ortak hedeflere
ulamak isteyen insanlarn oluturduu kurumsal bir yapdr. Orhan Hanerliolu
Felsefe Ansiklopedisinde rgt konusunda u bilgiyi vermektedir. Nasl hibir
toplum tarihsel olarak belirli bir biimde ve lde rgtlenmeden geliemezse,
ylece hibir toplumsal snf da belirli bir rgte kavumakszn egemen olamaz
Kurumsallaan toplumsal, siyasal, ideolojik yaplanmalarn ye zerinde
oluturduklar baskya kar demokratik diren oda durumundaki rgt, yenin
iine itildii yalnzlk, gszlk duygusunu yenme, dayanma, aidiyet ve gven
duygularn gelitirme ynnde byk bir gc yanstan bir gven ortamdr.
Toplumu, gelitirici, dntrc, denetleyici nitelikte olmas gereken
kamuoyunun ok nemli demokratik dinamiklerinin en nde gelenleri rgtlerdir.
Toplum gndeminin ilk sralarn bu kirlenmelere kar mcadele istei almaktadr.
Zaman zaman bu ilikiler de meslek kurulular da sulanmakta ve rgtler
yolsuzlua bulaan yelerine kar nlem almadklar iin eletirilmektedirler. Bu
eletirinin temelinde yatan, asl sulularn kendilerini gizleme abasndan te bir
anlam tamamaktadr. Basit bir anlatmla, bugnk yapya temel olan gelimelere
kar uyarda buluna rgtleri nce yetki am yapmakla sulayp susturup, sonra
grevini yapmamakla sulamak hibir ahlaki temele dayanmamaktadr.
irgt; toplumda ne karlan deerleri, yaratlmak istenen ekonomik, sosyal,

siyasal, kltrel yapy, bunlarn dayand ideolojiyi, kimi gelenek, grenek diye
tabulatrlan alkanlklar sorgulayarak yesini bilgilendirmeli, yozlamann
bireysel davranlara deil sisteme bal olduunu gsterip sergileyerek yenin
yolunu aydnlatmal, oluturulan yanl bilinci krmaya almaldr.
irgt; yolsuzluklara karan yesini sorgularken, yaplanlarn bedelini tam
detmek iin, bu tr olaylara kaynaklk eden nedenleri, kii, kurum, kurulular,
hibir ayrcalk tanmadan, sorgulayp kamuoyuna sergilemeyi,
iMeslein bilimsel veri ve ilkeler temelinde yerine getirilmesine kar oluan
engellerin almas iin, sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel, hukuki vb her alanda
mcadele vermeyi,
irgt; meslek ilkelerini yerletirmek iin, evrenin bozucu, yozlatrc
etkilerine, yanl bilinlendirmelere kar, savunduu deerlere sahip karak
yelerin bilin dzeyinin ykseltilmeye, onlarn zerk geliimini salamaya
77
almay,
iMeslek ii eitimde yelerin mesleki bilgi ve becerilerini gelitirmeye ynelik
etkinlikler yannda yenin toplumsallama dzeyini gelitirecek sosyal kltrel
etkinliklere yaama geirmeyi,
iyelerinin siyasi, dil, din, mezhep, rk, cinsiyet ayrmna uratlmasna, bilgi ve
kariyerlerine uygun olmayan grevlerde altrlmalarna, eitlik ilkelerine aykr
uygulamalara kar yasal ve demokratik gelenekler erevesinde mcadele etmeyi,
Toplumsal ve ahlaki bir grev saymaldr.
rgt, meslek ilkelerinin meslek kltrnn temel eleri olarak gelitirilip
toplum deerleri iinde yer almas hedeflenmelidir.
Ynetici ve Seilmi Organlar
Ynetim kurullar soyut tzel kiilik kavramnn somutlaan varl ve onu temsil
yetkisine sahip en sorumlu organdr. Ynetim kurullar seildii dnem iinde
rgtle zde tutulan bir organdr. rgt amalarna ulatrma, bu ynde gerekli
tm ilikileri kurup gelitirme ykml ve sorumluluunu tamaktadr.
Ynetim Kurulu, Onur ve Denetim Kurullar; genel kurulun meslei temsil etme
yetki ve onuruna yarar grd kiileri seerek oluturduu, yetkiyle donatt
kurullardr.
Ynetim Kurulu, Onur ve Denetim Kurullar; genel kurulun meslei temsil etme
yetki ve onuruna yarar grd kiileri seerek oluturduu, yetkiyle donatt
kurullardr.
Genel kurullarndan yetki almann anlam, belirli deerlere sahip olduuna

inanlan insanlarn, rastlantsal deil, bilerek bilinerek bir araya getirilip ilikiye
sokulmalardr.
Burada yaratlan iliki, rgtn sahip olduu ve temsil ettii deerler zerine
kurulu, ahlaki sorumluluk gerektiren etik ilikilerdir.
Bu nedenle;
iKurulun hibir yesi, kendine teslim edilen deerlerin dna kmay bir hak ya
da sahip olduu yetkileri kendi iin ayrcalk olarak grmez.
iKendilerine verilen yetki ve onurun, gsterilen gvenin sorumluluuna sahip
olmakla, yelere ve topluma kar rnek oluturacak tutum ve davranlar
sergilemekle ykmldrler.
iYnetim kurullar eylem annda, ortak akln ve gcn temsilcisi olarak yer
almas gerektiinin sorumluluuna ve bilincine sahiptirler.
iDenetim d yetki kullanmann kurumlar yozlatraca gereinden hareketle
TMMOB kamu adna denetim yapmay topluma kar grevleri arasnda
saymaktadr. Bu dorultuda rgtn demokratik denetim mekanizmalarnn
78
gelitirilmesinde de sorumluluk duyar,

irgtn seilmi organlar, ynetim, onur ve denetleme kurullar ylda iki kez
ortak toplant yaparak, eletiri ve zeletiri yntemiyle rgtn almalarn,
uygulamalar ynetmelikler ve etik ilkeler asndan deerlendirme kltrn
gelitirir.
iSorumluluk devredilemez, yetki devri sorumluluk devri anlamnda
kullanlamaz. Bu ilke dorultusunda gereke ne srlemez.
iEgemen toplumsal bilin, tm kii ve kurumlar, etkileyici bir gce sahiptir. Bu
etki altnda, zellikle siyasi erkin tutum ve davranlar, sergiledikleri tavr
yukardan aa, ncelikle ynetici kadrolardan balayarak aa doru
yansmaktadr. Bu gn toplumda gzlenen poplist, kariyerist tutumlar,
zentilerden yansyan yoz kiilik gsterileri bir yetkili tipi yaratmtr.
Demokratik ve ilkelere bal ynetimler, yerleik hale gelen bu tr tutum ve
davranlar, sorgulayc bir yaklamla irdeleyerek rgt birimlerine yansmasn
nlemeye almaldrlar. Eletiri ve zeletir ilkesi sylem yaama geirilmelidir.
ye
Meslek etii erevesinde ynlendirilmek istenen yeler aras kltr ve

toplumsallama farkllklar olmakla beraber, eitim alt snr niversite dzeyi
olan insanlardr. ye, rgtl yapnn en zayf ve ayn zamanda en gl halkasdr.
Gnah keisi durumuna drlen de, kim vurduya giden de odur,
ye, yaad ortamn, kurum ve irketlerin dilileri arasnda skm, maddi

manevi bask altnda zgrlk alanlar adam akll snrlandrlm,
yalnzlatrlm dolaysyla zerkliini yitirmi durumdadr. Sorunlar iindedir,
yalnzdr, sorumluluklar byktr, genel olarak sorunlarn basksndan kurtulmak
iin kendine snaklar arar, bulduu areler kendini daha da yalnzlatrr, zayfl
bu ynlerinden kaynaklanmaktadr.
Buna karn tarihi yapan insandr, varlnn anlamn yakalayp, bilincine

vardnda en byk yaratc gtr.
Sistem, bugn herkesi potansiyel sulu olarak grmekte, bu anlay dorultusunda

da, zaptiye gcyle, insanlarn su ilemesini nlemeye almaktadr. Meslek
eitimi, daha ncede belirttiimiz gibi, insan bilgiyle yetkinletirerek onun kimlik
ve kiiliine deerlerler katmaktadr. Bu yetkinlemenin, su ileme olanaklarn
gelitirici bir etken olarak alglanmas paranoyadan te gidemez. Bu nedenle hedef,
yenin su ilemesini nlemeye ynelmek gibi, sisteme has bir yanlgya dmek
olamaz. Hedeflenmesi gereken onun sahip olduu deerleri, retim gcn
toplumun gelimesi ynnde harekete geirmek olmaldr.
79
Burada, ye olarak tanmladklarmz, yozlamayla btnlemi, kirliin yneten,

ynlendiren ya da arac olmay kabul etmi olan insanlar iermemektedirler.
Meslek ilkelerinin de, mesleki davran ilkeleri ya da meslek etiklerinin de konusu
etik d insanlar yola getirmek iin gelitirilemezler.
ye, meslei ve rgt ilkelerinin yannda;

iMesleki alan ve uygulamalarn da kapsamna alan yaamn her alannda
gerekleen ilikilerinde insani ve etik deerlere saygl davranmay,
iSahip olduklar bilgi, birikim, deneyim, yetenek ve her trl mesleki toplusal
pratikleri toplumsal karlar lehine kullanmay, kar olarak bunlar kiisel
karlara yardmc olacak tutum ve davranlardan kanmay,
iKendine, mesleine, topluma kar grevlerini yerine getirmek, saygnln
korumak iin bilgi ve yeteneklerini srekli gelitirmeyi,
iSmry derinletiren kltr emperyalizmine, yaratlan yapay sorunlara kar
mcadele vermeyi,
iMesleki baar ve haklarnn korunmas iin en nemli dayanma aracnn
rgtlenme olduunun bilincinde olarak rgtn gelitirme iin aba gstermeyi,
iMhendisliin genel vasflarnn nitelikli, drst, gvenilir, toplumcu ve
akllarn kullanan insanlar olduklarn ve bu vasflarnn kariyer ve siyasi
tutumlarndan nce geldiini topluma kantlayp kabul ettirmeyi,
Kimlik ve kiiliinin temel nitelikleri olarak bilincine yanstmaldr.
Burada, ye olarak tanmladklarmz ,yozlamayla btnlemi, kirliin yneten,
ynlendiren ya da arac olmay kabul etmi olan insanlar iermemektedirler.
Meslek ilkelerinin de, mesleki davran ilkeleri ya da meslek etiklerinin de konusu
etik d insanlar yola getirmek iin gelitirilemezler.
ye gelecei ve meslei iin, sahip olduu deerlerle dntrc, gelitirici

gcn bilinli olarak, yaamn her alannda davranlarna yanstmadan
kanmamaldr. Bu gc de ncelikle rgtn gelimesi ynnde kullanmay
temel ilke olarak eylemlerine yanstmaldr
80
V. BLM
Sonu Yerine
rgtler, toplumsal bir varlk olarak, kendi iinde ve evresiyle srekli karmak
iliki ve etkileim iindedirler.
rgt, evre ya da toplumun, bata yasalar olmak zere egemen deerleri egemen
ideoloji ve toplumsal bilin, kurumsal sosyal yap vb. etmenlerin bask ve denetimi
altndadr. Buna karn rgtl yaplar, kendi pratikleri iinde yarattklar deer ve
ilkelerle evresini ya da toplumu, topluma egemen gleri etkilemeye, onlar kendi
taleplerine yant verecek bir yapya dntrmeye alr.
Bu karlkl iliki ve etkileim iinde, toplumdan zor kullanma yetkisini alan

devlet ve organlar daha baskn durumdadr. Basknlk zaman zaman yn
deitirmekte, demokrasi ierisinde bask unsuru olarak nitelenen demokratik
rgtl yaplar, kamuoyu araclyla toplumu etkileyip, daha gelimi, daha
demokratik bir yapya dntrebilmektedirler.
Demokratik rgtler asndan, etkileimin itici gc, rgt ats altnda, belli ilke
ve hedefler dorultusunda bir araya gelip btnleen yelerin oluturduu
demokratik dinamik gtr.
Bu dinamik, nicel gcnn tesinde, toplumlarn en byk zenginlik kayna

olarak tanmlanan eitilmi kiiliini bulmu insann bilgi, birikim ve bilinle
eylem alanna yanstabilecei nitel bir gce de sahiptir.
Bu g da dnk olarak:
iEylemlerini, ilikilerini, tutum ve davranlarn sistemin, kii ya da
kurulularn, dardan sermaye szcleri tarafndan doru budur, karnz bunu
gerektirir eklinde elimize tututurulan, deer yarglarna dayandrmak zorunda
deildir.
iZorunda olmad gibi, bu deer yarglarn kendi ilkeleri dorultusunda
sorgulamak greviyle de kar karyadr.
iKendi bnyesinde, yenin, karsna kacak seenekler arasnda doru karara
varmasna yardmc olmak amacyla, bilgi ve yetenekleri, meslek bilinci ve zerk
kiilii gelitirecek, eitim programlar hazrlamaldr,
irgtllk dzeyini ve rgt kltrn gelitirici almalar, yelerin etik
davranlarn denetleme veya ynlendirmeden ok daha olumlu sonular
verecektir. Baka bir anlatmla, rgt sahip olduu enerjiyi ie dnk, yeyi
disipline etme ynnde uralarla tketme yerine, sorunlarn nedenlerini ve deer
yarglarn sorgulayarak toplumu dntrmeye ynelik eylem alanlarnda
81
kullanabilir.
iBu konuda bir baka grev, kapitalizmin yapay deerlerini topluma empoze
etme giriimlerine kar rgtn, bu ynde gsterilen abalar sergileyerek,
toplumun bilgilendirip uyarmasdr
ada etik zgrletirici niteliktedir, seyirci kalmaya deil katlma, korumaya

deil gelitirmeye ynelik ahlaki eylemleri gerektirir, bunun iin de edilgen deil
zerk bir kimlii zorunlu klmaktadr, Trkiye'de, yaanan btn olumsuzluklara
karn, eitilmi insan gc potansiyeli, uzun yllardan beri demokrasi alannda
verilen mcadele pratiinin (byk kayplarna karn) zengin kazanmlar,
eylemlilik dzeyleri eletirilmekle birlikte korunan rgtl yaplar
azmsanmayacak birikime sahiptir. Sorun edilgenliin ksr dngsnn
krlamamasnda yatmaktadr. Sorun dayatlan yapay deerlere kar, rgtlerin
kendi deer anlaylarn toplumun nne koyma kararlln gstermedeki
isteksizliktedir. Bu gn en nde gelen ahlaki sorumluluk bu ynde irade ortaya
koyma kararn verip vermeme seeneinde yatmaktadr. Bugnn egemenleri en
byk destei bu kararsz tutumdan almaktadrlar. Bu edilgen tutumu krmaya
ynelik silkini rgtlerin sinerjisini umulmadk dzeyde oaltacak niteliktedir.
Toplumlar ve kltrler ancak kendi dinamiklerinin yaratc ve dntrc
gleriyle geliirler.
nl sosyal bilimci C. W. Mills, nsanlar tarih yapmnn kendilerine den

bir i saymazlarsa, tarih yapmn kendi ellerinde tutan dier kimselerin
gitgide daha basit bir arac; tarih yapmnn bir nesnesi durumuna
deceklerdir. demektedir.
82
VI. BLM
Etik Eitimi
Eitimin nemini ve eitimden beklentileri dile getiren Her eyin ba eitim

sylemi, ama nasl bir eitim sorusunu yantlayacak pozitif bir ierik
belirtmemekle birlikte, eitimin baat nemini vurgulayan, sk kullanlan, dilimize
yerlemi bir deyimdir.
lkemizde eitim sistemine baktmzda, genelde, kategorik bir yaklam

anlaynn geerli olduu grlmektedir. Eitim ncelikle, niversite ncesi
eitim ve niversite eitimi, daha sonrada bunlar kendi ilerinde neredeyse
birbirinden bamsz kategorilere ayrlmaktadr. Bu yaklam eitimin diyalektik
btnln bozmaktadr. niversite eitiminin varlk nedeni ilk ve orta
retimden gelen genlerdir. Bir insann kimlik ve kiiliinin olumasndaki en
nemli dnem (ocuun toplumsallamasnn) niversite ncesi eitim dnemidir.
niversite eitimindeki baar niversite eitimi ncesi eitimin niteliiyle doru
orantldr.
Bu nedenle eitim sistemine bir sre olarak bakmak ve diyalektik btnlk iinde
deerlendirmek gerekmektedir. Bu btncl ele al yerine, konulara blk prk
yaklamak kazanmdan daha ok kargaa yaratmaktadr.
Etik eitiminin sistemdeki yerini belirlemek iin, nce sistemin yapsna ksaca
bakmak yararl olacaktr.
Ana balklar altnda ksaca zetlemek gerekirse; renme insanlar aras ilikiler
btndr. Toplumsal pratik ierisinde aile, yakn evre, okul, i yeri zetle insan
ilikilerinin olduu her alan, tm olumlu ve olumsuzluklaryla retme renme
alandr. Eitim ise renme srecini belli bir eree gre sistematik bir yapya
kavuturma iidir. Amac toplumun sosyal, ekonomik, kltrel ve tm alanlarda
gelimesine katk koyacak eitilmi insan gc yetitirmektir. Bu tarafyla,
toplumun ekonomik, kltrel, sosyal, siyasal yapsndan, siyasetleri belirleyen
egemen ideolojiden bamsz olarak ele almak olanakl deildir.
Bu nedenle eitimin karakteri topluma egemen dncenin beklentileri

dorultusunda ekillenmektedir. Bilindii gibi egemen dnce ynetime egemen
olan snfn dncesidir. Toplumda retim aralarn elinde bulunduranlar ayn
zamanda zihinsel retim aralarn da elinde bulundurmaktadr. Bu dorultuda
eitim sistemin gereksinim duyduu alanlarda ve gereksinim duyduu trde insan
yetitirmeyi hedeflemektedir.
Bunlarn yannda, daha nce aklamaya altmz toplumsal koullarmz da
gz nne alndnda nasl bir etik eitimi hedeflenmesi gerektii ortaya
kacaktr. Daha nce etik sorunlarn ortaya k nedenleri zerinde gndeme
83
getirdiimiz sorular da gz nne alnacak olursa, toplumun bugnk sosyo-

ekonomik ve sosyo kltrel yaps korunarak etik sorunlarn zme
kavuturulamayaca aka grlmektedir. Sosyal, ekonomik, kltrel yap
deiiklii ile, ideolojik hedefleri, topik dnceleri deil sade gerekleri ifade
etmek istiyoruz. Sosyo-ekonomik yapda, ekonominin kayt altna alnmas, vergi
adaleti, insan onuruna yarar cret, retim ekonomisine gei, isizliin
azaltlmas, yama ve talann hesabnn sorulmas vb. gibi, sosyo-kltrel yapda;
insana sayg, sosyal haklarn gelitii, hukukun stn olduu, eitliki-zgrlk
demokratik bir yap gibi son derece basit ve anlalr eylerdir.
Bir insann etik karar verebilmesinin n koulu, o kimsenin bask altnda

tutulmamas, zerk bir kiilie sahip olmas gerekliliidir. Bylesi koullarn
salanmad, gl olann hakl sayld bir ortamda, insanlar aras ilikilerde
hangi glerin deer yarglar geerli ve belirleyici olacaktr? Bylesi bir ortamda
yaanan ahlak m, dnlen ahlak m geerli olacak, ortaya kacak etik amazlar
karsnda ahlak eitimi kendini amazlardan kurtarabilecek midir?
Bu bak as, eitimin ncelik ve ieriini de belirlemektedir. Bugnn

koullarnda, kreselleme, AB'ye girme abalar, bunlarla btnlemek isteyen
kesimler her eyi bu alanlardaki karlarna gre ekillendirip deerlendiriyorlar.
niversite ncesi eitimin sorunlar, eitim sresini sekiz yla karlmakla,
nemli lde zlm kabul ediliyor.
imdi dikkatler niversite eitimi zerine younlat zellikle ABET'in yaratt

akreditasyon (ierik tartmas konumuz dnda) rzgar eitim sorununu yksek
eitime kilitledi. niversitede etik dersi verilmesi de bu balamda tutkuya
dnt.
Burada da ne kan konu, ABET'e gre hangi dersler ne kadar okutulmal.

niversiteler her an kendilerini ve eitim dzeylerini sorgulamakla
ykmldrler. Ama bu sorgulama toplumun i dinamikleriyle deil, pazar
ekonomisi koullarnda moda ve propagandaya uygun olarak gerekleiyor.
niversitelerde etik dersi de bu moda erevesinde geliiyor.
A. Pieper hi kimse teoloji sayesinde dindar olamayaca gibi etikle de

ahlakl olamaz[7]s.19 diye yazyor. Bu gr 12 Eyll rejiminin uygulamas
doruluyor. Din ve ahlak dersi bunun bir rnei saylabilir. Trkiye'de eyrek
asrdan beri din ve ahlak dersi okutuluyor (!).
Daha nce Doan Ccelolu'nun yazsndan yaptmz alnt mhendislik

eitiminde sosyal bilimlerin yeri ve nemini belirtmektedir. Son yllarda
dnyadaki gelimeler de mhendislik eitim programlarnda sosyal bilimlerin
84
%10 orannda olmasn ngryor. Batan beri izdiimiz tablo sosyal bilimlerin
nemini ortaya koymaktadr. Ne var ki sorun program sorunundan te eyler
gerektirmektedir.
Eitilmi kiiden beklenilen, kendisine verilenle yetinmeyip, olay ve olgular

kukucu, sorgulayc bir yaklamla deerlendirebilme yeteneine sahip olmasdr.
Bu erevede etik eitiminden beklenen de; eitimli kiinin yaamn her alannda
insani deerlere saygl, onlar koruyup gelitirmeyi yaam felsefesi kabul eden,
ahlaki olgunlua erimi, iradesine sahip, toplumsal, kurumsal ilikilerde iinde
bulunduu ortamn deerlerini sorgulamadan ekinmeyecek zerk kiilie sahip
insanlar yetitirmektir. Bu da ileri dzeyde bir sosyallemeyi gstermektedir ki, bu
da etik eitiminin kapsam ve boyutlarn amakta, eitimi bir sre olarak ele
almay gerektirmektedir.
nerilerimize gemeden nce etik eitiminin amalar zerine bir alnt

sunuyoruz:[5]s.308-309
Ahlak kurallarna ilikin nyargl grlerin kalntlarn temizlemek.

Gelimenin nndeki en byk engel ahlaki zayflk ya da ktlk deil, insanlar
tabulardan baka bir ey olmayan doru ve yanl kavramlarnn klesi yapan
cehalettir.
iocuklarn ahlak kurallar zerinde var olan uzlamn ayrmna varmalarn
salamak,
iMevcut deerlere belli bir mesafeden bakmak ve ocuun ok yaknda olumlu
bir rol oynayaca dnyada, ortaya kacak deerleri kestirmek,
iFarkl alt gruplarn treleri arasnda sorumlu tercihler yapmak zere eitmeye
almak. Kimliini arayan gen, yapc deiimlere ynelik alma frsatlar
kadar ticarilemi bir tketim toplumunun ve aptal kalabaln basklaryla da kar
karyadr. Bu arlar arasnda seim yapmakta yetkinletirecek bilgiler
verilebilir.
Bu deerlendirmelerden yola karak gr ve nerilerimizi zetler halinde

sunuyoruz.
Etik eitiminden beklenen sonularn alnabilmesi iin ncelikle eitimin bir

insana kazandrmas gereken nitelikler belirlenmelidir. Bu dorultuda nasl bir
eitim ve bu eitim dzeni ierisinde nasl bir etik eitimi sorusunun yantlanmas
daha doru olacaktr.
Bu amala, eitimin ana ekseninin zgrletirici dorultuda olmasn neriyoruz.
iBu adan biz, eitimin ana ekseninin zgrletirici nitelikte olmasn

savunuyoruz: Bu kapsamda, zgr ve bilimsel dnme ve deerlendirme yetenei
85
gelimi, kararlarn vesayet ve etki altnda kalmadan verebilecek olgunlua

erimi; kendini toplumun, toplumu kendinin dnda grmeyen, insann ancak
toplum iinde var olabilecei bilincine erimi, aratran, sorgulayan, pheci,
domalardan, n yarglardan arnm zgrlk potansiyeli tayan,
sorumluluklarnn bilincinde, kendini eitmesini, kendini bilgi ve kltrce
zenginletirmesini bilen, zerk insanlar yetitirme hedeflenmelidir.
retmen renci arasnda etik ilikinin kurulmas salanmaldr.

iEtik eitimi belletici deil sorgulayc karakterde olmal ve zgrletirici
nitelii n planda tutulmaldr.
insan toplumsal bir varlktr. Eitilmi bir insann bu alandaki hak ve
sorumluluklarn bilincine varmas gerekmektedir. Bu nedenle sosyal bilimler ilk
retimden balayarak, bilimsel temelde, ders programlarna alnmal, insann
dnyay bilimsel ynden alglama deerlendirme yetisinin gelimesine yardmc
olunmaldr.
iDaha nce de belirttiimiz gibi, gnlk yaamda ve zellikle toplumsal
sorunlarn zmnde en ok dnce ve bilin zerine vurgu yaplmaktadr. Buna
karlk dnce ve bilincin dille olan diyalektik ve kopmaz ba gz ard
edilmektedir. Dil, dnce ve bilincin somut gstergesidir, dil dnceyi, dnce
dili, her ikisi bilinci gelitirir.Yabanc szcklerin ve dillerin basks altnda dildeki
gerileme bulanklk dnceye de yansmakta, dnce yeteneini kstlamaktadr.
Bu nedenle etik eitimi konusunda, insanlar aras ilikiyi gelitirecek, ahlaki
olgunlua eriecek dzeyde dnce yetisi ve bilincin gelimesi iin, bunlarn n
koulu olan, dilin geliip zenginletirilmesi eitim kapsam iine alnmaldr ( bu,
dil ovenizmi anlamnda olmayp, her dil iin geerli olan, evrensel kabuldr).
rencinin dilini her alanda, yazl szl, yetkinlikle kullanabilme yetisi
gelitirilmelidir. Toplumsal gelimenin n koulu dilin ve kltrn gelimesidir.
iSon zamanlarda, dnyadaki gelimeler, teknik eitimin sosyal bilimlerle
desteklenmesinin gereini ortaya koymaktadr. Bu gr 22- 24 Ekim 1999
tarihlerinde stanbul'da toplanan Mhendislik Mimarlk Eitim Sempozyumunda
da (TMMOB adna dzenleyen Makina Mhendisleri Odas) arlkl olarak dile
getirilmitir.
iBu kapsamda etik ayr bir ders olarak deil, yeterli oranda tarih, bilim ve
teknoloji tarihi, toplumbilim, felsefe gibi dersler iinde verilmelidir.
iEtik, bir dnem okutulacak kredili ders niteliinde grlmemeli, tartmal
oturumlar, konferans ve forum gibi yntemlerle retim dnemine yaymaya
allmaldr. Ayn ekilde, konunun kavranma lt snavla belirlenmemelidir.
Baka bir deyile etik, diploma alabilmek iin birka puan gerektiren zorunlu bir
ders dzeyine indirgenmemelidir.
irenciden istenen staj raporu kapsamna etik konusu da alnmaldr.
renciden, staj yapt kurulularda, bulunduklar evreyi etik ilikiler asndan,
86
eletirel bir gzle, izlemesi istenmelidir.

iToplumsallamann kesintisiz bir sre olduu yadsnamayacak, bilimsel bir
gerektir. Bu gerekten hareketle etik eitimi meslek ii eitim kapsamnda,
yelerin toplumsallama ve kltr dzeylerini gelitirmeye ynelik programlar
hazrlanmal, en azndan, dzenlenen meslek ii eitim kurslarnda etik, insanlar
aras ilikilerde bir boyut olarak kurslarn bnyesine alnmaldr. Bu uygulama,
nyarglarn, gelenek greneklerde yaayan kimi tortularn, yabanclamann ve
yabanclatrma abalarnn, benzer daha pek ok olumsuzluu tanmlayan
yerleik toplumsal bilincin krlmas ynnde nemli bir giriim olacaktr
iEtik eitiminde bireyin, ya da rencinin ynlendirilmesi yerine, onun
kiiliinin, zerkliinin, zgrce gelitirmesine, kltrce zenginlemesine olanak
verecek programlar n plana alnmaldr. Genellikle ve her zaman savunulan
zgr dnceli, pheci ve sorgulayc kuaklar yetitirme eitimin hedefi olmal,
bu balamda ahlak dinle zdeletiren, din ve ahlak dersi uygulamalarna son
verilmelidir.
iEtik eitiminde TMMOB (veya bal birimleri) ve niversite arasnda
ibirliinin sreklilii salanmaldr.
87
88
VII. BLM
Etik Kurullar
Etik kurullar, genelde, mesleki davran ilkelerinin tantlmas, gelitirilmesi,

kabilecek sorunlarn zlmesi ve uygulamann denetlenmesi amacyla
kurulmak istenmektedir. Toplumda yozlamann boyutlar arttka etik ve ahlaka
ynelik abalarda oalmaktadr. Batan beri vurgulamaya altmz gibi
yaknlan yozlamann kaynana ynelmeden, onun aralarn hedef alarak bir
eyler yaplmaya uralmaktadr.
Kapitalist sistemin, nesne konumuna getirdii insan, ekonominin gereklerine gre

kalba sokulup ekillendirilmek istenmektedir. Bu amala, toplumun byk
kesimini oluturan snf ve katmanlar kendilerine verilen rol ve snrlar iinde
tutulmak istenmektedir. Bu nedenle toplumu kontrol altna tutmann yol ve
yntemleri aranmaktadr.
Kontrol mekanizmalar diye adlandrlan bu yntemleri hakknda toplum bilimci

Barlas Tolan yle tanmlamaktadr: toplumsal kontrol, grup ve toplumun bireyin
davranlarn snrlamas ve bu snrlama yoluyla toplumsal deerleri
benimsemenin salanmas, yani bireyin toplumsal kurumlar ve dier toplumsal
birimler tarafndan ortak deer ve eylem llerine uygun davranlarda
bulunmaya zorlanmas olarak tanmlanmaktadr.[19]s.232
Bu kontrol mekanizmalar eitimden balayarak, ayin, tren, dllendirme,
cezalandrmadan emniyet glerinin gstericilere uygulad iddete kadar ok
geni bir alana sahiptir.
Etik alannda ise, bu gn demokrasi ayb olarak devam eden, ahlak zabtas, sansr
kurullar uygulamalar bulunmaktadr. imdi bu uygulama sivil (!) alanlara da
yaylmaktadr. lk olarak basn yayn alannda balayan uygulamadan sonra imdi,
daha nce de belirttiimiz TBMM Kamu Grevlileri Etik Kurulu yasas
kartlmak istenmektedir. Etik kurullar oluturulmas TMMOB'nin de
gndeminde bulunmaktadr.
Burada gzden kaan noktalardan biri, denetimin hangi etik veya ahlak ilkelerine
ya da hangi kriterlere gre yaplacadr. kinci ve ok nemli bir nokta da etiin bir
sektr, daha dorusu ceza yasas benzeri snrlar, alanlar ve kriterleri belirlenmi
bamsz bir kategori gibi ele alnmas ve belirli kalplara gre deerlendirilmek
istenmesidir.
Bilgi, kuramn pratikle dorulanmas sonucu olumaktadr. Basn ahlak yasas ve
89
basn ahlaknn ilkelerinin etkisi konusunda herkesin dorudan tank olduu

somut gstergeler bulunmaktadr. Yazl ve grsel yayn organlarnda bilgi diye
verilen haberler yannda sergilenen, kimilerinin ahlaksz, kimilerinin adalk
diye tanmlad, buna karn izlenme oranlar ok yksek olan programlar
yaplmaktadr. Bu olgularda ahlaki boyutu, hakim snfn ya da egemen ideolojinin
pratik karlarnn belirledii aka grlmektedir.
TMMOB asndan bakacak olursak etik kurullar rgt iinde yeni bir kurul
olacaktr. Byle bir oluum, kurumsallamann daha ileri bir notaya ulamas
olarak grlebilir. Ne var ki oluturulan kurul says kurumsallamann ls
olmamaktadr.
Kurumlar, rgtler belli hedeflere ulamak iin oluturulan yaplardr.

Kurumsallama da bu yaplarn hedefleri asndan kendinden beklenenleri en
etkin ekilde yerine getirmek iin gerekli grlen almalar bir dzen iinde
yrtecek kurullar oluturmasdr.
Yukarda getirdiimiz grler asndan, etik kurullar byle bir temele

dayandrmak olanakl grlmemektedir.
Aklamaya altmz grler erevesinde, etik kurullar, ister istemez, egemen

ideolojini deer anlayn topluma benimsetme ynnde bir ilevi yerine getirme
durumunda kalma riskini de tamaktadr.
Ayrca TMMOB'nin ilikide olduu yabanc, edeer, meslek kurulularnn bu

ynde kurullar bulunmas balayc bir rnek oluturmaz.
Komisyonumuz bu aklamalar dorultusunda etik kurullar ve mesleki davran

ilkelerini uygulama esaslarna gerek olmad inancndadr.
Etk dlleri
Etik ilkelerin uygulanmasna aba harcayan yelerin dllendirilmesi ve

hakszla urayanlara sahip klmas amacyla bir fon oluturulmas
istenmektedir.
Eylemlerinden dolay hakszla urayanlara yardmc olmakla dllendirmeyi bir

birinden ayrmak gerekmektedir.
Eylemlerinden dolay zarara urayan birinin eylemi, ahlak savunmak gibi soyut
bir yaklama deil, haksz somut sonular douracak yaptrmlara kar bir
mcadeleye dayanmaktadr. Bu grevini gerei gibi yerine getirme aamasnda, bu
90
greve has ahlaki sorumlulukla gerekletirilen bir davrantr. Bu tr davranlarn

sindirilmemesi iin, tehdit unsuruna kar bir gvencenin ortaya konmas
gerekmektedir. Bu noktada dikkate alnmas gereken bir etmen, tehdit edici ve kar
duru sergileyen gler arasnda, eldeki olanaklarn dengesinin iyi
deerlendirilmesi gerekmektedir. Yaygn uygulamalarn verdii zararn boyutlar,
ou zaman sigorta irketlerinin dahi zorlanaca ya da taahht edemeyecei
dzeye ulaabilir. leriki dnemlerde sorunlar yaamamak iin bu fonun hangi
koullarda, nasl ve ne boyutlarda iletileceinin ok iyi hesaplanmasnn gereine
inanyoruz.
Etik dl, etie ynelik dl veya mesleki davran dl ne adla olursa, olsun
verilmesi dnlen dl zerine grlerimizi aktarmak istiyoruz.
ncelikle, bir rgtn dl datmasnn, tevik etme, moral verme, rnek

oluturma, gibi ye rgt ilikilerini gelitirmede ok ynl yararlar
bulunmaktadr. Ne var ki, ahlaka dayal bir dllendirme gndeme geldiinde
sorunlar ortaya kmaktadr. rnein, dllendirilen kiinin, daha sonra etik
asndan, baz kusurlar ortaya kacak olursa bu dl geri mi alnacaktr, geri
alnmaz ise bu dl bir deer ifade edecek midir?
Byle bir olasla meydan vermemek iin, bir kimsenin yaam boyu ahlaki deeri
hakknda yargda bulunma orta ada, Katolik Kilisesine Papa atamak iin
'eytann avukatlar' kanalyla gerekletirilmitir.
Etik, tartmasz, bir sre olarak tanmlanmaktadr. Byle bir tanmlamann

varlnda bir kiinin eylemlerine dnemsel ya da olgusal adan baklarak, ahlaki
ynden btnsel bir deerlendirme yaplabilir mi?
Ayrca ahlaki davranmak dllendirilmeyi gerektiren, ayrcalkl bir tutum deil,

herkeste bulunmas gereken doal bir haldir, insann doal halinden dolay
dllendirilmesi de dl anlayna aykrdr. Byle bir dllendirmeye ynelmek,
yurttamz Diyojen'in ironisini artrr bir tutum olacaktr.
nsan pek ok ynleriyle, meziyet ve kusurlaryla toplumda yerini almaktadr.

nsan yaam sorgulanmaldr, byle bir sorgulama bireysel ve toplumsal gelime
iin kanlmazdr. Ama bu sorgulama etik dl gerekesiyle yaplmamaldr diye
dnyoruz.
91
92
Ek:1
Mhendis Ve Mimar rgtlerine Genel Yaklam
Etik erevede oluturulan ilke ve kurallarn, hukuk kurallarndan farkl olarak,

toplumsal tepkilerle olutuunu, bunun da retim ve leim ilikilerine bal olarak
gelitiini belirtmi idik.
Mhendislik her ne kadar sanayi devrimiyle birlikte deerlenip ykseldi ise de,
ortaya k insanolunun temel gereksinmelerini daha kolay karlama ve yaam
koullarn gelitirme urana dayanmaktadr. Sanayi devrimiyle mhendislik ve
mimarlk ileri derece ilevsellemi ve kurumsal bir yapya kavuturmutur. Bu gn
mhendis mimarlar, ilikileri retim ilikilerine dayal olarak, toplumsal yapda
farkl snflarn her birinde yer alan nemli bir kesimi oluturmaktadrlar.
Mhendis ve mimarlarn, insanlarn temel gereksinmelerinin karlanmas,
toplumsal gnence erime ynnde retim srecine, bilim ve teknolojik gelimelere
yaptklar katklar, onlara hakl olarak saygnlk ve onur kazandrmtr. Mesleki
davran ilkelerinin asl amac kazanlan bu saygnln deerler btn olarak
toplumsal yaamda yerini ve gvenirliini korumak, dolaysyla mesleki
hizmetlerin toplumun yaam kalitesini ykseltmesine katk koymak olmaldr.
Toplumsal sorunlarn zmnde, gndeme gelen zm nerilerinin yaama
gemesinde, zme ynelik etkili bir kamuoyu olumasnda bireyin bilinli tutum
ve davranlar belirleyici bir yere sahiptir. Bu etkinlikte ancak rgtl yaplar
iinde oluturulacak g birlii temelinde yaam bulur. Bunun dnda bireylerin
kendiliinden davranlarla, belli ilkelere sadk kalarak, g odaklarna kar,
toplumsal bir dnm gerekletirmeleri olanakl deildir. Bu nedenle meslek
etii yenin bireysel sorumluluundan ok daha fazla rgtsel sorumluluk
gerektirmektedir.
Konuya daha da aklk kazandrmak iin, mhendis ve mimarlarn ve rgtlerinin

dnyada nasl deerlendirildiine biraz daha yakndan bakmak gerekmektedir.
Dnyada meslek rgtleri profesyoneller olarak isimlendirilmektedir (Trke'de
tam karl bulunmad iin, eski deyimle meslek erbab anlamna, ayn terim
kullanlmaktadr). nemli bir toplumsal ileve sahip olan bu kesimler dikkatleri
zerinde ekmektedirler. Profesyonellerin toplumsal-snfsal konumlar,
ekonomik, sosyal, kltrel rolleri deiik dnya grne sahip bilim insanlarnca
incelenmektedir. Dnyadaki bu inceleme ve aratrmalar Trkiye'ye de
yansmaktadr.
Konu zerinde alanlardan biri olan Zafer Cirhinliolu, Trkiye'de Hukuk

Meslei adl yaptnda profesyonel meslekler ve yeleri zerine, kapitalist ve
marksist bak alarndan, yaplan deerlendirmeleri aktarmaktadr.
93
Yazar, bir meslein profesyonel meslek saylabilmesi iin u bilgiyi aktarmaktadr.

Bir ok aratrmac, herhangi bir meslein profesyonel meslek olabilmesi iin
baz temel zelliklerin yerine gelmesi gerektiinde srar etmilerdir. Bu
zelliklerin birincisi zel bir bilgiye sahip olma, ikincisi meslek yelerinin bir
rgt etrafnda toplanmalar, ncs ise bu rgtlerin devlet karsnda zerk bir
toplumsal konum elde etmi olmalardr. Dier bir deyile, profesyonel meslek
yeleri, bir rgt etrafnda toplanm uzman kiiler olmaldr.[35]s.7
Yazar bu rgtlerin toplumsal sorunlara kar retecekleri zm nerilerinin,

zellikle gelimekte olan lkeler asndan tad nemin altn iziyor ve
dnyadaki yaklamlar da iki gr altnda deerlendiriyor.
Kapitalist, pazar ilikileri ierisinde konuyu ileyen dnrlere gre

profesyoneller toplumsal dzeni dengeye kavuturacak zelliklere sahiptirler,
profesyonel gruplarn toplumsal istikrarn kurulup devam ettirilmesinde nemli
rolleri olmas gerektii vurgulanmaktadr.[35]s.9-10
Marksist dorultuda konuyu ele alan dnrlerin grlerini yle

zetlemektedir, Ksaca zetlenecek olursa, kapitalist toplumlarda profesyonel
mesleklerin gelime srecinde bir bunalmla yz yze geldikleri noktasnda
birletiler. Dolaysyla profesyonellerin aslnda profesyonelleemediklerini, hakim
ideolojiye hizmet eder duruma geldiklerini iddia ettiler. Buna benzer bir noktay
protleterleme kuramclar da benimsedi...Profesyoneller artk sradan
teknisyenler durumundadrlar. in amac ve kapsam profesyonellerce deil
yneticilerce belirlenmektedir. Bu srecin sonucunda profesyoneller brokrasi
iersinde sindirilmi, zerkliklerini kaybetmilerdir.[35]s.14
Ali Artun' un Fordizm ve Mhendisin Dnm ve A. H.Kse- A. nc' nn

Kapitalizm, nsanlk ve Mhendislik adl TMMOB yaynlar ile Toplum ve
Bilim dergisinin 2000 yl yaz saysnda konu, deien retim koullarnda ve emek
srelerinde mhendis ve mimarlarn yeri, rol ve snfsal konum
deerlendirmeleri, deiik yazarlarca ilenmitir.
Bu yaptlarda gr birliine varlan konu; bilginin metalat, mhendislerin

bilgi tekellerinin krld, gelien teknoloji, kreselleme ve esnek retim
biiminin mhendislere duyulan talebi azaltt ve daha pek ok nedenle srecin
mhendisler aleyhine dnm olduudur.
u alnt, iki farkl bak asnda, mhendisin konumunu yanstmaktadr.

Taylor'un mhendisi, kapitalizmin iki temel snf konumu arasnda kalan
mhendislere, karlarnn kapitalistlerin karlaryla uyumlu olduu arsn
yaparken, Veblen' in mhendisi, bu arnn tam karsnda bir seslenile, onlara, i
adamlarnn sanayi toplumu zerindeki egemenliklerine son vermek zere tm
94
alanlarla ittifaka ynelmeleri gerektii arsn yapmaktadr.[13]s.94
Meiksins ve Shimith teknik emein retimi ve rgtlenmesi adl

aratrmalarnda, mhendislerin rgtlenmelerine esas alnabilecek drt deiik
modelin ortaya konabilecei ileri srmektedirler. Bu modeller lkelerde kesin
yaplanmay deil, genelde, mhendislik pratiini etkileyen hakim anlay
tanmlamaktadrlar.[13]s.96
Bunlar:
Zanaat rgtlenmesi (ngiltere modeli): Bu modelde, mhendislerin byk bir
ounluunun, retimde alanlar arasnda yer aldklar ve grup ierisinde en st
katman oluturduklar gzlenmektedir. Genel olarak teknik i gc bu manta
gre rgtlenmekte ve bu topluluun retimi, geleneksel yntemlere benzer
ekilde gereklemektedir...Bu modelde mhendis diploma sahibi olmak iin
deil, yorucu ve uzun bir alma deneyimi sonunda mhendislii pratik olarak
rendii iin bu kimlii tayan olarak alglanmaktadr.
Bu modelde ekonomik karlarn korunup gelitirilmesi iin meslek sendikalar
tarznda rgtlenilmektedir.
Ynetsel rgtlenme (ABD modeli): Bu modelde teknik i, ynetim ilevinin
bir esi olarak grlr. Burada, zanaat rgtlenmesinden farkl olarak, retim
srelerinde yer alan rutin teknik iler dk eitimli teknisyenlere braklm,
mhendisler ise yneticiler grubuna dahil edilmitir. Bir baka deyile
mhendislik, bal bana bir ynetsel uzmanlk alan olarak kabul edilmitir. Bu
modelde mhendis kimlii ounlukla niversite eitimi sonucunda kazanlr...
Diploma ve dereceler, mhendisleri sadece dier alanlardan deil kendi
ilerinde de ayrtrr. Bu modelde mhendisler snrl yaptrma sahip olan
mhendislik rgtlerine kaydolarak kendilerini iilerden ayrma eilimindedirler.
Zmre veya Devlet rgtlenmesi (Fransa modeli): Bu modelde mhendisler
kendilerini hem yneticilerden hem de retimin iinde yer alan alanlardan ayr
bir grup olarak grlmektedir. Modelin ortaya k, iletmelerin orta
kademelerinde bir hiyerarinin olumasna baldr. Bu hiyerarinin en st katnda,
kendilerini yneticilerden bamsz gren, ayrcalkl niversitelerden mezun
olanlar oluturmaktadr. Burada mhendis olmann n koulu; onlara gre
(mhendislere) mhendis elit (sekin) bir mhendislik fakltesinden mezun
olmu, teknik meslek sahibi bir profesyoneldir. Bir baka deyile, sekin olmayan
mhendislik fakltelerinden mezun olanlar her ne kadar mhendis olsalar da
profesyonel mhendisler tarafndan mhendis olarak grlmezler.
Bu gruplamada; birinci grupta yer alan mhendisler (sekin faklte mezunlar)
profesyonel mhendislik rgt iinde yer alrken, ikinci gruptakiler, meslek ve
95
ii sendikalar iinde rgtlenmektedirler.

irket Merkezli veya Korporatist rgtlenme (Japonya modeli): Bu modelde
mesleki aidiyetten ok irket aidiyeti n plana alnmaktadr. Mhendislerin irket
merkezli kariyerleri, bir dizi kurumsallam evreden olumaktadr. Kariyerlerinin
banda mhendisler, rutin olarak retim alannda grevlendirilip, iilerle birlikte
almaya ve retkenlikle ilgili problemleri dorudan gzleyip, bunlar hakknda
gelitirilen zmlere katkda bulunmaya sevk edilmektedirler[13]s.96-99
Zamanla bu mhendisler, birikimlerini deerlendirmek zere, ynetim alanna
kaydrlmaktadrlar. Bu modelde mesleki dayanma mmkn olmamaktadr. Bu
nedenle mhendisler kendi meslek rgtlenmelerinde deil, irketlerin bir uzants
eklinde faaliyet gsteren ve bir ok farkl meslekten alan temsil eden sendikal
rgtlenmelerde yer almaktadrlar.[35]s.36
Grlmektedir ki TMMOB ne bu modellere uymakta, ne de Trkiye'nin sosyal,

siyasal, ekonomik, kltrel, ynetsel vb. yaplanmalar bu lkelere uymaktadr. Bu
lkelerdeki mhendislerin, lkelerindeki, egemen ideoloji ve uygulamalara kar
tutumlar, uyum veya elikileri konusunda ayrntl bilgi sahibi olmamakla
birlikte, ulusal gelirden aldklar yahut blmden kendilerine den pay, yaam
dzeyleri, genelde, her halde Trkiye'deki emsalleri ile kyaslanamayacak oranda
iyidir. Trkiye'de ise mhendis ve mimarlarn, ounlukla, yanl bilin olarak
tanmlanabilecek ekilde, sisteme muhalefetleri yoksa da, sistemin kendilerine
verdii statye ve ekonomik paya kar ciddi muhalefetleri bulunmaktadr.
96
Kaynaka:
[1]oanna KUURAD, Etik Trk Felsefe Kurumu, Ankara 1999 .
[2]B. AKARSU, Felsefe Terimleri Szl, nklap Kitapevi, stanbul 1998 .
[3]zer ZANKAYA, Toplumbilim Terimleri SzlSava Yaynlar,
Ankara 1984
[4]Tten An., Hangi Ahlaksal Deerlerle Cumh. Gazetesi 14.05.1999
[5]R. BLLNGTON,(ev. Abdullah YILMAZ) Felsefeyi Yaamak, Ahlak
Felsefesine Giri, Ayrnt Yaynlar, stanbul 1997.
[6]Takn TAKI, Dou-Bat Dce Dergisi Ankara 1999
[7]Annemaria. PEPPER,(ev. Veysel ATAMAN- Gnl SEZER), Etie
GiriAyrnt Yaynlar, stanbul 1999
[8]Ahmet NAN Dou Bat Dnce Dergisi, Ankara 1999
[9]K.MARX Ekonomi Politiin Eletirisine KatkSol Yaynlar
[10] John ONELL,(ev. Ser KAYA) Piyasa-Etik, Bilgi ve PolitikaAyrnt
Yaynlar stanbul 2001
[11] Taner TMUR Srden Ayrlanlar mge Kibevi, Ankara 2000
[12] Orhan HANERLOLUFelsefe Ansiklopedi Szl Remzi Kitapevi
stanbul 1992
[13]A.Haim KSE-Ahmet NC Kapitalizm, nsanlk ve Mhendislik,
Trkiyede Mhendisler TMMOB Yayn, Ankara 2000
[14] Niccolo MACHAVALL (ev. Rekin Teksoy) Prens Olak Yaynclk,
stanbul 1999
[15] afak URAL III. Teknoloji Kongresi Bildirimleri Tbitak Yaynlar,
Ankara 2000
[16]C.Wright MLLS (ev. nsal OSKAY), Toplumbilimsel Dn Kltr
Bakanl Yaynlar, Ankara 1979
[17]C.Wright MLLS (ev. nsal OSKAY) ktidar Sekinleri Bilgi Yaynlar,
Ankara 1974
[18]Brian FAY (ev. smail TRKMEN) ada Sosyal Bilimler Felsefesi, ok
Kltrl Bir Yaam Ayrnt Yaynlar, stanbul 2001
[19]Barlas TOLAN Toplum Bilimlerine Giri Murat ve Adm Yaynlar,
stanbul 1996
[20]Yasin CEYLAN Dou Bat Dnce Dergisi Ankara 1999
[21]mit DOANAY Mimarlk Say 7 ,Ankara Temmuz 1974
[22]Antony GDDENS (ev. Hseyin ZEL - Cemal GZEL) Sosyoloji
Ayra Yaynevi ,Ankara 2000
[23] Noam CHOMSKY(ev. Hsn ZASYA) Dil ve Sorumluluk Ekin
yaynlar stanbul 2002
[24] nay SEZER Felsefenin ABCsi , Simavi Yaynlar, stanbul 1992
[25]Nermin UYGUR Dilin Gc Yapkredi Yaynlar, stanbul 1997
[26] erif MARDN(der. Mmtazer TRKNE - Tuncay NDER) Trkiyede
Toplum ve Siyaset Makaleleri letiim Yaynlar stanbul 1991
97
[27]Doan CCELOLU Bilim, Teknoloji ve Toplum Krsleri (Makale)
Cumhuriyet Bilim ve Teknik Dergisi Say 210 -23 Mart 1991
[28]Osman ZSOY Trkiyede Semen Davranlar ve Etkin Propaganda
Alfa Yaynlar stanbul 2002
[29]Mbeccel B. KIRAY Hayatmda Hi Arkaya Bakmadm(sylei:Fulya
Atacan, Fuat Ercan, Hatice Kurtulu, Mehmet Trkay), Balam Yaynclk stanbul
2001
[30]Elias CANETT Kitle ve ktidar(ev. Glat Aygen) Ayrnt Yaynlar,
stanbul 1998
[31]Harun TEPE Etik ve Meslek Etikleri Trk Felsefe Kurumu Yaynlar,
Ankara 2000
[32]Hlya YETKN Cumhuriyet Felsefe Eki 29 Eyll 2003
[33]oanna KUURAD ,Cumhuriyet Felsefe Eki (sylei:Ycel Kayran) 29
Eyll 2003
[34] John W. GARDNER TMMOB MMO, III. Ulusal Tesisat Mhendislii
Kongresi zmir 1999
[35] Zafer CRHNLOLU Trkiyede Hukuk Meslei Gndoan yaynlar
Ankara 1997
[36]Hacer ANSAL, Toplum ve Bilim Dergisi Birikim yaynlar , stanbul Yaz
2000
[37]Geoerge G. BRENKERT Marxn zgrlk Etii (ev. Yavuz ALAGAN)
Ayrnt yaynlar, stanbul 1998
[38]Steven LUKES, Marsizim ve Ahlak, (ev. Osman Aknbay), Ayrnt
Yaynlar, stanbul 1998
[39]erif MARDN, deoloji ,Turan Kitapevi, Ankara 1982
[40]Felicity HAYNES Eitimde Etik (ev. Semra Kurt Akba) Ayrnt
yaynlar, stanbul 2002
[41]Harry K. WELLS (ev. Tahsin Ylmaz) Emperyalizmin Felsefesi
Pragmatizm Sorun Yaynlar, stanbul 2003
[42]Loseph FCHTER (ev. Nilgn elebi) Sosyoloji Nedir? Atilla Kitabevi,
Ankara 1996
[43]Haldun M. ZAKTA Bilim, Bilim Politikas ve niversiteler (Makale)
Balam yaynlar, stanbul 1997
[44]Haldun M. ZAKTA Mhendislik ve Mimarlk Davran lkeleri
Hakknda Gr ve neriler 1999
[45]R. M. HARE Ahlak Felsefesi, Yeni Dn Adamlar , (Sylei: Bryan
Maggee, ev. Rona Aybay) MEB Yaynlar stanbul 1979
[46] TMMOB Mhendislik, Mimarlk Kurultay Hazrlk Paneli 22 Ekim
2001
[47] TMMOB Eitim Sempozyumu Etik Eitimi Paneli Metinleri stanbul
1998
[48] TMMOB Mhendislik, Mimarlk Kurultay Mesleki Davran lkeleri
Metinleri , 2001
98
[49] TMMOB Mhendislik Mimarlk Kurultay Mesleki Davran lkeleri
Metinleri 2003
[50]Macit TOKSOY, TMMOB MMO III. Tesisat Kongresi 1999
[51]Yaman RS Hekimlikte Etik Sorunlar ve rgtlenme, Demokratik
Kitle Meslek rgtleri Salk ve Toplum yaynlar Ankara 1990
[52]Ali ARTU Fordizm ve Mhendisin Dnm TMMOB Yayn Ankara
1999
[53]Ali PSKLLOLU Trke Szlk Arkada Yaynlar.
[54]Pars TULACI 20. yy. Trke Szlk Okyanus Yaynlar
[55]Nermi UYGUR, Felsefenin ars Yapkredi yaynlar, stanbul 1995
99
100

Etik Ahlak Meslek Ilkeleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Etik Ahlak Meslek Ilkeleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ETK, AHLAK

Ihlamur Sokak No:10/1 064440, Yeniehir-ANKARA

Komisyon Bakan hsan KARABABA Kimya Y. Mh.

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Etik Komisyonu tarafndan hazrlanan

Elektrik Mhendisleri Odas

Etik gnmzde son zamanlarda, ulusal ve evrensel boyutta zerinde en ok durulan

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas bu konuda alma yapmak zere deiik

Kitabn hazrlanmasnda, konulara yaklammz, ksaca aktarmak istiyoruz

Bu kitap bir komisyon almasnn rndr. Trkiye'de komisyon almalar,

eksikliimizi gidermek, kavram kargaasna dmemek iin almamz,

alma konumuz, felsefe alanna girmekle birlikte dorudan insan ilikileri ve

Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu almamza desteini esirgemedi.

Bu aamada, komisyonumuz hedefine ulam bulunmaktadr. Bu hedefe

Bilim alanndaki gelimelerin gnmzde vard dzey insanln tarih boyunca

Toplumsal tepkinin yok oluunun yaratt boluk, ahlak arsyla doldurulur

. Kuuradi, yzylmzda etiin orta an yaad sylenebileceini bu

Yaanan olumsuzluklara bakld zaman bylesi bir hesaplamann kanlmaz

almamzn sistematii iinde nce etik ve ahlak kavramlar ele alnm,

siyasal, ekonomik ve kltrel yapsndan ve bu yapnn dier kategorilerinden

nsann toplumsallamas, kimlik ve kiiliinin olumas yaad toplumsal

Bilimsel, ideolojik pek ok etik kategorisi bulunmaktadr. Bu oklu yap iinde

Etii btnsel bir ereveye oturttuktan sonra, bunun rgtlerimizin davran ve

Bundan sonra gelen blmde, etik eitimi, etik kurullar ve dl konulardaki gr

dnceye boyut, derinlik ve ivme kazandrmaya katk koyan, dnmeyi kkrtan

Etik Ve Ahlak zerine Grler Ve Tanmlamalar

EMO Antalya ubesi'nin etik, ahlak ve mesleki davran ilkelerini tartmak

Gndelik yaamda, olay ve olgularn deerlendirilmesinde ahlakla balantl pek

Bu deerlerin, toplum dzenini salamak iin, yaptrma dayal, hukuk

Etik deerlerin yaptrm maddi cezalara dayanmamasna karn neden hukuk

Bu sorunlarn yantlanmas felsefe ve sosyolojinin ura alanlarna girmektedir ve

Bununla beraber, etik ve ahlak zerinde gr belirtme genelde, soyut felsefe

Bizler bu alanlarda retilen bilimsel verilerin nda ve desteiyle, meslek etii ve

Etik ve Ahlak Tanmlamalar

Ahlak (Moral-Etik): Belli bir dnemde, belli insan topluluklarnca

toplumsal yaamdaki ahlaksal davranlar ile ilgili sorunlar ele alp

Etik, ahlak zerinde dnebilme etkinliidir. Ahlak (moral)'n olgusal ve

Ahlak ya da tre, bir insan topluluunda karlkl ilikilerde gelien sayg ve

Bu tanmlamalardan sonra etik ve ahlak konusunda genellemeler yapabiliriz:

iEtik erevesinde oluturulan ilke ve kurallar, hukuk kurallarndan farkl

iEtik deerler ithal ve ihra edilemezler. Ancak toplumlar aras ilikilerle

i Etik ve ahlaki deerlerin ihlaline kar yaptrm toplumsal tepkiler oluturur.

Konu bylesi btnsellikten soyutlanarak ele alndnda, ahlak, belirli yer ve

Etiin yaamdaki yeri kapsayc olarak; Yaamak eylemde bulunmak, eylemde

Felsefeci, Ray Billington ve Tten An'n tanmlamalar ayr bir boyut

pek ok meseleden kaabilir ama kimse, bu szcn anlamn bilmese bile

Etik, insan ilikilerinde, toplumsal, kltrel, siyasi, ekonomik, hukuki, bilimsel,

kanlmaz olmaktadr. Etik ve ahlaki deer ve ilikiler, tarih boyu dnrlerin

Bugn btn kesimler toplumsal bozulma ve yozlamadan yaknmakta ve bu

Etik sorunlarn yaratt bunalmn altnda ezilen toplumun byk ounluu

Bu yanlg sorunun zmnde, kimin karna ileyecei gz nne alnmadan,

Tanmlamalarda belirtildii gibi yaamak eyleme, eylemde ahlaki sorumlulua,

. Kuuradi; etik deerlerin insana saladklarn, u sorunun, farkl balantlar

Doru ya da deerli eylemde bulunma, eylemin yneldii insanlara, insan olma

Bu etik zelliklerin...saladna gelince: bu insanlar aras ilikilerde insan

A. Pieper ahlakl olmay ahlakilik diye tanmlyor ve u grleri ne sryor:

R. Billington bu konuda, bir soru ynetip sonra soruyu yle yantlyor:

zerklik: Meslek etii ve mesleki davran ilkeleriyle yenin ahlaki deerleri

zerk insan bakalarnn otoritesine baml deildir. Otoriteye kar ne boyun

Taner Timur zerklii temyiz gcyle birlikte ele almakta ve u grleri ne

Temyiz kudreti insan aklnn doruyu yanltan ayrma yeteneidir. Akln

ok deer yklenen zerkliin kart kavram onun anlamn daha da

zerklik erdemi, kiinin eyleme geme, seme ve fikir oluturma konusunda

Toplumsal ilikiyi . Ozankaya; toplum yelerinin ortaklaa tinsel ve zdeksel

Toplumsal-bireysel ilikiler, ve bunlar ynlendiren davranlarn dayand ilkeler