lahiyat Akademi Dergisi 101

Bir Ahlk Problemi Olarak Yabanclama ve Yahya

Kemal

H. mer ZDEN

zet
En genel haliyle zden uzaklama olarak tanmlanabilecek olan yabanclama,
Osmanlnn son dnemlerindeki pek ok aydn gibi Yahya Kemalin hayat serveninde de
kendisini gstermektedir. Dindar bir ailede ve muhitte yetien Yahya Kemal, bir sre sonra
Batya hayranlk beslemi ve stanbulda yaamaya baladktan sonra artan hayranl
sebebiyle Parise gidip orada mill ve kltrel deerlerinden uzaklap sosyalist bir bak
asn benimsemitir. Hatta yabanclamay medenilemenin bir gerei olarak grmtr.
Yabanclamasnn ikinci aamas ise yabanclamay iselletirerek ona kar bir eletiri
gelitirmesi eklinde ortaya kmtr. Batdan etkilenerek gelitirdii fikirlerini bir sre
savunmaya devam ettikten sonra tarih alannda yapt okumalar ile mill deerlere ve
milletine saygs yeniden atm, Trk iirini yabanc tesirlerden kurtarmak iin aba
gstermi ve z kltrne dnmtr. Makalede, Yahya Kemal zelinde, Trk toplumunda
ahlk ve mill deerlere yabanclamadan uzak kalabilmenin ne ekilde mmkn olaca ele
alnmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Yabanclama, Yahya Kemal, mill deerler, ahlk, toplum

Alienation as A Moral Problem and Yahya Kemal

Abstract
Alienation, which can be defined most commonly as getting away from the essence,
also shows itself in the life of Yahya Kemal similar to many intellectuals in the late Ottoman
period. Although Yahya Kemal had grown up in a religious family, after a while he admired
West, went to Paris and distance itself from national and cultural values while adopting a
socialist world of view. Even he started to see alienation as a requirement of civilisation. The
second stage of alienation emerges on him by developing a critique on alienation while
internalising it. Although he defends ideas developed by affecting from West, he come back
to his essence while reading on history and made an effort to recover Turkish poetry from
foreign influence. In the article, in particular Yahya Kemal, it is debated that how Turkish
society can stand itself far from alienation of moral and national values.

Key Words: Alienation, Yahya Kemal, national values, morality, society

Prof. Dr., Atatrk niversitesi, lahiyat Fakltesi, Felsefe Tarihi Anabilim Dal retim yesi,
omerozden25@hotmail.com, (0442) 231 35 96.
 Bir Ahlk Problemi Olarak Yabanclama ve Yahya Kemal 102

1 Felsefi Bir Kavram Olarak Yabanclama

Terim olarak yabanclamay, bireysel, toplumsal ve felsefi olmak zere birka
bakmdan ele alabiliriz. lki, bireysel bakmdan insann kendi z benliinden
ayrlarak baka kiiliklere zenme veya o kiilie brnme eklinde dnlebilir
ki bu tarz bir tanmlama, daha ok psikolojik temellidir. Yabanclama, toplumsal
adan ele alndnda toplumun, kendine zg kltrel deerlerini ve yaay
biimini, tedrici olarak deitirerek deer yarglarndan uzaklap baka bir toplum
yapsna brnmesi olarak tanmlanabilir. Bunun da sosyolojik temelli bir
betimleme olduu rahatlkla sylenebilir.
Meselenin bir de felsefi boyutu bulunmaktadr ki o da psikolojik ve sosyolojik
temelden yoksun olarak tanmlanamaz. Felsefe szlklerinin verdikleri
tanmlamalar, bu kanaatimi ortaya koyar niteliktedir. Szgelimi bu szlklerden
birinde yabanclama iin bir kimsenin kendi emeinin rnlerinden ar biimde
kopmas genellikle yaamn aslnda ekici ve deerli olabilecek kimi ynlerinden
aka nefret etmeyle ya da bunlara kaytsz kalmayla sonulanan toplumsallktan
ayr dme1 eklinde yaplan tanm, bu iddiamz kantlar niteliktedir. Nitekim bir
baka felsefe szlnde de benzer durum sz konusudur. Bu szle gre
yabanclama, bir kimsenin kaybettii bir takm zelliklerin kendi dndaki bir
varlkta bulunduunu fark etmesi halini ifade eder veya d artlarn etkisiyle
ahsiyet zelliklerini kaybetmi bir kimsenin veya bir grubun bu duruma kar
kazand bilin halidir.2
Bu tanmlamalar nda felsefi bir kavram olarak yabanclama, kiisel ve milli
bilin ile ahsiyetin unutulmas suretiyle ruhun kendisine, evresine ve milli
kltrne yabanclk hissetmesi tarznda anlalabilir.3 Her ferdin ocukluktan
itibaren ailesinden ald ilk eitim, ahlak eitimidir. Aileler, ocuklarnn aile
bireylerine, byklerine, milli ve manevi deerlerine saygda kusur etmeyen birer
evlat olarak yetimelerini temin etmek iin uratklar gibi, ocuklarn genel ahlak
yarglarna sayg duyan bireyler olarak da yetitirmeye gayret ederler. Nitekim bu
tarzda eitilen ocuklar, olumsuz etkilere maruz kalmadklar srece bu ilkelere
bal kalrlar. Ancak gnmzde gerek televizyonlarda yaynlanan dizi ve filmler,
reklamlar, gerek internet zerinden yaplan eitli yaynlar ve oyunlar, gerekse
gazete, dergi ve kitaplar yoluyla olumsuz etkiler yaratan yaynlar ve baka

1 Abdlbaki Gl Erkan Uzun Serkan Uzun mit Hsrev Yolsal, Felsefe Szl, Bilim ve Sanat
Yaynlar, 2. Bask, Ankara 2003, s. 1563.
2 Sleyman Hayri Bolay, Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Szl, Aka Yaynlar, 9. Bask, Ankara 2004, s.
451.
3 Bkz. Sleyman Hayri Bolay, Yabanclama Karsnda Yahya Kemal, Hece Dergisi Yahya Kemal Beyatl

zel Says, say 145, Ocak 2009, s. 79.

 lahiyat Akademi Dergisi 103

nedenler, ocuklar, genleri ve toplumun btnn olumsuz etkileyerek birok

bakmdan olduu gibi, ahlaki adan da kimlik deiimlerine yol aabilmektedir.
Ferdin, nce kendisine ve kiiliini oluturmasnda etkili olan iinde yetitii
evreye sonra da milli ahsiyetinin ekillenmesini salayan ortamn milli, manevi,
kltrel deerlerine kar olumsuz tavr almas ve hatta atmas halini anlatan bu
durum, gemite de farkl yollarla toplumumuzda grlmtr. Gemite daha
ziyade entelektel kesimde grlen ve iinde yetitii toplumsal, ahlaki, milli ve
manevi deerlerine kar kendisini yabanc gibi hissetme durumu, iletiim
vastalarnn yaygnlamas ve toplumu oluturan herkes tarafndan kullanlmas
dolaysyla gnmzde sadece entelekteller arasnda deil toplumun btn
kesimlerinde rahatlkla izlenebilmektedir. Bylece ahlaki deerlerimizde bir
yozlama ve bunun sonucu olarak da toplumumuzda hitap tarzmzdan giyim
tarzmza, oturu kalkmzdan sevgi ve saygmza kadar ahlaki yapmzda bir
dejenerasyon durumu olduka bariz bir ekilde hissedilmektedir.
Etkileri gnmzde daha ok hissedilebilen bu yabanclama olgusunu,
gemite birok entelektelimizde olduu gibi, dnce macerasnn ilk
zamanlarnda Yahya Kemalde de mahede etmek mmkndr.
2 Yahya Kemalde Yabanclamann Aamalar
Yahya Kemalde yabanclamay iki aamal olarak grebiliriz. Bunlardan ilki
kendisine, ailesine, evresine, iinde bulunduu milli muhite, mensubu olduu
kltr evresine yabanclamas ikincisi de yabanclat deerlere yeniden dnp
iselletirmesi ve sonrasnda da yabanclamaya kar eletirel bir fikir mcadelesi
balatmasdr.
a Kendisine, Ailesine ve Milli Muhitine Yabanclamas
Yahya Kemal, skpteki ocukluk yllarnda itikad yksek olan annesinin ve
onu srekli ibadet halinde grmesinin, mahallelerindeki Rifa derghnn, evlerinin
yan bandaki cami ve onun minarelerinden ykselen ezan seslerinin, skpn
tarihi ve sakin yapsnn, yaknlarndaki mezarlklarn manevi havas ve zellikle de
annesinin lmnn etkisiyle slam dinine bir hayli ilgi duymu ve hatta dindar bir
gen olmutur. Hsl ocukluumun muhiti uhrev bir lemdi... Muhit, ahiret
havasyla doluydu lk sofuluum, on yamda, annemin lmyle balad. s
Bey Camiinde annemin ruhuna hemen her akam Yasn okumaya baladm.
Mslmanlk lemine o kapdan girdim, diyebilirim.4
lk ocukluk yllarn byle milli ve manevi bir ortamda geiren Yahya Kemal,
babasnn istei zerine liseyi okumak iin 1902 ylnda stanbula gelmi ve burada

4Yahya Kemal, ocukluum, Genliim, Siys ve Edeb Htralarm, stanbul Fetih Cemiyet Yaynlar, 3.
Bask, stanbul, 1986, s. 35. (Bu kitap iin buradan itibaren GH rumuzu kullanlacaktr)
 Bir Ahlk Problemi Olarak Yabanclama ve Yahya Kemal 104

akrabalar brahim Beylerin yalsnda kalm ve 18 yandaki bu gen, o devrin

alafranga neslinin btn ocuklar gibi bir Paris sevdasna tutulmutur. 5 Yahya
Kemalin Paris sevdasna kaplmasnda baz sebepler etkin rol oynamtr. Bunlar
arasnda Serveti Fnn dergisinde kan Edebiyt Cedde akmna mensup
olanlarn iirleri ve nesirleri ve tercmelerinde anlatlan Avrupa ve Paris tasvirleri
nemli rol oynamaktadr. Bir yanda Parisin hrriyet havas onu sararken, dier
yandan stanbuldaki Abdulhamit basksndan kaynaklanan hafiyelik havas onu
rktmektedir. Yahya Kemal, bunlardan dolay memleketi zindan, Avrupay
nurlu bir lem olarak gryordum demektedir. Sokaklarda, vapurda, urda burda
rastlad bkn takmndan, gzide insanlara kadar herkesin baklarndan,
tavrlarndan rahatszlk duyan, bilhassa Asya ahlakndan mteneffir (nefret
eden) olduunu belirten Yahya Kemal, kendi milli muhitimin cenderesinden
kurtulmak, Tevfik Fikretin iirlerinde ve Hlid Ziynn nesrinde ve bu iki
mteceddidin (yeniliki) peine taklm genlerin eserlerinde, Franszcadan
tercme edilmi romanlarda grdm leme atlmak istiyordum.6
Onu Parise eken sebeplerden biri de, uzun yllar Pariste kalm bir aile dostu
olan ekib Beyin Parisi cokuyla anlatmasdr. ekib Bey, brahim Bey ailesinin
genlerini etrafna alr, Avrupa feylesoflarnn fikirlerini syler, Parisden byk bir
cuile bahsederdi Avrupa medeniyetinden baka bir medeniyet olmadn,
kendisine mahsus bir talkatle ve hararetli konumalarla anlatrd. ekib Bey,
terbiyesi, ahlak, hal tavr ve Franszcay bir Fransz gibi konuacak kadar iyi
bilmesi itibariyle, hepimize bir model gibi grnrd. Lakin ekib Bey,
Mslmanla Osmanlla, hatta Trkle dmand. Bu derece kozmopolitti. En
byk eksii mill inanyd. Daha fenas bu, mteadd (zorlayc) bir haldeydi.
Fikirlerini telkin ederdi. Bizde bir gencin yapaca i varsa o da bir kolayn bulup
Parise firar etmek ve orada yaamak olduunu sylerdi.7 Bir dier ve nemli
sebep ise Pariste faaliyet gsteren Jn Trklerdir.8
Genliin verdii heyecan ve acelecilikle, dncelerini lp tartmadan
hareket eden Yahya Kemal, stanbuldan daha dorusu nefret edercesine
uzaklamak istedii kendi kltr dnyasndan, zendii yabanc bir kltr
ortamna bir an nce ulamak iin areler aramtr. Nitekim kaak olarak bindii
ve ok heyecanl geen bir gemi yolculuuyla Fransann Marsilya limannda inen
Yahya Kemal, derhal Parise gemitir. Henz on sekiz yamda iken, yanmda ok

5 Yahya Kemal, GH, s. 74.

6 Yahya Kemal, GH, s. 74.
7 Nihad Sami Banarl, Yahya Kemalin Hatralar, stanbul Fetih Cemiyet Yaynlar, 2. Bask, stanbul 1997,
s. 41. (Bu kitap iin buradan itibaren YKH rumuzu kullanlacaktr.)
8 Yahya Kemal, GH, s. 74.
 lahiyat Akademi Dergisi 105

kk bir para ile her trl muhtaray gze alarak, Parise firar etmemde bu zatn
(ekip Bey) byk tesiri oldu.9
Grlyor ki Yahya Kemal, Parise gitmeden nce yetimi olduu Trk ve
slam kltr evresine yabanclamaya hazrd. Bu sre, kendi ifadesiyle
stanbuldan firar ederek Parise gittiinde birden ivme kazanm ve giderek
iddetli boyutlara ulamtr. nk burada ikamet eden o dnemin btn Trk
aydnlarnda, bir hastalk olarak niteleyebileceimiz kendi kltrne ve milliyetine
kar yabanclama en st seviyede bulunmaktayd. Yahya Kemal, Pariste bulunan
Trk mtefekkirlerinin sohbet ve yazlarndan etkilenerek kendine ve mensubu
olduu kltre yabanclamann, medenilemenin bir gerei olduu kanaatine de
ulamt. Aslnda tm bunlarn hepsinin ardnda kendisinin de ifade ettii gibi
mill muhitin dnda kalmann psikolojisi yatmaktadr. 10 Buna gre milli muhit
ierisinde bulunma ve milli kltr eitimi, yabanclamay ortadan kaldrabilecek
sebeplerin en nemlileridir.
Pariste faaliyet gsteren Jn Trkler, mensubu olduklar Trk milletine ve
kltrne yabanclamann merkezinde bulunuyorlar, zellikle de dini duygular
ve ahlak kertmek iin dmanca hareket ediyorlard. Yahya Kemal, Fransaya
gittii ilk aylarda Abdullah Cevdetin tavsiyesiyle gittii Meaux Kolejinde hzla
rendii Franszcasyla 1904 ylnda Parise dnm ve Quarter Latin semtine
yerlemitir. Bu semte yerletikten sonra ocukluunda annesinden ve evresinden
ald dini ve ahlaki terbiyeye muhalif bir izgiye doru ilerleyen Yahya Kemalin,
iinde bulunduu ortam yine Yahya Kemalin kendi ifadelerinden takip edelim:
stanbuldan karken zaten dine kar kafamda edid bir akslamel vard. Pariste
dinsizliim artt. 1904 senesi, Pariste kilise ve din dmanlnn azd ve sosyalist
cereyannn sert bir rzgr gibi estii bir seneydi. Mitinglere ve nmayilere
karyordum. Sokaklarda nternationali dinlerken kalbim geni bir insanlk
sevgisiyle doluyordu ve gzlerim yaaryordu. Jaurs, Pressenc, Vaillant, anarist
Sebastian Faure ve Malatonun nutuklarn hararetle dinliyordum. Dinsizlik ve
ihtilalcilik heveslerim arta arta anarist Jean Graven mfrit bir tilmizi oluverdim.
Bu dnte ve yeni bir tarzda kekelediim baz msralar Doktor Abdullah
Cevdet grm ve pek ziyade beenmiti htilalci hararetim 1905e kadar srd
ve sonra snmeye yz tuttu. Kendimi Parisin elencelerine hev heveslerine
kaptrdm.11 Bu ifadeler, Parisin onu ne derece yabanclamann iine ektiini
gstermesi bakmndan fevkalade nemlidir. O, btn bu etkilerle sadece dini ve

9 Banarl, YKH, s. 41.

10 Beir Ayvazolu, Eve Dnen Adam, tken Neriyat, 2. Bask, stanbul 1996, s. 23.
11 Banarl, YKH, s. 8081.
 Bir Ahlk Problemi Olarak Yabanclama ve Yahya Kemal 106

ahlaki duygularndan deil, ocukluunda skpteyken uaklar Hseyinden

dinledii tarihi hikyelerle oluturduu milli duygularndan da uzaklamaya
balamt. Artk Yahya Kemal, Paristeki dier Trk mnevverleri gibi Trk
kltrne kar hem psikolojik, hem de sosyal bir yabanclamann ierisinde
bulunuyordu.12 Paristeki durumunu anlatt baka bir konumasnda da yine
oradaki evrenin kendisini ne kadar etkisi altna aldn u cmleleriyle
belirtmektedir: Ben belki tam bir Mslman saylamam. Maddi fikirlerin iddetle
hkmran olduu bir devirde Pariste yetitiim iin, Allah hakknda itikadm bir
sarsnt geirmiti. Muhammedin, nihayet Arabistanda yetimi bir rehber
olduunu dnyordum.13
Btn bunlardan anlalyor ki Yahya Kemal, Pariste yaad ilk dnemlerde,
manevi nitelikli tm duygularna kar tam bir yabanclamann iine girmi ve
kendi toplumuna, kltrne, inancna, ahlakna ve hatta milliyetine kar duyarsz
bir hale gelmitir.
b Yabanclamaya Cephe Al
Yahya Kemal, Meaux Kolejindeki eitimden sonra Parise geldii gnlerde
belirtildii gibi bir yandan sosyalist cereyanlara ilgi duyup mitinglerine katlrken
bir yandan da Siyasi limler Okuluna kayt yaptrarak rencilie balam ve
derslerine girdii hocalardan zellikle Albert Sorelin tesiri altnda kalmtr.
Hayranlk derecesinde bir ilgi gsterdii Soreli sadece derslerinde deil, ona
meftun olduunu syleyen 104 renciyle birlikte Assace Sokandaki konanda
da ziyaret ederek saatlerce dinleme frsat bulmutur. Sorelin tarih hakknda
verdii bilgiler ve zellikle de onun tarih ortasnda Franszl arama usulleri
gitgide Yahya Kemalin daha ok ilgisini ekmitir. nk Yahya Kemalin tarihe
merak vardr. Bu etkilenme Yahya Kemali, stanbuldayken oluturduu kendi
kltrnden nefret etme anlayn sorgulamaya ve Parise ilk geldii
zamanlardayken maruz kald ve iine girdii baz olumsuz etkilere kar yava
yava tavr almaya doru gtrm, hatta hocas Sorelin anlatt tarzda tarih
ortasnda Trkl aramak sevdasna tutulmutur. Ancak Yahya Kemal, bunu
yapabilmek iin bilgisini ilerletmesi gerektiini de anlamtr. nk ayn snfta
bulunan Fransz arkadalarndan gerek bilgi gerekse ilmi zihniyette ok gerilerde
olduunun da farkna varmtr. Fransz arkadalarnn ok okuduklarn grm,
bu sorgulamay yapabilmesi iin bilgisinin yetersiz olduunu anlayarak,
arkadalarndan grd gibi, kendisini adeta ktphanelere hapsedercesine kitap

12 Yahya Kemalin kendi kltrne yabanclamas ve bundan kurtulu sreci konusunda geni bilgi
iin bkz. Sleyman Hayri Bolay, Yabanclama Karsnda Yahya Kemal, agy, s. 7985.
13 Nihad Sami Banarl, Yahya Kemal ve man, Yahya Kemal Enstits Mecmuas I, stanbul Fetih

Cemiyeti Yaynlar, stanbul 1959, s. 2.

 lahiyat Akademi Dergisi 107

okuma iine adam ve tarih konusundaki bilgisizliini gidermek iin elinden

geleni yapmtr.
nceleri Franszca olan kitaplar okumusa da bunlarn kendisini tatmin
etmediini grd iin bu kez Trke eserleri okumaya balam, Seluklu ve
Osmanl tarihini esasl ekilde renmitir. Bu okumalar sonunda, o sralar
Balkanlarda meydana gelen olaylara Jn Trklerin ve Balkan topluluklarnn
verdikleri anlamn yanlln grm, Balkan topluluklarnn asl gayelerinin,
tabiyyetinde olduklar Osmanly ykmak olduunu anlamtr. Bylece Jn
Trkler hakkndaki kanaati tamamen deimitir.14
Bu deimeden sonra, Jn Trklk iddias 1876daki Knuni Essnin ihya
edilmesiyle milletimizin kurtulabilecei iddias bana biraz khnemi, modas
gemi gibi grnd. Hsl Jn Trklerin iddias, salam bir gayei hayal deildi.
Bu hayal, bana ok zayf grnmeye balamt. Ben, bizim kendi milletimizin
uyandrlmas, milli bir cereyan almas, Trkln idrak edilmesi mddeasnda
idim15 diyen Yahya Kemale gre artk Jn Trklk, fikir sahasnda da, fiil
sahasnda da bir hiti.16 Bu noktaya gelen Yahya Kemalin, kendi milletine inanc
artmaya balamtr. Tarihe olan ilgisi arttka ve aratrmalar gelitike de
kendisinin ve dier pek ok Trk aydnnn kendi kltrlerinden ve milli
deerlerinden ne derece uzaklatklarn daha iyi anlamaya balam ve milletine
olan ball ve gveni artmtr.17
Milletine olan inanc, onun deerlerine olan saygsn da artrd. Ben Trk
milletinin inand Allaha ve yine Trk milletinin inand peygambere inanrm.
Ben, bu imann Mslmanym. Ve galiba Pariste iken de byle bir iman bende
gizli gizli yaard. Hsl, eitli hayat hadiseleri, zaman zaman benim imanm
sarsmtr. Beni imanszlktan kurtaran ve kendi Tanrsna balayan yine Trk
milleti olmutur. nk bu kadar byk bir milletin inand Allaha ve dine
inanmamak izanszlk olurdu.18
Hi kuku yok ki Yahya Kemalin bu deiikliinde, kkken ald milli ve
manevi terbiyenin ok nemli katklar olmutur. nk ocukluk, izleri hafzada
en canl kalan hayat dnemidir. Nitekim Yahya Kemal, annesinin ocukken ona
rettii Allah ve Peygamber sevgisini ksa bir sre sonra hatrlam, baz
deerlerin kendisinde hala canlln koruduunu hissetmitir. Dinden uzaklat
anlarda bile, ocukluundaki ezan seslerinin kulaklarn nlattn u ifadeleriyle

14 Banarl, YKH, s. 4245.

15 Banarl, YKH, s. 44.
16 Yahya Kemal, GH, s. 191.

17 Bolay, Yabanclama Karsnda Yahya Kemal, agy, s. 81.

18 Banarl, Yahya Kemal ve man, agy, s. 2.

 Bir Ahlk Problemi Olarak Yabanclama ve Yahya Kemal 108

belirtmektedir: Lakin bu sesler, beni btn mrmce brakm deildir. Mslman

Trk ocuklarnn din ve mill terbiyesinde ezan seslerinin byk tesirine
inanrm... Ben Pariste iken bile, hi mnasebeti olmad halde, kulaklarma
skpdeki ezan seslerinin bir hatra gibi aksedip beni bir nostalji iinde braktn
hissettiim anlar olmutur.19 te bu ocukluk anlar, onu kendisine getirmi ve
milletinin deerlerine dnme srecini balatmtr.
Bunun ilk aamas, iir anlaynda kendini gstermitir. Trk iirinin ancak
YunanLatin deerleri ve estetii zerine kurulduu takdirde kendini bulaca
anlayndan hareketle ilk zamanlar peinden gittii NevYunanlik
hayranlndan, YunanLatin iirindeki sadelik ve zevkin, eski Trk iirlerinde de
bulunduunu fark etmesiyle vazgemitir. Buradan itibaren Trk iirinin, yabanc
tesirlerden kurtularak kendi milli fonetii ierisinde ilerleyebilmesi iin uram
ve btn iirlerinde yaayan Trkeyi kullanmtr.
Fransadayken tarihe olan merak sayesinde yapt okumalar, Yahya Kemalin
bir Trk tarihi uzman olmasn salam ve Sorelin dncesinin verdii ilhamla
tarih ortasnda Trkl aramak fikrini hemen fiiliyata geirmi ve Camille
Juliann Fransa topra bin ylda Fransz milletini yaratt dncesi onu
Anadoluyu incelemeye gtrmtr. Bu dnceden hareket eden Yahya Kemal,
Trk milletinin 1071deki Malazgirt savayla Anadoluyu yurt edinerek tarih
sahnesine yeni bir terkiple devam ettiini, bu bakmdan Anadolu toprann bin
ylda Trk milletini yarattn savunmutur. 20
3 Trk Toplumundaki Yabanclama ve Bundan Kurtulu areleri
Yahya Kemal, Pariste, yksek tahsil yapm, yazarizer, air ve kendi lkesine
faydal olmak iin yurtdna kp btn deerlerine yz evirmi olan entelektel
kesimin yabanclamasna tank olmu ve bunu bizzat tecrbe de etmiti.
Okuduu okullardaki yabanc tarihilerden, Trkln henz kefedilmemi
olduunu duyarak almalarn bu yolda gelitiren Yahya Kemal, tarihe duyduu
ilgiyle kendisine ve tarihine yabanclamay teleyen Yahya Kemal, bu durumdan
kurtuluun ilk yolunun da tarihimizi bilmek olduunu anlam ve zne
dnmtr. Buradan itibaren nesirlerinde ve iirlerinde Trk tarihine ilikin
konular ele alm ve insanmza tarihin nemini anlatp sevmelerini salamaya
almtr.
Yurda ok deiik duygularla dnen Yahya Kemal, yapt gzlemler
neticesinde Trk toplumunda yllar nce kendi hayatnda gerekleen Trk

Banarl, YKH, s. 2627.

19

Yahya Kemalin tarih anlay konusunda geni bilgi iin bkz. H. mer zden, Estetik ve Tarih Felsefesi
20

Asndan Yahya Kemal, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2001, s. 143150.

 lahiyat Akademi Dergisi 109

kltrne yabanclama eiliminin, zellikle baz semtlerde oturan halk arasnda

da yaygnlamaya baladn grm ve bu durumu, Ezansz Semtler isimli
yazsnda u ifadelerle dile getirmitir. Kendi kendime diyorum ki ili, Kadky,
Moda gibi semtlerde doan, byyen, oynayan Trk ocuklar, milliyetlerinden
tam bir derecede nasip alabiliyorlar m? O semtlerdeki minareler grlmez, ezanlar
iitilmez, ramazan ve kandil gnleri hissedilmez. ocuklar Mslmanln
ocukluk ryasn nasl grrler?21 Yahya Kemal, ezan sesleri duyulmayan,
kandil ve ramazan gnleri hissedilmeyen semtlerde yetien Trk ocuklarnn,
milliyetlerinden tam bir nasip alamadklarn, bunun da ilerde kendi kltrlerinden
haberdar olmayan yeni bir nesil ortaya koyacan vurgularken ne kadar da
hakldr. Gnmz toplumunda milli ve dini duygular gelimemi olan ve
mensubu olduu Trk milletinin kltryle ilgisi bulunmayan nice genler
bulunduu hepimizin malumudur. O halde yabanclamadan kurtulmann bir yolu
da milli ve dini duygularmz kaybetmemek ve bu duygular canl tutmaktr.
Yahya Kemal sadece ocuklar ve genlerin deil, alafrangalama hevesindeki
Trk kadn ile erkeinin ve ayn zamanda kendi adet, gelenek ve greneklerini
unutmu olan herkesin bir yabanclamann iinde bulunduunu belirtmektedir.
Bu bakmdan o, kendi rfnden uzaklaan, milli mcadele dneminde bile
Yunandan yana olan yabanclardan al veri yapan kadnyla, erkeiyle,
esnafyla, sanatkryla, din adamyla toplumun her kesiminin z deerlerimize
dnp yaantmz ona gre tanzim etmemizi nermektedir.22
Yahya Kemal, Ezansz Semtler balkl makalesinde, medenilikle
yabanclamann e anlaml olmadn, ancak medenilemenin yanl anlalarak
yabanclamaya yol atn da u cmlelerle aklamaktadr: Eski Trklerin
ruhlar ile yeni Trklerin ruhlar arasndaki fark anlamak isterseniz bu son asrda
peyd olan semtlerle stanbul ilerini mukayese ediniz. Medeniletike
Mslmanlktan ktmz tabi ve ho gren eblehler, uzaa deil Balkan
Devletlerinin ehirlerine kadar gitsinler. Grrler ki batanbaa yenileen o
ehirlerin her tarafnda an kuleleri ykselir Manzara halkn dinini ve milliyetini
hatrlatr. O ehirler, bizim yeni semtlerimiz gibi milli ruhtan r deillerdir. 23
Bylece Yahya Kemal, yeni kurulan semtlerde ve ehirlerde milli mimarimizin
temel eserleri olan camilerimiz ve tarihi evlerimizin korunmamasnn
yabanclamaya yol aabileceine, yabanclamann da kltr deiikliklerine ve
kltr emperyalizmine yol aacana iaret etmektedir. Yahya Kemale gre

21 Yahya Kemal, Aziz stanbul, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1995, s. 126.
22 Yahya Kemal, Mektuplar Makaleler, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar, 2. Bask, stanbul 1990, s. 137140,
141143 Eil Dalar, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar, 4. Bask, stanbul 1992, s. 107109.
23 Yahya Kemal, Aziz stanbul, s. 128.
 Bir Ahlk Problemi Olarak Yabanclama ve Yahya Kemal 110

medenilemek, kendi deerlerimizden uzaklamak deil, kendi deerlerimizle

an gereklerini uygulayabilmektir.
Yahya Kemal, Koca Mustpaa iirinde millet olarak kendimize
yabanclamamzn bir baka sebebi olarak z benliimizden, z varlmzdan ve
milli kklerimizden uzaklamay gstermektedir.
Kopmuuz bizler o z varlk olan manzaradan.
Bahseder geri duyanlar bir onulmaz yaradan
Derler: nsanda derin bir yaradr kkszlk
Budur lemde hudutsuz ve hazn kszlk.
Szlatr bz saatler dayanlmaz bir ac,
Kk toprakta kalp kendi kesilmi aac.
Rh arar baka tesell her esen rzgrda.
Ne yazk! Domuyoruz imdi o topraklarda.24
Fakat btn bu olumsuzluklara ramen Yahya Kemal, Trk milletinden
umutsuz deildir. Yabanclama hastalndan kurtuluun aresi yine Trk
milletinin kendi mayasnda gizlidir. O, Trk milletinin yeniden kendi kklerine
dn yaparak z benliine kavuacana inanmaktadr. Artk Trk milletinin
ruhu bir rayiha gibi utu mu? Hayr! Byk ktlede yine o ruh var. Fakat biz son
nesil bir sr gibi byk kafileden uzaklatk, kaybolduk fakat daha uzaa
gitmeyeceiz, dneceiz tekrar byk kafileye iltihak edeceiz. 25 Grlyor ki bu
asla dn yle kolay deildir, ama imknsz da deildir. Yahya Kemale gre Trk
toplumu kendisini tandka, milli ve manevi deerlerine deer vermeye
baladka, daha dorusu Trk toplumunun kendine gveni arttka
yabanclamann stesinden gelecektir. Bu, eskiye dnp yeni yntemleri, Bat
medeniyetini reddetmekle, yzmz tamamen Douya evirmek demek deildir.
Yahya Kemal, milletimizin btn skntlarndan kurtulmasn, milli deerlerimizle
modern hayat kaynatracak ahsiyetler yetitirmek ve bunlar eitim hayatna
kazandrmakla gerekletirebileceimizi u ifadelerle belirtmektedir. Yeni tarzda
yaayla cedlerimizin diyanetini mezcedip bizi bu oraklktan, bu karanlktan, bu
ufnetten kurtaracak mritler, airler, edipler, hatipler yetimedi fakat gayet tabii
bir revile byk kafileye kendi kendimize dneceiz. 26 Bu, bir anlamda yeniden
yaplanmadr. Trk milletinin kendine, aslna ve z deerlerine dn iin de milli
benliini ve milli kltrn tanmas gerekmektedir. Bu da Trk kltrnn
dayanaklarn tanmaktan gemektedir.

24 Yahya Kemal, Kendi Gk Kubbemiz, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar, 16. Bask, stanbul 2002, s. 5152.
25 Yahya Kemal, Aziz stanbul, s. 128.
26 Yahya Kemal, Aziz stanbul, s. 128.
 lahiyat Akademi Dergisi 111

Bu dayanaklar, Trk dilini iyi renip doru kullanmak, tarihimizi doru ve en

ayrntl ekilde tanmak, Batnn yaay biimini deil, bilimsel yntemlerini ve
tekniini iyi renip uygulamaktan getii gibi, kendimize zg bir sanat anlay
oluturmak da dhil olmak zere manevi deerlerimize dnmekle de
gerekleecektir.
Sonu ve Deerlendirme
Dindar bir muhitte yetien, daha sonra Batl fikirleri benimseyen, bilhassa
Batnn hrriyet ortamna zlem duyan, bylece kendi toplumundan uzaklaan,
fakat ardndan yapt okuma ve aratrmalarla yine milli kltr ve deerlerine
ynelen Yahya Kemalin bu fikir servenine baktmzda bir Trk aydnn
yabanclamasn ve bu durumdan nasl kurtulduunu net bir ekilde
grebilmekteyiz.
Yabanclamann dnda kalabilmekte en nemli etken tarihimizi bilmek,
kltrel deerlerimizden haberdar olmak ve yalnzca genler ve ocuklar iin deil,
Batya zenen, kendi adet, gelenek ve greneklerini unutmakla bir
yabanclamann iinde bulunan yetikin insanlar iin de milli ve dini duygularn
canl tutulmasn salamaktr. Medenilemenin yanl deerlendirilip
Mslmanlktan ve zmzden uzaklamaya dntrlmesi nlenip, kendi
deerlerimizle modern hayatn gereklerinin uygulanmas gerekmektedir. Yahya
Kemale gre, Trk toplumu kendisini tandka, milli ve manevi deerlerine deer
vermeye baladka, daha dorusu Trk toplumunun kendine gveni arttka
yabanclamann stesinden gelecektir.
 Bir Ahlk Problemi Olarak Yabanclama ve Yahya Kemal 112

KAYNAKLAR
Ayvazolu, Beir, Eve Dnen Adam, tken Neriyat, 2. Bask, stanbul 1996, s. 23.
Banarl, Nihad Sami, Yahya Kemalin Hatralar, stanbul Fetih Cemiyet Yaynlar, 2.
Bask, stanbul 1997.
_______, Yahya Kemal ve man, Yahya Kemal Enstits Mecmuas I, stanbul Fetih
Cemiyeti Yaynlar, stanbul 1959.
Bolay, Sleyman Hayri, Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Szl, Aka Yaynlar, 9.
Bask, Ankara 2004.
_______, Yabanclama Karsnda Yahya Kemal, Hece Dergisi Yahya Kemal Beyatl
zel Says, say: 145, Ocak 2009.
Gl, Abdlbaki, Erkan Uzun, Serkan Uzun, mit Hsrev Yolsal, Felsefe Szl,
Bilim ve Sanat Yaynlar, 2. Bask, Ankara 2003.
Kemal, Yahya, Aziz stanbul, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1995.
_______, ocukluum, Genliim, Siys ve Edeb Htralarm, stanbul Fetih
Cemiyet Yaynlar, 3. Bask, stanbul 1986.
_______, Eil Dalar, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1992.
_______, Kendi Gk Kubbemiz, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar, 16. Bask, stanbul
2002.
_______, Mektuplar Makaleler, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar, 2. Bask, stanbul
1990.
zden, H. mer, Estetik ve Tarih Felsefesi Asndan Yahya Kemal, Kltr Bakanl
Yaynlar, Ankara 2001.