185

BLM VE
TEKNOLOJ

Balanglar 188

Profesyonel Personel 190

Aratrma ve Gelitirme (AR & GE) 191

186
186 | Science
Tarih and Technology

I. Sztulman
 187

BLM VE TEKNOLOJ
Dier birok kk lke gibi, srail de rekabeti
konumunu gelitirmeyi hedefleyen bilimsel ve
teknolojik politikalar kesin biimde tanmlamtr.
Bilimde, geni bir bilimsel alan yelpazesinde belli bir
kalite dzeyini korurken, sekin bilim insanlarnn
etrafnda mkemmellik merkezlerinin kurulmasn
tevik etmektedir. Teknolojide ise srail snrl sayda
alan zerinde younlaarak yksek performans
gstermeye abalamaktadr.

Bilimsel ve teknolojik aratrmayla uraan sraillilerin

yzdesi ve Gayrisafi Yurtii Haslasna (GSYH) oranla
aratrma ve gelitirme harcamalar tutar, dnyada
en yksek olanlar arasndadr.

... ... ...
( ",)

Her ada bireyin yaamnda ... bilimsel aratrma ve bunun

salad kazanmlar artk yalnzca soyut bir fikri ura deil...
son derece nemli bir etkendir... (David Ben-Gurion, 1962)
188 Bilim ve Teknoloji

BALANGILAR
srailde bilimsel aratrmann tarihi Musevilerin
anavatanlarna dn yklerinin ayrlmaz bir
parasdr. srail topraklarnda ada bir Yahudi
devleti kurulmas fikrini aktif olarak destekleyen, siyasi
Siyonizmin kurucusu Theodor Herzl (1860-1904), bu
topraklar yalnzca Yahudi halk iin fiziksel bir yurt
olmasn deil, ancak ayn zamanda ruhani, kltrel
ve bilimsel bir ana merkez olmasn da ngrmtr.

O tarihlerde orak ve hastalklarn

aknna uram bir blge olan lkeyi
ada bir devlete dntrme arzusu,
sonraki bilimsel aratrma ve teknolojik
gelimenin kilit faktr olmutur.
Tarmsal aratrmalar Mikveh Yisrael
Okulunun (1870) kurulduu 19uncu
yzyl sonuna kadar uzanmaktadr.
Tel Avivde (1921) kurulmu olan
Tarm Merkezi, sonu olarak bugn
FRUTAROM
Laboratuar, 1946
srailin nemli bir tarmsal aratrma ve gelitirme
kurumu olan Tarmsal Aratrma Kurumuna (TAK)
G.P.O. / H. Pinn
dnmtr. Tbbi aratrmalar ve halk sal
aratrmalar, Iinci Dnya Sava ncesinde brani
Salk Merkezinin kurulmasyla balamtr. 1920li
yllarn ortalarnda Kuds brani niversitesinde
Mikrobiyoloji Enstits ile biyokimya, bakterjiyoloji ve
hijyen blmlerinin kurulmasyla bu aratrmalarda
 189

byk art olmutur. Btn bunlar bugn srailin

en nde gelen tbbi aratrma tesisi olan Hadassah
Salk Merkezinin temelini oluturmutur. 1930larda
l Deniz Laboratuarlar endstriyel aratrmalara
nclk etmi, brani niveritesinde (1925 ylnda
kurulmutur), Technion- srail Teknoloji Enstitsnde
(1924 ylnda Hayfada kurulmutur) ve daha sonra
Weizmann Bilim Enstits (1949) adn alm olan
Daniel Sief Aratrma Merkezinde (1934 ylnda
Rehovotta kurulmutur) temel bilim ve teknolojide
gelimeler salanmtr.

1948 ylnda srail Devleti kurulduunda, lkenin

bilimsel ve teknolojik altyaps zaten mevcuttu.
Balangta, aratrmalar ulusal nemi olan projeler
zerinde odaklanm ve ticari ynelimli endstriler
zamanla bu temel zerinde gelimitir.
190 Bilim ve Teknoloji

PROFESYONEL PERSONEL
srailin bilimsel ve teknolojik kazanmlarndan
ncelikle byk nitelikli personel havuzu sorumludur.
Eski Sovyetler Birliinden gelen yzbinlerce gmen
arasnda yksek dzeyde eitimli ok sayda bilim
insan, mhendis ve teknisyen zamanla igcne
katldnda, nitelikli personel yzdesi arpc biimde
ykselmitir ve bu personel gelecek onyllarda srailin
bilimsel ve teknolojik kazanmlarn nemli lde
etkileyecektir.

Weizmann Bilim
Enstits

I. Sztulman
 191

ARATIRMA VE
GELTRME (AR & GE)
srailde ncelikle yedi niversitede,
dzinelerce devlet ve kamu aratrma
enstitsnde ve yzlerce sivil ve
askeri teebbste AR & GE almalar
yaplmaktadr. Telekomnikasyon,
enerji retimi ve su kaynaklar ynetimi
gibi alanlarda salk merkezlerinde ve

I. Sztulman
baz kamu hizmet firmalar tarafndan
nemli aratrmalar da yaplmaktadr.

srailin AR & GE faaliyetlerinin

yarrsndan fazlasna
mali destek salayan devlet ve
kamu organlar, birincil AR & GE
finansman kaynaklardr. Sivil AR & GE
amalarna ynelik bu fonlarn byk
bir ksm, zellikle endstri ve tarm

I. Sztulman
sektrlerinde, ekonomik gelimeye
tahsis edilmi olup, dier lkelerle
karlatrldnda, toplam meblan ok byk bir
ksmn oluturmaktadr. Ulusal, iki uluslu ve devlet
aratrma fonlar araclyla ve Yksek retim Konseyi
tarafndan ynetilen Genel niversite Fonundan ayr
ayr niversitelere yaplan tahsisler araclyla, bilgiyi
artrmak iin yzde 40dan fazla fon kullanlmaktadr.
Geri kalan mebla ise eitli salk ve sosyal refah
alanlarna ayrlmaktadr.
192 Bilim ve Teknoloji

srailde yaplan yaynlanabilir tm aratrmalarn

yzde 80inden fazlas ve neredeyse tm temel
aratrmalar ve temel aratrma eitimleri
niversiteler bnyesinde gereklemektedir. Hukuken
bamsz bir organ olan srail Bilim Vakf (BV) rekabeti
temel aratrma fonlarnn en etkili kaynadr. Yaklak
1,000 aratrmac BVden hibe almakta olup, bunlar
niversite fonlaryla eletirilmektedir. BV ayrca
srailin Avrupa Nkleer Aratrma rgtndeki
(CERN) Byk Hadron Parack Hzlandrc iin ATLAS
dedektr yapmna katlmas ve bir dizi yeniliki
doktor-aratrmac hibeleriyle klinik aratrma
kalitesinin artrlmas gibi zel programlar da finanse
etmektedir.

Sanayi, Ticaret ve alma Bakanl ve Bilim

Bakanlnn kdemli bilim insanlar, srail Akademisi
bakan, Yksek renim Konseyi ve Hazine
temsilcileri ile dier bireylerden oluan gnll bir
forum olan TELEM tek bir kuruluun stesinden
gelemeyecei kadar byk aratrma giriimlerini
finanse ve koordine eder. srailin Avrupa Birlii ereve
Programna katlmn, Avrupa Senkrotron Radyasyon
Tesisine yeliini ve srailin Internet II nsiyatifini
TELEM planlayp dzenlemi ve gerektiinde finanse
etmitir.

srail niversiteleri tarafndan alnan ok sayda patent,

niversitelerle sanayi arasndaki ilikinin etkinliinin
llerinden biridir.
 193

niversitelerde AR & GE
Dnyadaki niversitelerde olduu

Weizmann Bilim Enstitsnn izniyle

gibi, srail niversitelerinde de
aratrmaclarn balca hedefi bilimsel
bilgiyi gelitirmektir. srailliler tarafndan
yaynlanan ve tm bilimsel alanlar
kapsayan kitaplar ve dergilerdeki
makaleler, niversite sektrnn
retiminin birincil ifadesidir. srail
dnyadaki bilimsel yaynlarn ok
byk bir yzdesini (yaklak yzde 1)
yaynlamaktadr ve kimya ve bilgisayar
bilimleri gibi birok alanda dnya bilim
topluluu zerinde byk bir etkisi
vardr.

srailde igcnn byklne greli

olarak, doa bilimleri, mhendislik,
tarm ve tp alanlarnda dier lkelerden
ok daha fazla sayda yayn olan yazar
vardr ve lke yaynlarnn ok byk bir ksm srailli
ve deir lkelerin bilim insanlar tarafndan ortak
yazlmtr. srail bilimini uluslararas bilim topluluuyla
btnletirmek iin, doktora sonras aratrma
pozisyonlar, yurtdnda eitim amal cretli izin
ve yurtdhda bilimsel konferanslara katlm tevik
edilmekte olup,
194 Bilim ve Teknoloji

yurtdndaki e rgtlerle, kurum, niversite ve

devlet dzeyinde eitli deiim programlar ve ortak
projeler yrtlmektedir.
srail ayrca uluslararas bilimsel konferanslar iin
nemli bir merkezdir ve her yl bu tr birok toplantya
ev sahiplii yapmaktadr.

niversiteler bilimsel aratrma faaliyetleriyle birlikte,

srailin teknolojik geliiminde nemli ve yeniliki bir rol
oynarlar. Weizmann Bilim Enstits, aratrmalarnn
(1958) ticari kullanm iin bir rgt kurarak, bu
konuda dnyada ilk olmutur; bugn tm srail
niversitelerinde benzer rgtler mevcuttur. Byk
bir ticari baaryla, niversite kampsleri yaknnda
bilime-dayal sanayi parklarnn kurulmasna nclk
edilmitir. niversiteler, aratrmalarna dayal
zgn rnlerin ticariletirilmesi iin, genellikle
yerel ve yabanc irketlerle yan sanayi firmalar da
kurmulardr.

Disiplinler aras aratrma ve deneme enstitleri, lke

sanayi iin son derece nemli, deiik bilimsel ve
teknolojik dallarda niversiteler bnyesinde faaliyet
gstermekte, uygulamal AR & GE iin ulusal odak
noktalar olarak, inaat, ulam ve eitim alanlarnda
hizmet vermektedirler. Bunun yan sra, ok sayda
faklte teknik, idari, mali ve ynetsel konuda sanayiye
danman sfatyla hizmet vermektedir.
 195

Tbbi AR & GE
srail biyoteknoloji devrimine nemli
kuramsal ve pratik katklarda bulunmu,
ileri dzeyde bir tbbi ve paramedikal
aratrma altyaps ve biyomhendislik
kabiliyeti gelitirmitir. Biyoteknoloji,
biyoloji ve tpla ilgili aratrmalar ve klinik
aratrmalar tm bilimsel yaynlarn
yardan fazlasn oluturmaktadr.
lkenin sanayi sektr, youn bilgi
tabanndan yararlanmak iin tbbi Bilgisayarl Tomografi
Taraycs
alandaki faaliyetlerini artrmtr.
Shaare Zedek
Hastanesinin
Yurtiindeki bilim insanlar insan byme hormonu ile izniyle
viral enfeksiyonlara kar etkili bir protein grubu olan
interferonu retmek iin yntemler gelitirmilerdir.
Multipl skleroz tedavisinde etkili bir ila olan
Copaxone temel aratrmalaradan endstriyel
retime kadar srailde gelitirilmitir. Genetik
mhendislii sonucunda monoklon antikorlara dayal
ok eitli tan aralar ve baka mikrobiyolojik rnler
retilmitir. Tan ve tedavi amalaryla, bilgisayarl
tomografi (CT) tarayclar, manyetik rezonans
grntleme (MRI) sistemleri, ultrason tarayclar,
nkleer tbbi kameralar ve ameliyatlarda kullanlan
lazerler gibi karmak tbbi ekipmanlar gelitirilmi ve
dnya apnda pazarlanmtr.
196 Bilim ve Teknoloji

Di ta birikmesini nleyecek kontrollu sv salnm

polimeri, prostat bezinin selim ve habis tmrlerini
azaltacak bir cihaz, gz alklarn
dzeltmede botulin kullanm ve mide ve barsak
hastalklarnn tansnda kullanlan yutulabilir bir
kapsl iine yerletirilen minyatr kamera dier
yenilikler arasndadr.

Endstriyel AR & GE
Sanayi sektrnde, sivil AR & GE harcamalar ve
endstriyel AR &GE almalar yapan bilim insanlar
ve mhendislerin says son iki onyl iinde byk bir
art gstermitir.

srailde, zellikle elektronik alannda younlaan

endstriyel AR &GE almalar az sayda byk
firmada yrtlmektedir. Bu AR & GE-youn irketler
yllar iinde, ihracat ve sanayide istihdam asndan
nemli bir kaynak olmulardr.

Bu byk ve kk teebbslerin bymesinin

desteklenmesi, srailin sanayi stratejisinin odak
noktasdr. Hkmet, 2000 ylnda yaklak 1,200
projeyi finanse etmi olan Sanayi, Ticaret ve alma
Bakanl, Kdemli Bilim nsan Ofisi tarafndan
uygulanan, Aratrma ve Gelitirmenin Tevik
Edilmesine ilikin Kanun erevesinde, sanayide AR
& GE almalarn desteklemektedir. AR & GE ile
ilikili rnler, (elmas hari) toplam sanayi ihracatnn
yardan fazlasn oluturmaktadr.

1960larn sonuna kadar, esas olarak tketici

 197

mallaryla snrl kalm olan Elektronik, askeri ve

sivil, daha karmak teknolojik gelimeleri kapsayacak
ekilde dal budak salmtr. Haberleme alannda
AR & GEye dayal uygulamalar grnt, ses ve
veri saysallatrma, ileme, aktarma ve gelitirme
ilemlerini iermektedir. rnler, gelimi telefon
santralarndan, sesli mesaj sistemlerine, telefon hatt
katlama (doubler) aygtlarna ve ok eitli nternet
uygulamasna kadar deimektedir.

Optik, elektro-optik ve lazer, bir sanayi dal

olarak hzla bymektedir. srail, fiber optik, basl
devre kartlar elektro-optik denetim sistemleri, termal
grntleme gece gr sistemleri ve elektro-optik
tabanl robotlu imalat sistemlerinde dnya lideridir.

ounlukla yazlm ve evresel alanlarda bilgisayar-

tabanl ekipmanlar gelitirilmi ve retilmitir.
Matbaaclk ve yaynclkta, yurtiinde ve yurtdnda
srail yapm bilgisayarl grafik ve bilgisayar-
tabanl grntleme sistemleri yaygn biimde
kullanlmaktadr. Birou gelitirilmi ve ihra edilmi
olan, bilgisayar destekli eitli eitim sistemleriyle
okullardaki etkinlikler gelitirilmektedir. srailin baz
yazlm rnleri ana ereve bilgisayar sistemlerinde
kullanlmak zere tasarlanrken, ou da bilgisayar i
istasyonlar gibi kk ve orta lekli sistemler iin
gelitirilmitir. Grme engellilerin ekranda metin ve
grafikleri okumasn salayan dokunma yastkl
bilgisayar faresi srailde gelitirilmitir.
198 Bilim ve Teknoloji

lk aratrmalar 1970li yllarn sonunda yaplan

Robotbilim sayesinde artk, elmas cilalama, kaynak,
ambalajlama, inaat ve daha pek ok ii yapmak
iin tasarlanan robotlar retilmektedir. Robotlara
yapay zeka uygulama konusunda aratrmalar devam
etmektedir.

Savunma ihtiyalaryla ilgili havaclk (aeronotik),

sonutaki sivil yan rnlerle, teknolojik gelimelere
yol amtr. srailde retilen ilk sivil
amal uak Aravay Westwind jeti
izlemitir. Yurtiinde tasarlanan ve imal
edilen uydular srail Uzay Kuruluunun
ibirliiyle srail Hava - Uzay Endstrileri
tarafndan retilmi ve
frlatlmtr. srail ayrca, grntleme
sistemleri, aeronotik bilgisayarlar,
enstrmantasyon sistemleri ve
Alb. Ilan Ramon uu simlatrleri de dahil olmak
(sa bata), ilk zere, ok sayda ilgili rn de gelitirmekte, imal
srailli astronot,
uzay mekii etmekte ve ihra etmekte olup, insansz hava aralar
Columbiada alt teknolojisinde ve retiminde dnya lideridir.
Amerikal
meslektayla
birlikte Tarmsal AR & GE
vefat etmitir.
Tarm sektr neredeyse tmyle, iftilerle
NASA Foto
MSFC0300309
aratrmaclar arasnda ibirliiyle uygulanan AR & GE
almalarna dayanmaktadr. Aratrma sonular bir
yaygnlatrma hizmeti araclyla, denenmek zere
hzla alana aktarlr ve sorunlar zm bulunmak
zere dorudan bilim insanlarna iletilir. Tarmsal AR & GE
almalar ncelikle Tarm Bakanlna bal Tarmsal
Aratrma rgt tarafndan yrtlr.
 199

sraildeki tarmsal aratrma enstitlerinin ou

Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgtyle yakn iliki
iindedirler ve baka lkelerle srekli bilgi alveriinde
bulunurlar.

srailin mandra inekleri, ortalama olarak, st

retiminde dnya ampiyonudur ve 1970 ylnda
6,300 litre olan inek bana ortalama verim Volcani
Enstits tarafndan yrtlen bilimsel retme
yntemleri ve genetik testler araclyla
bugn 10,000 litreyi amtr. stn
cins bykba hayvanlarn sperm
ve yumurtalarn toplayan srail
srlerinin kalitesini artrabilmekte ve
bu alandaki gelimeleri dier lkelerle
paylaabilmektedir.

srailli tarm uzmanlar damla sulama,

tarmsal biyoteknoloji, toprak
solarizasyonu ve tarmda endstriyel Volcani Tarmsal
Aratrma
atk suyun srdrlebilir kullanmna nclk Merkezi nde
etmilerdir. Bu gelimeler genetik mhendisliinin Bilim
nsan
rn olan tohumlardan ve biyo-pestisidlerden
bozunabilir hafif plastiklere ve bilgisayarl sulama / G.P.O. / A. Ohayon
gbreleme sistemlerine kadar deien pazarlanabilir
rnlere uygulanmtr.

Kt su, sert toprak ve snrl igcnden optimum

dzeyde yararlanma abas, tarmsal yntemlerde
devrimlere yol amtr. Su tasarrufu teknikleri, su
akn dorudan bitkinin kk ksmna ynlendiren
damla sulama yntemi de dahil olmak zere, bilgisayar
kontrollu sulama sistemlerinin gelitirilmesini
200 Bilim ve Teknoloji

tevik ederek dnya apnda iftilere yardmc

olmutur. Hayvan salnn ve ekin veriminin
iyiletirilmesi iin, elektromanyetik su ilemiyle ilgili
aratrmalar umut verici sonulara yol amtr.

lgili evresel etkenleri izlerken gbre enjeksiyonunun

ynetilmesi, iftlik hayvanlarna test edilmi en dk
maliyet / en iyi verim oranlarna gre kartrlm yem
verilmesi ve kmes hayvanlar iin s ve nemin kontrol
edildii bir ortam salanmas gibi gnlk iftilik
faaliyetlerinin koordinasyonunda srail tarafndan
tasarlanan ve imal edilen bilgisayarlar yaygn
biimde kullanlmaktadr. Bunun yansra, topra
srmek, tohum ekmek, bitki dikmek, ekinleri bimek,
toplamak, trlerine gre ayrmak ve ambalajlamak iin
eitli yeniliki ekipmanlar gelitirilmi, imal edilmi ve
uygulanmtr.

Ayrca, otomatikletirilmi bitki dokusu klltr,

biyolojik bcek ilalar, hastala direnli tohumlar
ve biyolojik gbreleme de dahil olmak zere,
tarmda genel bilimsel aratrmalardan ve AR & GE
almalarndan yararlanlmtr.

Enerjiyle ilgili AR & GE

lkenin geleneksel enerji kaynaklarndan yoksun
olmasnn olumlu bir sonucu, termik enerji, gne
ve rzgar enerjisi gibi alternatif enerji kaynaklarnn
yaygn biimde gelitirilmesi olmutur. Bunun
sonucunda
 201

srail gne enerjisi alannda her

dzeyde nc olmu ve evlerde kii
bana gne enerjili su stcs kullanm
asndan dnyann en byk kullancs
konumuna gelmitir. Youn gne
n toplamak iin gelitirilmi olan
yksek verimli yeni alc, sanayide de
gne enerjisi kullanmn artracaktr.

Weizmann Bilim
Rzgar enerjisinden yararlanmada Enstitsnde
kaydedilen bir ilerleme de esnek, iirilebilen rotorlu Ayna Tarlas

bir rzgar trbininin retilmesi olmutur. Gne Weizmann Bilim
Enstitsnn
enerjisini emmek ve depolamak iin, belli bir tuzluluk izniyle
oranna ve mineral bileimine sahip havuz suyunu
kullanma teknolojisi de gelitirilmitir. Trbinlere enerji
salamak iin, topraktan s elde edebilen ve bu sy
buhara dntrebilen jeotermal enerji santrallar test
edilmektedir. Technionda bilim insanlarndan oluan
bir ekip tarafndan gelitirilen bir projede 1,000 metre
ykseklikteki bacalar araclyla enerji retmek iin
kuru hava ve su (hatta deniz suyu veya hafif tuzlu su)
kullanlmaktadr.