O predmetu

Predmetni nastavnik
Doc. dr eljko Cvijetinovi, dipl.in.geod. (email: zeljkoc@grf.bg.ac.yu)

Osnovne akademske studije (BSc studije)

Geoinformatika 1
Geoinformatika 2
Digitalno modeliranje terena (izborni)
Digitalna obrada slika (izborni)

Diplomske akademske studije (MSc studije)

Digitalna obrada slika (izborni)
Digitalna fotogrametrija
GIS
GIS programiranje
Web GIS (izborni)
Projekat iz geoinformatike (izborni)

Asistenti
Mr Milo Vojinovi, dipl.in.geod.
Momir Mitrovi, dipl.in.geod.

Konsultacije
Laboratorija za fotogrametriju, Petkom od 12:30 do 14:30 (kabinet br. 2, pored zadnjeg izlaza ka
parkingu fakulteta)
Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 1/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 O predmetu
Uslovi za dobijanje potpisa, polaganje ispita i ocenjivanje
Prisustvo predavanjima nije obavezno
Prisustvo vebanjima je obavezno za dobijanje potpisa neophodno je minimum 75% prisustva
Tokom ciklusa nastave polau se dva kolokvijuma (pismene provere znanja teoretski deo, materija sa
predavanja)
Svaki student ima pravo na jedno polaganja za svaki od kolokvijuma i popravni za jedan kolokvijum
Student koji na oba kolokvijuma ostvari po 50% (12.5 bodova) i vie usmeni ispit polae tako to izvlai ispitna
pitanja i ne mora da pie koncept; student ima na pravo korienja literature na usmenom
Student koji na bilo kom od kolokvijuma ne ostvari 50% (12.5 bodova) usmeni ispit polae tako to izvlai
ispitna pitanja i pie koncept (dobar koncept uslov za odgovaranje na usmenom); student nema pravo
korienja literature na usmenom

Uslovi za dobijanje potpisa su:

Prisustvo vebanjima - minimum 75% i predate vebe u predvienom roku
Na prvom kolokvijumu ostvareno mimimum 7.5 poena (30%)
Na prvom kolokvijumu ostvareno mimimum 7.5 poena (30%)
Max Min Za potpis

Predavanja (nije obavezno prisustvo, vodi se evidencija) - - -

Vebe (obavezno prisustvo, min. 75% prisustva) - - 75%

Kolokvijum 1 (1 mogunost za polaganje i popravni) 25 7.5 7.5

Kolokvijum 2 (1 mogunost za polaganje i popravni) 25 7.5 7.5

Praktini deo ispita (moe se polagati maksimalno 3 puta) 30 15 -

Usmeni deo ispita (moe se polagati maksimalno 3 puta) 20 10 -

100 50

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 2/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 O predmetu
Literatura na srpskom
Cvijetinovi, : Geoinformatika 1, Microsoft PowerPoint prezentacije sa predavanja,
Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2006.
Burrough P.A., McDonnell, R.A.: Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski
fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2006.

Literatura na engleskom
Worboys, M.F. : GIS : A computing perspective, Taylor and Francis, London, 2004.
Demers, M.N. : Fundamentals of Geographic Information Systems, John Wiley & Sons Inc., New York
Longley, P.A., Goodchild, M.F., Maguire D.J., Rhind, D. : Geographic Information Systems and
Science,
Longley, P.A., Goodchild, M.F., Maguire D.J., Rhind, D. : Geographic Information Systems Principles
and Technical Issues, Volume 1, John Wiley & Sons Inc., New York
Chou, Y.H. : Exploring Spatial Analysis in Geographic Information Systems, OnWord Press, Santa Fe,
1997

Web
http://www.worboys.duckham.org
http://www.ncrg.aston.ac.uk/~cornfosd/gis/index.html
http://www.nr.usu.edu/Geography-Department/rsgis/GIS/Lectures/gislec.html
http://www.wiley.com/go/longley
http://en.wikipedia.org/wiki/Geoinformatics
http://en.wikipedia.org/wiki/Geographic_information_system

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 3/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 O predmetu

Predavanja

Uvod i terminologija. Istorijat i razvoj. Primene. Osnove GIS-a. Funkcije i komponente GIS-a.
Hardver.
Baze podataka i prostorni podaci.
Osnovni prostorni koncepti. Modeli geoprostornih podataka i modeliranje. Modeli bazirani na poljima.
Modeli bazirani na objektima. Vektorski podaci. Rasterski podaci.
Predstavljanje prostornih podataka i algoritmi. Modeli i algoritmi za prostorne entitete. Modeli i
algoritmi za predstavljanje prostornih podataka preko kontinualnih polja. Osnovni geometrijski
algoritmi. Triangulacioni algoritmi. Mrene strukture i algoritmi.
Strukture i metode pristupa za prostorne podatke. Opte strukture i metode pristupa.
Jednodimenzionalno indeksiranje. Prostorno indeksiranje i upiti. Rasterske strukture za prostorne
podatke. Strukture za takaste objekte. Strukture za linijske objekte. Strukture za kolekcije prostornih
objekata.
Arhitekture GIS-a. Hibridne, integrisane i arhitekture bazirane na komponentama. Distribuirani
sistemi. Distribuirane baze podataka. Prorauni bazirani na lokaciji.
Kartografski interfejs. Geovizualizacija. Razvoj GIS interfejsa.
Vremenska komponenta kod prostornih podataka.

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 4/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Terminologija

Informacija je poruka koja se prima i razume. Ona je rezultat obrade, manipulacije i

organizovanja podataka na nain koji proiruje znanje osobe koja je prima.

Informacija se dobija obradom i analizom podataka u okviru nekog konteksta.

Informacija = kontekst + podaci

Informatika - prouava strukturu, ponaanje i interakciju izmeu prirodnih i vetakih

sistema koji uvaju, obrauju i razmenjuju informacije. Obuhvata nauku o informacijama,
tehnike obrade informacija i projektovanje i izradu informacionih sistema.

Nauka o informacijama interdisciplinarna nauka koja se prvenstveno bavi

prikupljanjem, klasifikacijom, manipulacijom, memorisanjem, uitavanjem i distribucijom
informacija. Prouava primenu i koritenje znanja o organizovanju i interakciju izmeu ljudi,
organizacija i informacionih sistema. esto se prouava kao grana kompjuterskih nauka ili
informatike (ponekad se termini informatika i nauka o informacijama koriste da oznae istu
stvar). Fokusira se na razmevanje problema sa pozicije uesnika i na primenu informacionih
i drugih tehnologija za reavanje tih problema.

Informaciona tehnologija (IT) korienje kompjutera i tehnologije za potrebe

upravljanja informacijama

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 5/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Terminologija
Informacioni sistem (IS) sistem (automatizovani ili manuelni) koga ine ljudi,
maine, procedure i podaci i koji je organizovan sa ciljem prikupljanja, obrade, prenosa
i distribucije podataka koji predstavljaju informacije za korisnike

WWW (World Wide Web) je IS - podaci su sadrani na web stranicama, maine su web
serveri i web pretraivai, ljudi su svi korisnici irom sveta, a pri tome sve funkcionie
po odreenim procedurama

Katastar je primer IS-a

Svaki kompjuterski bazirani IS ima sledee komponente :

Logike komponente:
Prikupljanje podataka
Korisnici Hardver Softver
Obrada i rukovanje podacima
Analiza podataka
Prezentacija rezultata
Podaci
Fizike komponente :
Hardver
Softver
Prikupljanje Obrada Analiza Prezentacija
Podaci
Korisnici

Baza podataka kolekcija slogova ili informacija smetenih u kompjuteru na

organizovan i sistematian nain tako da se korienjem odgovarajueg softvera mogu
dobiti odgovori na razne upite.
Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 6/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Terminologija

Geoinformatika nauka koja razvija i koristi infrastrukturu informacione nauke da bi

razreila probleme geonauka i drugih povezanih inenjerskih struka.

Geonauke termin koji obuhvata nauke koje se bave prouavanjem planete Zemlje
(geologija, geodezija i geofizika, nauka o tlu, okeanografija i hidrologija, glaciologija,
atmosferske nauke i druge interdisciplinarne nauke)

Geoinformacije informacije koje se dobijaju manipulacijom geografskim (geoprostornim)

podacima na kompjuterizovanom sistemu (sistem koji moe sadrati kompjutere, mree,
standarde i protokole za korienje i razmenu podataka izmeu razliitih korisnika i
aplikacija).

Osnovni zadaci geoinformatike

Razvoj i upravljanje geoprostornim bazama podataka
Analiza i modeliranje geoprostornih podataka
Razvoj i integracija kompjuterskih alata i softvera za potrebe realizacije prva dva zadatka

Geoprostorni termin koji oznaava da je neto geografski referencirano

(georeferencirano)

Geoprostorni podaci (geodata) podaci koji se georeferisani, tj. prostorno referisani u

odnosu na planetu Zemlju

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 7/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Terminologija
Geoinformatika je tesno povezana sa razvojem i upotrebom Geografskih informacionih
sistema (Geographic Information System) ili Geo-prostornih informacionih sistema
(Geospatial Information System)

Geografski informacioni sistem (GIS) kompjuterski bazirani informacioni sistem koji

omoguava prikupljanje, modeliranje, memorisanje, uitavanje, rukovanje, analizu, razmenu,
prikazivanje i distribuciju geoprostornih podataka i geoinformacija.

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 8/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Terminologija
Geografski informacioni sistem (GIS) organizovana kolekcija kompjuterskog hardvera,
softvera geografskih podataka i osoblja koja je projektovana za efikasno prikupljanje,
uvanje, auriranje, upravljanje, analiziranje i prikaz svih oblika geografski referisanih
informacija (ESRI).

Prostorni informacioni sistem (Spatial Information System - SIS) optiji, nije

striktno vezan za objekte i pojave koji su geografski odreeni (npr. objekti i pojave na
molekularnom nivou)

Zemljini informacioni sistem (Land Information System - LIS) - blii geodetama,

krupnija razmera

Glavne funkcije GIS-a

Unos i auriranje
Upravljanje
Memorisanje i uitavanje
prostornih podataka
Analize
Prikaz
Razmena i distribucija

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 9/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Terminologija
Kompjuterski podrana kartografija (Computer Assisted Cartography - CAC)
kompjuterski sistemi projektovani sa ciljem automatizovane izrade karata.

Kompjuterski podrano projektovanje (Computer Aided Design CAD, Computer

Assisted Drafting) korienje velikog broja kompjuterski podranih alata koji pomau
inenjerima, arhitektima i drugim projektantima kod projektovanja.

Znaajan deo CAD i CAC funkcionalnosti je neophodan i u okviru GIS softvera

GIS je mnogo vie od prostorno (geoprostorno, geografski) referencirane baze podataka, jer
pored samog DBMS-a podrazumeva i veliki broj alata za prostorne analize i kartografski
prikaz podataka

Kod GIS-a je est sluaj da se radi sa vrlo velikom koliinom podataka (rasterske slike, veliki
broj objekata u bazi podataka) generalno, radi se sa velikom koliinom podataka uz
izvoenje sloenih prorauna (geometrijski i drugi, kompjuterska grafika - rasterska i
vektorska)

Neophodna znanja
Baze podataka (prostorno indeksiranje)
Geostatistika i statistika
Matematika kartografija (projekcije i koordinatni sistemi)
Modeliranje podataka (topologija, geometrija, tematski atributi, lejeri)
Geometrijske i topoloke analize (analitika geometrija, teorija grafova, mrene analize)
Digitalna obrada slika (rasterski podaci)

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 10/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Istorijat i razvoj

Razvoj informatike znaajno je uticao i na razvoj geoinformatike

1950-1960 : Prvi zaeci raunarske grafike, jednostavna vektorska grafika,

jednostavni algoritmi,...

1960-1970 : Interaktivna kompjuterska grafika, aproksimacione metode, razvoj

grafikih programskih jezika,...

1970-1980 : Rasterska grafika, uvodjenje grafikih standarda, zaeci kompjuterske

animacije, prvi zemljini informacioni sistemi, automatska kartografija,
digitalna fotogrametrija, prvi CAD sistemi,...

1980-1990 : Multimedija, vii nivoi standardizacije, kompleksni prostorni informacioni

sistemi, raunarske mree,...

1990- : Windows-sistemi, Internet, objektno orijentisane baze podataka,

hibridni GIS, korienje vetake inteligencije, ekspertski sistemi,...

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 11/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Istorijat i razvoj

Razvoj geoinformatike

1955 -1975 : Vreme pionira, u kome su injeni individualni i medjusobno izolovani pokuaji
grafikog predstavljanja geografskog prostora; period karakterie izuzetno malo
digitalnih podataka i izuzetno skromna raunarska podrka

1970 - 1985 : Vreme institucionalizacije; to je period u kome u mnogim zemljama na

nacionalnom nivou zapoinje sistematsko prevodjenje podataka u digitalni oblik, sa
veoma skromnim GIS funkcijama (US Bureau of Census, US Geological Survey, British
Ordonance Survey)

1982 - 1990 : Vreme industrije; proizvodjai softvera i hardvera prekrivaju trite bogatom
ponudom; sistemi kao to su: Intergraph, Arc/Info (ESRI), Sicad (Siemens) i
drugi, nude kompletna reenja za uvodjenje GIS-a, zasnovana na grafikim
radnim stanicama, specijalizovanom softveru i hardveru

1988 1998 : Vreme korisnika; broj GIS korisnika naglo raste, a sa njim se pojavljuju
specifina reenja, interfejsi, strukture podataka, specijalizovane aplikacije itd.
Zahvaljujui savremenim raunarskim komunikacijama raste raspoloivost
prostornih podataka, sistema i funkcija

1995 - : Vreme otvorenih trinih komunikacija, u kome se trite profilie kako u

pogledu ponude prostornih informacija, tako i u pogledu usluga; prostorni
podaci postaju roba, koja se u otroj trinoj utakmici nudi u najrazliitijim
oblicima, u irokom dijapazanu obrade, i zahvaljujui globalnoj svetskoj mrei -
Internetu na veoma efikasan i brz nain; na taj nain, uz sveoptu ponudu
drugih informacija, informacije o prostoru doprinose stvaranju informatiki
orijentisanog savremnog drutva, iji smo svedoci

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 12/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Primene

Primene GIS-a

Nekretnine (katastar, osiguranje, procena vrednosti)

Prostorno planiranje (regionalno i lokalno)
Saobraaj (planiranje, odravanje, upravljanje)
ivotna sredina
Komunalna infrastruktura (vodovod i kanalizacija, elektrina energija, telekomunikacije,
gasovod, ...)
Vojne primene
Hitne intervencije (vatrogasci, policija, medicina)
Navigacija (vazduna, morska i kopnena)
Turizam
Poljoprivreda
Arheologija
Epidemiologija i zdravstvo
umarstvo

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 13/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Prostorni podaci
Glavni izvori podataka

Topografsko kartiranje (nacionalne kartografske agencije, privatne kompanije, katastar)

Vojne ustanove
Kompanije za daljinsku detekciju i satelitske agencije
Istraivanja prirodnih resursa (geolozi, hidrolozi, geografi, ekolozi, meteorolozi, klimatolozi,
okeanografi, ...)
Hidrografsko kartiranje

Glavni tipovi podataka

Topografske podloge
Aerofotogrametrijski i satelitski snimci
Posedovno stanje (katastarski planovi i drugi podaci)
Mrena infrastruktura (katastar podzemnih vodova i objekata - vodovod i kanalizacija,
telekomunikacije, elektrina. energija, gas, ...)
Geoloke i druge podloge o zemljitu, stenama i sl.
Statistiki podaci (demografski, o poljoprivrednom zemljitu, ekonomija, i isl.)
Podaci o istraivanju trita
LiDAR i InSAR podaci
Podaci o prostornim jedinicama (administrativne i druge prostorne jedinice)

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 14/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Prikupljanje GIS podataka

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 15/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Kljuni aspekti GIS-a

Kljuni aspekti GIS-a

Baza podataka (model podataka)

Obrada podataka (model podataka, prostorne i druge analize)

uvanje i pristup podacima (efikasnost u pogledu memorije i performansi, struktura i

organizacija podataka i algoritmi)

Deljenje podataka (deljenje podatak izmeu vie IS, ili komponenti jednog IS-a)

Prostorno rasuivanje (donoenje odluka na osnovu prostornih podataka podrazumeva i

poznavanje nekih ogranienja koje su prouzrokovane karakteristikama podataka, kao to
su tanost, preciznost, pouzdanost i dr.)

Prezentacija (ukljuujui i kartografsku)

Prostornovremenski aspekt podataka (realni svet je odreen i vremenski i prostorno)

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 16/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Komponente GIS-a
Komponente GIS-a
Podaci (prostorni i neprostorni)
Softver (procedure)
Unos i auriranje podataka
Upravljanje podacima u okviru baze podataka (DBMS) smetanje, organizacija, upravljanje
Izlaz i prezentacija grafiki u formi karte, tekstualno, tabelarno
Transformacije podataka (obrada i prostorne analize)
Interakcija sa korisnikom
Hardver
Korisnici

Hardverske komponente GIS-a Softverske komponente GIS-a

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 17/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Funkcije GIS-a
Osnovna pitanja i zahtevi na koje GIS treba da odgovori

Prikai sve poloaje entiteta tipa A

Prikai lokaciju entitata A u odnosu na poloaj B
Koliki je broj pojavljivanja entiteta tipa A koji su u okviru rastojanja D od entiteta tipa B
Sraunaj funkciju f na lokaciji X
Sraunaj veliinu entiteta B (povrina, obiim, ...)
Odredi rezultat preseka ili preklopa razliitih vrsta prostornih podataka
Odrediti putanju sa najmanjim trokovima, preprekama ili rastojanjem po terenu od X
do Z korienjem mree ili kontinualne povri
Prikai sve atrbute entiteta lociranih u takama X1 i X2
Odredi koji entiteti su u blizini datih entiteta sa odreenim kombinacijama atributa
Razvrstaj u klase ili oboj entitete koju imaju odreenu kombinaciju atributa
Oceniti vrednosti z u takama y1,y2, ... ym, ako su poznate vrednosti z u takama
x1,x2,...xn
Koristi numerike metode za odreivanje novih atributa na osnovu postojeih atributa ili
za odreivanje novih entiteta na osnovu postojheih entiteta
Koristei digitalnu bazu podatka kao model realnog sveta, simuliraj efekat procesa P
tokom vremena T za zadati scenario S

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 18/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Funkcije GIS-a
Inventarizacija resursa

GIS omoguava prikupljanje, odravanje i kombinovani prikaz raznorodnih podataka

(katastarske i druge evidencije, prostorno planiranje, demografske analize, ...) te zato
predstavlja odlian alat za inventarizaciju resursa

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 19/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Funkcije GIS-a
Mrene analize

Mrene analize se koriste u brojnim primenama kao to su gradski infrastrukturni

sistemi (vodovod, kanalizacija, elektrina energija, telekomunikacije), saobraaj,
Tipian primer mrenih analiza je reavanje problema trgovakog putnika (pronalaenje
optimalne rute, gde treba obii sva zadata mesta uz minimalizaciju preenog puta,
odnosno vremena)

a. b.
Mrea Optimalna
vremena trasa
preenog
puta

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 20/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Funkcije GIS-a
Integracija distribuiranih podataka
Veliki broj prostornih podataka se nalazi u razliitim formatima i na fiziki udaljenim
lokacijama
U cilju dobijanja kvalitetnih informacija podatke iz razliitih izvora treba integrisati,
obraditi i preneti do korisnika da bi dobio upustva za navigaciju i druge informacije

Beina
komunikacija

Provajder
turistikih Prostorna baza
usluga podastaka

Mrene
analize
Informacije o
muzejima
Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 21/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Funkcije GIS-a
Analize terena

Tradicionalno, kartografija i GIS se bave prikazom povri terena i razliitim analizama

(prikaz terena izohipsama, poduni i popreni profili, raunanje zapremina, 3D
perspektivni prikazi, seneni modeli, analiza dogledanja, hidroloke i druge analize)

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 22/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Funkcije GIS-a
Lejerske analize
Rad sa vie lejera (slojeva) omoguava korienje raznorodnih podataka za dobijanje
korisnih informacija (analiza podataka iz vie izvora : objekti, putna mrea,
administrativne granice, hidrografija, vrednost zemljita, ...)
Neke od lejerskih operacija su preklapanje lejera, korienje logikih operacija (unija,
presek, razlika), korienje bafera

Upit: nai sve lokacije koje su udaljene manje od 0.5km od osovina glavnih puteva,
koje nisu u izgraenom podruju i nalaze se na peanim terenima
0.5 km Peskovita
bafer podruja
glavnih
puteva

Neizgraena Preklop 3
podruja lejera, kao
rezultat upita

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 23/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Funkcije GIS-a
Lokacione analize i analize bliskosti

Ove vrste analiza uspeno odgovaraju na pitanja koja se odnose na meusobne odnose
pojedinih objekata u prostoru (pronai najblii objekat posmatranom objektu, pronai
sve objekte koji su na udaljenosti manjoj od zadate, ...)

Poligoni
bliskosti

Izohrone linije
koje povezuju
mesta na jednakoj
udaljenosti od
zadate lokacije

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 24/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Funkcije GIS-a
Vremensko prostorne analize

Objekti u prostoru se menjaju, pa je neretko potrebna informacija o stanju objekata u

nekom trenutku vremena, stepenu promena i sl.

Primer: analiza prostornih podataka u gradu

Promene naziva ulica
Promene geometrije ulica
Datum izgradnje neke ulice

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 25/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Podaci i baze podataka
Podaci u kompjuteru
Podaci se smetaju u raunare preko bitova (0 ili 1)
0 (FALSE ili neistina)
1 (TRUE ili istina)

Bitovi se dalje organizuju u bajtove

1 bajt = 8 bita (celobrojna vrednost od 0-255, -127 do +128),
koristi se za kodiranje i predstavljanje jednog karaktera
moe se koristiti i samo 7 bita dok se jedan bit koristi kao kontrolni (27=127
karaktera)
2 bajta (celobrojna vrednost od 0- 216 = 65536 kombinacija karaktera - Unicode)
4 bajta (celobrojna vrednost 0-232=4294967296)
4 bajta (realna promenljiva u obinoj tanosti, 6-7 tanih cifara)
8 bajta (realna promenljiva u dvsotrukoj tanosti, 14-15 tanih cifara)

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 26/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Podaci i baze podataka
Prostorni podaci

Raster Vektor
Rasterski podaci su struktuirani u Vektorski podaci se sastoje od niza
vidu dvodimenzionalne matrice povezanih vektora. Vektor je konani
elija grida koje se nazivaju linijski segment definisan svojim
pikseli. krajnjim takama. Lokacije krajnjih
taaka su date u odgovarajuem
koordinatnom sistemu.

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 27/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Podaci i baze podataka
Prostorni podaci

Raster
Prirodna struktura podataka za raunare s obzirom da programski jezici obino podravaju
operacije za rukovanje nizovima i matricama
Neefikasan u smislu korienja memorijskih resursa (iako postoji mogunost kompresije
podataka)
Jednostavniji algoritmi za obradu podataka
Mogu se koristiti algoritmi za digitalnu obradu slika
Relativno jednostavna razmena podataka (veliki broj rasterskih formata datoteka)
Velika koliina podataka dostupna iz daljinske detekcije, fotogrametrije
Jednostavan proces prevoenja postojeih podataka u digitalni oblik (skeniranje planova i
karata)

Vektor
Efikasniji u smislu korienja memorijskih resursa (smetaju se samo take od interesa)
Podrazumeva se mogunost modeliranja pojava i objekata iz realnog sveta preko objekata sa
jasno definisanim granicama
Sloeniji algoritmi za obradu i analize podataka
Postupak izrade vektorskih baza je vremenski zahtevan i sloen (esto neophodne manuelne
operacije)

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 28/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Podaci i baze podataka
Prikupljanje podataka

Prikupljanje podataka: proces prikupljanja podataka kroz opaanja fizikog okruenja.

Senzori su primarni izvor podataka za GIS i koriste se za merenje svojstava

geografskog okruenja. Danas su sve vie zastuplejni digitalni senzori i omoguen je
porces automatskog prikupljanja podataka (digitalne kamere u fotogrametriji i daljinskoj
detekciji, totalne stanice, GPS ureaji, LiDAR, InSAR, ...)

Postojei podaci (kao to su papirne karte) su sekundarni izvor podataka

Automatska konverzija podataka (skeniranje i automatska vektorizacija) esto nije u stanju da
obezbedi podatke sa odgovarajuom tanou i kvalitetom strukture podataka

Manualna konverzija podataka skup i dugotrajan proces koji zahteva veliko angaovanje
korisnika.

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 29/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Podaci i baze podataka
Baze podataka za smetanje podataka

Baza podataka: repozitorijum podatka koji je logiki povezan, ali koji fiziki moe biti
distribuiran na vie udaljenih lokacija

Baza podataka se kreira i odrava korienjem sistema za upravljanje bazama podataka

(Database Management System - DBMS)

Da bi baza podataka bila upotrebljiva mora ispunjavati sledee zahteve:

Pouzdanosti baza podataka mora biti dostupna sve vreme, bez obzira na neoekivane otkaze
sistema, nestanak napajanja ili optereenje u smsilu velikog broja korisnika koji istovremeno
pristupaju bazi podataka.

Ispravnost i konzistentnost - podazi u bazi podataka moraju meusobno biti konzistentni, tj.
mora postojati kontrola i zatita konzistentnosti i integriteta podataka.

Otporna na tehnoloke promene mora biti omoguen jednostavno uvoenje promena koje su
rezultat razvoja tehnologije (promena operativnog sistema, zamena hardvera, ...)

Sigurnost podaci u bazi moraju biti zatieni od neovlaenog pristupa, tj. moraju se obezbediti
razliiti novoi pristupa podacima (samo pravo uvida u podatke, pravo izmena, ...)

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 30/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Podaci i baze podataka
Modeliranje podataka
Proces razvoja baze podataka je u sutini
proces igradnje modela podataka aplikativni
domen
Model aplikativnog domena opisuje osnovne
zahteve korisnika u oblasti konkretne primene,
a bazira se na inicijalnoj studiji
inicijalna model za
Konceptualni raunarski model obezbeuje aplikativni
naine komunikacije korisnika sa sistemom studija
nezavisno od detalja implementacije, bazira se domen
na analizi sistema, tj. Na iznalaenju odgovora
na pitanje ta sistem treba da radi
analiza konceptualni
Logiki raunarski model je prilagoen sistema
konkretnom tipu implementacije, rezultat je raunarski
projektovanja sistema i odgovara na pitanje model
kako sistem treba da implementira
konceptualni raunarski model

Fiziki raunarski model je rezultat procesa projektovanje logiki

programiranja i predstavlja implementaciju sistema raunarski
sistema model

Proces je ciklian (iterativan) nakon

svake faze vraamo se na prethodnu i implementacija fiziki
korigujemo uoene nedostatke raunarski
sistema
model
Sekundarni zadaci modeliranja
Odravanje sistema
Dokumanetacija sistema

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 31/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Podaci i baze podataka
Uitavanje podataka i analize

Da bi uitali podatke iz baze podataka vrimo upite:

Uitaj imena i prezimena svih studenata koji su upisali studije 2005. godine
Podaci se dobijaju jednostavnim prolaskom kroz odgovarajuu tabelu baze podataka

Uitaj imena prezimena i ostale podatke svih vlasnika parcela u katastarskoj optini ija je
katastarska osnovica vea od zadatog iznosa
Podaci se dobijaju sloenim upitom koji podrazumeva i numerike operacije i poreenja

Uitavanje prostornih podataka i analize

Upit: da li postoji zavisnost izmeu:

Mesta deavanja saobraajnih udesa (zapisanih u bolnikoj bazi podataka), i

Mesta koja su obeleena kao crne take?

Odgovor na ovakve i sline upite zahteva integraciju i prostornih i neprostornih

informacija

Performanse
Prostorni podaci su po pravilu velikog obima i esto imaju hijerarhijsku strukturu
Geoprostorni podaci su najee smeteni u Euklidskoj ravni (koordinatni sistem u ravni), pa je za
efikasan rad neophodno korienje posebnih struktura podataka i metoda za brz pristup podacima

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 32/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Podaci i baze podataka
Distribucija podataka
esto je potrebno da se analiziraju podaci koji se uvaju i odravaju u okviru posebnih
baza podataka koje se nalaze na razliitim lokacijama i u okviru razliitih institucija
(katastar nepokretnosti, poreska uprava, ministarstvo unutranjih poslova, sudstvo,
elektrodistribucija, ...).

Distribuirane baze podataka vie baza podataka meusobno povezanih digitalnom

komunikacionom mreom.

Prednosti distribuiranih baza podataka mogu biti:

efikasnije odravanje podataka (svaka sluba odrava svoje podatke neposredno, nema kopiranja i
redundantnosti podataka, podaci su uvek aurni),
poveana pouzdanost sistema (otkaz jedne baze ne znai i otkaz celokupnog sistema),
mogue je i postizanje boljih performansi (vie raunara istovremeno obrauje podatke).

Mane distribuiranih baza podataka ogledaju se u:

znatno veoj sloenosti sistema (rukovanje fragmentiranim podacima razbacanim po udaljenim
lokacijama, odravanje konzistennosti podataka koji se uvaju u okviru replika baza podataka),
posebnim zahtevima u smislu kvaliteta komunikacione mree,
sloenija obrada podataka koji mogu po svojoj strukturi biti vrlo heterogeni.

Danas se za distribuciju prostornih podataka sve vie koriste Internet tehnologije i World
Wide Web
Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 33/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Hardverska podrka
Hardver : fizike komponente raunarskog sistema (ip, memorija, kuite, disk,
tastatura, tampa).

Softver : instrukcije ili programi koji se izvravaju na raunarskom sistemu (BIOS, OS -

operativni sistem, aplikativni programi).

Arhitektura raunara

Von Nojmanova arhitektura

Raunar se sastoji od sledeih podsistema:

Procesiranje podataka (operacije kojima se podaci kombinuju i transformiu - CPU)
Smetanje podataka (uvanje podataka do i nakon obrade memorijski ureaji)
Kontrola (kontrolisanje funkcija za procesiranje i smetanje - CPU)
Ulaz/izlaz (prihvatanje ulaznih podataka i izlaz rezultata tastatura, ekran, raunarska mrea)

ulaz/izlaz kontrola procesiranje

smetanje

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 34/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Hardverska podrka
Ureaji za smetanje podataka (memorijski ureaji)

Primarna memorija: memorija kojom direktno upravlja CPU

Bazirana na poluprovodnikoj tehnologiji (ip), skupa, brza.
Memorisani podaci se najee gube kada se iskljui napajanje.
CPU i kontrolna jedinica zahtevaju svoju sopstvenu memoriju (registri) koja je najbri i najskuplji tip
memorije.
Ostali tipovi primarne memorije
RAM (Memorija sa sluajnim pristupom, Random Access Memory) podaci se gube sa gubitkom
napajanja.
ROM (samo za itanje podataka, Read-only Memory) podaci su upisani u ip i ne gube se sa
gubitkom napajanja, postoje razliiti tipovi (PROM, EPROM, EEPROM) u zavisnosti od toga da li se
upisani podaci mogu naknadno menjati.
Fle memorija (flash) memorija velike brzine za itanje i pisanje.

Sekundarna memorija: memorija kojoj CPU pristupa indirektno

Bazira se na magnetnoj (hard disk) ili optikoj tehnologiji (CD, DVD) .
Ova memorije je jeftinija od primarne memorije.
Podaci se ne gube nakon prekida napajanja.
Osnovna karaketristika ovih ureaja je da glava za itanje pristupa podacima koji se nalaze na
medijumu u vidu diska koji rotira.
Kljuni faktor brzine kod ovih ureaja je vreme pristupa (seek time) potrebno da se glava ureaja
pozicionira na mestu gde se nalazi traeni podatak nalazi.
Blok podataka gde se traeni podatak nalazi odreuje se preko fizike adrese bloka podataka
primenom direktnog pristupa.
Konkretni traeni podaci unutar bloka nalaze se korienjem sekvencijalnog pristupa.
Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 35/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Hardverska podrka
Ureaji za smetanje podataka (memorijski ureaji)

Primarna memorija

ROM i CPU ke memorija RAM

(CPU matine ploe)

Sekundarna memorija

CD ureaj Zip drajv Hard disk

(optiki disk) (magnetski disk) (magnetski disk)
Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 36/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Hardverska podrka
Ureaji za korisniki unos podataka

Tastatura

Ureaji za pokazivanje

Mi
Taped (touchpad)
Dojstik

Digitajzer

Koristi se za manuelnu digitalizaciju

postojeih podloga

Skener
Koristi se za prevoenje postojeih podloga u digitalni oblik (skeniranjem se dobija rasterska slika)

Mikrofon u kombinaciji sa sistemom za prepoznavanje govora

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 37/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Hardverska podrka
Ureaji za izlaz podataka

Hard copy (fiziki trajni izlaz)

Printeri
Ploteri

Soft copy (prolazni izlaz)

Ekran monitora
Zvuk iz audio ureaja

Raunarske mree

Obezbeuju komunikaciju izmeu raunara i raunarskih ureaja povezanih u raunarsku

mreu

Tipovi komunikacionih mrea

Digitalne (uglavnom se one danas koriste)
Analogne

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 38/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Hardverska podrka
Raunarske mree

Binarne cifre (bitovi)

Vreme Vreme

Intenzitet Intenzitet
signala signala

DIGITALNA MREA ANALOGNA MREA

Podaci se prenose preko Snaga signala kontinualno
serije bitova (o ili 1) varira u vidu sunosnog
talasa

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 39/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)
 Hardverska podrka
Raunarske mree

Sve komunikacione mree koriste elektromagnetsku radijaciju (EM) da proslede

signale (koriste se radio talasi, mikrotalasi, infracrvena i vidljiva svetlost, a ne koriste
ultraljubiasti, rendgen i radioaktivni zraci)

Frekvencija i talasna duina elektromagnetske radijacije uslovljava svojstva prenosa

Vea talasna duina, nia frekvencija manja energija, signal manje degradira, moe da nosi manje
informacija
Manja talasna duina, via frekvencija vea energija, signal vie degradira, moe da nosi vie
informacija

Raspon talasnih duina i frekvencija koje stoje na raspolaganju za prenos naziva se

propusna mo (bandwidth)

Vea propusna mo znai i vei kapacitet za prenos podataka

Mediji koji se koriste za prenos

Bakar (konvencionalne telefonske linije, koaksijalni kablovi)
Optiki kablovi vidljiva svetlost, pouzdaniji i otporniji na spoljne uticaje, vea propusna mo
Atmosfera (beini prenos) radio talasi i mikrotalasi, vidljiva i IC svetlost nisu najpogodnije za
beinu mrenu komunikaciju, jer uglavnom treba obezbediti dogledanje

U zavisnosti od teritorije koju pokrivaju mree se dele na

Lokalna mrea (LAN Local-area Network) raunarska mrea koja pokriva manji geografski
prostor (preduzee, zgrada ili vie bliskih zgrada)
WAN (WAN Wide-area Network) povezuje vie LAN mrea

Geoinformatika 1
eljko Cvijetinovi, 2008 Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
(Burrough, McDonnell (2006) - Principi Geografskih informacionih sistema, Graevinski fakultet Beograd) 40/39
(Worboys and Duckham (2004) GIS - A Computing Perspective, Second Edition, CRC Press)