T.C.

ULUDA NVERSTES
LHYAT FAKLTES DERGS
Cilt: 17, Say: 1, 2008
s. 1-24

Osmanl Tarihinde Baz Faizsiz Kredi Uygulamalar

ve Modern Trkiyede Faizsiz Bankaclk
Tecrbesi*

Hamdi Dndren
Prof. Dr., U.. lahiyat Fakltesi

zet
Osmanl Devletinde ilk faizsiz kredi uygulamas para vakflar ile
balamtr. Para vakflarnda, hayr amal toplanan para fonu,
Karz, Mudaraba, Murabaha ve Bida gibi yntemlerle iletilmi,
elde edilen gelirler (rbh) vakfn hayr ynne sarf edilmitir. En
ok bavurulan Murabaha ynteminde piyasa rayileri gzeti-
lerek, yllk % 10-15 gibi kr snrlamas getirilmesi, ekonomiye
uzun vadeli istikrar salamtr.
Beeri hukukta, kullanlan bir kredinin teminat olarak uygula-
nan mlkiyeti muhafaza szlemeli ipotek, bor vadesinde
denmedii takdirde, alacaklya dorudan ipotekli mala el
koyma hakkn vermektedir.

* Strasbourg Robert Schuman niversitesi Hukuk Fakltesi, ktisadi ve dari

Bilimler Fakltesi, Strasbourg irketler Hukuku Aratrma Merkezi ile Avrupa
Toplum, Hukuk ve Dinler Labaratuar, CNRS/URSun ortaklaa 11 Ocak
2008 tarihinde Strasbourg kentinde dzenledikleri, slm Bankaclk ve
Finans konulu sempozyumda sunulmu bildirinin gzden geirilmi halidir.
 slm fakihlerinin rf haline geldiini syledikleri, bey bil-vefa
(mlkiyeti muhafaza kaydyla sat szlemesi) ise, alnan bir
kredinin gvencesi olarak yaplr ve kredi vadesinde denmedii
takdirde, ipotekli maln mlkiyeti kendiliinden alacaklya intikal
eder.
Baz ileri ekonomilerde baaryla uygulanan risk sermayesi
(venture capital), slm tarihinde geni uygulama alan bulan
emek-sermaye ortakl (Mudaraba) dan baka bir ey deildir.
Faizsiz bankaclkta kr-zarar tahvili (mukarada tahvili) kar-
mak yoluyla da fon oluturulabilir. Mukarada tahvillerinin byk
bir blm ipotekle gvence altna alnarak, giriimcinin kk
bir sermaye ve yksek kr pay ile Altn hisse sahibi yaplmas
da mmkndr.
1975te dnyada sadece bir tane olan faizsiz finans kurumu
says, bugn 300n zerine kmtr.
Trkiye 1985 ylndan itibaren zel Finans Kurumu adyla bu
sektre girmi ve 2006 ylndan itibaren de bu kurumlarn ad,
Katlm Bankas olmutur. Halen 4 tane katlm bankas
faaliyet gstermektedir.

Abstract
Some Credit Using Methods in Interest-Free Banking in the
Ottoman Period and the Experience of Turkey
In the Ottoman practice of cash foundation, the charity funds
were operated through interest-free methods such as qard,
mudaraba, murabaha and bidaa and the income (ribh) was
spent for philanthropy of cash foundation. To take into account
the current market rates and to limit the benefit to %10-15 per
year in the most common practice of murabaha, provided the
long-term stabilization for the economy.
The entrepreneur can hypothecate(the sell-contract mortgage
under the condition of preservation of possession) his personal
properties as the guarantee of the credit that is he employed.
This kind of hypothecation which common use in human
jurisprudence is applied as the deposit of saling on credit
property. If one or more of the installments will not be paid the
seller would retake the mortgated property.
Bay al-Wafa which scholars say that it becomes tradition (the
sell-contract mortgage under the condition of preservation of
possession) is applied as deposit of the credit and if the credit
will not be paid the possession of the mortgaged asset transfers
to the creditor by automatically (ipso jure).

2
 Venture capital which has been applied successfully in some
developed economies, is not different from the partnership of
capital and labor (mudaraba) which was applied commonly in
Islamic history
In the interest-free banking the fund can be produced by the
(tahwil al-muqarada) equity of profits and loss. In this way it is
possible to make the entrepreneur have golden shares with low
capital and high gain lot by getting under guarantee equity of
profits and loss (mukarada tahvili) with mortgage.
In 1975, there was just one or two interest-free banks in the
world but today there are more than 300 interest-free banks in
all over the world .Dating from 1985, Turkey took a step into this
area under the name of zel Finans Kurumlar and this
associations names changed as Katlm Bankas in 2006.
There are stil four active interest free banks (Katlm Bankas) in
Turkey.
Anahtar Kelimeler: Para Vakf, Risk Sermayesi, Venture
Capital, Faizsiz Bankaclk, Katlm Bankacl, Faiz.
Key Words: Cash Foundation, Ventura Capital, Interest-Free
Banking, Interest, Entrepreneur.

I- Osmanl Devleti Uygulamasnda Kredi Kayna Olarak Para

Vakflar
Vakf, belli gayelerin gereklemesi iin menkul veya
gayrimenkul maln bir amaca tahsisidir. Vakfiye ise, vakfn kurulu
gayesini, vakfedilen mallarn envanterini ve bunlarn iletilme
eklini, vakfn gelirlerinin sarf yerlerini gsteren ve yarg kararyla
tescil edilen bir vesikadr. Osmanl Devleti dneminde vakfiyeler,
slma uygunluu denetlenip, kad siciline kaydedildikten sonra
kesinleirdi.1
Vakflarda ebedilik nitelii arand iin, nakit parann vakfe-
dilip edilemeyecei uzun sre tartlm, eyhul-slm Ebussuud
Efendinin (.982/1574) nakit para vakfnda, maln cinsinin (mislin)
devam, kendisinin (aynn) devam hkmndedir. fetvas ile para
vakflarnn n almtr.

1 mer Hilmi, Ahkml-evkaf, stanbul 1307/1889; zcan, Tahsin, Osmanl

Para Vakflar Kanuni Dnemi skdar rnei, Trk Tarih Kurumu, Ankara
2003.

3
 Osmanllarda ilk bilinen para vakf, Fatih Sultan Mehmedin
(.886/1481), geliri yenieri ocaklarna verilen etlerin sbvansi-
yonunda kullanlmak zere vakfettii 24.000 altn tutarndaki
vakftr.2 stanbulda Fatihten itibaren, 1456-1551 yllar arasnda
1161 para vakf vard.3
Yine stanbulun et ihtiyac iin Kanuni Sultan Sleyman
(.974/1566) kendinden nce bu amala tesis edilen para vakflarn
birletirerek, 698 bin akelik bir vakf oluturmutu.4 Bu paralar
stanbul kasaplarna kredi olarak veriliyordu. Para vakflar o kadar
gelimiti ki, bunlar Vakf bankalar olarak isimlendirmek
mmkndr.
Para vakflarnda toplanan fonlar, vakfiyelerindeki artlara gre
iletilmesi gerekiyordu. Fonlarn iletilmesinde kullanlan balca
yntemler unlardr:
Karz (dn vermek), Mudaraba (emek sermaye ortakl),
Murabaha (vakf para ile pein mal alp vadeli satmak yoluyla kr
elde etmek) ve Bida (vakf paray hayr amacyla iletip krn
tamamn vakfa vermek). Bunlardan en ok kullanlan yntem
Murabaha dr.
Tarihi srete, para vakflarndan kredi kullanan kimi
giriimciler, kervan ve gemilerle uzak lkelere giden ve krl ticaret
yapan byk tccarlard. Bunlar elde ettikleri krdan sermaye
sahiplerine pay veriyorlard.5
15 nci yzyldan itibaren nemli bir finans kayna olan para
vakflarnn, dier vakflar iindeki gelime sreci yledir: 6

Tarih Aded Toplam nakit (ake) Aded

1456-1494 41 728.600 %3 %56
1495-1519 244 3.594.125 %19 %16
1520-1546 653 13.253.736 %56 %61

Bu resmi kaytlara gre 1456-1546 aras 90 yllk dnemde

vakfedilen nakit para toplam 18 milyon akeye ulamaktadr.
Bunlarn dier vakf eitlerine gre yzde ortalamas ise, vakf says
iinde % 26, toplam nakit deerler iinde ise % 44.3tr.

2 Uzunarl, Kapkulu Ocaklar, I, 254.

3 Barkan-Ayverdi, 1970. stanbul Vakflar Tahrir Defteri, (H.953/M.1546)
4 Altnay, A.Refik, 16. Asr stanbul Hayat, stanbul 1935, s. 87.
5 nalck, Halil, The Ottoman Empire, The Classial Age 1300-1600, London
1973, s. 162, 319.
6 Barkan-Ayverdi, age, s. XXX-XXXI.

4
 Ayn dneme ait, 933/1527 yl Osmanl Devleti vergi gelir
toplam 537 milyon 927 bin ake kadardr. Bundan eyaletlere, has,
tmar ve zeamet tekilatlarna verilen paylar dldkten sonra,
merkezde toplanan bte gelirlerinin % 12 kadarn, vakf paralarn
oluturduu grlr.7
Para vakflar Osmanlnn son dnemlerine kadar nemini
korumutur. Nitekim 18 ve 19 ncu yzyllarda kurulan vakflar ze-
rinde yaplan incelemelerden, 18 nci yzyl vakflarnn % 31,7sinin,
19 ncu yzyl vakflarnn ise % 56,8inin para vakflar olduu tespit
edilmitir.8
Osmanl Devletinde son yzyla kadar tedavlde altn veya
gm parann kullanlmas, enflasyonun ok dk seyretmesine
neden olmutur. nk maden deeri ile piyasada dolaan para
sisteminde enflasyon yoktur.9 Paradaki deer kayb gnmze
oranla asrlara gre hesaplandnda ok dktr. Mesel ilk
Osmanl akesinin basld 1326 M. ylndan 1740 ylna kadar 414
yllk sre iinde deer kayp oran % 84,3 idi. Buna gre yllk
ortalama deer kayb % 0.24te kalmtr.10
Vakf paralarn ekonomide bir istikrar unsuru olmas, bunlarn
vakf mtevellileri tarafndan standart llerde iletilmesi ile
yakndan ilikilidir. yle ki:
slm kltrnde vakflara, yetimlere ve kamuya ait btn mal
ve nakit para varlklar rayi piyasa fiyatlar l alnarak ynetilir.
Bunlarn satm veya kiraya verilmesi durumunda fahi gabin (ar
aldanma) lsnde ucuza verilmesi, satm veya kira akdini geersiz
klar. Gerektiinde bunlar yneten mtevelli, veli veya kayym,
ortaya kan zarar tazmin etmekle ykml olur.11
lk olarak Belh fakihlerinden Nusayr b. Yahya (.268/881),
rayi piyasa fiyatlarnn dna kmay ifade eden fhi gabin

7 Barkan-Merili, Hudavendigar Livas Tahrir Defteri, I, 5; Dndren, Hamdi,

Gnmzde Vakf Meseleleri, stanbul 1998, s. 97.
8 Yediyldz, Bahaeddin, XVIII. Asr Trk Vakflarnn ktisad Boyutu V.D.
XVIII, 5-41; ztrk, Nazif, Trk Yenileme Tarihi erevesinde Vakf Messe-
sesi, TDV. Ankara 1995, s. 138.
9 Tabakolu, Ahmet, slm Dnyasnda Para ve Bankaclk Tecrbesi,
Trkiyede zel finans Kurumlar, Teori ve Uygulama, Albaraka Trk Yayn-
17, st. 2000, s.153.
10 Tabakolu, Ahmet, Osmanl ktisat Tarihinde Enflasyon Meselesi (1300-
1750), M... ve : Bilimler Fak. Der., Say. II, st. 1985, s. 245. Bir baka
hesaba gre 1326-1755 arasnda 429 ylda akenin deer kayb %91.3, yllk
ortalama deer kayb yine %0.2dir.
11 Belirtilen eit malda piyasa rayi fiyatlarna uyma zorunluluu Kurann
u ayetine dayandrlmtr: Yetimin malna, o olgunluk (rd) yana
ulancaya kadar, en gzel (rasyonel ve rantabl) ynetim dnda
yaklamayn. (Enm, 6/152; sr, 17/34).

5
llerini, gayri menkullerde % 20, hayvanlarda % 10 ve menkul
mallarda % 5 olarak tesbit etmitir. Osmanl Devleti piyasasnda
yzyllarca l alnan bu miktarlar, 1876 tarihli Mecellenin 165 nci
maddesi ile kanunlatrlmtr.12
Osmanl ekonomik yapsnda hkim olan bu fiyat standartla-
rnn, para vakflarnn Vakfiye lerinde de standart llere
baland grlr.
Aada vereceimiz iki vakfiye rnei bu standartla iaret
eder:
a) 1517 M. tarihli, II. Beyaztn olu ehinahn olu Meh-
medin karsna ait, 91.000 gm dirhemlik parann vakfiyesinde
iletilme ekli yle belirlenmitir: Yukarda ad geen vakfedici
kadn, miktar belirtilen 91.000 gm dirhemin, ne eksik ne de fazla
olmamak zere, ylda her 10 dirheme, 1,25 dirhem (yllk %12,5)
hesab zere, faiz (riba) ve faiz phesinden uzak bir ekilde, slma
uygun bir muamele (muamele-i eriyye) ve gnlk rayi bedeller
(murabaha-i meriyye) uygulanarak, kr (rbh) getirecek ekilde
iletilmesini art kotu. Bu muamele salam rehin veya varlkl kefil
gvencesi ile glendirilir.13
Vakfedilen paralarn nemalandrlmas, dier vakf tanmaz-
lardan kira geliri elde edilmesi gibi, sipari zerine pein mal alp
vadeli olarak satlmas yoluyla olmutur. Maln pein fiyat zerine
genel olarak yllk %10-15 gibi bir kr (rbh) eklenerek yaplan bu
muameleye Murabaha ad verilir. Reel ekonomide mal alm-
satmnda kullandrlan bu kredi alacaklarnn vakfa dn, ger-
ekte satn alnan maln vadeli taksitleri olarak olur. Bu taksitlerin
iinde yllk olarak eklenen vade fark, faiz deil, kr (rbh)
niteliindedir.
Osmanl dnemi fkh literatr ve para vakf vakfiyeleri
incelendiinde, bu eit vakflara ait anaparann; Mudaraba (emek-
sermaye ortakl yoluyla iletme), Mareke (sermaye ortakl),
Murabaha (mal pein fiyatla satn alp yllk belli krla alcya
devretme), Bida (vakf paray Allah rzas iin meccanen iletip krn
ve anaparann tamamn vakfa verme) veya Karz- Hasen (dn
verme) yntemlerinden birisiyle veya birka ile iletildii grlr.
Byle bir kredi kullanm sonucunda elde edilecek gelir, vakfn hayr
cihetine harcanr.

12 Ali Haydar, Durarul-Hukkm, stanbul 1330 H., I, 165, 166.

13 Orijinal metin iin bk. Bursa eriyye Sicilleri, A 21/27, 33a.

6
 b) Kanuni Sultan Sleyman, eitli para vakflarn birletirerek
oluturduu 698.000 akelik vakf parann Murabaha yoluyla
iletilmesini ve elde edilecek krn (rbh) stanbul kasaplarna
sermaye olarak kullandrlmasn art komutur.14
Bu uygulamalara gre, vakf paralarn Murabaha yoluyla yllk
%10-20 aras krlarla iletilerek, bir eit bankaclk faaliyeti
srdrlmtr. Ancak para vakflarnn arka plannda, Murabaha
yntemi grlr.
Yllk olarak eklenen bu fazlal faiz olarak deerlendirenler de
olmutur. mer Ltf Barkan ve John E. Mandaville bunlar
arasndadr.15
Gnmz, faizsiz katlm bankalar byk lde Murabaha
yntemini kullandklar ve klsik bankalarn faiz oranlarna yakn
kr pay verdikleri iin, bu itham onlara da yaplmaktadr. Bu
yzden, onlarn Mudaraba ve risk sermayesi gibi daha krl alanlara
ynelmesi beklenir.

II- Mlkiyeti Muhafaza Kaydyla Sat (Bey Bil-Vefa)

Vadeli alacak ve borlarn teminata balanmas, ok eski
devirlerden beri uygulanan bir ilemdir. Gnmz ticaret hayatnda
mala ipotek konularak yaplan bu ilem sresince, ipotekli yerden
yararlanma, gelirini alma, nefi (yararlanma hakk) ve hasarn (zarar)
hangi tarafa ait olduu gibi konular tartlmaktadr.
Biz bu gvenceleri ksma ayrarak deerlendireceiz:

a) artsz ipotek:
Vadeli bir borca karlk, bir maln teminat olarak gsteril-
mesidir. Bunun fkhtaki karl rehin dir. Borcun vadesinde
denmemesi durumunda, alacaklnn ipotekli mal icra yoluyla
sattrarak, bunun parasndan alacan tahsil etme hakk doar.16

b) Mlkiyeti muhafaza szlemeli ipotek:

Gnmz beeri hukuklarnda yer alan bu eit ipotek, daha
ok taksitle mal satlarnda, sat bedelini teminat altna almak

14 Altnay, A.Refik, age, s. 87.

15 Barkan-Merili, age, I, 129 vd.; Murat izaka, Para Vakflar, stanbul 1993,
s. 69.
16 Trk MK. 796, 881; svire MK. 824, 912; Alman MK. 1184.

7
amacyla uygulanmaktadr. Bor denince, mal zerindeki ipotek
kakar ve maln mlkiyeti ilk sahibinin zerinde devam eder.17
Borcun tamam deninceye kadar, ipotekli mal zerinde satc
asl, alc fer zilyed durumundadr. Bunun bir sonucu olarak, art
yerine gelmeden malda yaplacak temlik her tasarruf geersiz say-
lr. Bu konuda kt niyetli nc kiilerin hakk da korunmaz.18
Halin gerektirdii veya zel artlarn dourduu istisnalar
dnda, mlkiyeti muhafaza szlemesi yaplp, mal alcya teslim
edilince, satlan eyin nefi (yararlanma) ve hasar (zarar tazmin)
alcya geer.19
Taksitle satta, satcya muhayyerlik ve dier haklar tanyan
Trk Borlar Kanunu 222 ve 223 nc maddelere gre, borlu
taksitlerden birini demede temerrde dse, satc bu taksidin
denmesini isteyebilecei gibi, kendisi iin bu hakk mahfuz
tutmusa, satlann mlkiyetini iddia veya satm feshedebilir. Satc,
satm feshettii takdirde, satc ve alcdan her biri, dierinden ald
eyi geri vermekle ykml olur. Satc bu durumda, uygun bir kira
bedeli isteyebilecei gibi, satlan mal bozulmusa tazminat dahi
isteyebilir. Alcya bunun zerinde bor ykleyen szlemeler
geersizdir.20

c) Bey bil-vefa ilemi yoluyla kredi temini:

Dou slm toplumlarnda, faizsiz bir enstrman olarak
bavurulan bey bil-vefa ilemi, Mlkiyeti muhafaza szlemeli bir
ipotek tr olup, fkhtaki rehin ileminden baka bir ey deildir.
Bu yntem, XV nci miladi yzyldan itibaren kullanlm ve rf haline
gelmitir.
Tarihte ilk olarak eyh Bedruddin Mahmd (.823/1420)
Cmiul-Fusleyn adl eserinin 18 nci faslnda, Necmuddin mer bin
Muhammed en-Nesefinin Fetvasndan naklen unlar kaydeder:
Zamanmzda halkn faizden korunmak iin yaygn olarak kullandk-
lar ve adna bey bil-vefa dedikleri muamele, gerekte rehinden
(ipotek) baka bir ey deildir. nk bu ilemde, alc mala mlik
olamaz ve mal sahibinin izni olmadan da ondan yararlanamaz.
Maldan izinsiz yararlanr ve mal telef ederse tazmin etmesi gerekir.
Eer ipotekli mal telef olursa bor der. Bize gre bununla rehnin
(ipotek) hkm arasnda hibir fark yoktur. Akdi yapanlar ona sat

17 Ekemen, Nafiz Zeki, Mlkiyeti Muhafaza Mukavelesi, st. Bar. Mecmuas,

1964, s. 339 vd.
18 Trk MK. 901; TBK. 150/3.
19 Trk BK. 183.
20 bk. Trk BK. 222, 223; svire BK. 227; talya MK. 1526.

8
deseler bile bu, teaml (rf) haline gelmi rehindir ve burada ama,
alaca teminat altna almaktr.21
Bey bil-vef szlemesinde, alc akit sresince mala malik
olamaz. Satc, sre dolmadan her an borcunu deyip mal geri
isteyebilir. Ancak bu ekilde ipotekli bir mal, ne satc ne de alc
dierinin izni olmadka bakasna satamaz. Bu hak miraslara da
geer.
slm fkhna gre, rehnedilen (ipotekli) bir maldan, sahibinin
izni bulununca ipotek ettiren kimse yararlanabilir. Byle bir yerde
kendisi oturabilir, ticaret yapabilir ya da kiraya verip kira bedelini
alabilir.
Mecelleyi erh eden Ali Haydar Efendi (.1355/1936) bu
konuda yle der: Mlkiyeti muhafaza kaydyla satlan bir gayri
menkuln gelirinden bir blm, alcya ait olmak zere art klnsa,
bu arta uyulmas gerekir. nk Mecellenin 83 nc maddesinde,
mkn lsnde yasalara uygun bulunan (legal) arta uymak
gerekir. hkm yer alr.22
Son dnem slm bilginlerinden mer Nasuhi Bilmenin konu
ile ilgili tespiti yledir: slm bilginlerinin ounluu, mlkiyeti mu-
hafaza kaydyla sat (bey bil-vefa) rehin (ipotek) olarak kabul eder.
Mal sahibinin izni olunca, alc maln gelirinden yararlanabilir.23
Mesela: Faizsiz yolla kredi salamak isteyen (A), aylk 1000
dolar kira geliri olan ve gerek deeri 100 bin dolar bulunan bir gayri
menkuln, bey bil-vefa szlemesi yaparak, iki yl sreyle, (B)ye
satsa, (B) iki yllk sre iinde 24.000 dolar kira bedelini alabilir. (A),
en ge vade sonunda 100.000 dolar borcu (B)ye derse, ipotek
kalkar ve gayri menkuln geri alr. Eer sre sonunda kredi geri
denmezse, bu gayri menkuln mlkiyeti kendiliinden (B)ye geer.
Ancak (B)nin bu ipotekli gayri menkulden yararlanamama
riski de vardr. Gayri menkuln bo kalmas, tarm arazilerinden
rn alnamamas gibi riskler bunlar arasnda saylabilir.24
Yukardaki rnekte, (A), kendine ait ipotekli gayri menkul
kullanmaya devam edecekse kirac sfatyla yararlanr. Bu durum-
da (B)ye rayi fiyat zerinden kira bedeli demesi gerekir. Fkhta bu

21 Ali Efendi, Fetv, stanbul 1311 H. I, 300, Madde, 398.

22 Ali Haydar, age, I, 666, 667; Mecelle, Madde., 396, 398.
23 Bilmen, . Nasuhi, Hukuk- slmiyye ve stilht- Fkhyye Kamusu, stanbul
1967, VI, 127, 128.
24 Ali Haydar, age, I, 664, 655, 666.

9
son ileme Beyul-istill (Gelirini alma karlnda yaplan sat)
denilmitir.25
Bu duruma gre kredi alacakls, art konulmusa, ipotekli
yerden yararlanabilir. potekli yerin kira gelirini almak da yarar-
lanma kapsamna girer.26
Osmanl Devleti uygulamasnda faiz anlamas olmakszn,
geici sat, ba veya kira szlemesi gibi muamelelerle, borlunun
fazla bir mebla demesi ilemlerine muamele-i eriyye, fazla
olarak denen paraya da ribh- er denilmitir. Bu gibi
muameleleri sermaye sahipleri yannda para vakflar da
uygulamtr. Hanef ve filere gre bu eit mumele-i eriyye ve
bu szlemeye dayal olarak elde edilecek ribh-i er caizdir. Mlik
ve Hanbeller ise bu gibi szlemeleri, bir eit rtl faiz yeme yolu
sayarak caiz grmezler.27

III- Mudaraba-Risk Sermayesi (Venture Capital) likisi:

A) Risk Sermayesi Sektrnn Ortaya k:
Mudaraba ortakl yntemi 10. M. yzyldan itibaren
Commenda ad ile Avrupaya gemi ve Avrupa ticaret hukukunda
dier ortaklk eitlerine de nclk etmitir. Emek-sermaye ortak-
lnn 20. yzylda en nemli halkas risk sermayesi ile tamamlan-
mtr.28
Risk sermayesi 1970li yllardan bu yana zellikle Amerika
Birleik Devletlerinde byk lde bavurulan ve en son teknolojik
yeniliklere ynelip, bu tip projelerin finansmann salayan bir
finansman kullanma yntemidir. Venture Capital ad verilen bu
modelin ortaya k yle olmutur:
ABD ve dier gelimi baz lkelerde 1950lerden sonra, bilim
adamlar keif ve icat saylan ve patent hakk douran projelerini
parayla satmak yerine, emek-sermaye ortaklklar kurmaya
balamlardr. Keif ve icadn sahibi olan bilim adam beyaz eya,
motor, elektronik alet, bilgisayar, bilgisayar program vb. projesini
srekli olarak gelitirmeyi stlenerek, Venture Capital irketi ile
birlikte, ortakln emek (mudarib) tarafn, sermaye sahipleri de
sermaye sahibi (rabbul-mal) tarafn oluturmutur. Bylece ABD,

25 Ali Haydar, age, I, 664, 655, 666; Mecelle, Madde, 119, 397. kr. bn Rd,
Bidye, Msr, t.y., II, 123, 124; Bilmen, age, VI, 47, 48.
26 Ali Efendi, Fetv, I, 300-3002.
27 bn Rd, Bidyetl-Mctehid, II, 123, 124; Bilmen, age, VI, 47, 48.
28 Bk. iller, Tansu- izaka, Murat, Trk Finans Kesiminde Sorunlar ve
Reform nerileri, Ner. SO. stanbul 1989, s.152.

10
ngiltere, Japonya, Kanada ve Almanya gibi lkelerde risk sermayesi
modeli ileri teknolojiyi gelitiren itici bir g olmutur.
ABDde risk sermayesinin en nemli zelliklerinden birisi, ban-
ka tarafndan desteklenmeyen gen giriimcileri finanse etmesidir.
Bir dier zellii de en son teknolojinin desteklenmesidir. tecrbesi
olmayan gen ve yeni fikirlerin finanse edilmesi, dnen beyinlere
aktivite kazandrdnda phe yoktur.
Bu konuda iki rnek vereceiz:
1) ABDde emek-sermaye ortaklnn ncs saylan Harvard
niversitesi letme Fakltesi Dekan Yardmcs General Doriotun
ynettii risk sermayesi irketi (ARDC), 1957de Digital Equipment
Corp. (DEC) isimli giriimci irketi desteklemeye karar verir.
Desteklenecek irket, balangta yalnz fikir ve proje reten yoksul
fakat yetenekli iki mhendisten ibarettir. Doriotun irketi, giriimci
irketin (DEC) %78 hissesini 70 bin dolar karlnda satn alm, 15
yl sonra yani 1972de kr pay olarak 350 milyon dolar kazanmtr.
Bu, anaparann dolar hesabyla be bin katna ykseldii anlamna
gelir.29
2) Baka bir arpc rnek, Matematiki Max Palevskydir.
Palevsky 1961de kk bilgisayar computer sistemini bulmu, bu
projeyi balangta 257 bin dolarla David and Rock Risk Sermayesi
irketi desteklemiti. Bu irketi 1968de Xerox Corp. bir milyar
dolara satn aldnda, Davis and Rockun eline 60 milyon dolar
gemitir. Bu, anaparann 7 ylda 233 katna ykseldiini gsterir.
Bu arttan emek tarafn oluturan bilim adam ile projeyi
gerekletiren risk sermayesi irketinin de % 20 pay aralarnda
paylatklarn belirtmeliyiz.30
ABDde 1982 ylnda 218 Venture Capital irketinin yatrm
portfylerine gre elde ettikleri yllk kr oran aadaki ekilde
gereklemitir: Yatrm yzdesi: % 14,7 tm zarar; % 24,8 ksmen
zarar; % 29 -% 100-% 200 aras kr; % 19,7- % 200-% 500 aras kr;
% 8,3 -% 500-% 1000 aras kr; % 3,2 - % 1000den fazla kr.
Bu verilere ek olarak ABDde 1964-1984 aras 20 yllk dnem-
de venture capital yatrmlarnn ortalama yllk krllk orannn
% 25 civarnda olduu ve ayrca ayn dnemde sermaye piyasasnda
ilem gren menkul deer yatrmlarnda yllk ortalama krlln ise
% 8 civarnda (bu dnemde yllk enflasyon oran % 7 civarnda)

29 Dndren, slm Bankacl ve Risk Sermayesi, slm Ara. Der., c.VI,

sy. 1, yl, 1992; iller - izaka, age, s. 128, 129.
30 iller-izaka, age, s. 130; Dndren, Hamdi, slm Ekonomisinde Sermaye
Birikimi ve Kullanlma Yntemleri, lam Aratrma Dergisi, c.I, sy. 2,
Temmuz-Aralk 1996, s. 53-80.

11
bulunduu belirtilirse, venture capital yatrmlarnn ne kadar krl
olduu ortaya kar. 31

B) ABDde Risk Sermayesi Sektrnn Kaynaklar ve Sektrn

Yaps:
ABDde 1984 ylndaki verilere gre eitli kaynaklarn risk
sermayesi salamadaki paylar yledir: Emekli fonlar % 34; yabanc
fonlar % 18; bireyler (aileler) % 15; irketler % 15; sigorta irketleri %
13; vakflar ve dier hayr kurumlar %5. Buna gre risk sermayesi
iin en yksek fon kayna % 34lk pay ile emekli sandklar
fonlarna aittir.32
1978de sermaye kazan vergisinin % 49dan % 20ye indirilme-
si ve emekli sandklarna risk sermayesine yatrm yapma izninin
verilmesi, bu sektre ilgiyi artrd. Vakflar da bu sektre nemli
lde yatrm yapmaktadrlar. Bu yatrmlar, risk sermaye irket-
lerinin hisselerini satn alarak yaplmaktadr. rnek verecek olursak:
- Rockefeller Vakf 1994te 30 ayr risk sermayesi irketine 80
milyar dolar yatrm yapmtr.
- Yale niversitesi Vakfnn, 1999da risk sermayesi sektrne
yapt yatrm 1,5 milyar dolardr.
- Avrupann nl niversitesi olan Oxfordun ise, risk serma-
yesi irketlerine yatrm sadece 17 milyon dolardr.
Amerika risk sermayesi irketlerinin giriimcilere yatrm
yapt finansman toplam:
-1980de 4,5 milyar dolar.
- 1993te 35 milyar dolar.
- 2000 ylnda 56 milyar dolar.
Bu kadar byk sermayeyi 600 kadar risk sermayesi irketi
ynetiyor.33

C) Dier Baz lkelerde Risk Sermayesi:

Kanadada, devlet Risk Sermayesi irketlerine, Canadian
Development Corporation (CDC)un % 48 hissesini satn alarak bu

31 Saraslan, Halil, Venture Capital (Risk Sermayesi) Finansman Modeli ve

Trkiyede Uygulama Olanaklar, Ankara Sanayi Odas (ASO), rapor ve
Batterson, Leonardo A. Raising Venture Capital and Entrepreneur (Englewood
Cliffs, N.J., Prentice-Hall, 1986)den naklen.
32 Saraslan, ag.rapor, s. 3, 4.
33 izaka, Murat, Risk Sermayesinin Batdaki Baarlar ve Gelimekte Olan
lkelerdeki Potansiyeli, Trkiyede zel Finans Kurumlar, st. 2000.

12
byk irkete ortak olmu, CDCde dorudan doruya giriimci
irketlerin hisse senetlerini satn alarak bu irketlere faizsiz
finansman salamtr.
Almanyada risk sermayesi uygulamas devlet destekli balad.
Devlet nce WGS adl bir Kamu ktisad Teebbs (KT) kurdu. 28
bankann oluturduu konsorsiyuma risk sermayesi sektrn
kurma yetkisi verdi. Ancak bu teebbs milyarlarca mark zararla
sonuland. nk ynetim kurulunda iin uzman risk sermayedar
yerine, brokrat ve klasik bankaclar vard. Yatrm kstaslar
farklyd.
Bu tecrbeden sonra Almanya TBG diye yeni bir irket kura-
rak, risk sermayesi kurallarna gre almaya balad. 1998de
Almanya risk sermayesi siteminde ngiltereyi geti.
ngiltere, Japonya, sve ve Hollandada risk sermayesi uygula-
masndan, olumlu sonular elde edildii belirlenmitir.34
Kalknmakta olan Orta Dou Avrupa ile Uzak Dou lkelerinde
de risk sermayesi sektr giderek gelimektedir. Yatrm hacmi son
yllarda 9 milyar dolar am bulunmaktadr.
Trkiye ilk defa 1989 ylnda risk sermayesi sektr hakknda
bilgi sahibi oldu. Yksek faiz oranlar ve brokratlarn ii bilmeyii
yznden sektr l dodu.
1993te Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) bir ynetmelik kard
ve Risk Sermayesi irketi kuruluu iin 300 milyar TL kurulu
sermayesini art kotu. 1998de bu miktar 500 milyar TLye karld.
1999-2000 ylnda ilk defa faizler %30lara inince, tasarruf
sahipleri borsaya ynelmeye baladlar.
Bu arada tane Risk Sermaye irketi kuruldu. Bunlar
Globalin, Vakflar Bankas ile Bankasnn kurduu Risk Serma-
yesi irketleridir.35
Sonu olarak, gnmzde ekonomik bakmdan kalknm olan
lkelerin byk lde risk sermayesi yntemine ynelmi
bulunduklarn syleyebiliriz.

IV- Mukarada Tahvili

slmn yayld ilk dnemlerde, Hicaz yresi denilen Mekke ve
Medine toplumlar emek-sermaye ortaklna mukarada veya kraz
terimini kullanrlard. Irak yresi ise, bu ortaklk iin Mudaraba

34 bk. Saraslan, ag. rapor, s. 9 vd.

35 izaka, age, s. 127.

13
terimini kullanmtr.36 Buna gre mukarada tahviline, mudaraba
tahvili de diyebiliriz.
Beeri hukukta tahvilin tanm yle yaplmtr: Anonim ir-
ketlerin dn para bulmak iin itibari kymetleri eit ve ibareleri
ayn olmak zere kardklar bor senetlerine tahvil denir.37
Devlet tahvilleri, hazine bonolar gibi kamu tzel (hkm)
kiileri tarafndan karlan tahvillerle, Anonim irketlerce karlan
tahviller, menkul kymetler grubuna dahil kymetli evraktan sayl-
mtr. Hatta ak bir hkm bulunmamakla birlikte, sermayesi
paylara blnm Komandit irketlerin de tahvil karabilecekleri
savunulmutur.38
Mukarada veya mudaraba tahvili ilk olarak Trkiye mevzuatna
Albaraka Trk A..nin 12.11.1984 tarihli ilk Ana Szlemesi ile
girmitir.39 Ad geen Ana Szlemenin 11 nci maddesinde muka-
rada tahvili yle dzenlenmitir: lgili kanun, tzk, kararname ve
teblilerce msaade edildiinde ve ilgili mercilerden izin alnarak
Mukarada Tahvilleri karlabilir. karlacak tahviller iki eit
olabilir.
a) Mterek mukarada tahvilleri: Bunlarn vadeleri on yl
amamak zere sabit olacak ve belirli bir muacceliyet tarihi buluna-
caktr.
b) Muayyen mukarada tahvilleri: Bunlar belirli bir proje veya
belirli bir gaye iin karlacak, bunlarn geliri ile yeni proje veya
projelere finansman salanacaktr. Bu tahviller fonu ile gerekle-
tirilen projelerin gelir ve gider hesab ayr tutulacak ve idare meclisi
karar ile tahvil sahiplerine haklar denecektir.
Sonu olarak mukarada tahvilleri kr-zarar tahvili niteliin-
dedir. nk mukarada veya mudaraba bu esasa dayanr. Ancak
dikkatle seilecek ve kr pay yksek projelere, Venture capital
uygulamasnda olduu gibi, bu eit tahvillerle uzun vadeli finans-
man temin etmek mmkn olabilir. Bunun iin tasarruf sahiplerinin
uzun vadeli projelerin lzmuna inanmas ve bunlarn realize
edileceine gvenmesi gerekir.

36 Serahs, Mebst, 2. bask, Beyrut, ts. s. XXII,18; Ksn, Bedius-Sanyi, 2.

bask, Beyrut, 1394/1984, VI, 80; Bc, Mntek erhul-Muvatta, 3. bask,
Beyrut 1403/1983, V, 149, 150.
37 Trk TK. 420.
38 Poroy, Reha, Kymetli Evrak Hukuku Esaslar, stanbul 1971, s. 7; Trk TK.
476/2. Tahvil iin bk. Trk TK. 420-433; Dndren, Hamdi, slm Banka-
cl ve Risk Sermayesi, slm Aratrmalar Der., c. VI, sy. 1, Ankara 1992.
s. 17-31.
39 Bu ilk metin iin bk. Trk Ticaret Sicili Gazetesi 12.11.1984 gn ve 1134
sayl nshas.

14
 Ancak enflasyon, faiz ve dviz fiyatlarnn dalgaland geri
kalm lkelerde, uzun vadeli mevduat toplamak g grnmektedir.
Bu yzden mukarada tahvili Trkiyede uygulama alan bulamam
ve Albaraka Trk Finans Kurumu, bu tahvil eidini, yeni Ana
Szlemesine almamtr.40

Mukarada tahvili ve altn hisse ilikisi:

Tahvil konusunda bizim teklifimiz baz ileri ekonomilerde
uygulanan Altn hisse formldr. mtiyazl hisse olarak bilinen bu
uygulama, irket ynetimlerinde, nceden tanmlanm snrl konu-
da sembolik bir aznlk hisseyi temsil edenlere, alnan kararlar veto
etme yetkisi tanyor.
Buna gre, mudaraba ve karz- hasen (dn) karm bir
fonu iletecek olan giriimci (mudarib), mevduatn mesel % 99unu
ipotekli karz (dn), % 1ini mudaraba yoluyla toplasa, riskin
bykl yznden % 1lik pay, giriimciye Altn hisse hakk
vermelidir. Burada riskin byl, giriimciye elde edilecek toplam
krn % 50 gibi bir blmn alma hakkn kazandrr. Oysa
gnmz mudaraba uygulamalarnda iletmecinin (mudarib) krdan
pay % 20 dolaylarndadr.
rnek: Belli bir projede kullanlacak olan 100 milyon dolarlk
bir tahvil fonunun, rnein %1i mudaraba, % 99u ipotekli karz
yoluyla toplansa, tahvili karan Katlm Bankas, vade sonunda
zarar etse bile, tahvil sahiplerine fonun % 99unu tazmin etmeyi
stlenmi olur. Burada bankann riski % 99dur. Ancak risk byk
olduu iin, (giriimci) banka, toplam krdan olan payn rnein
% 50ye karabilir. Bu durum, Katlm Bankasnn proje seiminde
ok dikkatli davranmasn gerektirir. nl Hukuku Eb Bekir el-
Ksnnin (.587/1191), geni olarak inceledii mudaraba uygula-
malar arasnda, mudaraba- karz- hasen karm kredi
kullanmna da yer vermesi, bu yntemin o gnk giriimciler
tarafndan kullanldn gsterir.41

V- Trkiyede Faizsiz Bankaclk Tecrbesi

A) Giri
1960l yllarda Msrda balayp, zaman iinde yaygnlaan
faizsiz bankaclk uygulamalar, piyasalardaki etkinliini giderek
artrmaktadr. Global anlamda faizsiz finansal varlklarn, Eyll 2006

40 bk. Trkiye Sicil Gazetesi, 30.05.2007 gn ve 6819 sayl nsha, Albaraka

Trk yeni Ana Szleme 4 nc Madde.
41 Ksn, age. VI, 83, 84.

15
itibariyle 300 milyar dolarn stnde bir bykle ulamas,
pazardaki gelimenin nemli bir gstergesidir. Ancak uzmanlar, ula-
lan bu bykln pazarn 4 trilyon dolarlk potansiyeli yannda,
ok dk bir seviyede kaldna iaret ediyor.42
Global faizsiz bankacln, dnya genelindeki Mslman
toplumlarda sadece yzde 10luk bir pazar payna sahip olduu
dnlrse, bu sektrn ne byk bir gelime potansiyeline sahip
olduu anlalr.
Baz tahminler, bu pazarn gelecek be ylda yzde 10-15 ara-
snda bir byme hzna ulaacan ortaya koyuyor.
Gnmzde faizsiz bankaclk hizmeti veren kurumlarn ve
yatrm fonlarnn says artarken, geleneksel bankaclk hizmeti
veren, ok sayda batl (Avrupal) kurum da faizsiz finansal rnleri
portfylerine katyor.
Bugn uygulayclarn arasnda Citibank, Barclays Bank,
Commerzbank gibi klasik bankalarn da yer ald faizsiz bankalar
Gney Afrikadan Kazakistana, ABDden Pakistana uzanan
corafyada ve saylar 60a ulaan lkelerde faaliyet gstermektedir.
Katlm bankalar uzun bir yapsal evolsyonun son halkasn
oluturmaktadrlar. Bunlarn temelde klsik Mudaraba ortaklna
dayandn syleyebiliriz. Nitekim Serahs (.490/1097) ve Ksn
(.587/1191) gibi nl hukukularn eserlerinde, Mudarabaya ve
uygulamasna birer cilde yakn yer ayrmas, bu ortakln tarihte ne
kadar ok kullanldn gsterir.43
Trkiye ilk olarak, zel Finans Kurumlar (FK) yani faizsiz
bankaclkla 1984 ylnda tant. Bu gelimeden hemen sonra FK
olarak Albaraka Trk ve Faisal Finans kuruldu (1985). Faisal
Finans, Trk ortaklar tarafndan satn alnd ve Family Finans oldu.
Bunu 1989da Kuveyt Trk, 1991de Anadolu Finans, 1995te hls
Finans ve 1996da Asya Finans izledi.
Trkiyede nceleri zel Finans Kurumu adyla anlan faizsiz
kurumlarn ad, 19.10. 2005 tarih ve 5411 sayl Bankaclk
Kanunu ile Katlm Bankalar olarak deiti. Yasa ayrca katlm
bankalarndaki tasarruflarn 50 bin YTLye (yaklak 40.000 $) kadar
olan blmn gvence altna ald ve Katlm Bankalar Birlii
bnyesinde bulunan Gvence Fonu nu da, Tasarruf Mevduat
Sigorta Fonuna (TMSF) devretti.

42 TKBB, Dnyada ve Trkiyede Faizsiz Bankaclk Der. 2006, s. 24-27.

43 Serahs, XXII, 17-188; Ksn, age, VI, 85 vd.

16
 Sistemi inceleyen uzmanlar, faizsiz bankaclk konusunda
dnyada en iyi ve yeterli dzenlemelerin yapld lkenin Trkiye
olduunu belirtiyorlar.44
Trkiyede ilk olarak faaliyete geen Albaraka Trk Finans
Kurumu ile Faysal Finans Kurumunun (FFK) 1985-1988 aras
toplad fonlar kullandrma alanlar yledir: Bu drt yllk ilk
uygulamada, katlm hesab fonlarnn FFKda ortalama olarak
sadece %5.7si kr-zarar ortakl (Mudaraba-Muaraka), geri kalan
%94.3 ise retim destei (Murabaha) yntemiyle kullanlmtr.
Albaraka Trkte ise bu ortalama %6,2 ve %93,8 nispetindedir.45
2006 ylnn ilk alt aylk dnemine bakldnda, katlm
bankalarnn daha nceki geliimini srdrdkleri ve aktiflerini
yzde 23,5 orannda byttkleri grlr.46

B) Trkiyede Faizsiz Katlm Bankalarn Yaps ve Geliim Sreci:

1) Faaliyetten ekilen finans kurumlar:

a) Faisal Finans:
1984te kurulmu, 1985ta faaliyete gemitir. Sermaye yaps:
Yabanc (Dar Al-Ml Al-slm) olup, 1998de, hisse sat OLFO S.A
(svire). 2001de hisselerin % 39u Sabri lker tarafndan satn
alnm ve irketin ad Family Finans Kurumu A.. olarak
deitirilmitir. Sabri lker hisse orann % 98,63e ykseltmitir.
2005te Anadolu Finans Kurumu ile birleerek Trkiye Finans
Katlm Bankas adn almtr.

b) Anadolu Finans:
1991de kurulmutur. Sermaye yaps: 1999 ylnda sermaye-
nin tamam Boydak Grubuna intikal etmitir. 30 Aralk 2005
tarihinde Family Finans Kurumu ile birlemi ve
Trkiye Finans Katlm Bankas A.. adn almtr.

c) hls Finans:
1 Nisan 1995te kurulmutur. Sermaye yaps: % 100 hls
Grubu.

44 TKBB, Dnyada ve Trkiyede Faizsiz Bankaclk Der. 2007, s. 16-17.

45 bk. Albaraka Turkish Finance House, Annual Report/1986, 1987, 1988;
Faisal Finance Institution Inc., Annual Report/1985, 1986, 1987, 1988.
46 Kabaca, nal, TKBB, Dnyada ve Trkiyede Faizsiz Bankaclk Der. 2006,
nsz.

17
 zkaynaklar toplam: 28,2 trilyon TL (1999da 62 milyon
dolar). ube says: 35. stihdam: 800.
hls Finans, hls Holdingin bir kuruluu olarak faaliyet
gsteriyordu. Tm lkeye yayld ve pazar payn % 40a kard
bir srada 2001 ubat krizi her eyi deitirdi. hls Finans toplad
fonlar kuralsz kulland gerekesiyle kapatld ve tasfiye srecine
girdi.

2) Halen faaliyette olan katlm bankalar:

Bugn itibariyle Trkiyede 4 adet katlm bankas faaliyet
gstermektedir. Aada, bunlarn ortaklk ve ml yaplar hakknda
ksa bilgi vereceiz:

a) Albaraka Trk Katlm Bankas A..

1984te kurulmu ve 1985te faaliyete gemitir. Sermaye
yaps: % 54,06 Albaraka bankaclk Grubu (ABG); % 7,84 slam
Kalknma Bankas (IDB); % 4,61 Dier (yabanc); % 12,92 Yerli
Sermaye ve % 20.57. Halka Ak Hisse.
zkaynaklar toplam: 400 milyon dolar. stihdam: 1425. ube
Says: 79. Elli iki lke ile 160dan fazla banka ile muhabirlik a
mevcuttur.
Albaraka Trk Katlm Bankas, Haziran 2007de %20.57
hissesini halka arz etmi ve ksa srede yerli yatrmclardan 50-60
kat, yabanc yatrmclardan ise yaklak 25 kat talep gelmitir. 5,5
milyar dolarlk talebin geldii bu halka arzdan 170 milyon dolar gelir
elde edilmitir. Belirtilen tarihte: 1 YTL. (Yak. O,85 $) nominal deerli
bir pay iin sat fiyat aral 3.60-4.10 YTL olarak belirlenmi, hisse
bana tavan fiyat yaklak 4.10 YTL (3.48 $)ye ok yakn bir yerden
olumutur.47

b) Trkiye Finans Katlm Bankas A..

2005te kurulmutur. Sermaye yaps: % 50 Boydak Grubu;
% 49,3 lker Grubu; % 0,70 Dier.
NOT: Bankann % 60 hissesinin NCBye sat ile ilgili olarak
BDDK onay beklenmektedir.
zkaynaklar toplam: 420 milyon dolar. ube says: 134.
stihdam: 2413

47 TKBB, Dnyada ve Trkiyede Faizsiz Bankaclk Der. Haziran 2007; Sahici,

Esra, Hrriyet Gazetesi, 24 Haziran 2007. http: www.hurriyet.com.tr
/ekonomi/6767991_p.asp

18
 c) Kuveyt Trk Katlm Bankas A..
1989da kurulmutur. Sermaye yaps:
Kuwait Finance House %62
Kuveyt Sosyal Gvenlik Kuruluu %9
IDB (slam Kalknma Bankas) %9
Vakflar Genel Mdrl %18,72
Dier % 1,28
zkaynaklar toplam: 296 milyon dolar. ube says: 87 (1
yurtd). stihdam: 1692.

d) Asya Katlm Bankas A..

1996da kurulmutur. Sermaye yaps: % 55,77 yerli sermaye;
% 44,23, halka ak. nce Mays 2006da % 22 halka arzda 7,5
milyar dolar talep olmu, 3,5 YTL (yak. 3 $) ile sat gereklemitir.
Temmuz 2007 sonu itibariyle 1 hisse deeri 12 YTL (Yak. 10.5 $)ye
ykselmitir.
zkaynaklar toplam: 596 milyon dolar. ube says: 117
stihdam: 3042.

C) Katlm Bankalar statikleri:

2007 2006 2005 2004 2001 2000

Temmuz Aralk Aralk Aralk Aralk Aralk
Banka says : 4 4 4 -- -- --
ube says : 395 355 291 256 115 109
On-line ube : 392 355 290 -- -- --
ATM says : 439 380 307 -- -- --
Personel says: 8.383 7.107 5.741 4791 1964 2182

D) Katlm Bankalar Mevduat Toplam (x1000):

(Kasm 2007 sonu, toplam: 12.776.062 $)
Bank Asya : 3.859.580 $
Trkiye Finans Katlm Bank. : 3.590.915 $
Kuveyt Finans : 2.829.752 $
Albaraka Trk Katlm Bank. : 2.495.816 $
Katlm bankalarnn gelecek on yl iin tasarladklar hedefler
yle belirlenmitir:

19
 a) ube an, bankaclk sektrnn yzde 10larna kar-
mak.
b) Personel saysn klasik bankaclk sektrnn yzde 7,7si-
ne ulatrmak.
c) Toplam Katlm Bankalar aktif bykln de, bankaclk
sektrnn yzde 10una ulatrmak.48

Sonu
Yukardaki konularda yaptmz inceleme ve aratrmalar-
mzla ulatmz sonular ylece ifade edebiliriz:
1) Osmanl Devletinde para vakflar uygulamas nemli bir
finans kayna oluturmutur. Vakfedilen nakit parann kullanm;
karz, mudarabe, muaraka, murabaha, bidaa veya riyet terimleriyle
ifade edilen yntemlerle olmutur.
Byk lde uygulanan Murabahada, yllk standart krlarn
eklenmesi, byme dnemlerinde ekonomiye istikrar getirmi ve
modern bankacln da temelleri atlmtr.
Buna gre, gnmz konvansiyonel bankalarn vade havuzlar
oluturarak, proje baznda kullandracaklar uzun vadeli kredilerde,
mevduat sahiplerini projeye ortak ederek, krdan belirli pay vermesi,
bu sektr Risk Sermayesi sektr ile buluturabilir.
2) Alacak ve borlarn ipotekle gvence altna alnmas beeri
hukukun eskiden beri uygulad bir ilemdir. Ancak borlu veya
alacaklnn ipotekli mala bizzat sahip olmak istemesi veya bu mal
zerindeki mlkiyet hakkn kaybetmek istememesi durumunda,
ipotein de arta balanmas gerekmitir. Bu takdirde ipotekli maln
icra yoluyla satlmasna gerek olmakszn, dorudan alacaklya
intikali salanmaktadr.
Krediyi, mal varln karlk gsteren mlkiyeti muhafaza
szlemeli ipotek yoluyla alan kii, bor vadesinde denince, ipotek
kalkar ve maln geri alr. Krediyi veren kii veya kurumun ipotekli
maldan yararlanma hakk vardr. Fkhta bey bil-vefa adn alan
bu ilemde, krediyi alan kii, kendine ait mal, kirac sfatyla
kullanrsa, kira bedeli demesi gerekir. Bu ileme de beyul-istilal
denilmitir.
3) Risk sermayesi (venture capital) ileri ekonomilerde en son
teknolojik yeniliklere ynelip, bu tip projelerin finansmann salayan
bir finansman modelidir. leyi ekli slm fkhndaki mudaraba
ynteminin benzeridir. Uzun vadeli ve yksek riskli, fakat kr pay

48 TKBB, Dnyada ve Trkiyede Faizsiz Bankaclk Der. 2007, s. 17.

20
yksek yatrmlara finansman salar. Bu sektrde, proje sahibi bilim
adam ve bu projeyi hayata geirecek olan venture capital irketi,
birlikte emek tarafn (mudarib), finansman salayan tasarruf
sahipleri de sermaye tarafn (Rabbul-mal) oluturur.
Bu sektrde uygulama; venture capital irketinin, mevduat
sahipleri adna, giriimci irketin hisse senetlerini satn almasyla
balar. Emek taraf birlikte hareket ederek proje yatrmlar yaplr.
Yatrmlar amacna ulanca da irket borsaya kayt olarak, hisse
senetleri halka arz edilir ve yeni deerler zerinden sahibini bulur.
Projeye ilk yatrm yapanlar, krdan yksek oranda yararlanrlar.
4) Mukarada veya mudaraba tahvili karan bir banka bu fonu,
uzun vadeli, kr pay yksek projelerde kullanabilir. Ancak uzun
vadeli mevduat toplayamayan piyasalarda byle bir tahvil fonunun
iletilmesi gtr. Yksek faiz ve enflasyon dalgalanmalar bu fonu
olumsuz etkiler.
Bunun yerine mudaraba ve karz (dn) karm bir ortaklk
fonu ile uzun vadeli proje yatrmlarna finansal kaynak salanabilir.
Bunun iin nerimiz altn hissedir. yle ki: Fonun kk bir
hissesine, mesela % 1ine sahip olacak bir giriimci, % 99u karz olan
fonu, belli bir projede kullanarak, yksek kr pay alabilir. Gnmz
rayilerinde mudarabada emein pay yaklak % 20 iken, byle bir
ynetici mesel % 50 kr pay talep edebilir. nk sermayenin
% 99u ipotek altndadr.
5) Global faizsiz bankacln, dnya genelindeki Mslman
toplumlarda sadece yzde 10luk bir pazar payna sahip olduu
dnlrse, bu sektrn ne byk bir gelime potansiyeline sahip
olduu anlalr.

Bibliyografya
Albaraka Turkish Finance House, Annual Report/1986, 1987, 1988.
Ali Efendi, Fetv, stanbul 1311 H. I, 300, Madde, 398.
Ali Haydar, Hoca Eminzde (.1355/1936), Drerul-Hukkm erhu
Mecelletil-Ahkm, 3. bask, I-IV, Matbaa-i Tevs-i Tbaat,
stanbul 1330/1912.
Altnay , A. Refik, 16. Asr stanbul Hayat, stanbul 1935.
Bc, Ebul-Veld Sleyman bn Halef (.474/1081), Mntek erhul-
Muvatta, 3. bask, Beyrut 1403/1983.
Barkan, . Ltfi- Ayverdi, E. Hakk, stanbul Vakflar Tahrir Defteri
(953/1546), Baha Mat. Neri, stanbul 1970.
Barkan, . Ltfi- Merili, Enver, Hudavendigar Livas Tahrir Defteri.
I, Trk Tarih Kurumu Neri, Ankara 1988.

21
Bayndr, Servet, slm Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankaclk,
stanbul 2005.
Bilmen, mer Nasuhi (1391/1971), Hukuk- slmiyye ve stilhat-
Fkhiyye Kmusu, I-VIII, stanbul 1967. Byk slm lmihali,
stanbul 1985.
Buhr, Eb Abdillh Muhammed bn sml (.256/869), el-
Cmius-Sahh, 2. Bask, ar Yaynlar, stanbul
1413/1992.
Bursa eriyye Sicilleri, A 21/27, 33a.
iller, Tansu- izaka, Murat, Trk Finans Kesiminde Sorunlar ve
Reform nerileri, Ner. st. Sanayi Odas, Yayn no: 7, st.
1989.
izaka, Murat, Risk Sermayesi zel Finans Kurumlar ve Para
Vakflar, stanbul 1993.
-------- Risk Sermayesinin Batdaki Baarlar ve Gelimekte Olan
lkelerdeki Potansiyeli, Trkiyede zel Finans Kurumlar,
Ner. Albaraka Trk Yaynlar-17, stanbul 2000.
Dndren, Hamdi, Delilleriyle Ticaret ve ktisat lmihali, stanbul
1993.
-------- slm llerle Ticaret Rehberi, stanbul 1998.
-------- Gnmzde Vakf Meseleleri, stanbul 1998.
------- slm Ekonomisinde Sermaye Birikimi ve Kullanlma
Yntemleri, lam Ara. Der., c.I, sy. 2, Temmuz-Aralk 1996,
st..
-------- slm Bankacl ve Risk Sermayesi, slm Aratrmalar
Der., c. VI, sy. 1, Ankara 1992. s. 17-31.
Eb Dvd, Sleyman bn el-Eas es-Sicistn (.275/888), Snen,
2. Bask, ar Yaynlar, stanbul 1413/1992.
Ebussuud Efendi (.982/1574), Risle f Vakfil-Menkl, Sleymaniye
Devlet Ktphanesi, Badatl Vehbi Blm, 447/2, Vrk. 1-
10.
Ekemen, Nafiz Zeki, Mlkiyeti Muhafaza Mukavelesi, st. Bar.
Mecmuas, 1964.
Faisal Finance Institution Inc., Annual Report/1985, 1986, 1987,
1988.
bn bidn, Muhammed Emn (.1252/1836), Reddl-Muhtr,
Matbaatl-Bb el-Haleb, Msr ty.

22
bnl-Hmm, Kemlddn, Muhammed bn Abdilvhid
(.861/1457), Fethul-Kadr, 1. bask, I-VI, Msr-Bulak
1316/1898.
bn Rd el-Hafd, Ebul-Veld Muhammed bn Ahmed (.520/1126),
Bidyetl-Mctehid ve Nihyetl-Muktesid, Beyrut 1987.
nalck, Halil, The Ottoman Empire, The Classial Age 1300-1600,
London 1973.
------- Osmanl mparatorluunda Toplum ve Ekonomi, stanbul 1993.
Kabaca , nal, TKBB, Dnyada ve Trkiyede Faizsiz Bankaclk Der.
2006, nsz.
Ksn, Alddn Eb Bekr bn Mesd (.587/1191), Bedyius-
Sanyi, 2. bask, Drul-Kitbil-Arab, Beyrut 1394/1974.
Kurt, smail, Osmanl Para vakflar ve Ekonomik Hayat, Sivil
Toplum Dergisi, Yl: 5, sy. 19, s. 123-136, st. 2007.
----- Para Vakflar ve Muhasebe Kaytlar, stanbul 2007.
Komisyon, Mecelle-i Ahkm- Adliye, 1876 st.
Mslim, Ebul-Hseyn Mslim bn el-Haccc (.261/874), Sahhu
Mslim, 2. bask, ar Yaynlar, stanbul 1413/1992.
mer Hilmi (.1307/1889), Ahkml-Evkaf, stanbul 1307/1889.
zcan, Tahsin, Osmanl Para Vakflar Kanuni Dnemi skdar
rnei (H. 926-974/ M. 1520-1566), Trk Tarih Kurumu
Yayn, Ankara 2003.
zsoy, smail, zel Finans Kurumlar, Ner. Asya Finans, stanbul
1997.
ztrk, Nazif, Trk Yenileme Tarihi erevesinde Vakf Messesesi,
TDV. Yayn, Ankara 1995.
Pakaln, M. Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, 2.
bask, MEB. Yayn.
Poroy, Reha, Kymetli Evrak Hukuku Esaslar, stanbul 1971.
Sahici, Esra, Hrriyet Gazetesi, 24 Haziran 2007. http:
www.hurriyet.com.tr /ekonomi/6767991_p.asp
Saraslan, Halil, Venture Capital (Risk Sermayesi) Finansman
Modeli ve Trkiyede Uygulama Olanaklar, Ankara Sanayi
Odas (ASO) Dergisi, zel ek, yl: 16, No. 13, Ocak-ubat
1992.
Serahs, Muhammed bn Ahmed bn Eb Sehl (.490/1097), el-
Mebst, 3. bask, Drul-Marife, Beyrut 1398/1978.

23
Tabakolu, Ahmet, slm Dnyasnda Para ve Bankaclk Tecrbesi,
Trkiyede zel finans Kurumlar, Teori ve Uygulama,
Albaraka Trk Yayn-17, stanbul 2000.
----- Osmanl ktisat Tarihinde Enflasyon Meselesi (1300-1750), MF,
Der, II, sy. 2, stanbul.
Trk Ticaret Sicili Gazetesi 12.11.1984 gn ve 1134 sayl nsha.
Trkiye Katlm Bankalar Birlii (TKBB), Dnyada ve Trkiyede
Faizsiz Bankaclk Der. 2006, s. 24-27.
Uzunarl, smail Hakk, Osmanl Devlet Tekilatnda Kapkulu
Ocaklar, Ankara 1988.
Wensinck, A. J. et J. P. Mensing, W. P. De Haas., Concordance et
Indices de la Tradition Musulmane, I-VII, Leiden, E.J. Brill
1936-1969.
Yediyldz, Bahaeddin, XVIII. Asr Trk Vakflarnn ktisad Boyutu
V.D, XVIII, s. 5-41.

24