Ekonomide Devletin Deien Rol

Nazm
..
Oz/rk
.
zet: nsanlarn entelektel bir ura olarak devlet kuramyla ilgilenmeleri, devletin
yetki ve grevlerinin ne olmas gerektii konusunda dnp zm gelitirmeleri eski
alara kadar uzanmaktadr. Devletler, tarih sahnesine kt andan gnmze kadar
belli ilevler stlenmilerdir. Tarihsel sre ierisinde yaanan sosyo ekonomik geli
melere bal olarak devletin ilevleri de deiim gstermitir. Merkantilistler, korumac
devleti, ftzyokratlar doal dzeni savunmutur. Klasik iktisat/ar devletin ekonomiye
mdahale etmemesini savunurken, Keynesyenler mdahaled sosyal refah devletinden
yana olmulardr. Son yllarda ise Arz Yanl iktisat, Monetarizm, Rasyonel Beklentiler,
Avusturya iktisat Ekol ve Anayasal iktisat gibi Neo-liberal yaklamlar, devletin eko
nomik roln azaltmak iin youn aba harcamaktadr.
Bu almada, Merkantilizmden gnmze, eitli iktisadi yaklamlar erevesinde
devletin ekonomideki rolnde ne gibi deiimler yaand incelenmitir.
Anahtar Szckler: Devletin rol ve fonksiyonlar, sosyal refah devleti, minimal devlet,
neo-liberal iktisadi yaklamlar, devletin yeniden yaplandrlmas.

Giri

Devleti ve devletin grevlerinin neler olmas gerektiini genel bir devlet ku

ram ierisinde aklama giriimleri yaklak iki bin yldr insanolunun zihinsel
ura alanlanndan birini oluturmaktadr. Devletin douundan gnmze ka
dar devlet olgusunu aklamaya alan birbirine kart ok sayda kuramsal
yaklamdan sz edilmektedir. En temel kurumlardan biri olan devlet, belli i
levleri yerine getirmekte olup, toplumun sosyo-ekonomik yaps ve dinamii bu
ilevlerin ieriini belirlemektedir (aylan, 2003: 22-23; Poulantzas, 1980: 647
655).
Ekonomik anlamda devlete niin gereksinim duyulmaktadr? Devletin eko
nomideki rol nedir? Devlet ekonomide nasl bir roloynamaldr? Devletin e
konomik anlamda yetki ve grev1pri neler olmaldr? Ekonomik yaamn yn
lendirilmesi ve toplumsal yaamm rgtlenmesinde devlete ve pazara den pay
nedir? Bu konuda ok eitli ekonomik yaklamlar ortaya konmutur. ktisat
kuramnn tarihi, devletin ekonomiye mdahalesini gerekli ve yararl bulanlarla,
devletin ekonomiye mdahalesini gereksiz ve zararl bulanlar arasndaki mca
delenin tarihidir (Colclugh ve Manor, 1993;1-25; Sava, 1994: 1).

* Yrd. Do. Dr., Cumhuriyet niversitesi, Cumhuriyet MYO, D Ticaret Program gretim yesi,
nozturk@cumhuriyet.edu.tr

Amme dresi Dergisi, Ct 39 Sy 1 Mrt 2006, s. 17-38.

8 Amme idaresi Dergisi

Bu almada modem devletlerin douundan gnmze kadar ekonomik

anlamda devlet olgusunda ve devletin ilevlerinde ne gibi deiimlerin yaand
analiz edilmi; eitli iktisadi ekollerin devlet anlaylan incelenmitir.

ktisadi Ekollerde Devlet Anlay

Tarihsel sre ierisinde devlet kuramnn geliimine bakldnda, ticari ka
pitalizmin Merkantilizni, tanrnn kapitalistlemesi olgusunun Fizyokrasiyi, Sa
nayi Devriminin ise Klasik ktisadi Ekol ortaya kard grlmektedir. 1929
Dnya Ekonomik Bunalm 'nn ortaya kard sorunlann Klasik Ekol 'n te
mel ilkeleriyle aklanamamas depresyon sonrasnda alternatif bir iktisat ekol
.olarak Keynesyen ktisad gndeme getirmitir. Klasik Ekol'njandarma devlet
anlay bunalmla birlikte yerini, Keynesyen Ekol 'n mdahaleci sosyal refah
devleti anlayna brakmtr. Ancak, 1970'li yllarda yaanan stagflasyon krizi
Keynesyen ekole duyulan gveni azaltm ve devletin ekonomideki rolnn s
nrlandnlmasn savunan Arz Yanl ktisat, Monetarizm, Rasyonel Beklentiler,
Avusturya ktisat Ekol ve Anayasal ktisat gibi neo-liberal yaklamlann n
plana kmasna neden olmutur. Liberalizmin yeniden domasna ve yksel
mesine dnsel bazda nclk eden bu yaklamlar, mdahaleci sosyal refah
devleti anlayn iddetle eletirerek devletin grev ve fonksiyonlann yeniden
sorgulamaya balamilardr. v"

Merkantillzm ve Korumac Devlet

BatAvrupa lkelerinde Ortaan sonuyla Sanayi Devrimi arasndaki d
nem, feodalizmin ykl ve gl merkezi devletlerin kuruluuyla belirmekte
dir. Bu dnem ekonomik adan sermaye birikimi ve piyasa ekonomisi koulla
nn hazrlayan ticari kapitalizmin gelitii adr. Bu adan, Merkantilizn yeni
ticari kapitalist snfn ideolojisini yanstan bir politik iktisadi sistemdir
(Kazgan,1993: 35). 1500-1800 yllan arasnda varln srdren Merkantilizn,
Ortaa sona erdiren Rnesans, Reform ve keifler sonucu oluan yeni dnya
nn iktisadi alana yansmasdr. Merkantiliznin temsilcileri Jean Bodin, Thomas
Miles, Montaigne, Thomas Mun, Antonia Serra ve Jean Baptiste Colbert'tir
(Brasseul, 1997: 150). .
Bu dnemde tanmsal ve feodal dzenden ticaretin ve sanayinin yaygn oldu
u bir sisteme geebilmek iin gl ve etkin bir devlete gereksinim vardr. Bu
balamda Merkantilist sistemin devlet anlayn, korumac devlet oluturmak
tadr. Yeni olumaya balayan ticaret burjuvasnn karlan bunu gerektirmek
tedir. Merkantilist gre gre, zenginlemenin yolu ticaretten gemektedir. Bir
lkenin zengin ve gl olmas iin en nemli yol, ithal ettiinden daha fazlas
n ihra etmesidir. hracat ve ithalat arasndaki fark deerli madenIerin lkeye
girmesiyle kapanacaktr. lke ne kadar ok altna sahipse, o kadar ok zengin
ve gl lacaktr. Devlet, ulusal tccarnl stnlk salamas iin her trl
 Ekonomide Devletin Deien Rol 9

korumac ekonomik nlemleri ve askeri dzenlemeleri yapmak zorundadr.

Merkantilistler,. devletin ihracat zendirmesi ve ithalat snrlandrmas gerekti
ini savunmulardr. Ancak btn lkeler, e anl olarak ihracat fazlas elde e
demeyeceklerine ve altn mevcudu belli bir zamanda sabit olacana gre bir
lke ancak dier lkeler zaranna kazanl kabilecektir (Gem, 1993: 7-36).
Merkantilizm, devletler tarafndan, nfuz etmek, ekonomik, mali ve askeri
glerini artrmak amacyla kullanlmtr (Weiss ve Robson, 1999: 94).
Merkantilist uygulamalann bir sonucu olarak, devletler dnya ticareti iindeki
paylann artrabilmek iin bir yandan kendi ulusal tccarlann koruma nlemle
ri alm, dier yandan dnyay' smrgeletirme eylemlerine ynelmilerdir.
Korumac d ticaret politikalan ve dnyay smrgeletirme uygulamalan so
nucu devlet eliyle sermaye birikimi gerekletirilmitir.
Merkantilist politikalar sonucu altn ve gm az sayda lkenin elinde top
lannca, para kaybeden lkelerin satnalma gc ve d ticarete katlma oran
dmtr. Para kazanan lkelerde ise, enflasyon yaanmaya balam, bu lke
ler ihracat yapamaz hale gelmilerdir. Gerekte bir lkenin ihracat dier lkele
rin ithalatna, dier lkelerin ithalat da onlann yeterli deme aracna sahip 01
masnabaldr. Bu nedenle, tek tarafl kara dayanan Merkantilist politikalar
baanl olamamtr. Merkantilist uygulamalar sonucu devletin grnen eli d
ticareti daraltm ve enflasyonu artrmtr (Demir, 1997: 19). Ticaret burjuvas
sanayi burjuvasna dntke korumac devlet anlay yerini Fizyokratlarla
doal dzen anlayna, Klasik Ekolle de jandarma devlet anlayna brakmtr.

Fizyokrasi ve Doal Dzen

Merkantilizm baansz olunca ona tepki olarak Fizyokrasi domutur. Mer
kantilizm ticari kapitalizmin ve yeni gelien mutlak monarilerin iktisadi dn
ce sistemini yanstmaktayken, Fizyokrasi, giriimci iftiyi, byk lekte re
tim yapacak tanmsal reticiyi n plana karmak isteyen Fransz reformculann
retisi olmutur. ktisadi dnce alannda bilimsel iktisadn ilk okulu olan
Fizyokratlann ncleri, Franois Quesnay, Robert Jacques Turgot, Le Marquis
de Mirabeau, Abbe Nicolos Baudeau ve Pierre Samuel Du Pont de Nemours'tr
(Blaug, 1985: 20-30).
Fizyokratlar, Merkantilistler gibi servetin kaynan aramakta; ancak onlar
dan farkl olarak, servetin mbadeleden deil, retimden doduunu ileri sr
mektedirler. Fizyokratlara gre zenginliin kayna Merkantilistlerin ne sr
d gibi para deil, doa yani tanmdr. Artk rn yaratan tek retim dal ta
nmdr. Fizyokratlar tanm ekonomik yaamn merkezi durumuna getirmekle ye
tinmemiler, Merkantilizmin en nemli ura saydklan d ticareti kmse
milerdir. Fizyokratlar, tccarlarla finansmanclan net retim yapmayan kiiler
olarak hor grmtr. Fizyokratlara gre tccarlann elde ettii gelir "parazit ge
lir" olup, net retimin azalmasna neden olur. Bu gelirin nemli bir ksm devlet
20 Amme daresi Dergisi

tarafndan mali yardmlarla desteklenen bir gelir olduu iin ve ithal edilen lks
tketim mallanna gittii iin ulusal ekonomiye verdii zarar daha da artmakta
dr (Sava, 1997: 225). Deerli madenIerin bolluu zenginlik saylamaz. Gerek
deer, tanmsal retimden elde edilen artk olduuna gre, d ticaretin fazla
vermesinin nemi yoktur. Kald ki d ticaret zaten srekli fazla veremez. n
k d ticarette de i ticarette olduu gibi mallar dei toku edilmektedir. Bir
deere kar verilen kesinlikle bir baka e deer vardr.
Fizyokratlara gre, nasl ki evrenI e dnya uyumlu ve dengeli ekilde doal
bir dzen iinde iliyorsa, toplumlar da doal dzen (ordre naturel) iinde var
lklann srdrr. Ekonomik yaamda bireysel karlar kendiliinden uyum i
inde olacandan, devletin ekonomik yaama hi bir ekilde mdahale etme
mesi gerekir. Eer devlet ekonomiye mdahale etmezse, piyasann doal ileyi
i, enflasyon ve d ticaret sorununu kendiliinden zecektir. Devletin faaliyet
leri tmyle dzenin, gvenin ve adaletin varl ile snrl olmaldr. Bu snn
aan btn devlet faaliyetleri zgrlk zerinde bask anlamna gelir. Fizyokrat
lann doal dzen anlayna duyduklan gven devletin grnen elini etkisiz ha
le getirmektedir. Bu balamda, doal yasalar tarafndan dzenlenen bir toplum
da davranlan snrlandran yazl yasalar gereksizdir. En iyi klavuz, yapay s
nrlar tamayan doann sesidir. Bireyi snrlandran pozitif yasalar toplumun
aleyhinedir. En iyi yasa, doal yasalann basit bir rnei olan yasadr. Bunun i
in devlet yasa yapc deil, yasa kabul edici olmaldr (Gide ve Rist, 1960: 52).
Fizyokratlarn, doal dzenin uyumlu bir toplumsal ve ekonomik yaam ya
ratacana olan inanlan, Klasik Ekol' de "braknz yapsnlar braknz gesin
Ier" anlayna dnmtr.

Klasik ktisadi Ekol ve Jandarma Devlet

ncln Adam Smith, David Ricardo, Thomas Robert Malthus, Jean
Baptiste Say ve John Stuart Mill gibi dnrlerin yapt Klasik Ekol 'n ortaya
kmasnda en nemli etmen, 1750'li yllardan itibaren filizlenen Sanayi Dev
rimi olmutur. Rekabet ve fiyat mekanizmas, zel mlkiyet ve giriim zgrl
, fayda ve kar maksimizasyonu peinde koan bireyler, Klasik Ekol 'n en te
mel ilkelerini oluturmaktadr (Yayla, 1992: 135). Klasik anlaya gre, ekono
mi her zaman doalolarak dengededir. Otomatik olarak dengeyi salayan g,
fiyat mekanizmasdr. Fiyat mekanizmas dzgn iledii srece ekonomi her
zaman tam istihdam dzeyinde olacaktr. Say yasas gereince her arz kendi ta
lebini yaratacaktr. Tam istihdam salandnda tm retim faktrleri retime
koulmu olacandan, ekonomide, isizlik de sz konusu olmayacak; toplam
retim ve dolaysyla milli gelir en yksek dzeye ulaacaktr. Homo
economicus olarak kabul edilen bireysel karar alclar kendi karlarn en yk
see karacak ekilde hareket ederken toplumun refahn da en yksek dzeye
karacaklardr. Piyasa mekanizmasna hibir mdahaleye gereksinim duyulma
 Ekonomide Dev/etin Deien Rol 21

dan "grnmez el" retim faktrlerinin en optimal dalmn kendiliinden sa

layacaktr (Smith, i 776).
Klasik Ekol'e gre, ekonomiyi dengeye getiren ana koul rekabettir. Reka
bet, hereyin retkenlikle llecek doal deerine kavumasn salayan sihirli
bir denektir. Eer bir ekonomide rekabet tam olarak gerekleirse, piyasa me
kanizmasnn ileyii dengeyi otomatik olarak salayacaktr. Bu balamda "b
raknz yapsnlar braknz gesinIer" felsefesini benimseyen Klasikler, devletin
ekonomiye, piyasa mekanizmasnn ileyiini bozabilecek nitelikteki her trl
mdahalesini yasaklamaktadr. Bu nedenle, devlet yalnzca zgrlklerin ve fi
yat mekanizmasnn korunmasn zerine almal ve ekonomik ilere kanmama
hdr. Devlet, ekonomiye mdahale ederse, ekonomik etkinliin salanmasn
engelleyerek, kaynak dalmn olumsuz ynde etkileyecektir. Klasiklerin g
znde devlet zorunlu bir fenadr. Serveti tketir, ceza verir, ama yaratc bir et
kinlikte bulunamaz. Devletin grevi yalnzca ite ve dta ban ve gvenlii
salamak, adalet hizmetlerini sunmak ve toplum iindeki uyumazlklarda ve
atmalarda hakl ve hakszn aynImas, yani batlann yerine getirilmesini g
zetmektir. Devletin grevi rekabeti salayc dzenlemeleri yapmak ve rekabeti
nleyici her trl engeli ortadan kaldrmaktr.
Klasik Ekol bu grleriyle, sert, anti sosyal ve dogmatik bir inan grn
mndedir. Piyasa sstemi ekonomik faaliyetin tamamnn toplum kontrolnden
kurtulup kendi kurallanna gre ileyen piyasalarca ynlendirildi bir sistemdir.
Bu insan doasyla badamas olanaksz bir sistemdir ve sosyal yapy para
lamadan uzun sre varolamaz. ktisadi faaliyetlerin tamamnn piyasa tarafndan
deiim ilkesi dorultusunda ynlendirilmesi demek, insann maddi varoluu
nun temellerinin toplumsalolmayan bir mekanizmaya teslim edilmesi anlamna
gelmektedir (Polany, 2003: 19-20). Bu nedenle, 18. yzyldan gnmze kapi
talizm, hibir lke tarafndan safhaliyle uygulanamamtr.
Bat dnyasn kasp kavuran retimin dmesine ve milyonlarca insann i
siz kalmasna neden olan 1929 Dnya Ekonomik Bunalm, Klasik Ekol 'n g
rlerinin yeniden tartlmasna yol amtr. Bu bunahm Klasiklerin iddia et
tikleri gibi ekonominin her zaman dengede olamayacan gzler nne sermi
tir. Klasiklerin ya"anan bunalm aklayarnamalan Keynesyen Ekol 'n gnde
me gelmesine neden olmutur. Keynes ile birlikte liberal kapitalist grn dev
letin ekonomiye mdahale etmemesi gr terkedilmi ve devletin ekonomiyi
ynlendirmesini ngren uygulamalar yaygnlamtr. Fiyat mekanizmasnn
olumsuz yanlann dzeltmek amacyla devlet para ve maliye politikalanyla e
konomiyi ynlendirmeye balamtr. Ekonomiye devlet mdahalesi kaynakla
nn etkin kullanm ve tam istihdamn salanmasyla snrl kalmam; piyasa
mekanizmasnn ileyii sonucu ortaya kan gelir ve servet dalmn dzen
lemeyi de iermitir. Hatta, baz stratejik alanlara devlet bizzat kurduu kamu
iktisadi teebbsleri araclyla iletmeci olarak girmitir.
22 Amme daresi Dergisi

Keynes ve Mdahaleci Sosyal Refah Devleti

Mdahaleci sosyal refah devleti anlaynn kuramsal alanda oluumuna en
byk katk Keynes tarafndan salanmtr. Keynes, Klasiklerin jandarma dev
let anlayn iddetle eletirerek devletin ulusal ekonomi ierisindeki rolnn
ve ilevlerinin artnmas dncesini savunmutur (Lepage, 1991: 2). Keynes'e
gre devlet, kaynak dalmnda etkinliin salanmas, ekonomik kalknmann,
fiyat istikrannn ve tam istihdamn gerekletirilmesi ve gelir dalmnl daha
adil hale getirilmesinde ekonomide aktifrol oynamaldr (Aktan, 2003: 24).
Geleneksel klasik ekonomi, 1929 dnya ekonomik bunalmyla doan def
lasyon ve isizlik sorununu zemeyince, Keynes piyasann grnmez eli yan
na devletin grnen elini ikame etmitir. Keynes'ten itibaren piyasa ekonomisi
nin kendi kendine makro dengesizlikleri zemeyecei, yani otomatik olarak
kendisini yeniden dzenleyen bir mekanizmadan yoksun olduu anlalmtr.
Keynes, Say yasasn ve kendi kendine dzelen ekonomi hayalini izi kalmaya
cak ekilde silip sprmtr. Artk satnalma gcndeki azallann, cretlerin
ya da faizlerin gsterecei tepkiyle telafi edilemeyecei anlalmtr. cretler
azalrsa toplam talep de azalacak, toplam talep azalnca faizler dse bile bekle
nen yatnm art olmayacak ve durgunluk srecektir. Keynes ekonomi yaznna
kazandrd toplam talep kavramyla geleneksel arz ncelikli anlay tersyz
etmitir (Keynes, 1969: 20). Devletin ekonomik ve sosyal alanda tam bir taraf
szla sahip olamayaca anlalm; jandarma devlet anlay yerini mdahale
ci sosyal refah devleti anlayna brakmtr. Ekonomide nemli yapsal aksak
lklann olduu ve piyasann kendi gcyle bu aksaklklan gideremeyeceini or
taya koyan Keynes, zellikle srekli ve yaygn isizliin ekonomide en byk
tehlikeyi yaratacan savunarak, tam istihdam salayacak nlemlerin alnmas
gerektiini ileri srmtr. Yksek enflasyon, an isizlik, kronik d demeler
bilanosu a ve yldan yla deien ekonomik byme oranlan kaynak da
lmnda etkinsizlik yaratmaktadr. Ekonomik istikrarszlklar arttka lkeler
ciddi sosyal patlama riskiyle kar karya gelmektedir. Piyasa mekanizmas ie
risinde ekonomik istikrarszlk olasl ykseldike, iktisadi karar birimleri ta
rafndan dalgalanmalan telafi edecek, iddetli deimeleri nleyecek dzenleyi
ci bir kurumun yaratlmas gerekli olmaktadr. Bu adan, devlet ekonomik is
tikran salamak iin, ekonomiye mdahale etmekte; kamu gelirleri ve giderleri
gibi aralardan yararlanarak, ekonomik istikrar asndan nemli etkiler yarata
bilmektedir.
Keynesyen iktisadm douu ile devletin konumu ve ilevi btn ile dei
mitir. Piyasa sisteminin aksaklklanndan ve ada demokrasi sisteminin ile
yiinden kaynaklanan nedenlerle devlet adalet, savunma, gvenlik, diplomasi
gibi asli grevleri yannda sosyal refah devleti olarak da toplums.l ve ekonomik
sorunlarla ilgilenmeye balamtr (Trk, 2003: 1-15). Piyasa mekanizmasnn
 Ekonomide Devletin Deien Rol 23 '

kamusal mal ve hizmetlerin retiminde yetersiz kalmas, dsallklann ve aksak

rekabetin varl halinde optimum kaynak dalmnn salanamamas, asimet
rik bilgi, risk ve belirsizlik gibi durumlarda fayda ve kar maksimizasyonuna u
lalamamas gibi nedenlerle devletin ekonomiye mdahale etmesi kanlmaz
olmutur. Devlet yalnzca geleneksel ilevi olan kamusal mal ve hizmet retmek
iin deil,' piyasadaki rekabet koullann iyiletirmek amacyla da ekonomiye
mdahale etmitir (ener, 2001: 2; Benett ve Johnson, 2004: 1). Dileri hiz
metinden tketim mallan retimine dek uzanan geni bir alan iinde faaliyette
bulunan devlet, yalnzca ynetsel ilevle kendini snrlandrmarn, retim, kay
nak dalm, gelir blm, ekonomik byme ve konjonktrn dzenlenmesi
gibi alanlarda da etkin rol almtr (Snmez, 1987: 5).
1930'larda temelleri atlan sosyal refah devleti, sava sonras dnemde
nemli lde genilemitir. Devlet bu yllarda kamu hizmetleri yannda bizzat
kamu iktisadi teebbsleri kurarak ekonomiye mdahale etmitir. Bir ok lke
de ulam, iletiim, madencilik, elik, bankaclk sektrleri gibi geni bir alanda
yer alan kurulular devletletirilmitir. Salk, eitim, konut, ocuk yardm,
yalla bal emeklilik, isizlik sigortas gibi alanlarda devlet nemli grevler
stlenmitir. Ekonomik bakmdan gsz snf ve gruplan korumak ve sosyal
adalet ilkesini gerekletirmek sosyal refah devletinin balca kaygs olmutur.
Yaanan bu gelimelere bal olarak gerek kamu harcamalannn gerekse vergi
gelirlerinin GSMH iindeki pay artmaya balamtr (Ghai, 1995: 48).
1930'lardan sonra gelien sosyal refah devleti anlay, kapitalist ekonomilerin
deien ller ierisinde karma ekonomiye dnmesiyle sonulanmtr
(Nadarolu, 2000: 35).
Keynesyen ekol erevesinde devletin ekonomiye, krizleri nleme ve eko
nomik gelimeyi salama amalanna ynelik mdahaleleri 1970'li yllara kadar
byk kabul grmtr. Ancak, devletin ekonomik alana her gn yeni konular
da mdahale etmesi ve bunun iin gerekli harcamalan devlet btesine ykle
mesi, bte aklannn sreklilik kazanmasna neden olmutur. Devletin eko
nomideki rolnn artmas ada ekonomileri yeni sorunlarla babaa brakm
tr. Bireylerin zemeyecekleri sorunlan zerek toplumsal refah artrmas ge
reken devlet, zamanla ekonomide yaratt sorunlarla bizzat kendisi sorun dou
ran bir g haline gelmitir (Demir, 1996: 215; Aktan, 2003: 52).
Devletin ekonomide yeni sorunlar yaratmas piyasa baanszl kuram ya
nnda devletin ekonomideki baanszl kuramndan da sz edilmesine neden
olmutur (Wallis ve Dollery 1999: 9; Wolf, 1979: 114). Devletin ekonomide ya
ratt sorunlar nelerdir? Acaba hangi konularda devlet hizmetleri bekleneni ve
rememitir? Devlet hizmet programnn aksaklklan, yalnzca bir rastlant mdr
yoksa, devlet faaliyetlerinin doas gerei beklenen bir sonu mudur? Kamusal
hizmetler sunulurken bu aksaklklardan alnacak dersler var mdr? (Stiglitz,
1994: 8). Btn bu sorulara yant aranm, devletin byklnn ve rolnn ne
24 Amme idaresi Dergisi

olmas gerektii, kamu hizmetlerinin nasl daha etkin sunulaca yeniden tart
lmaya balanmtr (World Bank, 1997: 9; Saybal, 1986: 11-37). Keynesyen
politikalann stagflasyon krizini amakta yetersiz kal, liberalizmi savunan ikti
sadi ekollerin tekrar gndeme gelmesine neden olmutur.

Neo-liberal Yaklamlar
1970'li yllara gelindiinde o zamana kadar rastlanmayan yeni bir krizle kar
lalmtr. Hem fyatlar ykselmi hem de ekonomik durgunluk devam etmi,
isizlik artmtr. Keynesyen politika aralan bu krizi amada yetersiz kalmtr.
Bu krize "durgunluk iinde enflasyon" anlamnda "stagflasyon" denilmitir.
Enflasyon ile isizliin ayn anda yaand stagflasyon krizi Neo-liberal yakla
mlann yeniden gndeme gelmesine neden olmutur. Enflasyon ve isizliin
birlikte artt, ekonomik bymenin yavalad, Keynesyen makro ekonomik
politikalann etkinliine olan gvenin sarsld bu dnemde, kapitalizmin yeni
den yaplanmas gerektiini dile getiren ve piyasa ekonomisinin nndeki en
gellerin hzla kaldnlmasn savunan bir anlay gndeme gelmitir. Neo-liberal
yaklamlar olarak adlandnlan bu anlay kamu kesiminin kltlmesini ve
devletin ekonomideki etkinliinin azaltlmasn savunmaktadr. Arz Yanl kti
satlar ve Monetaristler ile balayan, Rasyonel Beklentiler, Avusturya ktisat
Ekol ve Anayasal ktisatlar ile zirveye ulaan Neo-liberal yaklamlar, piyasa
mekanizmasn mucizeler tahtna tek bana oturtmay ve devletin ekonomiye
mdahalesini yok etmeyi amalamaktadr (Shutt, 2004: 47; nsel, 2004: 8-12).
1980'li yllann balannda iyice younluk kazanan Neo-liberal politikalann
ABD ve Bat Avrupa'da liberal muhafazakar partilerin oluturduklar hkmet
lerin resmi politikas haline geldii grlmektedir (Tan, 1988: 73).
Neo-liberal yaklamlar, devletin rolnn yeniden tanmlanmasn, kamu ke
siminin daraltlmasn ve hizmet etkinliinin artnmasn savunmaktadr. Bu
yeni yaklamlarla devletin ve kamu kesiminin amac, deerleri, alan, ilevleri,
yntemleri ve davran kapsaml ve kkl bir deiime uramaktadr. Devletin
kltlmesi politikalan gerek gerekeleri, gerek yneldikleri amalar ve ge
rekse uygulama sonunda ortaya kan sonularyla ekonomiden ynetime, yne
timden siyasete, toplumsal deer ve normlara uzanan geni bir alanla, ksacas
tm sistemle ilikili deiiklikler getirmektedir (Uysal, 1994: 4-6).
Her trl kaynak dalmnda varolan devlet piyasa dengesi, seksenli yllarda
deiime uram, yerkrenin aa yukan her kesinde devlet piyasa dengesi
piyasa lehine kayintr. Bu deiim ideolojik kaymann sonucunda, ilk nce
Keynesyen ktisadi Ekol'n daha sonra da Marksizm'in itibar kaybettii gr
yaygnlam ve bu grlerin yerini Neo-liberal grler almtr. deolojik
devrim zellikle iletiim alannda yaanan teknolojik deiime elik etmi; tek
nolojik deiim tm dnyay ieren kresel pazan kanlmaz bir gerek haline
getirmitir. Teknolojik ve ideolojik deiimi piyasann roln artran ve devle
 Ekonomide Devletin Deien Rol 25

tin roln azaltan politika deiimleri izlemitir (Prendergast ve Stewart, 1995:

13). Ekonomik btnlemeye vergi ve kamu harcamalann azaltmaya ynelik
nlemlerin ve ekonominin geni lekli dereglasyonunun elik ettii de bir
gerektir.
Stagflasyon krizi politika deiimi iin nemli bir mazeret oluturduysa da
piyasa glerinin su yzne knda ve devletin geri ekiliinin arkasnda daha
derinde yatan nedenler, sava sonras dnemdeki gelimelerin olas kld artan
kresel btnlemede aranmaldr (Hirst ve Thompson, 2003: 203). Hzla dei
en bir ekonomik yap, o yapnn deiimine olanak veren ve yeni talepleri kar
layacak olan bir devlet rgtlenmesini gerektirmi; devletin grev, sorumluluk
ve rgtlenme biiminde kkl deiimler meydana gelmitir (Demir, 2003:
101). Bunlar arasnda ulusal ekonomide kaynak dalm zerinde varolan kamu
denetiminin kaldnmas, d ticarete ilikin kstlamalann azaltlmas, yabanc
yatnmlann, borlar ve yardmlann genilemesi ve hzl teknolojik gelime sa
ylabilir. Piyasa liberalizasyonu ve teknolojik ilerlemeyle genileyen okuluslu
irketler dnya ekonomisinin uluslararaslamasna nemli katklarda bulun
mutur. Tm bu unsurlar, serbest piyasa politikalarnn devam ve younlat
nlmasnda etkili olmutur. Bu konjonktrel frsat iyi deerlendiren muhafaza
kar gler, denk bte, sosyal gvenlik ve refah harcamalannn azaltlmas,
vergilerde indirim ve devletin ekonomide daha az rol almas gibi konulan yeni
den gndeme tamtr (Ghai, 1995: 43; Kazgan, 2002: 95-96).

Arz Yanl ktisat ve Minimal Devlet

Savunuculuunu Arthur Laffer, David Stockman, Murray Weidenbaum,
Paul Roberts ve Mizheal Boskin'in yapt Arz Yanl ktisat zellikle ABD'de
Bakan Reagan'n seim kampanyalannda ne srd ve iktidara geldikten
sonra uygulamaya alt in Reaganomics diye de adlandnlmaktadr.
ABD'de R. Reagan, ngiltere'de M. Thatcher tarafndan kabul gren Arz Yanl
ktisat, devletin ekonomik ierikli tm ilevlerini tasfiye etmeye almaktadr
(Krugman, 2002: 81-102). Stagflasyon krizinin alabilmesi iin retimi artr
mann yollann arayan bu iktisatlar, gelir vergisinin indirilmesinin hem giri
imcileri tevik ederek yeni yatnmlara ynlendireceini, hem de vergi indirim
leri sonucu salanan fonlarn yatnma aktanlacan ne srmektedir. Bu ekil
de retim art salanmas bir yandan stihdam artracak, te yandan fiyatlann
dmesini salayacaktr. Bu anlaya gre vergi oranlanndaki azallar yeni ya
tnmlann uygulanmasna paralelolarak retimde art salayaca gibi vergi ge
lirlerini de artracaktr (Toprak, 1997: 122-129; Aktan, 2004: 53-70).
Gelir vergisi oran azald zaman bireylerin tasarruf istei artacaktr. Tasar
ruflardaki art faiz oranlannn dmesine ve yatnmlann artmasna neden ola
caktr. Kurumlar vergisindeki indirim, yatnmlann karlln artrarak kurumla
nn tasarruf gcn artracaktr. Gerek bireylerin gerekse kurumlarn tasarrufla
26 Amme daresi Dergisi

nndaki art, likiditelerinin artmasna ve bor taleplerinin azalmasna neden ola

caktr. Bu ise, faiz oranlann drecektir. Faiz oranlannn dmesi yatnmlan
artracaktr. Vergilerdeki azal, emein istihdam edilme isteini ve abalann
artracaktr. Bylece emek arz artacak, retim kapasitesi sonucu arz yetersizli
inden doan enflasyonist basklar hafifleyecek ve enflasyon oran decektir.'
retim kapasitesinin artmas ayrca mal ve hizmet ihracatn artracaktr. Bu ar
t demeler dengesini dzenleyerek ulusal parann deerini ykseltecektir. Bu
durumda ithalat ucuzlayaca iin dolayh olarak enflasyon hz azalacaktr. D
k gelir vergisi oranlan toplu szlemelerde istenen cret artlann da azalta
caktr. nk istenen artlar genellikle vergi sonras gelirle ilgili olduu iin,
vergi oranlan dnce iinin eline geen cret artacandan zam istekleri de az
olacaktr. Bu da enflasyon hzn azatacak, enflasyon hznn azalmas geliri,
dolayl olarak da tketim, retim ve istihdam artracaktr (Sava, 1997: 962).
1980'lerde uygulamaya geirilen- Arz Yanl ktisat politikalannn doal bir
sonucu olarak, bankaclk, dviz ticareti, borsa, ulam, iletiim gibi geni bir
alanda yer alan sektrlerde dzenlemelerin kaldnlmas veya azaltlmas, kamu
harcamalannn kst1anmas, sosyal gvenlik ve sosyal refah programlannda ke
sinti yaplmas, aamal vergilendirmede indirim, tam istihdam politikalannn
terki, sendikalara getirilen kstlamalar ve esnek emek piyasalannn yaratlmas
ve kamu kurululannn zelletirilmesi sz konusu olmutur. Pazann ileyii
zerinde her trl kontroln kaldnlmas, korumacla so. verilmesi, uluslara
ras sermayenin hibir snrlamaya tabi olmadan serbeste dolamas, devletin
ve devlet harcamalannn kltlmesi, zelletirme, vergi yknn azaltlmas
ve denk bte ilkesi Arz Yanl ktisadn temel ilkeleri arasnda yer almaktadr.
Serbest piyasann verimli olduunu ve kontroln kamu kurumlan yerine zel
sektrn elinde olmasnn daha iyi olacan savunan bu yaklam, tm bu uy
gulamalan, verimsiz devlet mdahalelerinin engelleyiciliinden kurtulmu, a
klc dnya dzeni olarak grmektedir.
Devletin ekonomik yaamda aktif bir unsur olarak yer almaktan olabildiin
ce vazgemesi, piyasa ekonomisinin gelimesini, piyasa ekonomisinin gelimesi
de ekonomik davranlann daha aklc hale gelmesini salamaktadr. Bunun so
nucunda kaynak ayrm doru yaplaca ve kaynaklar daha rasyonel kullanla
ca iin verimlilik artacak ve refah dzeyi ykselecektir (Yayla, 2001: 56).
Devlet bir dizi kamu hizmetinden ekildii takdirde o hizmetlerin finansman
iin vergi almaya da gerek kalmayacaktr. Bylece kaynaklar onu israf eden, ve
rimli kullanamayan devletin elinden alnp, aklc biimde kullanacak kapitalist
lere verilmektedir (Bakaya, 2003: 15- 6).
Arz Yanh ktisadn genel ve tutarl bir kuramsal ierie sahip olduu
sylenemez (Sava, 994: 246). Arz Yanl ktisatlann minimal devlet anlay
siyaset ile ekonomi arasnda kesin bir ayrm izgisi izilmesini, baka bir deyi
le ekonominin siyaset dna itilmesini ngrmektedir. Bylece, tam ve kesin
 Ekonomide Devletin Deien Rol 27

bir pazar zgrl erevesinde Neo-liberal yaklamlar tarafndan en temel,

etik deer kabul edilen bireysel zgrlklerin gerekleecei sanlmaktadr. Bu
anlayn doal bir sonucu olarak, devletlerin ekonomik alandaki etki ve yetkile
rinin giderek marjinaemesi, bir yandan devletin iktisadi konumunu daha da
zayflatrken, dier yandan temsili liberal demokrasi olarak adlandnlan siyasal
rejim trnn giderek derinleen krizlerle kar karya kalmasna yol amakta
dr (aylan, 2003:295, 310). 1990'h yllarn sonlanna doru gelimi lke ser
maye piyasalarnn kriz sarmalna girmesi ve gelimekte olan lke ekonomiIeri
nin birbiri ardna mali kriz girdabna kaplmalar bu durumun en nemli kantn
oluturmaktadr (Krugman, 2001: IX; Stiglitz, 2002: lll).

Monetarizm Para ArZlnn Kontrolyle Devletin Snrlandrlmas

Milton Friedman 'n nclnde J. Schwartz, George Stigler, Aen Wal1is

gibi bir grup iktisat stagflasyon krizinin almasnda talep arlkl Keynesyen
iktisat politikalannn yetersizliklerini ne srerek, devletin ekonomiye hi m
dahalede bulunmamas halinde krizin kendiliinden ortadan kalkacan ileri
srmlerdir. Yeniden liberal forml n plana karan ve serbest piyasa meka
nizmasna ters den her yaklama kar kan bu iktisatlara monaterist de
nilmesinin nedeni, stagflasyon krizinin alamamasnn sorumluluunu para ar
znn gereinden fazla artnlmasna balamalardr (Parasz, 1996: 10-20).
Monetaristlere gre, para arznn gereinden fazla artnlmas, enflasyonu k
rkleyerek fiyat istikrann bozmutur. Borlanma uzun dnemde aklarn
monetizasyonu sonucunu dourmutur. "Ortaan simyaelan tatan altn
yapmay baaramamlardr ama, ada siyasi iktidarlar kattan satnalma
ge yaratmay baarmlardr" (Sava, 1992: 109). Ulusal parann deer kay
b, kronik d aklar, yksek faiz oran gibi sorunlar ortaya kmtr. Faiz oran
lannn artmas dlama (crowding out) etkisi ile yatnmlan azaltm, vergilerin
artmas, piyasaya ynelik abalan ve sermaye birikimini olumsuz etkilemitir.
Vergi yknn artmas, ekonomik byme ve verimlilik zerinde olumsuz so
nular dourarak, vergi kaaklna ve vergi ahlaknn bozulmasna neden ol
mutur. Bu balamda stagflasyon krizinin alabilmesi iin para arznn ok
dikkatli bir ekilde kontrol altna alnmas gerekmektedir. Para arz hibir za:
man mal ve hizmet arzndan daha hzl artnlmamaldr. Devlet sk para politi
kasyla para arznn mal ve hizmet arzndan daha hzl artmasn ve bylece fi
yatlann ykselmesini nlemeli ve sosyal etkinliklerini ksmak pahasna harca
malann azaltmaldr.
Monetarist yaklam, birey, zgrlk ve serbest piyasa kavramlan zerine
kurulmutur. Devletin vergilerne ve harcama yetkilerinin geniletilmesi ekono
mi zerinde yaratt dolayl etkiler (bte aklan, enflasyon, crowdhg out et
kisi vb) bir tarafa, bireylerin mlkiyet hakkn snrlamak suretiyle de bireysel
hak ve zgrlkler zerinde olumsuz etkiler yapmaktadr. Devletin varlk nede
28 Amme idaresi Dergisi

ni bireylerin doal hak ve zgrlklerini gvence altna almak olup, bireylerin

hak ve zgrlkleri devlet tarafndan kstlanmamaldr (Friedman, 1988: 21).
Toplumun zenginlemesi ve insanlann zgrletirilmesi devletin ilevlerinin
minimum dzeye indirilmesiyle olasdr. ktisadi kaynaklann en aklc ekilde
kullanlmas ve karlann maksimum klnabilmesi iin verilen btn kararlan
fiyat mekanizmas belirlemelidir. Monetarist yaklama gre, zgrlk ve ras
yonellik iin devletin ekonomik yaamdan tasfiyesi, serbest pazann kaytsz,
koulsuz egemenlii gerekli grlmektedir (Rowley, 2002: 70-86). Serbest pi
yasann ilerliinin hkm srd liberal bir toplumda, devletin ekonomik a
landa tek ilevi olmaldr; bu da para arznn kontroldr. Bu balamda, devlet
ekonomik alan dnda tutulmal ve bu alan pazar mekanizmasna braklmaldr.
Monetaristlerin bu iddialarna karn, devletin ekonomik yaamdan tamamen
ekilmesi olas grnmemektedir. Pazar mekanizmas her zaman tek bana
kendinden beklenen cenneti yaratamamaktadr (aylan, 2003: 73). retim, de
iim ve blmn esas olarak pazar tarafndan belirlenmesi toplumsal ve e
konomik eitsizliklere neden olmakta, sonuta ekonomik ve siyasal alanda bir
gerilim ve atma yaanmaktadr . Yeniden yaplanma sreci ierisinde devletin
ekonomideki rolnn azaltlmas demokratik rejim asndan ciddi darboazara
yol amaktadr (aylan, 1997: 10; Eroul, 1997: 46).

Rasyonel Beklentiler Ekol ve Devletin ktisat Politikalarnn Etkinsizlii

J.F. Muth, R.E. Lukas, T.J. Sargent, E.O. Prescott, L.A. Rapping, ve R.J.
Barro gibi nl iktisatlardan oluan Rasyonel Beklentiler Ekoln dier ekol
lerden ayran en nemli zellik, karar birimlerinin beklentilerine yer verilmi
olunmas ve karar birimlerinin bu beklentilere gre hemen harekete geecekle
rinin ngrlmesidir. Bu anlaya gre, hkmetlerin ktisat politikas uygula
yarak, istihdam ve milli gelir zerinde salamak istedii deiiklikler bireysel
karar alclann yapacaklan ngrler ve bu ngrlere dayal tepkiler sonucu
etkisiz hale getirilecektir. Rasyonel Beklentiler Ekol, hkmetlerin aldklan
ekonomik kararlann olumsuz etkilerini bertaraf etmek isteyen karar birimlerinin
alnan kararlann sonulann nceden ngrerek, kar tepki gsterecekleri ve
bunun sonucunda alnan kararlan etkisiz hale getirecekleri varsaymna dayan
maktadr. Hkmetler iktisat politikalarn uygulamaya geirirken ekonomideki
karar birimlerinin bu politikalarla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadklann d
nr. Oysa, bireysel karar alclar hkmetlerin politikalanna kar son derece
dinamik bir tutuma sahiptirler. Alnan kararlan dikkatle izledikleri gibi, bu ka
rarlarn kendileri ve lke ekonomileri zerindeki etkilerini ngrerek, tepkide
bulunurlar. Bu durumun doal bir sonucu olarak siyasal iktidarlarn uyguladk
lan politikalar etkisini kaybeder. rnein, hkmet para arzn artnp, ekono
miyi canlandrmay ve sonuta istihdam artrmay dnyorsa, karar birimleri
 Ekonomide Devletin Deien Rol 29

bu politikay nceden tahmin ederek, para arznn fiyatlar artracan gze alp,
cretleri artracaktr (Dombush ve Fischer, 1998: 556-557; Dinler, 2001: 303).
Rasyonel Beklentiler Ekolne gre, bir ekonomide hanehalk, iiler ve i
letmeler hkmetin uygulayaca politikay ne kadar nceden doru olarak
tahmin ederse, politikann kendileri zerindeki etkisini o denli ortadan kaldrma
ansn yakalayacaktr. Ancak hkmetler ok kararlarla ekonomiyi etkileme
ansn elde edebileceklerdir. Bu ekoln savunucular klasiklerin dzgn ileyen
piyasa mekanizmasnn, retim ve tketim kararlarnda "uygunluu salayaca
ve dolaysyla toplum refahnn en st dzeye kaca grn benimsemek
tedir. Bu balamda, devletin ekonomik durumu daha iyi ya da daha kt yap
mak iin elinden bir ey gelmeyecektir. Devlet, ksa dnemde bile, vergiler,
harcamalar ve para arz gibi aralar kullanarak, milli gelir ve istihdam dzeyini
deitirme gcne sahip deildir.
Bu anlaya gre, fyat mekanizmasnn dzgn ilemesi bireysel karar alc
larn simetrik bilgiye sahip olmalar durumunda sz konusu olabilir. Oysa, eko
nomilerin hzla gelitii mal ve hizmet eitliliinin artt gnmzde bireysel
karar alclar asimetrik bilgiye (asymmetric information) sahiptir. Piyasada olup
bitenlerden, piyasa koullarndaki her trl deimeden alc ve satclarn ann
da haberdar olmas, gerek yaamda olanaksz denecek kadar gtr. Ekonomik
birimler gelecek hakkndaki bekleyilerini gemi ve cari dnemlerde elde ettik
leri bilgilere dayandrmak zorunda olduklar ve bu bilgilerin derecesi ve alg
lanmasnda farkllklar olaca iin, bekleyiler farkllaabilecektir. te yandan
bekleyilerde farkllama olmasa bile, bunlar doru olmadklar srece, ekono
mik birimlerin gelecekle ilgili planlar arasnda uyum salanamayacaktr. Bu
nun yannda, bekleyilerin belirsizlik iermesi olaslnn ortaya kmas, bek
leyileri ayn gvenilirlikle hesaba katma olanan ortadan kaldrmaktadr. Ka
rar birimlerinin farkl bilgiye sahip olmalar ise ekonomik etkinliin gerekle
mesini engellemektedir. Bu durumda taraflarn simetrik bilgiye sahip olmamala
r ters seim (adverse selection) yapmalarna ve ahlaki tehlike (moral hazard) ile
karlalmasna neden olur. Bu ise piyasa mekanizmasnn etkinlii salaya
mamas demektir (ztrk, 2004a: 179-180).

Avusturya ktisat Ekol ve Devlet Merkezli Refahtan

Piyasa Merkezli Refaha Gei
Frederich von Hayek, Fritz Machlup, Oskar Morgenstein, Hans Mayer ve
Ludwig von Mises gibi iktisatlarn savunduu Avusturya ktisat Ekol' CarI
Menger, Leon Walras, Frederich von Wieser ve Eugen F. Von Bhm-Bawerk'in
temsilciliini yapt Marjina1ist ktisat anlayna dayanmaktadr. Avusturya
ktisat Ekol ' ekonomik pozitivizme ve deneycilie kar alternatif bireyci me
todolojik yaklam savunmakta ve tm ekonomik ve sosyal sorunlara piyasa
ekonomisi ilkelerinin uygulanmas gerektiini ileri srmektedir. Bu ekol dier
30 Amme Idaresi Dergisi

ekollerden ayran temel zellik piyasann farkl bir ekilde kavramsallatnlma

sndan kaynaklanmaktadr (Kirzner, 2004: 191-206).
Piyasa, bireylerin kendi amalann gerekletirme peinde koarken, davra
nlann bakalannnkiyle uyumlatrmalannn bir sonucu olarak kendiliinden
ortaya kan bir dzen olarak alglanmaktadr (Hayek, 1993a: 35). Bireyler akl
c aktrler olup, amalan gerekletirecek aralan bilinli olarak semekte ve
refahlann artrmann yollann aramaktadr. Deeri kiisel fayda belirlemekte
olup, rasyonelolarak hareket eden bireysel karar alclar kir ve fayda
maksimizasyonu peinde komaktadrlar. Piyasay dzenleyen g piyasadaki
aktrlerin kiisel kandr. Ekonomik eylemlerin, egdmn, uyumluluun ve
dengenin oluumu ancak piyasa mekanizmas sayesinde sz konusu olabilir. Bu
balamda, devletin ekonomiye mdahale etmesine gerek yoktur. Devlet mda
haleleri hem verimsizdir, hem meru deildir, hem de irrasyoneldir. Devlet m
dahaleleri ekonomik istikran bozmakta, ekonomiye zarar vermekte ve znde
sosyalizme geiin lrnh admlan olarak grlmektedir. Devletin birey ve onun
tercihleri ile oluturulan doal dengeye mdahale etme hakk yoktur (Sallan
Gl, 2004: 50).
Mdahale, rekabeti ve kendiliinden dzeni yok etmektedir. Devlet tercihle
rinin, bireysel tercihlerin yerini almas ekonomik etkinliin salanmasn engel
lemektedir. Hayek, iktisadi planlamaclk ile iktidann ve planlamaclann irade
sinin keyfilie dneceini, retim ve tketim aralannn belirlenmesiyle ihti
ya hiyerarisi dzenlenerek baz kii ve gruplann kannn dierleri aleyhine
dzenleneceini ve ekonomik ve toplumsal dengenin bozulacan, ekonomik
yaam devletin planlamas yznden bireylerin kendi tercihleri ile ilgili karar
lar veremeyeceklerini, devlet planlamacl arttka bireylerin planlannn aza
lacan ve insan insan yapan en byk hakkn -tercih hakknn- yok olmasn
dan dolay bireyin ve bireyselliin yok olacan ileri srmektedir (Hayek,
1999: 105-109). Bu balamda 20. yzylda yaplm en byk yanllk, sosyal
refah devletinin toplumsal adalet programlandr. Bu programlar kaynaklann
datmn toplumun tmnn zaranna olacak ekilde alt st etmitir. Refah
devleti programlan "sizin sahip olduklarnza bakalarnn ortak olmas" de
mektir. Refah salamak amacyla devletin ekonomiye mdahale etmesi bireyle
rin negatif mlkiyet haklannn inenmesi demektir (Sallan Gl, 2004: 68).
Devlet piyasann doal ileyiinin sonucu ortaya kan refah dalmn yeniden
dzenlemeye kalkmamaldr. Bylesi bir aba genel refahn azalmasndan
baka bir sonu dourmaz. Hayek' e gre, sosyal adaleti salamak iin piyasa
sistemi ierisinde baanl olann gerekletirdii zenginlie el koyarak, bunu
toplumun dier kesimlerine aktarmak, yoksulluk kltrn daha da krkler,
zellikle sendikal hareketler gibi rgtl eylemleri ve rgtl gruplann hareket
lerini daha da glendirir, bu da bireysel zgrlklerin yok olmas anlamna ge
lir (Hayek, 1993b: 126).
 Ekonomide Devletin Deien Rol 3

Devletin ekonomiye gelir adaletini salamak amacyla bile olsa mdahale

etmesi gerekmez. nk piyasann adaletsizlii, devletin datt adaletten
daha iyidir. Devlet ekonomiye mdahale etmezse ekonomide hareketlilik ve
deiim olur; yoksulluk belirli kiilerin kaderi olmaktan kar. Devletin eitsiz
lii kaldrmas istenirse, eitsizlik, genellikle devletin yanl uygulamalanndan
beslenen piyasa hatalanndan kaynakland iin daha ok artar. Devlete verilen
tekel imtiyazlan, tarifeler ve belirli gruplara kar salayan yasal dzenlemeler
birer eitsizlik kaynadr. Eitsizlikleri azaltmak iin devletin ekonomiye m
dahalesini artrmak deil, snrlamak gerekir (Friedman, 1988: 277-285). Bu
yaklama gre, devletin eitlii salama, toplumsal amalan ve haklan gerek
letirme ve ekonomik refah artrma gibi ilevleri yoktur. Bu tr ilevler
kollektivist dncenin eseri olup, sosyalist temellidir ve devlet mdahalesini
iererek bireye zarar vermektedir. Toplumsal adalet ya da hakkaniyet gerekele
riyle de olsa kaynaklann yeniden datmna ynelik her devlet eylemi g kul
lanmay gerektirmektedir. Bu g kullanma da aslnda amalanan ekonomik ve
toplumsal adalet ilkesi ile elimektedir. Aynca bireyleraras karlkl uzlama
ya dayanan ilikilerde bile devletin otoritesini kullanmas kabul edilmez. Bu
yaklamda devletin grevi yalnzca gvenlii salamaktr. Avusturya Ekol '
bu grleri ile "braknz yapsnlarc" kapitalizmi toplum iin tek seenek ola
rak grmekte, devletin ekonomiye mdahalesini kaosla e tutmaktadr.

Anayasal ktisat ve Devletin ktisadi Yetkllerinin Anayasa le

Snrlandrlmas

19. yy'n Liberal yaklamnn deiik bir uygulamas niteliinde olan Ana
yasal ktisat yaklamnn balca ncleri James M. Buchanan, Gordon
Tullock, Robert Tollison, Richard Wagner ve Victor Vanberg'dir. Ekonomik ve
politik birimlerin tercihlerini ve faaliyetlerini snrlayan alternatif yasal, kurum
sal ve anayasal kurallar btnnn ileyi zelliklerini aklamaya alan Ana
yasal ktisat Kuram, devletin yetkilerinin anayasal dzeyde snrlandnlmamas
durumunda, devletin ekonomideki rolnn giderek artacan, serbest piyasa
ekonomisine ynelik kamusal mdahalelerin bireysel zgrlkleri ortadan kal
dracan ve bunun sonucunda da demokrasinin anlam ve ilevini yitireceini
ileri srmektedir (Buchanan ve Tullock, 2001: 3.1.6).
Anayasal ktisat anlaya gre, devletin ekonomideki baanszl uygulanan
yanl politikalardan doabilecei gibi, bilgi eksikliinden, uygulama hatasn
dan, bask ve kar gruplannn hkmet zerindeki etkilerinden ya da politikay
belirleyen ve uygulayan kii veya kiilerin kar endiesinden de kaynaklana
bilmektedir (Sava, 2000: 128). Politikaclann yeniden seilebilmeyi garantile
rnek ve oylann maksimize etmek iin kamu harcamalann gereinden fazla ar
trmas bte aklannn srekli artmasna neden olmutur. Devletin ekonomi
deki arlnn artmasnn doal bir sonucu olarak politikac ve brokratlann
32 Amme idaresi Dergisi

g ve yetkileri hzla artm, bask ve kar gruplar byyen devletten bir hisse
kapmak iin lobicilik ve rant kollama faaliyetlerini artrmtr. Siyasal sre ie
risinde karar verme yetkisini elinde bulunduran kimseler, kamusal yetki ve g
lerini mevcut norm ve ahlak kurallanna aykn olarak kullanmaya balamlardr
(Buchanan, 1989: 418-429). Devletin bymesi ile rvet, nepotizm, rant kol
lama, lobicilik, oy ticareti ve hizmet kayrmacl giderek artmtr. Devletten
rant salama yan ierisine girilmesi sonucu, iktidar gcnn keyfi kullanm
na da bal olarak kime, niin verildii bilinmeyen transfer harcamalan giderek
artm, devlet grevlilerini atamada liyakat deil, siyasal iktidara yaknlk n
plana km, rvet ve adam kayrmaclk artm, ihalelere fesat kantnlm,
bte iin ngrlen kontrol mekanizmasnn kapsamad bte d fonlar o
luturulmutur (Demir ve ztrk, 1999: 163-174).
Anayasal ktisat kuram, siyasal karar alma srecinde rol alan aktrleri (poli
tikaclan, brokratlan, semenleri, bask ve kar gruplann) belli snrlamalar
iinde yararlann maksimize etmeye alan bireyler eklinde ele almaktadr. Bu
nedenle, zel bir ite karlann maksimize etmeye alan bir giriimciyle, gre
vinde mmkn olduunca uzun sre kalmak isteyen siyasi ynetici arasnda
fark yoktur (Schneider, 1992: 28). Politikann ekonomik analizi diye tanmlanan
Anayasal ktisat yaklamna gre politikaclar ve brokratlar, tpk piyasann
aktrleri gibi, kiisel karlan peinde koar. Politikaclar ortak ekonomik kay
naklan rasyonel kullanmaktan ok, oyunu artrarak iktidannn srekliliini sa
lamaya, brokratlar bte maksimizasyonu yoluyla yksek mevki, yksek maa,
yksek yan gelir ve tekelci bilgi sunma konumlann korumaya alr (Aktan,
1997: 15). Devletin elindeki tevik, sbvansiyon, mali yardm, transfer harca
malan gibi uygulamalar hem politikac, hem de brokratlara bu alanda manevra
esneklii salar.
Buchanan'a gre, "eer homo economicusu her konuyu aklayc bir model
olarak kabul edersek, devletin yetersizliini tehis etmek gerekten kolaydr.
Buna karn, byle bir modelde semenler oy vermezler; oy verenler ise yanl
bilgilenmilerdir. Brokratlar grevlerinden kanrlar ve keyfi yetkilerini, bt
e hacimlerini ve bte bileimlerini kendi yararlar dorultusunda saptrrlar.
Seimle i bana gelmi politikaclar makam ayrcalklarn korumaya alr
lar ve yeniden seilebilmek iin gerekli olan en kk semen gruplarnn istem
lerine bile yaltaklanrlar. Yarglar sakin yaamn tadn karrlar ve grevle
rinde ok az zaman ve aba harcariar. Kamu yarar dncesi analize hi
girmez "(Buchanan, 1997: 196).
"Piyasalarla taban tabana zt politikalarda bireysel ekonomik kar ile kamu
kar arasnda bir uygunluk salayacak herhangi bir doal yapsal bant bu
lunma olasl grnmemektedir. Eer, kasaba kendi karlarn gzetme izni
verildiini bilirsek, A. Smith ile birlikte kendimizi daha iyi hissedebiliriz. nk
ancak bu yolla onun bize akam yemei iin et salayabileceinden emin olabi
 Ekonomide Devletin Deien Rol 33

/iriz. Ama buna tmyle ztolarak brokratmzn da kendi ekonomik karn

gzetebileceini dndmzde, onun bu davran hi houmuza gitmeyebi
/ir. nk onun bunu, bizim iyiliimizden daha ok zararmza yapabileceini
idrak ederiz. "(Buchanan, 1997: 197).
Kamu gcn kullananlar kusursuz ya da masum insanlar olmayp, onlar da
ou zaman zel bireylerinkine benzer gdlerin etkisi altnda hareket ederler.
Bu durum siyasal iktidann yozlamasn ve ktye kullanmn tevik eder (Er
doan, 1997: 18). Amac iktidan ele geirmek olan politikaclar, seim ncesin
de yalan dolan, demagoji ve an vaatlerle semenin oyunu kazanma yan ie
risine girmektedir. ktidan elinde bulunduran partiler ellerindeki iktisat politika
s aralann (kamu harcamalan, vergiler, borlanma, para basma vb.) sorumsuz
ca ve keyfice kullanarak yeniden seilebilme mcadelesi vermektedir. ktisat
politikalannn bu ekilde keyfce kullanlmas ekonomik istikran bozmakta; e
konomik sorunlan daha da arlatrmakta ve demokrasiyi yozlatrmaktadr
(ztrk, 2004b: 21). Piyasada hata yapanlarn cezasn piyasa ve/veya yasalar
verebilir. rnein, talebi olmayan bir mal reten firmann iflas etmesi ve uyu
turucu reticisinin hapsedilmesi gibi. Oysa politikada, yanl ilem bazen yeni
den seilmeyi garanti eder. Aynca, politikac ayn zamanda yasa yapan kii ol
duundan, politikacnn snrlandnlmas ok daha nemlidir.
Hkmetlerin yeniden seilebilmek in poplist politikalar uygulayarak
kamu harcamalann srekli artrmalan vergi reformuna da cesaret edemedikleri
iin harcamalan borlanma ve para basma yoluyla finanse etmeleri kamu fi
nansman dengesinin bozulmasna neden olmutur. Hkmetler ekonomik alan
da sahip olduklar harcama, borlanma ve para basma yetkilerini oy kaygsna
dayal ksa dnemli yaklamlarla ktye kullanm ve uzun vadeli toplumsal
karlan gzard etmilerdir. Siyasi iktidarlar seimle i bana gelseler bile g
lerini ktye kullanmlar; yetkilerini istismar etmiler ve halkn kan yerine
parti ynetiminin ve yandalarnn karlarn maksimize etmek iin alm
lardr. Anayasal ktisat, ekonomi ynetimindeki keyf1ie ve poplizme son ve
rilmesi amacyla siyasi iktidann ekonomik alandaki yetkilerinin anayasal kural
larla snrlandnmas gerektiini vurgulamaktadr.
Anayasal ktisat anlaynn znde, ekonomi ynetiminde keyfilie ve po
plizme son verilmesi amacyla, siyasal iktidarlann harcama, vergileme, bor
lanma ve para basma yetkilerinin anayasal hkmlerI e snrlandnlmas vardr
(Sava, 1998: 362). Siyasal iktidarlann istikrar salamada baarl olamad bir
ortamda, kendilerine bu konuda rehberlik edecek baz anayasal dzenlemeler ve
ltler getirilmesi gerekli grlmektedir. Anayasaya konulacak bu kurallar,
kendilerini snrlama gcn kullanamayan siyasal iktidarlara yol gsterici ola
caktr. Hem siyasal iktidarn ekonomik g ve yetkilerini snrlamak, hem de
hkmet uygulamalannn toplumsal uzlamaya uyumunu salamak amacyla
anayasaya baz ekonomik hkmler konmas gerekli grlmektedir. Nasl ki,
34 Amme daresi Dergisi

anayasalara devletin sahip olduu siyasi hak ve devler ile ilgili snrlar konulu
yorsa, ayn ekilde ekonomik hak ve devler ile ilgili snrlar koymak da ge
rekmektedir.
Anayasal ktisat liberal siyaset doktrininin bir sonucu olup, devlet iktidarnn
snrlandnlmasnsavunmaktadr. Oysa, ekonomik politikalann genel ereve
sinin kat anayasa kurallan ile belirlenmesi, siyasi partilere byk lde tek tip
bir ekonomi politikas empoze eder. ktisat politikalann belirleme yetkisi ana
yasaya devredildiinde partiler aras tercihin bir nemi kalmaz. Bu adan Ana
yasal iktisat oulcu ekonomik dzenle badamaz (Grgn,1992: 151). Eko
nomik konulann yasalarla deil de anayasa ile dzenlenmesi anayasalann an
uzun ve aynntl olmasna ve ekonomik yaamn gerektirdii esneklikten yok
sun kalmasna neden olur. Aynca, ekonomik yaam dzenleyen kurallann ana
yasada yer almas, anayasa yargsn kanlmaz olarak politika iine eker
(zbudun, 1992: 4-6). Demokratik yozlamann nne gemek iin, detayl bir
ekonomik anayasa hazrlanrsa, siyasi partilerin farkl ekonomi politikalan
sunmalan ve semenlerin partiler aras seim zgrl kstlanr; baanl h
kmetlerin eli kolu balanr ve politika esneklii kaybolur. O nedenle ekonomik
anayasa, bir yandan, devletin baanszlklann nleyerek demokrasinin yozla
masn engellemeli, dier yandan, hkmetlerin baanh giriimlerine engel ol
mamal ve semenlerin farkl tercih yapmalanna olanak tanmaldr.

Sonu
Neo-liberal yaklamlar,
btn dncelerini tam rekabet piyasas varsay
mna dayandrmakta; piyasann kendi kendine btn sorunlan zeceini, re
tim, tketim ve gelir dalmnda kendiliinden etkinlik salayacan ve devle
tin ekonomiye mdahale etmemesi gerektiini savunmaktadr. Oysa piyasa me
kanizmas araclyla kaynak dalmnda etkinliin salanmas her zaman ola
s deildir. Piyasa ekonomisi her zaman tek bana Pareto etkin dalmn sa
layamamakta, kimi alanlarda ekonomik etkinlii salamakta yetersiz kalmakta
dr. Dsallklann ve aksak rekabetin varl halinde, optimum kaynak dalm
gerekleememektedir. reticilerin ve tketicilerin piyasa hakknda yeterli bil
giye sahip olamamalan (asimetrik bilgi, risk ve belirsizlik), fayda ve kar
maksimizasyonuna ulalmasn engellemektedir. cret ve fiyatlann yapkanl
, arz ve talep arasnda gecikme nedeni ile gittike ekonomik dengeden sapl
makta; bakalanndan geri kalmama ve Veblen etkisi ile negatif eimli olmas
gereken talep, pozitif eim alabilmekte; gelir etkisinin ikame etkisinden daha
byk olmas sonucu emek piyasasnda pozitif eimli olmas gereken arz, tersi
ne dnmekte ve negatif eim kazanmaktadr. Piyasa ekonomisinin en etkin arac
olan fiyat mekanizmas tek bana haka blm gerekletirememekte; za
man zaman ekonomik istikrarszlklar yaanabilmektedir. Bu gibi durumlarda
piyasa mekanizmas baanszla uradndan, kaynak savurganln engelle
 Ekonomide Dev/etin Deien Rol 35

mek ve maksimum refah dzeyine ulamak iin devletin piyasaya mdahale

etmesi kanlmaz olmaktadr. Devletin ekonomik faaliyetlerin hemen hemen
tmne bazen toplumsal fayda yaratmak, bazen nclk etmek, bazen da dzel
tici grevler yapmak amacyla zel sektrle birlikte katlmas kanlmaz ol
maktadr. Devleti btn ile sosyo ekonomik yaamn dna itmek olas grl
memektedir.
Gnmze dek ekonomi, kutuplanndan biri Pf piyasac, dieri Pf devleti
olan bir sarka iinde salna gelmitir. Pf devleti ekonomi kiisel drtleri ha
rekete geiremedii, pr piyasac ekonomi de aznln ounluu smrsn
nleyemedii iin baanh olamamtr. Son yllarda sarkacn kutuplarndan
merkeze doru eilim artm ve salnm daralmtr. "Birey ve devletin birlikte
ekonomisi" diye tanmlanabilecek bu yeni durum, daha ok istikrar anlamna
gelmekte olup, ne piyasa ekonomisinden vazgeilmesini ne de devletin ekono
miden tm ile ekilmesini gerektirmektedir. Sorun, basit bir devlet ya da piya
sa kartl ve bunlardan birinin idealize edilmesi deil, piyasa mekanizmas ve
devlet de dahil olmak zere ekonomik ajanlarn tmnn aklc davranmalarn
salayabilecek kuramsal erevenin oluturulabilmesidir. Devletin etkinlii ile
piyasann etkinliini, birbirine kart deil, birbirini btnleyici, destekleyici bi
imde oluan bir iliki olarak dnmek gerekmektedir. Baka bir deyile, etkin
bir devlet olmadan etkin bir piyasa, etkin bir piyasa olmadan da etkin devlet o
lamaz.

Kaynaka
Aktan, okun C. (1997), Anayasaliktisat, z Yaynclk, stanbuL.

Aktan, okun C. (2003), Deiim anda Devlet, izgi Kitabevi, . Bask, Konya.

Aktan, okun C. (2004), Yeni iktisat Okullar, Sekin Yaynclk, . Bask, Ankara.

Bakaya, Fikret (2003), Kreselleme mi? Emperyalizm mi? Piyasac Efsanenin k

, topya Yaynevi, 2. Bask, Ankara.
Benett, James T.ve Johnson Manuel H (2004), Devletin Bymesi Teorileri, (eviren:
Ayta Eker) (http://www.canaktan.orglekonomilanayasal_iktisat/diger_yazilar/eker
benett-devletbuyumesi.htm, 15.09.2004).
Blaug, Mark (1985), Economic Theory in Retrospect, Cambridge University Press,
Forty Edition, Cambridge.
Brasseul, Jacques (1997), Histoire des Faits Economiques de l'Antiquite a la Revolution
Industrielle, Tome 1, Armand Colin, Paris.
Buchanan, James M. (1989), "Market Failure and Political Failure", Explorations into
Constitutional Economies (Ed.) J. M. Buchanan, A&M University Pres, Texas.
Buchanan, James M. (1997), "Devletin Baarszlgn Tehiste ve Yapsal Reform ne
risinde Kamu Tercihi Teorisinin Baars ve Snrlar", (Ed.) Aktan okw Can,
Anayasal ktisat, z Yaynclk, stanbuL.
36 Amme idaresi Dergisi

Buchanan, James M. ve Tullock, Gordon (2001), The Calculus ofConsent: Logical

Foundations ofConstitutional Democracy, Liberty Fund, Ine, (http:
I/www.econlib.org/librarylBuchananlbuchCv3Contents.html, 09.12.2002).
Colc1ough Christopherve Manor James (1993), States or Markets? Neo-liberalism and
the Development Policy Debate, Clarendon Press, Oxford.
Demir, Osman (1996), "Devletin Ekonomide Dogurdugu Sorunlar", Marmara niversi
tesi BF Dergisi, Cilt: XII, Say: 1-2, Yl: 1996, s. 215-216,232.
Demir, Osman (1997), Ekonomide Devlet, SPK Yayn No: 71, Ankara.
Demir, Osman ve ztrk Nazm, (1999), "Anayasal ktisat erevesinde Devletin S
nrlandrlmas", Prof Dr. Orhan Ouz'a Armaan, Marmara niversitesi Yayn
No: 640, stanbul, s. 163-174.
Demir, mer (2003), Kresel Rekabette Etkin Devlet, Nobel Yayn Dagtm, Ankara.
Dinler, Zeynel, (2001), iktisada Giri, Ekin Kitabevi, 7. Basm, Bursa.
Dombusch, Rudiger ve Fischer Stanley, (1998), Makroekonomi, (eviren: S. Ak, M.
Fisunogu, E. Yldrm. R. Yldnm), McGraw-Hill-Akademi Ortak Yayn,I. Bas
k, Ankara.
Erdogan, Mustafa (1997), Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, 2. Bask, Ankara.
Erogu, Cem (1997), "Ulus Devlet ve Kreselleme", Emperyalizmin Yeni Masal Kre
selleme, (Yayma Hazrlayan: IkKansu), imge Kitabevi, 3. Bask, Ankara, s. 46-60.
Freidman, Milton (1988), Kapitalizm ve zgrlk, (eviren: Dogan Erbek ve Nilgn
Himmetogu), Altn Kitaplar Yaynevi, stanbul
Gem, Jean Pierre (1993), "L'apport du Commerce Exterieur ala Crossance des Pays Non
Industnalses", Revue Tiers Monde, t. XXXIV, n. 133, Janvier Mars 1993, s.7-36.
Gide, Charles ve Rist Charles (1960), A History ofEconomic Doctrines, from the Time
ofthe Physiocrats to the Present Day, George Harrap Co. Ltd, London.
Ghai Dharam, (1995), "Yapsal Uyum Kresel Btnleme ve Sosyal Demokrasi", (e
viren: dil Eser), Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma, (Eds.) R. Prendergast,
F.Stewart, Yap Kredi Yaynlan, . Bask, stanbul, s. 39-71.
Grgn, Sevim (1992), "Anayasal Borlanma Politikas ve Devletin Borlanma Politikasnn
Snrlandrlmas", Ekonomik Anayasa Sempozyumu, 28-29 Mays 1992, Ankara, Dokuz
Eyll niversitesi BF Maliye Blm, Takav Matbaas, s. 147-152.
Hayek Friedrich. A. von (1993a), Hukuk Yasama ve zgrlk Kuralar ve Dzen (Ciltl),
(eviren: Atilla Yayla), Trkiye Bankas Yayn, Ankara.
Hayek Friedrich. A. (1993b), Sosyal Adalet Serab Kanun Yasama Faaliyeti ve zgr
lk (Cilt2), (eviren: Mustafa Erdogan), Trkiye Bankas Yayn, Ankara.
Hayek Friedrich. A. (1999), Klelik Yolu, (eviren: Turhan Feyziogu, Yldray Aslan),
Liberte Yayn, Ankara.
Hirst Paul ve Thompson Grahame, (2003), Kreselleme Sorgulanyor, (eviren: agla
Erdem, ElifYcel), Dost Kitabevi, 3. Bask, Ankara.
nsel, Ahmet (2004), Neo-Liberal Hegemonyann Yeni Dili, Birikim Yaynlan, . Bask,
stanbuL.
 Ekonomide Devletin Deien Rol 37

Kazgan, Glten ( 1993), ktisadi Dnce veya Politik ktisadn Evrimi, Remzi Kitabevi,
6. Bask, stanbuL.
Kazgan, Glten (2002), Kreselleme ve Ulus Devlet Yeni Ekonomik Dzen, stanbul
Bilgi niversitesi Yayn, 3. Bask, stanbuL.
Keynes, J. Maynard (1969), stihdam Faiz ve Para Genel Teorisi, (eviren: Asm
Baltacgil), Faklteler Matbaas, stanbuL.
Kirzner Israel, (2004), "Avusturya ktisat Okulu", (eviren . Can Aktan), Yeni ktisat
Okullar, Sekin Yaynclk,I. Bask, Ankara.
Krugman, Paul (2001), Bunalm Ekonomisinin Geri Dn, (eviren: Neenur Doma
ni), Literatr Yayn,I. Basm, stanbuL.
Krugman, Paul (2002), Politika Taeronlar Azalan Beklenti/er anda ktisadi Ei
limler ve nemsizleen Refah, (eviren: Neenur Domani), Literatr Yayn, 2. Ba
sm, stanbuL.
Lepage, Henri (1991), "Le Marche Politique", Bulletin du Cercle Frederic Bastiat, No:
5, 7 Septembre 1991, s.I-4.
Nadarolu, Halil (2000), Kamu Maliyesi Teorisi, Beta Basm Yaym Datm, 1 . Bas
k, stanbuL.
zbudun, Ergun (1992), "Anayasa Hukuku Asndan Ekonomik Anayasa", Ekonomik
Anayasa Sempozyumu, 28-29 Mays 1992, Ankara, Dokuz Eyll niversitesi iiBF
Maliye Blm, Takav Matbaas, s. 1-9.
ztrk, Nazm (2004a), "Piyasa Baanszlklan", Marmara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits neri Dergisi" Say: 21, Yl: 10, Ci lt: 6, Ocak 2004, s.173-187.
ztrk, Nazm (2004b), "Anayasal ktisat erevesinde Demokrasiyi Yozlatran kti
sadi Etmenler", Amme daresi Dergisi, Cilt: 37, Say: 3, Eyll 2004, s.17-35.
Parasz. i\ker (1996), Monetarizm ve nl Monetarist ve Keynesgi/ ktisatlarla Syle
i/er, ezgi Kitabevi, 2. Bask, Bursa.
Polany, Karl (2003), Byk Dnm amzn Siyasal ve Ekonomik Kkenleri, (evi
ren: Aye Bura), letiim Yaynlar, 3. Bask, stanbuL.
Poulantzas, Nicos (1980), "Note de Recherche sur l'Etat et la Societe", Revue Interna
tional des Sciences Sociales, Volume: XXXII, No: 4, 1980, s.647-655.
Prendergast, Renee ve Stewart Frances ( 995), "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma",
(eviren: dil Eser), Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma, (Editrler: R. Prendergast,
F.Stewart), Yap Kredi Yaynlar,. Bask, stanbuL. s. 13-21.
Rowley, Charles K. (2002), zgrlk ve Devlet, (eviren: brahim Daln), Liberte
Yaynlar, . Bask, Ankara.
Sallan Gl, Songl (2004), Sosyal Devlet Bitti Yaasn Piyasa Yeni Liberalizmin ve Mu
hafazakdrlk Kskacnda Refah Devleti, Etik Yaynlar, stanbuL.
Sava, Vural (1992), "Yeni Anayasa Hazrlanrken Ekonomik Anayasa", Ekonomik A
nayasa Sempozyumu, 28-29 Mays 1992, Ankara, Dokuz Eyll niversitesi iiBF
Maliye Blm, Takav Matbaas, s. 102-114.
Sava, Vural (1994), Politik ktisat, Beta Basm Yaym Datm, 2. Bas, stanbul.
Sava, Vural (1997), ktisadn Tarihi, Liberal Dnce Topluluu Yayn, stanbuL.
38 Amme daresi Dergisi

Sava, Vural (1998), "Mali Anayasa", Prof. Dr. Salih anver'e Armaan, Marmara
niversitesi, Maliye Aratnna ve Uygulama Merkezi Yayn No: 10, stanbul, s.362.
Sava, Vural (2000), Piyasa Ekonomisi ve Devlet, Liberte Yaynlan, 2. Bask, Ankara.
SaybaI, Kemali (1986), Devletin Ekonomiye Mdahalesi, Birey ve Toplum Yaynlan,
L Bask, Ankara, 1986.
Schneider, Friedrich (1992), "Politik Anayasa, Ekonomik Anayasa ve Anayasal Btn
lk", Ekonomik Anayasa Sempozyumu, 28-29 Mays 1992, Ankara, Dokuz Eyll
niversitesi tlBF Maliye Blm, Takav Matbaas, s. 10-31.
Scutt, Harry (2004), Kapitalizmle Derdim Var, (eviren: Nesrin Sungur, Ahmet ak
mak), Kitap Yaynevi, 1. Basm, stinbuL.
Smith, Adam (1776), An lnquiry into the Nature And Causes ofthe Wealth ofNations,
Adam Smith Institute, London, (http://www.adamsmith.org.uklsmithlwon
index.htm, 07. 0.2004).
Snmez, Sinan (1987), Kamu Ekonomisi Teorisi Kamu Harcamalarnda Etkinlik Aray
, Teori Yaynlan, L Bask, Ankara.
Stiglitz, Joseph E. (1994), Kamu Kesimi Ekonomisi, (eviren: . Faruk Batrel), Mar
mara niversitesi Yayn No: 549, stanbul, 1994.
Stiglitz, Joseph E. (2002), Kreselleme Byk Hayal Krkl, (eviren: Arzu
Taogu, Deniz Vural), Plan b Yaynclk, 2. Bask, stanbuL.
ay1an, Gencay (1997), "Kresellemenin Geliimi", Emperyalizmin Yeni Masal Kre
selleme, (Yayma Hazrlayan: Ik Kansu), imge Kitabevi, 3. Bask, Ankara, s. 9-21.
aylan, Gencay (2003), Deiim Kreselleme ve Devletin Yeni levi, imge Kitabevi, 2.
Bask, Ankara.
ener, Orhan (2001), Teori ve Uygulamada Kamu Ekonomisi, Beta Basm Yaym, 7.
Bask, stanbuL.
Tan, Turgut (1988), "Kamu Hizmeti zelletirme ve Brokrasinin Azaltlmas zeri
ne", Trk dare Dergisi (60. Yl zel Says), Yl: 60, Say: 378, Mart 1988.
Toprak, Metin (1997), Yeni ktisat, iz Yaynclk, stanbuL.
Trk, smail (2003), Maliye Politikas, Turhan Kitabevi, 15. Bask, Ankara.
Uysal, Sezer Birkan, (1994), "Byk Devlet Kk Devlet Tartmas", Amme daresi
Dergisi, Cilt: 25, Say: 4, Aralk 1994, s.3-29.
Wallis, L. Joe ve Dollery E. Brian. (1999), Market Failure Government Failure Leader
ship and Public Policy, Macmillan, London.
Weiss, Linda ve Hobson John M. (1999), Devletler ve Ekonomik Kalknma Karlatr
mal Bir Tarihsel Analiz, Dost Kitabevi, 1. Bask, Ankara.
Wolf, Charles (1979), iLA Theory of Non-Market Failures," Public Interest, Vol: 55,
Spring 1979, s. 114-133.
World Bank, (1997) World Development Report 1997: The State in a Changing World,
Oxford University Press, Oxford.
Yayla, Atilla (1992), Liberalizm, Turhan Kitabevi, Ankara.
Yayla, Atilla (2001), Devleti Zihniyet ve Piyasa Ekonomisi, Liberte Yaynlan, Ankara.