2.

KUFIZUESHMRIA E NUMRAVE REAL

Le t jet A nnbashksi e bashksis s numrave real .

Kufiri i siprm i bashksis

(1) Themi se bashksia A sht e kufizuar nga sipr, nse ekziston M i till q
x M , x A. Numri M quhet kufi i siprm i bashksis A.

Shembulli 2.1. Le t jet A{1, 2,3,3.5, 4, 2 , 7} sht e qart se A . Po ashtu sht e

qart se bashksia A sht e kufizuar nga sipr, sepse p.sh. ekziston numri 8 i till
q, pr do x A, x 8. N kt rast numri 8 sht numri M i prkufizimit (1). Pra, 8
paraqet nj kufi t siprm t bashksis A. Po ashtu, edhe numrat 7, 9, 10 e kshtu me
radh, jan kufi t siprm t bashksis A.

Shembulli 2. 2. Le t jet A = (0, 1). sht e qart se A .

Po ashtu sht e qart se A sht e kufizuar nga sipr sepse, p.sh. ekziston numri 1.1
i till q x A, x 1.1 . Pra, numri 1.1 sht kufi i siprm i bashksis A. Edhe numri 1
sht kufi i siprm i bashksis A.

(2) Kufiri i siprm M * i bashksis A quhet kufi i prpikt i siprm ose supremum i
bashksis A, nse do kufi tjetr i siprm i bashksis A nuk sht m i vogl se
M *.
Shnojm M * = sup A. N Shembullin 2.1, sup A = 7. Pse? N Shembullin 2.2, sup A = 1.
Pse?

Shpesh prdoret ky prkufizim.

(3) Numri M * quhet kufiri i prpikt i siprm ose supremum i bashksis A nse
(i) x M * , x A
(ii) ( > 0)(x A) | M * < x
(4) Aksioma mbi kufirin e siprm

do bashksi jo e zbrazt e kufizuar nga sipr ka supremum.

Kufiri i poshtm i bashksis.

(5) Themi se bashksia A sht e kufizuar nga posht, nse ekziston m i till q
x m, x A. Numri m quhet kufi i poshtm i bashksis A.

Versioni i par elektronik Armend Shabani, 2005-2013 9

N Shembullin 2.1 sht e qart se bashksia A sht e kufizuar nga posht, sepse
ekziston 0 | x 0, x A. Pra, numri 0 quhet kufi i poshtm. Po ashtu edhe numrat
1, 2,... jan kufi t poshtm t bashksis A. N Shembullin 2.2, bashksia A = (0,1)
sht kufizuar nga posht sepse, p.sh. 7 R | x 7 pr do x A. Numri -7 paraqet
kufi t poshtm t A-s. Po ashtu edhe numri 0 sht kufi i poshtm i bashksis A.

(6) Kufiri i poshtm m* i bashksis A quhet kufi i prpikt i poshtm ose infimum i
bashksis A, nse do kufi tjetr i poshtm i bashksis A nuk sht m i madh
se m*.
Shpesh prdoret ky prkufizim:
(7) Numri m* quhet kufi i prpikt i poshtm ose infimum i bashksis A nse:
(i) x m* | x A.
(ii) ( > 0)(x A) | x < m* + .

P.sh. n Shembullin 2.2, A = (0,1), m* = inf A = 0 . Pse?

Detyra 2.3. Le t jet A bashksi e kufizuar nga posht. Tregoni se ekziston inf A dhe
vlen inf A = sup( A) .

Zgjidhja. Le t jet m kufi i poshtm i bashksis A. Pra x m, ( x A) , prej nga merret

x m, ( x A) . Relacioni i fundit tregon se bashksia A sht e kufizuar nga sipr.
Sipas Aksioms mbi kufirin e siprm ekziston M * = sup( A). Prandaj
x M * ,( x A) prej nga merret x M * ( x A). Pra, M * sht kufi i poshtm i
bashksis A. Tregojm se M * = inf A.

Vrtet, le t jet m1 cilido kufi tjetr i poshtm i bashksis A. Ather m1 sht kufi i
siprm i bashksis A. Por, meq M * = sup( A) ather m1 M * m1 M * . Pra
inf A = M * = sup( A) , gj q duhej treguar.

Detyra 2.4. Le t jet A, B bashksi t kufizuara, jo t zbrazta n . Tregoni se

inf( A + B ) = inf A + inf B , ku A + B = {a + b | a A, b B} .

Zgjidhja. Supozojm se bashksia A, B jan t kufizuara nga posht. Ather (bazuar n

shembullin paraprak) ekzistojn inf A = m1 dhe inf B = m2 . Pra

( > 0)(a A) m1 a < m1 + (1)
2

( > 0)(b B ) m2 b < m2 + (2)
2

Versioni i par elektronik Armend Shabani, 2005-2013 10

Duke mbledhur an pr an mosbarazit (1), (2) merret:

m1 + m2 a + b < m1 + m2 +

N baz t prkufizimit t infimumit t bashksis kemi:

inf( A + B ) = m1 + m2 = inf A + inf B,

gj q duhej treguar.

Detyra 2.5. Le t jet A bashksi e kufizuar, jo boshe n dhe l , m , m > 0.

Tregoni se vlen

inf(l + mA) = l + m inf A , ku l + mA = {l + mx : x A}.

Zgjidhja. Supozojm se bashksia A sht e kufizuar nga posht, d.m.th.

k | k x, x A. Ather l + mk l + mx. Pra, bashksia l + mx sht e kufizuar nga
posht, d.m.th. ekziston inf(l + mA). Kshtu treguam se ekzistenca e inf A e sjell
ekzistencn e inf(l + mA).

Le t shnojm me k * = inf A. Ather

( > 0)(x A) | k * x < k * + mk * mx < mk * + l + mk * l + mx < l + mk * + .
m

D.m.th. inf(l + mA) = l + mk * = l + m inf A, gj q duhej treguar.

1
Detyra 2.6. sht dhn bashksia A = 1 | n = 1, 2,3,... . Caktoni supA dhe infA.
n
1 1 1
Zgjidhja. Pr n = 1, 1 = 1 = 0. Pra 0 A. N ann tjetr pr n > 1, 1 >0 .
n 1 n
Pse? Kshtu q 0 sht nj kufi i poshtm i bashksis A. Meq 0 A, min A = inf A = 0.
Le t caktojm n vijim supremumin e bashksis A. Do t tregojm se sup A = 1.
1 1
Qart se 1 1, n > 0 > 0 . Duhet t tregojm se pr do > 0, ekziston
n n
1
m |1 > 1 . Duke zgjidhur jobarazimin e fundit sipas m pr 0 < < 1, merret
m

Versioni i par elektronik Armend Shabani, 2005-2013 11

 1
m> (ekzistenca e numri t till m sigurohet nga Aksioma e Arkimedit). D.m.th.
2
1 1
( > 0) m > 2 |1 > 1 . Prfundojm se sup A = 1.
m

7n 5
Detyra 2.7. sht dhn bashksia B = | n . T caktohet infB dhe supB.
n+4
7 n 5 7(n + 4) 33 33
Zgjidhja. Tregojm se supB = 7. Vrejm se = =7 < 7.
n+4 n+4 n+4
7m 5
Q t kompletojm vrtetimin, duhet q pr do > 0, t ekzistoj m | > 7 .
m+4
33 4
Duke e zgjidhur mosbarazimin e fundit sipas m. Pas zgjidhje merret m > .

33 4 7 m 5
D.m.th. ( > 0) m , m > | > 7 . Pra sup B = 7.
m + 4
7n 5 7 1 5 2 2 7n 5 2
Pr n = 1; = = . Pra B. Tregohet se pr n > 1; > .
n+4 1+ 4 5 5 n+4 5
2 2
Prfundojm se min B = B inf B = .
5 5
3n + 5
Detyra 2.8. Le t jet A = | n . T caktohet supA dhe infA.
2n 1
3n + 5 3 1 + 5
Zgjidhja. Pr n = 1, = 1 = 8 A.
2n 1 2 1
3n + 5
Pr n > 1, < 8. (provoni!) D.m.th. max A = 8 = sup A.
2n 1
3 13
(2n 1) +
3n + 5 2 2 = 3 + 13 3 3
Meq = , prfundojm se sht nj kufi i
2n 1 2n 1 2 2(2n 1) 2 2
3
poshtm i bashksis A. Tregojm se inf A = .
2
3m + 5 3
Duhet t tregojm q > 0, m | < + . Duke zgjidhur mosbarazimin e
2m 1 2
13 + 2
fundit sipas m merret m > (ekzistenca e nj numri t till natyror sigurohet nga
4
13 + 2 3m + 5 3
Aksioma e Arkimedit). D.m.th. > 0, m | m > vlen < + , q
4 2m 1 2
3
tregon se inf A = .
2

Versioni i par elektronik Armend Shabani, 2005-2013 12

Detyra 2.9. Le t jen A, B [0, + ) , t kufizuara nga sipr dhe jo boshe. Prkufizojm
A B = {a b | a A, b B} .
Vrtetoni se
sup( A B ) = sup A sup B .

Zgjidhja. Nse sup A = 0 ather A = {0} kshtu q A B = {0} , kshtu q vlen pohimi.
N vijim do t supozojm se sup A = M > 0, sup B = N > 0 . Ather pr do a A, b B
vlen a b M N , pra M N sht kufi i siprm i bashksis A B . Do t tregojm se
M N sht kufi i prpikt i siprm i bashksis A B .

Le t jet 0 < < M N . Pr 1 = > 0, 2 = > 0, ekzistojn a A, b B ashtu q:
2N 2M
a > M 1 dhe b > N 2 . Merret:
2
a b > ( M 1 ) ( N 2 ) = M N M 2 N 1 + 1 2 = M N + > M N .
2 2 4M N
Pra, sup( A B ) = M N = sup A sup B .

Detyra 2.10. T caktohet supremumi dhe infimumi i bashksis

2n n 2m 2 + 3
S = 2 | m, n .
3n + 1 3m + 2m
2n n 2m 2 + 3
Udhzim. Vrejm se S = A B , ku A = ,B = . Qart se A, B [0, +) . N
3n + 1 3m 2 + 2m
vijim zbatohet Detyra 2.9.

Versioni i par elektronik Armend Shabani, 2005-2013 13