Zbatimi i integralit të caktuar

3.4. Njehsimi i syprinës së sipërfaqes së rrafshët

D i s a t ë d h ë n a t e o r i k e:

1 Le të jetë f funksion jonegativ në segmentin [a, b]. Syprina e sipërfaqes së

trapezit vijëpërkulur të kufizuar me lakoren y  f ( x), boshtin Ox dhe drejtëzat
x  a  x  b, njehsohet me formulën
b
S   f ( x)dx.
a
Nëse f është jopozitiv në segmentin [a, b], atëherë është e vërtetë kjo formulë
b
S    f ( x)dx.
a

2 Nëse lakorja f është dhënë me ekuacionet parametrike ( x   (t )  y   (t ))

((  t   )   ( )  a   (  )  b), atëherë

S   (t ) ' (t )dt.


3 Le të jetë f funksion i vazhdueshëm dhe jonegativ i dhënë me ekuacionin polar

   ( )(     )(     2 ). Syprina e sipërfaqes së trapezit vijëpërkulur të
kufizuar me lakoren    ( ) dhe drejtëzat    ,   njehsohet me formulën

1
2 
S (  ( ))2 d.

Detyra të zgjidhura

3.3.1. Njehsoni syprinën e sipërfaqes të kufizuar me lakoren y 2  4 x dhe drejtëzën

4 x  5 y  4  0.
1
Zgjidhje: Nga ( y 2  4 x)  (4 x  5 y  4  0)  x1  , x2  4 rrjedh se lakorja
4
1 
y 2  4 x e pret drejtëzën 4 x  5 y  4  0 në pikat me koordinata  ,1 dhe
4 
përkatësisht ( 4,4). Prandaj
188
4
3
4
4 4 4 x2
4  x2  1
S  1 x dx  1 ( x  1)dx  2    x   7 .
4 5 4 3 5 2 1 8
4
2 1
4

Fig.3.1.

3.3.1. Njehsoni syprinën e sipërfaqes të kufizuar me lakoret y  2 x dhe

y  2 x  x 2 si dhe drejtëzat x  0 dhe x  2.
Zgjidhje: Meqenëse funksioni y  2 x  x 2 arrin maksimum M  1 për x  1
dhe meqenëse y  2 x  1(0  x  2), atëherë
2 2
2 2x  x3  3 4
S   (2  (2 x  x ))dx 
x 2
  x2     .
0 ln 2 0  3  0 ln 2 3

Fig.3.5.8
 189
3.3.3. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoret x  2 y 2 dhe
x  1  3 y 2.
Zgjidhje: Duke e zgjidhur sistemin ( x  2 y 2 )  ( x 1 3 y 2 ) gjejmë se lakoret
e dhëna pritën në pikat ( 2,1) dhe (2,1). Meqenëse 1 3 y 2   2 y 2
(1  y  1), atëherë
1
1  y3  4
S   ((1  3 y )  (2 y ))dy  2  y    .
2 2
1
 3 0 3

Fig. 3.3.6

3.3.3. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoret x 2  4 y dhe

8
y .
x 4
2

 8 
Zgjidhje: Nga ( x 2  4 y )   y  2   x  4 x  32  0  x1  2, x2  2 rrjedh
4 2

 x  4 
se lakoret e dhëna priten në pikat me koordinata (2,1) dhe (2,1). Meqenëse
8 x2
 (2  x  2), atëherë
x2  4 4

Fig.4.6.7
190
2
 8
2 x2   x x3  2
S    2  dx   4arctg    2  .
2 x  4
 4   2 12   2 3
3.3.5. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së figurës që ndodhet në kuadrantin e parë e
kufizuar me lakoret x 2  y 2  3a 2 , x 2  2ay dhe y 2  2ax ku a  0.
Zgjidhje: Nga ( x 2  y 2  3a 2 )  ( y 2  2ax)  x 2  2ax  3a 2  0 rrjedh se
lakore x  y  3a , y  2ax pritën në pikën me abshisë x A  a. Ngjashëm
2 2 2 2

tregohet se lakoret x 2  y 2  3a 2 , x 2  2ay priten në pikën me abshisë

xD  a 2 . Prandaj
a x2  a 2  x2 
S    2ax  dx    3a 2  x 2  dx
0
 2a  a
 2a 
a a 2
 2 3 x3   x
2
3a 2 x x3 

  2a  x     3a 2  x 2  arcsin  
 2 6a   2 2 a 3 6a  a
0

2 2 2 a 2 3a 2  2 1  2 2 1 2
 a    arcsin  arcsin  a  a
3 6 2  3 3  3 6
 2 2 1
   arcsin a 2 .
 3 3 3

Fig.4.6.7

Këtu kemi shfrytëzuar faktin se për çdo a, b  0, është i vërtetë barazimi


arcsin a  arcsin b  arcsin a 1  b 2  b 1  a 2 . 
3.5.6. Njehsoni syprinën e sipërfaqes të kufizuar me lakoren y  cos x dhe
drejtëzën y  x  1.
 191
Zgjidhje: Lakorja y  cos x dhe drejtëza y  x  1 kanë pozitë si në figurën
3.3.6. Prandaj
 0
0 ( x  1)2 
3
S   ( x  1)dx   2
cos xdx   sin x 2  .
1 0 2 0
2
1

Fig.4.7.9.

3.3.7. Njehsoni syprinën e sipërfaqes të kufizuar me lakoren y 2  x 3  x 2 dhe

drejtëzën x  2.
Zgjidhje: Kemi y 2  x3  x 2  x 3  x 2  0  x 2 ( x  1)  0  x  {0}  [1,  ). Prej
nga pika x  0 gjatë njehsimit të syprinës së sipërfaqes nuk luan rol, integrimi
bëhet në segmentin [1,2]. Nga ana tjetër, nga y 2  x3  x 2  y   x x  1
rrjedh se
2
 
S   x x  1   x x  1 dx  2 x x  1dx .
1
 1
2

Për zgjidhjen e integralit të fundit, zëvendësojmë x  1  t 2  dx  2tdt , atëherë

x  1  t  0 dhe x  2  t  1. Kemi:
1
2 1  t5 t3  32
S  2 x x  1dx  4 (t  1) t dt  4     .
2 2
1 0
 5 3  0 15

Fig.3.7.
192
3.3.8. Njehsoni syprinën e sipërfaqes të kufizuar me lakoren y   x 2  2 x  3,
tangjenten e saj në pikën M ( 2,5) dhe boshtin Oy.
Zgjidhje: Meqenëse y ' (2)  6, paraqet koeficientin e drejtimit të tangjentes
së lakores y   x 2  2 x  3 që kalon nëpër pikën M (2, 5), atëherë tangjentja
në fjalë ka ekuacionin y  5  6( x  2)  y  7  6 x. Nga ana tjetër, meqë
7  6 x   x 2  2 x  3(0  x  2), atëherë
2 2 8
S   (7  6 x  ( x 2  2 x  3)) dx   ( x 2  4 x  4)dx  .
0 0 3

Fig.4.7.9

x2
3.3.9. Njehsoni syprinën e sipërfaqes të kufizuar me lakoret y  4x dhe y 
2
dhe
9
drejtëzën y  2.

Fig.3.6.9
 193

y x2
Zgjidhje: Meqenëse y  4x2  x   dhe y  x  3 y ,
2 9
atëherë duke integruar sipas ndryshores y kemi
2 1  20 2
S  2  3 y  y dy  .
0
 2  3
3.3.10. Njehsoni syprinën e sipërfaqes të kufizuar me lakoret x 2  y 2  2ax
y 2  2ax dhe drejtëzën x  2a (a  0).
Zgjidhje: Lakorja e parë paraqet rrethin me qendër Q (a,0) e rreze a, lakorja e
dytë paraqet parabolë. Pozita e tyre është si në figurën 3.10. Meqenëse
sipërfaqja e dhënë është simetrike ndaj boshtit Ox, atëherë

2a x

Fig.

 2ax    8a 2 a 2  8  
2a
S  2 a 2  ( x  a) 2 dx  2    2a 2   .
0  3 2  3 2 
3.3.11.Njehsoni syprinën e sipërfaqes të kufizuar me lakoren y 2  x 2 (a 2  x 2 )(a  0).
Zgjidhje: Meqenëse y 2  x 2 (a 2  x 2 )(a  0)  x 2 (a 2  x 2 )  0 | x |  a, lakorja e
dhënë është e përkufizuar për | x |  a dhe është e mbyllur dhe simetrike ndaj
boshteve koordinative, prandaj
a  /2
4
S  4 x a 2  x 2 dx  4a 2  sin t cos
2
tdt  a 2 .
0 0
3
194

Detyra me rezultate

3.3.13. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoren y  x  x 2 dhe

boshtin Ox.
1
Rezultati: S .
6
3.3.14. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoren y  x 3  3 x 2  2 x
boshtin Ox dhe drejtëzat x  3, x  3.
Rezultati: S  54 .
3.3.13. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoret y 2  4 x dhe
x 2  32 y.
128
Rezultati: S .
3
3.3.14. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoren y 2  8 x dhe
drejtëzën 2 x  3 y  8  0.
4
Rezultati: S  .
3
3.3.15. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoren y  2 x dhe me
drejtëzat x  2 dhe x  0.
1
Rezultati: S  2  .
ln 2
3.3.16. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoren y  ln x dhe me
drejtëzat x  e dhe y  0.
Rezultati: S  1.
3.3.17. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoret y  cos 2 x dhe
x
y  sin në segmentin [0 ].
2
5  
Rezultati: S  cos . Lakoret pritën në pikat me abshisa x  dhe x   .
2 10 5
 1
3.3.18. Pikat A 2,  dhe B ( 4, 2) i takojnë grafikut të lakores y 2  8 x. Të
 2
njehsohet syprina e sipërfaqes të kufizuar me lakoren y 2  8 x dhe kordën AB .
1
Rezultati: S  4 .
2
 195
3.3.19. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoret y 2  8 x  16 dhe
y 2  24 x  48.
32
Rezultati: S 6.
3
1
3.3.20. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoret y  dhe
x 1
2

x2
y .
2
1
Rezultati: S  .
3 3
3.3.21. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoret x 2  y 2  12 x dhe
y 2  6 x.
Rezultati: S  6(3  8).
3.3.22. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së kufizuar me lakoren y  x 2  1 dhe
drejtëzën x  y  3.
35
Rezultati: S  .
6

13.2. Vëllimi i trupit rrotullues

D i s a t ë d h ë n a t e o r i k e: Le të jetë f funksion i vazhdueshëm dhe
jonegativ në segmentin [ a, b]. Vëllimi i trupit rrotullues që fitohet me rrotullimin e
trapezit vijëpërkulur të përcaktuar me lakoren f,boshtin Ox dhe drejtëzat
x  a  x  b njehsohet me formulën
b
V    f 2 ( x)dx.
a
Detyra te zgjidhura

6.6.7. Njehsoni vëllimin e trupit rrotullues që fitohet me rrotullimin e pjesës së

1
rrafshit të kufizuar me lakoret f ( x)   x 2  1  g ( x)  cos x rreth boshtit
2
Ox
196
 
Zgjidhje: Meqenëse ( f ( x)  0  x   2)   g ( x)  0  x    dhe meqenëse
 2
  
0  f ( x)  g ( x)    x   , atëherë
 2 2

 2 
 
2
  1 2 
2
V     cos xdx     x  1 dx   (15  32 2).
2

 2 
  2  30
 2 

Fig.

13.3. Gjatësia e harkut të lakores

D i s a t ë d h ë n a t e o r i k e:
1 Le të jetë f funksion me derivat të vazhdueshëm në segmentin [ a, b]. Gjatësia e la
kores të përcaktuar me funksionin f shprehet me formulën
b
s   1  ( f ' ( x)) 2 dx.
a

2 Nëse lakorja f është dhënë me ekuacionet parametrike ( x   (t )  y   (t ))

((  t   )   ( )  a   (  )  b), atëherë

s   ( ' (t ))2  ( ' (t )) 2 dt.


3 Le të jetë f funksion i vazhdueshëm dhe jonegativ i dhënë me ekuacionin polar

   ( )(     )(     2 ), atëherë

s   (  ( )) 2  (  ' ( )) 2 d.


Detyra të zgjidhura
 197
x3  5 
6.6.8. Njehsoni gjatësinë e harkut të lakores y 2   0  x  a .
2a  x  3 
Zgjidhje: Në bazë të simetrisë së lakores së dhënë, kemi
5 5 5
a a a
3 3
x(3a  x) 2 3
8a  3 x
s  2  1  ( y ) dx  2  ' 2
1 dx  2 a 0 dx.
0 0
(2a  x)3 (2a  x)3
8a  3x
Zëvendësojmë t 2  (2  t  3, kemi
2a  x
3
t 2 dt  3  1
s  4a   4a1  3 ln .

2
t 2
 3  2 
ex 1
6.6.8. Njehsoni gjatësinë e harkut të lakores f ( x)  ln (1  x  2).
ex  1
Zgjidhje: Meqenëse
'
 e x  1  e x  1 e x (e x  1)  e x (e x  1) 2e x
f ( x)   ln x
'
   ,
 e  1  e 1 (e x  1)2 e2 x  1
x

atëherë
2
2 2
 2e x  e 1
2 2x
e2  1
s   1  ( f ( x)) dx   ' 2
1  2x  dx  1 e2 x  1dx  ln .
1 1  e 1  e
6.6.9. Njehsoni gjatësinë e harkut të lakores të dhënë me ekuacionet parametrike
 
c2 c2
 x  cos3 t  y  sin 3 t  c 2  a 2  b 2 .  
 a b 
3c 2 3c 2
Zgjidhje: Meqenëse x ' (t )   cos2 t sin t  y ' (t )  sin 2 t cos t , atëherë
a b
 sin t cos t 
2 2
( x' (t ))2  ( y ' (t )) 2  9c 4 cos 2 t sin 4 t  2  2 
 b a 
9c 2 cos 2 t sin 4 t 2 2 2
 (a b  c cos 2t ).
2a 2 b 2

Prej nga:
 2
3c 2
s ( x (t ))  ( y (t )) dt 
' 2 ' 2
 a 2  b 2  c 2 cos 2t sin t cos t dt
 2ab 0
2 2
3c

2 2ab 
0
a 2  b 2  c 2 cos 2t sin 2t dt
198

0 3
3c 2 2 2 2
      
2 2 2 2 2 2
a b c cos 2td (cos 2t ) dt ( a b c cos 2t )
2ab  ab 0
2
4 3 3
 (a  b ).
ab

6.7.10. Të gjendet gjatësia e harkut të lakores të përkufizuar me ekuacionet

 
parametrike x  cos5 t  y  sin 5 t  0  t  .
 2
Zgjidhje: Meqenëse x (t )  5 cos t sin t  y ' (t )  5 sin 4 t cos t , atëherë
' 4

 
2 2
s   ( x ' (t )) 2  ( y ' (t )) 2 dt   (5cos 4 t sin t ) 2  (5sin 4 t cos t ) 2 dt
0 0
 
2
52 1 3
 5 sin t cos t sin t  cos t dt   sin 2t
6 6
 cos2 2t dt
0
20 4 4


52 5 ln 2  3   
8 0
 1  3 cos 2
2t d (cos 2t )   2  .
8  3 


6.7.11. Të gjendet gjatësia e harkut të lakores të përkufizur me ekuacionin

 
  sin 3  0  t   .
3 2
 
Zgjidhje: Meqenëse  ' ( )  sin 2 cos , atëherë
3 3
 

   
2 2 2

s   (  ( ))  (  ( )) d   sin
2 ' 2 6
  sin cos  d
2

0 0
3  3 3



 
2
1
  sin 2 d  2  3 3 .
0
3 8

D et y r a m e r e z u l t a t e:

 
6.7.11. Njehsoni gjatësinë e harkut të lakores y  ln cos x  0  x  a  .
 2
 199
 a 
Rezultati; s  ln tg   .
 4 2
6.7.11. Njehsoni gjatësinë e harkut të evolventës rrethore:
x  a (cos t  t sin t )  y  a (sin t  t cos t )
a
nga x  a deri në x   (a  0).
2
a 2
Rezultati; s  .
8

6.7.11. Njehsoni gjatësinë e harkut të kardioidës   2a (1  cos  ).

Rezultati; s  16a.

13.5. Syprina e sipërfaqes së trupit rrotullues

D i s a t ë d h ë n a t e o r i k e:
1 Le të jetë f funksion me derivat të vazhdueshëm në segmentin [ a, b]. Syprina e
sipërfaqes trupit rrotullues që fitohet me rrotullimin e trapezit vijëpërkulur të përcaktuar me
lagurën f , boshtin Ox dhe drejtëzat x  a  x  b njehsohet me formulën
b
S  2  f ( x) 1  ( f ' ( x)) 2 dx.
a

2 Nëse lakorja f është dhënë me ekuacionet parametrike ( x   (t )  y   (t ))

((  t   )   ( )  a   (  )  b), atëherë

S  2  (t ) ( ' (t )) 2  ( ' (t )) 2 dt.


3 Le të jetë f funksion i vazhdueshëm dhe jonegativ i dhënë me ekuacionin polar

   ( )(     )(     2 ), atëherë

s  2   ( )sin  (  ( )) 2  (  ' ( )) 2 d.

Detyra të zgjidhura

6.6.12. Të gjendet syprina e sipërfaqes që formohet me rrotullimin e lakores

x 2  ( y  b) 2  a 2 (b  a ).
Zgjidhje: Drejtëza y  b është bosht simetrie për rrethin e përcaktuar me
ekuacionin e dhënë, prandaj rrethi i dhënë përbëhet nga gjysmërrethi i sipërm i
200

përcaktuar me ekuacionin y1  b  a 2  x 2 dhe gjysmërrethi i poshtëm i

përcaktuar me ekuacionin y2  b  a 2  x 2 . Rrjedhimisht
a a
 a
dx
S  2   y1 1  ( y1' )2 dx   y2 1  ( y2' ) 2 dx   4 ab   4 2 ab.
 a a  a a x
2 2

6.7.13.Të gjendet syprina e sipërfaqes që fitohet me rrotullimin e lakores të dhënë me ekuacionet

 
( x  et sin t  y  et cos t )  0  t   rreth boshtit Ox.
parametrike
 2
Zgjidhje: Meqenëse ( x (t )  e (cos t  sin t )  y ' (t )  et (cos t  sin t ))
' t
dhe
( x ' (t )) 2  ( y ' (t )) 2  2e 2t atëherë
 
2 2
2 2 
S  2  y (t ) ( x (t ))  ( y (t )) dt  2  et cos t 2e 2t dt 
' 2 ' 2
(e  2). 
0 0
5
6.7.14.Të gjendet syprina e sipërfaqes që fitohet me rrotullimin e lakores të dhënë me ekuacionin
polar   2r sin  rreth boshtit polar.
Zgjidhje: Lakorja e dhënë paraqet rreth. Për të përcaktuar pozitën e rrethit,
y
kalojmë në koordinata kënddrejte,   x 2  y 2  sin   . Prej nga
x  y2
2

  2r sin   x 2  y 2  2ry  x 2  ( y  r ) 2  r 2 . Prandaj

 
S  2   sin   2  (  ' )2 d  2  2r sin 2  4r 2 sin 2   4r 2 cos 2  d
0 0

 4r  .
2 2

6.5.15.Njehsoni syprinën e sipërfaqes që fitohet me rrotullimin e lakores ( x 2  y 2 ) 2

 a 2 ( x 2  y 2 ) rreth boshtit Ox.
Zgjidhje: Pas kalimit në koordinata polare ( x   cos   y   sin ) ,kemi
2  a 2 cos 2 . Barazimi i fundit është mirë i përkufizuar atëherë dhe vetëm
   
atëherë kur cos 2  0    2       . Prandaj
2 2 4 4
 201
 

sin 2 2
 
4 4
S  2  sin     d  4 a cos 2 sin  a cos 2  a
2 ' 2 2
d 2

  cos 2
4 4


 
4
 4a 2  sin d  2a 2 2  2 . .

4

Detyra me rezultate

3.4.1. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së trupit rrotullues që fitohet gjatë rrotullimit

të lakores y  e x (1  x  2) rreth boshtit Ox.
 e2  1  e2 
Rezultati: S    ln  e2 1  e2  e 1  e2  .
 e  1  e2 
 
3.4.1. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së trupit rrotullues që fitohet gjatë rrotullimit
të lakores y  arcsin(sin x)(6  x  5) rreth boshtit Ox.
 9 2 
Rezultati: S   2  28  41  .
 2 
3.4.1. Njehsoni syprinën e sipërfaqes së trupit rrotullues që fitohet gjatë rrotullimit
të lakores së dhënë me ekuacionin polarë   2a(1  cos  ) rreth boshtit polar.
128 2
Rezultati: S  a .
5

3.4. Njehsimi i punës me integral të caktuar

D i s a t ë d h j ë n a t e o r i k e: Puna që kryhet nën veprimin e forcës F për të
zhvendosur pikën materiale nëpër një drejtëz nga pozita x  a në pozitën x  b
njehsohet me formulën
b
A   | F | ds.
a

Detyra të zgjidhura

3.4.1. Forca F  9.81N e zgjat spiralen për 3cm . Llogaritni punën e kryer në
këtë rast.
9.81N
Zgjidhje: Kemi: F  kx  9.81N  k  0.03m  k  . Prej nga
0.03m
202
0.03 0.03 0.03
981N 981N x 2
A   Fdx   xdx   0.147 J .
0 0
3m 3m 2 0
3.4.2. Çfarë pune duhet të kryhet për të ngritur një trup me masë m lartësi h nga
sipërfaqja e tokës.
Zgjidhje: Shënojmë me M masën kurse me R rrezen e e tokës. Atëherë forca
tërheqëse e trupit me masë m me tokën është
mM
F k ,
( R  x) 2
ku k është konstantë, kurse x largësia e trupit nga toka. Prej nga
mM
h h
kmMh
A(h)   Fdx   k dx  .
( R  x) 2
2 h
0 0 R 1  
 R

mM R2 g
Është e qartë se kur trupi ndodhet në tokë, mg  k  k  .
r2 M
Rrjedhimisht
kmMh mgh
A(h)   .
 h h
R 2 1   1 
 R R
3.4.3. Nga një rezervar që ka formën e një cilindri me rreze r  0.6m dhe lartësi
h  3m, duhet derdhur uji në tërësi. Të llogaritet puna e kryer në këtë rast.
Zgjidhje: Vëllimi i një shtrese të ujit me lartësi dx në cilindër është
dV   r 2 dx .
m
Nga formula për dendësinë e materialeve të ndryshme    m  V . Në
V
gr kg
temperaturën t  0 C ,  1 3
 1000 3 që d.m.th. se m  1000V ,
cm m
 203
respektivisht dm  1000dV . Nga ana tjetër, dQ  gdm  9.81  1000 dV dhe
dQ  dF , prandaj
x
F   1000  9.81  rr 2 dt  9810rr 2 x(0  x  h).
0

Tani
3
3 x2
A   Fdx  9810r 2
 4039.47[ J ].
0 2 0

dx
h

Fig. 3.13.

Det yra me rezul tate

3.4.4. Të njehsohet puna e kryer kur në një spirale me gjatësi 5cm vepron forca prej
100 N për ta zgjat atë për 1cm.
Rezultati: A  12.5 J .