You are on page 1of 59
Mot van-dé cia stt-hoc Viet-Nam =: vi-TRI COA "DAI VIET = CHIEM THANH =PHU NAM TRONG LICH SU VIET-NAM TA CHI DAI TRUONG Bat thec Lu son chan diéa muc Chi duyén than tai thi son trung (16 BONG-PHA) I — MOT VAI QUAN DIEM: cia st-quan, sir-quan néi ti’p cia Ong NGUYEN-PHUONG Ong HO-HGU-TUONG ll — LAC VIET la CO VIET. II— SU THANH HINH SO-KHO1 CUA QUOC-GIA VIET-NAM. Iv— HIEN TUONG GOI LA NAM TIEN: gidng leu chuy$n nhan ching Vv — HIEN TUONG GOI LA NAM TIEN: gidog wu chuyn van-héa. vi— GIdr QUYET VAN Dé: Lich sit nhin tt bén trong céc bo pham tap thé, Gia tri twong-46i cha quan diém cae sit quan xwa. Nhitng thank qua cha trigt ly phé binh s& hoc hién tgi giap ich cho sy kiém tgo quan digm méi nh thé nao — Quan diém méi so-sinh voi khuyén cdo cha UNESCO — Quan diém méi voi thyc tai phue tap- cha quéc-gia — Quan diém méi va triéa vong kho sat twong lai. tapsan sirdja 45- L— MOT VAI QUAN DIEM BH cAy cé col, NUGC C6 NGUON. Lic 1én lén, khéng ai chi y 2 nhé minh da hoc cau ay vio fue nio cia cdi thdi hoc doc, hoc viét. Nhung digu quan trong chic ‘khdng phii & noi thac-m4c cd tinh cdch ly tri d6. Digu ta chi jy bay gid chinh 1a & sy tran tre tinh cim trong y nghia luanly to ediu noi li xc nhancé vé ling lo, cé vé « cdch tri» cia Idi khuyén kia. C6 1é chinh béi sy thic day tinh cim ma ban so ngwdi ta i tim qu4 kht cha Tap th? ‘Minh. Nhung ‘tty ché bat dau 46, ngwdi ta lai phan tin ra. Boi vi trong suy turdng, ngwdi ta phii duge huéng din bing ly-tri—bao him sy chip nhan va phi-nhan ohétog ly tei tap thanb, th «danh kha danh» quen thudc cia loai ngwdi, Ngwoi ta di tim biét gi va tlm biét bing cdéch nao qué khe cla quécgia dan-téc ? Ly té Xuyén, Trin thé Ph4p.. Ngé si Lién, Phan thanh Gian. Ngo thi Si.. ke nhan cu, ngo nghéch ghi chuyéa «tran ma, rin thin», ngwdi can. trong mot cdch vang ve, ghi chép, hay trong coi ngudi ghi chép nhitng doi vua, ho chia ké tiép nhau ngy tri trén mét ving dat nude, ké lai binh digén muén chen ngdi bit Xuan thu vio sich vd. Nhung cho di khéng ddng ¥ nhau vé vic phin chia thdi di,— Dinh 1a thuge ngoai by hay bin kj —, vé viéc chap thugn tritu dai — Trigu 1a «trigu ta» hay khéng —, cdc sir quan ngiy xuwa cia ching ta ciing xoay quan dim quanh sy phit ‘tritn cha dan téc dén thoi dai ho, & khu vyc ho séng. Lich stk durge ghi chép & day 1A lich si gianh s6ng déc lip cla dim con chau Thin néng, doi Hong bang, cé vua Hing, Lac hau, Lec twéng chéng d8i voi site dong béa cia ngwdi Ming gitng ‘manh, vira IA tha vira 1a thay & phuong bic, La thd cla ho nén inh dudi ho cho «son ha nam d& cw», 1A boc trd nén chip abin quan ditm «trung boa», «trung quéc» dem dat & déng bing Nhi ha, coi che tap th8 chung quanh 1a «phién», a clitur.. d8 md Ong cuong giéi, vira ting thém nguén sinh Iyc quéc gia, vira tranh xa dng thy khé chju ctr chic trong dch 6 1¢ lén trén dau, Bita phia dong, 46 tipsan sirdja nui bén tay déng khudn lai con dong phat tritm vé nam. Thvi Phép thudc, céc sir gia Tay phwong coi sy phat tnta 46 cia quéc gia Viet nam nhu mgt bing cé bign h$ cho cong trinh thyc dan cia ho. Céc sir gia ta thi nbim mat ch’p nhan ly thuyét 46 d& ly médt nitm an di trong qué khtr oai hing cla din téc so véi hiégn tai dau buén ma quéc gia phai chiu. Ciing nén leu ¥ rang quan ditm dé khéng phai 1a két qua cua mét chip nbgn cd ¥ thirc: 18i mdn dé di, vi quen thudc, khéng thic mfc thanh ty nhiéa ; cic sir gia cla ta cia thé ky 20 dem danh tir «nam tiga» chodng lén sy lim I6t mOt chitu suét gin mudi thé ky din dan téc Viet nam tir déng bing Nhi ha dén déng bing Ciru long, tiéu diét dan téc Chiém than, mt phin Chan lap ma cdc sit quan xua da lin luot ghi nbn, Cho néa méi c6 1di thwong vay, khéc muén, cing Idi bign hd Iting téng cha mét sit gia ding kinh vira qua adi: cw Nude Chiém thanh 14 nude Lam 4p ngay trréc da ting qua may trim’ nim, cing véi ho-Ly, ho Tran di dich, chéng véi quan Méng cd, khéng cho xim pham b& céi, lip nén mot miréc 6 vua, cé tdi, c& chinh tri, cé lugt phdp. Nhung chi hitm ngudi nwéc dy ct bay sang crép phd & dit Aa nam, thanh ra hai nude khong may khi hda higu duoc véi nhau. Dil d6i dich voi ohau thi khéng sau (sao?) trdnh divge cAi luat chung cdia tgo héa 1a khde cdn, yéu chét (...) Ching nhiing 1 dén ndi mat nuée véi chia Nguyén mA ching loai Chiém thanh bay gid cing ching cdn dugc may nghin ngudi nite, Mot nuréc xua oh thé ma nay nh thé, diu ring née fy dong héa véi nude ta mac léng song nghi .ciing throng tam thay cho nhitng owéc yeu héa khong trénh dwoc khéi cli hoa: «cd 16m nudt cd bé» (1). Khéng muén dirog trong con dung vach san, cé éng Nguyén Phong va éng Hé hitu Tirdng. (1) Trin tong Kim, Vigt nam sit lege, Tao Vigt tai bin Hin thir 5, Saigon, 1954, tr. 328. tapsan sirdja 47 Trinh bay lai thuyét cia dng Nguyén’ Phuworg noi céc bi «Lich st Lac Vigt» (1), «Tién trink hink thank cia dan téc Vige nam (2), a8 ti 46 tim xem 6ng 43t vi tri Lac vigt vao dau trong lich st Viet nam, that phai day ngai nging. Vi cd mot ngwdi, éng Bai hiu Sing khi hét sic dd dit bay td cho ong thdy nbéng du vét Le vigt cdn Iai trong sinh hogt din ching, di khiéa éng phdi rly bh, Tuy nbién mét Idi viét ra la d8 cho ké khdéc hitu, va ké khdc hity nhitng gi, mét phin tay vio mé kién thie cd sia cia ho, phan tng tinh cém cia ho. ¢4 khign ho thu nhin nh thé nao, nhung phin ign khdc cing 14 bdisy thyc nim trong nhitng ¥ kién phdt bitu kia 43 huéng din ho. Boi vay, ching tdi cing phdi tom luge thuyét cia éng Nguyén Phuong, dinh ninh ring 43 hitu theo nhw éng 5 cho moi ngwdi cing hitu. Ching ta cé th8 néi gon lai — sau nhitng loi dé dat tren — 1a éng Nguy&n Phuong muén nghi ring ngudi Lac vigt «khOng phii 1a t8 titan cha ngwdi Viet nam»; «khong phai din Lac viét, ngudi Vigt nam rét giéng dan Trang quéc: Ngwdi Viée nam ngdy nay gidng ngwoi Trung quéc vé c&-phuong dign nhin ching, cd v8 phyong dign phong tgc, tén gido, xi hdi va déng thoi khong gidng gi het vt cde phwrong dign dé véi ngwoi Vist xwa & dt cb-Viét ». Két lugn cé duoc 1a vi 6ng da tim tdi ranh mach ring « sé sich khong h® n6i ogudi Vigt & Nam vigt di di cw, tréi lai of nhitng thi ligu cho biét con dudng Nam tién cia din Trung hoa» Den ding bing Nbi hd © trong hon cinh m6i nay, nguwdi Trung quéc 43 (...), dau ft lu ohitu (...) ké triéc, ngirdi sau (...), lic dia & gin ngwdi Lgc-Viee, v8 sau méi lan dan ra mitn chau thd (-.+) Tiga tinh hinh thank dai mudi thé ky. Thdi gian 46, i a fim cho sgudi Trung-Quée di cu tit ddi nly qua ddi khéc déa & 4% Dai-Vie biéa thank ngwdi Vigt-Nam ...> (1) Dai foc Su pham, tap 1, nién khda 1960 — 6f Hud, 17—35; tap chi Bach khoa Thoi dqi, che 86 196 — 200, thang 3-5-1965, . (2) Tap chi Dgi hoc Hud, thang 6- 1963, 151— 219, Nhitng dong chit in xiéng trong trich vin sau la do ching tdi gach. 48 tapsan sirdia Thé 1a dit khodt. Ngubn géc xa xdi cia nude Vist» chi cd trong tuéng twong cia Ngd-si-Lién chir khéng cé trong sir thit...> Dan Lac-Viét ciing nhw dan Cham, Cao-Mién sau nly 44 tirng séng trén d&t Viét-Nam, nhwng khéng phdi 14 din Vigt-Nam, Khéng chju bing long & thdi ky xa xwa dy vé huyén ho¥e khé cho mét khéi éc duy ly kitu Aug. Comte ch4p thuan, ong Nguyén-Phyong rt manh m6t c4i: lich-siy Viét-Nam thu ng&n lai trong phan sang sia, rink mach dé chép nhin hon. Tri véi 6ng Nguyén-Phiong, éng Hé-Hiu-Twong muén gom lai coi lich str Lac-Vigt, Chiém-Thanh, Chan-Lap [a ba bé phan lich- sit cla Vitt-Nam, phat tritn déng -quy dén dd két thinh cao obit’ vio thé ky x9. Chién tranh gitta céc nuéc 46 1a cugc chin tranh phong kitn nhtr cuge chién tranh phong kitn & nuréc Phép, thé thoi... Ong din ching ring din Mitn ching han, khéng bj tiéu diét ma chi bd tiéng Mién néi ting Viét. Khong cé vin d& diét ching, chi c6 hitn twong thay thé ngén ngit, hién tugng atiéng nudt tiéng > théi. Ong vi vin minh Viet Nam nhw cdc ting Iép phd sa & Hau Giang: Nho, Phat, Lao vA Tay Phwong bei dap trén mOt nén vin héa ctrinh thuin> Viet nhu dat sét nhuyén két rom ra, tre thinh véch nha (1). Gia thuyét nay ding chi y & chd méi mé va téo bao cia né, Dang tic 1A n6 mat déi phan tic dong thuyét phgc khi dirge Ing trong nhitng chuyén ngg ng6n, ma qudi, titu thuyét, nim trong nhitng ethj kiéa» cia mot ldnghén, thf kin mA ohw hd vin Nguyéa mgnh Cén 44 néi, c6 don sin con dong rit lui khi thdt baila sé fam thanh «vé dep cla ngwdi nghé-sir, Tuy chuyén ma quéi déi véi ogwdi hitu biét chi 1a vién thudc boc dirdng dé $c gid binh thudng nudt troi duge nhieng ly thuyét khé khin, nhung vite trinh bay ly thuyét mai m4i diréi hinh thie ngy ngén cfing chéng t8 mot 3n ¥ hoai nghi khong che dau duge, U'u thé ching 1a nho & hinh thitc egt dda, bong bay, 16 ring nh 1A khéng thyc ma téc gid cé the vugt qua durge nhiog yéu kém ve luan cit, d& khong ai trich tic gid vA m¥t khdc ly thuyé c6 vé sudng sé, thu¥n nhit hon. (1) CO Hang Minh — Héa Ding, sé 7, ngdy 20-3-65, trang 9. tapsan sirdja 49 Danh ring 6c sing tgo lam nay sinh lugn thuyét cting ding bin ch&t véi mi khich déng trong tinh thin nghé thuat, nhwng ogudi di tim’ hitu vin mong trd laf chiu dung sy kbac khd tri thée a dirng noi nbitng bau vin xc ding, cho sit hoc, thanh mét khoa boc, cho ngwdi ta thdy 16 qui kht trong giéi han kha ning con nguwoi—cd ogwdi chi vach Mn ké thu nhan. Trén nén tang df, ching ta gang di tim vj tri dich thyc ctia ba tap th® Dai Vitt Chiém Thanh, Phi Nam trong lich ste Viét Nam. IL LAC VIET LA cé VIET Ph3i néi ngay ring, khi phat bitu Lac Viet 1a C3 Viét, ching toi muén kbfog djoh sy lita tye trong chuytn héa Lac Vigt — Di Vigt. Nhung ditu nly mac phii sy cin tré ctia ong Nguyén Phwong. Doi chiés ¥ twong voi Sng Nguyém Phuong that rat khé wi tinh ech nghiém tic, cin trong iia téc gid may. Si hoc mubn mgt khoa hoc nén cé cdi ty kiéu riéng cha né, mudn gat bé « nhitng ké Ig mgt trong ling», khéng chap nh4n ¥ kién cia nhitng ké khong chuyén mOn, hing k& kidng dirge én c¥p bing phuong phip lvén, nhitng ké chia «tién Igi ky khi», Cho nén md dau bai « Tign trink hink thank... », ng Nguyén di néu ra nhieng nguyén tic cin ban: «Tat cd cde dan tfc trén thé, gibi (..) déu la nhitng thir ngudi hon hop, khong thutin tty thuge vé mét foqi nhdt dinh. Vi vdy mit dita het sie quan hé clin chi y lh phdi tim ngutn géc dai da sb din ché khong phdi dirng igi & mét thank phiin nado, r8i bam chdc vdo 46 ni aS 1d ngutn g6c cia dén thc. Lily cdi gitng lam dwdng [i tim toi, gidng trong phong tyc, trong t6n gido, trong ngén ngit, trong nhdn ching (..) chwa di, cin (..) se thay adi cia dén tic qua trrdng Ky ch st... us Thm lich sit 1a phdi dya vio sit ligu, nhitng si ligu chink xdc, ddng tin chi khong dya vao nhitng chuygn u link, qudi ddn».~ Trong bai, rai réc dén cuBi cing cé6 nhitng bién h6 ly thuyét: 50 tapsan sirdja «Dya trén si liga, ching ti dd cB nhin vdo ngatn géc dén te Vigt Nam mt cach vd tw, khong d@ cho m6t thanh kién, hay mét ty thuyét ndo cé sin chi phéi. Ching ta cling bat chiréc tinh cin trong d6 dB trinh bay y kin, Truéc nh3t theo ¥ ching tdi, khdi ditm cho gid thuyét cia éng Nguyén Phyong 14 quan nitm ve sir litu va sy sir dung tai ligu. Tra Idi cdu béi thé ndo 1a tai itu, chung ta cd th® th’y ngay ding y hay khéng déng ¥ voi gid thuyét cta éng. St ligu, nhu dng da néi, phai chinh x4c, dang tin, chtr khéng phai nhitng chuyén u linh, quai dan. Ching ta phdi nghi ring quan nigm 46 cé hoi hep hdi, «Moi thir déu 12 tai ligu> (x). Tai liu chinh x4c, d4ng tin hay khéng, ding tin dén méc d@ mao 1a tiy & kha ning, sy trung thyc cla st gia cho phép. Nghe sir quan nha Nguyén k& chuy¢n Gia Long bj Tay Son riot, lénh dénh ngodi bitn bay ngay, bay dém, clu trdi bing duoc née ngot gifta bitn, chia thi hét khdt, cim hoi quay vé Phd Quéc, mot st gia méi hoc céch trl sao ching cho 46 1a chuyén” bia vé phiéc mang dé viong? Nhung bay ohin ky tir chd cia Ma Ly ma Nguyén Anh chay ra bitn, hay oho dén tu: lrgng Ién lao cia séng Ciru Long, hay nhin vaio mét tim ban dé vé d4y bitn noi nay, sao ta khdng cé mét gidi thich théa ding vé hién twong trén ? Boi vay, sich cla Trin thé Ph4p, Ly t€ Xuyén (a) cing 1a tii litu. Tai liu bai Jan: tai liu ghi nhgn qua khir truéc thdi dai ho va chirng tir vé y thitc tam ly cla thoi dai cdc thc gid a6 song. Ta khéng th4y 16i sinh hogt té 18 trong din ching duéi di Dinh qua cau chuyén Méc tinh 46 sao? Sao khéng nghi ring khi truyén (1) H. L. Marrou, De la connaissance Historique, Du Seuil, Paris 1961, 515, (2) Chung ti cn ctr trén hai bin dich, cht cha Gido su Lé hitu- Myc, Khai Tri xudt bin, 1961. tapsan sirdja 51 Man nwong ke viéc mot nha su, hit la Gia la Dd le, tir phirong tay qua ta & chda Phtic Nham «hay lam phép dirng mOt chins, 46 1a dau vét, néu khong la Bala mén gido, cling 1a mét hinh thie Phat giéo nfng hink thie Fakir vio- thoi Si Nhigp ? Nhéng bing ching nay, 468i chiéu véi nhimng khai quit cB hoc vé na vin minh Lac Trirdng, dau cé phai 18 nhéng tai lite mo h8, quy my ? Chin cd thanh Troie, vin minh Mycéne, Cnossos lam sao phét kien dirgc, néu Schieleman coi quytn Iliade, Odyssée 1a két tinh tir tudng tuong phong phi cia anh cubng 43 Homére nto 6? Cau chuyén 18 di vua Hing tr} yl 2000 nim that khé tin, nhung sao ta khéng nhin thay & 46 sy gidi thich cia thoi dai Ly Tran vé sy ph6i hyp bin chat vin héa xwa ci cia dja phyong vin héa Austro - asiatique — véi nhiing yéu tS vin héa phuong bic trian xuéng ma ho Trin cé 1é khéng quén 18 noi phat xudt cha ong t3 ho? B¢ ba Lac vurong, Lac hau, Lac tuéng tré thanh Hing viong, Lac bau, Lac trong; con cA siu thanh con giao, con long; con chim Lac thanh Tién, 46 sao khéng phii 1a cS ging gidi thich chuy&n héa sau thoi déc lap, nhitog truyén théng thdi tién-ngoai-thudc ? Vay kh6ng phi 1a thi_ligu khéng ding tin, nhiéog chinh gi6i han kién thire cia ngwoi khdo sat d& khiém tdi ligu khéng ddng tin. Roi tir sy bat c4p dé, ngwdi khao sét 44 chen vao trong luan cit minh nhing phén dodn day thién kiéo. MA hw ta 44 biét, si hoe, muén tré thanh mgt khoa hoe, phai loai trie nhitng phdn dodn gid tr md mgt ngudi cim diu 1a Ly t& Than. Nim 72a, & Hoan Chau, Mai thic Loan lam loan day quan 40 ven, litn minh voi Lam 4p, Chan Lap, Kim Lan chéng Trigu dinh. Nam 791, td trudng DS anh Han vay DS hd phi. Nim 819, lai c6 logn cla Duong Thanh, cyu Thi st Hoan Chau ma Dai Vigt Sie ky ghi thém 1a addi doi Ham chi dan mudng» Nhitng chivng c& nay khéng th® bd qua dirgc, nhung 6éng Nguyén Phuong 43 cd rit tim quan trong hién dién cha ngudi dja phwong én cho d4m loan quan 40 van, liga minh véi céc nude, do mOt ngudi den da lam chi, chi 1a mot cufe ndi day hoi .gay mé vasb lwgng quan Iinh’ chi 1a twong truyén, trong khi chap nhan khéng bin cai, s6 lwgng 4o van nha do Cao Bitn cit (ctr bd dng a, 3 ngwdi & mét nha thi La Thanh hdi 46 6 téi trig dan? ). Trong khi 46H. Maspéro (z) dira trén ché& «An nam tha inh», «An man man cy? a2 oxic dinh Hic dé la Probablement un seigneur thai ou muong. Din ban xi cdn 6, Iai thém duge hoc cdch t8 chit két tp xi héi, cdi biéa sinh hoat, strc mgnh méi cia ho lam e dé quaa quytn tri nham. Vi lé 46, Ly Bi khéi quan thi ngwdi theo dau tién la Trigu Tc, tP trugng Chau Diéa (b9 Ige cia chdng Ba Trung). Va khi thua quan, Ly Bi khéng chay vé mién xuéi, noi ng Nguyéo Phuong gid @jnh cé ddng bio cia Ly, ma Iai chay vé phfa Chiu Dién, qua Mé Linh, Phong Chau (2), toin 1a dja ban cla dam chi twéng chéng d8i Ma Vin bOi dau ky nguyén! (1) Etude d'Histoire d’Annam, B.E.F.E.0., 1918/3, 29. 2) Dai Vide St Kj, sad, 211, 212, Trong khi dep loan Nam Chiéu, Cao Bi8n dén Phong Chau thi gip 5 van ngwoi man di dang git lia; bén chém giét. Chign djch giaoh hong thuc nay; hin khOng phdi chi ddng cham dén quan Nam Chiéu, cho nén phi higu dam man di néi & day la thd dan vay. tapsan sirdja 59 Il. SY THANH. HiNH So’ KHOI CUA QUOC GIA VIET NAM Vay se lién lac Lac Vitt — Dai Viét 4 duc ching mink, Nhung ditu dé khéng cd ngbia 1a ta ch3p thuan mét sy tién tritn dan dj, thuin nhdt ching téc, di dua d4m thd dan trung char Bic Vigt tix giai dogn b§ lac dén giai dogn td chitc thanh quéc gia, cdi bd dch ngoai thugc. Trén quan ditm dong, Dai CS Vigt cd khic voi Lac Viet — ditu dé khong cé gi lam ngac nhién — nhung 46 1a sy khéc bigt cin thiét cia tiga héa chi khong phi khéc bigt gay nén boi nhitng ngudn géc khéc nhau. Hay bit diu tir noi ojo ma thoi gian va chi¢ng cé cho phép nhgn biét; bay cd ditng Iai trong vin d@ quy dinh. Dém thd dan sinh séng & trung chau Nhi Ha khong phai chi 1a mt dim dan 1é loi, ma 1a b6 phgn cha t@p th@ vin héa lon nam tran vé-phia bic Chi tuyén Gidi dén tan sdng Duong ti. Dai bo phin dé, cla tap thE 46, truée sire tran In cia vin minh phuwong bic, 43 gia nh4p vao hang ngi Trung Hoa voi cdc tén Ngé, Sé, Viet (1) (1) Xin_xem bai éng Nghiém Tham 4% dfn, chi y dén nghia thyc sy huéng din nhitng Iuan ci cha éng Hd hitu Tong, vé dao Trung Quang trong céc iu thuyét vA Jugn thuyét cha 6ng; Tu m& Thién, Sé Ky 113, 8a, do éng Nguyéa Phuong (Tiéo trinh,.., 165) trich, Vé y ign danh tinh chit nhan nén van minh néng nghiép Sam rong Sen cia ba P, Laviosa Lambotti, ta nhan thdy ring y ba cé ham sy cach bigt dan t6c, van héa cia hai mign nam, b&c trong thoi dai lich si, khi ba néi dén cuge nam tién cha nhitog ngu®i Méng cd hioh thai méi (Mongolofde néomorphe) theo 43 ding, 43 sat. V8 y kigm néa néng nghiép Samrong Sen phat xudt tir trung tam Hoing-Ha, ta nén hru Jy dén kién gidi ngwge lai cha G. Clark (La Préhistoire de l'Hamartlé, P.BP., Paris, 1962, 238) chi trong ring d&u vét hat Ia tréa minh ad gdm & thén Yangshao, thugé Ha Nam vao khoing 1500 nim truéc tay lich, ching cé’ xa nhdt a6 & tn cing gi¢i han ving trdng lia khién ngwéi ta nghT ring hia do dam néng din ha lua Duong Tir d& tring vio théi d3 da moi. M6t ban 45 v8 Trung Hoa thoi That qudéc trong La Chine Ancienne ‘ P.U.F, Paris, 1964, 88, 89) ciia J. Gernet khign ta Iu y aén cdc didm: dja gidi nue S& thong xudng phia nam obi cdi bj, nude Vist & ving Giang Ha nim trofg khu vyc Chién quéc, con sét phia nam dja gigi thi cé cac «rg» Duong Vigt, «rg» Man Viét, arg» U Viét 60 tapsan sirdja Strc tran Mn a5 vé phia nam bj ngin ted, mét phan vi sy chong 48i quyét ligt cia dan dia phirong, (trudng hop Djch hu Téng, An Duong Vong), mét phan vi sy tan 13 & trung tim Hoang Ha (Tan, Han, Sé), phan niva tryc tiép te nguyén nhan trén, vi sy cét ce cha quan lai Tritu dinh (trong hop nha Trigu). Dém ngwei bi sp nhap vao Trung Hoa 46 khéng phai chju déng héa dé dang. Khéng néi dén dim din Mitu tir, kh6ng néi dén nwéc Dai Ly, Nam Chiéu sau nay, ta thay sy cudng ép dé xudt hi¢n phin nio trong tu trio vin hoc, triét ly mién Duong Tie Giong digu bi ai cla Sé tir so s4nh véi sinh hogt noha thuin, dim thim cia Kinh Thi; trit ly Dao gi4o cé ddu vét tin tuéng n& thin cia nin néng nghigp & Truong giang, trong kbi tim céch situ béa da chirng ts m6t méi hoang mang, lac dng, tiée thong, hodi nitm qué kh, kh4c véi mdi sinh hogt tu tudng phirong bic vikng tin noi higu qua cla co cdu xd hoi duéi sy bio tre cha byc «thién», «de> Sy khic bigt dé lam gidtu cho tw tueéng Trung Hoa, nhwng cfing lam bing ching cho ditu ta xic nhfn 1a dim thd dineIrvdng giang di vao dai gia dinh Trung Hoa vin chwa thay hda dong dugc con séng bén “18 tap th? 46 mot thdi gian khd lau, va y phic ve ditu 46 manh téi ndi gay thanh mét trdo lut tu tudng riéng, Dim thd dan Lac Viet cé mgt It I6i sinh hogt nong nghitp va mét t3 chive chinh tr] dya tren co sd a6, cd hai d8u cé tinh céch th so: rugng an nuéc nhd théy tritu, xbi bing cuéc dé trau, he théng giai cp vi cdc tén trong sich Tau 18 Lac virong, Lac hau, Lac twéng. Sink hogt néng nghitp 46, ngwoi Tau dwong thdi khOng biét dén. (1) Cho nén chic khéng phii 18 véi y lap dj ma gido sw Trin kinh Hoda d@ nghj tim géc ch Lac & tigsg Chim 1 alauk mitng (piéce) (2). (1) Loi chi sd (2), (3) cia Maspéro, bid, 8 (2) Trin kinh Hda. Giép sw Naojiro Sugimoto va hoc thuyét trong cufn sach méi cla Tién sinh: Nghién cia v8 lich si Béng nam Dai hoc. 1-1959, 101.— Khdo v8 dauh ‘xwng Giao Chi, Bat hoc, 7-1960, 146. tépsan sirdja 61 Thdi tin thgch Samrong Sen cd déu vét nong nghiép (1). Va trung chau Dong nai hién nay, di bj che lap & at bang du cdc the dyng cg dua nuéc vio rugng, méi cé, cil cd (m4y bom, xa quat, giu tit) vin cho thy ré ngwdi ta cdn ding hinh thtre rudng Lac, vi 46 1a cd4ch dan dj nbdt, t6n ft céng nhat: néng dan cdc ving séng Vam Cd, ch& Ide tritu len, cudc My mot trd rugng cho nuée séng chay vao; mia trén vdng cao (Gia Djnh; Binh Duong, Bitn Hoa) dugc tring trén luéng, chira rénh dyéi chan cho nude ngot theo thiy triéu ra vao hang ngay khdi thii géc ma lai khéng phii tui, Léi_ léy nuéc rugng thd so dén nh vay tét cd khong phii chy dén thé ky 17, nhitng ngwoi mitn ngoai vio chi cho, ngwdi ta méi biét dugc. Cho nén ching ta d& nghi goi nét vin minh néng nghiép 46 mét tén chung 1a Lac dién 8 chi nhy mét hinh thie duyén hadi cia nén vin minh Samrong Sen ma ngudi ta muén ghép cho toan ving Déng nam A. Sttc 4@ khing cia ntn vin minh phyong nam dirye yéu 15 thién nhién gitip d&: khi hau 3m wét, gay git mién nhige d6i cing dim ring rim hoang vu cita né tao ra, ngin tro nhitng todn quan phirong bic trong chirng myc ma nhitng titn bd ky thuat cia Trung Hoa chira giép ho vurgt qua. Sire chéng déi cla thién nhién phéi hyp khi ning voi dim dan ban xi cang ngay cing manh hon, Khéng phi ngiu nhién ma cic nuéc bén dedi Chi tuyén Gidi ddu khong bf ogudi Trung Hoa xam chiém qua nhitng cugc tién quan 8 at lic @iu rdi Iai tan thc vi dich t8, déi khdt lic sau. Bién gidi khéng phii chi mang ¥ nghia mdt ngin c4ch thuin tty thién nhién ma cdn 1a mét (wong vach co din phan djnh hai linh vyc vin héa Nhung tic dgng cia vin héa Trung Hoa trén Dat C3 Vite Kkhéng phai cé tinh c4ch titu dit, phd hogi, D4m Lec hau, Lac -twéng khi dwgc Trigu Da cho quyén cai tr] dan ho 48 éng ranh tay déi phd voi Hin Va dé, Lit “hau, 44 thu nhan phan nao quy mé (1) P. Laviosa Lambotti, sdd. M. Giteau, Histoire du Cambodge, Didie Paris, 1957, 8-9.— A. Dauphin Mennier, Hisloire du Cambodge, P.U.F. Paris, 1961, 8, 9. 62 tipsan sikdja

You might also like