TRKYE, NGLTERE VE IRAK HKMETLER BEYNNDE ANKARA'DA 5 HAZRAN 1926 TARHNDE

MNAKT HUDUT VE MNASEBATI HASENE HEMCVARI MUAHEDENAMES

Bir taraftan
Trkiye Reisicumhuru Hazretleri
Ve dier taraftan
Hametl Byk Britanya ve rlanda Kraliyeti Mttehidesi, Maveray Ebhar Britanya arazisi Kral ve Hindistan
mparatoru Hazretleri ve Hametl Irak Kral Hazretleri.
Lozan da imza edilen 24 Temmuz 1923 tarihli muahedenin Trkiye ile Irak arasndaki hududini tayini
hakkindaki ahkamn derpi ederek Irak mstakil bir devlet ve kendisiyle ngiltere arasnda mnakit 10
terinievvel 1926 ve 13 Kanunusani 1926 tarihli muahedelerden mmbais mnasebat mahsusay tanyarak hudut
mntakasnda aralarndaki ahenk ve hsn amizii ihlat edebilecek her gna hadisat bertaraf etmek arzusiyle.
Bu bapta bir muahede akdine karar vermiler ve bervehizir murahhaslarn tayin etmilerdir: yle ki:
Trkiye Cumhuriyeti Reisi Hazretleri:
zmir Mebusu ve Trkiye Cumhuriyeti Hariciye Vekili Dr. Tevfk Rt Beyefendi Hazretleri:
Hametl Byk Britanya ve rlanda Kraliyeti Mttehidesi Maveray Ebhar Britanya arazisi Kral ve
Hindistan imparatoru Hazretleri.
Hainetl Britanya Kral Hazretlerinin Trkiye Cumhuriyeti nezdinde fevkalade sefir ve murahhas
asaletl Sir Ronald Charles Lindzey. K. C. M. G. C. B. C. V. O. Hazretleri.
Hametl Irak Kral Hazretleri.
Irak Mdafai Milliye Vekil Vekili Miralay Nuri Sait, S. M. J. D. S. O. Hazretleri.
Marnileyhim yolunda ve muntazam bulunan salahiyetnamelerini tebli ettikten sonra ahkam atiyeyi
kararlatrmlardr:
Birinci Fasl
Trkiye ile Irak arasndaki hudut
Madde - 1
Trkiye ile Irak arasndaki hatt hudut Cemiyeti Akvamn 29 terinievvel 1924 tarihli itimanda takarrr
etmi olan gzergaha tevfikan bervehizir sureti katiyede tayin edilmitir.

(Brksel hatt hududunun tarifi)

- Merbuttur -
Mamafih baladaki hatt hudut Auta ve Alamun cenubunda bu iki mahalli yekdierine rapteden yolun Irak
arazisinden geen ksmn Trk arazisi dahilinde brakmak zere tadil edilmitir.
Madde - 2
Birinci maddenin son fkras kayd tahtnda mezkr maddede tesbit edilen hatt hudut ibu muahedeye
merbut 1/250000 mikyasnda harita zerinde tersim edilmitir.
Metin ile harita arasnda ihtilaf zuhurunda metin muteber olacaktr.
Madde - 3
Birinci maddede tasrih edilen hatt hududu arazi zerinde tayin etmek zere bir tahdidi hudud komisyonu
tekil edilecektir. bu komisyon Trkiye Hkmeti tarafndan tayin edilecek iki ve Britanya ile Irak Hkmetleri
tarafndan mtereken tayin edilecek iki murahhas ile muvafakat buyurduu takdirde svire Reisicumhur'u
tarafndan svire tebaas meyanndan tayin edilecek bir reisten mrekkep olacaktr. bu komisyon srat
mmkine ile ve her halde bu muahedenin mevkii meriyete vaz'ndan itibaren alt ay zarfnda itima edecektir.
Komisyonun mukarrerat eksireyeti ara ile ittihaz edilecek ve bilcmle tarafeyni aliyei akideyn iin vacibrriaye
olacaktr.
Tahdidi hudut komisyonu her halde ibu muahededeki tarifat pek yakndan takibe gayret edecektir.
Komisyonun masarifi Trkiye ve Irak arasnda mtesaviyen taksim edilecektir. Alakadar devletler komisyonun
vazifesini ifa edebilmesi iin lazmgelen ikamet amele, malzemeye (kazk, iaret ta) mtaallik bilcmle
hususatta gerek dorudan doruya gerek memurini mahalliye vastasiyle tahdidi hudut komisyonuna muavenet
etmei taahht eylerler.
Mezkr devletler bundan baka komisyon tarafndan vazedilecek nirengi mevzilerine, hudut iaretlerine,
kazk ve alametlere riayet etmei taahht ederler.
Hudut iaretleri birinden dieri grlebilecek surette vazedilecek ve zerlerine numara konulacaktr.
Bunlarn mevkileri i1e numaralar bir harita zerinde gsterilecektir.
Tahdidi hudut zabtnamei kat'isi ve buna merbut haritalarla vesaik nsha olarak tanzim edilecek ve
bunlardan ikisi hem hudut devletlerin Hkmetlerine ve ncs musaddak suretleri Lozan Muahedesini mza
eden devletlere tebli edilmek zere Fransa Cumhuriyeti Hkmetine ita edilecektir.
Madde - 4
Birinci Madde mucibince Irak'a terkedilen arazideki ahalinin tabyeti Lozan Muahedesinin 30 - 36 nc
maddelerine tevfinkan halledilecektir:
Tarafeyni aliyei akideyn mezkr muahedenin 31, 32, 34 nc maddelerinde mnderi hakk hiyarn ibu
muahedenin mevkii meriyete girdii tarihten itibaren on iki ay mddetle cari olabileceini kararlatrmlardr.
Mamafih Trkiye, baladaki ahaliden hakk hiyarlarn Trkiye tabyeti iin istimal edenlerin ibu haklarn
tanmak hususunda serbesti hareketini muhafaza eder.
Madde - 5
Tarafeyni akideynden her biri birinci Maddede tasrih edilen hatt hududu kati ve taarruzdan masun olmak
zere kabul ve bunu tadile matuf her trl teebbsten tevakki etmei taahht eyler.
kinci Fasl
Mnasebat hasenei hemcivari
Madde - 6
Tarafeyni aliyei akideyn bir veya bir ka msellah ehasn civar hudut mntakasnda yamagerlik veyahut
evaket icras maksadiyle vukubulacak istihzaratna yedi iktidarlarnda bulunan bilcmle vesait ile muhalefet
etmei ve bunlarn huduttan mruruna main olma mtekabilen taahht ederler.
Madde - 7
On birinci maddede zikredilen salahiyettar memurin civar hudut mntakasnda yamagerlik veyahut
ekavet icras iin bir veya bir ka msellah ehasn istihzaratta bulunduklarn istihbar ettikleri zaman
yekdierlerini mtekabilen ve bila imhal haberdar edeceklerdir.
Madde - 8
On birinci Maddede zikredilen salahiyettar memurin bulunduklar arazi dahilinde ika edilmi olabilecek
bilcmle yamagerlik ve haydutluk efalinden mtekabilen yekdierlerini haberdar edeceklerdir.
Haberdar edilecek taraf memurini, yedi iktidarlarnda bulunan bilcmle vesait ile bunlarn faillerinin
huduttan mruruna mani olmaa gayret edeceklerdir.
Madde - 9
Msellah bir veya bir ka ehas civar hudut mntakasnda, bir cinayat veya crm ika ettikten sonra dier
hudut mntakasna ilticaya muvaffak olduklar takdirde bu son hudut mntakas memurini ibu ehas silahlariyle
ve yama ettikleri eya ile birlikte kanuna tevfkan tebaas bulunduklar tarafn memurinine teslim etmek zere
tevkif etmee mecburdurlar.
Madde - 10
Muahedenin ibu fasln tatbik edilecei hudut mntakas Trkiye'yi Irak'tan tefrik eden btn hudut ile bu
hududun bir ve dier tarafnda yetmi beer kilometre derinliinde bulunan mntakadr.
Madde - 11
Muahedenin ibu faslnn tatbik ile mkellef salahiyettar memurin bervehizirdir.
Umumi teriki mesaiyi tanzim ve ittihaz olunacak tedabirin mesuliyetini deruhte etmek
zere:
Trkiye tarafndan Askeri hudut kumandan.
 Irak tarafndan: Musul ve Erbil mutasarrflar.
Malmat mahalliyenin ve tebligat mstacelenin teatisi iin,
Trkiye tarafndan: Valilerin muvafakat ile tayin edilecek memurin.
Irak tarafndan: Zako, Amadiye, Zibar, Rovandoz kaymakamlar.
Trkiye ve Irak Hkmetleri gerek on nc maddade zikredilen daimi hudut komisyonu marifetiyle ve
gerek tariki siyasi ile yekdierini haberdar ederek esbab idariyeden dolay salahiyettar memurlarnn listesini
tadil edebilirler.
Madde - 12
Trkiye ve Irak memurlar dier taraf tebaasndan olup bilfil onun arazisinde bulunan aair resa, eyh
veyahut dier azas i1e resmi veya siyasi mahiyeti haiz her nevi muhabereden istinkaf edeceklerdir. Tarafeyni
akideyn hudut mntakasnda bir veya dier devlet aleyhine mteveccih hi bir gna propaganda tekilatna ve
itimaa msaade etmiyeceklerdir.
Madde - 13
Muahedenin ibu fasln ahkamn icrasnn teshil ve umumiyetle hudut zerinde mmasebat hasenei
hemcivariyi idame etmek zere vakit vakit Trkiye ve Irak hkmetleri tarafndan mtekabilen tayin edilecek
msavi adedte memurinden mrekkep daimi bir hudut komisyonu teekkl edecektir.
Bu komisyon en az alt ayda bir kere ve ahval icabettirdii takdirde daha ziyade itima edecektir.
Munavebeten Trkiye ve Irak'ta itima edecek olan bu komisyon muahedenin bu faslnn ahkamnn icrasna
mteallik mesaili ve alakadar hudut mntka memurlar arasnda bir itilafa mncer olmyan dier her nevi hudut
mesailini sureti dostanede halletmek vazifesiyle mkellef olacaktr. Komisyon ibu muahedenin mevkii meriyete
girdii tarihi takibeden iki ay zarfnda birinci defa olarak Zako'da itima edecektir.
nc Fasl
Ahkam umumiye
Madde - 14
Her iki memleket arasnda menafii mtereke sahasn tevsi etmek maksadiyle Irak Hkmeti ibu
muahedenin mevkii meriyete vaz' tarihinden itibaren yirmi be sene mddetle bervehizir alaca aidatn yzde
onunu Trkiye Hkmetine tesviye edecektir:
a) 14 Mart 1925 tarihli imtiyaz mukavelenamesinin onuncu Madde mucibince "Trki Petroleum"
kompani'den.
b) Baladaki imtiyaz mukavelenamesinin altnc Maddesi mucibince petrol ihra edebilecek olan irketlerden
veya ehastan
c) Balada zikredilen imtiyaznamenin 33 nc maddesi mucibince teekkl edebilecek olan muavin
irketlerden.
Madde - 15
Trkiye ve Irak, dost devletler arasnda cari usule tevfikan bir iadei mcrimin muahedesi akdetmek zere
mmkn mertebe sratle mzekerata girimee karar vermilerdir.
Madde - 16
Irak Hkmeti kendi arazisinde ikamet eden ehas ibu muahedenin imzasna kadar Trkiye lehindeki
efkar ve harekat siyasilerinden dolay iz'a ve tazip etmemei ve kendilerine tam ve mutlak bir affn umumi
bahetmei taahht eyler.
Bu bapta ita olunmu hkmlerin kaffesi iptal edilecek ve derdest bulunan bilcmle takibat tevkif
olunacaktr.
Madde - 17
bu muahede, tasdiknamelerin teatisinden itibaren mevkii meriyete girecektir.
bu muahedenin ikinci fasl, bu muahedenin mevkii meriyete girdii tarihten itibaren on sene mddetle mer'i
kalacaktr.
 bu muahedenin mevkii meriyete girdii tarihten itibaren iki sene hitamnda tarafeynden akideyni her biri
ibu fasl kendisine aidiyeti itibariyle feshetmek hakkn haiz olacaktr. Keyfyeti fesih ihbar edildii tarihten bir
sene sonra messir olacaktr.
Madde - 18
bu muahede tarafeyni aliyei akideyn tarafndan tasdik edilecek ve tasdiknameler mmkn mertebe
sratle Ankara'da teati edilecektir. Muahedinin musaddak suretleri Lozan muahedesini imza eden devletlere
gnderilecektir.
Tasdikan lilmaal balada isimleri zikredilen murahhaslar ibu muahedeyi imza ve zirini temhir etmilerdir.
Ankara da 5 Haziran 1926 tarihinde nsha olarak tanzim edilmitir.
(mzalar)

MERBUT
Trkiye ile Irak Arasndaki hudut
Madde - 1
Trkiye ile Irak arasndaki hatt hudut Cemiyeti Akvamn 29 terinievvel 1924 tarihli itimanda takarrr
etmi olan gzergaha tevfikan bervehi zir sureti katiyede tayin edilmitir:
Dicle nehri ile Habur aynn noktai iltikalarndan bed ile Habur aynn hatt mutavasst veya Talvegin'i
takiben mezkr ayn Hazil ay mltekasna kadar;
Syomez'den geen ay mltekasnn membana doru kilometrede kain bir noktasna kadar Hazil
aynn hatt mutavasst veya Talvei:
Bu noktadan itibaren syomezden geen ay kolu havzasnn imalindeki tepeye kadar arka doru giden
bir hatt mstakim;
Bu havzann imalindeki tepeden Bilaki dana kadar;
Bu noktadan itibaren Bayco aynn Robozak'taki kolunun menbana kadar;
Bu ay ile Robozak'n ark - cenubu arkisindeki 6834 rakmndan inen ayn Robozak'n cenubunda kain
mlteka ksmma kadar;
6834 rakml tepeden imal - ark imalisindeki boaza kadar bir hatt mstakm;
ark istikametini takiben bu boazdan inen kk ay Talvei'nin Habor ay ile noktai iltikasna kadar;
Habor ay mansna doru tahminen bir buuk kilometre boyunca mezkr ayn Aro ve Ceramos
mntakasndan inen bir ay ile iltikasna kadar;
Bu ay takiben, Kaure'den gelen ay imalde brakarak birincisi Ceramos'tan ve ikincisi Aro'tan inen iki
mhim kolun yekdieriyle telakisine kadar;
Bu mltekadan balada mevzuubahis olan iki kolun arasndaki sularn hatt taksimi zerinde 6571 rakmna
arka doru mntehi olan bu vadi Talvei;
Evvelkinin arknda kain 9063 rakmna kadar bu hatt taksimi meyah ve sonra Lizen ay havzasnn cenup
tepesiyle Ceramus'tan gelen kol havzas ve tepesinin noktai telaksine kadar;
-Oradan inen Zap ay kolu havzasnn imal tepeleri boyunca bu sonuncu tepe hatt;
zkaya'nn tahminen iki kilometre'e garp -imali garbisindeki tepesine kadar;
zkaya'nn kurbunda ve imalinde, arkisinde kain bu zirvenin Zap kolunun menbana kadar bir hatt
mstakim;
Zap ayna kadar bu kolun mecras;
Zap ayna menbasna doru takiben Bayoka'nn bir kilometre cenubunda kain bu noktaya kadar;
 Bebehi'nin cenubundan ve (Cal) n imalinden geen ay havzasnn cenup tepesine kadar ark
istikametinde,
Berican'dan geen Zap kolunun cenup hatt balas boyunca imtidat eden ve (ilok) un garp - cenubu
garbisinde Avmarek'in menbana yakn bulunan noktaya kadar bir hatt mstakim;
bu menbaa kadar bir hatt mstakim;
Bu membadan (Avmarek) in garbi kolu, (Kesrik) ve (Nevrek) arasndaki boaza inen kk ay mltekasna
kadar,
Bu kk ay kendi menbana kadar,
Mltekas Nervek imalindeki Avmarek'in ark kolundan mteap suya kadar en ksa mesafe;
Bu su kendi mansabna kadar;
Bu mltekadan Avmarek ile Rudbarin sularnn ayrld hatt balaya olan en ksa mesafe;
Bu hatt bala eh Muammer kurbunda ve imalinde bu aya akan Rutbarin kolu membana en yakn olan
noktaya kadar;
Bu membaa kadar bir hatt mstakim;
Balada zikrolunan: kol-de-nin bir az cenubunda ve ayn mansabna kadar mansabna doru akan
Rutbarindir;
Bu ay kendi membana kadar;
Bu membadan Rutbarin ve (Herki) nin ark ve kurbundaki emsi Dinan kolu sularn ayran hatt balaya
kadar en ksa mesafe;
Bu noktadan ibu kolu besleyen en yakn aya en ksa mesafe;
Bu ay ve maruzzikir kol emsidinan suyuna kadar;
Bu mltekadan emsidinan suyu havzasnn cenubi tepesine en yakn mesafe;
Bu tepe (Boyah) n ark ve kurbunden geen Hacbey ay ve kolunun beynindeki zirve hattiyle tekatu
noktasna kadar;
En ksa bir hatt mstekim zere Hacbey ayna kadar uzayan bu tepe hatt;
Hacbey ay menbana doru ran hududuna kadar.
ngiltere Sefiri Sir Ronald arl Lindzey ve Irak Murahas Nuri Sait Paa taraflarndan Trkiye Cumhuriyeti
Hariciye Vekili Tevfik Rt Beyefendiye yazlan 5 Haziran 1926 tarihli notann tercmesidir:
Bugn beynimizde mza edilen muahedenin on drdnc maddesine atfen unu beyan ederiz ki bu
muahedenin mevki meriyete vaz'n takip eden on iki ay iinde Trkiye Hkmeti mezkr maddede
mevzuubahis olan aidattaki hissesini sermayeye tahvil etmek arzusunda bulunduu takdirde Irak Hkmeti
arzusundan haberdar edecek ve mezkr Hkmet ihbar vak takip eden otuz gn zarfnda bu maddenin
tamam ifas zmnnda Trkiye Hkmetine be yz bin ngiliz liras tesviye edecektir.
Dier taraftan urasda mukarrerdir ki Trkiye Hkmeti mezkr aidattaki menafiini evvel emirde Irak
Hkmetine bir tarafn salisin tediyeye amade olabilecei fiattan daha yksek olmamak zere mbayaa etmek
frsatn vermeksizin elinden krmama taahht eyler.
Teati edilen ibu notalarn bugn imza edilen muahedenin cz' mtemmimini tekil ettii takarrr
etmitir. Bu vesile ile ihtiramat faikamz tecdit ederiz.
5 Haziran 1926
(mzalar)
Hariciye Vekili Tevfk Rt Bey Efendi tarafndan ngiltere Sefiri Sir arl Lindzey Cenablarna ve Irak
Murahhas Nuri Sait Paaya yazlan mttehidlmeal mektuplarn tercmesidir:
Aramzda bugn imza edilen muahedenin on drdnc maddesine atfen bervehizir vukubulan
beyanatnz havi olarak bugnk tarihli gnderdiiniz notay ahiz ve senet ittihaz ettiimi arzederim.
Bu muahedenin mevkii meriyete vaz'n takip eder on iki ay iinde Trkiye Hkmeti mezkr maddede
mevzuubahis olan aidattaki hissesini sermayeye tahvil etmek arzusunda bulunduu takdirde Irak Hkmetini
arzusundan haberdar edecek ve mezkr Hkmet ihbar vak takip eden otuz gn zarfnda bu maddenin
tamami ifas zmnnda Trkiye Hkmetine be yz bin ngiliz liras tesviye edecektir.
 Dier taraftan uras da mukarrerdir ki Trkiye Hkmeti mezkr aidattaki menafiini evvel emirde Irak
Hkmetine bir tarafn salisin tediyeye amade olabilecei fiattan daha yksek olmamak zere mbayaa etmek
frsatn vermeksizin elinden karmama taahht eyler.
Teati edilen ibu notalarn bugn imza edilen muahedenin cz' mtemmimini tekil ettii takarrr
etmitir.
(mza)