AS FUNCINS SOCIAIS DA LINGUA. BILINGUISMO, CONFLITO E DIGLOSIA.

ESTEREOTIPOS E PREXUIZOS LINGUISTICOS: A SA REPERCUSIN NO USO.

A maiora dos Estados son multilinges, xa que neles conviven das ou mis linguas que
estn en contacto. A reflexin sobre este feito lvanos a falar de dous conceptos: o
bilingismo e a diglosia.
Bilingismo: cando se falan das linguas, pero en situacins que poden ser moi diversas,
de maneira que se deben establecer os seguintes conceptos:
Bilingismo individual: a capacidade que ten unha persoa de utilizar das linguas,
anda que difcil determinar o grao de dominio que se ten nas das. O mis frecuente
que predomine unha sobre a outra.
Bilingismo social ou diglsico: a situacin mis comn de contacto entre linguas.
Flase de sociedade bilinge cando no seu seo se empregan das linguas diferentes
como medio de comunicacin, sendo unha boa parte da poboacin individuos bilinges.
O bilingismo social non estable, senn que comporta desequilibrios e tensins, e por
iso se fala de diglosia e conflito lingstico.
Bilingismo territorial ou colingismo: un territorio est dividido en das zonas con
linguas diferentes. unha situacin pouco frecuente e atopmola en Estados como
Blxica, onde unha zona, Flandes, ten o flamengo (neerlands) como lingua oficial e
outra, Bolonia, o francs.
Diglosia: cando das linguas son usadas con valor social diferente: unha (lingua A)
destinada s funcins consideradas de mis prestixio (a funcin laboral, institucional, cultural
e internacional) e outra (lingua B) sase en relacins cotis e informais (a funcin local e,
sobre todo, a familiar).
No caso de Galicia, a desigualdade entre galego e casteln remntase a varios sculos atrs.
A lingua dominante ou lingua A, o casteln, foi acaparando gradual e progresivamente cada
vez mis mbitos: a Administracin, o ensino, a Igrexa... mentres que a dominada ou lingua B,
o galego, viuse reducida ao uso oral, coloquial ou familiar. Isto provocou en moitos
galegofalantes unha especie de autoodio cara a lingua propia que tivo como consecuencia
comportamentos diglsicos.
No Estado espaol, o desequilibriodiglsico est a ser suavizado desde o restablecemento da
democracia, que permitiu a restauracin dos gobernos autonmicos e a institucin do galego,
do uscaro e do cataln como linguas oficiais, xuntamente co casteln.
Consecuencias da diglosia:
Como consecuencias mis visibles da diglosia, exemplificadas co galego (lingua B) e co
casteln (lingua A) temos:
A restricin de usos do galego por presin do casteln: hai un emprego claramente
minoritario nas funcins cultas da lingua: medios de comunicacin de masas, sistema
educativo, rganos de administracin locais, xulgados, igrexa, estamento militar, mbito
empresarial...
Os prexuzos lingsticos: crase unha identificacin do galego coa falta de cultura e
co atraso social e do casteln co prestixio social, co progreso e a modernizacin, o que
redunda nun sentimento de minusvalorizacin por parte dos galegos da sa propia
lingua. o que se denominou autoodio e ten como desenlace a perda progresiva de
falantes.
As interferencias lingsticas: a influencia do casteln no galego contamina todos os
niveis da lingua, particularmente o lxico. Anda que hai interferencias do galego no
casteln (no te s, se sent en mi colo...) son mis numerosas as interferencias do
casteln no galego.
Polo tanto, a relacin entre das linguas en contacto inestable, o normal que cada
unha delas intente ocupar espazos que anda non lle son propios provocando as unha
tensin nos usos lingsticos coecida como conflito lingstico.
Conflito lingstico:
Prodcese cando das linguas coexisten nun mesmo territorio nun contexto de desequilibrio e
tensin entre elas. Bsicamente o conflito lingstico ten das sadas posibles:
A substitucin lingstica: significara o desprazamento do galego por parte do
casteln, dicir, a desaparicin do galego. A lingua dominante imponse completamente
lingua minorizada.
A normalizacin lingstica: implicara a superacin, por parte do galego, da situacin
de subdesenvolvemento na que se encontra. Conseguir, polo tanto, a recuperacin do
prestixio social e de mbitos de uso, de xeito normal, en todas as sas funcins.
Estereotipos e prexuzos lingsticos:
Os prexuzos son preferencias ou rexeitamentos que sentimos por unha cousa ou por unha
idea antes de coecela. Os prexuzos basanse en estereotipos, ideas simplificadoras
atribudas a un grupo de seres s por pertenceren a el.
Os prexuzos lingsticos son as preferencias ou rexeitamentos que sentimos por fonemas,
palabras ou linguas enteiras; os estereotipos lingsticos son as crenzas simplificadoras
sobre as linguas e os seus falantes.
A funcin mis importante dos prexuzos o uso que se fai deles para manter e xustificar a
superioridade dun grupo. A sociedade galega sufriu durante sculos unha situacin que
propiciou o asentamento dun sentimento de inferioridade e de autoodio, esta a raz dos
prexuzos e valoracins negativas sobre o idioma, que teen como consecuencia ltima o
incremento dun concepto negativo, individual e colectivo.
As situacins de bilingismo diglsico e conflito lingstico estn estreitamente relacionadas
cos estereotipos e prexuzos lingsticos. Os estereotipos (incultura, rudeza...) que as clases
dominantes adoitan atribur s clases populares transmtense a travs da escola, a prensa...;
as clases populares, moitas veces, acaban por asumilos como verdadeiros. Estas visins
negativas lvanse das persoas s linguas e orixinan prexuzos lingsticos negativos.
Entre os prexuzos lingsticos mis comns estn:
1. A suposta falta de utilidade do galego: "O galego llanos do exterior", "O galego non
xera riqueza".
2. O galego asociado pobreza e ao atraso: "O galego unha lingua de pobres e
ignorantes", "O galego unha lingua rural".
3. O galego como sinal de descortesa: "Cmpre renunciar ao uso do galego por
respecto s persoas forneas".
4. A suposta imposicin do galego: "O galego importo por unha minora".
5. O galego como marca ideolxica: "O galego est marcado ideolxicamente".
6. A caracterizacin prexorativa do galego: "O galego normativo unha lingua
artificial". "A maiora dos galegos non fala galego, senn castrapo".
Todas estas crenzas, convenientemente estendidas e promocionadas, acaban sendo cridas
por moitos falantes do galego, que rematan por desprezar e abandonar a sa lingua. Estas
crenzas serven para dar sustento ao bilingismo diglsico e ao proceso de substitucin.
importante poer ao descuberto estes prexuzos e combatelos para evitar que se sigan
transmitindo.