Ege Corafya Dergisi, 15 (2006),51-59, zmir

Aegean Geographical Journal, 15 (2006), 51-59, IzmirTURKEY

CORAFYA, KLTR VE TURZM: KLTREL TURZM

Geography, Culture and Tourism: Cultural Tourism

Gzde EMEKL
Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi Corafya Blm, 35100 Bornova, zmir
<gozde.emekli@ege.edu.tr>

(Teslim: 30 Haziran 2007; Dzeltme: 30 Ekim 2007; Kabul: 30 Kasm 2007

(Received: Jun 30, 2007; Revised: October 30, 2007; Accepted: November 30, 2007)

Abstract
Geography explores human-nature relations from different perspectives and it is closely related to
tourism and culture. Culture reflects differences in natural environment, it influences and is influenced
by natural environment. As a result of occurrence of different cultures in different natural
environments, people demand to experience in different cultural environments and this leads tourism
development of recreational demand.
Visualization possibilities of geographical data which is collected via observations, interview and
questionnaires as maps, images, figures and graphics make geographical studies more attractive. In
other words, it is one of the most important advantages of geography that touristic or cultural regions
and values or touristic attractions can be shown by some maps and figures instead of long texts.
To attract notice to the relation of geography, tourism and culture in tourism geography studies and to
the role of geographers in tourism studies in general is main purpose of this study. Especially, the
contributions of geographers in tourism geography and cultural tourism literature played an important
role in shaping this study.
Key words: Geography, culture, tourism, tourism geography, cultural tourism.

z
nsan ve mekn ilikilerini eitli boyutlarda ele alan, sentez yapan, ilikiler kuran corafya, kltr ve
turizm ile yakndan ilikilidir. Doal evrenin farkll kltre yansmakta, kltr hem doal evreyi
hem de toplumu etkilemekte ve etkilenmektedir. Farkl evrelerde farkl kltrlerin ortaya kmas,
kltrleri tanma isteini gndeme getirmi, bu durum elenme-dinlenme talebi ile birlikte turizmin
gelimesine, corafya-kltr ve turizm arasndaki ilikinin glenmesine neden olmutur.
52 Gzde EMEKL

Alan aratrmalar, gzlem, grme, anket uygulamalar sonucunda elde edilen verilerin harita, resim,
diyagram ve grafiklerle neden-sonu ilikisi iinde ok boyutlu olarak sunulmas corafyaya olan
ilgiyi artrmaktadr. Baka bir anlatmla; turizmin ya da kltr blgelerinin ve varlklarnn herhangi
bir yerdeki daln ya da yrenin turistik ekiciliklerini sayfalarca anlatmak yerine birka harita ve
grafik ile gstermek corafyann nemli avantajlarndan biridir.
Turizm corafyas aratrmalarnda kltrel turizme ve corafya-kltr-turizm arasndaki ilikiye
dikkat ekmek, corafyann ya da corafyacnn turizm corafyas ve kltrel turizm
aratrmalarndaki roln belirlemek almann temel amacn oluturmaktadr. zellikle dnyada
kltrel turizme ilikin almalar izlenirken corafya-kltr-turizm arasndaki ilikinin younluu ve
konuyla ilgilenen corafyaclarn varl aratrmann ortaya kmasnda etkili olmutur.
Anahtar kelimeler: Corafya, kltr, turizm, turizm corafyas, kltrel turizm.

ilikin almalar takip edilirken corafya-kltr-

Kavram Olarak Corafya, Kltr, Turizm ve
Turizm Corafyas
Bilimin ortak zellii farkl bak alar ve
amalar dorultusunda deiik aratrma
yntemlerini kullanarak elde ettikleri verileri kendi
bilimsel disiplinleri iinde deerlendirmeleri ve
sunmalardr. nsan ve mekn ilikilerini eitli
boyutlarda ele alan, sentez yapan, ilikiler kuran
corafya, birok bilim dalna gre avantajl bir
konuma sahiptir (zalar, 2003). Bilimsel
kimliine 19. yzylda kavuan corafya, bilgi
btnl salamas nedeniyle teden beri dikkat
ekmekte, hatta corafyann aratrma konular
bal bana bilim dal olarak nem kazanmaktadr.
Yntem olarak dier bilim dallarndan farkllklar
gsteren, alan aratrmalar, gzlem, grme,
anket uygulamalar sonucunda elde edilen verilerin
harita, resim, diyagram ve grafiklerle neden-sonu
ilikisi iinde ok boyutlu olarak sunabilen
corafyaya ilgi giderek artrmaktadr. Bununla
birlikte olaylara farkl ve ok boyutlu bakabilen
corafyaclar zaman zaman aratrma konularnn
seiminde ve konunun snrlarn izmekte bir
takm zorluklarla karlamaktadrlar (Tunel,
2001,s: 88). Szgelimi, nfus corafyas, ekonomi-
sosyoloji-demografi ile turizm corafyas,
ekonomi-sosyoloji-iletme ile kltrel corafya da
yine sosyoloji-antropoloji ile akmaktadr.
turizm arasndaki ilikinin younluu, konuyla
ilgili literatr zenginlii ve corafyaclarn varl
aratrmann ortaya kmasnda etkili olmutur.
Corafi ve kltrel farkllklar teden beri
insanlarn dikkatini ekmekte turizmi gndeme
getirmektedir. Turizm mekan ve kltr
etkilemekte ayn zamanda kltrden ve mekandan
etkilenerek tm dnyaya yaylan bir hareket olarak
nem kazanmaktadr. Son yllarda fiziki ve beeri
corafyay; turizmin eitli ynleriyle (turizm-
evre-kltr ve dal ilikileri) birletiren turizm
corafyas beeri corafya iinde kendine nemli
bir yer edinmeye balamtr. lkemizde
corafyaclarn turizm ile ilgilenmeleri olduka
yenidir. Turizm corafyas ile ilgili yaynlar,
aratrmalar, tezler son yirmi ylda artmaya
balamtr.
Corafya, en basit tanmyla insan ve mekn
ilikilerini inceleyen bir bilim daldr. Dier bir
ifadeyle corafya yeryzn insann yaam alan
olarak aratrmaktadr.. Ayn ekilde corafya
birbirinden farkl doal beeri, ekonomik, tarihi ve
sosyal ortam ve olgulardan kaynaklanan karmak
sorunlar, kendi ilke ve yntemlerine uygun olarak
aratrp, zellikle insan ve onun yaama alan olan
doal ortam esas alarak zmler sunmaya alr
(Elibyk,1997,110).

Bu aratrma; turizm almalarnda corafyann
dier bilim dallar kadar etkili olduunu anlatmak,
corafyaclarn aratrmalarn toplumla ve dier
bilim dallaryla paylamak, corafyann gcn
yaplan projelerle gstermek amacyla
planlanmtr. zellikle, dnyada kltrel turizme
Doann yaratt ancak insan tarafndan zellikle
son iki yzyldr hzla deitirilen dnya zerinde
corafi almalar younlamaktadr (Tmertekin,
zg,1997). Yaanlan meknn fiziksel
zelliklerini fiziki corafya, insann meknda
oluturduu faaliyetleri, ekilleri ise beeri

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 15, 51-59, (2006)
 Corafya, Kltr ve Turizm: Kltrel Turizm 53
Geography, Culture and Tourism: Cultural Tourism

corafya incelemektedir. nsan ile evrenin
karlkl olarak birbirini ne ekilde etkiledii
corafyann ve corafyacnn temel k noktasdr
(Erin, 1973). nsann mekn kullanma ve
dzenlemesinde ekonomik, toplumsal ve siyasal
faaliyetlerin etkili olduu bu nedenle beeri
corafyann olduka dinamik ve gncel bir alma
konusu olduu bilinmektedir. nceki yzyllarda
yerbilimi (fiziki corafya) ile gelien corafya
gnmzde kltr-evre ya da insan-evre
konular ile dikkat ekmektedir (Doanay, 1993).
nsann yaam alan olarak setii yerlerin
farkll yaama biimine, kltrne dorudan
yansmaktadr. Kltr insann doa karsnda
doayla birlikte yaamn srdrebilmesi iin
rettii her eydir (Gven,1994, 48). Kltr bir
topumun ya da toplumlarn birikimli uygarl
olup, corafyadan etkilenmekte ve
etkilemektedir. Daha ak bir anlatmla; insann
yaamn devam ettirdii herhangi bir doal
evrede inaa ettii binann yap malzemesinden,
geim ekline ve giyim tarzna kadar pek ok unsur
corafyadan etkilenmektedir. Doal evrenin
farkll kltre yansmakta, kltr hem doal
evreyi hem de toplumu etkilemektedir. Kltr bir
eit evreye uyumdur. Kltr bir halkn yalnzca
hayat tarzlar mozaii deil ayn zamanda hkim
deer ve inanlarn da kapsayan bir kavramdr.
Kltr ile corafyay birletiren kltrel corafya,
kltr gruplar ve toplumun meknsal ileyii
bakmndan ortaya kan meknsal eitlilikleri
corafi bir yaklamla ortaya koymaktadr. Dil,
din, ekonomi, ynetim ve dier kltrel olgularn
bir yerden dierine deime ya da ayn kalma
yollarnn tasvir ve analizi kltrel corafyann
inceleme konusudur (Ar, 2005, 320).
Farkl meknlarda farkl kltrlerin ortaya kmas
kltr ile corafyay buluturan ve turizmi
gelitiren noktalarn banda gelmektedir.
Geleneksel mimari, dinsel motifler, yerleme, arazi
kullanm, klk kyafet tarz, el sanatlar, yemekler,
mzik, gzel sanatlarla ilgili eserler hem kltrel
corafi grnmn bir paras hem de corafya-
kltr ve turizmin odak noktasdr.
Farkl evrelerden farkl kltrlerin domas bu
kltrleri tanma ve dinlenme-elenme istei
turizmi dourmutur. Gezmek, grmek, dinlenmek,
deiik kltrleri ve meknlar tanmak iin
yaplan seyahat ve konaklamalar turizmin en temel
tanmdr. Doal evre zelliklerine dayal doal
ekicilikler, insan faaliyetlerine dayal kltrel
ekicilikler, sanatsal olarak yaratlan zel tr
ekicilikler olarak bir snflandrma yapan Inskeep,
(1991,77) corafyann nemine dikkat ekmektedir
(zg, 1998,173). Turizmi tarihle corafyann
bulutuu yer olarak tanmlayan N. Johnson
(1996) kitle turizminde bu kaynaklarn
pazarlandn belirtmektedir (zg, 1998,18).
Turizm faaliyetine katlan insan tm yaamn
doal evrede srdrmekte ve eitli kltrel
ihtiyalarn geici bir sre iin farkl corafi
blgelerden karlayabilmektedir.
Turizmin kaynan oluturan doal varlklarn
onu yan sra gemiten gnmze kadar toplumlarn
meydana getirdii eitli uygarlk ve sanat
harikalarnn yeryznde oluumunu ve daln
salayan etkenler turizm, corafya ve kltr
birletirmektedir. Bu nedenle corafya-kltr ve
turizm ilikisi olduka eskiye dayanmaktadr.
Turizmde ekicilik ok nemli bir faktrdr ve
corafi bilgilere byk bir ballk gsterir
(Gunn,1988,107). ekicilik kaynaklarna bal
olarak ok eitli turizm trleri ve turistik
etkinlikler ortaya kmaktadr. Ky-deniz turizmi,
krsal turizm, yayla turizmi, ekoturizm, kltrel
turizm, inan turizmi, k turizmi, doa
yryleri, bisiklet turlar, yama parat, atl
doa yryleri gibi oaltabileceimiz turizm ile
ilgili pek ok kavram isimlerinden de anlalaca
gibi corafyadan esinlenmekte, hatta turistik
ekiciliklere uygun turizm trlerinin gelitirilmesi
corafyann gcn kantlamaktadr. rnein
gne-kum-deniz kullanlan en nemli corafi
ekiciliktir, bunun yannda ilgin yaam rnekleri,
farkl kltrler, deiik tatlar, yemekler, kyafetler
turistik imaj ya da marka yaratmada son yllarda
daha ok kullanlmaya balamtr (Ylmaz Y, ve
izel, B, 2000, 457).
Kltr ve turizm; corafyann tanmndaki gibi
meknsal farkllklarn yaratt bir olgudur.
Turizmin bir yerlemeyi nasl etkileyip deiime
uratt, bu deiim srasnda yerlemede nasl
toplumsal-ekonomik-meknsal etkiler

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 15, 51-59, (2006)
54
yaratabilecei, turizmin mevsimlik zelliinin
nfusa nasl yansd, ulamla ilikisi turizm ve
corafyay birletirmekte ve turizm corafyasnn
ortaya kmasna neden olmaktadr. Beeri
corafyann alt inceleme dallarndan olan turizm
corafyas; insan topluluklarnn iinde yaad,
doa ile birlikte oluturduklar doal ve kltrel
varlklar turizme ynelik incelemekte, insanln
ortak miras olan doal ve kltrel evre
deerlerinin turizm amal kullanlmas, korunmas
ve gelecek kuaklara aktarlmasnda etkin grevler
stlenmektedir. Baka bir anlatmla turizm
corafyas insanlarn gittikleri turistik yerlerin
corafi konumu, yzey ekilleri, iklimi, bitki
rts, termal kaynaklar, tarihi ve kltrel
varlklar ile ilgilenmektedir.
Gnmzde insanlar bulunduu yerden geici bir
sre iin baka yere seyahat etmeye ynelten
etkenlerin banda corafi farkllklar
bulunmaktadr. Yaanlan yerde ihtiya duyulan
gezip grme dinlenme-elenme kendini yenileme
gibi ihtiyalarn turizm ile karlanmas corafi
blgelerin sahip olduu turistik ekiciliklere gre
eitlenmektedir.
Tm dnyada ky turizmi egemenliini korusa da
son yllarda farkl ve yeni araylar gndeme
gelmektedir. Turizme kaynak oluturan doal ve
kltrel varlklarn yeryznde deiik evre, yre,
blge ve lkelerde var oluu corafya, kltr ve
turizmi bir araya getirmekte, yeni turizm trlerinin
gndeme gelmesinde corafyann nemini
artrmaktadr. Turizm iin zellik arz eden
lkelerin konumu, doal ve kltrel varlklarn
evre, yre, blge ve lkelere gre dalm, ulusal
ve uluslararas turizm hareketlerinin niceliksel ve
niteliksel olarak gsterdii farkllklar turizm
corafyasnn aratrma konular arasndadr. te
yandan corafyann dnda turizm ile ilgilenen
aratrmaclar da corafyann nemini vurgulamak
iin Turizm Bakanl'na bal Corafi Keifler
Dairesi kurulmasn ve Corafi Keifler
Yksekokulunun almasn nermitir (Eser,
2000, 428). Aratrmac, bylelikle tm blgelerin
turizm corafyas kapsamnda envanter
hazrlanmas ve bu envanterin her yl
gncelletirilerek doa yry, kamplk,
bisiklet ve atla gezinti, motokros, jeep safari,
daclk, maaraclk, avclk gibi turistik aktivite
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 15, 51-59, (2006)
Gzde EMEKL
gzerghlarnn belirlenmesinin kolaylaacan
ileri srmtr (Eser, 2000,428).
Corafya, aratrma yntemleri itibariyle turizm
ve kltr ile ilgilenen dier bilim dallarndan
farkllk gstermekte, turizm bilimine yntem
olarak da katkda bulunmaktadr. Alan
aratrmalar, gzlem ve grme, anket
uygulamalar sonucunda elde edilen verilerin;
harita, resim, diyagram, grafiklerle neden-sonu
ilikisi iinde ok boyutlu sunulmas corafyann
en nemli avantajlarn oluturmaktadr. Kltr ve
turizm ile ilgilenen bilim dallarnn corafyadan
yararlanmalarnn en nemli nedenini bu grsel
corafi malzeme zenginlii oluturmaktadr.
Szgelimi turizmin herhangi bir yerdeki daln
ya da yrenin turistik ekiciliklerini, turistik
gzergahlarn sayfalarca anlatmak yerine birka
harita ile gstermek corafya ve corafyaclar
adna nemli bir ayrcalktr.
Kltr ve turizmden kltrel turizme
Kltr ve turizm arasndaki iliki; kltrn
turizme yol amas ve turistlerin gittikleri
gezdikleri yerlerin kltrne etkileri olmak zere
iki ekilde orta kmaktadr (Usta 2001, 87).
Gnmzde iletiim-ulam aralarndaki
gelimeler ve kreselleme insanlarn deiik
kltrleri grme, renme, tanma merakn
krklemi bu arzu kltrel turizmi dourmutur
(Nuryanti,1996, 255). Kltrel turizm festival,
folklor, tiyatro, sergi gibi sanat etkinliklerine
katlmak, gemi ve yaayan uygarlklar ile
kltrel deerleri tanmak, tarihi yerleri ve
toplumun yaam tarzlarn grmek amacyla
yaplan gezidir (Aydn, 1990, 27). Gnmzde
insanlar eski medeniyetlerin ya da kltrlerin
izlerini grmenin yan sra kendi kltrleri
dndaki yerel kltrlere de ilgi duymaya
balamlardr. Doa koullarna bal kalmadan
turizmi tm yla yaymak, turizme bir dinamizm
kazandrmak, lke kltrn yerli ve yabanclara
tantmak, korumak, gemie ve gelecee sahip
kmak iin kltrel turizmin gelitirilmesi nemli
bir avantaj salamaktadr.
Dnyadaki turizm anlay deimeye balam,
doa ile btnleme, gemi kltrn izlerini
yerinde grme, kltrel temaslar, yaam tarz,
 Corafya, Kltr ve Turizm: Kltrel Turizm
Geography, Culture and Tourism: Cultural Tourism
inan sistemleri, el sanatlar al-veri ortamlar,
elence biimleri ilgi eker olmutur.
Anonimleen, her yerde olabilen standart kimliksiz
rnler ve yerlere ilgi azalmakta, itici
bulunmaktadr. Kltr; doru olsun ya da olmasn,
kalite ve sekinlikle ilikilendirilirken, turizm;
ticaret ve kitlesellikle ilikilendirilmektedir.
Burada kltrel turizmin ibirliine dayanaca, ne
kltr ne de turizm olmadan var olamayaca
unutulmamaldr (Garrod, 2001, 1050).
Turizm aratrmalarnda ve yaynlarnda kltrel
turizm bir turizm tr olarak adlandrlmakta,
tarihsel-kltrel yerleri gezme olarak
tanmlanmakta ve bu turizme konu olan yer adlar
sralanarak aratrmalar tamamlanmaktadr.
Herhangi bir yerdeki kltrel turizmi anlatan
almalar az olduu gibi metotlar arasnda da
farkllklar bulunmaktadr. Oysa tm dnyada ve
lkemizde ky turizmi ve buna ilikin almalar
olduka fazladr. Kltrel turizmin geliimi
gemie dayanmakla birlikte; geliimi ve bununla
ilgili almalar olduka yenidir. Kltrel turizme
yeterince ilgi gsterilmemesindeki en nemli
nedenlerden biri kltr kavramnn tam
anlalamamas, ziyaretlerin mze ve ren yerleri
ile snrl tutulmas, gnbirlik olmasdr. Dier bir
ifadeyle lkemizde kltrel ekicilikler tur yaratan
ekiciliklerin tesine geememektedir. Konaklama
yaratmayan, destekleyici turistik ekicilik ve
rnlerle birletirilemeyen, mze ve ren yeri
ziyaretleri ile snrlanan, yerlerde hem halkn hem
de aratrmaclarn ilgisi turizme
ekilememektedir. Bir gnde ne kadar yerli
yabanc ziyaretleri olmakta, kltrel turizm mze
ve ren yerleri ziyaretleri ile mi snrl kalmakta?
Yerel kltr rnleri ne kadar kullanlmakta?
Kltrel turizm kapsamnda yerel ynetimlerin ya
da zel giriimcilerin katklar ve yatrmlarn
boyutu gibi sorular yantlamak kolay deildir. Bu
nedenle kltrel turizme konu olan yerlerde
gelimenin boyutunu belirlemek son derece
glemektedir. Kltrel turizm zel bir ilgi
sonucunda gndeme gelmekte, dier turizm
trlerine gre daha yava gelimekte ve buna
ilikin almalar da snrl kalmaktadr. Bu insanlar kendi gemileri kadar dier lkelerin
kapsamda kltr ve kltrel turizmin temel
zelliklerini sralamak, konunun anlalmasn
yardmc alacaktr (Richards, 1996):
55
Her lkenin kltrel deerleri kendine
zgdr, avantaj ve dezavantaj gibi
deerlendirme imkn vermez.
lkelerin ortak miraslarn renmede
toplumlara frsat salar.
Maddi-manevi kltrel deerler turizm
yoluyla maddi deer kazanr.
Kltrel turizmin kendisi bir propaganda
ve reklm aracdr.
Kltrel turizmin mevsimlik olma zellii
yoktur. Turizmin zamana-mekana
yaylmasnda etkili bir aratr.
Kltrel turizm iyi bir planlama, tantm ve
organizasyonu gerektirir.
Turistik rn eitlendirilmesinde dnya
markas yaratmada en etkili rol kltrel
kaynaklar oynar. Dier bir ifadeyle, talep
yaratma, talep eitlendirme, turistik rn
yaratma, rn eitlendirmede kltrel
turizm ayrcalkl bir yere sahiptir.
Kltrel turizm, turizmde arz-talep
dengesinin salanmasnda etkin bir gce
sahiptir.
Kltrel turizm temel olarak korumaya
olanak salar ancak iyi ynetilemedii
takdirde kltr varlklarnn ypranmasna,
bozulmasna, deer kaybetmesine de yol
aabilmektedir. Baka bir anlatmla,
kltrel turizmde nemli olan bir dier
nokta da dier turizm trlerinde olduu
gibi arz-talep arasndaki dengenin
salanmasdr. Szgelimi, ky turizminde
kalabalktan sklan, verilen hizmeti
beenmeyen turistin bir baka sahil
beldesinden memnun kalmas mmkndr.
Fakat kltrel turizmde byle bir seenek
yoktur, ziyaret edilen eserlerin ou
dnyada tek ya da eine az rastlanr
zelliktedir.
Son yllardaki sosyal deimeler, kltrel turizmin
gelimesinde nemli rol oynamaktadr. Modern
yaamn insann sadece gnlk gereksinimlerini
karlad ve gemile ilgili deneyimler
kazandramad ileri srlmektedir. Bu nedenle
gemilerine de ilgi duymaya balamlardr. Bu
kltrel turizmin talep ynyle ilgili bir
gelimedir. Ulam ve iletiimin gelimesiyle
klen dnyada yeni yerleri tanma, eski ve farkl
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 15, 51-59, (2006)
56
kltrleri yeniden kefetmek ve turistlerin
hizmetine sunmak iin almalar ise arz
olanaklarn geniletmektedir. zellikle gelimi
lkeler 1980'lerden sonra kltrel turizm ile ilgili
politikalar retmeye balamlardr. nk her
yerin kendine zg bir kltrel kimlii ve gemii
vardr. Hibir yerin veya lkeninki bir dieriyle
karlatrlamaz. Bu avantajdan yola kldnda
en nemli turizm trnn ya da turistik rn
bileeninin kltrel turizm olacana
inanlmaktadrlar.
Kltrel turizm ile ilgili almalarda, kltr
turizmi, kltrel turizm, tarihi turizm, miras
turizmi eklinde eitli kavramlarn kullanld
bilinmektedir (Doaner, 2003,3). Hepsi birbirinin
iinde olan bu kavramlar arasnda snr izmek
gtr. Doal ve kltrel miras, tarih ncesi ve
tarihi devirlere ait bilim, kltr, din ve gzel
sanatlarla ilgili bulunan yerst, yeralt veya su
altndaki tm tanr tanmaz varlklar olarak
tanmlanmaktadr. Miras ve tarihsel kaynaklar
kltrel turizmi dourur, gelitirir. Corafya, doal
ve kltrel miras kucaklayan bir kavramdr.
Szgelimi lkemizde delta ve traverten alanlarnda
antik kent kalntlar gibi doal ve kltrel mirasn
i ie olduu alanlar bulunmaktadr. Pamukkale
travertenlerindeki Hierapolis kenti, Byk
Menderes deltasndaki Milet ve Priene kentleri,
Kk Menderes deltasndaki Efes kenti doal ve
kltrel kaynaklarn sentezini gerekletiren
rneklerdir (Doaner, 2001, 135).
Gnmzde maddi ve manevi deerlerden oluan
kltr miras zerindeki almalar ve koruma
ynndeki antlamalar-szlemeler giderek nem
kazanmaktadr. Kltr ve tabiat varlklarndan,
tarihi, arkeolojik, kentsel ve doal sitler, ant, ren
yeri, hyk, tmls, klliye, cami, kilise gibi
maddesel kltr kalntlar kltrel miras
oluturan unsurlardr ve bu unsurlar yasalarda
korunmas gereken yerler olarak belirtilmektedir (
Doaner, 2003, 2). Ayrca, soyut yada manevi
kltr deerleri olarak ele alnan gelenek
grenekler, folklorik deerler, dini inan ve
ibadetler, mzik, dans, yeme-ime alkanlklar da
kltr oluturan dier eler arasnda bulunmakta
ve kltrel turizmi tamamlayan unsurlar olarak ilgi
ekmektedir.
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 15, 51-59, (2006)
Gzde EMEKL
Turistlerin kltrel mirasa ilgileri sonucu gelien
kltrel turizm tarihsel yerlerin, mzelerin,
kalntlarn, fuar ve festivallerin ziyaret edilmesi ile
gelimeye balamtr. Kltrel turizmin rnleri
gemie ve gnmze ilikin olarak
farkllamaktadr. Gemi medeniyetlere ilikin
kalntlarla birlikte, yaam biimleri, gelenek,
grenekler, festivaller, mzik ve elence trleri, el
sanatlar, yemek trleri ve alkanlklar kltrel
turizmin en nemli rnleri arasnda kreselleen
dnyada giderek nem kazanmaktadr. Ancak her
kltrel rn, mze ya da tarihi bir alan belirgin bir
turizm ekicilii yaratmayabilir. Kltrel ekicilii
turistik rn haline getirmek, imaj ve marka
yaratmak planlama ve tantm almalarn
gerektirmektedir.
Kltrel turizm gnmzde kreselleme ile
birlikte yeniden nem ve deer kazanmtr.
Kltrel turizmdeki rnlerin temelini kltrel
ekicilikler oluturmaktadr. Kltrel ekicilikler
blgeden blgeye farkllklar gsterir. Bu
gerekten yola kldnda kltrel turizmin ilevi;
estetik ve sanatsal zellikler (estetik temsil) tarih
ve kltrel miras (sembolik alan), bir yerin zel
karakteri (deneyim) olmak zere balkta ele
alnr ( Schweitzer, 1999, 1-2). Schweitzer, bu
ilevlerin nemini ynden irdelemektedir
(Schweitzer, 1999, 3-4).
Deer artrc yn: Kltrel turizm
toplumdaki farkl kltrel yap
zelliklerini genel kltrel yap
zelliklerine ekleyerek onun deerini
artrr.
Farkllk oluturucu yn: Kltrel
turizmin uyguland alanlar
benzerlerinden farkldr, zel karakter
tar.
Rekabeti yok edici yn: Kltrel
yaplarn farkll deiik turizm
alanlarnn olumasn salar. Bu
farkllklar kltrel turizmin uyguland
alanlar arasnda rekabeti nler. Dier bir
ifadeyle kltrel unsurlarn kyaslamas
yaplamaz. Avrupa Birlii oluturulmas
srecinde de bu ilevlerden yararlanlm,
her blgenin kltrnn korunmas
gerektii ileri srlmtr.
 Corafya, Kltr ve Turizm: Kltrel Turizm 57
Geography, Culture and Tourism: Cultural Tourism

Avrupa Turizm Enstits (ETI), kltrel turizmin Sonu

blge iin salad ekonomik, toplumsal, kltrel
yararlar ve ortaya kabilecek olumsuzluklar Corafya, kltr ve turizm arasndaki iliki
yle sralamaktadr ( Fuchs, Gasser, ve olduka gldr ve bu ilikinin rnlerinden
Weiermair, 1998, 26): birini kltrel turizm oluturmaktadr. Corafya
turizme kaynak oluturduu kadar, turizmin alansal
Blgeye zg doal ve kltrel mirasn,
geliimi ve etkilerini ynlendirmekte, mekn
geleneklerin kltrel turizm kayna olarak
etkilemektedir. Corafya, kltr ve turizm
kullanlmasn salar.
arasndaki iliki birbirlerinden karlkl etkilenen
Kltrel turizme katlanlar yksek satn
ve dier bilim dallarn da etkileyen bir gce ve
alma gc nedeniyle blge iin yksek
neme sahiptir. Herhangi bir doal evrede
katma deer salar.
milliyetleri, rklar, dilleri, dinleri, gelenek ve
Talep eitlilii yaratarak turizm grenekleri farkl olan insanlarn oluturduu
kaynaklarnn ar kullanm nler kltr ve sanat rnlerinin ortaya karlmas,
Yeni i olanaklar yaratr. deerlendirilmesi, korunmas corafya-kltr ve
Var olan talepleri gelitirerek geleneksel turizm arasndaki ilikinin boyutu turizm
turizm faaliyetlerine ek katklar salar. corafyas yaklamlar ile aklanabilmektedir.
Kltrel turizmin blge asndan ortaya
karabilecei olumsuzluklar da gz ard Bir yreyi dierlerinden farkl yapan ayrcalklarn
etmemek kltrel kaynak ynetimine zen doru olarak tanmlanmasnn ve hangilerinden, ne
gstermeyi gerektirmektedir. ekilde yararlanlarak turizm amal
Kitle talepleri blgede ar kalabalk kullanabileceinin saptanmasnda corafyaya
oluturabilir. nemli grevler dmektedir. Corafyann dikkate
Turist taleplerine ynelerek, blgenin alnmad, turizmin canland blgelerde yerel
otantik zellikleri kaybolabilir. corafi zelliklerin tmyle gz ard edildii,
Blgenin tarihsel sre iindeki baz baka corafyalarn rnlerinin pazarlamasna
dnemleri taleplere uygun olarak yeniden alld, bu ekilde blge doasnn ve
geree uygun olmayan ekilde kltrnn erozyona urad, istenen sonucun
dzenlenebilir. alnmad grlmtr.
Sz konusu olaslklar dikkate alndnda kltr te yandan uluslar aras kltrel turizmde rekabet
mirasnn turistik kullanmnda koruma-kullanma stnlklerinin analizinde corafi verilere ihtiya
arasndaki dengeyi oluturmann olduka nemli duyulmaktadr. Kltrel turizmde sorun oluturan
olduu grlmektedir. Bu nedenle Kltr kltrel kaynak envanteri oluturma, kltrel
varlklarn ya da kltr mirasn ortak ilkeler kaynak ynetimi, kltrel kaynaklarn
dorultusunda evrensel boyutta korumak amacyla deerlendirilmesindeki modelleme-model alanlarn
oluturulan nemli uluslararas kurulular ve saptanmas almalarnda corafyaya (evre
szlemeler vardr. UNESCO kltrel mirasn bilimcilere) ve haritaclara ska bavurulmaktadr.
korunmas amacyla alan kurulularn banda
yer almaktadr. 1975 ylnda yrrle giren Dnyada en ok turist eken lkelere bakldnda
Dnya Kltr ve Doal Mirasn Koruma Akdeniz havzasnda uygun iklime, yzey
Szlemesi halen yrrlkte olup srekli ekillerine, kylara ve en nemlisi dnyaca nl
gncellenmekte ve birok lkenin katlm kltrel, tarihsel deerlere, eitlilik gsteren
salanmaya allmaktadr (Ttengil, 1995). mutfaa, renkli kltrel yaama sahip lkelerin ilk
Korumaya ilikin almalarn yan sra kltr sralar almasnn rastlantsal olmad
mirasnn korunarak kullanlmasna ilikin anlalmaktadr. Ayrca kltrel turizm halklar ile
uygulamalar da gn getike artmaktadr. Kltrel lkeler arasndaki ilikileri gelitirmede etkin bir
kaynaklar taklit edilemez ve nadir zelliklerinden gce sahiptir. Bu gcn kullanm ile turizmde
dolay rekabeti glendiren hatta avantaj salayan rekabet yaratlmas kolaylaacaktr. Szgelimi
kaynakladr. turizmin, ky blgelerine yaz mevsiminde

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 15, 51-59, (2006)
58 Gzde EMEKL

younlamasn nleyecek, zamana-mekana ekmek istenilmitir. lkemiz kltrel turizminin

yaylmasn salayacak turizm trlerinin banda
kltrel turizm gelmektedir. Ancak kltrel
turizmde ama ksa srede ok kazanmak deil
uzun dnemde nasl rekabet edilebilecei,
kaynaklarn srdrlebilir kullanmnn nasl
salanacana dayal blgesel ve ulusal dzeyde
istikrarl bir turizm politikas oluturmaya katk
salanmaktr. Bu katkda corafyann ve
corafyaclarn paynn byk olacana phe
yoktur.
Ulamak istenilen sonulardan biride corafyann;
kltr ve turizmi birletiren bir gce sahip
olduunu ve turizm ile ilgili potansiyel belirleme
ve planlama almalarnda hatta doal ve kltrel
evrenin korunmas abalarnda da etkin bir rol
stlendiini hatrlatmaktr. Gelimi lkelerde
bunun yaygn rnekleri grlmektedir. Ayrca bu
aratrmada kltrel turizmin sadece mze ve ren
yeri ziyaretleri ile snrlandrlmadna dikkat
en nemli sorunu mze ve ren yerlerinin
gnbirlik ziyaretlere sahne olmasdr. zellikle
lkemiz; mze ve ren yerleri ile birlikte, Trk
dnemi eserleri, el sanatlar, mzik-dans trleri,
yerel ekonomik rnleri, mutfa, zel gn
kutlamalar, sivil mimari rnekleri ile esiz
olanaklara sahiptir. Tm dnya kltrn bu
zelliklerini kullanrken lkemizin bu duruma
seyirci kalmas beklenemez.
Uluslararas almalarda srdrlebilir turizm iin
her zaman corafyaya ve corafyaclara ihtiya
duyulmaktadr. nk herhangi bir yerde turistik
ekim kayna olan iklim, bitki rts, kylar,
hidrografik zellikler, termal kaynaklar, gezi ve
spor alanlar, kltrel yap, kltrel miras, turistik
yatrmlar ve turizmin dal, corafya, kltr ve
turizmi bir araya getirmekte ve corafyaclar
turizm alannda sz sahibi yapmaya yetmektedir.

REFERANSLAR

Ar, Y., 2005. Amerikan Kltrel Corafyasnda Peyzaj Kavram, Dou Corafya Dergisi, 13 (1), 311-
340.
Aydn, ., 1990. Aklamal turizm Terimler szl, Aydn.
Doanay, H., 1993. Corafyada Metodoloji, Milli Eitim Bak. Yay. retmen Kitaplar Dizisi, 187,
stanbul.
Doaner, S., 2001. Trkiye Turizm Corafyas, antay Kitabevi, stanbul.
Doaner, S., 2003. Miras turizminin corafi kaynaklar ve korunmas, Corafi evre Koruma Turizm
Sempozyumu (16-18Nisan 2003) Bildiri kitab, Ege niversitesi Edebiyat Fak. Yay., 1-8,
zmir.
Elibyk M., 1997. Corafyann nemi, Tanm ve Snflandrlmas, Trk Kltr Aratrmalar,
Prof. Dr. Talip YCELe Armaan, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yl XXXIII/1-2,
105-130, Ankara.
Emekli, G., 2002. Son yllarn parlayan yldz kltrel turizm ve zmir First International Tourism
Congress of Mediterranean Countries, 17-21 Nisan 2002, ISBN: 975-7666-66-1, 196-
206, Antalya.
Emekli, G., 2003. Kltr mirasnn kltrel turizm yaklamyla deerlendirilmesi, Corafi evre
Koruma ve Turizm Sempozyumu 16-18 Nisan 2003, Bildiriler kitab, E.. Edebiyat Fak.
Yay., 43-49, zmir.
Erin, S., 1973. Cumhuriyetin 50. Ylnda Trkiye'de Corafya, Elli Ylda Corafya, Babakanlk

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 15, 51-59, (2006)
 Corafya, Kltr ve Turizm: Kltrel Turizm 59
Geography, Culture and Tourism: Cultural Tourism

Kltr Mstearl, Cumhuriyetin 50. Yldnm Yay., 11-62, Ankara.

Eser, Z., 2000. Trkiye'de Turizmin eitlendirilmesi nan Turizminin Gelitirilmesi, Bakanl likin
neriler. 1. Ulusal Trkiye Semp, (2-3 Kasm 2000), Trkiye Turizmini Aratrma
Enstits Yay., 421-438, zmir.
Fuchs, M., Gasser, R., Weiermair, K., 1998. Cultural tourism as a segment of growth: The role and
importance of events and event management, IV. Turkish-Austrian Management
Seminar, stanbul.
Garrod B.A.F., 2001. Haritage tourism: A Qestion of Definition, Annals of Tourism Research, 27, 3,
1049-1052, Great Britain.
Gunn, C., l993. Tourism Planning, Taylor& Franis Publish, New-Jersey.
Gven, B., 1994. nsan ve Kltr, Remzi Kitabevi, stanbul.
Harlan, H.B., 1985. nsan Ekolojisi Olarak Corafya, (ev. E. Tmertekin), .. Ed. Fak. Corafya
Dergisi,153-172, stanbul.
Kara, H., 1996. Dil ve Tarih- Corafya Fakltesinin Kuruluunun 60. Yldnmnde Corafya Eitimi,
Trkiyede Sosyal Bilimlerin Gelimesi ve Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Sempozyumu
Bildiriler Kitab, A DTCF Yay., Ankara.
Kayan, ., 2000. Trkiye niversitelerinde Corafya Eitimi, Ege Corafya Dergisi, 11, 7-21, E..
Edebiyat Fak. Yay., zmir.
Nuryanti, W., 1996. Haritage and Postmodern tourism, Annals of Tourism Research, 23, (2), 249-260.
zalar, A., 2003. Corafyaya Giri-Sistematik, Kavramlar Yntemler, Hilmi Usta Matbaaclk,
Ankara.
zg, N., 1998. Turizm Corafyas: zellikler ve Blgeler, antay Kitabevi, stanbul.
zg, N., Tmertekin, E., 2000. Corafya (Gemi kavramlar, corafyaclar), antay Kitabevi,
stanbul.
Rchards, G., 1996, Cultural Tourism in Europe, First printed U.K, Cab International.
Schweitzer, C., 1999. Cultural tourism: The Hot Ticket to Cool Meetings, Association Management, 5,
(8), 1-8.
Tunel, H., 2001. Corafya almalarnda Konu Seimi, Frat niv. Sosyal Bil. Dergisi,11, (1), 87-96,
Frat niv. Yay., Elaz.
Tmertekin, E., zg, N., 1997, Beeri Corafyada nsan Kltr Mekan, antay Kitabevi, stanbul.
Ttengil, A., 1995. Yapsal Kltr Varlklarnn Fayda-Deer Analizine Bal bir Yntemle
Deerlendirilmesi, Baslmam doktora tezi, .T. Fen Bilimleri Ens., stanbul.
Usta, ., 2001. Turizm 1-2, Altn Kitaplar Yaynevi, stanbul.
Ylmaz, Y., izel, B., 2000. Trk Turizminde Gn Kurtarmak Deil, Marka Yaratmak, 1. Ulusal
Trkiye Semp, (2-3 Kasm 2000), Trkiye Turizmini Aratrma Enstits Yay., 455-464.
zmir.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 15, 51-59, (2006)