Professional Documents
Culture Documents
Sở Hửu Ruộng Đất Chăm Theo Địa Bạ Của Triều Nguyễn Năm 1836 - Đổng Thành Danh
Sở Hửu Ruộng Đất Chăm Theo Địa Bạ Của Triều Nguyễn Năm 1836 - Đổng Thành Danh
Nm 1836, vua Minh Mng ra lnh o t v thng k li ton b s rung t trong c nc Ti a ht tnh Bnh Thun (tc l cc tnh
Ninh Thun, Bnh Thun v mt phn khu vc min cao Lm ng ngy nay), trong cc lng xm ca ngi Chm, chnh quyn cng tin
hnh cc hot ng thng k v o t rung t ghi chp vo a b ca nh Nguyn[1].
Do l mt cng ng dn tc thiu s nc i Nam vo thi im by gi, ch phn phi v s hu rung t ca ngi Chm c
mt s im khu bit so vi quy ch s hu rung t ca ngi Kinh. C th, di thi k ny, ch s hu rung t trong c nc
c chia ra lm quan in, cng in v t in. Nhng ring ti Bnh Thun, ni tp trung ng ng bo Chm, s hu c phn
chia lm bn loi chnh l: dn in, phiu liu in, tr nng in, dng in[2].
Tr nng in: Thnh ng ny c th pht xut t hai cm t ting Hn, l Tr c ngha l rung thu hoch mi nm mt ln vo ma h, cn gi l Tr Chim, trong khi Nng c
ngha rung g, theo nc rt kh[3].
Phiu liu in: Pht xut t hai cm t ting Hn, l Phiu, c ngha l khng nht qun, bt thng, trong khi Liu m ch cho xa xi, hoang gi[4].
Dng in: C th pht xut t cm t Dng m ch cho ch ngp nc, hay rung ngp nc[5].
Trong tc phm Vng Quc Champa. Lch s 33 nm cui cng (1802-1835), Ts. Po Dharma vit rng b sung cho chnh sch Vit Nam ha, vua Minh Mnh ra lnh vo nm 1832:
(...) trng dng tt c vn kin tc h ngi Chm lin quan n ti sn ca tng gia nh vi mc ch iu tra nhng ai phi ng thu thn v k khai nhng rung t qui nh thu in
th ...[6].
Da vo yu t va nu ra, chng ti ngh rng Dn in, Tr nng in, Phiu liu in, Dng in m ch cho th loi rung t tt ma hay tht ma m triu nh Hu da vo thu
thu. Nhng y ch l gi thuyt, v chng ti cha thy gc t ting Hn ca nhng cm t: Phiu Liu, Tr Nng, Dng.
Cng nh s hu rung t ca ngi Kinh, rung t ca ngi Chm khng ch tp trung trong cc lng xm ngi Chm, m cn c mt s rung ln cc lng khc, k c cc lng ca
ngi Kinh gn a phn. Do khng l g khi trong a b, mt s lng ca ngi Kinh li c xut hin bn loi rung trn, l nhng rung do ngi Chm phn canh. Chng hn ti x Trinh
Tng (tng c Thng, huyn Tuy nh, ph Hm Thun) ngi thn Ma Lm (tng Nng Tang, huyn Tuy nh, ph Hm Thun) c s hu mt phn rung thuc loi tr nng in (7.0.10.8
mu). Khi phn tch a b x V Bn (tng Ngha Lp, huyn Tuy Phong, ph Ninh Thun) chng ti thy mt s c dn trong x c rung t ti cc lng x, thn khc nh h V-Na-Thn-Kha-
Na s hu khong 10.7.2.6 mu, tr nng in ti Phin Thnh thn (cng tng)V rt nhiu trng hp khc trong a b.
http://www.champaka.info/index.php/nghiencu/lichsu/1144-ruong?tmpl=component&print=1&layout=default&page= 1/8
30/10/2017 S hu rung t Chm theo a b ca triu Nguyn nm 1836
Trong a b vo nm Minh Mng th 16 (1836), chng ti thy ngi Chm mang h Vit nh Chu, Lng, Hn, Dng, Ph, Nguyn...[7], trong khi , trong tc phm Mu H Chm ca
Nguyn Khc Ng (1967), tc gi cho rng ngi Chm bt u c t tn theo h ngi Kinh vo nm Minh Mng th 17 (1837)[8]. Mt khc, da vo 3 s liu ca nh Nguyn[9], Ts. Po
Dharma ghi nhn rng sau khi xo b vng quc Champa trn bn vo nm 1832, vua Minh Mng ra lnh cho ng Tun Ph (tnh trng) n trn Thun Thnh (Panduranga Champa) c
trch nhim:
...Phn chia t ai Champa theo m hnh hnh chnh ca Vit Nam v trng dng dinh ca quc vng Po Phaok The lm c s hnh chnh. Tun Ph bt u t chc h thng hnh chnh
mi v trin khai cng tc kim sot vng cao nguyn pha ty, ni c a bn dn c ca ngi Churu, Raglai, Kaho. Bn cnh , Tun Ph ra lnh k khai tt c nhng ni th phng
thn linh ca ngi Chm, v ng nghi ng rng dn tc ny vn tip tc th cng v t l, mc d triu nh Hu ra lnh cm on. Sau Tun Ph buc ngi Chm phi ly tn h theo
ngi Hoa nh Qung, Ha, ng, Lm, Chu, Thnh, v.v. nhng cm ngi Chm ly tn h ca ngi Kinh nh Trn, L, Nguyn, v.v. Tun ph ny cn xa b tt c nhng chc v quan li
do chnh quyn Champa thi trc phong cho ngi Chm, Churu v Raglai thay vo nhng chc v m h thng hnh chnh Vit Nam qui hoch nh chnh tng, l trng, trm, bin,
ho mc,...[10].
Chng ti cho rng ghi nhn ca Ts. Po Dharma l xc ng hn c, v rng kt lun ca ng a ra t vic s dng ba ngun s liu ca triu Nguyn. Nh vy, vn ngi Chm mang
tn h ngi Kinh h gc Hn khng pht xut vo nm 1836 nh a b ghi nhn v cng khng phi vo nm 1837 nh Nguyn Khc Ng a ra m l vo nm 1832 c ghi li trong Minh
Mnh Chnh Yu, i Nam Nht Thng Ch v Quc Triu Chnh Bin m Ts. Po Dharma trch dn trn.
Cng cn ni thm, ngoi cch phn chia rung t theo a b, rung ca ng bo Chm c chia thnh 3 loi, trc nm 1975[11]:
Hamu Janng (cng in), tc l rung cng ca thn lng dng phn pht cho nhng ngi c chc v trong thn xm nh thn trng, bin, trm, mt s chc sc tn ngng (Acar,
Basaih, v.v.) hay cho mt s n ng phc dch cho thn xm trong mt thi gian c nh sau phi nhng cho ngi khc.
Hamu Yang (K in), tc l rung cng thuc v 2 qun An Phc v Phan L Chm dng vo vic cng t n thp, thnh ng, mng p hay t l thn nng, v.v. m chnh quyn Vit
Nam thi gi l k in. Vo nm 1972, ngi ta c bit ring tnh Ninh Thun c 114 mu rung k in thuc v s hu ca ngi Chm dng vo vic cng t cng cng[12].
Theo thng k t a b, din tch in thc canh ton tnh Bnh Thun l 40264.5.4.0 (40264 mu, 5 so, 4 thc, 0 tt)[13], trong din tch in nguyn gc ca cc h ngi Chm l
16615.4.9.0 mu, chim n 41, 27% din tch thc canh ton tnh. y l mt con s cho thy tm quan trng ca ngi Chm trong vic s hu rung t ton tnh thi by gi. Din tch thc
canh ca ngi Chm ton tnh li c chia ra lm bn loi, trong dn in c 10146.3.10.3 mu, phiu liu in c 1630.1.9.4 mu, tr nng in c 4038.6.0.8 mu, dng in c
800.3.3.5 mu[14].
Tnh Bnh Thun thi chia ra lm hai ph Ninh Thun v Hm Thun. Trong ph Ninh Thun gm hai huyn An Phc (trong rung ca ngi Chm tp trung cc tng c Ln,
Lng Tri, Vn Phc) v Tuy Phong (trong rung ca ngi Chm tp trung cc tng Bnh An, Ngha Lp, Ph Qy, Tuy Tnh). Ph Hm Thun gm hai huyn Ha a (trong rung ca
ngi Chm tp trung cc tng Ninh H, Tun Gio) v Tuy nh (trong rung ca ngi Chm tp trung cc tng c Thng, Hoa An, Nng Tang).
Di y, chng ti xin lt xt tnh hnh s hu rung t ca ngi Chm di cc cp ph, huyn tng v x, thn[15]:
http://www.champaka.info/index.php/nghiencu/lichsu/1144-ruong?tmpl=component&print=1&layout=default&page= 2/8
30/10/2017 S hu rung t Chm theo a b ca triu Nguyn nm 1836
C tng din tch in (khng th) thc canh ton ph l 16089.3.11.8 mu, trong din tch in (khng th) nguyn gc Chm l 7478.7.4.0 mu. Chia ra lm bn loi, trong dn in c
4126.4.12.6 mu; phiu liu in c 510.8.12.2 mu, tr nng in c 2522.8.14.8 mu, dng in c 381.7.10.6 mu.
Huyn An Phc: tng din tch in (khng th) thc canh ton huyn l 8070.5.14.2 mu, trong cc lng Chm c 2702.4.4.0 mu. Chia ra lm bn loi, trong dn in c 1316.1.13.0
mu, phiu liu in c 476.6.11.2 mu, tr nng in c 590.8.14.9 mu, dng in c 318.8.12.1 mu.
Tng c Ln:
Tng Vn Phc:
Loi in Dn Tr nng in
X, thn in
http://www.champaka.info/index.php/nghiencu/lichsu/1144-ruong?tmpl=component&print=1&layout=default&page= 3/8
30/10/2017 S hu rung t Chm theo a b ca triu Nguyn nm 1836
Ton Tng 6.9..2.1 75.2.0.8
Huyn Tuy Phong: tng din tch in (khng th) thc canh ton huyn l 8018.7.12.6 mu, trong cc lng Chm c 4839.2.4.3 mu. Chia ra lm bn loi, trong dn in c 2810.2.14.6
mu, phiu liu in c 34.2.1.0 mu, tr nng in c 1931.9.14.9 mu, dng in c 62.8.13.5 mu.
Tng Bnh An:
Tng Ph Qy:
http://www.champaka.info/index.php/nghiencu/lichsu/1144-ruong?tmpl=component&print=1&layout=default&page= 4/8
30/10/2017 S hu rung t Chm theo a b ca triu Nguyn nm 1836
b). Ph Hm Thun:
C tng din tch in (khng th) thc canh ton ph l 24175.1.7.2 mu, trong din tch in (khng th) nguyn gc Chm l 9073. 3.14.0 mu. Chia ra lm bn loi, trong dn in c
6019.8.12.7 mu; phiu liu in c 1119.2.12.2 mu, tr nng in c 1515.7.1.0 mu, dng in c 418.5.7.9 mu.
Huyn Ha a: tng din tch in (khng th) thc canh ton huyn l 11496.9.6.5 mu, trong cc lng Chm c 7514.5.9.2 mu. Chia ra lm bn loi, trong dn in c 5191,5.8.5 mu,
phiu liu in c 977.4.12.7 mu, tr nng in c 927.0.3.5 mu, dng in c 418.5.7.9 mu.
Tng Ninh H:
http://www.champaka.info/index.php/nghiencu/lichsu/1144-ruong?tmpl=component&print=1&layout=default&page= 5/8
30/10/2017 S hu rung t Chm theo a b ca triu Nguyn nm 1836
Ton Tng ? 635.6.0.4 282.7.7.8 831.8.2.1
Huyn Tuy nh: tng din tch in (khng th) thc canh ton huyn l 12678.2.0.7 mu, trong cc lng Chm c 1558.7.7.0 mu. Chia ra lm bn loi, trong dn in c 828.3.4.2 mu,
phiu liu in c 141.7.14.5 mu, tr nng in c 588.6.12.5 mu, khng c dng in.
Tng c Thng:
http://www.champaka.info/index.php/nghiencu/lichsu/1144-ruong?tmpl=component&print=1&layout=default&page= 6/8
30/10/2017 S hu rung t Chm theo a b ca triu Nguyn nm 1836
Dng Xun thn 17.2.7.5 - 38.2.14.2
Hoa An x - - 59.4.0.0
Ph Long thn - - 7.0.11.6
Ph Trng thn 18.213.1 - 38.1.0.1
Tm Hng thn 12.8.8.5 37.4.15.0 112.8.3.8
Tn Xun x - - 11.7.11.2
Ton Ha x 509.5.10.0 17.2.9.7 80.8.9.0
Ton Long thn - - 53.5.13.2
Ty Ha x 14.1.10.0 - -
Vnh Ha x 29.8.3.6 - 31.9.5.0
Ton Tng 717.4.3.0 134.18.7 526.1.3.5
Kt Lun
trn, chng ti va tin hnh kho xt v thng k mt cch s lc v quy ch v tnh hnh s hu rung t ca ngi Chm khu vc tnh Bnh Thun nhng nm cui thp nin 30 ca
th k XIX, thi k nh Nguyn. y ch l nhng kho xt v thng k ban u, bi vit ny cha cung cp hon chnh v tnh hnh rung t ca ngi Chm thi k ny. Hy vng s tip tc
c nhiu bi vit, bi nghin cu lin quan v m rng hn na nhng tng ca chng ti v ch ny.
http://www.champaka.info/index.php/nghiencu/lichsu/1144-ruong?tmpl=component&print=1&layout=default&page= 7/8
30/10/2017 S hu rung t Chm theo a b ca triu Nguyn nm 1836
Quc s qun triu Nguyn (1974): Minh Mng Chnh Yu (5 tp), Ph Quc v khanh c trch vn ha, Si Gn.
Shine Toshihiko: Mt h tc ch t mt h Hn Vit: mt gi thuyt v ch h khu mi qun l t ai cc lng Chm mu h thi k Minh Mng, K yu Hi tho quc t Vit Nam
hc ln th ba.
Trung tm Lu tr Quc gia I (2006): Mc lc a b Triu Nguyn.
E. Gouin, Dictionnaire vietnamien-chinois-franais, Les Indes Savantes, Paris, 2002.
Po Dharma, Vng Quc Champa. Lch s 33 nm cui cng (1802-1835), International Office of Champa, San Jose, California, USA, 2013.
Qung i Ch, Rung t ca ng bo Chm c lin quan n phong tc v tp qun, Ni San Panrang, s 2, thng 11 nm 1972.
Cng tc HCST, Ni San Panrang, s 2, thng 11 nm 1972,
[1] Nguyn nh u (1996): Nghin Cu a B Triu Nguyn: Bnh Thun, Nxb TP HCM, tr. 56. Cng cn nhc li, trong thi gian ny, vng quc Panduranga Champa khng cn tn ti.
Thay vo , ngi Chm tnh Bnh Thun sng tp trung trong cc lng xm ring, ri rc quanh cc lng xm ngi Vit, theo mt quy ch t tr c bit.
[2] Nh trn, tr. 95.
[3] E. Gouin, Dictionnaire vietnamien-chinois-franais, Les Indes Savantes, Paris, 2002, tr. 879, 1424.
[4] E. Gouin, Sd, tr. 732, 1040.
[5] Nh trn, tr. 365.
[6] Po Dharma, Vng Quc Champa. Lch s 33 nm cui cng (1802-1835), International Office of Champa, San Jose, California, USA, 2013, tr. 128.
[7] Nguyn nh u (1996): sd, tr83. Xem thm Shine Toshihiko: Mt h tc ch t mt h Hn Vit: mt gi thuyt v ch h khu mi qun l t ai cc lng Chm mu h thi
k Minh Mng, K yu Hi tho quc t Vit Nam hc ln th ba, tr 114 115.
[8] Nguyn Khc Ng (1967): Mu h Chm, Nxb Trnh by, Si Gn, tr 125.
[9] Minh Mnh Chnh Yu (MMCY), Tp VI. Bn dch sang quc ng bi Hong Vn He, Nguyn Quang T v xut bn bi B Vn Ha Gio Dc v Thanh Nin, Saigon, 1974, tr. 143-144; i
Nam Nht Thng Ch (DNNTC), Quyn XII: Tnh Ninh Thun, ph o Phanrang. Bn dch sang quc ng bi Vn Ha Tng Th, xut bn bi B Quc Gia Gio Dc, Saigon 1965. Bn dch
sang quc ng bi Vin S Hc, H Ni, 1971, tr. 8; Quc Triu Chnh Bin (QTCB), Nhm nghin cu s a, Saigon 1971, tr. 154.
[10] Po Dharma, sd, tr. 127-128.
[11] Qung i Ch, Rung t ca ng bo Chm c lin quan n phong tc v tp qun, Ni San Panrang, s 2, thng 11 nm 1972, tr. 23-25.
[12] Cng tc HCST, Ni San Panrang, s 2, thng 11 nm 1972, tr. 27.
[13] Trong , din tch in v th thc canh hai ph ca tnh: ph Ninh Thun: 19263.4.14.0 mu (43,05%); ph Hm Thun: 25488.7.4.0 mu (56,95%).
[14] Theo a b, rung t c chia ra lm hai loi chnh l Sn in v Tho in. Ring rung t ca ngi Chm c bn loi l dn in, tr nng in, phiu liu in v dng in,
trong bi ny chng ti ch thng k s in thc canh phn chia theo bn loi ny, ch khng phn theo sn in v tho in.
[15] Lu : T cp tng xung x, thn chng ti thng k bng bng. Cng trong thng k ny s liu tng x, thn c th khng khp vi thng k ton tng (?).
http://www.champaka.info/index.php/nghiencu/lichsu/1144-ruong?tmpl=component&print=1&layout=default&page= 8/8