BI GING C HC

A.Mc tiu dy hc:

Sau khi hc xong bi ny sinh vin c kh nng:
V kin thc:
- Trnh by c c im v cc i lng vt l ca cc dng dao ng: dao ng
iu ho, dao ng tt dn, dao ng cng bc;
- Phn tch, tng hp c cc dao dng iu ho;
- Nu c li ch v tc hi ca cng hng trong k thut.
- Trnh by c s hnh thnh, c im sng c;
- Trnh by c hin tng, bn cht v c im ca giao thoa v sng dng;
- Nu c c im sng siu m, ng dng ca sng siu m trong thit b y t v
k thut.
V thi :
- Hnh thnh s hng th, yu thch v mn hc.
B.Ni dung v thi gian ging dy: Thi gian: 12h (LT: 4h; TH: 8h)
1. Dao ng Thi gian: 5h
1.1. Dao ng iu ho Thi gian: 1h
1.2. Dao ng c tt dn Thi gian: 1h
1.3. Dao ng cng bc Thi gian: 1h
1.4. ng dng cng hng c Thi gian: 2h
2. Sng c Thi gian: 7h
2.1. Sng c trong mi trng n hi Thi gian: 1h
2.2. Phng trnh, nng lng ca sng c Thi gian: 1h
2.3. Giao thoa sng dng.
Nguyn l Huyghen v hin tng nhiu x sng c. Sng ng Thi gian: 1h
2.4. Dao ng m v sng m Thi gian: 2h
2.5. Hiu ng Doppler Thi gian: 2h
C.Ni dung chi tit:
I. Gii thiu v dao ng
Dao ng l mt dng chuyn ng rt thng gp trong i sng v trong k thut.
Th d: dao ng ca con lc ng h, dao ng ca cu khi xe la chy qua, dao ng ca
dng in trong mch Ni mt cch tng qut, dao ng l mt chuyn ng c lp li
nhiu ln theo thi gian. Quan st mt h dao ng, mt con lc chng hn, ta thy n c
nhng tnh cht tng qut sau:
a. H phi c mt v tr cn bng bn v h dao ng qua li hai bn v tr .
b.Khi h ri khi v tr cn bng bn, lun lun c mt lc ko h v v tr cn bng
bn gi l lc hi phc
c.H c qun tnh: Khi chuyn n v tr cn bng, do qun tnh, n tip tc vt qua
v tr cn bng .
II. Dao ng c iu ha
1.Hin tng
 2.Phng trnh dao ng iu ha
Di y, chng ta thit lp phng trnh dao ng iu ha, c th l tm s
ph thuc ca di x ca con lc l xo theo thi gian. Vit phng trnh ca nh
lut 2 Newton i vi qu cu ta c:

Ta c mt phng trnh vi phn ca x gi l phng trnh vi phn ca

dao ng iu ha. y l mt phng trnh vi phn cp hai thun nht, h s khng
i. theo gii tch, nghim ca n c dng:

3.Kho st dao ng iu ha
Phng trnh (6.7) cho ta di x ca con lc l xo ti mt thi im t. i
lng A c gi l bin dao ng, r rng l:
Qu vy, d dng nghim li cc h thc sau:

Hnh 6.2a Biu din th ca x theo thi gian t

Hnh 6.2b Biu din th ca v theo thi gian t.

Hnh 6.2c Biu din th ca a theo thi gian t.

 4. Nng lng dao ng iu ha
Ta hy tnh nng lng dao ng iu ha ca con lc l xo. Dao ng l mt dng chuyn
ng c, v vy nng lng dao ng l c nng W cho bi:

Cng bng bin thin th nng ca con lc l xo t O n M

l biu thc nng lng ca h dao ng iu ha, nng lng c bo ton

trong qu trnh dao ng. iu ny ph hp vi nh lut bo ton c nng. Trong qu trnh
dao ng iu ha, c nng, tc l tng ng nng v th nng, bo ton, nhng lun lun c
s chuyn h gia ng nng v th nng. T (6.20) ta c th suy ra
 Cng thc ny cho php ta tnh tn s ring (0 khi bit A, m v W. Nhng kt qu
trn y tuy c suy t dao ng iu ha ca con lc l xo nhng cng ng i vi mt
h bt k dao ng iu ha.

II.Dao ng c tt dn

1.Hin tng

Trong thc t, khi kho st dao ng ca mt h, ta khng th b qua cc lc ma st.

Do c ma st, nng lng ca h dao ng gim dn theo thi gian v theo (6.20) bin dao
ng l gim dn theo thi gian. Dao ng ca h s l dao ng tt dn. Xt mt h dao
ng chu tc dng ca lc cn ca mi trng (lc nht); Nu vn tc dao ng ca h nh
th thc nghim chng t vt cn ca mi trng ngc chiu v t l vi vn tc ca h. Tc
l:

2.Phng trnh dao ng tt dn

Vit phng trnh ca nh lut 2 Newton i vi qu cu ta c:

 3.Kho st dao ng tt dn

Trong dao ng tt dn, bin khng cn l hng s m gim dn theo thi

gian theo hm m:

Nh vy th ca x theo t l mt ng cong ni tip gia hai ng cong

Bin dao ng gim l v nng lng ca h trong qu trnh dao ng gim dn

chuyn thnh cng chng li cng ca lc cn.
III.Dao ng c cng bc

1. Hin tng

Gi s ta cung cp nng lng lin tc cho h dao ng b li nhng phn

nng lng gim sinh cng thng cng ca lc ma st th dao ng ca h s
khng tt dn na, dao ng ca h s c duy tr. Vic cung cp nng lng lin
tc cho h c th thc hin c bng cch tc dng ln h mt ngoi lc. Cng do
lc ny sinh ra s c tr s bng phn nng lng b p cho h. Mun cho h tip tc
dao ng, ngoi lc tc dng phi bin thin tun han theo thi gian. Dao ng m
h thc hin di tc dng ca ngoi lc tun han gi l dao ng cng bc.

Khi tc dng ngoi lc tun han ln h, h bt u dao ng. Thc nghim

chng t rng trong giai on u, dao ng ca h kh phc tp. N l chng cht
ca hai dao ng: dao ng ring tt dn di tc dng ca ni lc v dao ng
cng bc di tc dng ca ngoi lc tun han. Sau mt thi gian ln (gi l
thi gian qu ), dao ng tt dn coi nh khng cn na; khi dao ng ca h
ch l dao ng cng bc di tc dng ca ngoi lc tun han. Thc nghim cng
chng t rng dao ng cng bc c chu k bng chu k ca ngoi lc tun han tc
dng.

2.Phng trnh dao ng cng bc

Vy ta c hai phng trnh:
3.Kho st dao ng cng bc. Cng hng

4.ng dng ca hin tng cng hng c

Cc ng dng trnh by sau y cho ta thy r tc dng ca hin tng cng

hng c, c bit l hin tng cng hng nhn.

b) Ngn nga s ph hoi v cng hng c.

Trong thc t, hin tng cng hng c thng gy nhiu tc hi. Cu bc

qua sng, c bit l cu treo, bao gi cng c mt tn s dao ng ring. Nu
cu chu mt lc tc dng tun han c tn s xp x tn s ring ca n, cu c th
rung ng rt mnh v c th b gy.

Di y ta xt trng hp nguy him c th xy ra khi c mt ng c quay

t trn mt nn xi mng (Hnh 6.8). Khi ng c quay, nn xi mng rung ng. ng
vi mt tn s quay no ca ng c, nn xi mng c th rung ng mnh nht v
c th b ph v. Nguyn nhn l v cc b phn quay ca ng c khng th no lm
han ton i xng c, nn trng tm ca cc b phn ny khng nm trn trc
quay. Khi ng c quay, cc b phn ny sinh ra mt lc kch thch tun han tc
dng ln trc my v nn xi mng. ng vi mt vn tc gc quay no ca ng c
m tn s gc ca lc kch thch bng tn s ring ca ng c th s xy ra hin
tng cng hng nhn v nn xi mng c th b ph v, trc ng c c th b gy.
Vn tc gc ca ng c gi l vn tc nguy him.
1.2 SNG C
1.2.1 Sng c trong mi trng n hi
Sng c l g? L dao ng c lan truyn trong mi trng vt cht ( rn, lng, kh).
+ Sng c trong mi trng n hi gi l sng n hi cn gi tt l sng c.
+ Sng c khng truyn c trong mi trng chn khng.
C hai loi sng c n gin: sng ngang v sng dc.
a.Sng ngang.
Sng ngang l loi sng c phng dao ng vung gc vi phng truyn
sng.
Sng ngang truyn trn mt cht lng v cht rn.
b.Sng dc.
Sng dc l loi sng c phng dao ng ca cc phn t vt cht trng vi
phng truyn sng.
Sng dc truyn c trong cc cht, lng, kh.
c.Phn bit hai loi sng.

d.Cc i lng c trng ca sng c.

Bin sng l bin dao ng ca cc phn t vt cht khi sng truyn qua. K
hiu l A.
Chu k v tn s ca sng l chu k tn s ca cc phn t vt cht khi sng truyn
qua. Cng ging nh dao ng c chu k v tn s k hiu l T,f.
Ta cng c:
 GIAO THOA
Nu ta kch thch mt im no trn b mt cht lng,n s dao ng to gn sng
trn b mt cht lng vi nhng ng trn ng tm v lan rng dn ra. Nhng
ln ny kch thch ng thi hai im trn b mt th hin tng s xy ra nh th
no,th ngi ta cng thy rng c hai ng trn ng tm lan rng ra v an vo
nhau gy ra mt hin tng c bit, chnh l ni dung hm nay chng ta cn bi
giao thoa sng.
1.Giao thao sng
nh ngha: l s tng hp ca hai sng kt hp to ra cc im c bin tng cng
hoc gim bt.
c im hai sng kt hp:
C cng tn s f v lch pha khng thay i theo thi gian.
Cc i giao thoa l cc v tr m bin tng cng.
Cc tiu giao thoa l cc v tr m bin gim bt.
( nu hai ngun sng kt hp c bin khc nhau A1 khc A2, ch m c tng
cng ln l A1 + A2 v ch c gim bt i l tr tuyt i ca A1 - A2.)
2.L thuyt v giao thoa.
Hai sng kt hp U1=U2=Acos(t).
Xt phng trnh sng truyn ti im M cch ngun 1 l x1 cch ngun 2 l x2.
Sng m

Sng m (gi tt l m) l nhng sng c truyn trong cc mi trng rn, lng, kh. Sng
m khng truyn trong chn khng.

Tn s pht ra bng tn s dao ng ca ngun m v khng i trong qu trnh truyn m.

Tc truyn m ph thuc vo tnh cht ca mi trng (bn cht, tnh n hi, mt ,

nhit , ..). Ni chung Vrn > Vlng > Vkh.

Trong cht kh v cht lng sng m l sng dc. Trong cht rn sng m gm c sng dc
v sng ngang.

Sng m truyn n tai ngi gy ra cm gic v m. Cm gic v m ph thuc vo ngun

m v tai ngi nghe.

Nhng m gy ra c cm gic m tai ngi gi l m nghe c, c tn s t 16Hz n

20.000Hz.

m c tn s nh hn 16Hz gi l h m. m c tn s ln hn 20.000Hz gi l siu m.

c trng vt l ca m.

Tn s m l mt trong nhng c trng vt l quan trng nht ca m. m c tn s xc

nh, thng do nhc c pht ra gi l nhc m.

Cng m I ti mt im l i lng o bng lng nng lng m sng m truyn qua

mt n v din tch t vung gc vi phng truyn sng trong mt n v thi gian.

I = p/4r2 (W/m2).

Trong : p l cng sut pht m (W).

r khong cch t ngun pht ti im ta xt (m).

Mc cng m:

i lng L=.. gi l mc cng m ca m I (so vi m I0). Trong I0 =10-12 (W/m2) l

cng m chun.

m c bn v ha m: khi mt nhc c pht ra mt m c tn s f0, th bao gi nhc c

cng ng thi pht ra mt lot m c tn s 2f0, 3f0, 4f0gi l cc ha m th hai, th ba,
th t, Tp hp cc ha m to thnh ph ca nhc m.

th dao ng ca m: Tng hp th dao ng ca tt c cc ha m trong mt nhc m

ta c th dao ng ca nhc m . th dao ng ca cng mt nhc m do cc nhc
c khc nhau pht ra th hon ton khc nhau.
a