ATATRK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

Y. LSANS TEZ

PROBERTT MNARELNN TTRPLEX-III ZELTLERNDE

ZNRLNN NCELENMES

Hatice DURSUN

KMYA MHENDSL ANABLM DALI

ERZURUM
2007

Her hakk sakldr

 PROBERTT MNARELNN TTRPLEX-III
ZELTLERNDE ZNRLNN NCELENMES

Hatice DURSUN

Y. Lisans Tezi
Kimya Mhendislii
Prof. Dr. M. Muhtar KOCAKERM
2007
Her hakk sakldr
 ZET

YKSEK LSANS TEZ

PROBERTT MNARELNN TTRPLEX-III ZELTLERNDE

ZNRLNN NCELENMES

Hatice DURSUN
Atatrk niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Kimya Mhendislii Anabilim Dal

Danman: Prof. Dr. M. Muhtar KOCAKERM,

Ortak Ynetici: Yrd. Do. Dr. zkan KK
Bor, Trkiyenin en nemli yeralt zenginliklerinden biridir. Yaklak olarak Dnya
bor rezervlerinin %72si Trkiyede bulunmaktadr. Bor doada serbest halde
bulunmaz. Bor mineralleri genellikle Na, Ca, Mg gibi alkali ve toprak alkali metallerle
birlemi hidratl boratlardr. Bunlardan tinkal, kolemanit, uleksit en nemli bor
mineralleridir. Tinkalden boraks dekahidrat retimi esnasnda proses borularnda
probertit olumakta ve bu da borularda tkanmalara ve proseste problemlere neden
olmaktadr. ken probertitin borulardan uzaklatrlmas olduka gtr. Bu
almann amac bu probertitin Titriplex-III zeltilerindeki znrln
incelemek ve sz konusu problemlerin zmne ynelik veriler elde etmektir.
almalarda, partikl boyutu, kat/sv oran, kartrma hz, Titriplex-III
kosantrasyonu ve reaksiyon scakl parametre olarak seilmitir. Denemeler
sonucunda probertitin znme hznn partikl boyutu ve kat/sv orannn
azalmasyla, reaksiyon scaklnn ve zelti(Titriplex-III) konsantrasyonunun
artmasyla artt gzlenmitir. Bunun yan sra kartrma hznn znme hzn
zerinde etkili olmad gzlemlenmitir. znme prosesinin aktivasyon enerjisinin
21.40 kJ.mol-1 olduu hesaplanm ve bu prosesin aadaki modele uyduu tespit
edilmitir.

1-3(1-X)2/3+2(1-X) = 2,8.105. (D)-1.52. (K/S)-1.02. (C)0.59. e-2574/T. t

Burada X:Dnm kesri, D: Tane boyutu, K/S: Kat/sv oran, C: zelti(Titriplex-

III) konsantrasyonu, T:Reaksiyon scakl ve t:Reaksiyon sresidir.
Yar ampirik eitlik ve deneysel verilerin deerlendirilmesinden, mevcut znme
prosesinin rn filmi ile kontrol edildii tespit edilmitir.

2007, 66 sayfa

Anahtar Kelimeler: Probertit, Titriplex-III, boraks dekahidrat, znme kinetii,

reaksiyon modelleri,

i
 ABSTRACT

MS. Thesis
ANALYSIS OF SOLUBILITY OF PROBERTITE MINERALS IN TTRPLEX-III
SOLUTION

Hatice DURSUN

Atatrk University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Chemical Engineering Department

Supervisor: Prof. Dr. M. Muhtar KOCAKERM

Co-Advisor: Yrd. Doc. Dr. zkan KK

Boron is one of the most important of underground ore resources in Trkiye. Trkiye
has approximately %72 of the whole world reserves. Boron does not exist in free form
in nature. Boron minerals exist in form of hydrated borates consist of boron and alkaline
or earth alkaline metals like Na, Ca, Mg. During the boraks decahydrate production
from tinkal process, probertit forms in pipelines, and this scale creates some problems in
the process.It is very difficult to remove the precipitated probertit out of the pipes. The
scope of this study is the investigation of the solubility of this probertit in Titriplex-III
solutions and to obtain data devoted to solve the mentioned problem. In the study,
particle size, solid/liquid ratio, mixing rate, concentration of Titriplex-III and reaction
temperature were selected as the test parameters. It is observed by the experimentation
that, resolution rate of probertite increases by the decreasing of particle size and
solid/liquid ratio and increasing of reaction temperature and Titriplex-III concentration.
As well as, it is observed that mixing rate has no effect on resolution rate. Activation
energy of resolution process was calculated as 21.40 kj/mol, and it is determined that
the process has adapted the following mathematical model;

1-3(1-X)2/3+2(1-X)=2.8x105(D)-1.52.(K/S)-1.02.(C)0.59.e-2574/T.t

X: Convertion fraction, D: Particle size, K/S: Solid/Liquid ratio C: Solution (Titriplex-

III) concentration T: Reaction temperature, t: Reaction time
By the evaluation of semi-empirical equation and experimental data, it was determined
that existing dissolution process was controlled product film.

2007, 66 pages

Keywords: Probertite, Titriplex-III, borax decahydrate, solution kinetics, reaction

models

ii
 TEEKKR

Yksek lisans tezi olarak sunduum bu alma Atatrk niversitesi Aratrma Fonu
Saymanl tarafndan desteklenmi olup Atatrk niversitesi Mhendislik Fakltesi
Kimya Mhendislii Blm Aratrma Laboratuarnda yaplmtr.

almalarm boyunca her trl desteini esirgemeyen deerli hocam Sayn Prof. Dr.
M. Muhtar KOCAKERMe ve Sayn Yrd. Do. Dr. zkan KKe kranlarm
sunarm. Kimya Mhendislii Blmnn deerli hocalar ve idari personeline teekkr
ederim.

Manevi desteini hibir zaman benden esirgemeyen aileme de ayrca teekkr ederim.

Hatice DURSUN
Austos 2007

iii
 SMGELER DZN

D Tane Boyutu
X Dnm Kesri
XB Kat reaktantn dnm kesri
C zelti(Titriplex-III) konsantrasyonu
kg Ktle iletim katsays
ks Reaksiyon hz sabiti
M Molarite
MB Katnn ortalama molekl arl
B Kat paracn ortalama younluu
CA Akkann konsantrasyonu
N Normalite
R Kat paracn yarap
De Difzyon katsays
t Zaman
T Scaklk (K)
t* Kat reaktann tam dnm iin gerekli sre

Ksaltmalar

dev.dk-1 Devir/dakika
KH Kartrma hz
K/S Kat/sv oran
SEM Taramal elektron mikroskop
TB Tane boyutu

iv
 EKLLER DZN

ekil 1.1. Trkiyede bor cevherlerinin bulunduu alanlar . 7

ekil 1.2. Bor havzalarndaki minerallerin dalmn gsteren ematik kesit... 7
ekil 1.3. Trkiyede Borun Kullanm Alanlarna Gre Dalm 24
ekil 1.4. Dnyada Borun Kullanm Alanlarna Gre Dalm... 24
ekil 3.1. Deney almalarnda Kullanlan Cevherin X-ray Difraktogram 37
ekil 3.2. Titriplex-IIInn Molekl ekli.. 38
ekil 3.3. zme lemlerinde Kullanlan Deney Dzenei.. 39
ekil 4.1. Probertitin znme hz zerine tane boyutunun etkisi.................... 41
ekil 4.2. Probertitin znme hz zerine scakln etkisi................................. 44
ekil 4.3. Probertitin znme hz zerine kartrma hznn etkisi. 46
ekil 4.4. Probertitin znme hz zerine k/s orannn etkisi . 48
ekil 4.5. Probertitin znme hz zerine zelti konsantrasyonunun etkisi.. 50
ekil 5.1. Kat/Sv Oran iin tnin 1-3(1-X)(2/3)+2(1-X) ile deiimi... 55
ekil 5.2. Tane Boyutu iin tnin 1-3(1-X)(2/3)+2(1-X) ile deiimi.. 57
ekil 5.3. Scaklk iin tnin 1-3(1-X)^(2/3)+2(1-X) ile deiimi. 57
ekil 5.4. zelti konsantrasyonu iin tnin 1-3(1-X)(2/3)+2(1-X) ile deiimi. 60
ekil 5.5. Probertitin znme hz zerine kartrma hznn etkisi. 60

v
 ZELGELER DZN

izelge 1.1. Borun Tabiattaki Dalm..................................................................... 3

izelge 1.2. Ticari ve endstriyel nem tayan bor mineralleri............................... 4
izelge 1.3. Byk lde Tketilen Bor Bileikleri............................................... 5
izelge 1.4. nemli Bor Minareleri Ve Bulunduu Yerler...................................... 6
izelge 1.5. Kristal Suyu eren Boratlar.................. 8
izelge 1.6. Bileik Boratlar (Hidroksil ve/veya Dier Tuzlar le)........................... 9
izelge 1.7. Susuz Boratlar ................................. 9
izelge 1.8. Borofluoritler.. 10
izelge 1.9. Borosilikat Mineralleri... 10
izelge 1.10. Turmalin Grubu Mineraller. 10
izelge 1.11. Ticari nemi Olan Bor Mineralleri. 11
izelge 1.12. Borik Asidin Baz zellikleri.. 16
izelge 1.13. Akkan-Kat Reaksiyonlar in Entegre Hz Denklemleri 30
izelge 3.1. Cevherdeki bileenler ve oranlar... 36
izelge 3.2. Parametreler ve Deneydeki Aralklar 40
izelge 4.1. Probertitin dnm kesri zerine tane boyutunun etkisi.. 42
izelge 4.2. Probertitin dnm kesri zerine reaksiyon scaklnn etkisi 43
izelge 4.3. Probertitin dnm kesri zerine kartrma hznn etkisi... 45
izelge 4.4. Probertitin dnm kesri zerine kat/sv orannn etkisi 47
izelge 4.5. Probertitin dnm kesri zerine zelti konsantrasyonunun etkisi 49
izelge 5.1. Kat/sv orannn dnm kesrine etkisi.. 56
izelge 5.2. Tane boyutunun dnm kesrine etkisi 58
izelge 5.3. Reaksiyon scaklnn dnm kesrine etkisi. 59
izelge 5.4. zelti konsantrasyonunun dnm kesrine etkisi.. 61
izelge 5.5. Kartrma hznn dnm kesrine etkisi. 62

vi
 NDEKLER

ZET.......................................................................................................................... i
ABSTRACT............................................................................................................... ii
TEEKKR............................................................................................................... iii
SMGELER DZN................................................................................................... iv
EKLLER DZN.................................................................................................... v
ZELGELER DZN............................................................................................... vi
1.GR.................................................................................................................. 1
1.1. Trkiyede Bor Madencilii............................................................................ 6
1.2. Bor Minareleri......................................................................................... 8
1.3. Ticari Bor Minareleri........................................................................... 11
1.3.1. Boraks (Tinkal)......................................................................... 12
1.3.2. Kernit (Rasorit)......................................................... 13
1.3.3. Uleksit....... 13
1.3.4. Kolemanit......................................................................... 14
1.3.5. Pandermit (Priseit)....................................................................... 15
1.3.6. Borik Asit............................................................. 15
1.3.7. Hidroborasit.. 17
1.3.8. Probertit 17
1.3.9. Boraks pentahidrat... 18
1.4. Bor rnlerinin Balca Kullanm Alanlar 18
1.4.1. Cam elyaf 18
1.4.2. Optik cam elyaf... 19
1.4.3. Seramik sanayi 20
1.4.4.Temizleme ve beyazlatma sanayi.. 20
1.4.5. Yanmay nleyici(geciktirici) maddeler... 21
1.4.6. Metalrji sanayi 21
1.4.7. Nkleer uygulamalar 22
1.4.8. Enerji depolama 22
1.4.9. Otomobil hava yastklar ve antifriz........ 22
1.4.10. Atk temizleme....... 23

vii
1.4.11. Yakt... 23
1.4.12. Salk.. 23
1.5. Reaksiyon Kinetii...... 25
1.5.1. Akkan-kat reaksiyonlar 25
1.5.1.a. lerleyen dnm modeli. 26
1.5.1.b. Reaksiyona girmemi ekirdek modeli..... 26
1.5.1.c. Homojen reaksiyon modeli 29
2. KAYNAK ZETLER.................................................................................. 31
3. MATERYAL ve METOD.............................................................................. 36
3.1. Materyallerin Temini ve Hazrlanmas........................................................... 36
3.2. almalarda Kullanlan zeltinin (Titriplex-III) zellikleri.................. 37
3.3. zndrme lemlerinin Yapld Dzenek................................................. 38
3.4. zndrme lemlerinde Kullanlan Parametreler........ 39
3.5. zme lemlerinin ve zelti Analizlerinin Yapl................................ 40
4. ARATIRMALAR VE BULGULAR............................................................. 41
4.1.Tane Boyutunun znrle Etkisi............................................................... 41
4.2. Reaksiyon Scaklnn znrle Etkisi........................... 43
4.3. Kartrma Hznn znrle Etkisi........................................................... 44
4.4. Kat/Sv Orannn znrle Etkisi 46
4.5. zelti Konsantrasyonunun znrle Etkisi. 48
5. TARTIMA ve SONU................................................................................... 51
5.1. znme Reaksiyonlar................................................................................... 51
5.2. ncelenen Parametrelerin Deerlendirilmesi............................................... 50
5.2.1. Tane boyutunun etkisi.............................................. 51
5.2.2. Kat/sv orannn etkisi................................................................................ 51
5.2.3. Kartrma hznn etkisi............................................................................... 51
5.2.4. Scakln etkisi 52
5.2.5. zelti konsantrasyonunun znrle etkisi............................................. 53
5.3. Probertit Cevherinin znme Kinetii.............................. 53
KAYNAKLAR...................................................................................................... 63
ZGEM

viii
ix
 1

1. GR

BOR, Trkiyenin en nemli yer alt zenginliklerinden biridir. Yaklak olarak Dnya
bor rezervlerinin %72si Trkiyede bulunmaktadr. Bor doada serbest halde
bulunmaz. Bor minareleri genellikle Na, Ca, Mg gibi alkali ve toprak alkali metallerle
birlemi hidratl boratlardr. Bunlardan tinkal, kolemanit, uleksit en nemli bor
minareleridir. Bor, yeryznde toprak, kayalar ve suda yaygn olarak bulunan bir
elementtir. Topran bor ierii genelde ortalama 10-20 ppm olmakla birlikte ABD'nin
bat blgeleri ve Akdeniz'den Kazakistan'a kadar uzanan yrede yksek 35 ppm
aralndadr. Yksek konsantrasyonda ve ekonomik boyutlardaki bor yataklar, borun
oksijen ile balanm bileikleri olarak daha ok Trkiye ve ABDnin kurak, volkanik
ve hidrotermal aktivitesinin yksek olduu blgelerde bulunmaktadr.

Bor, iinde yaadmz bilim ve uzay anda, nkleer sanayiden uzay aralarna, gbre
sanayiden, ila sanayine, kimya sanayiden otomobil sanayine kadar birok alanda
kullanlmakta ve bilimsel ve teknolojik gelimelerle birlikte uygulama ve kullanm alan
her geen gn artmaktadr. Sanayinin Tuzu olarak adlandrlan bor madeni dnyann en
stratejik madeni konumundadr.

Doada olduka ok bulunan elementlerden biri olan bor, periyodik cetvelin III A
grubunda olup atom numaras 5, atom ktlesi 10,811, zgl arl 2,45 g.mL -1, erime
noktas 23000C, kaynama noktas 25500Cdir. Bor, bileiklerinde +3 deerlikli olup iki
kararl izotopa sahiptir. Bunlarn ktle numaralar 11 (%80,22) ve 10 (%19,78)dur
(Hawley 1977; Breush 1987).

Bileiklerden elde edilen bor ise kristal halde, parlak siyah renkli ve sert veya amorf
halde yeilimsi sar renkli tatsz ve kokusuz olmak zere iki ekilde olabilir (Gnc
1982; Baykut 1994). Kristal haldeki bor, kimyasal ynden ok dayankl olup ancak
10000Cden sonra bileik oluturmaya balar ve 11000Cden sonra ise bu olay hzlanr.
Toz haldeki bor ise, oda scaklnda yava yava okside olur ve tabiatta dier
 2

elementlerin oksitleriyle birlikte B2O3 halinde bulunur (Tun 1994).

En ok kullanlan bor bileii boraks, altn ve gm gibi binlerce yldan beri

bilinmekte olup inliler M.. 800 yllarnda porselen cilas olarak, eski Msr ve
Mezopotamya uygarlklar ise baz hastalklarn tedavisinde ve llerin
mumyalanmasnda kullandklar bilinmektedir. Babillilerin Himalayalardan getirip
altn ilemede kullandklar kristallerin de bor olduu tahmin edilmektedir (Sangk
1987 ; Tun 1994).

Avrupa ve Asyann boraks ihtiyac 18. yzyla kadar Tibetten karlanmtr. Ayn
yzyln ortalarnda Kuzey talyadaki scak su kaynaklarnda mevcut olan doal borik
asidin (sassolit) bulunmasndan sonra talya'da da boraks retimine geilmitir (Sangk
1987).

Trkiyedeki bor madenleri eski alardan beri bilinmekte olup Osmanl Devletinin
son yllar ile Trkiye Cumhuriyetinin ilk yllarnda madenlerin iletilmesi yabanc
firmalar tarafndan yaplmtr. 1935 ylnda MTA ve Etibank gibi kamu kurulularna
arama ruhsat verilmi, 1944de milliletirmelere gidilmi ve son olarak Trk Boraks
ad altnda faaliyet gsteren ngiliz Borax Consolidated Ltd. irketinin imtiyazlarnn
1968de Etibanka devredilmesiyle de maden iletmecilii tamamen Trk firmalarna
gemitir (Anonim 1991).

1960l yllardan sonra bor cevherinin iletilmesi konusunda faaliyete geilmi ve

tesisler projelendirilmitir. Kk apta retim yapan zel firmalarn yan sra Etibanka
ait Bandrma tesislerinde 1968de 6000 ton/yl kapasiteli borik asit ve 20000 ton/yl
kapasiteli boraks fabrikalar, 1975de ise 20000 ton/yl kapasiteli sodyum perborat
fabrikas iletmeye alnm ve daha sonra kapasite bytlerek retimleri artrlmtr
(Anonim 1991). Dnyada bilinen bor kaynaklarnn byk bir ounluunu tinkal
cevherleri oluturmaktadr. Byk rezervler halinde bulunan dier bor cevherleri ise
kolemanit ve uleksittir. Yaplan aratrmalar, yerkabuunun eitli ksmlarnda borun
 3

bulunduunu gstermektedir. Bor minerallerinin doadaki dalm izelge 1.1.de

verilmitir (Nemodruk 1965).

izelge 1.1. Borun Tabiattaki Dalm

BULUNDUU YER % AIRLIK

-3
Yer Kabuu 1x10
Kayalarda 1x10-4
Asit Kayalar (Granit) 1.5x10-3
Sedimenter Kayalar 1.2x10-2
Topraklarda 1x10-2
Granit 1-10x10-2
Denizsel kil 5x10-2
Demir Cevheri (Deniz) 5x10-2
Demir Cevheri (Normal) 5x10-4
Kire Ta 5x10-4
Gkta 3x10-4
Deniz Suyu 1.5x10-2
Tuz Kaynaklar (3-20)x10-3
Tuz Gl (1-60)x10-3
Yanarda Atk Suyu (60-400)x10-2
Petrol Kayna (1-60)x10-2
Denizsel Bitkiler 1.5x10-2
Deniz Canllar (3-400)x10-4
avdar, Buday, Yulaf (0.6-3,6)x10-4
Yonca (7-57)x10-4

eitli analitik lm cihazlar, bilgisayarlar ve kristallografik analiz cihazlar

kullanlarak 1996 ylna kadar doal olarak oluan 230 bor minerali bulunmutur. ok
byk molekllere sahip olan bor mineralleri oklu katyonlar ve anyonlar ierir. Bu
mineraller borosilikatlar, borasitler ve bunun gibi byk bor gruplarnda deiik katyon
ve anyon oranlarna sahiptir. Ayrca laboratuarda retilmi mineral olmayan boratlarn
says da olduka fazladr (Donald 1998).

Dnyada bilinen 230 bor mineralinden ticari deeri yksek olanlar ve endstride yaygn
olarak kullanlanlar izelge 1.2de verilmektedir (Sangk 1987).
 4

izelge 1.2. Ticari ve endstriyel nem tayan bor minareleri

Mineralin Ad Forml % B2O3

Tinkal (ham boraks) Na2O.2B2O3.10H2O 36,6
Tinkalkonit Na2O.2B2O3.5H2O 47,8
Kernit Na2O.2B2O3.4H2O 51,0
Uleksit Na2O.2CaO.5B2O3.16H2O 43,0
Kolemanit 2CaO.3B2O3.5H2O 50,9
Meyerhofferit 2CaO.3B2O3.7H2O 46,7
nyoit 2CaO.3B2O3.13H2O 37,6
Pandermit 4CaO.3B2O3.7H2O 50,0
Kurnakovit 2MgO.5B2O3.15H2O 37,3
Borasit (Stasfurit) 6MgO.MgCl2.8B2O3 62,6
Datolit CaBSiO4(OH) 21,8
Sassolit (Doal borik asit) B(OH)3 56,3
Hidroborasit CaO.MgO.3B2O3.6H2O 50,53
Katoite Mg3(BO3)2 36,5
Fluoborite Mg3(BO3)Fe(OH)3 17,25-19,05
Danburite CaB2Si2O8 28,7
Aarit 2MgO.B2O3.H2O 41,4

Dnyadaki bor cevheri rezervlerinin byk bir yzdesi Trkiye, ABD, Rusya ve inde
bulunmakta olup, bunlara ilave olarak dnyann farkl blgelerinde de bor rezervlerine
rastlanmaktadr. talyada yeraltndan pskren su buhar kaynaklarndan sassolit ve
boratlar elde edilmekte olup, bu kaynak talyann i tketimi iin bile yeterli deildir.
Arjantinde kuru gl yataklarndan bor mineralleri karlmakta ve kk bir miktar
ihra edilmektedir. ili'de zengin uleksit yataklar mevcuttur. Tibet ve randa da nemli
borat yataklarnn varl bilinmektedir (Muetterties 1967).
 5

izelge 1.3. Byk lde Tketilen Bor Bileikleri

ADI FORML % B2O3

Borik Asit H3BO3 56,4
Bor trioksit B2O3 100,0
Rafine Boraks Dekahidrat Na2B4O7.10H2O 36,5
Ham Boraks Pentahidrat Na2B4O7.5H2O 46,0
Rafine Boraks Pentahidrat Na2B4O7.5H2O 47,8
Ham Susuz Boraks Na2B4O7 65,0
Rafine Susuz Boraks Na2B4O7 69,2
Sodyum Perborat NaBO3.4H2O 22,0

izelge 1.4. nemli Bor Minareleri ve Bulunduu Yerler

Mineralin Ad Kimyasal Forml B2O3 (%) Bulunduu lkeler

Tinkal Na2B4O7.10H2O 36, 5 Trkiye-ABD-Arjantin
Kernit Na2B4O7.4H2O 51, 0 ABD-Arjantin
Kolemanit Ca2B6O11.5H2O 50, 8 Trkiye-ABD-Meksika
leksit NaCaB5O9.8H2O 43, 0 Trkiye-ABD
Probertit NaCaB5O9.5H2O 49, 6 ABD
Szaybelit MgBO2 (OH) 41, 4 Kazakistan-in
Pandermit Ca4B10O19.7H2O 49, 8 Trkiye
Datolit Ca2B4Si2O12.2H2O 26, 7 Kazakistan-Rusya
Sasolit H3BO3 56, 3 talya
Gl Sular Erimi Tuzlar ABD-ili-Bolivya

1.1.Trkiyede Bor Madencilii

Dnyann en byk bor rezervlerine sahip olan lkemizde bor cevheri yataklarnn
bulunduu alanlar ekil 1.1.de grlmektedir.

Trkiyede bilinen balca borat yataklar Bat Anadoluda yer almakta ve bu yataklar
dnya rezervinin yaklak %72sine sahip bulunmaktadr. Trkiye rezervlerinin %37si
Bigadi, %34 Emet, %28i Krka ve %1i Kestelek blgesinde bulunmaktadr.
 6

Bigadi iletmesinde balca bor mineralleri kolemanit ve leksittir. Boratlar 1-8 m

kalnlkta tabakalar halinde killer arasnda yer alrlar. Kapal ve ak ocaklardan
retilen tvenan cevherler 600000 ton/yl tvenan cevher ykama kapasiteli
konsantratrlerde zenginletirilerek, 25-125 mm, 3-25 mm kolemanit konsantreleri ile
3-125 mm ve 0,2-3 mm leksit konsantreleri elde edilir.

Bor mineral ve bileiklerinin lkemiz iinde kullanlmas bu gn iin ok kstldr.

Krka (Eskiehir) ve Bandrma (Balkesir)de yer alan tesislerde bor cevherleri rafine
rne dntrlmektedir.

ekil 1.1. Trkiyede bor cevherlerinin bulunduu alanlar

 7

izelge 1.5. Kristal Suyu eren Boratlar

Kernit (razorit) Na2B407.4H2O

Tinkalkonit Na2B407.5H2O

Boraks (Tinkal) Na2B407.10H2O

Sborgit NaB508.5H2O

Eakwrit Na4B10017.7H2O

Probertit NaCaB509.5H2O

Uleksit NaCaB509.8H2O

Nobleit CaB6O10.4H2O

Gowerit CaB6O10.5H2O

Florovit CaB2O4.4H2O

Kolemanit Ca2B6O11.5H2O

Meyerhofferit Ca2B6O11.7H2O

nyoit Ca2B6O11. 13H2O

Preseit(pandermit) Ca4B10O19.7H2O

Tercit Ca4B10O19.2H2O

Ginorit Ca2B14O23.8H2O

Pinnoit MgB2O4.3H2O

Kaliborit HKMg2B12O21.9H2O

Kurnakavit Mg2B6O11.15H2O

nderit Mg2B6O11.15H2O

Predorazhenskit Mg3B10O18.4 1/2H2O

Hidroborasit CaMgB6O11.6H2O

nderborit CaMgB6O11.11H2O
 8

izelge 1.6. Bileik Boratlar (Hidroksil ve/veya Dier Tuzlar le)

Teepleit Na2B. (OH)4Cl

Bandilit CuB. (OH)4Cl
Hilgardit Ca2BO8.(OH) 4Cl
Borasit Mg3B7O13Cl
Fluoborit Mg3(BO3)
Hambergit Be2(OH, F) BO3
Suseksit MnBO3H
Szaybelit (Mg, Mn)BO3H
Roveit Ca2Mn22+((OH)4 (B4O7(OH)2)
Seamanit Mn32+(OH) (B (OH)4 (PO4)
Viserit Mn4B2O5 (OH, Cl)4
Lneburgit Mg3 (PO4)2B2O3.8H2O
Kahnit Ca2BAs
Sulfoborit Mg3SO4B2O4 (OH)2.4H2

izelge 1.7. Susuz Boratlar

Jenemejevit Al6BO15.(OH)3

Kotoit Mg3B2O8

Nordenskildine CaSnB2O6

Rodozoit CsB12Be4Al4O28

Varvikit (Mg, Fe) 3TiB2O8

Ludvigit (Mg, Fe2+) 2Fe2+BO5

Paygeit Fe2+, Mg) 2Fe3+BO5

Pinakiolit Mg3Mn2+Mn23+B2O10

Hulsit (Fe2+Mg2+, Fe3+, Sn4+) 3BO3O2

 9

izelge 1.8. Borofluoritler

Avagadrit (K, Cs) BF4

Ferruksit NaBF4

izelge 1.9. Borosilikat Mineralleri

Akzinit grubu (Ca,Mn, Fe,

Mg)3Al2BSi4O15(OH)
Bakerit Ca4B4(BO4) (SiO4)3 (OH)3H2O
Kapelenit (Ba,Ca,Ce,Na)3(V,Ce,La)6(BO3)6
Si3O9
Karyoserit Melanoseritin toryumca zengin
trdr.
Danburit CaB2Si2O8
Datolit CaBSiO4OH
Dumortiyerit Al 7O3 (BO3) (SiO4) 3
Grandidiyerit (Mg, Fe) Al3BSiO9
Homilit (Ca, Fe) 3B2Si2O10
Howlit Ca2B5SiO9(OH)5
Hyalotekit (Pb, Ca, Ba) 4 BSi6O17 (OH, F)
Kornerupin Mg3Al6 (Sr, Al, B) 5O21 (OH)
Manondonit LiAl4 (AlBSi2O10)(OH)8
Melanoserit Ce4CaBSiO12 (OH)
Safirin Mg3, 5Al9Si, 5O2
Searlesit NaBSi2O6H2O

izelge 1.10. Turmalin Grubu Mineraller

Tritom (Ce, La, YTh)5(Si, B)3 (O, OH, F)13

dokr (Vezvyanit) Ca10Mg2Al4(Si4)5 (Si2O7)2(OH)4
 10

1.3. Ticari Bor Mineralleri

Aadaki izelge 1.11.de ticari neme sahip bor mineralleri takip eden blmde; bu
bor minerallerinin zellikleri verilmitir.

izelge 1.11. Ticari nemi Olan Bor Mineralleri

Mineral Forml % B2O3 Bulunduu yer

Boraks (Tinkal) Na2B4O7.10H2O 36,6 Krka, Emet, Bigadi,A.B.D
Kernit(Razorit) Na2B4O7.4H2O 51,0 Krka, A.B.D., Arjantin
Uleksit NaCaB5O9.8H2O 43,0 Bigadi, Krka, Emet, Arjantin
Propertit NaCaB5O9.5H2O 49,6 Kestelek, Emet, A.B.D
Kolemanit Ca2B6O11.5H2O 50,8 Emet, Bigadi, Kkler, ABD
Pandermit(Priseit) Ca4B10O19.7H2O 49,8 Sultanayr, Bigadi
Borasit Mg3B7O13Cl 62,2 Almanya
Szaybelit MgBO2(OH) 41,4 B.D.T.
Hidroborasit CaMgBO11.6H2O 50,5 Emet
 11

1.3.1. Boraks (Tinkal)

Kimyasal Bileimi Na2B4O7 .10H2O

Kristal Sistemi Monoklinik
Kristal Biimi Ksa prizmatik kristalli, bazen levhams
kizlenme { 100} yzeyinde nadiren
Sertlik 22,5 Mohs
zgl Arlk 1,715 gr/cm3
Dizinim { 100} mkemmel
Renksiz; beyaz, grimsi, yeilimsi, mavimsi;
Renk ve effaflk
effaf-yareffaf
izgi Rengi Beyaz
Parlaklk Cams bazen toprams
%B2O3 ierii %36,6
Kristal ekli, dk zgl arl, suda
Ayrc zellikleri
znebilirlii
Tinkal suyunu kaybederek kolaylkla
Tinkalkonite dnebilir. Kille ara katkl
Tinkalkonit ve leksit ile birlikte bulunur.
lkemizde Eskiehir-Krka yataklarndan
Bulunuu retilmektedir. Boraks, evaporitik ortamlarda
oluan bir mineraldir. Tuzlu gl sularnn
evaporasyonu ile oluur. Karbonatlar, slfatlar ve
halit gibi dier evaporasyon mineralleri ile
birlikte bulunur.
 12

1.3.2. Kernit (Rasorit)

Kimyasal Bileimi (Na2B4O7.4H2O)

Kristaller (100) boyunca hafif uzun (010) dorultusunda
keskin izgilidir. Bazen kama yzlerin tekrarlarndan tr
Grnm :
yuvarlak grnmldr. Ayrca dilinebilen kitleler telsel
yaplar gsterirler. Masif olabilir.
kizlenme : kiz dzlemi{ 110}dir.

Kimyasal Bileimi : %22,66 Na2O , %51,02 B2O3, %26,32 H2O.

Sertlik : 3 Mohs.
zgl Arlk : 1,95 gr /cm3.
fle alevinde kabarr ve kolayca eriyerek beyaz karnbahar
biiminde bir kitle brakr. Souk suda yavaa znr. Scak
zellikler :
suda ve asitlerde derhal znr. Ayrnca dehidrasyon ile
Tinkalkonit e dnr.
Trkiyede Krka Boraks yataklarnda cevher ktlesinin alt
ksmlarnda olumutur. Renksiz, saydam, ine biiminde
Bulunuu :
kristalleri grup halindedir. Tek kristallerin uzunluu 10 cme
ular .

1.3.3. Uleksit

Kimyasal Bileimi (NaCaB5O9.8H2O)

Genellikle inemsi kristalli; merceksi yada nodler,
Kristal Biimi
nsal, pamuk yuma ekilli.
%7,65 Na2O, %18,85 CaO , %42,95 B2O3,
Kristal Bileimi
%35,55 H2O
Renk ve effaflk Beyaz, renksiz, ipeksi; effaf
Parlaklk Cams
Pamuk yuma ekli, dk younluu, souk suda
Ayrc zellikleri
znmeyip scak suda znmesi.
Ayrmas Ayrarak jips ve Kolemanite dnr.
 13

Trkiyede Emet, Krka, Bigadi borat yataklarnda

yaygn olarak ve Bigadi yatanda ikinci cevher olarak
bulunur. Masif, karnabahar, lifsel, koni, rozet, pamuk
yuma ve ubuksal grnmler sergiler. Emet
Bulunuu yataklarnda farkl dzeyde rastlanr. Burada
kolemanit ve hidroborasit ile birliktedir. Krkada borat
yataklar iinde boraks, kolemanit ve inyonit ile; kil
tabakalar iinde ise kurnakovit ve inderit ile birlikte
bulunur. Dnyada ise Arjantin'de bulunmaktadr.

1.3.4 Kolemanit

Kimyasal Bileimi Ca2B6O11.5H2O

Kimyasal Bileimi %27,28 CaO , %50,81 B2O3, %21,91 H2O.
Sertlik 4,5 Mohs.
zgl Arlk 2,42 gr/cm3.
Renk ve effaflk Renksiz, beyaz; effaf - yar effaf .
Parlaklk Cams .
Kurak iklim blgelerindeki playa ve tuz gllerinde
boraks ile birlikte oluur. Trkiye de Emet, Bigadi,
Kestelek, Krka, Sultanayr, borat yataklarnda yaygn
olarak olumutur. Krka hari dier yataklarn esas
cevheridir. Buralardaki kolemanitlerde izlenen
Bulunuu
grnmler; nsal dokulu yumrular (nodl), masif
taneli salm kristaller yldzsal, nodllerin etrafnda
lifsel tabakalar, kil ara katkl tabakalar bazen breler
halinde, boluklarda (jeodik) , yass z biimli
kristaller halindedir .
 14

1.3.5. Pandermit (Priseit)

Kimyasal Bileimi Ca4B10O19 . 7H2O

Kimyasal Bileimi %32,11 CaO , %49,84 B2O3, %18,05 H2O.

zgl Arlk 2,42 gr/cm3.

Renk ve effaflk Beyaz.

Parlaklk Toprams .
ekli, mkemmel dilinimi, akkor atete erir, suda
Ayrc zellikleri
znmez, asitlerde kolayca znr.
Beyaz renkte ve masif olarak teekkl etmi olup
kiretana benzer. Aragonit ile birlikte, scak su
kaynaklarnn meydana getirdii kellerde
oluur. Kil ve jips yataklarnda da bulunur.
Trkiye de Bigadi-Sultanayr ve Krka-
Bulunuu
Borat yataklarnda bulunmutur. Pandermit
buralarda nodler ve bir tona yaklaan kitleler
halinde kil ve jips yataklarnn altnda grlr.
Krka da Ca-borat zonu stnde, killi seviye
iinde yumrular ve masif ktleler halindedir.

1.3.6. Borik Asit(H3BO3)

Her hangi bir boratn sulu zeltisinin asitlendirilmesiyle ortoborik asit (H3BO3 veya
B(OH)3) yumuak ve beyaz kristaller halinde ker. Baz zellikleri izelge 1.12.de
verilen borik asit, sulu zeltide ok zayf bir mono asittir. Ortoborik asidin olduka
seyreltik zeltilerdeki iyonlamas aadaki reaksiyonla verilir.

B(OH)3 (aq) + H2O H+(aq) + B(OH)-4 (aq) (1)

 15

Borik asit, yaklak 1750Cye stlrsa, metaborik asit (HBO2) oluur. Metaborik asit
suda, daha fazla hidratlam olan ortoborik asit ekline dnr. Metaborik asit
stldnda ise, su kaybederek B2O3e dnr.

2H3BO3 2HBO2 + 2H2O (2)

2HBO2 B2O3 + H2O (3)

Borik asit poliasitler oluturmaya yatkndr. rnein, tabiatta bulunan boraks

(Na2B4O7.H2O) tetraborik asidin sodyum tuzudur.

Borik aside organik polialkoller (glikol, gliserin vs.) ilave edilirse borik asidin esterleri
meydana gelir. Bu esterler iinde borik asidin bir OH- grubu esterlemeyip serbest halde
bulunmaktadr. Borik asidin bu eit ester oluturmasyla serbest kalan hidroksil
grubunda hidrojenin ayrma derecesi ve bylece iki hidroksil grubu esterlemi
bulunan borik asidin asitlik kuvveti artm olur. Bu formdaki borik asit fenolftalein
indikatr kullanlarak, alkali hidroksitlerle titre edilebilir.

izelge 1.12. Borik Asidin Baz zellikleri

Forml H3BO3
Forml Molekl Arl (g/mol) 61,84
zgl Arl (150Cde) 1,435
Erime Noktas (0C) 185
Suda znrl (00C, g/100 mL) 2,66
Suda znrl (1000C, g/100 mL) 40,2
Gliserinde znrl (200C, g/100 mL) 22,2
Etanolda znrl (250C, g/100 mL) 0,24
 16

1.3.7 Hidroborasit

Kimyasal Bileimi CaMgB6O11.6H2O

Parlaklk Cam, telsel kitlelerde ipek .
Renk Saf renksiz-beyaz saydam.
%13,57 CaO, %75 MgO, %50,53 B2O3, %26,15
Kimyasal Bileimi
H2O
fle alevinde erir ve saydam cam verir. Kapal
tpte asit karakerli su verir. Asitlerde kolayca erir.
zellikleri
Souk suda hemen hemen znmez. Kaynar suda
ksmen znr.
Bir merkezden nsal ve ine eklindeki kristallerin
rasgele ynlenmi ve birbirini kesen kmeler
halinde bulunur. Trkiyede Emet, Krka, Bigadi
borat yataklarnda olduka sk grlr. Kolemanit,
Bulunuu leksit bazen Tnelit ve Veait-A ile birlikte
rastlanr. ne eklinde kristalleri koni biiminde
topluluklar oluturur. Ayrca nsal dokulu
yumrular ve bunlarn rastgele konumlar ile oluan
topluluklar gsterir .

1.3.8. Probertit (NaCaB5O9.5H2O)

Kirli beyaz, ak sarms renklerde olup nsal ve lifsi ekilli kristaller eklinde
bulunur. Kristal boyutlar 5 mm ile 5 cm arasnda deiir. B2O3 ierii %49.6dr.
Kestelek yataklarnda leksit ikincil mineral olarak gzlenir. Ancak Emet' te tekdze
tabakal birincil olarak ve Doanlar, deky blgesinde kaln tabakal olarak
olumutur . Monokliniktir. Sertlii 3,5 (Mohs), younluu 2,141dir.
 17

1.3.9. Boraks pentahidrat

Kimyasal Forml Na2B4O7.5H2O

Younluu 1,880 g/cm3
Andrcl Yksek

Bazik yapda rombohedral kristalli tinkalkonit olarak da adlandrlan bir bor bileiidir.
Sulu zeltilerde 60,80Cnin zerinde hzla kristalleme zelliine sahiptir.

Doada tinkal minerali olarak bulunan boraks dekahidrat 500Cde stldnda boraks
pentahidrat vermektedir. Boraks pentahidrat 160-1700Cde boraks dihidrata, 190-
990Cde boraks monohidrata ve 400-5000Cde ise susuz boraksa dnr.

1.4. Bor rnlerinin Balca Kullanm Alanlar

ok eitli sektrlerde kullanlan bor mineralleri ve rnlerinin kullanm alanlar

giderek artmaktadr. retilen bor minerallerinin %10'a yakn bir blm dorudan
mineral olarak tketilirken geriye kalan ksm bor rnleri elde etmek iin
kullanlmaktadr.

1.4.1. Cam elyaf

Kullanlan bor oksidin A.B.D.de % 40, Bat Avrupada %14 yaltml cam elyafna
harcanmaktadr. Ergimi cama %7 borik oksit verecek ekilde boraks pentahidrat veya
uleksitprobertit katlmaktadr. Maliyetine bal olarak sulu veya susuz tipleri
kullanlmakta, baz hallerde de borik asitten yararlanlmaktadr.
 18

Arzulanan yaltm derecesine gre eitli spesifikasyonlar tanmlanr: R-1, R-7 v.b.
gibi. Roll, loft veya snger halinde imal edilmektedir. Binalarda yaltm amacyla
kullanlmaya balanmtr.

Hafiflii, fiyatnn dkl, gerilmeye olan direnci ve kimyasal etkilere dayankll

nedeniyle plastiklerde, snai elyaf v.b., lastik ve katta yer edinmi olan cam elyaf,
kullanld malzemelere sertlik ve dayankllk kazandrmaktadr. Bylece sertlemi
plastikler otomotiv, uak sanayilerinde, elik ve dier metalleri ikame etmeye
balamtr. Ayrca spor malzemelerinde de (kayaklar, tenis raketleri v.b.)
kullanlmaktadr. Yaplmakta olan aratrmalar yeni kullanm alanlarnn da olacan
gstermektedir. Trafik iaretleri, karayolu onarm birer rnek olarak verilebilir. Bu
gibi mamullerde cam elyaf kullanldndan, rafine kolemanit tercih edilmektedir.
ngilterede oto bana 75 kg. cam yn tketilmektedir. Fransada Renault firmas,
zerine polyester paneller monte edilen metal asi imalatna girimitir. B2O3e olan
toplam talebin A.B.D.de %13, Bat Avrupada %7si bu tr elyaftan
kaynaklanmaktadr. Otomobillerde borun kullanlmas, arabalarn arln azaltmakta
ve dolaysyla yakt tketimini azaltmaktadr. Ayrca, aralarda paslanmay
geciktirmektedir.

1.4.2. Optik cam elyaf

Ik fotonlarnn etkin biimde transferini salamaktadr. ngiliz Felecon'un rettii yeni

bir elyaf saniyede 140 milyon bayt 27 km uzaa tayabilmektedir. Bu lifler %6 borik
asit ihtiva etmektedir. Phillips'in Hollanda'daki fabrikasnda bu lifler retilmektedir.

1.4.3. Seramik sanayi

Emayelerin viskozitesini ve doygunlama ssn azaltan borik oksit %20'ye kadar

kullanlabilmektedir. zellikle emayeye katlan hammaddelerin %17-32'si borik oksit
olup, sulu boraks tercih edilir. Baz hallerde borik oksit veya susuz boraks da kullanlr.
 19

Metale kaplanan emaye, onun paslanmasn nler ve grnne gzellik katar. elik,
alminyum, bakr, altn ve gm emaye ile kaplanabilir. Emaye aside kar
dayankll arttrr. Mutfak aletlerinin ou emaye kaplamaldr. Banyolar, kimya
sanayi tehizat, su tanklar, silahlar v.b.de kaplanr.

1997 ylnda Endstriyel lkelerin, seramik endstrisinin borat tketimi 69.000 ton
civarnda gereklemitir. Seramii izilmeye kar dayankl klan bor, %3-24
miktarnda kolemanit halinde srlara katlr.

1.4.4. Temizleme ve beyazlatma sanayi

Sabun ve deterjanlara mikrop ldrc (jermisit) ve su yumuatc etkisi nedeniyle %10

boraks dekahidrat ve beyazlatc etkisini artrmak iin toz deterjanlara %10-20 orannda
sodyum perborat katlmaktadr.

amar ykamada kullanlan deterjanlara katlan sodyum perborat (NaBO2H2O2.3H2O)

aktif bir oksijen kayna olduundan etkili bir aartcdr. Perboratlarn amar
ykamada klorlu temizleyicilerin yerini almas scak veya souk su kullanmna baldr.
nk perboratlar ancak 55C'nin stnde aktif hale geerler. Ancak, ABDde
kullanlan aktivatr (tetracetylethylenediamine) kullanm ile bu sorun giderilmeye
allmtr.

1997 yl deterjan sanayiindeki bor tketimi; Bat Avrupada 242.000 ton ve Kuzey
Amerikada ise 21.000 tondur. Bat Avrupada tketilen borun %35i, Dou
Avrupada ise %5i deterjan sanayiinde kullanlmaktadr. Dnya perborat talebinin
%86s Bat Avrupa tarafndan tketilmektedir.
 20

1.4.5. Yanmay nleyici (geciktirici) maddeler

Borik asit ve boratlar sellozik maddelere, atee kar dayankllk salarlar. Tutuma
scaklna gelmeden sellozdaki su molekllerini uzaklatrrlar ve oluan kmrn
yzeyini kaplayarak daha ileri bir yanmay engellerler.

Atee dayankl madde olarak sellozik yaltm maddelerinin kullanm borik asit
talebinin artmasna yol amtr. A.B.D.'de kullanlmakla birlikte, son yllarda ok
fazla yaygnlamamtr.

1.4.6. Metalrji sanayi

Boratlar yksek scaklklarda dzgn, yapkan, koruyucu ve temiz, apaksz bir sv

oluturma zellii nedeniyle demir d metal sanayiinde koruyucu bir cruf oluturucu
ve ergitmeyi hzlandrc madde olarak kullanlmaktadr.

Bor bileikleri, elektrolit kaplama sanayiinde, elektrolit elde edilmesinde sarf

edilmektedir. Borik asit nikel kaplamada, fluoboratlar ve fluoborik asitler ise; kalay
kurun, bakr, nikel gibi demir d metaller iin elektrolit olarak kullanlmaktadr.

Alamlarda, zellikle eliin sertliini artrc olarak kullanlmaktadr. Bu konuda

ferrobor olduka nem kazanmtr. elik retiminde 50ppm bor ilavesi eliin
sertleme niteliini gelitirmektedir.

A.B.D. Flinkote Company'nin ald bir patentte BOF yntemi ile elik retiminde kire
ergimesinin abuklatrlmas ve cruf kontrolnde flor yerine bor kullanlmasnn daha
avantajl olaca tescil edilmitir. Kanada, Bat Almanya, Japonya ve lkemizde elik
retiminde florit yerine kolemanit kullanlmaktadr.
 21

1.4.7. Nkleer uygulamalar

Atom reaktrlerinde borlu elikler, bor karbrler ve titanbor alamlar kullanlr.

Paslanmaz borlu elik, ntron absorban olarak tercih edilmektedir. Yaklak her bir
bor atomu bir ntron absorbe etmektedir.

Atom reaktrlerinin kontrol sistemleri ile soutma havuzlarnda ve reaktrn alarm ile
10
kapatlmasnda B kullanlr. Ayrca, nkleer atklarn depolanmas iin kolemanit
kullanlmaktadr.

1.4.8. Enerji depolama

Termal depolama pillerindeki, sodyum slfat ve su ile yaklak %3 arlktaki boraks

dekahidratn kimyasal karm gndz gne enerjisini depolayp, gece snma
amacyla kullanlabilmektedir. Ayrca, binalarda tavan malzemesine konulduu taktirde
gne nlarn emerek, evlerin snmasn salayabilmektedir.

1.4.9. Otomobil hava yastklar ve antifriz

Bor, hava yastklarnn hemen imesini salamak amacyla kullanlmaktadr. arpma

annda, elementel bor ile potasyum nitrat toz karm elektronik sensr ile harekete
geirilir. Sistemin harekete geirilmesi ve hava yastklarnn harekete geirilmesi iin
geen toplam zaman 40 milisaniyedir. Ayrca otomobillerde antifriz olarak ve hidrolik
sistemlerde de kullanlmaktadr.
 22

1.4.10. Atk temizleme

Sodyum borohidrat, atk sulardaki civa, kurun, gm gibi ar metallerin sulardan

temizlenmesi amacyla kullanlmaktadr

1.4.11. Yakt

Sodyum tetraborat, zel uygulamalarda yakt katk maddesi olarak kullanlmaktadrlar.

Daha nce Amerikan Donanmas tarafndan uu yakt olarak kullanlmtr.
Karboranlar iin Amerikan Deniz Aratrma Ofisi ve Amerikan Ordusu tarafndan kat
roket yakt olarak kullanlmas iin aratrmalar yaplmtr. u anda Amerikan askeri
ihtiyac ise Callery Chemical Co. tarafndan iletilmekte olan tesisten karlanmaktadr.
Diboran, B2H6 ve B5H9 gibi bor hidrrler; uaklarda yksek performansl potansiyel
yakt olarak aratrlmlardr. Boranlar, hidrojenle karlatrldnda daha yksek
performansla yanmaktadr. Fakat onlar, pahal, toksik ve yakldnda aa kan bor
oksit evresel adan uygun deildir.

1.4.12. Salk

BNCT (Boron Neutron Capture Therapy) kanser tedavisinde kullanlmaktadr.

zellikle; beyin kanserlerinin tedavisinde hasta hcrelerin seilerek imha edilmesinde
kullanlmakta ve salkl hcrelere zararnn minimum dzeyde olmas nedeniyle tercih
nedeni olabilmektedir. nsan vcudunda normalde bulunan bor, baz lkelerde tabletler
eklinde retilmeye balanmtr.

Birok endstri dalnda yaygn bir kullanm alan bulunan boratlarn nemi gittike
artmaktadr. Bir bor rn baz durumlarda bir baka bor rnnn yerini tutabilmesine
ramen, bugn iin bor bileiklerinin grevini ayn kalitede ve ucuzlukta grebilecek
bir baka rn yoktur. Bu da bor rnlerinin kullanmn artran en nemli hususlardan
 23

biridir. Modern yaamn gereksinimi olan bir ok rn elde etmek iin dnyann her
tarafnda ok sayda endstri veya sektr bor bileiklerini kullanmaktadr.

ekil 1.3 ve 1.4de Trkiyede ve Dnyada borun kullanm alanlarna gre dalm
grlmektedir.

ekil 1.3. Trkiyede Borun Kullanm Alanlarna Gre Dalm

ekil 1.4. Dnyada Borun Kullanm Alanlarna Gre Dalm

Kullanm alannda borun tketiminin hzla art, yeni kullanm alanlarnda gnden gne
eitlenii borun nemini iyice artrmaktadr. Gnmzde farknda olmasak da bor
bileikleri gnlk hayatmzla i iedir ve insanolu binlerce yldr farknda olmadan
boru kullanmaktadr. (Kocakerim 2002).

1.5. Reaksiyon Kinetii

1.5.1. Akkan-kat reaksiyonlar (Levenspiel 1999)

Bu tr reaksiyonlarda akkan bir gaz veya sv, bir kat ile temasa gelir, onunla
reaksiyona girerek rnlere dnr. Bu ekildeki reaksiyonlar aada gsterildii gibi
aklanabilir:

A (akkan) +bB (kat) Akkan rnler (4)

A (akkan) + bB (kat) Kat rnler (5)

 24

A (akkan) + bB (kat) Akkan + kat rnler (6)

Reaksiyon esnasnda kat tanecikler, kabuk tekil eden veya etmeyen bir kl brakr. Bu
tanecikler byk miktarlarda safszlklar oluturduu zaman veya 5 ve 6 reaksiyonlarna
gre kabuk tekil eden kat bir rn oluturduklarnda, kat tanecikler boyuta
deimeden kalrlar. Kabuk tekil etmeyen bir kl olutuunda ise boyut deiir ve
klr.

Akkan-kat reaksiyonlar, ok eitlidirler ve byk bir endstriyel neme sahiptirler.

Kat maddenin reaksiyon esnasnda boyuta nemli bir deimenin olmad birka
reaksiyon rneini u ekilde verebiliriz.

1. Metal slfrlerin metal oksitler vermek zere oksitlenmesi,

2. ndirgen atmosferde indirgenme ile oksitlerinden metallerin elde edilmesi,
3. Kalsiyum karbrn kalsiyum siyanata nitrojenasyonu,
4. Koruyucu bir yzey oluturmak zere metallerin kaplanmas.

Kat boyutunun deime gsterdii akkan tanecik reaksiyonlarnn en ok bilinenleri,

kmr biriketleri, tahta gibi dk kl ierikli karbonlu maddelerin yanma
reaksiyonlardr ve bu reaksiyonlar neticesinde s elde edilir. Bu tr reaksiyonlara rnek
olarak karbonun yanmasn verebiliriz. Buharla su gaz elde etme reaksiyonu yine bu tip
reaksiyonlara rnektir.

Akkan-kat reaksiyonlarnn hz ifadelerini tretmek iin iki model bulunmaktadr.

Bunlardan biri ilerleyen dnm modeli, dieri ise reaksiyona girmemi ekirdek
modelidir.
 25

1.5.1.a. lerleyen dnm modeli

lerleyen dnm modelinde, reaktann tanecie girdii ve daima taneciin btn ile
reaksiyon verdii, ayrca reaksiyonun tanecik ierisinde farkl noktalarda, muhtemelen
farkl hzlarda meydana geldii kabul edilir.

1.5.1.b. Reaksiyona girmemi ekirdek modeli

Bu modele gre reaksiyon, nce ekirdein d yzeyinde meydana gelir. Daha sonra
reaksiyon, katnn iine doru hareket eder ve devam ettii srece, daima taneciin
merkezi istikametinde henz reaksiyona girmemi bir ekirdein kald kabul edilir.

Ksmen reaksiyona girmi olan kat taneciklerin ara kesitini incelerken, reaksiyona
girmemi olan kat maddenin bir kl tabakas ile evrildii grlr. Bu modelde tanecik
boyutu, deimeden kalabilmekte ya da zamanla klebilmektedir.

Sabit boyutlu kresel tanecikler iin reaksiyona girmemi ekirdek modeli

Bu modele gre akkan ile kat tanecik arasndaki reaksiyonun be kademede

gerekletii kabul edilmektedir.

1. Akkan reaktantn, akkan ana ktlesinden kl (veya rn) filminin yzeyine

gelinceye kadar, akkan filminden difzyonu.
2. Kl (veya rn) filmi yzeyine gelen akkann, reaksiyona girmemi ekirdek
yzeyine gelebilmesi iin kl (veya rn) filminden difzyonu.
 26

3. Reaksiyona girmemi ekirdek yzeyine gelen akkann, bu reaksiyon yzeyinde

kat ile reaksiyona girmesi.
4. Reaksiyon yzeyinde meydana gelen akkan rnlerin, kl (veya rn) filminden
geerek akkan filmine difzyonu.
5. Akkan filmine gelen bu rnlerin akkan ana ktlesine geri dnebilmesi iin
akkan filminden akkan ana ktlesine difzyonu.

Bu kademelerin hepsi her zaman sitemlerde bulunmaz. rnein, gaz rnleri olumaz
ise 4. ve 5. basamaklar reaksiyon direncine dorudan katkda bulunmazlar. Bu
kademelerin her biri reaksiyonun hz zerinde bir diren etkisini gstermekte ve bu
direnler, bir basamaktan dierine genellikle byk miktarda farkllklar
gstermektedirler. Byle hallerde en yksek direnci gsteren kademe, hz kontrol edici
kademe olur.

Sabit boyutlu kresel tanecikler iin reaksiyona girmemi ekirdek modelinde tip
kontrol sz konusudur.

1. Akkan filminden difzyon kontroll

2. Kl (veya rn) filminden difzyon kontroll
3. Kimyasal reaksiyon kontroll

Bu basamaklardan her hangi birinin hz kontrol ettii gz nne alnarak tretilen

entegre hz denklemleri kresel tanecikler iin izelge 1.13.de verilmitir.

A (akkan) + bB (kat) rnler (7)

(4) nolu reaksiyonun hz kontrol basaman belirlemek iin en uygun yntem deneysel
sonulara gre izelge 1.13,de verilen t/t* deerlerinin tye kar grafik edilmesidir.
Hangi basamaa ait t/t* deerleri ile orijinden geen en uygun doru elde edilirse,
reaksiyon hznn bu basamak tarafndan kontrol edildii sonucuna varlr.
 27

Bzlen tanecik modeli

Saf karbonun oksijen ile yaklmasndan,

C(k) + O2(g) CO(g) + CO2(g) reaksiyonu oluur. Karbon saf olduu iin geride
kl brakmayarak gittike klecektir. Burada bir kl tabakas olumad iin, kat
yzeyinde reaksiyon meydana geldike tanecik klecek ve bir kat direnci
olmayacaktr. Fakat taneciin etrafnda daima bir akkan filmi bulunacaktr. Byle bir
sistemde reaksiyonun ilerleyii kademede meydana gelmektedir.

1. Akkan reaktann akkan filminden geerek kat taneciin yzeyine difzyonu.

2. Akkan reaktan ile kat arasnda bir yzey reaksiyonun oluumu.
3. Oluan akkan rnn, katnn yzeyinden tekrar akkan filminden geriye geerek
akkan ana ktlesine difzyonu.

Bu sistemde her kademenin direnci de hz kontrol edebilir. Dolays ile ya akkan

filminden difzyonla kontrol edilen bir sistem olacaktr, ya da kimyasal reaksiyonla
kontrol edilen bir sistem olacaktr.

Eer reaksiyon hz kimyasal reaksiyon ile kontrol edilirse, bu durumda boyutu

deimeyen taneciklerde kullanlan hz ifadeleri geerli olacaktr. Eer reaksiyon hz
akkan rne difzyon ile kontrol ediliyorsa, bu takdirde tanecik yzeyindeki film
direnci, taneciin boyutu ve akkann zelliklerine bal olacaktr.

1.5.1.c. Homojen reaksiyon modeli

Kat reaktann gzenekli olduu ve akkann taneciinin iine kolayca nfuz edebildii
hallerde, akkan ile kat arasndaki reaksiyonun kat faz iinde homojen bir ekilde
meydana geldii ve homojen reaksiyonun hz kontrol ettii dnlebilir. Byle
reaksiyonlarn hz homojen reaksiyonlar iin kullanlan hz denklemleriyle ifade edilir.
 28

izelge 1.13. Akkan-Kat Reaksiyonlar in Entegre Hz Denklemleri

Hz Kontrol
Basama XB=1 in t/t*
Durum Entegre Hz Denklemi
Gerekli Sre
(t*)
Akkan B R BR
t= X t =
3bkgC Ag B 3 bkgC Ag
Filminden XB
Difzyon
Kl B R2 B R2
t =
2 /3
Sabit t=
6 bDeC Ag
[ 131 X B 21 X B ]
6 bDeC Ag
Filminden [1-3(1-
Boyutlu
Difzyon XB)2/3+2(1-XB)]
Tanecikl B R B R
Kimyasal t= [1 1 X B 1/3 ] t =
bksC Ag bksC Ag
er
Reaks. [1-(1-XB)1/3]
2 2
B R B R
t =
2 /3
t= [ 11 X B ]
2 bDeC Ag 2bDeC Ag
[1-(1-XB)2/3]
Akkan Kk paracklar iin
R 2/ 3 R2 /3
t sabit = [11 X B 1 /2 ] t sabit =
Filminden C Ag C Ag
[1-(1-XB)1/2]
Bzlen Difzyon Byk paracklar iin
Kimyasal B R1 /3 B R1 /3
Kre t=
1/3
[1 1 X B ] t =
bksC Ag bksC Ag M B
Reaks. [1-(1-XB)1/3]

Bu denklemlerde, B: Kat paracn ortalama younluu, CA: Akkann

konsantrasyonu, R: Kat paracn yarap, XB: Kat reaktantn dnm kesri, b: 1
mol A ile reaksiyona giren katnn mol says, MB: Katnn ortalama molekl arl,
De: Difzyon katsays, ks: reaksiyon hz sabiti, t:zaman, t*: reaktantn tam dnm iin
gerekli sre, kg: ktle iletim katsaysdr.

2. KAYNAK ZETLER
 29

Trkiyede 1949 ylna kadar bilinen tek bor minerali pandermit idi. Bu tarihten itibaren
uleksit ve kolemanit yataklar kefedilmitir. Bu yataklar Bat Anadoluda Bursa,
Balkesir, Eskiehir ve Ktahya illerindedir (Anonim 1965).

lkemizde bor minerali zerine yaplan ilk almalar, ilk bilinen mineral pandermit ile
balamtr. Bu almalardan pandermitin dehidratasyonu ve sudaki znrl
incelenmitir. Daha sonraki almalarda, kolemanit, uleksit, inyoit, tunellit
minerallerinin hidratasyonu, mineralojik ve kimyasal zellikleri, znrlkleri ve kat
faz reaksiyonlar incelenmitir (Alpar 1961; Gedikbey 1979).

Glensoy et al. (1976) leksit, kolemanit, pandermit, jips, kalsit, aragonit ve mermer
gibi kalsiyum mineralleri ile fosfat ve oksalat gibi kalsiyum preparatlarnn disodyum
EDTA tuzunun 0,1 N ve 0,2 N sulu zeltilerindeki znrlkleri incelemilerdir.
znrlk almalar, sabit bir kartrma ile oda scaklnda yaplmtr. almalar
sonucunda, borat ve karbonat minerallerinin tamam, jips minerali ile oksalat ve fosfat
tuzlarn ise artlara bal olarak ksmen znrlk gsterdii grlmtr.

Kocakerim ve Alkan (1988) tarafndan gerekletirilen bir almada kolemanitin SO2

gaz ile doyurulmu sularda znme kinetii incelenmitir. Bu almada tane
boyutundaki azalma ve reaksiyon scaklndaki artma ile znme hznn artt,
kartrma hznn ise, her hangi bir etkiye sahip olmad belirlenmitir. znme
hznn yzeydeki kimyasal reaksiyonla kontrol edildii tespit edilerek, mevcut proses
iin aktivasyon enerjisi 53,97 kj.mol-1 olarak bulunmutur.

Karaglge et al. (1992) kolemanitin disodyum EDTA zeltilerindeki znme

kinetiini incelemiler ve parametre olarak seilen pH ve tane boyutundaki artn
znme hzn azalttn, zelti konsantrasyonu ve scaklktaki artn ise, hz
artrdn gzlemilerdir. znme prosesi iin aktivasyon enerjisini 50,6 kj.mol-1
olarak bulmulardr.
 30

Kocakerim et al. (1993) uleksitin CO2 ile doyurulmu sulardaki znme kinetiini
inceledikleri bir almada, tane boyutunun ve scakln znme hz zerine etkisini
aratrmlardr. Uleksitin 1500Cye kalsine edilmesi halinde en yksek znme hzna
ulatklarn ve znme prosesi iin aktivasyon enerjisinin 51,7 kj.mol-1 olduunu
rapor etmilerdir.

Kum et al. (1994) kalsine kolemanitin amonyum klorr zeltilerindeki

znrlnn incelendii bir almada, kalsinasyon scakl, zelti
konsantrasyonu, reaksiyon scakl ve hidrasyonun etkisi aratrlmtr. znme
hznn kalsinasyon scakl, zelti konsantrasyonu ve reaksiyon scaklnn
artmasyla artt tespit edilmitir. Ayrca znme hznn 2. mertebe homojen
reaksiyon modeline uyduu ifade edilerek 4000Cde kalsine edilen kolemanit
rneinin znrl iin aktivasyon enerjisinin 89 kj.mol -1 olduunu
belirtilmitir.

Yarta et al. (1998) Kolemanitin borik asit zeltilerinde zndrlmesine ynelik

yaplan bir almada reaksiyon scakl, borik asit konsantrasyonu, tane boyutu ve
kartrma hz parametre olarak seilmitir. nceleme sonucunda mevcut prosesi
tanmlayan yar ampirik bir eitlik tretilmitir. Ayrca znme prosesinde znme
hznn tanecik yzeyleri zerinde oluan rn filmi ile kontrol edildii ve
prosesin aktivasyon enerjisinin 28,61 kj.mol-1 olduu belirlenmitir.

Ceyhun et al. (1999) kolemanitin klorla doyurulmu sulardaki znrln

incelemiler ve bu almalarda kat/sv, tane boyutu, kartrma hz ve scaklk
parametre olarak seilmitir. znme tane boyutu ve kat/sv azaldka, scaklk
arttka arttn, kartrma hznn ise znme zerinde etkisinin olmad
bulunmulardr. Sonu olarak reaksiyonun kimyasal kontroll olduunu aktivasyon
enerjisinin 35,56 kj/mol olduu tespit edilmitir.
 31

Temur et al. (2000) kolemanitin fosforik asit zeltilerinde znrln

incelemilerdir. almada parametre olarak tane boyutu, scaklk, asit konsantrasyonu,
kat/sv oran ve kartrma hz parametre olarak seilmitir. zme hznn tane
boyutu ve kat/sv orannn azalmasyla ve scakln artmas ile artt, fakat kartrma
hzndan etkilenmedii tespit edilmitir. Ayrca prosesin aktivasyon enerjisi 53,91
kj.mol-1 olarak bulunmutur.

Kk et al. (2002) yapt bir almada kil ieren Kestelek kolemanitinin SO2 gaz ile
doyurulmu sularda znme kinetii incelenmitir. Bu almada tane boyutundaki ve
kat/sv oranndaki azalma ve reaksiyon scaklndaki artma ile znme hznn
artt, kartrma hznn ise, her hangi bir etkiye sahip olmad belirlenmitir.
znme hznn yzeydeki kimyasal reaksiyonla kontrol edildii tespit edilerek,
mevcut proses iin aktivasyon enerjisi 39,53 kj.mol-1 olarak bulunmutur.

Knkl et al. (2003) uleksitin amonyum slfat zeltileri iinde znrln

incelemilerdir. Amonyum slfat konsantrasyonu, partikl boyutu, kat/sv oran,
kartrma hz ve reaksiyon scaklnn znme hz zerine etkisi incelenmitir.
znme hznn, amonyum slfat konsantrasyonu, kartrma hz ve reaksiyon
scaklnn artyla artt, partikl boyutu ve kat/sv orann atyla azald
gzlemlenmitir. Prosesin heterojen kl(rn) filminden difzyon kontroll olduu
bulunmutur.

Alkan et al. (2004) uleksitin oksalik asit zeltileri iinde znrln incelenmitir.
Parametre olarak partikl boyutu, kartrma hz, asit konsantrasyonlar, kalsinasyon ve
znme scaklklar seilmitir. Bu almalar sonucunda znme hznn asit
konsantrasyonu ve scaklkla artyla, partikl boyutunun azalmasyla artt,
kartrma hznn ise etkilemedii bulunmutur.140oCde kalsine edilen rnein en
yksek znme hzna sahip olduu grlmtr. Aktiflenme enerjisi 87 kj.mol-1
olduu, znme prosesinin rn filminden difzyon kontroll olduu bulunmutur.
 32

avu et al. (2004) tarafndan gerekletirilen bir almada sitrik asit zeltileri iinde
kolemanitin klasik ve mikrodalga sistemleriyle zndrlmesi incelenmitir. Yaplan
bu inceleme sonucunda znme hznn tane boyutu ve kat-sv orannn azalmasyla
ve reaksiyon scaklnn artyla artt tespit edilmitir. Ayrca znme hz 0,05 M
deerine kadar konsantrasyon ile artm ancak 0,05 den sonra konsantrasyon arttka
azalm znme hz kartrma hzndan bamsz kmtr. Prosesinin kl filminden
difzyon kontroll, proses iin aktivasyon enerjisi klasik ve mikrodalga iin srasyla
28-21 kj.mol-1 olarak hesaplanmtr.

Tekin et al. (2004) kalsine leksitin amonyum klorr zeltileri iinde znrl
incelenmitir. Farkl scaklklarda znme kinetii incelenen leksitin znme hznn
reaksiyon scaklklarnn art ile artt, 140oCde kalsine edilen rnein en yksek
znme hzna sahip olduu bulunmutur. znme olaynn,
[(1-X)-1-1]=kL.t ve aktiflenme enerjisi 87 kj.mol-1 olduu bulunmutur.

Kurdal et al. (2005) kolemanitin CO2 ve SO2 ile doyurulmu sulu zeltilerdeki
znrln optimazyonu incelenmitir. almalarda, tane boyutu, reaksiyon
scakl, kat/sv oran, SO2/CO2 oran ve reaksiyon sresinin znme hz zerindeki
etkileri incelenmitir. znme hznn tane boyutundaki ve kat/sv oranndaki artma
ile azald, reaksiyon scakl, kartrma hznn artmasyla ise, artt tesbit
edilmitir. SO2/CO2 orannn artmasnn znme zerinde etkisinin olmad
gzlemlenmitir. Optmum artlar bulunmu olup kolemanitin CO2 ve SO2 ile
doyurulmu sulu zeltilerde % 96,8i zndrlmtr.

Kk et al. (2005) uleksitin, taguchi yntemiyle amonyum klorr zeltileri iinde

znrlnn optimum artlar incelenmitir. Optimum artlar iin bulunan
parametreler 87oC, 0,05 g.mL1, 4 M, (-300+212) m, ve 18 dakika olarak
bulunmutur.Bu artlar altnda amonyum klorr zeltileri iinde uleksitin znme
oran 98,37 olarak bulunmutur.
 33

Sunulan almada, kullanlan probertit tinkalden boraks dekahidrat retimi esnasnda

proses borularnda oluur, borularda tkanmalara ve proseste problemlere neden olur.
ken probertitin borulardan uzaklatrlmas olduka gtr. Bu almann amac
probertitin Titriplex-III zeltilerindeki znrln incelemek ve sz konusu
problemlerin zmne ynelik veriler elde etmektir. almalarda, tane boyutu,
reaksiyon scakl, kat/sv oran, Titriplex-III konsantrasyonu ve kartrma hznn
znme hz zerindeki etkileri incelenmitir. znme hznn tane boyutu ve kat/sv
orannn azalmasyla, reaksiyon scaklnn artmasyla artt ve kartrma hzndan da
etkilenmedii bulunmutur. Ayrca znme prosesinin aktivasyon enerjisi 21,40
kj.mol-1 olarak tespit edilmitir.

Trkiye'nin en nemli yeralt zenginliklerinden birini oluturan bor cevherlerinin

deerlendirilmesi, bu cevherlerden yeni rnler elde edilmesi, mevcut rnler iin
alternatif, ekonomik ve daha evreci teknolojiler gelitirilmesi byk nem arz
etmektedir.

Bor cevherleri ve bor bileikleri ok geni uygulama alanlar ile zellikle

endstrilemi lkelerde stratejik konumda olan maddelerdir. Gelimekte olan
lkemiz iin de gerek gnmzde gerekse gelecekte nemini koruyaca
kukusuzdur. Bu bakmdan Trkiyede bor cevherlerinden bor bileiklerinin
retilmesi, bu bileiklerin eit veya kalite olarak gelitirilmesi hem Trkiyenin
ihtiyacnn hem de dier lkelerin ihtiyalarnn karlanmas ve bu pazarda
lkemizin hak ettii yeri almas bakmndan nemlidir. Bu nedenle lkemizde bor
konusunda yaplacak olan almalarn desteklenmesi gerekmektedir.

3. MATERYAL ve YNTEM

3.1. Materyallerin Temini ve Hazrlanmas

 34

Deneysel almalarmzda kullandmz probertit, Eskiehir Krkadan temin

edilmitir. Probertit tinkalden boraks dekahidrat retimi prosesi esnasnda borularnda
olumaktadr. Cevher grnr safszlklarndan mekanik olarak temizlendikten sonra,
laboratuar boyutunda bir krc ile krlm daha sonra ASTM standartlarna uygun
olacak ekilde eleklerle -20+40, -40+60, -60+80, -80+100 ve -100+120 meshlik
fraksiyonlara ayrlmtr.

Yaplan analizde kullanlan probertit numunesinin kimyasal bileimi u ekildedir;

izelge 3.1. Cevherdeki bileenler ve oranlar

Cevherdeki Bileenler %
Na2O 7,85
CaO 14,19
B2O3 44,09
H2O 22,80
Dolomite+Dierleri 11,07
Toplam 100,00

almalarda kullanlan cevherin kimyasal bileimi izelge 3.1.de gsterilmi ve

ayrca rneinin X-ray difraktogram elilerek ekil 3.1.de verilmitir.
 35

ekil 3.1. Deney almalarnda Kullanlan Cevherin X-ray Difraktogram

3.2. almalarda Kullanlan zeltinin(Titriplex-III) zellikleri

Titriplex-III ve tuzlar saf olduklar iin primer standart olarak kullanlabilinirler.

Titriplex-III (HY4) ile, disodyum tuzu ise (Na2H2Y.2H2O) ile gsterilir. Disodyum
tuzunun sudaki znrl Titriplex-IIIdan daha fazla olduundan genellikle zelti
hazrlanrken disodyum tuzu kullanlr.
 36

Titriplex-III'nn en byk zellii birok metal iyonu ile ok iyi bir ekilde kompleks
oluturabiliyor oluudur ki bunu da yapsnda bulunan asetikasit gruplarndaki OHlar
ve Nlere borludur. Ortasna ald metal iyonunun drt bir tarafn evreleyebilen bir
liganttir. Suyun sertlik tayininde kullanlmasnda ayn zelliinden yararlanlr. Suya
sertliini veren Ca2+ iyonu, Titriplex-III ile kompleks oluturur (Ca-Titriplex-III).
Uygun bir indikatr ile Ca2+ miktar, deriimi bilinen Titriplex-III zeltiside
kullanlarak tayin edilir.

ekil 3.2. Titriplex-IIInn Molekl ekli

3.3. zndrme lemlerinin Yapld Dzenek

zndrme deneyleri atmosferik deney artlar altnda yaplm olup, deneyler 500
mLlik ceketli cam bir reaktrde gerekletirilmitir. Kartrma ilemleri IKA marka
mekanik kartrc ile salanm olup reaksiyon scaklklarnn termal artlarda sabit
kalmasn salamak iin, HAAKE marka sabit scaklk su sirklatr kullanlmtr.
Deneyler srasnda, zeltinin buharlap deney ortamndan uzaklamasn engellemek
amac ile bir geri soutucu kullanlmtr. Reaktr ierisine 200 mL Titriplex-III
zeltisi ilave edilmi ve scaklk reaksiyon scaklna gelemesi salandiktan sonra
belirli miktarlarda probertit numunesi reaktre ilave edilmitir. Reaksiyon boyunca
belirlenen srelerde reaktr ierisinden 1 mL numune alnm ve analiz edilmitir.
Kullanlan deney dzenei ekil 3.3.de grlmektedir.
 37

ekil 3.3. zme lemlerinde Kullanlan Deney Dzenei

3.4. zme lemlerinde Kullanlan Parametreler

Deneylerde kullanlan parametreler ve deerleri izelge 3.2.de verilmitir. Bu

parametreler 3, 5, 10, 15, 20, 30, 45, 60. dakikalarda yaplan denemelerle incelenmitir.
 38

izelge 3.2. Parametreler ve Deneydeki Aralklar

Parametreler Deerler

Partikl boyutu (mesh) -20+40, -40+60, 60+80, -80+100 -100+120

Scaklk (0C) 25, 30, 40, 50

Kartrma Hz (rpm) 300, 400, 500, 600

Titriplex-III (M) 0,1, 0,125, 0,15, 0,2

Kat/Sv oran(g/mL) 1/100, 2/100, 4/100, 6/100

3.5. zme lemlerinin ve zelti Analizlerinin Yapl

zme ilemleri yaplrken nce 500 mLlik reaksiyon kabna belirli konsantrasyonda
200 mL Titriplex-III zeltisi konulmu ve belirli bir reaksiyon scaklna kadar
stlmtr. Daha sonra reaksiyon kabnn ierisine belirli bir kat-sv orannda ve belirli
partikl boyutuna getirilmi olan madde(probertit) bu zeltiye ilave edilerek reaksiyon
balatlmtr. Reaksiyon devam ederken kartrma ilemi durdurulmadan belli
srelerde reaksiyon muhtevasndan 1er ml zelti numuneleri alnm ve bor tayini iin
bu zeltiler kullanlmtr. Bu zeltiler NaOH zeltisiyle kompleksometrik yntemle
titre edilerek B2O3 miktar bulunmutur. B2O3 miktar;

X B2O3 =zeltiye geen B2O3 miktar/orijinal rnekteki B2O3 miktar

eitlii kullanlarak hesaplanmtr.

 39

4. ARATIRMALAR ve BULGULAR

Denemelerde bir parametrenin etkisi incelenirken dier parametrenin deerleri sabit

tutulmutur. Elde edilen veriler zamana kar dnm kesri eklinde grafik edilmitir.

4.1.Tane Boyutunun znrle Etkisi

znme hz zerine tane boyutunun etkisi (-20+40, -40+60, -60+80, -80+100 ve -100
+120 mesh) be tane boyutu kullanarak incelenmitir. Bu incelemede reaksiyon
scakl 300C, kat/sv oran 0,04 g/mL, kartrma hz 400 rpm ve Titriplex-III
konsantrasyonu 0,2 M olarak sabit parametreler olarak seilmitir.

Sonular ekil 4.1.de verilmi olup bu ekle gre znme hz tane boyutu azaldka
artt grlmtr.

0,8

0,6
XB2O3

-20+40 mesh
0,4 -40+60 mesh
-60+80 mesh
0,2 -80+100 mesh
-100+120 mesh
0
0 2 4 6 8 10 12
t (dakika)

ekil 4.1. Probertitin znme hz zerine tane boyutunun etkisi (T: 300C, K.H.: 400
rpm, C: 0,200 M, K/S: 0,04 g/mL)
 40

izelge 4.1. Probertitin dnm kesri zerine tane boyutunun etkisi.

Scaklk : 30C
Kat/sv oran : 0,04 g.mL-1
Kartrma hz : 400 dev.dk.-1
Titriplex-III konsantrasyonu : 0,2 M

Tane boyutu (m) Zaman Dnm kesri

(dk) XB O
2 3

3 0,6438
-20+40 5 0,8380
10 0,9402

1 0,6568
2 0,7647
-40+60 3 0,7843
4 0,8430
5 0,8920

1 0,8039
-60+80 2 0,8260
3 0,8729
4 0,9116
5 0,9610

1 0,7350
2 0,8235
-80+100 3 0,8627
4 0,9020
5 0,9610

1 0,8633
-100+120 2 0,8927
3 0,9320
4 0,9610
 41

4.2. Reaksiyon Scaklnn znrle Etkisi

-20+40 mesh tane boyutu, 400 rpm kartrma hz, 0,2 M Titriplex-III konsantrasyonu,
kat/sv oran 0,04 g/mL, sabit tutularak, 250C, 300C, 400C, 500Clik reaksiyon
scaklklar kullanlarak znme hz zerine reaksiyon scaklnn etkisi incelenmi
ve ekil 4.2.de verilmitir. Buna gre reaksiyon scaklnn art ile probertitin
znme hznn artt gzlemlenmitir.

izelge 4.2. Probertitin dnm kesri zerine reaksiyon scakln etkisi.

Tane boyutu : 20+40 mesh

zelti konsantrasyonu : 0,2 M
Kat-sv oran : 0,04 g.mL-1
Kartrma hz : 400 dev.dk-1

Reaksiyon Scakl Dnm kesri

(C) Zaman (dk) XB
2O 3

3 0,4497
5 0,5745
10 0,7358
25 15 0,7665
20 0,8584
30 0,9402
45 1

3 0,4700
5 0,6745
10 0,8380
30 15 0,9402
20 0,9702
30 1

3 0,6438
5 0,8380
40 10 0,9402
15 1

3 0,8380
5 0,8789
50 10 0,9810
12 1
 42

0,8

0,6
XB2O3

0,4
298 K
303 K
0,2 313 K
323 K

0
0 10 20 30 40 50
t(dakika)

ekil 4.2. Probertitin znme hz zerine scakln etkisi (D:-20+40, K.H.: 400 rpm,
C: 0,2 M, K/S : 0,04 g/mL)

4.3. Kartrma Hznn znrle Etkisi

-20+40 mesh tane boyutu, 0,2 M Titriplex-III konsantrasyonu, 300C reaksiyon

scakl ve kat/sv oran 0,04 g/mL sabit tutularak 300 rpm, 400rpm, 500 rpm ve 600
rpm kartrma hzlar kullanlarak znme hz zerine kartrma hznn etkisi
incelenmitir. Elde edilen sonular ekil 4.3.de ki grafikte verilmi olup kartrma
hznn znme hz zerine etkisinin olmad grlmektedir.
 43

izelge 4.3. Probertitin dnm kesri zerine kartrma hznn etkisi.

Tane boyutu : 20+40 mesh

zelti konsantrasyonu : 0,2 M
Kat-sv oran : 0,04 g.mL-1
Reaksiyon scakl : 300C

Kartrma Hz Dnm kesri

(rpm) Zaman (dk) XB O
2 3

3 0,6700
5 0,7520
300 10 0,9745
15 0,9856
20 1,0000

3 0,6438
5 0,8380
400 10 0,9402
15 1,0000

3 0,6950
5 0,8430
500
10 0,9470
15 1,0000

3 0,7247
5 0,8317
600
10 0,9141
12 1,0000
 44

0,8

0,6
XB2O3

300 rpm

0,4 400 rpm

500 rpm
0,2
600 rpm

0
0 5 10 15 20 25
t (dakika)

ekil 4.3. Probertitin znme hz zerine kartrma hznn etkisi(D:-20+40, T: 300C ,

C: 0,2 M, K/S : 0,04 g/mL)

4.4. Kat/Sv Orannn znrle Etkisi

-20+40 mesh tane boyutu, 0,2 M Titriplex-III konsantrasyonu, 300C reaksiyon

scakl, 400 rpm kartrma hz, sabit tutularak 0,01 g/mL, 0,02 g/mL, 0,04 g/mL ve
0,06 g/mL kat/sv oranlar kullanlarak znme hz zerine kat/sv orannn etkisi
incelenmitir. Sonular ekil 4.4.de ki grafikte verilmi olup bu grafie gre kat/sv
orannn artmas ile znme hznn azald grlmektedir.
 45

izelge 4.4. Probertitin dnm kesri zerine kat/sv orannn etkisi.

Scaklk : 30C
Tane boyutu : -20+40 mesh
Kartrma hz : 400 dev.dk.-1
zelti konsantrasyonu : 0,2 M

Kat/sv oran Zaman Dnm kesri

(g.ml-1) (dk) XB O
2 3

3 0,8930
0,01 5 0,9260
10 1,0000

3 0,8350
0,02 5 0,8760
10 1,0000

3 0,6408
0,04 5 0,8380
10 0,9402
15 1,0000

3 0,5620
5
10 0,7278
15 0,7800
0,06 20 0,7885
30 0,8000
45 0,8800
60 1,0000
 46

0,8

0,6
XB2O3

0,4
0,01g/mL
0,02g/mL
0,2
0,04g/mL
0,06g/mL
0
0 10 20 30 40 50 60 70
t(zaman)

ekil 4.4. Probertitin znme hz zerine k/s orannn etkisi(D: -20+40, T: 300C, K.H.:
400 rpm, C: 0,200 M)

4.5. zelti Konsantrasyonunun znrle Etksi

-20+40 mesh tane boyutu, 30oC reaksiyon scakl, 400 rpm kartrma hz, 0,04 g/mL
kat/sv oran sabit tutularak zelti konsantrasyonu (Titriplex-III) 0,2 M, 0,15 M,
0,125 M ve 0,1 M deerleri kullanlarak znme hz zerine zelti
kosantrasyonunun etkisi incelenmitir. Bu inceleme sonucunda ekil 4.5.de ki grafik
elde edilmitir. Bu grafikten de grlecei gibi zelti konsantrasyonunun artmas ile
probertitin znme hz artmaktadr.
 47

izelge 4.5. Probertitin dnm kesri zerine zelti konsantrasyonunun etkisi

Reaksiyon scaklk : 30C
Tane boyutu : -20+40 mesh
Kartrma hz : 400 dev.dk.-1
Kat/Sv oran : 0,04 g/mL

zelti Zaman Dnm kesri

Konsantrasyonu (M) (dk) XB O
2 3

3 0,6438
0,1 5 0,8380
10 0,9402
15 1,0000

3 0,6694
5 0,7107
10 0,7934
15 0,8842
0,125 20 0,9256
30 0,9587
45 1,0000

3 0,6611
5 0,6942
10 0,8180
0,15 15 0,8678
20 0,9090
30 0,9500
45 1,0000

3 0,6363
5 0,6611
15 0,8430
0,02 20 0,9090
30 0,9420
45 1,0000
 48

0,8

0,6
XB2O3

0,2 M
0,4 0,15 M
0,1 M
0,2
0,125 M
0
0 10 20 30 40 50
t(dakika)

ekil 4.5. Probertitin znme hz zerine zelti konsantrasyonunun etkisi(D: -20+40,

T: 30oC, K.H.: 400 rpm, K/S: 1/4)
 49

5. TARTIMA VE SONU

5.1. znme Reaksiyonlar

Probertit cevherinin Titriplex-III ile;

Na2O.2CaO.5B2O3.10H2O(k) 2Na+(aq) + 2Ca2+(aq) + 2B5O8- + 4OH-(aq) + 8H2O (8)

2Na2H2Y 4Na+ + 2H2Y2- (9)

2H2Y2- + 2Ca2+ 4H+(aq) + 2CaY2-(aq) (10)

Toplam Reaksiyon

Na2O.2CaO.5B2O3.10H2O(k) + Na2H2Y(aq) 6Na+ + 2B2O8- + 2CaY2-(aq) + 12H2O (11)

5.2.ncelenen Parametrelerin Deerlendirilmesi

Denemelerde eitli konsantrasyonlarda hazrlanm Titriplex-III zeltileriyle probetit

cevherinin znme hz zerine tane boyutu, kartrma hz, kat-sv oran ve
reaksiyon scaklnn etkileri incelenmitir.

5.2.1.Tane boyutunun etkisi

Tane boyutunun dnm kesri zerine etkisi, -20+40, -40+60, -60+80, -80+100,
-100+120 meshlik fraksiyonlar kullanlarak incelenmitir. Denemelerde reaksiyon
scakl 300C, kartrma hz 400 dev.dk.-1, zelti konsantrasryonu 0,2 M ve kat-sv
oran 0,04 g.mL-1 olarak sabit tutulmutur. ekil 4.1. ve izelge 4.1.'deki sonulardan
grld gibi tane boyutu kldke znme hz artmaktadr. Tane boyutunun
klmesi ile birim arlk bana den tanecik says ve dolaysyla yzey alan
 50

artmaktadr. Bylece akkan reaktant ile kat tanecik arasndaki temas yzeyi
artacandan, dnm kesrinin de artmas beklenen bir sonutur.

5.2.2. Kat/sv orannn etkisi

Kat/sv orannn probertitin dnm kesri zerine etkisi 0,01, 0,02, 0,04 ve 0,06
g.mL-1 'lik oranlarda incelenmitir. Sonulardan elde edilen ekil 4.2. ve izelge 4.2.'de
grld gibi kat/sv oran kldke znrln artt grlmektedir. Kat/sv
orann azalmas ile birim hacim bana den tanecik says azalacak ve katnn sv
reaktif ile arpma says artacaktr. Bu da kat/sv oran azaldka znrln
artmasna neden olmaktadr. Sonulardan da grlecei zere allan aralkta yaklak
%100lk bir dnm elde edilmektedir.

5.2.3. Kartrma hznn etkisi

Kartrma hznn dnm kesri zerine etkisi 300, 400, 500, 600 dev.dk.-1 deerleri
iin incelenmitir. ekil 4.3., ekil 5.5. ve izelge 4.3.de ki sonulardan grld gibi
kartrma hznn znme hz zerine etkisi bulunmamaktadr.

5.2.4. Scakln etkisi

Probertitin zndrlmesi zerine reaksiyon scaklnn etkisi 25, 30, 40, 50oC iin
incelenmitir. ekil 4.2. ve izelge 4.2.te grlebilecei gibi scakln artmas ile
dnm kesri de hzl bir ekilde artmaktadr. Scakln armas ile taneciklerin kinetik
enerjisi arttndan dolay reaksiyon hz artmaktadr. Sonulardan da grlecei gibi
seilen scaklk aralnda B2O3 %100lk bir znmeye (yani cevherin tamam
znmtr) ulalmtr.
 51

5.2.5. zelti konsantrasyonunun znrle etkisi

zelti konsantrasyonu (Titriplex-III) 0,2 M, 0,15 M, 0,125 M ve 0,1 M deerleri

kullanlarak znme hz zerine zelti kosantrasyonunun etkisi incelenmitir. Elde
edilen sonulardan izelge 4.5. ve ekil 4.5.de grlecei gibi zelti
konsantrasyonunun artmas ile probertitin znme hz artmaktadr.

5.3. Probertit Cevherinin znme Kinetii

Probertit cevherinin Titriplex-III zeltilerinde znme kinetiinin incelenmesi, elde

edilen deneysel veriler kullanarak yaplmtr. znme prosesine ait veriler, akkan-
kat reaksiyon modelleri iin geerli olan izelge 1.13.deki integre hz ifadeleri
kullanlarak analiz edilmitir.

A(Akkan) + bB(Kat) rnler eklinde gsterilen bir kat ve sv arasndaki katalitik

olmayan reaksiyon kinetii, ilerleyen dnm modeli ve bzlen kre modeli eklinde
tanmlanan modellerden biriyle aklanabilir.

lerleyen dnm modelinde, sv reaktantn tanecie girdii ve taneciin her tarafnda

her an reaksiyona girdii dnlr. Bu durumlarda, reaksiyon hz yalanc birinci
mertebe modellerle tarif edilebilecei, ayrca bzlen kre modelinde reaksiyon hzn
gstermek iin integre edilmi hz eitlikleri tretilmitir. Byle bir durumda, tane
boyutu sabit olabilir veya klebilir. Eer tane boyutu sabit kalyorsa tretilmi integre
hz eitlikleri aadaki gibidir.

t / t* = X, (Sv filminden difzyon kontroll)

t / t* = 1-3(1-X)2/3 +2(1-X), (Kl veya rn filminden difzyon kontroll)
t / t* = 1-(1-X)1/3, (Yzey kimyasal reaksiyon kontroll)
 52

Eer reaksiyon esnasnda tane boyutu klyorsa kl veya rn tabakas olmayacak ve

integre hz eitlikleri aadaki gibi olacaktr.

t / t* = 1-(1-X)2/3 , (Kk tanecikler iin sv filminden difzyon kontroll)

t / t* = 1-(1-X)1/2 , (Byk tanecikler iin sv filminden difzyon kontroll)
t / t* = 1-(1-X)1/3, (Yzey reaksiyon kimyasal kontroll)

Bu sunulan almada, deneysel veriler ile stteki modellerin hangisinin uyduu

istatistiksel ve grafiksel metotlarla incelenmi ve en uygun modelin film difzyon
kontroll olduu gzlenmitir. 25, 30, 40 ve 500C gibi farkl reaksiyon scaklklar iin
tye kar 1-3(1-X)2/3+2(1-X) dorular film difzyon kontrol modelinin bu proses iin
uygun olduunu dorular. Benzer analizler kat/sv oran ve tane boyutu iin de ayn
ekilde gzlenmitir.

znme hznn tane boyutu ve kat/sv orannn azalmasyla, reaksiyon scaklnn

artmasyla artt ve kartrma hzndan da etkilenmedii bulunmutur. Bu znme
prosesine ait yar ampirik kinetik model aadaki gibi karlmtr.

1-3(1-X)2/3+2(1-X) = 2,8.105. (D)-1,52. (K/S)-1,02. (C)0,59. e-2574/T. t (12)

Bu eitlikteki knn reaksiyon scakl, kat/sv oran ve tane boyutu ile ilgili bants
k=k0.(D)a.(K/S)b.(C)d.e-E/RT eklinde verilebilir ve burada k0, a, b, d ve E/R deerleri
sras ile 2,8x105, -1,52, -1,02, 0,59 ve 2574 olarak bulunmutur. Ayrca znme
prosesinin aktivasyon enerjisi 21,40 kj.mol-1 olarak tespit edilmitir.

Literatr aratrmalarnda, 40 kj.mol-1 veya daha yksek aktivasyon enerjisine sahip

olan proseslerin kimyasal reaksiyon zerinden, 20 ila 40 kj.mol-1 aras aktivasyon
enerjisine sahip proseslerin film difzyon kontroll olduu bildirilmektedir (Jockson
1986). Buna gre mevcut zndrme prosesinin aktivasyon enerjisinin 21,40 kj.mol-1
olmas bu prosesin film difzyon kontroll olduunu teyit eder.Bu almalarda
 53

kullanlan probertit yaklak olarak %89 saflktadr. Kalan %11lik ksmi ise dolomit,
SiO2 ve kil iermektedir. zme almalarnda, SiO2 ve kil znmedii iin bir kl
filmi olumakta ve bu film disodyum Titriplex-IIInn tanecikleri ierisine difze
olmasn engellemekte daha dorusu yavalatmaktadr. Sonuta elde edilen aktivasyon
enerjisi 21,40 kj.mol-1 kmaktadr.

Ayrca X=f(t) grafii lineer olduundan sistemin difzyon kontroll olduunu

gstermektedir.

Probertiti zme almalarnda izelge 3.2.deki artlarda %100lk bir znmeye

ulalmtr. Bu da borularda kerek problemlere sebep olan probertitin kimyasal
yollarla (Titriplex-III ile) znp uzaklatrlmasnn mmkn olabileceini
gstermektedir.

0,8
1-3(1-X)^2/3+2(1-X)

0,6
0,01 g/mL
0,4 0,02 g/mL

0,04 g/mL
0,2
0,06 g/mL

0 Dorusal
(0,02 g/mL)
0 10 20 30 40 50 60Dorusal 70
(0,01 g/mL)
t(dakika)
 54

ekil 5.1. Kat/sv oran iin tnin 1-3(1-X)(2/3)+2(1-X) ile deiimi

izelge 5.1. Kat/sv orannn dnm kesrine etkisi

Reaksiyon scakl : 300C

Tane boyutu : -20+40 mesh
zelti konsantrasyonu : 0,2 M
Kartrma hz : 400 dev.dk-1

Kat/Sv Oran Zaman(dk) XB 1-3(1-X)2/3+2(1-X) r

2O3
( g.ml-1)

3 0,8930 0,538
0,01 5 0,9260 0,619 0,993
10 1,0000 1,000

3 0,8350 0,428
0,02 5 0,8760 0,502 0,987
10 1,0000 1,000

3 0,6408 0,202
0,04 5 0,8380 0,432 0,991
10 0,9402 0.661
15 1,0000 1,000

3 0,5620 0,146
10 0,7278 0,284
15 0,7800 0,347 0,927
0,06 20 0,7885 0,358
30 0,8000 0,374
45 0,8800 0,510
60 1,0000 1,000
 55

0,8
1-3(1-X)^2/3+(1-X)

0,6

0,4
"-20+40"mesh
"-40+60"mesh

0,2 "-60+80"mesh
"-80+100"mesh
"-100+120"mesh
0
0 2 4 6 8 10 12
t(dakika)

ekil 5.2. Tane boyutu iin tnin 1-3(1-X)(2/3)+2(1-X) ile deiimi

1
1-3(1-X)^(2/3)+2(1-X)

0,8

0,6
298 K
0,4 303 K

313 K
0,2
323K

0
0 10 20 30 40 50

t (dakika)

ekil 5.3. Scaklk iin tnin 1-3(1-X)(2/3)+2(1-X) ile deiimi

 56

izelge 5.2. Tane boyutunun dnm kesrine etkisi

zelti konsantrasyonu : 0,2 M

Reksiyon scaklk : 300C
Kat/sv oran : 0,04 g.mL-1
Kartrma hz : 400 dev.dk.-1

Tane Boyutu Zaman (dk) XB 1-3(1-X)2/3+2(1-X) r

2O3
(mesh)

3 0,6438 0,205
-20+40 5 0,8380 0,432 0,971
10 0,9402 0,66

1 0,6568 0,216
2 0,7647 0,327
-40+60 3 0,7843 0,352 0,987
4 0,8430 0,441
5 0,8920 0,535

1 0,8039 0,380
2 0,8260 0,413
-60+80 3 0,8729 0,496 0,973
4 0,9116 0,581
5 0,9610 0,733

1 0,7350 0,292
2 0,8235 0,409
-80+100 3 0,8627 0,476 0,985
4 0,9020 0,558
5 0,9610 0,733

1 0,8633 0,477
-100+120 2 0,8927 0,537 0,994
3 0,9320 0,636
4 0,9610 0,733
 57

izelge 5.3. Reaksiyon scaklnn dnm kesrine etkisi.

zelti konsantrasyonu : 0,2 M

Kartrma hz : 400 dev.dk.-1
Tane boyutu : -20+40 mesh
Kat/sv oran : 0,04 g.mL-1

Scaklk (0C) Zaman (dk) XB 1-3(1-X)2/3+2(1-X) r

2O3

3 0,4497 0,086
5 0,5745 0,154
10 0,7358 0,293
25 15 0,7665 0,329 0,997
20 0,8584 0,468
30 0,9402 0,661
45 1,0000 1,000

3 0,4700 0,095
5 0,6745 0,231 0,982
10 0,8380 0,432
30 15 0,9402 0,661
20 0,9702 0,771
30 1,0000 1,000

3 0,6438 0,205
40 5 0,8380 0,432 0,991
10 0,9402 0,661
15 1,0000 1,000

3 0,8380 0,432
50 5 0,8789 0,508 0,972
10 0,9810 0,824
15 1,0000 1,000
 58

0,8
1-3(1-X)^2/3+2(1-X)

0,6

0,1 M
0,4
0,125 M

0,15 M
0,2
0,2 M

0
0 10 20 30 40 50
t (dakika)

ekil 5.4. zelti konsantrasyonu iin tnin 1-3(1-X)(2/3)+2(1-X) ile deiimi

0,8

0,6
XB2O3

0,4

0,2 3 dakika
15 dakika

0
0 200 400 600 800
Kartrm a Hz (rpm )
 59

ekil 5.5. Probertitin znme hz zerine kartrma hznn etkisi(D:-20+40, T: 300C,

C: 0,2 M, K/S : 0,04 g/mL)
izelge 5.4. zelti konsantrasyonunun dnm kesrine etkisi

Scaklk : 300C
Tane boyutu : -20+40
Kartrma hz : 400 dev.dk.-1
Kat/Sv Oran : 0,04 g/mL

zelti Dnm
Konsantrasyonu Zaman kesri 1-3(1-X)2/3+2(1-X) r
(M) (dk) XB
2O3

3 0,6438 0,205
0,1 5 0,8380 0,432 0,991
10 0,9402 0,661
15 1,0000 1,000

3 0,6694 0,227
5 0,7107 0,266
10 0,7934 0,365
15 0,8842 0,519 0,992
0,125 20 0,9256 0,618
30 0,9587 0,724
45 1,0000 1,000

3 0,6611 0,220
5 0,6942 0,250
10 0,8180 0,400
0,15 15 0,8678 0,486 0,994
20 0,9090 0,575
30 0,9500 0,693
45 1,0000 1,000

3 0,6363 0,199
5 0,6611 0,220
0,2 15 0,8430 0,441
20 0,9090 0,575 0,990
30 0,9420 0,666
45 1,0000 1,000
 60

izelge 5.5. Kartrma hznn dnm kesrine etkisi

Scaklk : 300C
Tane boyutu : -20+40
zelti Konsantrasyonu : 0,2 M
Kat/Sv Oran : 0,04 g/mL

Kartrma Hz Dnm
(rpm) Zaman kesri 1-3(1-X)2/3+2(1-X) r
(dk) XB
2O3

3 0,6700 0,2274
300 5 0,7520 0,3118
10 0,9745 0,7910 0,950
15 0,9836 0,8392
20 1,0000 1,0000

3 0,6438 0,2050
5 0,8380 0,4325 0,991
400 10 0,9402 0,6610
15 1,0000 1,0000

3 0,6950 0,2507
5 0,8430 0,4409 0,996
500 10 0,9470 0,6827
15 1,0000 1,0000

3 0,7247 0,2810
5 0,8317 0,4421 0,982
600 15 0,9141 0,5878
20 1,0000 1,0000
 61

KAYNAKLAR

Alkan, M., Kocakerim, M.M. and olak, S., 1985. Dissolution kinetics of colemanite in

water saturated by carbon dioxide. J. Chem. Tech. Biotechnol., 35A, 382-386.

Alkan, M., Oktay, M., . Kocakerim, M.M, and Karaglge, Z., 1991. Dissolution Kinetic

of Some Borate Minerals in CO2-Saturated Water.Hydrometallurgy,

26, 255-262.

Alkan, M., Doan, M. And Naml, H., 2004. Dissolution Kinetics and Mechanism of

Uleksite in Oksalik Acid. Ind. Eng. Chem. Res., 43, 1591-1598.

Anonim, 1965. M.T.A. Enst. Yaynlar, No:125, Ankara.

Anonim, 1991. Bor bileikleri zel ihtisas komisyonu raporu. T.C. Babakanlk Devlet

Planlama Tekilat Yayn, DPT: 2247, K: 372, s 1-2.

Baykut, F.,1994. Modern Genel Anorganik Kimya, stanbul niversitesi Yaynlar, Say

3135, stanbul, 496-497.

Breush, F.L. ve Ulusoy, E., 1987. Genel ve Anorganik Kimya, stanbul niversitesi

Yaynlar, stanbul, 3218, s 253.

Cavus, F. and Kuslu, S., 2004. Dissolution Kinetics of Colemanite in Citrik Acid

Solutions Assisted by Mechanical Agigation and Microwaves. Ind. Eng. Chem.

Res. 44, 8164-8170.

Colak, S., Alkan, M. and Kocakerim, M. M., 1987. Dissolution Kinetics of Chalcopyrite

Containing Pyrite in Water Saturated With Chlorine. Hydrometallurgy, 18,183-

193.

Colak, S., Wragg, A.A., Davies, T.W. and Ekmekyapar, A., 1993. Effects of

temperature and CO2 partial pressure on the dissolution of colemanite CO2

 62

satured water. The 13 th Mining Congress of Turkey.

Donald E., Garrett, 1998. Handbook of Deposits, Processing, Properties, and use.

California, USA.

ETBOR A.. web sitesi ( http://www.etiholding.gov.tr ).

Gnc, N., 1982. Dnya ve Trkiyede Metal ve Mineral Kaynaklarnn Potansiyeli,

Ticareti, Beklenen Gelimeler, Bor Mineralleri. M.T.A. Enst. Yaynlar, No:187,

Ankara.

Glensoy, H., ve Savc, H., 1976. Baz Kalsiyum Mineral ve Preparatlarnn Titriplex-
III

zeltisindeki znrlkleri. stanbul niversitesi, Kimya Fakltesi,

http://www.mta.gov.tr/mta_web/ktphane/mtadergi/86-7.pdf (08.08.2007).

Hawley, G.G., 1977. The Condensed Chemical Dictionary, Van Nostarnd Reinhold

Company, New York, p l20 (9 th ed.).

Karaglge, Z., Alkan, M. and Kocakerim, M. M., 1992. Leaching Kinetics of

Colemanite by Aqueous Titriplex-III Solutions. Metal Trans. B, 23B, 409-413.

Kocakerim, M.M. and Alkan, M., 1988, Dissolution kinetics of colemanite in SO2-

saturated water. Hydrometallurgy, 19, 385-392.

Kocakerim, M.M., olak, S., Davies, T. and Alkan, M., 1993. Dissolution kinetics of

ulexite in CO2-saturated water. Canadian Metallurgical Quarterly, 32(4), 393-

396.

Kocakerim,M.M., 2002. Trkiyenin Geleceinde Bor Cevherlerinin nemi. Balkesir

niversitesi, Bor Sempozyumu, Balkesir.

Kum, C., Alkan, M. and Kocakerim, M.M., 1994. Dissolution Kinetics of Calsined

Colemanite in Ammonium Chloride Solution. Hydrometallurgy, 36, 259-268.

 63

Kunkul, A.,Demirkan, N. and Baysar, A., 203. Dissolution Kinetics of Ulexite in

Ammonium Sulfate Solutions. Ind. Eng. Chem. Res., 42, 982-986.

Kurdal, E. and Ekinci, Z., 2005. Kolemanitin SO2 ve CO2 ile Doyurulmu Sulu

zeltilerdeki znrlnn Optimizasyonu. Yksek Lisans, Atatrk

niversitesi Fen Bilimleri Ens. Kimya Mhendislii.

Kucuk, O., Kocakerim, M. M., Yarta, A. And Copur, M., 2002. Dissulation of

Kesteleks colemanite coantainig clay minareks in water saturated with

sulfurdioxide. Industral Engineering Chemistery Research, 41(12), 2853-2857.

Kucuk, O., 2005. Application of Taguchi Method in The Optimization of Dissolution of

Ulexite in NH4Cl Solution. Korean J. Chem. Eng., 23(1), 21-27.

Levenspiel, O., 1999. Chemical Reaction Engineering, 2nd edition, John Wiley and

Sons New York, NY, pp 566-586.

Muetterties, E.L., 1967. The Chemistry of boron and its compounds. John Wiley and

Sons, New York, p 2.

Maden Tetkik Arama Enstits web sayfas ( http://www.mta.gov.tr ).

Nemodruk, A.A., and Karalova, Z.K., 1965. Analitical Chemistry of Boron, translated

by Kondor, R., Israel Program for Scientific Translations. Jerusalem, 1, 2.

zmetin, C., Kocakerim, M.M., Yapc, S. and Yarta, A., 1996, A semiemprical

kinetic model for dissolution of colemanite in aqueous CH3COOH solutions.

Ind.Eng. Chem. Res., 35, 2355-2359.

Sangk, ., 1987. Anorganik Endstriyel Kimya, stanbul niversitesi Yayn,

stanbul, 3451, s 471-484, s 505-548.

Temur, H., Yarta, A., opur, M. and Kocakerim, M.M., 2000. The Kinetics of
 64

Dissolution of Colemanite in H3PO4 Solutions. Ind. Eng. Chem. Res.,

39, 414-4119.

Tekin, G., Organer, Y. and Alkan, M., 2004. Dissolution Kinetics of Uleksit in

Amonyum Chloride Solution. Pergamon, S0008-4433(98)0006-8.

Tun, M., 1994, Uleksitin slfrik asit zeltileri ile znrletirilmesinin kinetii

ve mekanizmas. Doktora Tezi, Atatrk niversitesi Fen Bilimleri Enstits

Kimya Anabilim Dal, Erzurum, s 1-6.

Tun, M., Yapc, S., Kocakerim M.M., and Yarta, A., 2001.The Dissolution

Kinetics of Ulexite in Sulphuric Acid Solutions. Chemical and Biochemical

Eng. Quarterly, 15(4), 175-180.

Yarta, A., Kocakerim, M. M., Yapc, S. and zmetin, C., 1994. Dissolution

Kinetics of Phosphate Ore in SO2-Saturated Water. Ind. Eng.Chem.

Res., 2220-2225.

Yarta, A., zmetin, C., Kocakerim, M.M. and Demirhan, M.H., 1998, Kinetics and

mechanism of leaching colemanite in boric acid solutions. Chemica Acta

Turcica, 26(2).
 ZGEM

1981 ylnda Erzurumda dodu. lkokul Erzurum-Haim can lkretim Okulunda

okudu. Ortaokulu ve Lise renimini Erzurum Atatrk Lisesinde tamamlad. 1999
ylnda Atatrk niversitesi Mhendislik Fakltesi Kimya Mhendislii Blmn
kazand ve 2003te bu blmden mezun oldu. 2003 ylnda Atatrk niversitesi Fen
Bilimleri Enstits, Kimya Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans renimini
balad ve halen devam etmektedir. 2006 ylnda Yozgat eker Fabrikasnda mhendis
olarak ie balad ve halen mhendis olarak almaktadr.