Professional Documents
Culture Documents
Tsunetomo Yamamoto - Hagakure. Sekretna Ksiä™ga Samurajăłw PDF
Tsunetomo Yamamoto - Hagakure. Sekretna Ksiä™ga Samurajăłw PDF
HAGAKURE
SEKRETNA KSIGA SAMURAJW
Mail: historian@z.pl
MMIV
2
HAGAKURE
Odkryem, e droga Samuraja zasadza si na mierci. W sytuacji
kryzysowej, kiedy moliwoci przeycia i mierci s sobie rwne, musi on
bez wahania wybra mier. Nie ma w tym nic trudnego, naley po prostu
uzbroi si w odwag i dziaa. Niektrzy twierdz, e umrze, nie
speniwszy swojej misji, to umrze na darmo. Rozumowanie to, ktrego
wyznawcami s panoszcy si w Osace przepenieni pych handlarze, nie jest
niczym wicej jak obudnym wyrachowaniem, wynaturzonym
naladownictwem etyki Samurajw. Dokona waciwego wyboru w sytuacji,
w ktrej moliwoci przeycia lub mierci si rwnowa, jest prawie
niemoliwe. Wszyscy wolimy y i jest rzecz zupenie naturaln, e
czowiek zawsze wynajdzie sobie jakie powody, eby trwa przy yciu. Ten,
ktry wybierze ycie, nie podoawszy swojej misji, cignie na siebie pogard
i uznany zostanie za tchrza i nieudacznika. Ten za, ktry umrze po
nieudanej prbie, odejdzie mierci fanatyka, ktra moe si zda
niepotrzebna. Ten jednake nie straci honoru. To wanie jest droga Samuraja.
Aby zosta Samurajem doskonaym, trzeba przygotowywa si na mier
rano i wieczorem, przez cay dzie nawet. Jeeli Samuraj jest gotowy na
mier o kadej porze, oznacza to, e osign mistrzostwo na Drodze i moe
bez wytchnienia powici cae swoje ycie swemu Panu. (Niektrzy rodz
si ze zdolnoci rozsdnego dziaania w zalenoci od okolicznoci. Inni za,
zanim znajd waciwe rozwizanie problemu, musz medytowa przez
dugie godziny, wydani na pastw niepokoju. Tymczasem, nawet jeli te
5
ksiki Mnicha Kaiona; zwoa on tedy inne dzieci i uczniw, mwic im:
Zblicie si, prosz, i posuchajcie. Trudno jest czyta, gdy nie ma nikogo,
kto by sucha". Zadziwio to kapana, ktry zwrci si do wiernych:
Wanie w takim duchu naley czyni kad rzecz"'. Kiedy udaem si do
Yasaburo, by wzi przykad z jego sztuki kaligrafii, on powiedzia mi: Pisa
naley znakami tak duymi, aby jeden znak pokrywa ca kartk, i tak
energicznie, eby j przedrze. W kaligrafii zrczno zaley od ducha i
energii, z jak jest wykonywana. Samuraj winien dziaa bez wahania, nie
pokazujc najmniejszego zmczenia ani zniechcenia, dopki nie doprowadzi
do koca swojej pracy. To wszystko". I zabra si do pisania.
Odnosz wraenie, e dzisiejsi modzi Samurajowie wyznaczyli sobie
poaowania godne niskie cele. Rzucaj ukradkowe spojrzenia niczym
rabusie. Wikszo z nich poszukuje jedynie zaspokojenia osobistych
pragnie bd chce popisa si swoj inteligencj. Nawet ci, ktrzy zdaj si
posiada jasn dusz, pokazuj jedynie blichtr.
Postawa taka nie przystoi Samurajowi. Prawdziwym Samurajem jest si
jedynie wtedy, gdy nie ma si innego pragnienia, jak szybko umrze - i sta
si czystym duchem - ofiarujc wasne ycie swojemu panu. Jedyn,
nieustajc trosk Samuraja jest dobro Daimyo, przed ktrym Samuraj
bezustannie odpowiada za rozwizania majce na celu umocnienie domeny.
Dlatego te i Daimyo, i jego sudzy winni jednakowo by zdeterminowani.
Koniecznym wic jest podejmowanie postanowie tak niewzruszonych, aby
nikt - ani Bogowie, ani Buddowie - nie mg odwie Samuraja od raz
obranego celu. Oto co opowiedzia jeden z moich przyjaci. Niejaki doktor
Kyoan twierdzi, co nastpuje: W medycynie rozrnia si kobiety i
9
1
Mdrzec konfucjaski z Saga, mistrz Jocho Yamamoto.
13
wtedy kady moe sta dla nas wzorem i mistrzem. Suga to czowiek,
ktrego uwagi nic i nigdy nie powinno rozproszy, zarwno w obecnoci
mistrza, jak i wrd tumu. Jeli jednak nawet w chwili odpoczynku jest
niedbay, jako taki wanie bdzie postrzegany przez innych.
Wycofujc si po cichu, kiedy mistrz chwali was bd gani, dowodzicie
wasnego zakopotania. Naley bowiem zawczasu by przygotowanym i
potrafi da stosown odpowied. Kiedy zostanie wam powierzone jakie
zadanie, rado i duma, ktrych dowiadczycie z tego powodu, bd widoczne
na waszej twarzy, a to jest niestosowne. S tacy, ktrzy wiadomi swoich
brakw myl: Jestem niezrczny, musz jednak za wszelk cen wypeni
moj misj. Jak tego dokonam? Niewykluczone, e sprawi mi to wiele
kopotw". Nawet jeli sowa te nigdy nie padn, bd widoczne na twarzy.
Dowodzi to skromnoci. To z powodu niestaoci i lekkomylnoci zbaczamy
z Drogi i zachowujemy si jak nowicjusze. Wtedy take jestemy przyczyn
nieporozumie. Zeszego roku, podczas narady, pewien starszy czowiek
przedstawi wasny punkt widzenia, twierdzc, e jest gotw zabi
przewodniczcego zgromadzenia, jeli jego zdanie nie zostanie przyjte. Jego
wniosek zosta zaakceptowany. Po zakoczeniu wszystkich formalnoci,
czowiek w rzek: Zgodzili si zbyt pochopnie. Uwaam, e s sabi i
niegodni, by by doradcami naszego Pana". Kiedy podczas oficjalnej narady o
bardzo powanych sprawach kto lekkomylnie wprowadza inne tematy, to
zebrani okazuj mu wtedy nieprzychylno i wpadaj w gniew. Nie jest to
dobre. Etykieta Samuraja wymaga w takich chwilach zachowania spokoju i
yczliwego potraktowania takiej osoby. le si z kim obchodzi to postawa
godna lokaja.
19
czy biedni, starzy czy modzi, wyksztaceni czy nie, wszystkim nam pisana jest
mier. Wszyscy zdajemy sobie spraw, e to nieuniknione, a jednak
wmawiamy sobie, e inni umr przed nami, e to my bdziemy ostatni. mier
zawsze wydaje si odlega. Czy nie jest to mylny i gupi punkt widzenia?
Czy nie jest to zudzenie, sen na jawie? Nie godzi si patrze na rzeczy w
sposb, ktry czyni z nas lekkoduchw. Naley uzbroi si w odwag i dziaa
szybko, albowiem wczeniej czy pniej mier zapuka do naszych drzwi.
Odwaga i tchrzostwo nie nale do tematw, ktre rozstrzyga si w czasie
pokoju. Albowiem natura ich jest rna.
Wstyd i skruch porwna mona do przewrcenia dzbana z wod. Jeden z
moich przyjaci, wysuchawszy wyznania czowieka, ktry ukrad mu
zdobiony miecz, poczu wspczucie. Kiedy chcemy naprawi nasze winy, ich
lady szybko ulegaj zatarciu. Dobrze jest traktowa ten wiat jako sen. Gdy
przyni si nam koszmar, po przebudzeniu mwimy sobie, e to by tylko sen.
Mwi si, e wiat, w ktrym yjemy, niewiele si rni od snu. Jeli osoba
posiadajca niewielk wiedz, stwarza pozory bycia uczon, wiadczy to o
braku dowiadczenia. Jeli kto rzeczywicie co potrafi, nie obnosi si z tym:
osoba ta jest dobrze wyksztacona. Mnich Keiho opowiada, jak to Pan Aki
stwierdzi kiedy, i waleczno wojownika jest fanatyzmem. Zrozumiaem, e
byo to zgodne z moim wasnym przekonaniem i od tej chwili w moim
fanatyzmie popadaem stopniowo w coraz wiksz skrajno.
Kiedy zapytaem: Czego nie wolno nigdy czyni Samurajowi bdcemu w
subie daimyo?", odpowiedziano mi, co nastpuje: Samurajowi nie wolno ani
za duo pi, ani by zbyt pewnym siebie, ani te oddawa si rozpucie". W
trudnych czasach niewiele jest okazji, aby saboci te zostay zaspokojone. Ich
34
skutki s zatem ograniczone. Lecz gdy nastan lepsze czasy, ycie znw staje
si atwiejsze. Tak wic wydaje si, e te trzy przywary mog mie zgubne
skutki. Przyjrzyjcie si z bliska karierze ludzi, ktrych znacie. Gdy tylko
zakosztuj smaku sukcesu, nabieraj skonnoci do samozadowolenia. Szybko
staj si nieumiarkowanie aroganccy i, w sposb nie do przyjcia, pozwalaj,
aby pochon ich niewybaczalny zbytek. Dobrze jest, gdy trudnoci spotykaj
nas w modoci, albowiem ten, kto nigdy nie cierpia, nie zahartowa w peni
swojego charakteru. Samuraj, ktrego opuszcza odwaga w momencie prby,
ktry zniechca si bd poddaje, nie przedstawia adnego poytku. Jedyna
liczca si rzecz, to decyzja podjta w danej chwili. Samuraj podejmuje jedn
decyzj po drugiej i to wanie wypenia cae jego ycie. Wystarczy, e raz
zrozumia t podstawow zasad, a ju nigdy wicej nie bdzie on okazywa
zniecierpliwienia czy szuka czego innego ni chwila teraniejsza. Jego ycie
po prostu pynie, a on skupia si na wasnych decyzjach. A jednak ludzie
zapominaj o tej yciowej zasadzie, mylc, e zawsze istnieje co
waniejszego. Niewiele jest osb, ktre zdaj sobie spraw z wartoci tej
zasady. Nauczenie si podporzdkowania wasnym decyzjom i nie
odstpowania od nich nie jest moliwe, zanim nie osignie si pewnego wieku.
Nawet jeli dostpio si owiecenia, a sam zainteresowany nie jest jeszcze
tego w peni wiadom, jego determinacja jest zawsze obecna.
Gdy kto konsekwentnie doprowadzi do koca choby jedno
postanowienie, nic nim nie zachwieje: w ten sposb dochowuje on wiernoci
sobie danemu sowu. Nie da si zmieni epoki, w ktrej yjemy. Gdy tylko
nasza kondycja stopniowo si pogarsza, jest to dowd, e wkroczylimy w
ostatni faz przeznaczenia. Po prawdzie wiosna czy lato nie mog trwa
35
Teraz to jest czas, a czas jest to teraz". Mamy w zwyczaju myle, e ycie
codzienne rni si od momentu kryzysu i dlatego, gdy nadchodzi czas
dziaania, nigdy nie jestemy gotowi. Gdy zostalimy wezwani przed Daimyo
bd wysani z misj, nie znajdujemy odpowiednich sw, eby co
powiedzie. Postawa ta wiadczy o tym, e cigle dokonujemy rozrnienia
midzy szeroko pojtym czasem" a chwil obecn". Zrozumie wyraenie:
czas jest teraz", to bez ustanku przygotowywa si na nieprzewidziane
wydarzenie. Samuraj musi zawsze by przygotowany na to, e przyjdzie mu
publicznie zabra gos, stan przed Daimyo, a nawet spotka si z oficjalnymi
osobistociami czy wrcz z samym Szogunem.
Nie ma znaczenia, czy to si zdarzy, czy nie, on zawsze musi by na to
gotowy. Owa gotowo dziaania winna by stosowana we wszystkich naszych
czynach, zarwno w sztuce wojskowej, jak i w obowizkach wobec
spoecznoci. Jeli bogowie nie wysuchuj moich modlitw, gdy zostaem
splamiony krwi wroga, nic na to nie mog poradzi, mog si jedynie nadal
modli, nie martwic si plam. I nawet jeli, jak powiadaj, bogom nie bardzo
si podobaj zbrukani krwi, na swoj obron mam tylko siebie. Nigdy nie
zapominam o godzinie codziennej modlitwy. I nawet na polu bitwy, gdy jestem
umazany krwi lub gdy si potykam i chwiej, stpajc po trupach lecych u
mych stp, ufam w skuteczno moich modlitw skierowanych do bogw, ktre
maj mi zapewni zwycistwo i dugie ycie. ycie ludzkie trwa zaledwie
chwil, trzeba mie si, eby y, robic to, co najbardziej lubimy. W tym
wiecie ulotnym jak sen, y cierpic, czynic jedynie rzeczy niemie, to czyste
szalestwo. Jednak zasada ta, le interpretowana, moe by szkodliwa i dlatego
te zdecydowaem nie przekazywa jej modym ludziom...
37
bdzie znale sobie przyjaci. Jeli jednak nie bdzie w ogle go wyciga,
ostrze straci blask i pokryje si rdz, a ludzie zupenie przestan si obawia
tego, kto nosi miecz.
Sw czowieka o duym dowiadczeniu winno sucha si z szacunkiem i
wdzicznoci, nawet jeli mwi on o rzeczach nam znanych. Zdarza si
czasami, e usyszawszy dziesi czy dwadziecia razy to samo, doznaje si
nagego owiecenia, ktre znacznie poszerza posiadan dotd wiedz. Mamy w
zwyczaju patrze z gry na starsze osoby i nie bierzemy na powanie ich
bajdurze. Wrcz przeciwnie, powinnimy pamita o tym, e posiadaj one
przywilej dugiego i prawdziwego dowiadczenia. Jak ju to podkrelaem w
moich Szalonych Rozwaaniach"2, istota suby Samuraja polega na tym, e
podobnie jak wykwalifikowani ludzie domeny bdcy dowiadczonymi
doradcami Daimyo, potrafi on inteligentnie wyrazi swoje zdanie. Kiedy si to
pojo, niewane jest, co si naprawd myli. Jednak dotd nikt tego nie
zrozumia. Niewiele jest osb, ktre posiadaj wystarczajc inteligencj, by
stosowa si do tej zasady. Niektrzy, bardziej zajci osobistym awansem,
uywaj pochlebstw czy wrcz podlizuj si, aby polepszy swoj sytuacj.
Osoby takie ywi jedynie niskie ambicje i nie osign poziomu
dowiadczonych mw stanu. Niektrzy, bardziej wyrachowani ni
poprzedni, nie widzc adnego interesu w tym, eby zosta dobrymi
Samurajami, spdzaj czas na delektowaniu si Szkicami o lenistwie" bd
poezj Saigyo.
Moim zdaniem Kenko i Saigyo s zwykymi tchrzami. Tylko dlatego, e
byli niezdolni do penienia funkcji Samuraja, traktowali z gry te problemy,
2
Podrcznik zachowania Samuraja spisany dla jego zicia, Gonojo.
40
rzek tedy: Zapewne miae racj i nie powiniene niczego aowa. Teraz
jednak, nawet jeli uciekniesz, bdziesz musia popeni seppuku. Kiedy ju
wzmocnisz ducha, uczy seppuku, lepiej bowiem umrze z rk wasnego ojca,
ni z rk kogo obcego". Jaki czas potem asystowa synowi w rytuale mierci.
Gdy Hotta Kaga No Kami Masamori by paziem Szoguna, by tak zawzity
i uparty, e Szogun kiedy postanowi sprawdzi, jaki rzeczywicie jest on w
gbi duszy. W tym celu rozgrza par szczypiec i pooy je przy palenisku.
Przyjmujc Pana, Masamori mia w zwyczaju bra szczypce lece obok
piecyka. Tym razem, dotknwszy szczypiec, poczu parzenie w rkach.
Zachowa si jednak jak gdyby nigdy nic, tak e Szogun pospieszy, by wyrwa
mu je z rk.
Jeden z Samurajw Pana Matsudairy Sagami przebywa w Kyoto w celu
odbioru dugw i mieszka na pensji. Stojc pewnego dnia w drzwiach domu i
przygldajc si przechodniom, usysza, jak jeden z nich krzycza: Podobno
ludzie Pana Matsudairy si bij". Samuraj pomyla: Niedobrze, e moi
towarzysze zostali wcignici w bjk. Kto powinien uda si do Edo i
zastpi tych, ktrzy s tam na subie. Moe ci, ktrzy wanie si bij, mieli
to zrobi". Wypyta, gdzie ma miejsce walka i kiedy tam przybieg zdyszany,
jego towarzysze zostali ju ranieni przez przeciwnikw, ktrzy mieli wanie
zadawa cios aski. Atakujc ich i wydajc przy tym okrzyki, ci dwch
mczyzn i wrci do Kyoto. Sprawa ta dotara do uszu oficera Szoguna, ktry
wezwa Samuraja, by go przesucha: Przyszede z odsiecz twoim
towarzyszom, postpujc wbrew rozporzdzeniom rzdu. Czy tak?". Ten
odrzek: Pochodz z prowincji i z trudem rozumiem, co wasza Mio mwi.
Czy mgby, Panie, powtrzy?". Zdenerwowao to oficera, ktry rzek:
54
razu da mu pergamin.
Histori t opowiedzia Muragawa Soden.
Jeli zbyt szybko osigniesz saw, ludzie stan si twoimi wrogami i nie
bdziesz w aden sposb przydatny. Jeli za wspinasz si powoli, ludzie bd
twoimi sojusznikami i bdziesz szczliwy. Na dusz met, niezalenie od
tego, czy nastpi to szybko, czy wolno, gdy tylko zdobdziesz zrozumienie u
innych, nic ju ci nie zagraa. Powiada si, e szczcie dane nam przez innych
jest najpewniejsze.