Miroslav Brandt

Miroslav Brand (1914-2002) je bio hrvatski povjesniar, pisac, publicist, prevoditelj i

kulturolog. Miroslav Brandt rodio se u Ceriu kod Vinkovaca 1914.godine, nakon godinu
dana se odselio u Zagreb, gdje zavrava puku kolu, te gimnaziju. Na Filozofskom fakultetu
Zagrebakog sveuilita je diplomirao 1948.godine na predmetima historija, geografija i
latinski jezik, gdje je doktorirao 1954.godine. Radio je kao knjiiar Sveuiline knjinice
(1946), zatim kao kustos Muzeja (1946-1947) , asistent na Povijesnom institutu te kao
dugogodinji profesor na zagrebakom Filozofskom fakultetu (1952-1984) gdje je bio i
prodekan. Bio je i potpresjednik Matice hrvatske (1951-1971), Po 5 godina bio je gost-
profesor na Filozofskom odnosno Pedagokom fakultetu u Zadru i Osijeku a 10 godina je bio
predava medievalnih studija na Sveuilinom centru za poslijediplomske studije u
Dubrovniku.

Djelo Miroslava Brandta obuhvaa velika sintetska djela, polemiko-publicistike spise i

knjievne ostvaraje. U prvoj kategoriji nezaobilazna je monumentalna (oko 800 stranica)
studija Srednjovjekovno doba povijesnoga razvitka, koja detaljni rasprava vie stoljea
(poevsi od 3.stoljea) europske i mediteranske povijesti, s naglaskom na velikim
civilizacijskim krugovima zapadnokranskom, bizantskom, islamskom i ostalim azijskima
(autor je ukljuio i mezoamerike kulture).

Najznaajniji Brandtov povijesno-polemiki spis je Antimemorandum, teks u kojem estoko

i argumentirano, tekst u kojem estoko i argumentirano pobija teze tzv. Memoranduma
SANU, temeljnoga dokumenta novije velikosrspke ideologije. Autor je u poznim
autobiografskim zapisima naziva ivot sa suvremenicima dao pesimistiku sliku svoga ivota,
a ne ba laskavim ocjenama svojih kolega, poglavito iz povjesniarske struke prije svega
Jaroslava idaka i Nede Klai.

Pokraj ivota Brand se okrenuo knjjievnosti. Osim spomenutih autobiografskih zapisa

napisa je i povijesno politiki traktat Triptih u kojem se obraunava sa komunistikim
totalitarizmom.

Djela :

Razvoj privrednih i drutvenih odnosa u Splitu do kraja 14.stoljea, 1954.godina

Povijest Rusije u srednjem vijeku, Zagreb, 1981.godina
Srednjovjekovno doba povijesnog razvitka, knjiga, 1, Zagreb, 1981.godina

1
I Bizant, Langobardi, Avari i Slaveni do VIIstoljea

1.1 Doseljenje Langobarda

Po svom dolasku s danskih otoka na evropsko kopno, izmeu ua Odre i ua Visle,

Langobardi su isprva bili zapadni susjedi Vandala, ali su pred njima izmakli jo dalje na
zapad pa su se smjestili na objema obalama donje Labe. Tu oni borave sve do prijelaza III u
IV.stoljee, a tada njihova glavnina u sporom kretanju kros Srednju Evropu, lesku i
Moravsku dolazi u srednje Podunavlje.

Poetkom VI.stoljea oni su naglim udarom zauzeli dravu Herula u junoj Slovakoj, pa su
odatle svoju vlast proirli na junu Moravsku, junu eku i Donju Austriju postavi tako
znatnom snagom u tome podruju. Za pomo koju su pruili Carstvu u vrijeme njegova
ratovanja sa Ostrogotima, Justinijan im je dopustio da zauzmu zapadnu Panoniju (546). Time
su oni ondje postali zapadnim susjedima Gepida, naroda koji se formirao od skandinavskih
doseljenika i od zaostatka gotskog plemenskog saveza na uu Visle, naknadno pod svojim
posebnim imenom krenuo put juga, naselio se najprije na gornjoj Tisi, zatim po odlasku
Vandala na zapad, zauzeo podruje izmeu gornje Tise i rijeke Maro.

Tu su Gepidi ivjeli sve pod hunskom vlau sve do Atiline smrti i zatim osvojili cijelo
istonopanonsko podruje izmeu Dunava i Karpata. Otuda su veoma esto napadali teritorij
Carstva i prouzrokovali mnoge brige njegovim vlastodrcima. Uprkos nekoliko uspjenih
pothvata Langobardi su bili primorani da umjesto da pomognu Bizantu sami od njega zatrae
pomo.

1.2 Avari

Bizantska diplomacija je smatrala da e ih od tekoa s Bugarima,Slavenima i Gepidima

osloboditi narod Avara koji se odnedavna pojavio na obzorju njezine politike. Napadaka
plemena koja se u istonoevropskoj stepi sjedinjuju pod imenom Avara porijeklom su iz
zapadnog Sibira odakle su izbjegla pred jaanjem zapadno-turskog kagnata u Srednjoj Aziji.
Na svom novom boravitu u azovsko prikaspijskim stepama sjevernokavkasim Alanima koji
su bili saveznici Bizanta. Njihovim posredstvom Avari su ponudili svoje usluge Carstvu
zatraii za to pomo u novcu i zemlju da se na njoj nasele. Kad im je Bizant uskratio

2
mogunost za naseljavanje, oni su iz osvete pokorili zaazovske Utigure, bizantske saveznike i
neprijatelje Kutrigura koji su sa Bugarima i Slavenima provaljivali na podruje Carstva.
Zabrinuto zbog mogueg saveza Avara sa Kutrigurima, Carstvo je pokualo da njihove
napade usmjeri protiv Anta. U tim borbama Avari su zavladali svim zemljama uz sjeverne
obale Crnoga mora i svoj utjecaj proirli sve do dunavskog ua, elei da za naselje dobiju
Dobruu, uputili su 562.godine Justinijanu molbu za odobrenje. Ali je car bio voljan samo da
im dadne usko podruje juno od Save, u dananjoj sjverozapadnoj Srbiji, sa zadaom da
brane granicu od Gepida koji su u meuvremenu prisvojili Srijem. Nezadovoljan ponudom,
avarski kagan Bajan u dva je navrata sa donjeg Dunava zaobiao Karpate i udario tada na
franaku granicu na Labi, ali je oba puta bio suzbijen. Na prolasku su Avari u Zakarpau
razbili plemenski savez Duljeba i Bijelih Hrvata pa su pri tome dio Hrvata povukli dalje na
zapad, prema gornjoj Visli i sjeveroistonoj ekoj. Na donjem Dunavu su prihvatili poziv
langobardskog kralja Alboina i poticaj Bizanta da napadnu i unite Gepide. Avari su
bizantskim odobrenjem preli Dunav u Dobrui, krenuli uzvodno i kod Kostolca na
bizantskim laama opet preli Dunav i tako sa lea napali Gepide koji su ve bili u borbi sa
Langobardima. Prisiljeni da razdvoje svoju vojsku, Gepidi su doivjeli katastrofalni poraz na
objema frontama. Time je njihova drava bila unitena 567.godine, a istona Panonija, od
Dunava do Karpata, postala je sreditem Avarske drave koja je pritom zadrala i svoje
vrhovnitvo nad svim zemljama u Pricrnomorju. Iste, godine Avari zauzimaju istonu
Panoniju a u Italiji je vrhovni zapovjednik Narzes pao u nemilost zbog loe organizirane
uprave, pa ga je car opozvao s dunosti. Tako je u Italiji zavladalo rasulo. Langobardi
568.godine donose odluku da se presele u Italiju.

Doseljenje Avara u Istonu Panoniju i odlazak Langobarda u Italiju imali su veliko znaenje
za daljnju ekspanziju Slavena. Langobardi su svojim prodorom kroz Slesku i Moravsku kao i
svojim etrdesetogodinjim boravkom u junoj Slovakoj sa sobom povlaili neke fragmente
slavenskog stanovnitva. Langobardi su otvorili put daljnem slijevanju slavenskih masa
moravsko-slovako-panonskim koridorom prema istonim Alpama i zapadnom dijelu
Balkana.

Na taj se nain ostvarilo da se avarska jezgra u Panoniji nala oblivena slavenskom etnikom
strujom i sa istoka i sa zapada u njenu kretanju rikom frontom prema obalama Jadranskog i
Egejskog mora.

3
1.3 Bizant

Justinijana I, naslijedio je na prijestolju njegov sestri Justin II. (565-578), dobar upravnik i
vojskovoa, ali ve od 573.sve izrazitije duevno bolestan. U njegovo doba pada gubitak
znatnog dijela Italije, poelo je preotimanje bizantskih posjeda u Hispaniji, obnovljen rat s
Perzijancima i nastavljena invazija Slavena na Balkan. Problemi koji su nastali na temelju tih
zbivanja ispunjavaju i vladavinu slijedee dvojice careva Tiberija II i Maurikija, a kulminaciju
dostiu za njihovih nasljednika Foke i Heraklija.

Rat s Perzijom izbio je 572.godine kada je Justin II. Uskratio plaanje godinjeg danka i
potrajao dvadeset godina do 591. Borbe su donijele nekoliko novih pobjeda Bizantu (575, 581
i 586) a do zavretka rata dolo je do pobune medijskog satrapa protiv perzijskog kralja
Hozroja II, koja ga je primorala da trai utoite u Bizantu i ondje pristane na mir (591)
ustupivi pri tome Bizantincima gotovo cijelu Armeniju.

Ve 576.godine Avari su osvojili Srijern, a 582.je nakon trogodinje opsade pao i njegov
utvreni grad Sirmium. Dotad su Slaveni u svom kretanju prema donjem Dunavu zauzeli
cijelu Vlaku nizinu i stvorili plemensko politiku organizacijukoju su suvremeni pisci
nazivali Sklavinavijom. Sad se sa svojih prodora vie i ne vraaju , nego i nekoliko godina
ostaju na tlu Carstva a znatan dio njih ve se tada nastanjuje na Balkanu. Od poetka
osamdesetih godina savez Slavena s Avarima postao je tjenji, pa oni od 583. napadaju
bizantsko podruje zajedniki ili kombiniranim akcijama. 585 Slaveni su prodrli sve do
Dugog zida, a jo snaniji pohod ostvaren je 586.godine. kada je avarsko-slavenska kolona
dospjela do Soluna i uz pomo ratnih sprava sedam dana, opsjedala grad ali bez uspjeha.

Dok je izmeu 567 i 591.godine glavno prodiranje Slavena bilo usmjereno iz Sklavinije
prema Trakiji i Iliriku, sve do Makedonije i Grke, druga je skupina slavenskog stanovnitva
iz Zakarpaa preko dananjih eki i slovakih zemalja, nastavljala svoje naseljavanje u
zapadnu Panoniju i istone Alpe. Do 580.u njihovoj su vlasti dolina Mure i Drave, gornji tok
Save, a do prvih desetljea VII.stoljea oni dopiru i do izvorita Drave, u dolini Zilje i Soe.

Nakon sklapanja mira sa Perzijom 591.car Maurikije 582-602 je organizovao protuofenzivu

na donjem Dunavu i uspio uspostaviti granicu na toj rijeci. Oni s Langobardima sklapaju mir
o razgranienju (592 i 596.) Godine 593, sukobili su se Slaveni u dolini gornje Drave s
Bavarcima a kad su Bavarci 595.odgovorili protu-napadom suzbila ga je zajednika vojska

4
Slavena i Avara. Iste godine Avari su kroz Podunavlje prodrli duboko na zapad u franaku
Thuringiju. Godine 597 oni su sa panonskim Slavenima nprosrli ne vie kao ranije samo iz
Srijema u Ilirik i Trakiju ili iz potkarpatske Sllavinije u Trakiju, Makedoniju i Grku nego i
preko Save u Dalmaciju. Zatim oni nadiru na Istru a iz Sklavinije dopiru do Dugog zida pred
Carigradom. Carstvo je taj put spasila kuga u redovima njegovih neprijatelja. Kapitulacija
Avara bila je potpuna da su Bizantinci eljeli iskoristiti priliku i za ofenzivne pothvate.
600.godine prekrili su sklopljeni miri prodrli preko Dunava pa su u Potisju nanijeli Avarima
niz poraza. Nakon toga odluili su obraunati i sa svojim neprijateljima iz Sklavinije. U vie
navrata prelazili su preko Dunava i ondje uspjeno ratovali. Ali kad je car Maurikije 602.
postavio zahtjev da vojska i prezimi u slavenskoj zemlji, dolo je do pobune kojoj je na elo
stao centurion Foka.Sa svojim je odredima odmarirao u Carigrad gdje muu se pridruio
ustanak stanovnitva. Mauri-kije je bio zbaen i ubijen a carem je proglaen Foka (602610).

Bizant nakon Justinijanove smrti. Za vrijeme Justina II. vlast je nastojala da skrajnjom
tednjom ali i novim poreskim teretima namakne sredstva za voenje ratova gotovo na svim
granicama drave. Stoga su nezadovoljstva s vlau naglo rasla, pa je njegov nasljednik
Tiberije II. bio primoran da iz temelja prornijeni financijsku politiku. Ali ratovi su donosili
pustoenja, a financijska ulaganja pokazala su se kao neplodna. Kad je Tiberijev nasljednik
Maurikije preuzeo vlast (582), zatekao je ispranjenu dravnu riznicu, a valjalo je i dalje
ratovati u Hispaniji, Italiji, Africi, na Balkanu i na Istoku, s Perzijancima. Centralna je vlast
ponovno morala uvesti najstroiju tednju, vrila je neumoljivu kontrolu novnika u
dravnom sreditu i u provincijarna. Otre mjere provoene su i protiv bogaenja crkve i
samostana. tednja je morala pogoditi i vojsku. Vojnicima je sniena plaa, ogranieno irn je
pravo sudjelovanja u ratnom plijenu, a i obroci hrane smanjeni su za jednu treinu. Nestaica
u novcu bila je tolika da je drava morala odustati ak i od otkupa svojih vojnika kad bi pali
neprijateljima u zarobljenitvo.

588.godine usred rata s Perzijom dolo do pobune azijskih eta, a 592/3. do pobune vojske
na evropskim podrujima Carstva. Do protesta protiv stanja u dravi dolazilo je naroito u
obliku vjerske opozicije prema slubenoj crkvi i njezinu zatitniku, caru. Posebice je jaao
monofizitizam, oslanjajui se prije svega na Egipat i istone provincije. Vjerski progoni trajali
su od 572. punih deset godina i obuhvatili ne samo monofizite, nego i sve druge sekte i
vjerske organizacije, suprotne slubenoj crkvi (arijance, idove, pogane) . Kad je 602. izbila
pobuna vojske na dunavskoj fronti, car vie nije imao nikakva pouzdanog oslonca. Ne imajui

5
redovne vojske u gradu, morao je obranu Carigrada prepustiti vojnicima dema. Zavjere su
izbile i u neposrednoj carevoj okolini.

1.4 Avari i Slaveni drutveno ureenje

U asu kad su se Avari pojavili u stepama zapadno drutveno ureenje od donje Volge
brojali su u svemu oko 20.000 vojnika, udruenih u dva velika vojna odreda od po 10.000
Ijudi.

Nomadsko-stoarska i ratnika plemena, okupIjena pod imenom Avara, bila su udruena u

plemenski savez i nisu bila u odnosu podjarmljenosti Avarima. Avarski kagan nije bio vladar,
nego samo najvii vojni zapovjednik kome su svi drugi odredi bili duni da se u ratu
pokoravaju.

Glavno privredno zanimanje Avara i s njirna zdruenih nomadskih plemena bilo je

stoarstvo, i to prvenstveno uzgoj konja. Kad nisu ratovala, ta su plemena, razdijeljena u
rodove, pasla svoja stada. Njihovo drutvo bilo je na stadiju vojne demokracije, pa su im
njihovi ratniki pohodi bili bitno vaan izvor prihoda. Razlike u bogatstvu meu pripadnicima
plemena nisu se zasnivale na proizvodnji, nego na ratnome plijenu, novanoj pomoi to su je
primali od Bizanta i na podanikom danku od susjednih plemena. Najvei dio tih prihoda
pripadao je kaganu i plemenskim poglavarima, ali su u ratnom plijenu sudjelovali i vojnici.
Budui da avarska privreda nije pruala vee mogunosti za eksploataciju robova, Avari su u
svojim ratovima hvatali protivnike borce radi otkupnine, a kad je nisu mogli dobiti, onda su
zarobljenike ubijali. Kao robovsku radnu snagu u okviru partijarhalnog oblika robovlasnitva
osobito su rado zadravali dobre obrtnike.

U Panoniji, posvuda oko avarske jezgre, koja je u poetku VII. st. zauzimala prostor od
srednje Tise do Blatnog jezera, ivjela su druga, veinom zernljoradnika plemena kao
jedinstvene etnike cjeline podlone vrhovnoj vlasti Avara. Najbrojniji podloni pripadnici
avarskog plemenskog saveza bila su slavenska plemena. Glavni saveznici Avara u njihovim
napadima na Bizant bili su, meutim, Slaveni iz Vlake nizine. Sve do 558. oni su na neki
nain bili preteno vezani s Bugarima. Iza 560. pokorili su ih Avari, pa taj odnos, uz krae
prekide, tako e trajati do 626.godine.

Privredni i drutveni odnosi kod onih Slavena koji sudjeluju u nadiranju na bizantski
teritorij, prvenstveno iz Vlake, poznati su iz izvjetaja bizantskih pisaca VI. i VII. stoljea. Iz

6
njih se vidi da su se Slaveni u VI. i na poetku VII. st. bavili zemljoradnjom i stoarstvom, a
da su i za njih pljakaki pohodi na bizantski teritorij znaili znatan doprinos u njihovu
blagostanju.

Zemljoradnja Slavena bila je ekstenzivna obrada polja paljevinskom iH motinom tehnikom.

Upotreba pluga s drvenim ili eljezom okovanim ralom bila je tada u njih tek u zaetku.

Od ittarica uzgajali su preteno proso i jeam, a u manjoj mjeri penicu. Veoma vano
mjesto imalo je stoarstvo.

U skladu sa svojom privredom, Slaveni su u Vlakoj ivjeli u nevelikim selima rasutoga

tipa, meu sobom znatno udaljenima, sagraenima na obalama rijeka ili jezera, u movarnim
krajevima ili po obroncima brda. Kue su im bile drvene, kao i u drugim slavenskim
oblastima, pokrivene slamom ili trskom. Arheoloki nalazi svjedoe da su se bavili takoer
lovom i ribolovom.

Bizantski pisci navode da su Slaveni ivjeli u demokraciji. Sa stanovita bizantske klasne,

hijerarhizirane drave drutveno ureenje kod Slavena inilo se anarhinim. Ali, u stvarnosti,
bilo je to rodovsko-plemensko ureenje na stadiju vojne demokracije

Slaveni su ratovali pjeice, a konjanike odrede davali su njihovi nomadsko-ratniki

saveznici (Bugari i Avari). Bili su naoruani kopljem, lukom i strelicama; vjeto su pripremali
zasjede neprijatelju; u defenzivi okretno su ratovali na brdovitu, movarnu ili uope teko
prohodnu tlu, a izbjegavali su frontalne borbe u ravnicama. U vrijeme osvajanja na Balkanu
znatno su razvili ratnu tehniku, pa su se sluili i veoma sloenim opsadnim spravama.

7
II SADRAJ

O autoru ..........................................................................................................1

1.1 Doseljenje Langobarda.................................................................................2

1.2 Avari.............................................................................................................3
1.3 Bizant............................................................................................................5
1.4 Avari i Slaveni drutveno ureenje...............................................................7