AHLAK PSKOLOJS VE SOSYAL YAAM

Yazar : Erol GNGR- Salim AKAY

Yaynevi : tken
Bask : stanbul / 1995 / 220 shf.
ISBN :
Bilim Grubu : Psikoloji / Ahlak
Tr : Heyet almas
Hitap Ettii Okuyucu Kitlesi: zel lgi

Genel Deerlendirme:
Ahlakn psikolojik grnts, insan yaants ve sosyal ahlak
zerine deerlendirmeler yaplyor. Vicdan, doruluk ve ahlak, kiiye
sayg, sosyal ahlak, ahlak etkileyen faktrlerden din, adaletin
uygulanmas, yaptrc kuvvetler, sorumluluk gibi konular ileniyor.
 Erol Gngr tarafndan kaleme alnan bu eser iki farkl kitaptan
mteekkil. Birincisi (1974) ylnda kaleme alnan Ahlak Psikolojisi
ikincisi 1975 ylnda yazlan Sosyal Ahlak 'tr.
Birinci kitap Ahlak Psikolojisi, ahlakn kii zerinde ki etkilerini
anlatmakta dr. Ahlak Psikolojisi iki ana konudan ( 1.Ahlakn Psikolojik
Grn 2.nsann Yaay ve Ahlak) olumaktadr. Birinci blmde
insann kiiliini oluturan unsurlar anlatlmaktadr. Bu arada
kiiliin(ahsiyet)her insann kendine zg davran eilimlerinin
dinamik bir btn diye tarif edilmekte insan ahsiyetini meydana
getiren unsurlarn banda soyaekim geldii iddia edilmekte bundan
baka biyolojik faktrlerin rolnden bahsedilmekte nc faktr olarak
evre olduu anlatlmaktadr. Yazar eitli psikologlarn grlerini serd
ediyor ve bu konuda u karara varyor; ocuun ahsiyetinde "0-5"ya
aile, bundan sonra evre etki etmekte, bunlarla beraber biyolojik
faktrlerinde nemli etkisi olduunu belirtmekte. kinci alt balk Ahlak
Davrann psikolojik yn. Ahlaki davrann psikolojik yn diyince
davran yaptmz kii veya varlklar hakknda ki tutumlar
kastedilmekte insann farkl tutum sergiledii iddia edilmekte .Bylesi
durumlarda sadece tutumlarmz deitirdiimiz fertler deil
kendimizde(benliimizde)devreye girmekte. Bir insan bakalarna kar
tutumunu deerlendirirken kendi kiilii hakknda da bilgi sahibi olmak
zorunda kalyor. Kendi ahsmz hakkndaki tutumlarmz benlik veya
ben dediimiz kavram meydana getirir. nsan zekas sayesinde kedi
ahsmz objektif bir ekilde, yani dardaki varlklardan biriymi gibi
grebiliriz ve ona karda baz tutumlara sahip olur. Herkesde bir benlik
kavram var olduu iddia edilmekte ve ahlaki davran bu benlik ile d
dnya arasndaki mnasebetin grnts olduu iddia edilmekte.
Ahlaki davranta etkili bir faktr olan benliin oluumunda toplumun
etkisi vardr. nk baka insanlarla ilikiye girmeden davran olmaz.
Davran olmaynca sosyal davran eklinde insann aklnda bir yarg
belirmekte insanlarn ahlaki bir davran hakknda yargda
bulunabilmeleri iin belli zeka kapasitesine sahip olmas gerektii ou
ilim adamlarnca ileri srlmekte. zeka yana gre insanlarn ahlaki
davranlar hakkndaki yarglarnda da deiiklik olduu iddia
edilmektedir .
ocukla yetikinin bir davran sonucundaki deerlendirmeleri buna
rnektir .
 Yazar nemine binaen bir parantez ayor ve cinsel ahlaktan yani iffet
kavramndan bahsediyor. ahlak sahasnda yaanan mnakaalarn ou
bu cinsel ahlak konusundadr. toplumun ahlak sistemini beenmeyenler
en ok cinsel ahlakla ilgili standartlardan ikayetidir. Fraude gibi alt ve
st ben inancna sahip olanlar toplumun alt beni gdkletirdiini iddia
etmektedirler. Toplum cinsel hayatn istikameti iin aileyi icat etmitir.
nc alt balk olarak ahlakn boyutlar ve gelimesi
anlatlmaktadr
Ahlakn boyutu vardr. Bilgi, duygu, davran. Ahlaki bilgi ahlak
deerleri hakkndaki bilgilerdir. Devlet maln yemenin kt birey
olduunu insann bilmesi ahlaki bir bilgidir. Devlet mal yememesi
ahlaki bir davrantr. Yemesi durumunda sululuk hissetmesi ahlaki bir
duygudur. Fakat her zaman bilgi, davran ve duygu birbiriyle dayanma
iinde olmayabilir. Ahlaki bilgi genelde model olarak alnan insanlardan
renilmektedir.

PSKOLOJ VE AHLAK
Birinci kitabn son blmnde psikoloji ve ahlakn birbiriyle ilgisi
anlatlmakta .Konuya girmeden nce "nsann gerek kendi iinde gerekse
dnda meydana gelip de kendisi tarafndan fark edilen deimeler" diye
uur tarif edilmi. Ayrca bizim kafamzdaki eylerin arasndaki farkna
varabildiimiz unsurlardan ibaret olduu da uurun farkl bir versiyonu
olduu eklenmi. Ahlaki bilgi uur karlamakta. Duygu ve bilginin
olumasnda "i kontrol olumakta". Bu i kontrol meydana getirenler
yle aklanmakta: kontrol meydana gelmesi iin belli bir olgunluk
seviyesi gerekmektedir. Olgunluk seviyesine gelinceye kadar anne-baba
yetitirici ve retmenlerin ocua davranlar i kontrol meydana
getirmekte.
Yani ocukluk anda grlen terbiyeye baldr.
-Psikolojik Bakmdan Ahlak D Haller ve Ahlaki uur:
Ahlak d haller denince genellikle belli bir takm ahlak kaidelerinin
inenmesi gelmektedir. Ahlak dnda u kastedilmektedir .Kii istedii
bir hareketten dolay sululuk hissi duyuyorsa bu hareket ahlak ddr.
Ahlaki uurda kiinin kendinin (benliinin) farkna varmasdr.

VCDANIN YAPICI UNSURLARI

a)uurdan Vicdana Gei ve Ahlaki lerleme:
 Ahlak uuru insann iyiyle kty birbirinden ayt edecek llere
sahip olmas demektir. Bu ahlaki bilgiye duyguyu da ekleyince vicdan
mekanizmas oluur. nsan ahlakl davranmaya iten ite bu duygudur.
b)Doruluk ve Ahlak:
Doruluk ve drstlk ahlakl olmann sonucudur. Ahlakllktan
kuvvetli vicdan sahibi olmak kastedilmektedir.

NSANIN YAAYII VE AHLAK

Birinci blmde ahlakn psikolojik yn, teorik yn ele alnmt.
kinci blmde ahlakn pratik yn kiinin davranlarna olan etkisi
anlatlmakta.

A)KYE SAYGI:
Ahlakl davrann gayesi insanlarn bir arada ahenk iinde
yaamasdr. Bunun iinde kiilerin kiiliine sayg duyulmaldr. Burada
bakalarna kar deil kiinin kendi vcuduna da sayg duymas gerekir.
Kiinin kiiliine saygdan baka kiinin yaamna, vcut btnlne de
sayg duyulmaldr .Ahlaki olan ruh ve bedenin ikisine de sayg
duyulmasdr. Bu sayg bakalar tarafndan olmas gerektii gibi kiinin
kendi kendisine de sayg duymas gerekir. Bu da sala zararl
davranlardan ve alkanlklardan uzak durmakla sigara, iki, ila gibi
zararl maddelerin kullanlmamas eklinde tecelli eder

SOSYAL AHLAK
Ahlak kiinin diye tarif edilmitir. nsanlar bir arada yaadklarndan
birbirlerine kar davranlar bulunmaktadr. Bu davranlar sonucu iyi
veya kt neticeler zuhur etmektedir. Bunun iin ahlakn sosyal yn
vardr.
nsann Ahlakn Etkileyen veya Davranlarna Yn veren
eyler:
rf ve Adetler:
Her toplumun nesilden nesile aktarlan standart davran tarzlarna rf
ve adetler denir. Fakat rf ve adet ayn derecede etki payna sahip
deildir. rfe mugayir davrannca resmi sert tepki alnr, adete ters
davranlnca alay edilme, hor grlme eklinde tepki alnr.
rf ve adetlerin kk derinlere, ok uzak gemie dayanr. rf ve
adetler toplum dzeninin ayakta durmasn, toplum hayatnn hercmer
olmasn nleyen kalplardr. Fakat bu rf ve adetlerde de deimeler
gzkmektedir. Ayn zamanda rf ve adetler toplumdan topluma,
zamandan zamana izafidir. Hepsinde farkllk arzederler. deal olan ise
rf ve adetlerin meydana getirdii kiinin davranlarn veya ahlaknn
deimez olmasdr. Fakat byle birey olmas ok zor hatta imkansz
gzkmektedir. rf ve adetler toplumlarda grlen tavrlar, tarzlar ise bu
unu netice vermekte; burada bir sosyal hayat vardr. Bu sosyal hayatn
da ilkeleri ve problemleri vardr. Bakn yazar ilk unu diyor: sosyal
hayatn ilkeleri ve problemleri imdi aklayamayacamz kadar
karmaktr ve o lde mnakaa konusudur. Fakat ahlakla ilgili
noktalarna genel izgiler iinde zetleyebiliriz. Sosyal hayat denince
akla insan topluluklar gelir. Toplum bize nasl davranacamz retir,
problemler ise sosyal hayatn zaruretleri ile ferdi hrriyet arasnda iyi bir
dengenin kurulmasdr. Cemiyet ahlak problemini zmek iin insan
gruplar arasnda eitlik salamaya, bir taraftan da btn fertlerini belli
bir ahlak disiplini iinde yetitirmeye alr.
Toplum fertlerinin hepsini ortak bir ahlak disiplin iinde yetitirir.
Bunun sonucunda fertlerde u konularda ortak deer yarglar oluur:
Medeniyete doru aba gsterilmeli. Medeniyetten de bir halkn rf ve
adetinin yumuamas, ehirlilemesi, nezaket ve umumi ahlak ve adabn
gzetilmesine ve kanunlamasna imkan verecek bir bilgi yaylmas
demektir. Bir cemiyet faziletli bir hayat oluturmazsa medeni olamaz.
Medeniyetin sonucunda ideal bir adalete ulamaktr. Kiinin
devlerinden biri de adaleti gzetmektir. Bu adalet kavramda deimez
deildir. Kavramdan maksat anlanmtr. Mesela adalet denince
kanunlarn eit uygulanmas gerekir. Adaletin zerinde en fazla titizlikle
durulan taraf titizliktir. nceden byle bir adalet anlay varken daha
sonra sosyal adalet fikri gelimitir. ideal adalet fikrinin yorumlanmas
bal altnda yazar tabii hukuktan bahs etmektedir. Tabi hukuk herkes
iin geerli olan hukuk demektir. Yarglama bal altnda ise adaletle
yarglamann farkndan bahs etmekte ve adaletin bir kimseye yaptnn
karlnn verilmesi yarglamann ise bir kimseye karlk vermemek
hangi ceza verilmemesi eklinde tarif etmitir. Adaleti herkesin
gerekletireceini fakat yarglamann ise Allah tarafndan Allah'n
dostlar tarafndan gerekletirilebileceini ifade etmitir.

Din ve Ahlak:
 Din kaynan Allah'tan alan bir ahlak sistemidir. Ahlaki davrann
en nemli zelliklerinden biri olan adalet fikri din tarafndan ikame
edilmitir.

Adalet lkelerinin Uygulamalar:

Pozitif hukuk denen elan yrrlkteki hukuk ideal adaletin uygulam
tarzdr. Pozitif hukukun kayna olarak rf ve adetlerin belirledii hak
ve hakszlktr. Yani birinci kaynak rf ve adetlerdir. Hukukun ikinci
kayna sosyal hayattr. Kamu vicdann devlet gc ile kuvvet kazanmas
ve ahlak koruyan tedbirler almas hukuku oluturur. Hukuk kaynandan
maksat hukuk kaidelerini koyan makam veya bu kaidelerin dayand
temel demektir.

Sorumluluun Temelleri Ve Dereceleri:

Sorumluluk derken iki kavramla karlayoruz, Beklenen davran ve
bireyi ve bir eyi yapmaya ve yapmamada tercih. Toplumun insandan
hangi davranlar bekleyeceini
a-)ahsn zellikleri.
b-)ahsn iinde bulunduu durum.
Sorumluluun derecelerine gelince bu konuda sorumlulukla ilgili
ahlak veya hukukun kaidesinin kaynana bakmamz gerekiyor. Kaidenin
kayna hangi makam ve otorite ise biz birinci derecede otoriteye kar
sorumluyuz. Her davran meydana getirdii zarar derecesine gre bir
sorumluluk dourur. sorumluluun sosyal kaynana gelince, sorumluluk
sosyal bir kavramdr, kaynan cemiyetten alr.

Yaptrc Kuvvetler:
nsan belli bir ekilde davranmaya zorlayan kuvvet (meyyide)
demektir.
Yaptrc kuvvet: Devlet kendi emir ve yasaklarna uymayan
kimselere ceza verir. Para cezas, hapis, srgn, vicdan cezas gibi.
Hukukun Garantileri bal altnda yazar unlar anlatyor;
Bir lkenin hukuk sistemi o lkenin ahlak sisteminin balca
garantisidir. Hukuk kaideleri bir bakma devlet gcyle korunan ahlak
kaidelerinden ibarettir. Devlet hukukun sahibidir. Devlet hukukun sahibi
olmakla cemiyetin btn varlna da garanti altna alm olur. Hukukun
garantr olan bu devleti vatan ve millet meydana getirir.
 Hukukun sahibi hamisi olan devletin grevlerinden birisi sosyal
adaleti salamaktr. Sosyal adaletten maksat herkesi ayn gelir seviyesine
karmak herkesi eitlemek deildir. O zaman toplumda birlik olmazd.
Sosyal adaletten maksat herkese eit frsat hakk tanmaktr.
Sosyal adaletten insanlarn haklarndan bahsedince demokrasi ve
ahlak kavram gndeme gelmektedir. Demokrasi halkn, halk tarafndan
halk iin idaresidir. Demokrasinin en gze batan taraf seme
hrriyetidir. Yani btn insanlara eit seviyede muamele edilir herkesin
seme hakk vardr. Vatandan ahlaki sorumluluuda demokratik
rejimlerde seme hakkn kullanmasdr.
Yazar burada farkl bir konuya geiyor. Sava ve Ahlak kavramlarn
karlatryor. Savan normalde ahlaki bir hareket olmadn anlatyor.
Fakat ortada bir tarafn tecavze uramas varsa bu sefer sava ahlakn
korunmas iin zorunluluk haline geliyor. Savan ahlaka ters olmasnn
sebebi insanlarn tpk hayvanlar gibi sadece karn doyurma ve hayatta
kalma endiesine dmeleridir
Rvetin vurgunculuun yalancln sava zamannda artmas art bir
sebeptir. Sava ahlaknda hile vardr. Fakat ikiyzllk yoktur diyor
yazar eer savaa girilmise Yazar son olarak makinalamann yani
otomasyonun ahlakla olan ilikisine deiniyor. Makinayla birlikte gelen
yeni deerlerin ve yeni hayat tarznn eski ahlaki deerleri sarstn iddia
ediyor. Makinalamann artmas yani makina reten makinalarn
yaplmas sonucu ii olarak insana ihtiya brakmayaca bunun iin
toplumda isizliin artacandan bahsediyor. Makinalamayla beraber
teknisyen yetitirilecei vasfsz iilerin hibir ie yaramayaca
kanaatine varyor. Ayrca otomasyonun insann yaptndan daha hzl ve
daha ok retim gerekletirmesi neticesinde insanlarn bo zamanlar
oalyor. nsanlarn bo kalmas onlarn bu boluklarn kt
alkanlklar edinerek gidermeleri ahlaki bir bunalm getirdii
kanaatindedir yazar. Teknolojinin (otomasyonun) gelitii u dnemde
tp ve mhendislikler revata bulunmaktadr. Fakat meslek seiminde
ferdi beceriler ve istekler gz nnde tutulmal ahlaki gaye olarak
insanlara faydal olabilecei meslei semek en ahlaki olandr.
kinci kitabn ikinci blmnde yazar ailenin ahlak zerindeki
etkilerine deinmi. Ailenin bilhassa karakter terbiyesi bakmndan btn
dier eitim kaynaklarndan daha nemli olduunu belirtmitir. Yazar
cemiyet dediimiz topluluun aile tarafndan yetitirilen insanlardan
meydana geldiini sylemekte, ve ahlaki davrann bilhassa duygu
ynnn ailede olutuunu dnmektedir. Yazara gre aile cemiyetin en
nemli bir birimidir ve byle olmaya devam edecektir.