NGUYEN DU TRUYEN KY MAN LUC NGO VAN TRIEN dich PHAM VAN THAM gidi thiéu GIGI THIEU VAN BAN Truyén ky man luc do Nguyén Dé soan. Nguyén Dé ngudi xa DS Tung, sau déi 1A Doan Lam thuéc huyén Gia Phiic pha Héng Chau (nay 1a huyén Thanh Mién, tinh Hai Duong). Can cu vao Jéi tua cia Ha Thién Han viét cho Truyén ky man luc nam 1546 thi Nguyén Dit sinh ra trong mét gia dinh khoa hoan. Ong la con trudng cha Tién si Nguyén Tung Phiéu tig gidt chite Thugng thu. Neuyén Dé ti nho da cham hoe, doc réng nhé nhiéu, mudn theo nghé van chuong néi nghiép nha, timg thi dé Huong tién, nhiéu lan thi Héi 46 Tam truéng, sau lam Tri huyén huyén Thanh Tuyén, Lam quan méi dude mét nam, éng da xin tif quan véi cé vé qué phung dudng me gia. Nhiéu nam Nguyén Di khéng busc tdi thanh thi, éng da viét Truyén ky man luc dé giti gim tam su, niém suy tu cua mét nha nho trudc nhiing bién déng cia thdi cudc, cing nhu su xuéng c&p vé mat dao diie cilia x héi duong thai. litTruyén ky man luc gom 4 quyén, 20 truyén, tiéu dé can méi truyén déu mang ti “ky”, “truyén” hode “luc”. Moi tir “ky”, “truyén”, “Ive” déu mang nét nghia “ghi chép"; 6 mot géc dé tam ly, nét nghia nay phan anh su khiém t6n cia tae gid coi céng vie cua minh chi la su ghi chép nhimg cau chuyén c6 nguén géc trong dan gian. Nhung su thue day khéng phai la syu tap truyén ci mA 1a mét sang tae dude ngudi xua dAnh gid 1a “Thién cé ky but” Vé van ban Truyén ky man luc, hién cé nhiéu dj ban mang cac tén goi nhu Cuu bién truyén ky man luc, hoac Tan bién truyén ky man luc tang b6 gidi dm tap chu. Van ban da dude khdc in va sao chép Jai nnéu lin dé dap ting nhu cau cha ngudi doc. Can ctt vao tén goi cha cac di ban, c6 thé chia van ban Truyén ky man luc ra thanh hai nhém chinh: 1, Nhém van ban mang tén Cutu bién Nhom nay hién cé 1 van ban khac in, 1 tua, 1 muc lue. Sach mang nién dai Vinh Thinh 8 (1712). Ban in cla van ban nay hién dang dude luv git tai Thu vién Dong Duong van khé cua Nhat Ban. 2. Nhém van ban Tan bién. Can ett vao dang ghi nién dai, cé thé chia nhom vin ban nay ra thanh 4 nhém nhé: + Nhém van ban mang nién dai Vinh Thinh 10 (1714). Van ban kh4c in hién dang luu gid tai Thu vién Bac Kinh, Trung Quéc. + Nhém van ban mang nién dai Vinh Hyu 3 (1737). Van ban khde in, hién duge lutu gid tai Thu vién Hiép héi nghién cttu chau A, ky higu HM,2236. + Nhém van ban mang nién dai Canh Hung 24 (1763). Nhom nay van ban khac in va van ban chép tay. Van ban khde in hién c6 ban R.1450-1453 day du 4 quyén, 20 truyén, hién dang dude luu giif tai Thu vién Quéc gia. Cac ban chép tay day 112dit 4 quyén, 20 truyén gdm cac ban A.176/1-2; A.3201/1-4 dang duige ]uu gitt tai Thu vién Vién Nghién city Han Ném. + Nhém van ban mang nién dai Canh Hung 35 (1774). Nhom nay c6 mot s6 ban khc in va ban chép tay. Cac van ban khac in day du 4 quy 20 truyén gdm VNv.704; VNv.705; VNv.706; VNv.707 (mai ky hidu 1A 1 guyén); VHv.1491/1-4 (da cA 4 quyén). Cac ban nay hién dang duge hiu gid tai Thu vién Vién Neghién ctu Han Nom. Ban mang ky higu HN.257-258 hién dang dude luu gid tai Thu vién Vién Van hoc. Cac van ban chép tay day du 4 quyén, 20 truyén gém cé VNv.708; VNv.709; VNv.710 va VHv.1840, Cae bin nay hién dang duge lu gitt tai Thu vién Vién Nghién cttu Han Nom. Ngoai ra cdn cé cdc ban 1é té, hodc thudc loai khde in nhu A.1021, hoae thudc loai chép tay nh VHv.1641. Truyén ky man luc 4 duge Cat Thanh tuyén dich 12 truyén, dé la: 1- Khodi Chau nghia phu truyén; 2- Méc mién thy truyén; 3- Tay vién ky ngo ky; 4- Da giang da am ky, 5- Tit Thitc tién hén luc; 6- Dong triéu phé' tu luc; 7- Long dinh doi tung luc; 8- Pham Tit Hu du thién tao luc; 9- Tan Vién tit phan su luc; 10- Da Xoa b6 sodi luc; 11- Nam Xuong nit tit luc; 12- Dao thi nghiép oan ky; do nha in Thai Bach Busi, Ha N@i cong bé nam 1912, sau d6 Trac Khué Ngé Van Trién cing da ting dich Truyén ky man luc. Ban dich dude cng bé lan dAu vao nam 1935, sau dé dude NXB Van héa tai ban nam 1957, NXB Van hoc tai ban nam 1971, NXB Tré tai ban niin 1989. Truyén ky man lue cing di dude dich ra tiéng Phap, cae truyén Khodi Chau nghia phu truyén, Tit Thitc tién hén luc, Nam Xudng nif tu luc dugc Pham Duy Khiém dich ra tiéng Phap cong bé lan du vao nam 1951. Tiép dé, Bui Quang Ting dich truyén Tay Vién ky ngé ky dang trong “Le Bulletin de Société des Etudes Indochinoises” (Tap chi 113cia Hiép héi nghién city Dong Duong) nam 1955 tai Sai Gan. Nguyén Tran Huan dich Méc mién thy truyén, truyén nay duge NXB Club Francaisdu Livre céng bé nam 1959 tai Paris. Va sau d6 dich gia Nguyén Tran Huan da dua vao ban in nam Canh Hung 24 [1763] dich tron 4 quyén, 20 truvén. Ban dich da duge NXB Gallimard in an va cong bé nam 1962. Nam 1994 NXB Thé gidi cong bé Truyén ky man luc ban dich tiéng Phap. Vé van ban cé tham khdo ban khiic in nam Vinh Thinh 8 (1712). Ngoai ra cén cé ban dich ra tiéng Nga do NXB Thé gidi cong bs nm 1981. Ban dich duéi day 1a ca Truc Khé Ngé Van Trién do Pham Van Thaém bién tap lai, chit yéu 1a vé viée chuyén déi dia danh va quy cach trinh bay. 114QUYEN 1 1. CAU CHUYEN 6 DEN HANG VUGNG (Hang Vuong tit ky) Quan thita chi Hé Téng Théc la ngudi hay tho, lai hay mia mai giéu cot, khoang cuéi déi Tran, phung ménh sang Trung Quéc, nhan di qua dén Hang Vugng c6 dé the rang: Non nude trém hai ndi bui hong, Dem doan tit dé dén Quan Trung. Khé6i tan Ham Céc cung chau lanh, Tuyét ra Héng Mon dau ngoc khong’”. Thua chay troi xui dung Trach TA”, Quay vé dat lap néo Giang Dong’. Nam nam lan lén hoai cong céc, Con duge chén theo tude Lé Cong’. 1. Tiée 6 Héng Mén, Pham Tang dinh giét Bai Cong ma Hang Va khong nghe, dé Bai Céng lai thoat vé duge, Tang tie minh chém va tan cai dau ngoc cla Truong Lung biéu 2. Hang Va bi vay 4 Cai Ha. dém pha ving vay chay duoc dén Am Lang, héi tham dung thi bj mét ng gia lam rudng danh lita bao di sang phia ta, réi mac mét cai dam lén khéng qua dude. 3. Hang Vai chay dén O Giang. ngudi Iai thayén khuyén qua song Giang Déng réi sau lai tinh ké quay vé, nhuing Vi khong nghe, ty ut chét, 4. 16 Céng 1A tuéc cong 4 nude L6, Han Cao TS lay 1é Lé Cong mai ting cho Hang Va. 115Dé xong rudi ngua vé nha tro. Rugu say nim ngu, éng Hé mo thay mot ngudi dén ndi vdi minh rang: - Toi vang chi cua dttc vua téi, mai ngai dén chai ndi chuyén. Hé voi sita sang quan 4o. Ngudi Ay dua ong dén noi cung dién nguy nga, quan hau ding xép hang ram rap, Hang Vuong da ngéi chd sin, bén canh c6 cdi giudng Juu ly, méi éng Jén ngéi, rdi hoi: - Bai the ong dé hic ban ngay, sao ma mia mai ta dad thé! U thi hai cau: “Thua chay trdi xui duéng Trach Ta, quay vé dat lap néo Giang Dong” ké cing ding, nhung dén hai cdu “Nam nam Jan 16n hoai céng céc, cén dude chén theo tudc Lé Céng”, ha chang phai ldi ché khéng dung sao? Nay nhu Han lam nén van thang ta cing lam nén van thang. Ta khéng diét dudc Han, Han lai phong tude cho ta dude sao? Dén Dién Hoanh 1a mét ga tré con, cén khéng tham tudc cha Han, va hé then ty sat ma chét, huéng ta dwong dudng mét vi ba vuong nude Sé, lai tu cam nhan 1é Lé Céng hay sao? Ké kia lam viée Ay, chi dem quang cho ta mét tuéc vi hao, dé dén bi lai su ho then khi 6 Han Trung’ ma théi. Ta noi dé 6ng ré: Ngay nha Tan mat con hou”, ngudi ta ndi day nhao nhao, tranh nhau bat lay. Ta bay gid vi ghét ngudi Tan ma néi quan danh Tn, thao rang bifa lam giao, théi com chiém lam ludng, tdi ddi déu 14 quan, hao kiét déu 1a tudng, pha xt Ng6 nhu hiy té kién, lay dat Hoai nhu dét lng héng, mét tran danh ma quan Truong Ham phai tan, hai tran danh mA miéu To Long phai sup. Duc nghia ban ra, nhiéu nuée dude ding lai, oai lénh truyén di, bao ké 1. Hang Va timg phong cho B4i Céng lam vudng 3 Ba Thuc va Han Trung. 2. Con hugu Ja vi vér thién ha. 116thuan lam téi. Dimg dau chu hau 1A quan nude Sd, JAm chia Tam Tan 1A tudng xi Sd. Thién ha theo vé nude Sd, c6 thé ngéi ma sai khién dude. Nhung rdi Sé phai chét vi Han, da ké théi kén, dét chiéu, cing di dé thanh céng. khi trai dinh diét Sd, dir ngudi cat vac. nho nui, cing khong thé néi gidi. Hudng chi Chung Ly manh mé, chang kém Hoai Am, A Phu khén ngoan, thc hon Nhu Tu. Néu ta nghe Idi khéng cé chap, nhan thua ma tinh toan, thi rudi 6 truy bén v6 méi chén, hé khéng du cay lat cung dinh Phong Bai, thu Banh Thanh nhiing quan tan mac, ha khéng du dao tung miéu x8 Viém Luu. Nhung chi vi thuong |i sinh linh, nén mdi dem tém than tam thude duéng dudng. ném vao tay Vuong E”. Vay su hung vong cla Han, S6 chi do su may rui cua trdi ma théi, ha nén lay thanh bai ma so bi u? Nhung dai nhiing ké thich pham binh nhan vat, c6 ké bao khéng phai tréi lam mat, c6 ké bao trdi cé anh hudng gi. Thi nhén mac khach thudng thudng dem chuyén ta dién vao tha. Cau thi: Cai thé anh hiing site nho nui, Sé ca bén mat lé lan tran. Cau thi: Vua chang ra vua, 161 chang ra toi, Bén song lap miéu cing hodi théi. Ngay thang tréi qua, cé dén hang nghin bai chit khong phai it. Nhung chi cé hai cau thd cua Dé Muc: Giang Dong tit dé nhiéu tay gidi, Cuon dat quay vé chua biét dau. Ladi tho by khuc trung hau, hop cach luat cua nha tha, doc lén ta cdn vita long di chut. Ngoai ra con toan 1. Hang Va ty vin dé cho Vuong E edt diu nép Han Vuong lay cong. 17nhiing 1éi phu bac, ta van lay lam bat binh lam, nay tién dip ta néi dé cho éng ro. Ong Hé cudi ma ring: - Lé trdi viée ngudi, cling 1a dau cudi 14n cho nhau. Bao ménh 4 trai, Thuong Tru vi thé ma mat nude; bao trdi sinh dtc. Tan Mang vi thé ma bo minh. Nay nha vua bé viéc ngudi ma di ban Jé trai, vi thé da dén bai van khéng tinh ngé. Tdi bifa nay may man dude nha vua vdi dén tiép kién, muén xin dude néi thang khéng gidu diéu gi, nha vua nghi thé nao? Hang Vuong néi: - Vang vang, éng ctt ndi. Ong Hé noi: - Pham xoay cai thé thién ha, do tri cht khéng phai do stic; thu tam long thién ha 6 nhan chit khéng phai 6 bao. Nha vua thi chi lay quat thét lam oai, lay cudng thudng lAm dtc. Chém Téng Nghia la mét tuéng manh™, v6 quan dén dau! Giét Tu Anh JA ngudi da hang”, bat vd qua lam! Han Sinh v6 tdi ma bi ludc", hinh phap trai thudng; A Phong vé cd ma bi thiéu"’, hung uy qua té. Nhiing viéc nha vua lam duge long ngudi? Hay mat long nguoi? Hang Vuong néi: 1. Vua Hoat Vuong nude Sd sai Tong Nghia lam Thuong tuéng quan dem quan di danh Tan. Hang Vii thy tring trinh khéng tién, lién chém chét. 2. Hang Va dan quan vao danh Ham Duong. Vua Tan la Ti Anh da hang mA Va cén giét 3. Han Sinh khuyén Va déng dé 6 Quan Trung, Vii khong nghe, Han Sinh tite, néi ving may c4u. Va nghe duoc, néi gian. sai lam thjt bé vao néi lude. 4. Cung A Phong cia nha Tan, bj Hang Va dot. 118- Khéng phai thé. Nay nhu viée Ham Dan lay nude Triéu mdi dung, chéng nude Tan soi ham, thanh bai chi trong hoi thd, con mat chi trong chép mat. Vay ma Nghia lan khan so sét, chd khi giac mdi, ding dang, can dung quan tién. Néu ma ké trong truéng khéng thi hanh dude, quan qua song lai cham chap, thi dan ching trong thanh Trigu, sé lai bi tham hoa hon 1a 6 Truéng Binh thud trudc. Vay thi ta giét mét Téng Nghia, ma ctu séng dude tinh ménh cho tram van sinh linh, cé gi 1a qua! Vua cc nuéc déu 1a chu hau, tudc thi cua Thién vuong phong cho, dat thi cua Thién vuong ban cho. Vay ma Tan Idi dung dat cat, ngéng cuéng giap binh, mo Han, tht Trigu, hiép Nguy hai Yén, nam thi lita Sd rdi bat ma giif lai, dong thi déi Té dé ham cho chét doi. Néu khéng Jat dé ng6i Tan va tru diét nha Tan thi cdi hén can nuét cdc nuéc khéng biét bao gid tiéu tan dude. Cho nén ta giét mot Tu Anh dé tra méi tha diét vong cho su nuéc, cé gi 1a té. Om bung trung luong 1a tiét lon cua ké lam té}. Han Sinh thi khéng thé, khoe mé hom minh, vong 4n béi nghia, mua ludi dé chi nghi quan than, khua méi dé budng Idi sam bang. Vi vay ta dem giét, dé nhiing ké bat trung lay lam ran: Gid tiét kiém la duc tét cla ngudi lam vua, Thy Hoang thi khéng thé, xay cung 4 bén séng, md dudng 4d ven nui, dap nén cho cao bang nhiing hdn oan cua dan, chita kho cho day bang nhiing mau mé cia dan. Vi vay ta dem dot di dé nhiing vua dai sau biét nén dé ching. Néu lai bude t6i vé nhiing diéu dy thi ta trém lay lam khéng phue. Ong Hé néi: - Thé thi s4u Kinh trong lta, dét sach Thanh nhan, thudc kiém trén séng, giét vua Nghia Dé, nhimng viéc sao ma nhan tam dén nhu vay! Sao bang ngudi Han: s¢ 16i phan vua téi thi nghe loi Dong Céng lam viéc nhan 119nghia, khién nén nép Dé vuong hau roi ma lai sang; sd that truyén dao hoc thi vé dat Khiic Phu, bay 1é thai lao, khién dong ngudn thi thu hau ditt ma lai ndi. Cho nén ngudi ta cé cau néi; “Han duge thién ha, khéng ¢ cat ding Tiéu, Truong. ma 6 viéc dé trd” ca ba quan, goi long trung phan hao kiét; Han git thién ha khong 4 quy mé lén ma 6 viéc dén té 6 Khuic Phu, md nén nugng tua cho ddi sau”. Nha vua thi sanh lam sao dude véi Han Vuong. Hang Vuong nghen Idi khong biét néi sao, sic mat xém ngat. Bén canh c6 mét vi lao than ho Pham, tién lén néi: - Toi nghe lam ngudi khéng séng ngoai troi dat, lam chinh tri phai lay cuong thutng dé dung nuédc. Bay tdi cua Dai Vuong day cé ngudi tén 1A Cao” tiét emg nhu ting, long bén tua da, sa co khéng chiu séng nhuc, liéu minh dé duge thac vinh. Néu khdng phai nha vua biét cach théng ngu thi sao cé suf tu trung dy! Truyén 6 néi ring: “Vua sai bay t6i lay 1é, bé toi tha vua lay trung”; Dai Vuong day, hop véi cau ay. Chit nhu ké kia, sai Ung Si gitt dit Phong thi Ung Si dau hang, sai Trdn Hy coi nuéc Triéu thi Tran Hy lam phan, dao cuong thudng hoi ai hon? Hau cung cia Dai Vuong cé ba ho Ngu, ménh nhe 14 thu. hén theo bong kiém, gui long thom 6 ngon co. tich mich, chén hon oan 6 canh déng hoang vu; néu khéng phai nha vua biét lé cu xii thi Jam sao co su tan tiét dy! Kinh thi cé cAu: “Day vo minh trude sé tri nude”: Dai Vuong day chinh la ngudi da xiing dang déi vdi cau 1. Hang Vai giét vua Nghia Dé nude Sd. Han Vuong theo 181 Déng Céng cho ba quan dé trd. 2. Tao Cao lam Dai tu ma nude Sd, Hang Vuong sai giit 6 Thanh Cao. Sau vi dinh nhau bi thua quan Han 4 trén song Ty Thuy. Cao cu ti. 120ay. Chit nhu ké kia. La Tri ngéng ngao ma lam viéc dam ta, Thich Co duge yéu réi day than con jgn'”. Lé cuong thudng hoi bén nao hdn? Huéng chi trai lé trdi ma bao sé bat canh, yéu con bé ma coi thudng géc nude ludn thudng cha con hoi rang dé dau? Nhung ngudi nghi luan 6 doi sau, chang so nang nhe, chang xét phai trai, long khéng suy nghi, miéng chi quang xién, déi Hén thi khen nggi chang tiéc lai, déi Sd thi ché bai khéng tiée suc, khién dang Dai Vuong cha chung tdi trong cdi minh minh ctt phai chiu nhiing Idi mia mai cay dc. Vay mong nhiing diéu nh tiéng xdu, phién dng gét rita gitim cho cing 1a viéc hay trong cuéc gap g@ cia chung ta. Ong Hé thay 1éi néi cing hai c6 ly, gat dau hai ba lan, réi quay bao nhiing ngvdi di theo: - Cae nguai ghi nhé lay. Réi dé canh tan tra can, éng dting day tir gid xin vé. Hang Vuong dua chan ra dén ctfa thi phuong Dong da gan rang sang. Ong xéc do ving day, té ra la mat gide chiém bao, bén mua rugu va nem bay mét 1é cting 6 dau thuyén truéc khi rdi khoi day. LOI BINH: Than 6i, so Sd véi Han thi Han hon, s4nh Han vi bac vuong dao, Han con xa lam. Sao vay? Hong mén cd} gian, tha Thai Céng vé, nhiing viéc ay, Sd khéng phai 1a bat nhan, nhung nban néng ma ac sau. Lam cé Dinh Xuyén, giét hai céng th4n, nhiing viée ay, Han khéng phai JA khéng cé 14i, nhung 18i it, tét nhiéu So tuy cé diéu trai véi nhan nghia nhung Han cing chi gidng véi nhan nghia. Ho Hang nude Sd khéng dude 1a 1. Nang Thich Co 1a vg 18 ca Han Cao Té, sau khi vua mat, bj La Hau chat cut chan tay vat trong nha xi ma goi 1a con lon, dé tra tha hic trude nang duge vua yéu 121hang ba, ma vua Cao nha Han cing la ké tap nhap. Newai tri thién ha nén tién lén dén dao thuan vuong cén viéc nhén véi bat nhan ca Han, Sd hay gac lai khéng can ban dén 2. CHUYEN NGUGI NGHiA PHU G KHOAI CHAU (Khoai Chau nghia phu truyén) Tw Dat ngudi 6 Khoai Chu, lén lam quan 6 thanh Déng Quan (HA N6i) thué nha canh cau Déng Xuan, lang giéng véi nha quan Thiém thu 1a Phang Lap Ngén. Phing giau ma Ti nghéo; Phang xa hoa con Ti tiét kiém; Phang chuéng dé dai ma Tw thi git 1é. Lé théi hai nha dai khai khéng giéng nhau, song hai ngudi lAy nghia ma choi béi di Jai vdi nhau rat than, coi nhau nhu anh em vay. Phang cé con trai Ja Trong Quy, Ti cé con gai 1a Nhi Khanh, gai sdc trai tai, tudi cing suyt soat. Hai ngudi thugng gap nhau trong nhiing bita tiéc, mén vi tai, yéu vi sdc, cing cé y muén két duyén Chau Tran Cha me déi bén cing vui long ung cho, nhan chon ngay méi 14i, dinh ky cuéi héi. Nhi Khanh tuy hay cén nhé, nhung sau khi vé nha ho Phung, khéo biét cu xif hoa muc véi ho hang va tha chéng rat cung thuan, ngudi ta déu khen 1A ngudi néi trd hién. Trong Quy lén lén, dan sinh ra chai bai léu léng, Nhi Khanh thudng van phai ngan gian. Chang tuy khéng nghe nhung ciing rat kinh trong. Nam chang hai mudi tudi, nhd phu dm duce bé lam mét chitc 6 pha Kién Hung. Gap khi ving Nghé An cé gidc, triéu dinh 122xudng chiéu kén mét vién quan gidi bé vao cai tri. Dinh than ghét Lap Ngén tinh hay néi thang, y muén lam hai, bén haa nhau tién ci. Khi sp di phé nham, Phing Lap Ngén bao Nhi Khanh rang: - Dugng sa xa xéi, ta khong mudn dem dan ba con gai di theo, vay con nén tam 4 qué nha. Doi khi séng bing nuéc phang, vd chéng con cai sé lai cling nhau doan tu. Trong Quy thay Nhi Khanh khéng di, cé y quyén luyén khéng ritt. Nhi Khanh ngan bao rang: - Nay nghiém dudng vi tinh noi thang ma bi ngudi ta ghen ghét, khéng dé 6 Jai noi khu yéu, bé ngoai va tién cu dén chén hing phién, bé trong thyc dén duéi vao ché tu dia. Chang 1é danh dé cha ba dao muén dam, lam chudng nghin tring, hiém nghéo giita dam kinh nghé, cach tré trong ving léo man, sém hém san séc, khong ké dd thay? Vay chang nén chiu khé di theo. Thiép dam dau dem méi khué tinh dé 1éi bé hiéu dao. Mac dau cho phan nhat hudng phai, héng rai tia rung, xin chang dimg thac mc ban long dén chén hugng khué. Sinh khéng diing dude, méi bay mét bia tiéc tit biét, réi cong Lap Ngén dem ngudi nha di vao phugng Nam. Khong ngd long trdi khé hiéu, viée ngudi khén lang, cha me Nhi Khanh néi nhaw ta thé. Nang dua tang vé Khoai Chau, chén cat cting té xong réi dén cing 6 chung véi ba cé Luu thi. Bay gid cé quan tuéng quan ho Bach 1a chau ho ngoai cua ba Luu muén lay Nhi Khanh lam vo, dem tién bac dén khan c4u. Luu thi bang long, réi nhan lic vang vé, bao Nhi Khanh rang: - Nha nude tit ngay ho Nhuan Hé tiém vi, ngay thang hoang chdi, triéu dinh dé nat, hoa loan sé xay ra chi trong sém téi mA Phung lang tiy ngay ra di, thdém thoat d4 s4u nam nay, tin ttc khéng théng, mat con 123chang ro. Lé ra ma gap hic rang tranh hé choi, phai khi buém dai ong cuéng, Tra Loi mac vao tay”, Ap Nha khéng san mat”, chi e Chuong Dai td liéu tréi bay di dén tan phutang nao. Chi bing ban lanh kén ha, duyén mdi vuong xe, lap nhiing Idi giang gié cot tréu, nuong dudi bong ting quan cao ca. Tdi gi ma bd ve tro troi, sng cdi déi suong phu buén ténh. Nhi Khanh nghe noi s¢ hai, mat ngd quén 4n dén hang thang. Luu thi tuy biét chi nang khéng chuyén dong, nhung cé tinh lay 18 nghi dé cudng ép, hén ky da san sang. Nhi Khanh mét hém bao ngudi bé gia rang: - Chi a nguéi day té ci cia nha ta, ha khéng nghi dén su dén dap gn dite cba ngudi xua u? Bo gid noi: - Tay ¥ mg muén sai bao gi téi xin hét ling. Nhi Khanh néi: - Ta sd di nhin nhuc ma séng 14 vi nghi Phang lang hay con; néu chang khéng cén thi ta da liéu minh chit quyét khéng mac ao xiém cua chéng dé di lam dep véi ngudi khac. Ch cé thé vi ta chiu kho lan 1di vao xt Nghé héi tham tin ttc cho ta khéng? Ngu@i bo gia vang Idi ra di. 1. Dai Dung, Han Hoanh co ngvdi tinh Ja nang Liéu thi. Sau khi xa vang Han trd vé thi Liéu thi da bj Sa Tra Loi cudp mat. Cé nguai hiép khach 1a Hifa Tuan thuong hai Han Hoanh vao pha Phién Tudng cup duge Liéu thi vé cho Han. 2. Da Dudng, Luu Vé Song 1a vg chufa cudi ca Vusng Tién Khach. Gap loan nang bj ham vao trong cung dinh. Tién Khach nha duge nghia si Cé Ap Nha ding ké duta mét thit thudc cho nang uéng chét di rdi gid lim th4n thuéc chuée thay nang ra, stte thudéc nhat, nang lai héi sinh, vg chéng dua nhau di trén rdi 4 véi nhau dén gia. 124Bay gid binh lita réi ren, dudng s4 hiém trd, ngudi bd gia phai lan dan dén hang tudn mdi vao dude dén Nghé An, 6ng di hoi tham, biét tin Phung Lap Ngén da mat dude mAy nam réi, vi con trai hu, nén gia tu da sach sanh sanh, dang phan nan qua. Negudi bd gia ghé thuyén lén ba, vita vao trong chg lién gap ngay Phung Sinh. Sinh dua vé ché 6 thi mét chiéc gividng xiéu, bén bé vach tréng, trit co may thi nhu ban cd, hii rudu, chim mdi, ché sin khéng con cé cai gi dang gia. Sinh bao nguii bo gia rang: - Quan nha khéng may that léc d4 bon nam nay réi. Ta vi binh qua nghén trd, muén vé khéng dude. Tuy 6 chén qué ngudi dat khach, nhung hén méng khong dém nao khéng 6 bén minh Nhi Khanh. Bén chon ngay lén dudng vé qué. Dén nha vo chéng tréng nhau ma khéc. Dém hém Ay buéng loan chung g6i, Sinh ngém mét bai tha rang: Nhe tit nam hay tho ngay, Déi ta sém da xe day Tén Tan. Tinh em tham dugm vé ngan, S6 anh riéng lam gian trudn cing ky. Chia tay mét sdm ra di, Truong dinh chén ruou phan ly rude mdi. Sau treo dinh nui choi voi, Mit mu: gio bui cach vdi xa xm, Bac Nam nghin dém am tham, Trang cai nita manh dém dam bén trdi. Sdu ném viin vut dua thoi, Thong gia huyén héo ngam ngui nhd thuong. Ting khi ng: dudi deo Ngang, Titng khi bén Dién ngém vang diéu sdu. Lé tuén, Vuong San lén lau, Sau 6m, Dé Phi: ngam cau cam hodi. 126Ruou dan tric da ham choi, Cang nghéo cang cam théy doi bé tha. Mat man trong ngéng qué nha, Long dau nghi néi phuong xa lac lodi. Nguoi ma dén thé thi thoi, Doi phiéu lang chi la doi bo di. Hay dau tin dén bat ky Nguoi tién con van yéu vi chita théi. Bén tién khach lai tring lai, Mong say Dinh Giap, xudn tuoi Nguén Dao. Uyén bai budm gidn x6n xa0, Vé nao chang dugm, nét nao chang ua! Déy vitén luc rém hong thua, Con oanh edi én a ha nhé xuan. Duyén may Dé Muc, Luu Thén, Thi phong liu dé nhuong phén cho ai. Vibe nén truyén lai lau dai, But hoa mugn thao may lai van van. Hai ngudi vi xa cach Jau, nén nay tinh 4i béi phan néng dugm, su vui sudng khéng cén phai néi. Song Sinh vi quen théi phéng dang, thudc tinh choi béi, vé nha it lau rdi nét ci lai dau déng day, hang ngay cing ngudi 14i buén 1a Dé Tam bé tha léu ldng. Sinh thi thich Dé cé nhiéu tién, Dd thi ham Sinh cé vg dep. Nhiing khi udng rugu vdi nhau réi danh bac, Dé thudng lay loi nh Sinh. Sinh danh lan nao cing duge, thay kiém tién dé dang nhu thé tay vao tii minh lay dé vat vay. Nhi Khanh van ran bao rang: - Nhiing ngvdi 14i buén phan nhiéu gido quyét, dimg nén choi than véi ho: ban dau tuy ho tha cho minh dude, nhung rai ho sé vét hét cua minh cho ma xem Sinh khéng nghe. Mét hém Sinh cing cac bé ban hop nhau danh tu sac. Dé bé ra tram van déng tién dé 126danh va doi Sinh danh bing Nhi Khanh. Trong Quy quen mui van duge luén, chang suy nghi gi, lién bang long cach ay. Gidy giao kéo viét xong réi via uéng rugu vila gieo quan. Trong Quy gieo ba lan déu thua ca ba, sAc mat tai mét, moi ngudi déu ngo ngac buén rau hé. Trong Quy phai cho goi Nhi Khanh dén, bao ré thue tinh, dua td giao kéo cho xem va an Ui ring: - Téi vi nghéo bé buéc, dé luy dén nang. Viée da dén thé nay, héi lai cing khéng kip nita. Thdi thi bi hoan tan tu cing JA viéc thudng cua ngudi ta. Nang nén tam vé vdi ngudi mdi, khéo chiéu chudng han, réi c6 ngay tdi sé dem tién dén chudc. Nang liéu co khong thé thoat khéi, gid vi noi tu té rang: - Bd nghéo theo giau, thiép 1é dau tt chéi. Sé trai xép dat, ha chAng IA tién dinh hay sao! Néu chang méi khéng né ré bé, con dodi hoai dén cai dung nhan tan ta nay, thiép xin stfa tui nang khan, hét long hau ha nhu déi vdi chang xua vay. Nhung xin cho uéng mét chén rudu, mugn lam mét chén tién biét va cho vé tix gia cac con mét chat. D6 ca ming, rét ddy mét chén xa ctr rudu dua mai nang uéng. Uéng xong, nang vé 6m lay hai con, vd vao lung ma bao rang: - Cha con bac tinh, me dau buén lAm. Biét ly 1a viée thudng thién ha, mét cai chét véi me cd khé khan gi. Nhung me chi nghi thugng cac con ma théi. Noi xong, lay doan day to that cé ma chét. Dé théy mai nang khéng dén, lay JAm la, sai ngudi dén giuc, té ra nang da chét réi. Trong Quy héi han v6 cing, sim dé liém tang tu té rdi lam mét bai van té ring: Hoi oi nuong tit! Khué nghi dang bac, 127128 Hién dite ven mudi. Tinh than nha dam, Déng diéu xinh tusi. Khi vé vdi ta, Va chong than thiét. Ai biét giita duéng, Phut nén ly biét. Cha lam quan xa, Ta theo hau ha. Trai séu ném du. Bat tin nhan cd. Buong xuén chudng lanh. Hae odn viton sau. Than 6i duong truéc, Gieo neo noi déu! Bén trdi géc bé. Ném khach lé loi. Tin nha chot dén, Ngua vé quat roi. Sat cam diu dat, Lai gan keo loan, Vita vui sum hop, Phiit bong lia tan. Ta sao bac qua! Nang dang thuong thay! Noi nang gi nita. Da dén noi nay. Hoa bay truéc vién, Qué rung giita tri Phir dung u ri, Duong liéu ta tai. Phong canh con déy, Nguti dé xa choiLay gi dé em? Mot lé lén chia. Léy gi khudy em? Duyén sau bis lai. Non mon bé can, M6éi han khon khudy. Hai 6i nuwong ti, Ham huong lé nay. Trong Quy da géa vd, rat An nan téi 16) cla minh. Song sinh ké ngay mét cing quan, an bita sém lo bia téi, phai di vay quanh hang xém. Nhan nghi co mét ngudi ban cd, hién lam quan d Quy Héa, bén tim dén dé mong nhd va. Doc dudng budn ng, chang nAm ghé xuéng ngu d géc cay bang, béng nghe trén khéng cé tiéng goi rang: - C6 phai Phing lang day khong? Néu con nghi dén tinh xua thi ngay ay thang ay xin dén chi em 4 cita dén Trung Vuong (6 x Hat Mén, Ha Tay). An tinh thiét tha, ditng coi 1a 4m duang cach tré. Sinh lay lam la 1a tiéng gidng nhu tiéng Nhi Khanh, md mft ra nhin thi chi thay trén trai mét dam may den bay vé tay bac. Sinh tuy rat lay lam nga nhung citing muén thit xem ra sao, bén dung hen dén trude dén ay. Song dén nai chi thay bong ta roi etta, réu biéc day san, nam ba tiéng qua kéu G trén canh cay xao x4c. Sinh buén rau toan vé thi mat tri da lan, bén nga minh nam 6 mét tam van nat trén mét cai cau. Khoang cdi canh ba, béng nghe thay tiéng khéc nitic nd tit xa réi gan; khi thay tiéng khéec chi con cach minh dé nita trudng, nhin ky thi ngudi khéc chinh la Nh} Khanh. Nang bao vdi Sinh rang: - Da ta on chang, tix xa lan 16i téi day, biét lay gi dé tang chang duoc!Trong Quy chi tu! nhan tdi Ji cua minh, nhan hoi dau dudi thi Nhi Khanh ndi: - Thiép sau khi mat di, Thugng Dé thugng 1A oan udng bén ra an chi, hién thiép ditde 1é thude vao toa dén nay, coi giit vé nhing sé van tau déi, khéng lic nao nhan réi dé thm nhau dude. Bia no nhan di lam mua, chgt tréng thay chang nén mdi goi, néu khéng thi nghin thu dang dac, chang biét dén bao gid duge gap nhau Trong Quy ndi: - Sao nang dén cham thé! Nhi Khanh ni - Vira réi thiép nhan cé viéc theo xe may, lén d ndi Dé sd. Vi cé co chang, nén thiép da phai bam xin vé thanh ra cing sai hen véi chang mét chut. Bén dat tay nhau di ndm, cing nhau chuyén tra. Khi ndi dén viéc hién thai, Nhi Khanh chau may: - Thiép thudng theo chau ta hitu Dic Ba 6 day, dude trom nghe chu tién ndéi chuyén véi nhau, bao Hé triéu sé hét vao nim Binh Tuat, binh cach néi ldn, sé ngudi bi giét chéc dén ching hon hai muci van, ay 1a chuta ké s6 ngudi bi bét cudp di. Néu khong phai 1a ngudi giéng cay dic da sau thi chi e ngoc da déu bi chay ca. Bay gid cé mét vi chan nhan ho Lé, ti mién tay nam xuat hién, chang nén khuyén hai con bén chi di theo vi ay, thiép du chét cing khéng nat. Tréi gan sang, Nhi Khanh voi day dé cao biét, vita di vita ngoanh dau nhin lai, réi thoat chéc thi bién mat. Trong Quy bén khong lay ai nita, cham chi nuéi hai con cho nén ngu@i. Dén khi vua Lé Thai Té tuét gudm khdi nghia d Lam Sgn, hai ngudi con trai déu di theo, trai Jam dén chic Nhap thi néi. Dén nay d Khoai Chau hién con con chau 130LOI BINH: Than i, ngudi con gai cé ba dao theo, theo chéng 1A mét. Nang Nhi Khanh chét, c6 qua 1a da theo chéng khéng? Thua rang khéng. Dai xua bao theo, 1a theo chinh nghia chit khéng theo ta duc. Chét hdp vdi nghia, cé hai gi cho cai dao theo. Theo nghia tuc 1a theo chéng dé. Cé ngudi vo nhu thé ma dé cho phai ham oan mét cach ai oan, Trong Quy that la tuéng cho Ign. Muén té dude nha, phai truée tu sta minh lay chinh, khién cho khéng then vdi vo con, Ay 1A khong then véi trai dat. 3. CHUYEN CAY GAO (Méc mién thu truyén) Trinh Trung Ng6 la mét chang dep trai d dat Bac Ha. Nha rét giau, thué thuyén xuéng ving Nam buén ban. Chang thudng dé thuyén 6 dudi cau Liéu Khé réi vao chd Nam Xuang. Doe dudng, hay gap mat ngudi con gai xinh dep tiy thn Déng di ra, ding sau c6 mét a thi nit theo hau. Chang liéc mat tréng, thay 1a mét giai nhan tuyét sac. Song dat la qué ngudi, biét dau dé hadi, chi mang mét méi tinh u uat trong long. Mét hom khac chang ciing lai gap, muén kiém ldi kin dao dé thi y, nhung ngudi con gai dA vén xiém rao bude, va bao vai hau gai rdng: - Ta l4u nay rugu xuan qua chén, mé mét nam dai, hau ntta nam trdi, khong lén chgi cau Liéu Khé lan nao ca, chang biét gid phong canh ra sao. Dém nay qua tham canh ci, dé dude khudy giai chut tinh u udt trong léng, vay em cé di theo ta khéng? Con hdu vang lai. 131Trung Ngé nghe lém dude lay lam mitng ldm. Téi hém ay, chang dén bén c4u cho san. Dém khuya ngudi ving, qua thay ngudi con gai cing a thi nit mang theo dén mét cay hé cam, di téi dau cau, thd dai ma néi rang: - Nuwée non van nuée non nha, caénh cén nhu ci ngudi da khac xua, lAm sao khoi cam déng bili ngii cho duoc! Bén ngéi tua vao bic lan can trén cdu, 6m dan gay may bai Nam Cung, may diéu Thu Ti. Mét luc nang bd dan ding day néi: - Giai niém u udt, mudn mugn tiéng dan, song diéu cao y xa, ddi lam gi c6é ké tri 4m hiéu cho minh dugc, chang bing vé cho sém 1a hon. Trung Ng6 lién rao bude tdi truéc mat nang, vai chao ma rang: - Chinh téi 14 ngudi tri 4m ma nuong tt khéng biét day. Ngudi con gai giat minh noi: - Vay ra chang cing d day u? Thiép da ting nhiéu lan dude chang dodi téi, dn Ay that van ghi long. Chi vi 6 dudng x4 voi vang, khéng tién to bay chung khuc. Gid nhan dém vang, dao bude nhan du, khéng ngo chang lai dA dén trude 6 day. Néu khéng phai duyén trdi, sao lai c6 su gap gd may man nhu vay. Song hat chau hat ngoc G bén, thiép chang khdi tu xét minh nho ban, thuc lay lam e then vé cing, Chang hdi ho tén va nha cita. Nang chau may néi: - Thiép ho Nhi tén Khanh, 1a chau gai cha 6ng cu H6i, mét nha danh gia trong lang. Hai than mat sé6m, canh nha don han. Mdi day bi ngudi chéng rudng bd, thiép phai ddi ra d bén ngoai lay lang. Nghi ddi ngudi ta, that chang khac gi gidc chiém bao. Chi bang trai dé séng ngay nao, nén tim Jay nhiing thi vui. Kéo mét 1382sém chét di. sé thanh ngudi cua suéi vang, du cé muén tim cuéc hoan lac 4i an. cing khéng thé dude nia. Hai ngudi ben dua nhau xuéng thuyén. Ngudi con gai sé bao chang rang: - Than tan mét manh, cach cai chét cing chang bao xa. Ngay thang quanh hiu, khéng ngudi san séc. Nay dam mong quan tu quat hdi dugng vao hang ti, tha khi néng téi mam khé, khién cho tia rung héng roi, dude trém bén xudn quang déi chut, ddi séng cla thiép nhu thé sé khéng phai phan nan gi nifa. Bén cting nhau An 4i hét sttc théa man. Nang co lam hai bai tho ghi Jai cuéc hoan lac nhu sau: I Gide xudn mé mét chén hoang liéu, Béng sugng stung thay cuée ap yéu. Mang ngoc'"' vudt ve nghiéng xuyén tram, Dai la cdi thao trut hai théu. Mong tan goi hitém bang khudng lac, Xudn hét canh quyén khac khodi kéu. Dong huyét chua tron léi woe ay, Vi nhaw mét thde san xin liéu. IL Dém dep nay dau nd bé hoai, Om tranh nhe bam mét doi bai. Dau cai én ngoc”” hinh nghiéng chéch, Lung that ve vang’” dang 6e oai. 1. Ng6n tay. 2. Cai thoa cham hinh con chim én. 3. Lig my nhan that lai nbu lung con ve. 133Duing” luc nd roi hong duam udt, Mai khi ra hét tréng chua phai. Phuong loan sim két nén doi lita, Gi sém tring khuya thoa cot cui. Trinh von 1a 1Ai buén, biét it chit nghia, nang giai nghia r6é rang cho hiéu, Trung Ngé khen nggi ma rang: - Van tai cua nang, khong kém gi Di An™ ngay xua. Nang cudi ma rang: - Ngudi ta sinh 6 ddi, cét dude théa chi, cht: van chudng thai c6 tam gi. chang qua réi cing mot ndm dat vang 1a hét chuvén. Doi trude nhiing ngudi hay chi nhu Ban Co, Sai Ni" nay con gi nita dau. Sao bing ngay trudc mat, tim tha vui say, dé khoi phu mat mét théi xuan tuoi t6t. Trai gan sang, nang tir biét ra vé, tir day dém nao cing lai. Trai hon mét thang, bon ban buén cé ngudi diét chuyén, bao vdi Trung Ngé rang: - Bac 6 ché qué nguéi dat khach, nén biét gid’ minh than trong, xa lanh mhiing hiém nghi, Chit sao nén gid gid gidng, quyén phudng hoa liéu. Now ngudi con y chang tudng duyén do géc tich. néu khong 1a cé a gal ning niu dé chén buéng théu, thi tat cing di bé yéu 1. Cy dudng le ed hai giong: giéng hoa do va gidng hoa tréng. cd qua an duse . Di An: cue nang Ly Thanh Chiéu. higu Di An cu si. con gai cua Mach Phi v a Tnéu Minh 4 thd van. nhat JA ld1 ui. rd nén mét dav thi gia dai Tang. 3. Ban Co tén 1a Chid vua Héa Dé dude teu anh. ngwai dat Té Nam, em gai Ban Siéu din Han, ¢6 tai hye, tnéu ‘Aw cung day hoe. cae huang hau quy nhan déu phai thé lam thay. Cé lam ra 7 thién No gidi va lam néi sich Hein Thu. tai va biéu Na la nang Sai Diém, con gai Sai Ung din Han. cé van am luat. lam ra 18 khuc hat Ho gia. 134chiéu noi gac gam. Nay bac ett nhu vay, 16 mét sém su co khé giau, thanh tich 16 ra, trén thi bi hinh phat 16i théi, dudi khéng cé ho hang citu giip, bay gid thi bac tinh thé nao? Chi bang da chét dan diu thi nén tim dén goc tich ctta nha, réi hoac ruéng bd nhu Xuong Lé vdi nang Liéu Chi"', hoac déo béng nhu Ly Tich vdi nang Hing Phat, thé mdi 1a ké ven toan duge. Trung Ngé khen 1a phai, réi mét hém chang bao vdi nang: - Téi vén 1A mét ngudi vién khach, tinh cd két méi luong duyén; nhung déi vdi giai nhan ctfa nha chua ré. tung tich khéng luéng, trong bung lay 1Am ay nay. Nang ndi: - Nha thiép vén khéng phai xa xdi JA may. Nhung nghi chung minh gap gd, chang qua 1A mot cuée riéng tay. Chi e thuyén quyén ghen ghét, tai mAt nghi ngd, danh vit ma kinh uyén, dét lan ma héo hué. Cho nén tha mang sao ma dén, déi nguyét ma vé, khdi dé mdi lo cho lang quan 46 théi Song Trung Ngé cé nai, nang cudi ma rang: - Chi vi nha thiép xau xa, hé then ma muén giau giém. Nhung nay chang da cé muén biét, vang thi thiép xin dua vé. Réi d6 canh ba dém hém ay, nhan lic dém den tréi tdi, hai ngudi cing di dén thén Déng. Khi dén mét ché, 1. Han Do 1a nha dai van hao, Iam quan di Dudng dude phong Xuung Lé b. Han c6 hai nang hau 1a Gidng Dao va Ligu Chi, Khi di vang. Ligu Chr bé tron. ngudi nha dudi theo bit vé duge, Sau Han vé. chi y dau Dang Dao va rudng b6 Liéu Chi 2. Ly Tinh dai Dutang vao tham mét vi dai thin la Duong To. TS cé mét A nang hdu tay cam mot cai phat tran dé (héng phat) ding hau. Sau nang hau tim dén Ly Tinh két 1am vg chang.chung quanh c6 bite hang rao bang gidng tre, thinh thoang chen Jan vao vai khém lau khé, trong cé tip nha gianh thap nhé lup xup, day véi day bim leo day trén vach vA lén mai, nang tré bao chang ring: - Day 1a nha ctia thiép, xin cut day ctta vio ngéi choi dé thiép di kiém hia. Trinh cui déu qua duéi mai gianh, vao tam ngéi ché bac ctfa. Thinh thoang cé con gié thdi, chang thoang thay mét mii tanh théi khé chiu. Dudng kinh ngac khéng biét mui gi, bang trong nha dA cé bong dén sang. Chang trong vao. thay 6 gian bén phia ta ké mét chiéc giuang may nhé, trén giutng dé ‘6 Ao quan son son, trén quan phu mét tam the héng, ding ngan sa dé vao mav chw: “Linh cau cua Nhi Khanh”. Canh linh citu cé ngudi con g4i nan bang dat tay 6m cay hé cam ding hau. Trung Ngé thay vay, sdn gai dung toc, véi nhay choang ra khéi nha. Song chang vifa chay thi ngudi con gai ding ra can dudng mA bao: - Chang da tir xa lai day, quyét khéng cé ly nao ma trd vé nita. Phugng chi trong bai thd bila no, thiép da tung lay cAi chét ma hen hé nhau! Xin sém theo nhau di, cho duge théa nguyén déng huyét. Nam vo vd mét minh nhu vay Jé dau thiép lai dé cho chang vé. Noi réi nang san lai ndm vat ao chang. Nhung may vat Ao cit bd, chang giat rach ma chay thoat, vé dén cau Liéu Khé, nhu ké mat hon khéng néi dude nita. Sang hém sau nhan dén thén Déng hoi tham, qua c6 ngudi chau gai cua éng cu Héi, 20 tudi, chét da duoc nua nam, hién quan d ngoai déng ngay bén canh lang. Tu day Trung Ngé sinh ra 6m nang, mA Nhi Khanh cing thudng qua lai, cé lic ditng bén bai sng goi, cé hic dén bén ctfa sé néi thi thao. Trung Ngé cimg van thudng img dap véi nang va muén ving day dé di theo. 136