Zazaca Dil Kursu

(Kuzey Zazacas, Plmr az)

M es u t Kes k i n

Son gncelleme: 22.01.2012

Mesut Keskin
1
Zazaca-Alfabe (Kuzey) ......................................................................................................................................................5

Ders 1: Naskerdene - Tanma .........................................................................................................................................6

Ders 2: T kar kena? - Ne i yaparsn?........................................................................................................................8

Ders 4: Nam ta kes u iyu baz kii ve eyalarn ismi............................................................................................11

Ders 5: Reqemi - Saylar .................................................................................................................................................12

Ders 6: Rat jbini biyaene - Karlama ....................................................................................................................15

Ders 7: Sate anda Saat ka ?.....................................................................................................................................17

Ders 8: imdiki zaman ....................................................................................................................................................20

Ders 9: Adn bknl hali ...............................................................................................................................................22

Ders 10: Gulizare lew khalk u pirka xo de Glzar dedesiyle nenesinin yannda .............................................25

Ders 11 Weli sono sole herineno Veli tuz almaya gidiyor......................................................................................26

Ders 12 Dnl Zamir xo........................................................................................................................................30

Ders 13 Belirsiz tekil soneki ...................................................................................................................................32

Ders 14 Ad tamlamada yer deitirme........................................................................................................................35

Ders 15 lgi cmleleri....................................................................................................................................................36

Ders 16 Kelime gruplardan isim ve sfat tamlamas ..................................................................................................37

Mesut Keskin
2
 nsz

Zazaca, Dou Anadoluda, Frat ve Diclenin balad kollarn arasnda konuulan yerli bir dildir. Hint-Avrupa dil ailesinin
rani dalnn Kuzey-Bat rani gurubuna aitttir ve bylece Farsa, Krte, Belui gibi dillerle akrabadr. Zazalarn nfusu tam
olarak bilinmemekte, fakat tahminlere gre ile alt milyon aras olduu dnlyor.

Kken olarak Zazaca Kuzey-randa Hazar Denizi kysnda, Gln dalk blgesinde bulunan Deylemna dayanmakta.
Hala orda konuulan Sengser, Mzendern, Tt (Herzend), Semnn gibi diller Zazacaya baz ynleriyle Krteden daha
da fazla bir yaknlk arzetmekte. Bugn Gney-Mezopotamya blgesinde dil adalar halinde varolan Goranca (Grn) ve
Beluistanda konuulan Belua (Bal) de keza Zazacaya yakndr. Zazalar muhtemelen 10. ile 11. yzl aras bugnki
yurduna gm ve Deylemlilerin torunlar olan bir halktr. Belgeli olarak yaztlarda bulunan Orta-rani dillerden olan Part
diliyle (M 3.yy. MS 3.yy.) de bir tarihi akrabal var. Zazalarn atalar bugn skun ettikleri yerden (tarihi Dersim) de
dier blgelere daldklarna dair kuramlar mevcut.

Zazacann konuulduu blge, Sivasn batsndan balayarak Dersim (Dsm), Erzincan (Erzngan), Gmhaneden
douya Bingl (ewlg), Eruzurumun kuzeyi (at, Akale, Tekman, Hns), Vartodan (Gmgm), Elaz (Xarpt) zeri
gneye Diyarbakr, Siverek (Swreg), Adyaman (Semsur) illerine kadar uzanan bir alan kapsamaktadr. Ayrca Malatya
(Ptrge ve Arapkir), Mardin (Sason), Mutki, Sarz (Kayseri), Selim (Kars), Gle (Arhadan), Aksaray illerinin baz kylerinde
ve de stanbul, Ankara, zmir, Mersin gibi metropollerde de konuulmakta. Almanyada 150.000 ile 200.000 aras Zaza
yaad dnlyor.
nan olarak Zazalar, Alevi ve Snni diye ikiye ayrlr. Alevi-Zazalarn yerleim yeri Zaza yurdunun kuzeyindedir. Snni
Zazalarn ounluu afii, gneydeki ksm da Hanefidir.

Zazaca dil alannn ana yerleim yeri

Tarihten bu yana Zazalar, zellikle Dersimliler Alevi kimliinden tr hkmdarlarn basklarna maruz kaldlar. Kendi
yurtlarnda henz bir ulusal hareketi olmamtr, dahas Avrupada uluslama fikri gelimeye balamtr; ki son yllarn
haricinde ulusaldan ziyade mmetlik anlay geerliydi. Dersim ve Varto gibi yerlerde de zellikle sol rgtler taban
bulmutur. Kuzey-Mezopoamyadaki birok (dahas dini ynde olan) ayaklanma ve direnilerin sahibi Zazalardr, bunlardan
en bilineni 1925 tarihindeki eyh Sait Ayaklanmas ve 1937-38 Seyit Rzann nderliinde gelien Dersim Direniidir.
Dersim direnii ise 1938de bir soykrm ve tehcirle sonulanmtr.
Zazalarn birou yurdunun dnda ve diasporada yaad artc deildir. Bask ve ky boaltmalarn dnda blgenin
boalp metropollere olan akma ayrca ekonomik konumu da katkda bulunmutur.

Zazalarn yaad blge genelde dalktr, tahl ve hayvanclkla geinilir. Krt Ulusal Hareketinin yrtt sava
nedeniyle Zazalarn, Krtlerin ve Sryanilerin son yllardaki ky boaltmalarndan dolay yaam kaynana ar darbe
inmitir, ki insanlarn ehirlere ge zorlanmasndan katlanmak zorunda kald ar koullar, asimilasyon srecini de
hzlandrmtr. Bugn birok ky bo durmakta veya yallar skun etmekte. Genler dahas yazn kylerde geirmekte.

lk yazl kaynaklar dil bilimci Peter Lerch 1850 yllarnda derlemitir. Zazalarn kendi rettii yazl kaynaklar oalrak 1899
ylnda Diyarbakrda Ehmed Xasinin ve akabinde 1933te amda yaynlanan Usman Efendiyo Babcn mevltleri bilinir.
Dzenli olarak Zazacann Latin harfleriyle yaz diline gemesi 70li yllardaki ufak devinimlerden sonra 80li yllarn banda
kltr dergileri araclyla sve, Almanya ve Fransada devreye girdi. Son yllara kadar ise eitli dergiler ve kitaplar,
zellikle stanbulda kmaya balamtr. Yaz dili zellikle analisan olan tahsilli nesil arasnda gittike yaygnlk kazanmaya
balamtr. Genlerin ilgisini ise bat mziiyle yorulmu Zaza mzii ekmekte. Yurtdnda ise pek az radyo ve
televizyon yayn mevcut. Zaza dilinin bugnki durumuna gre tm dilsel faaliyetler kzgn bir taa aktlan damlalardr.

Mesut Keskin
3
Dilin bu denli vahim bir konuma dmesinin byk sebebi Trk devletin asimilasyon politikasdr. 90l yllarn bana kadar
Trkiyede aznlk dillerinin kamuoyunda konuulmas, hele de yazsal veya iitsel olarak aklanmas, mzik retilmesi
kanunen cezalandrlabiliyordu. Eitimdeki trkletirme politikas da maalesef baar elde etmitir, yle ki Alevi-Zazalarda
gen nesil ounluk olarak dile hakim deil, ondan tesi ocuklarna retmemekte. Snni Zazalarda da asimilasyon yeni
yeni belirmeye balamtr. Fakat gen nesilde anadilini renme veya temel bilgilerini ilerletme meraknn artt da dile
getirilmesi gerek, ki bu sevindiricidir. Beni byle bir dil dersi mfredat hazrlamaya iten sebep de en ok insanlarn dillerini
renme hevesini grmem oldu.

Yaklak yz yl nce Zazacann bir Krt lehesi deil de balnana bir dil olduu dilbilimsel olarak kantlanm olmasna
ramen, zellikle siyasi evrelerce ve kamuoyunda yaygn olarak, bir Krt lehesi olarak grlmektedir. Nedenlerden biri de,
dou Anadoludan gelen insanlar, Zaza, Sryani, Arap, Ermeni, Trk Alevisi vs. de olsa, otomatikmen Krt diye
snflandrma nyargsdr. Tekyanl ve milliyeti siyaset, Zazalar zerine olan statko, bilgisizlik gibi sorunlar veya Krtlerin
bilinen bir millet olarak Trkiyede Zazalara en yakn halk olmas da buna neden olmakta. Bundan yaklak on yl ncesine
kadar misak- milli snrlar iinde bulunan aznlklar zerine Trklk anlayn dna kan herhangi bir toplumbilimsel,
kltrel veya dilbilimsel aratrma yapp kendi adyla anmak blclk olarak grldn sylemenin tabiri caizdir.
Gnmz Trkiyesinde bile kitaplar ve dergiler kitaplklarn rafnda sata durmasna ramen, bireylerin zerinde tamas
sakncaldr ve hatta kimi yaynlarn ve derneklerin de toplatlmas, cezalandrlmas veya yasaklanmas vuku bulmutur.
Nitekim, Zazalar ve Zazaca hakknda nesnel ve bilimsel almalarn Avrupada yrtlmekte. Trkiyede ok az yazl
kaynan bulunmasndan dolay hala bu konu zerine bilgisizlik hkm srmekte.
Zazalarda yal neslin kendisini Krt, dillerini Krte olarak grmemesine ramen, zellikle siyasi evrelere karan gen
kesim Krt Ulusal hareketinden etkilenip kendisini Krt olarak, ama hala Trk olarak da gren vardr.

(henz bitmemi olan) Ders Mfredatna ilikin

Zazacann yaz diline geii ve alfabenin oluumu son yllarda gerekletiinden ve henz bir dil enstitsne sahip olmadndan
tr standardize statsne ulamamtr. imdiye kadar kendi herkesin ivesiyle yazmas tercih edilmekte, ki bu bireyin kendi
dilinde gelimesine de yarar salamakta. Bu almada da belirli bir ive esas alnmtr. Ekte ise lehe ve kelime farkllklar
gsterilecektir.

Zazaca, ana leheden oluur: Kuzey leheleri (Alevi diyalektleri), Palu-Bingl leheleri (merkez) ve ermik-Siverek leheleri
(gney). Gney ve merkez diyalektleri birbirine biraz daha yakndr, ki bunlarn arasnda gei iveleri de vardr. Kuzey diyalektleri
ise Bat-Dersim (Hozat-Ovack), Dou Dersim (Tunceli, Plmr, Erzincan, Sivas, Kelkit, Erzurum) ve Bingl-Varto azlarndan
mteekkildir.
Anadiline hakim ve ivelerle tecrbesi olan biri genelde tm blgelerdeki Zazacayla iletiim kurabilir. Ne var ki bir yandan Zazacay
konuanlarn arasnda ortak bir iletiim, eitim olmamay, te yandan Trke eitimden geme ve medyann da etkisiyle son
nesillerin kelime daarc gnlk szcklerle snrl kalmtr. Her yrenin de kendine gre gnlk kelime daarc ve fonetik
yaps olumutur, ki bu da bazan diyalektler aras anlaabilme zorunluu yaratmaktadr. Greceli olarak en muhafazakar iveler
arasnda saylabilen Kii ve Diyarbakr yresinde konuulan Zazacadr. Benim iin olas bir standart dil ile bir ders mfredat
oluturmak mmkndr, fakat u an toplum arasnda biraz yapay kalr.
Bu almada esas alna ive Plmr-Erzincan yresinde konuulan Zazacadr, ki bu az Kuzey-Zazacasnda en yaygn saylan
az saylr ve Sivas, Kelkit, iran, Gmhane ve Erzurumda konuulan Zazacayla nerdeyse eittir. Dier lehelerle yaz dilinde
de dahil iyi anlamay salayabilmek iin yerel sesler yerine baz ses ortakllar tercih edilmitir.

almada renilenin pratikte kullanlmas ancak tavsiye edilir. Anadili Zazaca olanlarla irtibatta bulunmann, kelimelerin doru
telaffuzu, tonlamas ve dilin melodisini, kelime kalplarn, deyimlerini benimseyebilme asndan pek de yarar vardr.
Elinizde bulunan ders mfredat kurs kitab olarak da kullanlabilir.
Sevgili okurlara dili renmedeki gayretinin yitmemesini ve baarl olmasn diliyorum! Bu almaya dair eletirileriniz de beni
ayrca sevindirecektir.
Mesut Keskin
mesut.keskin@web.de

Ksatlmalar ve iaretler:
rn. rnek,
Kr. karlatrn
hecedeki vurgu (nl altnda)

Mesut Keskin
4
Zazaca-Alfabe (Kuzey)
IPA Telaffuzu rnek Trkesi
Aa [a] Trkedeki gibi adr ate
Bb [b] Trkedeki gibi. Sonses veya ises olarak yreye gre v gibi de okunur bra karde
Cc [dz] sonses veya ises olarak a, e, , o, u nllerin nnde dz gibi okunur, baz yrelerde i veya cor yukar
sonseste z gibi de okunur. cr aa
[dZ] , i, nllerin nnde Trkedeki c gibi okunur, baz yrelerde iseste j gibi de okunur.
[tsh] sonses veya ises olarak a, e, , o, u nllerin nnde ts gibi okunur m gz
[tSh] , i, nllerin nnde Trkedeki gibi okunur (nefesli) i eya, ey
Dd [d] Trkedeki gibi d iki
Ee [E] Trkedeki gibi des on
[jE] ises olarak yemekteki ye gibi okunur (yresel olarak sadece ince de var) ds duvar
[e] sonses olarak ince e diye okunur, el (alem) esine yakn roc birgn
Ff [f] Trkedeki gibi fek az
Gg [g] Trkedeki gibi ga kz
[] Yumuak g, artdamak nsz olarak telaffuz edilir (Arap. ), gargara gsi erib garip
Hh [h] Trkedeki gibi her eek
I [] Trkedeki gibi, biraz iye yakndr blbl blbl
i [i] Trkedeki gibi isan insan
Jj [Z] Trkedeki gibi j bir
Kk [kh] Trkedeki gibi kay oyun
Ll [l] Trkedeki gibi lac oul
Mm [m] Trkedeki gibi mae anne
Nn [n] Trkedeki gibi new dokuz
Oo [o] Trkedeki gibi oraji yoku
yukar
Pp [ph] Trkedeki gibi (soluklu) pi baba
Qq [q] Kk dil yresinden telaffuz edilir (Arap. ), sert, gargara ksi qatr katr
Rr [r] nses olarak ift r gibi telaffuz edilir roc gne
[R] ses ve sonses oalrak Trkedeki gibi telaffuz edilir ara kahvalt
rr [r] ses ve sonses olara rr diye yazldnda ift r gibi telaffuz edilir brr orman
Ss [s] Trkedeki gibi sae elma
[S] Trkedeki gibi r aslan
Tt [th] Trkedeki gibi tici gne
n
Uu [u] Trkedeki gibi uca ora, orda
[y] Trkedeki gibi d duman
Vv [v] Trkedeki gibi va rzgar
Ww [w] ngilizcedeki waterin wsi gibi talffuz edilir, iftdudak, yarmnl; uya yakn wae kzkarde
Xx [X] nszn sert (sessiz) varyant, artdamaktan telaffuz edilir. (Arap. ), Almancann "ch"si xoz domuz
Yy [j] Trkedeki gibi yaxe yaka
Zz [z] Trkedeki gibi zon dil

h [ts] soluksuz ve sert telaffuz edilen bir (dier nin telaffuz kurallar geerli) hep sol
[tS] hik kvlcm
kh [k] soluksuz ve sert telaffuz edilen bir k khez sarn
ph [p] soluksuz ve sert telaffuz edilen bir p phon yass
th [t] soluksuz ve sert telaffuz edilen bir t, (Arap. sna yakn) theyr ku
lh [] kaln l (istisnaen baz kelimelerde mevcut) lhnci amur

Mesut Keskin
5
Ders 1: Naskerdene - Tanma

Hesen: Ma be xr di! Merhaba!

Gulizare: Xr be slamet! Merhaba! (kar yant)

Hesen: Nam m Heseno. Nam to ko? Benim adm Hasan. Senin adn ne?

Gulizare: Nam m Gulizara. Benim adm Glizar.

Hesen: Nam i mormeki ko? O adamn ad ne?

Gulizare: Nam ey (dey) Heydero. Onun ad Haydar.

Ma, nam a cnke ko? Peki, o kadnn ad ne?

Hesen: Nam dae Viala. Onun ad Viyale.

Gulizare: turia? Naslsn ?

Hesen: T wes be, ez rndane. Hal-dem to turio? Saol, iyiyim. Sen naslsn (hal-vaktin nasl)?

Gulizare: Rndo, Heq raji bo! yidir, saol!

Hesen: Heyder kamo? Haydar kim?

Heyder: Heyder ezane. Haydar benim.

Gulizare: Viyale kama? Viyale kim?

Viyale: Viyale ezane. Viyale benim.

Hesen: T Melisa niya? Sen Melisa deil misin?

ezale: N, nam m ezala. Hayr, benim adm Hazal.

Hama nam tyo xr Heseno, heni? Ama senin adn Hasan, deil mi?

Hesen: Heya, ez Hesenane. Evet, ben Hasanm.

O ciamord kamo? O adam kim?

ezale: Nzanane kamo. Kim olduunu bilmiyorum.

Ma, a neke kama? Peki, o kz kim?

Hesen: Ez ki nzanon kama. Ben de kim olduunu bilmiyorum.

Mesut Keskin
6
Szcklerin anlam: (e: eril ad, d: diil ad)
1. Zazacada isimlerde eril-diil ayrm vardr. Eril szckler daima bir nszle biter, sondan vurguludur. neke, Viyale
gibi adlarda sondan ikinci hece vurguludur (e: eril, d: diil)
ma biz, bizi, bizim i o (bknl halde addan
ma, peki, ya nceki eril iaret zamiri)
be, ebe ile turi, tur nasl
ez ben
xr e hayr, iyilik
t sen
di grd(k)
rnd iyi
slamet e selamet
hal e hal, durum
name e isim, ad
dem e vakit, dem
nam to ismin, adn
wes ho, gzel; sa
nam dey (ey) onun [bay] ad
wes be ! saol !
nam dae (ae) onun [bayan] ad
Heq raji bo! allah raz olsun!
m benim, beni
kam kim
to senin, seni
n yok, hayr
k, ne
heya, ya evet
mormek, mordemek adam
hama ama
cnke d kadn
ciamord (ciamerd) erkek
a 1. o [bayan]
nzanane/nzanon bilmiyorum
2. [bknl halde addan
nceki diil iaret zamiri] neke kz
ki de/da, dahi

Dilbilgisi 1: biyene: olmak ek-fiilinin sfat (nad) ile ekimi

Sfata ahs soneki eklenerek olmak fiili imdiki zamana gre ekilir.
ez rndane (rndu) ben iyiyim ma rndime biz iyiyiz
t rnda sen iyisin sma rnd siz iyisiniz
o rndo o (bay) iyi i rnd onlar iyi
a rnda o (bayan) iyi

Szcklerin anlam:
ez nisenane (nison) ro oturuyorum Bingol / ewlg Bingl
koti, koti de nere, nerde Xarpt / Eleziz Elaz
ez heni zanon galiba, sanyorum
... de ..de/da
heni yle
... ra ...den ke ki
Anqara Ankara beno olabilir, mmkn
Erzngan Erzincan

Hesen: Ez Anqara de nisenane ro. T koti nisena ro ? Ben Ankarada oturuyorum. Sen nerde oturuyorsun?
Gulizare: Ez zmir de nisenane ro. Ben zmirde oturuyorum.
Ez Plemoriye rawane, t koti rawa ? Ben Plmrlym, sen nerelisin?
Hesen: Ez Erzngan rawane. Ben Erzincanlym.
Nerelisin?
Ma, Heyder koti rao? Peki, Haydar nereli? t koti rawa ?
Gulizare: Heyder Bingol (ewlig) rao. Haydar Bingll. t y kotia ?

ezale koti rawa? Hazal nereli?

Hesen: Nzanon koti rawa. Nereli olduu bilmiyorum.
Gulizare: Ez heni zanon ke a Eleziz rawa. Galiba Elazl (Sanyorum Elazl).
Hesen: Heya, beno. Evet, olabilir.

Mesut Keskin
7
Ders 2: T kar kena? - Ne i yaparsn?

Szcklerin anlam:

ez sonane (son) -e gidiyorum ez gurinane alyorum

kar, gure e i thal, bkar u bgure iiz
t kena yapyorsun khebaniye d ev kadn
malm, malme retmen [bay/bayan] p nay neyle, hangi arala
malm sma retmeniniz t sona gidiyorsun
ro ... -e, birisine (baz fiillerde) t tur sona kar? ie nasl gidiyorsun?
sma r size otoboz e otobs
ez salx danane retiyorum trene d tren
t salx dana retiyorsun arebe (e), makina (d) araba
Zon Ma bizim dil (Zazaca) peya / lngu ra yaya
mekteb e okul ez kar nsonane ie gitmiyorum
universte e niversite kar m ino iim yok, isizim
mhends mhendis ino yok
insat e inaat esto var

T kar kena? Ez malmane, malm sma. Ez ro sma Zon Ma salx danane.

Hesen: Ez sonane (son) mekteb.
Gulizare: Ez sonane universte.
Viyale: Ez mhendsane.
Heyder: Ez insat de gurinane (gurin).
ezale: Ez khebaniyane.
Melisa: Ez thalane / bkar u bguriyane.

- Ma, t tur (p nay) sona kar?

Hesen: Ez ebe otoboz sonane mekteb.
Gulizare: Ez ebe trene sonane universte.
Viyale: Ez ebe arebe sonane kar.
Heyder: Ez peya (lngu ra) sonane kar. Ne ile ie gidiyorsun? ... ile gidiyorum
ezale: Ez kar nsonane, khebaniyane. t turi sona kar? ez ebe... sonane
Melisa: Ez ki kar nsonane. Kar m ino! t se sona kar? ez ... ra sonane
t p nay sona kar? ez p ... sonane

Dilbilgisi 2: koa (olmak ek-fiilin ekimi)

Koa, Trkedeki dir ek-fiiliyle eanlaml olan olmak mastarn imdiki zamana gre ekimidir.

(ez) ezane benim (ma) mayme biziz

(t) tya sensin (sma) sma sizsiniz
(o) uyo odur (bay) (i) iy onlardr
(a) awa odur (bayan)

Olumsuzluk:
ez niyane deilim ma nime deiliz
t niya deilsin sma niy deilsiniz
o niyo o deil (bay) i niy deiller
a niya o deil (bayan)

Mesut Keskin
8
Altrma 1
Peri Sorular. Ltfen rnekte verildii gibi doru olan koac yazn ve sorular yanl yneltili taktirde doru
yantlayn !
rnek: Viyale kar kena? Viyale mhendsa. Viyale peya sona kar? N, Viyale ebe arebe sona kar.

ezale kar kena? ezale ________________.

Heyder insat de gurino? Heya, Heyder ____________________.
Melisa profesora? - N, Melisa profesore niya, Melisa _________________.
Hesen ebe trene sono mekteb? - N, Hesen ___________________ sono mekteb.
Gulizare p nay sona universte? - Gulizare p __________ sona universte.
Melisa ebe otoboz sona kar? N, Melisa kar n__________.

No ko? Bu ne?

rnek: Na ka? Na trena.

No ko? No ________________.

No ko? - ____ ________________.

No mormek koti gurino? No mormek ___________ de gurino.

No mormek kamo? No _____________.

Na cnke tur sona kar? Na cnke _________________.

Dil bilgisi: Diil adlar veya sfatlar (nadlar) nszden sonra bir e son eki alr ve sondan vurgusuz olur.
malm: Heyder malm niyo. Heyder rndo? Heyder rnd niyo, nweso.
malme: Melisa ki malme niya. Melisa rnda? Melisa ki rnde niya, prsana.

Szckler:
no e / na d bu (bay/bayan)
nwes, prsan hasta
profesore Professr [bayan]
malm retmen [erkek]
malme retmen [bayan]

Mesut Keskin
9
Ders 3: Sobeta Tlefoni Telefon konumas

Szcklerin anlam:
tlefon keno telefon ediyor [bay] dera (o) evde [bayan]
Heq raji bo Saol [Allah raz olsun] de niya evde deil [bayan]
pi u bra canm [olanlara hitap] hona daha, henz
amke hala sonde akama, akamleyin
amk hala! [nlenme] mekteb ra okuldan
doman ocuk; domani ocuklar yeno geliyor [bay]
pro hepsi reyna tekrar, bir daha
pro ki hepsi de ez tlefon kenane telefon ederim
Gule Gl [kadn ismi] xatr be to ! hoa kal ! (ayrlan)
e ev or bo ! gle gle ! (kalan)

Hesen tlefon keno...

Hesen: Ma be xr di!
Esma: Xr be slamet!
Hesen: turia?
Esma: Rndane, Heq raji bo! T se kena?
Hesen: Wes be, ez ki rndane.
Esma: T kama, pi u bra?
Hesen: Ez Hesenane.
Esma: Haa, Hesen, tya?
Hesen: Heya amk. Domani turi? Naslsn?: yiyim:
Esma: Pro ki rnd. turia ? rndane
Hesen: Gule dera? tana ? weiya to
Esma: N, de niya. A hona kar dera. sena ? Saol!:
senna? Heq raji bo!
Hesen: Ma, Heyder dero? wesa, rnda? wes be!
Esma: O ki de niyo. Sonde mekteb ra yeno. hal to turio ? wes u war be!
Hesen: Rnd. Ez sonde reyna tlefon kenane. Xatr be to! se kena? Heq kemaniye medo!
Esma: Or bo!

Dilbilgisi 3: oul
Zazacada ismin oulu vurgusuz olan i ekiyle oluturulur:

doman domani ocuk - ocuklar

telefon telefoni telefon telefonlar
neke neki kz - kzlar
e ile biten diil szklerde, e son eki der, i ekini alr.

Szck a, e, o, u seslileriyle bitip eril olduu takdirde, y ekini alr:

universte universtey niversite niversiteler

bra bray (erkek) karde - kardeler

Dier oullatrma kurallar zerine ileride durulacak.

Mesut Keskin
10
Ders 4: Nam ta kes u iyu baz kii ve eyalarn ismi
eril szckler: diil szckler:
defter defter kate kat
ktab kitap qeleme kalem
ap amca amke hala
xal day xalke teyze
bon (ban) ev [d ksm] sate saat
lac oul na (kna) kz ocuu
ber (kber) kap masa masa
(k) ev [i ksm] xona yuvarlak masa
iskeme sandalya sandalya sandalye
pi baba mae anne
bra erkek karde wae kzkarde

Dilbilgisi 4: adn cinsiyeti

Zazacada adn 2 cinsiyeti var: eril ve diil. Diil szckler her zaman u 3 nlyle (vokalle) biter:
1. -e (son hecede vurgusuz): amke hala: a amka o haladr [Dikkat: -e soneki der, a taklr]
2. -i (son hecede vurgusuz): kardi bak: na kardia bu baktr [-i sesi ksa okunur, {kardya} gibi]
3. -a (son hecede vurgulu): xona yuvarlak masa: na xonawa bu masadr [-a kalr]

-a nls biten diil szcklerin oullatrlmas:

-a nlsyle diil kelimeler oul hali aldnda a nsz dp ey sonekini alr:
manga mangey inek - inekler na ney kz ocuu kz ocuklar
kesa kesey kaplumbaa xona xoney (yuvarlak) masa - masalar

Dikkat: baz a ile biten kelimeler erildir: bra, va (rzgar), la (ip), ga (kz) gibi !

Altrma 2
Ltfen alttaki szcklerin doru olan koa ile rneklere gre yazn! rnek: a kata: kattr

(defter) _____________ (kate) a kata

(ktab) _____________ (qeleme) _____________
(ap) _____________ (amke) _____________
(xal) _____________ (xalke) _____________
(bon) _____________ (sate) _____________
(lac) _____________ (na) a j nawa
(ber) _____________ (masa) _____________
() _____________ (xona) _____________
(iskeme) _____________ (sandalya) _____________
(pi) _____________ (mae) _____________
(bra) o brao (wae) ____________

Mesut Keskin
11
Ders 5: Reqemi - Saylar

1 j, zu 30 hirs
2 dde, d 31 hirs u j
3 hir 40 ewres
4 ar 50 phoncas
5 phonc 60 seti
6 ses 70 hawtae
7 hawt 80 hetae
8 het 90 newae
9 new 100 se
10 des 101 se u j
11 des u j 200 dsey
12 des u dde (des u d) 222 dse u vist u dde
13 des u hir 300 hirsey
14 des u ar 400 arsey
15 des u phonc 500 phonsey
16 des u ses 1000 hazar
17 des u hawt 1100 hazar u se
18 des u het 1234 hazar u dse u hirs u ar
19 des u new 1999 hazar u newse u newa u new
20 vist 2000 dhazari
21 vist u j 2001 dhazar u j
not: "dde" (2) says sadece sayldnda sylenir, isimlerde kullanlmaz: d bray.

Serri - Ya
T and serri dera?
Ez hirs u d serri derane.
Viyale and serri dera?
Heyder and serri dero?
Gulizare hirs serre dera?
Hesen des u het serri dero?
Ka yandasn?
Otuziki yandaym.
Viyale des u new serri dera.
Heyder vist serre dero.
N, Gulizare hirs serre de niya, a vist u hawt serri dera.
Heya, Hesen des u het serri dero.

Dier soru eitleri: and / end ka

T and serriya?
ezale and serriya?
Hesen and serriyo?
Gule hirs u phonc serriya?
Mstefa phoncas serriyo?
Serr to and?
T and serran xo dera?
Ez ewres serriyane.
ezale vist u d serriya. t and serri dera?
Hesen des u ses serriyo.
N, Gule hirs u j serriya. t and serriya ?
Nzanon, and serriyo.
serr to and ?
Serr m hirs u dy.
Ez vist u het serran xo derane.

Dikkat: Zazacada saylarla isimlerde oul kurmak biraz karktr:

10 serri ; 11 serre ; 12 serri 20 serre 30 bra ; 34 bray 50 kate ; 59 kati
20 qeleme ; 21 qeleme ; 25 qelemi 40 ; 41 ; 44 i 60 ktab ; 62 ktabi
Ona (10) blnebilen ve art 1 ile olan saylarda isimler tekil eklinde sylenir: 1 serre, 11 serre,
20 serre, 21 serre, 50 serre
Tm dier saylar, 10 ile birlikte, isimler oul olarak belirtilir: 2 serri, 10 serri, 12 serri, 22 serri,
55 serri

Mesut Keskin
12
Dilbilgisi 5: Bknl halin kii zamirleri
Zazacada isimde iki hal var:
1. kim veya ney sorularn yantlayan yaln hal (Lat. Casus rectus)
2. kime, kimi, kimin, kimden gibi tm dier sorular yantlayan bknl hal (Lat.Casus obliquus)

Dilbilgisi 1 altndaki kii zamirleri (ahs zamirleri) yalin hali olutururken, aada belirtilen bknl
halin iyelik zamirlerini tekil eder (yannda belirtilen koa ba (-dr fiili) iin ekim kkenidir):
iyelik zamiri koa ile iyelik zamiri koa ile
m mn- benim ma ma- bizim
to ty- senin sma sma- sizin
ey (dey), c (d)ey- onun (bay) inu (dinu) (d)inan- onlarn
ae (dae), c (d)a- onun (bayan)

Dilbilgisi 6: tamlama ad tamlamas

Bir ad daha ayrntl niteleyen sfat, iyelik zamiri veya tamlayan durumunda olan ad Zazacada genelde sona
gelir. Tamlanan ad bu durumda bir iyelik eki alr (izafe). yelik ekinden nceki hece vurgulanr.
Ad nitelemelede tamlanan ad:
- eril adlarda: -
- diil adlarda: -a
- oul halinde: -
iyelik ekini alr.

nszle biten eril ad, iyelik ekini alr:

kar: kar m i (bire bir: i, benim olan)
ktab: ktab to kitabn

Sondan vurugulu e nlsyle biten eril ad, iyelik ekini alr, fakat e nls ekiyle eriir:
name: nam dey (ey) onun ad (eril) gure: gur dae (ae) onun ii (bayan)

a veya o nlleriyle biten eril ad, iyelik ekini alr (kaynatrma harfi olmadan):
bra: bra ma kardeimiz ko: ko sma danz

Sondan vurgulu i veya ile biten eril ad, kaynatrma harfi y- ile iyelik ekini alr:
pi: piy m babam : y to ubuun

Vurgusu sondan ikinci hecede olan, e son eki ile biten diil adlarda e son ekin yerini a iyelik eki alr:
qeleme: qelema dey (ey) onun kalemi (eril) mae: maa dae (ae) onun annesi (dl.)

Vurgusu sondan ikinci hecede olan, i ile biten diil ad,a iyelik ekini alr:
kardi: kardia ma bamz saci: sacia sma sacnz

a ile biten diil ad, iyelik eki almaz:

manga: manga sma ineizniz na: na dinu (inu) onlarn kz

oul halde iki cinsiyet iyelik ekini alr:

ktab m: kitaplarm nam to: adlarn bra dey: kardeleri
ko ma: dalarmz iskem sma: sandalyeleriniz y dinu: onlarn ubuklar
qelem m: kalemlerim kardi to: baklarn mang ma: ineklerimiz

Not: -a ile biten diil adlar oul halde ekini alr, fakat (manga rneindeki gibi) a der!

Mesut Keskin
13
Altrma 3
Verilen szcklerden doru iyelik eki ve kii zamirleriyle tamlama kurunuz!
rnek: pi ez : piy m sono kar

bra t _________ _______ Estemol de niseno ro.

na sma _________ _______ sona mekteb.
laci o _________ _______ pro mhends.
ktab ez _________ _______ dero.
4 iskemey ma _________ _______ est.
wae a _________ _______ bro de gurina.
mae i _________ _______ malma.
pi t _________ _______ thalo, ngurino.
qeleme ez _________ _______ ina.
xal o o _________ _______ piy _____ r tlefon keno.
xalki a and _________ _______ est?
ap ez _________ _______ 44 serri dero.

yelik zamirlerine doru koac ekleyiniz!

rnek: defter ez : no defter defter mno

defter sma No defter defter__ _______.

Hesen bra ez Hesen bra__ ______.
Heyder xal t Heyder xal__ ______.
mormeki ap o Ni mormeki ap__ _______.
Gule - xalke ez Viyale ez Gule xalk__ ____ niya, Viyale xalk___ mn___.
domani sma Ni domani doman__ sma ___?
sate ma Na sate sat__ ma____.
ez lac- t Ez lac___ ty______.
ma domani sma Ma doman__ sma_____.
t bra i T bra__ _______.
a wae a A wa__ da____.
a mae o A cnke ma__ dey__.
o pi ma O mormek pi___ ma___.
sma laci i Sma lac___ dinan___.

Dilbilgisi 6a: Yaln izafe y

Zazacada benimki, seninki vs. gibi iyelik belirten durumlarda eril, diil ve oul yaln izafe y
kullanlr.
No ktab tyo? veya: No ktab y tyo? oul: Ni ktabi y ty?
Na qelema dawa? veya: Na qeleme y dawa? oul: Ni qelemi y da?
Ni doman mn veya: Ni domani y mn. genelde: No y mno bu benimki.

Mesut Keskin
14
Ders 6: Rat jbini biyaene - Karlama
Szcklerin anlam:
rat jbini ben karlayorlar xanme hanm
ari e ar xanma xo hanm (kendi)
Ero! yahu! na amka halasnn kz(dr)
bra mno kardeimdir lac oul
hal-kf hal-keyif lac m olum
new serrio dokuz yldr torn torun
na xo [kendi] kz torn piy m babamn tornu
xo kendi musade e msade
ita burda m r musade bana msade
t itara sen burdasn zaf ok
key ne zaman emso bu akam
zeweciya (o) evlendi [bay] c r ona [bay ve bayan iin]
qe hi mheqeq muhakkak
xebere d haber mheqeq vanane muhakkak sylerim
xebera ma ina haberimiz yok
nae ra new serri ravr bundan dokuz yl nce

Mstefa u Weli ari de rat jbini ben

Mstefa: Weey! Ero, t Heyder niya?
Weli: N, ez Weliyane, Heyder bra mno.
Mstefa: turia, hal-kf ?
Weli: Rndane, Heq raji bo. T turia?
Mstefa: T wes be, rndane. Ma, Heyder se keno?
Weli: Heyder nao new serrio Opel de gurino. J na xo esta, ses serriya, sona mekteb. T and serrio itara?
Mstefa: Ez hir serrio itarane. Heyder key zeweciya? Qe xebera ma ina
Weli: Nae ra new serri ravr zeweciya. Xanma xo ki na amka.
Mstefa: Ma, no ki lac tyo?
Weli: Lac m niyo, torn piy mno Nam xo Serdaro. Phonc serri dero.
Mstefa: He he he! Bra, m r musade, ez son kar. Zaf slam m esto Heyderi r. Ez emso c r tlefon kon.
Weli: Musade y tyo! Ez slam to mheqeq vanane. Xatr be to!
Mstefa: Or bo!

Altrma 4
Peri Ltfen sorular yantlayn :

- Weli u Mstefa koti rat jbini ben?

- Heyder kar keno?
- and doman Heyderi est?
- Xanma Heyderi kama?
- Lac Weli and serri dero?
- Bra Weli key zeweciya?
- Mstefa and serrio itaro?

Mesut Keskin
15
Dilbilgisi 7: aret zamirleri
aret zamirleri, yani gsteren adllar, belirli bir kii veya eyay gstermekte kullanlr. Gsterilen
nesnenin yaknda veya uzakta bulunduuna gre iki guruba ayrlr. aret zamirleri ayrca eril, diil ve
oula gre ayrlr.

Yaln ve bknl hallerinin iaret zamirleri

yaln hal: bknl hal: bknl hal ad ile birlikte:

uzakta:
o o (bay) dey/ey onu, onun (bay) i ... onun (bay) y i mormeki o adamn
a o (dii) dae/ae onu, onun a ... onun (bayan) y a cnke o kadnn
i onlar dinu/inu onlar, onlarn i ... onlarn y i domanu o ocuklarn

yaknda:
no bu (bay) ney bunu, bunun ni bunun (bay) y ni mormeki bu adamn
na bu (bayan) nae bunu, bunun na bunun (bayan) y na cnke bu kadnn
ni bunlar ninu bunlar, bunlarn ni bunlarn y ni domanu1 bu ocuklarn

Notlar:

Bir ahs, nesne veya olgu zel olarak belirtildiinde (rnein parmakla), iaret zamirinine nesnenin
de anlmas kouluyla nne bir a- eklenir:
ano mormek ana sandalya ani domani

Baz yrelerde diil iaret zamiri olan na genel anlamda tm nesneler iin (eril, oul) kullanlr:
na mordemek na sandalya na domani

aret zamirine rnekler:

uzakta: yaknda:
O ktab mno. O benim kitabm. No ktab y mno. Bu kitap benimkisi
ktab mn. O kitaplar benim Ni ktabi y mn. Bu kitaplar benimkiler
O mormek kamo? O adam kim? Nam ni mormeki ko? Bu adamn ad ne?
A cnke kama? O kadn kim? Nam na cnke ko? Bu kadnn ad ne?
T inu nas kena? Onlar tanyor musun? T ninu nas kena? Bunlar tanyor musun?
T i domanu nas kena? O ocuklar tanyor musun? T ni domanu nas kena? Bu ocuklar tanyor musun?
Gulizare maa (d)eya. Glzar onun (bay) annesi. Hesen piy neyo. Hasan bunun (bay) babas.
Viyale waa (d)awa. Viyale onun (bayan) kzkardei. Waa Viyale nawa. Viaenin kzkardei bu.
Heyder bra (d)inano. Haydar onlarn kardei. Mstefa bra ninu niyo. Mustafa bunlarn kardei deil.

1 2. haldeki (bknl hal) oul ekleri zerine ayrntl olarak 9. derste durulacak

Mesut Keskin
16
Ders 7: Sate anda Saat ka ?
Zazacada Sate anda? sorusuna yant verilidiinde , saati belirten say, diil koa eki olan ay alr (diil ad olan sate
szcnden tr). Saatler genelde, dier dillerde olduu gibi 13, 14 ... 24 eklinde deil de, 12-saat ekliyle gn
blmyle (sabah, len, akam) birlikte belirtilir.

Saate gre:

sate jya saat bir sate phonca saat be

sate dya saat iki sate des u jya saat onbir

sate hira saat sate des u dya saat oniki

Sate andine de? Saat kata?

Dakikas belirli olan bir saat sra sfatlar ile dile getirilir. Birebir evirildiinde birinci, ikinci, nc saat
anlamna gelir.

Sra sfatlar: Sra sfatlar ine son ekiyle kurulur. ar + ine arine: 4. (son hece vurgusuz)
1. jine / vern [saat iin sadece jine kullanlr] 20. vitine
2. ddine (dyine) 24. vist u arine
3. hirine 30. hirine
4. arine 40. ewreine
5. phoncine (phancine) 50. phoncaine
6. seine (eine) 60. setine
7. hawtine (hewtine) 70. hawtaine [-e (hawtae, hetae, newae) soneki der!]
8. hetine 80. hetaine
9. newine 90. newaine
10. deine (desine) 100. seyine
11. des u jine 1000. hazarine
Dakikas belirli olan saat:
nm yarm; buuk: 10:30 sate des u nma Saat on buuk

Saat ...i ... geiyor: Sate ...-ine ra ... vren

5:10 Sate phoncine ra des vren Saat bei on geiyor
8:24 Sate hetine ra vist u ar vren Saat sekizi yirmidrt geiyor
2:17 Sate ddine ra des u hawt vren Saat ikiyi onyedi geiyor
4:15 Sate arine ra eyreg vren Saat drd eyrek geiyor

Saat ...e ... var: Sate ...-ine r ... est

5:50 Sate seine r des est Saat altya on var
8:48 Sate newine r des u d est Saat dokuza oniki var
2:53 Sate hirine r hawt est Saat e yedi var
1:45 Sate ddine r eyreg est Saat ikiye eyrek var

Saat ...e geliyor: Sate yena ...-ine

Sate yena arine Saat drde geliyor
Sate yena hetine Saat sekize geliyor

Mesut Keskin
17
Szcklerin anlam:
vern ilk [saat iin sylenmez] deqa d dakika
sate d 1. saat 2. an saniya d saniye
nm yarm unceno ekiyor, sryor
eyreg eyrek uca oras, ora
sate ... ra ... vren saat ...i ... geiyor ita ra be uca burdan oraya
sate ... r ... est saat ...e ... var (trene) bena rat (tren) yola koyuluyor
sodr (ll ra) sabah t urzena ra kalkyorsun
mete (sodr, sora) yarn ara d kahvalt
tiyare e uak ara xo kerdene kahvalt etmek
tiyare kuno ra hewa uak havalanyor perociye d le yemei
tiyare urzeno ra uak kalkyor t wena yiyiyorsun
pesewe d gece yars verasaniye d le sonras yemei
peroc len sami d akam yemei
verasan, varasan leden sonra t kuna ra yatyorsun

sodr sate deine de: trene sodr sate deine de bena rat.
sonde sate hawtine de: otoboz sonde hawtine de yeno.
peroc sate des u ddine de: ez peroc sate ddine de sonane kar
pesewe sate jine de: sma pesewe sate jine de son

T sate andine de yena?

- Mete sate het u nm de yenane. sate: ta ra be uca and sate unceno?
Tiyare pesewe hir u ewres u ar de urzeno ra. deqa: ta ra be uca and deqa unceno?
Tiyare pesewe hir u ewres u ar de kuno ra saniya: ta ra be uca and saniya unceno?
hewa.

Aadaki saatleri o ekilde belirtmek mmkn de olsa halk dilinde kullanlmaz:

1:35 Sate j u hirs u phonc de

8:30 Sate het u nm de
13:22 Sate des u j vist u d de
21:01 Sate vist u j u j de

Altrma 5
Ltfen aadaki sorular yantlayn:
- T sate andine de urzena ra?
- T sate andine de ara xo kena?
- T sate andine de sona kar / sona mekteb?
- T sate andine de perociya xo wena?
- T sonde sate andine de yena ?
- T sate andine samia xo wena?
- T sate andine de kuna ra?

Mesut Keskin
18
Ses bilimi (fonetik): ve j seslerinin Dou-Dersim azlarnda belirmesi
Dersim azlarnda ve j nszleri sadece artlara bal olarak belirir. Keza c ve seslerinin farkl okunu ekilleri iin de
geerlidir (bkz. alfabe).
Dersim azlarnda ve j nszleri belirli seslerin etkisinden tr kar. Dier ivelerde aslen veya j olan nller, Dersim
azlarnda s veya z seslerine dnmtr. c [dz ve dZ] ve de [ts ve tS] harflerinin iki farkl okunuu da bu azdaki
ses kanunundan dolaydr.
Zazacann Dou-Dersim azlarnda (Plmr, Erzincan, Mamekiye, Nazmiye, Tekman, Xns, Sivas gibi) s ve z
nszlerinden sonra ilk etapta i, veya nlleri geldii taktirde veya j seslerine dnr (damaksllatrma).
Ayn ekilde c ve nlleri de yukarda belirtilen ses kanununa gre farkl okunur:

s + i i s + (son seste dnmez!) s +

des on deine onuncu r aslan parye (d) kaburga
ia kara, siya ne (e) gs, sine ye (d) da srt
hirs otuz hirine otuzuncu Un Hseyin ane (e) oban

z + i ji z + j (son seste dnmez!) z + j

1 otoboz 2 otoboji jde ok, ziyade jkek tek, biricik
jil filiz jn eyer (at) ja kuru

c [dz] + i ci [dj] c [dz] + c [dj] (son seste dnmez!) c [dz] + c [dj]

ciran/e komu cr aa cin harman
ciamord erkek cnke kadn canke (d) saygn bir kadn

[ts] + i i [t] [ts] + [t] (son seste dnmez!) [ts] + i [t]

i ey, eya ber kap (e) ubuk
ite (d) bart neke kz al (d) uval

Nefessiz (alfabeye baknz) :

h [ts] + i hi [t] h [ts] + h [t] (son seste dnmez!)
hik kvlcm hr yiit

Not: son seste dnlmemesi: 2 mas ma est. Roc birgn, Hirs asme ayn otuzu
istisna: [oku: t]

nsznden veya d- veya t nszlerinden sonra da i geldiinde de s ve z sesleri birok azda veya j nszlerine
dnr:
ronite oturmu, nejdi yakn, watiye nianl, het 8
1 dest 2 deti 1 el 2 el

Mesut Keskin
19
Ders 8: imdiki zaman
Zazacada fiil imdiki zaman ve gemi zaman kkeni vardr, bazlarnn da ayrca sbjontif kkeni de mevcut. Mastar imdiki
zamanda deil, gemi zamandan tretilir. imdiye kadar derslerde mastar yerine, fiil imdiki zaman ekim biiminde
kullanld. Aadaki listede imdiye kadar kullanlan fiiller mastar imdiki zaman kkenleriyle sralanmtr.
imdiki zaman, fiilin imdiki zaman kkenine imdiki zaman son eki (genelde) en- ve kii son eki eklenerek kurulur. Vurgu
ou zaman sondan ikinci hecenin, yani kii son ekinden nceki hesenin stnde. Fiil cmlenin sonunda yer alr.
[ez] w - en - ane
imdiki zaman kkeni-Z son eki kii son eki

Baz fillerin de ronitene fiilinde olduu gibi fiil eki vardr ki duruma gre fiilin nne veya sonuna gelir:
t nisena ro oturuyorsun.2

mastar imdiki zaman kkeni + mdk. zmn. son eki

biyene - (koa) olmak, -dir
in biyaene in- (var)olmamak
Esti biyaene est- varolmak, mevcut olmak
biyaene b-en- olmak
zantene, zanaene zan-en- bilmek
kerdene k-en- etmek, yaban
amaene y-en- gelmek
rautene urz-en- ra kalkmak
untene unc-en- ekmek, srmek (zaman)
ronitene nis-en- ro oturmak
iyene s-on- gitmek
guriyaene gur-in- almak
zeweciyaene zewec-in- evlenmek
daene d-an- vermek
salx daene salx d-an- retmek, salk vermek
salx daene salx d-an- retmek, salk vermek
nas kerdene nas k-en- tanmak
diyaene, vntene vn-en- grmek

ekim rnei: wendene (wan-en-) - okumak (vurgu: en-):

ez wan-en-ane (ksa ekli.: ez wanon) okuyorum ma wan-en-ime okuyoruz

t wan-en-a okuyorsun sma wan-en- okuyorsunuz
o wan-en-o okuyor (bay) i wan-en- okuyorlar
a wan-en-a okuyor (bayan)

Olumsuzluk:
Fiil, n- n eki eklenerek olumsuzlatrlr, vurgu n- n ekine yaplr:

ez n-wan-en-ane (ez nwanon) okumuyorum

t n-wan-en-a okumuyorsun
o n-wan-en-o okumuyor (bay)
a n-wan-en-a okumuyor (bayan) vs.

Amaene gelmek fiilinin ekimi ve olumsuzlatrl:

Amaene gelmek fiili, ekim asndan dier fiillerden farkldr. Fiilin imdiki zaman kkeni y-den ibarettir ve
olmsuzlatrldnda y- eriir:

ez yenane (yon) geliyorum ez ninane (ez nin) gelmiyorum

t yena geliyorsun t nina gelmiyorsun

2Anlam olarak Zazacadaki fiil eki ro-, ngilizcede sit down fiilindeki down veya Almancadaki hinsetzen fiilindeki hin- ekine yakndr.

Mesut Keskin
20
Altrma 6
Ltfen yukardaki izelgede verilen fiillerin herhangi bir kiiye gre ekimini yapnz:
rnein: rautene - ez urzenane ra, t wanena, o esto...

Fiillerin isimletirilmesi
Mastar, isim olarak da kullanlabilir. simletirilmi fiiller diildir

zantene bilme
Zantena m ra: benim bildiime gre
vatene syleme, sylenecek ey, sanma
Vatena to esta?: Syleyecek bireyin var m?
Vatena dey ra Almanya de kar zafo: Onun (bay) dediine gre Almanyada i okmu.
qeseykerdene konuma, anlatma
Qeseykerdena sma rnda: Konumanz iyi.

Ap Memed u xalk Saseneme Mehmet amca ve ahsenem tezye

Szckler:

fotoraf fotoraf Almanki e Almanca

kokum yal ten biraz
endi artk Saseneme ahsenem (isim)
nka imdi kar i ev ii
mendene (manen-) kalmak, yaamak televizyon televizyon
Plemoriye d Plmr r kerdene (r ken-) seyretmek, bakmak
... teni tane (oul) zaf ok
i hir domani o ocuk qewa d 1. kahve 2. kraathane
amnan yaz uca orada
amnani yazn kate kay kerdene (k. kay ken-) kat oynamak
hefte e hafta sosyolociye d sosyolojiye
ya... ya ki... ya ... ya da.... musaene (musen-) renmek
Trki e Trke ke ki
qesey kerdene (q. ken-) konumak a ke yena geldiinde
de qesey kerdene birisiyle konumak khalk dede
r qesey kerdene birisine bir. anlatmak pirke d nine, nene
zon dil inu ra onlardan
zon xo kendi dili

No mormeko fotoraf de ap Memedo. Ap Memed kokumo, 71 serre dero, endi ngurino. O nka
Almanya de nmaneno, Plemoriye de maneno. Y dey hir lac, d teni ki ney. D domani
Plemoriye de nisen ro, hir teni ki Almanya der. J lac Ap Memedi Frankfurt de insat de
gurino, j na xo Universt Berlini de wanena. J na xo ki Plemoriye de malma. hir
domani amnani Almanya ra yen Plemoriye, ar-phonc heftey manen, son. Ses torn Ap
Memedi est, pro son mekteb. Torn dey Zazaki rnd nzanen, Trki qesey ken. Plemoriye
de pro Zazaki qesey ken. Ap Memed zon xo zaf rnd zaneno, Trki ki zaneno, Almanki ten
zaneno. Nam xanma xo Sasenema. Saseneme 65 serri dera, khebaniya, Trki rnd qesey
nkena. A ya kar i kena, ya ki de nisena ro, televizyon r kena. Ap Memed zaf televizyon
r nkeno, sono qewa, uca niseno ro, kate kay keno, sonde yeno .

Torna Ap Memedi Berlin de sosyolociye wanena, j bro de gurina, j ki zon xo ra ktab wanena,
Zazaki rnd musena. Nam xo Gulizara. A ke yena Plemoriye, khalk xo de, pirka xo de Zazaki qesey kena, inu ra zon xo
musena, sona Almanya, uca maa xo de, piy xo de qesey kena.

Mesut Keskin
21
Ders 9: Adn bknl hali
Deinildii gibi, Zazacada adn iki hali, yaln ve bknl hali var. Bknl hal, adn bkld ve hal son eki ald anlamna
gelir. Ona gre tekil eril ve oul adlar hal son eki alr. Eril ad tekil halde i hal son ekini alrken (nlyle biten szckler y
alr), diil tekil adn bknl hal yoktur, olduu gibi kalr. Bknl halde sondan ikinci heceye vurgu yaplr. oul durumda iki
cinsiyet iin de vurgulu hal son eki u (-an-) geerlidir.

- eril ad -i rn.: Hesen Maa Heseni

- diil ad - rn.: Gule Piy Gule
- oul -u rn.: domani Maa domanu
oul, koa veya iyelik ekiyle: -an- rn.: Gule maa ni domanana

diil:
neki neku xoney xonu
xalki xalku mangey mangu
kati katu kardi kardiu

eril:
namey namu bray brau
universtey universtu gay gau
heftey heftu vay vau

Not:
- e ve a ile biten diil adlarda ve e ile biten eril adlarda e der.
-a ile biten eril adlarda a, -i ile biten diil adlarda -i kalr, -u (-an-) bknl oul eki taklr.

Bknl (2. halin) kullanm:

a) n, orta ve arka ilgelerde
b) isim tamlamalarnda
c) belirli direkt nesnede3
d) ynelme durumu (fiilin hedefi)

a) n, orta ve arka ilgelerde, canl nesnelerde veya belirli cansz nesnelerde:

n, orta ve arka ilgeler, Trkedeki den, -de, -e, ile hallerine benzer bir ilevi vardr. Zazacada ise ilgeler dahas
balbana szck saylr ve ilgee gre ad (nesne) ne, araya veya arkaya geirilir. Zazacada arka, yani addan sonra
gelen ilgeler ounluktadr. Bazlarn nceki derslerde tandk4.
Zazacadaki ilgeler, Trkeye evrildiinde farkl hallere yaknlk arzeder:

n ilgeler Trkesi rnek

ebe, be ile Ez ebe otoboz sonane kar.

ebe, be5 -e/-a (yn belirten) O be to se keno?

hata, hata ke -e kadar A hata ke yena, sate bena hawtine.
p ile, araclyla T p nay sona kar?
b olmadan, -siz A b m yena sma.
vera, verba, verbe -e kar, -e doru Ma sonime verba mekteb.

Arka ilgeler Trkesi rnek

de6, der- -de nka dewe der ya ki dewe de niy?
ra -den T koti ra yena?
r -e (yn belirten), iin Pirke m r sanke qesey kena.
ro -e doru, -in ynnde Sma koti ro son?
ver -den dolay, -in yznden A m ver ita ra sona.

3 direkt nesne, Trkedeki i halidir

4 Birok szck ise, rnein z, serba gibileri n ilge diye alglanmakta, halbuki bunlar da bir ad tamlamasdr, sadece baka dile evrildiinde ilge ilevi gibi grnr.
Sonraki derslerde bu konu ilenecek.
5 Bu n ilge seyrek ve belirli fiillerde kullanlr, kimi zaman da yn gstermede pekitirici ilevi olan bir edattr.
6 Baz durumlar, rnein m de qesey kena, m de yena Trkeye evrildiinde ile anlamna gelir.

Mesut Keskin
22
 Era, ero gibi n ilgeler veya pro, pra, tro, tra, vero, vera gibi sadece fiillerle birlikte kullanlan ilgelerin mesela
Almancada da olduu gibi Zazacada da olan okluundan ve dersi zorlatrmamas amacndan tr sonraki derslerde
ilenecek.

Orta ilge Trkesi rnek

ebe, be ... ra ile, birlikte; ve Ez be to ra sonime mekteb.

lgili nesnenin canl veya belirli cansz olduu taktirde, ama herhangi nesnenin oul olduunda her halkarda ilgele
kullanldnda, ona gre hal soneki alr, bknl hale dnr7:

Ap Memedi ra Mehmet amcadan i ktabi de8 o kitapta (belirli)

doxtori ra yena (erkek) doktordan geliyor aay r gurin aaya alyorlar
doxtore ra yeno (bayan) doktordan geliyor doxtore de sono (bayan) doktorla gidiyor
doxtoru ra yena doktorlardan geliyor aau r gurin aalara alyorlar

b) isim tamlamalarnda)
Dilbilgisi 6dan bildiimiz gibi, iki ad arasnda iyelik ilikisi olduunda iyelik eki ile birletirilir. Tamlanan, nde duran ad
cinsiyete gre / -a iyelik ekini alr. Tamlayan ad ise, bu durumda iyelik zamiri veya adn kendisinin canl veya cansz
olsun, her halkarda bknl haldedir:

pirk - a Hesen -i
tamlanan ad iyelik eki tamlayan ad bknl hal soneki

torna api amcann (kz) tornu na xali daynn kz

torn amke halann (erkek) tornu na xalke teyzenin kz
torn apu amcalarn torunlar n xalu daylarn kzlar
torn amku halalarn torunlar n xalku teyzelerin kzlar

c) belirli direkt canl nesnede veya belirli cansz nesnelerde:

Geili fiili olan basit bir cmle, zne, nesne ve yklemden oluur. Geili fiillerin direkt bir nesnesi vardr ve edilgen hale
de geebilirler. Bu demektir ki, eylemin taycs olan zne, yklemiyle (fiil) nesneyi iliyor.
zne yaln haldeyken, canl adl olan eril nesneler ve de cansz, ama belirli eril nesneler imdiki zamanda bknl
haldedir, yani i hal sonekini alr.
belirsiz canl (adsz) veya cansz eril nesneler bknl hal sonekini almaz. Nesne oul olduunda ise her halkarda
belirli veya belirsiz, canl veya cansz, oul bknl soneki olan u / -an-. ekini alr.
ahs zamirleri kullanldnda ise her durumda nesne 2. haldedir, nk nesneler belirlidir.
O inu nas keno O (eril) onlar tanyor9
zne olarak nesne olarak zne olarak nesne olarak
1. ez m ma ma
2. t to sma sma
3. o ey i inu
a ae

Heyder Hesen -i nas keno

zne nesne bknl hal eki yklem Haydar Hasan tanyor

- Canl, belirli nesne, tekil:

ez Heyderi nas kenane ben Haydar tanyorum (kyas: ez ey10 nas kenane)
ez Heyder ma nas kenane ben bizim Haydar tanyorum
ez i Heyderi nas kenane ben o Haydar tanyorum
t Viyale nas kena sen Viyaleyi tanyorsun (kyas: t ae nas kena)
t a Viyale nas kena sen o Viyaleyi tanyorsun (von dem die Rede ist; hindeutend)
a i hei vnena o (bayan) o ayy gryor (kyas: a ey vnena)

- Canl, belirsiz nesne, tekil:

7 Cansz veya belirsiz bir nesnede bknl hal sonekini almaz, Erzngan Erzngan ra rneinde olduu gibi.
8 belirsiz, herhangi bir kitap iin: ktab de denilirdi
9 Tabelada da grnd gibi, 3. ahsta dolaysz nesne kesinlikle d- neki olmayan varyantyla kullanlr, yani dey, dae, dinu ile deil.
10 Direkt nesnede ahs 3. zamirleri sadece bu ekliyle kullanlr: ey, ae, inu verwendet, yani dey, dae, dinu deil!

Mesut Keskin
23
 a j hes vnena o bir ay gryor
sma j mormek vnen siz bir adam gryorsunuz

- Cansz, belirsiz nesne, tekil:

ma j bon vnenime biz bir ev gryoruz
ez zon zanane ben dil biliyorum

- Cansz, belirli nesne, tekil:

ma i boni vnenime biz o evi gryoruz
ez ni zoni zanane ben bu dili biliyorum

- Canl, belirli nesne, oul:

o domanu vneno o ocuklar gruyor (kyas: o inu vneno)
o domanan ma vneno o bizim ocuklar gryor
o ni domanu nas keno o bu ocuklar tanyor (kyas: o ninu nas keno)

- Cansz, belirli nesne, oul:

ma bonu vnenime biz evleri gryoruz
ez xeyl zonu zanane ben ok dil biliyorum
ez ta zonan Ewropa zanane ben baz Avrupa dillerini bilirim
a ktabu wanena o kitaplar okuyor (kyas: a inu wanena)

- Cansz, belirli nesler, oul:

ma i bonu vnenime biz o evleri gryoruz
ez ni zonu zanane ben bu dilleri biliyorum
a ni ktabu wanena o bu kitaplar okuyor
a ktaban Heyderi wanena o Haydarn kitaplarn okuyor

d) belirli canl nesnede veya belirli cansz nesneli ynelme durumu (nesneden sonra fiilin hedefi):

Belirli fiillerde, rnein iyene, amaene, c daene (dan- c) gibi, nesne yklemden sonra yeraldnda indirekt, fiilin
ynlendirdii bir nesne olur.
Piy m ktab -u dano m
zne nesne bkn soneki yklem indirekt nesne. Babam kitaplar bana veriyor

Hal belirlemesi c)deki gibidir:

ez sonane doxtori doktora gidiyorum

t defter dana ni mormeki sen bu adama defter veriyorsun
o sono doxtore (bayan) doktora gidiyor
sma son mektebu okullara gidiyorsunuz

Not:
Olumsuz cmlede genelde yklem (fiil) dolayl nesneden sonra gelir (tm ivelerde deil):

ez doxtori nsonane; t defter ni mormeki ndana; o doxtori nsono; sma mektebu nson.

Altrma 7
Ltfen aadaki cmleleri Zazacaya evirin!
Memed (Mehmet) Amcadan geliyorum. Yarn doktora gidiyor. Memed Amcann kz Viyale de niversitedeki bayan doktora
gidiyor. Komularn ocuklar Memed Amcay iyi tanr, ama kzn iyi tanmazlar. Memed Amca da ocuklar iyi tanr, ama
isimlerini iyi bilmez. Onlara kitap verir. ocuklar kitaplar okur.
Kz Viyale niversiteye gidiyor. Evde kitaplar okuyor. Memed Amcann olu Un (Hseyin) zmirde oturuyor. naatta
alyor. ki ocuu var. Memed Amcann torunlar olur. Okula gidiyorlar. Unin olu Hesen 10 yanda. iliye Hesenin
kzkardei olur. iliye yedi yanda.

mla: Kaynatrma harfleri y ve w ne zaman kullanlr?

y ve w harfleri Zazacada kaynatrma harfleri olarak da ilev grr.
Mesut Keskin
24
Kaynatrma harfi Y
Kural: i veya vurgulu okunduundunda, sonradan gelen nlden nce bir y alr. i veya
nllerininde vurgu olmad taktirde y almazlar.
vurgulu i + nl: vurgulu + nl:
pi + m piy m + o no j yo bu bir ubuk
itiri + o no itiriyo bu boynuz par + e parye kaburga (d)
khebani + e khebaniye t + e tye dut (d)
ni + a / / o niya, niy... deil j + a / e / o a jye o biri
vurgusuz i + Vokal: kili nl a-
kardi + a / kardia to ja kuru
no bon Hesenio bu Hasann evi ane oban (e)
na kardia Hesenia bu Hasann ba al uval
nia byle
a nia niya o (bayan) byle deil
Kaynatrma harfi W
Bir kii zamiri, sfat veya diil bir ad a ile bittii taktirde, koa durumunda sonraki gelen a
nlsnden nce bir w alr:
sandalya Na sandalyawa Bu sandalyedir ia Masa iawa? Bu masa siyah
ma A jye na mawa Bu bizim kzmz ma T piy mawa Sen babamzsn

Ders 10: Gulizare lew khalk u pirka xo de Glzar dedesiyle nenesinin yannda
Szckler:
sanke d masal e burda: aile
lewe e yan z; j ... ... gibi (bknl hal)
lew ... de ...nin tannda z Ap Memedi Mehmet amca gibi
lew ... ...nin yan(na) her her
sona lew pirka xo nenesinin yanna gidiyor her rae her defa(snda)
vatene (van-) sylemek, anlatmak lawka Cani Cani Cani Cani trks
sanku vatene (s. van-) masal anlatmak sair 1. ozan 2. air
ya ki ya da, veya hama ama
hkate d hikaye, yk rewra oktan
hkate qesey kerdene hikaye anlatmak wes biyene sa olmak, hayatta olmak
pil byk (yaa) wes niyo hayatta deil
hona henz, daha Dsm Dersim (Dersim blgesi)
... ra has kerdene (has ken-) brsni. sevmek mlet millet
kes kii, kimse j ki bir de, ve, ayrca
c r ona [iki cinsiyet iin] zaf wes ok gzel, ho
waxt zaman, vakit mesele d mesele, fkra
waxt kei ino kimsenin vakti yok huyiyaene (huyin-) glmek
coka ondan tr, o yzden ebe meselan dey huyina meselelerine gler
watene (wazen-) istemek roc birgn
xeyl ok, hayli vetene (vecen-) karmak
lawke d trk
lawke vatene (lawke van-) trk sylemek

Pirka Gulizare sanku rnd zanena. Gulizare sona lew pirka xo, nisena ro, pirka xo ki ae r j sanke vana ya ki j hkate
qesey kena. Gulizare endi domane niya, nka pila, wanena, sona universte, hama sanku ra hona ki zaf has kena. Almanya
de kes c r sanku qesey nkeno, pro son kar, waxt kei ino. A coka pirka xo ra sanku wazena. Khalk dae Ap
Memed ki xeyl lawku zaneno. Gulizare lawku ra ki zaf has kena. Gulizare de kes z Ap Memedi lawku nvano.
Gulizare her rae khalk xo ra lawka Cani Cani wazena. Na lawke, lawka Ap Memedi niya, y Sa Heyderia. Sa Heyder j
sairo, hama rewra wes niyo; Dsm de mlet ey zaneno.
Mesut Keskin
25
J ki Ap Alibeg esto, bra Ap Memedio. Ap Alibegi lew Ap Memedi dero. O ki zaf wes meselu qesey keno. Gulizare
ebe meselan Ap Alibegi zaf huyina. Vana, Ap Alibeg, ez sankan pirka xo ra, j ki meselan to ra roc j ktab
vecenane!

Dilbilgisi 8: Bknl halde (nesne hali) iyelik eki ve koa

Bknl halde ada koa veya iyelik eki taklabilir. Tamlayan ad, yani arkaya gelen ad, dilbilgisi 6da
da olduu gibi kendi cinsiyetine gre iyelik eki alr. oul halde an- sonekini ekemek gerek.
Koa, yani dr ek fiili, tamlanan (ne gelen) ada gre ekilir:
yelik eki ilavesiyle: Koa ile: iyelik eki ve koa ile:
lac amke lac amka m no lac amko no lac amka mno
na xali na xal to na na xalia na na xal tya
ktab Gulizare ktab Gulizara sma no ktab Gulizaro no ktab Gulizara smao
qelema Heseni qelema Hesen ma a qelema Hesenia na qelema Hesen mawa
oul: oul ve koa:
lac amku lac amkan m ni lac amkan ni lac amkan mn
n xalu n xalan to ni n xalan ni n xalan ty
malma domanu malma domanan ma na malma domanana na malma domanan mawa
malm domanu malm domanan ma ni malm domanan ni malm domanan ma

Ders 11 Weli sono sole herineno Veli tuz almaya gidiyor

Szckler:
sole d tuz t ke eer sen
herinaene (herinen-) satn almak kilo bir kilo
Sarz Kayserinin bir ilesi biyaene (ben-) olmak. Burda: mmkn olmak
dewe d ky beno seme Cumartesi oluyor
Ortili e Sarzn bir ky; Kk rtl rat biyaene (ben- rat) kalkp yola kmak
Qeyseriye d Kayseri crniye d alt taraf, alt
tm hep, daima susa d oseyolu, karayol
mendene (manen-) kalmak vndetene (vnden-) durmak, beklemek
jde ok ero c nitene (nisen- ro c) binmek
teber dar war amaene (yen- war) inmek
zaf senk ok az bazar pazar
cniye hanm, nikahl kadn hem hem - hem , hem
c ra pers kerdene (pers ken-) birisine sormak feteliyaene (fetelin-) gezmek
mormek burda: herif : adam (hitap ekli) iy ke - onlar ki ; (fiil) lar
sodra, hike ra sabahtan. sabahn erken saati rotene (rosen-) satmak
suke d ehir watene (wazen-) istemek
ardene (an-) - getirmek b sole tuzsuz, tuz olmadan
ewro bugn yacraene (cren- ya) geri dnmek
yene e - cuma
seme e Cumartesi

Sarz de j dewe esta, nam xo Ortiliyo. A dewe de Zazaki qesey ken. Sarz y Qeyseriyo.
Ortili de j mormek esto, nam xo Weliyo, 59 serri dero. Weli tm dewe de maneno, jde dewe ra teber nsono, Trki zaf senk
zaneno. Roc cniya Weli, Elife, yena, Weli ra pers kena, vana,
- Mormek, de sole ina. T mete sodr sona, ma r suke ra sole ana? Weli vano,
- Heya. Ewro yeneo, mete semeo. Ez hike ra urzenane ra, sonane suke, sole herinenane. Elife vana,
- Hama, t ke sole herinena, kilo sole vist u phonc (Lira) ra jde nbeno!
Beno seme. Weli hike ra sate arine de urzeno ra, ten ara xo keno, beno rat, sono suke. Sono crniya dewe, susa de hata
ke otoboz suke yeno, vndeno. Otoboz yeno, Weli niseno ro c. Suke de yeno war, sono bazar. Bazar de hem fetelino, hem fiat
sole pers keno.
- Sen tuz kilosu qaa satyor?

Mesut Keskin
26
 Kami ra ke pers keno, mormeko ke sole roseno, vano,
- Kilosu yirmibee! Weli vano,
- Yox, xanm dedi, vist u phoncdan yuxari olmaz!
y ke sole rosen, nzan vist u phonc ko, nzan Weli inu ra wazeno.
Beno verasan, Weli b sole creno ya, sono dewe. Eke yeno dewe, cniya xo Elife c ra pers kena, vana,
- Ma, mormek, sole kotia? Weli vano,
- Ma, t vana sole, vana kilo xo vist u phonc ra jde nbena. Bazar de pro van yirmibes yirmibes, kes nvano vist u phonc
vist u phonc!

Haftann gnleri
dseme (pey-bazar) pazartesi roca dsemiye (pey-bazare) pazartesi gn
seme sal roca semiye sal gn
arseme aramba roca arsemiye aramba gn
phoseme perembe roca phosemiye perembe gn
yene cuma roca yeniye cuma gn
seme (pey-yene) cumartesi roca semiye (pey-yeniye) cumartesi gn
bazar pazar roca bazare pazar gn
ewro bugn roca ewrone bugn
vjri dn roca vjrne dn
mete yarn perey geen gn
birro, brro; roca bine brgn perarey gn nce
binterro 3 gn sonra betrperarey drt gn nce
emso, esmo bu akam serrna gelecek yl
emser bu yl serrtrna, seterrna iki yl sonra
par geen yl, geen sene prar iki yl nce
betrprar yl nce

Altrma 7
Ltfen her haftann gn ve gn zarf (bugn, yarn ) iin kendinizin veya bakasnn eylemini anlatan
Zazaca bir cmle kurunuz. rn.: Ez dseme (roca dsemiye) sonane kar. A mete mekteb nsona.

Soru zamirleri
Aada Zazacada olan en nemli soru zamirleri izelgede rnek cmlerlerle yeralmaktadr.
Soru zamirleri cmlede daima vurgu tar; bilinen vurgu kuralna karn soru zamiri birinci hecede vurguludur.
Soru zamirleri Zazacada k-, - veya s- ile balar. Kimi soru zamirlerinin Trkede ayn anlama gelebilir ve farkllklarn belirtmek de
maalesef zordur. Ondan tr, renim esnasnda zamirleri kullanm durumuna gre kalp eklinde aklda tutulmas tavsiye edilir.
Soru zamiri genelde cmlede sorulan eyin yerinde olur.

Szckler:
ri e yz, surat waxt, taw vakit, zaman
riy .. ra nin yznden melmeket meleket
ke, ra ke nk, zira nia byle, yle
coka, coke ra, a ri ra bundan tr, onun iin heni yle
nay r (ki r) beno? neye yarar? hunde kadar; bu kadar
thawa, iy (soru ve olumsuz yantta) herhangi birey derg uzun

Soru Zamiri Trke karl rnek rnek yant

ne T wanena? Ez ktabu wanenane.
k ne (koa veya iyelik ekiyle) Nam to ko? Nam m Delala.
ba ne, ney (durum veya eya iin) No ko, bao? Kes nzano, ko, bao.
nay ra, riy nay ra neden tr, neden A nay ra nina ma? A riy to ra nina ma.
nay r ne iin, niye No nay r beno? No thawa r nbeno.
turi, tan, ton nasl Sma turi son kar? Ma ebe arebe sonime kar
ra, a, ae, qey neden, niye O ra ngurino? ke nweso, a ri ra ngurino.
waxt, taw ne zaman waxt yen ita? phoseme yen ita.

Mesut Keskin
27
 waxto, tawo ne zamandan beri T waxto malma? Ez 3 serrio malmane.
and ka Sma and wa u bra? Ma 1 bra, 4 wayme.
qa, qai ne kadar Melisa nka qa pila? A nka nia hunde pila, ha.

key ne zaman Viyale key sona mekteb? Viyale serrna sona mekteb
kam kim Heyder kamo? Heyder piy Delalo.
kami kimi, kimin, kime A kami vnena? A na xo vnena.
Weli kami r sole ano? Weli xo r sole ano.
Gulizare torna kamia? A torna Ap Memedia.
kamci, kamcin hangi, hangisi T kamci melmeket rawa? Ez Tekman rawane.
koti, koti de nerde, nere Sma mete koti? Ma mete suke derime.
kata ..., ... koti, koti ro nereye A kata sona / sona koti? A sona ari.
koti ra nerden koti ra nae zanen? Maa Heseni ra zanen.
ku, ko nerde (hareketli nesneler iin) Lac m kuyo? Lac to Ali dero.

se1 ne (kerdene/vatene/biyaene fiillerinde) O to ra se vano? Vano, qelema m ina.

se2 (=turi) nasl, ne tr Sma zon ma se musen? Ma sonime kurs.
sen ne biim, nasl No sen karo, t vana? No kar universteyo.
senn nasl, ne ekile O mormeko ke t vana, senno? O mormek zaf dergo.

Altrma 8
Ltfen aadaki soru-yant cmlelerini doru olan soru zamirini boluklara doldurarak tamamlayn.
rn.: Ewro kam yeno sma? Ewro waa m yena ma.
Bra Saseneme _______ sono melmeket? O serrna sono melmeket.
Ni ktabu ra ______ ktab tyo? Ano ktab mno.
Gulizare Ap Memedi ra _____ wazena? A Ap Memedi ra lawku wazena.
Un ____ Plemoriye de nmaneno? ke uca c r kar ino.
_____ dewe de maneno? Ap Alibeg dewe de maneno.
Hal maa to ______? Hal maa m rndo, t wes be!
Weli ______ sono? Weli sono suke.
Ma, Weli suke de ______ keno? O sono sole herineno.
Defter m _____? Defter to nuyo.
na ma _____? A mekteb dera.
T _____ serri dera? Ez 33 serri derane.
Xal maa to ______ rao? O ki dewa ma rao.

Dilbilgisi 9: Yaln ve bknl halde sfat nitelemesi

Ad belirleyen sfat Zazacada arkaya gelir. Belirlenen ad sfat eki alr, sfat kendisi ise diil veya oul
adlarda da ek alr. Sfat nitelemesinde de bknl hal mevcut.
Sfat nitelemesindeki kullanlan ekler:
- eril adlarda: -o Sfat zne halinde ek almaz. Bknl halde ad eki, nda i eki alr
- diil adlarda: -a ki halde de sfat e ekini alr.
- oul: - Sfat yaln halde i ekini alr. Ad bknl halde oul son eki an- ve sfat
niteleme eki alr, sfat da oul son eki u / -an- alr.

Yaln hal:

Mesut Keskin
28
sfatn sonsesi nsz ise:
Eril: bra : pil brao pil byk karde (aabey)
Diil: wae : pil waa pile byk kzkarde (abla)
oul (e): bray : qc bra qci kk (erkek) kardeler
oul (d): way : qc wa qci kk kzkardeler (baclar)

sfat sonsesi nl ise:

-a sonsesli sfat:
Eril: : hira o hira geni ev
Diil: oda : hira oda hirae geni oda
oul (e): i : hira hiray geni evler
oul (d): odey : hira od hiray geni odalar

Vurgulu e sonsesli sfat

Eril: bon : newe bono newe yeni ev
Diil: sate : newe sata newiye yeni saat
oul (e): boni : newe bon newey yeni evler
oul (d): sati : newe sat newey yeni saatler

Dikkat: sfat e sonsesli olduunda, diil ad belirlemelerinde -iye sonekini alr!

sonsesli sfat (tek bilinen rnek: sp):

Eril: defter : sp deftero sp beyaz defter
Diil: masa : sp masa spiye beyaz masa
oul (e): defteri : sp defter spy beyaz defterler
oul (d): masey : sp mas spy beyaz masalar

Vurgulu i sonsesli sfat

Eril: ca : tari cao tari karanlk yer
Diil: qeleme : bari qelema bariye ince kalem
oul (e): cay : tari ca tariy* karanlk yerler
oul (d): qelemi : bari qelem bariy* ince kalemler

* sadece yaz dilinde tekil ekilden ayrt edebilmek iin y kullanlr; telaffuzda fark etmez.

Bknl hal
mormek : kokum mormek kokumi yal adam(n)/adama
mordemi : kokumi mordeman kokumu yal insanlar(n)/insanlara
rn. dolaysz nesne: ez i mormek kokumi vnenane yal adam gryorum
(i-hali) ez mordeman kokumu vnenane yal insanlar gryprum

domani : qci domanan qcu kk ocuklar(n)/ocuklara

rn. iyelik tamlams: no kay domanan qcano bu kk ocuklarn oyunu

doxtori : rndi doxtoran rndu iyi doktorlar(n)/doktorlara

rn..: Ynelme durumu: a sona doxtoran rndu o iyi doktorlara gider
(e-hali)

Mesut Keskin
29
arebey : newey araban newu yeni arabalar(n)/arabalarn
rn. arka ilge ile: o araban newu ra jy wazeno o yeni arabalardan birini istiyor
Tekilde diiller iin: yaln (1.) hal = bknl (2.) hal
Koa ve olumsuzluk durumu:
No ciamord lac i mormek kokumio? Bu delikanl o adamn olu mu?
No brao pilo, a waa qca, ni ki bra qc. Bu aabey, o kzkarde, bunlar da kk kardeler.
No kay domanan qcu niyo. Bu kk ocuklarn oyunu deil.

Olumsuzlukta sfat ekli cinsiyet ve sayya gre kalr:

Na qeleme spiye niya. Bu kalem beyaz deil.
Maa Heyderi kokume niya. Haydarn annesi yal deil.
Doman ma endi qci niy. ocuklarmz artk ufak deil.
Waa to nwese niya. Kzkardein hasta deil.

Sfatsal izafeler ve sfat sonekleri tabelas:

Yaln Hal Bknl Hal
zafe sfat soneki zafe sfat soneki
eril -o - - -i
diil -a -e -a -e
oul - -i -an -u / -an-

Altrma 8
Aadaki sfatl cmleleri yukardaki emaya gre Zazacaya eviriniz!
Szckler:
rndek gzel asmn gk
teng dar khewe mavi (bitkiler iin yeil)
ia kara, siyah vas - ot
sur krmz derg uzun
zerd sar mrde erkek, e, koca
her eek klm, klmek - ksa
gewr gri oda d - oda
Bu ehir gzel deil. Gri eek gitmiyor.
Dar oda. Mavi gk gzel.
Kara aylar gryoruz. Gri eeklere ot veriyorsun.
O (bayan) krmz defterleri satn alyor. O (bay) uzun kalemi gryor.
Sar evin odas. Ksa kadnn kocas uzun.

Ders 12 Dnl Zamir xo

Bundan nceki derslerde dnl zamir de szcklerde yer almt. Bu blmde ise onun ilevi dilbilgisel olarak aklanacak.
Dnml zamir xo, balama bal olarak Trkede karl kendi(si) denilebilir, fakat bazan da kii, say, cinsiyet ve ismin
haline gre deimeksizin doal bir kii zamiri gibi iler.

Dnl zamirin ilevi:

a) Bir cmlenin iinde bir nerme cmlenin znesiyle gnderme (referans) asndan eit olduunda tm kiiler, saylar ve
cinsiyetler iin belirir. Fiil, eyleyeni veya zneyi baz alr:

ez xo vnenane ben kendimi gryorum ma xo vnenime (vneme) biz kendimizi gryoruz

t xo vnena sen kendini gryorsun sma xo vnen siz kendinizi gryorsunuz
o xo vneno o (bay) kendini gryor i xo vnen onlar kendilerini gryor
a xo vnena o (bayan) kendini gryor

Mesut Keskin
30
Wiy, na xo se kena! Aa, una bak! (birebir: bu kendisini ne yapyor)

Dikkat: Ez m vnenane, t to vnena gibi cmle kurgular yanltr!

Ad tamlalamar iin de geerli:

o m r mesela xo qesey keno bana (kendi) hikayesini anlatt

Karlatrn: o m r mesela dey qesey keno bana onun hikayesini anlatt (baka bir kiinin)
a domanan xo ra zaf has kena (kendi) ocuklarn ok seviyor
kam ke sari r berbeno, man xo ra beno elolu iin alayan gzlerinden olur (atasz)

(e)be xo kendisi, kendi bana:

na m ebe xo sona mekteb kzm kendi bana okula gidiyor

mete i be xo yen ita yarn kendileri buraya gelecek
ma be xo biz bize

Xodan sonra Koa veya zafe: Koa veya zafe eklendiinde xu-ya dnr:
ma be xuyme biz bizeyiz
no piy xuyo bu onun (z) babas

xo xo de, xo xo r kendi kendiyle, kendi kendine:

o xo xo de qesey keno kendi kendine konuuyor

a xo xo r huyina kendi kendine glyor

xo be xo kendi kendine (toplum veya bir kollektif anlamnda):

ma sari r rndime, xo be xo r xr ma ino bakalarna iyiyiz, ama kendimize hayrmz yok

xo r sadece, kendine, ou zaman pekitirme olarak da kullanlr

xo r heni ylesine
xo r sono, kuno ra gidip uzanyor

b) 3. kiinin (eril, diil, tekil veya oul) dnl olmayan iyelik durumunda da bir kii zamiri gibi kullanlabilir:

waa xo vana kzkardei sylyor

doman xo in ocuklar yok

xora zaten anlamnda kullanldnda kaynam olduundan tr bitiik yazlr.

Szckler:
mode e - moda b! gel!
pantoli (oul szck) pantolon vece! kar
serm ayp, utanma nka imdi. Nka ke... eer imdi
hona daha, henz ciran komu (genelde oul)
newe yeni. Hona newe daha yeni der u cirani kap komu
paykerdene (ken- pay) giyinmek diyaene/vntene (vnen-) grmek
Eze, Ejima kadin ismi, Azime qayt ker bakn!
cte d ift .Ct bir ift p ... ikiyaene (p ... ikin-) baetmek
ct pantoli: bir ift pantolon (1 tane) serrud mark
guretene (cn-) almak, satn almak (e)ro c craene (cren- ra c) birisine dnmek
xo ra daene (dan- xo ra) giyinmek (pra daeneden) m r ! bana ne!
qayt kerdene (qayt ken-) bakmak teseliya xo brrina umudu kesiliyor
feteliyaene (fetelin-) gezmek ca verdaene brakmak
tabi tabii knci (oul) elbise
ayb ayp vetene (vecen-) karmak
Mesut Keskin
31
rut plak bra bra! Kardeim! Yahu!
rut biyaene (ben- rut) plak olmak pia beraber
teber - dar iy - birey
werte e orta qesa d sz; atasz; cmle
mala d mahalle vern eski, yal kesim; verni: eskiler
ri e yz qesa vernu: atasz
arnaene (arnen-) evirmek derd - dert
sermaiyaene (sermayin-) - utanmak kutk kpek
serran xo ra sermaiyaene yandan utanmak wayir sahip
mlet - millet

Okuma metni No modeo mode!11

Ma serran 1970i derime. O waxt dewu de pantolu nu r zaf serm vnen. Dewe de ney hona newe pantolu ken pay.
na Ap Heseni Eze (Ejima) ki ct pantolu cna, dana xo ra. Ap Hesen qayt keno ke na xo Eze ebe pantolu fetelina. Tabi
nae nwazeno. Eze ra vano: Aybo, sermo! na m, b, ni pantolu vece! Nka ke der u cirani vnen, nvan, qayt ker,
na na Hesenia, ne aybo, ne sermo ?
Ma u pi p na xo nkin. Eza serrude crena ra piy xo, vana: M r , kam se vano; no modeo mode! Ap Hesen,
teseliya xo brrina, ca verdano. Sono, oda de kncan xo veceno, beno rut, sono teber, wert mala de fetelino. Cniy
ciamordi, kam ke ey vneno, riy xo arneno. Van: Ap Hesen, ayb niyo, t ni serran xo ra nsermayina, wert dewe de rut
fetelina? Ap Hesen creno ra mleti: Bra bra; ma, sma hona nzanen, no modeo, modeo!

Altrma 9
Ltfen dnl veya kii zamirini doldurun!

Eze ____ r pantolu cna, kena pay (kendisine). Her kes be derd ____yo (kendi).
Eze _____ r pantolu cna (ona). Lac Heyderi qco, hama ebe ____ sono suke (kendisi).
Mae ebe na _____ ra pia son suke (kendi). J lac Ap Memedi esto, nam _____ Heseno.
Ma ____ rnd zanime (kendimizi). Weli ___ r sole herineno (onlara)
T iy nzana, ____ ____ r huyina! Weli ____ r sole herineno (kendisine).
J qesa vernu: Kutk wayir xo nas keno

Ders 13 Belirsiz tekil soneki

Zazacada belirsiz ad iin soneki mevcut, ki Almancann ein veya ngilizcenin a(n) tanmlyla karlatrlabilir. Sonek ada
takmada da rendiimiz zafe kurallar geerli. Belirsizlik soneki cinsiyete bal deildir.

Eril: Diil:

-, - -: -e -:
mormek mormek roce roc
, y khebaniye khebaniy
-i, - -iy, -y: -a -:
pi piy na n
y manga mang
-a, -o -a, -o -i -i:

11Kaynak: Ali Kzlgedik. Ware Zaza dili ve kltr dergisinde, say 13, 2000, s.33, Baiersbronn. Bu ders mfredatnn ivesine gre uyarlanm ve
kolaylatrlmtr.

Mesut Keskin
32
 bra bra kardi kardi
ko ko
-e -:
name nam

Ayrdedebilmek iin rnekler:

a roce yena o gn gelecek a roc yena o birgn gelecek
neke sona kz gidiyor nek sona (herhangi) bir kz gidiyor

sonekiyle sk kullanlan baz zarflar (belirteler):

roc bir gn cem bir yarm gn; bir gn
rey (j rae) def, sop, dolm bir kez, bir defa helm, sat, deq bir an
jy biri ct bir ift
ta baz ten biraz

Ad ve sfat nitelemesinde belirsizlik soneki -

Belirsiz tekil ad nitelenerek de ifade edilir. Belirsiz ad dier bir ad veya sfatla daha yakn bir ekilde belirtilecekse, tamalama
d/da veya sfat nitelemesinde do/da belirsizlik edatlarn gerektirir. zafe ilevini gren belirsizlik soneki , cinsiyete ve ismin
haline bal deil; belirsizlik edat ise adn cinsiyetini belirtir.

Ad tamlamas
Belirsiz bir ad baka bir adla daha ayrntl belirtmek iin belirtilen ad izafeyi alp cinsiyete gre d (eril) veya da (diil) edat
da iki adn arasnda ismin halinden bamszca yerini alr:
Eril: Diil:
bra d Elife esto Elifin bir kardei var wa da Heseni esta Hasanin bir kzkardei var

Belirilen deil de belirten, yani sonradan gelen ad belirsiz tekil olduunda o bu kez sonekini alr. Belirten adn tamlama
durumunda olduundan tr bknl halde olmasna ramen hal soneki almaz:

lac mormek sono mekteb (herhangi) bir adamn olu okula gidiyor
na cnk (herhangi) bir kadnn kz

Sfat nitelemesi
Belirsiz bir ad bir sfatla daha ayrntl nitelendiinde izafeyi alp do (eril) veya da (diil) edat ad ile sfatn arasnda yerini
alr:
Eril: Diil:
bon do rndek gzel bir ev roc da rnde gzel bir gn
y do tari karanlk bir ev qelem da derge uzun bir kalem
Sfat nitelemesinde dikkat edilmesine gereken husus, eril adda bknl halde belirsizlik edatn dodan dye dntn,
ayrca sfat hal soneki -iyi aldn:

wayir bon d rndeki gzeli bir evin sahibi (bon ad tamlama durumundan tr bknl halde)
torna mormek d kokumi yal bir adamn tornu

Belirsizlik edatna alternatif olarak say szc j ile de fakat edatsz ifade edilebilir:
j bra m esto bir kardeim var j waa dey esta onun bir kzkardei var

Belirsizlik edatyla olan ifadenin belirsizlii ise j ile yaplan ifadeden daha pektir.

Not: Birok ivede bu paradigma farkllk arzetmekte. yle ki belirsizlik soneki yerine bilinen izafe /-a (ad tamlamas) veya
o/-a (sfat nitelemesi) kullanlabilir ki, cinsiyetten ve niteleme eklinden bamsz, deimeyen bir belirsizik edat de kullanlr:
Ad tamlamas:
bra de Elife esto waa de Heseni esta
Sfat nitelemesi:
bono de rndek roca de rnde
wayir bon de rndeki
Mesut Keskin
33
Say edat j sfatsal biimde addan sonra geldiinde, yukardaki belirsizlik ifadesine karn belirli bir ada iaret edilir:
o laiko j o (bir) ocuk o laiko j ae ra has keno o ocuk onu (bayan) seviyor
Bknl hal: a ki i laik jy ra has kena o (bayan) da o ocuu seviyor
i laik jy
a cnka jye o kadn a cnka jye dewa ma rawa o kadn bizim kyden
nam a cnka jye Sultana o kadnn ad Sultan

Szckler:
dabane, davane e tabanca kewtene (kun- ) e girmek
esker asker; oulu da belirtir zerre e i
ser etene (erzen- ser) e saldrmak sae kerdene (sae ken-) aramak
pro biyaene (ben- ro) sarlmak, kapmak tebera darda
nia daene (nia dan-) bakmak qayt kerdene (q. ken-) e bakmak
nejdi yakn ebe Zazaki Zazacayla
dri uzak (i vurgusuz) turi ki nasl da
ver n t van dersin ki, sanki
kerdene (ken- ) e koymak bn alt. bn ra - in altndan
tezek tezek se ke nasl ki
sero stnde dot orda
nejdi ro kerdene (n. ro ken-) e yaknlamak cab daene (cab dan-) yant vermek
qe hi hes ke, veng xo meke! sus, sesini karma!
ca yer qomutan - komutan
lewiyaene (lewin-) kmldamak, hareket etmek

Okuma metni Dabane12

Roc esker erzeno dew da qckeke ser. Cnk da jye se ke xebere cna, bena daban xo ro, vecina teber. Nia
dana ke esker zaf nejdi dero, dri nsona, dabaney ver xo de kena wert tezeku, sero nisena ro. Esker nejdi ro nae
keno. Na qe ca xo ra nlewina. Ta kun zerr yi, sae ken; ta ki tebera manen. Eskeru ra jy jde qayt nae
keno, cnke xo xo r ebe Zazaki vana:
- Lac kutki, turi ki qayt m keno; t van, nka yeno, dabaney bn tezeku ra veceno!
Se ke nia vana, dot ra esker huyino, Zazaki cab dano c:
- na kutki, hes ke, veng xo meke! Sonane, qomutani ra vanane, ha!

Altrma 10
Aadaki cmleleri ltfen Zazacaya evirin!

Mehmetin bir krzkardei var. Sultann bir olu var, daha kk.
Kzkardei gzel bir kz. O (bir) kzn Haydarn kz.
Bir kadn ehre gidip kendisine bir ift pantolon alyor. Anne ocuklarna bir kitaptan bir masal anlatyor.
Birgn kendime iyi bir kitap satn alacam. Ali bir kyden inek getiriyor.
O (bir) adam kpein sahibi.

12 Kaynak: X. elker: Ebe Yaraniye kewtime rae. Vejiyai Tiji, Istanbul, 1998. Bu ders mfredatnn ivesine gre uyarlanm ve kolaylatrlmtr.

Mesut Keskin
34
Ders 14 Ad tamlamada yer deitirme

Ad tamlamada bilinen ekilden te (Dilbilgisi 6 ve Ders 9) bir de belirli ilgele olan isim niteleme veya ynelme durumunda
tamalama adlar yerini deitirebilir de. smi daha ayrntl niteleyen ad veya zamir, alternatif ne geebilir. Yerleri deien ad
tamlamasnda nde duran niteleyici (dzenli tamlamada olduu gibi) bknl (2.) hali alr, fakat izafesiz13:

yer deitirilmi dzenli

niteleyici tamlanan ad tamlanan ad - niteleiyici
m ver de ver- m de nmde
m dest de dest- m de elimde
m dest ra dest- m ra elimden
mormeki ver de ver- mormek-i de adamn nnde
ebe xo dest ebe dest- xo kendi eliyle
erzeno kutki ver erzeno ver- kutk-i kpein nne atyor
vecina boni ser vecina ser- bon-i evin damna kyor
cna xo dest cna dest- xo eline alyor

Szckler:
zmstan k serd souk
etn zor raxeleiyaene (xelein- ra) kurtulmak
pire d yal kadn, nine xapiyaene (xapin-) kanmak, aldanmak
sepete d sepet o ra tepia14 (ondan) sonra
qayt kerdene (q. ken-) birisine bakmak vore d - kar
bjk olak varaene (varen-) yamak
Nisan e Nisan dina d - dnya
vrarde e dz yol. Vrardu ra Dz yollarda ser st()
belekiye d - kar eridiinden yerlerde oluan beneklik rae d yol. Ra u olai yol yolak
asaene (asen-) grnmek criyaene (crin-) - kapanmak
pasqule d - tekme tde hepsi, tm
ra kuytene (kuyin- ra) vurmak, arpmak vsaniye d alk
etene (erzen-) atmak ... ver ...dan, ...dan tr
vera ... ...e kar qr biyaene (qr ben-) krlmak, lmek
Gulane d Mays retene (resen- ) ulamak, yetimek
usar bahar
ae ra nat ondan beri

Okuma metni Waxt Pire15

Serra jye zmstan zaf etn yeno. Pir ki zerr boni de bn sepete de qayt bjkan xo kena. Eke wert Nisani de vrardu
ra belekiye asena, pire esqan xo ra pasqule kuyina sepete ra. Sepete cna xo dest, erzena. ke heni zanena ke vera
Gulane de bjk xo serd ra xelein ra. Hama xapina. O ra tepia vore heni varena dina ser ke, ra u olai crin. Bjk pire
tde vsaniye ver qr ben, qe jy nreseno usar. Ae ra nat, nm Nisane r Waxt Pire van.

13 Kaynak: Selcan, Zlf: Grammatik der Zaza-Sprache, S. 265.

14 Dilbilisel olara doru ekli ey ra tepia olmas gerek, istisna.
15 Aslan, Cengiz: Ware Zaza Dili ve Kltr dergisi. S. 48, Say 9, ubat 1996. Bu ders mfredatnn ivesine gre uyarlanm ve kolaylatrlmtr.

Mesut Keskin
35
Ders 15 lgi cmleleri

lgi cmlesi, gndergeli (refrans) szcne niteleme ilevi gren yan cmledir. Zazacada balbana ve niteleyen ilgi
cmleleri var, kibu derste niteleyen trnde olan zerine durulacak.
nceki derslerde ke edat giri betimleyen szck eklinde ...II zaman, eer anlamnda beliriyordu. lgi cmlelerindeyse ke
ilgi edat anlamnda kullanlr, Trkiye Trkesi veya Azericedeki kullanlan (Farsadan alnm) ki ile benzeir. lgi cmlenin
kuruluunda belirleyici olan sfat izafei (-o, -a, -) idir, ki ilgi cmlesini kurabilmek iin gndergeli szce veya ilgi zamirine
eklenir. Vurgu, izafeten bir nceki hecededir.

Eril gndergeli szck zne olarak: Zamir olarak:

mormeko ke yeno gelen adam uyo ke yeno o gelen (bay)
Eril gndergeli szck dolaysz nesne:
mormeko ke ez nas kenane tandm adam uyo ke ez nas kenane o tandm
Eril gndergeli szck dolayl nesne:
mordemo ke c ra has ken o adam ki seviyorlar uyo ke c ra has ken o sevilen
Diil gndergeli szck zne olarak:
cnka ke sona giden kadn awa ke sona o giden (bayan)
Diil gndergeli szck dolaysz nesne:
cnka ke o vano onun (eril) dedii kadn awa ke o vano onun dedii (bayan) kii
Gndergeli szck oul zne olarak:
doman ke vecin teber dar kan ocuklar iy ke vecin teber dar kanlar
Gndergeli szck oul nesne olarak:
1. domanan ke t vnena oder grdn ocuklar 1. inan ke t vnena grdn kiiler
2. doman ke t vnena 2. iy ke t vnena

Fark belirtimi iin rnek:

cnke ke sona kadn eve gittii zaman cnka ke sona eve giden kadn

Gsterili yer belirtmelerinde de ilgi edatndaki koa kalkabilir (yani dero, dera, der yerine):
ktabo ke ser masa de masann stndeki kitap
qelema ke ser defteri de defterin stndeki kalem

Szck:
brarza yeen, kardeten olan pir Alevi dedesi
habire habire, srekli nuna vrey (karn) ekmek, yedii
goynaene (goynen-) vmek Heqi kena (oku: hex kena) Allahn seversen
apo amca! (seslenme) rati doru, gerek
qayt ke: bak! gegane arasra, bazan
bao canm (aslnda babaya olan seslenme) perey (oul) para
zobina baka. Zobinaro bir bakadr o ke brusno gnderse
ra aileyle o waxt o zaman
mordemi (oul) akrabalar tam tam
Heso! Haso! (Hasana seslenme ekli) xo rat kerdene (xo ken- rat) kendisini dzeltmek
sermaiyaene (sermain-) utanmak hesab - hesap
kira d kira. Kira daene (dan-) kira vermek i e ey, eya

2 Okuma metni16
Ap u brarza pia gurin. Ap habire xo goyneno, vano:
Karo ke ez kenane, qe kes nkeno. Brarza vano:
Apo, qayt ke; ez ki kar xo rnd kenane. Ap vano:
Bao, t kar xo rnd kena, hama kar ap to zobinaro!
***

16 Aus: X. elker: Ebe Yaraniye kewtime rae. Vejiyai Tiji, Istanbul, 1998. Dem Basisdialekt dieses Lehrbuchs angepasst und vereinfacht.
Mesut Keskin
36
 Hesen u Ase ra yen Bursa lew mordeman xo. Xeyl ke manen, roc Ase mrd xo ra vana:
Heso, ez endi xo ra sermainane. Qayt ke: Kira ma ap m dano; kncan domanu pir ma cno, nuna vrey ki xalka m
dana. No ko, t Heqi kena? Hata key nia bkar u bgure manena? Hesen vano:
T rati vana. Bra tyo ke Almanya de, o ke gegane ma r ten peru brusno, o waxt ma xo tam kenime rat.

Altrma 11
lgi edat kenin nne ltfen doru izafei yazn!

Kat___ ke ser televizyoni de, hesab tlefonio. A___ ke dot ra yena, waa mawa.
_____ ke ma c ra has kenime, i ki ma ra has ken. U___ ke keno, vneno; u___ ke nkeno, nvneno.
i___ ke sono, reyna nino. Lac m___ ke 7 serri dero, sono mekteb.
Her___ ke gewra, hera xal mna. na ma___ ke 18 serri dera, gurina.
Ni pantol___ ke sur, y kami? Ciran ma___ ke lew bon ma de, Bingol ra.

Aadaki cmleleri ltfen Zazacaya evirin!

Masann stndeki kalemler krmz.

O gelen daym.
Evin nndeki sepet yal kadnn.
Velinin getirdii tuz beyaz.
O sevdiin kz kzm olur.
Grdn sar ev bizimkisi.

Ders 16 Kelime gruplardan isim ve sfat tamlamas

imdiye kadar isim ve sfat tamlamas genelde tek tamlayan ile kurulduunu renmitik (dilbilgisi 6). Aslnda snrsz ekilde
tamlayan eklemek mmkndr, ama konuulan dilde genelde 2 veya 3 tamlayan kullanlr. Dikkat edilmesi gereken zellik,
ismin doru hali ve sfatn alaca doru yer ve sonek.isimler yerine elbette zamirler de gelebilir. Burada sadece basit tamlama
ekilleri zerine durulacak.

a. sim + isim / zamir + sfat

Dilbilgisi 9da da belirtildii gibi, bir ismi yakndan tamlayan sfat, isimden sonra gelir. Bataki isim dier bir isim veya zamir ve
sfatla tamlandnda da sras iin belirli kurallar var:

Eril:

Zamir ile:
bra m kardeim
brao qc kk karde
bra mno qc kk kardeim

bra mn -o qc
1. hal 2. hal 1. hal

eril tamlayan isim ile:

bra Heseni Hasann kardei bra Heseni -o qc
brao qc kk karde 1. hal 2. hal 1. hal
bra Hesenio qc Hasann kk kardei

Mesut Keskin
37
diil tamlayan isim ile:
bra Gule Gln kardei bra Gul -o qc
brao qc kk karde 1. hal 2. hal 1. hal
bra Gulo qc Gln kk kardei

Tamlayan isim 2. halde

Tamlanan (nce yer alan) isim 2. halde olduunda, izafei ve sfat da 2. hali alr:

zamir ile:
lac bra m kardeimin olu
lac bra qci kadein kk olu
lac bra mn qci kardeimin kk olu

lac bra mn - qci

1. hal 2. hal 2. hal 2. hal

Eril tamlayan isim ile: Diil tamlayan isim ile:

lac bra Heseni Hasann kardeinin olu lac bra Gule Gln kardeinin olu
lac bra qci kk kardein olu lac bra qci kk kardein olu
lac bra Heseni qci Hasann kk kardeinin lac bra Gul qci Gln kk kardeinin olu
olu

lac bra Heseni - qci lac bra Gul - qci

1. hal 2. hal 2. hal 2. hal 1. hal 2. hal 2. hal 2. hal

Karlatrn:
lac bra mno qc kardeimin kk olu

lac bra mn -o qc
1. hal 2. hal 2. hal 1. hal

Diil:

zamir ile:
waa m kzkardeim
waa qce kk kzkarde (bac)
waa mna qce kk kzkardeim (bacm)

waa mn -a qce
1. hal 2. hal 1. hal

Eril tamlayan isim ile: Diil tamlayan isim ile:

waa Heseni Hasann kzkardei waa Gule Gln kzkardei
waa qce kk kskardei (bac) waa qce kk kzkarde
waa Hesenia qce Hasann kk kzkardei waa Gula qce Gln kk kzkardei (bacs)

waa Heseni -a qce waa Gul -a qce

1. hal 2. hal 1. hal 1. hal 2. hal 1. hal

Tamlanan isim 2. halde

Diil isimlerde 1. hal ile 2. hal eittir:

zamir ile:
lac waa m kzkardeimin olu
lac waa qce kk kzkardein (bacnn) olu

Mesut Keskin
38
 lac waa mna qce kk kzkardeimin (bacmn) olu

lac waa mn -a qce

1. hal 2. hal 2. hal 2. hal d.

Eril tamlayan isim ile: lac waa Gule Gln kzkardeinin olu
lac waa Heseni Hasann kzkardeinin olu lac waa qce kk kzkardein olu
lac waa qce kk kzkardeinin olu lac waa Gula qce Gln kk kzkardeinin
lac waa Hesenia qce Hasann kk kzkardeinin (bacsnn) olu
(bacsnn) olu
lac waa Gul -a qce
lac waa Heseni -a qce 1. hal 2. hal 2. hal 2. hal d.
1. hal 2. hal 2. hal 2. hal d.
Diil tamlayan isim ile:

Karlatrn:
lac waa mno qc kzkardeimin kk olu

lac waa mn -o qc
1. hal 2. hal 2. hal 1. hal

Not: Kardein oluna brarza, kzkardein oluna wereza, kardein kzna brana, kzkardeinkzna werena,
amcaoluna veya ayn airetten olana dereza, amca kzna dedena denir.

oul:

zamir ile:
doman m ocuklarm
doman qci kk ocuklar
doman mn qci kk ocuklarm

doman mn - qci
1. hal 2. hal 1. hal Pl.

Eril tamlayan isim ile: doman Gule Gules Kinder

doman Heseni Hasann ocuklar doman qci kk ocuklar
doman qci kk ocuklar doman Gul qci Gln kk ocuklar
doman Heseni qci Hasann kk ocuklar
doman Gul - qci
doman Heseni -o qc 1. hal 2. hal 1. hal Pl.
1. hal 2. hal 1. hal Pl.

Diil tamlayan isim ile:

Tamlanan isim oul 2. halde

zamir iler:
kay domanan m ocuklarmn oyunu
kay domanan qcu kk ocuklarn oyunu
kay domanan mn qcu kk ocuklarmn oyunu

kay doman mn - qcu

1. hal 2. hal Pl. 2. hal 2. hal Pl.

Eril tamlayan isim ile: kay domanan qcu kk ocuklarn oyunu

kay domanan Heseni Hesenin ocuklarnn oyunu
Mesut Keskin
39
 kay domanan Heseni qcu Hasann kk kay domanan qcu kk ocuklarn oyunu
ocuklarnn oyunu kay domanan Gul qcu Gln kk ocuklarnn
oyunu
kay domanan Heseni - qcu
1. hal 2. hal 2. hal 2. hal kay domanan Gul - qcu
Diil tamlayan isim ile: 1. hal 2. hal 2. hal 2. hal
kay domanan Gule Gln ocuklarnn oyunu

Karlatrn:
kay domanan mno qc ocuklarmn kk (ufak) oyunu

kay domanan mn -o qc
1. hal 2. hal 2. hal 1. hal

b. sim + isim / zamir + isim

lk 2 ismin sonuncusuna ilkin old 3 isimde u ekilde tamlanr:

zamir ile:
hesab m hesabm
hesab panga banka hesab (panga d)
hesab mn panga banka hesabm

hesab mn - panga
1. hal 2. hal 1. hal

Eril tamlayan isim ile: hesab Gule Gln hesab

hesab Heseni Hasann hesab hesab panga banka hesab
hesab panga banka hesab hesab Gul panga Gln banka hesab
hesab Heseni panga Hasann banka hesab
hesab Gul - panga
hesab Heseni - panga 1. hal 2. hal 2. hal
1. hal 2. hal 2. hal
Diil tamlayan isim ile:

Karlatrn:
hesab panga m bankamn hesab

hesab panga m
1. hal 2. hal 2. hal

nemli: Sra sfatlar izafe eki - / -a ile balanr:

lac mn hiryine nc olum
na mna ddine ikinci kzm

Okuma metni Wa u bra m

Szckler:
nuxuri e kardelerin en by werte e orta
qe hi wertn ortanc
ge ge - bazen herinaene, hrnaene satn almak
tabi ke tabii ki xeyl waxto uzun zamandr
i-mi eya wayir sahip
ya , ya ki - ya , ya da gemiye d gemiye
meyman - misafir wayir - sahibi
ta kimi, baz proine, prne tm (2. hal)
Mesut Keskin
40
bin baka, dier bn manke torba alt kardelerin en k
mrde e koca, e coka, coka ke ondan tr
mrde de biyene (bayan) evli olmak nazli nazl
mordem 1. insan, 2. akraba zel isimler:
tek tek, biricik Memed Ali, Rza, Hesen; Sultane, Elife, Miyasa, Gule

Ma de 7 wa u brayme. 3 bra m, 3 ki wa m est. Bra mno pil Memed Aliyo, nuxuriy yiyo. Dewa ma de maneno,
qe dewe ra nvecino. Ge ge tabi ke sono suke, i-mi herineno, yeno. 11 doman bra mn pili est, i ki ya Estamol der ya
ki Almanya de. 2 doman qci wanen. Lac Memed Aliyo wertn nka ma de meymano.Ta amnani yen tatil. Bra
mno wertn Rzao, Estamol de maneno, xeyl waxto ucaro. 7 doman dey est. Lac Rzayo pil gemiye de gurino. Nam
bra mn qci ki Heseno, wayir 9 domanano. O ki ebe domanu proine Almanya de maneno. Waa mawa pile Sultana, a
itha dew da bine dera, 6 doman xo est. Mrd waa mna pile ki mordem mao. Waa mna wertne Elifa, a j dewa
Erzngani de mrde dera, hama Almanya de manena. Doman waa mna wertne 4 teney. Lac Elifo pil gurino, na xuya
qce hona wanena. Waa mna qca ke Almanya de, Miyasa, tek lac xuyo. Na waa m bn manka, coka ke ten nazliya.
Nam m ki Gula, 6 doman m est.

Altrma 12
Ltfen aadaki cmleleri Zazacaya evirin!

1. Kk kardeim 17 yanda.
2. Byk kzkardeim ok yal.
3. Hasann byk kardei kydedir.
4. Senin kk amcann ad ne?
5. Byk halamn ad Gulperiye.
6. Memed onun (bayan) byk kardeinin oludur.
7. Ortanc kardein kz nazl.

Mesut Keskin
41