Playing & Learning in The Early Years

Strategji t Provuara
dhe Testuara:
Loja dhe t Nxnt
n Moshn e Hershme
i
Tituj t tjer t ksaj serie:
Sjellja n Fmijrin e Hershme

1-84312-104-2
Eliminimi i Pengesave n t Nxn n Fmijrin e Hershme

1-84312-338-X
Prgatitja e Shkrimit dhe Leximit n Fmijrin e Hershme

1-84312-337-1
Strategji t Provuara
dheTestuara:
Loja dhe t Nxnt
n Moshn e Hershme
Nj Metod Gjithprfshirse
Angela Glenn,
Jacquie Cousins dhe
Alicia Helps
David Fulton Publishers Ltd
The Chiswick Centre 414 Chiswick High Road, London W4 5 TF
www.fultonpublishers.co.uk
Favid Fulton Publishers sht nj nnndarje e Granada Learning Limited, pjes e ITV plc.
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Copyright Angela Glenn, Jacquie Cousins dhe Alicia Helps 2006
Biblioteka Britanike Katalogimi i t dhnave t publikimit

Nj regjistrim i kataloguar pr kt libr sht br nga Biblioteka Britanike
Shnim: t drejtat e autorsis t Angela Glenn, Jacquine Cousins dhe Alicia Helps pr
kt vepr jan siguruar prej tyre n prputhje me Aktet Ligjore pr t Drejtat e Autorit,
Kompozimin dhe Patentat 1988.
ISBN 1 84312 336 3
Materialet e ktij publikimi mund t fotokopjohen vetm pr prdorim brenda

institucionit ku blihen. Prndryshe, t gjitha t drejtat jan t rezervuara. Asnj pjes e
ktij libri nuk mund t riprodhohet, t ruhet n nj sistem t prdorueshm apo t
transmetohet, n asnj form apo mnyr, elektronike, mekanike, duke u fotokopjuar
apo t tjera, pa marr m par lejen e printuesit.
Prkthimi n gjuhn shqipe nga Enkeleina Qafleshi dhe publikimi me mbshtetjen

financiare t organizats Save the Childern, Programi pr Shqiprin, mundsohet me
lejen e botuesit t saj.
iv
PRMBAJTJA
Falnderimet vi
Hyrja vii
Kapitulli i par Rndsia e lojs 1
Kapitulli i dyt Raste studimore 15
Kapitulli i tret Aftsit pr t luajtur 41
Kapitulli i katrt Kshilla kryesore pr krijimin e nj ambienti loje sfidues 53
Shtojca 1 Paketa e regjistrimit 61
Shtojca 2 Rrethi i miqve dhe familjes bosh 69
Shtojca 3 Aktiviteti i Shkallve Paralele t Arushave - bosh 71
Referencat 73
Lexime t tjera 74
Adresa t nevojshme 75
v
FALNDERIMET
Ne dshirojm t falnderojm Xhonin, Viktorian dhe Sarn pr inkurajimin q na

dhan.
Dshirojm t falnderojm gjithashtu kolegt e Parashkolls Medway pr mirpritjen
e tyre dhe pr prkushtimin dhe pasionin e thell q shfaqn pr edukimin n fmijrin e
hershme.
Dshirojm t falnderojm punonjsit e David Fulton Publishers dhe veanrisht Linda
Evans.
Falnderime edhe pr Xhejsi Abram pr ilustrimet.
vi
HYRJA
Loja sht mnyra kryesore e t nxnit n fmijrin e hershme. Fmijt e vegjl nxn
m mir nprmjet prvojave personale dhe metodave multisensoriale t msimdhnies
q nxisin ndjesort e tyre natyral t kuriozitetit. Loja, n t gjitha format e saj, paraqet
mundsi t pafundme pr ndrveprimin e fmijve me njerzit dhe objektet, n situata
reale dhe imagjinare, dhe duhet t jet qendrore n planifikimin e kurrikuls s Fazs
Baz.
Nj specialist i mir sht i hapur pr t kapur interesin e fmijve dhe pr ta br

kurrikuln q ti prshtatet fmijs dhe jo anasjelltas. Informacioni n faqen 25 t
Udhzuesit pr Kurrikuln e Fazs Baz (QCA 2000) prezanton disa parime ky.
Fmijt munden:
t eksplorojn, zhvillojn dhe pasqyrojn prvoja msimore t cilat i ndihmojn
n deshifrimin e bots q i rrethon.
t praktikojn dhe ndrtojn ide, koncepte dhe aftsi
t msojn se si t kontrollojn impulset dhe t kuptojn nevojn pr rregulla
t qndrojn vetm, t qndrojn me t tjer ose t kooperojn ndrsa flasin
apo praktikojn ndjenjat e tyre
vii
t rrezikojn dhe t bjn gabime
t mendojn n mnyr kreative dhe me imagjinat
t komunikojn me t tjert ndrsa hulumtojn ose zgjidhin probleme
t shprehin frik ose t prjetojn prvoja t ankthshme n situata t
kontrolluara dhe t sigurta
N botn e sotme theksi kryesor vihet tek vlersimi, regjistrimi, monitorimi dhe
testimi. Specialistt harxhojn sasi t mdha kohe duke shnuar kuti pyetsorsh dhe
duke mbushur formular vzhgimesh (t cilat, meq ra fjala, n shumicn e rasteve jan
thjesht prshkrime t asaj q fmijt po bjn m tepr sesa vzhgime t fokusuara q
japin informacion). Fmijt meritojn dedikimin entuziast dhe ndrveprues t nj
specialisti i cili i ndihmon ata t ndrtojn m shum mbi at q din dhe i mson e i
frymzon q t dshirojn t din m shum.
Ky libr fillon me nj kapitull t shkurtr (Kapitulli 1) rreth teorive t lojs, prfshirjes
s prindrve dhe mnyrs se si t luajturit mund t ndihmoj fmijt me vshtirsi
emocionale. Rastet studimore n Kapitullin e dyt pasqyrojn disa nga mnyrat se si
fmijt prezantohen dhe ide mbi si mund ti ndihmojm ata. N kuadrin e numrit
gjthmon n rritje t fmijve t cilve u mungojn aftsit e lojs n moshn e hershme
dhe t cilt u kalohen Skuadrave t Ndrhyrjes s Sjelljes, ne menduam se ky libr
mund t jet me vler pr specialistt t cilt dshirojn t bjn dika praktike (dhe t
knaqshme) n kt fush. Libri vazhdon me idet pr t mbshtetur t nxnt e
fmijve (Kapitulli 3) dhe me sugjerimet pr t krijuar nj mjedis msimor t
prshtatshm (Kapitulli 4).
N koht tona duket se fmijt e kalojn pjesn m t madhe t kohs ose brenda
shtpive t tyre, ose brenda shtpive t shokve apo brenda dyqaneve. Shfaqet nj
munges e theksuar dshire nga ana e prindrve pr tu lejuar fmijve m shum liri n
ambientet jasht shtpis. Shumica e fmijve ohen n shkoll me makin si dhe
merren po me makin, edhe nse jetojn fare pran. Megjithse sht e kuptueshme n
njfar mase, kjo mund t sjell limitizimin e zhvillimit t fmijs. Nisur nga ky
kndvshtrim, merr nj rndsi t veant fakti q parashkollat dhe shkollat nevojitet t
ofrojn nj hapsir prjashta pr t nxn dhe eksploruar.
Nuk ka asgj q zvendson lojn prjashta. Fmijt q kan mundsi t luajn
rregullisht prjashta do t jen m t shndetshm, m t lumtur, do t msojn nga
ambienti i tyre dhe do t jen m pak t stresuar. sht e vshtir t kopjosh aktivitetet
q bhen prjashta n ambientet e brendshme dhe sht e pamundur q t riprodhohet
ndjenja e liris dhe e eksplorimit q ofrohet nga mjedisi i jashtm. Zhvillimi i aftsive
motorike t mdha sht nj nga hapat m esencial pr t nxnt n t ardhmen dhe
kjo mund t praktikohet mir vetm prjashta, n pajisje t mdha.
Nj mjedis ideal pr fmijrin e hershme sht nj ambient msimor q ka
rrjedhshmri, cilsi t lart, sht i strukturuar dhe planifikuar me kujdes, i orientuar
drejt lojs, brenda dhe jasht. Fmijt kan shum m tepr gjasa t msojn konceptet
si ngjyra duke par bimt dhe kafsht gjat nj ushtrimi ngacmues n ambientet e
jashtme mbi gjetjen e fakteve. Fmija q kundrshton t marr pjes n aktivitete me
laps dhe letr mund t jet me i interesuar n qoft se i krkohet t grmoj pr
krimbin m t gjat apo t gjej krmillin m t vogl!
Hyrja
viii
KAPITULLI 1
Rndsia e lojs
Teorit e lojs
Prfshirja e prindrve
Prdorimi i lojs pr t ndihmuar fmijt
me vshtirsi emocionale
T nxnt nprmjet lojs
Kapitulli 1: Rndsia e lojs 1

Teorit e lojs
Imagjinoni nj sken tipike t nj grupi fmijsh n kuzhin. I pari sht 18 muajsh dhe
mban nj tigan. Ai ka mundur t gjej nj lug druri dhe po bn nj kek. Nj fmij
tjetr sht ulur n tok me kukullat e saj dhe po u lexon atyre nj prrall. I treti sht
ulur n tavolin, ka gjetur dy lug dhe sht duke i prplasur ato sbashku duke thn
Un jam pop star.
Prgjat t gjitha kohrave fmijt e shndetshm kan gjetur mundsi pr t luajtur,
por ktij aktiviteti nuk i sht njohur gjithmon vlera ashtu si duhet. M posht do t
gjeni disa nga teorit m t rndsishme q jan prezantuar prgjat viteve si prpjekje
pr t shpjeguar lojn e fmijve.
Teoria e Evolucionit
N shekullin e nntmbdhjet, teoria e evolucionit dha nj informacion t thell pr sa i

prket zhvillimit t fmijs dhe ishte nj nxitje pr studimet n kt fush. Interesi pr
zhvillimin e t vegjlve t specieve t tjera solli nj interes pr foshnjat e sapolindura dhe
pr mnyrn se si fmijt msojn t bhen t rritur. Loja u vzhgua me kujdes dhe nisi
t konsiderohej si nj praktik esenciale pr tu br i rritur nprmjet lojs s roleve.
Kjo mund t kuptohet q fmijt kopjojn nj gam aktivitetesh dhe sjelljesh t
demonstruara nga t rriturit n lojra t tilla si t luash mamin dhe babin, n kndin
shtpiak, dhe t luash shkollash.
Praktikimi i aftsive pr mbijetes
Kjo teori e v theksin n praktikimin e aftsive t mbijetess. Ajo thekson lojn si nj

praktik dhe perfeksionim i aftsive q do t nevojiten m von n jet. Ashtu si n
teorin e msiprme, kjo ide u krijua nisur nga studimi i kafshve ku t vegjlit e
kafshve u vzhguan vazhdimisht t luanin loj luftash si prgatitje pr vetmbrojtjen
prgjat jets s tyre t mtejshme.
N zhvillimin e t vegjlve t njeriut kjo mund t shihet n fusha t tilla si t nxnt e
fmijve lidhur me ndarjen e gjrave me t tjert ose me marrjen e radhs dhe n
prpjekjet e tyre pr t zgjidhur konfliktet. Kto jan t gjitha aftsi q do tu nevojiten
ktyre individve pr t marr pjes plotsisht n organizimin social t jets, si n
shkoll, pun dhe familje.
Loja si nj mnyr t sjelli
Loja lidhet zakonisht me t qeshurn dhe zbavitjen dhe konsiderohet si nj aktivitet q

jep knaqsi. Fmijt mund t thithen totalisht nga nj aktivitet i cili u intereson me t
vrtet. Kjo teori mbshtetet mbi faktin q loja sht nj gjendje e mendjes dhe buron
nga thithja prej nj aktiviteti t plqyeshm.
Ne mund ta shohim kt kur vzhgojm fmij t cilt duken totalisht t prfshir n
lojn e tyre t roleve. do vzhgim i kryer n strukturat parashkollore do t prfshij
fmij q jan n kndin e maskimit dhe q bhen zjarrfiks ose shitse. N mnyr
t ngjashme, shum fmij prfshihen plotsisht nga lodrat me shkak-pasoj, veanrisht
lodrat muzikore, dhe luajn me to shum e shum her.
2 Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme

Loja dhe rritja e inteligjencs
Nj teori tjetr u ofrua nga Piazhe (Jean Piaget), i cili vzhgoi me shum kujdes
zhvillimin e hershm t fmijve. Fillimisht nj zoolog, idet e Piazhes kan qen shum
influencuese n fushn e zhvillimit t fmijs. Piazhe hipotizoi se loja ishte shum e lidhur
me rritjen e inteligjencs. Ai foli pr dy procese q ai besonte t ishin bazat e gjith
zhvillimit: asimilimi dhe akomodimi, q do t thot pak a shum ti marrsh gjrat
prbrenda dhe ti kuptosh e ti prdorsh ato.
Piazhe foli pr ndrveprimin konstant q nevojitet midis ktyre dy proceseve pr nj
t nxn efektiv. Fmija prpiqet t kuptoj gjithmon informacionin q merr dhe
prpiqet ta lidh at me dika q ai di.
Kur kto dy procese nuk jan n balanc, sipas komenteve t Piazhes, sjellin si
rezultat imitimin. Kjo ndodh sepse fmija sht i hutuar dhe po prpiqet t kuptoj situatn
n mnyrn m t mir q ai njeh. Fmijt q luajn t njjtn loj apo t njjtin rol n
mnyr t prsritur, bazuar n dika q kan par, mund t jen thjesht duke imituar.
Asimilimi sht mnyra e fmijs pr t kuptuar informacionin. Ai jep si rezultat lojrat
gjat t cilave fmija luan me informacionin q ato kan n mnyr q ta kuptoj at.
Loja si nj mnyr pr t kuptuar emocionet
Psikoanalisti i famshm Frojd trhoqi vmendjen n faktin q

fmijt msojn se si t menaxhojn emocionet e tyre nprmjet
lojs. Fmijt munden t menaxhojn n nj mnyr t sigurt
nj gam emocionesh nprmjet lojs s roleve ose duke aktruar
nj prrall. Kukullat mund t jen shum t dobishme n situatat
kur fmija e ka m t leht t shpreh ndjenjat prmes nj
personazhi tjetr.
Specialistt e sotm kuptojn q loja i shrben nj game funksionesh
n faza t ndryshme t zhvillimit social, emocional, intelektual dhe t mnyrs
s t sjellit t fmijs si dhe jep nj kontribut jetsor n prgatitjen e tyre pr moshn
madhore.
Prfshirja e prindrve
Specialistt e fmijris s hershme kan nj rol t rndsishm pr t luajtur n ndarjen
e njohurive t tyre mbi rndsin e lojs me prindrit dhe kujdestart dhe n ofrimin e
sugjerimeve mbi si mund t mbshtetet t nxnt n shtpi. Prindrit duan tu japin
fmijve t tyre startin m t mir n rrugn e jets dhe mund t jen t ndjeshm ndaj
reklamave n televizor dhe n revista mbi t ashtuquajturat lodra edukative. Ato mund
t jen t shtrenjta dhe shpesh nuk jan asgj m shum se mashtrime. N shumicn e
rasteve, eksperiencat m t vlefshme msohen me kosto t ult ose edhe pa asnj kosto
n ambientin e shtpis. Prindrit habiten kur i blejn fmijs nj lodr t re dhe shikojn
q fmija sht m i interesuar n kutin e kartonit q mbshtjell lodrn sesa n at q
sht brenda. Kutia prezanton nj stimulues pr imagjinatn e fmijs: ajo mund t
kthehet n nj makin, anije kozmike, vark, shtpi etj.

Informimi i prindrve pr far ndodh n parashkoll si dhe pr temat q mbulohen
mund tu jap atyre ide pr aktivitete. Nj tabel informacioni e rregullt mund t
ndihmoj por kujdes t mos i bombardoni familjart me shum letra! (Shikoni faqen
5-6 pr nj shembull gazete).
Ka shum mnyra pr t inkurajuar prindrit q t marrin pjes n aktivitetet e lojs
s fmijs. Pr shembull:
Grupet e prindrve dhe fmijve q sa kan filluar t ecin ftojn prindr t tjer
pr t luajtur s bashku me fmijt e tyre. Kto mund t jen aktivitete arti dhe
pundoreje, lojra me lodra ndrtuese, bashkndarje librash ose thjesht biseda
me fmijt mbi at q po ndodh. Pr shembull, brja e buks ose loja me
plastelin mund t inkurajojn prdorimin e nj gjuhe t pasur dhe gjithashtu t
zhvillojn t menduarin kreativ dhe imagjinar.
Disa parashkolla prdorin prindrit si vullnetar pr t ndihmuar n seanca t
caktuara. Kto seanca zakonisht jan po aq argtuese pr prindrit sa dhe pr
fmijt. Kjo ofron nj mundsi pr prindrit q t shohin se sa pajisje zbavitse
mund t prdoren n hapsira t vogla. Pr shembull, nj tabaka e vogl me rr
dhe nj tas me uj, me nj rrugic plastike nnt, mund t prdoren edhe n shtpi
apo n oborr. Pajisje shtpiake si jan lugt, gotat plastike si dhe en t tjera
shtpie mund t ofrojn nj praktik t pasur pr fmijt ku prindrit mund t
shtojn prdorimin e gjuhs pr t mbshtetur zhvillimin e fmijs me koncepte
matematikore dhe shkencore si jan m e rnd, zhytje, ose sa?.
sht e rndsishme q prindrve q e kan t vshtir t luajn me fmijt e
tyre tu tregohen modele t mira. Nevojitet q personeli i parashkolls t
lavdroj fmijn pr aktivitetet q po realizon dhe t demonstroj se sa efektiv
sht lavdrimi pr t inkurajuar fmijt q t zhvillojn lojn dhe t
prqendrohen n aktivitet. Pr disa prindr, t shohin se si fmija reagon ndaj
ksaj sjelljeje mund t jet nj ndihm pr ti par fmijt e tyre me sy tjetr.
Gjithnj e m shum n qendrat pr fmijt jan duke u krijuar biblioteka
lodrash. Nse nj fmij n parashkoll ose nn kujdestari tregon interes pr nj
lodr t veant, sht e mundur q kjo lodr ose nj e ngjashme t merret
borxh nga biblioteka e lodrave.
Ka shum skema q jan krijuar pr t inkurajuar prindrit dhe fmijt q t
luajn sbashku. N disa raste nj profesionist shkon n shtpin e familjes dhe
luan me fmijn (me lodrat e vet fmijs ose me lodra q ai i sjell me vete) pr
t demonstruar aktivitetet e prshtatshme. Disa skema t tjera inkurajojn
prindrit q t takohen n vende q jan t prshtatshme pr t gjith familjen,
n t cilat organizohet nj gam e gjer aktivitetesh. (Hollsi t mtejshme pr
kto skema mund t gjeni n qendrat lokale t informacionit mbi fmijt.) Kto
skema jan shum t vlefshme pr tu demonstruar prindrve lojra t ndryshme
dhe pr tu zgjeruar atyre repertorin e gjrave q mund t realizojn me fmijt.
(Shikoni faqen 5-6 pr disa sugjerime t lojrave q mund t luhen me fmijt)
N shum parashkolla loja prjashta po bhet gjithnj e m e rndsishme sepse
profesionistt kan kuptuar q fmijt prfshihen dhe nxn m shum n
ambiente natyrore. Prindrit inkurajohen shpesh q t shikojn ose t bashkohen
me disa nga aktivitetet prjashta dhe m pas ti prsrisin kto aktivitete n
shtpi. Nj shtitje n dyqanet e zons mund t oj n prgatitjen e lists s
pazarit, marrjen e vendimit mbi rrug do t merret pr t vajtur atje, brjen e

erdhja e Hapave t Para
Rritja dhe gjrat e gjalla
Tashm q pranvera ka lulzuar, ne do t fokusohemi

veanrisht me fmijt tek rritja dhe gjrat e gjalla. Kemi
planifikuar disa aktivitete shum interesante q prfshijn:
Vzhgimin e ciklit t jets s nj fluture dhe nj
bretkose (larvat dhe vezt duhet t na vijn nga java
tjetr mbani syt hapur pr gjrat e gjalla q jan
prreth!).
Nj vizit n nj nga fermat e zons (prindrit dhe kujdestart do t ftohen t
marrin pjes hollsit do ti merrni m von.)
Nj krkim pr kafsh t vogla n oborrin prjashta
Rritjen e nj game t gjer zarzavatesh dhe lulesh, vzhgimin dhe matjen e rritjes
s tyre
Nj vizit nga nj vizitor shndetsor i cili do tu shpjegoj se si t mbrojn
shndetin e tyre
Ka shum mnyra me t cilat ju mund t ndihmoni zhvillimin e t nxnit t fmijs

suaj pr sa i prket rritjes dhe gjrave t gjalla n shtpi. Kto jan disa sugjerime
nga ne do tju luteshim q t na njoftonit pr idet tuaja t mira q ne t mund ti
ndajm me prindrit e tjer!
Nj vizit n park pr t par gjethet, sythat, lulet, insektet dhe pr t folur pr to.
T bni nj katalog me gjrat e gjetura n park
Nj vizit n nj kopsht botanik t zons pr t par bimt, filizat, pemt dhe
shkurret.
Grmimi dhe mbjellja ka shum bim q rriten mjaft mir n vazo, pran nj
dritareje, nse aksesi n nj oborr apo ngastr sht i vshtir. (Majat e prera
t karrotave n nj tav me uj lshojn sytha shum shpejt dhe krkojn shum
pak kujdes)
Flisni pr kafsht shtpiake se si ato kan ndryshuar duke u rritur dhe pr
lloj kujdesi kan nevoj
Flisni pr rritjen e vet fmijve si dhe pr ushqimin/kujdesin q atyre u nevojitet
pr t qen t shndetshm
Shikoni s bashku fotografi t fmijve (q kur kan qen bebe deri n t
tashmen)
Faleminderit pr bashkpunimin knaquni n hulumtimin me fmijn tuaj!
Personeli i erdhes
[Burimi: nga Drake (2005) Panifikimi i Lojs dhe t Nxnit t Fmijve n Fazn
Baz]

Lojra pr tu luajtur
Pikniku i arushve prej lodre (ose prdorni kukulla, marioneta, kafsh prej pellushi). Flisni
mbi far duhet t merrni me vete sanduie, biskota, kek, dika pr t pir. Prgatisni
piknikun (real ose prej gjasme). Shtroni nj mbules brenda ose jasht, n oborr apo n
park. Ndani ushqimin, A dshiron nj sandui arush? duke thn t lutem dhe
faleminderit. Bisedoni pr ushqimet q ju plqejn dhe ato q nuk ju plqejn. Sigurohuni q
t hiqni t gjitha mbeturinat. Bni sbashku larjen e enve.
Bni nj kamp (ose shtpi, shpell, anije kozmike) brenda ose jasht. Siguroni nj batanije
t vjetr apo nj perde, nj cop t madhe kartoni ose nj kuti. Nj varse pr tharje rrobash
mund t krijoj mbajtsen, ose nj shilars apo shkallt paralele: brenda vendosni nj
tavolin ose dy karrige. Siguroni nj ndriues, nse sht shum errsir brenda. Bni nj
krevat dhe disa ndenjse me jastk dhe nj batanije. Ftoni vizitor mirpritini ata.
Zini brum. Przjeni mir prbrsit (1 got miell, 4 lug aji krip, 7-8 gota uj t ftoht si
dhe pak ngjyrues ushqimor) dhe futini n frigorifer. Jepini forma t ndryshme ushqimesh,
kafshsh etj. Shikoni kush mundet t bj krimbin m t gjat.
Bni nj kek duke prdorur formuln t

gjitha bashk. (115mg margarin, 115mg
sheqer pluhur, 2 vez, 115mg miell me maja,
60mg rrush t that ose copa okollate).
Hidhini t gjitha harxhet n nj tas dhe
prziejini mir me nj lug druri deri sa t mos
ket m copa t mdha. Kalojeni brumin
npr en prej letre mbi nj tav furre dhe
piqeni n nivelin 4 ose n temperaturn
180oC pr 15-20 minuta. Pastroni ent
sbashku. (Bni kujdes kur jeni afr sobs
apo furrs bisedoni mbi nxehtsin dhe pse sht e rndsishme t bhet kujdes etj.
vetm t rriturit mund ta prdorin furrn.)
Dyqanet, posta, kafeneja. Mblidhni disa materiale skene. Bjeni me radh se kush do t
bhet blersi dhe kush shitsi apo kamarjeri. Prdorni para t vrteta apo t rreme.
Kukafshehthi. Nj nga pjesmarrsit mbyll syt dhe numron deri n dhjet ose reciton
ndonj vjersh t njohur ose pret derisa t mbaroj nj kng, pastaj fillon t krkoj t tjert
t cilt tashm jan fshehur. I pari q do t gjehet do t jet ai q do t mbyll syt hers
tjetr. Luani n oborr, n shtpi ose n park (nse ky sht i sigurt).
Birilat. Bjini vet duke prdorur shishe plastike. Prdorni nj top t madh rrokulliseni,
hidheni ose gjuajeni at me kmb.
Futbolli. Caktoni nj zon pr portn dhe gjuajeni topin me radh pr t br gol. Bni nj
rreth me nj spango, hidhni aty me radh qese me fasule, guaska, gur. Shikoni se kush do
t fus m shum brenda rrethit.
Si bjn kafsht. Thrrisni me radh emrin e nj kafshe t gjith duhet t bjn lvizjet dhe
zrin e asaj kafshe.
Statujat. Krceni/ecni/hidhuni nn tingujt e nj muzike ose zhurms s daulles. Kur t

pushoj muzika, t gjith duhet t ngrijn derisa t filloj muzika prsri .

parave dhe ants s pazarit gati. Arushi apo
kukulla mund t merren me vete n karrocn e
vogl. Ushtrimi fizik q realizohet gjat lojrave
prjashta dhe shtitjeve sht nj pjes e jets
s shndetshme dhe duhet inkurajuar.
Edhe nj oborr fare i vogl ose nj vend
prjashta mund t prdoren pr t rritur lule,
mbase npr vazo. Mjediset e fmijris s
hershme mund ta inkurajojn kt tip aktiviteti
duke u demonstruar fmijve se si t mbjellin
fara lulesh dhe si t kujdesen pr to ndoshta
edhe duke organizuar nj konkurs pr t par lulet e cilit fmij do t rriten m
shum etj.
Prdorimi i lojs pr t ndihmuar fmijt me

vshtirsi emocionale
Shumica e punonjsve t parashkolls do t prjetojn, shpejt apo von, situata t tilla
ku nj fmij ka psuar nj humbje t madhe, apo ka dik q sht shum smur apo
ka ndonj lloj tensioni n familje. N raste t caktuara, mund t ekzistojn shqetsime
edhe pr sigurin e fmijs brenda situats familjare. Shum njerz nuk jan t sigurt se
cila sht mnyra m e mir pr ta ndihmuar fmijn dhe pr t ndihmuar gjithashtu fmijt
e tjer n parashkoll q t reagojn n mnyr dashamirse. Qllimi i ksaj pjese t
Kapitullit 1 sht q t ndihmoj n njohjen e emocioneve q kta fmij mund t jen
duke prjetuar dhe t ofroj disa kshilla praktike nprmjet aktiviteteve t lojs.
sht e rndsishme t vihet re se disa fmij mund t ken nevoj pr mbshtetje
shum t specializuar pr t prballuar vshtirsit e tyre emocionale dhe mund t
krijohet mundsia pr tu lidhur me specialistt e prfshir, mundsisht nj psikolog ose
kshillues edukimi, n mnyr q t bisedohet me ta mbi rrugn m t prshtatshme pr
t ndjekur. Nse ka shqetsime pr sa i prket siguris, ather duhet t hyjn n fuqi
procedurat e mbrojtjes s fmijs. Megjithat, me mbshtetjen e t rriturve, shum
fmij mund t orientohen drejt mnyrave t menaxhimit t shqetsimeve t tyre.
Nj nga aspektet m t rndsishme t shtpis, kujdestarve apo ambienteve
parashkollore sht q fmija ka ndrtuar tashm raporte me t rriturit dhe ndodhet n
nj mjedis familjar. Fmijt ndihen m t qet dhe i ndajn m leht shqetsimet e tyre
kur ndodhen n nj mjedis familjar me t rritur q kan fituar besimin e tyre.
Identifikimi
Fmijt i tregojn shenjat e shqetsimit n mnyra t ndryshme:

Ankth i vazhdueshm
Ndryshime t papritura t gjendjes emocionale
Munges prqendrimi
T qara t papritura, pa ndonj arsye t dukshme
rregullime/vshtirsi n t ngrn
Demonstrim sjelljesh seksuale

Munges n t shprehur
Munges dshire pr tu kthyer n shtpi
Munges totale dshire pr t luajtur me fmijt e tjer
donjra nga kto sjellje mund t jet nj sinjal pr ndjenjat e inatit, zemrimit,
hidhrimit, tradhtis, hutimit ose fajsimit t vetes. Fmijt shpesh ia vn fajin vetes
nse gjrat shkojn keq n shtpi. Mund t bhet p.sh. nj koment i tipit Fmijt po
m mendin, nuk duroj dot m. Nj fmij i ndjeshm mund ta marr kt koment
shum seriozisht dhe tia vr fajin vetes, veanrisht nse kjo prfundon n nj grindje
midis prindrve. Nj fmij mund t prballet me nj sken dramatike, p.sh. Mami ose
Babi q shajn, prplasin dyert dhe thon se do t ikin. Fmijve u futet ankthi nse
prindi nuk kthehet. Siguria mund t bhet nj shqetsim i vrtet pr kta fmij.
Nse vini re ndonj nga simptomat e msiprme, do t ishte me vend t
prqendroheshit n lojn e fmijs pr t par nse ka mundsi pr ta mbshtetur kt
fmij. Nj vzhgim i kujdesshm mund t ofroj informacion t dobishm pr do
specialist t cilit m von mund ti duhet t prfshihet. Atje ku ka shqetsime mund t
jet e dobishme q t flisni me prindrit apo kujdestart por, n kto raste, duhet
prdorur shum takt dhe nj konfidencialitet i lart.
far mund t ndihmoj?
Tregimet
Ka shum tregime tashm q mbulojn shtje t tilla si humbjet e mdha, ndarjet ose
nj vlla apo motr q sht i ndryshm. Kto tregime ndoshta sht m mir t lexohen n
situata grupi n mnyr q fmijt t ken mundsi t bjn komente t ndryshme. Fillimisht,
nj fmij q po kalon vshtirsi emocionale mund ta ket t vshtir t shpreh nj mendim
apo t bj komente. Kta fmij gjithashtu mund t ndihen t pasigurt pr ndjenjat e tyre.
Shum fmij shpesh nuk zotrojn fjalorin e nevojshm pr t shprehur se si ndihen dhe
tregimet mund t jen nj mundsi e mir pr ta ndihmuar fmijn t gjej fjalt e duhura pr
emocionin e tij. Fmija mund t ndihmohet duke dgjuar komentet dhe pikpamjet e
fmijve t tjer. Kjo bhet edhe m efektive nse fmijt prfshihen n tregim duke u br
atyre pyetje t tilla si Si mendoni q djali i tregimit ndihej n at moment? dhe mundsisht
A sht ndjer ndonjher ndonjri nga ju si ky djali i tregimit?.
Fmija mund t jap nj prgjigje por, nse nuk ndihet gati pr tu bashkuar n diskutim,
mund t jet e dobishme pr t q thjesht t dgjoj kndvshtrimet e fmijve t tjer.
sht gjithashtu nj ndihmes nse t rriturit flasin rreth faktit q kto ndjenja jan normale.
Disa nga librat e dobishm pr t folur rreth humbjeve t

mdha jan:
Gjyshi im dhe un, nga Aleks Marlei (ISBN 085648 442 3)

Lamtumir Maks, nga Holli Keller (ISBN 0862 03307 1)
Macja e Ems vdiq, nga Nigel Snell (ISBN 0241 11297 4)
Dhurata e Baxherit pr largimin, nga Suzan Varlei (ISBN 0862 64062 8)
Kshilla dhe burime lidhur me humbjet e mdha mund t gjehen pran degs lokale
t Prkujdesjes ndaj Humbjeve t Mdha (shiko kapitullin Adresa t nevojshme
pr informacionet e kontaktit).

Shtpia e Kukulls
Nj shtpi kukulle me nj gam personazhesh mund t ndihmoj fmijt t aktrojn
situata t ndryshme. Shum nga fmijt do t luajn t njjtn situat n mnyr t
prsritur, derisa t arrijn ta kuptojn at nj ik m mir. Disa fmij mund t
ndihmohen duke pasur nj t rritur me ta i cili tu flas dhe tu shpjegoj veprimet e
kukullave dhe t bj pyetje mbi far po bjn personazhet dhe prse. Ky sht nj
shans i mir pr t shpjeguar se, kur Mami mund ta ket ngritur zrin, kjo ka ndodhur
sepse ishte shum e lodhur. Nj ushtrim i till do ta ndihmonte fmijn q ndihet si
shkaku i mrzis s prindrve.
Marionetat
Duke aktruar nj situat nprmjet marionetave dhe kukullave fmija ka mundsi q t
transmetoj ndjenjat e tij apo t saj n nj mnyr t sigurt. Marionetat mund t
ndihmojn shum nj fmij q sht shum i qet apo q nuk flet me t tjert. Fmijt
kan mundsin t projektojn zrat e tyre si dhe personalitetin e ndonj personi q
njohin tek marionetat ose kukullat. Edhe nse fmija nuk arrin t vokalizoj ai sht n
gjendje t prdor kukullat pr t ndrmarr veprime dhe studimi i ktyre veprimeve
mund t jap shpesh indikator pr ndjenjat e fmijs. sht gjithashtu e dobishme t
vzhgohet se si marioneta lidhet dhe komunikon me marionetat apo kukullat e tjera.
Kndi i karnavaleve
T veshurit me kostume i lejon fmijt q t marrin role t ndryshme dhe t prballojn
ankthin dhe emocionet e tyre. Pr shembull, nj fmij n rolin e Babait mund t ngrej
zrin dhe t shaj shum, duke imituar at lloj sjelljeje prindrore q ai sheh n shtpi.
Vzhgimi i ktij skenari mund tu jap specialistve t fmijris s hershme nj
informacion t dobishm pr sa i prket situats familjare t ktij fmije por kini
kujdes t mos nxirrni konkluzione t nxituara; fmija mund t jet duke imituar nj sken
nga nj telenovel n televizion dhe jo duke reflektuar situatn e tij familjare! Biseda t
kujdesshme me fmijn do t prcaktojn se ku e ka par ai sjelljen q po imiton.
Fmijt shpesh fajsojn veten pr gjrat q nuk shkojn dhe zona e karnavaleve
mund t ofroj nj shans t mir pr t vn n sken situatat n nj mnyr t sigurt
apo pr t provuar mnyra alternative pr tiu prgjigjur situatave.
Drama
Fmijt mund t dgjojn tregime dhe pastaj ti luajn ato si teatr. Shum tregime pr
fmij mund t realizohen n kt mnyr, ku fmijt mund t marrin do her role t
ndryshme. Shumics s fmijve u plqen q tregimet t prsriten. Pr shembull,
tregimi i Tre Derrkucave t Vegjl mund t vihet n sken shum leht me fmij t
ndryshm n rolet e ujkut dhe tre derrkucave. Kostume t thjeshta mund t krijohen nga
vet fmijt. Ato mund t prgatiten me sende t tilla si rreth koke me vesh roz pr
derrkucat dhe nj mask ujku. Ka shum fabula dhe tregime q trajtojn shtje t
caktuara t cilat mund t prdoren. Shrbimi i biblioteks zakonisht mund t ndihmoj
me nj list t librave t prshtatshm.
Nj mnyr tjetr sht q fmijve tu krkohet q t imitojn emocionet si pjes e
tregimit, pr shembull, Pastaj fshatari u zemrua. Pa t shohim nse ju mund ta bni
fytyrn t zemruar si fshatari. Ky lloj aktiviteti i ndihmon fmijt t identifikojn dhe tu
vn nj emr ndjenjave t tyre dhe t njerzve t tjer. Gjithashtu, fakti q t gjith
njerzit kan ndjenja t ngjashme mund tu jap atyre siguri.

Fmijt gjithashtu mund t inkurajohen q t krijojn tregimet e tyre dhe t zgjedhin
personazhet e tyre. Ky ushtrim mund t drejtohet nga t rriturit ose mund t bhet n
mnyr t pavarur nga fmijt. Shum fmij kan dshir q t prfshihen n aktivitete
imagjinare si pjes normale e t nxnit dhe zhvillimit t tyre.
Arti
Pr shum fmij, vizatimi dhe piktura jan nj eksperienc shum stimuluese. Fmijt
shpesh zgjedhin ngjyra t cilat prfaqsojn gjendjen e tyre emocionale si t kuqen pr
inatin dhe t zezn kur ndihen t dshpruar. sht me shum vler tu japsh fmijve
mundsin q t prdorin ngjyra ose materiale pundoreje n mnyr t till q t
shprehin emocionet e tyre. Disa fmij mund t bjn nj vizatim dhe m pas ta
mbulojn t gjith vizatimin me t zez ose t kuqe, me vija t trasha.
Mund t jet e dobishme tu krkoni fmijve t vizatojn gjra specifike me raste, si
familjen e tyre ose kafsht q kan n shtpi ose veten e tyre. Nse nj fmij sht i
aft t prdor vizatimin ose pikturn si nj mjet transmetimi, kjo mund t jet shum
efektive pr ti dhn atij mundsi q ti vendos ndjenjat n nj format konkret dhe i
hap atij rrugn pr t folur rreth tyre.
Arti prdoret nga specialistt si teknik terapeutike dhe m shum informacion

pr kt mund t gjehet tek Shoqata Angleze e Terapis Artistike (shiko kapitullin
Adresa t nevojshme pr t dhnat e kontaktit.)

Lojrat
Disa fmij e kan shum t vshtir ti ndajn pajisjet me t tjert apo t presin radhn.
Lojrat prbjn nj mnyr shum t strukturuar pr t ndihmuar zhvillimin e ktyre
aftsive. Lojra t tilla si llotaria e figurave, dominot dhe lojrat me letra jan t lehta
pr tu kuptuar dhe shumica e fmijve i kan shum qejf. Nj pjes e rndsishme e
ktij lloji aktivitetesh sht fakti q nprmjet tyre fmijt msojn t pranojn vendin e
dyt ose t tret dhe t prballojn t mosqent fitues t nj loje. Lavdrime t
prshtatshme nga ana e t rriturve t prfshir do t mjaftojn pr t prforcuar sjelljen
e duhur: Shum mir Mara, m plqeu shum se si e prite radhn sot. Edhe Semit i
lumt sot se ka luajtur shum kndshm. M plqeu se si e prite Marn kur ajo po
mendohej se ciln letr t luante.
Lojra specifike t projektuara si mjete terapie mund t gjenden nga burime t
specializuara si Smallwood Publishing Ltd (shiko kapitullin Adresa t nevojshme pr t
dhnat e kontaktit.)
Pajisje t mdha
Disa fmij me vshtirsi emocionale dhe t sjelljes kan shum prfitim nga mundsia
pr t vrapuar prreth dhe pr t shkarkuar energji n hapsira t bollshme me pajisje t
mdha pr t luajtur. Kto hapsira sht e nevojshme q t mendohen me kujdes q
fmijt t ken mundsi t prdorin energjin e tyre n mnyr t sigurt. Pr disa fmij,
pajisjet e lojs mund t ofrojn mundsin kryesore pr zhvillimin e aftsive t mdha
motorike dhe pr rritjen e besimit n aftsit e tyre. Gjithashtu u ofrojn atyre mundsin
pr t qen n karrigen e shoferit pr sa i prket kontrollit t triiklit ose t makins
me pedal dhe mund t jen eksperienca t vlefshme pr t ndrtuar vetvlersimin.
Hapsirat e vogla t mbyllura

Fmijt shpesh prfitojn nga mundsia pr tu trhequr kur nj situat bhet e vshtir
pr ta. Nj tend e vogl n nj qoshe t dhoms mund ta ndihmoj fmijn q t ndihet
n nj hapsir t mbyllur e t sigurt. sht e rndsishme t monitorohet se si prdoren
kto hapsira, pr sa koh dhe nga cilt fmij. Nj prdorim i shpesht mund t
sinjalizoj nj fmij i cili ka nevoj pr m tepr vmendje dhe mbshtetje.
Prdorimi i veglave muzikore

Veglat muzikore mund ti ndihmojn fmijt t shprehin emocionet e tyre, veanrisht
kur ata kan nj zotrim t limituar t gjuhs shprehse. Instrumente si daullja,
trekndshat, kmbanat e dors dhe ksilofont jan shum popullore, por instrumentet e
br vet me mjete rrethanore mund t jen po aq zbavitse fasule/oriz/gurika n nj
kanoe apo kavanoz; lug druri dhe nj kov plastike ose tenxhere metalike. Ata mund
t luajn muzik t gzuar, t dshpruar apo t nevrikosur me instrumentet e tyre, duke
e prshtatur edhe me shprehjen e duhur t fytyrs dhe ndoshta duke u inkurajuar nga t
rriturit q t flasin rreth gjrave q i bjn ata t lumtur, t mrzitur apo t inatosur ose
t tregojn me gisht figurat prkatse.
Veglat muzikore mund t luhen gjithashtu nga fmijt ose t rriturit dhe fmij t tjer
mund t inkurajohen q t lvizin ose krcejn duke ndjekur ritmin. Hajde t lvizim n
mnyr t gzuar. Si ndihemi ne kur jemi t gzuar? Hajde t lvizim n mnyr t
inatosur. Ky lloj aktiviteti do ti ndihmoj fmijt t njohin ndjenjat e tyre dhe ti
shprehin ato me fjal.

Shum specialist t nevojave emocionale t fmijs si jan psikologt e
fmijve prdorin tipe t ndryshme lojrash terapeutike si nj mjet pr tu lejuar
fmijve t menaxhojn emocionet e tyre.
Terapia e lojs mund t jet nj ndrhyrje afatshkurtr ose nj proces q
mund t zgjas pr nj koh t gjat, n baz t nevojave specifike t fmijs.
Nj terapist i lojs i ndihmon fmijt t kuptojn eksperiencat e jets dhe t
shprehin ndjenjat e vshtira nprmjet metaforave t lojs. Nse fmijt jan
nn nj ndrhyrje t specializuar terapeutike, prpiquni t lidheni me specialistt
e prfshir dhe shikoni nse ata mund tju ofrojn sugjerime q mund t ndiqen
n ambientet e parashkolls.
T nxnt nprmjet lojs

Shumica e fmijve t vegjl msojn leht, nprmjet do gjje q shikojn dhe
dgjojn, prekin, shijojn dhe nuhasin por m shum nprmjet asaj q bjn.
Megjithat, pr disa fmij t nxnt mund t jet problematik, pr shum arsye. Duke
qen t ndrgjegjshm pr t nxnt q mund t prfitohet nga situata t ndryshme,
specialistt e fmijris s hershme mund t ndrmarrin metoda m pro-aktive pr t
mbshtetur t nxnt e fmijs dhe pr t minimizuar t gjitha pengesat e zhvillimit t
aftsive baz.
Listat e aftsive q mund t msohen nga aktivitetet e ndryshme treguar n faqet 12-
14 nuk jan gjithprfshirse, por mund t prforcohen nga specialistt dhe t prdoren
n planifikim, veanrisht pr fmijt q kan nevoj pr mbshtetje ekstra.
Lodrat me qndrim ulur ose me t ngar
Bashkndarja dhe marrja e radhs

Kontrolli i aftsive motorike
Eksplorimi i lvizjeve n hapsir
Manovrimi (drejtimi i timonit, kthesat)
Shmangia e prplasjes pr t kuptuar pranin e t tjerve
Prjetimi i shpejtsis
Marrja e vendimeve, p.sh. cila rrug do t merret, me shpejtsi
T kuptuarit e shkakut dhe pasojs
Loja me rr dhe uj
Zhvillimi i ideve rreth volumit dhe sasis, p.sh. m pak dhe m shum
Ndryshimi midis rrs s lagur dhe asaj t that
Grmim, loj dhe ndrtim n bashkpunim
Pluskimi dhe fundosja
Zhvillimi i aftsive motorike t mdha dhe t vogla
Bashkndarja e pajisjeve

Lojrat me top
Nxnia e rregullave dhe pranimi i tyre

Loja e ndershme
Marrja e radhs
Ndjekja e udhzimeve dhe sinjaleve
Koordinimi i dors dhe syve
Kapja
Hedhja
Shkelmimi
Marrja e nishanit
Vrapimi
Rrokullisja
Teatri/dyqani/kafeneja
Luajtja e roleve, p.sh. imitimi, prdorimi i imagjinats

Zhvillimi i gjuhs, p.sh. emrtimi i sendeve, prdorimi i rregullave t duhura t
mirsjelljes t lutem dhe faleminderit etj.
Njohja e nevojave t t tjerve
Ndjekja e praktikave sociale dhe pjesmarrja n to
Dallimi i veshjes s duhur
Hapsira e oborrit t jashtm/brendshm
Vzhgimi
Ndrgjegjsimi pr ciklet e natyrs
Gjrat e gjalla, p.sh. kushtet e nevojshme pr rritjen e tyre, ndryshimet
Matja
Pundore artistike
Zhvillimi i gjuhs, p.sh. fjalori, t qent i aft pr t komentuar dhe prshkruar
Vlersimi i bukurive natyrore dhe respekti pr gjrat e gjalla
Pajisjet e mdha si shkallt paralele
Ndrgjegjsimi pr pjest e trupit

Kalimi i peshs n pjes t ndryshme t trupit
Koordinimi
Bashkveprimi
T nxnt e rregullave t siguris dhe pranimi i tyre
Vetkontrolli
Vnia n prov dhe zhvillimi i kurajos
Qndrimi n ekuilibr, lkundja, rrshqitja dhe qndrimi varur
Grafiku ditor i motit
Vzhgimi dhe komentimi i kushteve atmosferike

Vrejtja e efekteve q ka moti mbi lojn, shtitjet dhe rrobat q duhen veshur

Eksperienca e prdorimit t instrumentave t thjesht pr njehsimin e motit
T kuptuarit e ciklit t stinve
Zhvillimi i sensit t mbrojtjes nga moti, p.sh. kremi i plazhit n ver, rrobat e ngrohta
n motin e ftoht etj.

KAPITULLI 2
Raste studimore
1
. Nj fmij q hidhet nga nj lodr n tjetrn
2
. Nj fmij q sht agresiv ndaj t tjerve ndrsa luan/u ndrhyn t
tjerve
3
. Nj fmij q nuk do t ndaj gjrat me t tjert
4
. Nj fmij q i prdor pajisjet n mnyr t paprshtatshme, v sendet
n radh, nuk ka kujdes pr asgj
5
. Nj fmij q nuk luan me imagjinat
6
. Nj fmij q nuk prfshihet n lojn e roleve
7
. Nj fmij q ka frik t prfshihet n aktivitete me ngjitje/fizike
8
. Nj fmij q nuk tregon frik ose sht impulsiv
9
. Nj fmij q i shmanget lodrave t tilla si biikletat dhe motort
10. Nj fmij q kundrshton t luaj n lojra t organizuara apo
udhhequra nga t rriturit
11. Nj fmij q luan gjithmon rolin e mamas n kndin e shtpis
12. Nj fmij q nuk dshiron ti lr t tjert t luajn t njjtn loj me t
13. Nj fmij q nuk arrin t pranoj humbjen e nj loje (mos u nxeh)
14. Nj fmij q nuk arrin t luaj sipas rregullave t caktuara
15. Nj fmij q nuk ka dshir t luaj prjashta
16. Nj fmij q luan vetm me nj fmij t caktuar
17. Nj fmij loja e t cilit sht e prsritur
18. Nj fmij q prfshihet n loj vetm nse drejtohet nga nj i rritur
19. Nj fmij q gjithmon krkon (mban prdore) nj t rritur gjat
lojrave prjashta
20. Nj fmij q mrzitet kur vihet prpara situatash t panjohura
21. Nj fmij q luan gjithmon me lodra foshnjash
22. Nj fmij q del nga kontrolli ose eksitohet jasht mase gjat
aktiviteteve t furishme
23. Nj fmij q nuk arrin t pres radhn e vet
24. Nj fmij q nuk arrin t prshtatet me sugjerimet e t tjerve gjat
lojs apo aktiviteteve
25. Nj fmij q prdor shum dhun n loj
RASTI STUDIMOR 1
Nj fmij q hidhet nga nj lodr n tjetrn
Kloit i plqen shum t shkoj n erdhe. Ajo vrapon direkt brenda dhe shpejt shkon
n kndin e shtpis, pastaj vrapon t shikoj makinat dhe garazhin. Merr nj nga
makinat dhe vrapon me t tek rrshqitset. Prplas me zhurm makinn kundrejt
rrshqitses dhe pastaj lviz pr tek rra. E v makinn n rr dhe pastaj kthehet tek
ndihmsja e erdhes dhe i tregon me gisht oborrin, duke nnkuptuar q ajo dshiron t
dal t luaj n oborr.
Arsyet e mundshme pr kt sjellje
Kloi:
nuk ka marr msime mbi si t zgjedh aktivitetet q i interesojn
nuk sht e sigurt lidhur me mnyrn se si ta zhvilloj lojn e saj
ka nevoj t zhvilloj aftsit e prqendrimit
e sheh situatn si shum stimuluese
mund t ket vshtirsi t prgjithshme n t nxn ose vshtirsi t komunikimit
shoqror
Strategjit:
Prdorni metodn High/Scope ku Kloi t zgjedh dy ose tre aktivitete q ajo

duhet ti kryej. Ajo mund t ket nevoj pr ndihmn e nj t rrituri fillimisht.
(Pr informacion t mtejshm mbi metodn High/Scope shikoni Glenn at al.
(2005) dhe pr informacionet e kontaktit t Institutit High/Scope n Londr
shikoni kapitullin Adresa t nevojshme.)
Rregulloni pr Kloin aktivitete loje t prshtatshme. Inkurajoni lojrat me
imagjinat dhe ofroni mbshtetje gjuhsore, p.sh.Hajde ta marrim kukulln dhe
ta nxjerrim shtitje dhe Hajde ta ojm kukulln n shtpi dhe ta vm n
gjum.
Mbshteteni Kloin q t luaj prkrah fmijve t tjer. Fillimisht ajo duhet t
jet me nj fmij dhe duhet ti jepet nj detyr e shkurtr e prcaktuar si
Mundohu t bsh nj makin me kuba. sht shum e rndsishme q t
monitorohen kto lloj aktivitetesh me kujdesin m t madh pr t arritur nj
kuptim m t mir t mnyrs me t ciln Kloi i bn aktivitetet
Kloi gjithashtu mund t ket nj kuptim t limituar t gjuhs. Mund t jet i
dobishm prdorimi i ndihmuesve figurativ si jan figurat dhe fotografit.

RASTI STUDIMOR 2
Nj fmij q sht agresiv ndaj t tjerve ndrsa luan/u ndrhyn

t tjerve
Xhemi n prgjithsi, kur sht n parashkoll, luan vetm. Ai knaqet m shum kur
sht duke luajtur me pajisjet e ndrtimit dhe ka shum imagjinat. Ai mund t ndrtoj
struktura shum t komplikuara dhe t ti shpjegoj ato shum lirshm. T rriturit e
lavdrojn gjithnj pr projektet q ndrton. Problemi fillon kur fmijt e tjer vijn t
luajn me lodrat e ndrtimit, veanrisht kur njri prej tyre arrin t ndrtoj nj model
shum t mir. Xhemi sht par t reagoj duke thyer modelin e ndrtuar nga fmija
tjetr dhe duke i marr atij pjest q i duhen pr vete. N disa raste ai edhe ka qlluar
fmijn tjetr duke i brtitur q t largohet pasi sht ai q po i prdor pajisjet e
ndrtimit.
Xhemi:
dshiron ti marr n mnyr individuale lavdrimet pr ndrtimin e modeleve t
bukura. Ai nuk do q edhe fmijt e tjer t marrin lavdrime.
e di q sht shum i mir n ndrtimin e modeleve dhe ndoshta ndien se nuk
sht i zoti t bj gjra t tjera. Ai do q t ndiej se modelet e bukura jan
dika q vetm ai mund ta bj. Kjo sht mnyra e Xhemit pr t ruajtur
vetvlersimin, t cilin mund ta ket shum t ult n fusha t tjera
nuk ka msuar akoma t ndaj gjrat me t tjert
nuk sht msuar t ndaj pajisjet me t tjert pasi pajisjet e ndrtimit q ka n
shtpi ai i prdor vetm
Strategjit:
Inkurajojeni Xhemin q tu tregoj njerzve se si i ndrton ai gjrat kaq mir

dhe ti ndihmoj ata t ndrtojn modelet e tyre. N fillim ai mund t
ndihmoj nj t rritur
Lavdrojeni Xhemin pr prpjekjet q bn n fusha t tjera n parashkoll.
Theksi duhet vn mbi rndsin e faktit q ai provon apo prpiqet t bj gjra
t reja.
Inkurajojeni Xhemin q ti ndaj me t tjert pajisjet, fillimisht me nj nga
fmijt. Ndarja e gjrave me t tjert mund t jet shum e vshtir pr disa
fmij dhe fillimisht ata do t ken nevoj pr lavdrime pr do bashkndarje,
sado t vogl. Mund t ndihmojn aktivitetet n t cilat duhet pritur radha, ku
pajisjet jan ndar paraprakisht dhe do person duhet t pres radhn, p.sh.
ndrtimi i nj kulle me tulla
Kapitulli 2: Raste studimore 17

RASTI STUDIMOR 3
Nj fmij q nuk do t ndaj gjrat me t tjert
Keri i pret me padurim mngjeset kur shkon n parashkoll dhe mamaja e saj thot q
ajo e vesh vet pallton sapo zgjohet! N parashkoll Keri vazhdimisht merr pa leje
lodrat nga fmijt e tjer dhe i qllon ata me grusht pr ti hequr qafe. Kerit i plqejn
n mnyr t veant rrshqitset dhe nuk arrin t pres derisa t jet radha e saj. Ajo i
shtyn fmijt teksa jan duke ngjitur shkallt ose duke u br gati pr t rrshqitur dhe
ka shkaktuar nj sr aksidentesh. N aktivitetet ulur n tavolin Keri mbledh
menjher t gjitha lodrat, bojrat etj. dhe thot jan t miat. Shum nga fmijt
mrziten shum por Keri nuk duket e shqetsuar nga t qarat e tyre.
Keri :
e ka shum t vshtir t ndrveproj shoqrisht me fmijt e tjer dhe t
kuptoj faktin q edhe ata duan t luajn
ka nj nivel shum t lart kontrolli brenda familjes s saj dhe do q ta ruaj
kt edhe n ambientet e parashkolls.
ka vshtirsi me aftsit motorike dhe lvizjet e saj duken t pakoordinuara dhe
t rrezikshme n disa raste
Strategjit:
Monitoroni sjelljet e Kerit me fmijt e tjer pr t prcaktuar nse ajo merr

ndonj inisiativ pr ndrveprim. Mund t jet e dobishme t pyeten prindrit e
saj nse kjo sjellje ndodh edhe n shtpi
Bni nj vlersim t mtejshm pr t par nse ka ndonj problem mjeksor si
vshtirsi motorike, probleme t dgjimit, vshtirsi t komunikimit shoqror
ose vshtirsi me prqendrimin
Implementoni nj program specifik n mnyr q Keri t kaloj nj pjes kohe
individuale me nj t rritur n do seanc dhe t mund t monitorohet ritmi i saj
n t nxnt e gjrave t reja.
Mbshteteni at n aktivitetet me pritje radhe n mjedise dyshe n mnyr q
ajo ta dalloj q i duhet t mbaj radhn

RASTI STUDIMOR 4
Nj fmij q i prdor pajisjet n mnyr t paprshtatshme, v

sendet n radh, nuk ka kujdes pr asgj
Mamaja e Semit shpesh i tregon personelit t parashkolls se sa i mir dhe i qet sht
ai n shtpi dhe se ai mund t luaj shum i lumtur pr or t tra dhe ti as nuk do ta
vije re q sht aty. N parashkoll, personeli ka vn re q Semi luan gati gjat gjith
dits vetm. Atij i plqejn shum trenat dhe ulet i knaqur e i v ata n radh, pastaj i
vendos prsri n kuti dhe pastaj i nxjerr e i v prsri n radh. Ai mrzitet nse ndonj
fmij tjetr vjen t bashkohet me t pr t luajtur. N kto raste ai i hedh pajisjet npr
dhom, zakonisht duke marr n shnjestr fmijt e tjer. Prjashta ai ka qejf t luaj
me zhavorrin e rruginave. N qoft se dikush vjen drejt tij, ai fillon ta godas me
zhavorr.
Semi:
ndihet i sigurt kur ka n parashkoll pajisje t njjta me ato q ka n shtpi
e ka t vshtir t luaj me imagjinat. Ai knaqet me sigurin q i japin lodrat
me t cilat sht familjarizuar. Kjo duhet monitoruar pasi mund t jet tregues i
vshtirsive t ktij fmije n komunikimin shoqror (dhe ndoshta edhe i
autizmit)
nuk ka msuar t ndaj pajisjet me t tjert dhe nuk di si t sillet kur t tjert
duan t bashkohen n loj me t
sht nj fmij me shum ankth
Strategjit:
Hartoni programe specifike pr ta ndihmuar Semin q t zgjeroj gamn e tij t

aktiviteteve. Ka shum mundsi q ai t ket nevoj pr mbshtetjen e nj t
rrituri q ti tregoj se si t luaj me lodrat dhe pajisjet e tjera
Lejojeni Semin q t ndjek aktivitetet q ai plqen m shum por kontrollojeni
kt proces. Pr shembull, Semit mund ti msohen rregullat e lojs me
aktivitete t tilla si s pari vizatimi, m pas makinat. Kjo mund t bhet
nprmjet metods s nj orari t dukshm t aktiviteteve n mnyr q Semi t
familjarizohet me pritshmrit. sht shum e rndsishme q Semit ti lejohet t
bj aktivitetet q ka przgjedhur dhe kjo mund t prdoret si shprblim pr
sjellje t mir.
Diskutojini aktivitetet e Semit me prindrit e tij. Ai mund t ket nevoj pr
vlersime t mtejshme. Do t jet e rndsishme q t monitorohen
ndrveprimet e Semit me fmijt e tjer dhe metoda e tij e komunikimit me t
tjert.

RASTI STUDIMOR 5
Nj fmij q nuk luan me imagjinat
Nna e Robertit informoi personelin e parashkolls se Roberti gjithnj sht shum i

prfshir n loj dhe mund t luaj pr or t tra n shtpi me makinat apo trenat e tij.
Personeli i parashkolls vuri re se kjo ishte situata edhe n kt ambient dhe se ishte
shum e vshtir ta ndrprisje Robertin pasi kishte filluar t luante. Roberti gjithashtu
kishte shum qejf kndin e shtpis dhe harxhonte shum koh me lavatrien. Kur
Roberti u vzhgua nga afr, personeli vuri re se ai merrte e i vinte makinat n radh n
mnyr shum metodike, pastaj fliste me vete e m pas i mblidhte makinat me kujdes
dhe i vinte n t njjtin rend si m par. Kjo ndodhte edhe me trenat. N kndin e
shtpis Roberti mbush lavatrien me rroba dhe m pas merr e i heq rrobat n rendin e
kundrt. Ai e bn kt disa her rresht.
Roberti :
knaqet me njtrajtshmrin dhe strukturn e aktiviteteve q ai przgjedh
i bn kto aktivitete n shtpi dhe i prsrit edhe n kopsht. N kt mnyr ai
ndihet i sigurt
mund t ket vshtirsi dgjimi ose n t kuptuarin e gjuhs, ose vshtirsi n
komunikimin shoqror
po prpiqet t gjej kuptimin e ngjarjeve t jets s tij
Strategjit:
Prfshijeni Robertin n nj diskutim mbi makinat, trenat ose rrobat e tij dhe
inkurajojeni q t lejoj nj t rritur t ndaj aktivitetin me t. N kt mnyr ai
mund t filloj t flas rreth lojs s tij. Nse do t ket ndonj shqetsim, ky
mund t diskutohet me prindrit apo kujdestart e Robertit
Ftojeni Robertin t zgjedh nj makin ose nj veshje dhe ti prdor ato n nj
mnyr t ndryshme, si pr shembull t prdor makinn me nj garazh ose t
vesh nj arush me rrobn q zgjodhi
Merrini pajisjet prjashta dhe larg ambientit t zakonshm brenda parashkolls
Lejoni nj arush apo nj kukull t bashkohet si fillim n loj pr t inkurajuar
pritjen e radhs

RASTI STUDIMOR 6
Nj fmij q nuk prfshihet n lojn e roleve
Antarve t personelit t parashkolls u plqen t krijojn situata loje pr fmijt e

tyre. M par ata kan pasur nj shpell, nj dyqan, nj tren, nj cirk dhe nj vark mes
shum lodrave t tjera. Nardi nuk arrin t kuptoj se si dikush mund t mendoj q nj
kuti e lyer me boj t jet vark. Ai u thot fmijve t tjer Kjo sht nj kuti, ne e
kemi lyer at. Nuk sht vark. Fmijt e tjer i thon Nardit Jo, kjo sht vark,
Hajde t bhesh pirat. Nardi n t tilla raste mrzitet shum e i hipin nervat dhe
vrapon tek antart e personelit.
Nardi :
nuk i ka zhvilluar akoma aftsit e t menduarit imagjinativ. Aftsit e tij jan
shum t fokusuara n nivelin konkret
ka ankth n situata imagjinare
mund t ket pasur eksperienca t limituara prjashta shtpis s tij
inkurajohet shum n shtpi pr tu sjell si i rritur dhe i duket se lojrat me
gjasme jan pr bebet
Strategjit:
Tregojini Nardit varka dhe fotografi rreth situatave t ndryshme t lojs pr t

par nse ai mund t prfshihet n tregime. Atij duhet ti bhen pyetje t tilla si
far mendon se do t ndodh m pas? ose far do t ndodhte nse ....?
Jepini Nardit mundsin q t shoh varka t vrteta, trena si dhe mundsin
pr eksperienca t tjera. Ai mund t mos i ket prjetuar kto situata n jetn e
vrtet dhe kjo mund tia bj atij shum t vshtir ti imagjinoj ato dhe t
luaj me to
Shikoni s bashku librat dhe flisni mbi far po ndodh npr piktura. Nardi n
fillim mund t shoh fmijt e tjer t cilt luajn rolet e tregimeve t librave.
Gradualisht, ai mund t prfshihet m tepr dhe t bashkohet me kto aktivitete
Vini n sken tregimet me Nardin duke prdorur kukulla
Msoni nga prindrit/kujdestart e Nardit rreth tregimeve q jan pjes e
traditave t tyre kulturore dhe prdorini disa nga ato si nj piknisje pr lojrat
me imagjinat

RASTI STUDIMOR 7
Nj fmij q ka frik t prfshihet n aktivitete me ngjitje/fizike
Hamish shikon ndrsa fmijt e tjer knaqen duke luajtur n rrshqitse dhe n pajisjet
e mdha. Atij duket se ia ka qejfi ta provoj edhe vet por, nse nj i rritur apo nj
fmij tjetr i afrohen dhe e ftojn, ai thjesht rri aty dhe thot Jo dhe kthen kokn dhe
trupin n krahun tjetr.
Hamish ndoshta:
ka pasur nj eksperienc t keqe ose ka rn n t shkuarn dhe ngurron ta
provoj prsri
ka prindr/kujdestar q e ruajn shum dhe shqetsohen nse ai prfshihet n
shum aktivitete fizike
mendon se do t bjer
ka probleme t integrimit t shqisave
sht dispraksik ose i ngatht
trheq m shum vmendje nse nuk prfshihet n aktivitete dhe kjo i sht
kthyer tashm n nj model sjelljeje
Strategjit:
Flisni me prindrit/kujdestart e Hamish pr t par nse ka ndonj arsye pr

shqetsimin e tij
Hartoni nj program pr t ndihmuar zhvillimin e aftsive motorike. Do t ishte e
dobishme t zbulohej nse Hamish ka br ndonj kontroll tek mjeku. Nse jo,
ather kjo i duhet sugjeruar prindrve t tij
Lejojeni Hamish q t luaj n pajisjet kur fmijt e tjer nuk jan atje n
mnyr q t krijoj vetbesim
Jepini atij shum inkurajime dhe mbshtetje dhe lavdrojeni kur luan n pajisjet
e mdha

RASTI STUDIMOR 8
Nj fmij q nuk tregon frik ose sht impulsiv

Xhekut i plqejn shum lodrat e mdha dhe loja prjashta n parashkoll. Ai
vazhdimisht vrapon direkt pr tek dera dhe del prjashta n zonn e lojs. Xheku ngjitet
n pajisjet dhe krcen nga maja duke harruar, me sa duket, do rrezik. sht vrar disa
her por kjo nuk e ka dekurajuar. Ai sht aq i shpejt saq personeli e ka shum t
vshtir ta ket gjithnj parasysh se ku ndodhet.

Xheku:
ka energji t teprta dhe prdor t gjitha shanset pr t luajtur prjashta. Ai
mund t ket hapsira t kufizuara pr kto lloj lvizjesh n shtpi
ka vshtirsi t hiperaktivitetit dhe nj interval prqendrimi t shkurtr. Ai nuk
arrin ti kuptoj pasojat e veprimeve t tij
ka vshtirsi n integrimin e shqisave
mund t ket vshtirsi n t nxn ose vshtirsi n komunikimin shoqror
Strategjit:
Prdoreni lojn fizike prjashta si shprblim pr sjelljen e mir. N kt mnyr,
loja prjashta do t kontrollohet nga personeli i parashkolls n vend q t lihet
n dor t Xhekut. Nj sugjerim do t ishte q atij ti jepet nj cop letre e
plastifikuar, e ndar n katr segmente. Atij do ti thuhet q, nse bn dika t
mir, nj nga personeli do ti vr nj fytyr t qeshur n letr. Kur ai t ket
fituar katr fytyra t qeshura ather mund t dal pr t luajtur prjashta pr
pes minuta (sipas ors me zile). Fillimisht sht e rndsishme q letra e
Xhekut t mbushet disa her n t njjtn seanc, n mnyr q ai t
familjarizohet me kt proces. Shprblejeni at pr t gjitha gjrat e vogla q
bn, si p.sh. kur buzqesh me mirsjellje apo kur lviz me kujdes.
Kontrolloni sjelljen e Xhekut n fusha t tjera pr t prcaktuar nse ka
vshtirsi t prqendrimit. Do t jet e dobishme t diskutohen kto sjellje me
prindrit/kujdestart
Diskutoni sjelljen e Xhekut me nj mjek profesionist. Ai mund t ndikohet nga
elemente t ushqimit
Xhekut mund t mos i jet msuar q t marr parasysh pasojat e veprimeve t
tij. Hartoni nj program specifik q fokusohet tek pasojat. Kjo mund t bhet
nprmjet figurave apo librave me tregime
Aplikoni nj sistem t strukturuar aktivitetesh t cilat shprblehen me koh t
kaluar prjashta. Kjo mund t realizohet me nj mats t kohs vizual ose
konkret t till si p.sh. ti tregohen Xhekut kubat dhe ti thuhet, M par kubat,
pastaj rrshqitsja. Kjo sht e nevojshme t ndrtohet si nj model pr
Xhekun, n mnyr q atij ti duhet t kryej nj aktivitet t shkurtr shum
specifik prpara se t luaj prjashta ose tek pajisjet e mdha. Ky lloj sistemi
ka nevoj pr mbshtetjen e t rriturve q t ndrtohet dhe t ruhet.

RASTI STUDIMOR 9
Nj fmij q i shmanget lodrave t tilla si biikletat dhe motort
Shanon ulet shum e lumtur n nj nga tavolinat e puns s dors n kndin e librave.
Ajo luan n kndin e shtpis dhe ka shum qejf plastelinn. Shanon asnjher nuk
przgjedh lodrat mbi t cilat duhet t ulesh dhe nuk sht par asnjher t shtyj
karrocn me kukulla. Mamaja e saj thot q Shanon akoma ulet n karroc kur ato
dalin pr shtitje.
Shanon:
lodhet nga kto lloj aktivitetesh. Kjo mund t krkoj nj kontroll mjeksor,
veanrisht nse Shanon ka nivel energjie t ult n fusha t tjera
ka pasur nj eksperienc t keqe me nj nga lodrat me rrota n t shkuarn dhe
kjo e ka friksuar at
friksohet nga paparashikueshmria e fmijve kur ngasin kto mjete
mund t ket vshtirsi t shikimit apo dgjimit
mund t ket vshtirsi t aftsive t mdha motorike
mund t jet prfshir ose ka par nj aksident motorik
Strategjit:
Inkurajojeni Shanon q t ulet n nj triikl pa e lvizur at

Lejojeni Shanon q t provoj mjetet lvizse kur fmijt e tjer nuk jan
prreth
Lini nj t rritur q ta shtyj Shanon prreth si fillim, derisa ajo t fitoj m
shum besim
Kontrolloni aftsit motorike t Shanon dhe diskutojini shqetsimet tuaja me
prindrit. Nse sht e nevojshme, prindrit e saj mund t krkojn nj vlersim
t aftsive motorike nprmjet mjekut t tyre t familjes. Vshtirsit e dgjimit
dhe shikimit duhet gjithashtu t eliminohen
Shikoni libra pr makinat n situata grupesh t vogla ose individuale. Shanon
mund t inkurajohet t flas mbi makinat q ajo ka apo pr t cilat di dika

RASTI STUDIMOR 10
Nj fmij q kundrshton t luaj n lojra t organizuara apo

Beni ka shum dshir t luaj me lodrat dhe pajisjet n parashkoll dhe sht shum i
knaqur q ta kaloj kohn me shokt e tij duke prdorur mjetet me rrota t mdha. E
megjithat, kur nj i rritur afrohet te ai pr ta pyetur nse do t vij tek tavolina dhe t
bashkohet me lojn q po zhvillohet apo detyrat q po kryhen, ai refuzon ose bn nj
prpjekje me gjysm zemre dhe pas pak largohet nga grupi. Kjo po i krijon probleme
personelit sepse ata ndihen t paaft pr t vlersuar nivelin e ecuris s tij n lidhje me
kurrikuln pasi ai bashkohet me ta shum rall tek tavolina e shkrimit ose e matematiks.

Beni:
nuk sht gati pr t marr pjes n detyra t formalizuara. Sjellja e tij mund t
jet nj pasqyrim i nivelit t tij t prgjithshm t t kuptuarit
sht i ndrgjegjshm q detyrat e drejtuara nga t rriturit mund t jen shum t vshtira
pr t dhe, n vend q t shkoj dhe t dshtoj, ai preferon t mos marr pjes
nuk arrin t kuptoj se far po i krkohet t bj
sht msuar t bj at q do, kur ia do qejfi
mendon se detyrat jan t mrzitshme n krahasim me lodrat q jan prreth n parashkoll
nuk ka arritur nivelin e zhvillimit pr t cilin kto detyra jan hartuar
Strategjit:
Jepini Benit m shum koh pr t luajtur n nj mnyr t pastrukturuar dhe
gjithashtu pr t provuar m shum forma fizike t t luajturit prpara se ai t
ndihet gati pr t marr pjes n stile m formale t t nxnit
Udhzoni t rriturit prreth Benit q t prdorin nj gjuh m t thjesht kur
flasin me t, n mnyr q ai t ket m shum shanse pr t kuptuar fjalt kye
dhe si rrjedhoj edhe at q po i krkohet
Jepini Benit kufij dhe pritshmri t qarta dhe theksojini ato do dit. Atij mund
ti nevojitet q t ket nj nivel m t lart perceptimi t pritshmrive q t
rriturit n parashkoll kan pr mnyrat e sjelljes
Sigurohuni q detyrat t pasqyrojn nj kurrikul t gjer dhe t balancuar si dhe
eksperiencat e fmijve. Shkrimi dhe matematika mund t organizohen po aq
lehtsisht n mjediset e lojs n oborr dhe fmijt q kan vshtirsi t ulen n
tavolina shpesh japin rezultate m pozitive prjashta. Nse prfshihen n aktivitete
interesante prjashta, ka m shum mundsi q ata t ken m shum dshir t
mendojn rreth koncepteve themelore si masa, format, ngjyrat, gjatsia etj. Pr
shembull, nse Beni mund t vizatoj nj krmill dhe guaskn e tij n tabeln e
oborrit me shkums dhe ta krahasoj gjatsin e tij me at t krmillave t tjer q
jan mbledhur nga fmijt, personeli do t krijoj nj ide t mir pr nivelin e tij t
prgjithshm t t kuptuarit n fusha t ndryshme t kurrikuls.
Prgatisni nj Plan Edukimi Individual (PEI) pr Benin, n mnyr q t
prmirsoni aftsin e tij pr t marr pjes n aktivitete t udhhequra nga t
rriturit (shiko Shtojcn 1)

RASTI STUDIMOR 11
Nj fmij q luan gjithmon rolin e mamas n kndin e

shtpis
Viktorja ka shum dshir t vishet me kostume dhe t luaj n kndin e shtpis. Asaj i
plqen ti zgjedh vet fmijt me t cilt do t luaj dhe gjithmon ajo duhet t luaj rolin
e mamas. N fakt, sa her q luan kt loj, ajo insiston q t jet n komand dhe
dominon lojn. Nse nj fmij tjetr prpiqet t ushtroj ndonj lloj kontrolli, Viktorja
mrzitet shum dhe nuk arrin ta pranoj situatn. N disa raste, ajo ka ndrhyr n mnyr
fizike, p.sh. duke e shtyr fmijn tutje, pr t br t qarta ndjenjat e saj.
Viktorja :
sht duke luajtur rolin ashtu si e koncepton ajo sjelljen e mamas s saj
do t ket kontroll t plot mbi at q po bn dhe nuk i plqen pasiguria e t
mosditurit se far do t ndodh
ka nj personalitet dominues
mund t jet nj fmij shum i aft
ndoshta sht fmija e par e familjes dhe n shtpi i jepen shum prgjegjsi
mund t jet m e vogla e shtpis dhe sht duke prdorur situatn e
parashkolls pr t rregulluar balancn
Strategjit:
Jepini Viktorjas mundsin q t provoj intervale t shkurtra n t cilat dikush

tjetr sht mamaja. Ajo mund ta zgjedh vet se kush duhet ta luaj kt rol,
n kt mnyr do t vazhdoj t ket njfar kontrolli. Inkurajojeni at q ta
lejoj fmijn tjetr t bj maman pr nj periudh t caktuar kohe, p.sh.
derisa ora e rrs t mbaroj. M pas Viktorja mund t luaj prap rolin e
mamas pr t njjtn sasi t shkurtr kohe. Ajo duhet t inkurajohet q t
shpreh se far i plqeu nga eksperienca e t mosqenit mamaja
Inkurajojeni Viktorjan t luaj lojra t tjera n mnyr q aftsit e saj pr t
luajtur t zgjerohen
Inkurajojeni Viktorjan t zgjeroj rrethin e shokve
Sigurohuni q plani msimor i Viktorjas t jet sfidues dhe burimet stimuluese
pr t.
Lejojeni Viktorjan ti prdor aftsit e saj udhheqse n fusha t tjera t t
nxnit, p.sh. jepini asaj prgjegjsi t cilat inkurajojn dhe zgjerojn aftsit e
saj ndrpersonale, ose kanalizoni instiktet e saj t natyrshme pr t qen n
komand duke i dhn mundsi t ndihmoj t rriturit me detyra t dobishme
organizative
Bisedoni me Viktorjan q ajo t lr fmijt e tjer t luajn rolin e mamit dhe
jepini asaj arsyet prse kjo sht nj ide e mir

RASTI STUDIMOR 12
Nj fmij q nuk dshiron ti lr t tjert t luajn t njjtn

loj me t
Alkets i plqen t luaj me nj karroc fmijsh t caktuar dhe nj kukull. Asaj i

plqen t luaj me kto dy lodra pr shumicn e kohs. Ajo jo vetm q insiston t ket
t njjtn karroc dhe t njjtn kukull, por gjithashtu ka dshir q ta nxjerr kukulln
shtitje n t njjtin drejtim prreth oborrit. Nse nj fmij tjetr prpiqet t bashkohet
me t, Alketa inatoset shum, duke e shtyr fmijn tutje. Alketa i referohet ksaj
karroce t caktuar dhe kukulls si bebi im.
Alketa ndoshta:
ka nevoj pr sende q ta bjn t ndihet e sigurt
nuk ka karroca fmijsh dhe kukulla me t cilat t luaj n shtpi
ka aftsi pr t luajtur shum t limituara
nuk sht e knaqur t jet larg nga shtpia dhe nga mamaja e saj dhe kjo loj e
prsritur sht nj burim ngushllimi dhe sigurie
Strategjit:
Hiqini karrocat pr fmij nga prdorimi pr nj pjes t kohs

Inkurajojeni Alketn t luaj prkrah nj t rrituri i cili do t modeloj aftsit
pr t luajtur nprmjet lodrash t ndryshme
Vzhgojeni Alketn duke luajtur me lodra t ndryshme, veanrisht me pajisjet e
lojs s roleve, dhe prdorini ato pr tiu adresuar fushave t ndryshme q
kan nevoj pr ndihm
Bashkojeni Alketn me nj fmij tjetr q ka aftsi shum t mira pr t luajtur
dhe krijoni situata t tilla q t inkurajojn dhe zgjerojn interesat e Alkets n
lodra t tjera

RASTI STUDIMOR 13
Nj fmij q nuk arrin t pranoj humbjen e nj loje (mos u nxeh)
Sokolin duhet ta shohin duke fituar fardo q t jet duke luajtur. Kjo bhet shum e
dukshme kur luhen lojra m t organizuara si lloto ose mos u nxeh. Nse loja merr nj
kthes pak negative, p.sh. nse Sokoli duhet t kthehet mbrapsht kur e djegin n lojn
mos u nxeh dhe duhet t filloj nga e para me nj nga gurt, ai shpesh largohet nga
tavolina dhe kundrshton q ta vazhdoj lojn. Ndrsa, kur gjrat ecin n favor t tij, ai
e mbaron lojn me qejf.
Sokoli :
nuk sht i aft t prballoj asnj lloj kritike apo humbjeje
sht msuar q ti ec gjithmon e tija
e shikon do lloj kthimi mbrapa n mnyr shum t ekzagjeruar
ka vetvlersim shum t ult dhe ngatrron humbjen e lojs me nj fyerje
personale
nuk ka pasur rast t humbi ndonjher n jetn e tij dhe ka qen i mbrojtur nga
do gj negative
nuk arrin ta kuptoj plotsisht lojn
Strategjit:
Shpjegojani dhe, nse sht e mundur, demonstrojani lojn fmijve prpara se

t fillojn t luajn, duke prdorur nj gjuh shum t thjesht. Mos supozoni q
fmijt e din lojn apo e kuptuan at menjher
Shpjegojuni q ndonjher sht e nevojshme t bsh hapa mbrapa (si n lojn
mos u nxeh kur t djegin gurin) dhe q gjithmon ekziston nj mundsi pr t
fituar prap pik dhe q edhe njerzit e tjer do t bjn hapa mbrapa
Prdorni tregime shoqrore dhe loj me role. Kjo mund ta ndihmoj Sokolin q
t msohet me iden q ndonjher do t ndodhin edhe gjra negative dhe q
ekziston gjithmon mundsia pr ti prballuar ato
Kushtojini vmendje mnyrs se si Sokoli sillet n situata t tjera pr t par
nse kjo lloj sjelljeje sht pjes e nj modeli t prgjithshm sjelljeje. Nse kjo
sht e vrtet, vetvlersimi i Sokolit mund t jet i ult. (Shiko librin ton t
par Sjellja n Fmijrin e Hershme (Glenn et al. 2004)
Inkurajojeni Sokolin q t ndaj gjrat mbi t cilat ka kontroll nga ato mbi t
cilat nuk ka

RASTI STUDIMOR 14
Nj fmij q nuk arrin t luaj sipas rregullave t caktuara
Andi sht shum i knaqur t luaj me fmijt e tjer dhe ka tre djem me t cilt i plqen
t luaj n mnyr t veant. Por, sapo loja fillon t bhet intensive dhe gjthprfshirse
dhe sht e nevojshme t aplikohen rregullat, p.sh. Ti nuk je i lejuar t m kapsh kur un
jam mbrapa ksaj pems, Andi duket se i shkel rregullat me qllim. Gati gjithmon lojrat
prfundojn n sherr. Kur nj i rritur sht duke prezantuar rregullat e nj loje t realizuar
n tavolin, Andi shpesh e injoron kt dhe me qllim bn lvizje n t gjitha drejtimet q
atij ia ka qejfi. Edhe pse t rriturit prfundojn q ta prjashtojn nga loja, ai gjithmon bn
rrmuj t madhe pr kt.
Andi:
krijon nj dram me qllim sepse i plqen ti kushtojn vmendje
do q t jet vet n komand dhe nuk duron dot q t tjert t vendosin rregullat
e lojs
nuk arrin t kuptoj iden e ekzistencs s rregullave dhe prse ato jan t nevojshme
nuk sht msuar t ndjek rregulla t krijuara nga t tjert
sht msuar q ti dal e tija
ka kuptuar q, nse reziston pr nj koh t mjaftueshme, ather prfundimisht
do ti dal e tija
Strategjit:
Shpjegojini prse pr t luajtur disa lojra nevojiten rregullat

Inkurajojeni Andin q t krijoj vet disa rregulla pr lojrat t cilat t tjert do ti
ndjekin. Shokt e tij mund t bjn t njjtn gj dhe Andit pastaj do ti duhet q
t ndjek rregullat e tyre.
Bjani shum t qarta pasojat e t mosluajturit apo t mosrespektimit t rregullave
Flisni me Andin pr situatat n t cilat neve na duhet tu bindemi rregullave, p.sh.
n semafort e rrugs, dhe far do t ndodhte nse njerzit nuk do tu bindeshin
atyre

RASTI STUDIMOR 15
Nj fmij q nuk ka dshir t luaj prjashta
Ema gjithmon zgjedh t luaj brenda edhe pse ekziston nj politik e ders s hapur
n parashkolln e saj. Nse t rriturit i mbushin mendjen q t dal n oborr, ajo thjesht
rri n vend dhe si prfundim gjen mnyrn pr tu kthyer brenda. Ndonjher t rriturit
as nuk e vn re q sht kthyer prsri brenda. Ema sht nj fmij e gjall q t
gjith e duan, me nj humor t kndshm, dhe askush nuk arrin ta kuptoj zgjedhjen e
saj pr t luajtur gjithmon brenda.
Ema:
sht shum e interesuar n lodrat dhe pajisjet q ndodhen n dhomat brenda
nuk ndihet e sigurt prjashta
friksohet nga disa prej aktiviteteve prjashta
nuk dgjon apo shikon qart far ndodh prjashta
ndoshta nuk ka oborr n shtpi dhe sht msuar t luaj brenda
mund ta lidh qndrimin prjashta me nj eksperienc t keqe q ka kaluar
Strategjit:
Organizoni nj kontroll t dgjimit dhe shikimit t Ems

Mundohuni t gjeni se far e trheq Emn kaq shum n aktivitetet n
hapsirat e brendshme dhe far e bezdis kaq shum n aktivitetet prjashta.
Nse ka aktivitete apo pajisje t cilat jan t panjohura pr t, t rriturit duhet
q ti tregojn asaj prdorimin dhe ta inkurajojn q t marr pjes, si fillim pr
periudha t shkurtra kohe
N mnyr t rregullt, organizoni aktivitetet e preferuara t Ems n ambientet
prjashta. Ajo do t msoj q t bj nj lidhje pozitive me hapsirat
prjashta. N t vrtet, shum natyrshm, e gjith seanca mund t organizohet
jasht.

RASTI STUDIMOR 16
Nj fmij q luan vetm me nj fmij t caktuar
Jada luan vetm me nj fmij t caktuar n parashkoll. Nse ky fmij mungon,

ather Jada ulet vetm. Ajo bashkvepron me t rriturit dhe bashkohet n detyra t
ndryshme por nuk luan me fmijt e tjer gjat seancs s lojs s lir. Kur shoqja e saj e
veant sht n parashkoll, Jada nuk ka dshir q fmij t tjer t bashkohen me to.
Jada:
sht shum e pasigurt
mund t jet prbuzur nga ndonj fmij tjetr/grup fmijsh dhe tani i mungon
besimi pr t luajtur me t tjert
po prpiqet t mbaj njfar kontrolli mbi at q ndodh n parashkoll
nuk sht msuar t rrij me grupe t mdha njerzish
sht fmij i vetm
vjen nga nj familje shum e izoluar dhe nj shoqe e vetme i mjafton
Strategjit:
Prfshijeni Jadn n aktivitete me grupe t vogla (ku t jet vetm nj fmij

tjetr fillimisht) si nj element t zakonshm t dits dhe gradualisht rriteni
prmasn e grupit
Zbuloni interesat e Jads dhe prdorini pr ta prfshir at n punn n grup me
fmijt e tjer
Vreni Jadn n ift me fmij t ndryshm prgjat orve, n mnyr q ajo t
prballet me lloje t ndryshme karakteresh. Nse Jads i plqen t lidhet vetm
me nj fmij dhe t gjitha rrugt e mundshme jan eksploruar, ather ndoshta
kjo sht pjes e personalitetit t saj n kt moment
Zbuloni nse ndonj nga fmijt e tjer jeton afr me shtpin e Jads pr t
zgjeruar raportet e saj jasht parashkolls

RASTI STUDIMOR 17
Nj fmij loja e t cilit sht e prsritur
Almirit i plqen t luaj me makina dhe trena sa her q i jepet mundsia. Ai vetm sa i
shtyn makinat para dhe mbrapa dhe t njjtn gj bn me trenat, edhe pse ndonjher
prdor edhe shinat. Kur Almiri luan me topa, ai ka tendencn ti hedh kundrejt murit
dhe duket se i plqen zhurma e prplasjes n mur. Almiri shpesh przgjedh lodra dhe
topa q bjn zhurm. N mnyr t ngjashme, kur Almiri luan me triiklat, ai zakonisht
i prdor ato pr ti tundur para dhe mbrapa. N kndin e shtpis Almiri v t gjitha
pjatat n nj makin larse dhe pastaj thjesht i nxjerr t gjitha jasht. Ai shpesh prsrit
t njjtin proces. Kur t rriturit apo fmijt prpiqen t flasin me Almirin, ai i injoron ata
dhe shpesh shikon n drejtimin e kundrt ose n dysheme.
Almiri :
nuk ka shum lodra n shtpi
ka munges eksperience, veanrisht n lojn e roleve
vuan nga rregullimi i spektrit autist
Strategjit:
Vzhgoni Almirin nga afr dhe vendosni nse atij thjesht i mungon eksperienca
apo i nevojitet nj kontroll pediatrik
Modeloni aftsit e lojs dhe inkurajojeni Almirin, duke prdorur nj gjuh t
thjesht t fokusuar n fjal kye sa m shum q t jet e mundur
Prdorni ndihms figurativ kurdo q t jet e mundur pr t maksimizuar
aftsin e Almirit pr t kuptuar gjuhn
Bni vzhgime dhe vlersime pr sa i prket t kuptuarit t gjuhs dhe
koncepteve baz nga Almiri dhe merrni n konsiderat t rekomandoni nj vizit
tek terapisti i gjuhs dhe t folurit i cili mund t ndihmoj pr t qartsuar
nevojat e Almirit

RASTI STUDIMOR 18
Nj fmij q prfshihet n loj vetm nse drejtohet nga nj i

rritur
Xhena sht nj fmij e qet e cila bashkpunon me krkesat e t rriturve dhe

bashkohet me t gjitha aktivitetet n parashkoll. Megjithat, sht vn re se ajo i bn
t gjitha kto mbasi t ket marr udhzime nga t rriturit dhe asnjher nuk vepron n
mnyr spontane. Kjo veanti e sjelljes s saj sht edhe m e dukshme kur ajo del
prjashta dhe prgjat ors s lojs s lir. T rriturit gjithmon e gjejn at duke
ndenjur vetm dhe thjesht duke vzhguar fmijt e tjer. Kur asaj i drejtohet dikush e i
sugjeron t luaj me nj lodr t caktuar, ajo i bindet sugjerimit dhe luan si duhet.
Xhena:
sht nj fmij shum i qet q preferon t vzhgoj m shum se sa t marr
pjes
nuk ka qejf t vij n parashkoll por sht edukuar q tu bindet t rriturve
mrzitet nga aktivitetet dhe nuk arrin tu jap atyre nj kuptim
ska besim dhe mendon se sht m e sigurt t pres derisa ti krkohet q t
bj dika pr t mos br ndonj gabim
sht msuar t pres derisa ti thuhet pr t br dika dhe ndoshta mendon se
kjo sht mnyra e duhur e sjelljes
Strategjit:
Butsisht inkurajojeni Xhenn q t kuptoj se, kur e ndjen veten gati, sht e
lir t zgjedh cilindo nga aktivitetet q jan n dispozicion. Nse mendohet q
Xhena sht nj fmij shum i urt dhe i plqen t vzhgoj t tjert, ather
ajo duhet t lejohet ta bj kt si pjes e personalitetit t saj
Caktoni nj t rritur t besuar q t bj disa investigime t kujdesshme pr t
msuar nse Xhens i plqen t vij n parashkoll si dhe cilat jan interesat e
saj personale. Nse Xhena mundet ti tregoj t rriturit se far i plqen t bj,
ndoshta kto gjra mund t prfshihen n ort e msimit n mnyr q Xhena t
ndiej se mendimi i saj sht i rndsishm dhe se ka dika t mir pr ta pritur
me qejf.
Jini t mirinformuar mbi zhvillimin e aftsive t saj njohse dhe gjykoni nse
asaj i ofrohen sfida t mjaftueshme pr ti ngjallur interesin

RASTI STUDIMOR 19
Nj fmij q gjithmon krkon (mban prdore) nj t rritur

gjat lojrave prjashta
Tina gjithmon i ngjitet nga pas nj t rrituri duke i mbajtur dorn kur sht prjashta
dhe prpiqet q t rrij me at person gjat gjith ors. Kur fmij t tjer i afrohen dhe
i krkojn q t bashkohet me ta, ajo i ngjitet edhe m shum t rriturit, duke ia
shtrnguar dorn edhe m fort. T gjitha sugjerimet dhe inkurajimet nga personeli pr ta
prfshir Tinn n aktivitetet q jan duke u zhvilluar kan dshtuar.
Tina:
sht e friksuar nga pajisjet q ndodhen prjashta t cilat (i) duken shum t
ndryshme nga ato q ajo prdor brenda
mund t ket probleme t dgjimit dhe shikimit
nuk ka besim tek vetja pr t prdorur pajisje q jan m shum fizike
nuk ka eksperienc n aktivitetet prjashta mos banon n nj apartament q
nuk ka ndonj dalje n oborr?
sht porositur q t rrij patjetr me nj t rritur kur sht prjashta
krkon vmendje ndoshta ka nj bebe t re n shtpin e saj?
Strategjit:
Jini t ndrgjegjshm pr ndryshimin q kan hapsirat e brendshme me ato t

jashtmet. Aktivitetet q organizohen brenda n parashkoll duhet t jen t
ndrkmbyeshme me aktivitetet prjashta. Pr shembull, vizatimi nuk sht e
thn q duhet t realizohet vetm n ambientet e brendshme, shum leht mund
t transferohet n mjediset prjashta. N mnyr t ngjashme, prdorimi i
shkallve paralele mund t zhvillohet edhe n ambientet e brendshme. N qoft
se Tins i plqejn m shum aktivitetet ulur n tavolin, kto mund t ofrohen
edhe prjashta.
Gradualisht inkurajojeni Tinn q t luaj me lodra me rrota dhe pajisje m t
mdha n mnyr q personeli t ket mundsi t bj nj vlersim pr sa i
prket aftsive motorike t mdha dhe ekuilibrit t saj. Kjo duhet t bhet
fillimisht me ndihmn e t rriturve
Pyesni prindrit e Tins ose kujdestart e saj nse i kan br ndonj kontroll t
shikimit dhe dgjimit. Nse dgjimi dhe shikimi i saj jan normal, personeli
duhet ta inkurajoj q t zgjeroj prdorimin e pajisjeve duke ia prezantuar asaj
kto nj nga nj dhe duke theksuar se sa zbavits sht prdorimi i tyre. T
rriturit duhet t demonstrojn pr Tinn prdorimin e pajisjeve
Bashkojeni Tinn me nj shoqe e cila t luaj me t nj loj t re t ciln ajo
zakonisht nuk e luan, si p.sh. biikletat me dy shala.
Nse Tina ka nj bebe t re n shtpi, inkurajojeni q t flas pr motrn/vllain
dhe lavdrojeni at pr ndihmn q i jep mamit etj.

RASTI STUDIMOR 20
Nj fmij q mrzitet kur vihet prpara situatash t panjohura
Antoni sht katr vje e gjysm dhe i plqen shum t luaj dhe t marr pjes n
detyrat e parashkolls dhe duket se i japin knaqsi t gjitha aktivitetet q ofrohen.
Megjithat, nse ora ka disa ndryshime ose n dhom ndodhet nj i rritur q ai nuk e
njeh, Antoni fillon t qaj. Atij i duhet gjithmon njfar kohe pr tu qetsuar dhe
nevojitet nj nivel i lart mbshtetjeje nga t rriturit pr ta arritur kt. Kur Antoni arrin
t pushoj s qari, ai vazhdon sikur nuk ka ndodhur asgj por her pas here i afrohet
nj t rrituri pr tu siguruar. Antoni sht sjell n kt mnyr prej shum kohsh aq sa
t rriturit jan msuar me kt dhe tashm e presin nj sjellje t till prej tij dhe nuk u
bn m prshtypje. Mamaja e Antonit akoma telefonon institucionin rregullisht pr t
pyetur rreth sjelljes s tij.
Antoni:
ka msuar q kur qan merr si rezultat vmendje individuale
mund t jet vrtet i shqetsuar kur dika e papritur ndodh dhe mund t bj
nj lidhje me nj traum t mparshme
mund t reflektoj ankthe q i ka mamaja e tij
Strategjit:
Organizoni nj diskutim me maman e Antonit. Kjo mund t ofroj nj ide t

qart mbi far ndodhet mbrapa sjelljes s tij
Merrni n konsiderat edhe faktin q mund t jet e nevojshme mbrojtja e
fmijs
Paralajmrojeni Antonin kur e dini q do t keni nj vizitor ose kur parashikohet
t ndodh dika ndryshe nga rutina
Vazhdoni ta mbshtesni Antonin kur shqetsohet por mundohuni q ti kushtoni
gjithnj e m pak koh n t tilla raste. T rriturit mund t reduktojn
mbshtetjen e tyre n mnyr graduale dhe t presin q Antoni t filloj ti
prballoj kto situata me ndrhyrje minimale nga ana e t rriturve. Duhet vn
theksi n faktin se sa mir po ecn Antoni vetm dhe ti jepet atij nj shprblim
kur arrin tia dal mban pa t rriturit
Prdorni tregime rreth vizitorve dhe surprizave pr t nnvizuar aspektin pozitiv
dhe t knaqshm t ngjarjeve t papritura

RASTI STUDIMOR 21
Nj fmij q luan gjithmon me lodra foshnjash
Samanta sht katr vje dhe n parashkoll i plqen jasht mase t luaj me fmij m
t vegjl se vetja dhe gati gjithmon przgjedh aktivitete dhe lodra t projektuara pr
fmij m t vegjl ose edhe pr foshnja. Sa her q sht ora e lojs s lir, ajo
gjithmon shkon e zgjedh nga kutia q mban lodra t tilla si kubat dhe kutiat e formave.
Ndonjher Samanta przgjedh me qllim figurat me copa t nivelit fillestar, me katr
apo pes copa, dhe n mnyr t prsritur fillon e i v ato bashk. Personeli nuk ka
shqetsime pr progresin e Samants n fusha t tjera.
Samanta:
nuk ka besim t mjaftueshm n vetvete pr t provuar aktivitete t reja
ndihet e sigurt kur e di q do t jet n gjendje ti kryej detyrat me lehtsi
mund t mos ket br shoqri me fmij t s njjts mosh
mund t ket nj vlla/motr t vogl dhe luan me lodrat q i kujtojn shtpin
mund t mos ket pasur shumllojshmri lodrash kur ishte shum e vogl dhe po
i zbulon ato pr her t par
mund t ket vrtet frik nga dshtimi dhe przgjedh gjra t cilat e di q do t
jet e aft ti kryej me sukses
Strategjit:
Organizoni vzhgime t fokusuara pr t par se far gjrash Samanta

przgjedh, me k ndrvepron ajo dhe si
Krijoni mundsi q nj shoqe ta ndihmoj Samantn t integrohet me
grupmoshn e saj
Inkurajojeni Samantn t prfshihet n aktivitete m t prshtatshme pr
moshn e saj, fillimisht n grupe t vogla t fokusuara. Kjo mund t fillohet duke
prdorur nj lodr/pajisje q lidhet me aktivitetet e saj t preferuara por q
sht m e prshtatshme pr nivelin e aftsive t saj
Personeli duhet t nnvizoj gjrat n t cilat Samanta sht shum e mir, nse
asaj i mungon besimi, dhe ti jap asaj disa prgjegjsi n parashkoll
Jepini Samants t kuptoj q nuk ka problem nse dshton q t gjith
(duke prfshir edhe t rriturit) bjn gabime ose q, kur ne bjm dika pr
her t par, nuk sht aq e leht dhe mund t mos arrijm q me hern e par
ta bjm si duhet, dhe q kjo ndodh me t gjith. Ajo mund t ket nevoj q ta
shikoj kt fakt vet me syt e saj. Personelit mund ti duhet t sajoj situata
n t cilat ata bjn gabime dhe reagojn ndaj ksaj n nj mnyr t qet.
Ajo mund t ket nevoj t shoh njerz q prpiqen t bjn t njjtin aktivitet
disa her derisa t arrijn rezultate
Bisedoni me prindrit/kujdestart e Samants pr t msuar rreth preferencave
t saj n loj n mjedisin e shtpis.

RASTI STUDIMOR 22
Nj fmij q del nga kontrolli ose eksitohet jasht mase gjat aktiviteteve t furishme
Heri sht nj djal i shoqrueshm t cilit i plqen t prfshihet n t gjitha aktivitetet n

parashkoll. Ai sht nj fmij i sjellshm e i bindur i cili ndjek udhzimet dhe ka
vetbesim. Megjithat, sa her q organizohen aktivitete m shum fizike dhe t
vrullshme, Heri del nga kontrolli, sht shum i eksituar dhe duket se nuk arrin ti
dgjoj t rriturit q i japin udhzime mbi si duhet t sillet. Kjo ndodh veanrisht kur ka
aktivitete prjashta t cilat krkojn shum lvizje fizike. Zakonisht sht babai q e sjell
Herin n parashkoll dhe q vjen ta marr. sht vn re q, sapo Heri shikon babain, i
hidhet atij dhe t dy fillojn bjn mundje.
Heri:
i lidh ort aktive me nj lloj situate lirie t plot me shum pak kufizime n
sjellje
e sheh orn aktive si nj mundsi pr t shkarkuar energjin
mund t ket nj nivel shum t lart energjie dhe gjen mnyrn pr ta harxhuar
n aktivitetet fizike
mund t ket nj nivel t lart sheqeri n gjak
i lidh lojrat e rrmujshme me nj faktor t fuqishm argtimi
Strategjit:
Jini shum t qart lidhur me rregullat e sjelljes q duhen aplikuar gjat

aktiviteteve fizike dhe theksojini ato disa her prpara se aktiviteti t filloj. E
mira do t ishte q rregullat t paraqiteshin n nj form figurative. Heri mund t
ket nevoj pr nj libr rregullash t personalizuar
Shpjegojini atij q, edhe pse disa njerz e kan qejf lojn e rnd, jo t gjith e
plqejn at dhe pr disa njerz ajo sht e frikshme. Gjithashtu, disa njerz nuk
kan dshir q t shtyhen, t trhiqen etj.
Sigurohuni q aktivitetet e organizuara prjashta t mbulojn t gjitha aspektet e
kurrikuls dhe t mos fokusohen vetm n aktivitetet m fizike. N kt mnyr,
fmijt nuk do ta lidhin lojn prjashta me nj mundsi t kufizuar zgjedhjeje t
aktiviteteve
Bisedoni me prindrit e Herit pr sjelljen e tij pr t par nse ai sht njsoj n
shtpi. Nse ata n shtpi kan t njjtin problem, ather nj plan veprimi i
koordinuar midis familjes dhe parashkolls do t ndihmonte
Jepini mundsi Herit t luaj rregullisht prjashta por n aktivitete t qeta
Sigurohuni q Heri t dal prjashta dhe t kryej ushtrime fizike rregullisht dhe
bisedoni me prindrit e tij pr t kuptuar nse ushqehet me nj diet t
balancuar

RASTI STUDIMOR 23
Nj fmij q nuk arrin t pres radhn e vet
Milo prfshihet me dshir n t gjitha aktivitetet e organizuara n parashkoll. Aq i

plqejn, sa nuk duron dot derisa ti japin fjaln pr tu prgjigjur n seancat kur grupet
jan sbashku, shpesh duke u prgjigjur me z t lart prpara se i rrituri t ket
mbaruar s foluri. Gjat lojrave Milo e ka shum t vshtir q t pres derisa ti vij
radha dhe futet i pari pa u ln koh njerzve t tjer q t ndrhyjn. Milo vepron n
mnyr impulsive dhe duket se nuk mendon fare para se t bj dika. Kur prfshihet
n aktivitete fizike, Milo sillet n mnyr shum t rrezikshme duke u hedhur nga shkallt
paralele pa paralajmruar. Kur i trhiqet vmendja pr nj sjellje t till, Milo duket se
nuk arrin t kuptoj se far ka br gabim.
Milo ndoshta:
sht nj individ shum energjik i cili ka nevoj q ta drejtoj energjin e tij n
mnyr m efektive
nuk arrin t kuptoj rregullat shoqrore t sjelljes, p.sh. mbajtjen e radhs dhe
t qent i ndrgjegjshm q njerzit e tjer kan ndjenja q duhen marr n
konsiderat
nuk e ka t qart lidhjen midis veprimeve t tij dhe pasojave q ato sjellin
vuan nga ADHD (rregullim i mungess s vmendjes dhe i hiperaktivitetit)
Strategjit:
Bni nj list t sjelljeve q prbjn shqetsim

Kini parasysh shtjet e shndetit dhe t siguris q lidhen me sjelljen impulsive
t Milos
Rekomandojeni Milon tek nj pediatr pr t eliminuar mundsin e nj arsyeje
mjeksore pr sjelljen e tij
Aplikoni nj planifikim shum t mir t kontrollit t sjelljes. Milo mund t ket
nevoj pr nj plan sjelljeje n mnyr q personeli t jet i koordinuar n
punn pr ta menaxhuar at
Bjini t ditur Milos se cilat jan pritshmrit tuaja prpara se aktiviteti t filloj
Vlersojeni Milon kur ai demonstron sjellje t plqyera
Sigurohuni q Milo t prfitoj nga nj struktur e nj niveli t lart dhe nga nj
metod msimdhnieje e fort figurative
Bisedoni me Milon pr pasojat e llojeve t ndryshme t sjelljes q ai t jet i
ndrgjegjshm pr rezultatet e veprimeve t tij. Prdorimi i kukullave dhe i
tregimeve shoqrore mund t jen dy mnyra pr ta arritur kt
Prgatisni nj PEI pr Milon pr t ndihmuar aftsin e tij pr t pritur radhn
(shikoni Shtojcn 1)

RASTI STUDIMOR 24
Nj fmij q nuk arrin t prshtatet me sugjerimet e t tjerve

gjat lojs apo aktiviteteve
Lusi thjesht refuzon t marr pjes n lojrat nse fmij t tjer bjn sugjerime t cilat
nuk prshtaten me t sajat. N qoft se rregullat e Lusit nuk prkrahen, ajo e ka t
pamundur t vazhdoj t luaj. Lusi shpesh prfundon e mbuluar n lot nga zemrimi
kur nuk arrin ti dal e vetja dhe i duhet koh q t qetsohet. Ajo e ka shum t
vshtir q t pranoj q nuk mund t jet gjithmon e para apo ajo q ka br
vizatimin m t mir.
Lusi:
sht msuar ti ket situatat nn kontroll
ka dgjuar gjithmon ti thon q sht m e mir se fmijt e tjer n t gjitha
gjrat q bn
mund t jet fmij e vetme ose m e vogla e shtpis dhe, pr kt arsye, sht
e llastuar
ka kuptuar q, kur insiston pr gjrat ose qan, arrin at q do
Strategjit:
Jepini Lusit nj vlersim realist pr arritjet e saj. Pikat e saj t forta duhen
theksuar
Ndihmojeni Lusin t kuptoj q sht nj gj pozitive t dgjosh t tjert dhe q
t tjert kan gjra t vlefshme pr t thn. Tregimet shoqrore mund t vijn
n ndihm ose mund t prdoret koha n grup pr ta diskutuar shtjen n
mnyr anonime. Pr t msuar m shum rreth tregimeve shoqrore kontaktoni
shrbimet e kshillimit t parashkolls. Bibliotekat kan nj gam t gjer librash
q trajtojn subjekte specifike n disa fusha.
Jepini Lusit kontroll mbi at q po ndodh. Ajo mund t lejohet t zgjedh nj
shoqe q t bashkohet me nj grup q po luan nj loj t thjesht. Vendimi se
kush duhet t luaj e para mund t bhet nga i gjith grupi n mnyr q t gjith
fmijt t ken nj mundsi pr t komanduar. Kshtu (kur ekzistojn rregulla t
prcaktuara) Lusi do t ket mundsin t shoh avantazhet e puns n
bashkpunim. Fillimisht, nj i rritur duhet t mbikqyr dhe t orientoj fmijt,
nse sht e nevojshme, por i rrituri gradualisht duhet t trhiqet n mnyr q
fmijt t veprojn t pavarur.

RASTI STUDIMOR 25
Nj fmij q prdor shum dhun n loj
Billi sht nj fmij i vetmuar dhe n parashkoll zakonisht luan vetm. Ndonjher ai
arrin t prfshihet me fmijt e tjer por bashkohet n aktivitetet e tyre pa ia krkuar
njeri dhe pak a shum u imponohet atyre. Ai ka qejf t luaj me shtpin e kukullave
apo n kndin e shtpis. Personeli ka vn re q ai i prdor kukullat pr t luajtur
skena q kan shum dhun. Kukullat hedhin gjra prreth shtpis dhe prmbysin
mobiljet. Billi bn nj koment t vazhdueshm teksa luan dhe prdor t brtiturat pr t
ilustruar konfrontimet midis kukullave. Ai luan t njjtn loj n shumicn e kohs n
parashkoll dhe, kur persona t personelit mundohen t flasin me t, ai prgjigjet shkurt
dhe largohet t luaj me dika tjetr. Kur Billi luan me kukullat n kndin e shtpis,
sht vn re se ai sht shum i ashpr me to dhe i qllon rregullisht.
Billi:
shikon shum televizion dhe riprodhon ato q sheh
ka aftsi loje t kufizuara prandaj prsrit gjithnj t njjtn loj. Kjo mund t
reflektoj nj vones t prgjithshme t aftsis njohse
mund t jet duke kopjuar sjelljet e t rriturve q jetojn me t
ndoshta po mundohet tu jap kuptim gjrave q ka par duke i riprodhuar ato
n shtpin e kukullave
Strategjit:
Kontrolloni aktivitetet e Billit nga afr dhe mbani shnime t t gjitha fakteve
Mund t ekzistojn shtje q kan t bjn me mbrojtjen e fmijs
sigurohuni q t gjith n personel i njohin procedurat pr t tilla raste
Sigurohuni q Billi t prfshihet n nj gam t gjer aktivitetesh nse personeli
mendon se ai ka aftsi t kufizuara t t luajturit. Burimet duhen planifikuar me
shum kujdes duke marr parasysh kushtet specifike t Billit
Monitoroni nga afr ecurin e prgjithshme t Billit n kuadrin e kurrikuls
Diskutojini kto shqetsime me prindrit/kujdestart e Billit.

KAPITULLI 3
Aftsit pr t luajtur
Zhvillimi i aftsive pr t luajtur
Zhvillimi i lojs me imagjinat
Loja pozitive nj program pr fmijt me
aftsi t pakta sociale
Kapitulli 3: Aftsit pr t luajtur 41

Zhvillimi i aftsive pr t luajtur
Fmijt kan nevoj t zhvillojn nj gam aftsish pr t prdorur eksperiencat e lojs
n maksimum. Kjo mund t konsiderohet n gjasht fusha dhe prgjithsisht, nevojitet t
arrihet nj zhvillim i balancuar n seciln prej tyre. Gjasht fushat jan:
Fusha shoqrore ku fmija shfaq interes pr njerzit e tjer dhe fillon t zhvilloj
ndjeshmrin pr t tjert
Komunikimi ku fmija dshiron t komunikoj nprmjet komunikimit verbal dhe
jo-verbal
Aftsit motorike t vogla ku fmija zhvillon koordinimet e vogla motorike dhe
shkathtsin
Aftsit motorike t mdha q lidhen me lvizshmrin dhe qndrimin e trupit
Aftsit e t menduarit dhe imagjinats t nevojshme pr lojrat me simulim
Vmendja ku fmija zhvillon prqendrimin dhe vmendjen e fokusuar
Mund t jet shum e dobishme t prdoren tabelat e mposhtme si nj list kontrolli

pr t vlersuar pikat e forta t fmijve si dhe fushat n t cilat ata mund t ken nevoj
pr mbshtetje n mosha dhe faza t ndryshme
Fazat e zhvillimit pr aftsit shoqrore dhe t komunikimit

Mosha mesatare Aftsit shoqrore Aftsit e komunikimit
0 6 muajshe Fmija zhvillon ndjenjat e siguris dhe Fmijs i plqen t shoh fytyra dhe
besimit nse i ofrohen metoda t fillon t prdor shprehjet e fytyrs. I
rregullta plqejn tingujt qetsues.
6 18 muajshe Fmija fillon t njoh vetveten si nj Fmija fillon t belbzoj. Arrin t imitoj
person i veant. Fillon t dalloj q tinguj dhe gjeste. Shpesh lshon tinguj
disa veprime prodhojn pasoja. I edhe vet.
plqejn vjershat e prsritura si dhe t
parashikoj veprimet.
18 muajshe 3-vjeare Loja paralele. Do t luaj prkrah Bashkohet n recitime vjershash dhe
fmijve t tjer. Mund t filloj lojn me kng me veprime. I plqen prsritja e
t rriturit duke i uar nj t rrituri ndonj prrallave. Di t thot emrat e figurave
lodr. Mund t drejtohet tek aktivitetet dhe t nxjerr tinguj duke imituar, p.sh.
nga nj i rritur dhe t marr pjes n to. kafsht. Mund t flas pr veprimet.
3 4-vjeare Bashkohet me grupe. Merr inisiativn t Di fjalt e kngve dhe vjershave dhe
krijoj kontakte me fmijt e tjer dhe mund t kndoj pa ndihm. Mund t
luan me t tjert. bisedoj pr nj objekt apo ngjarje edhe
nse nuk ndodhet atje.
4 5-vjeare Loj n bashkpunim mund t luaj Komunikim reciprok dhe

duke ndjekur rregullat dhe mund t bashkbisedim. Di t mbaj radhn kur
hartoj rregulla edhe vet. bashkbisedohet.

Mosha mesatare Aftsit motorike t vogla Aftsit motorike t mdha
0 6 muajshe Rrotullon kokn dhe duart duke ndjekur Zhvillon kontrollin e koks. Kthen kokn n
muzikn ose lvizjet. I plqejn plcitjet drejtimin e zhurmave ose lvizjeve. Mundet
dhe lodrat lvizse t rrij ulur.
6 18 muajshe Eksploron duke prdorur gojn. sht i Mund t ulet pa ndihm. Mund t rrij n
interesuar pr ambientin dhe eksploron kmb dhe t lviz prreth mobiljeve. Ka
at. Krijon tinguj duke prplasur objekte lvizshmri t pavarur.
18 muajshe 3-vjeare Mund t luaj lojn Tah. I plqejn Preferon t luaj prjashta ose n dysheme.
lodrat me shkak dhe pasoj. Fillon t Prfiton nga nj karrige ndihmse me krah
njoh sendet q jan t njjta dhe ti afr tavolins pr tu prfshir n kohn e
klasifikoj ato. I plqen t luaj me rr ngrnies dhe aktiviteteve. Thast me fasule
dhe uj. mund t ndihmojn
3 4-vjeare I plqejn aspektet krijuese p.sh. gatimi, Loj aktive i plqejn shkallt paralele dhe
plastelina dhe ngjitsat. pajisjet si dhe lodrat me pedale/q shtyhen/t
Mund t bj figura me copa cilave mund tu hipsh. Nse prpiqeni t
inkurajoni aktivitete n grup n kohn e rrethit,
nj thes fasulesh mund t hyj n pun
4 5-vjeare Mund t ndrtoj me lloje t ndryshme I plqejn aktivitetet e zhvilluara prtok.

pajisjesh ndrtimi ka prfshin aftsit e Aktivizohet m mir i ndihmuar nga nj
vogla motorike karrige ndihmse me mbshtetse pr
aktivitetet n tavolin

Mosha mesatare Loja me simulim Vmendja tek detyrat
0 6 muajshe Reagon ndaj zhurmave dhe lvizjeve Reagon ndaj tingujve t rinj ose stimulit t
q sheh lvizjeve
6 18 muajshe Nxit veprimet e t tjerve. I prsrit Preferon zgjedhjen e vet pr aktivitetet dhe
ato edhe vet, p.sh. ushqen arushin. mund t prfshihet totalisht. Mund t ket
vshtirsi n ndjekjen e aktiviteteve t
18 muajshe 3-vjeare Prdor arushat dhe kukullat pr t sht i aft t ndjek aktivitete t udhhequra
realizuar veprimet. Jan t dukshme nga t rriturit. Ka nevoj pr prezencn e t
n loj sendet simuluese, p.sh. rriturve pr t ruajtur prqendrimin. Fokusohet
prgatitja e ajit dhe filxhani pr t pir n nj aspekt t vetm gjat nj kohe t
duke prdorur filxhan lodre caktuar dhe mund t prfshihet totalisht.
Ndryshimi i objektit t vmendjes mund t
krkoj udhheqjen e nj t rrituri.
3 4-vjeare Mund t prdor lodra dhe sende pr Nuk shprqendrohet m aq lehtsisht nga
t vn n sken ngjarje t ndodhura detyrat e drejtuara nga t rriturit.
gjat kohve t fundit. Prfshihet Mund ta zhvendos vmendjen nga nj
totalisht n lojn imituese si sht aktivitet n tjetrin. Ka nevoj t ndaloj
kndi i shtpis, brja e pazarit etj. aktivitetin pr t dgjuar udhzimet.
4 5-vjeare Prdor imagjinatn e tij pr lojrat me Mund t kryej nj detyr dhe t dgjoj
role, si p.sh. shtojzovallet, bajlozt etj. udhzimet n t njjtn koh

Zhvillimi i lojs me imagjinat
Kjo sht nj fush q krkon vzhgim nga afr sepse mund t na jap informacion t
nj cilsie t lart rreth fmijs. N fazat e hershme t lojs, fmijt imitojn veprimet e
t tjerve, veanrisht nse inkurajohen q ta bjn kt. Duke ndjekur kt faz duhet
t kihen parasysh dy stade kryesore:
Stadi 1 n t cilin fmija prdor sendet reale si simbole dhe objekte skenike. Ky sht
nj nivel konkret i lojs dhe mund t prfshij eksperienca vetm dhe me t tjer.
Shembuj t ktij stadi jan:
ushqimi i kukulls apo arushit duke prdorur nj shishe lodre
brja e dreks duke prdorur pjata dhe ushqim plastik
shtitja e arushit n karroc
prgatitja e nj liste t rreme pazari duke prdorur letr dhe laps
shtyrja e makinave prej lodre prgjat nj trajektoreje
Stadi 2 n t cilin zhvillohet nj nivel m abstrakt i lojs
Ka dy lloj shembujsh pr kt stad:
1. Fmija hyn n situata imagjinare pa pasur lodra apo sende, si:
bn nj got aji duke prdorur vetm veprimet
bn sikur ndodhet n nj makin dhe i jep asaj
bn dhe ha nj kek imagjinar
largohet me vrap pr ti shptuar nj bajlozi imagjinar apo ndonj prbindshi tjetr
hap nj der dhe hyn brenda duke prdorur vetm veprimet
2. Fmija u jep sendeve ose njerzve funksione t tjera, si p.sh.:
nj arush, kukull apo fmij tjetr mund t bhet bebja ose prindi
kur luajn dyqanesh, mund t bhen shits ose blers
kur luajn spitalesh, mund t bhen doktor ose infermier
mund t bhen zjarrfiks, polic ose engjj duke prdorur kostumet q ka kopshti
duke prdorur kukullat ose lodrat, mund t shndrrohen n personazhe t tjer
Shumica e fmijve i kalojn kto stade n mnyr natyrale. Por disa
fmij kan nevoj pr mbshtetje n zhvillimin e lojrave t Stadit 2.
Nse nj fmij duket se ka ngelur n Stadin 1, ai mund t ket nevoj
pr nj demonstrim t aktiviteteve t Stadit 2 n mnyr q t mund ti
kopjoj ato si fillim dhe m pas t marr pjes n lojrat. Do t jet
gjithashtu e rndsishme t vrehet nse fmija n Stadin 1 sht i
prfshir kryesisht ose vetm n lojra q luhen vetm apo sht i
aft t bashkohet n aktivitete me fmijt e tjer.
Nj vzhgim nga afr i lojrave simuluese mund t vjel
informacione shum interesante. Disa fmij duken totalisht t
thithur n aktivitetet e tyre por, kur vzhgohen m me kujdes, ata
thjesht jan duke vn makinat dhe trenat n radh ose duke
mbushur dhe zbrazur lavatrien n kndin e shtpis. Ky lloj
vzhgimi sht veanrisht i rndsishm pr tu prdorur si
informacion pr fmijt q duket se kan vshtirsi n fushat e
komunikimit shoqror ose mund t ken vshtirsi emocionale.
Disa nga kta fmij mund t mos jen gati pr tu prfshir n
disa nga aktivitetet dhe, edhe pse mund t inkurajohen q t
imitojn, ata mund t mos jen n gjendje ti prdorin kto aftsi

me forcat e tyre. Mund t nevojiten kshilla t mtejshme nga Specialisti i Zons pr
Koordinimin e Nevojave t Edukimit (SENCO) ose nga nj psikolog edukimi mbi
mnyrn m t mir pr ti mbshtetur kta fmij.
Loja pozitive nj program pr fmijt

me aftsi t pakta sociale
Shumica e fmijve prshtaten shum mir n ambientet e fmijris s hershme
disave u duhet pak m shum koh dhe mund t kalojn nj faz gjat s cils jan
shum t turpshm apo qajn shpesh, ndrsa t tjert krcejn n dhom me besim n
vetvete q ditn e par. Ky fakt varet shum nga eksperiencat e tyre prpara se t hynin
n erdhen apo kopshtin tuaj. Nse ata kan patur q m par eksperienca loje me
fmijt e tjer, kan qen n shtpit e njerzve t tjer, kan dal n park dhe kan
zbuluar knaqsin dhe grackn e shilarsve e rrshqitseve dhe kan msuar se si t
prshtaten me ndarjen e lodrave me vllezrit dhe motrat, ather kta fmij ndoshta
do t prshtaten shum mir me shumicn e situatave t parashkolls.
Megjithat, her pas here ka fmij q regjistrohen n erdhen/kopshtin tuaj dhe
duket se nuk arrijn t kuptojn rregullat dhe rutinat si t tjert. Ndonjher fmijt
trhiqen brenda vetes ose bhen qaraman dhe kan nevoj pr shum lajka dhe pun
bindse q t bashkohen me t tjert. Ata mund t hezitojn edhe t hyjn n dhom
apo t dalin jasht n oborr. Kta fmij kan nevoj t trajtohen n nj mnyr
delikate dhe tu lejohet t kalojn koh thjesht duke ndenjur e duke vzhguar se far
ndodh. N t shumtn e rasteve, kta fmij t ndrojtur jan t aft q ti kaprcejn
kufizimet q kan nse u jepet nj shans.
Individ t tjer mund t sillen n mnyr shum t egr apo edhe agresive, duke
rrmbyer lodrat dhe duke hedhur rr, duke thirrur dhe duke przn t tjert nga
hapsira e tyre dhe duke kundrshtuar t gjitha prpjekjet q bhen pr tua
zhvendosur atyre vmendjen nga t shkaktuarit e shamatave prreth. Ky mund t jet
nj problem i madh veanrisht n hapsirat prjashta ku sht m e vshtir pr t
rriturit q t kontrollojn nga afr gjithka q ndodh. Fmijt mund t ken vshtirsi n
hapsirat prjashta pr shum arsye. Kto arsye mund t prfshijn edhe mungesn e
eksperiencs, sasin e madhe t aktiviteteve t ofruara q atyre mund tu duket
mbingarkuese, vshtirsit pr t kuptuar se far pritet prej tyre ose ndoshta
vshtirsit e lidhura me rregullimet e spektrit autist (ASD). Cilado qoft arsyeja, nse
kjo lloj sjelljeje vazhdon, dhe veanrisht nse kta fmij jan gati pr t hyr n
sistemin e prgjithshm shkollor, do t ishte e dobishme prgatitja e nj programi t
planifikuar ndrhyrjeje pr t adresuar kto probleme. Nj program aktivitetesh me t
gjitha hollsit dhe elementet kohore, q v n shnjestr aftsit specifike dhe
organizohet n baz ditore dhe javore pr nj numr t caktuar javsh, mund ta
ndihmoj fmijn t zhvilloj aftsit e duhura pr t kaluar nj koh t kndshme dhe t
suksesshme. Nj program i till do t ofroj gjithashtu informacion shum t vlefshm
mbi nevojat e fmijs i cili mund ti kalohet shkolls. Loja Pozitive sht nj nga
programet e testuara dhe provuara nga vet ne.

Prgatitja e programit
Kur punoni me fmij shum t vegjl t cilt po kalojn vshtirsi, metoda pak dhe
shpesh sht zakonisht m e mira. Gjithashtu, sht esenciale q t gjith ata q jan
n kontakt me fmijn t prfshihen totalisht n program. Kjo do t filloj me takimin
me prindrit/kujdestart pr ti angazhuar ata me programin. Nj mbledhje miqsore
por profesionale duhet organizuar pr tu shpjeguar familjarve shqetsimet tuaja mbi
nevojat e fmijs dhe pr t diskutuar ndrhyrjet q ju propozoni. Ata duhet t ftohen
q t ofrojn ide pr t mbshtetur programin n shtpi. Kto lloj intervistash mund t
jen t vshtira sepse shumica e prindrve thjesht shpresojn q fmijs s tyre do ti
kaloj kjo faza e t shtyrave dhe rrmbimit t lodrave duke u rritur. Prandaj sht shum
e rndsishme q prindrit/kujdestart t mbahen t informuar pr t gjitha hollsit e
ecuris s fmijs s tyre. Kjo duhet t filloj q nga futja e fmijs n parashkolln tuaj
n mnyr q ata t mos befasohen nga fakti q fmija i tyre ka nevoj pr mbshtetje
ekstra. Nse sht e prshtatshme, prindrve mund tu jepet nj tabel e thjesht pr t
ngjitur yjet t ciln mund ta vn tek dera e frigoriferit pr t inkurajuar sjellje t mir
dhe bashkvepruese edhe n shtpi. N kt mbledhje fillestare sht e rndsishme t
vendoset nj dat pr rishikimin e ecuris s fmijs n fund t programit gjashtjavor.
Fmija mund t ket br prmirsime t konsiderueshme gjat gjysms s semestrit,
por kto mbledhje rishikuese mund t prdoren pr t diskutuar ndonj ndrhyrje t
mtejshme e cila mund t jet e nevojshme.
Gjat ndrtimit t programit do t ndihmoj shum realizimi paraprak i nj vzhgimi
formal t fmijs duke prdorur nj tabel vzhgimi t ngjashme me at t ofruar n
Shtojcn 1. Kto vzhgime, t realizuara pr 10 deri n 15 minuta do her, n pjes t
ndryshme t ors s msimit dhe t lojs, mund t ndihmojn pr t treguar se n
fusha ndodhin problemet. Gjithashtu, do t ndihmoj pr t identifikuar fmij t tjer
q mund t prfitojn nga prfshirja n kt program ose ata fmij q mund t
prfshihen si modele t mira sjelljeje.
Duhet identifikuar si i rrituri kryesor apo shprndarsi i programit nj antar i
personelit me eksperienc. Ktij personi duhet ti lihet, pr t paktn 45 minuta do
jav, pr t gjashta javt e programit, prgjegjsia e drejtimit t tij dhe e sigurimit t
vazhdimsis n prgjithsi dhe n baz ditore. Shum shpesh nj fmij do t sillet mir
gjat orve t strukturuara 45 minutshe t msimit por do ta ket t vshtir ti
prmbahet mbajtjes s radhs apo t folurs me edukat gjat momenteve t tjera t
javs. sht e rndsishme q i gjith personeli t jet informuar mbi far po
implementohet n mnyr q edhe ata t jen n gjendje ta prforcojn programin n
or t tjera t dits. Do t ishte vrtet shkatrruese pr suksesin e ktij programi nse,
pr shembull, objektivi i ksaj jave do t ishte i fokusuar n prdorimin e prbashkt t
lodrave por, n mnyr t pavmendshme, nj antar i personelit do t rrinte indiferent
kur fmija do t rrmbente lodrat dhe do t shtynte fmijt e tjer pa i rikujtuar atij
rregullin q ne i ndajm lodrat me t gjith.
Objektivat tipike pr t adresuar sjelljet e ndryshme t fmijs gjat programit mund
t prfshijn:
t lejoj q nj fmij tjetr t luaj prkrah me t (pa e shtyr)
t luaj pa rrezikuar n oborrin e kopshtit
t pres radhn, pr shembull pr t marr lopatn (me nj t rritur)
t pres radhn pr prdorimin e pajisjeve (me nj fmij tjetr)
t kthehet brenda sapo ti krkohet

t prdor tonin e duhur t zrit pr jasht dhe pr brenda
t ulet qetsisht gjat kohs s zemrs
t lr t tjert t dgjojn nj tregim (pa thirrur)
Kur vendosen objektivat, sht e rndsishme q ato t jen sa m specifike q t jet
e mundur. T luajturit pa sherr sht shum i prgjithshm pr tu matur. Ndarja e nj
lodre pr nj periudh kohe t caktuar (nga nj minut do her deri n, le t themi,
dhjet minuta) do t ishte shum m e dobishme si prov e ecuris s fmijs. Do t jet
e nevojshme t mbahen shnime t thjeshta pr ecurin t cilat do t ofrojn prova
lidhur me cilat pika t programit kan qen m shum dhe m pak t suksesshme. do
fmij sht nj individ, por ndjekja e nj sr aktivitetesh baz gjat programit do ta
bj m t leht ofrimin e ndrhyrjeve t ngjashme pr fmij t tjer n t ardhmen.
Mbasi t jen realizuar intervistat me prindrit, informimi i personelit dhe prcaktimi i
objektivave, mund t filloj implementimi i programit. T gjitha ambientet e fmijris s
hershme jan t ndryshme, por nj shembull plani sht dhn m posht.
Shembull programi
Java e Par
do or, i rrituri kryesor e merr fmijn pr dore dhe e drejton n zonn e aktivitetit t
przgjedhur, duke mbledhur dy ose tre fmijt e tjer q do t jen bashk me t n
kt aktivitet dhe, n t njjtn koh, duke shpjeguar q ne luajm pa u vrar n
kopshtin ton dhe duke i treguar fmijs se far do t ndodh m pas, p.sh. Sot ne do
t luajm me rr sbashku me Xhoin dhe Anin. Shpjegojini qart sjelljen q ju prisni
prej tij: Un dua q ti t luash pa rrezikuar dhe ta mbash rrn n tabaka pastaj mund
t vazhdosh me lojn tnde t preferuar.... Duke pasur nj list aktivitetesh t
paravendosura t cilat jan diskutuar m par me prindrit dhe t gjith t rriturit e tjer
t prfshir, sht e mundur q t gjith t diskutojn me fmijn, q n fillim t dits, se
far do t ndodh. Nj mats kohe i madh mund t jet i dobishm pr t ndihmuar
fmijt t fokusohen (p.sh. Kur e gjith rra t ket rn posht, ather mund t
shkojm n aktivitetin tjetr.).
Mbasi fmija t ket luajtur pa rrezikuar pr numrin e minutave t paracaktuar (dhe
ky numr mund t ndryshoj nga nj fmij tek tjetri disa mund t jen t paaft t
menaxhojn m shum se rreth dy minuta do her), ai duhet t ftohet q ti marr
dorn t rriturit dhe t zhvendoset pa zhurm n aktivitetin tjetr. Disa fmijve mund tu
vij n ndihm t merren prdore dhe t bjn nj shtitje prreth oborrit teksa i rrituri u
tregon me gisht shembuj t t luajturit t lumtur dhe n bashkpunim, p.sh. Shikoji
Xhonin dhe Ahmedin ata po knaqen duke luajtur sbashku me motoikletn dhe
secili ka radhn e vet.
sht e rndsishme q do seanc e programit t ndjek t njjtin model n mnyr
q t vendoset nj rutin q nga fillimi:
1. Rikujtimi i rregullave prpara se t filloj aktiviteti (p.sh. ne luajm pa u vrar
dhe asnjher nuk i qllojm t tjert)
2. Aktivitete t shkurtra me t rriturin kryesor dhe dy apo tre fmij t tjer, duke
inkurajuar diskutime rreth lojs pa dmtime dhe duke i prdorur lavdrimet si
duhet: M plqen shum se si ti po pret q Ani t mbush kovn e saj...
3. Nse sht e nevojshme, nj shtitje prreth zons dhe nj bised rreth
aktivitetit duke i treguar me gisht shembuj t sjelljeve t mira t fmijve t tjer

4. Nj aktivitet t dyt n t cilin fmijs do ti duhet t ndaj pajisjet dhe t pres
radhn e tij. Shpesh sht nj ide e mir q, pr ta br kt loj m efektive, t
siguroheni q pajisjet nuk jan t mjaftueshme q do fmij t mund t ket t
vetn, n mnyr q ata t detyrohen t praktikojn t krkuarin, sigurimin e
pajisjeve pr njri-tjetrin, dhe t msohen q t ndajn n mnyr t barabart
dhe t drejt.
5. Nj kng apo vjersh n grup pr t mbyllur orn
6. Kthim n zonn kryesore t aktiviteteve
Ambientet e fmijris s hershme variojn shum nga njri-tjetri por t gjith kan
nj pushim apo koh pr ushqim. Do t jet pozitive pr fmijn q punonjsi
kryesor t ulet me t dhe t bisedoj edhe mbi rregullat e kohs s pushimit.
Java e Dyt
Gjat javs s dyt t programit, i rrituri kryesor mund t doj t prezantoj nj fmij
tjetr n program pr t luajtur prkrah fmijs q sht n objektiv, duke u siguruar q
ata i din emrat e njri-tjetrit. Fmijt q kan paraqitur vshtirsi n lojn n bashkpunim
me t tjert shpesh duket se kan probleme pr t msuar emrat e fmijve t tjer dhe
mund t jet nj ndihm pr zhvillimin e aftsive t tyre shoqruese nse ata inkurajohen q
ti drejtohen njri-tjetrit me emr (n vend q thjesht ta prekin njri-tjetrin me dor pr ti
trhequr vmendjen). Edhe pse qllimi i javs sht inkurajimi i fmijve pr t luajtur dhe
pr t folur n mnyr bashkpunuese prkrah njri-tjetrit, n fillim t javs i rrituri duhet t
rrij afr ose ndrmjet fmijve pr t zbutur ndonj mosmarrveshje dhe pr t mos i ln
t inatosen. Formati i programit n Javn e Dyt ngelet i njjt me at t Javs s Par,
duke prdorur do aktivitet q ofrohet at jav. Me m shum fmij q luajn sbashku
bashkbisedimet dhe prdorimi i fjalorit do t rriten. Megjithat i rrituri duhet t sigurohet
q fjal t tilla si i barabart, ndarje, i mir, radha, pa rrezik etj. prezantohen n
mnyr t dukshme. N ambientet e fmijris s hershme, katr fmij n grup sht
mbase idealja por, n varsi t nivelit t aftsive shoqrore t fmijve, mund t jet e
mundur q t keni gjasht fmij q punojn prkrah njri-tjetrit.
Java e Tret
Nse t gjith fmijt kaluan mir me njri-tjetrin prgjat javs s dyt dhe t gjith duket
se prfituan nga loja sbashku, do t ishte nj ide e mir q t mbahej i njjti grup fmijsh
prgjat gjith programit. Por, n t kundrt, nse i rrituri ndjen se prfshirja e nj fmije
tjetr q mund ti shtohet grupit ose t zvendsoj njrin nga shokt mund t jet nj ide
e mir, ather ky sht momenti m i prshtatshm pr ta br kt ndryshim.
Nga fundi i Javs s Tret mund t bhet shum e qart nse ky ndryshim ka sjell
ndonj efekt. Nj vzhgim i shkurtr dhe formal duke prdorur t njjtn tabel si m par
mund t ndihmoj pr t par nse jan realizuar prmirsime t rndsishme apo ka nj
munges t tyre totale. Nse ka pasur prmirsime t vrteta, ather mund t vazhdohet
me pjesn e dyt t programit. Megjithat, nse duket q fmija ka akoma vshtirsi t
theksuara edhe n shoqrizimin vetm me nj fmij tjetr, ather t gjith t rriturit duhet
t mblidhen pr t diskutuar se cila do t jet mnyra m e mir pr t ecur prpara.
Vendosja e nj t rrituri pr t punuar prkrah fmijs mund t ket sjell gjithashtu
identifikimin e t tjera vshtirsive q disa fmij mund t jen duke kaluar. Mund t dalin

n pah probleme me emrat e ngjyrave, nj koordinim i dobt i syve dhe duarve ose vshtirsi
me gjuhn shprehse dhe perceptuese. Prsritja e Javs s Par, t Dyt dhe t Tret
mund t jet mnyra m e mundshme pr t vazhduar programin.
Java e Katrt
Disa her nuk sht e mundur t mbahet i njjti person nga personeli q t punoj gjat
gjith programit do jav. Nse persona t ndryshm do t prfshihen pr t drejtuar
programin, kjo mund t ndihmoj duke na pajisur me t dhna t vlefshme mbi nivelin e
adaptimit t fmijs me ndryshimet. Prgjat Javs s Katrt nj ndryshim i planifikuar i
t rriturit kryesor mund t prfshihet n program dhe mund t mbahen shnime mbi aftsin
e fmijs pr t prballuar kt ndryshim.
Java e Katrt sht koha n t ciln i rrituri duhet t trhiqet paksa nga t qent pjes
e grupit dhe tu lejoj fmijve t gjenerojn bisedat e tyre duke i dhn atij mundsin t
bj disa vzhgime dhe t shoh se si po zhvillohen ndrveprimet shoqrore. I rrituri
megjithat duhet t qndroj pran, n mnyr q t ket mundsi t ndrhyj dhe tu
kujtoj fmijve rregullat, ti mbaj ata t fokusuar tek detyrat dhe t eliminoj do mundsi
pr znka apo mrzitje q mund vij nga bashkbisedimet e fmijve. Fjalt m shpesh t
prdorura duhet t jen akoma pa rrezik, ndarje, radha, shoku, i mir etj. Kur i
rrituri przgjedh aktivitetet, sht e nevojshme q t sigurohet q, t paktn pr nj pjes
t kohs, fmijt t mos ken lodra t mjaftueshme pr secilin, n mnyr q t detyrohen
t gjejn nj marrveshje pr ndarjen e lodrave ndrmjet tyre, pa pasur domosdoshmrisht
t rriturin q ta bj kt pr ta. Aftsia pr t br marrveshje dhe koncepti i barazis
dhe drejtsis do t jen t rndsishme pr ta kur t kalojn n shkolln e prgjithshme
ku ka m pak t rritur prreth q i zgjidhin gjrat. Kjo nuk sht e leht pr shum fmij
dhe i rrituri mund t diskutoj me ta mundsin: far do t ndodhte nse ...? prpara se
t dalin n oborr. Matsi i madh i kohs prej rre mund t ndihmoj shum kur diskutohet
barazia dhe radha.
Formula baz e programit n Javn e Katrt mbetet e njjta por prfshin aktivitete m
ambicioze t tilla si brja e kekut ose kremosja e biskotave pr ti ndar me t tjert n
parashkoll. Edhe detyra si organizimi i ndarjes s lngjeve dhe biskotave pr t gjith
parashkolln ose dhnia e ndihms pr t hequr rrmujat mund t ndrmerren, t
mbikqyrura nga afr prej t rriturit kryesor.
Java e Pest
N javn e Pest, nse fmijt jan duke bashkpunuar mir dhe i jan prgjigjur si duhet
programit i cili thekson t priturit e radhs dhe t dgjuarit e t tjerve, t rriturit mund t
dshirojn q t prezantojn lojra m t komplikuara dhe konkurruese. Pr shembull nj
mos u nxeh n prmasa gjigande ose aktivitete si Rrethi i miqve dhe familjes (shikoni
faqen 51) mund t gjenerojn shum diskutime dhe ndarje informacioni. Fmijt q kan
vshtirsi me vizatimin (p.sh. ata me vshtirsi motorike t vogla t cilt nuk munden t
mbajn lapstilin apo lapsat) mund t preferojn q t prdorin kutin me kopsa pr t
kompletuar rratht. Mund t jet interesante t vzhgohet se cilat kopsa przgjidhen pr t
prfaqsuar njerz t ndryshm. Prdorimi i aktivitetit t shkallve paralele t arushave
sht nj mnyr tjetr pr ti inkurajuar fmijt q t ndajn mendimet dhe t dgjojn t
tjert (shikoni faqen 52). Edhe nse n dukje disa nga fmijt mund t jen duke e prdorur
kt aktivitet vetm pr t ngjyrosur arushat, aftsit pr t ndar lapstilat, pr ti lejuar
t tjert t thon mendimin e tyre dhe pr t komentuar mbi eksperiencat e tyre n ngjitjen
e shkallve paralele jan t rndsishme, kshtu q i rrituri nuk ka prse ta ndjej t

nevojshme t bj pyetje hetuese apo t insistoj q fmijt t shprehin mendimin e tyre.
Gjat Javs s Pest sht e rndsishme q i rrituri t prgatis grupin pr seancn
e ardhshme dhe t fundit. do fmije i krkohet t przgjedh nj fmij tjetr nga
parashkolla dhe ta ftoj at t bashkohet me grupin e tij pr pije dhe biskota ose fruta
gjat javs s gjasht. Shumica e fmijve nuk para ftojn m shok n shtpi dhe kan
pak eksperienca n t ftuar dhe n pranimin e ftesave. N parashkoll kjo mund t
realizohet duke i dhn fmijs mundsin q ti drgoj nj ftes shokut t przgjedhur.
Fmijt duhet t inkurajohen q t mendojn me kujdes se cilin duan t ftojn mund t
jet nj fmij q sht i ri n parashkoll dhe ka nevoj t ndihmohet pr tu adaptuar,
mund t jet dikush q shpesh nuk ka me k t luaj ose mund t jet dikush me t cilin
kan luajtur shum her m par. sht gjithashtu e dobishme q edhe i rrituri t ftoj
nj t rritur tjetr pr koktejin. Nse sht e rastit, mund tu krkohet prindrve/
kujdestarve t fmijve t grupit q t drgojn nj kontribut, si nj kuti biskotash, disa
fruta etj.
Java e Gjasht
N javn e gjasht aktiviteti i par duhet t jet q fmijt vet t organizohen midis tyre
dhe t rregullojn pijet dhe ushqimet n nj mnyr t prezantueshme si dhe t sigurohen
q kan karrige, pjata dhe gota t mjaftueshme pr t gjith t ftuarit. Pajisja me disa
letra t bardha pr tu ngjyrosur dhe pr tu br si mbulesa tavoline sht nj mnyr e
mir pr ta mbajtur grupin t zn me pun dhe i jep t rriturit shansin q t shpjegoj se
ata do t kujdesen pr t ftuarit e tyre dhe do t sigurohen q ata t ken lng dhe dika
pr t ngrn. T ftuarit nuk sht e nevojshme q t rrin shum gjat pasi ky nuk sht
rasti pr t br nj fest t madhe. Fmijt kan thjesht nevoj t praktikojn
mirsjelljen dhe aftsit e tyre t bashkndarjes dhe t t dgjuarit. sht gjithashtu
shum e rndsishme q fmijt vet t pastrojn mbas koktejit.
Gjithashtu sht e dobishme pr t rriturin q t informoj prindrit mbi do sukses
dhe progres q ka arritur fmija i tyre gjat programit dhe tu jap edhe atyre mundsin
t japin informacion mbi do prmirsim n aftsit shoqrizuese t fmijs q ata kan
vn re n mjedisin e shtpis. Mbajtja e shnimeve mbi strategjit apo lojrat q kan
qen m t suksesshme n zhvillimin e aftsive shoqrore t fmijve do t vij n
ndihm nse parashkolla vendos ta riprdor kt program me ndrhyrje t ngjashme
n t ardhmen dhe komentet e prindrve mund t ndihmojn n vlersimin e puns s
ktij grupi t vogl.

Rrethi i miqve dhe familjes shpjegimi
I rrituri u krkon fmijve t vizatojn veten e tyre n rrethin e mesit dhe njerzit q jan
m afr tyre (d.m.th. ata q jetojn me ta) n rrethin e dyt. N rrethin e tret fmija
vizaton njerz q ai i sheh n m t shumtn e ditve (kta mund t jen komshinjt,
kushrinjt, shokt dhe personeli i parashkolls etj.). Fmijt vizatojn njerzit q ata
shohin ndonjher n rrethin tjetr (p.sh. doktorin, shitsen, postierin). Nj rreth i fundit
n pjesn e jashtme mund t shtohet q fmijt t vizatojn njerzit q ata shohin rrall
(p.sh. kushrinjt q jetojn jasht). Fmijve q kan vshtirsi me vizatimin mund tu
jepet nj kavanoz me kopsa q ata t prfaqsojn vetveten, familjen dhe shokt e tyre.
Shikoni Shtojcn 2 pr nj format bosh
Ky aktivitet mund t gjeneroj shum diskutime dhe ndarje informacioni.
Rrethi i miqve dhe familjes shembull
Babi
Teze J
Msuesja
Mami Binjakt
Znj. N
Un Gjyshja
Motra
Zonja e
trafikut
Shokt e mi

Aktiviteti i shkallve paralele t arushave - shpjegim
Ky sht nj aktivitet pr t inkurajuar diskutimet rreth ndjenjave dhe pr t praktikuar t
dgjuarin e t tjerve. Kjo mund t organizohet me nj fmij, si nj or individuale, ose
me nj grup t vogl fmijsh.
Materialet e nevojshme:
Nj kopje e figurs s shkallve paralele t arushave pr do pjestar t grupit,
duke prfshir t rriturit (shikoni Shtojcn 3)
Lapstila ose lapsa me ngjyra
Krkojuni t gjithve q ti vshtrojn arushat me kujdes dhe t shohin se far po
bjn ata. Inkurajojini fmijt q t thon nse arushat duken t lumtur, t mrzitur, t
shqetsuar, t vetmuar, apkn etj. Ftojini fmijt t japin shpjegime se prse mendojn
q nj arush i caktuar ndihet ashtu si duket.
Krkojuni fmijve q t zgjedhin nj ngjyr dhe t ngjyrosin arushin n vend t t cilit
do t dshironin t ishin. Jepuni mundsi fmijve q t shpjegojn zgjedhjen e tyre. Pastaj
krkojuni q t zgjedhin nj ngjyr tjetr dhe t ngjyrosin arushin n vend t t cilit nuk do
t dshironin t ishin apo at pr t cilin u vjen keq.
Hapni diskutime, pasi fmijt nuk do t przgjedhin t gjith t njjtin arush, dhe lejojeni
bashkbisedimin t rrjedh duke vn theksin n t dgjuarin e t tjerve dhe n t folurit
me radh. Nse ju premton koha, lrini fmijt t ngjyrosin t gjith figurn dhe ekspozojini
ato n nj tabel q t tjert ti shikojn.

KAPITULLI 4
Kshilla kryesore pr
krijimin e nj ambienti
loje sfidues
Planifikimiilojs
Gjasht gjrat pr tu br sa her q
planifikohet dhe jepet msim
Organizimi i lojs
Personeli menaxhues
Prdorimi i burimeve prjashta
Organizimi i pajisjeve pr lojn prjashta
Vzhgimi i sjelljes
Kapitulli 4: Kshilla kryesore pr krijimin e nj ambienti loje sfidues 53

Ky kapitull paraqet, n nj format t prmbledhur, disa ide t cilat mund ti merrni n
konsiderat kur planifikoni nj loj sfiduese dhe ambientet e t nxnit. Mnyra se si ju e
bni organizimin e ksaj sht ky pr t nxnt dhe zhvillimin e fmijve. Disa nga
pyetjet q mund ti bni vetes jan si m posht:
Si mundem un:
t mbshtes dhe zgjeroj t nxnt edhe pse planifikoj aktivitete loje?
ti ndihmoj fmijt t jen spontan?
t zgjeroj gjuhn dhe komunikimin e fmijve nprmjet lojs?
ti ndihmoj fmijt t kuptojn botn q i rrethon?
ti bj fmijt t ndrgjegjshm pr rreziqet dhe sfidat q paraqet bota
(veanrisht ajo jasht)?
t sigurohem q fmijt do ti provojn gjrat n rrethana t sigurta?
sht e qart q do t ket disa kufizime pr disa ambiente pr sa i prket aksesit n
hapsirn e oborrit. Por, edhe n kto raste, ka disa sugjerime m posht q mund t
jen t dobishme nse doni t sillni nj pjes t aktiviteteve prjashta n ambientet e
brendshme. Loja n Stadin Baz sht faktori m i rndsishm kur bhet planifikimi i
kurrikuls dhe e gjitha mund tu msohet fmijve prjashta!

Kshilla kryesore pr planifikimin e lojs
Sigurohuni q aktivitetet e planifikuara t ken lidhje me eksperiencat e fmijve
Kur planifikoni aktivitete pr t ndrtuar koncepte t tilla si prmasat, forma,
lartsia, pesha, merrni n konsiderat sa m shum q t jet e mundur
organizimin e aktivitetit prjashta
Bjini kto aktivitete sa m argtuese q
t jet e mundur, p.sh. gjeni krimbin m
t gjat, krmillin m t madh, gurin m
t rnd, pellgun m t thell
Kur planifikoni aktivitete krijuese, merrni
n konsiderat prdorimin e formave t
natyrs, p.sh. gjethet, petalet, rrjetat e
merimangave, guaskat, pendt
Kur planifikoni me personelin tuaj sigurohuni q t gjith n personel t jen
entuziast lidhur me punn n mjediset e jashtme
Prdorni rregulla shum t dukshme prjashta q fmijt t din se far pritet
prej tyre
Bni nj tabel t orarit me figura (t plastifikuar, pr ta mbrojtur nga ndryshimet
e motit) dhe ekspozojeni at
Planifikoni hapsira t ndryshme dhe ndajini mjediset jasht dhe brenda p.sh.
zonat e qeta prjashta, zonat e vrapit dhe flakjes, zonat e grmimit, zonat e
ndrtimit, zonat shqisore, zonat kreative, zonat e lojs simuluese
Planifikoni aktivitete q jan t mundura t organizohen si n mjediset e
brendshme ashtu edhe n mjediset e jashtme n mnyr q fmijt t mos bjn
nj dallim t ndrgjegjshm midis t msuarit, q ndodh n mjediset e
brendshme me pranin e nj t rrituri dhe lojs, q bhet prjashta me shokt.
Gjasht gjrat pr tu br sa her

q planifikohet dhe jepet msim
Identifikoni objektivat e msimit dhe ndajini ato me fmijt
Specifikoni sjelljen ekzakte q pritet prej fmijve
Jepni udhzime t qarta
Prcaktoni kriteret e suksesit
Prdorni shprblimin lavdrimet
Prcaktoni far mbshtetjeje do t prdorni, p.sh. do t demonstroni fillimisht
aktivitetin n mnyr q fmijt t din far t presin, do t prdorni stimuj
fizik

Kshilla kryesore pr organizimin e lojs
Kufizime t tilla si faktort e shndetit dhe siguris dhe hapsirat n dispozicion
do t ndikojn, por merrni n konsiderat krijimin e nj zone t mbjell me bim
n mjediset e brendshme
Vendosni saksi npr dritare
Krmillat dhe krimbat mund t mbahen shum mir edhe n hapsirat e
brendshme nse ju mungojn oborret
Rrisni bim (lule dhe zarzavate) n parvazet e
dritareve ku bie dielli
Varni aparate pr matjen e sasis s shiut n nj
engel pran dritares
Varni kuti me ushqim pr zogjt pran dritares
Ngjisni mullinj ere n kornizat e dritareve
Krkojuni prindrve q t dhurojn rroba pr
koh t lagsht
Vendosni engela pr t varur rrobat q jan pr
prjashta n lartsin e fmijve pran daljes n
mnyr q fmijt t mund ti marrin vet
Mbajini sendet e vogla si jan xhamat zmadhues
gati pr prdorim dhe n nj vend prej nga
fmijt t mund ti marrin vet
Vendosni kuti t mdha plastike me kapak pr
t magazinuar pajisjet brenda dhe jasht
etiketojini me nj figur dhe nj fjal
Lidhni mjedisin jasht me at brenda me nj zon
t mbuluar dhe organizojini si nj mjedis i vetm
t nxni
Prdoreni n mnyr t natyrshme hapsirn prjashta pr t organizuar kohn
e prrallave, kohn n grup, vizatimin, numrimin, shkrimin etj.

Kshilla kryesore pr personelin menaxhues
Sigurohuni q t gjith n personel jan entuziast dhe t inkurajuar pr t
punuar n mjediset jasht
Personelit duhet ti jepet nj informacion i prmbledhur dhe duhet sqaruar mbi
arsyet pr t cilat kryhen aktivitetet (qllimi i detyrs sht numrimi/kujdesi pr
ambientin etj.?)
Personeli ka nevoj pr qllime dhe objektiva specifike msimdhnieje dhe
duhet ti ndaj ato me fmijt
Antart e personelit duhet t jen shembuj t aftsive t gjuhs/sjelljes/
ndrveprimit
Duhet t pritet nga fmijt q t bjn punn e tyre (sa kartolina pr Festn e
Mamas prodhohen nga t rriturit?)
Personeli duhet ti inkurajoj fmijt t jen t pavarur
Personeli ka nevoj pr trainim dhe azhurnim t vazhdueshm, prfshir shtjet
e shndetit dhe siguris
Personeli i ri apo vullnetar duhet t marr nj trainim hyrs q t prfshij edhe
nj tabel q prcakton t gjitha mnyrat e pritura t sjelljes

Kshilla kryesore pr prdorimin e burimeve prjashta
Prdorni gura t mdhenj ose trungje pemsh si blloqe natyrore pr tu ngjitur,
deg apo trungje pemsh t prer si karrige (kontrolloni sigurin), gurika, copa
shkmbinjsh, copa t vogla druri dhe guaska pr t inkurajuar eksplorimin e
materialeve natyrore
Ndrtoni hapsira loje me rr dhe uj prjashta ku do rrmuj mund t
pastrohet lehtsisht
Inkurajojini fmijt q t kujdesen pr pemt dhe bimt duke rritur lule vjetore
(p.sh. purqark), zarzavate (p.sh. sallat jeshile, rrepa) dhe erza (p.sh.
majdanoz). Fmijt mund t korrin dhe t han produktet e sallats. Nse
hapsira sht e kufizuar, kto mund t mbillen n legen apo n saksi. N
vjesht mbillni bulbe q fmijt ti shikojn t lulzojn n pranver
Mbani lule pr ambiente t brendshme n vazo, tek parvazet e dritareve, dhe
inkurajojini fmijt q ti ujisin me radh
Rrisni bim prjashta pr t trhequr zogjt dhe insektet, p.sh. lule vjollca pr t
trhequr fluturat. Fmijt mund t prdorin xhama zmadhues pr t studjuar
insektet e vogla
Varni kuti me ushqim pr zogjt n pem dhe n engela dhe vendosni nj
shatrvan t vogl pr zogjt pr ti nxitur zogjt e kopshtit t vijn pr tu lar.
Krkojuni fmijve q t ndihmojn pr t rimbushur kutikat me ushqimin e
zogjve dhe, kur bn ftoht, t sigurohen q shatrvani nuk ka ngrir
Krijoni nj pellg t vogl dhe mbani peshq n t (sigurohuni q t jet i mbuluar
me nj rrjet mbrojtse q fmijt t mos rrezikojn t bien brenda!)
Mblidhni materiale ndrtimi si kutia kartoni, copa druri etj. Kto mund t
prdoren pr lojra simuluese me imagjinat

Kshilla kryesore pr organizimin e pajisjeve
pr lojn prjashta
Mbani nj koleksion rrobash dhe kpucsh pr koh t lagsht pr rastet kur bie
shi i imt apo kur toka sht e lagur gjat lojs prjashta. Nj koleksion rrobash
ekstra sht gjithashtu i dobishm pr rastet kur moti bhet i ftoht papritur
Ndrtoni nj shtpi t madhe kukulle, nj streh apo tenda q fmijt t mund ti
prdorin si nj fokus pr lojrat me simulim
Inkurajoni ndrgjegjsimin pr motin duke mbajtur n dispozicion balona, mullinj
ere apo shirita pr ditt me er si dhe mats t sasis s shiut pr t mbledhur shiun
Mblidhni pajisje kopshtari, p.sh. ujitse dhe mistri t vogla t prshtatshme pr tu
prdorur nga duar t vogla
Inkurajoni aktivitetet fizike n ambientet jasht duke vn n dispozicion litar pr
tu hedhur, topa (prej sfungjeri dhe plastik), tunele pr tu zvarritur, lodra me
rrota, nj kal druri lkunds etj.
Pr aktivitete vizatimi n shkall t gjer siguroni nj koleksion furash t mdha
(si ato q prdoren pr t lyer shtpin) dhe materiale mbi t cilat mund t pikturohet,
p.sh. copa t mdha kartoni, araf t vjetr, faqe muri
Krijoni nj teatr kukullash
Bni nj tabel shkumsi prjashta
Mblidhni tenxhere e tigan t vrtet, ibrik dhe telefona pr kndin e shtpis

Kshilla kryesore pr vzhgimin e sjelljeve
Nj nga mnyrat m efektive pr t vzhguar lojn e nj fmije t vetm sht prdorimi i
nj tabele pr vzhgimin e kohs (shikoni regjistrimin e Vzhgimit bosh n Shtojcn 1).
Vzhguesi shikon nga nj pik jo shum afr fmijs por n nj distanc t mjaftueshme
pr t dgjuar ndrveprimet verbale q fmija mund t ket me t tjert. Duke prdorur
akrepin e gjat t ors pr t matur minutat, vzhguesi bn nj shenj n tabel n fund t
do minute pr nj periudh kohe t caktuar p.sh. 5 minuta, 10 minuta, 20 minuta etj.
Nse fmija sht n detyr e sipr ather shenja mund t vihet n kutin e sjelljes n
detyr nuk ka rndsi se far lloj detyre sht duke br pr aq koh sa ai do t
vazhdoj ta bj at! Shnime t tjera bhen n tabel sa her q shfaqet ndonj sjellje
tjetr, p.sh kur flet me fmijt e tjer ose t rriturit, vjen vrdall, shikon n hapsir,
pushton hapsirn e nj fmije tjetr.
Disa vzhgime t shkurtra t marra do dit pr nj jav mund t jen shum informuese
kur jeni t shqetsuar pr mungesn e ecuris s nj fmije ose edhe nse jeni t shqetsuar
pr disa nga aktivitetet q po ofroni dhe doni t dini se n mnyr (apo nse) kto
aktivitete ofrojn nj eksperienc loje stimuluese.
Ky regjistrim i shkurtr grafik i Vzhgimit, i plotsuar pr disa periudha t shkurtra
kohe, ndonjher mund t ofroj nj ide t prgjithshme m t mir pr nj fmij se sa nj
ditar i gjat, i pandrprer pr lvizjet e fmijs n kndin e lojrave (shikoni shembullin e
regjistrimit t Vzhgimeve, plotsuar pr Xhon Brigs n Shtojcn 1).
Vzhgimi nj her n jav pr rreth nj muaj mund t ndihmoj gjithashtu pr t kapur
modele t sjelljes s fmijs. Disa fmij duket se asnjher nuk hyjn n ngatrresa, por
aktualisht e kalojn shumicn e kohs duke u endur, duke iu shmangur shoqrizimit me
fmijt e tjer, duke shmangur aktivitete t caktuara, duke pasur nj ndrveprim t mir
shoqror me bashkmoshatart, por jo me t rriturit (ose e kundrta) ose krijojn shum
varsi ndaj t rriturve etj. Kjo lloj njohurie pr fmijn mund t jet shum e vlefshme kur
takoheni me prindrit/kujdestart ose kur planifikoni fazn tjetr t edukimit t tyre.

SHTOJCA 1
Paketa e regjistrimit
PEI Beni
PEI Milo
PEI Bosh
Tabela e vzhgimit
Regjistrimet e vzhgimit bosh
Regjistrimet e vzhgimit shembull
Shtojca 1: Paketa e regjistrimit 61

PLAN EDUKIMI INDIVIDUAL
EMRI: DATLINDJA: KOPSHTI:

PLANI NR.: NDRHYRJA/NDRHYRJA PLUS DATA:
FUSHAT PR T'U ZHVILLUAR:
OBJEKTIVAT: STRATEGJIT, BURIMET,

KONTRIBUTET
1
(
' )
.
2
,
'
PER T'U ARRITUR DERI N: DATA E RISHIKIMIT:

FIRMA KOORDINATORI: PRINDI/KUJDESTARI:
RISHIKIMI
1
NDRHYRJET E ARDHSHME



KONTRIBUTET
1
. .

RISHIKIMI
1



KONTRIBUTET
1

RISHIKIMI
1
Angela Glenn, Jacquie Cousins, Alicia Helps 2006. T drejta t rezervuara.

64 Loja
Loja dhe dhe tn
t Nxnt Nxnt n Moshn
Fmijrin e Hershme
e Hershme. David Fulton Publishers
TABELA E VZHGIMIT
Emri: Datlindja: Java e fillimit:
Parashkolla:
Orari E Hn E Mart E Mrkur E Enjte E Premte
9.00 9.15
9.15 9.30
9.30 9.45
9.45 10.00
10.00 10.15
10.15 10.30
10.30 10.45
10.45 11.00
11.00 11.15
11.15 11.30
11.30 11.45
11.45 12.00
12.00 - 12.15
12.15 12.30
12.30 12.45
12.45 1.00
1.00 1.15
1.15 1.30
1.30 1.45
1.45 2.00
2.00 2.15
2.15 2.30
2.30 2.45
2.45 3.00
N detyr, i knaqur, i sjellshm 5

N detyr 4
Jasht detyrs/i heshtur/spranon t prgjigjet 3
Jasht detyrs/i dhunshm me fjal 2
Jasht detyrs/i dhunshm fizikisht 1
Angela Glenn, Jacquie Cousins, Alicia Helps 2006. T drejta t rezervuara.

Shtojca
Loja dhe t Nxnt n Fmijrin e Hershme. David1: Paketa
Fulton e regjistrimit
Publishers 65
66
REGJISTRIMI I VZHGIMIT
Emri: Datlindja: Vzhguar nga:

Parashkolla:
Data dhe ora Sjellja n Sjellja jasht Sjellja jasht detyre - shqetsues
detyr detyre i
qet
Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme

Komentet:
Angela Glenn, Jacquie Cousins, Alicia Helps 2006. T drejta t rezervuara. Loja dhe t Nxnt n Fmijrin e Hershme. David Fulton Publishers
REGJISTRIMI I VZHGIMIT
Emri: Xhon Brigs Datlindja: Vzhguar nga:Xhuli Endrius - Punonjsja
kryesore
Parashkolla: Synnyside
Data dhe ora Sjellja n Sjellja jasht Sjellja jasht detyre - shqetsues
detyr detyre i Rrmben Hedh Vrapon Ulret nj Ulret nj Injoron Fshihet n
4/10/04 qet lodrat t rr/ prreth fmije t rrituri udhzimet garderob
tjerve lodrat etj. dhoms tjetr
10.0010.10 1111 1 11 1 11 1 1 1111
1.001.10 1111 1111 1 1

koha e zemrs
2.20 2.30 11 111 1111 11 11 11 1111 1

koha e pastrimit
Shtojca 1: Paketa e regjistrimit

Komentet: Xhoni pati vshtirsi prqendrimi n t gjitha aktivitetet kt mngjes. Periudhat e tij m t gjata t
prqendrimit ishin 1) kur po luante me Sonin n govatn e rrs dhe 2) kur po ndihmonte n shprndarjen e frutave dhe
lngjeve n kohn e zemrs
67
SHTOJCA 2
Rrethi i miqve dhe
familjes bosh

Rrethi i miqve dhe familjes bosh

SHTOJCA 3
Aktiviteti i shkallve
paralele t arushave -
bosh

David Fulton 2006. T drejta t rezervuara
Kjo faqe sht pjes e Strategjive t Testuara dhe Provuara:
72 Loja dhe Loja dhe t Nxnt
t Nxnt n Fmijrin
n Moshn e Hershme e Hershme dhe mund t fotokopjohet
REFERENCAT
Drake, J. (2005) Planifikimi i Lojs dhe t Nxnit t Fmijve n Fazn Baz (bot. i
2-t). Londr :David Fulton Publishers
Glenn, A., Cousins, J. Dhe Helps, A. (2004) Sjellja n Vitet e Hershme. Londr: David
Fulton Publishers
Glenn, A., Cousins, J. dhe Helps, A. (2005) Eliminimi i Pengesave n t Nxn n

Moshn e Hershme. Londr: David Fulton Publishers
Drejtoria e Kurrikuls dhe Kualifikimit (DKK) (2000) Udhzues i Kurrikuls pr Fazn

Baz. Londr: QSA
Shtojca 1: Paketa e regjistrimit

Referenca 73
LEXIME T TJERA
Bilton, H. (2004) Loja Prjashta: Aktivitete, ide dhe frymzim pr moshn e hershme.
Londr: David Fulton Publishers
Broadhead, P. (2003) Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme: Zhvillimi i aftsive

shoqrore dhe bashkpunimit. Oksford: RoutledgeFalmer
Daly, M. (2005) Zhvillimi i Fmijs n Trsi: Rndsia e aspekteve emocionale,

sociale, morale dhe shpirtrore n edukimin dhe kujdesin pr moshn e hershme.
Lewiston: Edwin Meller Press.
Drifte, C. (2003) Udhzues pr Ofrimin e Nevojave t Veanta n Edukim n

Parashkolla. Londr: David Fulton Publishers
Green, S. (2004) Kreativiteti. Londr: David Fulton Publishers
Green, S. (2004) Ushqime dhe Gatime. Londr: David Fulton Publishers
Green, S. (2005) Libra, Tregime dhe Kukulla. Londr: David Fulton Publishers
Green, S. (2005) Loja e Roleve. Londr: David Fulton Publishers
Green, S. dhe Harper, S.(2005) Natyra. Londr: David Fulton Publishers
Hewitson, C. (2004) Festivalet. Londr: David Fulton Publishers
Mortimer, H. (2000) Hartimi i Planeve Individuale t Sjelljes n Moshn e Hershme.

Tamworth: NASEN
Papatheodorou, T. (2005) Problemet e Sjelljes n Moshn e Hershme: Identifikimi

dhe ndrhyrja e hershme. Oksford: RoutledgeFalmer.
Tassoni, P. (2000) Planifikimi i Lojs dhe Mosha e Hershme. Oksford: Heinemann.

Adresa t nevojshme
Shoqata Britanike e Terapistve Artistik

24-27 Lion Street
London N19PD
Tel: 020 7686 4216
www.baat.org
Shoqata Britanike e Terapistve t Lojs

31 Cedar Drive
Keynsham
Bristol BS31 2TY
Tel: 0117 9860390
www.bapt.info
Cruse Bereavement Care

Cruse House
126 Sheen Road
Richmond
Surrey TW9 1UR
Tel: 020 8936 9530
www.rusebereavementcare.org.uk
High/Scope UK
190-192 Maple Road
London SE20 8HT
Tel: 0208676 0220
www.high-scope.org-uk
Shoqata Kombtare Autiste

393 city Road
London ECIV ING
Tel: 020 7833 2299
Email: nas@nas.org.uk
Aleanca pr t Nxnt Parashkollor

69 Kings Cross Road
London WCIX 9LL
Tel: 020 7833 0991
www.pre-school.org.uk
Shtojca 1: Paketa
Adresa
e t
regjistrimit
nevojshme 75
Smallwood Publishing Ltd
The Old Bakery
Charlton House
Dour Street
Dover
Kent CT16 1ED
Tel: 01304 226900
www.smallwood.co.uk

Playing & Learning in The Early Years

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Playing & Learning in The Early Years

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Strategji t Provuara

Sjellja n Fmijrin e Hershme

Eliminimi i Pengesave n t Nxn n Fmijrin e Hershme

Prgatitja e Shkrimit dhe Leximit n Fmijrin e Hershme

Copyright Angela Glenn, Jacquie Cousins dhe Alicia Helps 2006

Biblioteka Britanike Katalogimi i t dhnave t publikimit

ISBN 1 84312 336 3

Materialet e ktij publikimi mund t fotokopjohen vetm pr prdorim brenda

Prkthimi n gjuhn shqipe nga Enkeleina Qafleshi dhe publikimi me mbshtetjen

Kapitulli i par Rndsia e lojs 1

Kapitulli i dyt Raste studimore 15

Kapitulli i tret Aftsit pr t luajtur 41

Kapitulli i katrt Kshilla kryesore pr krijimin e nj ambienti loje sfidues 53

Shtojca 1 Paketa e regjistrimit 61

Shtojca 2 Rrethi i miqve dhe familjes bosh 69

Shtojca 3 Aktiviteti i Shkallve Paralele t Arushave - bosh 71

Ne dshirojm t falnderojm Xhonin, Viktorian dhe Sarn pr inkurajimin q na

Nj specialist i mir sht i hapur pr t kapur interesin e fmijve dhe pr ta br

Kapitulli 1: Rndsia e lojs 1

N shekullin e nntmbdhjet, teoria e evolucionit dha nj informacion t thell pr sa i

Praktikimi i aftsive pr mbijetes

Kjo teori e v theksin n praktikimin e aftsive t mbijetess. Ajo thekson lojn si nj

Loja si nj mnyr t sjelli

Loja lidhet zakonisht me t qeshurn dhe zbavitjen dhe konsiderohet si nj aktivitet q

2 Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme

Loja si nj mnyr pr t kuptuar emocionet

Psikoanalisti i famshm Frojd trhoqi vmendjen n faktin q

Kapitulli 1: Rndsia e lojs 3

4 Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme

Rritja dhe gjrat e gjalla

Tashm q pranvera ka lulzuar, ne do t fokusohemi

Ka shum mnyra me t cilat ju mund t ndihmoni zhvillimin e t nxnit t fmijs

Kapitulli 1: Rndsia e lojs 5

Bni nj kek duke prdorur formuln t

Statujat. Krceni/ecni/hidhuni nn tingujt e nj muzike ose zhurms s daulles. Kur t

6 Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme

Prdorimi i lojs pr t ndihmuar fmijt me

Fmijt i tregojn shenjat e shqetsimit n mnyra t ndryshme:

Kapitulli 1: Rndsia e lojs 7

far mund t ndihmoj?

Disa nga librat e dobishm pr t folur rreth humbjeve t

Gjyshi im dhe un, nga Aleks Marlei (ISBN 085648 442 3)

8 Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme

Kapitulli 1: Rndsia e lojs 9

Arti prdoret nga specialistt si teknik terapeutike dhe m shum informacion

10 Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme

Hapsirat e vogla t mbyllura

Prdorimi i veglave muzikore

Kapitulli 1: Rndsia e lojs 11

T nxnt nprmjet lojs

Lodrat me qndrim ulur ose me t ngar

Bashkndarja dhe marrja e radhs

12 Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme

Nxnia e rregullave dhe pranimi i tyre

Luajtja e roleve, p.sh. imitimi, prdorimi i imagjinats

Hapsira e oborrit t jashtm/brendshm

Pajisjet e mdha si shkallt paralele

Ndrgjegjsimi pr pjest e trupit

Grafiku ditor i motit

Vzhgimi dhe komentimi i kushteve atmosferike

Kapitulli 1: Rndsia e lojs 13

14 Loja dhe t Nxnt n Moshn e Hershme

Nj fmij q hidhet nga nj lodr n tjetrn